<經 id="n1864">ĐẠI THỪA NHẬP ĐẠO THỨ ĐỆ</經>





HỘI VĂN HÓA GIÁO DỤC LINH SƠN ĐÀI BẮC XUẤT BẢN



ĐẠI
THỪA NHẬP ĐẠO THỨ ĐỆ

Sọan giả: Sa-môn Trí Châu.

Cúi lạy Thiên Điều ngự Vô đẳng. Năng cứu vớt chìm
đắm khổ chết. Như tánh tướng “không” chẳng có
đi. Nếu bóng theo hình, ứng sở hóa.

Một vị thật tướng, cam lộ mầu. Đẳng lưu, tám muôn
pháp rất sâu. Hàng Ba hiền cắt hẳn dòng ái.

Mười địa ruỗi dài con đường chánh. Nên ta quy thành thật
Tam bảo này. Sắp rõ nhập hạnh vị Đại thừa.

Nguyện pháp hằng sáng giữa đêm dài. Hữu tình xua tan lớp tối tăm.

Muốn thú hướng cầu Đại Bồ-đề, phải biết hai việc:
1- Hạnh vị tu đoạn.
2- Bồ-đề, đối tượng cầu. Đầu tiên, lại chia làm hai:
1- Nêu giai vị.
2- Kế là nói về vị tu đoạn. Kế, lại có ba:

Nêu ra tên gọi.

Giải thích tên gọi.
3- Nêu ra thể. Trong phần đầu tiên, lại có hai:
Đầu tiên,
là chung, sau là riêng. Chung: Nay, y cứ vào luận
Duy thức, Tạp Tập, v.v…
lược mở ra năm giai vị:

1- Vị Tư lương.
2- Vị Gia hạnh.
3- Vị Thông đạt.
4- Vị Tu tập.
5- Vị Cứu cánh. - Kế là nêu tên riêng. Ở vị Tư lương đầu tiên có ba mươi tâm, đó là mười trụ, mười
hạnh, mười hồi hướng.

Nói mười trụ là:

1- Phát tâm trụ.
2- Trị địa trụ.
3- Tu hành trụ.
4- Sinh quý trụ.
5- Phương tiện trụ.
6- Chánh tâm trụ.
7- Bất thối trụ. Đồng chân trụ.

Pháp Vương Tử trụ.

10- Quán đảnh trụ
Nói Mười hạnh là:

1- Hoan hỷ hạnh.
2- Nhiêu ích hạnh.
3-Vô nhuế hạnh.
4- Vô tận hạnh.
5- Ly si loạn hạnh.
6- Thiện Hiện hạnh.
7- Vô Trước hạnh
8- Tôn trọng hạnh.
9- Thiện pháp hạnh 10 Chân thật hạnh. Nói Mười Hồi hướng là:

1- Cứu hộ chúng sinh ly chúng sinh tướng Hồi hướng.
2-Bất hoại Hồi hướng. Đẳng chư Phật Hồi hướng.

Chí Nhất Thiết xứ Hồi hướng.

Vô tận công đức tạng Hồi hướng.

Tùy thuận Nhất Thiết kiên cố Thiện Căn Hồi hướng.
7- Đẳng tâm tùy thuận Nhất Thiết chúng sinh Hồi hướng.
8- Như tướng Hồi hướng
9- Vô Phược, Vô Trước giải thoát tâm Hồi hướng.
10- Pháp giới Vô lượng Hồi hướng.
Trong hai vị gia hạnh, lại có bốn vị:

Vị Noãn
Vị Đảnh

Vị Nhẫn

Vị thế đệ nhất pháp.

Trong Ba vị Thông đạt, lại có hai hạng:

1- Chân kiến đạo
2- Tướng kiến đạo. Trong Bốn vị Tu tập, lại có mười vị:

1- Địa Cực hỷ
2- Địa Ly cấu
3- Địa Phát quang
4- Địa Diêm tuệ
5- Địa Nan thắng
6- Địa Hiện tiền
7- Địa Viễn hành
8- Địa Bất Động
9- Địa Thiện Tuệ
10- Địa Pháp vân. Vị Cứu cánh kia, giải thích như trong quả, bắt đầu từ vị Tư lương, sau cùng, là
Pháp vân; trải qua ba đại kiếp. Hai vị Tư lương và
Gia hạnh là đại kiếp đầu tiên.

Từ vị Không đạt đến Thất địa, sau cùng là kiếp thứ hai. Từ
cuối địa thứ tám, địa
thứ mười là kiếp thứ ba, thời gian hoàn tất ba kỳ
hạnh đầy đủ bốn vị,
mới lên quả Bồ-đề cứu cánh.

1.Giải thích tên gọi: Đầu tiên, là nói về vị tư lương, trước chung, sau riêng. Nói chung tư
lương: Giúp ích lương thực cho thân mình, gọi là
Tư lương. Muốn thú hướng
Bồ-đề, cần phải giúp cho hạnh, địa vị này mới tu, nhập nhân của Phật, gọi là vị
Tư lương, nên luận
Duy Thức chép: “Vì hướng đến
Vô thượng Chánh đẳng Bồ-đề, nhằm tu tập các thứ,
tư lương cao quý”. Lại,
vị này cũng được gọi là Thuận giải thoát phần”.

Nói giải thoát: Cái gọi là Niết-bàn, lìa bỏ sự ràng buộc
của phiền não, gọi là
giải thoát, tức quả, đối tượng mong cầu. Thuận là không
trái; thần: nghóa là
nhân, tức đối tượng tu hành không trái với quả; nhân
của quả này, gọi là
phần giải thoát, nên Duy thức chép: “Vì hữu tình,
nên siêng cầu giải
thoát. Do đây cũng gọi là thuận với phần giải thoát”.
Tên riêng:

Bồ-tát Thập trụ ở đây, mới yên định tâm mình. Đối với hạnh
sáu độ, v.v… chưa cao siêu, chỉ được gọi tên là
Trụ. Mười Trụ này khác
nhau:
1/ Bồ-tát ở địa vị này sáng lập đầu tiên phát tâm đại Bồ-đề, gọi là Phát tâm Trụ.

Bồ-tát tịnh trị ba nghiệp bi và có thức, gọi là Trị địa.

Bồ-tát tu lý vượt hơn, quán khởi công hạnh cao siêu, gọi là
tu hành trụ.

Bồ-tát từ chánh giáo của các pháp Thánh mà
sinh ra, gọi
là Sinh quý trụ.

Gốc lành mà Bồ-tát đã tu đều vì cứu giúp hữu tình, gọi là
phương tiện cụ túc trụ.

Bồ-tát đã nghe, khen ngợi tâm siêng năng, quyết định không
lay động, gọi là Chánh tâm Trụ.

Bồ nghe nói Tam Bảo ba
đời “có”, không, tâm vững chắc không
lay chuyển, gọi là Bất Thối trụ.

Ba nghiệp của
Bồ-tát trong
sạch giác ngộ hai thế gian, phân biệt hư ngụy, tiêu biểu không có lỗi, cũng như hạnh trẻ thơ của
Niết- bàn, gọi là Đồng chân Trụ.

Bồ-tát hiểu chân đế, tục đế, tỏ ngộ pháp của Pháp Vương,
sáp
có chỗ noi theo, gọi là Pháp vương Tử trụ.

Bồ-tát ở vị này, như Thái tử con vua, có khả năng tiếp nhận
ngôi vua, vì thực hành công hạnh vượt hơn dần,
nên gọi là Quán Đảnh trụ.

2- Mười hạnh: ở đia vị này, Bồ-tát thực hành các hạnh cao quý như sáu độ, v.v…
nên gọi là Hạnh. Nói mười hạnh là:

Bồ-tát ở vị này là vị thí chủ vó đại, tất cả có thể xả, cả ba thời
gian không có ăn năn, lợi dưỡng, danh dự không
mong cầu, thương xót,
sinh kính mến pháp, ai thấy cũng đều cung kính, vui mừng, gọi là
Hoan hỷ hạnh.

Bồ-tát thường giữ tịnh giới, không tiêm nhiễm năm dục, có khả
năng khuất phục chúng ma, tất cả chúng sinh, lập giới vô thượng, được

địa bất thối
chuyển, gọi là Nhiêu ích hạnh.

Bồ-tát thường tu nhẫn nhục, khiêm tốn, hạ mình cũng kính, vẻ
mặt nhu hòa, ái ngữ, không hại mình, người, giác
ngộ thân vắng lặng,
oán đối với chủ thể nhẫn, gọi là Vô Nhuế hạnh.

Bồ-tát đã nhiều kiếp phải chịu nhiều đau khổ, cầu pháp cứu
giúp chúng sinh, niệm niệm không thôi dứt, gọi là Vô tận hạnh.

Bồ-tát thường trụ chánh niệm, thường không có tán loạn. Đối
với tất cả pháp, cho đến sinh tử nhập trụ, xuất
thai, không có si mê, rối loạn, gọi hạnh Vô Si, loạn Hạnh.

Bồ-tát khéo nhập nhân, pháp đều không có
tánh tướng. Ba nghiệp vắng lặng không có ràng buộc, không có chấp mắc, mà lại không xả tâm cứu độ
chúng sinh, có khả năng khéo léo tùy loài hiện ra
cứu vớt chúng sinh, gọi là Thiện Hiện hạnh.

Bồ-tát trải qua các cõi nhiều như bụi, cúng
Phật cầu pháp, truyền ngọn đèn
độ sinh, tâm không nhàm chán, nhưng vì vắng lặng
quán các pháp, mà đối với tất cả, lòng không có chấp mắc.

Bồ-tát tôn trọng gốc lành, pháp trí tuệ, v.v… đều thành tựu, do
được các pháp tôn trọng này nên hạnh hai lợi
lại thêm tu tập gọi
Tôn trọng hạnh.

Bồ-tát được các pháp tuệ thiện của bốn môn vô ngại Đà-la-ni, có khả năng vì chúng
sinh làm ao trong mát, gìn giữ
chánh pháp, chủng
tánh Phật không dứt, gọi là Thiện pháp hạnh.

Bồ-tát ở vị này đã thành tựu lời nói thành thật bậc nhất. Học lời nói chân thật của
Phật ba đời, nói
sao làm vậy, làm
sao nói vâng.
Lời nói tương ưng với hành động, sắc, tâm đều
thuận, gọi Chân thật hạnh.

3- Mười hồi hướng: Ở vị này xong, hễ có tu hành đều vì hồi hướng, đặt tên là Hồi hướng. Mười Hồi hướng là:

Bồ-tát ở vị này thực hành sáu độ, bốn pháp nhiếp, v.v… đều vì cứu giúp, nhiếp hóa tất cả hữu tình, khiến lìa
sinh tử, được
vui Niết-bàn,
gọi là cứu hộ chúng sinh, nhập quán bình đẳng,
không thấy oán thân, tướng bình đẳng
chúng sinh, gọi là lìa
tướng sinh, danh từ Hồi hướng
đầu tiên do đây mà lập.

Bồ-tát đối với Tam bảo, đã được niềm tin không hư hoại, nhân
giữ gìn các việc lành, hồi hướng chúng sinh khiến được thiện, lợi, gọi
Bất hoại hồi hướng.

Bồ-tát học Phật ba đời, không chấp mắc sinh tử, không
lìa Bồ- đề, tu việc hồi hướng, gọi là Đẳng chư Phật Hồi hướng.

Khi Bồ-tát tu tập tất cả các gốc lành, do gốc lành kia hồi hướng
như thế khiến năng lực công đức của gốc lành
này, đến tất cả chỗ Tam bảo, tất cả chỗ
chúng sinh, thế giới làm nên các việc lợi ích
cúng dường, vì như thực tế, chẳng có chỗ nào không có, gọi là
Nhất Thiết xứ hồi hướng.

Bồ-tát tu gốc lành ăn năn lỗi lầm, lìa tất cả nghiệp chướng, đối với các
Như Lai, tất cả chúng
sinh đã có gốc lành, đều tùy hỷ, dùng làm gốc lành này đều hồi hướng.
Trang nghiêm cõi tịnh của tất cả chư Phật, thường làm
Phật sự, dùng phương tiện khéo léo, đủ các công đức, lìa
các luống dối mà không có đối tượng chấp mắc.
Do hồi hướng đã được gốc lành vô tận, nên
gọi vô tận tạng công đức Hồi hướng.

Bồ-tát dùng nội tài, ngoại, tài thuận theo ý chúng sinh, mà tuệ
thí. Thấy các khổ, vì xót thương, dùng thân thay
thế an trụ vững chắc công đức tự tại. Do các công đức lành như thế v.v… mà hồi hướng, khiến tất cả chúng
sinh được trí tuệ rộng lớn, diệt trừ khổ lớn, gọi là Tùy thuận
Nhất Thiết kiên cố
Thiện Căn Hồi hướng.

Bồ-tát có khả năng tăng trưởng tất cả gốc lành, tu tập năng lực
an trụ nhẫn rốt ráo, đóng bít các cửa dẫn đến
sự hung ác, lìa hẳn điên đảo, không chấp mắc các hành, tất cả gốc lành do đều hồi hướng, vì tất cả chúng
sinh tạo ra tạng công đức, che khắp tất cả, cứu vớt ra khỏi
sinh tử, khiến được mọi điều lành đều bình đẳng không có khác nhau, gọi là
Đẳng Tâm Tùy Thuận Nhất Thiết chúng sinh Hồi hướng.

Bồ-tát thành tựu niệm trí, tâm an trụ không lay động, không có đối tượng nương tựa, vắng lặng không tán loạn,
 không trái với tất cả chánh pháp bình đẳng, trang nghiêm cõi nước, hóa độ
chúng sinh, đã
tu các điều lành, đều thuận với như tướng mà
vì hồi hướng, gọi là
như tướng hồi hướng.

Gốc lành thuộc về Bồ-tát, lìa kiêu hãnh, ngạo mạn, v.v… có
ràng buộc chấp mắc, tâm được giải thoát, thực
hành hạnh Phổ Hiền, đã
tu tập các điều lành không chấp vì mình, kể cả
người khác, vì tâm giải
thoát không có ràng buộc, vướng mắc, nhằm lợi
ích tất cả chúng sinh,
gọi là Vô Trước Vô Phược Giải Thoát Tâm Hồi hướng.

Bồ-tát ở vị này đã vất bỏ tơ lụa nhơ bẩn buộc trên đầu, để
tiếp nhận sự thọ ký của Đại pháp sư, dùng pháp
thí hóa độ chúng sinh, nghiêm tịnh thế giới.
Xuất sinh trí v.v… đều đồng thế giới hư không mà không có hạn lượng thông thường có gốc lành tu về hồi hướng, vì đều là
pháp giới bình đẳng, nên gọi là pháp giới vô tận Hồi hướng.

Nghóa như thế
v.v… rộng như Hoa Nghiêm, e rườm rà nên không

giải thích đủ.

Hai mươi chín
tâm trước, hoàn toàn phần ít thứ ba mươi mà
thuộc về tư lương; phần ít thứ ba mươi mà thuộc về gia hạnh sau.

Hỏi: Đầu tiên của giai vị này có Mười Tín: Tín, Tấn, Niệm,
Định, Tuệ, Thí, Giới,
Hộ, Nguyện, Hồi hướng.

Tính ra tâm thì có bốn mươi, vì sao chỉ nói ba mươi tâm ư? Đáp: Tức Sơ trụ trong Mười trụ ra khỏi, vì
sơ phát tâm, nên rất
khó ra khỏi, có Thánh
giáo nói bốn mươi tâm, biết tức y cứ chung, riêng
để nói, về lý, thật sự là ba mươi.

Vì gia hạnh thứ hai cũng chia ra chung, riêng. Chung, là nói
gia hạnh, gia công dụng
hạnh mà thu hướng kiến đạo nên gọi là gia
hạnh. Vì thế, nên
Duy Thức chép: “Vì gần kiến đạo, nên lập danh từ
Gia hạnh, tức Gia hạnh này cũng gọi là
Thuận quyết
trạch phần”.

Nói quyết trạch, Thể tức là trí, quyết định phân biệt với nghi,
vì nghi không có quyết
định. Trạch: là phân biệt với kiến, vì kiến
không lựa chọn. Vì trí khác với kiến kia, nên gọi là
quyết trạch. Phần nghóa
là phần chi. Thể quyết
trạch này tức là Kiến đạo. Vì là một chi trong
bảy chi giác nên gọi là
phần. Thuận nghóa thú hướng hân hoan, mong cầu.
Trong địa vị
Gia hạnh, các gốc lành như Noãn, v.v… hân
hoan, mong cầu thú hướng
phần quyết trạch kia, nên các gốc lành như
Noãn, v.v… gọi là Thuận
quyết trạch, nên Duy thức chép: “Bốn gốc lành
này gọi chung là thuận
quyết trạch phần. Vì thuận với thu hướng chân
thật quyết trạch phần. Về tên riêng”:
Noãn: Bồ-tát ở địa vị này, đầu tiên là được lửa kiến đạo, vì
tướng trước, nên gọi là Noãn, nhưng thể kiến
đạo có công năng cắt đứt phiền não, như lửa cháy củi, nên dụ cho lửa. Bồ-tát ở địa vị Noãn, chưa
được thể lửa, chỉ được tướng lửa, nên gọi là Noãn.
Đảnh:
Bồ-tát ở địa vị này, dựa vào trí tầm, từ, mà
quán sở thủ không, vì công của vị này cùng cực, nên gọi
là Đảnh. Đảnh: nghóa là
cùng tột, như cuối cùng trên đỉnh núi.
Nhẫn: nhẫn nghóa là ấn khả
sự đạt ngộ. Bồ-tát ở địa vị này,
biết quên chấp thức và cảnh ngoài tâm mà thể
đều không, nên gọi là Nhẫn.

Pháp Thế đệ nhất: Bồ-tát ở địa vị này đã được
trí, v.v… tất cả
thế gian, trong pháp sở hữu, không có pháp nào ở trước pháp này,
gọi là Thế đệ nhất.

Vị Thông đạt
thứ ba, cũng chia làm hai thứ:

Giải thích tên chung.
Nói Thông đạt: Nghóa của chúng hội

thích, trí Vô
lậu của Bồ-tát của vị này, vì chứng rõ chân như, nên
gọi là Thông Đạt, tức
Duy Thức chép: “Gia hạnh Vô gián khi trí này
sinh, thể hội nhập chân như, gọi là vị
Thông đạt. Vị Thông Đạt này tức
là Kiến đạo; Duy thức
v.v… chép: “Vị Thông Đạt, nghóa là kiến đạo mà các
Bồ-tát đã trụ, dùng từ kiến đạo, tức trí vô lậu,
soi rọi lý, gọi là
kiến, nên Duy thức chép:
“Đầu tiên, vì soi rọi lý, nên cũng gọi là Kiến
đạo; đạo là nghóa dẫm
lên đi dạo; người tu hành bước đi thú hướng đến
quả rốt ráo; hoặc nghóa
vận hành chung, người vận hành chung, vì đến
với quả cùng cực, nên gọi là Đạo.

Kế là, giải thích tên gọi riêng:

Chân kiến đạo: Thể lìa luống dối, gần gũi chứng được lý, vì
thực sự dứt được chướng, nên gọi là chân.
Lại giải thích: “Chân: là lý;
Kiến: trí, trí chứng chân, gọi là đạo chân kiến.
Kiến đạo của hai tướng. Tướng: Nghóa loại giống
nhau. Sau chân kiến đạo mà khởi hạnh giải ở
đây. Mô phỏng tất cả công năng của chân kiến,
không thể chứng lý và
dứt chướng, vì giống với chân, nên gọi là chướng kiến.

Vị Tu tập thứ
tư cũng triển khai hai thứ:

Giải thích tên chung. Bồ-tát ở địa vị này lại tiến tu trí vô phân biệt, vì dứt
chướng khác, nên gọi là
Tu tập. Duy thức v.v… chép: “Vì dứt
chướng khác, chứng đắc
chuyển y. Lại, thường tu tập trí vô phân biệt, là
do vị này, gọi là Tu tập”.

Biểu thị rõ tên riêng. Lại chia làm hai:

Đầu tiên,
giải thích tên địa chung; sau, là giải thích về mười
hiệu riêng. Vị tu tập này
có thể là nghóa y chỉ, gìn giữ, sinh trưởng, nên
gọi là Địa. Duy thức v.v… chép: “Với đối tượng tu hành là
sự gìn giữ
nương tựa vượt hơn vì
kiến được sinh trưởng, nên gọi là Địa”.

Mười hiệu riêng là:

Bồ-tát địa vị này bắt đầu
nhập Thánh, chứng lý hai
“không”, có
công năng lợi mình, lợi người, cho nên vui mừng
rất lớn”. Cho nên, địa
này gọi địa Cực hỷ, Du-già v.v… chép: “Được
tâm xuất thế gian chưa từng được, chứng đủ hai không, làm nhiều ích cho mình, cho người, cảm
thấy rất vui mừng”.

Bồ-tát ở địa vị này, đủ giới thanh tịnh, phá giới mê hoặc, phá
giới hoặc pháp, ô nhiễm người tu hành, gọi đó
là nhơ bẩn. Địa này có
công năng xả, gọi là địa Ly cấu, nên Du-già v.v…
chép: “Xa lìa tất cả
sự phạm giới nhỏ nhiệm”.

Bồ-tát ở địa này do được định vượt hơn và Bốn thứ tổng trì, giáo pháp mầu nhiệm, dùng tổng trì làm nhân, có công năng
sinh khởi ba
tuệ, ba tuệ mà có thể
soi rọi pháp thể hiện rõ gọi là
ánh sáng. Định
của địa này, có công năng khởi ánh
sáng tuệ, cho nên địa này gọi là địa
Phát quang, nên Du-già
v.v… chép: “Làm y chỉ cho vô lượng trí sáng”.

Diệu tuệ cao siêu của Bồ-tát địa này, dứt trừ được phiền não, như lửa cháy củi, cho nên, địa này gọi là địa
Diêm tuệ, nên
Du-già v.v…
chép: “Trí đốt các phiền não như ngọn lửa”.

Bồ-tát ở địa này có khả năng khiến tục đế có trí
phân biệt, mà với trí vô phân biệt của chân đế, đều cùng khởi đồng thời, vì trái với
pháp, khiến trong một lúc không trái nhau đều sinh, nên gọi là “nan” Bốn địa trước chưa thể được nay mới được, nên gọi là Thắng, là địa vượt
hơn. Vì thế, nên địa này gọi là địa Nan Thắng.
Nên Du-già, v.v… nói:
“Phương tiện tu tập rất gian nan mới được Tự tại”.

Bồ-tát ở địa vị này, khởi được trí
cao siêu, quán mười hai duyên, không tạo ra hai
hạnh nhiễm, tịnh khác nhau, có trí vượt hơn này, vì
hiện sinh khởi, nên địa này gọi địa Hiện Tiền,
nên Du-già v.v… chép:
“Quán sát
các hành. Lại, đối với vô tướng, phần nhiều tu các ý, mới
thể hiện ở trước”.

Bồ-tát ở địa này, chỉ tu vô tướng không khởi công dụng, hạnh của công dụng,
 mới dứt bặt địa này là vì hạnh vô tướng của địa này, càng xa đối với hạnh thế gian, v.v… của
Nhị thừa, nên địa này được gọi là địa
Viễn hành, nên
Du-già v.v… chép:
“Chứng nhập xa tác ý vô tướng
không có thiếu, không có xen hở”.

Bồ-tát ở địa này và trí vô tướng mầu nhiệm, không bị tất cả công dụng hữu tướng và các phiền não làm chủ nữa, cho nên địa này gọi là
Bất động, nên
Du-già v.v… chép: “Không bị hiện hành phiền
não làm dao động”.

Bồ-tát ở địa vị này được trí mầu nhiệm, khéo léo nói pháp đem
lại lợi ích cho hàm thức, nên địa này gọi là
địa Thiện tuệ, nên
Du-già v.v… chép: “Nói pháp tự tại, đạt được vô
lượng trí tuệ rộng lớn”.

Bồ-tát ở địa này có trí thù thắng, che giấu mọi đức, dứt trừ các
chướng, hay khắp pháp thân, nghóa đồng với mây
che lấp hư không mà chứa đựng nước, thế nên địa này gọi là địa
Pháp Vân, nên Du-già, v.v… nói: “Thể thô nặng rộng như hư không; pháp thân viên mãn, ví như áng
mây lớn có công năng che phủ khắp”.

Vị cứu cánh thứ năm, vì công thành
sự xong, nên gọi là cứu
cánh, phân biệt với tư
lương, v.v… vì công của bốn vị kia chưa hoàn tất,
nên cũng phân biệt với
Nhị thừa. Đối tượng chứng đắc của Nhị thừa là Bồ- đề, Niết-bàn, vì chẳng phải cao, trội hơn, nên chỉ mỗi mình Phật là
người có khả năng tạo tác thành tựu hoàn toàn, công đức cao hơn
cả, nên được gọi là Cứu cánh.

Nêu ra thể: Tánh
sâu sắc của hai vị Tư Lương, Gia hạnh này vì đều dùng trí gia hạnh hữu lậu làm thể, khắc tánh với
Kiến đạo, dùng hai trí vô lậu
Hậu đắc, căn bản làm thể, vì tướng chân dị biệt. Mười địa của
vị Tu tập kia đều dùng các pháp công đức hữu
vi, vô vi làm tự thể.

Vị cứu cánh:
Tức dùng Niết-bàn, Bồ-đề của Như Lai làm thể của mình. Trên đây,
dù nêu ra vị, giải thích tên gọi, nêu ra thể, ba tiết khác

nhau, nhưng đều
sẽ nói về vị thứ nhất.

Thứ hai, nói
về tu đoạn, lại chia làm hai:
1- Nói về hạnh của đối tượng tu.
2- Nói về chướng của đối tượng đoạn. Trong hạnh tu
đầu tiên, lại được chia làm hai: Trước là cảnh,
sau là hạnh.
Nói cảnh: tức nhiều thứ khác nhau của ba tánh, ba vô tánh
v.v… Nay nói lược về
cảnh của ba tánh:

Cảnh: Nghóa là biến kế sở chấp, tánh y tha khởi, tánh viên thành thật, là đối tượng quán của trí, gọi là cảnh, nên luận Nhiếp Đại
Thừa gọi là đối tượng
nên biết, điều mà người trí nên biết là cảnh.

Hỏi: Ba thứ này được gọi là thể, nghóa ấy thế nào?.
Đáp: Biến, nghóa là khắp, Kế là
so lường, vì
so lường khắp tất cả, nên gọi là biến kế. Tâm hay
so lường khắp này, chấp giả dối tất cả
pháp năm uẩn, v.v… là ngã, là pháp.
Loại ngã, pháp, v.v… đối tượng
chấp giả dối này, gọi
là sở chấp. Vì pháp sở chấp chỉ có giả danh, không
có thật thể của nó,
nên Du-già chép: “Gọi là tùy thuộc ở ngôn thuyết,
dựa vào danh ngôn giả,
mà kiến lập tự tánh; tự tánh tức là tánh ngã, pháp, v.v…”.

Hỏi: Thể tánh của uẩn, v.v… đối tượng duyên, chẳng phải
không có, chủ thể chấp
vọng tình cũng lại là có, vì sao luận nói rằng:
“Gọi là biến kế sở chấp
không có tự thể?”.
Đáp: Vì lý
duyên sinh của uẩn, v.v… không lìa thức, chẳng
thật có, mà dường như
có, chẳng phải ngã, pháp. Không rõ vọng tình, chấp là thật có, chấp
là ngã, pháp, mà xa lìa thức, chẳng phải một, khác, v.v… Các lối chấp này
lìa thức, ngã, pháp và thật có v.v… nay nói là
vô, gọi là biến kế sở
chấp, không nói trong thức, không chấp ngang trái
có uẩn, v.v… cũng gọi
là vô thể, nên Duy thức chép: “Tất cả tâm và
tâm sở đều do sức
huân tập để biến ra hai phần, vì từ duyên sinh, nên
cũng là y tha khởi, biến
kế dựa vào y tha này, chấp giả dối quyết định thật
có, thật
không, một khác, đều có, không đều có, v.v… hai thứ này,
mới gọi là biến kế sở chấp”.

Hỏi: Biến kế
sở chấp, thể của nó đã sáng suốt, tâm chủ thể
biến kế chưa biết ra sao?
Đáp: Thức
thứ bảy hữu lậu, và thức thứ sáu nhiễm; hai thức này chấp giả dối ngã v.v… gọi là chủ thể biến kế, nên
Nhiếp luận, v.v… chép: “Vì ý thức
gọi là chủ thể biến kế, nên trong thức thứ tám chỉ
có hai thức này”. Hỏi: Thức thứ
sáu chấp giả dối duyên tất cả khởi, có thể gọi
là biến kế. Thức thứ
bảy chỉ duyên thức thứ tám mà khởi chấp, đâu
được gọi là biến?

Đáp: Vì thức
thứ bảy chấp tâm là loại chấp của thức thứ
sáu, nên cũng gọi là biến kế.
Y tha khởi: Y là nương tựa, ủy thác;
người khác: là không
phải mình. Do dựa vào
cái khác, mới được sinh, nên gọi y tha khởi. Khởi: là sinh. Thể là tất cả pháp hữu lậu, tâm vô lậu va
tâm sở, năm
trần như sắc, v.v… từ nhân
duyên sinh, đều gọi là y tha, nên
Du-già chép: “Nghóa là tự tánh đã khởi, từ mọi duyên;
Viên thành thật: Viên, là thể viên mãn, nghóa là khắp; thành là thành tựu, chẳng phải nghóa
sinh diệt, thật là chân thật, chẳng phải nghóa giả dối
sai lầm, chỉ một chân như, đủ ba nghóa này, gọi là
Viên thành thật, nên luận
Du-già chép: “Nghóa là các chân như, đối tượng thực hành của trí Thánh, cảnh giới của
trí Thánh. Lại,
giải thích:
“Vì vô lậu, hữu vi cũng gọi là
thành thật, nên
Duy thức chép: “Vô lậu, hữu vi, lìa điên đảo, được rốt ráo. Dụng vượt hơn khắp,
 cũng được tên gọi này. Ý này nói rằng: “Vô lậu hữu vi cũng có ba nghóa, đồng với chân như cũng
gọi là Thành
thật. Nói lìa trái
ngược mà là nghóa thật; pháp nhiễm phiền
não, luống dối, điên đảo, không được gọi thật, vì vô lậu thì
không như vậy,
nên gọi là Thật”.

Nói rốt ráo: Tức là
nghóa thành. Rốt ráo có thể dứt bỏ pháp
nhiễm phiền não, vì thành tựu công năng này, nên gọi là Thành.
Dụng vượt hơn cùng khắp: là
nghóa viên kia, có công năng dứt khắp các hoặc, vì duyên khắp các cảnh, nên gọi là viên. Vì hữu vi vô lậu của chân
như này đều viên thành.

Luận Biên Trung biên quyển 2 cũng chép: “Vì chân như
Niết-bàn không có biến
đổi, nên gọi là viên thành thật. Hữu vi gồm thâu
chung tất cả Thánh đạo,
đối với cảnh không có điên đảo, cũng gọi là Thành thật”.

Luận Nhiếp Đại thừa cũng gọi vô vi, hữu vi, vô lậu là Viên thành
thật, nên
biết thành thật, chung cho hai thứ.

Hỏi: Vì sao
luận Du-già chỉ cho rằng như như là thành thật
trong năm pháp?

Đáp: Nói về
Viên thành thật có hai môn:

1- Môn thường, vô thường, chỉ là thường, gọi là viên thành thật, vì lìa sinh diệt, nên vô
thường tức không phải. Vì Du-già y cứ vào thường này, nên dùng như như làm
thành thật. Vì thể của chánh trí là pháp
sinh, diệt, nên không nhận
lấy. Hai môn lậu, vô lậu, chỉ là vô lậu, tức gọi
là Thành thật. Vì lìa
điên đảo, nên hữu lậu là không đúng, cho nên Trung biên,
Nhiếp luận, Duy thức y cứ chung hai môn cũng nhận
lấy chánh trí, các pháp vô lậu vì cũng là
Viên thành thật, nên không trái nhau, tức thể của biến kế này hoàn toàn không thật có; thể tánh của y tha
viên thành là có, nên
khế kinh nói: “Hữu vi, vô vi gọi là có; ngã và ngã
sở, nói là không; hữu
vi, vô vi, y tha, thành thật, ngã và ngã sở là biến kế. Ba tánh có,
 không cố chấp có thể biết. Quán cảnh biến kế, thể của ngã, pháp không thật có, chỉ có thể khiến biết không
sinh chấp luống dối. Quán tánh
y tha. Nhiễm, nghóa là hoặc, nghiệp kể cả quả khổ, cần
phải dứt trừ. Tịnh: tức
là công hạnh mà tư lương, gia hạnh, kiến đạo, tu
đạo đã thực hành, có
thể khiến tu tập, quán viên thành thật mà khiến
cầu chứng, cảnh khác
của ba Vô tánh, v.v… e rườm rà nên không nói”.

Kế là, trong tu hành lại chia làm hai: Đầu tiên, là nói về
phát tâm; sau nói về tu
hành. Phát tâm lại có hai: đầu tiên, nói về phát
tâm; sau, nói về phát nguyện. Người đầu tiên phát
tâm, sắp cầu quả đại,
thì trước phát tâm
Bồ-đề, do phát tâm này, vì ưa thích quả Bồ-đề kia,
nên nhờ công năng tu
hành, dứt các chướng hoặc, chứng Đại Niết-bàn,
nếu tâm không phát, ấy
là không ưa thích thú hướng; sự ưa thích thu
hướng đã không có, thì
đâu có tu hành; nếu hạnh đã không tu thì đâu thể
dứt chướng; chướng đã
không thể dứt thì đâu được Bồ-đề?. Nên kinh Hoa Nghiêm nói: “Đầu tiên của mười Trụ, gọi là phát tâm trụ”. Trụ thứ
nhất trong mười tám trụ
của kinh, luận Bát-nhã, cũng gọi phát tâm hạnh
trụ; Duy thức cũng nói:
“Từ phát tâm đại Bồ-đề vững chắc sâu xa, là do
ưu tiên thứ nhất, cần
phải phát tâm. Vì phát tâm, nên nhập số tăng-kỳ.
Về nghóa phát tâm cứ
như các kinh, luận đã nói. Nay lược dùng mười
môn để phân biệt”:

1- Nói về thể tánh của tâm Bồ-đề.
2- Bày ra sở nhân
3- Tướng hạnh nguyện
4- Nói về Sở duyên.

5- Nói về thắng lợi
6- Nói về lượng đức
7- So sánh hơn, kém
8- Nói về thí dụ kia

9- Nói về duyên bất thối

10- Bày ra sự che chở. Thể tánh: Dùng tín, tinh tấn,
chánh niệm,
chánh định, chánh tuệ
làm thể, nên Nhiếp luận chép: “Với năng lực
tăng thượng thanh tịnh, tâm vững chắc thắng tấn, gọi là Bồ-tát. Đầu tiên, người tu năng lực tăng
thượng trong ba vô số đại kiếp, tức là năm thứ
như tín, v.v… nên dùng
tín v.v… làm tự thể”.

Bày ra
sở nhân.
Xét các kinh, luận, nhân không phải là một
loại, lược tỏ bày, nên kinh Đại Tập chép: “Chúng
sinh thành tựu mười
sáu pháp, thì phát được tâm Bồ-đề”:

Thường tu thượng tâm, mài giũa các căn.

Siêng tu các việc lành, trang nghiêm công đức.

Dốc lòng giữ giới, không sinh tâm ăn năn, chán nản.
4- Tu tập đại bi, thương xót chúng sinh.
Tin Phật, Thế Tôn có đại từ bi.

Vì các chúng sinh, mà chịu đựng các nỗi khổ

Có khả năng phá hoại khổ não mà chúng sinh đang gặp
phải.
8- Điều phục các căn, đầy đủ chánh kiến. Tâm không sợ hãi, không cầu các hữu.

Ưa
mong cầu trí Phật, không ưa Nhị thừa.

Thọ hưởng thú vui, không ngạo mạn; cam chịu khổ, không có ăn năn.

Cung kính trí tuệ, phá hoại kiêu hãnh, ngạo mạn.

13- Biết ơn, trả ơn.
14- Đầy đủ năng lực của thân.
15- Che chở giữ gìn chánh pháp.
16- Không để Tam bảo bị dứt mất. Lại,
luận Du-già,
Bồ-tát Địa chép:
“Bồ-tát phát tâm do bốn
duyên, bốn nhân, bốn lực”.

Nói bốn duyên là:

Thấy chư Phật, Bồ-tát có oai lực thần biến không thể
suy nghó,
bàn luận; hoặc có thể tin nghe việc như thế; nghe
việc ấy rồi, đối với
đại Bồ-đề sinh tin hiểu sâu. Do tin này mà phát tâm đại Bồ-đề.

Dù không thấy nghe công đức thần thông của Phật và Bồ-tát,

nhưng đối
với tạng Bồ-tát nghe rồi, tin sâu, vì được trí mầu nhiệm
của Như Lai, nên phát tâm Bồ-đề.

Hoặc có một loại, dù không thấy Phật, kể cả nghe nói
chánh pháp như thế, mà thấy pháp tạng của tất cả
Bồ-tát sắp muốn chìm mất, nên nghó rằng: “Pháp Tạng của Bồ-tát ở thế gian, có công năng cứu vớt
nỗi khổ vó đại của vô lượng chúng sinh, con phải
trụ trì Pháp tạng của
Bồ-tát, phát tâm Bồ-đề, vì diệt nỗi khổ lớn
của vô lượng chúng sinh, vì
giữ gìn năng lực tăng thượng của tạng Bồ-tát.
Đối với trí Như Lai
sinh
tin, hiểu sâu mà được phát tâm.

Hoặc có một loại người dù không nhìn thấy chánh pháp
sắp
diệt, nhưng ở vào thời Mạt pháp, thấy các chúng
sinh ác, vẩn đục, thân
tâm bị não loạn bởi mười tùy phiền não, nghóa
là nhiều nỗi khổ lo âu, nhiều các việc thô, nhiều các phiền não, nhiều các hành vi ác, nhiều
các buông lung, nhiều các lười biếng, nhiều thứ không tin.

Thấy việc này rồi, bèn nghó rằng: “Đời rất hung ác vẩn
đục hiện nay, đang xảy ra, đang bị não loạn bởi các tùy phiền não, người phát tâm Thanh văn thấp kém, vẫn còn khó có thể được, huống chi người có thể phát tâm Vô thượng
Chánh đẳng Bồ-đề, con phải nên phát tâm
Đại Bồ-đề, khiến cho
vô lượng hữu tình ở đời ác này sẽ theo học với con, khởi
nguyện Bồ-đề. Do thấy đời ác, nên phát tâm khó được năng
lực tăng thượng, nên phát tâm Bồ-đề”.

Bốn nhân đó là:

1- Các Bồ-tát, chủng tánh Bồ-tát được đầy đủ.
2- Nhờ Phật, Bồ-tát, bạn lành nhiếp thọ.
Phần nhiều khởi tâm bi đối với các chúng sinh.

Đối với nỗi khổ lớn
sinh tử trong thời gian rất dài, khổ hạnh khó
thực hành, không có khiếp sợ.

Thế nào là bốn lực? Bốn lực là:

Các Bồ-tát do công
sức của mình, có thể
sinh kính yêu, ưa thích
sâu sắc đối với vô thượng Chánh đẳng Bồ-đề.

Do công sức người khác, cảm thấy yêu thích sâu sắc.

Đời trước đã tu tập Đại thừa tương ưng với
pháp lành. Nay, tạm thời được thấy
chư Phật, Bồ-tát; hoặc tạm được nghe ca tụng, khen ngợi,
liền có thể nhanh chóng phát tâm đại Bồ-đề,
huống chi nhìn thấy thần
lực, nghe chánh pháp của chư Phật, Bồ-tát.

Đối với hiện pháp, gần gũi
Thiện só, lắng nghe
chánh pháp,
suy
nghó về đế, v.v… tu tập các pháp lành trong thời
gian dài. Do gia hạnh
này, mà phát tâm Bồ-tát kia.

3- Làm sáng tỏ hành tướng: Mong cầu là tướng, sự mong cầu ấy có hai:
1- Cầu Bồ-đề.
2- Cầu lợi sinh. Nên luận Du-già chép:
“Khi Bồ-tát khởi tâm cầu Bồ-đề, phát
tâm như thế, nói như
vầy: “Ta quyết định sẽ chứng Vô thượng Chánh đẳng Bồ-đề, làm được tất cả nghóa lợi cho hữu tình”.
Lại nói: “Đầu tiên
phát tâm, đối với các
chúng sinh, phát khởi hai thứ thiện với ý ưa thích vượt hơn”.
Ý ưa thích yên vui. Nghóa là đối với
người nghèo, khổ, thiếu
thốn, không có nơi nương tựa, cậy trông, đối với các
chúng sinh, lìa
tâm ô nhiễm, muốn cho chúng
sinh đủ mọi thú vui,
lợi ích. Lại, kinh, luận
Bát- nhã chép: “Phát
tâm hạnh trụ có bốn nghóa”:

Tâm rộng lớn,
bốn sinh, ba cõi đều là đối tượng đáng độ
của đấng Từ bi.

Tâm thứ nhất đều khiến hữu tình được quả vượt hơn của
Niết- bàn Vô dư y.

Tâm dù thường độ
chúng sinh, nhưng không thấy ngoài thân có
tướng chúng sinh, đều tức là thân ta, nên có
thể thường cứu vớt tất
cả chúng sinh.

Tâm không điên đảo không khởi ngã chấp, chấp có mình, có người, hữu tình, chúng ta.
Các giáo này, v.v… đều dùng hai lợi mong
cầu quyết định làm hành tướng của phát tâm Bồ-đề.

Nói về đối tượng duyên: Thường
dùng đối tượng mong cầu, đối tượng hóa độ
làm đối tượng duyên, nên kinh Đại Bát-nhã chép:
Thiện Hiện bạch Phật: “Đầu tiên phát tâm Bồ-đề,
Bồ-tát đã suy nghó
những gì?”.
Phật nói:
“Trí thường chánh tư duy tất cả tướng”. Lại, luận
Du-già chép: “Dùng đại Bồ-đề và tất cả nghóa lợi của
ác hữu tình làm cảnh
đối tượng duyên, vì duyên Bồ-đề, nên tự cầu
mong sẽ chứng, vì duyên
chúng sinh, nên tâm bi mong cứu giúp”.

Nói về
sự thắng lợi. Bài tụng trong kinh Đại
Tập chép: “Nếu vui
mừng phát tâm Bồ-đề, như thế mới dứt được
hữu ác, vì người trời, mà
mở ra con đường chánh, có khả năng lấp bít nẻo
tắt nguy hiểm tà vạy của tám nạn, các căn đầy đủ,
không mù, điếc, đều do dốc lòng phát tâm
Bồ-đề. Lại tụng rằng”:

Thấy được các Thế Tôn mười phương Nghe được vị cam
lộ Vô thượng

Nếu dốc lòng phát tâm
Bồ-đề Cho nên, phá nghi ngờ, kiêu, mạn Vô lượng trí tuệ
được tự tại

Hay vì chúng
sinh nói pháp giới.

Kinh Hoa Nghiêm chép: “Nếu có người phát tâm Bồ-đề, thì không dứt tất cả hạt
giống Phật, chính là nghiêm tịnh tất cả cõi Phật, tức là thành tựu tất cả
chúng sinh, tức là rõ biết tất cả pháp tánh, tức khiến
cho tất cả các thế giới
chúng sinh đều được yên ổn”.

Luận Du-già,
Bồ-tát Địa chép:
“Pháp thiện thuộc về phát tâm
Bồ- tát, có hai thứ vượt hơn”.
Nhân.
Quả.

Nghóa là thuộc về pháp tánh lành, đều là Vô thượng Chánh
đẳng Bồ-đề, vì nhân
chủ thể chứng, thuộc về Vô thượng là quả này, hãy
còn vượt hơn Nhị thừa,

1- Sơ phát tâm rồi, tức là chúng sinh tôn trọng ruộng phước, tất cả chúng sinh đều nên
cúng dường, cũng là cha mẹ của tất cả chúng sinh.
2- Phát tâm thì có khả năng nhiếp thọ phước không có não hại, do Bồ-tát
này thành tựu phước không có não hại như thế, được gấp
bội Luân vương, chủ thể hộ, đối tượng thủ hộ, vì được chủ thể; đối tượng
hộ như thế, hoặc ngủ,
hoặc thức, hoặc mê, ngất xỉu, v.v… tất cả yêu
quái, nhân, phi nhân,
v.v… không thể nhiễu hại. Lại, Bồ-tát chuyển thọ sinh khác, do giữ gìn thuộc về phước như thế, nên ít bệnh, không bị
bệnh, không bị bệnh nặng
trong thời gian dài, thường làm lợi ích chúng
sinh, không có khổ nhọc,
không có tổn hại.

Bàn luận về lượng đức. Bài
tụng của kinh Hoa Nghiêm chép:

Công đức phát tâm chẳng thể lường Đủ tất cả thế
giới chúng sinh

Các trí nói chung không thể hết Huống chi là các hạnh mầu khác. Lại nói:
“Nếu có Bồ-tát nào phát tâm đầu tiên, thệ cầu
sẽ
chứng Bồ-đề Phật, thì công đức của Bồ-tát đó không có bờ mé, không
thể xứng lượng, không có chi bằng”.
Lại nói: “Bồ-tát đối với
sinh tử,
khi phát tâm đầu tiên,
hoàn toàn cầu Bồ-đề, vững chắc không lay động,
thì công đức của một
niệm ấy sẽ sâu rộng không có bờ mé. Như Lai
phân biệt giảng nói cùng
kiếp cũng không hết”.

Luận Phát Bồ-đề Tâm chép: “Như Lai nói: “Như các Bồ-tát đầu tiên phát tâm Bồ-đề, thì quả báo phước đức của một niệm thấp kém,
trải qua trăm ngàn muôn kiếp nói cũng không thể hết, huống chi là
quả báo phước đức
của tâm đã tu tập trong một ngày, một tháng, một năm, cho đến trăm ngàn ngày, đâu thể nói hết?
Vì sao? Vì công hạnh của
Bồ- tát vô tận! Vì muốn
sao cho tất cả chúng sinh đều trụ Vô Sinh nhẫn, vì được
Vô thượng Bồ-đề, nên trong luận
Biên Biên Trung cũng chép:
“Vì vượt hơn, vì vô
tận, do lợi ích cho người không dừng nghỉ”.

So sánh sự hơn kém:
Bài tụng của kinh Đại Tập chép:

Nếu có người phát tâm Bồ-đề Thì được vượt hơn
tất cả thừa Tịnh hóa tâm tất cả chúng sinh

Cũng hay giảng nói đạo Vô thượng.

Lại nói: “Chúng sinh nhiều như
số cát
sông Hằng, đều trụ
thừa Thanh văn, Bích-chi-phật, nếu muốn
so
sánh với nghiệp
sơ phát
tâm của Bồ-tát, thì trăm phần, ngàn phần, cũng không thể thí dụ.
Vì sao?
Vì hàng Nhị thừa tự vì
giải thoát, mà quán
sát phiền não; còn
Bồ-tát không phải như vậy, thường xuyên vì
chúng sinh, được
giải thoát, nên quán
sát các phiền não”. Lại tụng rằng:

Thế giới nhứ cát sông Hằng thảy Báu đầy trong đó,
dùng bố thí Dù có Vô lượng phước như thế

Không bằng thương xót, phát Bồ-đề Vô lượng ức đẳng
Phật hằng sa
Hương hoa tịnh diệu dâng cúng dường Phước đức
như thế cũng không bằng Người vững bảy bước phát tâm Bồ-đề.

Nói về thí dụ kia,
Kinh Đại Tập chép: “Ví như vật báu nhỏ cũng không được
xem thường.
Vì sao? Vì của báu nhỏ như thế, có công năng làm nên việc lớn, phần nhiều được lợi ích.
Bồ-tát cũng như thế, khi phát
tâm dầu tiên, cũng không được xem thường”. Lại
nói: “Như tiểu
vương khác, tất cả đều lệ thuộc vua
Chuyển luân, tất cả người, trời cũng giống như thế, đều đến quy thuộc
Bồ-tát phát tâm đầu tiên”.
Lại nói: “Không có giống mía ngọt, thì sẽ không có các thứ vị
mật thạch (đường phèn); cũng vậy, nếu không có người phát tâm Bồ-đề, thì cũng
sẽ không có các
thứ vị của Tam bảo”. Lại tụng rằng:

Nếu Bồ-tát siêng năng tinh tấn, Thì phá hoại được
các phiền não Như lửa đốt cháy cây, cỏ khô Tâm
Bồ-đề đốt cháy phiền não.

Lại, luận Phát Bồ-đề tâm kinh chép: “Bồ-tát phát tâm, đầu tiên, dụ như biển cả, lúc đầu tiên nổi
sóng dần, phải biết giá trị hạ,
trung, thượng của biển
cả kia, cho đến hạt ngọc như ý vô giá mà tạo nên
trú xứ, ngọc báu này
đều dựa vào biển cả mà sinh, Bồ-tát phát tâm cũng giống như thế, vì
thiền định, trí tuệ của ba thừa là chỗ
sinh ra tất
cả công đức”.

Lại, như thế
khi Tam thiên đại thiên thế giới khởi dần, phải biết rằng, ấy là hai mươi lăm hữu, trong đó đã có tất cả chúng
sinh đều
đảm trách tạo nên chỗ
nương tựa; Bồ-tát cũng vậy, tất cả thời gian
khởi dần đầu tiên, khắp vì tất cả vô lượng
chúng sinh, sáu đường, bốn sinh,
cho đến bốn họ, tất cả
đều gánh vác tạo nên chỗ nương tựa. Lại, luận Đại Trang Nghiêm đã có
sự dụ một cách rộng rãi, e rườm rà nên
không trích dẫn.

Nói về duyên
lui sụt, luận
Du-già chép: “Có bốn nhân duyên
làm cho Bồ-tát lui sụt tâm Bồ-đề”.

1- Không có Chủng tánh
2- Thuộc về bạn ác Tâm bi nhỏ, mỏng đối với các chúng sinh.

Đối
với nỗi khổ lớn sinh tử trong thời gian dài, khó thực hành
khổ hạnh, cảm thấy yếu hèn, sợ hãi.

10- Làm sáng tỏ người thủ hộ. Kinh Đại Bát-nhã chép: “Bồ-tát Ma-ha-tát thường
siêng năng giữ gìn tâm Bồ-đề này, cũng như người đời giữ gìn, chở che đứa con một, cũng như kẻ chột mắt, bảo vệ một
mắt còn lại; người đi
ở chỗ hoang vắng, phải bảo về kẻ dẫn đường.
Bồ-tát giữ gìn tâm
Bồ-đề cũng giống như thế, vì nhân che chở tâm
Bồ-đề như thế, nên được A-nậu-đa-la Tam-miệu Tam Bồ-đề”.

Kế là, trong
phát nguyện, lại chia làm hai: Trước là nguyện, sau là thệ. Nguyện:
Vốn đã tập; Thệ: duyên hay khen ngợi
sắp đủ
thành công, thiếu một thì
không có khả năng, cũng như chim đủ hai cánh mới bay lên cao, nên luận
Phát Bồ-đề tâm chép:
“Bồ-tát phát tâm thú
hướng Bồ-đề ra sao?
Dùng hạnh nghiệp gì để thành tựu Bồ-đề?.

Bồ-tát phát tâm trụ địa
Càn Tuệ, trước phải phát nguyện một
cách vững chắc, nhiếp
thọ tất cả vô lượng chúng sinh, ta cầu Vô thượng Bồ- đề, cứu hộ, độ thoát
sao cho không có thừa, đều khiến cho cuối
cùng đến Niết-bàn Vô dư.

Cho nên, đầu
tiên phát tâm đại bi làm đầu, vì dùng tâm bi nên
có khả năng phát chuyển
biến vượt hơn mười chánh nguyện vó đại, mười

chánh nguyện ấy là:

Con nguyện đời trước, kể cả thân hiện nay, đã gieo trồng bao
nhiêu gốc lành, đều thí cho tất cả, đều hồi
hướng về Bồ-đề Vô thượng, sao cho nguyện này
của con, mỗi niệm được thêm lớn, đời đời không
quên, vì được che chở bởi Đà-la-ni.

Con nguyện hồi hướng đại Bồ-đề, nhờ gốc lành này,
sinh ra bất cứ nơi nào, thường được cúng dường tất cả chư Phật, thường không
sinh
ở cõi nước không có Phật.

Con nguyện được sinh về cõi nước chư Phật, thường được gần gũi, theo hầu cạnh Phật, như bóng theo hình, không có khoảnh khắc
sát-na xa lìa chư Phật.

Con nguyện được gần Phật, thuận theo đối tượng thích ứng, con
nói pháp liền được thành tựu năm thần thông của Bồ-tát.

Con nguyện được năm thần thông rồi, liền đạt được thế đế, giả
danh truyền khắp, hiểu rõ đệ nhất nghóa, được trí chánh pháp.

Con nguyện
sau khi được trí chánh pháp rồi, do tâm không
nhàm chán, vì chúng sinh nói pháp, bảo cho chúng
biết vui lợi ích của
giáo pháp, đều giúp mở mang sự hiểu biết.

Con nguyện mở mang
sự hiểu biết cho các chúng
sinh rồi, dùng
năng lực thần thông của Phật đi khắp các thế
giới mười phương không có
dư sót, cúng dường chư Phật, nghe nhận
chánh pháp, rộng nhiếp
hóa chúng sinh.

Con nguyện sẽ được ở chỗ chư Phật, nghe chánh pháp rồi, liền có khả năng xoay bánh xe chánh pháp
thanh tịnh; tất cả chúng
sinh trong các thế giới ở mười phương nghe pháp của con nói, nghe danh
hiệu con, liền được xa lìa tất cả phiền não, phát tâm Bồ-đề.

Con nguyện có khả năng khiến cho tất cả chúng sinh đều phát tâm
Bồ-đề rồi, thường theo che chở, trừ không có lợi ích, ban cho vô
lượng niềm vui, bỏ thân mạng, tài sản, nhiếp thọ
chúng sinh, gánh
vác chánh pháp.

Con nguyện có khả năng gánh vác chánh pháp rồi, dù thực hành
chánh pháp, nhưng tâm không có đối tượng thực hành, như các
Bồ-tát thực hành chánh pháp, mà không có thực
hành, cũng đều thực
hành, vì hóa độ chúng sinh.

Lại, luận Du-già có mười nguyện lớn, nếu các Bồ-tát nguyện ở đời đương lai
sẽ dùng tất cả vật cúng thượng diệu cúng dường vô
lượng, vô biên Như Lai,
gọi là nguyện thứ nhất, nguyện ở đương lai, sẽ nhiếp thọ, giữ gìn chánh pháp của chư Phật, truyền giữ mắt pháp
sao cho
không nhắm
lại, hư hoại, gọi là nguyện thứ hai.
Nguyện ở đời đương lai,
sẽ từ cung trời Đổ-Sử-Đa giáng
xuống được tám tướng
thành đạo, gọi là nguyện thứ ba.

Nguyện ở đời đương lai, sẽ thực hành tất cả các chánh hạnh
của Bồ-tát, gọi là nguyện thứ tư.
Nguyện ở đời đương lai,
sẽ có khả năng thành tựu khắp tất cả
hữu tình, gọi là nguyện thứ năm.
Nguyện ở đời đương lai, đều có khả năng thị hiện ở tất cả thế
giới, gọi là nguyện thứ sáu.

Nguyện ở đời đương lai, có thể tịnh khắp tu tất cả cõi
Phật, gọi là nguyện thứ bảy.
Nguyện ở đời đương lai, tất cả Bồ-tát đều đồng một thứ ý ưa
thích gia hạnh, thu nhập
Đại thừa, gọi là nguyện thứ tám.
Nguyện ở đời đương lai,
sẽ có tất cả gia hạnh không có trái
ngược, đều không uổng
công vô ích, gọi là nguyện thứ chín.
Nguyện ở đời đương lai,
sẽ mau chóng chứng đắc
Vô thượng Chánh đẳng
Bồ-đề, gọi là nguyện thứ mười.

Hạnh nguyện trong các
Thánh giáo, chẳng phải một, e rườm
rà không dẫn chứng đủ.
Đã phát
nguyện xong, kế là lập thệ, y cứ luận Trang Nghiêm
vì năm nghóa nên lập sáu
thứ thệ. Năm nghóa đó là:

1- Giữ vững được tâm mình
2- Chế phục được phiền não
3- Ngăn ngừa buông lung
4- Phá được năm triền cái
5- Siêng tu sáu độ Thế nào là lập thệ? Nếu có người đến cầu xin các thứ, lúc bấy giờ, ta có gì thí cho
thứ đó, thậm chí không
sinh một ý niệm keo kiệt.

Nếu ta giữ giới, thậm chí phải mất mạng, vẫn kiến lập tâm
tịnh, thề không hối tiếc.

Nếu ta tu nhẫn, thì khi bị người khác lấn hiếp, làm hại, thậm
chí chặt đứt thân thể,
vẫn thường sinh tâm từ, thề không tức giận.
Nếu tu tinh tấn, khi gặp
phải lạnh, nắng, phép vua, giặc cướp
phá, tai biến nước, lửa,
sư tử, cọp, sói, chỗ không có nước, lúa, thì phải
giữ vững ý chí, không lùi bước.

Nếu ta tu thiền, khi bị việc bên ngoài não hại, không được
nhiếp tâm, mà phải buộc
niệm ở cảnh, thề sẽ không tạm thời khởi tưởng
tán

loạn, phi pháp.

Nếu tu trí tuệ, thì sẽ quán tất cả pháp như tánh chân thật,
thuận theo thọ lãnh, gìn
giữ pháp thiện, bất thiện, hữu vi, vô vi, sinh tử,
Niết- bàn, không khởi hai kiến.
Nếu tâm ta keo kiệt, ăn năn, giận dữ làm trở ngại, lùi bước, tư tưởng tán lọan, khởi lên hai kiến, như trong khoảnh khắc búng ngón
tay, dùng thí, giới, nhẫn,
tinh tấn, thiền, trí, nhằm cầu được quả báo ấy,
thì tức là ta đã lừa
dối chư Phật hiện tại trong vô lượng, vô biên
A-tăng kỳ thế giới ở mười
phương; ở đời vị lai, cũng chắc chắn không chứng được Bồ-đề.

Bồ-tát dùng mười đại nguyện hạnh gìn giữ chánh pháp, dùng
sáu nguyện lớn chế phục
buông lung, tất nhiên, hay tinh tấn tu tập sáu
độ thành Vô thượng Bồ-đề.
Kế là, cầu bạn lành: Nghóa của bạn lành, rất vó đại!
Người sắp vượt qua gian nan, hiểm trở, hội ngộ lại
thường vui, không biết do đâu? Nên
Nhiếp Đại thừa,
Duy thức, v.v… nói: “Chủ yếu do năng lực
của bạn lành, mới
thành Bồ-đề, Phật, Bồ-tát, v.v…, đây là bạn lành, thắng
lợi không có cuối cùng,
khó có thể nói hết. Vả lại, lược nêu ba dụng
tiêu biểu ý mong cầu.

Vì có công năng làm nhân gần cho Bồ-đề, nên kinh Niết-bàn chép: “Phật bảo các đại chúng rằng:
“Tất cả chúng sinh là nhân duyên gần của
A-nậu-đa-la Tam-miệu Tam-Bồ-đề, chớ là bạn lành trước.
Vì sao? Vì nếu Xà vương không theo lời nói của Kỳ-bà,
thì đến bảy ngày
tháng sau, chắc chắn sẽ qua đời, đọa và ngục
A-tỳ. Cho nên, nhân gần
chớ như bạn lành”.

Khi thú hướng trí
Như Lai, vì có mười công năng, nên kinh Hoa
Nghiêm chép: “Bậc Thiện tri thức, tức là thú
hướng môn Nhất thiết trí, vì khiến cho ta được nhập đạo chân thật, nên bậc thiện tri thức tức là người thu hướng thừa
Nhất thiết trí, khiến ta được đến địa
Như Lai, nên bực thiện tri thức tức là người thu hướng thuyền
Nhất thiết trí, khiến ta được đến đảo châu báu, nên thiện tri thức tức là người thu hướng
đuốc Nhất thiết trí, giúp ta được sinh ánh sáng
của mười lực. Bực thiện tri thức, tức là người thu hướng đạo
Nhất thiết trí, vì giúp ta được vào
thành Niết-bàn, nên bực thiện tri thức tức là
người thu hướng đèn
Nhất thiết trí, khiến ta tránh được con đường nhỏ
hẹp, hiểm nguy. Bực thiện tri thức, tức là người thu hướng chiếc cầu
Nhất thiết trí, giúp ta vượt qua
chỗ ác độc, nguy hiểm. Bực thiện tri thức, tức
là người thú hướng chiếc lọng
Nhất thiết trí, vì khiến ta
sinh vào xứ mát mẻ của đại từ. Bậc thiện

tri thức, tức là người thú hướng mắt
Nhất thiết trí, khiến ta được thấy môn pháp tánh. Bực thiện tri thức, tức là người thú hướng thủy
triều Nhất thiết trí, vì
khiến ta đầy đủ nước Đại từ”.

Vì giúp cho vượt qua biển
sinh tử, nên kệ của kinh Đại Tập chép:
kia?

Nếu được gần gũi Thiện tri thức Dốc lòng nghe thọ
pháp Vô thượng

Quán sát không tam muội trong, ngoài Tức vượt qua được biển sinh tử. Hỏi: Đối với
Thiện tri thức, khởi ở tâm nào để cầu pháp Vô thượng Đáp:
Kinh Hoa Nghiêm chép: “Đối với Thiện tri thức
sinh mười thứ
tâm, nghóa là đối với
Thiện tri thức,
sinh tâm đồng với mình, vì khiến
cho ta tinh
tấn, siêng năng, giải thích về
Nhất thiết trí, soi rọi pháp đạo”.
Đối với
Thiện tri thức sinh tâm tự quả nghiệp thanh tịnh, vì
gần gũi cúng dường,
sinh ra gốc lành.
Đối với Thiện tri thức
sinh tâm trang nghiêm công
hạnh Bồ-tát,
vì giúp cho ta mau chóng
trang nghiêm tất cả hạnh Bồ-tát.
Đối với Thiện tri thức
sinh tâm thành tựu tất cả pháp Phật,
vì khuyến dụ ta; khiến ta tu đạo.
Đối với
Thiện tri thức sinh tâm năng sinh, vì làm sinh ra pháp
Vô thượng của ta.
Đối với Thiện tri thức
sinh tâm ra khỏi, vì giúp ta tu hành
hạnh nguyện sở hữu
của Bồ-tát Phổ Hiền mà ra khỏi.
Đối với Thiện tri thức
sinh tâm đầy đủ tất cả
biển phước, trí,
khiến ta chứa nhóm các bạch pháp.
Đối với
Thiện tri thức sinh tâm tăng trưởng, vì giúp cho ta
thêm lớn Nhất thiết trí.
Đối với Thiện tri thức đầy đủ tất cả gốc lành, khiến chí
nguyện của ta được tròn đầy.
Đối với
Thiện tri thức sinh tâm thành được lợi ích vó đại, khiến ta tự tại an trụ tất cả pháp
của Bồ-tát, vì hoàn thành đạo Nhất thiết trí
nên được tất cả pháp Phật.

Về sau, nói về người tu hành. Và luận ao trời đâu khác gì
vũng nước đọng trên
đường đi; trăm sông tiếp nhận không sót; đất, núi khác với đống
sắt đen; các thứ bụi chứa chất, mà không vứt bỏ.
Cầu Vô thượng Chánh đẳng Bồ-đề, tất cả các hành đều được tu tập đầy
đủ, trong đó được
chia làm hai”

Chung.
Riêng.
Chung: Trong năm vị tư lương kia đều đủ hai hạnh lợi mình, lợi người và vì
hai phước, trí,
mười Ba-la-mật, nên luận Duy thức chép: “Năm vị của mười
Ba-la-mật đều đầy đủ, nhưng giai vị tu tập, tướng của nó rất rõ ràng, tức tuệ làm tánh của
sáu độ này, đều gọi là trí, không phải tuệ làm thể, đều gọi là phước.
Tướng chung của
sáu
Ba-la-mật đều có hai, năm thuyết
trước của tướng riêng là phước đức”.
Trí huệ
thứ sáu: Lại,
sáu độ này, vì cứu giúp người khác
mà tu sáu,
sáu đều lợi ích cho người, nếu vì tự tu thì
sáu đều lợi mình.
Đã nói rằng năm vị tu
chung của sáu độ, nên biết năm vị chung của hai
lợi phước, trí trong mười độ. Hỏi: Pháp phần Bồ-đề và bốn nhiếp, v.v… đều là pháp đã tu
công đức. Trong hai lợi
bằng nhau là thuộc về gì? Đáp: Y cứ vào tưởng tăng thêm để nói, thì pháp
phần Bồ-đề, gồm thâu hạnh lợi mình;
sự v.v… của bốn nhiếp thuộc về hạnh lợi ích
cho người. Nếu y cứ ở
lời nói thật, thì đều chung cho hai lợi.

Hỏi: Nghóa của thể phần Bồ-đề bình đẳng thế nào? Đáp:
Chia làm ba: Đầu tiên, là
phần Bồ-đề, kế là nói về
bốn nhiếp; sau, làm rõ
sáu độ; pháp phần Bồ-đề, lược làm hai môn:

1- Giải thích tên gọi.
2- Lược hỏi, đáp. Trong môn đầu lại có hai: Trước chung, sau riêng.
Ba mươi bảy pháp
phần Bồ-đề: Bồ-đề, là
tiếng Phạn,
Hán dịch là Giác, tức
Như Lai đồng
Tận Vô sinh trí, vì
soi rọi cảnh, cùng cực
nguồn nên gọi là Giác;
phần nghóa là nhân, ba mươi bảy pháp này có thể
làm nhân giác, nên gọi
là Phần. Kế là tên riêng: nghóa là chủng loại
khác nhau, chia làm bảy thể lệ:

Bốn niệm trụ

Bốn chánh đoạn
3- Bốn thần túc Năm Căn
Năm Lực

Bảy Chi giác

Tám Thánh đạo.

Bốn niệm trụ:
Nghóa là thân, thọ, tâm, pháp.
Bốn pháp thân, v.v… là cảnh
sở quán; Tuệ là chủ thể quán. Vì Tuệ đều có với niệm, nên tuệ từ niệm gọi
là Niệm. Trụ: Tức cảnh là chủ thể quán, cảnh
sở trụ

của tuệ, gọi
chung là Niệm trụ. Nói riêng thân: năm căn, bốn đại
chứa nhóm, gọi là thân.
Lãnh nạp ở cảnh, gọi là Thọ. Tập khởi gọi là
tâm. Gìn giữ phép tắc, gọi là Pháp.

Bốn chánh đoạn. Thể
một tinh tấn, dụng nghóa khác nhau, chia làm bốn: Việc ác
đã sinh, thì dứt bỏ, việc ác
chưa sinh, đừng bao
giờ để sinh.

Pháp lành
đã sinh, thì tu khiến cho
thêm nhiều, Pháp lành
chưa sinh, thì tu khiến cho sinh ra.
Bốn công năng đoạn này, vì dứt trừ chướng
lười biếng,
nên gọi bốn đoạn.

Bốn Thần túc: Thần nghóa là
thần thông; vì công dụng mầu
nhiệm khó suy lường, nên gọi là Thần, tức dụng
của tuệ. Túc, nghóa là nhân của
thần kia. Thể, tức định vượt hơn. Do dựa vào định vượt hơn, vì
có thể phát thông, nên gọi là thần túc. Túc dù
là nhất định, vì nhân của
định có bốn, nên gọi là bốn. Bốn là: dục, cần,
tâm, quán. Đối với cảnh,
ưa thích, quan sát gọi là dục; ngừng dứt việc ác,
tiến tới điều lành, gọi là cần. Định có công năng nhiếp tâm, gọi là tâm. Đối với cảnh, thì phân
biệt lựa chọn, gọi là quán. Bốn thứ này chẳng
phải túc mà là nhân của túc.

Năm Căn: Nghóa tăng thượng là nghóa căn, do năm căn có công năng
sinh ra các pháp lành, nên gọi chung là Căn.
Năm căn là: Tín,
tinh tấn, niệm, định, tuệ. Nghóa là trong
Tam bảo, bốn đế, v.v…
Tánh hay nhẫn sâu sắc, ưa thanh tịnh gọi là Tín. Tiến tu
một cách mạnh mẽ,
gọi là Tinh tấn. Vì nhớ giữ lấy cảnh, nên gọi
là Niệm, chuyên chú đối
tượng duyên, gọi là Định; vì phân biệt, lựa
chọn công đức, lỗi lầm
nên được gọi là Tuệ.

Năm Lực: Vì không thể
khuất phục, nên gọi là lực, tức năm căn
trước, y cứ vào nghóa không thể khuất phục, lay
chuyển để đặt tên lực,
nên Du-già nói: “Cái gì không thể khuất phục?”.
Đáp: Tín thanh tịnh này, hoặc trời, hoặc ma, cho đến các
triền phiền não cũng
không thể khuất phục, nên gọi là khó điều phục.
Thể tức năm căn, lực không khác nhau.

Bảy Chi giác: Giác,
nghóa là trí; Chi là phần loại, vì phần loại
khác nhau mà có bảy thứ, nên gọi là bảy chi
giác. Bảy chi giác gồm:

Niệm.

Trạch pháp.
Tinh tấn. Hỷ.

Khinh an. Định.
Xả.

Đối với
cảnh, ghi nhận sáng suốt, gọi là Niệm; Vì quán sát
công đức, lỗi lầm, nên
gọi là Trạch pháp. Tu thiện một cách phấn khởi,
gọi là tinh tấn. Đối
với ý thỏa thích, vui vẻ, nên được gọi là Hỷ.
Thân, tâm điều hòa vui thích, gọi là khinh an; Vì chuyên chú đối
tượng duyên,
nên gọi là Định; xa lìa
hôn trầm, trạo cử, bình đẳng, vắng lặng, gọi là Xả.

Hỏi: Trạch pháp là tuệ, có thể gọi là chi giác, pháp còn lại
chẳng phải gồm thâu tuệ,
đâu được gọi là giác?
Đáp: Vì là
đối tượng y chỉ của pháp giác, chi niệm. Vì tự thể
của trạch pháp, mà là giác, vì tinh tấn là chi xa lìa giác, nên hỷ là chi lợi
ích của pháp giác. Khinh
an, định, xả, ba pháp này là giác, vì chi không
có nhiễm, là vì tự thể
và pháp khác chẳng phải tuệ, gọi chung là chi giác.

Vì sao ba pháp
này gọi là chi không có nhiễm?

Đáp: Vì pháp
thô nặng làm nhân, có thể sinh các nhiễm; vì khinh an, chủ thể trị gần pháp thô nặng này, nên gọi là nhân của
không có nhiễm; vì dựa vào định, nên mới lìa
được nhiễm; định tức gọi là đối tượng nương tựa của
lìa nhiễm. Xả, chính là loại trừ nhiễm, tức là
tự tánh không có nhiễm,
nên ba thứ này được mang tên không có nhiễm.

Tám Thánh đạo: Hợp với lý, đi
suốt qua thần, gọi là Thánh.
Vận tải, rảo bước đi dạo, gọi là Đạo. Tám
Thánh đạo là: Chánh tư duy, chánh ngữ,
chánh nghiệp,
chánh mạng, chánh tinh tấn,
chánh niệm,
chánh định,
chánh kiến.
Suy tính, so lường nghóa lý, gọi là chánh tư
duy. Ngữ lìa bốn thứ quấy gọi là Chánh ngữ;
thân tránh xa ba lỗi gọi là
Chánh nghiệp; thân, ngữ vô lậu, lìa năm tà mạng gọi là
Chánh mạng; tu
thiện, dứt ác, có khả năng vượt hơn gọi là
Tinh tấn. Ghi nhận sáng
suốt
đối tượng duyên, gọi là Chánh niệm; thu nhiếp
tâm không để tán loạn,
gọi là Chánh định; vì tìm tòi, quán sát đế lý,
nên gọi là Chánh kiến.

Phần kế, lược hỏi đáp:

Hỏi: Hàng Tiểu thừa tu giáo phần Bồ-đề, có văn thật, vì
sao
biết được người Đại
thừa cũng học? Đáp:
Luận Trí Độ chép: “Hỏi: Ba mươi bảy phẩm là
đạo của Thanh văn,
Bích-chi-phật, sáu Ba-la-mật là đạo Bồ-tát, vì sao đối
với đạo Bồ-đề, gọi
là pháp Thanh văn? Đáp: Vì Bồ-tát Ma-ha-tát đã
học tất cả phẩm đạo”.
Đã nói rằng tất cả, nên biết được cũng chung cho
sở học của Bồ-tát”. Hỏi: Pháp phần Bồ-đề là chung cho các địa vị, vì
sao Du-già,

Nhiếp luận đều nói rằng, Tứ địa mới được phần Bồ-đề?
Đáp: Các
luận kia y cứ vào Tam địa được tướng định, giới,
v.v… đồng với thế gian;
tướng của Tứ địa đồng với Nhị thừa xuất thế, vì
vô lậu của phẩm đạo
mà là xuất thế, nên nói: “Tứ địa mới được khởi”.

Hỏi: Hành tướng riêng nào mà ba thừa đồng tu? Đáp:
Luận Biện Trung Biên chép: “Hàng Nhị thừa lấy thân,
v.v… nối tiếp nhau của
mình làm cảnh, để tu đối trị; Bồ-tát chung cho
dùng thân v.v… nối tiếp
nhau của mình, và người bình đẳng làm cảnh mà
tu đối trị. Thanh văn, Độc
giác đối với cảnh thân, v.v… dùng hành
tướng Vô thường, v.v…
suy nghó mà tu đối trị. Nếu các Bồ-tát đối
với cảnh thân, v.v… mà dùng hành tướng không có
sở đắc,
suy nghó mà tu đối
trị, Thanh văn, Độc giác tu niệm trụ, v.v… chỉ vì thân v.v… mau được xa
lìa trói buộc; nếu các Bồ-tát tu
Niệm trụ, v.v… không vì lìa
sự trói
buộc của thân, v.v… mà chỉ vì chứng đắc
Niết-bàn Vô trụ thì do ba duyên
này, nên khác với Nhị thừa”.
Kế là nói về bốn nhiếp. Lược chia làm hai môn: Đầu tiên
giải thích tên gọi; sau
nói về hành tướng. Trong phần đầu lại có hai:
Trước chung, sau riêng.
Chung: Vì dùng bốn việc này nhiếp hóa các hữu tình, nên gọi bốn Nhiếp.
Hoặc nhiếp, nghóa là lợi ích cho người, vì dùng
pháp thí v.v… để lợi
ích hữu tình, nên Du-già chép: “Sự nhiếp sở hữu có
thể thành tựu tất cả
hữu tình khác; có khả năng thành tựu, tức là lợi ích”.

Giải thích tên riêng.

Bố thí, vận dụng tâm cùng khắp gọi là bố, vì quên mình, thì cho
người nên gọi là Thí.

Ái
ngữ: Giọng nói dịu dàng, biểu lộ gọi là nói, vì người nghe
đẹp lòng, ưa thích, nên gọi là ái.

Lợi hạnh: hạnh là công hạnh đã tu, tức là danh nhân. Lợi là lợi ích đã được, tức gọi là quả, nên
Du-già nói: “Do hạnh này khiến cho
được thân khinh an trong hiện pháp; Bát Niết-bàn,
v.v… ở trong pháp
sau. Khinh an hiện ở đây, Bát Niết-bàn ở sau, đều
gọi là lợi, vì có lợi ích”.

Đồng sự.. Đồng là cùng nhau; Sự là
sự nghiệp, nghóa là vì nghiệp tu hành
cùng nhau với hữu tình, gọi đồng sự.
Kế, là
hành tướng:
Nếu Bồ-tát muốn nhiếp hóa hữu tình,
 thì không vượt qua bốn thứ này: Nếu muốn hóa độ hữu tình kia,
 thì trước hết, phải thực hành bố thí,
 nghóa là thuận theo điều mà họ cần, chẳng hạn
như vật vàng, bạc, v.v… của cải bên ngoài, kể cả của bên trong,
như loại tay, chân v.v…, theo nhu cầu đều cho cả. Vì tùy ý cho, nên các hữu tình
gần
gũi Bồ-tát, đó gọi là bố thí nhiếp. Đã gần gũi rồi, kế là dùng ái ngữ làm đẹp lòng hữu tình kia,
sao cho chúng tiếp nhận đạo, nên
Du-già nói: “Thế nào là ái
ngữ tự tánh của Bồ-tát?” thường ưa nói những lời vừa
ý v.v… Lược có ba thứ”:

Lời nói an ủy, khuyến dụ; đối với các hữu tình, mỉm cười trước
khi nói, kế là hỏi thăm sức khỏe.

Lời chúc mừng an ủi: thấy các hữu tình có việc hưng thịnh mà
chúc mừng cho đẹp lòng họ.

Lời nói lợi ích vượt hơn: Vì các hữu tình tuyên nói tất cả giáo
pháp mầu nhiệm, cao siêu, tròn đầy.

Đã thực hành tất cả ái ngữ như trên, khiến chúng
sinh đã
được hóa độ, tâm khởi yêu thích kính mến, quy y Bồ-tát. Đã quy y xong, tiếp theo dạy bảo tu hành.
Du-già chép: “Nghóa là các Bồ-tát do ái ngữ kia vì các hữu tình thị hiện chánh lý, tùy ý thích hợp của chúng; đối với các
sở học, thuận theo thực hành nghóa lợi. Ý ở đây tức nói thuận theo
sự khác nhau về căn tánh của các thừa khác, mà bảo thực hành công hạnh của ba
thừa kia, v.v… Lại, nếu
Bồ-tát trong hạnh như thế, tất nhiên trụ tâm bi,
tâm không có nhiễm ái,
khuyên dẫn dắt điều phục, khởi hạnh lợi người,
kế là đồng sự nghiệp
với đối tượng hóa độ”.

Hỏi: Chỉ hóa
độ hạnh kia, chứ đâu cần thân đồng?
Đáp: Nếu
chính mình không làm thì người ta đâu có chịu học, vì khiến cho họ tu, nên chủ yếu tự mình làm, nên
Du-già chép:
“Rằng, các Bồ-tát nếu đối
với nghóa này, với gốc lành này, khuyên người thọ
học, thì đối với nghóa
này, gốc lành này, tự biểu hiện thọ học”.

Như thế, Bồ-tát đồng
sự với người, nên gọi là
đồng sự.
Do bốn việc này nhiếp hóa
các hữu tình không thêm, không bớt.

Về sau, nói
về sáu độ. Nghóa sáu độ có nhiều thứ. Nay, lược
bảo cho biết tám môn khác nhau:

1- Phân biệt nêu ra
2- Giải thích tên gọi
3- Biểu thị rõ ràng
4- Gia hạnh Tướng thanh tịnh

Không thêm, không bớt
7- Nhiếp thọ nhau.
8- Lợi quả đức vượt hơn. Phân biệt nêu ra: Thí có ba thứ:
1- Xả tài vật, v.v… gọi là tài thí. thí. Dùng giáo pháp như ba tạng, v.v… thí cho hữu tình, gọi là pháp

Giúp người hết sợ hãi, gọi là vô úy thí. Giới cũng có ba thứ:

Công năng xa lìa bất thiện, giữ gìn, thọ trì, gọi là giới luật nghi,

tức giới,
v.v… mà bảy chúng Sa-môn, v.v… đã học.

Dùng tất cả pháp Phật làm thể, gọi là giới nhiếp pháp lành.

Dùng giới này để giúp ích cho
chúng sinh, gọi là giới lợi
ích hữu tình.

Nhẫn cũng có ba thứ:

Oán đối với chủ thể thọ, gọi là nhẫn nại oán hại.

Các thứ khổ cùng cực như nghèo, bệnh, lạnh, nóng, đều chiụ
đựng mà tu đạo, không hề lui sụt, không chịu
khuất phục, gọi Nhẫn An thọ khổ.

Đối
với pháp rất sâu kín, có thể suy nghó đế, xem xét, quán
sát
nghóa lý, gọi là nhẫn đế sát pháp.

Tinh tấn cũng có ba:

Nếu tu các hạnh phát khởi mạnh mẽ, đối với công hạnh, không
lui sụt, như người vào trận, mặc giáp sắt, cố
nhiên không khiếp sợ tháo
lui, nên gọi là mặc giáp sắt tinh tấn.

Tu các phẩm lành siêng năng, tinh tấn thú hướng, gọi là
nhiếp thiện tinh tấn.

Vì dùng
sự tinh tấn,
siêng năng đem lại lợi ích, niềm vui cho
hàm thức, nên gọi là tinh tấn lợi lạc.

Định cũng có ba:

Mà có thể vì an trụ thú vui hiện pháp, nên gọi là an trụ tónh
lự.

Vì định này có công năng phát ra
sáu
thần thông, nên gọi là

tónh lự dẫn phát.

Vì định này có thể hoàn thành việc lợi ích cho hữu tình, nên gọi
là tónh lự biện sự.

Tuệ cũng có ba: đó là Tuệ vô phân biệt sinh không; Tuệ vô
phân biệt pháp không và Tuệ vô phân biệt Câu không.
Như thứ lớp tức là duyên
riêng ngã, pháp, đều cùng
“duyên” theo trí căn bản kia; sau
khi phân biệt khác đi được gọi là vô phân biệt.

Giải thích tên gọi: Trước
chung, sau riêng.

Nói tên chung:
Kinh Giải Thâm Mật và
Du-già chép:
“Vì sao đây gọi là
Ba-la-mật-đa?”. “Vì có năm duyên”:
nhau.

Không có chấp mắc
nhiễm Ba-la-mật-đa, vì
sự mâu thuẫn

Không có đoái nghó; luyến ái: nghóa là đối với tất cả các quả dị

thục
Ba-la-mật-đa và trong báo ơn, tâm không có trói buộc.

Không có tội lỗi. Nghóa là đối với
Ba-la-mật-đa như thế, không có pháp nhiễm gián cách; tạp nhạp, vì thực hành phương tiện lìa
sai quấy.

Vô phân bịêt. Nghóa là đối với
Ba-la-mật-đa như thế, không
như lời nói vì chấp vướng mắc tự tưởng.

Chánh hồi hướng. Nghóa là đối tượng tạo tác, đối tượng tu tập
Ba-la-mật-đa như thế, vì trở về cầu quả Đại Bồ-đề Vô thượng.
Lại, luận Đối
Pháp chép: “Đến sở tri bờ bên kia gọi là
Ba-la-mật- đa. Lại, Ba-la
là sở tri, nghóa là bờ bên kia; Mật-đa nghóa là đến.

Giải thích về tên riêng: Nhiếp Luận chép: “Có khả năng phá
bỏ sự keo kiệt,
nghèo cùng, và có khả năng dẫn phát được địa vị phước
đức rộng lớn, nên
gọi là Thế; dứt trừ được giới ác, cõi ác
và dẫn sinh
được đẳng trì của
cõi lành, nên gọi là Giới. Dứt hết cơn phẫn
nộ, thù oán
và vì khéo trụ tự yên
ổn, nên gọi là Diệu nhẫn; lìa bỏ tất cả pháp ác, bất thiện và có khả năng
sinh ra vô lượng pháp lành, nên gọi là tinh tấn, có công năng dứt trừ cái có tán động kia và có thể dẫn phát được an
trụ nội tâm, nên gọi là tónh lự, hay dứt trừ tất cả kiến chấp thú hướng các tuệ
tà ác và có khả năng
trinh thật, phân biệt biết pháp, nên gọi là Tuệ”.

Nói về tướng:

Hỏi: Chỉ có thí, v.v… thì được gọi là Ba-la-mật-đa hay là
không phải như vậy?
Đáp: Vì có
được, không được, nên Duy thức nói: “Chủ yếu ở
họ thuộc về bảy hơn
hết, mới có thể kiến lập Ba-la-mật-đa”:

1- An trụ hơn hết. Nghóa là phải an trụ ở chủng tánh Bồ-tát.
2- Y chỉ hơn hết. Nghóa là phải y chỉ tâm đại Bồ-đề.
3- Ý ưa thích hơn hết. Nghóa là phải thương xót tất cả hữu tình.
4- Sự nghiệp hơn hết. Nghóa là phải thực hành tất cả các
sự nghiệp.

Phương tiện khéo léo hơn hết. Nghóa là phải thọ lãnh thuộc
về trí Vô tướng.

Hồi hướng hơn hết. Nghóa là phải hồi hướng Vô thượng Bồ- đề.

Thanh tịnh hơn hết. Nghóa là phải không bị xen lẫn bởi hai
chướng.

Nếu không phải
sự thọ lãnh thuộc về bảy thứ hơn hết này, thì cho dù có thực hành bố thí, v.v… nhưng chỉ gọi là bố thí, chứ không được
gọi là đến bờ bên kia.

Gia hạnh: Hỏi:
Sắp tu sáu pháp này, dùng gia hạnh nào mới
tiến tu được?

Đáp: vì tâm
hai lợi có thể tu sáu pháp này, nên kinh Đại
Bát-nhã quyển 102 chép:
“Bồ-tát Ma-ha-tát khi thực hành sáu pháp
Ba-la-mật, phải nghó rằng: Nếu ta không thực hành bố
thí Ba-la-mật-đa, thì
sẽ
sinh vào nhà nghèo hèn, không có thế lực, do đâu mà thành tựu hữu
tình, trang nghiêm thanh tịnh cõi nước
Phật? Huống chi là được trí
Nhất thiết trí?”.
Nếu ta không giữ gìn tịnh giới
Ba-la-mật-đa thì
sẽ đọa vào
các đường ác, thân người thấp hèn còn
không được, huống chi được
trí Nhất thiết trí?.

Nếu ta không
tu an nhẫn Ba-la-mật-đa, thì sẽ sinh các căn
thừa, thiếu, dung mạo xấu
xí, không đủ sắc thân viên mãn của Bồ-tát.
Nếu được sắc thân
viên mãn của Bồ-tát, thực hành hạnh Bồ-tát thì hữu
tình trông thấy tất nhiên
được Vô thượng Chánh đẳng Bồ-đề.
Nếu không được
sắc thân viên mãn này, cho đến huống chi
là được trí Nhất thiết trí.
Nếu ta
lười biếng, không khởi tinh
tấn Ba-la-mật-đa, đạo vượt hơn của Bồ-tát còn không thể được, cho đến huống chi là được trí
Nhất thiết trí. Nếu ta tâm tán
loạn, không nhập tónh lự Ba-la-mật-đa, thì định
vượt hơn của Bồ-tát
còn không thể khởi, huống chi là được trí Nhất
thiết trí. Nếu ta không có trí, không học Bát-nhã
Ba-la-mật-đa, thì các
tuệ phương tiện khéo
léo, vượt hơn địa Nhị thừa còn không thể được,
cho đến huống chi là được
trí của Nhất thiết trí. Lại, Bát-nhã
Ba-la-mật-đa quyển 35 chép: “Đối với
sáu thứ
Ba-la-mật đa này, lúc
siêng tu
học, luôn nghó rằng: “Tâm
hữu tình thế gian đều điên đảo, chìm đắm trong

biển khổ sinh
tử, không thể tự giải thoát”.

Nếu ta không
tu phương tiện khéo léo, thì sẽ không thể giải
thoát nỗi khổ sinh tử
kia. Ta sẽ vì các loài hữu tình kia, siêng năng, tinh
tấn tu học bố thí, tịnh
giới, tinh tấn, an nhẫn, tónh lự, phương tiện khéo
léo của Bát-nhã
Ba-la-mật-đa, vì dùng niệm này quán sát, nên sẽ
hăng hái tu sáu độ.

Tướng thanh tịnh: Có hai thứ khác nhau,
trước chung,
sau riêng.

Chung: Kinh Giải
Thâm Mật và Du-già chép: “Nói chung, tất cả

tướng thanh
tịnh của Ba-la-mật-đa, phải biết bảy thứ, bảy thứ
là”:
1- Bồ-tát đối với các pháp này, không cầu người khác biết.
2- Đối với các pháp này, thấy rồi, không sinh chấp mắc. Tức đối với các pháp như thế, không
sinh nghi ngờ, rằng chẳng
biết có được Đại Bồ-đề hay không?

Không bao giờ tự khen, chê người, có đối tượng khinh
miệt.
5- Không bao giờ kiêu hãnh, ngạo mạn, buông thả. Không bao giờ có chút sở đắc, liền sinh vui mừng cho là đủ.

Không bao giờ do các pháp này, đối với người mà khởi tâm ganh tî, keo kiệt, khi thực hành
sáu độ, lìa bảy thứ này, mới được gọi là
sáu độ thanh tịnh. Kế là tướng riêng: “Kinh Đại Tập chép:

Thành tựu tám pháp, có thể tịnh hóa đàn Ba-la-mật.
 Nghóa là lìa ngã có thể thí; vì lìa ngã thí,
 lìa kiết ái thí; lìa kiết vô minh thí; lìa tướng Bồ-đề của ngã kia,
 để thí cho; lìa các thứ tướng, kiến để thí; lìa hy
vọng trả ơn để thí, lìa tánh ganh tî, keo kiệt, tâm
Bồ-tát kia bình đẳng
như hư không v.v… để thí; lìa tám pháp này, đó
gọi là Thanh tịnh”.

Thành tựu tám pháp, có công năng giữ gìn tịnh giới,
cảnh giới không có
chướng ngại,
sẽ giữ gìn được giới, không ỷ lại các giới, có thể thủ hộ ở giới, không bỏ
bản nguyện, có thể thủ hộ giới, vì không dựa vào tất cả
chỗ sinh, nên có thể thủ hộ giới, thành tựu
đại nguyện, có thể thủ hộ giới, vì khéo nhiếp hóa các căn, vì dứt trừ phiền não, nên có khả
năng thủ hộ giới, đó gọi là tám pháp.

Nói thủ hộ giới: tức là diệt tướng thanh tịnh.

Thành tựu tám pháp có khả năng tịnh hóa Sằn-đề Ba-la-mật. Nghóa là đôn hậu nội tịnh thiện đến tu
Sằ-đề Ba-la-mật, gọi là ngoài tịnh thiện không hy vọng tu nhẫn. Đối với
phẩm thượng, trung, hạ, không bao giờ có chướng ngại tu nhẫn, thuận theo pháp tánh, không
bị chấp mắc nhiễm tu nhẫn, lìa bỏ các kiến tu nhẫn,
dứt trừ các giác tu
nhẫn, bỏ tất cả các nguyện tu nhẫn, dứt trừ tất
cả các hạnh tu nhẫn,
đó gọi là tám pháp.

Thành tựu tám pháp, có công năng tịnh hóa
Tỳ-lê-da Ba-la- mật, vì gọi là tịnh thân, nên phát
sinh
siêng năng tinh tấn, biết thân như
bóng, không chấp mắc thân, vì tịnh khẩu, nên phát
siêng năng tinh tấn,
biết âm thanh, tiếng, như tiếng vang, không chấp mắc
ở miệng, vì tịnh ý nên phát
siêng năng tinh tấn, biết ý như huyễn không có đối tượng
phân biệt, không chấp mắc ở ý, vì đầy đủ các
Ba-la-mật, nên phát tâm
siêng năng tinh tấn, biết các pháp không, thuộc về
nhân duyên tự tánh, không thể
nói suông, vì được
soi rọi pháp
phần Bồ-đề, nên phát tâm

siêng năng
tinh tấn, giác biết rõ tất cả các pháp là tánh chân thật,
nên không bị trở ngại,
chấp mắc, vì tịnh hóa tất cả cõi nước Phật, nên
tâm phát siêng năng tinh
tấn, vì biết cõi nước của chư Phật như hư không, nên chẳng ỷ lại đối
tượng tịnh, vì được tất cả Đà-là-ni nên phát
tâm siêng năng tinh tấn, biết tất cả pháp không có niệm, vì đều là niệm, nên không tạo ra hai tướng. Vì thành tựu tất cả pháp Phật, nên phát
tâm siêng năng tinh tấn,
vì biết các nhân pháp, là một tướng bình đẳng,
mà không hư hoại pháp
tánh, đó là tám pháp.

Thành tựu tám pháp, có khả năng tịnh hóa
thiền Ba-la-mật,
nghóa là không dựa vào các ấm để tu thiền; không
dựa vào các giới để
tu thiền, không dựa vào các nhập để tu thiền;
không dựa vào ba cõi để
tu thiền; không dựa vào hiện đời để tu thiền;
không dựa vào đời sau để tu thiền; không dựa vào đạo để tu thiền, không dựa vào quả để
tu thiền, đó là tám pháp.

Thành tựu tám pháp, có khả năng tịnh Bát-nhã Ba-la-mật-đa.
Nếu Bồ-tát tinh tấn,
siêng năng, muốn dứt tất cả pháp bất thiện, mà
không chấp mắc đoạn kiến, tinh tấn, siêng năng,
muốn sinh tất cả pháp
lành mà không chấp mắc thường kiến, biết tất cả
pháp hữu vi, đều từ
duyên sinh mà không dao động, đối với Vô sinh pháp nhẫn, khéo phân biệt nói tất cả câu chữ, mà thường bình đẳng, không có
ngôn thuyết, khéo có thể giải thích rõ tất cả pháp hữu vi,
vô thường, khổ; Đối với vô
ngã, pháp giới vắng lặng, không dao động, khéo
phân biệt các nghiệp đã tạo tác, mà biết tất cả pháp không có nghiệp, không có báo, khéo
phân biệt pháp như, pháp sạch, mà biết tất cả
pháp tánh thường, tịch, khéo
suy tính
so lường các pháp ba đời, mà biết các pháp không có quá
khứ, vị lai, hiện tại, đó là tám pháp tịnh hóa
Bát-nhã Ba-la-mật-đa.

Nếu có người hay dựa vào tướng
tịnh chung, riêng đã tu
sáu
độ chân thật mà tiến
đến được bờ bên kia;

Không thêm, không bớt: như
kinh Thâm Mật, Du-già, v.v…
Rằng: “Thế Tôn vì sao nên thi thiết sự nên học
như thế, chỉ có sáu số.
Này người Thiện nam! Vì hai nhân duyên”.

Vì lợi ích các hữu tình, nên phải biết ba thứ
trước, nghóa là các Bồ-tát, vì bố thí, nên nhiếp
thọ dụng cụ tư lương, lợi ích hữu tình, vì trì
giới, nên không làm tổn hại, v.v… lợi ích hữu
tình vì nhẫn nhục, nên sự tổn hại, v.v… kia, có
khả năng chịu đựng, lợi ích hữu tình.

Vì đối trị các phiền não, nên phải biết ba thứ sau, nghóa là các
Bồ-tát vì tinh tấn, nên dù chưa chế phục hẳn tất
cả phiền não, v.v… mà có thể mạnh mẽ tu các phẩm lành, các phiền não kia, không thể làm

nghiêng động gia hạnh của phẩm lành, nhờ tónh lự nên chế phục
hẳn phiền não, nhờ
Bát-nhã, nên bỏ hẳn phiền não. Do sáu thứ này
không tăng, không bớt.

Nối tiếp nhau:
Kinh Đại Bát-nhã, quyển ba chép: “Vì không có
sở đắc, tu hành Bố thí, rõ biết tất cả người thí, kẻ nhận lãnh và vật được
thí cho, đều không thật có”.

Sự bố thí như thế, sẽ được viên mãn bố thí và năm độ còn lại,
vì không có sở đắc.
Tu hành giới tịnh, rõ biết tất cả
tướng phạm,
không phạm,
đều không thật có.
Giới tịnh như thế, có công năng viên mãn giới tịnh và năm
độ còn lại, vì không
có sở đắc, tu hành an nhẫn, rõ biết tất cả tướng
phạm, không phạm, đều không thật có.
Giới tịnh như thế, có thể viên mãn giới tịnh và năm độ còn
lại, vì không có sở
đắc, tu hành an nhẫn, rõ biết tất cả tướng động,
không động, đều không thật có.
An nhẫn như thế, có thể đầy đủ an nhẫn và năm độ còn lại.
Vì không có
sở đắc, nên tu hanh tinh tấn, rõ biết tất cả thân tâm
siêng năng, lười biếng,
đều không thật có.
Tinh tấn như thế,
sẽ tinh tấn viên mãn và năm độ còn lại.
Vì không có đối tượng
chứng đắc, mà tu tónh lự, rõ biết tất cả có vị,
không vị đều không thật có.

Tónh lự như thế, sẽ được tónh lự viên mãn và năm độ còn lại.
Do không có đối tượng
chứng đắc, mà tu hành Bát-nhã, rõ biết tất cả
pháp hoặc tánh, hoặc tướng, đều không thật có.

Bát-nhã như thế, có khả năng viên mãn Bát-nhã và năm độ còn lại. Lại, Nhiếp Đại thừa chép: “ở trong tu gia hạnh tất cả
Ba-la-mật-đa, đều có tất
cả Ba-la-mật-đa giúp nhau, giúp nhau thành, nghóa là khi
tu bố thí, cấm ngăn khéo
biết rõ nghiệp quả lệ thuộc nhau.

Trong thí cho
như thế, tức có chuyển biến khác.

Nếu khi tu giới lìa bỏ tánh keo kiệt, giận dữ, lười biếng,
tán lọan, dao động, tà kiến, thì trong giới như thế,
sẽ có chuyển biến khác; tu
tập pháp khác cũng nói
như thế. Như có bài tụng rằng:

Khi thí, không
có tham, không có phạm giới. Không có ganh tî, không
có giận dữ, khởi tâm từ. Các người đến cầu
xin, ấy là thí cho.

Không có mỏi
mệt, không có rối loạn, không có kiến chấp khác.

Lợi của quả đức vượt hơn: Nói đức vượt hơn, như kinh Thân

Mật, luận Du-già chép: “Tất cả Ba-la-mật-đa đều có bốn đức
hơn hết:
1- Khi chánh hạnh, xả bỏ keo kiệt, phạm giới, giận dữ,
lười biếng, tán lọan,
kiến, thu hướng pháp đối tượng trị.

Khi chánh hạnh, là tư lương của Bồ-đề Vô thượng.

Lúc thực hành chánh hạnh, đối với hiện pháp, có thể tự nhiếp
thọ, lợi ích hữu tình.

Lúc thực thi chánh hạnh, ở đời vị lai, sẽ có thể
được các quả dị
thục đáng yêu thích rộng lớn vô tận.

Nói về lợi của quả: nghóa là do thực hành
sáu độ mà làm
nhân vượt hơn, chiêu
cảm các thứ quả mầu nhiệm ở đương lai, xa thì
Bồ-đề; gần thì người, trời, v.v… nên kinh Hoa
Nghiêm quyển 5 có
bài tụng rằng: Xưa,
đối chúng sinh, khởi đại bi Tu hành Bố thí Ba-la-mật

Vì là thân xinh đẹp bậc nhất

Khiến người trông thấy, sinh vui mừng Xưa, ở biển đại
kiếp vô biên

Tu trì giới tịnh Ba-la-mật

Nên được thân tịnh khắp mười phương Diệt khắp các
khổ nặng thế gian

Xưa kia, tu hành thanh tịnh nhẫn Tin, hiểu chân thật không
phân bịêt Cho nên, sắc tướng đều viên mãn

Phóng ánh sáng soi khắp mười phương Xưa, siêng tu nhiều
kiếp như biển

Hay chuyển chướng sâu nặng chúng sinh, Nên hay phân thân
khắp mười phương Hóa hiện lưới Bồ-đề thọ vương

Phật tu hành lâu vô lượng kiếp Biển cả thiền định,
thanh tịnh khắp

Nên khiến người nào thấy, rất vui mừng Chướng nhơ
phiền não đều dứt trừ

Như Lai thuở xưa, tu các hạnh Đầy đủ Bát-nhã Ba-la-mật

Cho nên phát ánh sáng soi khắp Dứt hết tất cả bóng tối ngu si.
Đây tức là do thực hành nhân
sáu độ, mà đầy đủ quả đức của
Phật. Lại, kinh Giải Thâm
Mật, luận Du-già chép: “Bạch Đức Thế Tôn! Tất
cả Ba-la-mật
như thế, là dị thục của quả nào?”. Người thiện
nam! Phải biết quả này cũng lược có sáu thứ:

1- Được giàu có của cải
2- Vãng sinh về cõi lành
3- Không có thù oán, không có hư hoại, nhiều sự vui mừng.
4- Đứng đầu chúng sinh
5- Thân không bị não hại
6- Có nghiệp của tông lớn. Như thứ lớp đó, phối hợp với sáu độ kia. Đây là quả đã có trong nhân, nhưng về nghóa
sáu độ là có vô lượng.
Phần thô, thị hiện
tám môn, môn khác lược bớt không nói.

Từ trước đến nay, đã nói về pháp phần Bồ-đề, bốn nhiếp,
sáu độ, đều tu
tướng chung. Trong tu
tướng chung, xét về
các kinh, luận, mà
lại nói rộng bốn vô
lượng v.v… e rườm rà nên thôi.

- Tu riêng: Giai vị
Tư lương, trong ba mươi bảy
phần Bồ-đề, tu
bốn Niệm trụ, bốn chánh
đoạn và bốn Thần túc.

Lấy gì làm chứng?.

Luận Biện Trung Biên chép: “Do bốn thần túc, tâm có chịu
được, có thể thuận
với gốc lành của phần giải thoát, viên mãn xong, lại
nên tu tập năm thứ tăng thượng”.
Đã nói rằng, do bốn phần giải thoát viên mãn, nhận biết một
cách sáng suốt thần túc
ở vị tư lương. Bốn niệm, bốn đoạn ở trước thần
túc, cho nên cũng ở vị Tư lương.

Hỏi: Ba, bốn
vị này trước hết tu pháp nào?
Đáp: Trước
hết tu Niệm trụ, kế là bốn chánh đoạn, sau, bốn thần
túc.

Hỏi: Vì sao như thế? Đáp: Vì từ vô thỉ đến nay, đối với cảnh thân, v.v… đã tạo ra các

tướng nhiễm
tịnh khác nhau, khởi yêu ghét, đắm chìm trong biển
khổ, cho nên mới quán
thân, thọ, tâm, pháp, bốn thứ này, cho là vô tướng, nên
Trung Biên chép: “Nếu các Bồ-tát đối với cảnh thân, v.v… vì
không có hành tướng
chứng đắc, do suy nghó mà tu đối trị, dù quán bốn cảnh thân, v.v… đều là vô tướng, nhưng chưa thể dứt
trừ chướng; kế là,
tu bốn đoạn;
Dứt chướng, đối
tượng đoạn, nên
Biện Trung Biên chép: “Nay vì xa lìa
pháp chướng, đối tượng trị và tu tập đạo, chủ thể đối trị;
đối với bốn chánh
đoạn, tinh tấn siêng năng tu tập. Mặc dù chế phục
được chướng, nhưng
chưa có khả năng tùy ý mong muốn, đều thành sự
v.v… lợi ích, yên vui”.

Cho nên tiếp theo, vì tu bốn thứ thần túc, nên
Trung Biên chép: “Tu bốn thần túc, vì là
nhân của các sự vượt hơn của điều mong muốn”. Hỏi:
Thần thông, phải có định mới phát khởi được, địa vị này
được thông. Nói đã
có định, vì sao luận khác nói: “Vị Tư lương mà trụ
môn ngoại; môn ngoại tức
là chẳng phải thuộc về định?”.
Đáp: Luận
khác chỉ nói phần nhiều trụ môn ngoại, vì không
nói “chỉ có ngoài”,
nên cũng có định; tán phần nhiều vì ít định, nên nói
đa số trụ môn ngoại, chuyển biến. Lại, trong địa này cũng tu riêng mười pháp hạnh, nên luận
Du-già chép: “Nghóa là
các Bồ-tát trước kia, ở địa hạnh thắng giải, y chỉ
mười pháp hạnh, rất khéo tu tập, tức hai vị
Tư lương, Gia hạnh này, gọi
là hạnh địa thắng giải,
chưa có khả năng chứng giải, chỉ là tín hiểu,
nên gọi là Thắng giải”.

Mười pháp hạnh. Y cứ luận Hiển Dương chép:

Viết chép, ở tạng Bồ-tát, hoặc nhiều, hoặc ít, tôn trọng, cung
kính, gọi là tự mình viết chép, hoặc bảo người viết chép.

Cúng dường hoặc kém thua, hoặc vượt hơn. Các phẩm vật cúng
dường, nghóa là tự cúng dường, hoặc đem vật
của mình nhờ người
cúng dường.

Bố thí cho người, hoặc tự mình viết xong, do thương xót
người khác, mà bố thí cho họ.

Lắng nghe. Hoặc người khác đọc rõ, vì do kính mến tông.
5- Tự đọc, phát tín giải tịnh, tâm cung kính trân trọng. Đọc tụng: Từ sư thọ rồi bèn đọc tụng.

Thọ trì: Đã đọc tụng xong, vì nhớ giữ vững chắc, dùng diệu
trí rộng mà ôn tập.

Mở rộng, giảng nói, vì xót thương người khác, nên truyền trao
cho họ, thuận theo rộng, lược mà giảng nói rộng cho họ nghe.

Suy nghó ở một mình chốn nhàn nhã, vắng lặng, ra
sức khéo
nghiên cứu, tìm tòi.

Tu tập: Như đối tượng suy nghó, tu Xa-ma-tha, Tỳ-bát-xa-na,

v.v…

Hỏi: Mười pháp hạnh này, phải tu đức nào? Đáp:
Có thể: làm bạn giúp đỡ ba tuệ nghe, tư duy, tu v.v… nên bài

tụng trong
luận Trung Biên chép:

“Ban giúp đỡ này nên biết, tức là mười pháp hạnh”.

Lại nói: “Do
tu mười pháp hạnh này mà được vô biên công
đức”. Hỏi: Đối với giáo của thừa nào, thực
hành mười hạnh này, được

Vô lượng phước?
Đáp: Đối
với giáo Đại thừa, chẳng phải Nhị thừa khác, nên
luận Hiển Dương chép:
“Đối với tạng Bồ-tát, Trung Biên cũng nói: “Ở
Đại thừa có mười pháp hạnh”.

Vì sao?
Đáp: Trung
Biên giải thích rằng: “
1- Do vượt trội hơn.
2- Do
vô tận, đối với Đại
thừa, tu phước vô biên, chẳng phải Nhị thừa”.

Hỏi: Pháp môn, khuôn phép, vừa dứt dấu vết, giáo pháp bị
chia rẽ, đâu không phải mê hoặc ư?

Vả chăng, chí
giáo A-hàm, xua đuổi ngã pháp, để lại chiếc
nơm ẩn núp sâu xa, đều
như trò ảo thuật.

Hoa Nghiêm chép: “Tất cả tâm khởi, pháp tánh không mất,
bốn đức Niết-bàn; thể của ngã vô vi
soi rọi, lập có, không lăng xăng,
lộn xộn nhân, pháp, giao tiếp,
song ruổi theo
sự yếu hèn, mất mát, quay
về phương hướng con
đường nào? Nếu tồn tại ở ngã, pháp, thì sẽ dựa
vào sự giẫm chân của ngoại đạo, loại xúc chạm đều không.
 Sách gần gũi hằng ngày luống tập,
 đâu thể khều lấy hoa đốm hư không xỏ làm chuỗi anh lạc?
 Đắp đất ngăn ngọn lửa, nước thành ao hoa! Pháp giống
với đây, làm sao bắt
chước? Tất cả không tạo tác, mười hạnh luống thí,
sự mâu thuẫn tồn tại
ở đây, chúng sinh ngờ vực đâu dứt trừ?”.
Đáp: Thể
pháp không khác, cảm, ưng có khác nhau; văn dù khác nhau, nhưng về lý thật ra đâu có khác nhau? Bởi vì hữu tình đã
chấp ngã từ vô thỉ.
Đầu tiên, phân tích sự mê muội của hữu tình kia,
nói ngã chẳng thật có. Nhị thừa do đây chấp ngã là không, vọng chấp ngoài
tâm có thật pháp. Lại
nữa, dứt trừ chứng bệnh có thật của Nhị thừa kia, mà nói chung là không.
Như Lai nói pháp không không ngoài tâm, hữu tình không tỏ ngộ, chấp tất cả không. Chứng bệnh không đã gia tăng, về
lý, phải dứt bỏ, nên
kinh Hoa Nghiêm chép: “Ba cõi do tâm, Niết-bàn
bèn bày tỏ vô vi ngã tịnh”.
Nói trong tâm hữu, bệnh chấp không do đó dứt trừ.
Nói ngoài cảnh là không, bệnh chấp có ấy là nước rửa. Đã khác với ngoại
đạo, thật xứng đáng
nương tựa. Lại, không là hoàn toàn không, mười hạnh cần tu tập.

Hỏi: Đã nói đều không, nói đều chẳng phải có. Nếu có nội
tâm, sao nói là đều không, nên
Bát-nhã nói:
“Soi rọi kiến,
năm uẩn, v.v… đều không?. Đáp: Phật mật ý nói chung: “Tất cả là không”. Chí lý chỉ nói
biến kế chẳng phải thật
có; y tha, thành thật, nội thức chẳng phải không có,

không nói hai
pháp này cũng là chẳng phải thật có.

Lấy gì để chứng minh? Đáp:
Kinh Giải Thâm Mật, luận
Du-già chép:
“Bồ-tát Thắng
Nghóa Sinh bạch Phật rằng: “Bạch Đức Thế Tôn! Con thường một mình ở chỗ vắng lặng, tâm
sinh tầm tư như thế này: “Đức Thế Tôn đã dùng vô lượng môn,
từng nói tất cả tự tướng
của các uẩn, tướng sinh, tướng diệt, dứt hẳn biết khắp, chưa
sinh
khiến sinh;
sinh rồi trụ vững chắc, không quên tu tập tăng trưởng rộng lớn”. Đức
Thế Tôn lại nói: “Tất cả các pháp đều không có tự tánh, không
có sinh, không có diệt, xưa nay vắng lặng, tự tánh
Niết- bàn, chẳng hay Đức
Thế Tôn y cứ vào đâu mà mật ý nói như thế?” Đức
Thế Tôn đáp:
Này Thắng Nghóa Sinh! Phải biết ta y cứ vào ba thứ vô tự
tánh tánh, mật ý nói
rằng: “Tất cả các pháp đều không có tự tánh, nghóa
là tướng không có tự
tánh tánh; sinh không có tự tánh tánh, Thắng
Nghóa không có tự tánh tánh:

Rằng tướng biến kế chấp của các pháp. Tướng này do giả danh an lập làm tướng, chẳng phải do tự tướng an lập
làm tướng; Danh, tướng
vô tánh, mà nói tướng, là nương vào danh mà giả
lập, chẳng phải biến kế này có thể tướng nên mới lập làm tướng, tức vì tướng không có tự
tánh, là không có tánh đầu tiên, nên nói lập
lại tánh. hai thứ còn lại,
so sánh mà biết.

Gọi là tướng y tha khởi của các pháp: Tướng này dựa vào năng lực duyên theo
người khác, cho nên có, chẳng phải tự nhiên có. Thế nên gọi là
sinh vô tự tánh tánh, ý nói rằng: Y tha không do pháp tự nhiên mà
sinh, gọi là Sinh vô tanh”.

Tướng viên thành thật của các pháp, cũng gọi là Thắng nghóa vô tự tánh tánh, tánh vô ngã của pháp, gọi là
Thắng nghóa, vì đã rõ vô tự
tánh tánh, do nhân duyên này nên gọi là thắng
nghóa vô tự tánh tánh.

Ý nói rằng: “Chân như là tánh vô ngã, thể tức
Thắng nghóa mà chẳng phải không có tánh, nhưng ngã, pháp được
sáng tỏ bởi hai
không, từ Thắng nghóa
kia, có khả năng làm sáng tỏ hai không là danh,
cũng gọi là vô tánh”.
Lại nói: “Ta y cứ vào ba thứ vô tự tánh tánh như thế, mật ý nói: “Tất cả các pháp đều vô tự
tánh tánh”.
Lại nói: “Ta y
cứ vào tướng vô tự
tánh tánh, mật ý nói rằng: “Tất cả các pháp không
có sinh, diệt, v.v… Vì
sao? Vì nếu tự tướng của pháp đều chẳng có cái
có, thì sinh chẳng có cái
có. Nếu không có sinh thì sẽ không có diệt.
Nếu không có sinh, diệt cho đến khoảng giữa đều không có chút phần cái
có, lại có thể khiến
cho Bát Niết-bàn”.
Trong đây đã nói: “Y cứ vào ba Vô tánh để nói các pháp là
không”. Biết rõ không
nói thành thật, y tha cũng chẳng phải có, vì thành
thật, y tha mà thể chẳng phải là ba
vô tánh. Lại, tất cả pháp nếu đều là
không, thì thuở xưa, Như
Lai nói pháp kia là không, chính là đúng với lý
kia. Nay, vì sao Phật gọi là mật ý?”.

Phàm nói mật
ý, vì không cùng tận lý, nên ở đây là nói:
“Không tất cả, chứ
chẳng phải y tha v.v… thật đều là không”.

Biết sáng
suốt kinh A-hàm, Bát-nhã, v.v… thuận theo cơ nghi đã hóa độ, che chở, bàn luận nhau. Sinh do
sâu dần, có thể nghe lời
nói cuối cùng, nên Thâm
Mật, v.v… bàn luận các pháp phi không, phi hữu, mới
gọi là liễu giáo.

Hỏi: Vì sao
biết như thế?
Đáp: “Đức
Thế Tôn đầu tiên vào một thuở nọ ở chỗ vị tiên
Bà- Na-lê-tư đang bị đọa trong rừng
Thi Lộc, chỉ vì phát tâm thú hướng
thừa Thanh văn, Phật dã
dùng tướng bốn đế xoay bánh xe Chánh pháp,
dù rất kỳ lạ, thật là
ít có, tất cả các trời, người, v.v… ở thế
gian, trước
đây đã không ai có khả
năng chuyển đúng như pháp, mà bánh xe pháp đã xoay lúc đó có trên, có chấp nhận, là chưa
liễu nghóa. Các tranh
luận này đâu đủ nơi
chốn. Xưa, ở trong thời giáo thứ hai, Đức Thế
Tôn chỉ vì người phát tâm
thú hướng, tu Đại thừa, y cứ tất cả pháp đều
không có tự tánh, không
có sinh, không có diêt, dùng tướng ẩn mật xoay bánh xe
chánh pháp, dù lại rất kỳ lạ, rất là ít có, mà ở vào thời điểm đã xoay bánh xe pháp, cho đến tranh luận về nơi an túc. Đến nay, trong thời
giáo thứ ba, Thế Tôn
khắp vì người phát tâm thú hướng tất cả thừa, y cứ
tất cả pháp, đều không
có tự tánh, không có sinh, không có diệt, xưa
năy vắng lặng, Niết-bàn
tự tánh vô tự tánh tánh, để hiển bày rõ tướng
xoay bánh xe chánh pháp.
Thời giáo thứ nhất rất kỳ lạ, rất ít có”.
Đến nay, Thế Tôn đã xoay bánh xe pháp
Vô thượng, không
có chấp nhận, là nhân
liễu nghóa, chẳng phải các nơi an túc của
tranh luận. Nay, lược
giải thích: “Bà-la-ni-tư, là âm Phạn, dịch
là sông.
Vị tiên bị đọa: Xưa có một vị vua dẫn các thể nữ đi dạo chơi
trong công viên, có năm trăm vị tiên đang bay trên hư không định vượt qua,
vừa trông thấy các thể
nữ, bèn rơi xuống, mất hết thần thông”. Từ việc này mà đặt tên, nói là
Tiên đọa xứ. Sự việc của
Thi Lộc, như
thường nên đều biết”. Đầu tiên,
Phật vì Nhất thừa nói nghiêng lệch bốn đế Pháp
chẳng phải cuối cùng,
gọi là chấp nhận có trên, e rằng Nhị thừa chấp
không, chỉ nói y tha, viên
thành là có, không nói biến kế mà thể là không, gọi
là chưa liễu,
tức giáo bốn đế. Các bộ Tiểu thừa do đây trái nhau, gọi
là tranh luận chỗ yên ổn.
Trong thời giáo thứ hai, Phật vì các
Bồ-tát phát tâm thú hướng
Đại thừa, phá bệnh
chấp có của Bồ-tát, vì nói Đại Bát-nhã. Y cứ vào
chấp biến kế, nói các
pháp không, e bệnh chấp có tăng thêm, nên chẳng
nói y tha, Viên thành là
có, gọi là cũng chưa liễu.
Trong thời giáo thứ ba, nói đủ ba tánh, biến kế gọi là không; y tha, viên thành gọi là Có, gọi là chân
liễu nghóa. Lại, không có pháp
nào vượt hơn, gọi là
chấp nhận Vô thượng.
Nói hai tánh có,
Phật sẽ vì người phát tâm thú hướng Đại thừa,
nói nghóa không của biến
kế, sẽ vì người phát tâm Đại thừa đầu tiên, nói đủ ba tánh, tức
sẽ vì Bồ-tát học lâu kia.
Do đây, nên nói rằng:
“Khắp vì người phát tâm thú
hướng tất cả thừa: Đại sư đã tự đoạn chỉ có không, hữu, gọi là không
liễu nghóa, nên không thể chấp chỉ có hữu, chỉ
có không cho là chí cực”.

Vì tánh này chung cho giải thích các kinh, nên nói có, nói
không, đâu có sai với
lý chung. Nếu chỉ nói có thì sẽ nói từ Thành thật, y
tha. Nếu nói chung không,
thì sẽ biểu thị rõ dựa vào biến kế sở chấp.
Hữu, “không” đều nêu. Đối với ba tánh mà nói, thì không, hữu đều mất.
 Y cứ vào nghóa dứt lời nói, là do mê, tâm không tỏ ngộ một hạnh, còn
không thể nương tựa đạt
só thông suốt tánh, mười pháp đồng tu đâu có lỗi”. Hỏi: Hữu tình chìm đắm, vốn do phiền não. Vị này chưa chế
phục, còn ở môn ngoài,
sao lại có thể tiến tu hạnh cao siêu? Đối với quả
Vô thượng, siêng cầu
không thối lui? Đáp: Nhiếp luận quyển 6,
Duy Thức quyển 9 đều nói:
“Hai chướng của giai vị này
dù chưa hàng phục, dứt trừ, khi tu hạnh cao quý, có
ba lui sụt,
chịu khuất, có thể dùng ba việc để luyện mài tâm mình. Đối
với đối tượng chứng,
tu mạnh mẽ không lui sụt”.

Nghe Vô thượng
Chánh đẳng Bồ-đề,
sâu xa, rộng lớn, tâm bèn
lui sụt,
chịu khuất, dẫn chứng người khác đã chứng đại Bồ-đề, luyện
mài tâm mình, mạnh mẽ không lui sụt.

Nghe nói Ba-la-mật-đa thí, v.v… rất khó có thể tu, tâm bèn lui
sụt khuất phục, cảnh tỉnh ý ưa thích của mình có
thể tu thí, v.v… luyện
mài tâm mình, mạnh mẽ không lui sụt.

Nghe nói chư Phật chuyển Y viên mãn, rất khó có thể
chứng, tâm bèn lùi sụt, dẫn phát vịêc thô của
người khác, huống chi diệu nhân
của mình, luyện mài tâm mình, mạnh mẽ không lui sụt.

Do hai việc này mài luyện tâm mình, phấn khởi tu các hạnh cao

quý một cách vưng chắc.
Hai ý đầu tiên nói: “Kia là trượng phu mà có khả năng thành
Phật, làm được việc
khó làm, như bố thí, v.v… ta cũng trượng phu, sao
không thể tu hành thành Phật”.
Ý thứ ba: Như người thế gian tu điều lành nhỏ nhoi, việc lành
nhỏ cũng chiêu cảm quả
lớn của người, trời”.

Ta đã tu hạnh
cao quý vô biên, vì sao không thể chiêu cảm quả Bồ-đề?. Lại, tụng của
Nhiếp luận chép: Vô lượng các hữu tình
mười phương, niệm niệm
đã chứng quả Thiện Thệ.

Hữu tình kia
là trượng phu, ta cũng thế, không nên tự xem
thường mà lui sụt. Vì
sự mài luyện này, nên không lui sụt.
Vì vị Gia hạnh kia tu
năm căn, lực, nên luận
Trung Biên chép: “Trong phần quyết
trạch hai thứ Noãn, Đảnh ở vị năm căn; nhẫn,
Thế đệ nhất ở vị năm
lực; quyết trạch tức là vị Gia Hạnh”.

Hỏi: Trước hết tu pháp nào? Đáp:
Trước tu căn,
sau lực, nên
Trung Biên chép: “Thuận với phần giải thoát,
gốc lành viên mãn. Lại nữa, nên tu tập năm thứ tăng thượng. Năm thứ tăng thượng tức năm căn, tiếp theo, tu năm lực,
tức năm căn trước, có
công năng chế phục chướng, không bị chướng
khuất phục. Công năng
chuyển biến vượt hơn, vì sửa đổi đặt tên là lực, nên Trung
Biên chép: “Tức năm căn như tín, v.v… đã nói ở trước, có thể dụng vượt hơn.
Lại nữa, nói Lực, nghóa là công năng hàng phục,
diệt chướng như bất tín, v.v… cũng không vì bị chướng kia lấn hiếp, xen
lẫn. Lại, kinh Đại Tập
chép: “năm căn, năm lực, vì không có tự thể
riêng, nên biết được y
cứ ở dụng đề chia thành hai”.

Hỏi: Năm căn
này làm sao có thứ lớp này?
Đáp: Căn
này dựa vào tướng nhân quả, dẫn sinh ra mà lập,
nghóa là nếu tin quyết định có nhân quả thì vì được
quả, nên phát ra tinh
tấn này. Phát tinh tấn
rồi, ấy là trụ trong chánh niệm; trụ chánh niệm
rồi, tâm được thanh
định. Tâm được định rồi, sẽ biết như thật. Đã biết
như thật, thì không có
việc gì không giải thích được. Nên do nghóa này có thứ lớp này.
Hai vị Noãn, Đảnh mà tu
năm căn; Nhẫn, pháp Thế đệ
nhất tu năm lực kia, dẫn chứng như trước.

Lại, tu quán
Duy thức trong bốn vị Noãn, v.v… này, hai vị
Noãn, Đảnh, là quán
cảnh sở duyên (đối tượng duyên) lìa thức đều không
có. Nhẫn, Thế đệ nhất,
in dấu vết cảnh, đối tượng nhận lấy, quán tâm, chủ thể nhận lấy cũng không có thật, nghóa là tự vô thỉ đều ẩn núp trong
đêm tối trông thấy cây rừng cao chót vót, lưới nghi giăng kín, chẳng phải tỏ ngộ tất cả đều chỉ có tâm mình; chấp giả dối
sáu trần,
ngoài thức, người khác
tạo nên nhân ở sóng chìm, nổi chìm không ngừng;
đi khắp qua lại từ dưới
lên trên đâu có thôi dứt.

Do Bồ-tát này dựa vào nhân bạn lành, tác ý tư lương, lợi ích
cho mình, lợi ích cho người.

Tu quán Duy thức, trước là y chỉ Noãn, Đảnh, quán không có đối tượng nhận lấy. Đối tượng nhận lấy là gì? Tức là tự tánh khác nhau
của danh, nghóa, ngoài thức không có.

Bốn thể là sao? Đáp:
Luận Nhiếp Đại Thừa chép: “Danh ở đây, nghóa là sắc, thọ,
v.v… Nghóa: Như danh,
thân v.v.., đối tượng giải thích, tiêu biểu là đắc. Tự tánh
của uẩn, giới, xứ, v.v… tức là tự thể của
hai thứ: Danh, nghóa.
Khác nhau: tức là trên
danh nghóa, v.v… gọi là nghóa khác nhau
của vô thường, v.v… Tầm tư bốn thứ này chỉ là giả, chẳng phải thật; giống với chuyển biến của
tướng ngoài, thật ra chỉ chứng biết nội tại. Bốn thứ luống dối
biểu hịên rõ ràng,
thuộc về Y tha khởi.
Liễu đạt bốn thứ nghóa biến kế
sở chấp đều không thật có, trong đây ý nói:
“Bốn thứ danh, nghóa, v.v… gồm
thâu tất cả cảnh.
Cảnh dựa vào duyên của thức mà sinh,
chẳng thật mà dường như có, thuộc về y tha khởi”.

Không rõ bốn
thứ này đều dựa vào duyên sinh của thức, chấp
giả dối ngoài thức có
tự thể thật, pháp ngoài tâm kia mà thật sự không
có, gọi là kế biến sở chấp.

Bồ-tát quán tự tánh khác nhau của danh nghóa ngoài quán
này, đều không thật có,
đó gọi là quán cảnh không có đối tượng nhận
lấy; chẳng phải quán này
đối với cảnh không lìa thức, cũng không thật có.
Nếu như thế,
thì sẽ có lỗi gì?
Đáp: Thành
lỗi điên đảo, vì duyên sinh của pháp không lìa
thức, mà dường như có,
vì tám hữu vi không thật có, nên trở thành điên
đảo, vì thế kinh Lăng-nghiêm chép: “Do tự tâm chấp mắc, tâm dường
như cảnh ngoài chuyển,
môn ta nói tất cả chỉ có thức, không có chi
khác”. Lại kinh Hoa Nghiêm
chép: “Như người ngu đã phân biệt cảnh
ngoài, thật sự đều
không có. Vì tập khí vẩn đục tâm, nên dường như cảnh kia mà
chuyển biến”. Lại, kinh Đại
Tập chép: “Tất cả pháp hữu vi đều
lấy thức làm hạt giống”.

Lại, Hoa Nghiêm chép: “Pháp mà thế gian nhìn thấy chỉ lấy
tâm làm chủ, tùy thuộc
sự hiểu biết, nhận lấy các tướng, điên đảo
chẳng đúng như thật”.
Vì y cứ các kinh này, nên biết được
ngoài thức, các pháp
đều không thật có; nếu
không lìa thức, có thể chấp nhận dường như có.

Hỏi: Thể của
pháp không lìa thức đã chẳng phải không có, vì
sao gọi là tương tự?
Đáp: Các
pháp lìa lời nói, lời nói giải thích không theo kịp,
người ngu chấp giả dối,
tướng giả thích hợp với tình, không hiểu rõ nội tâm, chấp là
ngoài có. Nay, rõ ràng pháp nội dường như tình giả dối kia,
cho nên, gọi là mường
tượng, chẳng phải nói dường như, tức gọi là pháp,
vì bản thể của pháp, mà
lìa lời nói nên đối với vọng tình kia gọi là dường như. Hỏi: Dù truyền trao
Thánh chỉ, bác bỏ cảnh, lưu lại nơi tâm, do
sự sai lầm rõ rệt của
sự việc, vật có trái ngược, còn đất được che
bởi lọng trời, được chuyên chở bởi kiệu,
núi sông, muôn loài, bọng cây trôi
ngàn thứ khác nhau, hiện
xét sự việc, sao quyết đoán chẳng thật có?
Đáp: Biển,
lâu đài, tôn sùng, cao chót vót, hơi tò vò hư
cấu; cảnh sắc lăng xăng, tướng tâm tạp nhạp
huyễn ảo khởi; lâu đài không
phải vượt qua tò vò.
Kẻ mê muội chấp tò vò khác với lâu đài, cảnh
không lìa ngoài tâm;
người mê hoặc chấp cảnh chẳng phải thức. Nếu tin
cảnh chẳng phải thật thì
tùy tâm có thể nhìn thấy khác nhau. Chấp cảnh là chân,
sao lại quán đồng, quán khác? Đây là con người ngắm nước
sạch, cá nhìn thấy nhà
đẹp, trời nhìn thấy lưu ly, quỷ dòm là ánh lửa, chỗ
ấy là một. Thấy có bốn
thứ khác nhau, tin có thể do tâm chăng? Sự
biến đổi khác nhau. Lại,
nếu trong tầng nham thạch của núi cao, chẳng
có vết bánh xe của người
đi bộ. Oai thần của người thợ vó đại, ra vào, xếp đặt ở con đường
bằng phẳng. Đây gọi là phàm tình tự ngăn cách,
núi ủy tắc không đi
suốt qua được. Trí Thánh viên dung, xuyên qua đá,
hư không nào ngăn cách?
Dù núi là một nhưng thông suốt và bít lấp là hai việc khác nhau. Chuyển đổi đã tự nơi tâm, lìa
ngoài thức, nói chẳng phải có thật, dù là ở lời nói này. Sự còn mất rõ ràng,
sao cho đến
lối rẽ, ôm ấp mãi mãi
tánh do dự rụt rè, là lời nói chí lý! Muôn pháp
đều do tâm, không có
một vật nào chẳng phải tâm, nên kinh Hoa Nghiêm chép: “Tâm như người thợ vẽ, vẽ nên các thế gian, năm uẩn đều
do duyên sinh, chẳng pháp
nào mà không tạo”. Lại nói: “Nếu người nào biết tâm vận hành, tạo khắp các thế gian, thì người ấy
sẽ thấy
Phật, hiểu rõ tánh chân
thật của Phật, đó tức là Bồ-tát ở địa vị Noãn,
đảnh, quán đối tượng
nhận lấy, về danh nghóa của Noãn, Đảnh đã được
giải thích như trước”.

Hỏi: Dùng trí
nào để tạo nên quán này ư?
Đáp: Dùng
trí gia hạnh của bốn tầm, tư để tạo ra quán này.
Thể trí là một, đối
cảnh được chia làm bốn. Bốn cảnh tức sự khác nhau
về tự tánh của danh,
nghóa trước kia. Dùng trí để suy tìm. Bốn thứ này vì giả có, thật chẳng có, nên trí có công năng tìm tòi, gọi là bốn tầm
tư. vì thế, nên Nhiếp
Luận nói: “Vào lúc gia hạnh, hạnh tìm tòi, mong cầu thấy giả có, thật không có, gọi là tầm tư, nên biết tầm, tư tức trí
gia hạnh quán bốn”.
Kế là y cứ vào nhẫn, để lại dấu vết đối tượng nhận lấy không
thật có, quán thức, chủ
yếu nhận lấy cũng lại không có. Pháp Thế đệ
nhất, cả hai in dấu vết
chủ thể nhận lấy, đối tượng nhận lấy đều không thật có.

Hỏi: Vì sao như thế? Đáp: Bốn tầm tư kia đã quán
sát đối tượng nhận lấy là không
thật có, chưa ấn khả
lặp lại. Nay, ấn khả lại chủ thể, đối tượng nhận lấy kia quyết định là không thật có, nên gọi là Nhẫn.
Lại tâm, chủ thể nhận lấy đối cảnh mà lập. Một khi cảnh đã chẳng có thật, thì tâm đâu có
thật? Cũng như do gió mà
sóng nổi lên; gió dừng thì sóng lặn; nhờ vào
cảnh, mà tâm sinh, cảnh
không có thì tâm diệt. Nhẫn này dù cũng in dấu
chủ thể nhận lấy là không, mà vẫn chưa song song
chủ thể ấn khả đối
với cảnh của thức, nên
Thế đệ nhất mà có thể in dấu song song với
cảnh, thức đều là không.

Hỏi: Cảnh ngoài vốn không, nói là không thật có, không trái
với chánh lý; thức bên
trong do nhân khởi, không có tông trong sai lầm?

Hoa Nghiêm nói: “Ba cõi do tâm”. Đại
Tập chép: “Thức là
hạt giống pháp”. Y cứ Thánh chỉ ở đây, nghóa có trong
sáng rõ ràng,
đâu được nay nói:
“Cảnh đồng chẳng phải có?”.
Đáp: Thức
chuyển y tha dường như có, chẳng phải không có, tâm
chấp có thật biến kế chẳng phải có. Nay, quán
không có tâm biến
kế chấp kia, không nói
là thể của thức y tha chẳng phải có, nên Duy
thức chép: “Nếu chấp
Duy thức là có thật, thì cũng thuộc về biến kế, do
đó Thánh giáo đều
không trái nhau”.

Hỏi: Thức y tha có, gọi là Duy thức; cảnh trong chẳng phải
không có, lẽ ra phải gọi
là “Duy cảnh mới phải chứ?”. Đáp: Thức y tha có, lại có thể biến đổi cảnh; dù cảnh có
bên trong, nhưng chẳng thể
biến đổi thức, nên nói là Duy thức, không gọi là
duy cảnh. Lại, thể của cảnh chung
cho trong, ngoài;
Ngoài không
có, trong có, thức chỉ
là trong. Nếu cảnh nói “duy” thì e sẽ lạm quá cảnh ngoài cũng là có thật. Do cảnh có lạm quá, cảnh không nói duy, vì thức

chẳng có lỗi
này, nên nói Duy thức.

Hỏi: Trí nào
có thể quán thức, v.v… biến kế là không có ai
bằng? Đáp: Bốn trí như thật; vì trí này là quả
của trí tầm, tư ở trước; nên Nhiếp luận chép: “Biết rõ có giả, chẳng có thật, đã được quyết định
tướng quả
phương tiện của trí gọi là trí như thật”.
Nói biết rõ giả có, thật không có, tức tầm từ, nên biết thật
trí là quả tầm, từ.

Hỏi: Dù quán
tâm, cảnh của biến kế đều không, nhưng tâm,
cảnh này là không, tu ở
vô tưởng, lại thuộc nhiếp ích nào? Đáp: Không hiểu rõ nội tâm, chấp luống dối
cảnh ngoài.
Cảnh ngoài đã chấp, do
thêm tham, v.v… Tham, v.v… đã lừng lẫy thì mù
lòa, không có mắt Thánh;
mắt Thánh không khởi, không đạt chân lý;
chân lý chưa chứng, đâu
mất hoặc, nghiệp? Hoặc, Nghiệp còn thì, đắm
chìm năm cõi, năm cõi không thôi dứt, đâu lên quả cùng cực? Rõ biết
nội tâm, chẳng chấp cảnh
ngoài. Cảnh ngoài không chấp, ấy là chấm dứt tham, v.v… Tham, v.v… đã dứt,
sẽ
sinh ra mắt Thánh, mắt
Thánh đã sinh, thì có khả năng
đạt chân lý. Chân lý đã chứng, ấy là dứt trừ
hoặc, nghiệp. Do hoặc,
nghiệp đã mất, quả năm cõi dứt. Năm cõi đã dứt rồi, ấy là lên quả Phật. Vì có thắng lợi này, nên tu quán này.
Thâm Mật, Du-già có bài tụng rằng:

Nếu không biết rõ pháp Vô tướng Pháp tướng tạp
nhiễm không thể dứt Vì không dứt pháp tướng tạp
nhiễm Nên hoại chứng mầu, pháp tướng tịnh Không
quán lỗi lầm của các hành
Lỗi lầm buông lung hại chúng sinh Lười biếng pháp
trụ trong pháp động Không có lỗi, hoại, đáng thương xót.

Hỏi: Vị Gia hạnh này có thể quán tâm, cảnh biến kế đều
không, sao lúc này không
là này chứng chân như?

Đáp: Vị Gia
hạnh này dù quán tâm, cảnh của biến kế, nhưng vẫn chưa thể dứt trừ
tướng không, hữu. Do có tướng này nên không
thể chứng lý, chủ yếu
hai tướng mất, mới đạt chân lý, nên Duy Thức
chép: “Vì hai tướng không, hữu kia chưa dứt trừ,
kèm tướng quán tâm có đối tượng chứng đắc, nên chẳng phải thật
sự an trụ lý chân
Duy thức, khi tướng quán tâm kia
đã dứt rồi, mới thật sự an trụ”. Lại, trong vị
Gia hạnh này, tu
song
song cả quán an lập, và phi
an lập, tức bốn đế,
v.v… gọi là an lập. Quán hai không bình đẳng, gọi là
phi an lập.
Đây chính là nói lược về hành tướng tu khác nhau trong địa vị Gia hạnh.
Tướng tu khác nhau của vị
Thông đạt: Vì tu bảy chi giác, nên luận

Trung Biên chép: “Do giai vị chi giác này ở Kiến đạo, nên tu bảy
giác kia trong Kiến đạo.
Về danh, nghóa bảy giác đã nói như trước. Lại, vì chân tướng trong kiến đạo khác nhau, nên trong chân kiến đạo,
hoặc nói là sát-na của
ba tâm, hai tâm: Hai tức Vô gián, kể cả giải thoát;
Ba nghóa là Vô gián, giải
thoát và Thắng tấn, nên Duy Thức chép:
“Đoạn hoặc, chứng diệt, vì tâm trông mong khác nhau, nên vô gián đoạn
hoặc, giải thoát, chứng
diệt. Tướng kiến có ba, ba tâm tướng kiến”. Tạp
Tập, Duy thức, Du-già,
v.v… chép: “
1- Nội tại, trừ bỏ pháp giả của hữu tình, duyên tâm
sinh có công năng trừ
phẩm nhuyến, phiền não thô nặng,
đối tượng dứt của
kiến đạo. Hai nghóa là dứt bỏ cái giả của các
pháp; pháp duyên
tâm sinh, trừ được
phẩm trung, phiền não thô nặng, đối tượng
dứt của Kiến đạo. Ba
là loại bỏ khắp cái giả của các pháp, của tất cả
hữu tình; pháp duyên tâm
sinh, dứt trừ được phiền não thô nặng đối
tượng đoạn của kiến đạo”.

Giải thích rằng: “Trước
kia, chấp hữu tình là có, nay duyên hữu tình chỉ có nội tâm, giống như hữu tình hiện hữu, thật
sự chẳng có tự thể, gọi là giả, có thể dứt trừ được chấp giả dối,
 vì hữu tình giả. Cho nên gọi là trừ bỏ cái giả của hữu tình. Lý chân như được
sáng tỏ bởi
Sinh không, gọi là pháp Duyên
trí này sinh, gọi là duyên tâm khởi”.

Pháp quán thứ hai, pháp khác đồng với trước. Song quán thứ
ba hai không Nhơn và pháp, pháp khác cũng đồng với ở trên.

Tiếp theo, kiến đạo của mười
sáu tướng tâm: Luận Đối
Pháp chép: “Nghóa là khổ đế có bốn thứ tâm”:

Khổ pháp trí nhẫn. Nghóa là quán chân như, khổ đế của ba
cõi.

Khổ pháp trí. Nghóa là nhẫn vô gián, quán chân.
Như trước kia,

chứng giải
thoát, phiền não trước kia đã dứt.

Khổ loại trí nhẫn. Nghóa là trí vô gián, tuệ vô lậu
sinh; đối với pháp trí nhẫn đều chứng
trong riêng.
Nói Thánh pháp trở lên, đều
là loại này.

Khổ loại trí. Nghóa là trí vô lậu, vô gián này sinh, xét định, ấn
khả khổ loại trí nhẫn.

Giải thích: Khổ, nghóa là
khổ đế; pháp: là giáo pháp tăng thượng mà khổ đế đã khởi.
Trí giả: Nghóa là duyên khổ pháp trí trong đạo
phương tiện.

Nhẫn: Nghóa là trong khổ đế, đã khởi tuệ vô lậu hiện chứng.

Hai khổ, pháp trí nghóa là
Nhẫn vô gián: Kế trước nhẫn
sau
mà khởi duyên như; gọi
là Vô gián, nhẫn khác có thể đều như vậy.
Khổ đế đã như vậy, ba đế còn lại, mỗi đế đều có bốn, y
cứ vào khổ đế nói.

Lại, mười sáu tâm này, tám quán chân như, tám quán chánh
trí. Pháp nhẫn, pháp trí
mà duyên sinh như; Loại nhẫn, loại trí mà duyên vào trí.
Kế là vị Tu tập, tu
tướng riêng: Tu tám Thánh đạo trong phần
Bồ- đề, luận Biện Trung
Biên chép: “Vì ở trong tu đạo mà kiến lập”.
Lại nói rằng: “Một chi
phân biệt: tức chánh kiến, chánh kiến này dù là thế gian, nhưng đắc
sau xuất thế gian, vì chủ thể phân bịêt tự chứng
đắc trong giai vị Kiến đạo”.
Đại ý luận này nói: “Vì thể của chánh kiến này là trí
Hậu đắc, nên gọi là thế gian; chẳng phải hữu lậu, gọi là
Thế gian. Đã nói thế gian,
lại vì nói phân biệt
đối tượng chứng của Kiến đạo, nên biết được
tu đạo là tu tám Thánh đạo. Lại, mười địa của
vị Tu tập khác nhau. Nói chung, mỗi địa đều tu
mười Ba-la-mật. Nếu y cứ chỗ nói riêng thì
Mười địa, như thứ lớp, đều
tu một độ. Ở giai vị rốt ráo mọi đức đầy đủ
sáng
sủa, không còn có tu tập”.

Nói Tu tập có lỗi gì? Đáp: Nếu thừa nhận còn tu, thì
sẽ không gọi là
Vô học; cũng không được nói chư
Phật bình đẳng, tiến thu không dứt, vì trước
sau khác nhau. Đã nói là
Vô học, lại xưng là bình đẳng, là chứng minh quả
không có tu tập, nghóa là không có hoặc. Nên Duy
thức chép: “Đây
là chướng ngăn quả
Phật viên mãn, vì pháp lành không có thêm,
không có bớt, nên chẳng phải chủ thể huân tập. Nếu pháp lành kia có
thể huân tập, ấy là chẳng phải viên mãn, vì quả Phật trước
sau lẽ ra
có hơn, kém”.
Nói chủ thể huân tập: Tức nghóa tu tập. Vì quả Phật đã
chẳng thừa nhận có công
năng huân tập, nên biết được vị Phật tức không có tu tập.

Từ trước đến nay, mặc dù có giải thích chung, riêng khác
nhau, nhưng vẫn thích hợp
trong đoạn lớn thứ hai, nói về tu hành xong.

Kế sẽ nói
về dứt, chướng, được chia làm hai: Đầu tiên: là nói
về hai chướng; sau nói về vị đoạn.

Trong phần đầu lại có bốn:

1- Giải thích tên chung của hai chướng.
2- Thuận theo liệt kê, giải thích riêng
3- Y cứ vào thức để phân bịêt
4- Giải thích rõ về câu sinh phân biệt.
Nói phiền não chướng: Phiền não là khuấy nhiễu; não nghóa là loạn. Vì nhiễu loạn hữu tình, không đề cho ra khỏi biển khổ
sinh tử, nên
gọi là phiền não.

Chướng là: Ngăn che, che lấp, tức phiền não này che lấp
Niết- bàn, không được
giải thoát, gọi là phiền não chướng.

Nói chướng sở tri: Tất cả các pháp hữu lậu, vô lậu, hữu vi, vô
vi là cảnh nên biết. Do chướng che lấp cảnh sở
tri kia, ngăn ngại tâm, chủ thể duyên, khiến cho tâm đối với cảnh mà không hiểu rõ, gọị
là chướng sở tri.

Y cứ vào thật, hai chướng đều che ngăn hai quả; y cứ nói
riêng, trước chướng
ngại Niết-bàn, sau ngăn che Bồ-đề.

Thuận theo liệt kê, giải thích riêng: “Trước, nói về phiền não,
sau nêu lên sở tri”.

Trong phiền não ở trước nói về căn bản, sau bày tỏ tùy
hoặc. Nói căn bản: Nói
chung có sáu thứ: Nghóa là tham, giận, si, mạn, nghi, ác kiến: Rằng vì
sáu thứ này là căn bản của tùy phiền não,
nên được gọi là căn bản.

Nói tham: Nghóa
là ham vui, chấp mắc làm tánh. Giận lấy tổn
hại làm tánh. Si lấy
việc mê muội tối tăm đối với các sự, lý làm tánh.

Mạn: Cậy mình
cao hơn người làm tánh.

Nghi: Đối với
các đế lý, lấy sự do dự, rụt rè làm tánh.

Ác kiến: Đối
với các đế lý, lấy tuệ nhiễm điên đảo, tìm
tòi, so
đo làm tánh. Tánh là bất thiện. Hoặc lại vì thuộc về hữu phú vô ký,
nên gọi chung là ác.

Sự khác nhau
trong ác kiến này cũng có năm:

Tát-ca-da kiến: Đối với năm thủ uẩn, chấp ngã, ngã sở.
Kiến này chấp pháp năm uẩn kia làm ngã, ngã sở, nên cũng gọi là ngã,
ngã sở kiến.

Biên chấp kiến. Nghóa là đối với năm uẩn kia tùy thuộc
chấp đoạn, thường. Ý này nói:
“Sau ngã kiến, khởi chấp ngã mà ngã kiến kia
đã chấp, là đoạn, là thường, nên gọi là biên”.

Tà kiến. Tất cả kiến trái ngược, đói với sự sở
tri, điên đảo mà
chuyển, đều gọi là Tà kiến.

Kiến thủ: Nghóa là đối với các kiến và uẩn, đối tượng nương

tựa, chấp
là hơn hết, có thể được thanh tịnh. Đại ý nói:
“Nói các kiến, nghóa là
sự khác nhau của
sáu mươi hai kiến chấp khác nhau, nên
gọi là các, tùy thuộc ở hai kiến khác nhau mà mình đã học, chấp vào kiến
này và thể của năm
uẩn, đối tượng nương tựa của kiến, mà là vượt hơn,
có thể được thanh tịnh,
giải thoát, ra khỏi, gọi là kiến thủ”.

Giới thủ. Nghóa là đối với thuận theo các kiến, giới cấm và uẩn, đối tượng nương tựa, chấp là vượt hơn, có thể được
thanh tịnh. Ý nói:
“Nghóa là các ngoại đạo đều dựa vào kiến chấp
của mình mà thọ các
giới, giới do kiến khởi, gọi giới thuận kiến.
Chấp vọng giới này và thể
của năm uẩn, đối tượng nương tựa của giới là
hơn hết, có thể được quả thanh
tịnh Niết-bàn, nên gọi là
giới thủ. Sau, tùy phiền não là phẩm
loại dẳng lưu căn bản”. Lại nữa, vì dựa vào
kiến kia để lập, nên được
gọi bằng tên tùy, nên luận Du-già nói: “Như thế,
đã nói các tùy phiền
não, phải biết đều là tùy hoặc của phẩm loại
phiền não khác nhau,
có hai mươi thứ”:

Phẫn:
Dựa vào đối với cảnh không lợi ích hiện tiền, phẫn
phát làm tánh. Hận: Do phẫn làm trước, giữ việc ác không bỏ, kiết oán làm
tánh.
Phú:
Đối với tội mà mình đã gây ra, sợ mất danh dự lợi dưỡng,

che giấu làm tánh.

Não: Phẫn, hận làm trước, xúc não, bạo ác, nóng nảy, hung
tợn làm tánh.

Ganh tî: thân mình quay cuồng theo danh lợi, không chịu được
trước sự vinh hiển của người khác, ganh ghét làm tánh.
San:
Đắm mê tài pháp, không thể ban cho, xả thí, lấy
sự
keo kiệt làm tánh.
Cuống:
Vì được danh dự, lợi dưỡng, làm ra vẻ có đức, dối
trá làm tánh.
Siểm:
Vì bị người khác giăng lưới, nên giả vờ, đặt ra dáng dấp
lạ, hiểm hóc, cong vạy làm tánh.
Hại: Đối với các hữu tình, không có tâm
thương xót, tổn
hại làm tánh.
Kiêu:
Đối với sự nghiệp thịnh vượng của mình, sinh sâu chấp
mắc, say sưa, ngạo mạn làm tánh.

Không biết hổ: không chiếu cố đến pháp mình, khinh thường,
chống đối bậc Hiền thiện, làm tánh.

Không biết thẹn: không đoái nghó thế gian, bạo ác làm tánh. tánh.

Trạo cử, khiến tâm đối với cảnh, không vắng lặng
làm tánh.

14- Hôn trầm, khiến tâm đối với cảnh, không thể gánh vác làm
Bất tín, đối với thật đức, không thể nhẫn nhịn, tâm ưa muốn

uế trược làm tánh.

Lười biếng: Đối với việc tu đoạn trong phẩm thiện ác,
thì trể nãi làm tánh.

Buông lung: Đối với phẩm nhiễm, tịnh, không thể đề phòng,
lấy phóng đãng làm tánh.

Thất niệm: Đối với các đối tượng duyên, không thể ghi nhận
sáng suốt làm tánh.

Tán loạn: Đối với các đối tượng duyên, để cho tâm lơ là làm tánh. tánh.

Bất chánh tri: Đối với cảnh đối tượng quán, hiểu
sai lầm làm
Kế là, chướng sở tri căn bản cũng có sáu, tùy có hai mươi, đồng

với phiền não.

Vì sao như thế? Đáp: Vì phiền não dựa vào
sở tri chướng mà lập, do chủ
thể nương tựa, đối
tượng nương tựa, nên số bằng nhau, nên Duy thức
chép: “Chướng sở tri: Tùy thuộc đối tượng
thích hợp của sở tri chướng,
hoặc nhiều, hoặc ít, như phiền não nói”.

Như thế, so
sánh mà biết, số đồng với phiền não, lại không nêu riêng.

- Y cứ vào thức phân biệt.

Hỏi: Các phiền não này, trong tám thức, tương ưng với thức nào?
Đáp: Vả
lại, căn bản mười, y cứ Duy thức chép: “Tạng thức
thứ tám hoàn toàn
không tương ưng”.
Mạt-na thứ 7 có bốn câu khởi.
Nghóa là tham, si, mạn và ngã kiến.
Ý thức
thứ sáu, hoàn toàn đều tương ưng. Năm thức như nhãn
thức, v.v…
chỉ có ba thứ, gọi là tham, sân, si.

Hỏi: Vì sao? Đáp: Thức thứ tám chỉ là tánh vô ký gồm thâu phiền não ô nhiễm. Vì tánh đã khác nhau, nên không phải đều có. Thức thứ bảy nối
tiếp nhau, thường ở
nội tại, vì chấp ngã ái, ngã sở chấp, nên được có tham, thật
sự chẳng phải ngã kia, mê muội, không có ngạo mạn, đối với
pháp phi ngã, chấp giả
dối là ngã, nên có ngã kiến.

Vì sao không
có kiến khác?
Đáp: Vì ái
ngã, nên không được khởi giận; ngã kiến quyết định không được khởi hòai nghi, vì có ngã kiến, nên không có
biên kiến khác, vì thể của năm kiến này đều là tuệ, nên không thể một tâm
nhiều tuệ chung khởi, cho
nên thức thứ bảy chỉ bốn hoặc đều có.
Ý thức thứ
sáu chung cho khắp ba tánh, duyên cảnh trong, ngoài có công
sức vượt hơn, nên được đủ mười. Năm thức như nhãn thức
v.v… vì không thể xứng
lượng, nên không có ngạo mạn; vì vô phân biệt
nên không được nghi
ngờ; vì không khởi chấp, nên không có năm kiến.

Tùy phiền não: Vì tùy phiền não này chỉ có nhiễm, nên
chẳng phải đều có với thức thứ tám.
Trong thức thứ bảy chỉ có tám đại, đó là trạo cử, hôn trầm, bất
tín, biếng nhác, buông
lung, thất niệm, tán loạn, bất chánh tri.
Ý thức thứ
sáu chấp nhận tất cả đều có. Năm thức được tám
mươi thứ tương ưng với
vô tàm, vô quý, trạo cử, v.v…

Hỏi: Vì sao? Đáp: Vì nghóa thứ tám,
thứ sáu, đồng với giải thích ở trước, vì
tám trạo cử, v.v… khắp
các tâm nhiễm. Vì thức thứ bảy là nhiễm, nên
được tám đều có, năm
thức có nhiễm cũng được có tám.
Vô tàm, vô quí khắp tâm bất thiện, năm thức như nhãn thức, v.v… vì có bất thiện, nên được tương ưng.
Tiếp theo là, chướng
sở tri:
Số nhiều, ít tương ưng
với các thức, vì cũng đồng với phiền não, nên
Duy thức chép: “Trong bảy
chuyển thức, tùy thuộc đối tượng thích ứng
của chuyển thức, hoặc
sánh đồng, nên nay không nói”.

4- Giải thích rõ câu sinh phân biệt: Nếu phiền não này không nhân tà giáo và sức tà phân biệt, tà sư, v.v… mà tự nhiên khởi, thì các loại này gọi là
Câu sinh. Nếu chủ yếu ở bạn ác và tà phân biệt, tà
giáo, v.v… mới được
sinh, thì gọi là phân biệt. Trong mười thứ hoặc
căn bản kia,
thì tham, giận, mạn, si, thân kiến, biên kiến,
sáu thứ này chung
cho Câu-sinh kể cả phân biệt; hoặc nghi, tà kiến, kiến thủ giới thủ;
Bốn thứ này chỉ là phân biệt khởi, do bạn ác, hoặc
sức tà giáo tự xem xét
suy nghó quán sát mới được sinh.

Tùy phiền não kia, đã dựa vào phiền não căn bản mà sinh.
Nếu dựa vào căn bản,
câu sinh khởi, thì tức hai mươi thứ có thể dựa
vào tùy hoặc, đều gọi là Câu sinh. Nếu dựa vào
căn bản, hoặc phân biệt
khởi thì có thể dựa
vào tùy hoặc, đều gọi là phân biệt, nên Duy Thức
chép: “Hai mươi đều
chung cho Câu sinh phân biệt, vì tùy thuộc thế lực
của hai phiền não khởi,
vì sở tri kia, nên chẳng nói riêng”.

Bốn đoạn khác nhau, đều là thứ nhất nói về chướng kia, về
sau, nói về vị đoạn:
nhưng dứt bỏ phiền não, gồm có hai thứ:

Dứt bỏ hạt giống, khiến vónh viễn không có dư sót.

Chỉ chiết phục, khiến cho năng lực hạt giống suy yếu, không
sinh hiện hoặc. Nếu dứt bỏ hạt giống kia, chỉ có
trí vô lậu; hoặc khiến năng lực
suy yếu, hai trí hữu lậu, vô lậu đều được. Vả lại, vị tư lương, tỏ
ngộ ngay, trí vô lậu của Bồ-tát chưa khởi hiện
hành; hoàn toàn không
thể dứt hai chướng kia. Dù có bốn lực tin lý Duy
thức, nhưng cũng chưa
thể chiết phục được hai chướng, nên Duy thức
nói: “Vị này chưa chứng chân như
Duy thức, vì biết
sáng
suốt chưa được trí vô lậu”.
Lại nói: “Bồ-tát ở vị này dựa vào nhân bạn lành, tác
ý bốn lực vượt hơn của tư
lương, nên đối với nghóa Duy thức dù tin hiểu sâu
sắc, nhưng vẫn chưa thể rõ biết chủ thể đối tượng nhận lấy không, nên đối với hai thủ đã dẫn phát phiền não, cũng chưa có công lực để
chiết phục, dứt trừ, khiến
bạn lành kia không khởi hiện hành của hai thủ. Nói
hai thủ: Tức là
hai chướng:
Phiền não, sở tri, tức hạt giống của
hai chướng, gọi là phiền não. Do hạt giống này theo đuỗi hữu tình trôi lăn trong ba cõi, gọi là tùy,
vì chỗ hằng thường ở trong thức thứ tám, nên gọi là miên”.
Hỏi: Nếu nói địa vị này không chế phục
hai chướng, đó là nói
giản lược, trái với ba giáo.

Duy thức tự thành, đâu cần luận kia lại nói rằng:
“Bồ-tát trụ
trong vị Tư lương này, hai thô hiện hành dù có chế phục”.

Trái với kinh Hoa Nghiêm, bài tụng giải thích về Bồ-tát ở địa
vị Thập Trụ rằng:

Dứt trừ các phiền não Hết hẳn không có sót.

Mười trụ tức là thuộc về Tư lương.

Trái với luận
Biện Trung Biên; luận ấy cũng nói: “Nay, vì
xa lìa pháp chướng, đối tượng trị và vì Tu tập
đạo, chủ thể trị, đối với
bốn chánh đoạn, tinh tấn siêng năng tu tập, riêng
tu bốn đoạn ở vị
Tư lương”.
Y cứ theo văn này, đều hàng phục, dứt trừ hoặc.
Vì sao luận
Trung Biên quyển 9 lại nói
rằng chưa hàng phục?
Đáp: Vì
chướng có Câu sinh, phân biệt khác nhau.

Chướng Câu sinh: ở địa vị này hoàn toàn chưa chiết phục.
Phân biệt khởi: Có chiết phục và không
chiết phục. Nếu tự tư duy mà khởi, thì địa vị này có thể
chiết phục; nếu do thầy tà, giáo tà mà khởi, tức chưa có khả năng
chiết phục. Hoặc trái với đây, đầu tiên nói chưa
chiết phục, vì
nói theo
chướng Câu sinh kia và giáo tà, v.v… sinh khởi. Sau
nói chiết phục, y cứ ở phân biệt công
sức v.v… của mình khởi. Nghóa của
luận Trung Biên, so sánh cũng đồng”.

Hội kinh Hoa
Nghiêm nói: “Có hai nghóa”:

Y
cứ vào phân biệt về tự, v.v… khởi, thì dứt
trừ hẳn phiền não, chẳng phải nói vị này đã cùng tận xong; nếu tất cả hoặc khởi, thì vị này
thật sự dứt trừ; sao không vào lúc này liền
thành Chánh giác? Sau vượt qua mười địa mới được thành Phật ư? Nên đối với riêng, các giáo không có trái, vị Gia hạnh kia đã trải qua
Tư lương, tu
đủ phước, trí, mà rèn
luyện tâm xong, đã có năng lực vượt trội, muốn
vào kiến đạo mà hàng
phục được hai chướng phân biệt.

Hai chướng
Câu sinh cũng chưa hoàn toàn hang phục, hạt giống
của hai thứ Câu sinh, phân bịêt, đều hoàn toàn
chưa dứt, vì chưa chứng đắc chân vô lậu; quán
hữu lậu, vì tâm có sở đắc, vì có phân biệt, nên
chưa hàng phục diệt trừ hoàn toàn.

Hai giai vị trước này, đều dùng trí hữu lậu gia hạnh mà vẫn có
thể hàng phục hoặc. Hỏi: Trí hữu lậu này do năng lực nào mà hàng phục được hoặc
ư? Đáp: Như luận
Du-già chép: “Do tu ba năng lực đối trị, nên có khả

năng chiết phục phiền não”.

Nhận biết rõ về bệnh lỗi lầm của tự tánh phiền não; biết công
năng phát nghiệp, công năng chiêu cảm khổ não của
hai đời: hiện
tại và mai sau.

Tư duy đối trị tướng cảnh đối
tượng duyên; học quán hai không
đã làm sáng tỏ chân như.

Do tâm từ của phẩm lành vượt hơn, nối tiếp nhau, tu
sáu độ,
v.v… do thấm nhuần ở tâm, phải biết đây là dứt
trừ hẳn đạo thực hành
trước chánh kiến.

Kế là, vị
Thông đạt: Tướng chân khác nhau; chân kiến đạo kia
có thể dứt hết hạt
giống hai chướng phân biệt phiền não, sở tri của ba
cõi kia, được nhập Sơ Địa.

Dứt trừ hành tướng: Luận Đối pháp chép: Hỏi: Từ đâu mà
được dứt chướng ư?

Đáp: “Không
từ quá khứ, vì đã diệt; không từ vị lai, vì chưa
sinh; không từ hiện tại, vì đạo không đều có, nhưng từ các phiền não thô
nặng mà được, gọi là đoạn”.
Vì dứt trừ tánh chất thô nặng của phẩm như thế, như thế, khởi đối

phẩm trị như
thế như thế. Nếu đối trị của phẩm này sinh, thì tánh chất thô nặng của phẩm này diệt, bình đẳng, bình đẳng, cũng như ở thế gian, ánh
sáng sinh, bóng tối diệt. Vì lìa trói buộc của phẩm này, nên
cho phiền não vị lai ở
trong pháp không sinh, đó gọi là Đoạn.

Nay, theo câu
hỏi để giải thích: “Đối tượng dứt của thô nặng
và đạo, chủ thể trị mà
đều chẳng phải một. Lập lại rằng: “Như thế”, khi chủ thể trị
sinh ra thì đối tượng trị
sẽ diệt.
Khi sinh đồng với diệt là
một bình đẳng; lúc diệt
đồng với sinh, lại một bình đẳng, là do nói lặp
lại: bình đẳng, bình đẳng”.
Ý chung, không nói là đoạn
ba đời. Lại, luận
Du-già đầu tiên, y
cứ vào môn ngăn ngừa;
không dứt ba đời, đồng với luận Đối pháp. Sau,
y cứ lời nói giải
thích, chấp nhận dứt ba đời, tức luận Du-già chép:
“Tâm chủ thể đối trị tương ưng với
chánh kiến. Ở đời hiện tại, không
có phiền não, ở đời quá khứ cũng không có phiền não.
Sau sát-na này, tâm
lìa phiền não. Ở đời vị lai cũng không có
phiền não; sau, từ đây
về sau,
đối với đã chuyển y,
đã dứt phiền não, trong thân nối tiếp nhau, đã có tâm thiện, vô ký, đên đi, thuộc về thế gian của
Hậu đắc. Vị hiện nay đều
lìa phiền não, cho nên, ba
đời đều được gọi là đoạn.
Đại ý ở đây nói: “Y cứ vào
sức tu Thánh đạo ở một thân nối
nhau trước, sau, khiến cho
hai thời gian của bản thức, v.v… vì được lìa
phiền não, nên gọi đoạn ba đời”.

Hỏi: Chân kiến dạo kia chỉ là nhất tâm, vì sao luận Đối pháp
đối với đạo, chủ thể
trị, nói lặp lại như thế?.

Đáp: Vì nói
theo người kiến đạo của ba tâm kia, hoặc có thể kết hợp với đạo trị của kiến tu mà nói, nên luận
Du-già chép: “Các người tu hành dứt trừ phiền não, v.v… là nói chung cho tất cả thuyết dứt
trừ phiền não, không chỉ có kiến đạo, mà là kiến đạo của hai tướng cũng
được chia làm hai: Tướng
của ba tâm ban đầu, hoặc do kiến đoạn, nghóa
là phẩm nhuyến v.v… tất
cả thô nặng, gọi là liệt kê như trên”.

Hỏi: Phiền não của phẩm nào gọi phẩm nhuyến, v.v…?

Giải thích: “Phiền não
phẩm thượng, gọi là
phẩm nhuyến, chướng của pháp
phẩm thượng, gọi là
phẩm Trung; hai chướng phẩm hạ,
gọi chung là thứ ba”.

Hỏi: Hai chướng đầu tiên của phẩm thượng, sao lại nói là
nhuyến trung? Đáp:
Vì đạo, chủ thể đoạn là
phẩm hạ, trung, nên chướng từ
trí kia, gọi phẩm nhuyến
trung, v.v… Hỏi: Cứ như hai chướng này chỉ chia ra
phẩm thượng, hạ,
sao
không lập
phẩm trung thứ hai? Đáp: Vì phẩm trung không nhất định; hoặc vì thuộc về
phẩm thượng, hạ, nên
không mở rộng riêng.

Vì phẩm thượng, hạ không như thế, nên không gồm thâu nhau,
tức trong kinh chỉ nói có
năng lực thượng, hạ của căn, không nói năng
lực trung, ý này cũng vậy.

Hoặc, đối tượng đoạn của mười sáu tâm sau: đây cũng có hai thứ, gọi chủ thể, đối tượng nhận lấy và hai thứ đế
phẩm thượng,
hạ khác nhau.
Nhưng số hoặc, đối tượng đoạn là đồng,
không khác. Nay,
chỉ y cứ vào chủ thể,
đối tượng lấy để quán, luận Đối pháp chép:
“Nghóa là phẩm hạ của
khổ đế có bốn thứ tâm:
1- Khổ pháp trí nhẫn, nghóa là quán chân như của khổ đế ba cõi, chánh đoạn, do kiến khổ đoạn của
ba cõi; hai mươi tám thứ
phiền não phân biệt”.

Giải thích: “Khổ đế
cõi Dục có mười phiền não, nghóa là khổ đế hai cõi trên mười căn bản đều chín.
 Vì phẩm thượng không có giận, cho nên ba cõi chỉ có hai mươi tám. Khổ đế của ba cõi đã
như thế; Tập, Diệt, đạo ba, kết hợp với ba cõi, mỗi cõi đều có hai mươi tám, đều
chấp bốn đế, một trăm
mười hai phiền não phân biệt là trừ tướng, kiến”. Hỏi: Trong chân kiến đạo, dứt hết phân biệt, lại đâu dứt trừ
có phiền não phân biệt,
mà nói là tướng đoạn? Đáp: Về mặt lý, thật
sự tướng, kiến không dứt trừ phiền não, nghóa định thích nghi đối với chân giả nói là đoạn.

Hỏi: Vì sao ở
cõi trên không có giận dữ? Đáp:
Vì sự giận dữ là bất thiện; trong hai cõi trên, vì nhờ
sức
định, nên không có bất thiện.

Tiếp theo, trong
sự
Tu tập, trước chung,
sau riêng.
Vả lại, đoạn chung: Phiền não Câu
sinh, Thất địa trở xuống thì trong các thức cũng được hiện khởi. Bát địa trở lên, mà chiết phục được cuối cùng
sẽ
không hiện hành. Mười địa đầy đủ rồi, khi định kim cương dụ hiện ở
trước, phiền não
Câu sinh đã có của ba cõi trong
một sát-na, đều dứt hết
trong cùng một lúc, được
thành Chánh giác.

Cho nên chướng
kia, trong mười địa, mỗi địa đều dứt trừ dần,
cho đến định Kim Cương, mới dứt hết.

Chướng sở
tri trong sáu thức trước, Bát địa trở lên không bao
giờ hiện hành. Vì thức thứ
sáu thuần túy vô lậu, nên năm thức trước dù chẳng phải vô lậu,
 nhưng vì thức là chủ thể dẫn phát là vô lậu, vì thế chiết phục vô lậu, nên các thức như nhãn thức, v.v… cũng không
có chướng của nó.
Thức thứ bảy kia, Bát địa trở lên, cũng được chấp nhận khởi,
vì thức thứ sáu khi
nhập Sinh không, thức thứ bảy kia tức là hữu lậu
nên chướng được khởi.
Nếu nhập quán pháp, thì thức thứ bảy kia, tức là
trí bình đẳng, nên không cùng khởi.

Hỏi: Bồ-tát Thập địa sao không dứt trừ hạt giống của phiền
não chướng kia, mà chỉ hàng phục?

Lại, trước Thất địa, đều hàng phục không khởi, có khả năng
này hay không? Đáp: Vì chướng phiền não không có chướng mười địa, cho
nên không loại trừ. Do
chướng ngại Niết-bàn, nên Kim cương xả hẳn.
Lại, với năng lực
của Bồ-tát, Sơ địa đã có khả năng đốt cháy dục, vì cứu
giúp chúng sinh, nên lưu
lại không bỏ. Vì Thất địa cũng khởi, nên Duy thức chép:
“Chướng phiền não kia, Sơ địa trở lên, có khả năng chiết
phục hết ngay, khiến không bao giờ hiện hành,
như A-la-hán, do năng
lực cố ý, nên trong
Thất địa trước, dù hiện khởi tạm thời, nhưng vẫn
không bị mất”. Lại,
Nhiếp Luận chép: “để lại “hoặc”, cuối cùng
“hoặc” hết, chứng trí Nhất thiết của Phật”.
Y cứ các văn này, chỉ cố ý lưu lại, chẳng phải không thể chiết phục.

Hỏi: Bồ-tát Thất địa đã thừa nhận khởi “hoặc”, lẽ ra phải bị lỗi
nhiễm ư?

Đáp: Mặc dù
đã khởi phiền não, nhưng vẫn không có nhiễm,
nên không có lỗi.

Lấy gì để chứng minh?. Đáp:
Luận Du-già quyển 78,
Thâm mật, v.v… đều chép:
“Các Bồ-tát này ở
trong Sơ địa, quyết định đối với pháp giới của tất cả
các pháp đã khéo thông
đạt. Do nhân duyên này, nên Bồ-tát phải biết, mới khởi phiền não, chẳng phải
không biết.
Cho nên, gọi là không có
tướng ô nhiễm”. Lại, nói rằng: “Vì ở trong thân mình không thể
sinh khổ,
nên không có lỗi lầm.
Bồ-tát sinh khởi phiền não như thế, đối với cõi hữu tình có khả năng dứt trừ nhân khổ.
Cho nên, Bồ-tát kia có vô lượng
công đức”. Lại nói:
“Nay, các Bồ-tát sinh khởi phiền não, còn hơn gốc
lành của tất cả hữu
tình, Thinh văn, Độc giác, v.v…”.

Theo các giáo
này, dù khởi phiền não, nhưng vì không có nhiễm,
nên không có lỗi.

Kế là đoạn riêng: “Thể của chướng phiền não, Mười địa
không dứt trừ, lại không có khác nhau.
Chướng Sở tri của họ, theo luận
Du-già, kinh Thâm Mật, v.v… chép: “có mười
lớp chướng.
Trong Mười địa, mỗi

địa đều dứt
trừ riêng, sẽ chứng mười như. Nay lược nói:

Chướng của tánh phàm phu. Do chướng này làm ngăn ngại tánh
Thánh của Ba thừa, nên đặt tên là chướng; được
nhập Sơ địa, mới
dứt trừ chướng này.
Hỏi:
Chướng ngại tánh phàm phu, dựa vào phân biệt hạt
giống của hai chướng
phiền não, và sở tri để lập. Hai chướng đã là đối tượng trừ ngay của
Kiến đạo, nói về tánh phàm phu, cũng
sẽ tùy thuộc vào
sự dứt trừ của kiến
đạo kia. Vì sao nay lại nói: “Sơ địa mới dứt trừ?”. Đáp:
Chướng ngại tánh phàm phu dù Kiến đạo dứt trừ, nhưng
kiến đạo này mãi thuộc
về sơ tâm của Sơ địa. Nay, nói Mười địa dứt mười chướng, ẩn giấu kiến không nói. Vì nói
Sơ địa đoạn, nên
cũng không có lỗi.

Hỏi: Chướng này cũng dựa vào chướng phiền não để lập, dứt trừ tánh phàm phu, phiền não cũng dứt trừ,
sao chỉ nói mười chướng đều dựa vào chướng
sở tri để lập? Mười địa không dứt chướng phiền não ư?
Đáp: Tánh
phàm phu này dù dựa vào hai chướng, Sơ địa đều
dứt trừ, tuy nhiên, ý
của Đại thừa nhận lấy chướng sở tri gọi là tánh
phàm phu. Lại người Nhị
thừa cũng dứt trừ phiền não, sao cho sáng tỏ
khác với phàm phu kia, chỉ
nói “Sở tri”, chín chướng còn lại, thật sự chỉ
dựa vào chướng sở tri kia để lập.

Hỏi: Câu sinh, Sở tri, Sơ địa có dứt trừ không? Đáp:
Thật sự cũng có thể dứt trừ. Luận v.v… lại nói người dứt, trước hết là nói phàm phu dứt.
Về lý, thật ra Sơ địa trụ tâm xuất
ly, v.v…, cũng có thể
dứt chướng câu sinh kia.

Chướng tà hạnh, mà hạnh có thiếu, vì ba nghiệp trái phạm, nên gọi là tà hạnh. Tà hạnh này có công năng ngăn ngại giới cấm thanh tịnh
kia, gọi là Chướng. Một phần chướng câu sinh, trở
tri này, lúc lên
Nhị địa, có khả năng dứt trừ hẳn. Chướng đã dứt ở các địa dưới, mỗi mỗi đều
là một phần câu sinh trong chướng sở tri.

Chướng tối tăm, chậm lụt, khiến cho pháp đã tập của ba tuệ
có lỗi luống dối, nên gọi là tối tăm đần độn.
Lại làm ngăn ngại
Tổng trì của định vượt hơn kia và ba tuệ đã phát định,
v.v… vượt hơn gọi là
chướng. Khi nhập Tam địa mới có thể xả.

Chướng hiện hành phiền não sâu kín, vì phẩm thấp nhất, nên không tác ý duyên, vì xa tùy thuộc hiện hành, nên gọi là
sâu kín.
Vì chướng này ngăn ngại pháp phần Bồ-đề kia, nên
đặt tên là chướng, là
thân kiến, v.v… trong chướng sở tri của của thức
thứ sáu. Do thân kiến
này, khi xưa, phần nhiếu thân kiến, phiền não chung, vì tự nhiên
mà sinh, nên nay, kiến này
đặt tên là phiền não, thật ra chẳng phải
phiền não, khi nhập Tứ
địa, thì có khả năng dứt trừ phiền não này.

Đối với chướng bát
Niết-bàn của thừa phẩm hạ, Nhị thừa gọi là
hạ, Bồ-tát đồng với Nhị thừa kia ưa thích
Niết-bàn, nhàm chán nỗi khổ sinh tử, nên gọi bát
Niết-bàn của thừa phẩm hạ. Do đây, có thể gây trở ngại cho đạo
sinh tử không có
sai biệt, Niết-bàn, nên gọi là Chướng, khi
nhập Ngũ địa mới dứt trừ được.

Chướng hiện hành tướng thô. Chấp Diệt, Đạo hai, cho là tịnh, khổ, tập là nhiễm. Chấp hai tâm này thô ở địa
sau mà khởi chưa thô dứt, gọi là hiện hành thô. Do đây, có thể trở ngại cho đạo vô
nhiễm tịnh, nên
gọi là Chướng; khi nhập lục Địa mới dứt trừ được.

Chướng hiện hạnh của tướng tế, quán mười hai duyên vẫn còn thấy có
sinh diệt
sâu kín.
Tướng sinh diệt tế mà chưa thể thôi dứt, gọi là
hiện hành tế. Do đây có thể gây trở ngại cho
đạo vô tướng mầu nhiệm
ở địa thứ bảy, nên gọi là chướng, khi nhập
Thất địa mới dứt trừ được.

Chướng Gia hạnh trong
Vô tướng: tướng
sinh diệt v.v… đều
không hợp tình, gọi là Vô tướng. Trí vô tướng
chưa có khả năng tự tại, tùy ý tự nhiên vận hành. Nhưng vì phải gia hạnh mới được khởi, nên
gọi là gia hạnh tạo tác. Do gia hạnh này gây trở
ngại cho đạo vô công
dụng của Bát địa, nên được gọi là chướng,
nhập Bát địa rồi, thì sẽ
dứt trừ hẳn.

Chướng không muốn thực hành trong hạnh lợi tha: cứu giúp hữu tình lìa khổ được vui, gọi là
Lợi tha. Nay, chỉ cầu mong lợi mình, không ưa dẫn dắt người, gọi là không muốn thực hành trong lợi tha. Do đây có thể gây trở ngại cho bốn vô ngại giải trong
Cửu địa, nên gọi là Chướng,
khi nhập Cửu địa mới dứt trừ được.

Chướng chưa được tự tại đối với các pháp.
Các công đức, v.v…
sự nghiệp
thần thông, tổng trì của các định, đều gọi là Pháp. Vì pháp này chẳng phải một, nên gọi là Các. Đối với pháp này chưa thể chuyên
quyền, gọi là chưa tự tại. Do đây có thể gây
trở ngại cho trí Đại pháp,
v.v… trong mười địa, nên gọi là Chướng, khi nhập
Thập địa, mới dứt trừ hết.

Trở lên dù có nhiều môn khác nhau, nhưng đều thích hợp,
biện minh vị nhân thứ nhất xong.

Môn đại thứ hai, nói về quả đã được. Đầu tiên, là nói về chướng của
quả kia; sau, là biểu thị rõ đắc quả. Các pháp công đức trong địa
thứ mười dù đã được
tự tại, nhưng vẫn còn chướng có thừa, nên chưa gọi là
rất cùng cực. Nghóa là còn có
Câu sinh, vì chướng
sở tri vẫn có chủng
tử phiền não nhậm vận,
vì chướng Phật địa, nên Mười địa này không
gọi là Phật, khi định Kim
cương dụ hiện ở trước, chướng kia đều dứt
ngay; nhập vào Như Lai địa;
sau làm sáng tỏ đắc quả.

Hỏi: Thời gian ba kỳ, mãn muôn hạnh đức đủ, nhân tốt lành
hoàn tất, quả vượt hơn
ra sao? Đáp: Đại Bồ-đề kia vắng lặng hai pháp, vì là quả
sở đắc, nên
Tập Luận chép: “Đoạn
ngay phiền não và chướng sở tri, thành A-la-hán và thành
Như Lai, chứng Đại
Niết-bàn và đại Bồ-đề, là quả.
Nghóa Như Lai, La hán y chỉ
Bồ-đề, v.v… là nói riêng, chẳng phải có tự thể riêng.

Nay, Niết-bàn
v.v.. chia làm hai: Trước nói về Niết-bàn

Sau, nói về Bồ-đề.
Niết bàn có rất nhiều
loại nghóa. Nay chưa dựa vào đối
tượng chứng đắc của
Phật, phân tích làm hai:

Y
cứ vào Duy thức, nói về bốn thứ.

Y
cứ vào Niết-bàn, nhằm nói về ba việc. Nói bốn thứ là:

1- Xưa nay tự tánh thanh tịnh Niết-bàn, nghóa là lý chân như của tất cả pháp tướng, dù có
khách nhiễm, mà bản tánh
thanh tịnh, có vô
số vô lượng công đức mầu nhiệm, không
có sinh, không có diệt, trong
suốt như hư không, tất
cả hữu tình đều bình đẳng có chung, với tất cả
pháp chẳng một,
chẳng khác, lìa tất cả tướng, tất cả phân biệt; chỗ tâm tư
diệt đường danh ngôn
dứt, chỉ có bậc Thánh chân thật, tự nội tại đã
chứng, tánh nó vốn vắng
lặng, nên gọi là Niết-bàn.

Giải thích: “Tự thể xưa nay mà không phải tạp nhiễm. Dù làm y chỉ cho dụng trần phiền não mà không nhiễm gọi là vốn tịnh.
Thể này tức là chân như thật tướng trong bảy chân như, nên gọi
là “tướng như”. Vì các pháp vô thường,
Niết-bàn là thường, nên với các pháp không được gọi là một.
Lại nữa, vì tánh chân thật của các pháp
này không được gọi
khác; khác lẽ ra chẳng phải là tánh của các pháp,
như sắc khác với tiếng;
sắc chẳng phải tánh của tiếng; tánh của các
pháp kia vốn vắng lặng,
làm sáng tỏ tên gọi Niết-bàn, tròn đầy vắng
lặng là nghóa Niết-bàn. Hai là
Niết-bàn hữu dư y, nghóa là tức chân như ra
khỏi chướng phiền não, dù có đối tượng nương tựa của khổ não chưa
diệt, nhưng vì chướng
mãi mãi vắng lặng, nên gọi là Niết-bàn”.

Giải thích: “Thân, đối tượng nương tựa tồn tại, gọi là hữu dư
y Phiền não trong dư y đều
tận, chân lý đã sáng tỏ, gọi là hữu dư y, mà
nói: “Dù
có nỗi khổ nhỏ nương tựa, nghóa là thân của quả khổ hữu
lậu của dị thục, gọi là khổ rất nhỏ”.

Đây là y cứ
vào Niết-bàn, hữu dư của Nhị thừa, không y cứ
Phật nói: “Như Lai, hữu
lậu đều dứt hết, đâu còn có khổ”.

Ba là Niết-bàn Vô dư: Nghóa là tức chân như ra khỏi nỗi
khổ sinh tử. Phiền não đã hết, Dư y cũng dứt các khổ, vì mãi mãi vắng lặng,
nên gọi là Niết-bàn.
Bốn là
Niết-bàn Vô trụ xứ, tức chân như thoát ra ngoài chướng
sở tri. Đại bi, Bát-nhã
thường đã phụ giúp, do đây không trụ sinh tử,
Niết- bàn, lợi lạc hữu
tình, cùng tận mé vị lai, vì dụng mà thường vắng
lặng, nên gọi là Niết-bàn.

Giải thích: “Vượt ra khỏi chướng
sở tri, được đại bi,
Bát-nhã, không đồng với
Nhị thừa ưa bám trụ Niết-bàn; không đồng với phàm phu còn ở trong
sinh tử, cả hai đều không bám trụ, nên gọi là
Vô trụ. Nhưng một chân như, thể của bốn thứ kia, y cứ vào
phần nghóa.
Nay, bốn nghóa của quả Phật đều đủ”. Hỏi: Nỗi khổ hữu lậu của
Như Lai nương vào thân mà hết,
sao được nói là có đủ bốn thứ? Đáp: Khổ hoặc nương tận, nói vô dư y, chẳng phải khổ dựa vào
sự tồn tại, nói là
hữu dư y. Cho nên, Thế Tôn có thể nói đủ bốn.
Năm uẩn vô lậu gọi là y không phải khổ.
Kế là nói về ba việc
nhập Niết-bàn. Y cứ vào
kinh Niết-bàn
chép: “Tạng bí mật cũng
như ba điểm của chư Y. Nếu xếp ngang thì
không thành, xếp dọc
cũng không thành, như ba mắt trên mặt của
Ma-hê-thủ- la mới được thành chữ Y. Ba điểm nếu xếp riêng, cũng không
được thành. Ta cũng như
thế, pháp của giải thoát cũng chẳng phải
Niết-bàn, thân
Như Lai cũng chẳng
phải Niết-bàn.
Ma-ha Bát-nhã cũng
chẳng phải Niết-bàn. Ba
pháp đều khác, cũng chẳng phải Niết-bàn”.

Nay, ta an trụ
ba pháp như thế, vì chúng sinh, gọi là Bát-nhã;
đối tượng chứng:
Hai không sinh, pháp là chân như, gọi là thân
Như Lai. Do trí chứng lý, lìa các
chướng nhiễm, không bị nhiễm ràng buộc, gọi
là giải thóat. Nói chữ
Y: Theo phương Tây nói: “Chữ Y của nước kia,
có hai điểm ở trên;
một điểm ở dưới. Điểm dưới dụ cho lý, vì là
đối tượng nương tựa, nên hai dụ trên, đối với bát nhã,
giải thoát. Vì dựa vào
lý khởi, vì sao riêng ba
không thành Niết-bàn? “. Đáp rằng: Niết-bàn:
là nghóa viên tịch. Nếu
chỉ có Bát-nhã, thì chân như chưa chứng,
chướng chưa giải thoát,
đâu gọi là viên tịch? Nếu chỉ có chân lý, thì trí là chủ thể chứng không có, cái gì gọi viên tịch?
Thế nên, ba biệt không gọi Niết-bàn. Ý chung của lời nói này, không được khác, ba pháp
đều cùng lúc, mới gọi là nhập
Đại Niết-bàn. Trí là hữu vi; lý tức vô vi; lý
trí là thật, vì giải thóat là giả, nên chẳng phải tức một; hữu vi,
vô vi, giả,
thật khác nhau. Trí là
chủ thể chứng; lý là đối tượng chứng. Vì giải thoát
lìa ràng buộc, nên không
được khác, vì nếu riêng khác, thì trí sẽ chứng
về cái gì gọi là chủ
thể chứng? Về lý bình đẳng, cứ như đây, nên biết ba việc không được chia từng điều khác nhau.
Như thế, mới gọi là
nhập Đại Niết-bàn”.
Về nghóa
của Niết-bàn,
sự ấy
thật nhiều, vì e văn
nhiều rộng,
nên không dẫn hết.
Kế là nói về Bồ-đề, được chia làm hai: đầu tiên, là nói về
Bồ-đề; sau nói về sự
gồm thâu nhau của thân.

Hạt giống Bồ-đề có từ vô thỉ, chỉ vì bị hai chướng che lấp,
khiến không được khởi, mười địa tu tập, hàng phục dứt trừ
suốt ba kỳ, đến địa vị
Kim Cương, hai chướng đều hết, Trí từ hạt
giống sinh, được gọi
là Bồ-đề, tức phẩm
Bồ-đề tương ưng tâm này, gồm có bốn thứ, nên
luận Phật Địa, v.v… chép:

Phẩm Đại Viên cảnh trí tương ưng tâm nói: “Phẩm tâm này lìa các phân biệt về đối tượng duyên (
sở duyên), hành tướng rất
sâu
kín khó biết; không quên, không ngu, tướng của tất
cả cảnh, lìa các tạp nhiễm, đức viên
thuần tịnh, không có giảm, không có đoạn, cùng tận
đời vị lai, như tấm gương tròn to, hiện các hình ảnh”.

Giải thích: “ Cùng lúc
với trí, tâm sở chẳng phải một, gọi
chung là phẩm Tâm. Các
lối chấp ngã, pháp, v.v… và chủ thể, đối tượng chấp lấy. Những thứ này đều không thật có, gọi là lìa phân biệt.
Chủ thể duyên, đối tượng
duyên đều không thể trắc nghiệm, nên gọi là sâu kín, mà vì đối với cảnh ấy, không
si mê, không tối tăm, nên gọi là
không ngu. Tất cả hiện
tiền không quên mất, gọi là không quên. Hữu lậu
mãi mãi dứt hết, gọi là lìa nhiễm. Không xen lẫn,
gọi thuần túy, lìa lỗi
gọi là tịnh, vì đức tịnh đầy đủ, nên được gọi là viên; ở tất cả mọi nơi có khả năng hóa
hiện thân, cõi, gọi là không có gián cách; vì nối tiếp nhau hiển hiện trong thời gian dài mà không thôi dứt, nên gọi là không có xen hở, như tấm gương
soi
sáng lớn, mói cảnh tượng gởi hình tích khởi.
Nay, nương tựa trí này, hình ảnh cõi
nước sinh. Vì pháp đối đãi dụ
sáng
suốt, nên gọi là viên cảnh”.

Bình đẳng tánh trí tương ưng với phẩm tâm. Nghóa là phẩm tâm này quán tất cả pháp
mình người, hữu tình đều bình đẳng. Đại từ bi bình
đẳng, thường tương ưng chung một vị nối tiếp nhau
tận cùng đời vị lai.

Phẩm Tâm tương ưng với trí diệu quán sát. Nghóa là Tâm này khéo quán
sát tự tướng, tướng của các pháp chuyển biến không có
chướng ngại; gồm thâu quán vô lượng môn định tổng trì và thường phát
sinh công đức châu báu. Đối với hội Đại thừa,
có thể hiện vô biên tác dụng khác nhau, đều được tự tại. Mưa trân mưa châu báu lớn, dứt trừ tất
cả nghi, khiến cho các hữu tình đều được lợi ích, yên vui.

Giải thích: công dụng
thần thông vô phương, gọi là Diệu; duyên khắp các cảnh, gọi là
quán sát. Pháp của
sáu độ, gọi là châu báu.
Vì nhân định khởi, nên
gọi là phát sinh.

Phẩm tâm tương ưng với trí Thành sở tác. Nghóa là phẩm
Tâm này vì muốn đem lại lợi ích, yên vui cho các hữu
tình, thì nên thị hiện các thứ biến hóa ba nghiệp, trở thành năng lực
bản nguyện, đối với
việc đáng nên làm.

Giải thích: Ba nghiệp biến hóa, v.v… là việc đã làm, trí có
khả năng thành tựu việc
đó, gọi là trí Thành sở tác.

Hỏi: Bốn trí
này là thể tức thức, hay không phải như vậy? Đáp:
Như thứ lớp, vì trí này tương ưng với năm
thức trước,
sáu, bảy, thứ 8 kia,
không phải thể tức thức, vì vua khác với quan, nên
thức là vị vua kia, vì trí là sở.

Hỏi: Vì sao
trong luận Phật Địa, Trang Nghiêm, Nhiếp luận,
v.v… đều nói rằng:
“Chuyển tám thức kia được bốn trí ư?”

Đáp: Trong Duy
thức, có hai cách giải thích:

Trí dù chẳng phải thức, mà y thức chuyển, vì thức là chủ, nên
nói chuyển thức được.

Nếu ở vị hữu lậu, trí kém, thức mạnh; trong vị vô lậu, trí mạnh,
thức yếu, vì khuyến hữu tình nương tựa trí, xả
bỏ thức, nên nói chuyển
tám thức mà được bốn trí, về mặt lý, thật sự
chẳng phải dùng thức làm trí.

Hỏi: Trí Vô lậu mạnh, thì đâu cần đến thức? Lại, lấy gì để
chứng minh quả Phật có thức? Đáp:
Thông thường nói
tâm sở, tất nhiên dựa vào tâm vương.
Nếu không có thức kia, thì trí nọ dựa vào đâu mà lập? Lại, y cứ kinh Như
Lai Công Đức
Trang nghiêm chép: “Như Lai vô cấu thức là cõi vô lậu tịnh, giải thoát tất cả chướng, tương ưng với trí
Viên cảnh. Theo văn
kinh này, há Phật không
có thức hay sao? Hỏi: Bốn thứ trí này có bao nhiêu thứ chung cho nhân quả?
Và chỉ có quả ư? Đáp: Viên cảnh
thành sự, thành thật mới được. diệu quán bình
đẳng, tức
phần trong Sơ địa, v.v… được quả Phật viên mãn.

Hỏi: Phẩm giống như phẩm loại. Bốn trí nói phẩm, có bao
nhiêu phẩm loại? Đáp: Mỗi phẩm đều quyết định có hai mươi hai, hai mươi hai nghóa là năm biến hành, năm
Biệt cảnh; mười một thiện và một
tâm vương, thành hai mươi hai.

Danh, nghóa của
hai mươi hai pháp ra sao?
Đáp: Năm
Biến hành: Vì thể khắp ba cõi, ba tánh, các thức,
nên gọi là biến hành.
Năm biến hành là:

Khiến tâm, tâm sở vì tiếp xúc với cảnh, nên gọi là Xúc.

Có công năng cảnh giác nên khởi hạt giống tâm, vì dẫn phát thu
hướng cảnh, nên gọi là tác ý.

Vì nhận lãnh, chấp nhận cảnh trong thuận, nghịch nên gọi là
Thọ.

Vì đối với cảnh, an lập, phân chia giới hạn, nhận lấy cảnh

tượng, nên gọi là Tưởng.

Vì khiến tâm tạo nên việc lành, dữ, v.v… nên gọi là Tư.

Nói Biệt cảnh: cảnh bị khuất phục này, chẳng phải là một.
Vì duyên cảnh riêng khác,
nên gọi là Biệt cảnh. Năm biệt cảnh là:

Đối
với cảnh đối tượng vui, mong muốn gọi là dục.

Đối
với cảnh quyết định, bằng lòng, gọi là thắng
giải.
3- Đối với cảnh từng tập, ghi nhận sáng suốt gọi là niệm.
4- Đối với cảnh sở quán ( đối tượng quán), chuyên chú gọi là định.

Đối
với cảnh sở quán, phân biệt lựa chọn, gọi là tuệ.

Nói thiện, v.v… Vì có thể thuận theo lợi ích đời này, đời khác, nên

gọi là
thiện. Thiện có mười một món là:

Có thể đới với Tam bảo, bốn đế, đức chân tịnh, nhẫn sâu, tâm
ưa muốn thanh tịnh, gọi là tín.

Vì tôn sùng, kính trọng bậc Hiền thiện, nên gọi là
Tàm (hổ).
3- Khinh thường, chống đối, bạo ác, gọi là quí ( thẹn). Vì đối với ba cõi, v.v… không ham thích chấp mắc, nên gọi là
không có tham ( vô tham).

Đối
với sự, v.v.. khổ, không sinh giận, gọi là Vô
sân.
6- Hiểu rõ về sự lý, gọi là vô si.
Vì siêng tu việc lành,
siêng dứt pháp ác, có khả năng quyết
định mạnh mẽ, nên gọi là tinh tấn.

Vì xa lìa thân tâm thô nặng, điều hòa thích hợp, gọi là khinh

an.

Ngăn ngừa điều ác, tu việc lành, gọi là không buông lung.

Khiến tâm bình đẳng,
ngay thẳng, trụ trong vô công dụng, gọi

là hành xả.

Vì không gây tổn hại hữu tình, nên gọi là bất hại.
Hỏi:
Pháp biến hành, v.v… phàm phu, v.v… có. Về mặt lý thì
không có nghi, sao quả
Phật cũng có pháp này? Đáp: Vì cùng khắp tất cả tâm, thường tương ưng, gọi là
biến hành, nên Phật tất
nhiên có; nếu Phật không có, thì làm sao gọi là biến hành?

Mười một tâm thiện như: Tín, v.v… tất nhiên là có. Vì Phật
chỉ là thiện, nên có tín, v.v… Vì Như Lai thường
ưa chứng cảnh sở quán,
nên có Dục. Đối với
cảnh sở quán, vì thường khắc ghi dấu vết để gìn giữ, nên có
thắng giải. Đối với cảnh đã có thọ lãnh, vì thường ghi
nhận sáng suốt, nên cũng được có niệm. Thế Tôn vì không có tâm bất tịnh,
nên cũng được có
định, vì đối với tất cả pháp, thường quyết định lựa
chọn, nên có tuệ kia.

Hỏi: Thân Như Lai có vô biên đức, vì sao chỉ nói hai mươi
hai? Đáp: Hai mươi hai này gồm thâu tất cả công
đức hữu vi của Phật,
không thiếu.
Căn cứ vào hai mươi hai pháp này đã kiến lập, lập ra các thứ tên gọi, không phải lìa ngoài hai mươi hai pháp này mà có
tự thể riêng.

Hai thân gồm
thâu nhau: Đầu tiên, giải thích về thân; sau là
nói về gồm thâu lẫn nhau.
Thân Phật,
khác nhau, mà có ba thứ:

Pháp thân. Nghóa là Pháp thân chân tịnh của các Như Lai,
 đủ công đức chân tịnh vô biên tế,
 là thật tánh bình đẳng của tất cả các pháp,
 tức thật tánh này là đối tượng y chỉ của pháp công đức lớn, gọi là
pháp thân. Nghóa y chỉ là nghóa thân. Lại, pháp
thân này chỉ có thường, lạc, ngã, tịnh chân thật, lìa các ô nhiễm lẫn lộn; công đức vô vi, đối tượng nương tựa của các việc lành, không có tướng dụng khác nhau
như tâm, sắc, v.v… Lại, chính là tự lợi, vắng lặng an vui, không có động tác, cũng gồm cả lợi tha, là tăng
thượng duyên, khiến cho các hữu tình được lợi ích an vui ở trong cõi
Pháp tánh. Tuy thân và cõi này thể không khác
nhau, mà thuộc về Phật pháp, tánh tướng khác
nhau. Y cứ vào tánh gọi là cõi, đây là chỗ nương tựa, y cứ vào tướng gọi là Phật, đây là
Năng y chỉ. Lại thân và cõi này đều chẳng phải Sắc,
tuy không thể nói hình
tượng lớn nhỏ, nhưng tùy theo sự tướng mà hình
lượng vô biên, thí như

hư không cùng
khắp tất cả, do pháp sở biến mà thành vô lượng.
Pháp năng biến này cũng gọi là Vô lượng.

Thân thọ dụng: Có hai loại: một là thân tự thọ dụng, vô biên công đức chân thật và
sắc thân thanh tịnh mà Như Lai đã tu trong ba
vô số kiếp nối nhau vắng lặng tận mé vị lai,
thường tự thọ dụng pháp
lạc rộng lớn để tự thọ vui, gọi là Tự thọ
dụng. Lại chỉ tự lợi, không nói
pháp cho người khác nghe, ở cõi tự dụng, do nhân
duyên công đức tự
lợi đã tu thuở xưa mà thành. Từ lúc mới thành
Phật đến cùng tận đời vị lai nối nhau biến thành cõi
Phật thuần tịnh, tròn khắp không bờ mé, các báu
trang nghiêm, thân tự thọ dụng thường nương đó mà an trụ.
Như lượng của tịnh độ, lượng của thân cũng vậy.
Các căn như mắt, v.v… và các tướng tốt mỗi mỗi đều vô biên, do gốc lành vô hạn dẫn
sinh ra. Lại,
công đức trí tuệ đã chẳng phải sắc pháp, tuy
không thể nói hình tượng lớn nhỏ nhưng nương vào lý
sở chứng và thân
sở y cũng có thể nói trùm
khắp tất cả mọi nơi. Hai là thân tha thọ dụng:
nghóa là các Như Lai thị hiện thân mầu nhiệm, vì các chúng
Bồ-tát Thập Địa mà hiện thần thông
nói pháp, xé rách các lưới nghi, khiến cho họ
được thọ dụng pháp lạc Đại thừa, gọi là
Tha thọ dụng. Lại có vô biên tương tự
sắc tâm, v.v… làm
lợi ích tha thọ dụng công đức hóa tướng. Lại
chỉ có lợi tha, vì người mà hiện, cư trú ở cõi mình, do nhân duyên lợi tha vô lậu cõi Phật thuần tịnh đã tu ở quá khứ thành tựu, tùy theo ý thích của
Bồ-tát Thập Trụ mà biến thành tịnh độ, hoặc lớn hoặc nhỏ, hoặc hơn hoặc kém trước
sau
biến chuyển, thân tha thọ dụng nương đó mà an trụ. Thân lượng năng y cũng
không có hạn lượng nhất định, hợp hai thân thọ
dụng tự và tha này gọi
chung là thọ dụng. Ba thân biến hóa nghóa là các
Như Lai biến hiện vô
lượng tùy loại hóa thân, vì các chúng Bồ-tát
chưa Đăng Địa, Nhị thừa,
dị sinh, xứng với cơ nghi của họ mà hiện thần thông nói pháp,
 khiến cho tất cả đều được các việc lợi lạc, phương tiện thị hiện, gọi là thân biến hóa. Đầy đủ vô biên công đức hóa tướng lợi lạc tha dụng dường
như sắc tâm, v.v… chỉ thuộc về lợi tha, vì lợi
tha mà hiện, trụ ở cõi biến
hóa, do các nhân duyên cõi Phật tịnh uế lợi tha
vô lậu mà thuở xưa đã
tu, tùy theo sự thích nghi của các hữu tình chưa
đăng địa mà hóa thành cõi Phật, hoặc tịnh hoặc uế, hoặc lớn hoặc nhỏ, trước
sau biến đổi, thân
biến hóa của Phật nương vào đó mà trụ, thân
lượng năng y cũng không
có hạn lượng nhất định.

Kế là nói thuộc về tướng nào, ba thân này và năm pháp
nhiếp nhau thế nào? Đáp:
một loại chân như thuộc về pháp thân. Vì sao?
Vì luận Tán Phật, kinh Giải Thâm Mật, luận Du-già, luận Bát-nhã
Thiên Thân, v.v… đều nói pháp thân vô
sinh vô diệt, chỉ có thể chân như
vô sinh vô diệt. Lại luận
Phật Địa, Đối Pháp,
Nhiếp Đại Thừa, v.v… đều nói Pháp thân Phật thì chư
Phật đều có, lý chân như chư Phật đều
có, những thứ còn lại
thì không như thế, nếu như thế thì vì sao trong Nhiếp Luận nói chuyển tàng thức được pháp thân? Đáp: Trong thức thứ tám có chứa đựng hạt giống của
hai chướng, nghóa là do diệt được hạt giống
của hai chướng này mới
hiển bày pháp thân. Theo đây cho nên nói
chuyển tàng thức được,
thật ra chẳng phải cho Thức là pháp thân. Hai là trong bốn trí như
Viên Cảnh, v.v… có
sắc thân thường khắp do cảnh trí của công đức chân thật khởi lên, thuộc về tự thọ dụng.
Vì sao mà biết?
Luận Trang Nghiêm nói: Trí Đại viên cảnh là thân thọ dụng,
Nhiếp luận cũng chép: chuyển các chuyển thức được thân thọ dụng, cho nên biết đều
lấy Tứ trí tâm phẩm
thật có sắc tâm làm thể thọ dụng. Ba là thân
Phật do trí bình đẳng hiện ra thuộc về tha thọ dụng. Các thứ thân tướng tùy
loại do trí Thành sở tác
hiện ra thuộc về thân biến hóa. Tất cả sắc tâm
của hai thân này đều
dường như chẳng phải thật. Vì sao? Vì đều là thị
hiện phương tiện hóa tha, không thể nói thật trí là thể.
Hành vị của Nhất thừa lý
sâu mà
sự rộng, nếu chẳng phải viên đức thì còn nói gì được? Cho nên Đại Giai, v.v… giác thì
Cốc Nguyệt vẫn còn mê, Thanh văn
tiểu vị hạt châu trong túi áo còn bị che lấp, trí
kia vẫn như, huống chi điếc mà
đánh trống. Chỉ vì
sóng từ biển mà nổi
dậy, ánh sáng các thừa
ngày càng rực rỡ, chúng sinh đã như thế, pháp
đâu chẳng có. Cho nên
gá vào lời Thánh biên thành thứ lớp, đều là
những lời tốt, mong tu hành có mối manh, ý chí này chưa cùng cực,
 cho nên trùng tụng rằng: Vì nương lời các Thánh, nói hành vị Đại thừa,
mong phước các hữu tình,
thường trụ thành Đẳng giác.

Chương này thật là cửa ngõ để ra khỏi khổ, mở bày thềm cấp
để vào đạo, là mắt
và chân của người tu hành, là tim gan của người năng thuyên. Cho nên nhiều năm nay tuy pháp nguyện in ấn truyền
rộng khắp gần xa, trong
trai đường thương không một bát, ngoài ba y không chứa để một thứ gì, do đó tôi ôm ấp trí lưu thông. Khi chưa đến chỗ
điêu khác thì nay nhờ
sự giúp đỡ của một người trong viện Nhất thừa, bỗng khơi dậy bổn nguyện đã ôm ấp nhiều năm, thật là do thuần
cảm đưa đến. Kính mong ai được cầu lấy xem đến, đồng ích lợi cho hạt
giống bản tánh, đọc văn
hiểu nghóa, mau thành quả Bồ-đề mà thôi.

Một ngày tháng 3 năm Tân Mùi niên hiệu Văn Vónh năm thứ 8, nguyện chủ là
Sa-môn Duệ Tôn chùa Tây Đại chỉ vì chánh pháp tồn
tài lâu dài, lợi ích
hữu tình mà thôi.

LINH SƠN PHÁP BẢO ĐẠI TẠNG KINH TẬP 164