<經 id="n1929">TỨ GIÁO NGHÓA</經>





(QUYỂN 1 12) HỘI VĂN HÓA GIÁO DỤC LINH SƠN ĐÀI BẮC XUẤT BẢN



TỨ GIÁO NGHÓA
Thiền sư Trí Khải chùa Tu Thiền ở núi Thiên thai soạn

<卷>QUYỂN 1</卷>

Cơ duyên chúng sinh khác nhau, cho nên giáo môn các thứ
cũng khác nhau.
Kinh nói: Từ đêm Đức Phật thành đạo cho đến đêm
Đức Phật nhập Niết-bàn,
pháp của Ngài nói ra đều chân thật không luống dối. Để tìm tòi yếu chỉ ấy phải có nguyên do đưa đến. Cho nên nói
điều đó. Đạo dứt hai
đường, mà chỗ rốt ráo là thường vui. Pháp chỉ có
một vị, vắng lặng là quy
về chân văn ở Lộc Dã Hạc Lâm, giáo của bảy
chỗ tám hội há không
có sự khác nhau về đốn tiệm, không nhất định có
sự khác nhau về bí mật
hay sao? Bởi vậy, các sư thời gần đây mỗi vị đều giải thích theo ý mình. Nay ý lập nghóa khác với khuôn phép
trước. Cho nên nay lược
soạn bốn giáo môn dùng chung. Nói chung tiệm đốn không nhất định dấu vết của bí mật. Nếu người đạt được yếu chỉ này
thì tin quyền thật của Như
Lai không ngại gì đạt đến sự sâu xa về dấu
vết của con người, rất
khó nghiên cứu. Huống chi tiệm đốn này không nhất định dấu vết của
sự bí mật, hoàn toàn không dính mắc. Nay nói rõ
nghóa này lược nêu ra bảy lớp.

Thứ nhất giải thích tên gọi bốn giáo.

Thứ hai nói về những điều được giải thích. Thứ ba nói về
nhập lý của bốn môn.

Thứ tư nói về xếp vào giai vị khác nhau. Thứ năm nói về quyền thật

Thứ sáu nói về quán tâm.

Thứ bảy nói chung các kinh luận.

Thứ nhất giải thích tên gọi bốn giáo. Bốn giáo gồm:

Tam Tạng giáo.

Thông giáo.

Biệt giáo.

Viên giáo.
Bốn điều này gọi chung là Giáo, vì nó nói về lý hóa vật làm nghóa. Bậc đại Thánh đối với bốn giáo này không thể nói dùng
bốn tất-đàn.
Phó duyên mà có bốn
thuyết, nói làm rõ lý hóa chuyển tâm vật, nên nói là giáo
hóa chuyển, có ba nghóa:

Chuyển ác thành thiện.

Chuyển mê thành ngộ.

Chuyển phàm thành Thánh

Cho nên giáo
lấy làm rõ lý hóa vật làm nghóa, lược có năm ý:

Chánh giải thích tên của bốn giáo.

Xét định về bốn giáo.

Dẫn chứng

Xét lường

Nói về kinh luận dùng giáo thông khác nhau bao nhiêu.
Thứ nhất là chánh giải thích tên gọi bốn giáo, có bốn:

Giải thích tên Tạng giáo.

Giải thích tên Thông giáo.

Giải thích tên Biệt giáo.

Giải thích tên Viên giáo.

Giải thích tên Tạng giáo:

Giáo này nói
về lý bốn Thánh đế, nhân duyên sinh diệt, chánh
là dạy Tiểu thừa, phụ là dạy Bồ-tát.

Nói về Ba tạng giáo là:

Tạng Tu-Đa-La.

Tạng Tỳ-Ni

Tạng A-Tỳ-Đàm Tạng Tu-Đa-La:

Ở đây có
người nói phiên âm, có người nói không phiên âm.
Nói có phiên âm, cũng
có nhiều nhà phiên không giống nhau, nhưng phần nhiều dùng pháp bổn, là gốc của ngôn giáo về pháp lành xuất thế
gian, cho nên nói là pháp
bổn, tức là bốn kinh A-hàm.

Tạng Tỳ-ni:
Tỳ-ni dịch là
diệt, Phật nói giới tác, vô tác có công năng diệt trừ

sự xấu xa của
thân miệng, cho nên nói là diệt, tức là luật
Bát Thập Tụng.

Tạng A-tỳ-Đàm: A-tỳ-Đàm:
dịch là Vô tỷ pháp, là pháp nghóa phân biệt về trí tuệ của bậc Thánh, người thế gian không thể
sánh được. Cho nên nói là
Vô tỷ pháp. Nếu Phật
tự phân biệt pháp nghóa, hoặc đệ tử Phật phân
biệt pháp nghóa, đều gọi là A-tỳ-Đàm.
Nhưng ba pháp này gọi chung là Tạng, Tạng lấy bao gồm
tạng làm nghóa, nhưng người hiểu thì khác nhau có người nói: Văn có thể bao gồm lý nên gọi là Tạng. Có người nói lý có thể bao gồm văn nên gọi
là Tạng. Nay nói tên của
ba pháp đều là một câu, ba tên đều bao gồm tất
cả văn và lý, nên gọi là Tạng, A-hàm chính là Định tạng.

Bốn A-hàm phần nhiều nói về cách tu hành.

Tỳ-ni tức là giới tạng, là nói nhân sự chế giới, ngăn dứt pháp
ác về thân miệng.

A-tỳ-đàm Tạng tức là tuệ Tạng, phân biệt pháp tuệ vô
lậu, phân biệt pháp tuệ vô lậu không thể
so
sánh được. Ba tạng giáo này thuộc
về Tiểu thừa. Cho nên
kinh Pháp Hoa chép: người học tham đắm vào
Ba tạng Tiểu thừa. Hỏi
rằng: Như thế đối với nghóa lý có thể như vậy,
vì sao gọi là trái với
thứ lớp của giải thích?
Đáp: Lúc
nói không phải là lúc thực hành, thứ lớp của giáo khởi lấy
Bốn A-hàm làm đầu, mới tu hành lấy mộc-xoa làm đầu.
Lại như tám Chánh đạo thì
chánh kiến, chánh tư duy làm đầu. Kế là sáu pháp: Chánh ngữ,
v…v…đều gọi là Chánh. Như cách của người đi đường, mắt phải nhìn đường trước
sau mới bước chân. Cho nên luận Đại
Trí Độ chép: Mắt chân đầy
đủ, cho nên vào được ao nước mát mẻ. Hỏi: Đức Phật đối với Ba tạng Đại thừa là tối thắng trong
Ba thừa, sao không lấy Đại
thừa làm chánh, Tiểu thừa làm phụ? Đáp:
Tại vườn Nai, trước Đức Phật xoay bánh xe pháp
Bốn đế, năm anh em
Kiều-trần-như thấy đế thành đạo, tám muôn vị trời
đắc pháp nhãn thanh tịnh,
chỉ có Tiểu thừa đắc đạo chưa giúp ích cho
Đại thừa nên lấy Tiểu thừa làm chính.

Luận Đại Trí Độ chép: Phật
đối với kinh A-hàm tuy thọ ký
riêng cho Di-lặc, cũng
không nói các hạnh Bồ-tát, cho nên Đại thừa là phụ.

Hỏi: Ngoại đạo cũng nói giới, định, tuệ vậy đối với định tuệ
của Phật nói có gì khác nhau? Đáp: Ngoại đạo
nói giới, định, tuệ chính là thầy thuốc xưa,
như thầy thuốc xưa theo
lối mê hoặc. Giới có hai loại một tà, hai chánh.
Tà:
Tức là giới gà, chó, v.v…
Chánh:
Tức là mười điều lành. Cựu định có hai:

Tà

Chánh Tà định:

Tức là chín mươi
sáu thứ ngoại đạo, kinh có nói về tà định
của quỷ thần, hoặc có
thể hiện tướng thần biến, biết được sự lành dữ ở đời.
Chánh định:
Tức là
Bốn thiền, bốn
Tâm vô lượng, bốn định
vô sắc, dẫn
đến phát sinh năm thần thông.

Cựu tuệ có hai:
1. Tà tuệ.
2. Chánh tuệ Tà: Do thân kiến, biên kiến, mà phát khởi tà trí, bác bỏ nhân
quả, ăn phân, khỏa hình v…v…

Chánh: Do thân
kiến, biên kiến mà phát khởi trí thế gian, nói
có nhân quả tu các pháp lành.

Nay Phật nói Ba tạng giáo là nói
về giới, định, tuệ của thầy
thuốc khách, chính là
thầy thuốc mới từ nơi xa đến hiểu rõ tám thuật.
Trước nói về bốn khô
chánh thuật, tức là Ba tạng giáo môn nói
về giới, định, tuệ.
Giới:
Tức có mười loại đắc giới, phát khởi tất cả luật nghi vô
tác. Như thế năm bộ Tỳ-ni nói về các pháp lành về thân miệng.
Định: Y theo tám trái xả, nhập chín định thứ lớp,
Tam-muội sư tử phấn tấn siêu việt, nguyện trí đảnh thiền,
sáu thông bốn biện, v… v…
Tuệ: Tứ là bốn đế
sinh diệt, phá thân kiến, biên kiến,
sáu mươi
hai kiến chấp, phát khởi chân vô lậu thành mười
một trí, ba căn vô lậu.
Giới định tuệ này ngoại đạo còn không nghe tên,
huống chi là có chút phần.

Thí như sữa
lừa và sữa bò, mầu sắc tuy giống, nhưng sữa lừa
lắng đọng thì thành phân
hôi, còn sữa bò lắng đọng thì thành đề hồ.

Giải thích tên Thông giáo:

Thông là đồng, Ba thừa đồng thọ cho nên gọi là Thông. Giáo
này nói về nhân duyên
tức không, lý bốn chân đế vô sinh, là cửa đầu
tiên của Ma-ha-diễn, chính là Bồ-tát phụ chung cả Nhị thừa cho nên kinh Đại
Phẩm chép: Người muốn học Thanh văn thừa phải học
Bát-nhã. Người muốn
học Duyên giác thừa phải học Bát-nhã. Người muốn
học Bồ-tát thừa thì
phải học Bát-nhã. Ba thừa đồng thọ bẩm giáo này, thấy
nghóa Đệ nhất, cho nên nói
Thông giáo. Nói Thông giáo: Nghóa có nhiều nhưng lược ra có tám nghóa.

Giáo thông.
Lý thông

Trí thông

Đoạn thông

Hành thông

Vị thông

Nhân thông

Quả thông

Giáo thông:
Ba thừa đồng thọ lãnh nhân duyên, tức là giáo không. Lý thông:
Đồng thấy lý nghiêng về chân. Trí thông: Đồng
được khéo độ tất cả trí. Đoạn thông: trong (cõi)
mê hoặc đồng dứt. Hành thông: Hành đồng với kiến, tự vô lậu.

Vị thông: Tự vị Càn tuệ địa cho đến địa vị
Bích-chi-phật đều
đồng.
Nhân thông:
Chín vô ngại đều đồng.
Quả thông:
Chín giải thoát và hai quả Niết-bàn hữu dư, vô dư. Thông về nghóa có tám mà nay chỉ gọi
Thông giáo, nếu không nhờ

vào Thông
giáo thì không biết được thông lý, cho đến đắc thành
Thông quả. Cho nên các
kinh Đại thừa phương đẳng và Bát-nhã có người
đắc quả Nhị thừa là
đồng lãnh thọ giáo này.

Hỏi: Vì sao
không gọi là cộng giáo. Đáp: Cọng là chỉ được câïn biên của Nhị thừa mà không được
viễn biên. Nếu lập
thông thì gọi Cận viễn đều tiện. Nói viễn tiện là
thông biệt, thông viên.

Giải thích tên gọi Biệt giáo:

Biệt là không cùng giáo này, không nói với người Nhị
thừa, nên gọi là
Biệt giáo. Giáo này chỉ nói nhân duyên giả danh, vô lượng lý
bốn Thánh Đế. Hàng
Bồ-tát không liên quan đến Nhị thừa. Cho nên
người Thanh văn ngồi nghe như câm như điếc.
Kinh Pháp Hoa nói
Ca-diếp lãnh thọ tự
thuật. Xưa nghe đại phẩm Phương Đẳng thanh tịnh cõi nước Phật thành tựu
chúng sinh, tâm không hỷ lạc, chính là nghóa này.
Gọi là biệt, nghóa nó thuật
rất nhiều nhưng lược rõ chỉ có tám loại:

Giáo biệt Lý biệt

Trí biệt Đoạn
biệt Hành biệt Vị biệt Nhân biệt Quả biệt

Nên gọi là Biệt giáo.
Giáo biệt:
Phật nói Hằng sa Phật pháp. Biệt: Bồ-tát không
chung với Nhị thừa Lý biệt: Tàng thức có Hằng sa
lý tục đế. Trí biệt: Đạo chủng trí.
Đoạn biệt:
Hằng sa cõi vô tri bên ngoài dứt kiến hoặc, tứ hoặc và vô minh

Hành biệt: Tu
tập trải qua vô số kiếp, thực hạnh các hạnh
ba-la- mật tự hành rồi độ người.

Vị biệt: Ba mươi tâm chiết phục vô minh là Hiền vị, người
Thập địa phát chân, dứt
trừ vô minh, đây là Thánh vị.
Nhân biệt:
Là nhân Kim Cương vô ngại. Quả biệt:
Giải thoát, Niết-bàn, bốn đức khác với Nhị thừa.

Biệt nghóa có
tám loại, chỉ gọi là Biệt giáo. Nếu không nhờ
vào Biệt giáo thì không
biết biệt lý, cho đến đắc thành biệt quả.

Hỏi: Vì sao
không nói là bất côïng giáo mà gọi là Biệt giáo?
Đáp: Trí
luận nói không cùng với Bát-nhã tức là không nói
cùng với người Nhị
thừa. Như kinh Bất Tư Nghị chép: Nay nói về Biệt
giáo như nói Đại phẩm
Phương đẳng. Nhị thừa cùng nghe mà Biệt giáo
với Bồ-tát, cho nên
dùng Từ biệt, kiêm muốn lược bỏ không có Viên
giáo, Biệt khác với
Thông nên gọi là chưa Viên.

Giải thích tên gọi Viên giáo:

Viên nghóa là
không nghiêng lệch. Giáo này nói về nhân
duyên không thể nghì bàn Nhị thừa trung đạo
sự lý đầy đủ,
không nghiêng lệch, không
riêng biệt, chỉ giáo hóa người lợi căn
tối thượng, nên
gọi là Viên giáo.

Kinh Hoa Nghiêm chép: Hiển hiện thần lực tự tại là nói
kinh viên mãn, vô lượng các chúng
sinh đều thọ ký Bồ-đề.
Kinh Duy-ma nói:
Tất cả chúng sinh tức
là đại Niết-bàn, không còn diệt nữa.

Phẩm Cụ Túc trong kinh Đại Phẩm chép: Các
pháp tuy không,
một tâm đầy đủ muôn hạnh.

Kinh Pháp Hoa chép: Chắp tay với tâm cung kính muốn nghe nói
đầy đủ.
Kinh Niết-bàn chép:
Kim Cương Bảo Tạng không có điều
gì giảm thiếu, nên gọi là Viên giáo.
Gọi là Viên:
Ý nghóa rất nhiều, lược nêu có tám loại: Giáo viên

Lý viên Trí viên Đoạn viên Hạnh viên Vị viên Đại viên Quả viên

- Giáo viên là chánh nói Trung đạo, nên nói giác không nghiêng
lệch. lệch.

Lý viên: Là Trung đạo tức là lý của tất cả các pháp không
nghiêng Trí viên: Là
nhất thiết chủng trí viên.
Đoạn viên:
Không dứt mà dứt vô minh, hoặc.

Hạnh viên: Một hạnh tức là tất cả nhân viên tròn của Đại thừa,

quả tròn
đầy của Niết-bàn chính là nhân quả đầy đủ không thiếu,
thực hành một hạnh tức là tất cả hạnh.

Vị viên: một
địa đầy đủ công đức các địa. Nhân viên: Chiếu
soi hai đế tự nhiên lưu nhập.

Quả viên: Là diệu giác không thể nghó bàn, quả của ba đức
không ngang không dọc.

Nghóa của viên có tám thứ chỉ gọi là Viên giáo.
Nếu không nhờ Viên giáo thì không biết được lý của viên cho
đến đắc thành quả viên. Hỏi: lý của giáo nếu viên
sao lại có
sự khác nhau về hạnh vị nhân
quả? Đáp: Chỉ y theo giáo lý viên cho nên
sự khác nhau về trí đoạn

hạnh vị nhân
quả. Như pháp thế gian nói về gốc tài năng. Người tu học đắc quả có thứ lớp khác nhau, trước tu kém hơn
lúc sau, gốc
ngọn có khác.

Thứ hai: Xét định nói về bốn giáo này thông, mà lại nói trong
một giáo có cả bốn
giáo. Tuy có bốn giáo nhưng xét định về ba nghóa thật của nó
không thành, cho nên đều từ một nghóa để được tên
gọi giáo, tức có bốn ý:

Xét định Ba tạng giáo.

Xét định Thông giáo.

Xét định Biệt giáo.

Xét định Viên giáo.

Xét định Ba tạng giáo. Hỏi: Như trong Ba tạng giáo nói vô thường, ba thừa đồng bẩm
thọ nhập đạo tức là
Thông giáo. Biệt là Bồ-tát nói sáu Độ hoằng thệ,
đây chính là Biệt giáo.
Nếu là nói nhất thiết chủng trí để cầu quả Phật
thì há chẳng phải Viên
giáo hay sao?

Đáp: Nay xét
định về nghóa của ba giáo này. Nếu nói thuyết vô thường chung Ba thừa giáo là
Thông giáo, người Nhị thừa nghe
vô thường phát chân
dứt kết sử, ngay trong một đời liền nhập Niết-bàn,
có thể lãnh thọ giáo
pháp, thấy lý vô thường. Bồ-tát tuy bẩm thọ giáo
lý vô thường, trải qua ba
A-tăng-kỳ kiếp không phát chân, dứt
kết sử,
cũng đâu thấy được
lý vô thường. Nên biết, lý vô thường không thành
nghóa của Thông giáo. Tuy
nói nghóa nguyện hạnh hóa vật Biệt giáo
không thành, vốn nói về
Biệt giáo, nói về biệt lý dứt biệt hoặc. Ban đầu,
Ba tạng giáo nói về hạnh
nguyện. Nếu y cứ Tứ đế sinh diệt mà khởi,
thấy tứ đế sinh diệt
không bằng người Nhị thừa, há là Biệt giáo? Lại
chủng trí này chỉ soi rõ
hai đế mà không soi rõ Trung đạo, há là Viên?
Bởi vậy tuy có xét nghóa về ba giáo
không thành, chỉ gọi
là Ba tạng giáo.

Xét định về Thông giáo:

Hỏi: Thông giáo nói về giới, định, tuệ, há chẳng phải là Ba
tạng giáo? Nói Đạo
chủng trí, há chẳng phải Biệt giáo nói nhất thiết
chủng trí, há chẳng phải
là Viên giáo?

Đáp: Tuy có
ba giáo này nhưng nghóa không thành, cho nên
như vậy, Thông giáo nói
nhất tướng vô tướng vô sinh giới, định, tuệ,
không đồng tướng khác
nhau về Ba tạng giới, định, tuệ. Lại nữa,
vừa được không mất từ nơi thù thắng mà được tên, cho nên không nói tên
Ba tạng, được tên
Thông giáo. Tuy nói đạo chủng
trí chỉ là trong cõi tục
đế không phải là nói đạo chủng trí của thọ Như
Lai tạng thọ, cho nên nghóa Biệt giáo
không thành. Tuy lại nói nhất
thiết chủng trí chỉ là
chiếu soi trong cõi Nhị đế. Nói về nhất thiết trí không phải chiếu
soi nhất thiết trí về nhị đế không thể nghì bàn của
Trung đạo, cho nên nghóa Viên giáo
không thành. Bởi vậy nghóa ba giáo
không thành chỉ gọi là Thông giáo.

Xét định về Biệt giáo:

Hỏi: Biệt giáo cũng nói về giới, định, tuệ, vì sao không nói là Ba tạng giáo, cũng nói có lý
Vô sinh, vì
sao không gọi là
Thông giáo, cũng nói là nhất thiết chủng trí chung đạo, vì
sao không gọi là thông
giáo. Tuy nói Trung đạo
nhất thiết chủng trí mà sao không gọi là Viên giáo?
Đáp: Biệt giáo là nói Hằng sa Phật pháp, vô lượng
giới định tuệ,
khác với
giới định tuệ trước cho nên không phải là Ba
tạng. Tuy nói lý không nhưng không thể chứng được cái không, chẳng phải là
không, không đồng kiến
với Nhị thừa, cho nên không phải Thông giáo.

Tuy nói Trung
đạo nhất thiết chủng trí mà không phải Sơ trụ phát tâm tức đủ nhất thiết chủng trí cho nên không phải viên. Cho nên
ba nghóa không thành chỉ
gọi là Biệt giáo.

Xét định Viên giáo: Hỏi: Viên giáo cũng có giới định tuệ, vì
sao không gọi là
Ba tạng, nó cũng có lý
chân không, vì
sao chẳng
phải thông, nó cũng có
pháp môn trải qua từng
giai cấp riêng, vì sao mà không phải Biệt?
Đáp: Viên
giáo nói về giới định tuệ, điều y cứ vào chân
như thật tướng, Phật tánh
Niết-bàn mà biện. Há đồng
Tam Tạng nghiêng về
giới định tuệ ư?
Phật tánh
chân không, lý ấy bình đẳng, người Thanh văn và
Bích- chi-Phật không thể
biết được huống chi đắc nhập, cho nên không phải Thông. Các thứ pháp môn giai cấp hạnh vị chẳng phải không tương
ưng với thật tướng,
nhiếp tất cả pháp. Từ một địa đầu không đầy đủ tất
cả các địa, cho nên không phải biệt. Ba nghóa không thành chỉ gọi
là Viên giáo. Thế thì bốn tên của bốn giáo tuy chung nhau mà nghiên cứu
cùng tột về thật lý thì
ngay nơi giáo mà đặt tên không thể lẫn lộn. Nếu
Viên giáo nhiếp cả ba chính là nhiều đầy tớ theo mà hầu hạ.

Dẫn chứng:
Hễ muốn bày thông về việc Phật pháp thì văn kinh luận phải rõ. Nhưng huyền chỉ của Phật giáo mênh mông khó tìm, nếu không lập danh biện nghóa thì làm
sao biết được chỉ thú. Nay nói về nghóa
này, lược làm ba ý:

Nói rõ không
có văn đặt tên làm nghóa để thông kinh giáo. Dẫn
chứng riêng kinh luận.

Dẫn chứng chung kinh luận.

Không văn đặt tên làm nghóa để thông kinh giáo.

Hỏi: Lập bốn
giáo làm nghóa nếu không có văn kinh luận rõ
ràng thì đâu thể thừa dụng?

Đáp: Các sư
giảng nói xưa nay không nhất định, đều có văn kinh luận rõ ràng.
Như Khai Thiện Quang Trạch Ngũ Thời Minh Nghóa,
Trang Nghiêm bốn thời phán giáo, Địa luận bốn Tông,
sáu Tông,
Nhiếp Sơn Đơn
Phức Trung Giả, Hưng Hoàng Tứ Giả đều không có nói rõ
văn, đều tùy theo căn cơ
chúng sinh mà lập để giúp cho việc mở mang Phật hóa.
khắp.
Người có duyên chẳng thể không học, tin hiểu giảng nói rộng

Hỏi: Ý sao
không nương vào bán mãn, năm vị cay nồng xuất xứ

từ văn kinh luận? Đáp: Phật giáo có đốn tiệm mà không
định bán, mãn, năm vị, đều y cứ một bên, đâu được giải thích chung về các giáo này. Nhưng để
cho nghóa phù hợp với
kinh luận, không có văn làm sao đủ để đưa đến
đều nghi. Luận Đại Trí
Độ chép: Pháp thí là nương vào kinh pháp để làm rộng nghóa lý, đặt tên gọi đều gọi là
Pháp thí. Nay các nhà giải
thích Phật pháp khắp nơi
điều y cứ vào tên mà lập nghóa, theo nghóa để
đặt tên, hoặc có văn
làm chứng, hoặc không có văn làm chứng nếu có
văn làm chứng thì không nên nghi ngờ.
Không có văn làm chứng cũng cần phải đắc ý. Thí như
Thần Nông, Biển Thước,
Hoa Đà đều là bậc Thánh hiền thời xưa đã chế
tạo ra thuốc để trị
bệnh, tuyển tập các kinh phương. Bấy giờ, việc trị
liệu được hiệu nghiệm,
người đời nay y theo dùng chưa hẳn đều lành.
Mà các thầy thuốc phàm tục thời
sau tuy y cứ theo phương cách xưa tự
ý thêm bớt, tùy bệnh
cho thuốc ít có người không sai lầm. Nếu hiểu
sâu về dụ này thì
thông hiểu kinh để nói pháp, cảm thấy thời sự thích hợp mà lập nghóa, đặt tên cũng có lỗi gì. Nay giải thích bộ kinh này lần
lượt lập nghóa đặt
tên. Đây không phải một điều, nếu không thể hội ý
này làm sao chỉ gọi Tứ
giáo mà sinh nghi. Kinh luận chính là hướng về cơ duyên của con người. Thời mạt pháp việc học hỏi chấp vào cái
thấy biết ngàn mối,
hành đạo chướng ngại chẳng phải một. Đâu thể ôm gốc cây đợi thơ, nhất định để lại
sự trách móc.
Lại Phật giáo vô cùng,
Hằng sa không thuộc về
thí dụ. Từ phương đông chảy vào, vạn đều không
có một đạt, trí nhân
quân tử ít người hiểu điều đó.

Dẫn chứng riêng về bốn giáo của kinh luận:

Trước giải thích tên đã đủ văn dẫn chứng, nay lại lược nêu
như Giới Tâm chép: Phải
học Tu-Đa-la, Tỳ-ni, A-tỳ-đàm. Khi Phật còn
tại thế há không có Ba
tạng giáo? Cho nên luận Thành Thật chép: Nay
Ta muốn nói về thật
nghóa trong Ba tạng, kế dẫn chứng Thông giáo. Kinh này, ngài
Tịnh Danh giải thích cho ngài
Ca-Chiên-diên nói có
năm nghóa, hai trăm năm
mươi Tỳ-kheo tâm được giải thoát, Phẩm Tam tuệ

trong kinh Đại
Phẩm nói về trí Tát-bà-nhã, ba thừa đều chứng đắc.

Trung luận chép: Thật tướng các pháp, ba người cùng chứng nhập.

Kế là dẫn chứng Biệt giáo: kinh này nói vì không có chỗ thọ mà
thọ các thọ, chưa đầy đủ
Phật pháp, cũng không nên diệt tâm
mà thủ chứng.

Kinh Vô Lượng Nghóa chép: Ma-ha Bát-nhã,
Hoa Nghiêm hải không, giảng nói
Bồ-tát trải qua nhiều kiếp tu hành chính là văn Biệt giáo.

Kinh Niết-bàn
nói năm hạnh chính là ý của Biệt giáo.

Luận Đại Trí Độ chép: Kết
sử có hai loại:
1/ Cộng Nhị thừa đoạn.
2/ Bất cộng Nhị thừa đoạn. Bất công Bát-nhã dứt trừ Biệt hoặc. Kế là dẫn chứng Viên giáo.

Kinh Hoa Nghiêm chép: Vì
thuyết Tu-Đa-la viên mãn.

Kinh này chép: chư Phật
giải thoát phải tìm cầu trong tâm
hành của chúng sinh.

Kinh Đại Phẩm chép: Muốn
dùng Nhất thiết chủng trí để biết tất
cả pháp phải học Bát-nhã.

Kinh Hoa Nghiêm chép: Đa
Bảo Như Lai khen ngợi “Hay lắm!” Phật
Thích-ca Mâu-ni có thể nói pháp
Bồ-tát giáo đại tuệ bình đẳng
cho chúng sinh, những lời
nói ra điều chân thật.

Kinh Niết-bàn chép: Lại
có một hạnh là hạnh Như Lai, gọi là đại
bát Niết-bàn Đại thừa.

Luận Trí Độ chép: Ba trí thật ra đắc trong một tâm, như thế tìm
tòi thảo luận kinh luận
của Đại thừa văn nghóa bốn giáo khắp nơi đều có.

Dẫn chứng chung về kinh luận:

Nay bày rõ kinh luận Đại thừa phụ để đặt ra danh nghóa của bốn giáo.
Như kinh Niết-bàn chép: Nói rõ bốn giáo
không thật, có
nhân duyên cũng có thể
nói, nói về bốn loại để chuyển hóa duyên trước
tức là ý của bốn
giáo. Lại kinh Niết-bàn chép: bốn lần xoay bánh xe
pháp tứ đế tức là ý
của bốn giáo. Lại, kinh Pháp Hoa nói ba loại cỏ, hai loại cây thấm nhuần khác nhau thí dụ phương tiện nói tức là ba giáo một
chỗ đất sinh ra một trận
mưa thấm nhuần, thí dụ nói rất thật sự tức là
Viên giáo. Trung luận phá
các dị chấp đã xong lại nói bốn câu nhân
duyên chung cho bốn thuyết,
tức là ý của bốn giáo. Như thế pháp bốn
thuyết này tùy cơ hóa
vật, tức là nghóa của bốn giáo. Bốn thuyết là tên khác

của Bốn giáo.

Suy lường. Hỏi: kinh Pháp Hoa nói Đức Phật nói pháp bình đẳng như một
trận mưa, đâu hề có sự
khác nhau về bốn giáo?
Đáp: Khắp
nơi đều dẫn bốn không thể nói vì có nhân duyên cũng có thể nói, còn không hề nhất định có
một thuyết, đâu từng nhất định có bốn giáo ư.
Kinh này nói: Phật dùng một âm để nói pháp chúng
sinh
tùy loại đều được
hiểu tùy loài hiểu khác nhau là tướng của bốn giáo
khác nhau, lại các kinh nói nghóa khác nhau, tự nói có dị giải dị thuyết, một giải
một thuyết, dị giải một thuyết một giải dị thuyết, vô thuyết vô
giải. Kinh này chép: Người
nói pháp chẳng nói không khai thị. Người nghe pháp, không nghe không đắc, nếu đạt được ý này thì điểm bốn giáo
nhất định không lập, thì
nghi chỗ nào?

Hỏi: Bốn giáo từ đâu sinh khởi? Đáp: Nay nói
Bốn giáo. Lại trước đã nói từ Ba quán mà
sinh
khởi. Trở thành ba quán
trước quán từ Giả vào Không, có hai loại Tánh
thể vụng về khéo léo
khác nhau. Từ phân tách Giả để vào Không cho nên có
Tạng giáo khởi. Từ thể Giả để vào Không cho nên có
Thông giáo khởi. Y theo cái thứ hai từ Không vào Giả thì có
Biệt giáo khởi, y cứ
vào nhất tâm trung đạo
chánh quán thứ ba thì có viên giáo khởi.

Hỏi: Ba quán từ đâu mà
khởi? Đáp: Ba quán từ
bốn giáo mà khởi. Hỏi: Quán giáo từ đâu khởi?
Đáp: Quán
giáo từ nhân duyên sinh ra bốn câu mà khởi. Hỏi:
Nhân duyên sinh ra bốn câu do đâu mà khởi? Đáp: Nhân duyên
sinh ra bốn câu tức là tâm, tâm tức là giải
thoát không thể nghó bàn của chư Phật rốt ráo không thật có, tức là không
thể nói cho nên ngài Tịnh
Danh im lặng không nói. Vì có nhân duyên
nên cũng có thể nói,
tức là dùng bốn tất-đàn nói bốn câu nhân duyên
sinh ra do tâm, hướng về bốn loại căn tánh mười pháp nhân duyên mà
thành chúng sinh mà nói.

Bốn thứ căn tánh gồm:

Hạ căn.

Trung căn.

Thượng căn.

Thượng Thượng căn.

Vì hướng về bốn thứ căn tánh này cho nên do giáo quán vô ngại này mà khởi, lợi ích khắp chúng
sinh được thành lợi ích hai hạnh tín pháp. Đây chính là như bậc
Thánh nói pháp, như có ý nghóa im
lặng của bậc Thánh.

Hỏi: Kinh Đại
Niết-bàn chép: Căn có ba loại:

1. Hạ căn,
2.Trung căn,
3. Thượng căn. Vì người trung căn mà xoay bánh xe pháp ở Ba-la-nại, vì hạng người Thượng Căn
mà xoay bánh xe đại pháp ở thành Câu-thi-na. Nếu
là hạng người hạ căn Như Lai hoàn toàn không xoay bánh xe Pháp.

Nay vì sao nói
có bốn thứ căn tánh, vì hạng người hạ căn mà
nói Ba tạng giáo ư? Đáp: Giáo môn của chư Phật tùy duyên không nhất định.
Hoặc nói một căn, hoặc nói
hai căn, hoặc nói ba căn, hoặc nói bốn căn, hoặc
nói cho hạng hạ căn,
hoặc nói cho hạng không phải hạ căn. Nói cho hạng người hạ căn:
Như kinh Pháp Hoa nói cỏ cây đều
thấm nhuần, đều
được lớn lên. Nói
không cho hạng hạ căn: Như dẫn văn kinh Niết-bàn. Hỏi:
Kinh Đề-vị nói năm giới giải thích về điều lành của
trời, người, vì sao
không khai thành năm giáo nghóa? Đáp:
Dạy về người, trời đã nói rõ ở phần
Thầy thuốc cũ.
Đạo thường của thế
gian không lìa sinh tử, Đấng Pháp Vương ra đời muốn hoá độ chúng
sinh cho ra khỏi nhà lửa. Vì thế ba lần xoay bánh xe pháp ở vườn Nai, người trời đắc đạo cho đây là thật, nên có
Ba tạng giáo,
các kinh Đại thừa như:
Đại Phẩm, Pháp Hoa, Niết-bàn đều nói xoay bánh xe
pháp bốn đế ở Ba-la-nại. Luận Đại Trí Độ chép:
Nói rõ kết tập
Ba tạng giáo cũng từ
vườn Nai mà khởi không chọn kinh Đề-vị làm đầu. Hỏi: Nếu không khai mở về điều lành của trời, người thì
kinh Pháp Hoa đâu được
nói cây cỏ đều thấm nhuần?

Đáp: Ba tạng
giáo nói về bố thí, trì giới, thiền định của thế gian, tức là giáo của
trời người, đều ngay nơi nhân duyên mà
sinh ra
pháp lành. Đây đều
thuộc về Ba tạng giáo, cho nên không cần năm giới. Hỏi: Nghóa của bốn giáo và nghóa của bốn tông về người
trong Địa luận có đồng
nhau không ?
Đáp: Nếu
người hỏi rằng: Bốn đế chính là bốn đại thì không
trái với lời hỏi này.
Nay không y vào bốn tông để lập bốn giáo. Ý của
nó chỉ có nhiều cách, chỉ lược nêu ba:

Bốn Tông nói
nghóa ngôn giống như ngưng trệ.

Tìm tòi nghiên cứu kỹ, đặt tên làm nghóa dường như bất tiện.

Bốn Tông tuy nói một nhà giàu có thường mong nhiếp y
Phật pháp vẫn còn có chỗ thiếu.

Bốn Tông nói về
nghóa ngôn, giống như ngưng trệ: Kia y cứ vào

vào bốn không thể nói, dùng bốn tất-đàn để duyên, mà nói
thì thành ngưng trệ.

Tìm tòi nghiên cứu kỹ, đặt tên làm nghóa dường như bất tiện:
Bốn Tông kia
Tỳ-đàm thấy có đắc đạo, có thể lấy nhân duyên làm tông.

Giả là thế đế đâu được làm tông. Thành luận thấy không đắc
đạo, sao không lấy cái không làm tông, lại luận
Trí Độ nói về Ba tạng
giáo, có ba môn vào đạo.

Môn hữu

Môn không

Môn giả danh

Lại, Trí Độ luận Đàn Phương Quảng Nghóa chép:

Dùng mười dụ nói thẳng tất cả pháp vô sinh vô diệt, mất đi ý
của Bát-nhã đâu được
dùng mộng ảo làm Chân tông?

Nay nói: Không
phải Chân tông chính là Thông giáo, Chân tông chính là
Thông tông. Tông thì chung cả chân và
không chân,
không chân vì sao lại
không dùng tông mà dùng giáo. Chân tông vì sao
không dùng giáo mà lập
tông, nếu tông không có giáo thì làm sao biết
được chân, chân tông
nếu mất tông, có giáo thì cùng gọi là Thông giáo.
Nếu cả hai mất giáo, lưu
lại ở Tông thì đồng gọi là Thông tông.

Nếu đều lập giáo thì đồng gọi là Thông Tông giáo, nếu lưu lại ở chân, không chân thì gọi là
Thông không chân tông, giáo thông
chân tông hay giáo thông
không chân tông. Cũng có thể là ba thừa thông
tu thông chân tông cũng
hợp với tu chung của ba thừa. Nếu nói thông
này là thông về dung
thông, giáo cũng là thông của thông chân. Điều
này thì cả hai tên lẫn
lộn đồng nhau, nghóa thì không khác.

Đáp: kinh Lăng-già chép: Thuyết thông dạy trẻ nhỏ, Tông
thông dạy Bồ-tát , cho
nên lấy chân làm Thông tông.

Lại nói rằng: Nếu như thế thì nhân duyên giả danh trước đã
nói không chân, đều là
dạy trẻ nhỏ không cần phải đặt tên tông. Lại
quyết định ý cho là lập danh nghóa của bốn tông
thật không tiện, nay nói bốn giáo Đức Phật từ lúc đắc đạo đến
khi Niết-bàn, hiển bày tất cả
pháp môn đều là ngôn giáo.
Thiết lập khéo léo, cứu giúp danh nghóa của bốn tông
để được thành lập.

Nếu cho xưa nay tuy là một nhà giàu có đến mong nhiếp ý
Phật pháp như có điều
thiếu sót lớn. Nay tìm tòi các kinh luận để lập
nghóa bốn giáo. Một giáo đều có bốn môn, bốn môn hợp lại có mười
sáu môn.
Hai tông nhân duyên giả danh kia giống với ở đây đã nói rõ
Ba tạng giáo.
Hai môn: Hữu môn, và không môn xen nhau giống như thiếu
môn Côn-lặc và hai môn Phi hữu phi không. Không chân tông kia nói các pháp như huyễn như hóa, giống với
Thông giáo, hữu môn xen
nhau. Ngoài ba môn kia không
nói, chân tông kia giống như xen lẫn với biệt giáo hữu môn. Ngoài ba môn kia không nói. Đây là bốn
Tông nói rõ nghóa, chỉ được xen với ba giáo, bốn môn. Bốn môn Viên giáo này trong đó nói không rõ.
 Bốn giáo như có mười hai môn làm rõ ý nghóa mà bốn Tông kia không rõ.
Lại Pháp sư
Hộ Thân dùng năm Tông làm rõ
nghóa. Bốn tông kia như
trước lập ra Tông pháp giới, dường như xen với
hữu môn Viên giáo này,
bốn giáo như có mười một môn kia nói không
rõ. Pháp sư Kỳ Xà dùng
sáu tông làm rõ nghóa ba tông, dường như xen với ba môn này, phân biệt như trên. Chân tông kia dường như xen với
Thông giáo không môn.
Thường Tông kia dường như này xen với biệt giáo
hữu môn. Viên Tông kia
dường như xen với viên giáo hữu môn này.

Tứ giáo còn có mười môn, có cái sáu tông kia nói không rõ nên biết bốn tông, năm tông,
sáu tông, tuy nói xưa nay nói về nghóa giàu có, nay một nhà trông mong nhiếp ý
Phật pháp, dường như rất
thiếu sót,
cho nên trước đã nói
rõ bốn tất-đàn kể một nhà nói pháp thông kinh, khác với
sự vận dụng mà nói của xưa nay. Cho nên trước nói ba quán để
phá các pháp, lược làm mấy mươi lần, để người tìm xem biết có khác với các Thiền Sư và ý của ba luận
Sư thuyết. Nay nói bốn giáo, một giáo đều
có bốn môn, bốn giáo
thì có mười sáu môn, lại khai ra bốn giáo môn
của Ba tạng, như năm trăm vị
A-la-hán đều nói về nhân của tấm thân, tức là năm trăm môn cho nên kinh nói
Nê-hoàn chính là
Pháp tạng, chúng
sinh từ vô
số môn mà vào đạo. Nhưng bốn môn của Ba tạng giáo lại khai
mở vô lượng môn để
nhập đạo, huống chi là Thông giáo, Biệt giáo,
Viên giáo mỗi giáo đều có bốn môn mà không được một môn khai ra
vô lượng môn, cho nên kinh Hoa Nghiêm nói Đồng tử
Thiện Tài yết kiến bốn mươi hai vị thiện tri thức, vị nào cũng nói ta chỉ biết một pháp môn này. Như thế gặp một trăm hai mươi vị thiện trí thức, cho đến vô lượng
thiện tri thức, vị nào cũng nói ta chỉ biết được một pháp môn này, cho
nên pháp môn của Đại
thừa nhiều vô lượng vô biên. Trải qua ba mươi
hai Bồ-tát, các ngài đều
nói vào pháp môn không hai. Cho đến tám
ngàn Bồ-tát đều nói
nhập vào pháp môn không hai, cho nên kinh Pháp
Hoa chép: Dùng vô số
pháp môn để khai thị Phật đạo. Pháp Tạng như
thế thật không thể nói,
dùng bốn tất-đàn mà khởi giáo môn, làm cho tất
cả chúng sinh nhờ giáo môn của Phật mà ra khỏi ba
cõi khổ, nếu lưu tâm
vào ý này,
so sánh chọn lựa bốn Tông, năm tông, tự biết khác nhau. Thứ năm,
nói về kinh luận dùng bốn giáo khác nhau bao
nhiêu. Nếu Hoa Nghiêm, Đốn
giáo thì dùng hai giáo Biệt giáo và Viên
giáo. Nếu sự bắt đầu
của Tiệm giáo, kinh Tiểu thừa chỉ dùng Ba tạng giáo. Nếu Đại thừa
Phương Đẳng thì có đủ bốn giáo.
Nếu Ma-ha Bát-nhã thì dùng ba giáo:
Thông giáo, biệt giáo, và Viên giáo. Kinh Diệu
Pháp Liên Hoa chỉ dùng
Viên giáo, kinh Đại bát
Niết-bàn gọi là
Pháp giới chư Phật, bốn giáo
đều nhập Niết-bàn tánh Phật. Các kinh luận
dùng giáo bao nhiêu loại
nghóa có thể hiểu. Hỏi: Bốn giáo chung khắp các kinh, vì
sao lại nghiêng về văn
kinh này trước đã bàn rộng?

Đáp: Tất cả
các kinh, tiệm đốn chưa hẳn nói về bốn giáo. Chỉ
có phương Đẳng, Đại Tập và kinh này có đầy đủ văn của bốn giáo, cho
nên y cứ về ý của kinh này nói lược bốn giáo nghóa. Chỉ sai người đời
mạt pháp hoằng pháp tìm
nghóa của các kinh dùng chung một luận cho
dù hàng hậu sinh đều cho
là luận giàu kinh nghèo, khinh kinh, trọng luận. Nay tìm tòi các kinh luận đặt lên bốn giáo nghóa để chung các
kinh Đại Tiểu thừa. Ý muốn các bậc hiền đời
sau kính trọng lời Phật, bỏ đi
những cành lá rườm
rà. Nếu chuyên tâm vào Đại thừa Phương đẳng, nghe
rồi thọ trì, đọc tụng, biên chép đúng như lời mà tu hành thì chẳng
những không luống công mà còn khế hợp yếu chỉ của lý.



TỨ GIÁO NGHÓA
<卷>QUYỂN 2</卷>

Nói về điều được giải thích.

Giáo là năng
thuyên, lý lá sở thuyên, cho nên nhờ lý để lập
giáo, nhờ giáo mà hiển
lý, ngay nơi lý chẳng phải giáo, ngay nơi giáo
chẳng phải lý, lìa lý
thì không có giáo, lìa giáo không có lý, cho nên
kinh Tư ích nói: Trong Bồ-đề
không có văn tự, trong văn tự cũng không có
Bồ- đề. Lìa Bồ-đề thì
không có văn tự, lìa văn tự không có Bồ-đề vì
Bồ-đề không có văn tự cho nên theo lý để thi
hành giáo. Ví văn tự không
có Bồ-đề nên ngay nơi
giáo có thể hiển rõ lý.

Thế thì giáo
là năng thuyên, lý là sở thuyên, ý ở ngay đây nói về lý: Tức là đế. Nay y cứ vào đế để nói về lý, lý có thể khởi giáo,
giáo có thể làm rõ lý.
Giáo là năng thuyên, lý là sở thuyên. Nay nói về
sở thuyên lược nêu có bốn ý:

Y
theo lý tứ đế để nói về sở thuyên

Y
theo lý tam đế để nói về sở thuyên

Y
theo lý nhị đế để nói về sở thuyên

Y
theo lý nhất đế để nói về sở thuyên

Y theo lý tứ
đế để nói về sở thuyên: Chia làm ba ý:

Nói về lý tứ đế sở thuyên.

Nói về giáo năng thuyên.

Nói về kinh luận.

1. Nói về lý Tứ đế sở thuyên: Có bốn loại tứ đế: Tứ đế sinh diệt

Tứ đế vô sinh Tứ đế vô lượng Tứ đế vô tác.

Hỏi: Trích ra
bốn loại tứ đế này từ kinh luận nào.
Đáp: Nếu
luận bàn thú duyên các kinh luận thì chỗ nào cũng
có văn nghóa này. Nhưng
không gôm ở một chỗ.

Kinh Đại Bát Niết-bàn nói: tuệ
Thánh hạnh, dục là năm vị thí
dụ cho gốc,
vì thế phân biệt lần lượt, nói rõ bốn loại Tứ đế này.
Kinh Thắng-man cũng có văn
về bốn loại Tứ đế, gọi là tứ đế hữu tác, tứ
đế hữu lượng, tứ đế
vô tác, tứ đế vô lượng. Nhưng kinh Niết-bàn,
Thắng- man nói tứ đế
vô lượng, nghóa thì khác nhau mà ý không khác mấy.

Hỏi: Trước nói tứ đế sinh diệt là nghóa của Ba tạng giáo bán
tự, việc này có thể như vậy.

Kế nói về vô lượng, vô tác thì làm sao phân biệt?
Đáp: Nếu
làm rõ nghóa Mãn Tự thì ba loại tứ đế đồng là
đầy đủ giáo, không cần phân biệt. Nếu nói năm vị thì nghóa ba loại Tứ đế
khác nhau. Tứ đế vô
sinh này tuy Đại thừa những chung cả Nhị thừa. Tứ
đế vô lượng chỉ là
con đường thực hành của Bồ-tát.
Tứ đế vô tác chính là cảnh giới của Phật, ở đây khác trước nói về lý của tứ đế
sinh diệt, nói về
sở thuyên tức là nhân duyên
sinh diệt. Kế nói về lý của đế, cho nên kinh Pháp
Hoa chép: Xưa, Đức Phật xoay bánh
xe pháp bốn đế ở
Ba-la-nại, phân biệt nói các pháp cho năm chúng.
Sinh diệt tức là khởi
tác, cho nên kinh Thắng-man nói về tứ đế Hữu Tác.
Nói về tứ đế gồm có:
1) Khổ đế.
2) Tập đế.
3) Diệt đế.
4) Đạo đế Nói khổ: Nghóa là bức bách, ba tướng vô thường ép ngặt sắc tâm.
Nên gọi là khổ, chân thật không luống dối gọi là Đế. Tập: Là nghóa gom nhóm, phiền não nhóm hợp, có thể vời
lấy quả khổ sinh tử.
Nên gọi là Tập, vì nó chân thật không luống dối nên gọi là Đế. Diệt: Nghóa là không còn,
 không còn hai ràng buộc quả và hạt giống nên gọi là Diệt, nó là một chân lý không luống dối nên gọi là Đế. Đạo:
Nghóa là thông, giới định tuệ có thể thông đến
Niết-bàn nên gọi là Đạo. Nói
là một chân lý không luống dối nên gọi là Đế. Đây
là Tứ đế sinh diệt.
Kinh Niết-bàn chép: Thanh văn có khổ, có khổ đế,
có tập, có tập đế, có
diệt, có diệt đế, có đạo, có đạo đế.

Hỏi: Diệt đạo, bậc Thánh hành nhân đắc quả có thể nói là
chân thật. Khổ tập luống
dối vì sao gọi là chân thật? Đáp: Nhân quả luống dối của phàm phu, luống dối không gì
là luống dối. Cho nên
nhân quả hữu lậu, vô lậu đều chân thật không
thể lẫn lộn, cho nên kinh Di Giáo chép: Mặt trời có thể lạnh đi, Mặt trăng có thể nóng lên nhưng
Bốn đế, lời Phật nói không bao giờ thay đổi, đây là nghóa tứ đế
sinh diệt, đầy đủ như
số người Thành luận phân biệt,
nay không nói đủ.

Nói về tứ đế vô sinh:

Kinh Tư Ích chép: Biết khổ vô
sinh gọi là
Khổ Thánh đế, biết
tập không có tướng hòa
hợp gọi là Tập Thánh đế, dùng quán tướng không hai gọi là Đạo
Thánh đế, Pháp xưa
không sinh, nay cũng không
diệt, gọi là Diệt Thánh
đế. Cho nên bốn pháp khổ tập diệt đạo, danh tự
sự tướng thì đồng mà nghóa đế có khác. Trước dùng lý
sinh diệt làm đế, nay nói về lý không
sinh
không diệt, chân không làm đế, cũng
gọi là Bốn chân đế.

Kinh Niết-bàn chép: Bồ-tát
biết rõ ngay nơi khổ không có khổ,
 cho nên không khổ mà có chân đế, biết Tập mà không tập,
 bởi vậy không tập mà có chân đế,
 có diệt có chân, có đạo có chân, nên
gọi là Bốn chân đế, ba
thừa cùng quán, đắc nghóa đệ nhất, chứng hai
loại Niết-bàn, cũng là
tứ đế hữu lượng mà kinh Thắng-man nói. Hỏi: Nếu là ba thừa đều
học Niết-bàn, vì
sao giải thích diệt đế
nói về thường lạc ngã tịnh?
Đáp: Như
Phương Đẳng, Bát-nhã có nói, chân đế vô sinh ba
thừa cùng thấy, mà
Nhị thừa, Bồ-tát thông giáo, không thấy
Phật tánh, không rõ diệt đế là
thường trụ. Đến Đại
Niết-bàn đồng nói Phật tánh cho người tu ba thừa, cho nên tứ đế vô
sinh chung cho cả
Biệt giáo, Viên giáo, cho nên nói rõ bốn đức
của diệt đế, khác với Phương Đẳng, Đại Phẩm ý ở ngay đây.

Nói về tứ đế vô lượng:

Như kinh Đại
Niết-bàn chép: Biết các Ấm khổ gọi là khổ đế,
 phân biệt các Ấm có vô lượng tướng đều là khổ,
 gọi là khổ đế vô lượng, tập diệt đạo vô lượng,
 tự phải trích đầy đủ văn kinh. Lý của bốn đế
như thế, kinh Niết-bàn
chép: hàng Thanh văn, Duyên giác chẳng thể
biết được, nên biết
đều là lý được giải thích của Biệt giáo.

Hỏi: Bốn Thánh đế vô lượng này, cái nào là vô lượng của Tứ đế. Đáp: Nay nói rõ pháp được giải thích của bốn giáo,
Bồ-tát học đạo chủng trí đều
đắc tứ đế vô lượng, nhưng tứ đế vô lượng này
thuộc về Biệt giáo. Hỏi:
Như kinh Niết-bàn nói về tướng của tứ đế vô lượng, đâu
được nhất định biết
là tứ đế vô lượng sở thuyên của biệt giáo? Đáp: Nếu không nói Phật tánh mà nói vô lượng của
sở thuyên
hai giác. Nếu nói Phật
tánh, nói vô lượng thì mặc cho tự nó thành sau hai giác mới nói về vô lượng.
Nếu Viên giác cũng gọi là tứ Thánh đế
vô lượng tức là tên
khác của tứ đế vô tác.

4.Nói về tứ đế vô tác: Như kinh Niết-bàn nói y cứ vào một đế mà nói bốn đế tức là tứ thật đế vô tác. Nói về bốn thật
đế mà không
phải bốn nên gọi là Vô
tác. Quán bốn đế được như thật nên gọi là bốn thật đế.

Kinh Niết-bàn chép: Nói khổ là tướng vô thường, là tướng
bị đoạn diệt. Nếu là tánh
Như Lai thật đế thì không khổ, không vô
thường, không có tướng để đoạn, nên gọi là Thật.
Hư không, Phật tánh cũng giống như vậy. Vô tác tập diệt đạo đế ở ngay đây dẫn đủ văn này
trong kinh Niết-bàn, tức
là nói tứ thật đế vô tác.
Nếu y theo kinh hiểu bốn đế này tức là nhất thật đế là lý được giải thích thuyên của
Viên giáo. Kinh Thắng-man nói tứ đế vô tác, không
có nhất thật đế kết thành.

Kinh Niết-bàn
không nói vô tác đều dùng nhất thật đế kết
thành Bốn đế. Nghóa đã liên quan với nhau, nay hợp hai kinh lại để đặt tên
cho nên nói là tứ thật đế vô tác. Hỏi:
kinh Thắng-man tứ Thánh đế vô lượng, tứ Thánh đế
vô tác, kinh Niết-bàn
cũng có nói. Như thế hai văn kinh chỗ là đồng hay khác?

Đáp: Có Bốn
Thánh đế vô lượng, tuy nương tàng thức mà
không phải vô tác. Có
Bốn Thánh đế vô lượng cũng nương vào tàng thức mà là vô tác,
vì sao?. Vì nếu y cứ vào vô minh
Hằng sa Bốn đế
pháp sự,
số luận vô lượng tức
là vô lượng sở thuyên của Biệt giáo, chẳng phải vô tác.
Nếu y cứ vào pháp tánh mà nói vô lượng của Bốn đế tức là
vô lượng sở thuyên
của Viên giáo. Vô lượng chính là vô tác.

Kinh Niết-bàn chép:
Ca-diếp nói Tứ đế vô lượng chính là y cứ vào vô lượng
sự số. Đây chính làø
sở thuyên của
Biệt giáo. Nếu đáp
ngài Văn-Thù nói về tứ
đế tức là nói tứ thật đế vô tác.

Kinh Thắng-man
nói hai loại Bốn đế. Một khác chưa thể phán định.

Hỏi: Kinh Thắng-man nói Tứ đế vô lượng vì sao nói sau tứ đế vô
tác? Đáp:
Kinh Thắng-man nói: Nương vào vô tác để nói vô lượng,

nhưng nương
vào nghóa có ba loại.

* Nương vào
quả để nói nhân, nhân vô lượng tức là nhân của vô

tác

Nói về nương lý nói nghóa:

Lý vô tác không thể suy lường tức là vô lượng.

Y vào thể để nói dụng: Vô lượng tức là
số lượng của vô tác. Nếu

giải hiểu ba
nghóa này, kế là nói vô tác sau nói tứ đế vô lượng,
không đáng để đưa đến sự nghi ngờ.

Hỏi: Vô sinh
và vô tác có gì khác nhau? Chân và thật có gì khác nhau? Đáp: Nếu y cứ vào danh để luận nghóa thì thật khó. Hằng gắng
lấy ý giải thích chung ý
Phật đều gọi là sở hữu chủ.
b) Nói về giáo của
năng thuyên: Tức là lý của bốn loại bốn
đế, năng thuyên của bốn
giáo, chia làm bốn ý:

Ba tạng giáo: Nói về lý tứ đế
sinh diệt. Nhưng lý tứ đế
sinh diệt,
tức là kinh Niết-bàn nói về nghóa sinh sinh. Sinh sinh
đã không thể nói
thì tại sao nói lý năng thuyên của Ba tạng giáo.

Lại kinh Niết-bàn chép: Khi
có nhân duyên cũng có thể được
nói tức là Bốn
tất-đàn, vì nó khéo léo cho nên nói năng thuyên.
Nếu là thế giới đối trị con
người thì dùng ba tất-đàn này nói tứ đế sinh diệt.
Đây là y cứ theo tình
mà nói về năng thuyên. Dùng tất-đàn thứ nhất nói
tứ đế sinh diệt chính
là y cứ vào trí để nói năng thuyên, nếu không có
cơ duyên tình, trí thì không thể nói.
Hai cơ này phát có thể dùng cơ phương tiện khéo léo nói tứ
đế sinh diệt. Cho nên kinh Pháp
Hoa chép: Tướng các pháp vắng
lặng, không thể dùng lời
giảng nói, vì năng lực phương tiện cho nên nói
cho năm Tỳ-kheo gọi là
xoay bánh xe pháp, mới có tiếng Niết-bàn, và A- la-hán.

Nói về, lý Thông giáo nói tứ chân đế
vô sinh, tứ chân đế vô
sinh
tức là kinh Đại Niết-bàn nói nghóa vô sinh, vô
sinh (bất sinh) đã không
thể nói vì sao nói lý thông giáo năng thuyên.

Kinh Niết-bàn chép: Có nhân duyên của không thể nói tức là
dùng bốn tất-đàn nói về nhân duyên.
Nếu thế giới vì người đối trị ba tất-đàn cho nên nói Tứ đế
Vô sinh. Đây là y cứ vào
tình mà nói về năng thuyên. Nếu dùng tất-đàn đệ
nhất nghóa nói tứ đế
vô sinh tức là y cứ vào trí để nói về năng thuyên.
Nếu không có cơ tình, trí thì không thể nói. Nếu cơ này phát thì dùng
phương tiện để đạt đến
cơ, khéo léo mà nói Ba thừa, người đến với đạo nghe nói đều nhập nghóa đế đệ nhất, không dùng lời để nói, dứt phiền
não kiến hoặc, tư hoặc.

Nói về lý năng thuyên tứ đế vô lượng của Biệt giáo:

Lý tứ đế vô lượng tức kinh Niết-bàn nói nghóa bất sinh.
Nghóa bất sinh đã không thể
nói thuyết tại sao lại nói lý này về năng thuyên của Biệt giáo.

Kinh Niết-bàn chép: Vì có nhân duyên nên cũng nói được, tức
dùng bốn tất-đàn nói nhân duyên.

Nếu dùng thế
giới đối trị con người thì ba tất-đàn, vì phương tiện khéo léo mà nói tứ đế vô lượng, tức là y cứ theo tình để nói về
năng thuyên. Nếu dung
tất-đàn đệ nhất nghóa, thì đó là y cứ về trí để nói
về năng thuyên. Nếu không có hai cơ tình và trí thì không thể nói. Nếu hai cơ này phát thì
sẽ dùng phương tiện để đạt đến cơ mà nói
Biệt giáo. Bồ-tát nghe nói liền nhập vào
Thập trụ, Thập hạnh, Thập hồi
hướng lên Sơ địa.

Nói về dùng Viên giáo: Nói lý tứ chân đế vô tác.
Lý tứ thật đế
vô tác chính là kinh Niết-bàn nói về nghóa Bất
sinh. Bất sinh đã không
thể nói vì sao nói lý này của năng thuyên Viên giáo.

Lại kinh Niết-bàn nói: Có
nhân duyên cũng không thể nói được tức là dùng nhân duyên bốn tất-đàn để nói.
 Nếu dùng thế giới đối trị con người bằng ba tất-đàn nói tứ thật đế vô tác. Đây là y cứ vào tình
để nói về năng thuyên.
Nếu dùng bốn tất-đàn đệ nhất nghóa để nói tứ
thật đế vô tác chính
là y cứ vào trí để nói về năng thuyên. Nếu không có
cơ tình và trí, thì không
thể nói. Nếu cơ này phát thì có thể nói. Người
lợi căn nghe nói liền
khai mởû tri kiến Phật, thấy lý Phật tánh trụ vào Đại Niết-bàn.

Nói về đối các kinh luận, có hai ý:

1. Đối kinh,
2. Đối luận. Đối kinh: Nếu kinh Hoa Nghiêm dùng Biệt giáo và Viên giáo nói về lý tứ đế vô lượng và vô lượng tứ đế vô lượng thì Ba tạng của
Tiểu thừa là sự bắt đầu của Tiệm giáo, nhưng nói
về lý tứ đế sinh diệt, Đại
Tập Phương Đẳng và kinh này sự giống như trước
đã dẫn văn kinh của
Niết-bàn, chính là nghóa này.

Nói về Đối luận:

Kinh luận biệt
thông xếp vào loại kinh có thể biết. Nếu trình bày
chung kinh luận. Như Trung luận phá tất cả chấp trước
điên đảo trong ngoài.
Ngoại đạo hỏi: Nếu tất cả
sự vật trên thế gian đều là
không, không có
sở hữu tức phải là vô
sinh vô diệt. Vì vô
sinh vô diệt thì không có bốn đế, bốn
quả sa-môn,
Tam Bảo. Nếu thọ pháp không thì
thọ pháp như thế.

Luận Chủ đáp: Nay Ông
thật chẳng biết nhân duyên không, chư Phật thường y cứ vào nhị đế để nói pháp cho
chúng sinh.
Nếu người không biết nhị đế thì không biết được pháp chân thật của Phật, vì
có nghóa là không nên
tất cả pháp thành tựu.

Nếu không có
nghóa không thì tất cả pháp không thể thành tựu.
Tất cả
pháp thành: Có bốn đế, bốn
quả sa-môn,
Tam bảo. Nay giải thích lời này luận chủ phá chấp đã cùng tận. Nói rõ có bốn đế,
bốn quả sa-môn, Tam Bảo:
Tức là ba loại Tứ đế trong Ma-ha-diễn, ba
loại bốn quả sa-môn, ba
loại Tam Bảo trong Ma-ha-diễn.

Hỏi: Làm sao biết được?
Đáp: luận
chủ nói kệ cho nên biết. Kệ rằng: Pháp do nhân
duyên sinh Ta nói tức là Không

Kệ này trình
bày Thông giáo Đại thừa, nói về tứ đế vô sinh,
bốn quả sa-môn, Tam Bảo.

Kệ nói: Cũng
gọi là giả danh

Tức trình bày Biệt giáo của Đại thừa, nói về tứ đế vô lượng,
bốn quả Sa-môn,
Tam Bảo, là phá ý trở lại tam giáo Đại thừa cũng
dùng một bài kệ, làm
luận khéo léo ở đây.

Kế nói hai phẩm, Phẩm đầu nói: Hỏi: Đã biết
Ma-ha-diễn nhập đệ
nhất nghóa, nay muốn
Thanh văn nghe pháp nhập đệ nhất nghóa chủ luận nói rõ mười hai nhân
duyên sinh diệt, phá sáu
mươi hai kiến nhập đệ nhất nghóa tức là đệ tử
Thanh văn độn căn, nói nhân duyên
sinh diệt. Nhân duyên tức là tứ đế
sinh diệt, bốn quả sa-môn,
Tam Bảo. Trung luận trước đã trình bày ba
giáo: Thông giáo, Biệt
giáo, Viên giáo, ba loại Tứ đế, bốn quả sa-môn,
Tam Bảo trong Ma-ha-diễn. Hai
phẩm sau trình bày tứ đế sinh diệt, bốn
quả Sa-môn, Tam Bảo.

Đời sau
người căn tánh độn dần nên phải dùng giáo này chính là văn Trung luận lược nhưng nghóa đầy đủ, trình bày bốn giáo của
Phật đã nói, lý bốn giáo đã hiển cho nên nói có
Tứ đế. Chính là châu luân như ý, không phải là châu luân thủy tinh. Nếu không hiểu nghóa này, đơn
phức rối ren, e rằng
luống uổng công phu.
Bốn giải thông kinh Đại Tiểu thừa của Phật, ý khó thấy, thứ hai
y cứ vào ba đế nói về
lý sở thuyên của Tứ giáo, chia làm ba ý:

Nói về lý sở thuyên của ba đế. Nói về năng thuyên của bốn
giáo. Y cứ vào kinh luận.

Nói về lý sở thuyên của ba đế:

Ba đế danh nghóa đều trích trong hai kinh Anh
Lạc và Nhân Vương.

Hữu đế

Vô đế

Trung đạo đệ nhất nghóa đế.

*
Hữu đế: Là chúng
sinh thế gian trong hai mươi lăm cõi, vọng tình kiến chấp nên gọi là Có. Nếu tình kia thấy rõ thật không luống
dối thì gọi là Đế. Nên
gọi là Hữu đế, cũng gọi là Tục đế, cũng gọi là Thế đế.

Như kinh Niết-bàn chép: Như
cái thấy của người thế gian gọi là Thế đế.

Vô đế: Cái thấy chân không của người Ba thừa xuất thế, vì vô danh, vô tướng nên gọi là
Vô (không), suy xét không luống dối nên gọi
là Đế, nên nói Vô đế, cũng gọi là chân đế,
cũng gọi là Đệ nhất nghóa đế.
Kinh Niết-bàn chép: Như cái thấy của người xuất thế gian, gọi là
nghóa đế đệ nhất.

Trung đạo đệ nhất nghóa đế: Ngăn chặn hai bên, nên gọi
là Trung đạo.

Nói ngăn chặn hai bên: Ngăn chặn hữu biên ái kiến của kẻ phàm phu. Ngăn chặn chấp không của người Nhị thừa gọi là không
tướng không biên. Ngăn
chặn hai bên của tục đế và chân đế. Ngăn chặn
hai bên của thế đế và
đệ nhất nghóa đế. Ngăn chặn hai bên như thế gọi
là không hai. Lý không hai gọi là Trung, lý này thông
suốt không
dính mắc nên gọi là Đạo.
Vì nó tối thượng không gì bằng nên nói là đệ
nhất nghóa, vì nó
sâu xa nên lấy làm nghóa. Chỗ chứng thấy của chư Phật và
Bồ-tát chân
thật không luống dối nên
gọi là Đế, nên gọi là Trung đạo đệ nhất nghóa đế, cũng gọi là
Nhất thật đế, cũng gọi là Hư không Phật tánh pháp giới,
Như Lai Tạng cho nên
kinh Niết-bàn chép: Kẻ phàm phu chấp có, người
Nhị thừa chấp không còn
Bồ-tát thì chẳng phải có cũng chẳng phải
không, tức là lý ba đế,
nghóa khác nhau. Lý này đều là sở thuyên của bốn
giáo cho nên y cứ vào
lý của ba đế mà nói rõ sở thuyên.

Hỏi: Nói lý Ba đế là lý về tình hay về trí.
Đáp: Y cứ
vào một nhà nói về nghóa, giải thích về lý của đế,
có ba loại khác nhau:

1. Theo tình,
2.Theo tình trí.
3. Theo trí. Nghóa này phải suy lường, nay lại dùng một đường, theo
kinh Niết-bàn quyết phán
lý của ba đế chính là:
1/ Lý theo tình,
2/ Lý theo tình trí,
3/ Lý theo trí. Lại nói: Hai là lý theo tình trí, ba là lý theo trí. ý:

Lại nói: Lý theo tình, một là lý theo trí. Tình và trí hợp lại
nói là lý của ba đế.

2) Nói tứ giáo của năng thuyên, nói lý của ba đế có chia ra bốn

Ba tạng giáo: Chỉ nói về lý của hai đế. Cho nên kẻ theo giáo

không nghe
Phật tánh thường trụ Niết-bàn. Quả của ba thừa
giống như tro tàn.

Thông giáo cũng chỉ nói rõ nhị đế, cho nên người theo giáo cũng không nghe Phật tánh thường
trụ Niết-bàn. Quả của ba thừa
giống như tro tàn.

Biệt giáo nói về lý Tam đế, cho nên kẻ theo giáo ba mươi hai
tâm chỉ thành con đường phương tiện của hai quán.
Khi đẳng địa mới
thấy Phật tánh vào dòng pháp.

Tứ Viên giáo nói về lý của ba đế, vì thế người theo
giáo sơ
tâm tức là khai trí
kiến Phật, tự nhiên chảy vào biển Tát-bà-nhã.

4) Nói về Đối kinh luận: Hoa Nghiêm chỉ nói giả danh tục
đế trung đạo hoặc nói
giáo Hoa Nghiêm nói về Biệt tướng ba đế, một tâm ba đế.
Tiệm giáo của Ba tạng nói về hai đế: Chân đế và tục đế, giáo của phương Đẳng Đại thừa nói về ba Đế, một bề đồng với
Hoa Nghiêm. Ma-ha Bát-nhã
cũng nói về ba đế, hoàn toàn giống như Hoa Nghiêm.
Pháp Hoa chỉ nói về một tâm ba đế. Niết-bàn cũng nói về ba đế,
hoàn toàn cũng giống như Hoa Nghiêm.

Các luận theo kinh xếp loại rất dễ hiểu. Trung luận chép:

Pháp do nhân duyên sinh Ta nói tức là không.
Đây chính
là nói về chân đế, cũng gọi là giả danh tức nói về
tục đế, cũng là nghóa
Trung đạo, tức nói về Trung đạo đệ nhất nghóa.
Kệ này là trình bày
Ma-ha-diễn, trình bày rõ lý ba đế.

Như hai phẩm
dưới nói về Thanh văn, tuy vào đệ nhất nghóa, đây
là trình bày riêng về Ba tạng giáo, nói về lý hai đế.

Thứ ba: Y cứ
vào nhị đế nói về lý sở thuyên, cũng chia làm
ba ý: Chánh nói về lý sở thuyên, cũng chia làm ba ý:

Nói về lý sở thuyên. Nói về lý năng thuyên. Y cứ vào kinh luận

Nói về lý sở thuyên tức là lý hai đế. Hai đế có hai loại:

Hai đế ngoài lý

Hai đế trong lý

Nếu chân đế không phải Phật tánh tức là hai đế của ngoài lý,
chân đế là Phật tánh
là hai đế trong lý.

Hai đế trong lý có hai loại:

Không tướng chính là hai đế, tức là hai đế sinh diệt.

Tướng tức là hai đế, là hai đế vô sinh.

Cho nên kinh Đại
Phẩm chép: Tức sắc là không, phi
sắc
diệt không. sắc diệt mới
không là không tức hai đế. Tức sắc là không
tướng tức là hai đế.

Nói về hai đế trong lý: Cũng có hai loại: Không tức là hai đế.

2. Tướng tức là hai đế Không tức là hai đế là hai đế vô lượng
Kinh Niết-bàn chép: Phân
biệt Thế đế có vô lượng tướng.
Nghóa đế đệ nhất cũng có vô
lượng tướng, người
Thanh văn, Duyên giác
chẳng thể biết được.

Tướng tức hai đế là nhị đế vô tác. Khổ tập diệt đạo vô tác gọi
là thế đế vì nó nhất
thật đế, nên gọi là nghóa đế đệ nhất.

Nói về bốn giáo sở thuyên.

Nếu Ba tạng giáo nói về lý
ngoài không, tức là hai đế, nếu
Thông giáo nói lý ngoài
tướng tức hai đế. Biệt giáo nói lý trong không tức
là hai đế, Viên giáo
nói lý trong tướng tức là hai đế.

Đối kinh luận:

Kinh Hoa Nghiêm nói: Trong
lý có hai loại hai đế, Ba tạng giáo nói lý ngoài không tức là hai đế,
Phương Đẳng Đại thừa nói bốn
loại hai đế ngoài lý
Ma-ha Bát-nhã nói lý ngoài tướng tức hai đế, hai loại hai đế trong lý.
Kinh Niết-bàn nói chung cả lý trong lý ngoài
có bốn loại hai đế.

Các luận thông kinh so sánh rất dễ hiểu.

Kệ Trung luận chép: Pháp do nhân duyên
sinh ta nói tức là
Không. Đây là trình bày
lý ngoài tướng tức hai đế, cũng gọi là giả danh,
cũng gọi nghóa Trung đạo.
Đây trình bày lý trong tướng tức không tướng,
tức nhị đế của Ba tạng giáo.

Nói về lý nhất đế giải thích sở thuyên, có ba ý: Nói về lý sở thuyên.

Nói về giáo năng thuyên. Nói về kinh luận

Nói về lý sở thuyên: Tức là lý nhất đế, sao gọi
là lý nhất đế?

Đế là chân thật, pháp chân thật tức là không hai, đâu có
hai đế, ba đế, đều gọi là chân thật. Nay nói rõ chân tục làm đế chỉ là phương
tiện, thật không phải đế.

Kinh Niết-bàn chép: Gọi
là hai đế, thật ra là một, vả lại Như
Lai phương tiện để hoá
độ chúng sinh cho nên nói là hai.
Thí như mặt trời mặt trăng không di chuyển mà người
say
rượu thấy di chuyển. Nên
biết chỉ có mặt trời không di chuyển, người không
say cùng thấy há có mặt trời khác di chuyển.
Nếu thật có mặt trời di chuyển thì người không
say cũng phải đều
thấy.

Nhất đế như mặt trời chân thật, hai đế như mặt trời xoay.
Mặt trời chân thật có thể gọi là
Nhất đế, mặt trời di chuyển không

thật làm sao
có hai đế, phương tiện nói hai. Vì nghóa thật không
thành cho nên chẳng phải
đế. Nay lấy nhất thật đế này làm lý sở thuyên.

Nói về giáo năng thuyên.

Nếu Ba tạng giáo, Thông giáo chính là phiền não, chán ghét
rượu mà chưa nôn. Chỉ
nói mặt trời di chuyển nói có hai đế, không thể nói nhất thật đế.
Nếu Biệt giáo nói nhất thật đế như lìa mặt trời xoay.
Viên giáo nói nhất thật
đế mặt trời xoay tức không phải mặt trời xoay.

Đối kinh luận:

Nếu giáo Hoa
Nghiêm nói nhất thật đế thì trong lý thế đế không phải
phương tiện.
Như Ba tạng giáo một bề không nói nhất thật
đế, Phương Đẳng giáo
nói nhất thật đế, giống như Hoa Nghiêm, có
thiên chấp về chân biết
được phương tiện của nhất thật đế.

Giáo Ma-ha Bát-nhã nói về nhất thật đế cũng giống
như Hoa Nghiêm, cũng nghiêng về chân biết được phương tiện nhất thật đế, cho nên kinh Vô
Lượng Nghóa chép: Sau khi Phật thành đạo hơn bốn mươi năm chưa hiển rõ chân thật, nay cho là có gì không nói thật
đế, có lúc phó duyên
khai hai đế, ba đế không tức là phương tiện của nhất đế.
Giáo Hoa Nghiêm nói nhất thậát đế, không lại là không tức
phương tiện. Nhưng nói tất cả tức
Nhất thật đế.
Kinh Pháp Hoa chép: Hai muôn Đức
Phật Nhật Nguyệt Đăng Minh đều nói nghóa thật tướng của các pháp cho các thầy nghe.
Nay Phật phát ra ánh
sáng giúp cho phát
ra nghóa thật tướng.
Pháp Hư Phật mãi sau này phải nói chân thật,
chính là xả bỏ phương
tiện chỉ nói đạo vô thượng. Nếu kinh Niết-bàn giống như
Phương Đẳng, giải thích nhập chung vào Phật tánh là khác.
Các luận theo kinh so sánh
dễ hiểu, như kệ của Trung luận:

“Cũng là nghóa Trung đạo”
Đây chính là trình bày giáo của
Nhất thật đế, cho nên
Thanh Mục giải thích rằng: Ngăn
hai bên nên gọi là Trung đạo, tức là ngăn
duyên, không biên, giả biên của
nhân duyên, không phải hai bên này thì
không ngăn hai đế chơn
tục, gọi là nhất thật đế.

Kinh Niết-bàn chép: Nhất
thật đế là không hai. Lại tánh
không hai chính là thật
tánh, tánh không hai là nhập pháp môn không hai.
Lại nhất thật đế là
bất sinh, vì bất
sinh nên không thể nói, bởi
vậy Ngài Tịnh Danh im lặng,
ngài Văn-thù khen ngợi là chỗ này.





<卷>QUYỂN 3</卷>

Nói về bốn môn nhập lý.

Tìm lý thật tướng chân tánh, nó sâu xa tuyệt diệu, tất cả thế gian không có gì có thể khế hợp, chỉ có bậc Đại Thánh thấy rõ môn thông
lý mới đối với lý
vô ngôn đi đến khởi giáo làm môn. Bởi thế, người theo giáo nhờ môn mà khế hợp lý.
Nên kinh Pháp
Hoa chép: dùng giáo môn của Phật thì ra khỏi khổ của ba cõi.
Lại nói: Môn trí tuệ ấy khó
hiểu khó vào, kinh Tịnh
Danh nói các Bồ-tát đều nói vào pháp môn
không hai tức là ý này.
Nay lược có năm ý để giải thích.

Nói lược về tướng của bốn môn.

Nói về bốn môn nhập lý.

Nói về bốn tất-đàn khởi bốn môn giáo.

Y
cứ mười pháp thành bốn môn nghóa

Y
cứ vào hạnh tín pháp bốn môn khác nhau.

Lược nói về tướng của bốn môn.

Môn: Nghóa là
giáo năng thông của Phật pháp nói về chính
nhân duyên bốn câu pháp,
thông cho hành nhân đến lý chân tánh thật tướng, nên gọi là môn, như tà nhân duyên của ngoại đạo thì không có bốn
câu pháp nhân duyên.
Nhân bốn câu này đều thấy lý của bốn thứ tà pháp. Do đây mà
sinh ra mười bốn nạn,
sáu mươi hai kiến, khởi các kết
sử rồi đắm chìm trong
sinh tử. Đây là bốn môn tà đạo. Nay không nói ra.
Nếu bốn môn của Pháp
Phật tức là chánh nhân duyên, bốn câu pháp
hành nhân có thể đồng
nhập Niết-bàn đệ nhất nghóa.

Cho nên, luận
Đại Trí Độ chép: Bốn cửa vào ao mát mẻ, lại
Bát- nhã nói như lửa lớn đốt cháy bốn bên, không thể xúc chạm.
Lại nói: Bát-nhã Ba-la mật
có bốn loại tướng tức là nghóa riêng của bốn
môn. Ngưỡng vọng tìm
Phật Pháp đã có bốn giáo khác nhau. Nay y cứ
vào bốn giáo nói môn
đều có bốn môn riêng.

Bốn môn của Ba tạng giáo.

Bốn môn của Thông giáo.

Bốn môn của Biệt giáo.

Bốn môn của Viên giáo.

Nói bốn môn của Ba tạng giáo;
Chia làm bốn ý:

Môn hữu

Môn không

Môn vừa hữu vừa không

Môn phi hữu phi không.

Hữu môn: Tức Ba tạng giáo nói cõi nhân duyên sinh diệt. Nếu bẩm thọ giáo này có thể phá mười
sáu tri kiến; thấy Ấm giới vào tất cả
cõi làm các pháp, đều là quán vô thường, khổ
không, vô ngã; đắc pháp
thế đệ nhất, phát chân vô lậu. Nhân hữu kiến
chân hữu tức môn nghóa đế đệ nhất.
Nên kinh Đại
Tập chép: Lý sâu xa không thể nói. Nghóa đế đệ nhất không có chữ lời.
Tỳ-kheo Trần-như đối với các pháp đắc tri
kiến chân thật. Đây tức là điều trình bày của
các luận A-tỳ-đàm.

Môn không: Ba tạng giáo phân tách rõ nhân duyên giả thật,
sinh diệt nhập vào không.

Nếu bẩm thọ giáo này thì phá được mê hoặc giả thật, thấy giả
thật là không, phát chân vô lậu. Nhờ không mà thấy
chân không, tức là
môn đệ nhất nghóa. Cho
nên Tu-Bồ-đề ở trong thất đá quán vô thường,
sinh diệt nhập vào không, nhờ cái không mà đắc đạo. Gọi là thấy
Pháp thân Phật. Có lẽ đây
là trình bày của luận Thành Thật.

Môn nói về hữu không: Ba tạng giáo nói về hữu không của
chánh nhân duyên sinh diệt.

Nếu lãnh thọ giáo này thì phá được hoặc chấp nghiêng về
hữu không, thấy nhân
duyên hữu không, phát chân vô lậu. Nhờ hữu không mà thấy chân hữu không, tức là môn đệ
nhất nghóa. Đây là ngài
Ca- chiên-diên nhân vào
đạo mà soạn luận Côn-lặc, còn trình bày về môn này.

Môn phi hữu phi không: Ba tạng giáo nói về lý chánh nhân
duyênsinh diệt phi hữu phi không.

Nếu bẩm thọ giáo này thì sẽ phá được tà chấp hữu vô biên,
thấy nhân duyên, phi hữu
phi vô, phát chân vô lậu. Nhờ phi hữu phi vô
mà thấy chân phi hữu phi
vô tức là môn đệ nhất nghóa. Ác khẩu Xa-nặc do
đây vào đạo, chưa thấy luận văn. Có người nói:
Độc Tử A-tỳ-đàm trình bày ý này. Luận kia nói ta ở vào hạng thứ năm không thể nói trong
tạng. Ta chẳng phải ba đời
tức chẳng phải thấy phi hữu phi vô làm pháp,
tức là phi không, đây e
chưa thể định dụng.

Nói về bốn môn của Thông giáo:

Luận Trí Độ nói tất cả không thật, tất cả vừa thật vừa không
thật, tất cả không thật,
chẳng phải không thật.
Phật đối với bốn câu này nói rộng về đệ nhất
nghóa tất-đàn.
Trung luận nói bốn câu
này, đều gọi là thật tướng của các pháp. Chánh nhân duyên pháp như mộng huyễn như
tiếng vang, như trăng đáy nước,
bóng trong gương. Thể pháp tức là câu không. Nếu ba thừa đều bẩm thọ giáo này nhưng căn duyên khác nhau, đều đối với một câu nhập
đệ nhất nghóa, cho nên bốn câu đều gọi là Môn. Điều này đầy đủ thì như
Thanh Mục chú giải. Lại
chú rằng: Thật tướng các pháp có ba loại: Nên
biết bốn câu này ba thừa
bẩm thọ đồng vào bốn môn này, được thấy nghóa đệ nhất.

Nói về bốn môn của Biệt giáo:

Nếu dùng Trung luận cũng gọi là giả danh, mà nói bốn môn tức
là bốn môn của Biệt giáo.

Luận Trí Độ nói bốn câu cũng đắc. Ý của bốn môn Biệt giáo
này trích trong kinh Niết-bàn nhưng nói tản mát nhiều y cứ vào sữa nói
bốn câu để thí dụ tức
là bốn môn Biệt giáo. Nếu nói về Phật tánh như
sữa có tánh sữa, đá
có tánh vàng. Lực só đeo châu tức là hữu môn, nếu
nói đá không có tánh
vàng, sữa không có tánh sữa, chúng sinh, Phật
tánh giống như hư không,
đại Niết-bàn không, thành Ca-tỳ-la không, tức
là môn không. Kinh Niết-bàn nói: Phật tánh vừa có vừa không. Vì sao
là có? Tất cả chúng
sinh đều có tâm, vì sao là không? Vì từ phương tiện khéo léo mà được thấy, lại thí như trong
sữa vừa có
tánh sữa, vừa
không có tánh sữa, tức
là môn vừa có vừa không.
Nếu biết Phật tánh tức là
Trung đạo, trăm phi đều
sót lại.
Kinh Thí Dụ chép: Trong sữa
không có tánh sữa, cũng không phải chẳng có tánh sữa, tức là môn phi không phi hữu, Bồ-tát của Biệt giáo bẩm thọ bốn giáo môn này nhân thấy Phật tánh trụ
đại Niết-bàn, cho nên bốn câu này tức là bốn môn của
Biệt giáo. Nay đều y cứ vào
Văn kinh Niết-bàn phân biệt tướng bốn môn của Biệt giáo hoặc có thể là bốn môn
Viên giáo, bốn môn Viên
giáo tự phải suy xét đồng hay khác. Hỏi: Nếu bốn môn của Biệt giáo chỉ trích trong
kinh Niết-bàn như các
kinh Ma-ha-diễn ở trước thì ý nào là không có bốn môn của
Biệt giáo?

Kinh Đại Niết-bàn giải thích kinh của giáo trước kinh Ma-ha-
diễn này há không có bốn môn của Biệt giáo?
Trích đủ trong văn
kinh sự rất rườm rà.

Nói bốn môn của Viên giáo:

Bốn môn là nói nhập nghóa Phật tánh đệ nhất đều với bốn môn
của Biệt giáo, nhập nghóa
đế đệ nhất, thấy Phật tánh đắc Niết-bàn
thường lạc, danh nghóa thì
đồng nhưng tìm ý thú tỷ mỉ thì có khác.

Hỏi: Dùng tướng gì để biết là khác?

Phân biệt ý có khác và nhiều đường lối. Nay lược y cứ vào bảy
nghóa của Viên giáo để phân biệt, thì biết bốn
môn của Biệt giáo khác
với bốn môn của Viên giáo.

Bảy nghóa gồm:

Rõ tất cả pháp tức chân tánh
thật tướng, Phật tánh
Niết-bàn không thể diệt mà nói bốn môn, tức là bốn môn của Viên giáo.

Nếu tâm ban đầu liền khai tri kiến viên chiếu của Phật mà nói
về bốn môn tức là bốn môn Viên giáo.

Nếu nói không thể nghó bàn không dứt phiền não mà nhập
Niết-bàn để nói bốn môn tức là bốn môn Viên giáo.

Nếu nói viên hạnh mà nói bốn môn, tức là bốn môn Viên giáo.
giáo.

Nếu nói viên vị mà lập bốn môn tức là bốn môn Viên giáo.

Nếu rõ thể viên mà nói bốn môn tức là bốn môn của Viên

Thứ hai: Nói nhập lý của bốn môn.
Nếu bốn môn tâm hạnh của ngoại đạo ngoài lý các tướng điên

đảo tương
ứng với điên đảo, không được vào lý chân
tánh. Vì sao? Vì tùy tâm khác cho nên thấy lý cũng khác. Bởi thế các thuyết cho là
được một rốt ráo, do
đó khởi lên tranh luận. Nay nói bốn môn Phật tánh
đầu được vào một
lý. Nhưng có hai loại khác nhau:

Bốn môn hai loại của
Thông giáo, của Ba tạng đồng nhập
lý nghiêng về chân.

Bốn môn của Biệt giáo và Viên giáo đồng với lý viên chân.
Nói bốn môn của Thông giáo và bốn môn của Ba tạng đồng
về lý thiên chân, mỗi thứ đều do bốn môn mà
nhập thiên chân đệ
nhất nghóa, là đồng được hai
loại Niết-bàn. Lý tuy là một mà môn thì có
khác nhau. Thấy có sự khác nhau về khéo léo và
vụng về cho nên có
sự khác nhau về hai loại bốn môn năng thông chân lý không hai, cho
nên thông đến lý là một. Thí như Thành Châu mở
bốn cửa, sứ quân là một mà theo bốn cửa vào. Cửa tuy có khác mà cái thấy cửa
sứ quân
chỉ là một. Bốn môn của Ba tạng giáo như từ cửa
bốn bên Thành Châu mà vào bốn môn của Thông
giáo, như từ bốn cửa chánh mà vào. Thiên

chánh tuy khác
nhưng vào thấy thiên chân đệ nhất nghóa đế, được
hai thứ Niết-bàn là một.

Nói về ý môn của Viên giáo và bốn môn của Biệt giáo.

Đồng vào lý
chân tánh thật tướng Trung đạo đều do bốn môn
mà vào, thấy thật tướng
Phật tánh, đắc thường lạc, ngã, tịnh là một. Lý tuy đồng mà môn có khác, giác môn đã có
sự khác nhau
về thiên, viên,
cho nên có sự khác nhau
về năng thông của hai loại bốn môn. Vì Phật tánh
chân lý không hai cho nên lý chân tánh sở thông
là một. Thí như
thành đài có bốn cửa,
cửa tuy khác nhau nhưng cái thấy của thiên tử là
một, bốn môn của Biệt
giáo như từ cửa bên của bốn bên đài thành mà
vào bốn môn của Viên
giáo như từ bốn cửa chính mà vào. Thiên chánh
có khác mà chỗ vào và
cái thấy lý chân tánh giải thoát thật tướng là một.

Thứ ba: Nói về dùng giáo của bốn tất-đàn khởi bốn môn.
Như bốn môn của ngoại đạo
đều không thấy căn duyên, chấp tâm chấp tướng, định thuyết như thầy thuốc cũ thường dùng thuốc
sữa để trị tất cả
bệnh. Đây không nhờ
vào bốn tất-đàn mà khởi bốn môn. Nay bốn môn
của Phật pháp đều nhờ
vào bốn tất-đàn để phát khởi.

Nói về bốn tất-đàn khởi bốn môn của Ba tạng giáo. Nói về
bốn tất-đàn khởi bốn môn Thông giáo.

Nói về bốn tất-đàn khởi bốn môn Biệt giáo. Nói về bốn
tất-đàn khởi bốn môn Viên giáo.

Nói về bốn tất-đàn khởi bốn môn của Ba tạng giáo: tức là đời
đời không thể nói, vì có nhân duyên bốn tất-đàn
cũng có thể nói được.

Nói về dùng bốn tất-đàn khởi môn hữu:

Nếu tâm chúng sinh thích pháp hữu thì dùng tất-đàn thế giới
nói Tỳ-đàm hữu môn.

Nếu thích nghe
sinh lên cõi trời thì dùng tất-đàn các các vị
nhân để nói môn Hữu cho người.
Nếu chấp không có
nhân duyên, tà
nhân duyên, hoặc chấp
không, chấp trước
sinh khởi các kết nghiệp thì dùng tất-đàn đối trị nói
môn hữu cho họ.

Nếu nghe liền
ngộ nghóa đệ nhất thì dùng tất-đàn đệ nhất
nghóa nói môn hữu cho họ.

Như năm người
Câu-lân, v…v…nghe Tứ đế liền thấy nghóa đế
đệ nhất, đắc quả
Tu-đà-hoàn. Nếu không thể nói cho họ bằng bốn
tất-đàn phó duyên chính là nói pháp sai cơ, là kẻ
thù của chúng sinh, một
tay thiên ma ngoại đạo làm bạn lữ.

Kinh Niết-bàn chép: Nói pháp cảnh giới của chư Phật, người
Thanh văn,
Duyên giác chẳng thể biết được.

Nói dùng bốn tất-đàn khởi môn không:

Giống như hữu môn ở trước, dùng nghóa bốn tất-đàn khởi
môn không thì thành tựu.
Nhưng các
Sư Thành luận nói:
Hữu Môn của Tỳ-đàm chỉ là
điều phục tâm nhưng
không thể đắc đạo. Luận Thành Thật thấy Không mới là đắc đạo.
Các sư
Số luận nói: Ta dùng Tiểu thừa rõ nghóa thấy có
đắc đạo. Ông dùng Đại
thừa rõ nghóa cho nên nói thấy không đắc đạo.
Nay cho là đây đều không
đắc ý của Ba tạng giáo. Kinh Đại Tập nói người chấp thường nói dứt niệm khác, người chấp đoạn nói một niệm đoạn,
cả hai chấp tuy khác nhưng
đắc đạo không khác.
Luận Đại trí Độ chép:
trong kinh, chỗ nào Thanh văn cũng nói nghóa
pháp không, đâu được nói thấy không đắc đạo để nói về Đại thừa? Nay y cứ vào bốn tất-đàn này làm thành
nghóa hoại. Số người
bốn nghóa thành, Thành
luận bốn nghóa hoại. Thành luận bốn nghóa
thành, số nhân bốn
nghóa hoại, cho nên thành hoại địch đồng.
Vì sao
Thành luận thành, vì sao
Số nhân hoại. Nếu hiểu sự khéo léo vụng về của
Ba tạng giáo để độ thì
nghóa Thành luận không môn thành, nghóa Số
nhân hữu môn hoại.

Dùng bốn tất-đàn khởi môn hữu, vô:

Giống hữu môn ở trước, dùng ý
của tất-đàn, thì có không môn
đắc đạo, cho nên là
chỗ chung của luận Tỳ-đàm.

Dùng bốn tất-đàn: Khởi môn phi hữu phi vô cũng giống hữu
môn ở trước, dụng của bốn tất-đàn ý rất dễ thấy.

Nói dùng bốn tất-đàn khởi bốn môn Thông giáo:

Bốn môn Thông giáo tuy như huyễn như hóa nhưng có tên gọi, tức là
sinh bất
sinh không thể nói, nhưng bốn loại căn duyên của chúng
sinh khác nhau. Nếu dùng bốn tất-đàn phó duyên thì khởi được bốn
môn. Dùng bốn tất-đàn
khởi Thông giáo giống như trước rất dễ biết.

Nói dùng bốn tất-đàn khởi bốn môn
Biệt giáo, bất sinh,
sinh không thể nói, vì nhân duyên bốn tất-đàn được phó duyên khởi
Biệt giáo nói bốn môn. Nhưng Địa luận sư nói thức
A-Lại-Da chính là
Như Lai tạng tức là dùng hữu môn của Biệt giáo.

Thông Đạo Tam luận Nhân nói: Ông là ngoại đạo mới sinh
biết nghóa, cũng là nghóa
ong vàng, bướm vàng, tranh chấp không hòa
mục làm sao dung hội được.
Nay cho đây là không đắc ý của bốn môn
Biệt giáo, không biết
bốn tất-đàn nói nghóa hai môn hữu không này.

Nói dùng bốn tất-đàn khởi bốn môn
Viên giáo, bất
sinh bất

sinh không thể nói, dùng nhân duyên bốn tất-đàn khởi
Viên giáo nói bốn môn.

Thứ tư: Nói về mười pháp thành nghóa bốn môn, ngoại
đạo cũng nói bốn môn nhưng không dùng mười pháp
để thành tựu, cho nên
còn điên đảo trôi lăn
trong sinh tử không được giải thoát. Nay bốn môn
của Pháp Phật đều dùng
mười pháp mà thành nhất định, đắc Niết-bàn
cho nên không giống với
ngoại đạo. Ở đây có bốn ý:

Mười pháp thành bốn môn của Ba tạng giáo Mười pháp thành
bốn môn của Viên giáo Mười pháp thành bốn môn
của Biệt giáo Mười pháp thành bốn môn của Viên giáo

1.Mười pháp thành bốn môn của Ba tạng giáo: Bốn môn chia làm bốn ý: Nói dùng mười pháp thành hữu môn của
Tỳ-đàm thấy có đắc
đạo

Danh mục mười
pháp trích ra đủ như trước, nhưng chỉ biết pháp
chánh nhân duyên thành thấy có đắc đạo, biết nhân duyên vô minh
sinh khởi tất cả pháp.

Chân chánh phát tâm thành thấy có đắc đạo.

Biết nhân duyên vô minh có tất cả chúng sinh khổ đau trong
ba cõi, sinh tâm giác ngộ,
muốn dứt vô minh kết nghiệp chánh cầu Niết- bàn. Tâm chân chánh này vượt qua tất cả tâm của ma trời
và ngoại đạo.

Tiến hành chỉ
quán thành thấy có đắc đạo:
Nhờ chỉ quán có thể phát định tuệ vô lậu, khác với ngoại đạo không thể biết. Quấy động
sữa còn khó được, huống chi là
sinh
ra váng sữa.

Phá pháp khắp thành thấy có đắc đạo.

Dùng sinh diệt
vô thường phá thân kiến, biên kiến, bốn kiến
đơn, bốn kiến phức, đầy
đủ bốn kiến, sáu mươi hai kiến, vô lượng các
kiến, đều biết từ nhân
duyên vô minh sinh khởi, tâm không mê đắm.

Kinh Niết-bàn chép:

Các ngoại đạo này chẳng có một pháp nào không từ duyên
sinh: pháp từ duyên
sinh đều là vô thường, vì
sao nói ngoại đạo có thường
lạc ngã tịnh. Các kiến
bốn điên đảo như thế đều sẽ phá khắp, không
đồng với ngoại đạo.

Khéo biết thông bít thành thấy có đắc đạo:
Biết vô lượng các kiến chấp đều có đạo diệt, cho nên là thông,
đều có khổ tập cho nên là bít, không đồng ngoại đạo như đạo trùng
kia, không biết chữ đúng chữ sai.

Khéo tu ba mươi
bảy phẩm trợ đạo thành thấy có đắc đạo:

Ba mươi bảy phẩm trợ đạo đều phục thích ứng thực hành, đối
với Niết-bàn mà mở ra ba cửa giải thoát khác với ngoại đạo. Như trong kinh, Phật vì
Tu-Bạt-Đà-la mà làm
sư tử rống tám
Chánh đạo. Ngoại đạo
còn không có một phần
để quyết định, không đắc bốn quả sa-môn.

Đối trị trợ
giúp mở ra thành thấy có đắc đạo:
Năm pháp quán dừng tâm phát các
thiền định, lại xả bỏ thắng
xứ, khác với ngoại
đạo. Vị thiền căn bản sinh khởi ba thứ bệnh: Ái, kiến, mạn.

Khéo biết thứ lớp giai vị thành có đắc đạo:
Như quả vị bảy
Hiền bảy Thánh, tâm không lạm khởi
tăng thượng mạn, khác với ngoại đạo.
Giới thủ, kiến thủ định pháp
sinh tử
làm Niết- bàn.

Hai giặc an nhẫn, mạnh yếu thành thấy có đắc đạo:

Có thể chịu đựng tám thứ gió, ba chướng bên trong, bốn ma bên ngoài, tâm không
lui sụt, khác với ngoại đạo. Không thể an nhẫn
đối với đạo pháp sâu kín.

Thuận đạo pháp ai không sinh, thành thấy có đắc đạo:

Bốn người gốc lành phát được hữu lậu năm Ấm thiện, kinh Niết- bàn chép: Đệ tử ta có còn ngoại đạo thì không. Nếu không
sinh pháp
ái thì không rơi vào
pháp nhẫn, thành pháp thế đệ nhất, phát khổ nhẫn
rõ sát-na, chứng quả Tu-đà-hoàn. Nếu nhập siêu
quả thì thành
A-la-hán. Nên biết mười
pháp thành thấy có đắc đạo. Thanh văn thừa,
Bích-chi- phật thừa cho đến Đại thừa. Nên biết
Tỳ-đàm thấy có đắc đạo.
Đây chẳng phải nói suông.

Nói mười pháp thành môn không: Nói mười pháp thành môn hữu không.

Nói mười pháp thành môn phi hữu phi không.
Đều được
thấy nghóa đệ nhất chứng hai thứ Niết-bàn mười pháp hữu môn thành ý có thể biết. Nay nghóa trong Phật pháp học ngồi
thiền, nếu không thấu
được ý này chỉ nói thấy có, thấy không đắc đạo, thì
có khác gì với ngoại đạo.

Luận Đại Trí Độ chép: Nếu
không có phương tiện nhập vào A- tỳ-đàm thì rơi
vào trong (hữu), vào môn không tức rơi vào không,
vào môn Côn-lặc tức
rơi vào hữu vô. Trung luận chép: Nếu phi hữu phi
vô tức là luận ngu si.

Nói mười pháp thành bốn môn Thông giáo.

Nói mười pháp thành bốn môn Biệt giáo.

Nói mười pháp thành bốn môn Viên giáo. Đều được
nhập đạo giống như trước rất dễ biết.

Nếu chấp nghiêng về bốn môn, tranh chấp hý luận thì không
đắc ý mười pháp nhập
đạo, là bị ngọn lửa tà thiêu đốt.
Luận Đại
Trí Độ chép:
Bát-nhã ba-la-mật giống như bốn
bên ngọn lửa lớn không
thể lấy, vì lửa tà kiến thiêu đốt, việc này trong
bốn giác trước đã phân biệt rõ.

Thứ năm: Nói bốn môn khác nhau của hai loại tín pháp:
Ngoại đạo không tin
Tam Bảo, không học
Phật pháp, tà tín tà hạnh, tuy có
bốn môn mà không phải
đệ tử Phật, đâu thành hai hạnh Tín và pháp.
Nay nói đệ tử Phật tin
sâu lời
Phật dạy, tu tập Phật pháp có
thể phát vô lậu, cho nên
thành hai hạnh Tín và pháp. Nếu người Tín hạnh tức là bốn loại giáo môn, nếu người Pháp hạnh tức là bốn
loại quán môn. Cho nên người Tín hạnh dùng giáo môn của Phật vượt khỏi
sự khổ của ba cõi. Y cứ vào bốn giáo, mỗi giáo đều có bốn loại giáo môn.
Một là có mười sáu
giáo môn, mười sáu người Tín hạnh, y cứ vào bốn
giáo đều có bốn loại quán môn.

- Có mười sáu loại quán môn, có mười sáu loại người Pháp hạnh. Nếu phân biệt bốn giáo kỹ thì có hai hạnh
Tín và pháp, giáo môn
vô lượng vô biên. Tín
hạnh cũng vô lượng vô biên, quán môn vô lượng
vô biên, Pháp hạnh cũng vô lượng vô biên.

Nói thẳng về
bốn môn của Ba tạng, năm trăm vị La-hán đều
nói do thân tức năm
trăm quán môn. Huống chi các Bồ-tát ở kinh này đều nói vào pháp môn không hai.
 Thiện tài nhập vào pháp giới thấy vô lượng thiện tri thức, mỗi vị đều nói pháp môn mình đắc, đều từ bốn
giác ba mươi hai môn hiển bày ra.

Nêu bốn môn không thể nói, ngài Văn-thù-sư-lợi nói tất cả pháp là vô ngôn vô thuyết, dứt trừ các hý luận, gọi là nhập vào
pháp môn không hai.

Ngài Tịnh Danh im lặng không nói, ngài
Văn-thù khen ngợi là thật nhập vào pháp môn không hai. Nên biết tất cả pháp môn đều
không thể nói.



TỨ GIÁO NGHÓA
<卷>QUYỂN 4</卷>

Thứ tư: Y cứ vào giai vị bốn giáo phân biệt nghóa tịnh vô cấu

xưng, có sáu ý:

1/ Y cứ vào giai vị của Ba tạng giáo, nói về nghóa tịnh vô cấu xưng.
2/ Y cứ vào giai vị Thông giáo nói về nghóa tịnh vô cấu xưng
3/ Y cứ vào giai vị Biệt giáo nói về nghóa tịnh vô cấu xưng
4/ Y cứ vào giai vị Viên giáo nói về nghóa tịnh vô cấu xưng
5/ Y cứ vào giai vị để kết thành xưng.
6/ Y cứ vào giai kinh luận để nói bao nhiêu giai vị. Y cứ vào giai vị của Ba tạng giáo giải thích về nghóa tịnh vô cấu

xưng: Tìm Ba
tạng suy tính thú duyên có nhiều loại. Vốn tìm tòi
chánh yếu ấy không
ngoài bốn môn nhập đạo.

Bốn môn gồm:

Môn hữu

Môn không

Môn hữu không

Môn phi hữu phi không.

Nhưng bốn giáo đều nói bốn môn, tuy đều được nhập đạo nhưng tùy theo giáo mà lập nghóa, nhất định phải cần mới tiện, nếu là bốn môn Ba tạng giáo tuy đều được nhập đạo nhưng các kinh luận phần
nhiều dùng môn hữu.
Bốn môn Thông giáo tuy đều được nhập đạo nhưng
các kinh luận phần nhiều dùng môn không. Bốn môn Biệt giáo tuy đều
được nhập đạo nhưng
các kinh luận phần nhiều dùng môn hữu không.
Bốn môn Viên giáo tuy đều được nhập đạo mà các kinh luận phần
nhiều dùng môn phi hữu
phi không. Nay nói bốn môn Ba tạng giáo nhập
đạo chính là dùng hữu
môn của Tỳ-đàm, để phán quyết giai vị. Nếu nói
về hợp cơ hóa vật,
phó duyên mà nói môn hữu, há có thể nghiêng
lệch để nói về nghóa. Tùy theo việc phải cần nghóa bốn môn này.
Trở xuống là nói về trong thể phải giải thích
sơ lược. Nay y cứ vào

môn hữu Ba
tạng giáo mà nói về giai vị nhập đạo, tức là
cách sử
dụng của luận Chủ
Tỳ-đàm, y cứ vào môn hữu này nói về giai vị, giải
thích nghóa tịnh vô cấu, có ba ý:

Lược khai ba thừa

Nói Ba tạng giáo: Phật đối với
sinh
sinh không thể nói chẳng
phải lý của Ba tạng dùng bốn tất-đàn.
Y cứ vào khổ tập diệt đạo khai giáo môn ba thừa, đến ba loại căn duyên của hành nhân, để cho đồng được
Niết-bàn diệt đế, cho nên
kinh Pháp Hoa chép:

Nói pháp Tứ đế cho người cầu Thanh văn, vượt qua sinh già
bệnh chết, đạt dược
Niết-bàn rốt ráo.

Nói pháp mười hai nhân duyên cho người cầu Bích-chi-phật,
nói sáu pháp ba-la-mật cho người
cầu Bồ-tát, giúp họ đắc Bồ-đề,
thành Nhất thiết trí. Nếu
giáo môn của Thanh văn Tiểu thừa thì khổ đế
đứng đầu, quán Tứ đế
nhập đạo phát chân vô lậu, dứt kết sử chứng
La-hán, đầy đủ Ba minh và tám
giải thoát. Đã không có lòng Từ bi độ
chúng sinh hiện đời
nhập Niết-bàn, cho nên luận Đại
Trí Độ chép:
Như con hươu bị người thợ
săn bao vây, nó
sợ hãi nhảy ra khỏi lưởi, không hề quay lại nhìn bầy. Nay phán quyết giai vị của
Tịnh Danh. Nếu môn thừa giáo trong Duyên giác thì tập đế là đầu, quán mười hai nhân duyên
phát chân vô lậu, dứt
kết sử ba cõi, trừ bỏ tập khí, đầy đủ ba minh
tám giải thoát, tuy có lòng từ mà không thể
độ sinh, cũng nhập
Niết-bàn ngay trong đời này.

Luận Đại Trí Độ chép: Như
con hươu bị người thợ săn rượt
đuổi nó sợ hải tự
nhảy ra, tuy quay lại nhìn bầy nhưng không đứng đợi.
Nay y cứ theo đây phán
định giai vị của Tịnh Danh.

Nếu Bồ-tát Đại thừa Từ bi hoằng thệ không bỏ
chúng sinh, với tấm lòng bao la cứu giúp chúng
sinh thì giáo môn dùng đạo đế làm
đầu. Tu hành sáu Độ
giáo hóa tất cả chúng sinh cùng ra khỏi ba cõi,
thành tựu quả Phật, làm
lợi ích công viên quả mãn, mới nhập Niết-bàn,
cho nên luận Đại Trí Độ chép:
Như con voi lớn đầu đàn bị thợ
săn vây quanh, tuy gặp tên giáo
tua tủa mà cũng thoát ra
được. Bởi vậy, vị Đại só hoãi bão cứu giúp
chúng sinh, phải y theo đây
để phán quuyết giai vị của Tịnh Danh.

Hỏi: Đây là nói giáo cao siêu của Đại thừa không thể nghì
bàn, đâu cần nói dứt
bỏ sự tệ xấu của Tiểu thừa?

Đáp: Nay muốn
nói pháp Tiểu thừa, phải nhân đó để nói sự
xấu xa phải dứt bỏ,
không điều gì mà không làm, nay lược nêu ra mười ý: Là dụng:

Như Đại só
Duy-ma là Trưởng giả của các quốc vương, nói
pháp vô thường, bất
tịnh, khổ, không. Là phá:
Như phá mười vị đại đệ tử, năm
trăm La-hán, như trước có
cái chày đá mới có thể dùng chày.

Là nhiếp thọ:

Như trong thất
nói thân có khổ mà không thích cầu Niết-bàn.
Lại nói: Cũng không thể
trái với Thanh văn, Bích-chi-phật.

Là hội thông: Như phẩm hội Tông và phẩm quảng thừa trong
kinh Đại phẩm nói.

Là khai bí mật:

Kinh Pháp Hoa chép: Quyết
định hiễu rõ pháp Thanh văn là vua của các kinh.

Kinh Niết-bàn chép: Khai
mở mắt tuệ cho các Thanh văn
Là vì người thời mạt pháp cho học Tiểu thừa:

Kinh luận quán hạnh, chưa khéo thông đạt, nếu bị người
ngoài, người tà kiến,
người nội tà kiến phá thì liền lui sụt, nản chí.

Là phá thuyết tà vạy trong thời mạt pháp: Đại thừa,
Tiểu thừa dạy người hoại loại chánh giáo bán mãn
của Phật. Vì sao? Như có
người nói:Tỳ-đàm thấy có đắc đạo, luận
Thành Thật thấy không nhập đạo. Đạo không có, không
sao được
nói thấy có, thấy không nhập đạo. Cho nên hai luận trình bày giáo môn hữu không Tiểu thừa của Phật, bèn thành vô dụng. Trung luận vì
sao
nói nghe Thanh văn nhập
nghóa đệ nhất, chính là mịt mờ giáo bốn khô của Phật.

Phá ngồi thiền thời mạt pháp:

Nội chứng hoát nhiên, giải tuệ khai phát, hoặc đồng với
Ni-kiền Tử phá giới ác hạnh, ăn phẩn tiểu, khỏa hình, cho là Đại thừa,
hoặc lại trì giới ngồi
thiền đồng với Uất-đầu-lam-Phất kiến, không tu phạm hạnh.

Là để học nghóa một nhà thời nay:

Khéo biết các thuyết ngỗn ngang trong ngoài, biết rõ giáo
môn khô tươi của bậc đại Thánh.

10. Làm cho học ngồi thiền của một nhà, biết tất cả sự tà phi của trong ngoài, tinh thông Đại Tiểu thừa quán, lấy xả đắc chân, chánh nhập
Phật đạo, hai minh,
Ba tạng giáo, ba thừa vị khác nhau,
lại chia làm ba ý:

Nói về giai vị Thanh văn thừa. Nói về giai vị Duyên giác thừa
Nói về giai vị Bồ-tát thừa.

Nói về ba vị Thanh văn Thừa Ba tạng giáo:

Nhưng Ba tạng
giáo có bốn môn. Nay chính nương vào môn hữu của
Tỳ-đàm giải thích. Kế nói lược môn không để giải thích giai vị.
Ước về môn hữu nói
về giai vị, nay chia làm hai ý:

Nói về giai vị của Thất Hiền Nói về giai vị của Thất Thánh

Nói về giai vị của Thất Hiền có:
1- Năm pháp Quán dừng tâm.

Nói về tướng riêng của bốn Niệm xứ.
3- Tướng chung của bốn Niệm xứ
Pháp noãn

Pháp đảnh

Pháp nhẫn

Pháp thế đệ nhất, đó là giai vị của Thất Hiền. Nói
thông hiền là gần với Thánh nên gọi là Hiền.

+ Bảy giai vị
này đều là trí tợ giải của người Phi học Phi vô
học, v.v…, có công năng
hàng phục kiến hoặc.

+ Vì tợ giải
này có thể phát khổ nhẫn chân minh cho nên nói
gần với Thánh gọi là
Hiền. Nay giải thích tên Hiền là thiện ngay thẳng, tất cả quyến thuộc của ma trời và các Phạm thiên đều tu điều lành bằng
tâm mê đắm. Tất cả ngoại đạo dùng tâm tà kiến tu thiện. Điều này tuy
là tu thiện, nhưng luống dối tà vạy không gọi là Trực. Nay bảy loại hành nhân của đệ tử Phật đều biết rõ lý Tứ đế
sinh diệt.
Biết ái luận, kiến luận
đều tà vạy. Chiết phục tâm ái kiến tà vạy này, dùng trực tâm chánh tín tu
các pháp lành, nên gọi là
Trực thiện. +
Lại nữa, tất cả ái luận giải thích đều có lý
sinh diệt.
Quyến thuộc ma trời và các phàm phu không thể thấy được. Bởi thế trôi
lăn trong sinh tử giống
như bánh xe quay vòng.
Cho nên
kinh Niết-bàn chép: Ta xưa cùng với các thầy không
thấy bốn chân đế, bởi thế đã từ lâu trôi lăn
trong biển khổ sinh tử.
Nay bảy loại hành nhân của Phật pháp từ nghe mà hiểu rõ biết hai loại tứ đế
sinh diệt này. Cố được chánh tâm
chánh trực, dùng tâm
chánh trực này để tu
các pháp lành cho nên trực thiện là gọi chung tên Hiền.

Hỏi: Tại sao
gọi là thuộc về ái lý Tứ đế sinh diệt?
Đáp: Hành
nhân một khi mong vào quả báo tức là thuộc về quả
của ái. Có
đủ ba khổ nên gọi là Khổ. Lý của khổ rõ ràng không luống dối nên gọi là Đế. Nếu đối với khổ quả này mà vô minh không hiểu
rõ, mê đắm quả này,
sinh ra các nghiệp ác, thì sẽ vời lấy quả báo trong
ba đường khổ. Lại ái trước quả này mà khởi lên các
nghiệp lành,
sẽ vời lấy quả báo
sinh
tử trời, người, Tu-la. Hai kết nghiệp này
sẽ vời lấy
khổ báo sinh tử trong sáu
đường và hai mươi lăm cõi, gọi chung là Tập,
lý của tập chân thật
không luống dối nên gọi là Đế. Nếu đối với báo
thân này, tu giới định
tuệ, bốn Niệm xứ, ba mươi bảy phẩm trợ đạo, chung đến
Niết-bàn gọi là Đạo. Lý của đạo chân thật nên gọi là Đế.
Thuộc ái, phiền não, nghiệp
thiện, bất thiện, ba cõi, hai mươi lăm cõi nhân
diệt gọi là nhân phược
diệt. Xả báo thân này thì không bao giờ thọ quả
khổ trong ba cõi, hai mươi lăm cõi gọi là quả phược
diệt. Hai loại diệt
này gọi là diệt, lý
của diệt chắc thật nên gọi là Đế.

Hỏi: Tại sao
gọi là lý thuộc kiến tứ đế sinh diệt? Đáp: Hễ chúng
sinh mong vào báo thân đều có ba khổ nên
gọi là khổ. Lý của khổ
chân thật, không luống dối nên gọi là Đế. Mê
báo thân này, khởi thân
kiến, biên kiến, bốn kiến, sáu mươi hai kiến, tức
là vô minh ái thủ. Do
đây nếu sinh nghiệp ác thì sẽ vời lấy quả báo khổ trong ba đường. Lại do đây mà nếu khởi
nghiệp lành, thì
sẽ vời lấy
quả khổ sinh tử cõi
trời, cõi người, A-tu-la. Hai loại kết nghiệp này vời
lấy quả khổ sinh tử
trong sáu đường, ba cõi, hai mươi lăm cõi cho nên
gọi chung là tập. Lý của
tập chân thật không luống dối nên gọi là Đế.
Nếu quán các kiến ô
uế, thiện, bất thiện, ngã Ấm này mà tu giới định
tuệ, bốn Niệm xứ, ba
mươi bảy phẩm trợ đạo, thì sẽ đạt đến Niết-bàn,
gọi là Đạo. Lý của
đạo chân thật không luống dối nên gọi là Đế.
Nếu thân kiến và biên kiến diệt thì tất cả tám mươi tám
sử phiền não nghiệp
diệt, đắc quả
Tu-đà-hoàn, vượt qua ba cõi, tư duy mười sử diệt thì chín mươi tám biết
sử phiền não diệt, nhân của trong ba cõi hai mươi lăm cõi
cũng diệt, gọi là phược diệt.
Xả bỏ nghiệp báo này rốt ráo không
sinh vào ba cõi, hai
mươi lăm cõi, gọi là quả
phược diệt. Hai loại diệt này gọi là Diệt, lý của diệt chân thật nên gọi là Đế. Nay nói các kiến, Tứ đế này, đồng thời
Trường Trảo giảng thuyết cho những người mê thời mạt pháp. Giải thích chiều
ngang về Tứ đế danh nghóa
chân thật là ủy tất. Nói rõ chiều dọc thì chưa
hẳn thấy sự sâu xa của
ý này nên cho tà là chánh, cho chánh là tà, cho
cạn là sâu, cho
sâu là cạn, pháp thế gian và xuất thế gian lẫn lộn, không phân biệt được. Nghe giảng về
ngồi thiền, nếu biết rõ ý này, thì đối với Phật pháp được chân tín rõ ràng, quy y
Tam bảo, đạo tâm tự
nhiên phát,
chuyên cầu
lìa khổ, được Niết-bàn, hoàn toàn không đắm nhiễm vào văn tự ngôn ngữ, tranh luận vô ích. Tham lợi danh ở đời là quyến
thuộc quả báo.
Thất hiền này, ba là ngoại phàm gọi là
Càn tuệ địa, bốn là
nội phàm là Tánh địa.
Nếu là ngoại phàm thì trước chưa hẳn là quy y
Tam bảo. Đâu thể biết
ái kiến, tứ đế, năm pháp quán dừng tâm? Đều gọi là chúng
sinh tà định tụ.
Nếu Càn tuệ địa gọi là chúng
sinh bất định
tụ, hoặc tánh địa gọi
là chúng sinh chánh định tụ.

1- Nói về nghóa của pháp quán dừng tâm của sơ Hiền gồm:

Quán A-Na-Bát-Na

Quán bất tịnh.

Quán từ tâm

Quán nhân duyên

Quán giới phương tiện

Năm pháp quán này gọi chung là dừng tâm.

Đình nghóa là
đình chỉ, cũng gọi là năm quán độ môn. Nếu
người quy y Tam bảo, thọ
giới pháp của Phật, gọi là bốn chúng đệ tử Phật.
Nếu nghe giáo về tứ đế
sinh diệt, do đây phát tâm
Thanh văn. Muốn quán Tứ đế
lìa khổ sinh tử, cầu vui Niết-bàn, chỉ dùng năm
loại phiền não tán động
bất định như đèn trong gió. Cần phải tu năm
pháp quán, năm pháp quán là:

Quán sổ tức

Quán bất tịnh

Quán từ tâm

Quán nhân duyên

Quán giới phương tiện.

Hỏi: Vì sao
không y theo nhiều người nói quán bất tịnh làm đầu.
Đáp: Nay y
theo thiền môn mà nói về thứ lớp để bệnh trước
sau tùy người, không nên
nhất định chấp vào thứ tự trước sau.

Hỏi: Năm loại pháp quán này là đối trị năm hạng người, hay
đối trị một hạng người?

Đáp: Nói về
chiều ngang là đối với năm người, chiều dọc là
đối với một người.
Một người tùy bệnh nhiều ít mà đối trị không nhất
định. Năm pháp quán này,
đối trị năm thứ bất thiện, chia làm năm ý:

Đối trị

Chuyển trị

Bất chuyển trị.

Kiêm trị.

Vừa đối vừa chuyển, vừa không chuyển vừa kiêm trị.

Đối trị: Nếu người nặng nề giáo quán thì đối trị bằng
sổ tức.
Người nặng nề tham dục thì đối trị bằng quán bất
tịnh. người nặng nề tức giận thì đối trị bằng tu lòng từ. Người nặng nề ngu
si thì đối trị bằng
tu quán nhân duyên. Người nặng nề mê đắm ngã
thì đối trị bằng quán
giới phương tiện.

Nếu hành giả tu giác quán, nghiêng nhiều về phiền não,
phan duyên không trụ, phải
tu sổ tức. Tùy quán sổ tức mà đối trị, tưởng
ứng thì ba loại giáo
quán, phiền não dứt, tâm không tán động phát
khởi các thiền định. Pháp định duy trì tâm định ra vào an ổn nên gọi là đình
tâm. Vì sao? Vì tu tám
niệm định có ba loại:

Mới tập hành, đã tập hành và tư duy đã độ.

Sổ là mới tập, tùy là tập hành, quán tức là đã độ

Lại nữa, sổ, tùy, quán đều gọi là thỉ tập (mới tập),
 được ba loại mà cõi dục chưa đạt đến đỉnh gọi là đã tập hành. Phát các Sơ thiền định gọi là đã độ.
 Còn bốn tâm pháp dừng như quán bất tịnh cũng phải phân biệt như thế.
 Tâm đã điều phục dừng lại mới có thể tập quán giống như ngọn đèn trong nhà kín. Nhập đạo căn bản không gì hơn năm pháp
này. Nếu tâm không trụ,
hoặc phải cần chuyển trị, bất chuyển trị mới
phát khởi các công đức của thiền.
Đầy đủ thứ lớp trong thiền môn phương tiện nói rõ.
Nếu hành nhân tùy theo thành
tâm nhất quán được dừng trụ, tức là vào địa
vị Sơ hiền.

Hỏi: Chỗ này
vì sao không nói Tam-muội niệm Phật là năm loại
ư?
Đáp: Khai
quán nhân duyên phát sinh thay giới phương tiện. Giới phương tiện đồng với niệm chư Phật của
Tiểu thừa, cũng phá cảnh
giới, ép ngặt chướng ngại.

Có người nói: Nếu thực hành năm độ môn, thì không niệm
danh hiệu Phật, nếu thực hành
sáu Độ môn tức là niệm
Phật độ. Các phần như trị v…v… làm chướng đạo. Hỏi: Nếu dùng
sổ tức, bất tịnh, v…v…tâm được dừng trụ, là
vị Sơ hiền. Người đời nay tu
sổ tức không tu quán bất tịnh,
v…v…chẳng những tâm
trụ mà còn phát khởi các thứ cảnh giới thiền
môn có phải
là Sơ Hiền không ? Đáp: Nếu dùng tâm ái kiến tu
Sơ thiền, cho đến Phi tưởng còn không phải
Sơ Hiền huống chi là tâm
sổ tức,
bất tịnh, v…v…. Được dừng trụ mới phát các thiền
sâu cạn mà gọi là Hiền, vì
sao? Vì như
kinh chép: Tu nhiều phước đức,
thiền định, không tu trí tuệ ấy gọi là Ngu. Tu nhiều
trí tuệ, không tu phước đức thiền định gọi là Cuồng. Há có thể nói
người cuồng ngu là Sơ
Hiền?. Nay nói Hiền giả vốn là người trực thiện.

Hỏi: Thế nào
gọi là tướng của người trực thiện? Đáp: Ở đây ứng với bốn nghóa để phân biệt.
 một là nếu người theo ái kiến phá giới, thì đây chẳng phải trực, không phải thiện cho nên không phải
người hiền. Như người không có mắt,
không chân,
không thể đến ao mát mẻ.

Hai là trì giới, thiền định mà sinh tà kiến, đây là thiện
mà không trực, cũng không gọi là Hiền, như người có chân mà không có mắt
cũng không thể đến ao mát mẻ.

Ba là sinh tín
tâm chánh kiến mà phá giới loạn tâm. Đây là
trực mà không thiện,
cũng không gọi là Hiền. Như người có mắt mà
không có chân, cũng
không thể đến ao mát mẻ được.

Bốn là nếu người tin hiểu chân chánh đắc ý giáo pháp của
Phật, giữ giới thanh
tịnh, tu A-Na-Bát-Na, quán bất tịnh, được tâm dừng trụ mới gọi là giai vị trực, thiện
sơ hiền như người chân mắt đều đủ,
cho nên vào được ao mát mẻ.

Hỏi: Thế nào
là tín hiểu chân chánh, đắc ý giáo pháp của
Phật, phân biệt được tướng? Đáp:
Như Trung luận chép:
Cách Phật diệt độ năm trăm năm, người trong thời tượng pháp căn độn, đắm trước vào các pháp, cầu tướng
quyết định: Mười hai
nhân duyên, năm Ấm, mười hai nhập,
mười tám giới, không
hiểu được ý Phật, chỉ mê đắm vào văn tự. Nay gọi là người không biết được ý Phật, Phật biết chúng
sinh không thể nói
có nhân duyên, nên cũng có thể được nói. Phật nói chánh nhân duyên
sinh diệt giáo môn, tính
duyên hóa vật, ý muốn cho chúng sinh lìa khổ
sinh tử được vui
Niết-bàn. Nếu mê đắm văn tự, phân biệt cạnh tranh cãi
cọ thì bị nhà lửa ba
cõi thiêu đốt. Đây là không đắc ý Phật. Nay nói muốn biết ý Phật, nếu biết phân biệt mười ý của Ba tạng giáo môn thì
nhất định thoát khổ sinh
tử, được vui Niết-bàn, mười ý là mười pháp,
danh mục nói đủ như trong
ba quán. Nay y cứ Ba tạng giáo môn này để giải thích.

Tin hiểu pháp chánh nhân duyên:

Tức là biết mà không thể nói nhân duyên vô minh, sinh ra tất
cả pháp, vì phá chấp
của ngoại đạo nói không có nhân duyên sinh ra
tất cả pháp, phá ngoại đạo nói tà nhân duyên
sinh ra tất cả pháp, muôn
thứ điên đảo, vọng kế nghiêng lệch.

Phát tâm chân chánh:

Biết sợ
ngọn gió vô thường thiêu đốt thế gian, nhất tâm
cầu vui Niết-bàn, không nghó đến danh lợi thế gian, như con nai ở trong lưới
vây muốn nhảy ra.

Khéo tu chỉ quán:

Hành giả xuất thế gian như người cưỡi ngựa cũng thích cây roi.

Phá các pháp biến khắp:

Quán nhân duyên sinh diệt, phá tất cả, các pháp ái kiến, hý luận.

Khéo biết không bít:

Biết tất cả pháp về ái kiến, đều có lý về đạo diệt, nên gọi
là thông, đều có khổ
tập nên gọi là bít.

Khéo điều địch tu ba mươi bảy phẩm trợ đạo:
Đối với
các ái kiến bất động, mà tu bốn Niệm xứ và tám
Chánh đạo.

Khéo tu pháp trợ đạo:

Tức là tu năm pháp quán dừng tâm, vào mười hai môn thiền, chín
tưởng, tám niệm, thâm nhập các
điều thiện, đối trị trợ đạo như
côïng niệm xứ, duyên
niệm xứ, là quán pháp.

Khéo biết thứ vị:
Khéo biết giải vị của
Thất Hiền tâm không lẫn lộn, phá
tăng thượng mạn, thành
vị tăng có hổ thẹn.

An nhẫn thành tựu:
Nhẫn được ba chướng, bốn ma, hai giặc mạnh yếu ở trong và
ngoài

Thuận đạo pháp, ái không sinh, phát muôn thứ pháp lành, thuận
đạo nội
phàm và ngoại phàm, là tâm không yêu đắm. Hành nhân thời mạt pháp cầu
Thanh văn thừa, biết mười pháp này tin hiểu rõ
ràng, không mê đắm tất
cả văn tự hý luận, là cầu tìm tuệ chân thật, tu
năm pháp quán, dừng tâm nhập vị
Sơ hiền, tức là khéo biết ý giáo
lý của Phật. pháp.

- Nói về giai vị biệt tưởng bốn Niệm xứ, có bảy ý:

Nói về niệm xứ là con đường quan trọng vào đạo của Phật

Giải thích sơ lược tên gọi bốn Niệm xứ:

Phân biệt ba loại niệm xứ khác nhau:

Nói về phá ba loại sáu vị giáo chủ ngoại đạo:

Nói về thành ba loại La-hán.

Nói về pháp quán niệm xứ.

Nói về giai vị niệm xứ.

Nói về niệm xứ là con đường thiết yếu vào đạo
của Phật pháp:
Như Đức Phật sắp Niết-bàn giữa hai cây sa-la.
A-nan thưa hỏi: Sau khi Thế Tôn diệt độ, Các Tỳ-Kheo
nương vào đâu mà trụ, nương vào đâu mà tu đạo?

Phật đáp: Này A-nan! Nếu
ta trụ thế và sau khi diệt độ, các
tỳ- kheo nương vào
Ba-la-đề-mộc-xoa, trụ vào niệm xứ tu đạo. Nên biết năm pháp quán dừng tâm, được nhập vào
Sơ Hiền tức là nương vào thi-la
thanh tịnh, gọi là giới nhiếp căn. Bởi thế nhiều người nói định cõi dục là tâm tương ưng với mười điều lành. Nếu y vào chưa đến địa, phát Sơ thiền tức là định
côïng giới. Phật pháp tuy có muôn pháp môn, mà
lời cuối cùng của Phật
chỉ dặn dò nương vào niệm xứ để tu đạo.

Nếu lìa niệm
xứ, tuy là bố thí, trì giới, nhẫn nhục, tinh tấn,
tụng kinh hành đạo, đầu
đà, ngồi thiền, nghe đọc, học rộng, giảng nói,
giáo hóa, đều không
được nhập chánh đạo cho nên Phật khuyên nương
vào niệm xứ để tu đạo.

Giải thích sơ lược về bốn Niệm xứ:

Bốn Niệm xứ cũng gọi là bốn như ý chỉ, tức là quán tất cả trong Phật pháp như:
Quán năm Ấm, mười hai nhập, mười tám giới, đều quán thân thọ tâm pháp, trí tuệ chân thật. Trí tuệ chân thật: Là trí tuệ phá
bốn đảo, bốn thực, bốn
thức, bốn trụ, bốn ma:

Niệm xứ thân.

Niệm xứ thọ.

Niệm xứ tâm.

Niệm xứ pháp.

Niệm xứ thân: Tất cả sắc Ấm trong ngoài gọi là thân.
Quán trí tuệ của thân gọi là Niệm. Thấy rõ bất
tịnh phá tịnh điên đảo gọi là Xứ,
ấy là niệm xứ thân.

Niệm xứ thọ: Tất cả thọ Ấm trong ngoài gọi là thọ. Quán trí tuệ
của thọ gọi là niệm, biết thọ là khổ, phá điên
đảo của lạc gọi là xứ,
ấy là niệm xứ thọ.

Niệm xứ tâm:

Tất cả thức Ấm trong ngoài gọi là tâm. Quán trí tuệ của tâm gọi là niệm.

Thấy tâm vô thường, phá sự điên đảo của thường gọi là
xứ. Ấy là niệm xứ tâm.

Niệm xứ pháp:

Tất cả hai Ấm tưởng, hành trong ngoài và pháp vô vi nên gọi
là pháp, quán trí tuệ
của pháp gọi là niệm, thấy pháp là vô ngã, phá điên

đảo của ngã
gọi là Xứ, ấy là niệm xứ pháp.

Bốn Niệm xứ này có mười hai loại quán, nghóa là trong bốn,
ngoài bốn, trong ngoài bốn.

Hỏi: Bốn Niệm xứ là tuệ, vì sao lại từ tên niệm thọ. Đáp:
Vì sơ học dùng niệm giữ gìn tuệ, không vọng thọ,
niệm duyên khác, vì tăng
thượng mà theo tên niệm thọ.

Nói về phân biệt ba loại niệm xứ khác nhau:

Niệm xứ tánh.

Niệm xứ cộng

Niệm xứ duyên

Niệm xứ tánh: Nói tuệ không điên đảo, như Phật nói quán tu
thân, quán thân là tuệ. Niệm xứ:
Làm việc không vọng thọ duyên, cho nên trừ lỗi
của tự tánh, gọi là niệm xứ.
Sư Nam Nhạc nói: Cũng gọi là tuệ hạnh, cũng
gọi là thật quán, chánh
yếu là duyên lý dứt kết sử.

Niệm xứ cộng: Định vào tuệ, tướng công pháp.

Như Phật thuyết: Tỳ Kheo này chứa nhóm pháp lành gọi là
bốn Niệm xứ, là chánh thuyết.

Sư Nam Nhạc nói: Cũng gọi là hành hạnh, cũng gọi là đắc
giải quán, là pháp lành
trong việc đối trị, côïng chánh đạo, dứt kiết sắc
và các số, lại có thể
phát các thần thông.

Niệm xứ duyên: Tất cả các pháp như
Phật nói: Tì kheo! tất cả
bốn pháp niệm xứ là
chánh nhiếp thọ cụ túc, vì duyên sơ lược.

Sư Nam Nhạc nói: Lại tánh này, côïng hai loại niệm xứ, trí năng quán, cảnh
sở quán hợp với nghóa biện đủ tất cả pháp, nếu quán
sát phân biệt tức, là
bốn biện vô ngại. Hỏi:
Như Tạp Tâm nói niệm xứ côïng, dứt phiền não, chẳng
trừ niệm xứ tự tánh,
tuy có lược cảnh giới, nhưng không đầy đủ, không
thể dứt Kết sử?
Đáp: Chúng
sinh căn tánh có lợi độn, độn căn, kết sử sâu dầy thì không đầy đủ, không thể dứt
kết sử. Kẻ lợi căn kết
sử mỏng, tuy
không đủ trợ đạo, tuệ
của tánh niệm xứ thì có công năng dứt kết sử.
Lại như lìa tâm, rõ được
bốn Niệm xứ, niệm xứ pháp dứt kết sử, không phải
ba niệm xứ trước. Nay
nói như Thiền kinh ghi: Ma-ha Câu-hy-la tu
niệm xứ thân, quán
thành thì đắc sở quả, đâu nhất định đến pháp niệm xứ.

Hỏi: niệm xứ
tánh chỉ nói tuệ số kém yếu làm sao dứt được
kết

sử?

Đáp: Tuệ số
không khởi riêng, há không thể dứt kết sử hay
sao?

Hỏi: Nếu các
số tùy khởi tức là cùng nghóa? Đáp: Các số tuỳ
khởi có hai loại:

Chỉ là tuệ duyên lý, các số mà cho tùy khởi, đây là nói
niệm xứ tánh.

Tu các số thực hành pháp trợ đạo, cho nên nói niệm xứ côïng dứt
kết sử. Cho nên Phật nói chứa nhóm pháp lành thuộc côïng niệm xứ,
giúp chánh đạo dứt kết sử, vì tâm tạp loạn
nghiêng lệch nên nói niệm
xứ côïng, dứt kết sử.

4) Nói vì phá ba loại sáu vị giáo chủ ngoại đạo. Phật nói bốn
Niệm xứ để vượt qua thuyết của ba loại sáu vị
giáo chủ ngoại đạo, cho
nên phá được tất cả ngoại đạo. Nếu hành nhân Ba thừa, tu ba loại niệm xứ được thành tựu cũng phá được tất cả ngoại
đạo. Thế nào là ba loại
ngoại đạo sáu vị giáo chủ?

Nhất thiết trí lục sư.

Thần thông lục sư.

Vi-đà lục sư

Nhất thiết trí lục sư dùng tâm tà thấy lý, phát sinh tà trí,
biện tài vô ngại.

Thần thông lục sư:
Đắc thiền định của thế gian, phát
sinh năm
thần thông, cũng có
Từ bi, sức nhẫn, lấy
dao cắt thịt, chà hương vào thân tâm không yêu
ghét, đều là sức dùng
thiền định của mười hai môn căn bản.

Vi-đà Lục Sư: Tức là học rộng nghe nhiều, thông thạo mười
tám đại kinh Vi-đà, về
bói tướng, y phương, thiên văn địa lý, lành dữ
trong thế gian đều biết,
cho nên gọi là Vi-đà lục sư.
Nếu lục
sư này bên trong có tất cả trí tuệ của tà. Bên ngoài
có thần thông biến hóa,
biết tướng lành dữ của thế gian, thông thạo tứ Vi- đà và mười tám đại kinh đều hiểu biết, vì thế đều có trí tuệ, thông hiểu, được mười
sáu nước lớn cung kính như Phật. Vì muốn phá ba loại
sáu
vị giáo chủ ngoại đạo
này, cho nên nói ba loại bốn Niệm xứ này.

Niệm xứ tánh: Là để phá lục sư nhất thiết trí. Vì
sao? Vì ngoại
đạo đều nương vào thân kiến, biên kiến phát sinh
nhất thiết trí, cho là
được Niết-bàn thường lạc ngã tịnh. Đây là con
đường trùng đục gỗ tình cờ được thành chữ,
con trùng cũng không biết là phải chữ hay không.
Nay Phật nói quán niệm xứ tánh là phá thân kiến, biên kiến này, không
sinh ra bốn kiến, sáu mươi hai kiến điên đảo, bởi
vậy phá lục sư
nhất thiết trí.

Nói về niệm xứ côïng là để phá lục sư thần thông.
Ngoại đạo

đối với
bốn thiền căn bản phát sinh năm thần thông, định đã cạn
thấp, lại không quán bất
tịnh, cho nên dùng thần lực chuyển biến nên
không đáng nói.
Nay Phật nói niệm xứ côïng tức phát
sinh bối xả thắng xứ, nhất thiết xứ, chín định thứ lớp,
Tam-muội sư tử phấn tấn
siêu việt
phát sinh các thần thông
thiền định, đã
quán sâu,
sức thực hành lớn, phát thần thông vô ngại tự tại, biến hóa vô cùng để đẩy trừ các ngoại đạo.
Sự như bàn tay. Bởi
thế, Thân Tử hàng phục lao nhọc để độ, sai
Mục-liên biến hóa thành
con sông nhận chìm các ngoại đạo. Đều là quán
niệm xứ côïng thành tựu thần thông.

Nói về quán niệm xứ duyên để phá ngoại đạo Vi-đà, bốn
Vi- đà, mười tám đại kinh đều nói về việc trời, người thích nói về kiến chấp,
luận cạn thấp của thế gian, Phật nói Ba tạng xuất
thế gian, hoặc danh,
hoặc nghóa mà kinh sách kia không ghi chép được.
Phật nói quán niệm
xứ duyên, duyên với Ba tạng giáo môn của Phật
nói, đại lý pháp môn
danh nghóa xuất thế gian, nếu tướng đối chẳng lẽ
là cái thấy nghe của
ngoại đạo, cho nên quán niệm xứ duyên là để
phá ngoại đạo Vi-đà.

<篇></篇>

TỨ GIÁO NGHÓA
<卷>QUYỂN 5</卷>

Nói về ba loại niệm xứ thành ba loại La-hán.

Nếu chỉ tu niệm xứ tánh thì thành tựu La-hán tuệ giải thoát.

Niệm xứ cộng thành La-hán câu giải thoát

Niệm xứ duyên thành La-hán vô ngại
giải thoát.
Vì sao?
Vì niệm xứ tánh tức là trí tuệ duyên lý, niệm xứ
tương ưng phát chân vô
lậu, thì thành tựu La-hán tuệ giải thoát. Niệm xứ
cộng côïng thiên năm Ấm thành tựu bối xả cho đến
Tam-muội siêu việt, nguyện trí
đảnh thiền.
Như thế trợ đạo côïng chánh đạo, phát chân vô
lậu, liền được ba minh
sáu thông, đầy đủ tám
giải thoát, thành
A-la-hán câu
giải thoát. Nếu duyên niệm xứ tức là duyên ngôn giáo của Phật, rõ tất
cả Ấm, nhập, giới, hai loại niệm xứ tánh và côïng, năng quán,
sở quán,
danh nghóa,
nếu ở trong thiền định quán danh nghóa này liền
phát khởi bốn biện vô
ngại gọi là đại A-la-hán vô ngại giải thoát.

Hỏi: Cái tên
“tuệ câu” do bộ Đàm-Vô-Đức nói, chẳng phải
các nhà sử dụng phải chăng? Đáp: Ba tạng giáo đều dùng không lỗi.
Lại nữa, kệ
Tạp Tâm chép: Tuệ giải thoát nên biết không đắc định diệt tận. Nếu đắc định diệt tận nên biết là câu
giải thoát. Kệ này nói về thời và không phải thời
có tuệ câu khác nhau.

Hỏi: Không nên nói rộng vô ngại giải thoát, sao chín loại
La-hán không có danh mục này?
Đáp: Đây
trích trong luận Trí Độ, nói rõ muốn kết tập pháp
tạng phải nhóm họp một
ngàn La-hán đều đắc côïng giải thoát, vô ngại giải thoát như
Bích-chi-phật
sinh vào thời không có Phật, tuy đắc đạo
Duyên giác đầy đủ ba minh, tám
giải thoát,
sáu thần thông vì không nghe
Phật nói pháp cho nên
không được bốn biện tài vô ngại. Nếu muốn báo
đáp ân đức của tín
thí chỉ hiện mười tám món biến hóa, huống chi
La-hán không nghe Ba tạng
giáo của Phật nói mà tự phát được bốn biện
tài vô ngại, giải thích Phật pháp không ngưng trệ.

Nói về pháp quán niệm xứ, pháp quán niệm xứ có ba loại: Niệm xứ tánh:

Luận Đại Trí Độ chép: niệm
xứ tánh là tánh của trí tuệ, quán trí tuệ của thân là niệm
xứ thân; Thọ, Tâm, Pháp cũng giống như thế,
cách giải thích khác nhau,
có khi chỉ lấy tuệ số làm tánh trí tuệ, tức là
niệm xứ tánh cho nên kệ Tạp Tâm chép:

Tướng bất tịnh thân này Tánh chân thật thường định Các
thọ và tâm pháp

Cũng lại nói như thế.

Quán biệt tưởng niệm xứ tánh, phá bốn điên đảo, có hai loại.

Phá ái

Phá kiến.

Phá ái niệm xứ tánh:

Phàm loài hữu tình không yêu đắm quả báo năm Ấm, và y báo.

Quán nhất thân niệm xứ. Quán nội thân này có năm thứ bất tịnh:

Chỗ sinh bất tịnh

Hạt giống bất tịnh

Tự tướng bất tịnh

Tư tánh bất tịnh

Rốt ráo bất tịnh.

Quán chỗ sinh bất tịnh: Trong thai người nữ, sinh tạng và
thục tạng trụ mười tháng

Hạt giống bất tịnh: Lấy tinh huyết của người khác hợp
thành hạt giống.

Tự tướng bất tịnh: Thân lắm thứ bất tịnh, chín lỗ bài tiết.

Tự tánh bất tịnh: Quán thân bất tịnh: Như người mắt
sáng mở kho thấy lúa gạo, ba mươi sáu vật bất tịnh tràn lan.

Rốt ráo bất tịnh: Thân nầøy nếu chết
sình thối, giòi trùng dục khoét, máu huyết tràn lan, thật đáng nhờm gớm. Nếu thấy năm loại bất
tịnh phá tịnh điên đảo, gọi là nội thân niệm
xứ, quán trong thân, ngoài
thân cũng như thế.

Niệm xứ thọ: Quán trong có
sáu căn ngoài có
sáu trần, căn
trần hợp cho nên sinh ra sáu thức. Sáu thức sinh ra ba thọ: thọ khổ,
 thọ lạc, thọ bất khổ bất lạc. Quán thọ khổ là tướng khổ khổ. quán thọ lạc là
tướng hoại khổ, quán thọ bất khổ bất lạc là tướng hành khổ.

Nếu ý căn
sinh ra ba thọ thì đều là khổ, tức là phá lạc điên đảo
gọi là nội thọ niệm
xứ. Ngoại thọ, nội ngoại thọ cũng giống như thế.

Niệm xứ tâm: Quán ý thức này là hữu vi, thuộc nhân duyên cho nên vô thường.
Trước không nay có, nay có
sau không, trong
sát-na niệm niệm
sinh diệt cho nên vô thường, tức phá thường điên đảo, gọi là
nội tâm niệm xứ. Ngoại tâm, nội ngoại tâm cũng giống như vậy.

Pháp niệm xứ: Quán hành Ấm và tưởng Ấm do nhân duyên hoà hợp, không có tự tánh. Sinh chỉ có pháp
sinh khởi, diệt chỉ có pháp diệt,
không có nhân, ngã, chúng sinh, thọ giả, sáu mươi
tri kiến đều không thật có. Phá ngã điên đảo gọi là nội pháp điên đảo.
Ngoại pháp, nội
ngoại pháp cũng giống như vậy. Luận Thành Thật,
luận Đại Trí Độ nói
như thế, chính là sự ban đầu của niệm xứ Tánh.

2) Niệm xứ phá kiến tánh: Tức là quán thân kiến, biên kiến, ô uế vô ký năm Ấm tức là Ấm ngã lìa Ấm ngã, trong Ấm có ngã trong ngã có Ấm, tìm ngã không thật có, phá hai mươi loại thân kiến gọi là
Thánh hạnh. Kế quán
riêng thân kiến, biến kiến, năm Ấm.
Gọi tánh thân bốn Niệm xứ tức là tánh
của sắc. Sắc hoặc
thô, hoặc tế, tất cả
đều bất tịnh. Sắc thô tức là nhân thân, thế
giới. Sắc tế là vật cực nhỏ. Nếu là
sắc tế và thô là thường, thì kiến chấp đều nương
vào sắc. Nếu là sắc
thô tế vô thường vừa thường vừa vô thường, phi thường phi vô thường là kiến chấp đều nương
vào sắc, thường tức có kiến
chấp, vô thường thì
không có kiến chấp, vừa thường vừa vô thường, tức
kiến chấp vừa có vừa
không, phi thường phi vô thường, tức là kiến chấp
phi hữu phi vô. Bốn kiến
như thế đều nương vào sắc, tức là bốn biên
kiến sắc Ấm. Nếu không biết thân kiến, biên kiến
sắc Ấm, thì
sinh ra các hiểu biết chấp trước hý luận, tranh nhau từ kiến chấp mà khởi các
phiền não kết sử. Rồi
nhân kết sử mà sinh các nghiệp ác. Hoặc nhân kết
sử mà khởi các
nghiệp lành.
Kết sử trôi lăn trong ba cõi hai mươi
lăm cõi, sinh tử không
có bờ mé, vì sao không biết tướng của biên kiến sắc Ấm. Nếu là ngoại đạo mù mịt cho nên không tự biết các
sắc
về thân kiến, biên kiến ô uế, đều nói là
sự thật còn là nói dối, chấp là
Niết-bàn thường lạc ngã tịnh. Ở đây không nói được, cho nên người học
vốn ngồi thiền, Phật pháp thời mạt, cũng mê mờ
sắc Ấm, biên kiến,
thân kiến này.
Vì sao? Vì như các
sư
A-tỳ-đàm nói: Tỳ-đàm là kiếp hữu, đắc
đạo, phân tách sắc thật
nhỏ như cát bụi, không thể phá tận kiến, trần tế
này có lý tức đắc đạo. Nay cho là đây còn là
sắc về biên kiến, hữu kiến,
ô uế. Nếu do hữu kiến
sinh giải, khởi các kết nghiệp trôi lăn sinh tử,
sự đồng với
thuyết trước, đâu liên quan đến đạo, cho nên luận Trí Độ
chép: Nếu không đắc
phương tiện Bát-nhã, nhập A-tỳ-đàm, thì rơi vào
trong các hữu. Lại các
sư luận Thành Thật đều nói: Thấy sắc nhổ gần với hư
không là có,
đây là quán điều tâm, không thể đắc đạo. Nếu phân tách lân hư tế trần không thì đắc thật
pháp không. Vì thấy không cho nên
sẽ đắc đạo. Nay cho là nếu thấy lân hư
sắc là không, chỉ là thấy thân kiến, biên kiến ô uế,
sắc Ấm. Nếu thấy
sinh giải này khởi các
kết nghiệp,
trôi lăn sinh tử, sự
đồng với thuyết trước, có liên quan gì đến đạo, cho
nên luận Trí Độ chép:
Không đắc phương tiện Bát-nhã, nếu nhập vào
cửa không thì rơi vào
trong cái không Côn Lặc chép: Thấy sắc lân hư
trần vừa có vừa không
thì nhập đạo, lỗi đồng với thuyết trước.

Luận đã không đến xứ này, bất luận có thể mở mang truyền
bá, không hệ phược mà nêu ra được.
Nhưng luận
Trí Độ chép: Nếu không đắc phương tiện
Bát-nhã thì
rơi vào có và không.
Nhưng hiểu các
Tam luận sư, hoặc nói: Đạo chẳng phải có,
chẳng phải không, đâu hẳn
Tỳ-đàm thấy
sắc lân hư tế có đắc đạo.
Thành luận lại đâu chợt nói
thấy lân hư tế sắc không mà đắc đạo. Nay hỏi như thế, thấy chẳng
phải không, chẳng phải hữu là đắc đạo hay không?
Nếu nói đắc đạo thì vì
sao
Trung luận chép: Nếu nói phi hữu phi vô ấy gọi
là luận ngu si. Đây là
sắc về phi hữu phi vô, biên kiến ô uế đâu liên quan đến đạo.
Đáp: Dùng
phi hữu phi vô phá hữu vô, hữu vô đã phá thì đâu
có sự tồn tại của phi
hữu phi vô. Chánh đạo rốt ráo thanh tịnh không
nói, không khai thị. Hỏi: Nếu như thế thì với
Trường Trảo và lão tử, rõ ràng không
thể nói chẳng khác?

Đáp: Nay một
nhà rõ tánh niệm xứ thân không phải như vậy.
Nếu không thấy
sắc Ấm phi hữu phi vô, ô uế, lý Tứ đế gọi là
luận ngu si. Nếu biết đây
là sắc ô uế thì gọi là tánh niệm xứ thân,
 tức khai ba môn niệm xứ, bốn môn niệm xứ,
 khai ba mươi bảy phẩm trợ đạo,
 nhân ba mươi bảy phẩm trợ đạo, thấy Tứ đế
sinh diệt, đắc
vắng lặng Niết-bàn, tức là thấy có đắc đạo. Ấy gọi là đối với các kiến chấp thì
bất động, mà tu ba mươi
bảy phẩm trợ đạo. Nếu biết sắc là phi hữu phi
vô ô uế, như huyễn như
hóa, rốt ráo không thật có, vốn tự bất sinh, tức
là Ma-ha-diễn nói niệm
xứ thân đầy đủ tất cả Phật pháp như luận đại Trí Độ chép.

Kinh này nói: Đối với
các kiến chấp không lay động, mà tu hành ba mươi bảy phẩm trợ đạo, đây là an tọa. Lại đâu cần xả phi hữu phi vô cho hết
sạch không thể nói là đắc đạo. Cho nên kinh Tư Ích chép: Thí như có người muốn xả bỏ hư không, cuối cùng cũng chẳng lìa hư
không, lại
muốn tìm hư không, cuối cùng cũng không được hư không. Nếu chẳng thấy đạo Đại thừa, Tiểu thừa trong phi hữu phi không.
Cũng không biết đạo Đại thừa và Tiểu thừa trong tận tịnh không thể nói.
Tuy là tuệ giải rõ ràng
cuối cùng là thế trí biện thông, không tránh khỏi
kết nghiệp trôi lăn sinh
tử đồng nói ở trước. Nếu biết thân kiến, biên
kiến, bốn kiến,
sáu mươi hai kiến đều là
sắc Ấm ô uế tức là quán
sắc bất
tịnh phá điên đảo của
tịnh gọi là niệm xứ thân.

Niệm xứ thọ: Nếu quán thọ là thường, kiến chấp nầøy nương
vào thọ, thọ vô thường, vừa thường, vừa vô
thường, phi thường phi vô
thường bốn kiến này đều nương vào thọ tức là
bốn thọ Ấm biên kiến. Một thọ đều có ba thọ, ba thọ đều khổ, phá điên đảo của lạc gọi là
niệm xứ thọ.

Quán ba tâm niệm xứ: Nếu quán tâm là thường kiến, chấp này
nương vào thức, tâm vô thường, vừa thường vừa
vô thường, phi thường phi vô thường. Kiến chấp
này đều nương vào thức tức là bốn biên kiến
thức Ấm. Bốn loại biên kiến thức Ấm đều là
vô thường phá điên đảo
thường. Đây gọi là niệm xứ tâm.

Niệm xứ pháp: Nếu quán tưởng Ấm và hành Ấm là thường,
kiến chấp này nương vào tưởng hành Ấm, pháp vô
thường, vừa thường vừa vô thường, phi thường phi vô thường. Kiến chấp nầøy đều nương
tưởng Ấm và hành Ấm, tức là bốn biên kiến,
tưởng Ấm và hành Ấm. Bốn loại kiến chấp và hai Ấm: Tướng hành đều vô ngã, là phá điên đảo của ngã, gọi là niệm xứ pháp. Quán tánh bốn
Niệm xứ này, quả báo năm Ấm, hai kiến, thân kiến và biên kiến đơn phức đầy đủ, cho đến năm Ấm không thể nói, vô ký ô uế. Nếu phá bốn điên đảo tức phá mười
bốn nạn, hàng phục sáu mươi hai kiến, tám mươi
tám kết sử và do kiến chấp
sinh ra tất cả thiện và bất thiện, nghiệp
sinh tử trong hai mươi lăm cõi. Lại các kiến chấp này chưa hẳn đều do ngoại đạo
sinh ra. Nếu trong
Phật pháp học vấn ngồi thiền, phát các thứ tri
kiến, tranh cãi đúng sai,
đều là thân kiến, biên kiến, năm Ấm ô uế, khởi
các kiến chấp, hý luận
như thế phá cái thấy không chân thật trong tuệ nhãn.

Nếu bất giác bất tri, không thể dùng quán tánh bốn
Niệm xứ. Quán năm Ấm này,
để phá bốn điên đảo. Thì khởi các kiến chấp gây ra các nghiệp ác, hoặc dùng tâm kiến chấp tu thiện tức là ngoại
đạo. Ý này khó thấy
Phật pháp, học hỏi ngồi thiền. Con người cần phải
suy nghó tốt điều ấy.
Nếu giác biết dùng niệm xứ Tánh, quán
sát như trước phá
bốn điên đảo, có thể
sinh pháp noãn.
Luận Trí Độ chép: Nếu trong pháp

hữu vi không
nhớ nghó chân chánh được, không sinh pháp noãn
hữu vô là xứ.

Luận Trường Trảo thông minh học rộng, cho rằng tất cả pháp
thể chuyển đổi được,
tất cả luận phá được, không một pháp nào thật có,
tự nói đắc thật tướng
các pháp còn mê niệm xứ này.
Bởi thế
Như Lai dùng biệt tưởng niệm xứ tánh để hỏi, tức
phá ái mạn, đắc pháp nhãn
thanh tịnh, nên biết biệt tưởng niệm xứ
tánh này là cửa quan
trọng để nhập đạo. Nếu người lợi căn tu niệm
xứ tánh này, quán biết rõ ràng thì
sẽ phát chân vô lậu, cho nên
Phật khuyên các Tỳ-kheo phải
nương theo niệm xứ tu đạo. Nếu chúng sinh thời mạt pháp ngồi thiền giảng nói học nghóa nầøy tức là
Tỳ-đàm thấy có đắc đạo là ý này. Nếu người mê điều này dù cho nói phi hữu phi không,
rốt ráo không thể nói,
đều là luận ngu si, sự đồng với thuyết trên, lỗi
của Trường Trảo ý ở đây.

Hỏi: Nếu niệm xứ tánh dứt hẳn sự huyền diệu của kinh luận
như thế, vì sao ý không
phải là thuyết này? Đáp:
Lúc Phật còn tại thế, người bấy giờ căn tánh lanh lợi,
sau
khi Thế Tôn diệt độ
trong thời tượng pháp còn có người đắc đạo,
kinh luận đâu cần nói, lại
nữa kinh luận Tây Độ đều sang đến. Lại nữa,
dẫn văn kinh luận trên chẳng phải ý của Phật và Bồ-tát.
Kế nói quán
Niệm Xứ côïng: luận Đại Trí Độ nói quán thân
là khổ, nhân duyên sinh
đạo, hoặc hữu lậu hoặc vô lậu. Niệm xứ thọ
tâm pháp cũng giống như
vậy, cách giải thì khác nhau.
Có Sư giải
thích rằng:
Côïng thiện năm Ấm, các pháp tâm
sở
Thiện hợp nói rõ niệm
xứ tâm, như Sư Nam Nhạc giải thích tức là chín
tưởng bối xả thắng xứ.
Các quán môn đối trị trợ giúp chánh đạo, mở ba
giải thoát nên gọi là
niệm xứ côïng. Cho nên kinh nói cũng phải niệm
pháp không, tu tâm quán
bất tịnh. ấy gọi là cam lộ quán đảnh phục dược của các
Như Lai, tâm không ưu não được đến
bờ Niết-bàn. Đây chính là
văn của bốn Niệm xứ.
Nói pháp không là Tỳ-đàm Hữu môn, chỉ quán
sinh không gọi là Không.
Tu tâm quán bất tịnh tức là sơ bối xả, không
hoại sắc tướng
trong ngoài, bởi thế tâm bất tịnh, quán
sắc bên ngoài gọi là
sơ bối xả, từ sơ bối
xả tu quán bất tịnh, quán bất tịnh có hai loại:

Tiểu quán bất tịnh Đại quán bất tịnh

Phá điên đảo của tịnh, bên trong không có sắc tướng nhập
hai bối xả, cho đến thành tựu tám bối xả, tám thắng xứ, mười một thiết xứ,
chín định thứ lớp
Tam-muội sư tử phấn tấn siêu việt, quán cõi dục nhập Sơ thiền, đều thấy bất tịnh phá điên đảo của tịnh, ấy gọi là quán côïng
niệm xứ thân; niệm xứ
thọ, tâm, pháp cũng giống như thế.

Lại nói về quán niệm xứ duyên:

Luận Trí Độ chép: Tất cả
sắc pháp gọi là Thân, mười nhập và một nhập tiểu phần gọi là Thân. Sáu thứ thọ làm thọ,
sáu thức làm
tâm, tưởng Ấm và hành
Ấm cùng ba vô vi gọi là Pháp, cách giải thích
khác nhau. Có Sư giải
thích rằng: Chung tất cả cảnh giới sở quán đều gọi
là quán niệm xứ duyên,
có người nói: Cảnh giới mười hai nhân duyên, có
người nói cảnh giới sở duyên Từ bi. Sư Nam Nhạc
giải thích: Duyên
là Phật nói sở thuyên
của giáo, tất cả Ấm, nhập giới, bốn đế, sự lý
danh nghóa, ngôn ngữ, âm
từ, nhân quả, thể dụng, quán đạt vô ngại, có công năng phát
sinh ra bốn biện tài vô ngại. Đối với tất cả
sắc pháp tâm không ngăn ngại, thành tựu giải thoát vô ngại, ấy là niệm
xứ duyên quán.
nhau.

Nói về giai vị biệt tưởng bốn Niệm xứ có ba thứ
căn tánh khác

Nếu tuệ giải thoát căn tánh biệt tưởng bốn Niệm xứ chỉ tu niệm
xứ tánh,
hoặc câu giải thoát căn tánh niệm xứ tu tánh,
cũng tu niệm xứ côïng như vô ngại giải thoát căn
tánh đều tu ba loại niệm xứ thành biệt tưởng niệm xứ. Nếu đối với biệt tưởng niệm xứ,
sinh ra bốn loại tinh tấn gọi là bốn
Chánh cần, tu bốn thứ định gọi là từ như y túc. Năm loại
pháp thiện sinh ra gọi là
Căn, pháp lành thêm lớn ngăn chặn các phiền não, gọi là lực, phân biệt đạo dụng gọi là bảy phần giác, an ổn thực hành trong đạo gọi là tám
Chánh đạo. Nếu nhập vào tám Chánh đạo thì
quán Tứ đế thành biệt
tưởng bốn Niệm xứ.

Nói về giai vị tổng tưởng bốn Niệm xứ:

Có người nói: niệm xứ cộng chính là tổng tưởng niệm xứ, nay
cho là không phải như
vậy, nên làm bốn câu phân biệt:

Cảnh riêng, quán cũng riêng

Cảnh riêng mà quán chung

Cảnh chung mà quán riêng

Quán chung cảnh cũng chung.

Cảnh riêng quán cũng riêng: Chính là giai vị biệt tưởng
tánh bốn Niệm xứ.

Cảnh riêng mà quán chung.

Cảnh chung mà quán riêng, đây chính là phương tiện của tổng
tưởng bốn Niệm xứ.

Cảnh chung quán chung nếu quán này thành tức là giai vị của

tổng tưởng
bốn Niệm xứ. Nay nói về cảnh chung quán chung, chính
là bảy loại trên, nói
về quán năm Ấm của niệm xứ tánh. Thực hành
niệm xứ thân: Quán thân này ô uế bất tịnh, khổ,
vô thường vô ngã, phá
điên đảo của tịnh và
ba điên đảo, đó gọi là tổng tưởng tánh niệm xứ thân.
Quán chung niệm xứ thân, hoặc chung hai Ấm, hoặc chung
ba Ấm, hoặc chung bốn Ấm,
hoặc chung năm Ấm, giải thích đầy đủ
thọ, tâm, pháp cũng
giống như thế. Tổng tưởng niệm xứ côïng, Tổng tưởng niệm xứ duyên cũng có thể giải thích như thế, cho nên gọi là giai vị Tổng bốn
Niệm xứ. Giai vị này cũng có ba loại văn tánh.
Loại biệt tướng niệm xứ có thể biết. Nếu có phương tiện thì nhập vào giai vị
tổng tưởng niệm xứ.
Nếu không có phương tiện thì không thể nhập vào
giai vị tổng tưởng niệm xứ.

Vì sao có phương tiện? Nếu đối với tổng tưởng niệm xứ, mà
tu tổng tưởng đầy đủ,
chánh cần, như ý túc, năm căn, năm lực, bảy
Giác chi, tám Chánh đạo
đều như ở trong tánh bốn Niệm xứ nói. Nhưng
lấy tướng chung của pháp
lành, sâu tế làm dị.

Nếu an ổn thực hành trong tám Chánh đạo thì quán Tứ đế là
đắc tánh niệm xứ pháp,
cho nên sẽ sinh ra pháp noãn.

Luận Trí Độ chép: Thực hành trong tám
Chánh đạo, ban đầu được năm Ấm thiện hữu lậu gọi là pháp noãn. Nên biết người có phương
tiện đã đắc ba mươi
bảy phẩm trợ đạo. Hỏi:
Tám Chánh đạo, kiến đạo, bảy Giác chi tu đạo, vì
sao
nay nói đắc trong giai vị niệm xứ? Đáp:
Luận Tỳ-Bà-Sa chép: Nếu tám Chánh đạo ở trước, bảy
Giác chi ở sau, quyết định là vô lậu. Nếu bảy Giác chi ở trước, tám
Chánh đạo ở
sau thì chung hữu lậu và vô lậu. Vì vị Tam hiền nầøy đều gọi
là Càn tuệ địa. Chưa
đắc năm Ấm thiện hữu lậu, giống như làm cho
nước định lắng. Nước định lắng mà chưa thấm nên gọi là Càn, nhưng phải có quán năng hành mới hàng phục được các kiến chấp, cho nên gọi là
Tuệ, giữ gìn
sẽ
sinh ra pháp lành nên gọi là Tuệ, cho nên gọi là Càn tuệ
địa, cũng gọi là ngoại phàm nhân.

Nói về pháp noãn:

Là năm Ấm thiện, là tánh trí tuệ, sinh ra lửa Thánh trí nên gọi
là pháp noãn. Hành giả
nhờ vào thiện phương tiện Tổng tưởng bốn
Niệm xứ. Tánh côïng
duyên niệm xứ pháp nương vào định sáu địa. Cù-Bà-sa nói: pháp noãn cũng nương vào
Thất địa. Sơ phát năm Ấm
thiện hữu lậu, trí giống như giải, được phần khí của mười
sáu lửa trí, nên gọi
là Noãn, cũng là bốn
Chánh cần. Thí như lấy lửa nếu hơi Ấm phát ra thì
có
tướng khói. Dụng quán niệm xứ tìm cảnh năm Ấm phát ra hơi Ấm
trí tuệ, sinh khởi khói
chánh cần nên gọi là pháp noãn. Lại như nước
mùa đông, khí dương mùa
Xuân đọng thì có tướng tiêu tan, dung hòa.
Pháp noãn giải thoát, thân kiến, biên kiến,
sáu mươi hai kiến. Nước chấp
tiêu dần, cho nên kinh Niết-bàn chép:

Người đắc pháp Noãn, người quán ba mươi bảy phẩm trợ đạo
đệ tử ta thì có, ngoại
đạo thì không. Vì Phật pháp có quán biệt tưởng, tổng tưởng bốn
Niệm xứ, phá được tất cả các kiến chấp điên đảo, cho nên đắc pháp noãn, mười tám loại lục
sư tuy họ đều xưng là bậc
Nhất Thiết trí, nhưng chỉ hý
luận phá tuệ nhãn, không thấy tướng chân thật.

Kinh Pháp Hoa chép: Đắm
sâu vào pháp luống dối, chấp chặt không thể bỏ, ngã mạn, tự cao, dua nịnh, tâm
không thật, trong
ngàn muôn ức kiếp không
nghe danh tự Phật, cũng không nghe chánh
pháp. Như thế khó độ.
Bởi vậy, ngài Xá-lợi-phất: Ta vì lập phương tiện,
nói dứt các đường
khổ. nên biết ngoại đạo chấp vào tà kiến tội chướng
sâu nặng như thế đâu
được sinh pháp noãn?

Thời mạt pháp có nhiều người học vấn ngồi thiền, không thể tu tập niệm xứ như thế.
Người chấp trước, cạnh tranh cũng đồng có lỗi
với ngoại đạo, còn không thể
sinh ra điều lành của pháp noãn, công đức
Đại thừa không thể
phát, nay lược nói giai vị pháp noãn xong.

Nói về giai vị của pháp đảnh:
Cũng là năm Ấm thiện, cũng là tánh trí tuệ ở trong pháp
noãn nên gọi là Đảnh.
Chứng pháp noãn rồi, dùng phương tiện chân chánh, ức niệm
chân chánh,
siêng tu tăng tiến gốc lành noãn pháp, y theo
định Lục địa, cũng nương
vào Thất địa. Nếu pháp noãn tăng trưởng, kế sinh ra gốc lành thì gọi pháp đảnh, duyên
Tứ đế, mười
sáu hạnh đắc định bốn Như ý túc, thấy bốn đế rõ ràng, như lên đỉnh núi nhìn
khắp bốn phương, đều thấy rõ ràng nên gọi là Đảnh pháp.
Nếu sinh ra pháp
ái tức là đảnh đọa.

Nói về giai vị của Nhẫn:

Cũng là năm Ấm thiện, cũng là tánh trí tuệ, đối với bốn đế
kham nhẫn dục lạc (ưa thích). Nên gọi là giai nhẫn
pháp. Đối với giai vị
của pháp Đảnh dùng
phương tiện chân chánh, siêng tu tăng tiến gốc
lành đảnh pháp, nương
vào định Lục địa. Nếu gốc lành pháp đảnh tăng
tiến thì sinh ra nhẫn nhu
thuận, cũng duyên Tứ đế, mười sáu hành. Bấy
giờ, năm loại gốc lành,
tín, tấn, niệm, định, tuệ, đều được thành căn.
Dùng tuệ căn đối với bốn
Thánh đế, kham nhẫn ưa thích nên gọi
là Nhẫn pháp.

Pháp nhẫn có ba phẩm:

Hạ nhẫn: Đối
với mười sáu hành, quán pháp rõ ràng. Trung nhẫn:
Là mười phen xúc quán.
Thượng nhẫn:
Chỉ quán cái khổ của cõi dục.

Bốn hành dưới tùy theo quán mỗi hành, nếu hai phẩm nhẫn
trung và hạ, tuy khởi
phiền não, nghiệp ác mà không chịu quả báo khổ
trong ba đường. Do chịu quả báo khổ trăm ngàn đời
ở cõi trời, cõi người, nếu phẩm Nhẫn trên thành tựu, chỉ có nghiệp báo bảy đời
ở trời, người,
tăng lên một sát-na thì
nhập pháp thế đệ nhất.
Hỏi: Noãn, Đảnh, cũng kham nhẫn, vì
sao không gọi là
Kham nhẫn? Đáp: Nếu
luận chung bốn gốc lành cũng gọi là Tứ nhẫn.
Nhưng pháp nhẫn không
thối, được tên nhân riêng. Nếu pháp noãn gặp
nhân duyên xấu mà lui
sụt, sẽ sinh ra năm tội nghịch, phỉ báng kinh Phương Đẳng, làm
nhất-xiển-đề đọa địa ngục
Vô gián. Nếu pháp đảnh
gặp nhân duyên xấu mà
thối lui, tuy không cắt đứt gốc lành vẫn gây ra
các năm tội nghịch,
v…v…Nay trí tuệ của pháp Nhẫn này mạnh hoặc yếu nhưng các điều ác không thể lay động được, vì năng lực nhẫn
mạnh, nên đối với tất
cả tâm ác không thường duyên diệt, như sư tử đầu
đàn các bầy thú đều tránh xa.

Hỏi: Nếu người Noãn Đãnh lui sụt thì vì sao gọi là Tánh địa? Đáp: Người này tuy làm ác, đọa địa ngục. Nhưng vừa vào chịu
tội xong rồi, thì không
vào chịu tội trở lại nữa. Vì có gốc lành tánh địa
cho nên sẽ đắc quả
Thánh. Cho nên kinh nói: Thà làm Điều-đạt chứ không làm
Uất-Đầu-lam-phất, Điều-đạt gây ra ba tội nghịch đọa địa ngục,
rồi sinh lên làm người đắc
quả Bích-Chi-phật, các căn lanh lợi hơn
ngài Xá-lợi-phất.

Nói về giai vị pháp Thế đệ nhất:

Đối với sở
đắc của phàm phu gốc lành tối thắng, gọi là pháp
đệ nhất thế gian. Cũng
là năm Ấm thiện hữu lậu, cũng là tánh trí tuệ.

Trên nhẫn một sát-na nương vào định Lục địa vì sinh gốc lành tối thắng trong
sát-na nên gọi là pháp đệ nhất thế gian.
Một sát-na này
đầy đủ khổ năm lực.
Bốn hành dưới tùy duyên một hành một sát-na
không trụ, cho nên giống
như kiến đạo. Vì sao? Vì hành nhân có hai loại:

Ái hành

Kiến hành.

Ái hành có hai loại:

1/ Ngã mạn hành
2/ Giải đãi tăng kiến hành. Cũng có hai loại: Là ngã và ngã sở.
Người mê đắm ngã mạn, tu hành vô thường, nhập pháp đệ nhất thế gian.

Người giải đãi tăng thêm: Thì tu khổ hạnh nhập. Người mê
đắm ngã mạn tu vô ngã
hạnh nhập. Người mê đắm ngã sở: Tu hạnh không nhập, tu Tổng tưởng niệm xứ kia thứ lớp
sinh tâm
quyết định, chín
phẩm thiện hữu thế gian
hạ hạ, hạ trung, hạ thượng gọi là pháp noãn. Trung hạ, trung trung gọi là pháp đảnh.
Thượng thượng, thượng hạ,
thượng trung gọi là pháp nhẫn.
Thượng thượng gọi là pháp đệ nhất thế gian. Nếu quán gốc lành như năm Ấm vô thường gọi là pháp noãn.
Quán công đức Tam bảo gọi là pháp đảnh.
Quán sát Thánh đế gọi là
pháp nhẫn. Quán khổ
Thánh đế, thứ lớp Thánh đạo gọi là pháp đệ
nhất thế gian.
Pháp noãn hoặc pháp thối pháp xả, hoặc qua đời xả, hoặc qua
cõi dục xả, pháp đảnh
cũng giống như thế, pháp Nhẫn không có pháp
thối xả, ngoài ra hai xả
còn lại đồng ở trên.
Pháp thế đệ nhất trong một
sát-na không xả bỏ.
Lại nữa, người có bốn gốc lành
này đều dùng tánh niệm xứ côïng duyên pháp. Tu
đạo cũng là tên riêng
của bốn Niệm xứ, tức là một được một mất, lại
được nghóa thắng danh.

Tỳ-Bà-Sa giải thích pháp thế đệ nhất, có mấy mươi nhà giải
thích khác nhau. Danh nghóa
thất hiền vô lượng, kẻ phàm phu đâu thể biết? Hỏi: Giai vị của Thất hiền trước cạn
sau sâu, vì
sao nghiêng
về giải thích Càn tuệ
địa, không phân biệt tánh địa? Đáp: Càn tuệ địa rất cạn, phân biệt như trên, đã tự khó
biết, người thế gian
chẳng thể lường được, chính là sơ tâm học phân
phái tà chánh.
Tất cả hành nhân
Phật pháp, tự dùng tất cả chỗ mà người chìm trong học vấn
ngồi thiền, phải lược phân biệt. nếu nhập tánh địa
mở mắt tuệ, thì phàm phu chẳng thể
so
lường được, nói nhiều nói vọng
đâu có tin theo, cho nên
một nhà giảng đọc, nói pháp thì phải giải thích cặn kẽ
sơ tâm. Như giai vị
sâu của Thánh hiền chỉ rõ ràng mà thôi, thì
cùng người ngồi thiền,
biết sơ lược đại ý của Phật pháp tức phải
giác ngộ vô thường,
sám hối hành đạo, há có thể chạy theo những lời không cần
kíp, họ muốn giảng nói
để lợi vật, đắc chánh ý rõ ràng danh tướng này,
có cái không thông đạt
lại tự tìm hỏi. Lược nói giai vị Thất Hiền đã xong.

<篇></篇>

TỨ GIÁO NGHÓA
<卷>QUYỂN 6</卷>

Nói về giai vị bảy Thánh:

Tùy Tín hành

Tùy pháp hành

Tín giải

Kiến đắc

Thân chứng

La-hán thời giải thoát.

La-hán bất thời giải thoát.

Bảy giai vị này gọi chung là Thánh, lấy chánh làm nghóa, tức là luyện đạo
treo gương. Khổ nhẫn nói rõ xả tánh phàm phu, đắc nhập tánh bậc Thánh, chân trí thấy lý dứt các nhân đồng loại, nên gọi
là Thánh. Bảy bậc Thánh
này lại có hai loại khác nhau, nghóa là Học và Vô Học. Năm loại bậc Thánh ở đầu đều là bậc hữu học, hai loại
bậc Thánh sau là giai vị Vô học.

Nói bậc hữu học: Bắt đầu từ Pháp khổ nhẫn phát đắc chân trí,
tự như vậy mới có bậc
Thánh. Có Thánh đế, có năm Ấm của hai loại
hữu lậu và vô lậu,
thấy dấu vết của bậc Thánh nên gọi là bậc hữu
học. Đối với chân đế không tìm cầu nên gọi là bậc Vô học.

Lại nói bậc Vô học: Chân trí thấy lý thông tột ba cõi, không
cần học tứ chân trí.
Lại, giai vị của bảy Thánh chia làm ba đạo:

Kiến đạo

Tu đạo

Học đạo.

Kiến đạo: Là tám Chánh đạo, thấy lý, dứt hoặc thấy đế, đến
mười lăm tâm, như phương tiện đả phá.

Tu đạo: Là bảy Giác chi tùy theo quán một đế dứt tư duy, như
phương tiện bẻ sen thì tơ dứt.

Vô học đạo: Như phân biệt ở trước.

Nói về tùy tín hạnh vị: Tức là người độn căn nhập danh thấy
đạo.

Nói độn căn: Mình không có trí, chỉ nhờ vào người mà sinh
giải
gọi là độn.
Đây là con đường phương tiện, trước tuy có niềm tin nhưng chưa phát chân thì không gọi là hạnh. Hạnh lấy con đường tiến
triển làm nghóa. Từ lúc
đắc khổ nhẫn thật nói mười lăm sát-na, tiến thú
thấy chân nên gọi là Tùy tín hạnh.

Cho nên nói chỉ có hành nhân gần, không có hành nhân xa.
Lại, nếu ở trong mười
lăm tâm, thì lúc qua đời không có việc ấy.

Khổ pháp nhẫn: Cõi dục thấy dứt mười sử đối trị, pháp này
chính là con đường vô
lậu vô ngại trước tiên. Lại nữa, pháp đệ nhất
thế gian, thứ lớp bất tác, bất hướng, bất hành, có thể xả bỏ tà nghiệp, tà
thú tà kiến. Lại pháp đệ nhất thế gian phân biệt khổ pháp nhẫn, khởi
năm thứ định:
nhẫn.

Địa định

Hành định

Duyên định

Sát-na định

Thứ đệ duyên định.

Thứ đệ duyên định, pháp đệ nhất thế gian sau đó liền nhập khổ

Kệ Tạp Tâm chép: Là sắc,
vô sắc, khổ tập diệt đạo cũng giống

như thế. Pháp này không xen hở nói là mười
sáu tâm, mười lăm
tâm thành thuộc về kiến
đạo, tâm thứ mười sáu thuộc về tu đạo. Nếu cho
là không đúng như vậy,
như tận trí thành cũng thuộc về đạo vô học.
Tín này hành nhân kiến
đạo, mười lăm tâm cũng gọi là Bát nhân địa.
Bát nhẫn đầy đủ, trí ít một phần tức là
Tu-đà-hoàn hướng, cũng gọi là
hành trung Tu-đà-hoàn.

Nói về giai vị tùy pháp hành: Người lợi căn nhập danh kiến
đạo.

Lợi căn: Dùng trí mình thấy lý dứt kết
sử nên nói là lợi. Vốn ở

trong con đường
phương tiện, có thể tự dụng, quán trí, quán bốn
pháp chân đế, nhưng chưa phát chân, không gọi là hành. Vì pháp đệ nhất
thế gian phát khổ nhẫn,
rõ chân, mười lăm sát-na tiến thú thấy chân, nên gọi là
Pháp hành. Phân biệt pháp hành giống như Tín hành ở trước,
giải thích rất dễ biết.
Nhưng kẻ độn căn nương vào người khác để hiểu, trí ít quán sát.

Bậc lợi căn vận dụng nhiều trí của mình quán sát là khác.

Nói về giai vị
Tín giải: Tức là tín hành nhân này nhập vào tu

đạo chuyển
sang gọi là tín giải.

Kẻ độn căn nương vào người để tiến phát hiểu chân, nên gọi là Tín giải.

Người chứng quả tín giải này có ba loại: Chứng quả Tu-đà-hoàn.

Chứng quả Tư-đà-hàm. Chứng quả a-na-hàm.

Nói về tín giải chứng quả Tu-đà-hoàn:
Con đường thứ mười
sáu tương ưng với trí thì chứng quả
Tu-đà- hoàn.

Tu-đà-hoàn là
tiếng Thiên-trúc, Hán dịch là tu tập vô lậu.
 Nếu Thành luận nói giống như là kiến đạo,
 nếu nhiều người nói nghóa, chứng quả tức nhập tu đạo,
 liền dùng tu đạo này giải thích nghóa tu tập vô lậu. Nếu kiến
sử dứt nói
sơ lược ba kết
sử cùng tận, nói đủ tám mươi
tám kết sử cùng tận,
gọi là Tu-đà-hoàn, chịu bảy lần sinh tử không đến đời thứ tám.

Nói về Tín giải chứng quả Tư-đà-hàm có hai loại:

Hướng
Quả
Hướng:
Bắt đầu sau tâm sơ quả lại tu quán mười sáu đế quán, bảy phần
Bồ-đề hiện tiền, ngay đời này đạt vô lậu, dứt một phẩm phiền
não, vô ngại dứt một phẩm, nhị phẩm phiền não cõi Dục vô ngại, dứt nhị phẩm đến ngũ phẩm đều là
Tư-đà-hàm hướng, cũng gọi là thắng
tiến Tu-đà-hoàn, y cứ điều này mà nói nhất lại.
Quả:
Nếu dứt hết sáu phẩm, chứng đệ lục phẩm giải
thoát cõi Dục, tức quả Tư-đà-hàm.

Tư-đà-hàm là
tiếng Thiên-trúc, Hán dịch là bạc, phiền não cõi Dục chia làm chín phẩm,
sáu phẩm trước dứt hết, ba phẩm
sau
còn, trước dứt nhiều
nhưng chưa dứt ít, nên gọi là Bạc.

Nói về người
Tín giải chứng A-na-hàm cũng có hai loại:
Hướng.

Quả
Hướng:
Nếu dứt bảy phẩm cõi dục cho đến tám phẩm đều là
A-na-hàm hướng, cũng gọi là
Thắng Tiến Tư-đà-hàm, y cứ điều này để
nói một hạt giống.
Quả: Chín vô ngại dứt kết
sử cõi Dục, chứng giải thoát thứ chín,
tức a-na-hàm quả.

A-na-hàm là tiếng Thiên-trúc, Hán dịch là Bất Hoàn. Người này
năm kết
sử phần hạ ở cõi Dục dứt hết không trở lại cõi
Dục nữa, cho nên nói là Bất hoàn. Lại nữa,
Tu-đà-hoàn có ba loại:

Tu-đà-hoàn hành trung: Tức là Tu-đà-hoàn hướng. Tu-đà-hoàn
trụ quả: Chính là Tu-đà-hoàn quả

3.Thắng tiến Tu-đà-hoàn: Cũng gọi là gia gia (nhất lai), tức là Tư-đà-hàm hướng.

Tư-đà-hàm chỉ có hai loại: Trụ quả
Thắng tiến.
Thắng tiến
Tư-đà-hàm cũng gọi là một hạt giống tức
là a-na-hàm hướng.

A-na-hàm cũng có hai loại:

Trụ quả

Thắng tiến.

A-na-hàm thắng tiến, tiến dứt năm thượng phần
kết sử. Gọi là
kết sử sắc nhiễm, vô
sắc nhiễm, tức là A-la-hán hướng.

A-la-hán chỉ
có một loại là Trụ quả. Hỏi: Đây là nói thứ lớp đắc quả. Tỳ-đàm nói đắc quả
siêu
việt làm sao phân biệt? Đáp: Nếu phàm phu dứt
sáu phẩm cho đến dứt hết tám phẩm, nhập đạo thấy đế. Sau đó phát khổ nhẫn chân minh trong mười lăm
tâm là Tư-đà-hàm
hướng, mười sáu tâm tức chứng quả Tư-đà-hàm.

Nếu lúc phàm
phu trước đoạn phẩm thứ chín cõi dục cho đến
vô sở hữu xứ tận. Sau đó nhập kiến đế, mười lăm tâm gọi
là A-na-hàm hướng, tâm thứ mười
sáu là chứng
quả A-na-hàm. Đây là người
siêu việt không chứng hai quả trước.

Tín giải này
tuy là lợi căn nhưng có năm lợi căn tánh không.
Gọi là thối tư hộ trụ
thắng tiến, nếu chứng
quả A-na-hàm. Thì lại có
năm loại bàn, tăm loại bàn.

Năm loại bàn
gồm: Trung bàn

Sinh bàn Hành
bàn Bất hành bàn

Thượng lưu bàn

Bảy loại bàn: là khai trung bàn làm ba loại:

Tám loại bàn: Năm loại như trước cùng với hiện bàn, vô
sắc bàn,

và bất định bàn.

Nói về giai vị kiến đắc.

Pháp hành nhân chuyển nhập tu đạo gọi là kiến đắc
Người lợi căn dùng trí của mình thấy pháp đắc lý, nên gọi là
kiến đạo. Người kiến
đắc này ở vào tư duy đạo, thứ lớp chứng ba quả,
đắc hai quả siêu việt,
cũng như phân biệt trong Tín giải, chỉ dùng lợi căn, không nhờ vào nghe pháp, không nương các duyên, tự có thể thấy
pháp đắc lý, làm dị
kiến đắc lợi căn, chỉ là căn tánh bất động.

Nếu chứng quả A-na-hàm cũng có năm loại bàn, bảy loại bàn
và tám loại khác nhau.

Nói về giai vị thân chứng:

Lại là hai người tín giải, kiến đắc, nhập tư duy đạo, dùng trí vô lậu dứt năm kết
sử hạ phần, năm kết
sử hạ phần cho nên phát
khởi Bốn thiền, bốn định
Vô sắc, tức dùng côïng niệm xứ, tu tám bối xả, tám
thắng xứ, mười một
thiết xứ, nhập thứ lớp chín định, ba không, hai
chướng sự tánh trước đã dứt hết. Lại dứt phi tưởng
sự chướng diệt duyên lý,
các pháp tâm, tâm
sở nhập định diệt tận, đắc định nầøy, nên gọi là
thân chứng A-na-hàm, vì
sao? Nhập định diệt tận, dường như pháp
Niết-bàn, đặt bên trong
thân, dứt tất cả trần lao ba cõi, thân chứng tưởng
thọ diệt nên gọi là
thân chứng. Nếu y cứ
sơ quả giải hiểu
thân chứng,
nhưng trước đối với
phàm phu dụng trí dứt kết sử, đắc bốn thiền, bốn
định vô sắc,
sau đó, tâm thứ mười
sáu kiến đế chứng
quả A-na-hàm, tức tu
niệm xứ côïng. Lại từ cõi dục tu bối xả thắng xứ, nhất thiết xứ, nhập chín
định thứ lớp thành
thân chứng. A-na-hàm này có hai loại:

Trụ quả: Chỉ
là A-na-hàm Đối quả hành tướng:
Tức là thắng
tấn A-na-hàm, còn gọi là
A-na-hàm hành hướng,
tức là A-la-hán hướng nhiếp.

Luận Trí Độ chép: A-na-hàm có mười một loại, năm loại
A-na- hàm chính là
A-na-hàm, sáu loại A-na-hàm, thuộc về A-la-hán
hướng. Nên biết thân
chứng A-na-hàm này tức là thắng tiến A-na-hàm, thuộc về
A-la-hán hướng, chính là năm thứ
bàn Na-hàm, bảy thứ bàn
Na- hàm, chỉ có bàn
thượng lưu. Tám thứ bàn chỉ có hiện bàn, Vô Sắc
bàn như thế, A-tỳ-đàm y
cứ vào Tín giải kiến đắc phân biệt số. Na-hàm
có một muôn hai ngàn sáu
trăm loại, nói đủ phân biệt rất phiền toái.

Nói La-hán thời giải thoát:

Tức là tín hành độn căn, đợi thời và các duyên đủ mới
được giải thoát, nên gọi là
A-la-hán thời giải thoát là
tiếng Thiên-trúc, Hán không

dịch, bao gồm ba nghóa:

Sát tặc

Bất sinh

Ứng cúng

Đủ ba nghóa
này mới gọi là Vô học.

A-la-hán có năm loại: Nghóa là Tùy tín hạnh
sinh ra năm
loại: Thối pháp, tư pháp,
hộ pháp, một trụ pháp, và Thắng tiến, Đắc hai trí kia, các kiến tận trí, vô học trí. Nếu dùng
Tam-muội Kim Cương, đối với chín phẩm phi tưởng,
hoặc nghiệp, hoặc nghiệp dứt hết, lần lượt
một sát-na chứng phi tưởng giải thoát tận trí thứ chín, lần lượt một
sát-na
đắc cái thấy Vô học,
người kia hoặc thời thối, không nói đắc trí vô
sinh của năm loại
La-hán này, chính là chủng tánh căn độn
Tín hạnh. Nhờ tu
đạo hẳn nhờ cơm áo
giường ngồi, nói pháp cho người, nghe thuận theo
gốc lành, tăng tiến
không thể tất cả thời tùy theo sự ưa thích mà tiến.
Năm loại La-hán này đều có hai loại: Không đắc định diệt tận, chỉ là tuệ
giải thoát. Đắc định diệt tận chính là câu
giải thoát. Nếu không đắc định diệt tận, người này trong nhân nghiêng về tu chánh niệm xứ
quán, không tu quán niệm
xứ cộng. Nếu người đắc định diệt tận, người
này quán tu niệm xứ
tánh, cũng quán tu niệm xứ côïng. Nếu khi chứng quả, ba minh tám giải thoát cùng lúc đều đắc, nên gọi là
Câu giải thoát.

Nói A-la-hán bất thời giải thoát:

Tức là pháp hành lợi căn, gọi là A-la-hán bất động pháp.

Bất thời giải thoát: Bất động pháp do một bề lợi căn dùng
trung đạo, có thể bất
cứ lúc nào thời tùy theo sự ưa thích, tiến tu nghiệp lành không đợi đầy đủ, nên gọi là bất thời
giải thoát. Người này không
bị phiền não làm xao động
nên gọi là Bất động, là nghóa bất thoái thành tựu ba trì, đó là tận trí, trí
vô sinh, trí vô học. Có thể dùng
Tam-muội trùng không, kích động pháp lành của bậc Thánh dùng không xả
không định, cho nên nói
có thể kích động. A-La-hán pháp bất động này
cũng có hai loại khác nhau:

Không đắc định diệt tận chính là tuệ giải thoát Nếu đắc
định diệt tận tức là câu giải thoát.
Nếu nghe Phật nói ba tạng giáo môn, tu duyên niệm xứ, liền phát bốn biện tài vô ngại gọi là vô ngại
giải thoát. Đây gọi là Thanh văn
ba- la-mật có thể rốt
ráo đầy đủ tất cả công đức A-la-hán. Hỏi: Hai người hợp thời và không phải thời, lợi độn khác nhau,
tại sao đều được câu
giải thoát? Đáp: Lược gián lợi độn này nói về
sự khác nhau giữa khó dễ, đâu

có liên quan
đến được và không đến được.

Bảy Thánh này gọi là chân sa-môn, Sa-môn có hai loại: Chân
ngôn Sa-môn: Sa-môn tức là nhân.
Sa-môn-na:
Sa-môn-na là quả.
Sa-môn có tám mươi chín thứ. Gọi là kiến đế tám nhẫn, tư
duy tám mươi mốt vô ngại.

Sa-môn-na cũng
có tám mươi chín thứ: Gọi là kiến đế bát trí,
tư duy tám mươi mốt giải thoát.

Sa-môn-na lại có hai loại:
Quả hữu vi:
tám mươi chín quả hữu vi. Quả vô vi: tám mươi chín quả vô vi.

Đây là y cứ
vào trí đoạn, nương vào trí đức nói về tám mươi
chín quả hữu vi. Y cứ
vào đoạn đức nói về tám mươi chín quả vô vi, nói
sơ lược Ba tạng giáo
Tỳ-đàm hữu môn nói về đại y giai vị bảy Thánh bảy hiền xong.

Nhưng nghóa hiền Thánh có sự liên quan rất nhiều, Tỳ-đàm hữu môn tuy nghóa không có lỗi này, nếu muốn phân biệt rốt cùng về
chi phái ấy thì phải đọc Tỳ-Bà-sa. Hỏi: Trước đã nói giai vị Càn tuệ thật khác hẳn với cách giải xưa.
Kế nói về tánh địa, kiến tư
Vô học, đây chẳng biết có khác với
cách giải
thích thường hay không? Đáp:
Nếu Càn tuệ có khác, tức là Tánh địa kiến tư vô
học đều khác. Thí như người
sống
người chết. Nếu một phần thân
là sống, thì
tất cả phần thân đều
là sống. Nếu một phần thân chết, thì tất cả phần
thân đều chết. Sự khác
nhau về sống chết há chẳng phải tất cả đều khác.

Nay nói về Càn tuệ, nếu người sống thì tánh địa kiến tư, vô
học đều như người sống.
Nói về Càn tuệ như người chết thì tánh địa kiến tư Vô học
đều như người chết.

Lại nữa, nay
nói Càn tuệ nếu như người chết thì tánh địa kiến
tư vô học như người
chết, nói về Càn tuệ như người sống thì tánh địa kiến tư vô học như
người sống, phải dùng trí đoạn hợp thí dụ, từ đầu
đến cuối danh tướng như
phần thân, đâu hề khác nhau. Từ đầu đến cuối
trí đoạn khác nhau như
sống chết, đâu thể chẳng khác. Người đắc ý
này, như người có mắt,
ánh sáng mặt trời, mặt trăng chiếu soi thì thấy tất
cả muôn vật. Người mê
ý này như người mù cầm đuốc, đâu có ích gì
cho người không có mắt.
Ở đây đáng
lẽ phải nói rõ Ba tạng giáo không môn nhập đạo, hai mươi bảy gia vị của
hiêàn Thánh. Tín hành và pháp hành là hai hiền,
đối với con đừờng
phương tiện không môn phát chân vô lậu, dứt kiến
hoặc chưa tận thực hành tức là Tu-đà-hoàn cận
hướng, kiến hoặc dứt hết
gọi là quả Tu-đà-hoàn.
Hiểu không tăng thêm dứt được một phẩm tư duy
ở cõi dục cho đến năm
phẩm gọi là Tư-đà-hàm hướng, dứt sáu phẩm
hết tức là Tư-đà-hàm
quả, dứt bảy phẩm, tám phẩm hết gọi là A-na-hàm
hướng. Dứt hết chín phẩm, năm kết sử hạ phần
ở cõi dục tức là quả
A- na-hàm. A-na-hàm có mười một loại .
Đới quả
hành hướng tức là A-la-hán hướng, kế dứt tư duy hai
cõi, chín phẩm phi tưởng
dứt hết tức là quả A-la-hán. A-la-hán có chín loại: Hiền nhân có hai, Thánh có hai mươi lăm, hợp lại có hai mươi bảy
hiền Thánh. Trích đủ ở
Thành luận. Nhưng sự tướng rườm rà, nói đủ
nghóa ma-ha-diễn,
côn Lặc-môn, phi không phi hữu môn, kinh không
trích, luận không nói,
đâu thể nhầm phán quyết. Hỏi: Hai môn không
suy lường, không thể
phán quyết, không
môn nói rõ thắng nghóa
A-tỳ-đàm. Vì sao bỏ cao quý mà dùng thấp kém.

Đáp: Tỳ-đàm
tuy thấp kém nhưng là căn bản của Phật pháp, cho nên
sau khi Phật diệt độ lưu truyền
khắp nơi. Lại, kinh luận Đại thừa phá
Tiểu thừa, Tiểu thừa chấp vào Tỳ-đàm hữu môn ít
dùng không môn, cho nên phải lược trích
Tỳ-đàm không môn, giai vị thứ lớp
của Thánh hiền về căn bản Phật pháp.

Kế nói về giai vị Bích-Chi-phật, thừa trong Ba tạng giáo, Ba
tạng giáo nói về lý
mười hai nhân duyên sinh diệt, nói nghóa Bích-Chi-phật,
cũng phải có bốn môn. Nay chỉ y cứ vào tông
Tát-Bà-Đa nói về giai
vị Bích-Chi-Phật thừa thì có năm ý:

Phiên dịch

Phân biệt đại tiểu.

Nói về túc duyên

Nói về quán pháp

Suy xét

1) Phiên dịch:
Có hai ý:
1- Dịch tên

2- Giải thích. Dịch tên: Bích-chi Ca-la là
tiếng Thiên-trúc, Hán dịch là Duyên giác.
Người này đời trước phước đức thần căn cao
siêu lanh lợi, học
mười hai
nhân duyên để ngộ đạo.

Giải thích: Luận Đại Trí Độ chép: Duyên giác có hai loại:

Độc giác

Nhân Duyên giác

Nói Độc giác, Bích-Chi ca-la:

Nếu Phật không xuất hiện ở đời thì Phật pháp đã diệt lâu
rồi. người này nhân
duyên đời trước chỉ tự phát sinh ra trí tuệ không nghe từ
người khác, tự dùng trí tuệ của mình để đắc đạo nên gọi là Độc
giác, như luận Đại Trí
Độ nói: Có một vị vua nọ, một hôm ra vườn dạo
chơi, buổi sáng thấy hoa quả rừng cây tốt tươi rất
yêu thích. Bấy giờ, vua
ăn trái cây ấy, sau đó
nằm nghỉ. Các tỳ nữ của vua đua nhau hái hoa
phá cây rừng, vua thức
dậy thấy cây rừng bị phá hoại, trong tâm giác
ngộ, tất cả thế gian vô
thường biến hoại đều giống như thế. Nghó đoạn,
đạo tâm vô lậu phát
sáng, dứt các kết sử, thành Bích-chi ca-la, đủ sáu
thần thông, liền bay đến
ngôi rừng an nhàn vắng lặng rừng núi xanh um
lại vào sâu thiền định, thọ vui vô vi.

Nói về Nhân Duyên giác: Người này đạo căn thuần thục, nhờ
vào một chút nhân duyên mà giác ngộ, như thấy
rừng cây bị phá hoại,
do đó giác ngộ thành Bích-chi-phật.

Ý luận Đại
Trí Độ giống như cho đây là Nhân Duyên giác. Nay nói về
Nhân Duyên giác: Nhân nghe mười hai nhân Duyên giác
ngộ thành Bích-chi-phật.

Mười hai nhân duyên, có ba loại khác nhau:

Mười hai nhân duyên trong ba đời

Mười hai nhân duyên trong hai đời

Mười hai nhân duyên trong một đời

Phá đoạn thường ba đời, phá ngã hai đời, phá tánh một đời.
Nói mười hai nhân duyên trong ba đời: Hai nhân quá khứ,
năm quả hiện tại, ba
nhân hiện tại, hai quả tương lai.

Hai nhân quá
khứ: Vô minh và hành

Năm quả hiện
tại: Thức, danh sắc, sáu nhập, xúc, thọ. Ba nhân
hiện tại: Ái, thủ, hữu.

Hai quả vị lai: Sinh già chết, lo buồn khổ nhóm họp, ấy là nói
về mười hai nhân duyên hợp ba đời.

Mười hai nhân duyên này có ba loại đạo:

Phiền não đạo

Khổ đạo

Nghiệp đạo

Ba đạo này lại làm nhân duyên cho nhau, từ vô thỉ đến nay
sinh tử
không dừng, cho đến thân đời này nếu không tu quán trí thì đời vị lai trôi lăn ưu bi khổ não, không có bờ mé. Nếu tu quán trí thì vô minh
diệt cho đến già chết
tôi là buồn khổ não đều diệt.
Thí như trong ngôi nhà tối ngàn năm, nếu không đặt một ngọn đèn thì ngôi nhà ấy tối mãi. Nếu đặt một ngọn đèn thì
sự tối tăm ấy đều
tan biến, cái tối mới
không sinh. Nếu nghe mười hai nhân duyên này
phát chân vô lậu thì vô
minh diệt, cho đến già chết lo buồn khổ nhóm
đều diệt, ấy gọi là Nhân Duyên giác.
Kế nói về mười hai nhân duyên trong hai đời:
Trích trong
kinh Đại Tập: Phật nói pháp
cho người cầu Bích-chi-phật, mười hai nhân
duyên này, hiện tại có
mười, vị lai có hai, hiện tại có chín, vị lai có ba.

Hiện tại có mười là:

Vô minh: kinh Đại
Tập chép: Thế nào gọi là quán vô minh?
Trước quán thân Trung Ấm
ở trong thai mẹ sinh tâm tham ái, vì ái vào nhân duyên cho nên bốn đại hòa hợp. Tinh cha huyết mẹ hợp thành một
giọt, lớn như hạt đậu
gọi là ca-la-la. Ca-la-la này có ba việc:

Mạng
Thức

Noãn (hơi Ấm)

Trong đời quá khứ nghiệp duyên cảm quả, không có người làm ra, cho đến người thọ hơi thở ra vào gọi là
Vô minh, lúc khí ca-la-la hơi thở ra vào có ba thứ đạo: Nghóa là hai lỗ miệng và mũi tùy theo hơi
thở của mẹ lên xuống,
bảy ngày một lần ngưng ra vào gọi là thọ mạng,
ấy gọi là phong đạo,
không hôi không rạn nát gọi là noãn, tâm ý trong đó gọi là Thức.

Này người thiện nam! nếu có người nào muốn đắc quả
Bích-chi- phật thì nên
quán mười hai nhân duyên như thế. Hành: Lại quán ba thọ
nhân duyên, năm Ấm, mười hai nhập
mười tám giới, quán
như thế nào?

Tùy theo tâm
niệm quán hơi thở ra vào, quán da thịt, xương
gân tủy não trong thân,
như mây trong hư không, phong bên trong thân này cũng giống như thế. Có phong có thể lên, có gió có thể xuống, có gió
có thể tươi, có gió có
thể khô, có gió thêm lớn cho nên hơi thở ra vào
gọi là thân hành, vì hơi
thở ra vào từ giác quán sinh ra nên gọi là ý
hành, hòa hợp phát ra
tiếng gọi là khẩu hành. Thức: Nhân duyên với ba hành thì thức
sinh khởi, nên
gọi là Thức.

Danh sắc: mê
đắm vào nhân duyên của thức thì sinh ra bốn
Ấm, cho đến sắc Ấm nên gọi là Danh sắc. Sáu nhập:
Năm Ấm nhân duyên thức hành sáu xứ nên gọi là
sáu nhập.

Xúc: Mắt thấy sắc nên gọi là xúc, cho đến ý nhận thức các pháp

cũng giống như thế.

Thọ: Xúc nhân duyên cho nên nghó đến sắc pháp, gọi là Thọ.
Ái: Tham đắm vào sắc cho đến Pháp nên gọi là Ái.

Thủ: Nhận duyên ái cho nên tìm cầu khắp nơi, gọi là Thủ.
Hữu:
Thủ chấp nhân duyên cho nên thọ thân sau, gọi là
Hữu. Hai nhân duyên dưới thuộc vị lai.
Sinh:
Nhân duyên hữu nên có sinh, gọi là Sinh

Già chết: Nhân duyên
sinh thì có các thứ khổ già chết. Ấy
gọi đại thọ là năm Ấm, mười hai nhập, mười
tám giới, mười hai nhân
duyên. Nếu nghe mười hai nhân duyên này phát chân
vô lậu cũng gọi
là Nhân Duyên giác. Nói đủ trích trong kinh Đại Tập.

Nói về mười hai nhân duyên trong một đời:

Đây chỉ y cứ
vào hiện tại, tùy một niệm tâm sinh khởi thì có đủ mười hai nhân duyên cũng trích trong
kinh Đại Tập, nói pháp
nhân duyên này cho hạng
người Bích-chi-phật.

Kinh chép: Do mắt thấy
sắc mà sinh tâm Ái gọi là Vô minh, vì
ái mà tạo nghiệp thì
gọi là Hành, đến tâm chuyên nghó gọi là Thức.
Sắc và hành gọi là
Danh sắc,
sáu thứ
sinh tham đắm gọi là
sáu nhập.
Do sáu nhập mà tìm cầu Ái gọi là Xúc,
suy nghó từ
sắc cho đến pháp gọi là
Thọ. Nếu tâm tham đắm thì gọi là Ái. Cầu các pháp gọi là Thủ, các pháp
này sinh khởi gọi là
Hữu. Thứ lớp không xen hở gọi là sinh, lần lượt đoạn diệt nên gọi là chết. Nhân duyên
sinh tử các khổ ép ngặt gọi là não,
cho đến ý tiếp xúc với
pháp sinh tham cũng giống như thế.
Mười hai nhân duyên này, một tâm một niệm khởi đều có đầy đủ, nếu nghe nhân duyên này, tâm khai ý phát tuệ vô lậu cũng gọi là
Nhân Duyên giác.
Kinh Anh Lạc lại trích mười loại mười hai nhân
duyên. Nếu một loại thôi
thì phát tâm vô lậu đều gọi là Nhân Duyên giác, nay không trích ra.
Kinh Niết-bàn chép: Thí như người già một trăm
hai mươi tuổi không chịu
giao phó tiền bạc ý cũng giống ở đây. Hỏi: Độc giác cũng được ngộ, trước hết có nói các nhân
duyên hay không ?

Đáp: Đều do
tập khí đời trước. Hỏi: Nếu y theo ba loại
Nhân Duyên giác, đắc trí vô lậu tức là

bẩm thọ giáo
Duyên giác gọi là Thanh văn lợi căn, vì sao sinh ra
văn tuệ tứ tuệ, tu tuệ?
Lại hỏi: Thế nào là sinh đắc tuệ, thế nào là
phương tiện tuệ? Đáp: Cả hai nói về phân biệt đại tiểu khác nhau, hai loại
Bích- Chi-ca-la này đều có
đại tiểu khác nhau. Nay nói Độc giác,
Bích-Chi- ca-la đều có hai loại:

Vốn là bậc hữu học sinh vào loài người, bấy giờ không có
Phật ra đời, Phật pháp diệt độ lâu rồi, hoặc
Tu-đà-hoàn bảy đời đã mãn, không thọ tám đời tự ngộ thành đạo. Người này không gọi là Phật, cũng
không gọi là La-hán, là tiểu Bích-chi-ca-la. Nếu nói
về đạo lực của họ,
hoặc có bậc đại La-hán không bằng ngài Xá-lợi-phất.

Đại Bích-Chi-ca-la: Trong hai trăm kiếp làm công đức giúp
thêm lớn trí tuệ, được ba mươi hai tướng phần,
hoặc ba mươi mốt tướng
phần, hoặc ba mươi tướng phần, hai mươi chín tướng
phần cho đến một tướng. Trong chín
loại La-hán, trí tuệ lanh lợi đối với các pháp tổng
tưởng, biệt tướng có thể biết, có thể nhập, tu
tập định lâu ngày thường
thích ở một mình, có tướng như vậy gọi là Đại
Bích-chi-phật, đều trải
qua ba loại mười hai nhân duyên phân biệt đại
tiểu, nếu Nhân
Duyên giác phân biệt đại tiểu cũng giống như thế.

Nói về túc duyên: Nay hai loại
Độc giác và
Bích-chi-ca-la đại tiểu này, đời trước trồng nhân khác nhau, hoặc ở đời trước nếu tu nghiêng về niệm xứ tánh, quán mười hai
nhân duyên, gốc lành
thuần thục, gặp thời
Phật không xuất hiện nhân xa
lìa tự nhiên
Độc giác thành tiểu
Bích-chi- phật. Nếu đời trước tu niệm xứ tánh và niệm xứ côïng, lý
sự gốc lành
thuần thục,
Độc giác tự ngộ,
đầy đủ ba minh,
tám giải thoát và
sáu thần thông thành
đại Bích-Chi-ca-la. Nhưng không phát bốn biện tài vô ngại, thiền định là bên
trong chứng tâïp nhân, phù hợp với tuệ mà phát
danh nghóa, bên ngoài là các pháp, tuy có tập khí đời trước mà không được phát đều y cứ vào ba loại mười hai nhân
duyên, mười loại nhân duyên phân biệt duyên xưa.
Nếu sinh vào thời có Phật nghe mười hai nhân duyên
sinh diệt Ba tạng
giáo liền phát bốn biện tài vô ngại,
còn gọi là La-hán, ở chúng
số Thanh
văn giống như Ca-diếp,
Xá-lợi-phất, đều là người căn tánh
của Bích-chi-phật,
cũng gọi là Bích-chi-phật.
Nếu không như vậy, đâu được tiên tìm cầu
Bích-chi-phật thừa, nói mười hai nhân
duyên. Người này dù không
gặp Phật cũng tự đắc đạo.

Kinh Pháp Hoa chép: Nếu người có phước từng cúng dường
Phật, chí cầu pháp cao
siêu thì Phật nói
Duyên giác, đều là
Nhân Duyên giác. Căn tánh ba loại,
mười loại, túc duyên khác nhau rất dễ biết.

Nói về pháp quán:

Pháp quán mười hai nhân duyên có hai loại: Quán thuộc mười
hai nhân duyên của Ái Quán thuộc mười hai nhân duyên của kiến.
*
Quán thuộc mười hai nhân duyên của ái có hai ý:
+ Suy tìm

+ Quán phá Suy tìm:

Người này nghe pháp nhân duyên sinh diệt tin hiểu rõ ràng,
biết tất cả thuộc là
phiền não của ái, đều là mười hai nhân duyên.

Quán nhân duyên nhập định, muốn dứt tâm đạt bổn nguyên cầu tuệ tự nhiên thích một mình, yên lặng tu tập định tậm, đắc
các thiền định, trụ trong định này biết thuộc phiền não ái, tức là vô minh.
Suy tìm từ nghịch đến thuận,
tức thấy mười hai nhân duyên. Vì sao mà suy
tìm nghịch lại, tham ái
này do đâu mà sinh?
Liền biết do thọ, thọ do đâu
sinh khởi, tức biết do xúc. Xúc do
đâu mà sinh khởi, liền
biết do sáu nhập, sáu nhập do danh sắc, danh sắc do thức, thức do hành, hành do vô minh, tất cả phiền não ở đời quá khứ.
Lại suy thuận lại ái này, ái có công năng
sinh ra Thủ, do thủ mà có
Nghiệp, do có nghiệp này
mà có sinh hai mươi lăm cõi ở vị lai. Do sinh mà
có già chết, lo buồn khổ nhóm, trôi lăn
không cùng. Nếu do năm pháp quán dừng tâm mà nhập
sâu
thiền định. Như thế
suy tìm nghịch lại có khi
thân ca-la-la mới thọ
sinh cho đến thấy thân khởi nghiệp phiền não ở
quá khứ, cho đến hai
đời, trăm ngàn đời. Suy tìm thuận chiều thủ hữu.
Nếu do năng lực
thiền định, hoặc thấy một đời đến mười đời, trăm đời, ngàn đời tương lai. Nếu thấy việc quá khứ, vị lai, tâm bi cảm, đạo tâm tinh
tấn, chuyển lại thêm cảm.

Nói về quán phá mười hai nhân duyên thuộc ái:
Tức là niệm xứ tánh, quán riêng mười hai
nhân duyên.
Quán niệm xứ tánh
sơ lược như trước nói, vì
sao? Vì nếu quán ái tức là năm
Ấm ô bốn Niệm xứ uế
tánh. Nếu quán thọ xúc, sáu nhập danh sắc, thức
là quả báo, vô ký hiện tại vô ký, năm Ấm vô tánh bốn
Niệm xứ. Nếu quán hành tức là tánh
bốn Niệm xứ, năm Ấm thiện bất thiện. Nếu quán
vô minh tức là ô uế
phiền não, năm Ấm tánh bốn Niệm xứ đời quá khứ.
Nếu quán thủ tức là năm Ấm, tánh bốn Niệm xứ ô uế đời hiện tại.
Nếu quán hữu tức là năm Ấm tánh bốn Niệm xứ thiện và bất thiện.

Nếu quán sinh
già chết thời vị lai tức là quả báo sinh vô ký
bốn Niệm xứ, chính là
dùng bốn Niệm xứ, quán sát nghịch thuận mười hai nhân duyên phá bốn điên đảo. Nếu điên đảo diệt thì vô minh tất
cả phiền não diệt. Vì
vô minh diệt cho nên hành diệt, cho đến già chết
lo buồn khổ não diệt,
tức là dùng tánh bốn Niệm xứ.

Quán riêng biệt thuộc quán mười hai nhân duyên phiền não của ái.

Nói về quán phá mười hai nhân duyên phiền não thuộc ái cũng có hai ý:

Suy tìm: Quán phá:

Suy tìm: Nếu thấy tinh thần và thường, vô thường của thế gian
vừa thường vừa vô thường, phi thường phi vô
thường. Chính là hiện tại
sinh ra thân kiến, biên kiến, bốn kiến.
Do thân kiến, biên kiến, bốn kiến này
sinh ra mười bốn nạn,
sáu mươi hai kiến.
Thân kiến, biên kiến, bốn
kiến này tức là bốn thủ. Suy tìm nghịch thuận về
bốn thủ này. Suy tìm
nghịch bốn thủ, bốn thủ nhân bốn ái, bốn ái do
bốn thọ, bốn thọ do bốn
xúc, bốn xúc do bốn nhập, bốn nhập do bốn danh sắc,
bốn danh sắc do bốn thức, bốn thức do bốn hành, bốn hành do bốn loại vô minh.
Lại suy tìm thuận chiều bốn thủ, bốn thủ có công năng
sinh ra bốn hữu. Bốn hữu
này lãnh chịu tất cả sinh già bệnh chết lo buồn
khổ não trong hai mươi lăm cõi. Nếu do năm pháp quán dừng tâm đắc
sâu
thiền định, hoặc thấy
việc đời quá khứ vị lai, đầy đủ như trước nói.

Nói về quán phá nhân tánh quán bốn Niệm xứ:

Quán bốn thủ, bốn kiến, thân kiến biên kiến, thứ lớp như
thế cho đến vô minh, phá
quá khứ, như quá khứ không như quá khứ,
cũng như quá khứ cũng
không như quá khư,ù không như quá khứ, chẳng
phải không như quá khứ,
thân kiến biên kiến làm ô uế năm Ấm. Lại
quán thuận chiều gồm có
bốn thủ cho đến sinh tử đời vị lai, phá hữu biên vô biên, vừa hữu biên vừa vô biên, phi hữu biên phi vô biên, thân
kiến, biên kiến năm Ấm
ô uế. Nếu dùng tánh bốn Niệm xứ như thế phá bốn kiến, hai kiến trong ba đời, tức là phá mười bốn nạn,
sáu mươi hai
kiến, tất cả phiền não
thuộc kiến cùng lúc đều diệt. Ấy gọi là vô minh diệt tức hành diệt, cho đến già chết lo buồn khổ não đều diệt.
 Nếu phiền não thuộc kiến diệt thì lại dùng quán mười hai nhân duyên của ái quán tánh niệm xứ ở trước, phá dục ái,
sắc ái, vô
sắc ái đều diệt chính là phiền
não nghiệp đạo ba cõi
diệt, gọi là Niết-bàn hữu dư. Nếu khổ đạo diệt
chính là Niết-bàn vô dư
gọi là dùng trí tuệ của tánh bốn Niệm xứ, quán mười

hai nhân duyên
nhập Niết-bàn. Pháp quán niệm xứ tánh lược như
trước đã nói, cho nên kinh chép:

Nghóa mười hai nhân duyên rất sâu xa, khó hiểu, khó thấy chính là ý này.
Như thời Phật nói
kinh Đại Niết-bàn, có một ngoại đạo tên
là Phú-na hỏi Đức Thế Tôn:

Cù-đàm! ngài làm
sao cho con biết tinh thần và thế gian là
thường, cho đến phi
thường phi vô thường?

Phật đáp: Nếu ông bỏ
được cái cũ không tạo cái mới thì sẽ
biết tinh thần và thế
gian thường, cho đến phi thường phi vô thường.

Luận liền nói: Con đã biết rồi.

Phật hỏi: Ông
biết cái gì?

Cũ gọi là vô minh, mới là thủ ái nếu biết vô minh không khởi thủ ái thì biết tinh thần và thế gian là thường cho đến
phi thường,
phi vô thường.
Bấy giờ Luận xin xuất gia làm đệ tử Phật.
Lại Trung luận chép:
Thanh văn trải qua nhập đệ nhất nghóa đế đều y cứ quán mười hai
nhân duyên,
phá sáu mươi hai kiến, nhập nghóa đệ nhất. Nếu đắc
sâu ý này không
chỉ phá ngoại đạo. Nếu
đệ tử Phật học vấn ngồi thiền sinh ra nhiều ý kiến chấp trước
tranh luận,
sinh các phiền não, nghiệp
sinh tử trong hai
mươi lăm cõi, đều là
mười hai nhân duyên thuộc về kiến.

Người biết có thể dùng niệm xứ tánh, phá sạch được giải
thoát. Người mê điều
này, mười hai nhân duyên trôi lăn sinh tử không có bờ mé.

Cho nên, Trung luận chép: Nói về chân pháp, người
nghe khó đắc. Vì thế
sinh tử không hữu biên, không vô biên.
Niệm xứ cộng,
niệm xứ duyên giúp quán
mười hai nhân duyên giống như trước rất dễ biết.

Nói về suy xét: Hỏi: Nếu người do kiếp trước tu tập nên tự nhiên giác ngộ thì
đâu cần Phật nói mười
hai nhân duyên? Đáp: Nghe nói thì nhanh đắc, không nói mà tự ngộ thì ít có và
ngộ chậm. Như quả chín
tuy phải tự rơi, nếu cần gấp mà lay cho rụng thì nó sẽ rụng. Hỏi:
Bích-chi-phật thừa sao ý không phán quyết quả?
Đáp: Người
Thanh văn vì ngu độn cho nên phán quyết quả. Thí như
hai người cùng đi, người yếu thì phải dừng nghỉ,
người mạnh thì
đi thẳng đến chỗ, cho
nên Phật chỉ nói Bích-chi-phật thừa, không lập quả vị. Lại nữa,
tổng tưởng dứt kết sử, vì trí tuệ thô nên chỉ
trừ chánh sử,

gọi là Thanh văn thừa.

Biệt tưởng quán nhân duyên, vì trí tuệ sâu kín chỉ trừ tập khí,
gọi là Bích-chi-phật.

Lại nữa, Thanh văn vì độn căn nên trước quán khổ đế,
Duyên giác vì lợi căn cho nên
trước quán tập đế. Hỏi: Niệm xứ của Thanh văn biệt tưởng là thô, tổng tưởng
là thắng, nay vì sao Tổng
tưởng là thô, biệt tưởng là thắng? Đáp: Lại dùng
Tổng tưởng, biệt tưởng quán kỹ mười hai
nhân duyên, cho nên biệt tưởng là thắng. Lại nữa,
năng lực thiền định công đức của Thanh văn cạn
mỏng nhưng thiên nhãn rất
xa, chỉ thấy ngàn cõi nước nhỏ. Bích-chi-phật từ lâu gieo trồng năng lực thiền định gốc lành
sâu dày, nếu phát
thiên nhãn qua khỏi tam
thiên, thấy thế giới phương khác. Nay lược nói
Ba tạng giáo hữu môn giai vị
Duyên giác xong. Không môn
như Thành luận, phân biệt
Côn-lặc môn phi không phi hữu, kinh luận đã không
suy lường thì không thể biết.

<篇></篇>

TỨ GIÁO NGHÓA
<卷>QUYỂN 7</卷>

Y cứ vào Ba tạng giáo nói về giai vị của Bồ-tát để giải thích
danh nghóa thanh tịnh, vô cấu:

Ba tạng giáo
nói về lý nhân duyên sinh diệt. Nói về nghóa
Tạng Bồ-tát cũng phải có bốn môn:

Nay y cứ vào Tỳ-đàm hữu môn nói về giai vị của
Bồ-tát Đại thừa có bốn ý:

Phiên dịch

Nói về giai vị

Suy xét

Giải thích danh nghóa thanh tịnh vô cấu.

1- Phiên dịch: Bồ-tát ma-ha-tát là
tiếng Phạm, nếu y theo tiếng ấy phải nói là
Bồ-đề Tát-đỏa ma-ha tát-đỏa. Nhưng các
sư phiên dịch
khác nhau, nay không nói
đủ nhưng luận Trí Độ chép:

Bồ-đề dịch là Phật đạo, Tát-đỏa dịch là tâm, ma-ha là lớn.
Người này dùng đại
đạo của chư Phật thành tựu cho chúng sinh. Lại có các sư dịch:
Bồ-đề là Đạo,
Tát-đỏa là Tâm,
Ma-ha là Đại, chính là đại
đạo tâm, mà các kinh luận phần nhiều nói Bồ-tát ma-ha-tát. Ngài
La-thập cho tiếng
Thiên-trúc rườm rà hai câu mà tám chữ để nêu tên, cho
nên bỏ ba chữ còn năm
chữ, hợp thành một câu gọi là Bồ-tát ma-ha-tát.

Nhưng Bồ-tát Ba thừa gọi chung là Đạo, mà Bồ-tát chỉ lấy
tên Đại, để duyên Tứ
đế khởi Từ bi phát bốn thệ nguyện rộng khắp,
trên cầu quả Phật, dưới
độ chúng sinh. Tâm này rộng lớn cho nên được
tên là ma-ha tát-đỏa.

Nói về giai vị của Bồ-tát có bảy ý:

Phát tâm Bồ-đề

Hành đạo Bồ-tát

Trồng ba mươi hai nghiệp tướng

Sáu Độ thành tựu viên mãn

Nhất sinh bổ xứ

Sinh lên cõi trời Đâu-suất.

Tám tướng thành đạo

1. Phát tâm Bồ-đề: Như Bồ-tát Thích-ca Mâu-ni vào thời quá khứ làm thợ gốm, gặp Đức Phật Thích-ca Mâu-ni và
cúng dường.
Bồ-tát thấy đệ tử Phật kia
có trí tuệ tên là
Xá-lợi-phất và một đệ tử có thần thông tên là
Mục-kiền- liên, thị giả
học rộng tên là A-nan. Bấy giờ người thợ gốm cúng
dường Đức Phật Thích-ca
Mâu-ni ấy rồi liền phát tâm Bồ-đề và thệ
nguyện: Nguyện cho con đời vị lai được
thành Phật, hiệu là
Thích-ca Mâu-ni, người đệ tử
có trí tuệ tên Xá-lợi-phất, đệ tử có thần
thông tên là Mục- kiền-liên, thị giả học rộng tên là A-nan. Ngài đã vui với lời
nguyện của ngài.
Từ lúc mới phát tâm Bồ-đề tức là phát bốn thệ nguyện Từ bi
rộng lớn của Ba tạng
giáo đều duyên với Tứ đế sinh diệt mà khởi.
Tâm Từ bi:
Tâm đại Từ:
Dục và ái kiến là niềm vui đạo diệt của chúng
sinh Tâm đại Bi: Nhổ gốc ái kiến là nơi khổ về khổ tập của chúng

sinh.

Bốn thệ nguyện rộng lớn:
Người chưa được độ làm cho được độ tức là hai thứ ái kiến của ma

trời ngoại đạo.

Chúng sinh
sáu đường chưa thoát khỏi nỗi khổ của nhà lửa ba
cõi thì làm cho họ thoát khỏi.
Người chưa tỏ ngộ thì làm cho họ tỏ ngộ, là hai loại ái kiến,
chúng sinh chưa tỏ nghiệp ái kiến trong hai mươi lăm cõi thì làm cho họ tỏ ngộ.

Người chưa an thì làm cho được an.

Tức là hai loại ái kiến, chúng sinh chưa an trú trong ba mươi
bảy phẩm trợ đạo, tất
cả khổ đạo làm cho họ an trú nơi đạo đế.

Người chưa Niết-bàn thì làm cho họ Niết-bàn:

Hai loại ái kiến này chúng sinh chưa diệt được nhân quả sinh
tử trong hai mươi lăm
cõi, đều cho là được Niết-bàn. Nếu chúng sinh có hai loại ái kiến, tứ đế
sinh diệt mà khởi Từ bi bốn thệ nguyện rộng lớn, tức là Bồ-tát mới phát tâm, vì biết Tứ đế ái kiến, biết trí tuệ hơn
các ma trời, tất cả ngoại đạo, vì có công đức Từ bi thề nguyện cho nên vượt hơn tất cả
Thanh văn, Duyên giác, cho nên luận Đại
Trí Độ chép:
Mới phát tâm là thầy của
trời người, vượt hơn tất cả Thanh văn, Duyên giác.

Hành đạo Bồ-tát:

Tức là thực hành
sáu Độ qua ba
A-tăng-kỳ kiếp. Từ Đức
Phật Thích-ca Mâu-ni thời
quá khứ đến thời Phật Kế-na-thi-khí gọi là
một A-tăng-kỳ kiếp. Từ
đây thường xà lìa thân nữ, bấy giờ không tự biết
ta sẽ thành Phật hay không
thành Phật.
Sơ A-tăng-kỳ kiếp này liền
đắc giai vị năm quán
dừng tâm, biệt tưởng Tổng tưởng niệm xứ, dùng
niệm xứ tánh, niệm xứ côïng, niệm xứ duyên, hành
sáu Độ. Nghóa của
ba loại niệm xứ lược
nói như trước, vì sao? Vì tu niệm xứ tánh là phá
hoại nghiệp ma thuộc về ái, phá tất cả trí lục sư
thuộc về kiến, tu niệm xứ côïng, muốn hoại ái
kết sử, phá thần thông
lục sư, tu niệm xứ duyên, nói pháp cho chúng
sinh có ái kiến. Vì thuộc ái hoại nên tất cả quyến
thuộc của ma trời hoại.
Vì kiến hoại cho nên mười tám loại Lục sư và tất cả quyến thuộc ngoại đạo hoại, cho nên dùng ba loại niệm xứ hành
sáu
Độ là ba-la-mật, ý muốn
hàng phục ma trời, chế ngự các ngoại đạo,
Bồ-tát dùng ba loại niệm
xứ thực hành sáu Độ, tuy tu tánh niệm xứ mà không dứt
kết sử, vì
sinh vào ba cõi độ chúng
sinh cho nên thường muốn
tu niệm xứ côïng quán
để đắc thần thông, thành tựu bốn nhiếp pháp đồng sự, điều phục chúng
sinh ái kiến. Lại thường tu quán niệm xứ
Duyên vì muốn thành tựu bốn biện tài vô ngại, nói pháp
Ba thừa, hóa độ
tất cả chúng sinh ái
kiến cùng ra khỏi nhà lửa ba cõi. Tu hành sáu Độ
sơ A-tăng-kỳ kiếp này
dùng bốn thệ nguyện rộng lớn, an ủi vỗ về chúng sinh, tâm không yếu hèn, nghiệp căn người nữ hoại, thường thọ
thân đại trượng phu.
Bấy giờ chưa chứng pháp Noãn giải vị ở ngoại phàm cho
nên không tự biết mình
được thành Phật hay không được thành Phật.
Kế nói từ
Phật Kế-na-thi-khí đến
Phật Nhiên Đăng hai
A-tăng-kỳ kiếp, bấy giờ,
Bồ-tát cúng dường Phật Nhiên Đăng bảy cành hoa sen xanh.
Bấy giờ, Phật Nhiên Đăng thọ ký
cho Bồ-tát: Ông ở đời tương
lai chắc chắn được
thành Phật hiệu là Thích-ca Mâu-ni.

Bấy giờ, Bồ-tát tuy tự biết mình chắc chắn thành Phật nhưng
miệng không bao giờ ca tụng ta
sẽ
thành Phật. Đây là dùng trí tuệ noãn pháp
tu sáu Độ, vì
sao?
Vì Tổng tưởng bốn Niệm xứ mới đắc thiện hữu lậu năm Ấm tức là giai vị tánh địa thuận nhẫn
sơ tâm, đã có niềm tin chứng pháp cho nên chắc chắn biết mình thành Phật mà dùng pháp noãn tu hành
sáu Độ, vì tâm chưa rõ
ràng cho nên không nói với người khác.
Nói từ
Phật Nhiên Đăng đến
Phật Tỳ-Bà-Sa là mãn ba
A-tăng-kỳ kiếp. Bấy giờ,
trong lòng Bồ-tát biết rõ mình thành Phật, miệng tự nói rõ không có
ngại sợ, ta ở đời tương lai
sẽ
thành Phật. Nay là địa vị
pháp Đãnh, thực hành
sáu ba-la-mật, quán Tứ đế hiểu rõ ràng như lên đỉnh

núi nhìn bốn
phương đều rõ, biết rõ mình thành Phật cũng nói
cho mọi người biết.

Nói quá ba
A-tăng-kỳ kiếp, trong ba mươi hai nghiệp tướng này
là nhập giai vị hạ nhẫn. Dùng trí nhẫn này tu hành
sáu Độ thành trăm phước đức dùng trăm phước đức làm một tướng, cho là nghiệp nhân của ba mươi hai tướng. Trồng ba mươi hai tướng nghiệp nhân ở địa vị hạ nhẫn tu
sáu ba-la-mật thành tướng trăm phước cho là ba mươi hai tướng
nghiệp nhân. Ba mươi hai tướng này thọ thân nam trong
Diêm-phù-đề thế giới thuộc cõi dục. Lúc Phật ra đời duyên
thân tướng của Phật cho
nên được gieo trồng.

Hỏi: Trăm phước đức thành một tướng, còn mấy công đức
thành một phước đức? Đáp: Có nhiều cách giải thích khác nhau, có thể quyết định được.
Có người nói phước ấy không thể lường không thể thí dụ được.

Bồ-tát này vào ba A-tăng-kỳ kiếp, tâm tu đại hạnh, trồng ba mươi hai tướng nhân
duyên nầøy, cho nên phước không thể lường, chỉ có
Phật mới biết được.

Hỏi: Bồ-tát trồng ba tướng trong bao lâu?
Đáp: Chậm
nhất là một trăm kiếp, nhanh nhất là chín mươi mốt kiếp.
Phật Phất-sa quán thấy
Bồ-tát Thích-ca từ thân đệ tử đời
này thuần thục Bồ-tát
Di-lặc tự thuần thục sinh làm đệ tử. Nhiều người khó độ, một người dễ hóa, cho nên
Phật Phất-sa ở trong hang báu phát ra ánh
sáng chiếu
soi Thích-ca,
Bồ-tát Thích-ca tìm theo ánh
sáng đến
chỗ Phật Phất-sa, trong
bảy ngày bảy đêm nhất tâm quán Phật, mắt
không tạm rời, chỉ dùng kệ khen ngợi:

Trời đất cõi này nhiều nhà cửa

Thệ chỗ cung trời mười phương không, Đại Sa-môn Trượng
phu Ngưu vương Tìm đất núi rừng không đâu bằng.

Vì khổ hạnh nên vượt qua chín kiếp thành Chánh giác trước Bồ- tát Di-lặc.

Nói về sáu ba-la-mật.

Hỏi: Đàn ba-la-mật làm sao đủ? Đáp: Tất cả đều làm được không gì ngăn ngại, cho đến dùng thân bố thí cũng
không tiếc. Như vua Thi-tỳ bố thí thân cho chim ưng, cắt xẻ da thịt tuy chịu đau khổ lóc hết toàn thân để cấp thịt cho chim ăn mà tâm ta không hối tiếc. Thì thân
sẽ bình phục, khi lập thệ rồi trời đất rung

chuyển, thân
trở lại như cũ, Bồ-tát xả bỏ thân mạng bố thí
như thế tâm không lui sụt, đó là Đàn ba-la-mật đầy đủ.

Hỏi: Giới ba-la-mật làm sao đủ?
Đáp: Không
tiếc thân mạng hộ trì tịnh giới như vua Tu-đà-ma.
Vị vua này tinh tấn trì
giới thường nương theo lời nói chân thật, cùng
hẹn với lúc Đại vương
Ma-sa-đà rồi trở về nước bảy ngày cúng dường Sa- môn, xong từ đó về
sau vua này mãn kỳ, vì trì giới giữ lời chân thật,
lúc sắp chết vì trì giới
không tiếc thân mạng, như thế khắp nơi nhân duyên vào
kinh Thuyết
Bổn Sinh. Bồ-tát nhân địa trì giới xả bỏ thân mạng
tâm không hối tiếc tức
là tướng giới ba-la-mật đầy đủ.

Hỏi: Sằn-đề Ba-la-mật làm sao đầy đủ?
Đáp: Nếu
người đến mắng, lóc da xẻ thịt tâm không tức
giận như Tỳ-Kheo Sằn-đề thường suy nghó từ nhẫn
ở dưới rừng cây nhập thiền Tam-muội.
Bấy giờ, vua Ca-lợi vì nữ
sắc nên
sinh tâm tức giận chặt
tay chân, xẻo mũi tai mà
Tỳ-kheo tâm an nhẫn bất động. Vua hỏi:

Nay ta chặt cắt xẻ thân ông ông có nhẫn được không ? Ý
tôi thật không tức giận,

Ai tin được lời ông?
Nếu tôi thật có tâm nhẫn không tức giận thì thân tôi bình phục
như thường. Nói lời ấy
xong thân trở lại như cũ.
Không tiếc thân mạng tu hạnh nhẫn nhục, như thế gọi là
tướng sằn-đề ba-la-mật đầy đủ.

Hỏi: Tỳ-lê-da
Ba-la-mật làm sao đủ?

Nếu có đại tâm như Thái tử Đại Thí vì tất cả chúng sinh ra
biển tìm của báu, được
ngọc như ý muốn trở về cõi Diêm-phù-đề, để bố
thí y phục, vật báu cho
chúng sinh. Thần biển tiếc viên ngọc nhân thái
tử ngủ, thần biển trộm
lấy đem về cung. Thái tử thức dậy biết vậy vì viên châu này mà thệ dùng thân này tháo hết nước biển lớn cho khô cạn, theo thần biển tìm châu ngọc tâm định không
biếng nhác.
Các trời, Đế-thích cảm tấm
lòng Thái tử, vì vật mà siêng năng không tiếc
thân mạng, tức thời
các trời giúp sức tháo nước biển, nước giảm xuống
một nửa, thần biển sợ
hãi thẹn thùng nên trả viên ngọc lại. Cũng như
Bồ- tát Thích-ca gặp Phật
Phất-sa bảy ngày, bảy đêm đứng một chân,
mắt không hề rời, chẳng
tiếc thân mạng như thế, vì chúng sinh mà tinh
tấn gọi là tướng
Tỳ-lê-la ba-la-mật đầy đủ.

Hỏi: Thế nào
là tướng thiền ba-la-mật đầy đủ? Đáp: Như tất cả thiền định tự tại, lại như khi vị tiên
Xà-lê ngồi thiền nhập định có con quạ bay đến làm tổ trên đầu tóc của vị tiên,

nhưng vị tiên
lòng không lay động, cho đến khi chim bay đi, ấy gọi
là tướng Thiền ba-la-mật đầy đủ.

Hỏi: Thế nào
là Bát-nhã ba-la-mật đầy đủ?

Đáp: Bồ-tát
dùng đại tâm phân biệt, như đại thần bà-la-môn
Cù- tần chia mặt đất
Diêm-phù thành bảy phần, một
số thành lớn thành
nhỏ, xóm làng thôn dân
đều nhóm lại thành bảy phần.

Bát-nhã ba-la-mật cũng giống như thế, đó gọi là Bát-nhã ba-la- mật của
Bồ-tát tướng đầy đủ. Nay đều là trí tuệ hạ nhẫn có thể điều phục các căn, đầy đủ
sáu Độ, vì
sao? Vì năng lực của trí tuệ hạ
nhẫn mạnh mẽ, năng lực
phiền não yếu, dùng trí tuệ này tu hành sáu Độ, có thể nhẫn
sáu tế, không tiếc thân mạng thành
sáu Độ.
Bốn Ba-la-mật đầy đủ chính
là năng lực của niệm xứ tánh cho đến hạ nhẫn.

Thiền ba-la-mật đủ chính là lực cọng niệm xứ đến hạ nhẫn.

Bát-nhã ba-la-mật đầy đủ chính là năng lực của niệm xứ cho đến hạ nhẫn. Hỏi: La-hán còn không thể không tiếc thân mạng, tu hành
sáu
Độ, năng lực của trí
tuệ hạ nhẫn đâu thể thành sáu Độ? Đáp: Nếu không có Từ bi
thệ nguyện, năng lực tu hành
nhiều kiếp, thì trí tuệ
của La-hán còn không thể như vậy, huống chi hạ
nhẫn. Nay bên ngoài duyên
Từ bi thệ nguyện huân tu lâu ngày, bên trong có trí tuệ pháp nhẫn, giúp phá năng lực
sáu tệ (tâm xan, tâm phá giới,
tâm sân nhuế, tâm biếng
nhác, tâm loạn, tâm si)

Trụ Nhất sinh bổ xứ:

Tức Bồ-tát Thích-ca vào thời
Phật Ca-diếp là đệ tử
Bổ xứ, giữ giới cấm thanh tịnh,
thực hành các công đức, Phật Ca-diếp thọ ký
cho Bồ-tát sẽ thành Phật
vào đời kế, đây là giai vị Trung nhẫn.

Sinh lên cõi trời Đâu-suất:
Bỏ báo thân
cõi Diêm-phù,
sinh lên cõi trời này làm
thầy trời người, ở cõi trời này dùng ba thứ niệm xứ, tu tám thắng xứ, vì muốn điều phục kết
sử được thanh tịnh nên xuống
cõi Diêm-phù-đề,
dùng thần thông biến hóa
hàng phục ma trời, bốn biện tài vô ngại, nói
pháp phá các ngoại đạo
và độ tất cả chúng sinh, đây là giai vị thuộc Trung nhẫn. Hỏi: Bồ-tát vì
sao từ mới phát tâm hàng phục kết
sử cho đến
hàng phục này mà không dứt?

Nếu dứt kết sử thì không được thọ sinh hóa vật, quán vô
thường hàng phục kết
sử làm cho các phiền não tiêu tan, dụng tâm thanh tịnh
tu hạnh sáu Độ làm cho
các công đức thêm lớn.

Hạ sinh thành đạo:

Tức Ba tạng giáo nói về, tám tướng thành quả Bồ-đề. Tám
tướng thành đạo gồm:

Từ cõi trời Đâu-suất xuống

Gá thai

Đản
sinh

Xuất gia

Hàng phục ma

Thành đạo

Xoay bánh xe pháp

Nhập Niết-bàn

Từ cõi trời Đâu-suất xuống:

Lúc Bồ-tát sắp hạ sinh dùng bốn thứ quán nhân gian: Quán thời:

Người bấy giờ tuổi thọ trăm tuổi Phật mới ra đời. Quán đất đai:

Chư Phật thường nương vào trung quốc
sinh
ở Ca-duy-la-vệ, tức
là trong trăm ức mặt trời, mặt trăng.

Quán chủng tánh: Phật sinh vào hai chủng tánh: Vì dòng sát-lợi
thế lực rộng lớn

Vì dòng Bà-la-môn trí tuệ rộng lớn.

Phật Thích-ca
Mâu-ni sinh vào dòng sát-lợi. Quán chỗ sinh:

Tại sao người
mẹ hoài bão Bồ-tát Na-la-diên lực chỉ ở thành
Ca- tỳ-la-vệ thuộc
trung quốc, vua
Tịnh Phan, người mẹ có thể hoài
bão thân sau Bồ-tát. Suy
nghó rồi sau đó từ cõi trời Đâu-suất giáng xuống. Hỏi:
Vì sao có hình dáng con voi trắng, mà không có các hình dáng khác?
Nói về ở
trong thai: Tức là chánh tuệ nhập vào thai mẹ, tất
cả chúng sinh tà tuệ vào
thai mẹ, Bồ-tát nhớ nghó không mất, nên gọi là chánh tuệ vào thai mẹ, thân trung Ấm trụ thì biết trung Ấm, khi vào
thai thì biết vào thai,
Ca-la-la thì biết Ca-la-la, bảy ngày tinh cha huyết mẹ hợp lại.

Lúc là an-phù-đà mười bốn ngày như váng sữa.

Lúc là già-đà hai ngày như giọt sữa đặc, thân ngũ bào
khi sinh
ra đều nhớ nghó không
mất, đó gọi là chánh tuệ vào thai mẹ.

Lại nữa, những người khác trụ thân Trung Ấm khi vào thai
mẹ muốn thọ sinh thì đối
với cha mẹ sẽ gá sinh ra khỏi tâm điên đảo,
sinh
tâm bất tịnh.
Bồ-tát không phải như vậy, chánh tuệ rõ biết cha mẹ
tương tục vào thai, ấy
gọi là chánh tuệ.
Nói về tướng ra khỏi thai: Bồ-tát đủ
mười tháng, chánh tuệ
không mất, sinh ra từ
hông phải bước xuống đất đi bảy bước, tự nói:

Trên trời dưới thế chỉ có ta là tôn quý nhất.

Lúc mới sinh
trong nước ấy có ba mươi hai việc lành, trong
kinh có nói đủ. Rồi cho
thầy tướng đến xem tướng Thái tử, thân Thái tử
có ba mươi tướng tốt,
tám mươi vẻ đẹp, thầy tướng liền rơi lệ. Vua sợ hãi điều không lành bèn hỏi
thầy tướng: Con ta có điều gì không tốt
hay sao mà ngài rơi lệ?

Vị tiên đáp: Thái tử có tướng tốt rõ ràng, nếu ở tại gia
sẽ làm
vua Chuyển Luân, cai quản bốn châu thiên hạ, tu mười điều lành để
dạy dân. Nếu xuất gia sẽ
thành Phật, độ thoát muôn dân. Nhưng Thái tử có tướng tốt chắc chắn không ở
Ngai Vàng làm vua
Chuyển Luân.
Nếu Thái tử xuất gia sẽ
đắc đạo Bồ-đề, độ thoát trời, người. Thương
cho tôi tuổi già không gặp được Phật, nên tôi
buồn tủi rơi lệ. Cho nên ba mươi hai tướng tốt, tám mươi vẻ đẹp trang nghiêm thân mình, vì
muốn đắc quả Bồ-đề.

Hỏi: Vì sao
mà hiện ba mươi hai tướng tốt, tám mươi vẻ đẹp?
Đáp: Vì pháp thành Phật trang nghiêm như thế.

Nói về xuất gia: Bấy giờ,
Bồ-tát tuổi càng lớn, ra bốn cửa thành thấy các
khổ sinh già, bệnh chết, liền
sinh tâm
chán sợ, nửa đêm vượt thành xuất gia,
sáu năm khổ hạnh, ăn
cháo sữa đường phèn của Bà-la-môn Nan-đà,
thân được mười sáu công đức.

Nói về tướng
hàng phục chúng ma:

Ngồi dưới cội Bồ-đề phá một muôn tám ngàn ức chúng ma
binh quỷ. Ma vương thất bại, quỷ binh lui tán.

Nói về thành đạo:
Chúng ma lui tán rồi,
Bồ-tát nhiếp tâm tónh tọa, trụ trung nhẫn của đệ tứ thiền, tu quán thành một
sát-na
trung nhẫn, một
sát-na
thượng nhẫn, một sát-na
thế đệ nhất pháp, phát chân vô lậu, ba mươi bốn
tâm đắc vô thượng Bồ-đề.
Ba mươi bốn tâm:
Tám nhẫn, tám trí, chín vô ngại, chín giải thoát, đầy đủ mười lực, bốn vô
sở úy, mười tám pháp bất côïng, ba đạt vô
ngại, ba ý chỉ đại Bi,
bốn trí vô ngại, tất cả các pháp chung riêng tưởng
biệt đều biết, nên gọi là Phật, giải thoát thứ chín, đầy đủ nhất thiết chủng
trí ở đời bị lai, nên
gọi là Tiểu thừa Phật.

Nói về tướng
xoay bánh xe pháp:
Ở vườn Nai nói pháp cho năm anh
em Kiều-trần-như, ba lần
xoay bánh xe pháp tứ đế
sinh diệt, trời người đắc đạo. Đây là Tam bảo hình thành ở thế gian. Kế nói mười hai nhân duyên gọi là
tạng Tu-đa-la.
Sau mười hai năm, Phật
ngự tại nước Tỳ-Xá-ly vì con trưởng giả
Tu-Lân- Na-Ca-Đà làm dâm dục, bởi thế nhân duyên kết đại tội đầu tiên, chế
ra hai trăm năm mươi giới.

Lúc Phật ngự
tại thành Xá-Bà-Đề bảo các Tỳ Kheo: Có năm
sợ hãi, năm tội, năm
oán nếu không trừ diệt, ấy là nhân duyên ở đời này, đời vị lai chịu vô lượng khổ. Ấy là Phật tự nói
Tỳ-đàm giáo, từ đây
xoay bánh xe pháp ba tạng
cho đến Niết-bàn, dạy đệ tử ba thừa gọi là
xoay bánh xe pháp.

Nói về tướng nhập Niết-bàn:
Ở giữa hai
cây sa-la thành Câu-thi-na ngài xuất nhập thiền
định nghịch thuận, đến
đệ Tứ thiền nhập Tam-muội hỏa quang, thiêu
thân diệt độ chỉ để
lại Xá-lợi, làm ruộng phước cho trời người, thân trí
đều diệt, nhập Niết-bàn
vô dư. Đây là trong kinh Thanh văn nói giai vị Đại thừa.

Nói về phân biệt: Hỏi:
Trong kinh Thanh văn khai ra ba thừa vì
sao ngay đời này đoạn dứt
kết sử, Bồ-tát từ mới phát tâm, cho đến hàng phục câc
ma nhưng không dứt kết
sử ?
Đáp: Thanh
văn Duyên giác chán sinh tử, tự cầu Niết-bàn,
không vì lợi ích chúng
sinh. Bởi vậy, tham đắm chấp trước dứt kết sử, kết
sử dứt hết thì không
thọ sinh, nhập Niết-bàn.
Bồ-tát đại Bi thương xót muốn độ tất cả
chúng sinh, chịu
khổ sinh tử, giáo hóa
chúng sinh.
Chúng sinh ra đời gốc lành thuần thục
liền thành đạo, nói
Ba thừa giáo, cùng người tu ba thừa đồng nhập
Niết-bàn. Nếu trong nhân
đạo kết sử tức không được thọ sinh thì đâu thể lợi
ích chúng sinh. Bởi vậy,
nhẫn thọ sinh tử không dứt kết sử, trải qua ba
A- tăng-kỳ ở trong
sinh tử giáo hóa
chúng sinh, cùng ra khỏi ba cõi.
Không dứt kết sử là ý nghóa đó. Hỏi: Bồ-tát dứt kết
sử thệ nguyện thần thông ứng hóa lợi ích
chúng sinh, đâu hẳn hễ
còn kết sử là phải thọ sinh đúng không?
Đáp: Dứt
kết sử, thệ nguyện thần thông giáo hóa thọ sinh, đây là nói về giáo pháp Đại thừa không phải nói về ba tạng, vì
sao?
Vì dứt kết sử, thệ nguyện thọ
sinh là nói về
Thông giáo. Pháp tánh thân thông
thọ sinh là nói về Biệt
giáo. Pháp thân ứng sinh là nói về Viên giáo.

Hỏi: Thanh văn
đâu được tự ý nói về dứt kết sử thọ sinh ?

Đáp: Ba tạng
giáo chính là giáo hóa Tiểu thừa, phụ là giáo
hóa Bồ-tát. Nếu nói
Bồ-tát kết sử dứt hết thọ sinh Nhị thừa liền nghi.
Nếu kết sử hết mà được
thọ sinh, những vị Thanh văn đắc quả
La-hán sẽ không còn thọ sinh.
Bởi thế, không nói Bồ-tát dứt kết sử thọ sinh. Hỏi: Nếu là người Nhị thừa
sinh nghi, không nói Bồ-tát dứt kết
sử thọ sinh, Đại thừa
Phương đẳng
Ma-ha Bát-nhã dạy chung ba thừa
cũng không nói Bồ-tát
dứt kết sử, dùng thệ nguyện thần thông thọ sinh ?
Đáp: Đây
chính là giáo bơ sống, bơ chín. Nhị thừa thuần thục dần tin hiểu rõ ràng, nghe việc của Bồ-tát tâm không nghi ngờ, cho
nên kinh Pháp
Hoa chép: Sau đó tâm tướng thể tín ra vào
không ngại,
nhưng dừng lại ở bổn xứ. Hỏi: Điều nói rõ nghóa
Bồ-tát trong kinh Thanh văn là
Phật nói hay các đệ tử Thanh
văn sau khi Phật diệt độ nói ?

Cũng có điều
Phật nói cũng có các La-hán làm Tỳ-Bà-sa, A-tỳ- đàm nói.

Hỏi: Thứ nào là Phật nói, thứ nào là các La-hán nói ?
Như nói Bồ-tát từ mới phát tâm cho đến không dứt
kết sử,
ngồi đạo tràng bấy giờ
kết sử tập khí đều dứt hết. Đây là lời Phật nói.

Y cứ đâu để biết ?

Luận Chủ Long Thọ đáp với
nhiều người: nếu
Bồ-tát thân
sau không dứt kết sử
là Phật phương tiện nói. Cũng có các La-hán sau khi Phật diệt nói. Như nói một
A-tăng-kỳ kiếp biết mình thành
Phật mà không nói cho mọi
người biết, A-tăng-kỳ kiếp biết rõ mình thành
Phật, cũng nói với mọi
người biết. Nghóa này chẳng phải nói trong
Ba tạng giáo, cho đến các
La-hán soạn luận Tỳ-Bà-Sa giải thích nghóa Bồ-tát.

Hỏi: Nếu Phật tự nói Ba tạng giáo nói nghóa Bồ-tát này có thể tin
nhận.

Nếu các vị La-hán nói làm sao tin được?

Đáp: Các vị
La-hán là bậc Thánh, cùng chọn lựa ý trong Ba tạng

giáo của
Phật, nói nghóa Bồ-tát đâu dễ gì hoàn toàn sai.

Hỏi: Nếu vậy thì luận Trí Độ là ý gì ? Từ đầu đến cuối phá
trong một búng ngón tay ?

Ngài Long Thọ
vì muốn trình bày ma-ha-diễn (Đại thừa) nói việc hành đạo
của Bồ-tát, dùng lớn phá nhỏ đều có thể phá. Nếu y cứ
về Tiểu thừa nói trong
Tông đồ Ba tạng bậc Thánh La-hán chọn lựa
đâu dễ sai trái. Nếu
các La-hán nói kinh Thanh văn, giải thích nghóa
Bồ-tát đều sai trái.

Các Pháp sư
phàm phu thời mạt pháp đâu thể có việc giải
thích nhầm. Phàm tình giải
thích Tiểu thừa đã không thể thừa dùng kinh Đại
thừa sâu xa há có thể trích ra vong tình bàn luận.
Nên biết, tuy
không phải lời Phật
nói. Nếu các vị La-hán soạn luận cũng cần tin nhận.

Y
cứ vào về giai vị Ba tạng giáo giải thích nghóa thanh tịnh vô
cấu:

Chính là giai
vị trung nhẫn bổ xứ, con đường sáu Độ tức là nghóa tịnh, vì
sao? Vì trong ba loại thuốc không có ba loại bệnh. Sáu Độ chính là đạo đế, tức là
nghóa tịnh.
Bởi vậy, kinh Pháp
Hoa chép: Lại thấy Phật tử tu muôn hạnh, cầu tuệ vô thượng thì nói tịnh đạo cho họ. Đại
só
Duy- ma thành tựu sáu Độ
tức là nghóa tịnh, vì không có sáu tệ cấu cho
nên gọi là vô cấu, để
giải hiểu tương tợ, bên trong xứng lý tứ đế
sinh
diệt, bên ngoài hợp với
nhân duyên, trợ giúp Thích-ca Như Lai hiển Ba
thừa giáo cho nên gọi
là thanh tịnh vô cấu.

Bởi thế phẩm Phương Tiện, thị hiện tật bệnh nói pháp vô
thường, khổ, không vô
ngã, bất tịnh cho Quốc Vương và Trưởng giả nghe,
quở trách nhiều người
siêng cầu quả Phật là ý này.

Hỏi: Duy-ma gạt bỏ Thanh văn, quở trách Bồ-tát đây là hành
vị không thể nghì bàn,
đâu được lấy kinh Thanh văn nói về giai vị
Bồ-tát rồi so sánh? Đáp:
Trụ Bồ-tát giải thoát không thể nghó bàn có thể thị
hiện nhiều loại, há
không thể hiện Thanh văn nói về giai vị của Bồ-tát
phụ Thích-ca Như Lai mà
hoằng hóa ư ? Hỏi:
Vì sao hóa độ
Quốc Vương, Trưởng giả mà thị hiện thân
Bồ- tát Ba Tạng để nói pháp cho họ, quở trách
Thanh văn, Bồ-tát tức là
hiện ngôn giáo Ma-ha-diễn
không thể nghì bàn?

Đáp: Vì cõi
phàm tục bên trong kết sử không hề nói Tứ đế
sinh diệt. Đây chính là
đối trị cõi Bồ-tát Thanh văn bên trong do tập khí đã dứt, nhưng mê vào lý ba đế không thể nghì bàn.
Bởi vậy, nói ba loại
Tứ đế để chiết phục
Thanh văn, nói tứ thật đế vô tác quở trách Bồ-tát.

<篇></篇>



<卷>QUYỂN 8</卷>

Y cứ Thông giáo nói về giai vị để giải thích nghóa thanh tịnh
vô cấu. Thông giáo đã
giải thích rõ nhân duyên tức là lý Không. Ba
thừa đồng bẩm khế lý
để chứng đạo, ắt có sâu cạn cho nên phải phán
quyết giai vị. Thông giáo nhập đạo cũng đủ bốn môn.
Bốn môn là:

Môn thật

Môn bất thật

Môn vừa thật vừa không thật

Môn Phi thật phi bất thật

Bốn môn này nhập vào thật tướng các pháp, xuất xứ từ luận Trí Độ. Trung luận tuy
Không là môn, bốn câu đã có thể để cho hành
nhân nhập nghóa đệ nhất.
Nay lập môn quán ý nghóa này, nghóa là đối với lý
không sai, dưới đây là biện thể phải giải thích
sơ lược. Nay phán quyết Ba thừa
đồng nhập nghóa đệ
nhất, giai cấp trí đoạn. Thông giáo này có đủ bốn
môn nhập đạo, mà kinh luận phần nhiều dùng không môn. Nếu luận hợp
cơ hóa vật tùy duyên mà
nói bốn môn, há có thể nghiêng về dụng
nghóa kinh luận, tiện sự
phải như thế. Bởi vậy, nay y cứ vào Thông giáo nói về giai vị
Ba thừa, chính là nương vào không môn để
giải thích, chia làm năm ý:

Lược nói bán mãn, giải thích giai vị có sự giống nhau và khác
nhau. nhau:

Nương Thông giáo khai ba thừa.

Nói thứ vị ba thừa Thông giáo

Phân biệt.
Y
cứ giai vị giải thích nghóa thanh tịnh vô cấu.

Nói lược bán mãn, giải thích giai vị có
sự giống nhau và khác Nếu bán tự giáo môn ba giáo nói về giai vị đại thể thì đồng mà

chi tiết thì
khác, như Tỳ-đàm, Thành thật giải thích Ba tạng giáo, giải thích về giai vị
Hiền Thánh tuy là dị tiểu mà đại ý là đồng, không
dáng nghi. Nếu luận chung
về giáo môn mãn tự Ma-ha-diễn chỉ là nhất giáo Ma-ha-diễn.

Nếu suy tìm
nghóa lý tỷ mỉ thì có Ba giáo nói về giai vị cao
thấp khác nhau, không
thông đạt phương tiện Đại thừa thật đáng nghi.
Cho nên kinh Đại Phẩm chép: Có Bồ-tát từ mới
phát tâm tức tương ưng với Tát-bà-nhã.

Đây là nương
Thông giáo nói về nhập giai vị, cũng là thí dụ cây nhỏ lớn lên trong
kinh Pháp Hoa.
Lại kinh Đại
Phẩm chép: Có Bồ-tát từ mới phát tâm tức là du hý
thần thông, thanh tịnh cõi nước Phật thành
tựu chúng sinh, đây chính
là y cứ vào Biệt giáo để nói về nhập giai vị,
tức là kinh Pháp Hoa nói
thí dụ cây lớn càng thêm lớn. Lại kinh Đại
Phẩm nói: Có Bồ-tát từ
mới phát tâm liền ngồi đạo tràng độ chúng sinh. Nên biết: Bồ-tát này giống như Phật, đây là y cứ vào viên giáo để nhập
giai vị, cũng là kinh Pháp
Hoa rõ thí dụ nhất địa sở sinh, cho nên luận Đại Trí Độ giải thích phẩm Đăng
Chú rằng: Từ Càn tuệ địa là
sơ diệm (ngọn đèn trước tiên) Phật địa là hậu diệm (ngọn đèn
sau cùng).
Có người này, Hoàn hỷ địa
là sơ diệm (ngọn lửa đầu) Phật địa là ngọn lửa sau.

Có người nói mới phát tâm là Sơ diệm, Phật địa là hậu diệm.
Giải thích như thế thì không đồng nhau. Đây là các luận
sư
Đại thừa giải thích
giáo môn mãn tự. Ba giáo nói rõ giai vị khác nhau
đều lấy ý này để
giải thích sơ diệm, hậu diệm.

Hỏi: Vì sao Ba
tạng giáo nói giai vị phần nhiều giống nhau,
Ma- ha-diễn khai làm ba
giáo, phán quyết giai vị khác nhau? Đáp: Bán tự giáo môn chỉ nói nội giới, một đời dứt kết
sử nhập Niết-bàn. Tiểu thừa cạn hẹp nói rõ
sự thấp kém, không thể
sâu
xa. Nếu là giáo môn mãn
tự rộng lớn sâu xa, đủ nói rõ hành vị trong
ngoài giới, pháp môn quyền thật vô phương, nói
hạnh của các Bồ-tát
tướng mạo giai vị khác
nhau, vô quái ngại, cho nên kinh Niết-bàn chép:
Thí như con đường hiểm
không thể đi chung hai người, dễ giải thoát
không phải như vậy, được
dung thọ tức là chân giải thoát, hành vị quyền
thật trong chân giải thoát
đâu được không dung thọ. Cho nên, Bồ-tát Long Thọ
soạn luận Đại Trí Độ, dùng các nhân duyên phá Chiên-đà-la.
Dẫn Tỳ-Bà-Sa giải thích nghóa của
Ba tạng giáo, nói
nghóa Bồ-tát, chính là muốn trình bày giáo
nghóa Ma-ha-diễn, hạnh không thể nghì
bàn, dường như là giai
cấp tùy duyên khác nhau.

2. Nói nương vào Thông giáo khai Ba thừa: Thông giáo này y cứ vào nhân duyên tức là lý không phân, Ba thừa.

Ba người đồng lãnh thọ Thông giáo, thấy nghóa đế đệ nhất,
cùng dứt kiến hoặc và
tư hoặc trong ba cõi, đắc nhất thiết trí, cùng cầu
Niết- bàn hữu dư y và
Niết-bàn vô dư y. Nghóa này đã đồng, cho nên y cứ
vào nghóa Thông giáo để
nói về giai vị, mà chia làm Ba thừa.

Tổng tưởng thể pháp nhập không của Thanh văn, năng lực trí
tuệ yếu, chỉ dứt chánh sử, căn tánh khác nhau,
cũng có hai loại giải
thoát, như phân biệt trong
Ba tạng giáo ở trước.

Duyên giác phước đức nhiều, căn tánh lanh lợi, ít phân biệt, biệt tưởng thể pháp nhập không
sinh vào thời không có Phật, không
nhờ nghe pháp, mà chí
đạo thuần phục tự nhiên hiểu ngộ thấy nghóa đế đệ nhất, dứt
kết sử, trừ tập khí trong ba cõi, ấy gọi là
Bích-chi-phật
thừa căn tánh không
đồng cũng có hai loại:

Tiểu Bích-Chi-ca-la

Đại
Bích-Chi-ca-la

Đã như trước
nói rồi, nếu Bồ-tát tu trí tuệ về Tổng tưởng và
biệt tưởng nhân duyên
của thể là không khởi thệ nguyện đại Bi, để tu
các hạnh, thấy nghóa đệ
nhất. Dứt phiền não giới nội, dùng thệ nguyện
để sinh lại trong ba cõi, dùng đạo chủng trí du hý
thần thông, thanh tịnh
cõi Phật, thành thục thì
ngồi đạo tràng, dùng một niệm trí tuệ, tương
ưng, dứt hết phiền não
tập khí, đắc nhất thế chủng trí, gọi là Phật, xoay
hai loại bánh xe pháp sinh
diệt và vô sinh diệt, hóa độ chúng sinh Ba thừa nhập
Niết-bàn vô dư, ấy gọi là Đại thừa. Cho nên kinh Đại
Phẩm chép: Người Ba thừa đều dùng nghóa đế đệ nhất, vô ngôn nói đạo, dứt
trừ phiền não, chỉ có
khác là tập khí tận và không tận. Lại, Trung luận
nói chư Phật dùng vị Cam lộ để giáo hóa chúng
sinh, thật tướng các
pháp là vị cam lộ chân thật.
Phật nói thật tướng chia làm ba loại. Nếu đắc thật tướng các pháp, diệt các phiền não gọi là
Thanh văn. Nếu khởi tâm đại Bi phát
ý vô thượng, gọi là Đại thừa.
Nếu sau khi
Phật diệt độ, bấy giờ không
có Phật, nhân xa lìa sinh
trí gọi là Bích-chi-phật thừa. Hỏi: Nếu như vậy thì đâu có khác Ba tạng giáo nói Ba thừa ở trước?
Đáp: Ở
trước nói thấy nghóa đệ nhất không khác nhưng
giáo môn có sự khác nhau về gốc độ vụng về và khéo léo.

Quán môn thì
có sự khác nhau về phân tích để thấy chân, kia
đã nói Bồ-tát từ mới
phát tâm đến Bổ xứ, chưa nói dứt kết sử. Ở đây
nói Bồ-tát từ mới
phát tâm đã dứt kết sử, cho đến Bổ xứ, chánh
sử dứt hết,

tập khí mỏng
đi, đây là đại dị.

Lại nữa, Ba tạng giáo y cứ vào mười hai nhân duyên bốn đế sinh diệt,
sáu ba-la-mật, ba pháp ấn chia
Ba thừa. Nay nói Thông giáo
thì không phải như thế.
Ba thừa đồng quán Bốn đế vô sinh, thấy nghóa
đệ nhất mà chia ra sự
khác nhau giữa Ba thừa, sự giải như trước.
Ba thừa đồng thể, giả nhập không quán mười hai nhân
duyên, thấy nghóa đệ
nhất mà phân ra sự khác nhau giữa Ba thừa, sự
giải thích như trước.
Ba thừa cùng quán
sáu ba-la-mật, thấy nghóa đệ nhất mà phân biệt
Ba thừa, phân biệt như trước. Như thế đâu đồng với Ba thừa của
Ba tạng giáo?

Hỏi: Bồ-tát có thể tu sáu Độ, Nhị thừa đâu được đồng tu
sáu Độ
ư? Đáp:
kinh Niết-bàn chép: Phước đức
trang nghiêm, hữu vi, hữu
lậu vô lậu
là pháp Thanh văn. Nơi nào có Thanh văn san tham,
Bích- chi-phật, La-hán phá
giới, tức giận, buông lung, tán loạn ngu si, chỉ
là người Nhị thừa,
không thể tu hành độ chúng sinh, đâu từng không
đồng tu sáu Độ, đệ
nhất nghóa cho đến vô ngôn nói đạo, mà dứt kết sử. Hỏi: Ở trên dẫn Trung luận để làm rõ, tức là Đại thừa,
Thanh văn, Duyên giác ?

Đáp: Không phải vậy.
Ở đây tuy
chung cho thừa nhập môn, nhưng Nhị thừa thủ
chứng Niết-bàn tức là
thân diệt độ, cho nên Trung luận đã phân biệt, đắc thật tướng của các pháp diệt các phiền não gọi là
Thanh văn thừa.
Nếu sinh tâm
Từ bi, khởi ý vô thượng gọi là Đại thừa.
Nếu Phật không ra đời, người
Bích-chi-phật nhân xa lìa
sinh trí. Hai hạng này đã không có
lòng Từ bi thì đâu được
gọi là Đại thừa, Thanh văn, Duyên giác.

Kinh Pháp Hoa chép: Thân Tử tự khen ngợi: Chúng con đồng nhập vào pháp tánh, vì
sao Đức
Như Lai dùng pháp Tiểu thừa tế độ
cho chúng con. Nhưng lỗi ấy
do chúng con chứ không phải do lỗi Thế
Tôn. Đây là tự mình nói đắc thật tướng các pháp, chẳng phải Đại
thừa Thanh văn.

Nếu Ca-diếp lãnh hội nghe Pháp Hoa khai quyền hiển thật nói: Chúng con ngày nay thật là
Thanh văn, dùng tiếng Phật đạo để nghe
tất cả, cho nên không
được nói thật tướng các pháp tức là Đại
thừa, Thanh văn, Bích-chi-phật.

Nói về giai vị Ba thừa Thông giáo, có hai ý: Nói về Ba thừa
cọng hạnh Thập địa

Xét danh chung nghóa riêng.

* Nói Ba thừa
côïng hạnh có hai ý: Nêu tên
Giải thích.

Nêu tên gồm:
Càn tuệ địa,
Tánh địa, Bát nhân địa,
Kiến địa, Bạc địa, Ly dục địa, Dó biện địa, Bích-chi-phật địa,
Bồ-tát địa, Phật địa.

Kinh Đại Phẩm chép: Bồ-tát từ
sơ Càn tuệ địa đến
Bồ-tát địa đều thực hành, đều học nhưng không
chấp chứng. Phật địa vừa học
vừa chứng, cho nên nói
giai vị chung Ba thừa.
Giải thích:
Càn tuệ địa mới phát tâm của tâm, gọi chung là
Càn tuệ địa. Càn tuệ
địa là địa vị của Tam hiền, gồm:

Năm pháp quán dừng tâm, Biệt tưởng niệm xứ, Tổng tưởng niệm
xứ.

Năm pháp quán dừng tâm gồm có ba ý: Phân biệt vụng khéo khác nhau.

Nói về giai vị của năm pháp quán dừng tâm Xét chân ngụy.

Phân biệt vụng khéo khác nhau:

Ba tạng nói Sơ thiền khác với Thông giáo, đó là y cứ vào tín giải,

tứ đế sinh
diệt tu năm pháp quán dừng tâm. Nay y cứ vào tứ đế vô
sinh tin hiểu tu năm pháp quán dừng tâm.
Vì hai loại tin hiểu vụng khéo khác nhau cho nên nhập giai
vị dừng tâm cũng khác nhau.

Nói về giai vị của năm pháp quán dừng tâm:

Gọi là Hiền chính là nghóa gần với Thánh, cũng gọi là trực thiện.
Ở đây nói
trực thiện có hai ý:

Giải thích nghóa trực.

Giải thích nghóa thiện. Giải thích nghóa trực:

Tin hiểu trực chánh khác với nghiêng lệch của ngoại đạo.
Lại không đồng về sự
nghiêng lệch vụng về. Lìa hai bên này gọi là
Trực, sở dó như vậy, là vì người Ba thừa nghe tứ đế
vô sinh, vì tín hiểu rõ ràng cho nên như vậy. Tín không
sinh khổ đế, tin năm Ấm mười hai
nhập, mười tám giới
không sinh, đều như huyễn hóa, như mộng, tiếng
vang, như trăng đáy nước,
bóng trong gương, rốt ráo không thật có, hữu chính là hiểu được khổ không khổ. Khổ tuy không khổ, nhưng nếu không
biết không khổ thì chính
là bị khổ làm khổ, gọi là kẻ ngu.

Nếu biết không khổ đây là không khổ mà có chân đế tin vào Vô
sinh.

Tập đế: Là hiểu rõ tất cả nghiệp hành phiền não, đều như huyễn
hóa, như
tiếng vang, như bóng trong gương, như trăng đáy nước, rốt
ráo không, không thật
có, không có tướng hòa hợp.

Nếu không biết không thật có, thì có nghiệp kết sử trôi lăn,
cho nên biết không thật
có chính là hiểu Tập là Vô tập. Bởi vậy,
không có tập mà có chân đế thì tín không sinh.

Diệt đế: Biết tất cả pháp
sinh diệt đều không thật có. Dù cho pháp hữu vi quá hơn
Niết-bàn cũng như
mộng huyễn, như
tiếng vang,
như trăng đáy nước,
bóng trong gương, xưa tự không sinh, nay cũng
không diệt, thì sinh diệt
đều không tự diệt. Nếu biết không sinh không diệt
thì sinh diệt tự nhiên
diệt, thế thì có diệt mà có chân đế.
Tín vô
sinh đạo đế: Tin tất cả con đường đến
Niết-bàn đều
như mộng huyễn, như trăng
đáy nước, như bóng trong gương, hai tướng hữu vô
chính là không thấy thông và không thông. Nếu thấy có hai tướng,
 có thông và không thông thì thành bít lấp. Nếu biết tướng không hai, chẳng thấy thông và không thông chính là mặc cho rỗng thông
nhập nghóa đệ nhất. Chính
là biết đạo, có đạo mà có chân đế. Nếu người Ba thừa, mới nhập Phật pháp tin hiểu ngộ rõ ràng gọi là tâm chính
trực nhưng Bồ-tát nhờ
tứ đế vô sinh này mà khởi tâm Từ bi thệ nguyện
nên gọi là Ma-ha-tát. Hỏi: Nếu biết các pháp đều không thật có chính là không
thấy chân và không chân,
thì đâu cần kết tên gọi tứ đế vô sinh?
Đáp: Đây
là theo kinh Tư Ích, Niết-bàn để chế nghóa không
phải phàm tình tự lập,
được ý quên lời, cái tên tứ chân đế vô sinh
đâu đáng nghi ngại.

Giải thích nghóa thiện:
Tức là pháp lành năm quán dừng. Năm pháp này có công năng phát
sinh các thiền. Thiền gọi là khí ác, cũng gọi là công đức tòng lâm. Hai pháp thiện chỉ, hành không hơn
được thiền. Thiền nhờ vào
năm pháp, năm pháp này
là gốc của cái thiện bên trong.
Tin hiểu
sơ tâm của hành nhân tuy chân nhưng vì năm
thứ bất thiện, theo
sự chấp trước nên tâm thường tán loạn, không dừng
một khoảnh khắc, như đèn
trước gió, soi vật đâu thể rõ.

Muốn biết nhân duyên là chân thì phải nhất tâm thiền tịch,
như nước lắng trong, thì
tướng châu ngọc tự hiện.

Bởi thế người giác quán phải nhiều, dạy họ tu sổ tức.
Nhân tu sổ tức nên tâm không tán loạn đắc trụ định cõi dục nhưng chưa đến địa, có

thể phát Sơ
thiền cho đến Bốn thiền, bốn định vô sắc như gương
sáng không lay động, nước lặng không
có sóng, được đầy đủ tay chân
nên được vào ao mát
mẻ, ấy gọi là trực thiện.

Người trực thiện sẽ phát vô lậu nên nói gần Thánh là hiền.

Nên kinh Đại
Phẩm chép: A-Na-Bát-Na tức là
Bồ-tát Ma-ha-diễn. Vì không thật
có nên ở đây y cứ vào sơ đình tâm nói về giai vị Càn tuệ của hiền nhân cũng như thế cho nên kinh Đại
Phẩm chép: Quán bất tịnh tức là
Bồ-tát Ma-ha-diễn vì không thật có cho nên phương tiện nhân duyên nói về dừng tâm, nhập giai vị Càn tuệ của Sơ hiền
cũng giống như thế.

Xét chân ngụy:

Hỏi: Sơ tâm của Ba thừa, tin hiểu tứ đế vô sinh có chân ngụy
hay không ?
Đáp: Quả
Ca-la-Ca, quả trấn-đầu-ca ngụy nhiều chân ít.
Người học Ba thừa thời mạt pháp tuy biết tứ đế vô
sinh mà không biết nghóa
về chánh nhân duyên tức
là quả ca-la-ca. Nếu tâm vô đạo tham đắm
danh lợi tức là quả ca-la-ca.
Không biết khéo léo tu tập chỉ quán tức là
quả ca-la-ca, phá pháp không khắp gọi là
quả ca-la-ca, không biết thông bít tức là quả
ca-la-ca, không biết đạo
phẩm để tiến lên tu tập tức là quả ca-la-ca, không
biết đối trị trợ giúp
mở ba cửa giải thoát tức là quả ca-la-ca, không biết
thứ lớp giai vị rồi sinh
tăng thượng mạn tức là quả ca-la-ca, không thể
an nhẫn hai giặc mạnh yếu
trong ngoài tức là quả ca-la-ca. Quả
ca-la-ca có chín phần như người nữ không đem riêng về nhà ăn, quyến
thuộc đều chết. Nếu
biết rõ rốt ráo không thật có mà hiểu tường tận về
được mất này, phát
các pháp môn thuận đạo mà không yêu đắm tức là
quả trấn-đầu-ca mới có
một phần, cho nên Trung luận chép: Sau khi
Phật diệt độ căn tánh
con người độn dần nghe nói rốt ráo không trong pháp Đại thừa mà không biết vì nhân duyên nên không có liền
sinh nghi,
nếu đều rốt ráo không
thì làm sao phân biệt có tội phước báo ứng, như thế không có nghóa Đệ nhất, thế đế. Chấp vào tướng không này mà
sinh tham đắm nên đối với “rốt ráo không”
sinh ra muôn lỗi.
Bồ-tát Long Thọ soạn luận là ý này.

Luận Trí Độ chép: Tà kiến thứ ba là phá
nhân duyên,
bác quả báo, cũng đâu khác phá tất cả pháp và quán
chân không.
Luận chữ Long Thọ tám lần lui
tới suy xét chân ngụy, trích đủ.

Hỏi: năm pháp lành dừng tâm có chân ngụy hay không ?
Đáp: Một
nhà thiền môn thứ tư phát rõ chi thiền giác, hoặc
quá
hoặc chưa
tới, có hai mươi loại hoại thiền, biết tà tức là quả ca-la-ca.

Mười loại thành thiền thiện giác tức là quả trấn-đầu-ca. Hỏi: Tin hiểu tứ đế vô
sinh trí tuệ biện tài tức
là Bát-nhã, đâu
cần quán sổ tức, năm
pháp quán dừng tâm.

Luận Trí Độ chép: Không, vô tướng, vô tác tuy là trí tuệ.
Nếu tâm không định tức là
trí tuệ điên cuồng, đâu thể nói là người điền cuồng
? Đây là Càn tuệ địa của bậc Sơ Hiền.

Nói về giai vị Càn tuệ địa của biệt tưởng niệm xứ:

Người Ba thừa trụ tâm định tónh, tu ba loại sự tướng niệm xứ,
sơ lược như Ba tạng giáo
phân biệt ở trước. Nhưng Thông giáo này nói về
niệm xứ Tánh. Nhưng quán năm Ấm tức không, trí
tuệ của pháp
tánh gọi là niệm xứ tánh.

Bởi vậy, kinh Đại
Phẩm chép: Sắc tức là không, phi
sắc diệt
không, tánh
sắc tự
rỗng không, không tức
là sắc. Lìa không thì chẳng
có sắc,
lìa sắc thì chẳng
có không. Thọ, tưởng, hành, thức cũng giống như vậy, nếu quán thuộc ái
thuộc kiến, thân kiến, biên kiến, bốn kiến, mười bốn
kiến và tất cả các sắc
đều bất tịnh, luống dối không thật, vốn tự không
sinh. Không sinh tức là không, không tức là pháp
tánh, pháp tánh không cấu không tịnh, tức phá hai
điên đảo cấu tịnh, nghóa chân bất tịnh này
gọi là niệm xứ thân.
Nếu quán thuộc ái thuộc kiến, tất cả các thọ đều
khổ, luống dối không
thật, vốn tự bất sinh. Bất sinh tức là không, không tức là pháp tánh, pháp tánh không khổ không vui, phá đảo khổ vui là
nghóa khổ chân thật, gọi là niệm xứ thọ.
Nếu quán thuộc ái
thuộc kiến, tất cả tâm đều vô thường, luống dối
không thật, vốn tự
bất sinh, bất
sinh tức là không, không tức là
pháp tánh, pháp tánh vô
thường phi vô thường tức là phá điên đảo
thường vô thường. Nghóa chân vô thường này gọi là niệm xứ tâm. Nếu quán
thuộc ái thuộc kiến, tất
cả hai Ấm: Tưởng Ấm, hành Ấm đều vô ngã,
luống dối không thật,
vốn tự bất sinh. Vì không sinh cho nên là không, không tức là pháp tánh, pháp tánh phi ngã phi vô ngã tức là phá điên đảo
ngã, vô ngã. Nghóa chân
vô ngã này gọi là niệm xứ pháp.

Người ba thừa, quán năm Ấm, nghóa đế đệ nhất, tu bốn Niệm xứ. Trong bốn Niệm xứ có bốn thứ tinh tấn gọi là
Chánh cần, bốn loại thiền định gọi là bốn Như ý túc, năm loại
thiện sinh: Tín, tấn, niệm, định, tuệ gọi là Căn. Gốc lành thêm lớn, ngăn các phiền não gọi là Lực.
Phân biệt dụng của Đạo
gọi là bảy Giác chi, thực hành trong đạo an ổn gọi là tám
Chánh đạo. Tánh bốn Niệm xứ này đối phá thân kiến biên
kiến, bốn kiến, kết
thành bốn mươi tám lần cho đến chín mươi sáu lần.
Nói về vô
sinh niệm xứ ý rất khó hiểu, tự
suy nghó cùng tột cũng
không thể biết. Nếu tu
niệm xứ côïng sự tướng như ở trước, nhưng dùng
tướng phòng
tướng trướng, tướng rạn
tướng hoại, bối xả thắng xứ đều
như mộng huyễn, rốt ráo
không thật có là khác.
Nếu tu niệm xứ duyên phân biệt danh nghóa như trước.
Nhưng biết lìa tánh của
danh dự tức là tướng giải thoát không có cú nghóa, cú nghóa của Bồ-tát này thông đạt tất cả danh nghóa như thế tức
là niệm xứ duyên.
Người ba thừa tu ba loại niệm xứ này đều dùng chánh cần,
như ý túc, căn lực
giác chi, chánh đạo, khéo léo điều phục. Quán năm
Ấm tất cả các pháp,
không lấy không bỏ có thể hàng phục thuộc ái,
thuộc kiến, tám mươi tám
kết sử, tất cả nghiệp kết sử trong hai mươi lăm
cõi, ba cõi, cho nên nói
khéo dứt các hý luận. Nói lược Ba thừa thông
quán biệt tưởng bốn
Niệm xứ trụ Càn tuệ địa.

Nhưng Bồ-tát tuy biết năm Ấm rốt ráo vắng lặng mà phát
thệ nguyện đại Bi không
bỏ chúng sinh. Dùng vô sở đắc để điều phục các căn, tu
sáu Độ tức
là Ma-ha-diễn, cho nên kinh Đại
Phẩm chép: Bốn Niệm xứ là Bồ-tát
Ma-ha-diễn vì không thật có. Hỏi: Thông giáo niệm xứ tánh lý đã là phá chung tám đảo,
đâu cần đối riêng?
Đáp: Biệt
tưởng bốn Niệm xứ của Ba tạng giáo đã phá riêng
bốn đảo, nói về Càn tuệ địa.
Nay giai vị Càn tuệ đã là đối bằng phá cái vụng, chỉ phá bốn
đảo, nay nói phá riêng
cái xảo, cho nên lại dùng biệt để phá tám đảo.

3) Nói về giai vị Càn tuệ địa của bốn Niệm xứ: Tổng tưởng ba loại bốn Niệm xứ như Ba tạng giáo phân biệt ở trước. Nhưng dùng như huyễn như hóa pháp thể tức không là dị. Đây là vô
sinh Tổng tưởng bốn
Niệm xứ, trụ là trong tổng tưởng niệm xứ.
Nếu tu niệm xứ thân tức là quán năm Ấm, mười hai nhập, mười tám giới, tất cả các pháp đều phá tám đảo, đó gọi là niệm xứ thân. Niệm xứ
Thọ, tâm, pháp cũng giống như vậy.
Trụ là tổng tưởng bốn
Niệm xứ. Tu bốn
Chánh cần, bốn
Như ý túc, năm căn, năm lực, bảy
Giác chi, tám
Chánh đạo, tuy chưa
phát tướng Noãn giống
như nước pháp vô lậu mà quán năm Ấm trí tuệ
của tổng tướng rất lợi
hơn biệt tưởng bốn Niệm xứ. Ấy gọi là giai vị
ngoại phàm Càn tuệ địa
của Tổng tưởng bốn Niệm xứ.

Hỏi: Người ba thừa quán thông đệ nhất nghóa đế, đồng phá
tám đảo, đồng thấy
Phật tánh, vì sao người Thông giáo nhập Niết-bàn hữu
dư y và
Niết-bàn vô dư y?
Đáp: Phá
tám đảo có bốn ý:

Phá tám đảo không kết thành khô tươi, chính là
Thông Biệt Viên bất định.

Phá tám đảo kết thành bốn khô, định thành Thông giáo.

Phá tám đảo kết thành bốn tươi định thành Biệt giáo.

Phá tám đảo kết thành bốn khô tươi tức là Viên giáo.

Nay nói phá tám đảo dung Tịnh danh quở trách
Ca-chiên-diên phá năm
nghóa của Ba tạng, nói năm nghóa Ma-ha-diễn tức kết
thành bốn khô, cho nên
hai trăm vị tỳ-kheo tâm đắc giải thoát, chính là ý của Thông giáo.

2. Nói về tánh địa: Nếu nhân Tổng tưởng niệm thì thành ba mươi bảy phẩm trợ đạo. Sơ phát hữu lậu, năm Ấm của phát thiện gọi là pháp Noãn.
Nghóa pháp Noãn nói như
trước, tăng tiến tâm sơ, trung, hậu nhập pháp
đảnh pháp nhẫn, cho đến
nghóa thế đệ nhất gọi là nội phàm tánh địa.
Nghóa của tánh địa đều
nói như trước. Nhưng vì từ Càn tuệ địa tu tập
phương tiện Vô sinh có
khác, cho nên nói tâm sơ, trung, hậu của tánh địa
giai tuệ khéo léo cũng
có khác nhau. Vụng khéo tuy khác nhau nhưng
đều điều phục mê hoặc
kiến đế giới nội.

Nói về tám nhân địa:
Tức là tín hạnh và pháp hạnh của ba thừa, thể thấy giả để phát chân dứt hoặc kiến đế, ở trong
Tam-muội Vô gián tức là giai
vị tám nhân địa. Kiến địa:
Tức là Ba thừa đồng thấy lý của nghóa đệ nhất tứ đế
vô sinh,
đồng dứt kiến hoặc tám mươi tám kết sử.

Hỏi: Trước nói về thể pháp nhập không, sau phá thuộc ái thuộc
kiến. Nay vì sao kiến hoặc dứt hết trước, thuộc ái
dứt tận sau? Đáp: Kiến hoặc mới ái cũ, thể giả
nhập không, tuy là phá đủ,
kiến thì dễ, dứt ái thì khó trừ. Thí như cắt
cọng sen, hoặc tay bẻ gãy cọng
sen, bẻ đứt luôn cả
sợi tơ. Hoặc dùng dao đứt cả cắt
tơ sen. Người thứ
lớp chứng quả, kiến
hoặc tuy dứt, tư hoặc vẫn còn. Người chứng siêu
việt thì kiến hoặc, tư hoặc đều dứt. Bạc địa:
Thể ái giả tức là phát chân
sáu phẩm vô lậu, dứt
sáu phẩm
cõi dục, chứng giải
thoát thứ sáu và giải thoát mỏng ở cõi Dục.
Lìa dục địa:

Tức là người Ba thừa thể ái giải tức là dứt năm kết
sử hạ phần
ở cõi Dục, lìa phiền não cõi Dục.

7.Nói về địa: Tức là người ba thừa thể sắc, vô sắc ái là chân, phá chân vô lậu, dứt
năm kết sử thượng phần, bảy mươi hai phẩm dứt
hết, dứt việc trong ba
cõi, hoặc nghiệp rốt ráo, đã nói về địa xong.

Bích-chi-phật địa:
Duyên giác,
Bồ-tát phát chân vô lậu, năng lực công đức rất
lớn, cho nên có công
năng phá trừ tập khí.
Bồ-tát địa:

Từ không nhập giả quán hai lưu, quán sâu hai đế tiến đến dứt
tập khí. Sắc vô minh đắc
thành pháp nhãn, đạo chủng trí giới ngoại,
thần thông du hý, thanh
tịnh cõi nước Phật, thành tựu chúng sinh, học
mười lực, bốn vô sở
úy, mười tám pháp bất cọng, đại Từ đại Bi của
Phật dứt tập khí.

10. Phật địa: Năng lực công đức lớn, cùng trí tuệ một niệm tương ưng tuệ quán chân đế, tập khí
hoàn toàn hết, cho nên luận Trí Độ chép: Năng lực
trí tuệ của Thanh văn yếu
như ngọn lửa nhỏ thiêu đốt cây cối, tuy nhiên còn lại thân lực trí tuệ của Duyên giác mạnh như ngọn lửa lớn thiêu
đốt cây cối, cây cháy
than tàn nhưng tro còn. Trí lực của Phật rộng lớn
như ngọn lửa to, tro than đều hết, cũng giống như ví
dụ thỏ, ngựa, voi qua sông.

Hỏi: Bồ-tát và Phật địa tên khác, Nhị thừa đâu được nói chung? Đáp: Tên tuy khác đồng là bậc Vô học ứng cúng, đắc
Niết-bàn hữu dư y, cùng quy về tro tận, chứng quả là một, danh nghóa
không khác, chính là danh
nghóa rốt ráo đều đồng.

2. Xét tên riêng nghóa chung có hai ý: Y cứ vào Ba thừa và Thập địa ở trước, Bồ-tát lập riêng tên gọi Nhẫn.

Nói về tên riêng nghóa chung của tên gọi Biệt giáo.

1.Dùng giai vị của Thông giáo lập giai vị riêng tên riêng
mà nghóa chung.
Nghóa chung như trước đã nói. Nay nói về tên riêng. Biệt là
Bồ- tát đặt tên phục nhẫn, nhu
thuận nhẫn, vô
sinh nhẫn.
Vì sao?

Càn tuệ địa Ba thừa đều hàng phục kiến hoặc mà Bồ-tát lại hàng phục tên gọi nhẫn. Bồ-tát tin nhân duyên là không, nhưng đối với tứ đế vô
sinh hàng phục được tâm mình, phát bốn thệ nguyện rộng lớn,
tuy biết chúng sinh như hư
không mà phát tâm độ tất cả chúng sinh.

Vì Bồ-tát muốn độ tất cả chúng
sinh như độ hư không, cho nên
kinh Kim
Cương Bát-nhã chép: Bồ-tát nên hàng phục như thế, cái gọi
là diệt độ vô lượng
vô biên chúng sinh mà không có chúng sinh nào được diệt độ.
Kế nói về ba thệ nguyện hàng phục tâm mình cũng giống như
thế, cho nên ở giai vị
Càn tuệ địa tu dừng tâm, tên khác là phục nhẫn
khác Nhị thừa.
Biệt Tưởng, tổng tưởng niệm xứ đều gọi
Phục Nhẫn cũng giống như thế.

Lại nữa, người Ba thừa đồng phát năm Ấm thiện hữu lậu,
sinh giống như giải đều
có công năng hàng phục kiến hoặc, thuận lý nghóa đế đệ nhất mà Bồ-tát chỉ nhận tên gọi nhẫn nhu thuận,
Bồ-tát chẳng những hàng phục kết
sử thuận lý. Mà còn cứu độ tất cả
chúng sinh,
hàng phục tâm và thực
hành sáu Độ. Trong tất cả việc phước đức trí tuệ
đều rốt ráo. Như Ba tạng
giáo môn, ba A-tăng-kỳ tu sáu Độ cho đến
không tiếc thân mạng, cho
đến đầy đủ trung nhẫn.

Nay Bồ-tát này cũng giống như thế,
dùng không, vô tưởng, vô nguyện đều phục các căn. Muốn làm cho chúng
sinh đầy đủ
sáu Độ
cho nên gọi là nhẫn Nhu thuận.

Lại nữa người Ba thừa đồng phát chân vô lậu hoặc biết dứt đoạn đồng gọi là
Vô sinh mà Bồ-tát chỉ thọ tên gọi pháp nhẫn vô
sinh
để thấy nghóa đế đệ
nhất. Tuy dứt kết sử mà không sinh tâm chấp chánh cho nên thọ nhận tên gọi pháp nhẫn
vô sinh, vì
sao? Vì nếu
sinh tâm
thủ chứng thì rơi vào
Nhị thừa, không được nhập Địa thứ chín của Bồ-tát.
Lại nữa người Ba thừa cùng đắc thần thông mà người
Nhị thừa không thể dùng
thần thông, thành tựu chúng sinh, thanh tịnh cõi
nước Phật. Cho nên không
thể gọi là du hý. Bồ-tát có thể như vậy, cho
nên Bồ-tát có thể thọ
tên gọi thần thông du hý. Bậc A-na-hàm tuy dứt
năm kết sử hạ phần mà
không thể xả bỏ thiền định sâu xa sinh lại cõi
Dục, hòa quang lợi vật
mà không cùng đọa. Bồ-tát có thể như thế, nên
gọi riêng là lìa dục thanh tịnh.

Hỏi: Thông Ba
thừa giáo đồng quán hai đế, y cứ vào giai vị
làm sao phân biệt?
Đáp: Nhị
thừa tuy quán hai đế một bề thể giả nhập không,
dung chân dứt kết sử,
cho đến quả vô học. Bồ-tát cũng quán hai đế, từ
Càn tuệ cuối đến kiến địa, phần nhiều dùng quán từ giả
nhập không,
đắc nhất thiết trí tuệ
nhãn phần nhiều dụng chân, từ bạc địa học du hý
thần thông phần nhiều tu
quán, từ không nhập giả, đắc đạo chủng trí pháp nhãn, phần nhiều dùng thế tục.
Từ Bích-chi-phật địa,
(7
5
1) học hai quán thuần thục, chiếu soi hai đế nhập Bồ-tát địa, tự nhiên chảy vào biển
Tát-bà-nhã.
Chính là không có tâm dụng công tu chủng trí Phật
nhãn, Phật địa tròn sáng
thành nhất thiết chủng trí, Phật nhãn tròn đầy chiếu hai đế rốt ráo. Nên luận Đại
Trí Độ chép: Trong pháp Thanh văn gọi là Càn tuệ địa, đối với Bồ-tát tức là
Phục nhẫn, trong pháp Thanh văn gọi là tánh địa, trong pháp Bồ-tát gọi là nhẫn
Nhu thuận, trong pháp
Thanh văn gọi là
Bát nhân địa, trong pháp Bồ-tát gọi là pháp nhẫn
Vô sinh, trong pháp Thanh văn
gọi là kiến địa, trong pháp Bồ-tát là quả vô
sinh pháp nhẫn, trong pháp
Thanh văn gọi là bạc địa, trong pháp Bồ-tát
gọi là du hý năm thần
thông, trong pháp Thanh văn gọi là ly dục địa, trong pháp Bồ-tát gọi là ly dục thanh tịnh
A-la-hán địa, trong pháp
Thanh văn tức là
Phật địa. Ba mươi bốn tâm của Ba tạng Phật phát chân dứt
kết sử trong ba cõi, ngang
với a-la-hán. Kinh Đại Phẩm: A-la-hán hoặc
trí hoặc đoạn, là vô
sinh pháp nhẫn của Bồ-tát.

Kinh Đại Phẩm chép: Bích-chi-phật
hoặc tri hoặc đoạn, ấy là
vô sinh pháp nhẫn của Bồ-tát tức đối với
Bồ-tát Bát địa dứt trừ tập khí,
Cửu địa quá Bích-chi-phật
địa nhập giai vị Bồ-tát. Giai vị Bồ-tát ở Cửu địa, Thập địa chính là
Bồ-tát Thập địa nên biết giống như Phật. Tập khí
này chưa hết, qua Bồ-tát địa thì nhập
Phật địa, dùng thệ nguyện giúp cho
tập khí sinh vào tám
tướng thành đạo ở Diêm-phù-đề

Xét suy tướng như ở trước:

Đại tiểu
thừa đồng khác, như luận Đại Trí Độ phân biệt.

Tướng thành đạo:

Dưới cội Bồ-đề được một niệm tương ưng, tương ưng với lý tứ
đế vô sinh, dứt tất cả phiền não, tập khí đoạn tận, đầy đủ đại Từ đại
Bi, mười sáu tứ vô sở
úy, mười tám pháp bất côïng, bốn trí vô ngại, tất
cả công đức vô ngại,
tất cả công đức trí tuệ gọi là Phật.

Tướng xoay bánh xe pháp:

Quyền trí khai
Ba tạng, bánh xe pháp sinh diệt tứ đế, thật trí
nói Ma-ha-diễn bánh xe
pháp vô sinh tứ đế chung cho người Ba thừa.

Tướng nhập Niết-bàn:

Nhập Niết-bàn vô dư giữa hai cây
sa-la như củi hết lửa tắt,
để lại Xá-lợi làm
ruộng phước cho trời người. Ấy là tám tướng thành đạo Thông giáo Đại thừa. Chính là người ba thừa đồng thấy lý chân đế,
đồng đắc hai loại
Niết-bàn nhưng sự khác nhau về tám tướng thành đạo
của Đại thừa. Chính là
Thông giáo Đại thừa, biệt là Bồ-tát lập danh vị.

2.Nói rõ dùng tên biệt giáo, biệt vị, tên riêng mà
nghóa chung, tức là Ba thừa đồng quán lý nghóa đế đệ nhất, dùng tên Biệt giáo nói về
giai vị Bồ-tát, y cứ
điều này có hai ý:

Y cứ tên riêng nghóa chung nói về giai vị: Phân biệt:

Y cứ tên riêng nghóa chung nói về giai vị:
Tên riêng:
Thập tín, ba mươi tâm, Thập địa. Vị thiết luận tức là Càn tuệ địa phục nhẫn ba mươi tâm tức là tánh địa
Nhu thuận nhẫn.
Bát nhân địa kiến địa tức là
sơ hoan hỷ địa, vì đắc
Vô sinh nhẫn, cho
nên kinh Đại Phẩm chép:
Tu-đà-hoàn hoặc biết hoặc đoạn, đều là vô
sinh pháp nhẫn của Bồ-tát.

Bạc địa hướng quả: Hướng là quả ly cấu địa, Phát quang địa,
cho nên kinh Đại Phẩm
chép: A-na-hàm hoặc trì hoặc đoạn là vô sinh
pháp nhẫn của Bồ-tát
A-na-hàm hướng quả.

Hướng là Diệm địa, quả tức là Nan Thắng địa, cho nên kinh Đại Phẩm chép:

A-na-hàm trí
đoạn là Bồ-tát, tức là vô sinh nhẫn của Bồ-tát.
La- hán địa hướng quả.
Hướng là Hiện Tiền địa, quả là viễn hành địa,
cho nên A-la-hán trí đoạn
là vô sinh pháp nhẫn của Bồ-tát.
Bích-chi-phật địa tức là
Bất động địa thứ tám, dứt trừ tập khí, cho nên kinh Đại
Phẩm chép: Bích-chi-phật
trí đoạn là vô sinh pháp nhẫn của Bồ-tát.
Bồ-tát tức là Thiện tuệ địa thứ chín, Đệ thập Pháp vân địa
nên biết như Phật.
Phật địa đã nói ở trước, khi ngồi đạo tràng một niệm tuệ tương ưng dứt
hai chướng, tập khí tận, là tập khí phiền não chướng và
sở
tri chướng, hóa độ tất
cả chúng sinh có duyên xong, nhập Niết-bàn vô dư, như củi hết lửa tắt, tám tướng thành đạo như đã nói ở trước.
Chính là dùng tên gọi biệt
giáo để nói về giai vị, tên khác mà nghóa đồng,
còn thuộc về giai vị Thông giáo.

Phân biệt:

Hỏi: Từ Sơ địa đến Thất địa đối với bốn quả xuất xứ từ kinh luận
nào?
Đáp: Các
kinh luận đều nói nhưng cao thấp khác nhau. Các Pháp

sư đời
sau nói cũng
khác nhiều. Sở dó như vậy, vì có người nói:
Kiến địa chỉ đối với
Sơ địa, điều này như ngày nay
sử dụng. Hoặc lấy tam địa
đối Kiến địa.
Kinh nhân Vương nói bốn địa đều đối kiến địa. Điều này
khó có thể y cứ. Nhưng
kiến địa của Thông giáo vốn là con đường Vô
gián, không xuất phát từ
quán chứng Tu-đà-hoàn, há từ Sơ địa dứt kiến
cho đến Tam địa, hoặc nói
Tứ địa. Nếu dứt hoặc nghiệp riêng không
chung với Nhị thừa, nói
rõ nghóa này hoặc có điều đó.

Lại hoặc nói
Lục địa dứt kết sử gọi là ngang với A-la-hán, hoặc

nói Thất địa
gọi là A-la-hán, điều này khó định được. Lần lượt hai
quả kinh luận đối chiếu
đã không nhất định hai quả ấy thì ý có thể biết,
đã không thể định cứ,
nay dùng nghóa để đối chiếu giai vị tuy nhỏ
nhưng không thể định chấp.

Y
cứ vào Thông giáo nói về giai vị giải thích xứng
nghóa thanh tịnh vô cấu:

Giai vị Đại
só ở vào lý tánh bổ xứ chân đế tự nhiên
sáng tỏ,
gọi là tịnh, hai chướng chánh hoặc nội giới đã dứt tập khí mỏng dần,
nên gọi là vô cấu. Trí
tuệ ở trong tương ưng với chân đế, ngoài có thể xứng với căn tánh thần thông nói pháp của
Ba thừa, nên gọi là xứng, chính
là lược nói tên gọi
Đại só Thông giáo thọ nghóa thanh tịnh vô cấu cho
nên phải thị hiện thân
Bồ-tát, dùng hình tiếng này, mượn thân tật bệnh nói pháp như mộng huyễn cho vua chúa
Trưởng giả, khuyên cầu Bồ-đề,
lại phá Ba tạng giáo Ba
thừa, đối với sự nghiêng lệch vụng về nếu tìm
Sư La-thập để chú giải
ý của Duy-ma đồng dùng ý này. Các Pháp sư
đời Trần và đời Lương
giảng Văn kinh này quyết đoán giai vị Bồ-tát ý
có cao thấp, tuy có đổi
chút không đồng. Ngày nay, các nhà thường
trông mong dùng ý Thông
giáo giải thích kinh này.



TỨ GIÁO NGHÓA
<卷>QUYỂN 9</卷>

Y theo Biệt giáo nói về giai vị, giải thích nghóa thanh tịnh vô
cấu. Biệt giáo nói nhân
duyên giả danh, lý Phật tánh Như Lai tạng,
Bồ-tát lãnh thọ giáo môn nầøy tu hành đắc chứng nên có
sâu cạn, cho nên
phải nói về giai vị nhập
đạo của Biệt giáo, cũng có bốn môn:

Môn hữu,
Môn không

Môn vừa hữu vừa không.

Môn chẳng phải hữu, chẳng phải không.

Biệt giáo tuy
có bốn môn nhưng tìm ý trong kinh luận phần nhiều dùng vừa hữu môn vừa không môn để nói về hành vị, như
kinh Niết-bàn nói: nghóa không Đệ nhất gọi là
Phật tánh. Lại nói: Người trí thấy không và không không Thanh văn và
Bích-chi-phật thấy không mà chẳng
thấy không không.

Không không:
Là Phật tánh. Nếu hướng cơ lợi vật, bốn
môn nhập đạo, đều theo căn duyên đâu thể dùng
nghiêng lệch. Nhưng nói về
nghóa giai vị thì việc phải
như thế. Bởi vậy ngày nay nói về hành vị của Biệt giáo, lại y cứ môn không hữu để nói, ở đây có bốn ý:

Kinh luận trích
giai vị Bồ-tát về Biệt giáo khác nhau. Nói chung giai vị.

Giải thích riêng.

Y cứ giai vị
của Biệt giáo để giải thích nghóa thanh tịnh vô cấu.

Kinh luận nêu ra giai vị của
Bồ-tát Biệt giáo đoạn phục, đối
chiếu pháp môn khác nhau:
Y cứ Biệt giáo nói về nhân duyên giả danh, Hằng hà
sa
Phật pháp, Phật tánh lý
Niết-bàn thường trụ. Bồ-tát lãnh thọ giáo này,
quán lý ba đế, nhiều kiếp tu muôn hạnh, dứt Hằng hà
sa biệt hoặc vô tri.
Muốn thấy Phật tánh cầu bốn đức
Niết-bàn thường trụ chính là giáo
biệt lý biệt. Đoạn biệt, vị biệt, nhân biệt, quả biệt. Ở đây chỉ nói về nhất
thừa. Người Nhị thừa
nghe điều này như câm như điếc. Nhưng kinh luận nói
về danh
sớ biệt vị nhiều ít, đoạn phục cao thấp, đối chiếu các pháp
môn phần nhiều có sự
khác nhau, có ba ý:

Số giai vị khác nhau.
Đoạn phục
cao thấp khác nhau.
Đối chiếu
các pháp môn khác nhau.

Số giai vị khác nhau:

Như kinh Hoa Nghiêm nói ba mươi tâm,
Thập địa, Phật địa, có bốn mươi mốt địa.
Kinh Anh Lạc nói năm mươi hai giai vị. Kinh Nhân Vương nói năm mươi mốt giai vị.
Kinh Kim quang Minh mới dịch
chỉ trích Thập địa Phật
quả, kinh Thắng Thiên Vương, Bát-nhã Đại
Phẩm cũng chỉ nói Thập địa
Phật quả, không nói ba mươi tâm, địa
vị Đẳng giác.
Kinh Niết-bàn nói năm hạnh mười công đức, y theo nghóa phối hợp giai vị giống như ba mươi tâm
Thập địa, Phật địa mà văn không
nêu tên. Lại luận Thập
địa, luận Nhiếp Đại thừa, luận Đại Trí, luận
Thập trụ Tỳ-Bà-Sa, luận Đại Trí Độ đều giải thích địa vị Bồ-tát các
kinh luận như thế nói về các giai vị Bồ-tát, danh
số nhiều ít khác nhau, đoạn phục cao thấp cũng khác, đối chiếu các pháp môn nói về giai vị
đều khác nhau,
sở dó như vậy vì đây đã nói về hành vị Bồ-tát.
Sinh thân, Pháp thân, nội giới,
ngoại giới.
Như Lai phương tiện dùng bốn tất-đàn hóa độ chúng
sinh nội giới tùy cơ được lợi ích đâu được định nói nếu không tìm rộng kinh luận thì không biết đồng khác, nghiêng thiên về định
chấp không thêm tranh
luận, đây đồng với không mắt mà tranh với mặt trời ở trên trời. Nay nói rõ thứ vị của Đại thừa
Biệt giáo, phải dùng hai
kinh Anh Lạc, và Nhân
Vương, nếu nói về đoạn phục cao thấp phải y cứ ba quán của Đại Phẩm. Nếu nói quán hạnh đối ý pháp môn, thuộc năm hạnh
của Niết-bàn, giải thích nghóa đối chiếu các pháp môn tùy tiện
tìm tòi các kinh luận.
Một nhà nói pháp chính là ở sơ tâm quán môn, giáo môn phải rõ ràng.
Chư Phật Bồ-tát, Ba thừa
Thánh vị; Phàm phu
không thể lường, đâu thể vọng nói ma cần rõ về giai vị. Người biết ý Đại thừa, nếu hành nhân tu đạo phá tâm tăng
thượng mạn, nếu nói pháp
giảng kinh quyền phải bỏ văn dẫn vật, ít hướng, lại muốn làm cho người nghe đều biết kinh luận Đại thừa, hành vị Bồ-tát về Biệt giáo khác nhau,
đâu thể nghiêng chấp thị phi cạnh tranh. Hỏi:
Tại sao nói về danh
số lấy kinh Anh Lạc và
Nhân Vương làm pháp vị danh mục? Đáp:
Hoa Nghiêm đốn giáo phần nhiều nói bốn mươi mốt địa
viên vị, lai không nêu ra
tên Thập địa. Các kinh văn Đại thừa Phương Đẳng phần nhiều nói các pháp môn không các chánh giai vị. Bốn thời Bát- nhã trước
phần nhiều cũng nói về ý pháp môn quán hạnh của
Bồ-tát, cũng không nói
về giai vị. Nay kinh Anh Lạc nói năm mươi hai giai
vị, danh nghóa đầy đủ là
kết thành giai vị Biệt Viên của các kinh Đại thừa
Phương đẳng.
Nhân Vương, Bát-nhã nói năm mươi mốt giai vị là
kết thành giai vị Biệt
Viên bốn thời Bát-nhã ở trước.

Pháp Hoa chỉ
khai quyền vị chung riêng, hiển một Viên vị.
Niết- bàn Đại thừa
cũng nói rõ hai vị Viên Biệt mà không nêu đích xác danh mục

Hỏi: Đoạn phục cao thấp, vì sao dùng Ba quán của Đại thừa?
Đáp: Nghóa một nhà thì tiện.

Hỏi: Quán hạnh biệt giáo đối chiếu pháp môn, vì sao dùng
năm hạnh của Niết-bàn ?
Đáp: Thời
mạt pháp nhập đạo phải được hợp nghi, Biệt giáo
nói về quán hạnh có hai loại:

Không cùng thuyết Nhị thừa.

Như Hoa Nghiêm,
luận Thập địa, Trì Địa, chín loại giới định
tuệ và luận nhiếp Đại thừa.

Cùng thuyết Nhị thừa.

Như phương Đẳng, Đại phẩm, Trung luận, Thích luận.

Nay nói năm hạnh của Niết-bàn thật là yếu nghóa hạnh dụng thời Mạt pháp.

Nói chung về giai vị Bồ-tát của Biệt giáo có ba ý: Y
cứ kinh Anh Lạc nói về số giai vị.

Nương vào Ba
quán, kinh Đại phẩm nói về đoạn phục.

Y cứ kinh Niết-bàn đối chiếu pháp môn và nói về giai vị.

1) Y cứ kinh Anh Lạc nói về số giai vị. Kinh Anh Lạc có bảy loại nói về giai vị bảy vị: Thập tín.
Thập trụ. Thập Hạnh.

Thập hồi hướng. Thập địa.
Đẳng giác. Diệu giác địa.

Sơ Thập tín tức là ngoại phàm là giai vị Càn tuệ địa phục
nhẫn của Biệt giáo.

Thập trụ là học giai vị chủng tánh. Từ đây trở đi dứt hết ba
mươi tâm giải hành vị
đếu là tánh địa nội, phàm của Biệt giáo, là giai vị nhu

thuận nhẫn. Y
cứ vào nghóa để suy ra như pháp nhẫn.
Thập hạnh:
Tánh chủng tánh, nghóa Biệt giáo suy ra bằng pháp Đãnh.

Thập hồi hướng: Đạo chủng tánh, nghóa của Biệt giáo suy
bằng pháp nhẫn, Thế đệ nhất.

Hỏi: Biệt giáo đều phải nói rõ về Noãn, Đãnh, Nhẫn hay không? Đáp: Thập địa đã đối với bốn quả cho nên phải rõ,
Thông giáo chung chân tợ giải
thích Noãn, Đãnh, Nhẫn, Thế đệ nhất pháp.

Nay Biệt giáo
phân biệt chân tợ, giải nghóa đặt tên phán quyết rõ ràng. Thập địa:
Thánh chủng tánh. Ở đây đều nhập bốn quả Thánh vị
của Biệt
giáo, đều dứt vô minh và kiến hoặc, tư hoặc.
Đẳng giác vị: Là Đẳng giác tánh, nếu mong vào Bồ-tát gọi
là Đẳng giác Phật địa.
Hoặc mong vào Phật địa gọi là Bồ-tát Kim
Cương tâm cũng gọi là
Bồ-tát Vô Cấu Địa.

Diệu Giác địa: Là diệu giác tánh, tức là Phật rốt ráo, quả
Bồ-đề, quả đại Niết-bàn
Y
theo kinh Đại phẩm và ba quán hợp vị nói về đoạn phục cao
thấp:

Kinh Đại Phẩm chép: Phật bảo
Xá-lợi-phất rằng
Bồ-tát muốn
đầy đủ đạo
tuệ phải học Bát-nhã ba-la-mật đa. Chính là Thập tín học từ giả
nhập không, phục ái luận kiến luận dục, nhập vào
Thập trụ. Nếu đắc Thập trụ tức
là dứt kiến hoặc và tư hoặc của nội giới, muốn
dùng đạo tuệ đầy đủ
Đạo chủng trí phải học Bát-nhã, đây là từ
không nhập giả, vào
Thập hạnh, muốn được đạo chủng tuệ đầy đủ nhất thiết
trí phải học Bát-nhã,
đây chính là tu Trung đạo chánh quán, vào Thập hồi hướng. Muốn dùng Nhất thiết trí đầy đủ nhất thể chủng trí phải
học Bát- nhã, đây là chứng Trung đạo chánh quán nhập
Thập địa. Muốn dùng nhất thiết chủng trí
dứt tập khí phiền não phải học Bát-nhã, đây chính là đẳng giác vị vô minh phiền não đạo tận, gọi là Phật, tức là
Diệu giác địa.

Hỏi: Vì sao
luận Trì Độ nói Phật nói đắc trong ba trí một tâm?

Đáp: Vì hiển
bày Viên giáo từ một địa đầu tức đầy đủ tất
cả các địa. Nếu chấp vào nghóa này thì trái với nghóa phẩm ba tuệ nói
ba trí biệt tướng.

Theo kinh Niết-bàn nói năm hành hợp vị:

Giới Thánh hạnh, định Thánh hạnh, tứ đế sinh diệt. Tuệ
Thánh hạnh tức là
Thập tín. Tứ chân đế
vô sinh, tứ Thánh là Thập hạnh nói về
tu nhất chân đế, tứ Thánh đế vô tác tức là
Thập hồi hướng.
Nếu phát cái thấy chân chánh nhất thật đế, chứng tứ Thánh đế
vô tác tức là Thánh hạnh vị.
Vô úy địa
sắc hai mươi
lăm Tam-muội, có công năng phá
hai mươi lăm cõi, gọi là Hoan hỷ địa.

Năm hạnh đầy
đủ mà nói mười công đức đây là biểu thị trụ
công đức của Thập địa
đại Niết-bàn. Quá đây nói về trụ đại Niết-bàn tức
là Diệu giác địa.

3) Giải thích riêng Giải thích bảy lần: Nói về tâm Thập tín gồm: Tín tâm. Niệm tâm.
Tinh tấn tâm. Tuệ tâm.
Định tâm. Bất tuệ tâm.

Hồi hướng tâm. Hộ pháp tâm. Giới tâm.
Nguyện tâm.

Mười tâm này gọi chung là Tín tâm:

Tín tâm: Nghóa là
thuận theo. Nếu nghe nói
Biệt giáo, nhân
duyên giả danh, Tứ đế
vô lượng, lý Phật tánh thường trụ Tam bảo, tâm thuận theo không nghi nghờ, gọi là
Tín tâm. Nay giải thích
sơ lược về
tín tâm, có hai ý:

Phát tâm Bồ-đề

Hành đạo Bồ-tát

Phát tâm tức là mắt, tu hành là chân, vì tay chân đầy đủ nên được vào ao mát mẻ tức là nghóa trực thiện Sơ hiền của
Biệt giáo. Một người phát tâm Bồ-đề,
nghe kinh điển Đại thừa Phương Đẳng, do đó tâm
tin hiểu, phát thệ nguyện đại Bi.

Kinh Đại Niết-bàn nói có năm hạnh:

Thánh hạnh.

Phạm hạnh.

Thiên hạnh.

Anh nhi hạnh.

Bệnh hạnh.

Vì sao Bồ-tát
tu Thánh hạnh, nếu từ Như Lai nghe kinh Đại
Niết- bàn này rồi sinh
lòng tin rồi nghó: chư Phật, Thế Tôn có con đường vô thượng, có đại
chánh pháp, đại chúng
chánh hạnh. Lại có kinh điển
Đại thừa và Phương
đẳng. Ta phải nguyện cắt ái tu đạo tức là Tín tâm.
Vì sao? Vì nếu nghe kinh Đại
Niết-bàn tín tâm vui mừng, tức là tin
Phật tánh Tam bảo thường
trụ tức là tin không nhân không quả, là quả
đại Niết-bàn. Nếu nghe
năm hạnh tâm sinh ưa thích cái nhân chẳng phải nhân là nhân
Thánh hạnh. Nếu tín tâm khai phát tức là phát tâm
Bồ-đề. Muốn hành đạo
Bồ-tát, phát tâm Bồ-đề tức là Từ bi thương xót tất
cả chúng sinh. Đối với
tứ Thánh Đế vô lượng.

Từ là đem vô lượng niềm vui đạo diệt ban cho chúng sinh, Bi là cứu khổ vô lượng khổ tập cho
chúng sinh, khởi vô lượng bốn
thệ nguyện rộng lớn.

Người chưa qua vô lượng khổ đế thì làm cho họ vượt qua.
Người chưa hiểu tập đế
vô lượng thì làm cho họ được hiểu. Người chưa an
ổn ở đạo đế vô
lượng thì làm cho họ được an. Người chưa đắc diệt đế vô lượng thì làm cho họ được đại
Niết-bàn thường, lạc, ngã, tịnh. Ấy là
Bồ- tát Biệt giáo do tin
hiểu mà phát tâm Bồ-đề.

Hỏi: Trước nói nhân kinh Niết-bàn có bốn loại Thánh đế, y
theo người này mà nói
về giai vị Bồ-tát của Biệt giáo. Nay vì sao chỉ y theo
tứ Thánh đế vô lượng, mà phát thệ nguyện rộng
lớn, không chấp
vào bốn loại Tứ đế
phát nguyện? Đáp: Nếu ở
Biệt giáo, bốn loại Tứ đế này đều gọi là
Vô lượng, vì sao? Vì Bồ-tát quán
tứ đế vô lượng, sinh diệt, đều phục tâm khác
với Nhị thừa. Quán tứ đế vô lượng
vô sinh, dứt
Kết sử nội giới khác với
Nhị thừa, quán lý Như
Lai tứ đế vô lượng sinh diệt. Tuy chẳng phải vô
tác mà người Nhị thừa
cũng không nghe tên gọi này.

Nếu chứng tứ đế vô tác, bấy giờ vô tác cũng gọi là vô lượng,
vì sao? Vì y vào nhất thật đế thì có bốn đế, gọi là vô tác, pháp tướng nhân quả thế gian và xuất thế gian
số lượng vô biên đồng với hư không,
cũng gọi là vô lượng,
duyên tứ đế vô lượng phát tâm Bồ-đề tức là
bốn loại Tứ đế.

Hỏi: Nếu hai
loại tứ đế sinh diệt và tứ đế vô sinh đều gọi là
Vô lượng, vì sao kinh Thắng-man nói tên gọi tứ Thánh Đế hữu lượng?

Đáp: Tuy số
vô biên vô lượng, người Nhị thừa tâm đồng quy
tro diệt, nên gọi là Hữu lượng.

Hỏi: Nếu có vô tác vì sao không y cứ vào vô tác mà phát tâm?
Đáp: Vô tác này giống như là vô lượng, khi dùng
vô lượng và vô
tác chứng
quả gọi là phi từ nghị vô tác. Nếu sinh diệt cùng tận,
không phải tứ đế vô sinh.

2. Hạnh Bồ-tát: Tức là thọ trì, đọc tụng Đại thừa phương đẳng để giải thoát cho người, tự hành Thánh hạnh cũng dạy người thực hành Thánh hạnh.

Tự mình thực hành Thánh hạnh:

Kinh Đại Niết-bàn nói về Thánh hạnh có ba loại:

Giới Thánh hạnh
Định
Thánh hạnh

Tuệ Thánh hạnh

Bồ-tát tư duy về lý Phật tánh, sâu xa khó thấy, trước tâm
không thể đốn nhập,
nhất định phải trì giới, tu định tuệ. Kế ba quán đều tâm mà nhập
Trung đạo. Hoặc chướng của ba quán nếu dứt trừ mới đắc đạo, thấy
Phật tánh, trụ
đại Niết-bàn. Ba quán của biệt tưởng đã
nói như trước.

Giới Thánh hạnh: Bồ-tát giữ gìn năm thiên giới như phao nổi, hai thứ ái kiến phiền não la
sát đến xin. Nếu làm cho tôi khiến ông được
nhập Niết-bàn, làm cho được Niết-bàn an vui thuộc ái thế gian,
Niết- bàn vui thế gian thuộc về kiến.

Nếu Bồ-tát không theo ái kiến mà phá giới tức đầy đủ năm
chi các giới. Nghóa là đầy đủ giới
thanh tịnh, nghiệp căn bản
của Bồ-tát,
lần lượt quyến thuộc
giới thanh tịnh khác chẳng phải giới các ác giác
biết thanh tịnh, giữ gìn
chánh niệm, niệm giới thanh tịnh, hồi hướng đầy
đủ giới vô thượng
đạo, lại hộ trì tánh trọng giới, dứt các giới thế gian chê bai không khác nhau. Trì giới như thế ban cho tất cả
chúng sinh, nguyện cho tất cả chúng
sinh đều được giới
thanh tịnh,
giới thiện, giới
không thiếu, giới không
tách, giới Đại thừa, giới không thối, giới
thuận theo, giới rốt ráo, giới cụ túc, thành tựu
các giới ba-la-mật. Bồ-tát khéo
giữ gìn các giới, đắc
nhập Sơ Bất động địa, bất động không lui sụt,
không đọa lạc, không
tán loạn, ấy gọi là Bồ-tát tu giới Thánh hạnh.

Tu định Thánh hạnh:

Nghóa là từ
sơ an bát, tùy tức quán tức, nhập căn bản đặc
thắng thông minh tịnh
thiền, thấy thân có ba mươi sáu vật như người mắt tỏ mở kho thóc thấy lúa mè đậu. Lại phân biệt ba mươi
sáu vật không
thấy có ta. Lại tu tám
bối xả quán thiền, quán trong ngoài thân bất tịnh,
trừ da thịt, quán rõ
xương trắng, thấy sắc tướng của xương khác lạ.
Nghóa là mầu xanh vàng
trắng. Tướng xương như thế, cũng không có ngã,
đắc định thiền quán cõi
dục. Bồ-tát bấy giờ lần lượt quán xương, khi quán
xương xanh
thấy đông tây nam bắc của mặt đất này đều là tướng xanh, mầu vàng trắng cũng giống như thế.
 Đây chính là đắc thiền quán nhưng chưa đến giới định. Lại nói khi quán, giữa hai dầu chân mày phát
ra ánh sáng màu xanh vàng
đỏ trắng, trong ánh sáng thấy Phật, ấy là
sơ bối xả. Cho đến thành
tựu tám bối xả, tám thắng xứ, mười hai thiết
xứ, chín định thế đệ, Tam-muội sư tử phấn tấn,
Tam-muội siệu việt.
Bồ-tát trụ trong các
thiền định như bối xả thắng xứ, tu bốn Tâm vô lượng,
sáu ba-la-mật, bốn nhiếp
pháp, thần thông biến hóa tức là niệm xứ côïng. Lại nhờ thọ trì, đọc tụng Đại thừa
Phương Đẳng, trong thiền định tư
duy danh nghóa, tu bốn biện
tài vô ngại, tức là niệm xứ duyên.

Nếu niệm xứ thành tựu thì trụ ở địa kham nhẫn, ấy gọi là
Bồ-tát tu định Thánh
hạnh. Nếu hai niệm xứ này chưa tương ưng với niệm
xứ tánh thì còn thuộc
về giai vị Sơ hiền, đình tâm.

Tu tuệ Thánh hạnh: Tức là Tứ đế.

Kinh Đại Niết-bàn chép:

Khổ là tướng ép ngặt. Tập là tướng lớn lên. Diệt
là tướng vắng lặng Đạo là tướng Đại thừa. Lại nữa,
khổ: Là tướng hiện Tập: Là tướng chuyển

Diệt: Là tướng
trừ Đạo: Là tướng
năng trừ Lại khổ: là ba
khổ Tập: Hai mươi lăm hữu

Diệt: Diệt hai mươi lăm hữu Đạo: Tu giới định tuệ
Đây là
trước quán tứ đế sinh diệt, điều phục kiến hoặc, tư
hoặc, phiền não nội giới. Tu niệm xứ tánh chính là quán khổ đế
sinh diệt.
Nếu quán là khổ tập,
là khổ diệt, là đạo diệt khổ. Quán tứ đế sinh diệt
như thế bên cạnh đó lý
vô sinh vô lượng trung đạo Phật tánh, chính là
dùng tứ đế sinh diệt
điều phục nội giới, thuộc kiến thuộc ái và tất cả phiền nào kết nghiệp đều là năng lực trí tuệ niệm xứ tánh. Nghóa của bốn Niệm xứ tánh đã nói ở trước.
Nếu Bồ-tát đắc niệm xứ tánh này hợp
với niệm xứ côïng
duyên ở trước, tức là ở Kham nhẫn địa, trí tuệ gốc
lành thêm lớn, từ Sơ
tín tâm cho đến nguyện tâm, thành tựu mười tâm tức
là thiết luận ngoại phàm
Càn tuệ phục nhẫn. Hỏi: Bồ-tát về Biệt giáo thành tựu mấy pháp thì được tín tâm khác
với Thông
giáo ở trước?
Đáp: Lại y
cứ vào mười pháp thì biết không đồng.

Tin chánh nhân duyên: Tức là biết bốn loại Tứ đế nhân
duyên không loạn.

Chân chánh phát tâm Bồ-đề: Biết tứ đế vô lượng, phát tâm
thệ nguyện Từ bi.

Siêng tu chỉ quán: Biết khéo léo tu bốn loại chỉ quán thứ lớp

Phá pháp biến:
Quán nhân duyên,
sinh diệt là không, là giả,
trung đạo phá ba đế hoặc biến.

Biết thông bít: Biết bốn loại đạo diệt là thông, bốn loại khổ
tận là bít.

Khéo tu đạo phẩm: Là biết thứ lớp tu bốn loại ba mươi
bảy phẩm trợ đạo.

Khéo tu trợ đạo pháp: Là bối xả thắng xứ, có công năng thành
tất cả đối trị, sáu ba-la-mật, trợ khai ba giải thoát

Khéo biết thứ vị: Biết nhân bốn loại Tứ đế nhập bảy vị không
lạm.

An nhẫn hai giặc mạnh yếu: Là biết khi tu bốn loại đạo đế, đối

với bốn
loại khổ tập tâm có khả năng an nhẫn.

Thuận đạo pháp ái
không sinh: Biết thứ lớp tu bốn loại đạo đế
phát có pháp thuận đạo, không sinh tâm yêu đắm.

Bồ-tát tín tâm đối với biệt giáo hiểu mười việc này rõ ràng, khác với Tín tâm ở
Thông giáo. Mười pháp này, hiểu nghóa thú rất
sâu xa
thì được giải thích
mười tín tâm. Dưới đây nói về Thập tín của
Viên giáo, trích đầy đủ tướng của nó.
Kinh An Lạc chép: Tin một có mười, tin
mười có trăm. Trăm
pháp này là căn bản của tất cả đạo pháp.

2. Giai vị Thập trụ: Tức là thập giải tánh chủng tánh, sơ nhập giai vị
Thập hiền nội phàm gồm:

Phát tâm trụ

Trì địa trụ

Tu hành trụ

Sinh quý trụ

Phương tiện cụ túc trụ

Chánh tâm trụ

Bất thoái trụ

Đồng chân trụ

Pháp Vương tử trụ

Quán đảnh trụ.

Mười tên này gọi chung là Trụ, tâm hợp với lý gọi là Trụ,
cho nên kinh Nhân Vương
Bát-nhã chép: Nhập lý Bát-nhã gọi là Trụ.
Đây chính là quán thể
giả nhập không, thành phát chân vô lậu thấy lý chân đế
Thông giáo, dứt kiến hoặc, tư hoặc và chín mươi tám kiết
sự nội
giới nên gọi là Phát
tâm trụ, ở đây có hai nghóa:

Phát chân giải, trụ lý thiên chân pháp tánh.

Sinh Trung đạo
tợ giải, trụ lý đệ nhất nghóa Phật tánh.

Nếu sinh giải
thiên chân tức là tám nhân địa của Thông giáo.
Kiến địa trí đoạn ngang với trung đạo tợ giải,
tức là sơ đắc năm
Ấm thiện hữu lậu của
Biệt giáo, nhập tánh địa nội phàm của
Biệt giáo, giai vị nhu
thuận nhẫn.
Vì sao?
Vì Bồ-tát này nhờ trì giới, thiền định, nên
sinh ra trí tuệ
sinh diệt tứ đế, điều phục tâm quán tứ đế
vô sinh,
dứt kiến hoặc, tư hoặc,
phiền não nội giới, là kinh Thanh văn nói:

Năm loại giai vị Phật tử là:

Tu-đà-hoàn Phật tử

Tư-đà-hàm Phật tử

A-na-hàm Phật tử

A-la-hán Phật tử

Bích-chi-phật Phật tử

Khai một thành
hai, hợp mười phẩm tức đối với Thập trụ vị,
dứt kiến hoặc, tư hoặc
phiền não và tập khí, là ngang với Bích-chi-phật.

Dứt hết hà sa thượng phẩm nhưng Bồ-tát quán tứ đế vô sinh.
Như kinh Niết-bàn chép: Phàm phu có khổ, không có khổ đế.
Thanh văn Duyên giác có khổ, có khổ đế và không có chân đế.
Các Bồ-tát hiểu rõ khổ không có khổ, cho nên không khổ mà có chân đế. Phàm phu có
tập không có tập đế.
Thanh văn Duyên giác có tập, có tập đế. Các
Bồ-tát hiểu có tập,
không có tập, cho nên không có tập mà có chân đế.
Thanh văn,
Duyên giác có đạo phi chân, Bồ-tát có đạo có chân.
Thanh văn,
Duyên giác có diệt phi chân, Bồ-tát có diệt có chân.

Tứ chân đế vô sinh đầy đủ như Thông giáo đã nói ở trước,
nhưng kinh Đại
Niết-bàn nói: Nói về diệt đế này là
thường lạc, ý này có
đồng có khác với Thông giáo.
Đồng: Tứ
đế là chân. Thông giáo ba thừa quán tứ đế vô
sinh
thấy đế nhất nghóa tức là chân đế. Biệt:
Bồ-tát biết không tức chẳng
phải không, Biệt là biết
Phật tánh Niết-bàn
thường, lạc, ngã, tịnh. Hỏi: Nếu vậy
kinh Niết-bàn đâu được nói Nhị thừa có khổ, có khổ

đế và không chân thật.
Đáp: Đây
là nói về Ba tạng giáo môn của kinh Thanh văn,
không có quan hệ với sơ
môn Thông giáo của Ma-ha-diễn.

Nếu được diệt đạo, có thể quán Phật tánh thường trụ tức là
phát Trung đạo tợ giải,
là pháp Noãn về Biệt giáo.

1) Thập hạnh vị: Là Tánh chủng tánh, là Thập hiền nội phàm, gồm:

Hoan Hỷ hạnh

Nhiêu ích hạnh

Vô Sân hận hạnh

Vô Tận hạnh

Ly Si loạn hạnh

Thiện Quán hạnh

Vô Trước hạnh

Tôn Trọng hạnh

Thiện Pháp hạnh.

10- Chân thật hạnh Mười tên này gọi chung là Hạnh.
Hạnh nghóa là con đường hướng tới trước đã nói phát chân ngộ lý.

Từ đây lại tu từ không nhập giả, quán Tứ đế vô lượng, tứ đế vô lượng, như
kinh Niết-bàn chép: Biết các Ấm là khổ, gọi là
Trung trí. Phân biệt các Ấm thì có vô
lượng tướng, đều là các khổ, người
Thanh văn, Duyên giác chẳng thể biết được, ấy gọi là
thượng trí, ấy gọi là khổ đế vô
lượng. Biết các nhập
gọi ấy là Môn, gọi là khổ đế. Phân biệt các nhập có
vô lượng tướng đều
là các khổ, tức là khổ Thánh đế vô lượng.
Biết mười tám giới gọi là
phần cũng gọi là Tánh, tức là khổ đế.

Phân biệt các giới có vô lượng tướng đều là các khổ, ấy gọi là vô lượng khổ
Thánh đế. Nói vô lượng tập
Thánh đế: Biết ái nhân duyên
có thể sinh ra năm Ấm gọi là Tập.

Một người khởi ái còn nhiều vô lượng vô biên huống chi là tất cả chúng
sinh khởi các ái. Ái như vậy vô lượng vô biên tức là vô
lượng tập Thánh đế.
Nói vô lượng diệt
Thánh đế: Biết diệt phiền não gọi là diệt
Thánh đế. Phân biệt
phiền não không thể suy lường, diệt đế cũng giống
như thế không thể suy
lường tức là vô lượng diệt Thánh đế.

Vô lượng đạo Thánh đế: Có công năng cắt đứt phiền não gọi là Đạo đế,
 phân biết tướng đạo đế có vô lượng vô biên, lìa được phiền não cũng vô lượng vô biên, tức là vô lượng đạo
Thánh đế. Tứ đế như thế

kinh Đại
Niết-bàn chép: Đều nói người Thanh văn, Duyên giác
không thể biết được.
Nên biết đây thuộc về sở học của Bồ-tát về Biệt giáo.
Bồ-tát trụ vô lượng đạo đế này học
mười ba-la-mật. Tất cả các đạo cắt đứt trần
sa vô tri, thành tựu mười phẩm mười hạnh, từ
không nhập giả, bình đẳng
quán thành, đắc đạo chủng tuệ pháp
nhãn thanh tịnh. Giải tương tợ trung đạo chuyển rõ ràng tức là giai vị Đảnh
pháp của Biệt giáo.

Bồ-tát trụ trong giai vị này, thần thông du hý thanh tịnh cõi
nước Phật, thành tựu chúng sinh.

4.Giai vị Thập hồi hướng: Đạo chủng tánh Thập hiền giai vị nội phàm.

Cứu tất cả chúng sinh Ly chúng sinh tướng hồi hướng.

Bất hoại hồi hướng

Đẳng
quán nhất thiết Phật hồi hướng

Chí nhất thiết xứ hồi hướng

Vô tận tạng công đức hồi hướng

Tùy thuận bình đẳng thiện căn hồi hướng

Tùy thuận đẳng quán nhất thiết chúng sinh hồi hướng

Như tướng hồi hướng

Vô phược vô trước giải thoát hồi hướng.

Pháp giới vô tận hồi hướng.

Mười tên gọi này gọi chung là Hồi hướng

Hồi là sự, hướng là lý.
Hồi là nhân, hướng là quả, hồi công đức của mình đến tất cả chúng
sinh
sự lý hoà dung thuận nhập pháp giới nên gọi là
Hồi hướng. Quán chánh tu Trung đạo đệ nhất nghóa đế theo tứ
đế vô lượng, học tứ đế vô tác.
Y cứ về theo thật nên nói bốn thật. Bất tác tứ nên gọi là vô tác tứ. Quán tứ đắc thật nên gọi là
Tứ thật, nhân gọi vô lượng đắc quả là
vô tác, chứng quả dứt
khổ tập hữu đạo diệt không phải là vô tác của
Viên giáo. Nay lập danh
nghóa Tứ thật đế vô tác là ý này.

Kinh Niết-bàn chép: Nhất
thật đế gọi là chân pháp nếu pháp
phi chơn không gọi là
Thật đế. Thật đế gọi là vô điên đảo, vô điên
đảo gọi là thật đế.
Thật đế không có luống dối, nếu có luống dối thì không gọi
là thật đế. Thật đế
gọi là Đại thừa, không phải Đại thừa thì không
gọi là Thật đế.

Thật đế là lời Phật nói, không phải là lời ma nói. Nếu là lời ma nói thì không phải là
Thật đế. Thật đế là nhất đạo thanh tịnh không hai,
có thường
có lạc, có ngã có tịnh, ấy gọi là nghóa thật đế.
Lại kinh Niết- bàn chép: Nhất thật đế là
Như Lai hư không, Phật tánh không khác nhau có khổ có đế, có thật,
 có tập có đế có thật, có diệt có đế có thật, có đạo có đế có thật,
Như Lai không khổ không đế gọi là Thật. Hư không
Phật tánh cũng giống như vậy.

Kinh Niết-bàn chép: Khổ là tướng vô thường, tướng có thể cắt đứt
ấy gọi là Thật đế.
Tánh Như Lai,
không kho,å không vô thường, không có tướng
để cắt đứt ấy gọi
là Thật, hư không Phật tánh cũng giống như thế. Tập: Do năm Ấm hòa hợp mà
sinh khởi, cũng gọi là khổ, cũng gọi là vô thường, cũng có tướng để cắt đứt ấy gọi là
Thật đế, hư không
Phật tánh cũng giống như vậy.

Diệt: Phiền não diệt, vừa thường vừa vô thường, sở đắc của
Nhị thừa gọi là Vô
thường. Sở đắc của chư Phật gọi là Thường, cũng gọi
là chứng pháp, ấy gọi là
Thật đế. Tánh Như Lai không gọi là Đế, có công năng dứt bỏ phiền não, phi thường phi vô thường không gọi
là chứng biết. Thường trụ không thay đổi gọi là
Thật đế, hư không
Phật tánh cũng giống như vậy.

Đạo: Có thể
cắt đứt phiền não, vừa thường vừa vô thường
nhưng có thể tu pháp ấy
gọi là Thật đế. Như Lai phi đạo, có thể cắt đứt phiền não, không thể tu pháp thường trụ bất biến, ấy gọi là
Thật đế. Hư không Phật tánh cũng giống như vậy.

Nếu Bồ-tát học quán tứ đế vô lượng, vô tác, quán biết
Như Lai Tạng, vô lượng hạt giống không
sinh tử, cắt đứt hằng hà
sa phiền não
hạ phẩm, hàng phục vô
minh biệt kiến tương tợ trung đạo giải, lại
chuyển tăng rõ pháp giới
nguyện hạnh,
sự lý hoà dung, thành nhất thiết
trí Biệt giáo.
Đắc
sáu căn thanh tịnh tức là thế đệ nhất pháp nhẫn pháp của
Biệt giáo.

<篇></篇>



<卷>QUYỂN 10</卷>

Nói về Thập địa: Đây là giai vị Thánh chủng tánh. Từ giai vị
này thấy được Phật tánh, phát Trung đạo đệ nhất
nghóa đế quán, chiếu
soi hai đế, tâm tâm vắng lặng, tự nhiên chảy vào
biển Tát-bà-nhã, chứng tứ đế
vô tác. Nhất, thật bình đẳng pháp giới viên dung. Từ Sơ địa đến
Phật địa đều dứt vô
minh. Nhưng y cứ vào giai vị này chia làm ba đạo.

Sơ địa gọi là đạo kiến đế. Nhị địa đến Lục địa gọi là Tu đạo,
từ thất địa trở lên
gọi là Vô học đạo.

Thập địa gồm:

Hoan hỷ địa

Ly cấu địa

Minh tuệ địa

Diệâm tuệ địa

Nan thắng địa

Hiện tiền địa

Viễn hành địa

Bất động địa

Thiện tuệ địa

Pháp vân địa.

Mười tên gọi này gọi chung là Địa:

Có công năng
sinh thành trí tuệ Phật trụ trì bất động.
Có khả năng dùng đại Bi vô duyên gánh vác tất cả, nên gọi là Địa.
Hoan hỷ địa gọi là kiến đạo: Mới phát chân trung đạo thấy lý Phật tánh, dứt
vô minh kiến hoặc hiển hai thân ứng chân duyên cảm thì
ứng trăm thế giới
Phật, hiện thân mười pháp giới, nhập trí địa của
Phật ba đời, có thể tự lợi lợi tha, niềm vui lớn lao chân thật, nên gọi
là Hoan Hỷ địa.

Kinh Niết-bàn
chép: Bồ-tát thành hạnh viên mãn tức là trụ
vào Vô sở úy địa, tức là Sơ địa.

Bồ-tát Sơ địa lìa năm sợ hãi.

(không
sợ chết)

(không
sợ không sống)

(không
sợ đường ác)

(không
sợ tiếng xấu)

(Không
sợ oai đức của nhiều người)

Kinh Niết-bàn
không nói những tên gọi này nhưng nghóa suy ra thì đồng.

Nếu nói không sợ tham dục sân si, trong không có ba độc,
ngoài lìa tám ngọn gió,
ấy gọi là không sợ tiếng xấu.
Nếu nói không
sợ địa ngục tức là không
sợ đường ác, nếu
nói không sợ sa-môn,
bà-la-môn tức là không sợ đại chúng.

Nay đã nhập vô úy địa, thấy Trung đạo thì không có hai cái
chết cho nên nói không sợ chết.
Pháp thân thường còn để hiển rõ cái không
sợ
không sống,
vì để nhập vào địa này
thì có đầy đủ là hai mươi lăm Tam-muội, phá hai mươi lăm hữu, hiển bày ngã tánh của hai mươi lăm hữu. Ngã tánh
là thật tánh, ấy gọi là tuệ hạnh thành tựu. Đắc năm
Tam-muội tức là
thành tựu năm hạnh. Trụ
ở địa vô úy tức là đắc sở địa. Y theo điều
này thì có năm ý:

Đắc
hai mươi lăm Tam-muội Thánh hạnh thành tựu,

Phạm hạnh.
Thiên hạnh

Anh nhi hạnh

Bệnh hạnh.

1. Đắc hai mươi lăm Tam-muội Thánh hạnh thành tựu có ba ý:

Giải thích hai mươi lăm Tam-muội

Nói về tu hai mươi lăm Tam-muội thành tựu

Ngoại để lợi vật.

Giải thích tên của hai mươi lăm Tam-muội có bốn ý: Tức
là y cứ vào bốn tất-đàn mà lập tên.

Tùy thời gian nơi chốn mà đặt tên. Tùy tiện đặt tên

Tùy đối trị mà đặt tên Tùy lý mà đặt tên

Tùy thời mà đặt tên:

Thí như một người có hai mươi lăm đứa con.
 Tùy lúc mà đặt một chữ. Đứa lớn đặt một chữ,
 đứa kế lại đặt một chữ, không thể lấy tên đứa lớn.
 Đây cũng đặt tên cho đứa thứ hai cũng vậy, như thế thì không
lạm, hai mươi lăm tên
gọi này cũng giống như thế, mỗi trường hợp đều nêu một tên để không loạn thế đế, danh tự thế gian đều như vậy, không
thể tìm nhất định thật.

Tùy hai mươi lăm hữu mà tiện đặt tên:

Nên làm nhiều tên thì
sự nghóa
không tiện, bởi thế tùy tiện đặt
tên.

Tùy đối trị đặt tên hai mươi lăm Tam-muội. Mỗi đối
trị có nhân, do đó mà đối trị đặt tên.

Tùy ý đặt tên:

Hai mươi lăm
Tam-muội này không ngoài lý pháp tánh. Lý hợp

với nghóa,
từ nghóa mà đặt tên, danh nghóa tuy khác mà lý
thật không khác. Vì y cứ vào bốn ý này mà đặt tên hai mươi
lăm Tam-muội. Ý
của văn kinh rõ ràng,
phần nhiều dùng đối trị y cứ lý hai nghóa để đặt
tên hai mươi lăm Tam-muội.

Giải thích tu thành tựu hai mươi lăm Tam-muội. Trong một
Tam-muội đều có bốn ý:

Nêu ra nghiệp hoặc chướng của các hữu

Dùng Tam-muội trị phá

Kết thành Tam-muội

Từ bi phá hữu

Mỗi Tam-muội đều có bốn ý.

Nói về Tam-muội vô cấu phá cõi địa ngục, có bốn ý:
Nói về
nghiệp kết: Tội rất nặng không gì bằng địa ngục, ác
nghiệp cấu, kiến hoặc cấu, trần sa cấu, vô minh cấu.

Nói dùng Tam-muội phá vô minh.

Bồ-tát vì phá các cấu tu giới căn bản, phá nghiệp ác cấu trước,
tu các định như tám bối
xả hàng phục kiến hoặc, tư hoặc. Tu tuệ: Hữu tác
vô sinh dứt cấu kiến hoặc. Tu vô lượng tuệ phá
cấu trần sa. Tu tuệ
vô tác phá cấu vô minh.

Nói rõ kết thành Tam-muội:

Phá cấu kiến, hoặc cho nên
Tam-muội chân đế thành tựu.
Phá cấu nghiệp ác và cấu
trần sa nên Tam-muội tục đế thành tựu.

Phá cấu vô minh nên thành Tam-muội Trung đạo đệ nhất nghóa.
4- Nói rõ Từ bi lợi tha: Bồ-tát đã tự phá cấu địa ngục nên đắc tam muội tam đế, có lòng đại Từ bi huân xông pháp giới.
Chúng sinh có Từ bi dùng năng
lực Tam-muội, pháp tánh
bất động mà có thể ứng. Giống như Đề-Bà-Đạt-

Đa đáng vào địa ngục, tùy theo
sự thích nghi mà nói pháp phá địa
ngục. Như phẩm Thánh Hạnh
có nói. Tự tu các hạnh giới, định, tuệ cho
nên tự chứng Tam Đế
Tam-muội thành tựu. Trong thành hạnh có Từ bi
thệ nguyện cho nên phá ba
đế thượng cấu cho người, cũng phá cấu
phiền não nghiệp ác ba
đế cho người. Mình đã không còn cấu nhiễm rồi,
lại làm cho người khác
không cấu nhiễm. Cho nên Tam-muội này gọi là
Tam-muội vô cấu. Ở đây đầy đủ bốn ý giống như
trước rất dễ biết.
Kế nói về
Tam-muội bất thế phá cõi
súc sinh:
Súc sinh là
loại không biết hổ thẹn,
vì khởi nghiệp ác nên lui sụt đường lành. Vì
kiến hoặc, tư hoặc, cho
nên lui sụt, vì trần sa cấu nên lui sụt, vì bị vô minh nên
lui sụt. Bồ-tát vì phá các lui
sụt cho nên tu giới nhẫn phá nghiệp
ác tu định hàng phục
kiến hoặc, tư hoặc, tu tuệ sinh diệt vô sinh, phá
kiến hoặc tư hoặc, tu vô
lượng tuệ phá trần sa, tu vô tác tuệ phá vô minh.
Vì kiến hoặc và tư hoặc
bị phá nên thành tựu tam muội vị không lui sụt.
Vì phá trần
sa nên thành tựu hạnh
Tam-muội bất thoái.
Vì vô minh bị phá nên thành
Tam-muội niệm bất thoái. Tự mình tu hành
để phá ba loại thối,
thành ba bất thoái. Tự đắc Tam-muội ba đế. Lực
lực bi xông khắp pháp
giới, tùy theo súc sinh có cơ cảm, hoặc làm thân
voi đầu đàn chim thú.
Tùy theo sự thích nghi của chúng mà hiện thân
nói pháp, phá cõi súc sinh.
Tự mình không lui
sụt lại làm cho người không
lui sụt, cho
nên tam muội này gọi là
Tam-muội bất thoái.

- Tâm lạc Tam-muội phá cõi ngạ quỷ.

Ngã quỷ thường có tánh keo kiệt, nghiệp ác buộc ràng, đói
khát tham ái khổ.

Khổ kiến hoặc, tư hoặc phiền não, khổ trần
sa vô tri, khổ
vô minh ám độn.

Bồ-tát phá các khổ ấy, tu giới và bố thí để phá keo kiệt,
khổ ác nghiệp, khổ tu định hàng phục kiến hoặc và tư hoặc, khổ tu tuệ
sinh diệt phá kiến hoặc tư hoặc, khổ tu vô lượng tuệ phá
trần sa, khổ tu vô tác
tuệ phá vô minh, khổ phá
kiến hoặc tư hoặc thành tựu Tam-muội chân
đế vô vi tâm lạc. Phá
nghiệp ác keo kiệt trần sa khổ, thành tựu Tam-muội tục đế phân biệt đa môn tâm lạc phá vô minh khổ, thành tựu
Tam-muội trung đạo
thường lạc. Tự thân tu hành chứng đắc
Tam-muội tam lạc
tam đế, dùng năng lực
Từ bi trong các hạnh, hiện các thân hình ngạ quỷ bố thí cho chúng được no đủ rồi nói pháp cho chúng nghe để cho chúng
phá ba thứ khổ, được
ba thứ vui. Bồ-tát tự được vui này lại làm cho
người khác được vui,
cho nên Tam-muội nầøy gọi là tâm lạc Tam-muội.

- Tam-muội hoan
hỷ: Phá A-tu-la có những A-tu-la nhiều
nghiệp ác tức giận bố,
kiến hoặc và tư hoặc bố, trần sa bố, vô minh bố,
Bồ-tát để phá các
sợ hãi này nên trì giới tinh tấn mà tu các hạnh không phá giới phá nghiệp ác bố, tu thiền duyệt hỷ phá kiến hoặc tư hoặc, tu chiếu kính hỷ và vô lượng tuệ phá trần
sa bố. Tu vô tác tuệ phá vô minh bố, vì kiến hoặc và tư hoặc bị phá nên thành
Tam-muội chân không hỷ duyệt, phá nghiệp ác trần
sa nên thành
Tam-muội nhất thiết chúng
sinh hỷ kiến. Vì phá vô minh nên thành
Tam-muội Hỷ vương. Dùng năng lực
tu hành của mình đắc
Tam-muội Ba đế Hoan hỷ như thế. Dùng năng
lực Từ bi trong các hạnh
Bồ-tát sinh vào cõi A-tu-la dùng lời dịu dàng để nói pháp phá cõi tu-la làm cho họ đắc vô bố, tự không có ba điều
sợ hãi, tự chứng ba hỷ, làm cho họ không còn
sợ hãi và được hoan hỷ.
Bởi thế, Tam-muội này gọi là
Tam-muội Hoan hỷ. Kế là nhật quang
Tam-muội phá cõi Phất-Bà-Đề.
Mặt trời mới mọc ở phương Đông theo đó mà gọi tên. Mặt trời
dụ cho ánh sáng trí tuệ
chiếu soi nơi tối tăm, phá nghiệp ác mê ám, kiến hoặc tư hoặc trần
sa mê ám, vô minh mê ám Bồ-tát để chiếu
soi
các mê ám này cho nên
tu nghiệp lành giới quang, tu thiền định lưu quang, tu
sinh diệt vô sinh diệt, nhất thiết trí quang, tu đạo chủng trí quang,
tu nhất thế chủng trí
quang. Sáng sinh thì tối diệt, dùng thiện giới quang phá tối nghiệp ác, dùng ánh
sáng thiền định hàng phục tối
tăm kiến hoặc, tư hoặc. Dùng ánh
sáng
sinh diệt vô
sinh diệt phá tối tăm
kiến hoặc tư hoặc, tu vô
lượng chủng trí quang phá tối trần sa, tu ánh
sáng vô tác nhất thiết chủng trí phá tối vô minh
(7
5
7) vì phá tối kiến hoặc, tư hoặc nên thành ánh sáng mặt trời Tam-muội nhất thế chủng trí vì phá tối trần sa nên
thành ánh sáng mặt trời Tam-muội đạo chủng trí, vì
phá tối vô minh nên
thành tựu ánh sáng mặt trời Tam-muội nhất thế chủng trí.

Dùng năng lực tu hành tự chứng Tam-muội ba đế như thế, dùng
năng lực Từ bi huân xông cõi Phất-Bà-Đề, ứng
hiện nói pháp, phá ba mê nên hiển trí quang ba đế.
Tam-muội này gọi là
Tam-muội Nhật Quang.

Nói về Tam-muội Nhật Quang phá cõi Cù-da-ni:

Mặt trăng mới mọc ở
phương Tây, ở đây tùy tiện mà đặt tên.
Ánh sáng mặt trăng cũng dụ cho phá tối, giải thích
Tam-muội có bốn
ý: Giống như Tam-muội
Nhật quang rất dễ hiểu.

Kế nói về Tam-muội Nhiệt diệm phá cõi Uất-đan-việt.

Phương Bắc là địa thủy Ấm kết lại khó tiêu, tự không phải là nhiệt

diệm thì hoàn
toàn không tiêu tan.

Người cõi Uất-đan-việt, nước họ chấp là vô
ngã sở, khó có
thể hoá độ được họ.

Không có ngọn lửa trí sáng rực thì chấp vô ngã, ngã sở không
thể tiêu tan được.
Phá vô ngã và ngã
sở chính là vọng chấp vô ngã, lý ngã
sở thật
do hữu tánh, sự mê
hoặc con người ngã hoặc hữu pháp và ngã hoặc
chân như, chấp chưa viên
dung. Bồ-tát phá các ngã hữu thỉ chấp này, tu tuệ chân vô ngã về
sinh diệt và vô
sinh diệt, phá tánh nhân và ngã hoặc, tu tuệ Tứ đế vô lượng phá ngã hoặc pháp, tu tuệ tứ đế vô tác phá ngã
hoặc chân như. Nếu được lửa trí nhân không chân thật, phá ngã hoặc
tánh nhân thành tựu
Tam-muội chân đế. Đắc chân pháp trí không diệm,
phá ngã hoặc pháp thành
tựu Tam-muội tục đế.
Đắc trí không phát chân diệm phá ngã hoặc, pháp thành tựu
Tam- muội tục đế, cho nên
có thể trồng cây Uất trong hư không, thuận theo thể tục để hóa vật, đắc chân như vô ngã trí diệm. Phá ngã hoặc
chân như, biết phi ngã,
phi vô ngã ấy là nghóa chân ngã. Trong pháp vô ngã có chân ngã tức là thấy ngã tánh
của Uất-đàn-việt, tức là
Tam-muội thành tựu, tâm tâm vắng lặng.

Bồ-tát tự chứng Tam-muội ba đế vì năng lực Từ bi cho nên hiện hình tướng
uất-đàn-việt phá vô ngã, ngã
sở ở phương Bắc để
thành Tam-muội chân ngã, cho nên
Tam-muội này gọi là
Tam-muội Nhiệt diệm. Kế nói
Tam-muội như huyễn phá cõi Diêm-phù-đề: Quả báo ở phương
Nam lẫn lộn, thọ mạng con người ngắn dài không nhất
định, giống như huyễn hóa. Sự huyễn nay phát
sinh nghiệp quả ác,
huyễn sinh ra phiền não, huyễn
sinh ra vô tri, huyễn
sinh ra vô minh, tất
cả chúng sinh không biết
cuộc đời như huyễn. Nay Bồ-tát phá các
huyễn nầøy cho nên tu ba
thứ Tam-muội, tu Tam-muội chân đế.

Huyễn sinh ra vô lậu để phá huyễn kiến hoặc và tư hoặc.
Tu Tam-muội tục đế huyễn
này sinh ra đạo chủng trí, phá huyễn vô tri.
Tu Tam-muội Trung đạo huyễn
này sinh ra nhất thế chủng trí phá
huyễn vô minh, vì năng lực tu hành cho nên tự chứng
Tam-muội ba đế.
Vì dùng năng lực Từ bi cho nên phá được tha lực, ấy gọi là
Tam-muội Như Huyễn.

Tam-muội bất
động phá cõi Tứ thiên Vương, cõi trời nầøy giữ
gìn cõi nước, họ đi khắp thế giới thì thân báo lưu động. Đây chính là
quả báo động, kiến hoặc
tư hoặc động, vô tri động, vô minh động, nhất
tâm tu thiện bất động,
và tu bất động nghiệp như bối xả, v.v… phá quả báo
động, chân
tuệ bất động phá kiến hoặc tư hoặc động, xuất giả tuệ bất động phá vô tri động. Trung đạo tuệ bất động như đỉnh Tu-di phá
vô minh động, vì năng
lực tu hành cho nên tự chứng Tam-muội bất
động, vì năng lực Từ
bi nên phá tha tam động. Bởi vậy,
Tam-muội này gọi là Tam-muội bất động.

Tam-muội nan phục phá cõi trời ba mươi ba:

Cõi trời này ở trên đỉnh Tứ thiên, tức là quả báo khó phục,
kiến hoặc tư hoặc khó
phục, vô tri khó phục, vô minh khó phục.
Để phá các
tâm cống cao này nên Bồ-tát phải tu giới, định,
tuệ, phá quả báo khó
phục, tu sinh diệt vô sinh diệt cho nên phá kiến hoặc tư hoặc khó phục. Vì tự tu hành nên phá thành ba khó phục, vì năng
lực Từ bi nên phá ba
khó phục khác, cho nên Tam-muội này gọi là
Tam- muội khó phục.

Tam-muội duyệt ý phá cõi trời Diệm-ma:

Cõi trời này ở không đạo trượng úy, cho đó là vui, thật ra
không có niềm vui này,
chưa có niềm vui bất động nghiệp, chưa có niềm
vui vô lậu, chưa có niềm vui về đạo chủng trí, chưa có niềm vui
Trung đạo. Bồ-tát vì tu phá các thứ này, nên tu Tứ đế, bát xả trung thiền duyệt phá động tán bất duyệt ấy, tuệ
sinh diệt vô
sinh diệt phá hữu lậu
bất duyệt, vô lượng
tuệ phá trầm không bất duyệt, vô tác tuệ phá hai
bên bất duyệt. Vì vô
sinh diệt nên thành tựu
Tam-muội Chân đế, vì xuất
giả xứng cơ duyệt nên
thành tựu Tam-muội Tục đế. Vì Trung đạo duyệt
ý nên thành tựu
Tam-muội Trung đạo.
Vì năng lực tự tu hành cho nên thành
Tam-muội tự chứng.
Vì năng lực Từ bi nên phá
được tam muội khác.

Tam-muội thanh sắc phá cõi trời Đâu-suất:

Quả báo của trời này thích mầu xanh, đồ mặc chơi đều mầu
xanh. Bồ-tát để phá cõi
này cho nên tu nghóa không đệ nhất, phải mầu xanh chân thật mà thấy xanh chân thật, chẳng phải xanh giả thấy là xanh
giả cho nên đắc Trung đạo.

Thấy xanh Trung
đạo phá cõi xanh ấy, nghóa suy ra rất dễ biết.

Tam-muội hoàng sắc phá cõi trời Hóa lạc:

Tam-muội xích
sắc phá cõi trời tha hoá tự tại, giống như
Tam- muội thanh sắc, có
thể hiểu Tam-muội bạch sắc phá cõi Sơ thiền:
Cõi Sơ thiền lìa năm Ấm bất thiện cõi dục tức là tâm định, hoàn toàn
nghiệp thiện. Nhưng chưa
lìa hắc nghiệp như kiến hoặc, tư hoặc, trần sa
hoặc, vô minh hoặc.
Để phá các hắc nghiệp này cho nên Bồ-tát tu bạch pháp ba đế,
nghóa phá
hoặc rất dễ biết.

Các thứ Tam-muội phá cõi Phạm Vương: Phạm Vương là chủ
Tam thiên Đại thiên, phẩm loại Đại thiên đã
nhiều, nên gọi là chủng
chủng. Để phá chủng chủng này cho nên tu chủng
chủng không, nhập chủng chủng giả, thấy chủng chủng
Trung đạo. Như Lai tạng phần nhiều
được hám chứa nên gọi là Tam-muội chủng chủng.
Nghóa suy ra rất dễ biết.

Song chiếu Tam-muội phá cõi Nhị thiền:

Nhị thiền chỉ
có hai chi tịnh, và hỷ, bên trong có được hai tên.
Để phá cái hai này nên
Bồ-tát tu song không, song giải, song trung,
song chiếu nhị đế, nghóa
suy ra rất dễ biết.

Tam-muội lôi
âm phá cõi Tam thiền:

Cõi thiền này thọ lạc bậc nhất, mê đắm sâu vào như cá mê
đắm nước.
Để phá các
lạc này nên Bồ-tát dùng lôi âm ba đế để phá,
suy ra
rất dễ biết.

Tam-muội Chú
Vũ phá cõi Tứ thiền:

Cõi Tứ thiền như đại địa có đủ loại mầm mạ, nếu không mưa
thì mầm mạ không thể
sống được, tất cả gốc lành trong cõi Tứ thiền
nếu được mưa ba đế thì
thiện ba trí phát sinh. Nghóa suy ra rất dễ biết.

Tam-muội như hư không phá cõi trời Vô Tưởng:

Đây là cõi
trời ngoại đạo, thật ra không có vô tưởng mà
suy
tính làm Niết-bàn Vô
tưởng, như trẻ nhỏ nằm mộng mà tiểu trên giường.
Để phá cõi
này nên Bồ-tát dùng ba đế không phá vô tưởng,
cho nên nói Tam-muội như hư không .

Tam-muội Chiếu Kính phá cõi Na-hàm:

Tu huân thiền tuy theo loại thiền mà
sinh ở đó, tuy được
tịnh sắc mà không thể biết. Sắc giống như bóng
trong gương.
Bồ-tát biết sắc giống như bóng
trong gương tức là không phân biệt vô lượng
bóng nương vào gương tức
là thấy bản tánh Trung đạo, thành tựu
Tam-muội ba đế phá cõi Na-hàm.

Tam muội Vô Ngại phá Không xứ:

Không Xứ này vượt khỏi
các sắc, bay đi tự tại vô ngại, nhưng chưa phải là vô ngại về
Tam-muội Tam đế. Cõi này có kiến hoặc và tư
hoặc ngại, trần sa ngại,
vô minh ngại. Bồ-tát phải tu Tam-muội Tam Đế
để phá các ngại này,
nên gọi là vô ngại Tam-muội.

Tam-muội thường phá cõi Thức xứ.
Thức tương tục không đứt quãng tức là vô thường, để phá các
vô thường
này cho nên Bồ-tát tu số duyên thường, hóa dụng tương
tục thường, Phật tánh
thường, trạm nhiên thường.

* Tam-muội Lạc
Phá cõi Bất Dụng xứ:
Bất dụng xứ này giống
như si, vì
si nên khổ.
Bồ-tát dụng
Tam- muội Tam đế Tam quán phá được
Tam-muội Tam đế
Tam-muội lạc.
Ấy gọi là Tam-muội Lạc.

Tam-muội ngã
phá cõi trời Phi Tưởng.
Cõi này là đỉnh cao nhất cho là chân
ngã Niết-bàn.
Bồ-tát thấy thế nếu còn phiền
não sâu kín, không được tự tại, tức là kiến hoặc,
tư hoặc không tự tại,
trần sa không tự tại, vô minh không tự tại, làm
sao được ngã này, vì phá ngã này cho nên tu
Tam-muội Tam Đế để được
vô ngã, tùy tục ngã,
tám tự tại ngã ấy gọi là Tam-muội Ngã.

Tam muội hai
mươi lăm hữu trừ hai mươi lăm hữu.

Trong mỗi hữu
đều có Tam-muội ba đế. Bồ-tát tự tu
Tam-muội tam đế, tự trừ
hoặc tam đế, hai mươi lăm hữu dùng năng lực Từ bi trừ hoặc của tam đế hai mươi lăm hữu, nên được gọi là
Tam-muội hai mươi lăm hữu.
Hoặc từ gốc vô trụ dùng bốn tất-đàn đặt tên hai mươi lăm hữu
như trước nói: Tam-muội
thông ngôn gọi là điều trực định.
Tam muội chân đế lấy lìa ái kiến làm điều trực,
Tam-muội tục
đế lấy xứng cơ làm điều trực.

Tam-muội Trung
đế lấy không hai bên làm điều trực. Bởi vậy
đều gọi là Tam-muội.

Nếu chỉ nhập
thẳng không cũng chẳng phải là trực, người
Thanh văn được nhập
không chẳng phải là Tam-muội Vương. Nếu nhập
giả cũng không gọi là rốt ráo.
Bồ-tát tuy đắc đạo chủng trí cũng không gọi là
Tam-muội Vương, vì đắc Tam-muội
Trung đạo nên gọi là Vương. Vì hai mươi lăm Tam- muội, mỗi pháp đều có
Tam-muội Trung đạo, nên gọi là
Tam-muội Nhị thập ngũ là Tam-muội Vương.

Kinh Niết-bàn chép:

Tam-muội Nhị
thập ngũ này gọi là vua trong các Tam-muội.
Nếu nhập Tam-muội vương thì tất cả tam muội đều vào trong đó, cho
nên Bồ-tát trụ Bất
động địa đều đắc Tam-muội hai mươi lăm, chủng chủng dụng tức ở đây.
Núi Tu-di cao rộng chứa trong hạt cải, nuốt nôn ra
vào, thần thông biến hóa
tự tại, có thể vào địa ngục không chịu các khổ
về thân tướng.
Nếu Thánh hạnh thành tựu mới có việc này, đầy đủ
như kinh Niết-bàn chép:
Ngoài ba minh để lợi vật, nên gọi là có thể ẩn hiện hai thứ lợi ích, nhập
Tam-muội Vương, tất cả
Tam-muội Vương đều ở trong đóù.
Bởi thế tất cả chúng
sinh chịu các khổ não nhất tâm quy y gọi là
cầu xin cứu hộ.

* Bồ-tát trụ
trong Tam-muội này quán ba nghiệp đều được giải thoát.

Giải thoát có tám thứ:

1- Phá quả báo khổ hai mươi lăm hữu.
2- Phá nhân khổ hai mươi lăm hữu. Phá khổ phiền não kiến hoặc tư hoặc hai mươi lăm hữu của Thanh văn.

Phá khổ phiền não kiến hoặc tư hoặc hai mươi lăm hữu
của Duyên giác.

Phá khổ phiền não kiến hoặc tư hoặc hai mươi lăm hữu
của Bồ-tát.

Phá khổ phiền não kiến hoặc tư hoặc hai mươi lăm hữu của
người Ba thừa Thông giáo.

Phá khổ biệt hoặc hằng sa vô tri hai mươi lăm hữu của
Bồ-tát Biệt giáo.

Phá hoặc khổ Ba đế Vô minh hai mươi lăm hữu của
Bồ-tát Viên giáo.

Nhất tâm gọi là đều được giải thoát là ý này cho nên nói hai mươi lăm
Tam-muội có thể phá hai mươi lăm hữu. Hiển bày hai thứ lợi ích
tức là trụ hai mươi lăm
Tam-muội chúng sinh trong pháp giới mười
phương cơ duyên đều cảm.
Hiện sắc thân tám lần làm niềm vui cho chúng
sinh như Quán Âm Phổ môn thị hiện tướng
thần thông, nếu có chúng
sinh nào đang dùng thân
Phật độ cho họ thì hiện thân tám tướng thành
đạo để nói pháp. Tức
là kinh này nói trụ giải thoát không nghì bàn thị
hiện muôn thứ. Bồ-tát
này Sơ địa Thánh hạnh đầy đủ, đầy đủ đại Từ đại
Bi vô duyên như nam châm hút sắt.

Nói về phạm hạnh:

Tức là vô duyên Từ bi hỷ xả:

Bồ-tát dùng tâm đại
Niết-bàn tu Thánh hạnh đắc vô úy địa, có
hai mươi lăm Tam-muội vô
phương đại dụng. Bấy giờ, Từ bi là chân phạm
hạnh, Phạm thiên chẳng thể tu được.

Vô lượng tâm: Cũng chẳng phải lòng Từ bi về
pháp duyên,
chúng sinh duyên của Thông giáo, ba tạng giáo.

Bấy giờ, Bồ-tát dùng Từ bi vô duyên vô niệm này huân tu thì
muôn hạnh đều thành tựu. Phạm hạnh này tức là tất cả pháp cho
nên kinh Niết-bàn chép: Từ tức là lòng từ
Như Lai, tức là
Phật tánh. Nếu bi không đầy đủ thì
mười lực ba mươi hai tướng, bốn vô sở úy của
Phật chẳng phải lòng từ của Như Lai. Trí lực rộng
sâu có thể đầy đủ tất
cả phước đức để tự
trang nghiêm nên gọi là Phạm hạnh.

Nói về Thiên hạnh:
Tức là Trung đạo đệ
nhất nghóa, thiên là lý
thiên nhiên,
nương hạnh hiển lý, nhân
lý thành hạnh nên gọi lý là thiên hạnh.
Bồ-tát tuy nhập
Sơ địa, Sơ địa bất ưng trụ vì có
sở đắc, cho nên lại phải tu trí tuệ
thượng địa, mười trọng phát chân, tu đệ khế lý, hiển
lý thành hạnh, nên gọi là Thiên hạnh.

Thiên hạnh tức là trí tuệ trang nghiêm. Phạm hạnh tức là phước đức
trang nghiêm, trên cầu quả Phật, cho nên có
Thánh hạnh, thiên hạnh. Dưới hóa
độ chúng sinh nên có phạm hạnh, bệnh hạnh, Anh nhi hạnh.

Anh nhi hạnh:

Nếu Bồ-tát phước đức và trí tuệ tăng dần thì thật tướng hiển
bày. Tuy không có ý làm
lợi ích chúng sinh, mặc cho vận mạng có thể hiển bày hai lợi ích, minh hiển dùng lực thiên hạnh thì có minh ích, dùng năng lực phạm hạnh thì có hiển ích chúng
sinh căn cơ kém, thiện ít, nếu không có
Bồ-tát khai phát thì không thể lớn lên được, dùng năng lực gốc lành như nam châm
hút sắt, hòa quang lợi hành làm cho
chúng sinh đều thấy.

Bồ-tát đồng mới học tu năm giới, mười giới, quả báo trời
người, hạnh Dương diệp
ở cõi trời ba mươi ba lại thị hiện hai trăm năm mươi giới quán luyện tu thiền, bốn đế, mười hai
nhân duyên, ba mươi
bảy phẩm trợ đạo đồng
với Anh nhi hạnh của Nhị thừa. Lại thị hiện tu
sáu Độ suốt trăm kiếp
gieo trồng tướng tốt hàng phục phiền não, hạnh tiểu thiện
Bồ-tát sáu Độ lại thị hiện đồng, tức
sắc là không, vô
sinh vô diệt.

Hạnh tiểu thiện của Thông giáo lại thị hiện đồng Biệt giáo, thứ lớp tương tợ
Trung đạo, hạnh tiểu thiện đều là năng lực Từ bi giúp đồng các phẩm tương tục thành tựu. Từ tâm từ và niềm vui mà khởi hạnh
Anh nhi. Kinh Niết-bàn chép:
Anh nhi là nói chữ Đạo, gọi là bà-hòa, đây
là đồng với sáu Độ.

Sáu Độ là tiểu hạnh mà cầu thành Phật cho nên nói chữ Đại,
cho nên gọi là Bà-hòa.

Lại nói: Không thấy các tướng, ngày đêm
thân sơ, đây là đồng với

Bồ-tát Thông
giáo, tức sắc là không, là ý nghóa đế đệ nhất.

Lại nói: không thể làm các việc lớn nhỏ, việc lớn là năm tội
nghịch việc nhỏ là tâm
Nhị thừa. Đây chính là đồng với
Biệt giáo. Vì Biệt giáo không sinh tử cho
nên không có năm tội nghịch, vì không có Niết-bàn nên không có tâm
Tiểu thừa.
Lại nói lá vàng cây dương tức là đồng với Anh nhi về năm
giới, mười điều lành.
Lại nói phi đạo là đạo, vì
sinh ra nhân duyên nhỏ nhiệm của đạo.

Nói Phi đạo là đạo là có thể sinh ra giả hóa vật, tức là đồng với

phương tiện
Nhị thừa nên biết năng lực gốc lành đại Từ có
thể sinh giả hóa vật, đồng với phương tiện
tiểu thiện, dẫn dắt để hướng về phát
tuệ, nên gọi là Anh nhi hạnh.

Bệnh hạnh:
Hạnh này từ vô duyên đại Bi mà
sinh khởi, nếu
sinh tiểu thiện
thì có bệnh hạnh.
Nay phân biệt đồng
sinh thiện biên nên gọi là hạnh
Anh nhi, đồng với bệnh phiền não gọi là bệnh hạnh. Bệnh hạnh này đại
Bi sinh,
từ bệnh chúng sinh. Bởi
vậy ta bệnh đại Bi huân tâm dạo chơi địa
ngục, đồng với căn
bệnh nghiệp ác của chúng sinh. Như Điều-đạt ở địa
ngục, như niềm vui Tam
thiền cho đến súc sinh, ngạ quỷ A-tu-la cũng vậy.
Lại đồng với trời, người có các bệnh kết nghiệp
sinh già bệnh chết.

Lại đồng với Nhị thừa có các bệnh kiến hoặc và tư hoặc, phương
tiện giúp
lời nói để tạo thành động tác.

Bồ-tát Thông giáo, Ba tạng giáo cũng giống như vậy.
Lại đồng căn bệnh vô minh trần
sa của
Biệt giáo. Bởi vậy, Bồ-tát lại đồng
với căn bệnh kia, cùng
khắp pháp giới, lợi ích cho chúng sinh, ấy là
tướng của năm hạnh.

Bệnh hạnh tức là phẩm Vấn Bệnh trong kinh Duy-ma, sáu
phẩm thất nội nói rõ.

Bồ-tát Sơ địa đầy đủ năm hạnh hoặc là công đức đầu tiên,
còn chín loại công đức
có lẽ đối với Cửu địa.
Gọi là phá vô minh kiến hoặc.
Kinh Niết-bàn chép: Từ đây về trước đều gọi là người tà kiến.
 Chính là người Ba thừa hai giáo đều chưa thấy lý này nên gọi là người tà kiến.
Bởi vậy, Đại
só trách
Tu-bồ-đề: Sáu vị giáo chủ ngoại đạo là thầy của ông, ma trời, ngoại đạo cũng
một tay làm bạn lao nhọc
là ý này, cho đến Thập tín của Biệt giáo, ba mươi
tâm tuy hàng phục mê hoặc này mà chưa thể cắt đứt, còn như thành
tựu vô minh biệt kiến,
quở trách các Bồ-tát mê hoặc ý này.

Hai từ Nhị địa cho đến Lục địa gọi là
Tu đạo, dứt biệt hoặc này, ái kiến trong ba cõi như luận Trí Độ có nói.
Ca-diếp nghe tiếng
đàn Châu-Ca là không thể tự an. Nói năm dục của
ba cõi ta đã dứt hết, đây là công đức diệu tịnh của
Bồ-tát sinh ra năm dục, cho nên việc này không thể an nhẫn.
Sắc ái, Vô sắc ái cũng như vậy.
Kinh này nói Đại
só
trách Tu-Bồ-đề: Đồng với phiền não không đến
bờ giải thoát, vào tám nạn đều bị nạn là ý nầøy. Cho nên từ nhị địa, lục địa gọi chung là Tu đạo
đoạn biệt hoặc này.

Ly cấu địa: Tức là đoạn ái dục
Biệt giáo, gọi là
Tư-đà-hàm hướng.

Minh địa: Tức là Tư quả -đà-hàm của Biệt giáo.

Diệm địa: Là A-na-hàm hướng của Biệt giáo.

Nan thắng địa: quả A-na-hàm của Biệt giáo, dứt biệt
hoặc, ái dục hết.

Hiện Tiền địa: A-la-hán hướng của Biệt giáo dứt hết sắc ái.

Viễn Hành địa: quả A-la-hán của Biệt giáo dứt hết Vô
sắc ái,
cho nên từ đây gọi là Vô học đạo.

Hỏi: Đối với bốn quả này xuất xứ từ kinh luận nào? Đáp: Biệt giáo nói về đoạn phục đối chiếu bốn quả,
kinh luận phần nhiều nói
không giống nhau. Các Pháp sư Đại thừa sử dụng cũng khác với
sư Địa luận. Thông giáo phán quyết giai vị rằng: Sơ địa
dứt kiến hoặc, nhị địa dứt
Dục ái, Tam địa dứt
Sắc ái, Tứ địa dứt
Vô sắc
ái. Địa luận sư thông
tông phán vị có dùng Tam địa dứt kiến gọi là Tu-đà- hoàn. Từ Tứ địa đến Lục địa gọi là
Tư-đà-hàm nương vào
Pháp sư,
Thất địa gọi là A-na-hàm.

Nương vào Pháp sư, Thập địa, Đẳng giác gọi là A-la-hán.

Quả thứ đệ theo Pháp sư có Tam địa đoạn kiến, Tứ địa gọi là
Tư- đà-hàm, Ngũ địa
gọi là A-na-hàm, Lục địa gọi là A-la-hán.

Có áp dụng vào kinh Nhân Vương: Tứ địa dứt kiến hoặc, Ngũ
địa gọi là Tư-đà-hàm,
Lục địa gọi là A-na-hàm, Thất địa gọi là A-la-hán.
Các thuyết như thế không đồng nhau, khó có thể y cứ như thế được.
Nay dùng nghóa
suy ra để đối chiếu bốn quả một bề dường
như tiện, văn không có
thì khó biết được ý Phật, không nên câu chấp.

Hỏi: Vì sao
giải thích không nhất định ? Đáp: Đã giải thích như trước.

Bất động địa: Tức là Bích-chi-phật địa của Biệt giáo:

Địa luận Sư
nói: Từ đây nói về vô học đạo, chưa biết xuất xứ
từ kinh luận nào, chẳng những Bát địa đắc
Vô Sinh nhẫn vắng lặng
mà thường dụng, dụng mà vô tướng, không có công dụng tâm. Tự nhiên
dứt hoặc vô minh, sắc
tập pháp giới dứt hết.

Thiện Tuệ Địa:

Vô minh vơi bớt dứt được tập khí, tuệ phát sáng dần, khéo
nhập vào Thật tướng.

Pháp Vân địa:

Từ bi trí tuệ giống như đám mây lớn, Từ bi có công
năng thấm khắp, đều rưới mây tuệ, có thể giữ gìn mưa pháp của chư
Phật mười phương, dứt được vô minh.

Đẳng Giác địa:

Trí đầy đủ nhập vào cửa huyền, nếu đối với
Pháp Vân gọi là
Phật, đối với Diệu
giác gọi là Kim Cương tâm Bồ-tát, cũng gọi là
Bồ-tát vô cấu địa, ba ma đã
hết còn có một phẩm Tử ma, dứt tập khí vô minh.

Hỏi: Thông giáo ở trước vì sao không nói về Đẳng giác và
Phật ? Đáp: Tập khí nội giới dễ hết, cho nên
không cần mở Pháp Vân,

khai Đẳng Giác. Hỏi: kinh luận Biệt giáo vì
sao chỗ nào cũng nói về
Pháp Vân, lại có Kim Cương Đẳng
giác, tự có kinh luận chỉ nói hạnh Thập địa viên mãn, bèn thành quả Phật.
Các Pháp sư
Nam Bắc truyền tranh luận nghóa này?
Đáp: Lại
lập Đẳng giác không đáng nghi ngờ, sở dó như vậy.
Vì kinh Hoa Nghiêm nói
Pháp vân địa, trí tuệ công đức, để
so với quả
Phật. Thượng
só như Trảo mới ở đại địa nếu như vậy tuy nói một phẩm
vô minh mà thật không
nói phẩm, vì sao biết được? Vì tâm có công dụng đạo. Nó nhanh như gió, trong một ngày phá được vô lượng phẩm
vô minh chướng hoặc,
huống chi kinh Anh Lạc nói Đẳng Giác địa ở trong trăm ngàn muôn kiếp nhập vào lớp cửa huyền, lại tu việc phàm
phu, cho nên khai Pháp Vân
địa, bèn lập Kim Cương tâm, Đẳng giác,
Phật, đối với lý không sai.

Nếu biết một
phẩm có vô lượng phẩm, vô minh nhân trí vô
ngại Pháp Vân địa đã
hết, vì sao phải khai ra Đẳng giác địa.

Diệu Giác Địa:

Kim Cương hậu tâm, Đại giác
sáng suốt, diệu trì cùng tột, vô
minh đã hết gọi là chân
giải thoát, rõ ràng không liên can đến vắng lặng
và thường chiếu, gọi là
Diệu giác địa. Phật quả thường trụ đầy đủ tất
cả Phật pháp gọi là
quả Bồ-đề, bốn đức Niết-bàn gọi là quả quả. Hỏi: Định dùng trí
Kim Cương dứt vô minh, hay dùng trí
Diệu giác dứt vô minh ? Đáp:
kinh Niết-bàn chép: Người đoạn gọi là
Hữu thượng só,
người không đoạn gọi là Vô thượng só.

Hỏi: Kinh Thắng-man chép: Vô minh trụ địa, năng lực ấy rất
lớn, trí Bồ-đề của
Phật có dứt được không?
Đáp: Nếu
dùng biệt giáo thông Thập địa Đẳng giác tức là trí
Bồ- đề Phật. Vì sao ?

Kinh Niết-bàn chép:

Bồ-tát Cửu trụ gọi là văn kiến, Bồ-tát Thập trụ gọi là nhãn
kiến. Tuy thấy Phật tánh
mà không hiểu rõ, vì đạo vô ngại cùng trụ với
hoặc nghiệp cho nên không
hiểu rõ. Chư Phật thấy rõ ràng tức là chân
giải thoát, rõ ràng liên
hệ ở ngoài cho nên hiểu rõ. Nếu Biệt giáo nói
nghóa từ Hoan Hỷ địa thì
dùng trí Bồ-đề Phật, dứt sơ phẩm vô minh, cho
đến Đẳng giác hậu tâm mới dứt hết.

Y cứ vào giai vị Biệt giáo giải thích thanh tịnh, giai vị của vô cấu xưng.
Duy-ma đã là một vị Đại
só
Nhất sinh bổ xứ, tức là
Pháp thân, ở vào giai vị Đẳng giác
Kim Cương tâm
Vô cấu Bồ-tát.
Lý Phật tánh hiển bày nên gọi là Tịnh, biệt hoặc chánh tập đều dứt hết, vô minh
còn không đáng kể, thí
như một ngọn khói, lửa rất nhỏ có cũng như không nên gọi là vô cấu, biên tế trí mãn, bên trong xứng với lý, ngoài
dùng không ngại, pháp giới bình đẳng, phó duyên hành hóa nên gọi là
Xứng. Cho nên nói Vô
cấu xứng, đâu thể đồng với Ba tạng Thông giáo kia:

Nói về nghóa
Tịnh Vô Cấu Xưng cho nên giáo tích hiện đồng với giai vị bổ xứ, là trách Ba thừa
Thông giáo, tiếp nghóa Đại
thừa Biệt giáo.





<卷>QUYỂN 11</卷>

Y cứ vào Viên giáo nói giai vị giải thích nghóa
Tịnh Vô Cấu Xưng.

Viên giáo trình bày rõ nhân duyên, tức là lý Trung đạo
Niết-bàn Phật tánh không thể nghó bàn.
Bồ-tát lãnh thọ giáo môn này, lý
tuy không cạn không sâu
mà người chứng đều có giai vị cạn sâu. Nay
nói về nhập đạo của
Viên giáo cũng có đủ bốn môn:

Môn hữu.

Môn không.

Môn không hữu.

Môn phi không phi hữu.

Viên giáo tuy có bốn môn nhưng ý của các kinh Đại thừa
phần nhiều là môn phi
không phi hữu để nói về giai vị. Giống như kinh này, các Bồ-tát đều nói nhập pháp môn không hai. Một bề tuy đồng
suy
luận kỹ càng, đều có
sự khác nhau về bốn môn, nhưng phần nhiều dùng
môn phi không phi hữu để
nhập giải thoát không thể nghó bàn.

Nghóa này ở dưới sẽ thấy.

Nếu dùng cơ lợi vật, dùng bốn môn để phó duyên đều nhập
giải thoát không thể nghó
bàn, đâu thể dùng nghiêng lệch.
Nhưng chỉ một bề nói về nghóa của hành vi việc phải như thế.
Bởi vậy, nay nói về thứ
vị của Viên giáo chính là y cứ vào môn phi
không phi hữu để làm rõ.

Ở đây có năm ý:

So sánh Biệt giáo và Thông giáo nói về giai vị khác nhau.

Nói về Viên giáo để làm rõ giai vị.

Dẫn các kinh luận để làm chứng.

Phân biệt.
Y cứ vào giai vị của Viên giáo giải thích nghóa
Tịnh Vô Cấu Xưng.

So sánh Biệt
giáo và Viên giáo nói rõ giai vị khác nhau.
Viên giáo đã nói lý tròn đầy.
Bồ-tát lãnh thọ lý tròn đầy dứt
hoặc Ngũ trụ, khai tri kiến Phật, trụ
đại Niết-bàn. Ấy là giáo viên lý viên,
trí viên đoạn viên, hành
viên, vị viên, nhân viên quả khác với Biệt
giáo, đã nói đầy đủ
ở trước. Nay lược dùng năm nghóa giải thích tướng
khác nhau của Biệt giáo và Viên giáo.

Y cứ vào dứt vô minh phán quyết giai vị cao thấp khác nhau. Y
cứ vào dứt kiến hoặc, tư hoặc giới nội giới
ngoại khác nhau. Y cứ vào đoạn, bất đoạn khác nhau.

Nương vào giai vị nói về pháp môn Biệt giáo và Viên giáo khác
nhau.

Y cứ vào giai vị khác nhau, chung hoặc không chung.

Y
cứ vào vô minh phán quyết giai vị cao thấp khác nhau:

Nếu Biệt giáo nói về giai vị, đồng ba mươi hai tâm, dứt hết kết

sử ba cỏi, đã hàng phục được vô minh
giới ngoại, cho đến hồi
hướng Hậu tâm. Sơ địa
mới phát chân trí, dứt một phẩm vô minh, cho đến
dứt mười phẩm, gọi
là Thập địa. Đẳng giác Hậu tâm dứt vô minh mới
hết. Diệu giác thường
quả tiêu nhiên lụy đến bên ngoài không dứt được. Ở đây như trước đã nói.
Nếu Viên giáo nói từ
sơ tùy hỷ tâm tu một tâm
ba quán, nhập Thập tín
vị, dứt hết hoặc giới nội, tức là hàng phục
vô minh giới ngoại.
Sơ tâm của Thập trụ tức phát chân trí, dứt
sơ phẩm vô minh
trụ địa, từ bốn mươi
tâm nầøy đều dứt vô minh cho đến Đẳng giác Hậu
tâm vô minh mới dứt hết. Diệu giác Cực địa lụy
đến bên ngoài gọi là
Niết- bàn rốt ráo
Bồ-đề vô thượng. Đây chính là phán quyết giai vị cao
thấp khác nhau, có Viên
giáo, Biệt giáo nói về giai vị khác nhau.
* Y cứ vào dứt kiến hoặc, tư hoặc vô minh nội giới ngoại giới khác nhau.
Nếu ba mươi tâm của Biệt giáo dứt kiến hoặc, tư hoặc giới nội,
hàng phục
vô minh giới ngoại. Thập địa dứt kiến hoặc tư hoặc giới
nội, vô minh giới ngoại
chia làm ba đạo. Như Biệt giáo nói phân biệt
trong Thập địa. Nếu Thập
tín của Viên giáo dứt kiến hoặc, tư hoặc của giới nội, hàng phục kiến hoặc, tư hoặc của giới nội và vô minh
của giới ngoại. Phát thú
sơ tâm dứt kiến hoặc tư hoặc vô minh của giới ngoại
đều đến Đẳng giác
mới hết, cho nên luận Địa Trí nói Thanh tịnh tịnh
thiền, lìa tất cả kiến thanh tịnh tịnh thiền, phiền
não chướng trí chướng
đoạn thanh tịnh tịnh
thiền. Đây là giai vị Đẳng giác nói về nghóa này.

Kinh Niết-bàn chép:
Bồ-tát Thập địa bị vô ngã kiến luân
hoặc chuyển, tức là
nghóa dứt kiến hoặc không hết.

Lại Bồ-tát Thập địa tuy thấy Phật tánh nhưng không hiểu rõ.
Chư Phật thấy Phật tánh rõ ràng. Đây đều y cứ vào kiến hoặc hết
hoặc chưa hết, cho nên có khác nhau về hiểu rõ và không hiểu rõ. Dứt dục ái
phải đến quả Phật mới
dứt hết. Dục ái tức là sáu dục.

Kinh Ương-quật chép: Nhãn
căn kia đối với Như Lai thường đầy đủ không giảm bớt, tu rốt ráo, thấy rõ ràng cho đến ý căn
cũng như vậy.

Như kinh Pháp Hoa chép: Sáu
căn thanh tịnh tuy chưa được
vô lậu nhưng sáu căn ấy
thanh tịnh như thế. Nên biết đây chính là giai vị hàng phục dục ái phiền não. Phát thú Sơ tâm phát chân vô lậu tức
là phần đoạn ái dục,
cho đến địa vị Đẳng giác mới dứt hết.

Cho nên kinh Hoa Nghiêm chép: Rõ
ràng đắc sáu căn của
Phật rốt ráo
thanh tịnh, dứt
sắc ái đến Đẳng giác mới dứt hết.
Kinh Đại Niết- bàn chép: Nhân
diệt là sắc, được sắc thường còn gọi là sắc giải
thoát. Đến Niết-bàn thì
sắc ái mới hết, dứt Vô sắc ái đến quả Phật mới hết.
Nhân diệt là thọ, được thọ
thường còn, tưởng hành thức cũng
giống như thế. Ấy gọi là thọ tưởng hành thức
giải thoát.
Niết-bàn thì
số sắc ái mới hết.

Bốn trụ hoặc
hợp với vô minh, bốn trụ nếu hết thì vô minh
cũng hết. Nếu vô minh
hết thì bốn trụ cũng hết, ấy là hàng phục viên mãn.

Kinh Đại Phẩm chép: Vì sắc vô biên, nên
Bát-nhã ba-la-mật cũng vô biên, tất cả các pháp năm Ấm,
sáu nhập, mười tám
giới đều như vậy.

Lại nói: Các
pháp bình đẳng nên Bát-nhã ba-la-mật bình
đẳng. Kinh này nói: Đối
với thức ăn bình đẳng các pháp cũng bình đẳng.
Các pháp bình đẳng, thức
ăn cũng bình đẳng, dùng một bữa cơm bố thí
tất cả. Nếu được như
thế thì hãy lấy ăn. Cách ăn còn bình đẳng huống gì pháp
sở duyên vô minh kiến hoặc, tư hoặc mà không bình đẳng
hay sao?

Nghóa như thế
chẳng lẽ không khác với đoạn phục của Biệt
giáo ở trước?

Kinh chép: Nương kinh liễu nghóa, không nương
kinh bất liễu nghóa.

3. Y cứ vào đoạn, bất đoạn khác nhau: Luận bàn lý ấy luống uổng vô ích, thể tánh của vô minh vốn tự không có,
 đã không có vô minh thì đâu luận bàn trí tuệ, không biết không mê hoặc, thì đâu thể phân biệt về
sự khác nhau giữa Biệt giáo
và Viên giáo. Cho nên
kinh Niết-bàn chép: Người nào có trí tuệ, người nào
có phiền
não, mà nói Tỳ-Bà-Xá-Na có khả năng phá phiền não.
Đây là không nói về
đoạn hay không đoạn, mà kinh Niết-bàn chép: Khi tối thì
không sáng, khi
sáng thì không tối, khi có phiền não thì không có
trí tuệ, khi có trí tuệ
thì không có phiền não. Nay y cứ vào nghóa có trí
tuệ không có phiền não nên nói là đoạn.
Nếu theo
Biệt giáo, phần nhiều nương vào tướng định
để luận đoán, tức là trí nghó bàn dứt mà nói về giai vị, là nghóa vụng về
của Đại thừa. Nếu Viên
giáo nói nghóa phần nhiều nói về bất đoạn. Không
dứt mà dứt, tức là dứt không thể nghó bàn,
chẳng có thứ vị mà nói thứ vị, chính là nghóa khéo léo của Đại thừa, cho nên
kinh này nói:
Tánh dâm nộ si tức là
giải thoát. Lại nói: Không dứt si ái, khởi các
minh giải thoát. Hỏi:
Nghóa suy đoạn bất đoạn có ba mươi
sáu câu, vì
sao ở
đây phân biệt dứt
thuộc về Biệt giáo, không dứt thuộc về Viên giáo?

Đáp: Hai câu
này là ý chính của Phật pháp, ngoài ra đều là
phụ, không dứt mà nhập
giai vị nghóa đồng với nhét núi Tu-di vào trong
hạt cải, đây là giai vị
trí đoạn không thể nghó bàn.

Y
cứ vào pháp môn Biệt giáo và Viên giáo để phân biệt.

Biệt giáo nói giai vị đối với các pháp môn chẳng phải là
pháp môn không viên, về
giai vị cũng có hạn chế. Như luận Thập địa
chép: Sơ địa đầy đủ
đàn ba-la-mật, ngoài ra chẳng phải không tu. Nhưng tùy theo năng lực,
 tùy theo phần mà nghóa này có khác. Viên giáo nói rõ các pháp môn không phải như thế. Một pháp môn có đầy đủ tất cả
pháp môn đều chung đến Phật địa.

Y cứ vào chung hay không chung của giai vị để phân biệt
sự khác nhau:

Như Biệt giáo nói giai vị Sơ địa không được chung với
Nhị địa, huống chi là đầy đủ các vị, hoặc giai vị
Viên giáo nói.
Như kinh Hoa Nghiêm chép: Từ Sơ
địa đầy đủ tất cả công đức của các địa.

2. Nói rõ giai vị của Viên giáo: Còn lại y cứ
bảy giai vị, nói năm mươi hai giai vị khác nhau:

Thập tín

Thập trụ

Thập Hạnh

Thập hồi hướng

Thập địa

Đẳng giác địa

Diệu giác địa.

Nhưng người giải thích khác nhau, có sư nói Viên giáo đốn
ngộ, hễ ngộ tức là
Phật, lại không có sự khác nhau về giai vị.

Nói giai vị của Thập địa là người độn căn, như kinh Tư-Ích
chép: người học như
thế, tức là không từ một địa này đến một địa khác.

Lại có sư
giải thích: Viên giáo là đốn ngộ, sơ tâm vừa ngộ tức
là rốt ráo viên mãn.
Nhưng có bốn mươi hai giai vị chỉ là phương tiện
hóa vật, đặt tên sâu
cạn cho nên kinh Lăng-già chép: Sơ địa tức là Nhị địa, nhị địa tức là
Tam địa. Tịch diệt chân như có giai vị gì. Lại có
sư
nói: Viên giáo sơ đốn
đến Thập trụ tức là Thập địa mà nói có Thập hạnh, Thập hồi hướng,
Thập địa. Đây là chú trọng về ý. Nghóa là các cách
giải thích này đều là nghiêng chấp.
Pháp giới bình đẳng còn bất luận về ngộ và không ngộ,
sao lại luận bàn
cạn sâu, không ngộ mà luận bàn về ngộ, không cạn không
sâu mà luận bàn
cạn sâu. Tìm các kinh Đại thừa nói về lý rốt ráo,
không kinh nào hơn Hoa
Nghiêm, Đại Tập, Đại phẩm, Pháp Hoa,
Niết-bàn. Tuy nói về
pháp giới bình đẳng, không nói không chỉ bày mà hạnh vị của Bồ-tát đều rõ ràng.
Bởi vậy, nay lại y cứ vào bảy giai vị để nói
giai vị Bồ-tát của Viên giáo.

* Nói về giai
vị Thập tín có bốn ý:
+ Nhờ nghe
pháp mà sinh tín tâm
+ Nói nhân
tín tâm mà tu hành

+ Nói nhờ tu
hành mà nhập vị

+ Nói kinh nói khác nhau.

1. Nói rõnhân nghe pháp mà sinh tín tâm: Bậc thượng căn lợi trí, nghe Viên giáo, trình bày nhân duyên tức là
Trung đạo, tứ thật đế vô
tác tức là Tín giải
nhất thật đế, tức là Như Lai, hư không Phật tánh, chẳng phải thế gian, chẳng phải xuất thế gian, phi nhân phi quả, không thể
nói năng, không thể hiển
bày. Vô thuyết mà thuyết, nhân quả thế gian
tức là vô tác khổ
tập. Thuyết nhân quả thế gian tức là vô tác đạo diệt, cho nên kinh này Đại
só chê
trách Di-lặc. Phật biết tất cả chúng
sinh rốt
ráo vắng lặng, tức là
tướng Niết-bàn không thể diệt. Tất cả chúng sinh tức là
tướng Bồ-đề. Nếu biết
Niết-bàn tức
sinh tử, ấy là vô tác khổ đế.
Nếu biết Bồ-đề tức phiền não, ấy là tập đế vô tác. Nếu biết
sinh tư tức
Niết- bàn ấy là vô tác
đạo đế. Nhưng vì phi sinh tử, phi Niết-bàn, phi
Bồ-đề, phi phiền não, là nhất thật đế. Nhất thật
đế nói về bốn đế này tức là tứ thật đế vô tác.
Vì sao? Vì y cứ vào nhất thật đều nói bốn thật.
Nhất thật đế không làm ra bốn, bốn không tự làm thành bốn, không phải cái
khác làm thành bốn, cũng
không phải cùng làm bốn, cũng chẳng phải không
có nhân
duyên mà làm bốn.

Nhưng nói là
bốn: Đây là bốn vô tác. Bốn này rốt ráo không thật có, tức là nhất thật đế, gọi là tứ thật đế vô tác. Nếu người nghe tin hiểu vô ngại này tức là tin tất cả
chúng sinh, tức là giải thoát không
thể nghó bàn. Tức là Đại thừa, tức
là Bát-nhã, tức
là Thủ-lăng-nghiêm, tức
là Phật tánh, tức là
Pháp thân, tức là thật tướng, tức là Trung đạo đệ
nhất nghóa đế, tức là
Như Lai tạng, tức là pháp giới, tức là rốt ráo không, tức là tất cả
Phật pháp. Do Từ bi thệ nguyện này mà phát tâm Bồ-đề, ấy
là danh tự Viên giáo tức là tín giải.

Nhân tín tâm tu hành:
Do danh tự này mà tín tâm, tức đã phát tâm Bồ-đề.
Nếu muốn thực hành đạo
Bồ-đề, thì phải thọ trì, đọc tụng giảng nói kinh điển
Đại thừa. Thực hành
nhân xuất thế nếu muốn mau được nhập giai vị
Thập tín đầy đủ,
sáu căn
thanh tịnh, thì cần phải tinh tấn, không tiếc
thân mạng, cần phải
siêng tu bốn thứ Tam-muội:

Bốn thứ Tam-muội là:

Tam-muội thường tọa.

Như kinh Văn-thù Bát-nhã nói.

Tam-muội thường hành, như kinh Ban Chu nói

Tam-muội bán hành bán tọa, như kinh Phương Đẳng, kinh Pháp Hoa nói

Tam-muội phi hành phi tọa. Tức là các kinh Đại thừa nói các thứ
pháp hạnh. Các pháp hạnh Tam-muội này như trong các kinh Đại
thừa có nói.

Đây chính là
thay thế pháp quán dừng tâm đầu tiên, ở đây y theo viên giáo nói rõ tu
sơ tín tâm thực hành các
Tam-muội phải
tin hiểu mười pháp.
Mười pháp:
danh tự đã nói trong ba quán ở trước.

Khéo biết nhân duyên nghó bàn, không thể nghó bàn..

Nhân duyên nghì bàn: Như tam giáo ở trên đã nói nhân
duyên không thể nghó bàn, tức là năng nói.

Không thể nghó bàn, tứ thật vô tác đế như trong ba quán ở
trước có nói. Thí như
một niệm tâm hôn mê thì có đầy đủ tất cả
pháp, không ngang không dọc tức là nhân duyên không
thể nghó bàn, tứ đế vô tác.

Như thế để lấy Đại só Duy-ma chê trách Di-lặc, tất cả chúng
sinh tức là đại
Niết-bàn, tức là tướng Bồ-đề. Nói về nhân
duyên không thể nghó bàn này trừ chín pháp cũng giống như thế, ý nghóa
sâu xa.
Nay nói rõ thứ lớp, người
tìm tòi hãy khéo suy nghó.

Nói về phát tâm
chân chánh: Tức là vô duyên Từ bi, vô tác bốn
thệ nguyện rộng lớn, vô duyên đại Bi, quán sinh tử tức Niết-bàn, phiền
não tức Bồ-đề, niềm vui diệt đạo này cho chúng sinh.

Vô duyên đại Bi:
Quán Niết-bàn tức
sinh tử, Bồ-đề tức phiền
não, muốn cứu giúp
chúng sinh, đây là khổ tập luống dối.

Vô tác bốn thệ nguyện rộng lớn: Biết Niết-bàn tức sinh tử, người chưa vượt qua khổ để giúp họ vượt qua khổ đế.
Biết Bồ-đề tức phiền não, người chưa hiểu tập đế giúp cho họ hiểu tập đế, người chưa an
vào đạo đế thì làm cho họ được an.

Biết sinh tử
tức Niết-bàn, người chưa đắc
Niết-bàn làm
cho họ đắc Niết-bàn.
Bồ-tát Từ bi thệ nguyện như thế, vô duyên vô niệm
mà lại che chở tất cả
chúng sinh. Giống như đám mây lớn không cần
dụng công, như nam châm
hút sắt, ấy gọi là tâm Bồ-đề chân chánh.

Nói về hành Bồ-đề đạo siêng tu chỉ quán:

Biết sinh tử
tức Niết-bàn, tức là khéo tu chỉ. Biết phiền não
tức Bồ-đề là khéo tu
quán như âm dương điều hòa muôn vật trưởng
thành. Nếu khéo tu chỉ
quán thì một tâm sẽ đầy đủ muôn hạnh.

Hỏi: Thế nào là Tập? Đáp: Y theo kinh này và
kinh Niết-bàn nói
vô minh, ái, tất
cả phiền não là Tập đế.

Tập thuộc về
khổ. Nay đối chiếu nghóa là tiện.

Nói về phá các pháp:

Nếu biết
sinh tử tức
Niết-bàn là phá hai thứ phần đoạn
và biến dịch,
sinh tử đều cùng khắp. Nếu biết phiền não tức Bồ-đề là phá
tất cả phiền não biên
của giới nội, giới ngoại. Thí như vua chuyển luân
có khả năng phá tất cả cường địch, không có ai
phá được Bát-nhã
ba-la- mật cũng giống như
thế, Bát-nhã có công năng phá tất cả pháp,
không gì phá được nó.

Khéo biết thông bít:

Biết sinh tử
tức Niết-bàn, phiền não tức Bồ-đề thì tất cả
pháp đều thông.

Biết Niết-bàn tức
sinh tử, Bồ-đề tức phiền não thì tất cả pháp đều
bít.

Khéo tu đạo phẩm:

Quán mười pháp giới, năm Ấm, sinh tử tức là pháp tánh của năm

Ấm. Pháp
tánh của năm tức là tánh tịnh Niết-bàn, tức là bốn Niệm xứ phá tám đảo, biết
Niết-bàn tức
sinh tử, hiển rõ bốn khô, biết
sinh tử
tức Niết-bàn là nói lên bốn tươi. Biết nhất thật đế tức là thấy hư không Phật
tánh, trụ
đại Niết-bàn. Nhân bốn Niệm xứ này mà tu bốn
Chánh cần, bốn Như ý túc, năm
căn năm lục, bảy Giác chi, tám Chánh đạo, tức
là đạo phẩm thiện tri
thức. Do thành Chánh giác cũng là trang nghiêm
ở Song thọ, ấy chính là
phiền não tức Bồ-đề.

Đối
trị trợ đạo tu các ba-la-mật.

Biết Bồ-đề tức phiền não trọng ác, chính là biết sinh tử tức
Niết- bàn, đề khởi đối
trị các ba-la-mật, các thứ trợ giúp như: Độ pháp phiền não tức Bồ-đề, khi ba môn giải thoát đối trị nếu thành thì phiền
não tức Bồ-đề.

Khéo biết thứ vị:

Niết-bàn tức
sinh tử, Bồ-đề tức phiền não, đây là lý tức.
Nếu biết sinh tử tức
Niết-bàn, phiền não tức Bồ-đề ấy là danh tự tức. Nhờ
quán hạnh này rõ ràng
thành năm phẩm đệ tử, tức là quán hạnh hạnh,
được sáu căn
thanh tịnh, gọi là danh tương tợ tức. Thành bốn mươi mốt địa
tức là phần chứng chân
thật tức, chứng quả Diệu giác tức là cứu cánh
tức. Nếu biết về thứ
vị này tức không khởi tội lỗi Tăng thượng mạn
đối với Đại thừa,
chiên-đàn-la đối với Đại thừa.

Thành tựu an nhẫn.

Nếu biết sinh
tử tức Niết-bàn thì không bị cảnh Ấm, giới, nhập, cảnh bệnh hoạn, cảnh
nghiệp tướng, cảnh việc ma, cảnh thiền môn, cảnh
Nhị thừa, cảnh
Bồ-tát phá hoại. Nếu biết phiền não tức
Bồ-đề thì không bị
phiền não, các cảnh kiến hoặc, cảnh tăng thượng
mạn phá hoại. Nhẫn được khổ đế vô tác này,
không bị phá hoại.

Điều này như
luận Đại Trí Độ chép: Nhẫn được thành đạo,
việc bất động cũng
không thối, tâm ấy gọi là Tát-đỏa.

Thuận đạo pháp ái bất sinh:

Quán sinh tử
tức Niết-bàn,
sinh ra tất cả công đức về các
thiền định tam muội.
Quán phiền não tức Bồ-đề,
sinh khởi các
môn Đà-la-ni,
bốn việc không sợ, mười
tám pháp bất côïng, bốn trí vô ngại, trí nhất thiết chủng.
Đối với
pháp thuận đạo không mê đắm. Nếu sinh ái trước
gọi là đảnh đọa.

Biết nó như hư không, không trụ không mê đắm, tức đắc thành
sơ tín tâm, cho đến Thập tín tâm.

Nói rõ nhân tu mười pháp nhập Thập tín tâm.

Hiểu rõ nhân
duyên không thể nghó bàn tứ đế vô tác, tức tu
sơ
tín tâm, niềm tin bình
đẳng pháp giới Tam bảo Phật pháp Tăng.

tâm.
pháp.

Phát Bồ-đề chân chánh:
Thệ nguyện Từ bi thương xót tất cả chúng
sinh tức là tu niệm

Siêng tu chỉ
quán thành tất cả muôn hạnh: Tức là tu tâm tinh
tấn. Dùng quán phá các pháp:

Tức là khéo tu tâm tuệ. Dừng tâm trong lắng:

Tất cả các tướng được mất, thông bít tự hiện, tức là
tâm tu định. Đạo phẩm thứ lớp thêm lớn gốc lành:
Không thối,
không mất, tức là tu tâm bất thoái. Hồi sự trung các Độ:

Giúp khai ba
môn giải thoát, tức là tu tâm hồi hướng. Khéo biết thứ vị:

Ngăn tăng thượng mạn, lìa nghiệp chiên-đàn-la tức là tu tâm hộ

Thành tựu an nhẫn:

Pháp ác trong ngoại đều không sinh khởi, tức là tu tâm giới.

Thuận đạo pháp:

Aùi không sinh, nếu mong cầu thắng quả thì không yêu đắm pháp

môn
sở đắc cạn thấp.
Bởi vậy, Bồ-tát biết
sinh tử
tức Niết-bàn,
biết phiền não tức
Bồ-đề, cho nên khéo tu mười pháp này tức là tu mười
tin tâm, gọi là quán
hạnh tức. Do đây nếu được môn Tam-muội
Đà-la-ni, được nhập
giai vị sơ tín tâm. Như một tín tâm này có mười
tín, mười tín có trăm, thành giai vị mười tín tâm
thiết luân. Trụ trong tín này được
sáu căn
thanh tịnh, công đức không thể nghó bàn.
Như kinh Pháp Hoa nói ấy gọi là viên giáo nhu thuận nhẫn vị, cũng là giai vị, thế đệ nhất
pháp, Noãn Đãnh Nhẫn của Viên giáo.

Cho nên kinh Nhân Vương, Bát-nhã chép:

Bồ-tát thập thiện phát đại tâm, vượt qua biển khổ ba cõi.
Nên biết trụ vào giai vị Thập tín này dứt hết kiến hoặc, tư hoặc giới nội, phá
trần sa vô tri giới
ngoại, hàng phục hoặc vô minh trụ địa.

4. Nói về kinh nói khác nhau: Như kinh Pháp Hoa,
Bồ-tát pháp tuệ đáp thiên tử
chánh niệm,
nói Bồ-tát quán mười
thứ phạm hạnh là không, học mười thứ trí lực,
nhập giai vị Sơ trụ, tức
là giai vị Thập tín của giáo nầøy. Vì sao? Quán
mười thứ phạm hạnh
không tức là quán nhất thật đế.
Học mười loại trí lực tức là quán tứ đế vô tác.
Kinh nầøy tức là giáo của
Phương Đẳng, nói tức
đại Niết-bàn, tức
tướng Bồ-đề, hoặc chỉ,

hoặc quán,
sinh tương tợ giải, tức là kinh Anh Lạc nói
Thập tín. Kinh Đại phẩm chép: Thừa này từ ba cõi
sinh khởi, mười pháp thành thừa
như trong ba quán nói ở
trước. Ban đầu ra khỏi ba cõi tức Thập tín.

Lại kinh Đại Phẩm chép:
Thí như ra biển trước thấy
tướng bằng, tức là kinh Nhân
Vương Bát-nhã nói,
Bồ-tát Thập Thiện phát đại tâm thoát biển khổ ba
cõi. Kinh Pháp Hoa chép:
Vào nhà Như Lai, mặc áo Như Lai, ngồi tòa Như Lai, đây chính là tu bốn hạnh an lạc, hành xứ, thân cận xứ, được
sáu cănThanh tịnh, trụ
Thập tín vị, kinh Phổ
Hiền nói: Người tu Đại
thừa chưa đắc Vô Sinh
nhẫn, trước có mười thứ tướng chứng, đây là giai
vị Thập tín. Kinh Niết-bàn chép:
Lại có một hạnh là hạnh
Như Lai gọi là Đại thừa
đại Niết-bàn.

Như luận Đại Trí Độ chép:
Bồ-tát từ Sơ phát tâm tức quán hạnh
đạo Niết-bàn. Nếu quán hạnh đạo
Niết-bàn sinh tương tợ giải tức là một hạnh, là hạnh Như Lai.
2. Nói về Thập trụ: Thập trụ như ở trước nói. Nay nói sơ phát tâm trụ lược có bốn ý:

Giải thích Sơ phát tâm trụ

Nói về kinh nói khác nhau.

Nói lược công đức

Nói về Cữu trụ.

Giải thích Sơ Phát tâm trụ:

Nói phát tâm
trụ: Vì phát ba thứ tâm nên gọi là Phát Tâm trụ.
Ba đức Niết-bàn gọi là Trụ. Thế nào là phát ba thứ tâm.

Duyên theo nhân mà tâm lành phát khởi.

Hiểu rõ nhân mà phát khởi.

Chánh nhân mà phát lý tâm.

Duyên theo nhân mà tâm lành phát sinh:

Chúng sinh từ
vô lượng kiếp đến nay có người cúi đầu chắp tay, trong khoảnh khắc tâm
Bồ-đề khai phát, thệ nguyện Từ bi bố thí, trì
giới nhẫn nhục, tinh tấn
thiền định, tất cả gốc lành trong cùng lúc khai
phát, một tâm đây đầy
đủ muôn hạnh, các ba-la-mật.

Liễu nhân tuệ tâm khai phát:

Chúng sinh từ
vô lượng kiếp đến nay nghe kinh Đại thừa cho đến
một câu, một kệ thọ trì đọc tụng giảng nói biên
chép, quán hạnh tu
tập có trí tuệ cùng lúc
khai phát thành chân vô lậu.

Chánh nhân lý tâm phát khởi:

Chúng sinh từ
vô thỉ đến nay, bị vô minh che lấp Phật tánh chân
tâm, liễu
nhân và duyên nhân phá vô minh mờ ám, hiển rỏ tròn đầy,
vì ba thứ tâm này khai
phát nên gọi là phát tâm.

Trụ vào ba đức Niết-bàn nên gọi là trụ, gồm có:

Pháp thân. Bát-nhã.

Giải thoát. Ba thứ không ngang không dọc này, như thế theo thứ lớp gọi là
bí mật Tăng. Phát tâm
chân thật tức là Pháp thân. Tâm liễu nhân phát
tức là Bát-nhã, tâm
duyên nhân phát tức là Giải thoát. Ba tâm, đồng phát đồng thế y tự, giả gọi là hành nhân, vì không trụ vào ba pháp mà trụ vào ba tâm này tức là trụ vào ba đức
Niết-bàn bí mật nên nói là Sơ phát
tâm trụ. Nếu trụ vào
lý của ba đức tức là trụ vào giải thoát không thể
nghó bàn, tức là trụ
vào Đại thừa, không trụ vào pháp, mà trụ vào
Bát-nhã tức là trụ vào
Thủ-lăng-nghiêm Tam-muội, tâm tu trì như hư không,
tức là trụ vào pháp
tánh, tức là trụ vào thật tướng, tức là trụ
như như, tức là trụ
Như Lai tạng, tức là trụ Trung đạo đệ nhất nghóa đế, tức trụ vào
pháp giới, tức trụ vào
rốt ráo không, tức trụ vào đại Bi, tức trụ vào
mười lực, tức là trụ vào bốn vô úy, tức trụ vào mười tám pháp bất côïng, bốn trí
vô ngại, trụ ba niệm xứ
đại Bi, trụ đại thần thông, trụ bốn nhiếp pháp,
trụ các ba-la-mật, tất
cả Tam-muội, tất cả môn Đà-la-ni.

Tóm lại, tức
là trụ chân thân ứng thân, tất cả Phật pháp.

Nói về Các kinh Đại thừa, nói về Sơ phát tâm trụ, danh
nghóa khác nhau:

Kinh Hoa Nghiêm chép: Lúc
sơ phát tâm liền thành Chánh giác, liễu đạt tánh chân thật của các pháp, tất cả các pháp đã nghe không nghe từ
người khác. Bồ-tát này thành tựu một loại trí lực, rốt ráo không lìa luống dối, không nhiễm như hư không, Pháp thân thanh tịnh
mầu nhiệm, vắng lặng cảm
ứng tất cả. Nên biết ấy là phát chân vô lậu,
dứt sơ phẩm vô minh, tức
kinh này chép: Một niệm biết tất cả pháp là đạo tràng, vì thành tựu nhất thiết trí.
Lại kinh này nói nhập pháp môn
không hai, đắc pháp nhẫn
vô sinh tức là kinh Đại Phẩm nói lúc mới phát
tâm liền ngồi đạo
tràng, xoay bánh xe pháp độ chúng sinh. Nên biết
Bồ-tát này như Phật.
Lại kinh Đại
Phẩm chép: Bồ-tát từ một ngày đầu
thực hành trí tuệ
Bát-nhã giống như ánh sáng mặt trời. Dù cho
Xá-lợi-phất và Mục-kiền-liên, khắp bốn thiên hạ ở cõi
Diêm-phù-đề như lúa mè
tre rau, trí tuệ gần với
Bồ-tát. Như ánh sáng bốn thiên hạ khắp
Diêm-phù- đề giống như
ánh sáng mặt trời, mặt trăng. Lại tức kinh Đại
Phẩm nói tự môn A nghóa là tất cả pháp
sơ không trụ.
Tức kinh Pháp
Hoa chép: Vì
giúp cho chúng
sinh khai tri kiến Phật. Lại kinh Pháp Hoa chép:
Long Nữ trong một sát-na
phát tâm Bồ-đề thành tựu Chánh giác liền đến cõi Vô cấu ở
Phương Nam ngồi đạo tràng, xoay bánh xe pháp, tức
kinh Đại Niết-bàn chép:
Phát tâm, rốt ráo cả hai
không khác, hai tâm như thế, tâm trước tâm khó, tức là
kinh Niết-bàn lại có một hạnh, tức là
hạnh Như Lai. Nghóa là Đại
thừa, đại Bát Niết-bàn, sơ trụ phần chứng
chân Niết-bàn. Các kinh Đại thừa như thế đều là Viên giáo nói về phát tâm trụ.

Nói về công đức mới phát tâm:

Phát tâm công đức vô lượng vô biên, phàm phu Nhị thừa
không thể lường được,
không thể giảng nói. Nay tìm tòi ý của kinh Đại
thừa lược lấy mười
thứ pháp môn, trình bày sơ trụ công đức viên mãn.

Trụ tâm Bồ-đề thanh tịnh viên mãn: Tức là pháp nhẫn
vô sinh,
Từ bi vô duyên, thệ nguyện vô tác trùm khắp pháp giới.

Trong một niệm thành tựu tất cả muôn hạnh, các ba-la-mật.

Đắc
trí nhất thế chủng, dứt hết vô minh kiến hoặc và tư
hoặc pháp giới.

Đắc
pháp Phật nhãn, thấy ba đế mười pháp giới

Viên nhập tất cả pháp môn nghóa là y cứ hai mươi lăm
Tam- muội. Nhập Tam-muội vương, tất cả Tam-muội đều vào trong đó, làm
lợi ích cho chúng sinh.

Tám lần phá hai mươi lăm hữu.

Thành tựu Bồ-đề viên mãn nghiệp, có khả năng hiển bày tất cả
thần thông: Nghóa là ba luân không thể nghó bàn hòa, khắp pháp giới
hiển bày lợi ích chúng sinh, tám phen lợi ích hai mười lăm hữu.

Có khả năng thành tựu chúng sinh, khai quyền hiển thật,
nhập đạo nhất thừa.

Có khả năng trang nghiệm thanh tịnh tất cả cõi Phật, như
Phẩm Phật Quốc nói.

Có khả năng khởi ba nghiệp của pháp giới, cúng dường tất cả
chư Phật mười phương, đắc viên mãn Đà-la-ni, thọ
trì tất cả Phật pháp
như mây giữa mưa .

Từ nhất địa đầy đủ tất cả công đức, tất cả các địa, tâm tâm
vắng lặng, tự nhiên chảy vào biển Tát-bà-nhã.

Cho nên kinh Hoa Nghiêm nói tất cả công đức của Bồ-tát Sơ trụ, chư Phật ba đời vui không thể tận. Phật nói đầy đủ, tất cả phàm phu nghe mà loạn tâm
phát cuồng, đây là việc khó hiểu không thể nghó
bàn. Các kinh Đại thừa
liễu nghóa nói đâu đồng với Thông giáo.
Công đức Thập trụ
so
sánh ở đây, nói
sơ trụ và thần thông
biến hoá công đức trí
đoạn Sơ địa của Biệt giáo đều giống nhau, kinh luận nói sâu hay cạn đều có ý.

Giải thích Cữu Trụ:

Nếu ba quán
sơ trụ này hiện tiền, thì không có tâm công dụng, niệm niệm dứt vô lượng phẩm vô minh trong pháp giới không
thể kể hết. Phần lớn lược làm mười phẩm trí đoạn, tức là
Thập trụ, cho
nên kinh Nhân
Vương chép: Nhập lý
Bát-nhã gọi là Trụ tức là mười lần tiến pháp vô lậu chân minh, đồng vào lý Trung đạo Phật tánh đệ nhất
nghóa đế. Vì không trụ
pháp từ cạn đến sâu, trụ vào lý ba đức
Niết-bàn của Phật, tức là mười
phẩm, vì trụ tất cả Phật pháp nên gọi là Thập trụ.

3- Nói về Thập Hạnh: Tức là Phật tánh đệ nhất nghóa đế vô lậu chân minh, một tâm đầy đủ tất cả hạnh, niệm niệm tiến lên, chảy vào biển pháp giới bình
đẳng, cho nên phá mười
phẩm vô minh thành mười phẩm trí đoạn. Tất cả
các hạnh, các ba-la-mật,
không thể nghó bàn, tăng trưởng sinh ra công
đức tự hạnh hóa tha
đồng với hư không pháp giới, nên gọi là Thập hạnh.

Thập hồi hướng:

Vô công dụng
không thể nghó bàn, vô lậu chân minh, niệm
niệm khai phát, thêm lớn tất cả hạnh nguyện cùng khắp pháp giới,
sự lý
viên dung,tâm tâm vắng lặng, tự nhiên hướng về biển
Tát-bà-nhã bình
đẳng pháp giới. Lại tiến lên phá mười phẩm vô minh chứng mười phẩm
trí đoạn, nên gọi là Thập hồi hướng.

Nói về Thập địa:

Vô lậu chân minh nhập đạo vô công dụng, giống như đất có công năng
sinh ra tất cả
Phật pháp, gánh vác chúng
sinh trong pháp giới, đều nhập Phật địa ba đời, rộng lớn như pháp giới, rốt ráo như hư không.
Lại tiến phá mười phẩm
vô minh, thành tựu mười phẩm trí đoạn. Y đây
để nói về Thập địa.

Nói về Đẳng giác địa:
Quán đạt nguồn gốc vô minh từ vô thỉ, bờ mé trí mãn rốt
ráo thanh tịnh,
sau cùng dứt vô minh
sâu kín
cùng nguồn, chứng Trung đạo
sơn đảnh và khác với cha mẹ vô minh.

Gọi là có sở đoạn là nói có thượng só. Diệu Giác địa:
Rốt ráo giải thoát vô thượng
Phật địa, cho nên nói không có
sở đoạn là nói Vô
thượng só. Đây chính là ba đức không ngang không dọc, rốt ráo hậu tâm
đại Niết-bàn. Đại
Niết-bàn này gọi là pháp giới của chư

Phật, dọc sâu ngang rộng có thể dùng hai mươi lăm Tam-muội, hoá độ khắp chúng
sinh ẩn hiện, mười lần lợi vật rốt ráo cùng khắp.
Thí như cây lớn nếu gốc nó
sâu thì cành lá cũng lớn.

Nếu công về thật tướng trí tuệ cùng nguồn tánh tận hóa dụng
thì rộng khắp pháp giới,
vô phương đại dụng rốt ráo viên mãn.

Cho nên luận Đại Trí Độ chép:

Biển lớn trí
độ Phật. Xưa nay, biển sâu trí độ Phật tận đáy.
Kinh Đại Phẩm chép: Quá trà không có chữ để nói.

Kinh Niết-bàn chép:
Bất sinh bất
sinh không thể nói, nếu làm như thế mà nói về giai vị đều là vắng lặng chân như bình đẳng pháp
giới không thể nghó bàn,
không có thứ vị của thứ vị.



TỨ GIÁO NGHÓA
<卷>QUYỂN 12</卷>

Dẫn chứng các kinh luận nói về giai vị viên giáo: Kinh Đại
Niết- bàn nói về
Tam-muội nguyệt ái từ ngày mồng một đến ngày mười lăm, ánh
sáng dần dần
thêm nhiều. Lại ngày mười
sáu đến ngày ba mươi
ánh sáng dần dần tắt
đi. Ánh sáng trăng dần dần thêm nhiều là dụ cho
ánh sáng mười lăm Ma-ha
Bát-nhã của trí đức.

Dần dần tắt mất dụ cho mười lăm đoạn đức, không lụy giải
thoát, vô minh dần dần diệt tận.

Mười lăm loại trí đoạn: Ba mươi tâm là ba trí đoạn, Thập địa
là mười trí đoạn. Đẳng
giác là nhất trí đoạn, hợp thành mười lăm trí đoạn, cho nên từ ngày mồng một đến ngày mười lăm lấy mặt trăng để dụ.
Thể của mặt trăng dụ
cho Pháp thân. Pháp thân là một, ánh sáng tăng dần thì cho trí đức
Bát-nhã bất
sinh
mà sinh, ánh
sáng giảm dần dụ cho
giải thoát, đoạn đức
bất diệt mà diệt. Cho nên kinh Niết-bàn nói từ lúc
an trí ba đức Niết-bàn
về bí mật tạng của chư Phật. Sau cũng ta cũng phải
ở nơi bí tàng và bát Niết-bàn này, sau cùng là
rốt ráo Niết-bàn, gọi là bất
sinh
bất sinh.
Bát-nhã rốt ráo bất
sinh bất diệt, lại không có
hoặc nghiệp để diệt.

Hỏi: Nếu là đốn ngộ của giai vị Viên giáo một khi chứng liền
rốt ráo, đâu được
dẫn Tam-muội nguyệt ái, ngày mười lăm để dụ?
Một bề không có
sâu cạn đã phá như trước.
Nhưng chứng vị là cảnh giới chư Phật, phàm phu chưa biệt thì đâu thể định chấp.
Nay mượn thí dụ trời
trăng. Là y cứ về không thể thí dụ mà luận thí dụ,
cho nên kinh Niết-bàn
chép: Lại giải thoát gọi là không thí dụ. Không thí dụ tức là chân
giải thoát. Như gương mặt như
trăng tròn, thật chẳng
phải không có tướng
năm căn đồng với mặt trăng kia.

Hỏi: Ở đây được biết mặt trăng dụ cho địa vị?

Đáp: kinh Thắng Thiên Vương Bát-nhã trích đủ nghóa này.

Hỏi: Nếu y cứ vào Phật tánh Trung đạo bị vô minh che lấp,
đâu được nhất định
có bốn mươi hai phẩm?
Đáp: Nghóa
này đã nói sơ lược trước đây vô minh tuy không
có, không có mà có,
chẳng phải không có giai vị địa phẩm sâu cạn,
thường chia làm bốn mươi hai phẩm, nhưng nói về phẩm
số thật
sự vô lượng
vô biên không thể nói,
cho nên luận Đại Trí Độ chép: Phẩm loại vô
minh số ấy rất nhiều.
Bởi thế khắp các kinh nói Tam-muội phá vô minh. Lại nói:
Pháp ái khó hết, các kinh chú trọng nói Bát-nhã.

Kinh Pháp Hoa chép: chư Phật xuất hiện ở đời chỉ có một việc nhân duyên lớn là làm cho chúng
sinh khai tri kiến Phật, chỉ bày tri
kiến Phật, ngộ tri kiến
Phật, nhập tri kiến Phật.

Bốn nghóa nầøy Sư Nam Nhạc giải thích rằng:
Khai tri kiến Phật tức là
Thập trụ, chỉ bày tri kiến Phật tức là
Thập hạnh. Ngộ tri kiến
Phật là Thập hồi hướng, nhập tri kiến Phật là
Thập địa và Đẳng giác địa, đều nói là tri kiến Phật, đều đắc trí nhất
thiết chủng. Đều nói tri
kiến Phật là đều đắc trí nhất thiết chủng. Đều nói
tri kiến Phật là đều đắc Pháp nhẫn.

Lại kinh Pháp Cú chép: Ấy
là một việc nhân duyên lớn của chư
Phật đồng nhập thật tướng nhất thừa của chư Phật.
Lại nói chỉ có Phật và Phật mới thấu tột được thật tướng các pháp.

Lại Phẩm nhà
lửa nói các người con ra khỏi nhà lửa tìm cầu xe,
Trưởng giả đều cho các người con một chiếc xe lớn.
Bấy giờ, các người con ngồi xe báu dạo chơi
bốn phương, vui thích tự tại, vô ngại
thẳng đến đạo tràng.

Nói bốn phương: Là dụ cho bốn giai vị khai thị ngộ nhập.

Thẳng đến đạo tràng: Rốt ráo cùng tận thật tướng các pháp giai vị cùng tột của
Diệu giác. Như thế đều nói tên khác của giai
vị Viên giáo.

Kinh Đại Phẩm chép: Bốn
mươi hai tự môn A.

Sư Nam Nhạc giải thích: Đây là mật ngữ của chư Phật, biểu
thị giai vị của bốn mươi
hai tâm. Nếu người học vấn phần nhiều nghi
ngờ lời này, cho là
luận Đại Trí Độ không giải thích chữ này. Nhưng
Long thọ giải thích kinh Đại Phẩm, luận có một ngàn quyển, Sư La-thập đều
lược bớt, đâu hẳn không giải thích.

Nay cho là giải thích điều này thật sâu xa phải lãnh hội rõ,
sở
dó như vậy, kinh không nói
sơ a-hậu-trà, trong đó có bốn mươi hai chữ,
sơ A tự môn cũng có đủ bốn mươi hai chữ. Hậu-trà tự môn cũng đủ
bốn mươi hai chữ.

Kinh Hoa Nghiêm chép: Từ
Một địa đầu đầy đủ tất cả công đức
của các
pháp: Nói về ý nghóa này rất có tương quan.

Lại kinh Đại
Phẩm chép: nếu nghe tự môn A đầu tiên thì hiểu
tất cả nghóa, nên tất
cả pháp trước bất sinh. Đây há chẳng phải Bồ-tát
của Viên giáo. Mới đắc giai vị pháp nhẫn
vô sinh. Quá trà không chữ có
thể nói há chẳng phải
là Diệu giác cực địa vô thượng không lỗi, không
thể quá chữ này có pháp để nói.

Lại phẩm Quảng Thừa trong kinh Đại Phẩm nói tất cả pháp
môn xong, đã nói bốn
mươi hai chữ há chẳng phải Bồ-tát Viên giáo từ mới phát tâm đắc thật tướng các pháp, đầy đủ tất cả các pháp, nên gọi
là chữ A, đến Diệu
giác địa cùng tột nguồn gốc tất cả pháp, cho nên gọi là chữ Trà.
Giải thích giai vị Viên giáo gần như rõ ràng lại bốn mươi hai
tự môn, sau đó thì nói Thập địa.
Đây tức là
hiển rõ thứ vị phương tiện của Biệt giáo.

Lại Thập địa nói Ba thừa cùng Thập địa tức là hiển bày giai vị về phương tiện
Thông giáo. Ba chỗ văn
kinh rỏ ràng. Phán quyết
về Thông giáo, Biệt giáo và Viên giáo hiển rõ văn
kinh Đại Phẩm,
cho nên kinh Đại Phẩm
chép: Thừa này từ trong ba cõi đến bờ
Tát-bà-nhã. Lại
Phẩm Tam Tuệ chép: Bồ-tát từ mới phát tâm tu tập ba tuệ
đến ngồi đạo tràng.

Kinh Nhân Vương Bát-nhã chép: Hạnh
trung nhẫn của Ba hiền
Mười Thánh chỉ có Phật mới biết tường tận.
Trước đó dẫn
kinh Tư-Ích và
Lăng-già nói về chân như vắng
lặng có thứ vị gì, tức
là thứ vị của không có thứ vị.

Lại kinh Anh
Lạc chép: Bồ-tát ba hiền tâm tâm vắng lặng, tự
nhiên chảy vào biển Tát-bà-nhã.

Kinh Hoa Nghiêm
nói bốn mươi mốt giai vị đã là giác viên
đốn, nói về ý của thứ
vị viên đốn rất rõ ràng. Nhưng có khi khai nói
phương tiện Biệt giáo,
sự tướng cách biệt dường như cạn hẹp cho nên luận
sư Thập địa làm rõ nghóa
của giáo đạo và chứng đạo. Hoặc làm rõ
nghóa của hai loại địa
tướng và địa thật, chính là làm văn tu sự tướng
phương tiện về Biệt giáo.

Lại nói: Tất
cả không ngại người, tất cả đạo ra khỏi sinh tử.

Luận Trí Độ chép: Bồ-tát
từ mới phát tâm quán hành đạo
Niết- bàn cho đến ngồi đạo tràng. Lại nói:
Bồ-tát từ mới phát tâm quán tuệ thật tướng của các pháp gọi là
Bát-nhã ba-la-mật, cho đến biến chuyển trong tâm Phật gọi
là nhất thiết chủng.
Thí như người ra biển, có người xuống
biển trước, có người
xuống biển sau, có người đi mới nửa đường, có người đi đến bờ kia, đều gọi
là xuống biển cả.
Bồ-tát cũng như vậy, từ mới phát tâm quán thật
tướng các pháp, thật
tướng tuy một. Nhưng trí quán có cạn sâu.

Phân biệt: Hỏi:
Vì sao không y vào kinh luận Đại thừa để đối chiếu các
pháp môn nói về thứ vị? Đáp: Nay dẫn các kinh luận này giải thích thành thứ vị
Viên giáo. Đây là y cứ vào pháp giới bình đẳng không thể nghó bàn mà nói về không có thứ vị của thứ vị không thể nghó bàn. Nếu đối chiếu
riêng pháp môn thì người
tìm không đắc ý, phần nhiều hiểu khác, chấp
riêng thì mất đi ý chính
về Trung đạo của Thông giáo, không thể nghó bàn là giai vị của
chư Phật, Bồ-tát. Việc này phàm phu không thể biết
được thật đáng kính tin mà thôi.

Cho nên, kinh Hoa Nghiêm chép: Các
địa không thể nói, huống chi để dạy người,
sở dó như vậy hãy tạm gác Đại thừa qua một bên.
Sám hối sơ phát tâm
Hoan hỷ, một tín tâm được một
môn Đà-la-ni, đã
không thể nói cho mọi
người nghe được, thì dù cho phân biệt muôn thứ
cũng không thể hiểu,
huống chi bốn mươi hai tâm pháp môn của Viên
giáo. Người Nhị thừa
còn không nghe tên gọi này há phàm phu mà nói
được sao?

Hãy bỏ qua việc này như trong pháp của Thanh văn học của
bốn Niệm xứ, khi phát pháp Noãn cũng không thể nói cho các phàm
phu, ngoại đạo để chứng
đắc được. Dù cho dùng các nhân duyên giải
thích, cuối cùng cũng
không thể hiểu, huống chi là hành vi của chư Phật,
Bồ- tát Viên giáo mà có thể biết, có thể nói,
việc này bỏ qua một bên.
Như người thế gian ngồi thiền phát năm chi công đức còn không thể nói cho người chưa chứng nghe được, dù cho dùng phương tiện khéo léo
thì người chưa chứng
cũng không thể hiểu, huống chi pháp môn địa vị
của chư Phật, Bồ-tát mà
phân biệt được hay sao?
Các pháp
sư thời mạt pháp phần nhiều dùng phương tiện của kinh luận nói về đoạn phục, đối chiếu các pháp môn, giải thích địa vị
của Thánh Hiền Đại
thừa. Nay ý không phải như vậy, vì sao ? Vì như tánh của nước nóng nước lạnh người uống mới biết được, tâm không
thực hành thì đâu cần hỏi.

Bởi thế nay nói về bốn vị của bốn giáo, xuất xứ từ các
kinh luận, đây là pháp môn quyền thật của chư Phật, trong bốn không thể nói dùng bốn tất-đàn mà nói, đây là cảnh giới của Đại Bồ-tát và chư Phật, người
Thanh văn,
Duyên giác, Bồ-tát nhỏ không thể biết được,
huống chi kẻ phàm phu thời Mạt pháp mà hiểu được
hay sao?

Thật một nhà
học đạo nói pháp tự chẳng đắc chứng rỏ ràng, cẩn thận chớ nghiêng chấp lời phó duyên phương tiện của chư Phật,
Chư Bồ-tát, trong kinh luận
hạnh vị vô tránh không thể nghó bàn, không
thể suy lường, nguyện chúng
sinh khắp pháp giới quy y
Tăng bảo, dứt
tranh luận nhập vào biển đại hoà hợp.

Y cứ vào giai vị Viên giáo giải thích nghóa
Tịnh Vô Cấu Xưng.

Nếu Đại só
Duy-ma ở vào giai vị Pháp thân Bổ xứ, tức là giai vị vô cấu
Kim Cương Đẳng giác, trí tuệ
sắp viên mãn như trăng ngày
mười bốn, vô minh sắp
hết như trăng ngày hai mươi chín, cho nên luận Đại Trí Độ chép:
Phổ Hiền, Văn-thù cũng có mười lực, bốn vô
sở úy
như trăng ngày mười
lăm. Lý pháp tánh hiển bày nên gọi là Tịnh, hoặc
cấu vô minh sắp hết nên
gọi là Vô cấu, trí tuệ của Đẳng giác xứng lý
viên minh, xứng cơ mà
chiếu nên gọi là Tịnh Vô Cấu Xưng, chính là giai
vị gần với Diệu giác.
Nếu nói về viên ứng cho đến cõi Phật mười
phương hiện thân mười pháp giới, tám tướng thành đạo. Đại
só này ứng hiện thân bổ xứ
thích nghi, cho nên lúc ở cõi Phật vô động làm
Bồ-tát Bổ xứ, đi đến cõi Nhẫn chê trách
các Bồ-tát, đều nói là không có khả
năng đi thăm bệnh, chính
là dùng Viên phá Thiên. Lại nói nhập pháp
môn không hai mà chỉ im
lặng, biểu thị pháp môn nội chứng của Viên
giáo, không thể chỉ bày.
Y
cứ vào thí dụ năm vị hiển rõ giai vị bốn giáo:

Kinh Đại Niết-bàn nói thí dụ năm vị khác nhau để
thành bốn giáo, nói tướng khác nhau của giai vị.
Kinh chép: Phàm phu như
sữa, Tu-đà-hoàn như bơ,
Tư-đà-hoàn như bơ sống, A-na-hàm như bơ chín, A-la-hán,
Bích-chi-phật như đề hồ. Thí dụ ý này là để nói lên giai
vị của Ba Tạng giáo.

Kinh lại chép: Phàm phu
như sữa, Thanh văn như
váng sữa,
Bích- chi-phật như
bơ sống, Bồ-tát như bơ chín, Phật như đề hồ, ý này nói
lên giai vị của Thông
giáo. Lại kinh chép: Phàm phu như sữa có lẫn
máu, La-hán như sữa thanh
tịnh, Bích-chi-phật như váng sữa, Bồ-tát như
bơ sống bơ chín, Phật như
đề hồ. Đây là nói lên giai vị của Biệt giáo.

Kinh lại chép: Núi Vân
có loại cỏ tên là Nhẫn nhục, nếu trâu
ăn thì sinh được đề
hồ. Cỏ nhẫn nhục dụ cho tám Chánh đạo, sữa dụ
cho hai bộ kinh, tùy theo
người nào tu tám Thánh đạo liền thấy Phật
tánh, trụ đại Niết-bàn.

Đây chính là
dụ cho Bồ-tát về Viên giáo. Từ mới phát tâm tức
là khai tri kiến Phật,
thấy Phật tánh, trụ đại Niết-bàn. Kinh Niết-bàn nói về bốn ví dụ này, dụ cho bốn giáo nói về giai vị, nghóa này rỏ ràng.
Nếu không tin bốn giáo nói giai vị khác nhau thì tại
sao bỏ năm vị này
và bốn thí dụ. Nay nói
bốn giáo, là nói rỏ giai vị hợp với bốn thí dụ
này, thật giống như mắt
thấy, chỉ tự mật ý của bậc Thánh khó biết, đâu thể chấp chặt.

Lại kinh Niết-bàn chép: Thí
như có người để thuốc độc vào
sữa cho đến đề hồ cũng có thể
giết người. Thí dụ này ứng hai dụng, nếu đối chiếu năm vị của kinh giáo để nói về nghóa, khắp nơi đều thấy
được Phật tánh, nhập
Niết-bàn. Đây chính là giáo môn bất định sẽ giải thích ở dưới.

Nếu y cứ vào giai vị để nói về nghóa giết người, bốn vị, năm mùi vị căn duyên không nhất định, tùy theo cơ phát của Đại thừa tức là
Như Lai diệt độ, mà diệt
độ nên đồng với nghóa giết người.

Luận về các kinh nói giai vị bốn giáo khác nhau ít nhiều:

Hoa Nghiêm Đốn giáo chỉ nói giai vị Biệt giáo và Viên giáo là
sự bắt đầu của Tiệm giáo.

Kinh Thanh văn chỉ nói giai vị Ba thừa của
Ba tạng giáo, nếu
Đại thừa Phương Đẳng
chỉ dùng bốn giáo nói về giai vị.

Ma-ha Bát-nhã
chỉ nói giai vị của Thông giáo, Biệt giáo và
Viên giáo.

Như kinh Pháp
Hoa chỉ nói về nhất Phật thừa của Viên giáo, khai
thị giai vị ngộ nhập, đều chung với Đại thừa, nói về Nhị thừa như
trước. Nhưng giai vị
Bồ-tát Thông giáo dùng biệt tiếp thông nói về bốn
đức Niết-bàn của
Phật tánh. Nhị thừa Ba tạng như trước, bỏ giai vị Đại
thừa Ba Tạng, Ba A-tăng-kỳ
kiếp hàng phục nhân kết sử, ba mươi bốn tâm dứt quả
kết sử, nhập
Niết-bàn hữu dư y và
Niết-bàn vô dư y.
Lại Thông giáo, Ba tạng giáo
nói giai vị Nhị thừa đến đại Niết-bàn đều dẫn
nhập hai giai vị Biệt giáo và Viên giáo.

Hỏi: Nếu bỏ Ba tạng Phật vị thì đâu được nói A-la-hán,
Bích-chi- phật, Phật như đề hồ ?

Đáp: Ba giai
vị đều là kết sử giới nội, hết kết này thì
thành nghóa xưa, chẳng phải sự sử dụng của
Niết-bàn ngày nay.

Đại môn thứ
năm nói về quyền thật: có ba ý:

1. Nói sơ lược về quyền thật. Quyền là danh từ tạm dùng, thật là thi hành mãi mãi, phương
tiện ba-la-mật tùy tình
được lợi ích, nên gọi là Quyền.

Trí tuệ ba-la-mật xứng với lý rốt ráo nên gọi là Thật. Đây là
Ba giáo tạm phó vật tình
nên gọi là Quyền. Rốt ráo lợi vật của Viên
giáo nên gọi là Thật,
phân biệt quyền thật phải có bốn nghóa.

Nói tất cả phi quyền phi thật. Nói tất cả đều là quyền.

Nói tất cả đều là thật.

Nói tất cả Phật pháp phi quyền phi thật mà quyền mà thật.

Nói tất cả phi quyền phi thật:

Nếu nói về bốn không thể nói, vô thuyết là không có bốn
giáo để phân, không có Ba giáo tức là phi quyền, vô duyên giáo thì phi
thật, chính là tất cả
Phật pháp đều phi quyền phi thật.

Nói về tất cả đều quyền:

Nếu nói về bốn không thể nói có nhân duyên mà nói thì bốn
giáo đều là quyền xảo
để hoá vật, cho nên Phật nói: Lúc ta ngồi đạo
tràng không đắc một
pháp thật, tay không dối trẻ con, để độ cho tất cả.

Nói tất cả đều thật:

Vô thuyết mà thuyết là lợi ích ứng cơ phó duyên, nghóa
ấy đều thật, cho nên Bốn giáo đều gọi là Thật.
Bởi vậy, luận
Trí Độ nói:
Có thế giới, đối trị, vị nhân do nên thật, có đệ nhất nghóa cho nên thật.
Đây chính là nghóa thật không hư.

Nói về tất cả Phật pháp phi quyền phi thật mà quyền thật:

Nếu bốn không thể nói thì vô quyền thật để phân, cho nên nói
phi quyền phi thật. Không
nói mà nói Ba giáo tức là quyền, mà nói
Viên giáo tức là thật.
Nhưng một nhà nói về nghóa quyền thật có ba loại:

Hóa tha quyền thật.

Tự hành hoá tha quyền thật.

Tự hành quyền thật.

Nếu là hóa tha quyền thật thì Ba giáo ở trước không chỉ là
quyền mà ở trong quyền
này cũng đều nói là quyền thật.

Nếu nói tự hành hóa tha quyền thật tức là Ba giáo ở trước đều là dụng của quyền. Viên giáo nói xưa nay là Thật. Nếu nói về tự hành quyền thật tức là nói theo giai vị
Viên giáo. Chiếu Trung đạo là
thật, chiếu soi hai đế là Quyền.

Thứ hai: Nói
về cách vị có ba ý:

Y cứ Ba tạng
giáo vị cách Ba giáo sau. Y cứ Thông giáo vị cách
Hai giáo sau. Y cứ Biệt giáo cách Viên giáo sau.

Y cứ Ba Tạng
giáo vị cách Ba giáo sau, có ba ý:

Nói Ba tạng giáo vị cách Thông giáo. Cách Biệt giáo.

Cách Viên giáo.

Cách Thông giáo:

Nếu nói về
Thanh văn, Duyên giác và Thông giáo nói về
Nhị thừa không khác. Nếu y về Đại thừa nói về giai vị thì đây là rất khác nhau,
vì sao? Vì Ba tạng giáo
nói tu hành ba A-tăng-kỳ kiếp cho đến bổ xứ, tức
là vô cấu vị, tức là đồng với Nhu thuận nhẫn,
Tín địa nhẫn, Pháp
trung nhẫn của Thông giáo.

Nếu Phật của Ba tạng thì bằng với Phật địa của
Thông giáo, chánh tập đều hết, tám tướng đầu bằng.
Bên cạnh đó nói rằng:
Phật Ba Tạng là trí lực phân tích pháp
vụng về. Phật thông giáo
là thể pháp nên gọi là Xảo.

Hỏi: Luận Trí
Độ chép: A-la-hán địa trong kinh Thanh văn
đều gọi là Phật, nhưng
chỉ đắc hai loại Niết-bàn? Đáp: Nay cho là dứt hết
chánh sử, đã nói địa
ngang bằng, nếu
lấy hai đế, chánh sử
hết là hai Phật ngang nhau.

Dùng Ba tạng
giáo vị cách Biệt giáo vị:

Ba Tạng giáo
vị nói giai vị Nhất sinh Bổ xứ Tịnh Vô Cấu
Xưng. Cách Biệt giáo đồng
với thuyết luân vị, Thập tín đệ thập nguyện tâm. Phật địa chỉ bằng với Đệ Thập hồi hướng của
Biệt giáo, hoặc có thể đồng với
Sơ địa. Đây là ý chính, bên cạnh đó nói về đồng với
Thông giáo rất dễ hiểu.

Nói Ba tạng giáo cách Viên giáo vị:

Là giai vị Ba
Tạng bổ xứ Tịnh Vô Cấu Xưng chỉ đồng với
phẩm thứ năm là Ngũ
phẩm đệ tử của Viên giáo. Phật địa chỉ đồng
với Thiết luân vị
Thập tín, hậu
nguyện tâm, nghóa chính như thế. Bên cạnh đó cũng có hạng thấp kém,
Tạng Ba Phật chánh tập đều hết, cho đây
là cao siêu, không nói
sự diệu dụng của
sáu căn thanh tịnh không
thể nghó bàn, đây là thấp kém cho nên kinh Hoa
Nghiêm khen ngợi
Bồ-tát sơ phát tâm trụ: Sơ phát
tâm còn hơn Mâu-ni.

Nói dụng Thông giáo vị cách hai giáo vị sau có hai ý:

Cách Biệt giáo.

Cách Viên giáo.

Cách biệt giáo vị:

Thông giáo nói giai vị Bổ xứ Tịnh Vô Cấu Xưng đồng với
pháp giới vô lượng
hồi hướng thứ mười của Biệt giáo. Quả Phật của
Thông giáo chỉ đồng với
Sơ Hoan Hỷ địa của Thập địa. Nghóa chính như thế.

Bên cạnh đó nói có sự thấp kém, không có trí tương tợ Trung
đạo hàng phục vô minh.

Nói cách Viên giáo:

Nếu Thông giáo nói giai vị bổ xứ
Tịnh Vô Cấu Xưng chỉ đồng với Thiết luận vị, Thập tín nguyện tâm thứ mười của
Viên giáo. Thông giáo nói quả Phật chỉ đồng với Sơ phát tâm trụ.
 Đây là một bề cách điều đó, chính là nói về hơn kém. Sơ phát tâm trụ, vì
sơ phát tâm trụ có khả
năng hiển rõ Pháp thân
trung đạo, dứt một phẩm vô minh là cao siêu.

Nói về Biệt giáo cách Viên giáo vị:

Nếu Biệt giáo nói về giai vị
Pháp thân, Pháp Vân Nhất sinh bổ xứ Tịnh vô cấu xưng chỉ đồng với Quán Đảnh trụ thứ mười,
Thập vị của Viên giáo Phật
địa dứt mười một phẩm vô minh, chỉ ngang với
Sở Hoan hỷ hạnh của
Thập Hạnh. Nếu theo kinh Nhân Vương khai
Thập địa thành ba mươi đời, chính là
Vô Cấu đồng với vô lượng hồi
hướng vị pháp giới,
Phật địa ngang với Sơ Hoan hỷ địa của Thập địa, chính
là Biệt giáo nói nhất
sinh bổ xứ đối với Viên giáo.
Nếu theo cách giải
thích trước, lấy nghóa để
suy thì có ba
mươi mốt phẩm Vô Minh.

Nếu theo kinh Nhân Vương thì có mười một phẩm vô minh,
chính là Pháp thân Bổ
xứ của Biệt giáo và Viên giáo. Tuy y cứ chung giai
vị, nghóa Vô Cấu Xưng có
khác, đâu được xem là đồng mà giải thích
tên của Duy-ma-cật.

Hỏi: Tìm chí
đạo tức là một. Nếu cách Ba giáo của phương
tiện trước nói bổ xứ
quả Phật mới truyền sai như vậy, ý này khó hiểu?
Đáp: Giải
thích hai nghóa: Có giáo có người.

Có giáo không người
Đều là nói phương tiện Ba giáo
trong nhân, thọ giáo tức là có
giáo có người, quả Phật, Bổ xứ và
Bồ-tát thượng vị có khả năng nói
Ba giáo, đây là có giáo
không người.
Vì sao? Vì hành nhân lãnh thọ Ba giáo
đều được lợi ích, cho
nên có giáo có người, có thể nói bậc giáo chủ thị
hiện thành Phật, Bồ-tát của Ba giáo để cho chúng
sinh tin quả thực
hành nhân. Nhân hạnh đã
thành thì không có hóa chủ nữa.

Như thế mới là duyên cảm bền ứng, duyên hết liền thôi dứt.
Tay không dối trẻ con, dẫn
dắt đem về nhà, trong tay thật không có vật, Ba giáo
hoá chủ cũng đều như thế.

Nếu là Viên giáo có giáo có người, trong nhân lãnh thọ cho đến Pháp Vân có giáo có người, dứt bốn mươi mốt phẩm vô minh, Pháp thân

Bổ xứ đây là thật không dối. Nói Diệu giác Pháp thân không nói
được tức là có giáo
có nhân của thượng quả. Không giáo có nhân là
quyền, có giáo có nhân là thật. Hỏi: Như thế bốn giáo nói quả có thể chia ra
quyền thật.
Nhân địa của bốn giáo đều
có giác có người đâu được chia ra quyền thật?

Đáp: Nay nói
rõ người Ba giáo gọi là quyền nhân, người lãnh
thọ Viên giáo thì người
và giáo đều thật, nên y cứ vào giáo nói nhân,
chia ra quyền thật.

Hỏi: Nhân của Tam giáo đã lập quyền, nhân quả của ba giáo
đâu không được nói
về quyền nhân ?
Đáp: Hành
nhân Ba giáo có thể thành nhân viên mãn, không có
Phật của Ba giáo tu nhân thành Phật viên mãn cho nên khác nhau.

Thứ ba: Nói về hưng phế: Có hai ý

Quyền giáo có hưng có phế.

Thật giáo hưng mà không phế

Nói quyền giáo có hưng có phế, có ba ý:

Khởi có Ba tạng giáo tức là hưng, cơ thối thì phế cơ hưng:

Nghóa có thể
phát nên gọi là Cơ, đối duyên có một chút ưa
thích có thể khởi, một
chút điều lành có thể sinh, một chút ác có thể trị,
giải nghiêng về chân có thể phát, cho nên phải dùng
bốn Tất-đàn.
Trong kinh Thanh văn nói nhân duyên
sinh diệt, bốn đế mười hai nhân
duyên, sáu Độ khai đạo
ba thừa, nghe thì xứng cơ, tâm ưa thích phát khởi,
sinh thiện dứt ác. Nếu là phát chân vô lậu của Nhị thừa chứng
Niết-bàn hữu dư y, nếu là sáu
Độ điều tâm của Bồ-tát thì được phục nhẫn, nhu thuận nhẫn.

Kinh Pháp Hoa chép: Người trí nhỏ thích pháp nhỏ, không tin mình
thành Phật.
Bởi thế, dùng phương tiện phân biệt nói các quả
là cơ duyên này.
Tuy không có nghóa Ba tạng hạng phục
kết sử,
Bồ-tát bổ xứ,
Tịnh Vô Cấu Xưng ba mươi
bốn tâm quả phật, Phật trụ Niết-bàn hữu dư y vì muốn dùng bốn tất-đàn giáo phó, cho nên thị hiện hình tiếng để dạy, phó cơ độ vật, cho nên kinh Pháp
Hoa chép: Trưởng giả liền cởi
Anh lạc, mặc áo xấu xa,
tay cầm đồ dơ bộ dạng đáng sợ, nói với người
làm, đây là nghóa hưng
của Ba tạng giáo.

Phế: Ít muốn
sẽ dứt, chút thiện đã thành, việc ác đã trừ, đã phát cái biết
chân chánh. Chính là bốn duyên đều dứt, thì giáo cơ nói
Ba tạng, người năng thuyết đều phế.

* Nói Thông giáo hư phế:

Hưng thì cơ hưng, phế thì cơ phế. Cơ hưng mà giáo hưng tứ đế
vô sinh thì ưa thích sẽ khởi, thể giả nhập không,
thiện có thể sinh, mê lý kiến tư hoặc có thể dứt thì cái hiển chân chánh
sẽ phát, cho nên
phải dùng bốn tất-đàn
nói Thông giáo về tứ đế vô sinh, người Ba thừa
nghe thì tâm ưa thích phát
khởi, sinh thiện dứt ác, Ba thừa đồng phát, tức
là tuệ chân vô lậu,
thấy nghóa đệ nhất. Nhị thừa trụ Niết-bàn hữu dư,
Bồ- tát thì chẳng dính
mắc không, Từ bi nhập giả hoá vật, thệ cầu quả
Phật là đi đến cơ duyên
này. Tuy như Thông giáo không dứt hết kết sử.
Giai vị thượng địa bổ xứ
Bồ-tát Tịnh vô cấu xưng, một niệm
tương ưng tuệ dứt kiết tập.

Quả Phật trụ
Niết-bàn hữu dư là đến Thông giáo, đến cơ duyên của
Ba thừa này, thị hiên giáo hóa
hình thanh, tất-đàn phó duyên
lợi vật, nên gọi là Hưng. Phế: Bốn cơ đã dứt, duyên đã
lui sụt, Thông giáo
sở thuyết
và người năng thuyết điều phế.

* Nói Biệt giáo hưng phế.

Hưng thì cơ hưng giáo hưng, tứ đế vô lượng, ưa thích sẽ khởi, từ không vào giả, gốc lành
sẽ sinh, vô lượng Hằng hà
sa phiền não
biệt hoặc, kiến tư hoặc sẽ diệt.

Trung đạo nghóa đế đệ nhất chân giải sẽ phát cho nên phải
dùng bốn tất-đàn nói
tứ đế vô lượng khởi Biệt giáo. Bồ-tát nghe thì tâm
ưa thích sinh khởi, phát
sinh thiện giới ngoại, dứt ác giới ngoại, phát
trung đạo tương tợ vô lậu và chân vô lậu, cầu
thường trụ quả Phật đại
Niết- bàn, là đi đến cơ duyên này.
Tuy không có dứt mười phẩm vô minh của
Biệt giáo. Bồ-tát Pháp thân Bổ xứ dứt mười một phẩm
Vô minh, rốt ráo quả Phật, thì hiện
thân hình để giáo hóa,
dùng bốn tất-đàn cơ duyên phó vật, nói tứ Thánh
đế vô lượng nên gọi
là Biệt giáo hưng. Phế: Bốn mươi hai phẩm
Bồ-tát Bổ xứ, giáo này quả Phật đều
phế.

Viên giáo đều hưng mà không phế:

Như kinh Hoa Nghiêm,
Phương Đẳng,
Pháp Hoa, Niết-bàn nói

Viên giác đạt đến cơ viên mãn, sinh thiện dứt hoặc, thấy nghóa đế đệ nhất chính là từ
sơ phát tâm đến
Vô cấu địa, đến bốn căn duyên.
Thường nói giáo này
đến Đẳng Giác Phật, nên gọi là Hưng.

Bởi vậy, ba mươi hai
Bồ-tát như Văn-thù-sư-lợi, v.v… đều
nói nhập pháp môn không
hai tức là ý về giáo hưng. Nếu chứng Diệu
giác, không thầy tư ngộ, không có pháp để khen, không có điều lành
để sinh,

không có điều ác để dứt, lại không có lý
sâu để thấy tướng ngôn từ
vắng lặng, vốn không có
hưng cho nên không phế, không phế cũng được nói về phế.

Cơ bốn tất đàn tận thì giáo dứt, nên gọi là Phế. Bởi vậy,
kinh Đại Phẩm chép: Quá trà vô tự để nói.

Kinh Niết-bàn chép:
Bất sinh bất
sinh không thể nói cho nên
ngài Tịnh Danh im lặng,
không cần dùng lời để nói, đối với lý thì không
có lời. Văn-thù khen
ngợi bên ngoài tuyệt lời chính là ở nhân có người
có giáo, đến quả thì
giáo mất người còn, ba đức Niết-bàn vắng lặng
thanh tịnh, đâu đồng với Bồ-tát Bổ xứ Bồ-đề
quả Phật của ba giáo trước
đều có giáo không
người. Giáo mất thì người cũng phế theo, ý quyền
thật hiển rõ ở đây.
Thứ sáu:
Theo quán tâm nói Bốn giáo.

Từ ba quán khởi bốn giáo, như trước đã giải thích. Nay chỉ nói
về tức tâm hành dụng,
biết tất cả giáo môn từ Sơ tâm quán hành mà
khởi, bốn giáo đã
nhiếp tất cả kinh giáo. Nếu một niệm quán tâm rõ
ràng có thể phân biệt một niệm tâm vô minh
sinh khởi, bốn biện tài rõ ràng,
thì tất cả đại ý của
kinh giáo đều y cứ vào quán tâm mà thông đạt, ở
đây chia làm bốn ý:

Y
theo quán tâm nói về tướng của Ba tạng giáo.

Y
theo quán tâm nói về tướng của Thông giáo.

Y
theo quán tân nói về tướng của Biệt giáo.

Y
theo quán tân nói về tướng của Viên giáo.
Y theo quán tâm nói về tướng của Ba tạng giáo:

Chính là quán
tướng sinh diệt của một niệm tâm do nhân
duyên sinh, phá giả vào
Không. Y cứ theo quán môn này khởi tất cả Ba
tạng giáo. Nếu quán tứ
đế sinh diệt nhập đạo tức là tu-đa-la tạng, cho
nên Tăng Nhất A-hàm nói:
Phật bảo các thầy Tỳ-kheo: Tất cả pháp chỉ
là một pháp, thế nào
là một pháp?

Tâm là một pháp sinh ra tất cả pháp.

Luận Trí Độ chép: Từ
sơ chuyển pháp luân cho đến đại
Niết-bàn kết tu-đa-la
tạng. Đây chỉ là y cứ vào tâm sinh diệt nói Tứ
Thánh đế, tức là nghóa pháp quy về bổn pháp.

Quán tâm sinh
ra tất cả Tỳ-ni tạng: Lúc Phật chế giới, Đức
Phật hỏi các
thầy Tỳ-Kheo: ông lấy pháp nào làm tâm? Nếu có tâm
làm tức là phạm giới,
vì có phạm cho nên có trì. Nếu không có tâm làm
thì không gọi là phạm,
nghóa phạm không nói trì, cho nên trọng tâm
phát giới, vô tâm thì
không phát giới. Nói từ tâm sinh ra Tạng A-tỳ-Đàm.
Bốn quyển nói
sơ lược tên tâm Tỳ-đàm ở trong
Đạt-Ma-Ba-la mà nói là
Tạp tâm. Như đây đều là y cứ theo tâm để làm Tỳ-đàm vô
tỷ pháp là phân biệt
các tâm, tâm sở phát, tất cả pháp không thể so sánh,

Y theo quán tâm nói về Thông giáo:
Quán tâm do nhân duyên
sinh ra tất cả pháp, tâm không thì tất
cả pháp không, là thể giả
nhập không. tất cả Thông giáo nói về hành
vị nhân quả đều từ đây sinh khởi.

Y theo tâm nói về Biệt giáo:
Quán tâm do nhân duyên
sinh khởi tức là giả danh, đầy đủ
tất cả Hằng sa Phật
pháp, theo vô minh thức a-lại-da, phân biệt tứ đế
vô lượng. Tất cả Biệt
giáo nói về hành vị nhân quả đều do đây sinh khởi.

Quán tâm nói về Viên giáo:
Quán tâm do nhân duyên
sinh khởi, đầy đủ tất cả
Phật pháp, không có chứa
nhóm, không ngang không dọc, lý Trung đạo không thể
nghó bàn hai đế. Tất cả Viên giáo nói về hành vị
nhân quả đều từ
đây sinh khởi, như viên
ngọc trên đầu của Luân Vương. Chính là bốn giáo đều từ một niệm tâm vô minh
sinh khởi, tức là nghóa chẻ một hạt bụi
lấy ra quyển kinh bằng thế giới Đại Thiên. Thứ bảy:
Chung các kinh luận, có hai ý:

Đối
chiếu các kinh luận.

Giải thích chung văn nghóa của kinh này theo bốn giáo đầu
đối chiếu kinh luận.

Phật dùng bốn giáo thành tựu tất cả các kinh đốn tiệm, luận
giải thích kinh đâu vượt
qua bốn giáo, có hai ý:

Đối kinh Đối luận
Đối
kinh: Như kinh Hoa Nghiêm chỉ do hai giáo mà thành,
hai giáo là.
Biệt giáo

Viên giáo, vì
sao?
Vì Biệt giáo thì các
Bồ-tát giảng nói vô lượng
kiếp tu hành bốn mươi hai tâm, dứt kết sử, thực
hành giai vị đều khác.

Viên giáo nói một tâm có đủ tất cả các hạnh, từ Sơ địa có đủ
tất cả công đức của
các địa. Kế nói về sự bắt đầu của các tiệm giáo, kinh Thanh văn chỉ đầy đủ
Ba tạng giáo.
Phương Đẳng Đại thừa và
kinh này có đủ bốn giáo.

Ma-ha Bát-nhã
có Ba giáo, trừ Ba tạng giáo, kinh Pháp Hoa khai quyền hiển thật, chính là bỏ hẳn
phương tiện. Nhưng nhất viên
giáo, kinh Niết-bàn có
đủ bốn giáo, thành nghóa năm vị. Hỏi: Đại thừa
Phương Đẳng cũng đủ bốn giáo, vì
sao không
thành nghóa năm vị?
Không nói Thanh văn
thành Phật, nghóa năm vị
không thành, y
cứ theo bất định được
nói về bốn giáo. Phật Thích-ca ra đời có kinh giáo cũng không qua bốn
giáo này, nhiếp các kinh này đều vô tận.

Đối
luận: luận có hai loại:

Trình bày chung kinh luận

Trình bày riêng kinh luận

Trình bày chung kinh luận, có hai ý:

Trình bày chung về kinh Tiểu thừa.

Trình bày chung về kinh Đại thừa.

Trình bày chung về kinh Tiểu thừa:

Như Tỳ-đàm, luận
Thành Thật, Côn-lặc, v.v… đều trình bày chung về kinh luận
Tiểu thừa, cho nên luận chủ
Thành Thật nói: Nay Tôi muốn luận bàn nghóa
thật trong Ba tạng.

Trình bày chung về kinh luận Đại thừa:

Như luận Đại Trì, luận
Nhiếp Đại thừa, luận
Duy Thức, Trung luận, luận Thập Nhị Môn,
v.v… đều trình bày chung các kinh Đại thừa, nói
về hai kinh Biệt giáo và Viên giáo.

Trình bày riêng kinh luận, có hai ý:

Trình bày riêng kinh Tiểu thừa.

Trình bày chung kinh Đại thừa.

Trình bày riêng kinh tiểu thừa:

Như luận câu-xá trình bày riêng về tu-đa-la. Luận Minh Liễu
trình bày riêng về Tỳ-ni

Luận Tỳ-Bà-sa, luận A-Tỳ-Đàm trình bày riêng Phật tại
thế nói Tỳ-đàm.

Trình bày riêng kinh luận Đại thừa:

Như luận Thập
địa trình bày riêng kinh Pháp Hoa, hai giáo
Biệt giáo và
Viên giáo. Luận Đại Trí Độ trình bày riêng kinh Ma-ha
Bát-nhã và ba giáo
Thông giáo, Biệt giáo, Viên giáo, có trình bày riêng Đại
Tập Phương Đẳng và các
kinh luận này không truyền đến xứ này.
Bát-nhã Kim Cương luận
trình bày riêng kinh Kim Cương Bát-nhã.

Luận Pháp Hoa
trình bày riêng kinh Pháp Hoa và một Viên giáo. Luận
Niết-bàn trình bày riêng kinh Niết-bàn, bốn giáo
năm vị, nói về đất này không cùng tận. Luận trình bày kinh như thế tức là trình
bày tâm quán, các kinh nầøy nay rõ ràng, chính là quán tâm tinh tấn,
hiểu suốt tất cả kinh luận.

Nếu kinh luận
không từ tâm sinh, thì người quán hành đã
không nghe không đọc, đâu
được nội tâm thông đạt ư? Đây chính là có
ngôn thuyết, rõ ràng
tương ưng với kinh luận, ý là ở chỗ này.

Thứ hai: Nói dùng bốn giáo giải thích chung kinh này, nói
văn nghóa: có hai ý.

Giải thích năm nghóa của kinh
Chung văn kinh

Giải thích năm nghóa của kinh:

Giống như y cứ vào giai vị của bốn giáo giải thích tên
Tịnh Vô Cấu Xưng tên một mà nghóa khác.

Kế nói về thể: ba giáo sở thuyên tức là thể giải thoát có thể
nghó bàn, điều minh giáo
nói là giải thoát không thể nghó bàn.

Kế nói về Tông: tức là bốn giáo nói về bốn loại Tứ đế nhân
quả chiêu cảm cõi Phật khác nhau.
Kế là hiển dụng: Tức là Bốn giáo từ cạn
đến sâu, thứ lớp
dùng sâu chê cạn.

Kế là phán tướng giáo: kinh này nói về bốn giáo và các kinh có đồng có khác, phân biệt ở trước.

Dùng bốn giáo giải thích văn kinh này có ba ý:

Chung cho bốn phẩm ngoài thất

Chung cho sáu phẩm trong thất

Chung cho bốn phẩm ra thất Chung cho bốn phẩm ngoài thất:

Dùng bốn giáo nói nhân quả khác nhau cho nên Đức
Thế Tôn hiện cõi nước có khác. Như luận
Thân Tử thấy khác nhau, các vị
trời cúng bình báu, thức
ăn tùy theo quả báo, vì mầu sắc của cơm có
khác, vì lãnh thọ bốn
giáo khác nhau, thấy cõi Phật có khác giải thích
Phẩm phương tiện, chính là dùng
Ba tạng giáo,
Thông giáo. Vì sao?
Vì thuyết phục, bẽ gãy pháp
nhập không, nhân duyên
sinh diệt vô thường. Lại nói ý như
mộng huyển, thể giả
nhập không, chính là trong nhân dùng hai độ vụng khéo phá tâm ái trước giới nội,
siêng tu Pháp thân hai giáo.
Phẩm Đệ Tử dùng Thông
giáo, Biệt giáo và Viên giáo chê trách mười đại đệ tử và năm
trăm La-hán.
Dùng Thông giáo chê trách: Như chê
Ca-chiên- diên nói năm
nghóa Ba tạng giáo vụng về.

Dùng Biệt giáo chê trách: Như chê trách Phú-lâu-na thức ăn
dơ để trong bình báu.

Dùng Viên giáo chê trách: Như chê Thân tử
Thiện Cát: Không khởi diệt định, hiện các oai nghi, không dứt trừ ái, khởi minh giải, cũng
không ràng buộc, không
giải thoát, đều là dùng ý của
Viên giáo để chê.
Tứ giáo giải thích
phẩm Bồ-tát, chính là dùng
Viên giáo, chê bốn đại
Bồ-tát dùng
Ba tạng, Thông giáo, Biệt giáo tự hành hóa tha,
nghiêng lệch về đạo Viên không thể nghó bàn của Pháp Hoa.
Nói trong thất
dùng bốn giáo giải thích sáu phẩm Văn kinh.
Đại
só không bị bệnh
Ba giáo, dùng phương tiện hiện
đồng ba bệnh, y cứ giải thích này hỏi bệnh.
Phẩm Bất Tư Nghị nói trụ bất tư
nghị của Viên giáo thị
hiện việc của bốn giáo. Phẩm Quán Chúng Sinh tức là nói về bất tư nghị, Biệt giáo và Viên giáo từ giả vào không.
Phẩm Phật Đạo tức là nói Viên giáo bất tư nghị từ không vào giả, hành
phi đạo thông đạt Phật đạo.

Phẩm Pháp Môn Bất Nhị nói về bất tư nghị, Trung đạo
chánh quán của Viên giáo
nhập vào pháp môn bất nhị.

Phẩm Hương Tích tức là Viên giáo bất tư nghị nói về chiếu hai
đế, pháp giới viên dung.

Nói về Tứ giáo chung văn kinh bốn phẩm ra thất.

Phẩm Thông Bồ-tát Hạnh, để cho
Bồ-tát thực hành, hạnh của Bốn giáo.

Bốn cõi giáo
hóa chúng sinh, bốn giáo thông phẩm Kiến rõ ràng,

nếu theo Bốn
giáo tu bốn hạnh, phát tâm Bồ-đề mới được sinh về
cõi Phật A-súc, cũng dùng hạnh này để
(7
6
9) thành cõi Phật Như Lai vô Động. Lúc thành Phật, tất cả cõi Phật như thế giới Diệu Hỷ dùng
bốn giáo chung hai phẩm
cúng dường pháp và chúc lụy, phó chúc Thiên đế Di-lặc, làm cho Phật pháp đời
sau lưu thông kinh này. Bốn giáo làm
lợi ích cho đệ tử đời
sau, làm cho không dứt mất.

<篇></篇>