<經 id="n189">KINH NHÂN QUẢ TRONG ĐỜI QUÁ KHỨ VÀ HIỆN TẠI</經>



Hán dịch: Đời Tống, Tam tạng pháp sư
Cầu-na-bạt-đà-la,
người Thiên trúc.
<卷 id="48706209">QUYỂN 1</卷>

Tôi
được nghe như vầy:
Một
thời Phật cùng chư Tỳ-kheo trú ở vườn Trúc tại
khu lâm viên Kỳ-đà Cấp cô độc thuộc nước
Xá-vệ. Các vị Tỳ-kheo mỗi sáng thường mặc ca-sa,
ôm bình bát đi vào thành khất thực, xong về thọ
trai rồi mỗi vị rửa tay xếp y, cất bát. Hôm ấy chư
vị cùng tụ họp tại giảng đường bàn về nhân
duyên trong quá khứ.
Bấy
giờ, Đức Thế Tôn bằng thiên nhó thanh tịnh siêu
thế nghe được lời luận bàn của các Tỳ-kheo, liền
rời khỏi chỗ ngồi đến giảng đường, ngồi vào
giữa đại chúng rồi lên tiếng hỏi các Tỳ-kheo:
–Các ông họp nhau ở đây muốn nói pháp gì?
Khi
ấy các Tỳ-kheo liền thưa với Phật:
–Bạch Đức Thế Tôn, chúng con sau khi ăn xong, rửa tay chân
rồi tập họp ở đây, ai cũng muốn nghe nói về nhân duyên quá khứ.
Khi
ấy Đức Thế Tôn bảo các vị Tỳ-kheo:
–Các ông thích nghe những việc nhân duyên trong quá khứ
thì nên chăm chú lắng nghe và suy nghó thật kỹ. Nay
Ta sẽ vì các ông mà giảng nói.
Các Tỳ-kheo thưa:
–Thưa vâng. Bạch Đức Thế Tôn, chúng con xin vui thích lắng nghe.
Phật dạy:
–Này các Tỳ-kheo, trong quá khứ vô số a-tăng-kỳ kiếp
có vị Tiên nhân tên là Thiện Tuệ chuyên tu phạm
hạnh để cầu được Nhất thiết chủng trí, vì muốn
thành tựu đại trí này nên vui sướng ở trong cõi
sinh tử dạo quanh năm đường, hễ thân này mất thì
thân khác sinh tử vô lượng, giả sử có người
chặt hết cây cỏ trong thiên hạ để tính số thân
mà vị Tiên này đã trải qua cũng không hết được.
Cứ một lần trời đất trải qua một chu kỳ thành
hoại là tính một kiếp, nhưng vị Tiên ấy đã trải
qua không biết bao nhiêu kiếp như thế, do vì thương
chúng sinh đắm chìm trong ái dục, trôi lăn trong biển
khổ nên người phát tâm từ bi muốn cứu vớt tất
cả. Người thường nghó: “Chúng sinh chìm trong sinh
tử không thể tự giải thoát được đều do tham
dục, giận dữ và ngu si, chìm đắm trong sắc, thinh,
hương, vị, xúc, pháp. Ta nguyện dứt trừ căn bệnh
ấy dù phải sinh vào các đường vẫn không quên
tâm niệm này”. Bằng tâm bình đẳng xem oán thân
như nhau, vị Tiên nhân dùng hạnh bố thí cứu kẻ bần
cùng, dùng trì giới giáo hóa kẻ phá giới, dùng
nhẫn nhục thu phục kẻ hay giận dữ, dùng tinh tấn
khích lệ kẻ biếng lười, dùng thiền định giáo hóa
kẻ tâm trí tán loạn, dùng trí tuệ khơi mở cho kẻ
ngu si… Trong đêm dài sinh tử, Ngài đã làm lợi
ích cho chúng sinh như thế, khiến cho tất cả đều quay
về nương vào các Đấng Như Lai, cung kính cúng dường,
ưa thích nghe pháp và thường nói pháp cho người
khác nghe. Đối với chư Tăng thì thường cúng đủ
các thứ nhu cầu, đối với Phật pháp thì tôn trọng
giữ gìn… Những hạnh như vậy không biết bao nhiêu mà kể.
Lúc
bấy giờ có vị vua tên là Đăng Chiếu, thành của
vua tên là Đề-bá-bà-để, nhân dân trong nước ấy
thọ tám vạn tuổi, cuộc sống vô cùng an ổn và
thịnh vượng, muốn gì cũng toại ý chẳng khác gì chư
Thiên. Quốc vương nước ấy dùng chánh pháp để cai
trị, không quấy nhiễu, hà khắc người dân, không
có những hình phạt như chém giết, đánh đập, luôn
xem dân như con một. Khi ấy vua Đăng Chiếu sinh được
một Thái tử có hình tướng đoan nghiêm không ai
sánh bằng, uy đức đầy đủ với ba mươi hai tướng
tốt, tám mươi vẻ đẹp. Ngày Thái tử ra đời bỗng
hiện ra ánh sáng rực rỡ khắp nơi át cả ánh mặt
trời, mặt trăng và những đèn lửa khác. Nhà vua
thấy thế bèn họp quần thần bảo:
–Thái tử lúc mới sinh đã có những điềm lạ như vậy,
nên đặt tên cho Thái tử là gì?
Quần thần đáp:
–Nên đặt tên cho Thái tử là Phổ Quang.
Vua
còn mời thầy tướng vào đoán tương lai cho Thái
tử. Được mời đến hỏi, vị tướng sư đáp:
Thần
nay xem Thái tử nếu sau này ở tại gia sẽ lên ngôi
Chuyển luân thánh vương thống trị bốn châu thiên
hạ, còn nếu xuất gia sẽ được trời người cung
kính và thành Bậc Nhất Thiết Trí.
Vua
cùng phu nhân và các cung tần mỹ nữ nghe thầy tướng
nói thế càng sinh lòng yêu kính Thái tử hơn nữa,
lại được cả Thiên, Long A-tu-la, Ca-lâu-la, Khẩn-na-la,
Ma-hầu-la-già, Nhân và Phi nhân cung kính cúng dường, ngợi khen.
Khi
còn ở chốn hậu cung, Thái tử đã nói các pháp
cho phu nhân và các thể nữ nghe. Khi được hai vạn
chín ngàn tuổi, Thái tử liền bỏ ngôi Luân vương,
xin cha mẹ đi xuất gia, nhưng không được phép. Thái
tử xin đến ba lần cũng không được chấp nhận.
Thái tử là người giàu lòng từ bi, lại là người
con chí hiếu nên thà chịu sự sai trái nhỏ để thành
tựu được việc lớn. Ngài liền vào rừng sâu,
dưới một cội cây cạo bỏ râu tóc, mặc pháp
phục, tu hành khổ hạnh trải qua sáu ngàn năm thì
chứng quả Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác rồi
vì trời người và tám bộ chúng vận chuyển bánh
xe pháp, thuyết pháp sâu xa mầu nhiệm mà tất cả
thế gian trời, người, ma quỷ đều không thể chuyển
được. Phật dùng pháp Tam thừa hóa độ chúng sinh
làm cho được lợi ích không sao kể xiết.
Khi
vua và phu nhân cùng các cung tần thể nữ biết được
Thái tử Phổ Quang đã đắc đạo quả Vô thượng
Chánh đẳng Chánh giác thì rất vui mừng. Các quan
trong triều, dân chúng và các vị Bà-la-môn nghe tin
Thái tử đắc đạo, mỗi người đều tự nghó:
“Thái tử Phổ Quang đã bỏ ngôi vị vua Chuyển luân,
cạo bỏ râu tóc, vận pháp phục, xuất gia tu đạo nay
đã thành Bậc Chánh Giác. Chúng ta cũng nên xuất
gia”. Suy nghó xong, tất cả đều đến chỗ Phật Phổ Quang.
Đức
Phổ Quang Như Lai lúc ấy biết căn duyên của họ đã
thành thục nên tùy duyên mà thuyết pháp hóa độ
khiến cho bốn ngàn người đắc quả A-la-hán. Nhân
dân trong nước và của các nước khác ở bốn
phương cũng đến trong hội để nghe pháp, có đến
tám vạn người đạt Vô trước pháp nhẫn.
Bấy
giờ Đức Như Lai Phổ Quang cùng tám vạn bốn ngàn
vị La-hán đến các nước để giáo hóa. Vua cha nghe
tin rất vui mừng liền ra lệnh cho nhân dân sửa sang
đường sá, rưới nước thơm trên đường, lại
treo cờ, lọng, báu bằng gấm lụa, tung rải các loại
hoa quý dọc hai bên đường rất trang nghiêm suốt
mười hai do-tuần, lại cho đánh trống kêu gọi mọi
người trong nước không được bán hoa mà nên đem
đến cho vua cúng dường Phật, vua cũng ra lệnh cho dân
chúng không được cúng dường Phật trước vua, lại
cho một vị đại thần cùng các nhạc công tấu nhạc,
đốt hương, tán hoa rồi đến thỉnh Phật.
Tiên
nhân Thiện Tuệ lúc ấy đang ở trong núi ngủ mơ
thấy năm giấc mộng đặc biệt: một là thấy thân
nằm trên biển cả, hai là thấy thân nằm gối đầu
lên núi Tu-di, ba là thấy chúng sinh trong biển cả chui
vào thân, bốn là thấy tay cầm mặt trời, năm là
thấy tay nắm mặt trăng. Những giấc mơ ấy làm cho
Tiên nhân kinh ngạc tỉnh giấc, trong lòng suy nghó:
“Giấc mộng hôm nay của ta không phải chuyện bình
thường nhưng giờ biết hỏi ai? Ta nên vào kinh thành
hỏi những bậc Thức giả”. Nghó xong Tiên nhân liền
khoác áo da nai, tay cầm bình nước, gậy, dù che đi
vào thành. Trên đường đi, ngang qua chỗ ở của năm
trăm vị thượng thủ ngoại đạo, Thiện Tuệ nghó: “Ta
nên đem giấc mộng hỏi những người này, đồng
thời xem họ tu hành thế nào”. Nghó rồi liền vào
cùng những người ngoại đạo ấy giảng luận đạo
lý, phá bỏ những ý kiến khác lạ làm cho năm
trăm người chịu khuất phục xin làm đệ tử và rất
tôn kính Tiên nhân, mỗi người dâng cúng một đồng
bạc, lại có năm trăm vị ngoại đạo khăc thấy
Thiện Tuệ biện tài thông minh nên sinh tâm vui theo.
Trong lúc trò chuyện, họ cho hay nay có Đức Như Lai
Phổ Quang ra đời. Tiên nhân Thiện Tuệ nghe được
lời đó toàn thân giật bắn, lông dựng đứng,
lòng vô cùng vui mừng vội chia tay với chúng ngoại
đạo. Các vị ngoại đạo hỏi:
–Thầy muốn đi đâu?
Tiên nhân đáp:
–Ta nay muốn đến cúng dường Đức Phật Phổ Quang.
Họ đều nói:
–Nếu Thầy đi, chúng tôi xin đi cùng.
Thiện Tuệ nói:
–Nay ta có duyên sự cần phải đi trước.
Thiện
Tuệ mang năm trăm đồng bạc vội lên đường ra đi,
các vị ngoại đạo buồn bã, bịn rịn từ giã trở về.
Thiện
Tuệ đến nơi thấy người của nhà vua đang sửa sang
đường đi, rưới nước thơm trên đất, treo tràng
phan bảo cái trang nghiêm, liền hỏi:
–Vì sao phải chuẩn bị trang nghiêm thế này?
Người của nhà vua đáp:
–Có Đức Phật ra đời hiệu là Phổ Quang, nay vua Đăng
Chiếu thỉnh Phật vào thành nên chúng tôi phải gấp
rút chuẩn bị, quét dọn, trang hoàng đường phố thật trang nghiêm.
Thiện Tuệ lại hỏi:
–Ông biết ở đâu bán hoa đẹp không? Đáp:
–Vua Đăng Chiếu đã cho đánh trống truyền lệnh các loài
hoa quý trong nước không được bán mà phải đem
tất cả đến cho nhà vua.
Thiện
Tuệ nghe thế trong lòng rất buồn, nhưng ý định mua hoa
không bỏ, vất vả đi hỏi khắp nơi tìm chỗ bán hoa,
tình cờ gặp được một thể nữ trong cung vì sợ
lệnh vua nên dấu kín bảy cành hoa sen trong bình đi
ngang qua. Do lòng chí thành của Thiệân Tuệ những
cành hoa bỗng trồi lên, vượt ra ngoài bình. Thiện
Tuệ từ xa trông thấy liền chạy vội theo kêu lớn:
–Xin chị dừng chân, hoa đó có bán không?
Nàng
thể nữ nghe thế rất ngạc nhiên nghó: “Ta giấu hoa
rất kín, tại sao người này thấy mà hỏi mua?”,
nhưng khi nhìn vào bình thấy quả là hoa đã ló ra
ngoài, trong lòng cảm thấy rất lạ, trả lời:
–Thưa anh, hoa sen xanh này tôi đem vào cung để cúng Phật
không thể bán được.
Thiện Tuệ nói:
–Cô nhường lại cho tôi năm cành hoa với giá năm mươi
đồng bạc được không?
Nàng
thể nữ trong lòng nghi hoặc, thầm nghó: “Hoa này chỉ
đáng giá vài đồng thế mà chàng trai này lại đòi
mua năm cành với giá đến năm mươi đồng bạc”. Nên liền hỏi:
–Anh dùng hoa này để làm gì?
Thiện Tuệ đáp:
–Nay có Đức Như Lai ra đời, vua Đăng Chiếu thỉnh Phật
vào thành nên tôi cần mua hoa này để cúng dường
Phật. Chị nên biết các Đức Phật, Như Lai rất khó
gặp, như hoa Ưu-đàm lâu lắm mới nở một lần.
Cô gái lại hỏi:
–Anh cúng dường Như Lai để cầu điều gì?
Thiện Tuệ đáp:
–Tôi cúng dường Phật vì muốn đạt được Nhất thiết
chủng trí để độ thoát vô lượng chúng sinh.
Lúc
ấy cô gái nghe Thiện Tuệ nói xong liền suy nghó:
“Chàng trai này dáng mạo trang nghiêm, thanh nhã, mặc
áo da nai, có lòng thành kính đến nỗi không tiếc
tiền bạc như thế”. Liền nói với Thiện Tuệ:
–Nay tôi xin tặng anh các đóa hoa này và nguyện đời
đời được sánh duyên cầm sắc.
Thiện Tuệ đáp:
–Tôi tu Phạm hạnh, cầu đạo giải thoát nên không thể
hứa nhận việc nhân duyên sinh tử.
Nàng thể nữ nói:
–Nếu không chấp nhận lời tôi thì anh không có hoa.
Thiện Tuệ nói:
–Nếu cô khăng khăng không chịu bán hoa thì tôi nhận lời
cô, nhưng tôi có lập nguyện luôn bố thí thuận theo
ý muốn của người xin, nếu sau này có người đến
xin tôi bố thí đầu, mắt, xương, tủy, hoặc vợ con
thì cô không được trái với hạnh nguyện của tôi.
Cô gái đáp:
–Thật là tốt lành! Xin tuân theo lời. Nay tôi là phụ nữ
yếu ớt không đi nhanh được, nếy anh đến trước,
xin mang giùm tôi hai cành hoa này dâng lên cúng Phật,
để Phật gia hộ tôi đời đời không quên lời
nguyện, dù đời sau anh có đẹp xấu vẫn không rời
xa, luôn ghi khắc trong lòng.
Bấy
giờ vua Đăng Chiếu cùng các con, quan lại,
Bà-la-môn… đem đầy đủ hương thơm hoa đẹp và
nhiều thứ khác ra khỏi thành nghinh tiếp Đức Phật
Phổ Quang, nhiều người dân trong nước cũng đi theo.
Lúc đó năm trăm đệ tử của Tiên nhân Thiện Tuệ
cùng bàn với nhau:
–Hôm nay đức vua, các quan và dân chúng đều đến chỗ
Phật, thầy chúng ta chắc cũng đi đến đó, vậy
chúng ta cũng nên đến đấy kính lễ Phật.
Bàn
xong họ liền khởi hành, đi được một đoạn không
xa thì gặp Tiên nhân Thiện Tuệ. Thầy trò gặp nhau
vui mừng vô cùng, liền cùng nhau đến nơi Đức Phật Phổ Quang.
Đến
nơi họ thấy vua Đăng Chiếu đã đến, đang lễ bái
và dâng cúng dường Phật đầu tiên, tiếp đến là
những đại thần cũng đến lễ và dâng cúng dường
Phật. Những hoa quý mà vua Đăng Chiếu và các quan
dâng cúng khi rải lên đều rơi xuống đất cả. Lúc
ấy Thiện Tuệ và năm trăm đệ tử thấy mọi người
cúng dường Phật xong, chàng chăm chú chiêm ngưỡng
dung nhan và những tướng tốt của Như Lai, lại càng
muốn cứu vớt tất cả nỗi khổ của chúng sinh và
cũng mong thành tựu đầy đủ trọn vẹn Nhất thiết
chủng trí. Do ước nguyện đó nên khi năm cành hoa
Thiện Tuệ rải ra liền trụ lại ở không trung và
biến thành một đài hoa, hai cành sen rải sau cũng trụ
lại ở không trung và chầu ở hai bên Đức Phật.
Bấy giờ vua và quan, dân cũng như Thiên, Long, Dạ-xoa,
Càn-thát-bà, A-tu-la, Ca-lâu-la, Khẩn-na-la,
Ma-hầu-la-già, Nhân và Phi nhân… thấy điều kỳ lạ
ấy đều ngợi khen cho là điều chưa từng có. Lúc
ấy Đức Phổ Quang Như Lai dùng trí tuệ vô ngại khen ngợi Thiện Tuệ:
–Quý hóa thay! Này thiện nam tử, ông tu theo hạnh này trải
qua vô lượng a-tăng-kỳ kiếp sau này sẽ thành Phật
hiệu là Thích-ca Mâu-ni Như Lai, Ứng Cúng, Chánh Biến
Tri, Minh Hạnh Túc, Thiện Thệ, Thế Gian Giải, Vô
Thượng Só, Điều Ngự Trượng Phu, Thiên Nhân Sư, Phật Thế Tôn.
Khi
Tiên nhân Thiện Tuệ được Phật thọ ký, có vô
lượng Thiên, Long, A-tu-la, Ca-lâu-la, Khẩn-na-la,
Ma-hầu-la-già, Nhân và Phi nhân… rải các loài hoa
quý đầy trong bầu trời rồi phát lời thệ nguyện:
“Trong tương lai, khi Thiện Tuệ thành Phật, chúng tôi
đều nguyện làm quyến thuộc của người”. Lúc đó
Đức Phổ Quang Như Lai liền thọ ký cho họ đều sẽ
được sinh ở quốc độ kia.
Sau
khi Như Lai thọ ký xong, thấy Thiện Tuệ để tóc của
một Tiên nhân, thân mặc áo da nai, Ngài muốn làm
cho Thiện Tuệ bỏ các y phục ấy liền biến vùng đất
thành một vũng bùn. Thiện Tuệ thấy Phật muốn đi
ngang vũng đất bùn dơ lấm, vội suy nghó: “Ta sao lại
để cho bàn chân có hàng ngàn đường vằn bánh xe
của Như Lai phải bước đi trên vũng sình này?”.
Nghó thế nên chàng liền cởi chiếc áo da nai trải
lên vũng lầy, nhưng không phủ kín được hết, Tiên
nhân liền xỏa tóc phủ kín chỗ đất bùn còn lại,
Đức Như Lai liền bước lên trên ấy đi qua, nhân đó lại thọ ký:
–Ông sau này sẽ thành Phật trong cõi ngũ trược ác thế
nhưng việc hóa độ trời người không vì thế mà
khó khăn, chắc chắn sẽ được như Ta vậy.
Khi
ấy Thiện Tuệ nghe Phật thọ ký như thế rất vui vẻ
phấn chấn, mừng vui vô hạn, lập tức liễu ngộ
pháp Không, thành bậc Vô sinh nhẫn, thân vọt lên
cao hơn bảy lần cây Đa-la, nói kệ ngợi khen Đức Phật:

Nhờ
có Bậc Đạo sư

Khiến
con được tuệ nhãn

Dạy
con pháp thanh tịnh

Xa
lìa mọi chấp trước.

Gặp
Đấng Thiên nhân Tôn

Nên
chứng Vô sinh nhẫn

Nguyện
sau này thành đạo

Được
như Đấng Lưỡng Túc.
Thiện
Tuệ nói kệ ngợi ca Đức Phật xong, từ không trung
hạ xuống đến trước Phật năm vóc cúi sát đất
cung kính đảnh lễ và thưa:
–Kính xin Đức Thế Tôn thương xót chấp thuận cho con được xuất gia.
Lúc
ấy Đức Phổ Quang Như Lai bảo:
–Quý hóa thay! Lành thay Tỳ-kheo!
Râu
tóc của Thiện Tuệ tự rụng, ca-sa mặc lên thân mà
thành Sa-môn. Lúc ấy có hai ông lão nghèo, mỗi
người nào đều có một trăm người thân đi theo
dự hội. Hai ông lão thấy Phật tướng tốt, oai đức
nghiêm trang, tự thấy khổ tâm vì quá nghèo không
có gì để cúng dường Phật. Đức Phật từ bi biết
được tấm lòng chí thành của họ nên biến vùng
đất phía trước trở nên đầy cỏ rác dơ bẩn. Hai
ông lão nhìn thấy rất vui mừng phát tâm dọn quét,
rưới nước sạch sẽ. Đức Như Lai Phổ Quang liền thọ ký cho họ:
–Trong vô lượng kiếp về sau, khi Đức Phật Thích-ca Mâu-ni
xuất hiện tại thế gian, hai vị sẽ là bậc Thanh văn
đệ nhất trong hàng đệ tử của Đức Phật ấy”.
Phật
thọ ký cho hai ông lão nghèo xong liền cùng với tám
vạn bốn ngàn Tỳ-kheo và vua Đăng Chiếu cùng tất
cả dân chúng đi vào thành Đề-bá-bà-để. Vào
thành xong vua Đăng Chiếu cùng quyến thuộc phụng sự
cúng dường Phật và tám vạn bốn ngàn vị Tỳ-kheo
đủ các nhu cầu cần thiết.
Đến
năm bốn vạn tuổi, nhà vua nhường ngôi cho con rồi
cùng quyến thuộc của vua và phu nhân gồm tám vạn
bốn ngàn người cùng đến xin Phật xuất gia tu đạo
và đều đạt được các Tam-muội, Đà-la-ni.
Tỳ-kheo
Thiện Tuệ cũng đi theo Phật nhận sự cúng dường
của nhà vua cho đến bốn vạn năm đối với các
pháp đều đạt được Tam-muội sâu xa, hóa độ vô
số chúng sinh. Một hôm Thiện Tuệ thưa với Đức Phật:
–Bạch Thế Tôn, trước đây, khi con còn tu trong núi đã
thấy năm giấc mộng, xin Đức Thế Tôn giải thích cho con hiểu.
Tỳ-kheo
Thiện Tuệ liền kể rõ năm giấc mộng. Phật dạy:
–Lành thay! Nếu ông muốn hiểu ý nghóa của các điềm mộng
đó, ta sẽ nói rõ cho ông. Thấy nằm trong biển cả
tức là ông sẽ ở trong biển lớn sinh tử. Thấy
nằm gối lên núi Tu-di là điềm báo rằng ông sẽ ở
trong sinh tử đạt Niết-bàn. Thấy chúng sinh trong biển
lớn chui hết vào thân ông tức là nhờ ông mà
chúng sinh trong bể sinh tử sẽ được quy y đạo pháp.
Thấy tay cầm mặt trời tức là ông sẽ đạt trí
tuệ, hào quang chiếu khắp thế giới. Còn thấy tay
cầm mặt trăng tức là ông sẽ đi vào cõi sinh tử
dùng các pháp phương tiện mát dịu hóa độ chúng
sinh, khiến chúng sinh thoát khỏi khổ não. Các giấc
mộng ấy đều báo trước tương lai ông sẽ thành Phật.
Tỳ-kheo
Thiện Tuệ nghe Phật dạy xong, lòng vui thích vô cùng
liền cung kính đảnh lễ Phật rồi lui ra. Sau đó một
thời gian ngắn, Đức Phổ Quang Như Lai nhập Niết-bàn,
Tỳ-kheo Thiện Tuệ giữ gìn chánh pháp trong suốt hai
vạn năm, dùng giáo lý tam thừa hóa độ, đem lại
lợi ích cho chúng sinh nhiều không kể xiết. Sau khi
mạng chung, Tỳ-kheo Thiện Tuệ sinh lên cõi trời làm
một trong bốn vị Thiên vương, cũng dùng pháp tam thừa
hóa độ Thiên chúng. Hết thọ mạng ở cõi trời
thì sinh xuống nhân gian làm Chuyển luân thánh vương
trị bốn châu thiên hạ, có đủ bảy thứ báu: một
là bánh xe báu bằng vàng, hai làvoi trắng, ba là
ngựa báu lông xanh, bốn là viên minh châu báu, năm
là ngọc nữ báu, sáu là vị thần cai quản các kho
báu ở thế gian, bảy là vị thần tướng thống lãnh
thần binh. Vua có một ngàn người con đều rất mạnh
mẽ oai hùng, có thể hàng phục mọi đoàn quân thù
địch. Vua cai trị bằng chánh pháp, khiến nhân dân
không ai phải lo buồn, thường đem mười điều thiện
giáo hóa nhân dân. Sau khi vua qua đời được sinh
lên cõi trời Đao-lợi làm vị Thiên chủ nơi này.
Khi hết thọ mạng trở lại làm Chuyển luân thánh
vương, sau đó lại sinh lên cõi trời Phạm thiên thứ
bảy. Cứ thế, có lúc sinh lên trời làm Thiên
vương, khi lại sinh ở thế gian làm vua Thánh, trải qua
ba mươi sáu lần như thế, rồi có lúc làm tiên, có
lúc làm ngoại đạo lục sư, có lúc sinh vào dòng
Bà-la-môn, có lúc làm vị vua nước nhỏ, cứ thế
luân chuyển không thể kể xiết.
Khi
đầy đủ công hạnh đạt quả vị Thập địa, là
Bồ-tát Nhất sinh bổ xứ, gần đắc Nhất thiết chủng
trí, Bồ-tát Thiện Tuệ sinh sang cung trời Đâu-suất,
có tên là Thánh Thiện Bạch. Bồ-tát giảng nói
chánh pháp hóa độ các vị Thiên chủ và chư Thiên
khiến họ biết được hạnh nguyện của vị Bồ-tát
Nhất sinh bổ xứ. Bồ-tát cũng hiện vô số thân ở
các quốc độ mười phương tùy duyên thuyết pháp
độ sinh. Đến khi sắp hạ sinh để tu tập thành tựu
Phật quả, Bồ-tát đã xem xét năm điều: một là
xem chúng sinh căn tánh đã thành thục chưa, hai là
đã đến lúc giáng sinh chưa, ba là xem quốc thổ nào
phù hợp, bốn là xem các dòng họ nào cao quý, năm
là xem nhân duyên trong quá khứ ai thật xứng đáng
là cha mẹ mình. Xem xét năm điều ấy rồi, Bồ-tát
suy nghó: “Những chúng sinh hôm nay chính là những
chúng sinh mà khi Ta mới phát tâm đã nguyện độ,
nay căn tánh họ đã thành thục có thể thấu hiểu
và tu theo pháp vi diệu thanh tịnh. Trong Tam thiên đại
thiên thế giới chỉ có vương thành Ca-tỳ-la ở cõi
Diêm-phù-đề là trung tâm, trong các dòng họ thì họ
Thích-ca là dòng họ đứng đầu trong dòng dõi của
Thánh vương Cam Giá ngày xưa”. Lại xét các đời
quá khứ của vua Bạch Tịnh và phu nhân đều rất đoan
chính, thật xứng đáng làm cha mẹ của Ngài. Bồ-tát
lại xem xét về thọ mạng dài hay ngắn của Ma-da phu
nhân thì thấy phu nhân mang thai Thái tử đủ mười
tháng, sau khi sinh Thái tử, bảy ngày sau qua đời.
Bồ-tát lại nghó: “Nếu Ta giáng sinh ngay bây giờ
thì chư Thiên sẽ không được nhiều lợi ích”, nên
liền hiện năm tướng để chư Thiên biết đã đến
lúc Bồ-tát sắp hạ sinh tu hành thành Phật: một là
mắt Bồ-tát máy động, hai là hoa trên đầu héo đi,
ba là áo dính bụi, bốn là dưới nách mồ hôi xuất
ra, năm là vui thích rời tòa của mình. Bấy giờ, chư
Thiên thấy Bồ-tát hiện ra những tướng lạ nên
lòng rất kinh sợ, các lỗ chân lông trên người
xuất huyết như mưa cùng nói với nhau chắc không bao
lâu nữa Bồ-tát sẽ xa chúng ta. Bồ-tát lại hiện
ra năm điềm lành: một là phóng hào quang lớn chiếu
khắp Tam thiên đại thiên thế giới; hai là địa cầu
hiện ra mười tám tướng chấn động, núi Tu-di, nước
biển, các cung điện của chư Thiên đều rung động; ba
là cung điện, nhà cửa của chúng Ma vương đều biến
mất; bốn là mặt trời, mặt trăng cùng các vì sao
không sáng được; năm là tám bộ chúng trời,
rồng… thân thể đều rung động không tự kiềm chế được.
Lúc
ấy chư Thiên ở cung Đâu-suất thấy Bồ-tát hiện
năm tướng lạ, rồi nhìn ra bên ngoài lại thấy năm
điều lành hy hữu nên cùng nhau đến trước Bồ-tát đảnh lễ, thưa:
–Thưa Tôn giả, hôm nay chúng tôi thấy những điều lạ,
thân thể rung động không tự chủ được, xin Bồ-tát
giảng giải cho biết điều gì đã xảy ra.
Bồ-tát đáp:
–Này các thiện nam tử, mọi vật ở đời đều vô
thường. Ta không bao lâu nữa sẽ rời khỏi cung trời
giáng sinh ở cõi Diêm-phù-đề.
Chư
Thiên nghe thế buồn bã khóc lóc, lòng rất lo phiền,
toàn thân ửng đỏ như hoa Ba-la-xà. Có vị không còn
ưa thích chỗ ngồi của mình nữa, có vị bỏ hết tất
cả đồ trang sức, có người lảo đảo ngã ra đất
mê man, có người than thở cho nỗi khổ vô thường.
Lúc đó có một Thiên tử nói kệ:

Bồ-tát
ở nơi đây

Cho
chúng tôi pháp nhãn.

Nay
sắp đi xa rồi

Chúng
tôi như mù mắt

Cũng
như muốn qua sông

Bỗng
dưng mất cầu thuyền

Chẳng
khác nào trẻ thơ

Bỗng
mất đi mẹ hiền

Chúng
tôi cũng như vậy

Không
còn nơi tựa nương

Trôi
dạt theo sinh tử

Mãi
không được xuất ly

Chúng
tôi trong đêm tối

Chìm
đắm trong ngu si

Mất
Bậc Đại Y Sư

Chúng
tôi, ai sẽ cứu

Nằm
trên giường vô minh

Mãi
trầm trong biển ái

Hết
nghe được giáo ngôn

Biết
bao giờ giải thoát.
Bồ-tát
thấy chư Thiên buồn thảm ảo não, lại nghe bài kệ
bày tỏ lòng lưu luyến như thế, nên dùng giọng Từ
bi vỗ về chư Thiên:
–Này các thiện nam, con người có sinh phải có chết; yêu
thương, hội họp phải có ngày xa cách. Từ cõi trời
Sắc cứu cánh đến địa ngục Vô gián, tất cả
chúng sinh đều bị lửa vô thường thiêu đốt, do
vậy các vị không nên chỉ vì Ta mà sinh quyến luyến
thảm sầu. Nay Ta và các vị chưa thoát khỏi lò lửa
sinh tử, moi người dù giàu nghèo, sang hèn cũng đều
không thoát khỏi điều đó.
Bồ-tát liền nói kệ:

Các
hành vô thường

Là
pháp sinh diệt

Hết
sinh diệt rồi

Tịch diệt là vui.
Bồ-tát
bảo với chư Thiên:
–Bài kệ này chính là lời của tất cả chư Phật trong quá
khứ đã nói. Tánh tướng của các hành đều như
vậy, các vị chớ có buồn rầu. Ta đã ở trong cõi
sinh tử vô lượng kiếp đến nay, chỉ còn một lần
sinh tử nữa, không lâu Ta sẽ thoát khỏi các hành.
Các vị nên biết nay là lúc phải độ thoát cho chúng
sinh nên Ta xuống nước Ca-tỳ-la nơi cõi Diêm-phù-đề,
sinh vào dòng họ Cam Giá thuộc họ Thích-ca của vua
Bạch Tịnh, sau đó lìa xa cha mẹ vợ con, bỏ ngôi
Chuyển luân vương xuất gia học đạo, siêng năng tu
tập khổ hạnh, hàng phục ma quân, đạt Nhất thiết
chủng trí, giảng nói diệu pháp mà tất cả thế gian
trời người, chư ma cũng không thể giảng nói được.
Lại theo cách thức chư Phật quá khứ đã làm để
đem lại lợi ích cho tất cả trời, người, dựng
lên ngọn cờ chánh pháp, bẻ gãy cờ ma đạo, làm
khô cạn biển phiền não, đưa chúng sinh đi vào tám
đường chánh, dùng các pháp ấy khai ngộ cho họ,
lập đại pháp hội mời chư Thiên nhân đến, lúc
ấy các vị cũng sẽ có mặt trong pháp hội ấy, được
ăn cơm pháp. Do nhân duyên ấy các vị không nên buồn rầu nữa.
Bồ-tát lại nói kệ:

Trong
thời gian ngắn nữa

Ta
xuống cõi Diêm-phù

Tại
thành Ca-tỳ-la

Nơi
cung vua Bạch Tịnh

Xa
song đường thân quyến

Bỏ
ngôi vị Luân vương

Xuất
gia tìm học đạo

Đạt
Nhất thiết chủng trí

Cờ
chánh pháp dựng cao

Biển
phiền não sẽ cạn

Đóng
kín cửa ác đạo

Mở
rộng tám đường chánh

Lợi
ích cả trời người

Nhiều
không sao kể xiết

Vì
những nhân duyên ấy

Các vị chớ sầu khổ.
Khuyên
nhủ xong, Bồ-tát từ các lỗ chân lông phóng ra
luồng hào quang rực rỡ. Chư Thiên vừa nghe lời kệ
lại thấy hào quang nên hết sức vui mừng, tiêu tan
mọi buồn khổ. Mọi người đều nghó không lâu
Bồ-tát sẽ thành Bậc Chánh Giác.
Bấy
giờ Bồ-tát thấy thời điểm giáng trần đã đến,
liền cỡi voi trắng sáu ngà rời cung Đâu-suất, có
vô lượng chư Thiên tấu các loại nhạc, thắp các
loại hương quý, rải các thứ hoa đi theo Bồ-tát
tràn đầy hư không, phóng ánh sáng lớn chiếu khắp
mười phương. Đúng ngày tám tháng tư, khi sao mai vừa
mọc, Bồ-tát liền giáng thần nơi thai mẹ.
Lúc
ấy Ma-da phu nhân trong giấc điệp, mộng thấy Bồ-tát
cỡi voi trắng sáu ngà từ không trung đến nhập vào
hông bên phải, thân hiện ra như ngọc lưu ly, thân
thể phu nhân an ổn khoan khoái như uống nước cam lộ,
nhìn lại thân mình thấy sáng rực rỡ như có mặt
trời mặt trăng chiếu rọi, trong lòng vô cùng vui
mừng. Thấy điềm mộng xong phu nhân giật mình tỉnh
giấc cho là giấc mộng hiếm có, liền đến cung vua
Bạch Tịnh thưa với nhà vua:
–Thiếp vừa nằm mộng thấy một giấc mơ thật lạ lùng.
Vua nói:
–Ta cũng mơ thấy có một luồng ánh sáng lớn, lại thấy
phu nhân dung mạo khác hẳn ngày thường. Phu nhân hãy
nói về giấc mộng của mình xem sao.
Phu
nhân dùng lời kệ nói về giấc mộng của mình cho vua nghe:

Thấy
người cỡi voi trắng

Trong
sáng như trời trăng

Đế
Thích và Phạm thiên

Đều
cầm những cờ báu

Thắp
hương rải hoa trời

Lại
tấu các Thiên nhạc

Đầy
dẫy khắp không trung

Quây
quần mà giáng trần

Đi
vào hông phải thiếp

Giống
như ngọc lưu ly

Nay
trình với đại vương

Điềm gì xin bày tỏ.
Nghe
phu nhân kể về các điềm tướng tốt đẹp trong giấc
mộng, vua Bạch Tịnh vui vẻ vô cùng, liền truyền sai
người mời một vị Bà-la-môn giỏi thuật tướng số
đến cúng dường hương hoa, trai thực. Sau khi cúng
dường xong, vua và phu nhân thuật lại các điềm lành
đã thấy trong giấc mộng của hoàng hậu. Vua nói với vị Bà-la-môn:
–Xin ngài giải thích xem giấc mộng đó có gì lạ thường?
Vị
Bà-la-môn nghe qua giấc mộng liền thưa:
–Hoàng hậu đang mang thai một Thái tử có các tướng tốt
không thể nói hết. Nay chỉ nói sơ lược cho Đại
vương rõ. Đại vương nên biết vị Thái tử mà phu
nhân đang mang thai trong bụng kia chắc chắn sẽ làm vẻ
vang cho dòng họ Thích của ngài. Khi nhập thai có ánh
sáng rực rỡ; lại có Đế Thích, Phạm thiên quây
quần đưa tiễn, đó là điềm lành của Bậc Chánh
Giác. Nếu không xuất gia, Thái tử sẽ là một vị
Chuyển luân thánh vương cai trị bốn châu thiên hạ,
bảy thứ báu tự đến, có đủ một ngàn người con.
Vua
nghe lời đoán của thầy tướng tự cảm thấy mình
thật là may mắn, hạnh phúc vui vẻ cùng cực, liền
dùng vàng bạc, châu báu, voi ngựa, xe cộ cúng dường
và ban một thôn ấp cho vị thầy tướng Bà-la-môn.
Ma-da phu nhân cũng ban cho vị ấy các thể nữ và đồ
châu báu của mình.
Từ
khi Bồ-tát giáng thai, Ma-da phu nhân thường ngày tu
tập sáu pháp Ba-la-mật. Bà chỉ dùng những món ăn,
nước uống của chư Thiên đem đến nên không còn ưa
thích vị ngon của các món ăn uống ở thế gian. Bấy
giờ Tam thiên đại thiên thế giới đều sáng rực
luôn. Những nơi mặt trời, mặt trăng chưa rọi tới
thì lúc đó cũng rực sáng khiến chúng sinh trong
những cõi tối tăm bỗng được nhìn thấy nhau, họ
bàn luận: “Sao ở đây bỗng nhiên lại có chúng
sinh?”. Cũng vào lúc ấy khắp Tam thiên đại thiên
thế giới rung chuyển theo mười tám cách, gió mát
lành và hương thơm thổi đến từ bốn hướng, người
bệnh tật được lành, kẻ nhiều tham, sân, si cũng đều dừng bớt.
Bấy
giờ ở cung trời Đâu-suất có vị Thiên tử suy
nghó: “Nay Bồ-tát giáng sinh vào cung vua Bạch Tịnh,
vậy ta cũng hạ sinh nhân gian để khi Bồ-tát thành
Phật ta sẽ là người đầu tiên làm quyến thuộc
của người, cúng dường và nghe Phật thuyết pháp”.
Nghó rồi vị Thiên tử ấy liền hạ sinh vào gia tộc
Minh Nguyệt ở thành Vương xá. Có nhiều vị Thiên tử
cũng phát nguyện hạ sinh và các tầng lớp từ
Chiên-đà-la đến hàng vương gia vọng tộc. Có vị
Thiên tử sinh vào nhà vương tộc ở nước Xá-vệ,
có vị sinh vào nhà vương tộc ở nước
Thâu-la-quyết-xoa, có vị sinh vào nhà vương tộc ở
nước Độc tử, có vị sinh ở nhà vương tộc nước
Bạt-la, có vị sinh vào gia đình vương tước ở nước
Lô-la, có vị sinh vào nhà vương tước ở nước
Xoa-thi-la, hoặc có vị sinh vào nhà vương tộc ở nước
Câu-la-bà, có vị Thiên tử sinh ở gia đình
Bà-la-môn, có những vị sinh vào nhà các tầng lớp
Trưởng giả, Cư só, Tỳ-xá, Thủ-đà-la; lại có năm
trăm vị Thiên tử sinh vào dòng họ Thích. Tổng cộng
có chín mươi chín ức vị Thiên tử sinh xuống nhân
gian. Lại có chư Thiên ở cõi trời Tha hóa tự tại
cho đến cõi Tứ Thiên vương cũng sinh xuống trần
gian, số lượng không sao kể xiết. Các vị Thiên vương
ở cõi Sắc giới và quyến thuộc cũng sinh xuống
nhân gian làm Tiên nhân.
Ngay
khi còn trong thai, Bồ-tát vẫn đi đứng nằm ngồi
không chướng ngại và cũng không làm cho mẹ đau
đớn. Bồ-tát ở trong thai mẹ buổi sáng thuyết pháp
cho chư Thiên ở cõi Sắc giới, buổi trưa thuyết
pháp cho chư Thiên ở Dục giới, buổi chiều thuyết
giảng cho các loài quỷ thần, ban đêm cũng thế…
Bồ-tát đã làm lợi ích cho vô số chúng sinh.
Lúc
Bồ-tát còn trong thai, nếu có vị phu nhân hay thể nữ
nào đến lễ bái cúng dường mà cầu chúc Thái tử
sau này thành vị Chuyển luân thánh vương thì lòng
Bồ-tát không vui, còn người nào cầu chúc sau này
thành Bậc Nhất Thiết Chủng Trí thì Bồ-tát rất vui
mừng. Bồ-tát ở trong thai đến tháng thứ mười
thì thân thể hoàn bị, các tướng tốt hiện đủ và
cũng khiến cho Thánh mẫu các căn an tịnh, thích ở
nơi vắng vẻ, không thích ở chốn náo nhiệt, ồn ào.
Khi
ấy vua Bạch Tịnh suy nghó: “Phu nhân mang thai đã đủ
ngày tháng rồi nhưng sao không có dấu hiệu gì báo
sự sinh nở cả”. Vua vừa nghó thế thì phu nhân cho
người đến thưa vua là người muốn đến vườn hoa
ngoạn cảnh. Vua nghe thế trong lòng rất vui mừng, lập
tức truyền cho quan quân dọn dẹp sạch sẽ vườn hoa
Lâm-tỳ-ni, lại cho cắt tỉa, sửa sang và thêm nhiều
hoa đẹp trong vườn. Các dòng suối, ao tắm đều làm
cho trong sạch. Các bao lơn tầng cấp đều được trang
hoàng bằng bảy thứ báu. Trong vườn có những
giống chim quý như Phỉ thúy, Oan ương, Loan phụng,
Phượng hoàng và những giống loại chim lạ khác.
Lại treo cờ phướn, dựng lọng tán, rải hoa đốt
hương, tấu nhạc, làm cho khu vườn thật giống như
vườn Hoan hỷ của trời Đế Thích. Vua còn truyền
làm sạch sẽ nghiêm trang những lối đi trong vườn,
sửa soạn trang sức mười vạn cỗ xe thất bảo, mỗi
xe được chạm khắc, trang trí toàn những hình ảnh
trang nghiêm đẹp đẽ. Bên ngoài vườn có bốn đội
binh là tượng binh, mã binh, xa binh và bộ binh. Lại
tuyển trong cung những thể nữ có dung nhan đoan chánh,
không già, không trẻ, tâm tính hiền hòa, thông minh
sáng suốt, số lượng ước tính có tám vạn bốn
ngàn người để hầu hạ Ma-da phu nhân. Lại truyền
tám vạn bốn ngàn đồng nữ thanh tú đeo chuỗi quý
đẹp và cầm hương hoa đến trước chờ nơi vườn
Lâm-tỳ-ni. Lại truyền cho phu nhân của các quan trong
triều cũng đi theo hầu. Lúc Ma-da phu nhân lên xe, tất
cả đại thần và thể nữ chỉnh tề vây quanh cùng đi
theo đến vườn Lâm-tỳ-ni. Tám bộ chúng trời,
rồng… khi ấy cũng đi theo đầy trên không trung. Khi
phu nhân vào vườn, các căn của người đều thanh
tịnh, lại đúng mười tháng mang thai.
Lúc
đó là ngày mồng tám tháng tư. Khi mặt trời vừa
lên, phu nhân thấy cây đại thọ Vô ưu trong vườn
đang nở hoa đẹp đẽ, tỏa hương thơm ngát, cành lá
sum suê, vô cùng xanh tốt bèn đưa tay phải lên muốn
vịn cành để hái hoa, Bồ-tát liền rời khỏi thai từ
hông phải của mẹ. Dưới cội cây Vô ưu lúc đó
xuất hiện bảy đóa hoa sen lớn bằng bánh xe, Bồ-tát
liền tự đi bảy bước trên những đóa sen, đưa tay
phải lên, nói tiếng nói như tiếng Sư tử oai vệ:
–Từ trên trời đến cõi nhân gian, Ta là tối tôn tối
thắng. Vô lượng kiếp trôi lăn trong sinh tử đến
đây đã dứt, Ta sinh ra đời để đem lại lợi ích
cho tất cả trời người.
Khi
Thái tử nói những lời ấy xong, bốn vị Thiên vương
lập tức dùng tấm lụa trời đỡ thân Thái tử
đặt lên ghế báu, có Thích Đề-hoàn Nhân cầm lọng
báu, Đại phạm Thiên vương cầm bạch phất đứng
hầu hai bên. Các vị Long vương như Nan-đà Long vương,
Ưu-ba-nan-đà Long vương từ trên không tuôn xuống hai
dòng nước thanh tịnh, một dòng ấm áp, một dòng
mát mẻ để tắm cho Thái tử. Lúc ấy thân Thái tử
ánh lên màu vàng ròng, đủ ba mươi hai tướng,
phóng ánh hào quang lớn soi thấu ba ngàn đại thiên
thế giới. Trời rồng cùng tám bộ chúng cũng ở
trên không trung tấu nhạc, ca hát, ngợi khen, đốt
hương rải hoa, tung Thiên y và chuỗi anh lạc rơi xuống
đầy ngập, nhiều không thể đếm hết.
Ma-da
phu nhân từ khi sinh Thái tử, thân tâm an vui, không
có các nỗi khổ, vui mừng phấn chấn. Dưới cội
cây Vô ưu, nơi Phu nhân hạ sinh Thái tử lần lượt
tự nhiên hiện ra bốn cái giếng, nước trong giếng
thơm ngát và trong sạch, đủ tám công đức. Bấy
giờ Ma-da phu nhân cùng các quyến thuộc tùy theo nhu
cầu mà sử dụng nước ấy để tẩy tịnh thân thể.
Lại có các thần Dạ-xoa bảo vệ Phu nhân và Thái tử.
Ngay
lúc đó từ loài người trong cõi Diêm-phù-đề
đến chư Thiên ở cõi trời Sắc cứu cánh, tuy đã
xa lìa mọi cảm thọ hỷ lạc nhưng đều vui vẻ ngợi
khen Bậc Nhất Thiết Chủng Trí nay đã xuất hiện ở
đời làm lợi ích cho vô số chúng sinh và mong Thái
tử sớm thành đạo Chánh giác, chuyển bánh xe Pháp
độ khắp chúng sinh. Chỉ có Ma vương là rầu ró ngồi
không yên. Cũng trong lúc ấy trời đất bỗng sinh ba
mươi bốn điềm lành: một là mười phương thế giới
đều sáng rực; hai là ba ngàn đại thiên thế giới
rung chuyển theo mười tám cách, gò đồi trở nên
bằng phẳng; ba là tất cả những cây khô đều xanh
tươi, sum suê trở lại, trong vương quốc bỗng sinh ra
những loài cây lạ; bốn là trong vườn sinh trái
ngọt lạ; năm là trên đất bỗng sinh hoa sen báu lớn
bằng bánh xe; sáu là những kho báu trong đất đều
tự nhiên hiện ra; bảy là những kho báu bỗng phát
ra ánh sáng lớn; tám là những y phục tốt đẹp
của chư Thiên bỗng rơi xuống; chín là các dòng sông
bỗng trở nên êm đềm trong mát; mười là gió
ngừng thổi, trời không mây, bầu trời trong xanh,
tươi sáng; mười một là mùi hương thơm ngát từ
bốn phương bay lại, mưa nhỏ rơi xuống thấm nhuần,
làm sạch cát bụi; mười hai là những người bệnh
tật trong nước bỗng nhiên khỏe mạnh; mười ba là
những đền đài trong nước không chỗ nào không
sáng sủa, ánh sáng của đèn đuốc đều bị lu mờ;
mười bốn là mặt trời, mặt trăng, sao trời đứng
yên không di chuyển; mười lăm là sao Tỳ-xá-khư
hiện ra trong nhân gian để hầu Thái tử khi sinh ra;
mười sáu là các vua trời cõi Phạm thiên cầm
lọng quý che trên cung vua; mười bảy là các bậc
thầy của chư Tiên trong tám phương đem những thứ
quý báu đến để dâng cúng; mười tám là những
thức ăn trăm vị của chư Thiên tự hiện ra trước
mặt; mười chín là bỗng hiện rất nhiều bình quý
chứa đầy nước cam lộ; hai mươi là xe quý của chư
Thiên chở nhiều vật quý báu đến; hai mươi mốt là
rất nhiều voi trắng trên đầu cài hoa sen đến đứng
trước điện; hai mươi hai là đoàn ngựa báo lông
xanh tự nhiên đến; hai mươi ba là có năm trăm con
Sư tử trắng từ Tuyết sơn xuất hiện nhưng đã dứt
hết tính ác, hiền lành sắp thành hàng trước
thành; hai mươi bốn là các Thiên nữ ở cõi trời
tấu nhạc giữa hư không; hai mươi lăm là những
ngọc nữ ở cõi trời đều cầm những phất trần
Khổng tước hiện ra trên tường của cung điện; hai
mươi sáu là những ngọc nữ ở cõi trời tay cầm
bình vàng chứa đầy nước thơm đứng khắp trên
không trung; hai mươi bảy là chư Thiên khen ngợi công
đức của Thái tử; hai mươi tám là địa ngục dừng
nghỉ, không hiện ra các cảnh đau khổ ác độc; hai
mươi chín là các loại độc trùng đều biến mất,
những loài chim dữ trở nên hiền lành; ba mươi là
những ác nghi thức, luật lệ ác độc đồng thời
đổi thành yêu thương, hiểu biết; ba mươi mốt là
phụ nữ đang mang thai trong nước đều sinh con trai, có
bao nhiêu bệnh đều lành; ba mươi hai là tất cả thọ
thần đều hiện thành hình người đến hầu hạ lễ
bái; ba mươi ba là các quốc vương khác đều mang
cống phẩm quý báu đến thần phục; ba mươi bốn là
tất cả trời người không nói những gì không hợp lúc.
Khi
ấy các thể nữ thấy những điềm lành ấy đều vô
cùng mừng vui, nói với nhau:
–Thái tử sinh ra có những điềm tốt đẹp như thế, mong
rằng người sẽ sống lâu, không tật bệnh đau khổ
để chúng ta khỏi phải buồn rầu.
Nói
xong, họ lấy khăn bông mềm đỡ bồng Thái tử đến
chỗ phu nhân, có Tứ Thiên vương trên hư không cung
kính đi theo, trời Đế Thích cầm lọng che, ở trên
có hai mươi tám vị đại quỷ thần vương ở bốn góc vườn để bảo vệ.
Lúc
ấy có một nàng cung nữ thông minh, lanh lợi từ
vườn Lâm-tỳ-ni chạy về cung đến chỗ vua Bạch Tịnh trình tâu:
–Đại vương có uy đức nay lại càng tăng thêm vì phu nhân
vừa sinh Thái tử dung mạo đoan chính, đủ ba mươi hai
tướng tốt và tám mươi vẻ đẹp. Lúc sinh ra người
đi bảy bước trên những đóa sen, tay phải chỉ lên
trời thốt ra những lời như tiếng Sư tử: “Trên
trời cho đến cõi người, Ta là tối tôn, tối
thắng. Vô số kiếp sinh tử đến đây đã chấm dứt,
Ta sinh ra đời để đem lại lợi ích cho tất cả trời
người”, và còn bao nhiêu điềm lành không thể kể hết.
Vua
nghe tin ấy vô cùng sung sướng, không thể kềm chế
được liền cởi ngay xâu chuỗi ngọc đang đeo nơi
thân thưởng cho nàng cung nữ. Ngay lập tức vua
truyền lệnh chuẩn bị bốn đội binh cùng với vương
quyến trong cung và mười vạn người trong họ Thích
thẳng đến vườn Lâm-tỳ-ni. Khi tới nơi thấy có
đầy đủ Thiên long bát bộ chúng trong vườn, đến
chỗ phu nhân lại thấy thân tướng Thái tử tốt
đẹp lạ thường, vua vô cùng vui mừng phấn chấn,
giống như sóng lớn trên sông, biển, ôm lòng sợ
sệt lo mạng mình sống ngắn ngủi, ví như núi chúa
Tu-di vốn không thể rung động, nhưng khi đại địa rung
chuyển thì núi ấy mới rung động. Vua Bạch Tịnh tánh
vốn trầm tónh, nhưng nay thấy Thái tử thì lại nửa
mừng nửa sợ, Ma-da phu nhân tính tình vốn nhu hòa
nay sinh Thái tử thấy có những điềm lành lạ nên
càng hiền dịu hơn nữa. Lúc đó vua Bạch Tịnh chắp
tay lễ các Thiên thần rồi tiếp đến bồng Thái tử
đặt lên xe voi bảy báu rồi cùng các quan, thể nữ
trong hậu cung, có chư Thiên tấu nhạc trên không trung
theo hộ vệ cùng đi vào thành. Vua và những người
họ Thích chưa biết Tam bảo nên đem Thái tử đến
đền thờ chư Thiên. Thái tử vừa đến đền thì
tượng Phạm thiên liền rời khỏi chỗ ngồi xuống
lễ dưới chân Thái tử và nói với nhà vua:
–Đại vương nên biết nay Thái tử là Bậc Tôn Kính trong
cõi trời người, các vị Thiên thần trong hư không
đều kính lễ, đại vương không thấy sao mà đưa Thái
tử đến đây lễ chúng tôi?
Vua
và các quan cùng những người họ Thích trong ngoài
đều nghe thấy thế càng ngạc nhiên cho là điều chưa
từng có, liền đưa Thái tử rời khỏi đền chư
Thiên trở về cung.
Vào
dịp này trong dòng họ Thích có năm trăm người con
trai được sinh ra cũng cùng một ngày với Thái tử.
Cùng lúc trong chuồng những con voi của nhà vua cũng
sinh ra voi trắng, ngựa sinh ngựa trắng, trâu dê sinh
ra những con lông có năm màu… như thế có đến
năm trăm loài. Các cung nữ trong hoàng gia cũng hạ
sinh năm trăm người con trai. Năm trăm kho báu ẩn
trong đất cũng tự nhiên hiện ra, mỗi kho lại có
bảy kho khác quây quần chung quanh. Thương gia từ các
nước lớn đem đến kinh thành dâng lên nhà vua
những bảo vật lấy từ biển. Nhà vua hỏi các thương nhân:
–Các người xuống biển lấy những châu báu này chắc chỉ
gặp thuận lợi, không gặp khó khăn phải không? Mọi
người đều được đầy đủ, an ổn trở về chứ?
Các
thương nhân thưa:
–Tâu đại vương, trên đường đi rất yên ổn.
Vua
nghe tâu rất vui mừng liền cho mời các vị Bà-la-môn
đến để cúng dường nhiều loại, nào voi, ngựa,
châu báu, ruộng vườøn, tôi tớ. Sau khi cúng dường,
vua liền đưa Thái tử đến nhờ họ đặt tên.
Các
vị Bà-la-môn bàn với nhau rồi tâu vua:
–Lúc Thái tử sinh, tất cả kho báu đều hiện ra, tất cả
những điều hiện ra đều là điềm lành, do vậy nên
đặt tên cho Thái tử là Tát-bà Tất-đạt.
Các
vị Bà-la-môn vừa nói xong thì từ hư không chư
Thiên đánh trống, đốt hương, rưới hoa và cùng hô lớn:
–Lành thay! Tát-bà Tất-đạt!
Lúc
ấy có tám vị vua cũng như vua Bạch Tịnh trong ngày ấy
sinh được Thái tử, các quốc vương ấy ai cũng vui
mừng cho rằng nay ta sinh con có những điềm kỳ lạ
mà không biết đó là điềm lành của Thái tử
Tát-bà Tất-đạt vậy. Họ đều mời các vị
Bà-la-môn đến để đặt tên cho các thái tử ấy,
chẳng hạn thái tử ở thành Vương xá có tên là
Tần-tỳ-sa-la, thái tử ở nước Xá-vệ có tên là
Ba-tư-nặc, thái tử ở nước Thâu-la-câu-tra tên
là Câu-yết-bà, thái tử nước Độc Tử tên là
Ưu-đà-diên, thái tử của nước Lư-la tên là Tật
Quang, thái tử nước Đức-xoa-thi-la tên là
Phất-ca-la, thái tử của nước Ta-la-câu-la-bà tên là Câu-la-bà.
Bấy
giờ vua Bạch Tịnh ra lệnh các quan đi khắp nơi tìm
mời những bậc thông minh, giàu kiến thức, nhiều
trí tuệ, biết xem tướng giỏi, là bậc có tri thức
nhất trong đời. Các quan được lệnh liền đi khắp
nơi để tìm kiếm. Vua lại cho xây một tòa điện lớn
nơi vườn sau với cửa sổ, bao lơn, tầng cấp đều
được trang hoàng đẹp đẽ bằng bảy thứ báu. Các
quan lúc bấy giờ mời được năm trăm vị Bà-la-môn
thông minh, xem tướng giỏi, đoán được điềm lành
lạ. Họ vội tâu lên vua là các đạo só đã đến,
vua vui mừng liền cho mời vào điện chuẩn bị cúng
dường. Những đạo só ấy tâu với vua:
–Chúng tôi nghe Bệ hạ vừa sinh Thái tử có đủ tướng
tôát và những điềm lành, vậy xin cho phép chúng
tôi được gặp Thái tử.
Vua
liền sai bồng Thái tử đến, các đạo só trông thấy
những tướng tốt oai nghiêm của Thái tử cho là
điều chưa từng có. Vua hỏi họ xem tướng Thái tử
thế nào, các đạo só thưa:
–Tất cả chúng sinh đều muốn có con tốt, nay đại vương
sinh Thái tử là điều quý lạ trên đời, chớ sinh
lo sợ. Tâu đại vương, việc đại vương hạ sinh Thái
tử, chúng tôi chỉ có một lời: Thái tử chính là
con mắt của cả thế gian và cõi trời.
Vua
hỏi vì sao mà biết, họ đáp:
–Chúng tôi xem tướng của Thái tử thấy sắc thân của
Thái tử như vàng ròng, lại có những tướng tốt
rất là trong sáng, sau này nếu xuất gia chắc sẽ
thành Bậc Nhất Thiết Chủng Trí, còn ở tại gia sẽ
thành vị Chuyển luân thánh vương cai trị bốn châu
thiên hạ. Ví như trong các dòng nước thì biển là
lớn nhất, giữa các rặng núi thì Tu-di là núi cao
to nhất, trong các ngôi sao thì mặt trời là sáng hơn
hết, những gì sáng mà trong mát thì mặt trăng là
hơn hết. Trong thế gian và cả cõi trời Thái tử là tôn quý nhất.
Vua
nghe những lời ấy vô cùng sung sướng, không còn
lo ngại. Có vị Bà-la-môn tâu với vua:
–Trên ngọn Hương sơn hiện nay có vị Tiên A-tư-đà đủ năm
loại thần thông. Vị ấy có thể làm dứt hẳn những
mối nghi hoặc cho đức vua.
Các
vị Bà-la-môn ấy nói xong liền từ biệt ra về. Vua
Bạch Tịnh lúc ấy suy nghó: “Tiên A-tư-đà ở tận
Hương sơn, đường xa mà hiểm trở khó đến được,
phải làm cách nào mới mời được vị Tiên ấy
đến đây?”. Tiên A-tư-đà biết được ý nghó của
nhà vua; đồng thời trước đó đã thấy những
điềm lành, biết rõ Bồ-tát vì muốn dứt trừ sinh
tử nên đản sinh. Ông liền dùng thần thông lướt
trên không đến thẳng kinh thành. Người giữ cổng
thành thấy vị Tiên đến liền vào tâu lên tiên
A-tư-đà từ không trung đến, đang đứng ngoài cửa
thành. Vua nghe tâu rất vui mừng liền tự thân ra đón
vị Tiên; đến nơi, vua cung kính đảnh lễ rồi hỏi:
–Nay Tôn giả đến sao không vào ngay, phải chăng vì người
giữ cửa không cho vào?
Tiên nhân đáp:
–Vì đến bất ngờ không tiện vào nên phải báo trước.
Vua
liền thỉnh vào cung rồi mời vị Tiên ngồi và hỏi:
–Thưa Tôn giả, ngài vẫn mạnh khỏe chứ?
Vị tiên đáp:
–Nhờ ân đại vương nên vẫn bình yên.
Vua thưa:
–Tôn giả hôm nay đến đây làm cho dòng họ chúng tôi
được rạng rỡ, từ nay trở đi ngày nào cũng gặp
việc tốt đẹp. Phải chăng vì những việc đã qua
nên ngài đến đây?
Tiên nhân đáp:
–Tôi ở Hương sơn thấy nguồn sáng lớn và những điềm
lạ hiện ra, lại biết đại vương có ý mong được
gặp, nên tôi đến đây. Trong khi dùng thần lực
lướt không trung đến đây, tôi nghe chư Thiên trên
không trung bảo rằng Thái tử tương lai sẽ thành Bậc
Nhất Thiết Chủng Trí cứu thoát trời người. Thái
tử sinh ra từ hông bên phải của phu nhân, bước
trên những bông sen báu, đưa tay lên, tiếng như Sư
tử tuyên bố: “Ta là tối tôn, tối thắng trong cõi
trời người, vô lượng kiếp sinh tử đến đây đã
dứt, lần đản sinh này đem lại lợi ích cho cả trời
người”, lại có chư Thiên quây quần cung kính. Nghe
những điều kỳ lạ ấy thật sung sướng thay. Thưa
đại vương giờ đây tôi có thể gặp Thái tử
được chăng?
Nhà
vua liền đưa Tiên nhân tới chỗ Thái tử. Đến nơi
vua bảo phu nhân bồng Thái tử đến và bảo làm lễ
Tiên nhân, vị Tiên ngăn lại, nói:
–Thái tử là Đấng tối quý trong ba cõi, sao lại để Thái
tử lễ tôi?
Nói
rồi liền chắp tay sụp xuống lễ Thái tử. Vua và phu
nhân thưa với Tiên nhân:
–Xin Tiên nhân đoán tướng Thái tử xem thế nào.
Tiên
A-tư-đà quan sát kỹ các tướng của Thái tử rồi
bỗng nhiên không dằn lòng được, buồn bã rơi lệ.
Nhà vua và phu nhân thấy thế toàn thân giật bắn,
lòng hoang mang kinh sợ như chiếc thuyền nhỏ bị sóng
lớn dồi, hoảng hốt hỏi:
–Lúc mới sinh Thái tử có nhiều điềm lành, chẳng hay có
điều gì không hay mà Tiên nhân buồn khóc như vậy?
Tiên
nhân rưng rưng đáp:
–Tâu đại vương, Thái tử có đủ những tướng tốt, không có gì xấu.
Vua lại hỏi:
–Chẳng hay Thái tử thọ mạng như thế nào? Có thể lên
ngôi Chuyển luân cai trị bốn châu thiên hạ không?
Tôi tuổi đã cao muốn giao phó việc trị nước cho
Thái tử rồi vào núi tu hành. Đó chính là chí
nguyện của tôi. Xin Tôn giả xem kỹ cho.
Khi
ấy tiên A-tư-đà thưa với vua:
–Tâu đại vương, Thái tử có đủ ba mươi hai tướng tốt, đó là:
1.Dưới bàn chân bằng phẳng.
2.Dưới chân có đủ một ngàn đường vằn như vòng bánh xe.
3.Các ngón tay, ngón chân đều dài hơn người thường.
4.Tay chân đều rất mềm mại.
5.Gót chân rộng, đầy đặn.
6.Các kẽ ngón chân ngón tay có màng như lưới, người
bình thường không thể có được.
7.Mu bàn chân đầy đặn, cao bằng gót chân.
8.Bắp chân như chân Lộc vương.
9.Hai tay buông xuống dài quá gối.
10.Nam căn ẩn kín như Mã vương, Tượng vương.
11.Thân hình cao lớn cân đối như cây Ni-câu-lư.
12.Ở mỗi chân lông có sợi lông màu xanh mềm mại
và đều xoay về bên phải.
13.Lông trên người sắc xanh, mềm mại và đều rạp
nghiêng về bên phải.
14.Có tướng sắc thân màu hoàng kim vi diệu, đẹp hơn
vàng Diêm-phù-đàn.
15.Ánh sáng quanh thân chiếu xa một trượng.
16.Làn da mỏng và mịn, bụi không thể bám, muỗi mòng
không chích được.
17.Hai lòng bàn tay, bàn chân, hai vai và đảnh đầu cả
bảy nơi ấy đều đầy đặn.
18.Dưới hai nách đầy đặn như ngọc Ma-ni.
19.Thân như Sư tử.
20.Thân thể ngay ngắn, cân đối.
21.Hai vai tròn trịa.
22.Miệng có bốn mươi cái răng.
23.Răng trắng đều khít, chân răng sâu chắc chắn.
24.Bốn răng cửa lớn và trắng.
25.Hai má đầy đặn như Sư tử.
26.Nước bọt tiết ra hai bên miệng có mùi thơm.
27.Lưỡi mềm và mỏng, rộng dài, phủ cả mặt đến mí tóc.
28.Tiếng nói có âm thanh vô cùng vi diệu như tiếng chim Ca-lăng-tần-già.
29.Màu mắt xanh biếc.
30.Lông mi như Ngưu vương.
31.Giữa hai hàng lông mày có chòm lông trắng như gấm
Đâu-la có thể phóng hào quang.
32.Trên đảnh đầu có thịt nổi cao như hình búi tóc.
Thái
tử có đủ ba mươi hai tướng tốt như thế, nếu ở
tại gia thì năm hai mươi chín tuổi sẽ lên ngôi
Chuyển luân thánh vương, nếu xuất gia sẽ thành Bậc
Nhất Thiết Chủng Trí, rộng độ trời người. Nhưng
Thái tử chắc nhất định tu học và đắc đạo thành
Bậc Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác. Sau đó
không lâu Ngài sẽ chuyển pháp luân thanh tịnh làm
lợi ích trời người và độ thoát cho chúng sinh.
Tôi nay đã một trăm hai mươi tuổi, không lâu nữa
sẽ chết và sinh lên cõi trời Vô tưởng, không
gặp được Phật, không nghe được pháp nên buồn tủi mà khóc.
Vua
lại hỏi Tiên nhân:
–Tôn giả bảo có hai đường: một sẽ làm Chuyển luân
vương, hai sẽ là thành Bậc Chánh Giác, nhưng sao lại
quyết chắc là Thái tử sẽ thành Bậc Chánh Giác.
Tiên nhân đáp:
–Trong phép xem tướng của tôi, nếu người nào có đủ ba
mươi hai tướng nhưng không ở đúng chỗ, không rõ
ràng thì sẽ thành Chuyển luân vương, còn nếu ở
đúng chỗ lại rõ ràng thì chắc chắn sẽ thành Bậc
Nhất Thiết Chủng Trí. Nay tôi xem thấy Thái tử có
đủ ba mươi hai tướng, mỗi tướng lại ở đúng vị
trí và rất rõ ràng nên tôi quyết chắc Thái tử
sẽ thành Bậc Nhất Thiết Chủng Trí.
Vị
tiên nói xong liền từ biệt ra đi. Vua Bạch Tịnh nghe
những lời đó, trong lòng rất lo buồn vì sợ Thái
tử sẽ xuất gia nên chọn năm trăm cung nữ thông
minh, trí tuệ để chăm sóc, phục vụ Thái tử. Trong
số đó người thì cho bú, người thì bồng ẵm,
người thì tắm rửa, giặt giũ… Vua lại xây dựng
riêng cho Thái tử ba tòa cung điện ba mùa hợp với
khí hậu mùa lạnh, mùa nóng và mùa ấm. Các cung
điện ấy được trang hoàng tô điểm bằng bảy món
báu, áo quần cũng mặc theo mùa. Vua lại sợ sau này
Thái tử bỏ cung đi xuất gia nên ra lệnh bố trí các
cổng thành sao cho mỗi khi đóng mở sẽ có tiếng
động lớn vang xa đến bốn mươi dặm. Vua lại chọn
năm trăm cung nữ hình dung đoan chánh, không gầy
không béo, không cao không thấp, không trắng không
đen lại giỏi nhiều kỷ xảo, đều trang điểm bằng
nhiều vật trang sức quý báu, mỗi phiên một trăm
vị, thay nhau chăm sóc Thái tử. Trước các cung điện
ấy, vua cho trồng đầy các loại cây có quả ngọt,
cành lá sum suê, hoa nở tươi thắm; lại có ao tắm
trong mát, bờ ao mọc lớp cỏ thơm dày, trong ao có
hoa sen đủ màu và nhiều vô số kỳ hoa dị thảo khác,
lại có hàng ngàn giống chim lạ trong vườn để làm
đẹp mắt, vui tai cho Thái tử.
Sau
khi sinh Thái tử được bảy ngày, Ma-da phu nhân qua
đời và do công đức cưu mang Thái tử nên được
sinh lên cung trời Đao-lợi. Người dì là phu nhân
Ma-ha Ba-xà-ba-đề nuôi nấng Thái tử không khác gì
mẹ hiền. Vua cha còn cho làm mũ bảy báu, chuỗi anh
lạc cho Thái tử. Thái tử càng lớn thì vua cho làm
các loại xe như xe voi, xe ngựa, xe dê, xe trâu, và
đầy đủ tất cả các loại đồ chơi, không thứ gì
không có. Lúc ấy nhân dân cả nước đều sống an
vui, mùa màng sung túc, thời tiết điều hòa, không
có trộm cướp… vô cùng an ổn, thái bình, đều là
nhờ phước đức của Thái tử. Vua lại truyền
Xa-nặc, một trong năm trăm người con trai, con của các
thị nữ đến để hầu Thái tử.
Năm
Thái tử lên bảy tuổi, vua nghó Thái tử đã lớn
nên lo việc học tập cho Ngài. Vua cho tìm khắp trong
nước những vị Bà-la-môn thông tuệ, am tường các
loại sách quý, mời đến để dạy Thái tử học.
Lúc ấy có vị Bà-la-môn tên Bạt-đà-la-ni cùng với
năm trăm vị thân hữu Bà-la-môn khác đều nhận
lời mời của vua cùng đến. Vua hỏi các vị Bà-la-môn:
–Thưa các Tôn giả, chư vị đều muốn làm thầy của Thái
tử, nay các vị sẽ dạy thế nào?
Họ nói:
–Những gì chúng tôi biết sẽ trao truyền hết cho Thái tử.
Vua
liền cho xây một trường học lớn, dùng các thứ
báu để trang trí; bàn ghế và tất cả học cụ đều
đầy đủ và đẹp đẽ, rồi chọn ngày lành đưa
Thái tử đến để các vị Bà-la-môn dạy học.
Khi
ấy các vị thầy Bà-la-môn đưa ra bốn mươi chín loại
sách để dạy Thái tử đọc. Thái tử thấy như thế
liền hỏi các thầy dạy:
–Đấy là những sách gì? Trong cõi Diêm-phù-đề có bao
nhiêu loại sách?
Các
thầy Bà-la-môn đều im lặng không trả lời được.
Thái tử lại hỏi riêng chữ A có bao nhiêu nghóa.
Các vị thầy dạy cũng không đáp được, tự thấy
xấu hổ, đứng dậy lễ Thái tử mà khen ngợi:
–Lúc mới sinh Thái tử đi bảy bước và tự nói rằng
trong cõi trời người, Thái tử là tôn quý nhất.
Lời ấy quả thật không sai. Xin Thái tử cho biết
trong cõi Diêm-phù-đề có bao nhiêu loại sách.
Thái tử nói:
–Trong cõi Diêm-phù-đề có sách Phạm ngữ, có sách
Khư-lâu, có sách Liên hoa… có tất cả sáu mươi
bốn loại. Chữ A là âm tiếng Phạm, nghóa của chữ
này là không thể hư hoại, cũng là đạo lý chân
chánh vô thượng. Những nghóa như thế rất nhiều,
vô lượng vô biên.
Khi
đó, các vị thầy Bà-la-môn trong lòng cảm thấy vô
cùng xấu hổ nên đến tâu vua:
–Tâu đại vương, Thái tử là vị thầy bậc nhất trong cõi
trời người, chúng tôi làm thế nào dạy được.
Vua
nghe các vị ấy nói thế lại càng vui mừng cho là
việc chưa từng có, liền tùy theo sở thích của các
thầy Bà-la-môn mà cúng dường. Tất cả các môn
học thuật sách vở, lý luận, thiên văn, địa lý,
toán số đến các môn kỹ nghệ như bắn cung, cỡi
ngựa, Thái tử đều tự mình thông tỏ.

KINH NHÂN QUẢ TRONG ĐỜI QUÁ KHỨ VÀ HIỆN TẠI
<卷 id="48706210">QUYỂN 1</卷>
Năm
Thái tử lên mười tuổi, trong họ Thích có năm
trăm đồng tử cùng tuổi với Ngài. Thái tử lại
có những người em như Đề-bà-đạt-đa, Nan-đà,
Tôn-đà-la Nan-đà… Trong số ấy có người có ba
mươi tướng tốt, người có ba mươi mốt tướng,
cũng có người đủ ba mươi hai tướng nhưng không
hiển lộ rõ; có người giỏi nhiều môn, có người
sức lực mạnh mẽ vô cùng. Đề-bà-đạt-đa nghe
Thái tử các môn đều giỏi, danh tiếng lừng lẫy
khắp nơi nên bàn với năm trăm vị đồng tử:
–Thái tử tuy thông minh trí tuệ, biết nhiều sách vở, biện
luận giỏi nhưng sức mạnh chưa chắc bằng chúng ta. Ta
muốn thi sức mạnh với Thái tử.
Lúc
bấy giờ vua Bạch Tịnh cho người đi tìm những vị
thầy dạy bắn cung giỏi trong nước đến truyền nghề
cho Thái tử. Một hôm vị thầy dạy Thái tử bắn
cung, Đề-bà-đạt-đa cùng năm trăm đồng tử cũng
đi theo đến hậu viên của hoàng cung để tập luyện,
đích bắn là những chiếc trống bằng sắt. Vị thầy
trao cho Thái tử một cái cung nhỏ, Thái tử mỉm cười hỏi:
–Thầy trao vật này cho con để làm gì?
Vị Xạ sư đáp:
–Ta muốn Thái tử bắn trúng cái trống sắt đó.
Thái
tử cho rằng cung ấy yếu lắm, yêu cầu bảy cái cung
như thế, vị thầy liền trao cho Thái tử. Thái tử
cầm cả bảy cánh cung bắn một mũi tên mà xuyên qua
bảy chiếc trống sắt. Khi ấy vị Xạ sư liền đến tâu lên vua:
–Tâu đại vương, Thái tử đã tự biết thuật bắn cung,
chỉ bắn một mũi tên xuyên bảy chiếc trống sắt.
Trong cõi Diêm-phù-đề này không ai hơn được Thái
tử. Vậy sao bệ hạ còn truyền cho thần làm thầy
của Thái tử?
Vua
nghe thế rất mừng, thầm nghó: “Con ta rất thông tuệ,
mọi môn học thuật sách vở, biện luận, toán số
đều giỏi, thì mọi người đều biết nhưng việc Thái
tử giỏi bắn cung thì ít người biết”. Nhà vua lập
tức truyền lệnh bố trí các trống sắt, tổ chức
thi tài cho Thái tử và nhóm năm trăm người của
Đề-bà-đạt-đa. Vua cũng thông báo cho dân chúng
biết bảy ngày sau Thái tử và Đề-bà-đạt-đa sẽ
thi võ nghệ ở hậu viên, ai là người giỏi võ
nghệ đều có thể đến thi.
Đến
ngày thứ bảy, Đề-bà-đạt-đa cùng sáu vạn người
trong thân quyến ra khỏi thành đầu tiên. Bỗng có
một con voi to đứng chặn ở cổng thành, quân lính
không ai dám đi tới. Đề-bà-đạt-đa thấy thế hỏi:
–Vì sao đứng lại không tiến tới?
Quân
thưa vì có con voi lớn chặn ở cổng thành.
Đề-bà-đạt-đa nghe xong liền một mình tiến tới gần
con voi, dùng tay đấm mạnh vào đầu voi, con voi quî ngã
xuống đất chết ngay. Khi đó quân lính mới lần lượt
đi qua. Đến khi Nan-đà và quyến thuộc đi ra thành,
quân lính cũng lần lượt đi qua một bên, Nan-đà
hỏi tại sao mọi người đi chậm thế, có người thưa:
–Đề-bà-đạt-đa
dùng tay đắm chết voi, xác nằm ngay cổng thành, mọi
người phải tránh sang một bên nên không đi nhanh được.
Nan-đà
nghe thế liền một mình đi đến đó dùng ngón chân
hất xác voi qua một bên lề đường để mọi người
đi qua. Lúc đó nhiều người xung quanh đều tu tập
lại để xem. Đến lượt Thái tử cùng mười vạn
quyến thuộc muốn ra khỏi thành, nhưng thấy mọi người
đang tụ tập đông đảo, hỏi ra mới biết
Đề-bà-đạt-đa dùng tay đắm chết voi để xác ở
cổng thành, Nan-đà dùng ngón chân hất xác voi sang
bên lề do vậy mọi người vây quanh để xem. Khi ấy
Thái tử nghó đã đến lúc thị hiện thần lực nên
liền đến nâng xác voi ném ra ngoài thành rồi lại
đưa tay đỡ mà không làm cho voi bị tổn thương. Con
voi bỗng sống lại, mạnh khỏe như trước, không hề
bị đau đớn, khổ não. Dân chúng thấy thế khen là
việc chưa từng có. Đức vua khi nghe việc ấy cũng
cho là vô cùng lạ thường.
Khi
Thái tử, Đề-bà-đạt-đa, Nan-đà cùng dân chúng
đến nơi hậu viên đã được sắp đặt trang nghiêm,
bày sẵn các loại trống bằng vàng, bạc, đồng, đá,
sắt… mỗi loại đều có bảy chiếc. Đề-bà-đạt-đa
bắn trước xuyên thủng ba chiếc trống bằng vàng,
Nan-đà bắn thứ hai cũng bắn xuyên ba chiếc trống,
dân chúng ai cũng khen ngợi. Lúc ấy các quan thưa với Thái tử:
–Đề-bà-đạt-đa
và Nan-đà đã bắn xong, nay đến lượt Thái tử.
Xin Thái tử hãy bắn những chiếc trống kia.
Các
vị ấy thưa đến ba lần như thế. Thái tử bảo:
–Nếu muốn bắn những chiếc trống ấy thì cánh cung này
yếu lắm, hãy tìm cho Ta cánh cung nào cứng hơn.
Các quan thưa:
–Tiên vương có một chiếc cung rất tốt, hiện ở trong kho,
có thể đem đến cho Thái tử.
Khi
cung được đưa đến, Thái tử cầm lên, bắn một
mũi tên xuyên qua tất cả trống và cắm xuống ao làm
nước trong ao bắn vọt lên, mũi tên còn xuyên suốt
đến núi Thiết vi.
Lúc
ấy Đề-bà-đạt-đa và Nan-đà đùa giỡn vật nhau,
nhưng cả hai đều ngang sức nên không người nào
thắng được. Thái tử bước tới dùng tay nắm
chặt cả hai em vật ngã xuống đất nhưng do lòng từ
bi nên cả hai người đều không hề bị đau đớn.
Dân chúng thấy Thái tử có sức mạnh như vậy nên
đồng thanh hô to:
–Thái tử con vua Bạch Tịnh không những trí tuệ vượt hơn
tất cả người mà sức mạnh cũng không ai sánh bằng.
Không
ai không thán phục, càng cung kính Thái tử hơn. Lúc
bấy giờ vua Bạch Tịnh truyền gọi các quan đến để
cùng bàn luận, vua nói:
–Nay Thái tử đã lớn, đã có đầy đủ trí tuệ và
sức lực. Nay trẫm cần phải lấy dùng nước bốn
biển để làm lễ Quán đảnh cho Thái tử.
Nói
rồi vua liền truyền lệnh cho tất cả các tiểu vương
đến ngày tám tháng hai hãy tụ họp về cung để dự
lễ Quán đảnh của Thái tử. Đến ngày ấy, Quốc
vương các nước khác và các đạo só Bà-la-môn
đều tụ hội đông đảo. Hoàng cung lúc bấy giờ
được trang hoàng rực rỡ, treo dựng phướn, lọng,
đốt hương, rải hoa, cử chuông trống, tấu các khúc
nhạc hay, dùng bình thất bảo đựng nước bốn biển.
Các Tiên nhân, mỗi vị đều đội bình nước trao cho
các đạo só Bà-la-môn, các vị Bà-la-môn chuyền bình
nước trong chúng rồi trao cho các vị đại thần; các
quan đều đội bình nước trao cho nhà vua. Khi ấy nhà
vua rưới nước lên đầu và trao ấn thất bảo cho
Thái tử, kế đó truyền đánh trống lớn, xướng lớn:
–Nay lập Tát-bà Tất-đạt làm Thái tử.
Nơi
không trung lúc đó tám bộ chúng Trời, rồng… đều
tấu nhạc đồng thanh ca ngợi:
–Lành thay!

Đúng
vào lúc Bồ-tát lên ngôi Thái tử, tại thành
Ca-tỳ-la, tám vị vua của nước khác cũng lập Thái tử.
Một
hôm, Thái tử xin vua cha ra ngoài thành du ngoạn. Đức
vua bằng lòng, cùng Thái tử và quần thần lần lượt
ra thành đến thăm khu đất canh tác của hoàng gia. Đi
tới cội cây Diêm-phù, Thái tử dừng lại đứng
xem nông phu cày ruộng. Bấy giờ vị Thiên tử ở
cõi trời Tịnh cư hóa thân thành trùng đất bị
những con chim sà theo luống cày mổ ăn. Thái tử
thấy cảnh ấy, khởi niệm Từ bi thương xót: “Chúng
sinh thật đáng thương, loài này ăn thịt loài kia”.
Rồi Thái tử chìm trong suy nghó: “Làm thế nào để
xa rời cõi ái dục”. Tâm Thái tử định tónh đi
vào Tứ thiền. Ánh dương quang chuyển dời, nhưng cây
Diêm-phù vội uốn cành phủ lá che mát cho Thái tử không rời.
Lúc
đó nhà vua không thấy Thái tử liền tìm kiếm khắp
nơi, hỏi các quan, một vị thần thưa với nhà vua:
Thái tử đang ngồi dưới bóng cây Diêm-phù, vua
liền cùng các quan đến đó. Chưa đến nơi, từ xa,
đức vua đã thấy Thái tử ngồi nhập định dưới
bóng cây, tuy trời chiều nhưng bóng cây không di
chuyển, vẫn che cho Thái tử làm nhà vua vô cùng kinh ngạc. Vua cha bước đến cầm tay Thái tử hỏi:
–Sao con lại ngồi nơi đây?
Thái tử đáp:
–Con xem thấy các loài chúng sinh ăn thịt nhau, thật là đáng thương.
Vua
nghe lời ấy, trong lòng lo sợ Thái tử xuất gia,
liền nghó tới việc phải cưới vợ cho Thái tử để
Thái tử vui mà quên nghó ngợi. Nhà vua truyền bảo
con trở về cung, nhưng Thái tử lại tỏ ý muốn ở
lại. Vua liên tưởng đến lời tiên A-tư-đà nên
rơi nước mắt, khuyên Thái tử nên về. Thấy vua cha
có vẻ buồn bã, Thái tử thuận theo cha trở về.
Nhà vua luôn nghó đến việc Thái tử sẽ xuất gia
nên truyền tăng thêm số kỹ nữ để làm vui lòng Thái tử.
Năm
Thái tử mười bảy tuổi, vua triệu tập các quan để
bàn việc hôn nhân của Thái tử. Các quan tâu có
một người Bà-la-môn họ Thích tên là Ma-ha-na-ma sinh
được người con gái là Da-du-đà-la dung nhan xinh
đẹp, tính nết đoan trang, lại thông minh, trí tuệ, tài
đức hơn người, rất xứng đôi với Thái tử. Vua
nghe xong bảo nếu thế thì nên cưới cho Thái tử. Vua
liền vào nội cung cho gọi một cung nhân lanh lợi
thông minh đến nhà trưởng giả Ma-ha-na-ma để xem xét
dung mạo và đức hạnh của nàng ấy. Vị cung nữ theo
lệnh đến nhà vị trưởng giả trong bảy ngày quan sát
kỹ nàng Da-du-đà-la rồi về tâu với vua:
–Thần xem nàng ấy dung mạo xinh đẹp, nết na đoan trang, đi
đứng uy nghi, thật ít có ai bằng!
Vua
nghe thế rất mừng, lập tức sai người đến nói
với trưởng giả Ma-ha-na-ma:
–Nay Thái tử đã trưởng thành, nhà vua muốn cưới vợ
cho Ngài. Đức vua nghe các quan trong triều đều khen
ngợi con gái của ông, nhà vua rất vừa ý nên sai
tôi đến đây để bàn việc hôn sự.
Ma-ha-na-ma đáp:
–Xin tuân sắc chỉ của đức vua.
Vua
liền sai các quan chọn ngày lành rồi truyền đưa một
vạn cỗ xe đến để rước dâu. Khi rước Da-du-đà-la
về cung, nhà vua cho tổ chức đầy đủ các nghi thức
hôn sự và cũng cho tăng thêm kỹ nữ ngày đêm ca
múa làm vui lòng Thái tử. Thái tử tuy cùng vợ
đi, đứng, nằm, ngồi không rời, nhưng hoàn toàn
không vướng ý tình thế tục, đêm nào Thái tử
cũng chỉ tu tập thiền quán. Vua thường dò hỏi các
thể nữ về đời sống vợ chồng của Thái tử.
Các thể nữ đều tâu:
–Không thấy Thái tử có cử chỉ gì tỏ ra là đạo vợ chồng.
Vua
nghe thế lại càng sầu não, vội truyền các cung nữ
bày thêm nhiều thú vui hơn nữa cho Thái tử. Trải
qua một thời gian, Thái tử vẫn tuyệt nhiên không
gần gũi vợ nên nhà vua có ý nghi ngờ, lo Thái tử
không có khả năng nam nhi.
Một
hôm, Thái tử nghe các thể nữ ca vịnh phong cảnh xinh
tươi của khu vườn rừng với nhiều cây cối, hoa lá
sum suê, suối khe trong mát nên muốn ra thành, đến đó
thưởng ngoạn, liền sai thể nữ tâu vua là Ngài ở
trong cung cấm đã lâu, nay muốn được ra thành du
ngoạn. Vua nghe tâu trong lòng rất vui mừng nhưng rồi
lại nghó: “Thái tử ở trong cung, không vui thích với
đời sống vợ chồng nên mới xin ra ngoài du ngoạn
mà thôi!”. Vua truyền lệnh cho các quan dọn dẹp
đường phố, sửa sang hoa viên thật sạch đẹp. Khi
Thái tử đến lễ vua cha xin phép đi du ngoạn, vua liền
sai một vị cựu thần thông minh, giỏi tài biện luận
theo hầu Thái tử. Thái tử cùng các quan tùy tùng
ra khỏi cửa thành phía Đông. Dân chúng trong nước
nghe Thái tử ra thành du ngoạn nên tụ hội đứng xem
dầy đặc như thể mây trời. Lúc ấy vị Thiên tử
cõi trời Tịnh cư hóa thân thành một cụ già tóc
bạc, lưng khòm chống gậy lê bước đi, Thái tử
thấy thế liền hỏi người hầu:
–Đó là người gì vậy?
Người hầu thưa:
–Đó là một người già.
Thái tử liền hỏi:
–Sao gọi là già?
Người hầu thưa:
–Người ấy trước đây từng là một đứa trẻ lớn dần
lên theo năm tháng, đến nay thân thể đã già cỗi,
sắc hình suy nhược, tàn phai, ăn uống thật khó
khăn, sức lực đã yếu nên đứng ngồi cũng rất
khó khăn, không còn sống bao lâu nữa nên gọi là già.
Thái tử lại hỏi:
–Chỉ có một mình ông ta như thế hay tất cả mọi người
đếu như vậy? Thưa:
–Tất cả mọi người đều sẽ phải như thế cả.
Thái
tử nghe trả lời như vậy, lòng buồn rầu suy nghó:
“Ngày tháng qua mau, già đến nhanh như chớp; thế thì
thân này đâu có gì chắc chắn. Ta tuy giàu sang cũng
đâu thể nào thoát được, sao người đời vẫn
không lo sợ?” Từ trước tới nay, Thái tử vốn
không ham thích cuộc sống phàm tục, nay nghe điều ấy
lại càng nhàm chán, muốn lìa xa cõi đời, liền cho
quay xe về cung mà trong lòng buồn lo, không vui. Vua nghe
biết việc ấy càng lo sợ Thái tử xuất gia nên
truyền lệnh cho các cung nữ tăng thêm những trò ca
múa để làm khuây lòng Thái tử.
Một
thời gian sau, Thái tử lại xin ra ngoài du ngoạn. Vua
nghe tâu trong lòng lo âu, thầm nghó: “Lần trước
dạo chơi, Thái tử đã gặp một người già nên
trong lòng buồn bã, không vui, sao nay lại xin đi dạo
nữa?” Nhưng vì thương con nên vua không nỡ từ
chối, liền triệu tập các quan đến truyền lệnh:
–Lần trước Thái tử rời cửa thành phía Đông đi dạo
đã gặp một người già nên trở về cung lòng buồn
bực. Nay Thái tử lại muốn dạo chơi nữa, trẫm
không thể không bằng lòng. Các khanh có ý gì hãy tâu cho trẫm rõ.
Các
quan tâu xin ra lệnh cho các quan địa phương chuẩn bị
thật chu đáo, trang nghiêm, sửa sang, dọn sạch đường
sá, treo cờ, rải hoa, đốt hương và không cho bất
cứ thứ gì dơ uế, không sạch và người già cả
hay bệnh hoạn nào lãng vãng trên đường.
Ở
phía Nam ngoài thành Ca-tỳ-la lúc ấy có một khu vườn,
cây cối xanh tươi đang ra hoa, kết trái; lại có ao
tắm và lầu ngoạn cảnh, khung cảnh vô cùng trang nhã,
xinh đẹp không đâu bằng.
Vua
truyền hỏi các vị đại thần:
–Phong cảnh của khu vườn ở ngoài thành có gì đặc biệt?
Các quan đáp:
–Toàn cảnh quan của khu vườn đó rất đẹp như khu vườn
Hoan hỷ của Đế Thích.
Vua
truyền các quan hãy đưa Thái tử ra cửa thành phía
Nam. Khi Thái tử và quan quân theo hầu vừa ra khỏi
thành, vị trời Tịnh cư lại hóa thân thành một
người bệnh, thân thể xấu xí, chỉ còn da bọc xương,
bụng trướng to, hơi thở khò khè, sắc mặt nhợt
nhạt xanh xao, không thể tự đi được nên có hai
người dìu đỡ đứng ở bên đường. Thái tử
nhìn thấy liền hỏi:
–Đó là người gì?
Người hầu trả lời:
–Đó là một người bệnh.
Thái tử lại hỏi:
–Sao gọi là bệnh? Tâu:
–Thường thì bệnh đều bởi lòng tham mà ra, ăn uống không
điều độ, bốn đại không quân bình nên sinh ra bệnh,
thân thể đau nhức, khí lực yếu đuối, ăn uống
khó khăn, ngủ nghỉ không yên, dù có chân tay nhưng
không thể tự làm gì được, đi đứng ngồi nằm
đều phải nhờ người khác giúp.
Nghe
thế Thái tử buồn bã hỏi:
–Chỉ có người ấy bệnh hay ai cũng mắc bệnh? Thưa:
–Tất cả mọi người, không phân sang hèn đều có thể mắc bệnh.
Thái
tử nghe thế liền suy nghó: “Như vậy nỗi khổ vì
bệnh tật không chừa một ai, thế mà sao người đời
lại cứ ham vui không sợ”. Nghó xong, Thái tử trong
lòng càng lo sợ, thân tâm rúng động như thủy
triều dâng lên khi trăng tròn. Thái tử nói với người hầu cận:
–Thân này như vậy chính là nơi tụ họp của các nỗi khổ.
Người đời ngu si không biết, cứ mãi vui say hoan
lạc. Hãy quay về. Ta làm sao còn tâm trí để dạo
chơi, ngoạn cảnh vườn hoa nữa”.
Đoàn
xa giá đưa Thái tử hồi cung. Về đến cung Thái tử
luôn suy nghó, âu sầu. Vua hỏi những người tùy tùng:
–Hôm nay Thái tử ra thành dạo chơi có vui không?
Người hầu thưa:
–Vừa ra khỏi cửa thành phía Nam, Thái tử gặp một người
bệnh nên lòng Ngài không vui, truyền lệnh lập tức quay xe về.
Vua
nghe tâu lại càng lo sợ Thái tử xuất gia, lập tức
truyền gọi các quan đến quở trách:
–Lần trước Thái tử ra cửa thành phía Đông đã gặp
một người già nên trong lòng sầu não, không vui. Ta
đã ra lệnh cho các khanh dọn dẹp đường sá, không
cho những người già bệnh đến gần, sao lại có
người bệnh ở đó để Thái tử trông thấy?
Các quan tâu:
–Chúng thần vâng lệnh đại vương, đã cùng các quan địa
phương chuẩn bị rất kỹ, luân phiên thay nhau kiểm tra,
không để cho bất cứ người già, bệnh hay hiện
tượng dơ, xấu, không đẹp mắt ở hai bên đường
nhưng không biết người bệnh kia bỗng từ đâu xuất
hiện. Đó chẳng phải là tội của chúng thần. Xin
đại vương minh giám.
Vua
hỏi các quân hầu nhưng họ đều không biết người
bệnh đó từ đâu đến. Khi ấy nhà vua càng lúc
càng lo sợ Thái tử xuất gia nên truyền cho các cung
nữ bày nhiều trò vui cho Thái tử vơi sầu, cố ý
ràng buộc Thái tử chìm đắm trong khoái lạc năm dục.
Lúc
đó có một người Bà-la-môn tên Ưu-đà-di là
người rất thông tuệ, giỏi biện luận. Vua cho triệu
người ấy vào cung bảo:
–Thái tử hiện nay không vui thích cuộc sống thọ hưởng
năm dục ở đời. Trẫm chỉ sợ không bao lâu, Thái
tử sẽ xuất gia, học đạo. Khanh hãy kết thân để
khuyên Thái tử không nên xuất gia.
Ưu-đà-di tâu:
–Thái tử thông minh học rộng, biện tài không ai bằng.
Thần chưa thấy ai có thể sánh ngang với Thái tử,
làm thế nào thần có thể thuyết phục Thái tử
được? Điều ấy chẳng khác gì dùng sợi chỉ mà
lật đổ núi Tu-di. Thần cũng như thế, quyết không
thể lay chuyển được ý chí của Thái tử. Nay đại
vương đã truyền lệnh cho thần kết bạn thân với
Thái tử thật đúng là điều đang ao ước bấy lâu nay của thần.
Từ
đó Ưu-đà-di luôn theo gần Thái tử cả khi đi đứng
nằm ngồi. Còn nhà vua thì truyền tuyển những cung nữ
có nhan sắc xinh đẹp, lại thông minh, giỏi ca múa, có
sức mê hoặc lòng người, trang điểm thật lộng lẫy
để theo hầu Thái tử.
Đến
một ngày kia Thái tử lại xin vua cha ra ngoài du ngoạn,
vua suy nghó: “Nay có Ưu-đà-di làm bạn, nếu Thái tử
có đi dạo chơi chắc là khác trước, không sợ
Thái tử sinh tâm chán cõi đời, muốn xuất gia”.
Nghó thế nên vua bằng lòng, và lại triệu tập các
quan đến ra lệnh:
–Nay Thái tử lại muốn ra ngoài thành du ngoạn, ta không
nỡ không cho. Hai lần trước, Thái tử ra cửa thành
phía Đông và phía Nam đều gặp người già, người
bệnh nên buồn rầu quay xe về. Nay cho đi cửa thành
phía Tây trẫm lại sợ gặp có điều gì không vui,
nhưng có Ưu-đà-di làm bạn thân, hy vọng khác trước.
Các khanh hãy cho sửa sang đường sá, các khu lâm
viên, đài quán thật trang nghiêm; chuẩn bị sắp xếp
phan lọng, hương hoa nhiều hơn lần trước và tuyệt
đối không cho những người già cả, bệnh tật đi trên đường.
Vua
lại cho đoàn kỹ nữ xinh đẹp đến vườn hoa trước
và lại bảo Ưu-đà-di:
–Nếu dọc đường có những gì không vui thì ngươi phải
cố biện luận sao cho Thái tử không ưu sầu nữa.
Vua
lại truyền dặn các quan đi theo phải luôn xem chừng,
hễ thấy người già xấu xí lập tức xua đuổi đi nơi khác ngay.
Khi
ấy Thái tử và Ưu-đà-di cùng các quan hầu đốt
hương, tung hoa, tấu nhạc ra khỏi cửa thành phía Tây.
Bấy giờ vị trời Tịnh cư suy nghó: “Hai lần trước
ta hóa thân thành người già, người bệnh ai cũng
trông thấy, nên vua Bạch Tịnh giận dữ quở trách
các quan. Nay ta hóa ra người chết sao cho chỉ một mình
Thái tử và Ưu-đà-di thấy thôi để các quan khỏi
bị quở trách xử tội”. Nghó rồi, trời Tịnh cư
liền hóa thành xác người chết có bốn người đẩy
xe, trên xác có thắp hương rải hoa, có người nhà
già trẻ khóc lóc tiễn đưa.
Lúc
Thái tử trông thấy cảnh ấy liền hỏi Ưu-đà-di:
–Đó là vật gì mà có hương hoa rải trên, lại có người
khóc lóc đưa tiễn?
Ưu-đà-di
vì có lệnh vua nên im lặng không trả lời. Thái tử
hỏi đến ba lần, vị trời Tịnh cư dùng thần lực
làm cho Ưu-đà-di tự nhiên thốt lên:
–Đó là người chết.
Thái tử lại hỏi:
–Sao gọi là chết?
Ưu-đà-di thưa:
–Chết tức là thân xác không còn, sức lực, thần thức
rời khỏi thân thể, các căn ngưng hoạt động, không
còn biết gì nữa. Người đó khi còn sống ở đời,
tham luyến năm dục, khổ sở làm lụng, chỉ biết lo
chứa giữ tiền của mà không hay khi vô thường đến
phải chết đi, trong phút chốc rời bỏ tất cả, lại
làm cho cha mẹ bà con thân thuộc buồn khổ. Con người
khi chết rồi thì giống như cây cỏ, ân tình tốt xấu
không còn dính líu nữa. Quả thật chết thật là đáng buồn.
Thái
tử giật mình hỏi Ưu-đà-di:
–Chỉ có người ấy chết hay tất cả mọi người đều
phải chết? Thưa:
–Tất cả sinh vật trên thế gian này đều phải như thế cả.
Dẫu sang giàu hay nghèo hèn đều không ai tránh khỏi.
Thái
tử vốn là người trầm tónh nhưng nghe xong cũng cảm
thấy bất an liền nói nhỏ với Ưu-đà-di:
–Thế gian lại còn có nỗi khổ là cái chết, vậy sao mọi
người sống trong nỗi khổ đó vẫn cứ buông lung,
lòng như gỗ đá, không biết sợ hãi.
Nói
xong liền bảo đánh xe quay về, người đánh xe thưa:
–Hai lần trước đi chơi nữa chừng quay về nên khiến
đức vua rất giận dữ quở trách, nay chúng tôi đâu dám quay về.
Khi
ấy Ưu-đà-di nói với người đánh xe:
–Nếu ngươi không dám quay về thì cứ đánh xe đi đến vườn hoa.
Khi
Thái tử và đoàn người đến nơi, trong vườn đã
được sắp xếp, chuẩn bị trang nghiêm hương, hoa,
lọng, lại có tấu nhạc. Các nàng kỹ nữ xinh đẹp
như thể nữ ở cõi trời đến trước Thái tử
dập dìu ca múa để làm rung động lòng Thái tử
nhưng lòng Thái tử vẫn thản nhiên không động.
Thái tử truyền lệnh cho các thị vệ đứng ngoài,
một mình đi đến ngồi thẳng lưng suy nghó dưới bóng
mát một cội cây trong vườn. Thái tử nhớ lần
trước dưới bóng cây Diêm-phù, Ngài đã từng
nhập định lìa xa các dục tưởng đạt đến cõi Tứ
thiền. Lúc ấy Ưu-đà-di đến trước Thái tử thưa:
–Vua đã truyền lệnh cho tôi làm bạn với Thái tử,
không được xa rời là để khuyên giải Thái tử.
Phàm làm bạn có ba điều: một là thấy bạn sai trái
phải khuyên ngăn, hai là thấy bạn có điều tốt thì
vui mừng theo bạn, ba là gặp nguy hiểm không bỏ nhau.
Nay tôi xin tỏ lời thành thực mong Thái tử đừng
quở trách. Các vị vua xưa nay đều trước hưởng
thú vui năm dục, sau mới xuất gia, thế sao Thái tử
lại định đoạn tuyệt thế gian. Xin Thái tử hãy như
người xưa, đừng nên có ý định bỏ ngôi đi học
đạo. Xin Thái tử cứ thọ hưởng năm dục, nên có
con để dòng vương tộc không bị tuyệt hậu.
Thái tử đáp:
–Theo lời anh nói thì Ta có làm gì tổn hại quốc gia đâu.
Ta bảo năm dục không có gì vui là vì sợ sinh tử
luân hồi nên không đắm say chúng. Anh bảo các vị
vua xưa kia trước hưởng qua năm dục rồi sau mới
xuất gia, nhưng nay các vị vua ấy sinh ở nơi nào? Vì
đắm say năm dục nên sa vào địa ngục, hoặc vào ngạ
quỷ hay súc sinh, hoặc ở cõi trời người, bị
chuyển xoay khổ sở. Chính vì vậy nên Ta muốn tìm
phương pháp xa lìa sinh lão bệnh tử. Nay vì sao anh lại
khuyên Ta thọ hưởng chúng.
Khi
ấy Ưu-đà-di dù là kẻ biện tài giỏi nhưng vẫn
không thuyết phục được Thái tử nên đành trở
về chỗ ngồi. Thái tử bảo chuẩn bị xe ngựa trở
về cung. Các cung nữ và Ưu-đà-di rất buồn, dung mạo
của họ áo não chẳng khác gì đang có tang người
thân. Về đến cung, Thái tử tỏ ra buồn nhiều hơn
những lần trước. Vua Bạch Tịnh liền gọi Ưu-đà-di hỏi:
–Thái tử hôm nay đi du ngoạn sao lại không vui?
Ưu-đà-di thưa:
–Ra khỏi thành không xa, Thái tử và thần từ xa đã
thấy một người chết không biết từ đâu đến,
Thái tử hỏi đó là vật gì, thần bỗng tự nhiên
đáp đó là người chết.
Vua
lại hỏi quan quân tùy tùng khác:
–Các ngươi có thấy người chết ở ngoài cửa thành phía
Tây không?
Tất
cả người trong đoàn đều trả lời:
–Chúng tôi không thấy.
Nghe
thế vua chợt hiểu ra, thầm nghó: “Chỉ có Thái tử
và Ưu-đà-di thấy vậy là do sức của chư Thiên,
không phải là lỗi ở các quan, chắc là đúng như
lời tiên A-tư-đà đã nói”. Nghó thế nên vua rất
đau buồn, lại cho tăng thêm số kỹ nữ phục vụ
Thái tử. Hàng ngày vua đều cho người đến an ủi Thái tử:
–Đất nước là của Thái tử, sao người cứ mãi buồn
khổ không vui. Vua còn truyền lệnh cho các kỹ nữ
ngày đêm tìm mọi cách làm vui lòng Thái tử.
Tuy
vua biết đó là uy lực của chư Thiên, con người
khó thể cưỡng lại được nhưng vì quá yêu con nên
vua không thể không ngăn cản Thái tử. Vua tự nghó:
“Thái tử đã đi dạo ba cửa thành, chắc thế nào
rồi cũng sẽ xin ra cửa thành phía Bắc đi dạo. Ta
phải truyền lệnh dọn dẹp, trang trí cảnh vườn ở
phía Bắc kinh thành thật rực rỡ, trang nghiêm lộng
lẫy gấp bội các lần trước, không để một hình
ảnh xấu xa nào ở đấy”. Nghó thế rồi, vua truyền
sai các quan thi hành việc ấy thật hoàn bị. Vua lại
khấn trong lòng: “Nay Thái tử du ngoạn ở cửa Bắc,
cầu xin chư Thiên chớ hiện ra những điều chẳng
lành khiến Thái tử buồn rầu”. Cầu nguyện xong, vua
truyền lệnh cho người đánh xe: Nếu Thái tử ra
ngoài thành du ngoạn nên làm thế nào để Thái tử
thấy toàn những cảnh phồn vinh, mỹ lệ rực rỡ của người dân.
Một
lần nữa, Thái tử lại xin ra ngoài thành du ngoạn,
vua không nỡ chối từ nên truyền Ưu-đà-di và các
quan hộ tống Thái tử ra cửa thành phía Bắc. Khi
đoàn người đã đến khu vườn, Thái tử xuống
ngựa để thị vệ đứng ngoài, đến an tọa dưới
một bóng cây, trầm tư về nỗi khổ già, bệnh, chết
trong cuộc đời. Khi ấy vị Thiên tử cõi trời Tịnh
cư hiện thân thành một vị Tỳ-kheo vận pháp phục,
ôm bình bát, cầm tích trượng, mắt khép nhẹ nhìn
xuống đất đi ngang trước Thái tử. Thái tử nhìn thấy liền hỏi:
–Ông là ai?
Vị Tỳ-kheo đáp:
–Tôi là một Tỳ-kheo.
Thái tử hỏi:
–Sao gọi là Tỳ-kheo? Đáp:
–Tỳ-kheo là người phá được kết tặc (phiền não), không
thọ thân sau nên gọi là Tỳ-kheo. Trong thế gian, tất
cả đều là vô thường, hư ảo, con đường tôi đang
tu tập là Thánh đạo vô lậu, không say đắm trong
sắc, thinh, hương, vị, xúc, pháp, đạt giác ngộ hoàn
toàn, đến được bờ giải thoát.
Nói
xong, ngay trước Thái tử vị hóa Tỳ-kheo hiện sức
thần thông bay lên không mà đi. Lúc ấy, các quan
quân theo hầu đều trông thấy.
Thái
tử sau khi thấy vị Tỳ-kheo ấy và nghe nói rõ về
công đức của việc xuất gia, trong lòng vốn đã
nhàm chán cảnh ham muốn ở đời nên cất tiếng hô lớn:
–Lành thay! Lành thay! Trong cõi trời người, chỉ có con
đường đó là hơn hết. Ta nhất định tu học theo con đường ấy.
Nói
xong, Thái tử truyền đánh xe quay về thành. Lúc ấy
lòng Thái tử rất vui, tự nghó: “Trước đây, Ta
thấy nỗi khổ của già, bệnh, chết, khiến ngày đêm
lo sợ chúng bức bách. Nay gặp vị Tỳ-kheo làm cho tỏ
ngộ, chỉ rõ con đường giải thoát”. Nghó thế nên
Thái tử luôn tìm cách xuất gia.
Khi
đoàn người hồi cung, vua Bạch Tịnh liền hỏi Ưu-đà-di:
–Thái tử hôm nay ra thành đi dạo có được vui không?
Ưu-đà-di thưa:
–Thái tử trên đường đi không gặp điều gì không lành.
Khi vào trong vườn, Thái tử một mình đến ngồi
dưới bóng cây thì từ xa trông thấy một người
cạo bỏ râu tóc, thân khoác y ca-sa, đến trước
Thái tử trò chuyện, trò chuyện xong thì bay lên hư
không mà đi, không ai biết họ nói với nhau điều
gì. Sau đó Thái tử truyền lệnh đánh xe trở về.
Lúc ấy khuôn mặt Thái tử rất vui vẻ, khi về đến
cung mới sinh buồn rầu.
Vua
Bạch Tịnh nghe những lời Ưu-đà-di tâu lòng sinh nghi
ngờ, không biết đó là điềm gì nên càng lo buồn,
thầm nghó: “Thái tử chắc sẽ bỏ nhà đi học đạo,
vả lại Thái tử cưới vợ đã lâu mà không con.
Nay ta phải bảo Da-du-đà-la phải làm thế nào; nếu
không sẽ không người nối ngôi, lại phải đề
phòng, kẻo Thái tử đi lúc nào không biết”. Nghó
thế rồi vua liền đem những ý nghó đó bảo với
Da-du-đà-la. Da-du-đà-la nghe vua nói thẹn thùng im lặng
và từ đó đi, đứng, nằm, ngồi không rời Thái
tử, còn nhà vua thì truyền tuyển những cung nữ
thật xinh đẹp đến để làm vui lòng Thái tử.
Năm
Thái tử được mười chín tuổi, Ngài suy nghó: “Nay
đúng là lúc Ta nên xuất gia tu tập”. Nghó rồi liền
đến chỗ vua cha với thần thái ung dung, nghiêm trang
như trời Đế Thích đến gặp trời Phạm Thiên. Những
quan hầu cận trông thấy Thái tử đến vội vào trình
tâu với vua. Vua nghe tâu trong lòng nửa mừng nửa
lo. Thái tử đến gần cúi đầu lễ vua cha, nhà vua
liền đỡ Thái tử lên và bảo Thái tử ngồi. Sau
khi ngồi xuống, Thái tử thưa vua cha:
–Ân ái có hội hợp phải có chia ly. Cúi xin phụ vương
cho con đi xuất gia học đạo. Tất cả mọi người khi
yêu thương mà phải xa nhau sẽ rất đau khổ. Nay con
muốn làm cho mọi người đều được giải thoát, xin
phụ vương chấp thuận, đừng cản trở con.
Vua
Bạch Tịnh nghe xong lời Thái tử tâu, lòng rất đau
khổ, khác nào núi Kim cang xô ngã những núi khác,
toàn thân run rẩy, không thể ngồi vững được. Vua
cầm tay Thái tử ứa lệ không nói nên lời. Một
lúc lâu sau, vua mới cất giọng nghẹn ngào nói:
–Con nên bỏ ý định xuất gia đi, vì sao? Vì tuổi con còn
trẻ, nước nhà lại chưa có người nối dõi, giờ
chỉ còn một mình cha, con nỡ nào lại bỏ ra đi.
Thái
tử thấy vua cha buồn bã khóc lóc, không ưng thuận
nên quay về cung, suy nghó đến việc xuất gia mà buồn rầu không vui.
Bấy
giờ các thầy tướng giỏi ở thành Ca-tỳ-la đều
đoán trong vòng bảy ngày nếu Thái tử không xuất
gia thì sẽ lên ngôi Chuyển luân thánh vương cai trị
bốn châu thiên hạ, bảy món báu sẽ tự nhiên hiện
nên liền đến tâu vua:
–Dòng họ Thích-ca nay sắp hưng thịnh.
Vua
nghe thế rất vui, lập tức truyền lệnh cho các quan và
các vị trong Thích tộc đến bảo:
–Các khanh có nghe lời tiên đoán của các tướng sư
không? Vậy nay mọi người đều phải ngày đêm theo
hầu, canh giữ Thái tử. Ở bốn cửa thành, mỗi
cửa phải bố trí một ngàn người canh giữ, khắp
chu vi bên ngoài thành, cứ một do-tuần phải đặt
một đội quân canh phòng.
Nhà
vua còn truyền cho Da-du-đà-la và các quan trong nội
cung phải nên gia tăng canh phòng hơn nữa, suốt trong
bảy ngày không để Thái tử xuất gia. Vua lại đến
cung của Thái tử. Thái tử thấy vua cha đến liền ra
nghinh tiếp, vấn an sức khỏe. Vua nói với Thái tử:
–Xưa kia tiên A-tư-đà và nay các tướng sư cũng nói là
con nhất định không ưa thích sống trong cảnh trần tục,
nhưng việc nối dõi tông đường rất quan trọng, vương
tộc phải có người kế vị. Vậy cha xin con hãy sinh
cho cha đứa cháu rồi hãy xuất gia. Con không nên trái ý cha.
Thái
tử nghe lời phụ vương nói xong, trong lòng suy nghó:
“Sở dó vua cha không cho Ta xuất gia chính là vì chưa
có người nối ngôi”. Thái tử liền thưa với vua cha:
–Quý hóa thay lời dạy của phụ vương!
Thái
tử liền dùng tay trái chỉ vào bụng Da-du-đà-la. Vài
ngày sau, Da-du-đà-la thấy trong người khác lạ, biết
là đã thọ thai. Vua nghe Thái tử khen lệnh của mình
nên rất vui mừng nghó rằng trong bảy ngày nữa nhất
định chưa thể có cháu ngay được. Nếu quá kỳ hạn
bảy ngày tự nhiên Thái tử sẽ lên ngôi Chuyển
luân vương, hẳn là không còn ý định xuất gia nữa.
Lúc
ấy Thái tử suy nghó: “Nay Ta đã mười chín tuổi.
Hôm nay là mùng bảy tháng hai chính là lúc Ta phải
tìm đường xuất gia. Vả lại sở nguyện của vua đã
được đáp ứng”. Nghó thế xong Thái tử từ thân
phóng hào quang chiếu sáng cung điện của Tứ Thiên
vương và đến tận cung trời Tịnh cư, nhưng không để
nhân gian trông thấy. Bấy giờ chư Thiên thấy ánh
sáng ấy biết Thái tử đã đến lúc xuất gia liền
xuống chỗ Thái tử, cung kính lễ và chắp tay thưa:
–Từ vô lượng kiếp Ngài đã phát nguyện tu hành, nay đã
đến lúc xuất gia.
Thái tử đáp:
–Đúng như lời các ông vừa nói, nay đã đến lúc Ta xuất
gia nhưng phụ vương đã ra lệnh bố trí từ trong cung
đến ngoài thành đều có quan quân canh gác cẩn
thận, muốn đi rất khó.
Chư Thiên thưa:
–Chúng tôi sẽ có cách để Thái tử ra khỏi thành mà không ai hay.
Chư
Thiên liền dùng thần lực khiến quan quân ngủ say.
Bấy giờ Da-du-đà-la trong giấc ngủ mộng thấy ba
điềm: một là thấy mặt trăng rơi xuống đất, hai là
thấy răng rụng, ba là thấy mất cánh tay phải.
Da-du-đà-la giật mình tỉnh giấc vô cùng lo sợ báo với Thái tử:
–Thiếp vừa thấy ba giấc mộng dữ.
Thái tử hỏi:
–Nàng mộng thấy những gì?
Da-du-đà-la
kể lại các giấc mộng ấy. Thái tử nói:
–Trăng vẫn ở trên trời, răng nàng vẫn còn đó, tay nàng
nào có mất. Nàng cần biết mộng mị đều là giả, không nên lo sợ.
Da-du-đà-la vội thưa:
–Theo điềm mộng ấy, thiếp chỉ lo sợ Thái tử sẽ xuất gia.
Thái tử liền trấn an:
–Nàng hãy ngủ yên, đừng lo nghó về việc ấy, sẽ không
có gì xấu đến với nàng đâu.
Da-du-đà-la
nghe thế bèn yên tâm ngủ lại. Lúc ấy Thái tử từ
chỗ ngồi đứng dậy, nhìn ngắm các thị nữ và
Da-du-đà-la ngủ say bất động như các hình nhân bằng
gỗ, ví như thân cây chuối rỗng xốp không chắc
thật. Có người nằm ôm choàng các dụng cụ ngủ
say, chân tay buông thỏng xuống đất; lại có người
say ngủ các nước dịch trong mắt, mủi, miệng ứa
tràn ra. Rồi Thái tử nội quán thấy rõ các hình
hài xinh đẹp kia nào là tóc, móng tay chân, não
tủy, xương răng, hộp sọ, da, mỡ, thịt, máu, mủ,
tim, gan, phổi, ruột già, ruột non, thận, mật… và
các loại vật ô uế như phân, nước tiểu, đờm
dãi… Bao bọc tất cả những thứ ô uế đó là
một lớp da, chẳng có gì là xinh đẹp. Thế mà họ
lại dùng hương, hoa, đồ trang sức để xoa ướp và
trang điểm cho nó. Thân này ví như đồ vay mượn rồi
phải mất, không thể tồn tại lâu được. Con người
sống trăm năm thì đã ngủ mất một nửa thời gian,
còn lại là những lúc đau khổ sầu não, có mấy
khi được vui. Người đời luôn nhìn thấy việc ấy
nhưng tại sao không tỉnh ngộ, lại mê đắm dâm dục,
nay cần phải xuất gia tu tập theo con đường của chư
Phật xưa kia để mau rời khỏi tai họa như hỏa hoạn này.
Thái
tử suy nghó như thế đến nửa đêm, vị Thiên vương
ở cõi trời Tịnh cư và chư Thiên ở các cõi trời
Dục giới hiện ra đầy khắp không trung, đồng thanh
thưa với Thái tử:
–Nay các quan quân và quyến thuộc trong ngoài đều đã
ngủ say, chính là lúc Ngài nên xuất gia.
Thái
tử liền đến chỗ Xa-nặc. Do thần lực của chư
Thiên nên Thái tử vừa gọi là Xa-nặc liền tỉnh
giấc. Thái tử bảo:
–Ngươi hãy thắng con ngựa Kiền-trắc và dắt đến đây cho Ta.
Xa-nặc
lúc ấy toàn thân run sợ, trong lòng do dự vì không
muốn trái lời Thái tử, nhưng cũng lại sợ nghiêm
lệnh của đức vua nên ngẫm nghó hồi lâu rồi khóc thưa:
–Lệnh của nhà vua rất nghiêm, vả lại giờ này không phải
giờ đi du ngoạn, cũng không phải lúc ngăn chặn địch
quân, vậy trong đêm thanh vắng này, Thái tử muốn
thần thắng ngựa để đi đâu?
Thái tử nói:
–Ta nay muốn diệt trừ mọi kết sử phiền não cho tất
cả chúng sinh. Vậy ngươi không nên trái ý Ta.
Xa-nặc
liền khóc lớn có ý làm cho Da-du-đà-la cùng với
quan quân quyến thuộc tỉnh giấc nhưng do thần lực của
chư Thiên nên mọi người vẫn ngủ say không ai hay
biết gì. Xa-nặc đành dắt ngựa đến. Thái tử bước
đến bảo Xa-nặc và ngựa Kiền-trắc:
–Tất cả mọi sự yêu thương, hễ có sum họp phải có chia
ly. Đó là lẽ thường tình của thế gian, nếu không
thế thì việc xuất gia khó mà thành được.
Xa-nặc
nghe những lời ấy lặng thinh không nói, Kiền-trắc
cũng không cất tiếng hí.
Bấy
giờ thấy trời gần sáng, Thái tử liền từ thân
phóng hào quang chiếu sáng khắp mười phương, cất
tiếng oai hùng như Sư tử nói:
–Chư Phật trong quá khứ đã xuất gia như thế nào, Ta nay cũng như vậy.
Chư
Thiên liền nâng bốn vó ngựa và cả Xa-nặc, còn
trời Đế Thích cầm lọng đi theo, chư Thiên làm cho
cửa thành phía Bắc tự nhiên mở ra mà không gây
tiếng động. Thái tử ra khỏi thành, chư Thiên tháp
tùng theo sau ca ngợi. Và lúc ấy Thái tử cất tiếng
hùng sư phát lời thệ nguyện:
–Nếu Ta không dứt trừ được sinh, lão, bệnh, tử và
khổ đau sầu não cho cả thế gian, trọn đời Ta sẽ
không trở về cung. Nếu không chứng được Vô
thượng Chánh đẳng Chánh giác, chuyển pháp luân độ
chúng sinh thì Ta không trở về gặp phụ vương. Nếu
không dứt được tình ân ái thì không bao giờ Ta
gặp lại dì Ma-ha Ba-xà-ba-đề và Da-du-đà-la.
Lời
nguyện của Thái tử vừa phát ra, chư Thiên trên hư
không đồng thanh ca ngợi:
–Quý hóa thay! Lời nguyện ấy nhất định sẽ thành tựu.
Trời
vừa sáng tỏ, Thái tử đã đi được ba do-tuần.
Chư Thiên tháp tùng theo Thái tử đi đến đó thấy
công việc đã xong nên liền biến mất.
Sau
đó, Thái tử lần bước đi tới khu rừng có Tiên
nhân Bạt-già đang tu khổ hạnh. Thấy khu rừng thanh
vắng Thái tử rất vui mừng, thân tâm khoan khoái
nhẹ nhàng liền xuống ngựa, vỗ lên lưng ngựa Kiền-trắc an ủi:
–Việc gian khó nhất ngươi đã vượt qua.
Thái
tử lại nói với Xa-nặc:
–Ngựa Kiền-trắc đi nhanh như Kim sí điểu, vua của loài chim,
ngươi vẫn luôn theo Ta không rời. Ta từng suy ngẫm ở
đời có người lòng lành mà bề ngoài trông như
ác, có người bề ngoài xem hiền lành nhưng tâm lại
không thế, còn ngươi thì tâm và thân không trái
nhau. Trong thế gian có người vì ham giàu sang mà suốt
đời bám víu; nay Ta bỏ vương quốc đến khu rừng
này chỉ có một mình ngươi đi theo, quả thật là hiếm
có. Nay Ta đã đến nơi vắng vẻ yên tịnh rồi, ngươi
nên dắt ngựa Kiền-trắc trở về cung.
Xa-nặc
nghe Thái tử nói thế buồn bã khóc than đến nỗi
quî ngã xuống đất, còn ngựa Kiền-trắc thì quỳ hai
chân trước, cúi đầu liếm chân Thái tử, đôi
dòng lệ tuôn tràn. Xa-nặc thưa:
–Nay thần làm sao nghe theo lời Thái tử được, bởi vì
thần đã trái lệnh của đức vua, dắt ngựa đưa
Thái tử đến đây. Vua và phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề
mất Thái tử chắc chắn sẽ rất đau khổ, trong cung
cũng sẽ náo động vì việc Thái tử ra đi. Hơn nữa,
ở đây rừng sâu hiểm trở, thú dữ, trùng độc
cùng bao nhiêu nguy hiểm khác nay thần nỡ nào rời
xa Thái tử, một mình trở về cung.
Thái tử đáp:
–Khi sinh ra, Ta cũng một mình và khi chết tất cũng một
mình, đâu có bạn bè, vả lại trong đời có bốn
điều khổ lớn là sinh, lão, bệnh, tử, lẽ nào Ta
làm bạn với chúng. Nay Ta vì muốn trừ dứt hẳn
những nỗi khổ ấy nên mới đến đây. Sau khi đã
đoạn tận khổ đau, Ta sẽ là bạn với tất cả chúng
sinh, còn nay Ta chưa xa lìa khổ được thì làm sao có
thể làm bạn với ngươi. Xa-nặc lại thưa:
–Từ khi sinh đến nay, Thái tử luôn ở nơi cung cấm, thân
thể tay chân đều mềm yếu, ngủ nghỉ có giường nệm
êm ái, không hề có chút gì khó chịu, bỗng chốc
đến ở nơi núi non, nằm nghỉ trên gai góc sỏi đá,
lại ngồi dưới bóng cây, sao mà chịu được?
Thái tử bảo Xa-nặc:
–Đúng như ngươi nói, Ta ở trong cung không bao giờ phải nằm
trên gai góc, nhưng nỗi khổ sinh già bệnh chết có
tránh được không?
Xa-nặc
nghe Thái tử nói thế chỉ biết đứng lặng câm, đôi
dòng lệ ràn rụa, lòng đau đớn vô cùng.
Bấy
giờ Thái tử đến bên Xa-nặc lấy thanh gươm báu
rồi cất tiếng oai vệ như tiếng Sư tử nói:
–Chư Phật trong quá khứ khi đắc quả Vô thượng Chánh
đẳng Chánh giác đã xả bỏ trang sức, cạo râu
tóc, nay Ta cũng phải làm đúng theo pháp của chư Phật.
Nói
rồi Thái tử lấy mũ và hạt ngọc trên búi tóc
trao cho Xa-nặc bảo:
–Ngươi hãy đem mũ và viên ngọc này về cho phụ vương Ta
và quỳ dưới chân người tâu rằng: Ta nay không
phải vì muốn sinh lên cõi trời để hưởng lạc
thú; cũng không phải là người con bất hiếu, không
phải vì giận hờn mà ra đi, Ta ra đi chỉ vì nhàm chán
và muốn dứt nỗi khổ sinh già bệnh chết. Ngươi nên
vui mừng với niềm vui của Ta, xem như gặp điều lành,
chớ có buồn rầu. Nếu cha Ta có ý bảo Ta xuất gia
chưa đúng lúc, ngươi hãy thưa lại lời nói của Ta
với vua cha là bệnh già chết đâu có hẹn ngày, dù
tuổi trẻ thanh tráng cũng không thể thoát được.
Nếu vua trách Ta chưa có con và chưa trình tâu mà đã
rời bỏ cung điện xuất gia thì người tâu cho vương
phụ rõ Da-du-đà-la đã mang thai, vua hỏi nàng sẽ rõ.
Trước đây phụ vương đã ra lệnh như thế chứ Ta
không tự ý. Xưa kia các vị Chuyển luân thánh vương
rời bỏ cung vào rừng tu hành, không có ai nửa
chừng trở lại thọ hưởng năm dục, nay Ta xuất gia
cũng như vậy. Nếu chưa đạt được đạo Bồ-đề, Ta
sẽ không về cung. Đối với tất cả những thân
thuộc nội ngoại có tình yêu thương với Ta, ngươi
hãy an ủi giúp Ta để họ khỏi buồn rầu thương nhớ.
Thái
tử lại cởi xâu chuỗi anh lạc trên người trao cho Xa-nặc và dặn:
–Ngươi hãy đem chuỗi này về dâng lại cho dì Ma-ha
Ba-xà-ba-đề và thưa rằng Ta vì muốn giải thoát bao
nỗi khổ ở đời nên xuất gia để hoàn thành chí
nguyện ấy. Vậy chớ vì Ta mà buồn khổ.
Thái
tử lại tháo bỏ tất cả trang sức còn lại trên
thân đưa cho Xa-nặc bảo đem về trao cho Da-du-đà-la và
cũng an ủi: “Ở đời hễ yêu thương mà xa nhau là
khổ, nay Ta vì muốn dứt khổ nên mới xuất gia học
đạo, chớ vì Ta mà đau buồn”. Đối với những
người thân thuộc cũng vậy.”
Xa-nặc
nghe xong trong lòng càng đau buồn, nhưng không thể trái
lời của Thái tử nên quỳ xuống nhận mũ, chuỗi
ngọc anh lạc và những đồ trang sức khác rồi ứa lệ thưa:
–Thần nghe chí nguyện của Thái tử mà toàn thân rúng
động, ngay những kẻ lòng như gỗ đá nghe những lời
ấy cũng còn thương cảm; huống chi thần đã bao năm
hầu hạ Thái tử, nay nghe những lời ấy tránh sao
khỏi đau đớn trong lòng. Xin Thái tử hãy từ bỏ
chí nguyện ấy để đức vua, phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề
và chánh phi Da-du-đà-la cùng với bao vị quyến thuộc
khác khỏi phải sầu đau khổ sở. Nếu Thái tử nhất
định không đổi ý thì chớ bỏ thần. Thần nay nguyện
xin nương theo gót Thái tử trọn đời không rời
bởi nếu về cung chắc chắn đức vua sẽ quở trách
thần sao lại để Thái tử ở một mình nơi rừng
vắng mà về thì thần tâu làm sao với đức vua?
Thái tử đáp:
–Ngươi không nên nói thế. Ở đời luôn có sự chia lìa,
đâu phải lúc nào cũng sum họp. Ta vừa sinh ra bảy
ngày thì mẹ ta đã qua đời, mẹ con còn chia lìa
huống chi là người khác. Ngươi chớ riêng vì Ta mà
quyến luyến, nên cùng Kiền-trắc trở lại hoàng cung.
Thái
tử ra lệnh đến lần thứ hai mà Xa-nặc vẫn không
chịu ra về. Lúc ấy Thái tử liền dùng kiếm tự
cạo bỏ râu tóc và phát lời thệ nguyện:
–Nay Ta dứt bỏ râu tóc nguyện đoạn trừ tất cả phiền
não và bao tập khí chướng ngại.
Trời
Đế Thích liền nhận lấy tóc đem đi, chư Thiên trong
hư không đốt hương, tung hoa xuống và đồng lên tiếng khen ngợi:
–Lành thay! Thật là tốt lành! Thái tử đã cạo bỏ râu tóc.
Lúc
bấy giờ nhìn lại trên thân mình vẫn vận y phục
bằng bảy báu, Thái tử suy nghó: “Chư Phật trong quá
khứ khi xuất gia không thể mặc như thế này”. Bấy
giờ vị trời Tịnh cư biết ý nghó ấy nên hóa thân
thành một người thợ săn mình mặc ca-sa đi đến
trước Thái tử. Thái tử trông thấy vô cùng vui
mừng nói với người thợ săn:
–Chiếc áo ông đang mặc là y thanh tịnh của chư Phật trong
quá khứ đã vận. Sao ông lại mặc áo này mà làm
việc tội ác?
Người thợ săn đáp:
–Tôi mặc ca-sa để dụ bầy nai, chúng thấy ca-sa đều đến
gần bên tôi, tôi mới bắn chúng được”.
Thái tử bảo:
–Theo lời ông nói thì ông mặc ca-sa chỉ vì muốn giết hại
bầy nai chứ không phải vì cầu giải thoát. Nay Ta đổi
cho ông chiếc áo bằng bảy báu này, Ta mặc ca-sa chỉ
vì muốn dứt trừ phiền não và cứu độ tất cả chúng sinh.
Người
thợ săn liền nói:
–Hay lắm! Xin vâng theo lời của Ngài.
Hai
người bèn đổi áo cho nhau. Thái tử vận ca-sa vào
giống như chư Phật trong quá khứ. Vị Thiên tử cõi
trời Tịnh cư cũng hiện trở lại thân trời, bay lên
không trung trở về Thiên cung. Trong không trung lúc
bấy giờ hiện ra một vầng sáng lạ, Xa-nặc thấy thế
ngạc nhiên khen là chuyện chưa từng có vì điềm
lành ấy chẳng phải là việc bình thường.
Xa-nặc
thấy Thái tử đã cạo bỏ râu tóc, vận pháp phục
thì biết rõ Thái tử nhất định không bao giờ đổi
ý nên trong lòng càng đau khổ, buồn rầu đến nỗi
lại quî ngã xuống đất. Thái tử khuyên:
–Ngươi nên bớt sầu khổ bi lụy, trở về thành báo cho mọi
người biết ý của Ta.
Nói
xong Thái tử thong thả cất bước về phía trước.
Xa-nặc sụt sùi rơi lệ, cúi đầu lạy theo Thái tử
cho đến khi không còn trông thấy người nữa mới
đứng lên run rẩy quay nhìn Kiền-trắc và những đồ
trang sức mà Thái tử để lại, lòng càng buồn
nhớ, nước mắt tuôn trào, tay dắt ngựa, tay cầm
những đồ trang sức ấy rồi cả người ngựa đều
buồn bã theo đường cũ trở về kinh thành.
Cùng
lúc ấy Thái tử đã tới nơi tu hành của Tiên
nhân Bạt-già. Các loài chim, thú trong rừng nhìn
thấy Thái tử đều sững sờ không chớp mắt, đứng
yên không bay chạy. Tiên nhân Bạt-già trông thấy
Thái tử từ xa liền suy nghó: “Vị thần nào kìa?
Phải chăng là trời Nhật nguyệt, hay vua trời Đế
Thích?”. Tiên nhân cùng với thân hữu vội ra
nghênh đón Thái tử rất tôn kính, thưa:
–Kính chào Nhân giả.
Thái
tử thấy các vị đạo só tính tình hòa nhã, dáng vẻ
khiêm tốn liền đi đến chỗ họ. Các vị đạo só
không ai không phục sắc tướng uy nghiêm của Thái
tử nên cùng đến mời Ngài ngồi. Sau khi ngồi xong,
Thái tử quan sát cách tu của các đạo só thì thấy
có người dùng cỏ làm áùo mặc; có người dùng
vỏ cây hoặc lá cây làm quần áo. Người thì chỉ
ăn rau trái. Có người ăn một ngày một bữa,
người thì hai, ba ngày một bữa. Họ sống khổ hạnh
như thế để thờ thần nước, thần lửa hoặc thờ
mặt trời mặt trăng. Có người đứng co một chân;
có người nằm mãi trên đất; hoặc nằm trên gai
góc, bên nước lửa. Thái tử thấy lối tu khổ
hạnh như thế liền hỏi Tiên nhân Bạt-già:
–Các vị tu khổ hạnh như thế thật là lạ lùng nhưng để
cầu được gì?
Tiên nhân đáp:
–Chúng tôi tu các pháp khổ hạnh ấy vì muốn được sinh lên cõi trời.
Thái tử lại hỏi:
–Chư Thiên tuy vui nhưng khi hết phước vẫn luân hồi trong
sáu nẻo, cuối cùng vẫn chịu khổ. Sao các vị tu cái
nhân khổ để hưởng cái quả khổ như thế?
Thái
tử trong lòng buồn bã, thầm nghó: “Người đi buôn
vì muốn có của báu nên đi vào biển cả nguy hiểm.
Nhà vua vì muốn mở rộng đất nước mà cử binh
giao chiến, nay các đạo só này vì muốn lên cõi trời
mà tu khổ hạnh”. Thầm khen như thế rồi Thái tử
đứng lặng yên không nói. Đạo só Bạt-già thấy
Thái tử yên lặng nên hỏi:
–Thưa Nhân giả, ý Ngài như thế nào? Sao lại yên lặng
không nói gì? Có phải cách tu của chúng tôi không
đúng chăng?
Thái tử đáp:
–Các vị chọn con đường tu thật đau khổ để cầu phước
báo nhưng cuối cùng vẫn không thoát được khổ.
Thái
tử cùng các vị đạo só thảo luận cho đến chiều
tối, đêm ấy Thái tử ngủ lại nơi đó. Trời vừa
sáng, Thái tử nghó: “Những vị Tiên nhân này chọn
con đường tu khổ hạnh nhưng chẳng phải là con đường
giải thoát chân chánh, vậy Ta không nên ở đây”.
Thái tử liền từ biệt các vị Tiên nhân ấy. Các Tiên nhân hỏi:
–Nhân giả đến đây, chúng tôi đều vui mừng, khiến uy
thế chúng tôi tăng thêm. Nay sao đột nhiên Ngài lại
muốn đi nơi khác làm cho chúng tôi bị giảm bớt uy
thế, hay là trong chúng tôi có ai xúc phạm đến
Ngài? Hay vì việc gì khác nên Ngài không ở lại?
Thái tử đáp:
–Không phải các vị thất lễ trong giao tiếp chủ khách, mà vì
cách tu tập của các vị chỉ làm tăng trưởng thêm
sự khổ đau. Nay tôi học đạo là vì muốn diệt trừ
tận gốc khổ đau, do đó muốn đi nơi khác.
Các
đạo só nói với nhau:
–Con đường tu tập của vị ấy thật là rộng lớn, chúng
ta làm thế nào mà giữ người ở lại được?
Lúc
ấy trong số các đạo só có một người coi tướng
giỏi nói với các đạo só kia:
–Vị nhân giả này có đủ các tướng tốt, chắc chắn
sẽ đạt được Nhất thiết chủng trí, sẽ là Bậc
Đạo Sư của cả trời người.
Các
vị đạo só nghe thế liền cùng đến trước Thái tử thưa:
–Vì con đường tu hành có khác nhau nên không dám lưu
Ngài ở lại. Nếu Ngài muốn đi, nên đi về phương
Bắc, nơi ấy có hai vị Đại tiên tên là A-la-la và
Ca-lan. Nhân giả hãy đến đó thảo luận với các vị
Đại tiên ấy, nhưng chúng tôi nghó là Nhân giả
cũng không nên ở lại nơi ấy lâu.
Thái
tử nghe nói thế liền từ tạ đi về hướng Bắc.
Các đạo só nhìn Thái tử ra đi trong lòng rất buồn
nên cùng nhau chắp tay đi theo tiễn đưa Ngài, nhìn theo
cho đến khi Ngài đi khuất mới quay trở lại.
Từ
lúc Thái tử rời hoàng cung cho đến trời chiều,
Da-du-đà-la và các cung nữ mới thức dậy. Không
trông thấy Thái tử, tất cả đều hoảng hốt than
khóc, vội vàng đến báo với phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề:
–Sáng nay bỗng không tìm thấy Thái tử đâu cả.
Di
mẫu nghe thế hoảng hốt, mê loạn ngã quî xuống đất,
ngất đi tỉnh lại mấy lần. Khi tỉnh lại, bà vội đến
chỗ vua báo tin. Vua nghe xong ngồi lặng đi không nói
được một lời, toàn thân rã rời như kẻ mất
hồn. Cả trong lẫn ngoài cung, ai nghe cũng rụng rời.
Lúc ấy các quan đại thần vội đến cung của Thái
tử và tuần hành khắp kinh thành tìm kiếm, đến
cổng thành phía Bắc thấy cửa thành tự nhiên mở
toang, lại cũng không trông thấy Xa-nặc và ngựa
Kiền-trắc liền hỏi các quan phụ trách rằng ai đã
mở cửa, nhưng mọi người đều nói là không biết,
hỏi ngay người giữ cửa cũng không biết vì sao cửa
tự nhiên mở. Các vị đại thần nghó cửa thành
phía Bắc mở chắc chắn Thái tử đi ra cửa ấy, vậy
phải mau đi tìm, liền sai một ngàn cỗ xe, một vạn kî
binh bủa ra bốn hướng tìm kiếm, nhưng vì thần lực
của chư Thiên nên không ai tìm ra được đường
Thái tử đã đi. Họ trở về tâu vua đã tìm Thái
tử khắp nơi nhưng không gặp.
Lúc
ấy Xa-nặc đi bộ dắt ngựa Kiền-trắc, mang những đồ
trang sức quý báu của Thái tử vừa đi vừa khóc
hướng về cửa thành. Dân chúng các làng bên
đường thấy thế rất kinh ngạc, ai cũng buồn bã
cùng nhau chạy đến hỏi Xa-nặc:
–Ông đưa Thái tử đi đâu mà sao nay chỉ có một mình ông
và ngựa Kiền-trắc trở về như thế?
Xa-nặc
nghe mọi người hỏi càng thêm đau buồn không thể
nói được thành lời. Dân chúng thấy ngựa
Kiền-trắc được mang đai thắng yên bằng bảy báu
rất trang nghiêm mà không thấy Thái tử chẳng khác
hoa đẹp trang điểm trên xác chết. Xa-nặc vừa đi
vào thành, ngựa Kiền-trắc bỗng cất tiếng hí buồn
bã khiến bầy ngựa trong chuồng cũng lên tiếng hí
vang. Các quan bên ngoài vội vào cung thưa với phu
nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề và chánh phi Da-du-đà-la chỉ
có Xa-nặc cùng ngựa Kiền-trắc trở về. Hai người
nghe thế vô cùng đau khổ nghó: “Tại sao nghe báo
Xa-nặc và ngựa Kiền-trắc trở về mà không nghe
nói đến Thái tử”. Phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề than thở:
–Ta nuôi Thái tử từ thuở ấu thơ đến khi trưởng
thành vậy mà trong thoáng chốc Thái tử đã bỏ ta
không biết đi về phương nào, khác chi trái cây chín
rời cành, lại khác chi người đói gặp bữa cơm
thịnh soạn đang muốn ăn bỗng bị đổ đi tất cả.
Da-du-đà-la
cũng cất lời thống thiết:
–Thiếp cùng Thái tử đi đứng nằm ngồi không rời một
bước, nay người bỗng bỏ thiếp không biết đi về
đâu. Các vua ngày xưa, khi bỏ ngôi vào núi học đạo
đều dẫn theo vợ con không nỡ chia lìa. Người ở
đời, một lần gặp biết nhau, khi chia tay còn không
quên nhau, nay tình ân ái vợ chồng vốn sâu nặng mà
sao người lại bạc bẽo như thế.
Công
chúa quay lại mắng Xa-nặc:
–Thà làm kẻ thù của người có trí còn hơn là thân
thuộc với người ngu, ngươi là kẻ ngu si ám độn,
lén đưa Thái tử đến nơi nào để cho họ Thích
không còn thịnh vượng được nữa.
Lại
trách ngựa Kiền-trắc:
–Ngươi chở Thái tử rời cung, lúc gần đi sao không lên
tiếng, giờ một mình quay về lại hí lên buồn bã.
Xa-nặc liền thưa:
–Xin phu nhân chớ trách thần và ngựa Kiền-trắc. Đó
là do thần lực của chư Thiên chứ không phải người
làm được. Đêm ấy khi phu nhân cùng thể nữ đều
ngủ say, Thái tử ra lệnh cho thần thắng ngựa. Lúc
ấy thần đã lớn tiếng khuyên can Thái tử, có ý
muốn cho phu nhân và các thể nữ giật mình tỉnh
giấc. Đến khi thần thắng ngựa Kiền-trắc cũng không
ai hay. Trước đây cổng thành mỗi lần mở, tiếng
vang đến bốn mươi dặm, nhưng lúc ấy cửa tự mở
toang không có một tiếng động, những việc như thế
chẳng phải là do thần lực của chư Thiên sao? Đến
khi ra khỏi thành, chư Thiên đã nâng vó ngựa và
cả thần bay lên không trung, lại có vô số chư Thiên
đi theo, vậy thần làm sao ngăn cản được? Trời vừa
rạng sáng thì Thái tử đi được ba do-tuần, đến
chỗ của đạo só Bạt-già lại có những chuyện kỳ
lạ xảy ra. Xin phu nhân lắng nghe lời thần kể. Khi
Thái tử đến khu rừng của Tiên nhân Bạt-già đang
tu khổ hạnh, người liền xuống ngựa vỗ vào lưng
ngựa Kiền-trắc và ra lệnh cho thần trở về cung.
Lúc ấy thần cứ đi theo Thái tử, không chịu trở
về. Thái tử nhất định không cho thần ở lại, lấy
gươm báu rồi tuyên bố rằng chư Phật quá khứ vì
muốn đắc đạo Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác
đều bỏ những trang sức quý báu, cắt bỏ râu tóc,
nay Ngài cũng theo như chư Phật trong quá khứ. Nói
xong Ngài liền cởi mão và lấy hạt minh châu đưa
cho thần bảo đem về dâng vua, lại đưa chuỗi anh lạc
bảo đem về dâng cho di mẫu, còn các trang sức khác
thì bảo trao lại cho phu nhân. Lúc đó dù nghe Ngài
hối thúc nhưng lòng thần không muốn trở về. Thái
tử liền dùng gươm tự cắt bỏ râu tóc và được
chư Thiên đến tiếp lấy tóc đem đi. Thái tử đi
tới trước một đoạn thì gặp một người thợ
săn, liền lấy áo thất bảo của mình đổi lấy y
ca-sa mà người thợ săn đang mặc. Lúc ấy trên hư
không có luồng ánh sáng rất lớn. Thần thấy Thái
tử đã thay đổi y phục, biết rõ Thái tử nhất
quyết không về nữa, lòng thần vô cùng đau đớn.
Thái tử đi đến chỗ Tiên nhân Bạt-già đang tu,
thần đành từ biệt trở về. Những sự lạ lùng
ấy đều do sức thần của chư Thiên làm ra chứ con
người làm sao mà làm được, vậy xin phu nhân khiển
trách thần và Kiền-trắc.
Khi
đó phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề và Da-du-đà-la nghe
Xa-nặc kể những việc lạ lùng ấy xong, trong lòng đã
đôi phần tỉnh ngộ nên im lặng không nói. Khi nhà
vua vơi bớt đau đớn buồn bã, liền kêu Xa-nặc hỏi:
–Tại sao ngươi làm khổ dòng họ Thích như thế. Ta đã
nghiêm lệnh cho mọi người trong ngoài giữ gìn Thái
tử chỉ re sợ Thái tử xuất gia. Sao ngươi lại lén
thắng ngựa Kiền-trắc và ra đi cùng Thái tử?
Xa-nặc
nghe lời vua quở trách run sợ vội tâu:
–Thái tử rời khỏi hoàng thành đi không phải lỗi tại
thần, xin đại vương hãy nghe thần kể đầu đuôi.
Nói
xong Xa-nặc liền lấy mũ báu, hạt minh châu đặt dưới
chân vua rồi thưa:
–Thái tử bảo thần đem mũ và hạt minh châu này về dâng
lên bệ hạ, xâu chuỗi anh lạc thì dâng cho di mẫu,
còn các đồ trang sức khác thì trao cho chánh phi Da-du-đà-la.
Vua
thấy những thứ ấy lòng càng buồn nhớ Thái tử
không nguôi, đến gỗ đá còn phải động lòng huống
chi tình cảm cha con sâu nặng. Xa-nặc thuật lại toàn
bộ sự việc đã xảy ra cho vua nghe và tâu:
–Thái tử truyền lệnh cho thần là nếu đại vương cho là
cần có con nối dõi rồi mới xuất gia, nay chưa có
con sao đã xuất gia thì thưa với bệ hạ rằng vào
lúc ra đi Thái tử chưa tâu cho bệ hạ rõ là chánh
phi Da-du-đà-la đã có thai rồi, bệ hạ nên hỏi
nàng. Trước kia bệ hạ đã hứa như thế, nay Ngài
đã thực hiện đúng như vậy chứ không phải Ngài tự tiện ra đi.
Vua
nghe thế liền cho mời Da-du-đà-la đến hỏi:
–Thái tử bảo con đã có thai, phải đúng như vậy không?
Da-du-đà-la liền thưa vua:
–Vào hôm đại vương đến cung, Thái tử lấy tay chỉ vào
con, con lập tức cảm thấy trong người khác lạ nên
biết mình đã thụ thai.
Vua
nghe thế lấy làm lạ, lòng ưu sầu có giảm bớt,
thầm nghó: “Lúc ấy ta hứa như thế là nghó chỉ
trong bảy ngày làm sao có con được và như vậy ngôi
Chuyển luân vương tự nhiên sẽ đến, không ngờ
chưa hết bảy ngày mà Da-du-đà-la đã có mang thật
là do lỗi ta thiếu trí, vì muốn tìm cách lưu Thái tử
nên hứa như thế, giờ càng hối hận. Thái tử mưu
trí vượt ngoài sự dự liệu của người khác.
Việc này còn có thần lực của chư Thiên, nay ta
không nên trách Xa-nặc”.
Vua
nghó Thái tử quyết không về thì dù có làm cách
gì cũng không đưa Thái tử về được. Tuy Thái tử
xuất gia học đạo nhưng nay đã có người nối dõi
không sợ vương tộc tuyệt hạâu. Hiện nay cần phải
bảo Da-du-đà-la nên giữ gìn cẩn thận đứa con trong bụng.
Vua
Bạch Tịnh vì quá nặng tình cha con nên nói với Xa-nặc:
–Nay ta nhất định cho đi tìm Thái tử nhưng không biết
Thái tử đang ở đâu. Thái tử bỏ ta đi học đạo,
ta làm sao có thể sống một mình. Ta nhất định phải đi tìm Thái tử.
Lúc
ấy Quốc sư và một vị đại thần nghe vua muốn đi tìm
Thái tử liền đến can ngăn:
–Đại vương chớ quá buồn phiền. Chúng tôi thấy tướng
mạo của Thái tử chắc là trong đời quá khứ đã
nhiều kiếp xuất gia tu học nên ngay ngôi vị Đế Thích
cũng không muốn huống chi là ngôi Chuyển luân vương
làm sao giữ chân Thái tử được. Đại vương không
nhớ lúc mới sinh, Thái tử đã từng đi bảy bước,
chỉ tay lên cao mà nói: “Ta không còn chuyển sinh
nữa, đây là thân sau cùng”. Lúc ấy các vị trời
Phạm thiên, Đế Thích đều đến chúc mừng, có điều
kỳ diệu như vậy thì Thái tử đâu còn lưu luyến
cõi trần. Vả lại tiên A-tư-đà đã từng xem tướng
cho Thái tử và quả quyết là năm mười chín tuổi
Thái tử sẽ xuất gia học đạo và sẽ thành Bậc
Nhất Thiết Chủng Trí. Ngày nay sự việc xảy ra đều
đúng, đại vương sao còn sầu khổ như thế. Hơn nữa
đại vương đã từng ra nghiêm lệnh cho quan quân trong
và ngoài thành giữ gìn Thái tử sợ Thái tử
xuất gia nhưng rồi chư Thiên đã đến đưa Thái tử
ra khỏi thành, như thế thì sức người làm sao ngăn
cản được. Vậy xin đại vương nên vui mừng, đừng
mãi ôm lòng buồn phiền và không nên ra đi tìm Thái
tử, còn nếu bệ hạ lo lắng cho Thái tử thì chúng
tôi sẽ đi tìm xem Thái tử hiện nay đang ở đâu.
Vua
nghe lời can ngăn bèn suy nghó: “Ta biết Thái tử
không về, lòng ta không thể quên được nhưng cũng
chẳng thể tìm kiếm được, vậy ta nay phải nhờ quốc
sư và quan đại thần đi xem sao”. Nghó xong nhà vua liền đáp:
–Lành thay! Các khanh hãy lên đường tìm Thái tử giúp ta.
Mọi người ở trong và ngoài cung đều đang sầu khổ,
vậy hai khanh không nên chậm trễ.
Quốc
sư và vị đại thần liền từ giã đức vua ra đi tìm Thái tử.

KINH NHÂN QUẢ TRONG ĐỜI QUÁ KHỨ VÀ HIỆN TẠI
<卷 id="48706211">QUYỂN 3</卷>
Bấy
giờ vua Bạch Tịnh sau khi đã truyền lệnh cho Quốc sư
và quan đại thần đi tìm Thái tử, liền lấy xâu
chuỗi anh lạc của Thái tử trao cho phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề nói:
–Đây là xâu chuỗi anh lạc của Thái tử đeo trao cho Xa-nặc
đem về giao lại cho khanh.

Phu
nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề trông thấy xâu chuỗi lòng
càng đau khổ, tự nghó: “Trong cuộc đời này, chỉ
ta là người bạc phước nhất vì đã mất một vị
Chuyển luân thánh vương đầy trí sáng suốt”. Vua
lại đưa những đồ trang sức còn lại cho Da-du-đà-la bảo:
–Thái tử bảo đưa trang sức này cho con.

Da-du-đà-la
nhìn thấy những món trang sức ấy liền ngã ra đất
ngất lịm, vua liền cho người đỡ dậy, an ủi, và
dặn chánh phi phải tự bảo trọng đừng quá đau khổ
mà ảnh hưởng không tốt đến thai nhi.
Khi
Quốc sư và quan đại thần đến khu rừng tu khổ hạnh
của vị Tiên nhân Bạt-già, họ liền bỏ nghi trượng
và cho đoàn người tùy tùng dừng lại bên ngoài
rừng, chỉ hai người đi tới chỗ vị đạo só. Vị đạo
só mời hai người ngồi, cùng chào hỏi xong, vị Quốc
sư lên tiếng thưa:
–Tôi là Quốc sư của vua Bạch Tịnh, nay đến đây là vì
nhà vua có một Thái tử nhưng Thái tử chán cảnh
khổ sinh già bệnh chết nên đã đến vùng này xuất
gia học đạo. Xin hỏi đạo só có gặp không?
Tiên
nhân Bạt-già đáp:
–Gần đây chúng tôi có gặp một chàng trai trẻ dung mạo
rất trang nghiêm, đầy đủ tướng tốt, đến khu rừng
này cùng tôi bàn luận và ngủ lại một đêm, không
ngờ đó lại là Thái tử. Vì cho đạo chúng tôi
thô thiển nên người đã đi về hướng Bắc, đến
chỗ đạo só A-la-la và Ca-lan.
Hai
người nghe vị đạo só nói thế liền vội vã từ
giã đi về hướng Bắc nơi hai vị Tiên nhân kia cư
ngụ. Hai người đi được giữa đường thì thấy
Thái tử từ xa đang ngồi tónh tọa dưới bóng cây,
tướng tốt rạng rỡ như mặt trời mặt trăng, nên
vội xuống ngựa, để lại nghi trượng cùng người
tùy tùng, đi đến chỗ Thái tử và ngồi sang một
bên. Sau khi chào hỏi xong, vị Quốc sư thưa:
–Đại vương sai chúng tôi đi tìm Thái tử có điều muốn
thưa với Thái tử.
Thái tử hỏi:
–Phụ vương sai các vị đến nói điều gì?
Vị Quốc sư thưa:
–Đại vương từ lâu đã biết Thái tử muốn xuất gia, ý
định đó khó thay đổi nhưng lòng vua đối với Thái
tử tình còn sâu nặng nên lo rầu nung nấu dường
như lửa đốt, mong Thái tử trở về để dập ngọn
lửa ưu sầu phiền muộn. Cúi xin Thái tử hãy trở
về. Dù nơi vương cung có nhiều chướng ngại nhưng
không để cho Thái tử mất đạo nghiệp, bỏ sự tỉnh
tâm, cần gì phải vào rừng núi. Hiện nay phu nhân
Ma-ha Ba-xà-ba-đề và chánh phi Da-du-đà-la cùng tất
cả họ hàng nội ngoại đang đắm chìm trong biển nhớ
thương, mong Thái tử trở về cứu vớt họ.
Thái
tử nghe Quốc sư nói thế bèn cất tiếng tha thiết trả lời:
–Có lẽ nào Ta lại không biết tình cảm sâu nặng của
phụ vương đối với Ta sao? Ta chỉ vì sợ cái khổ do
sinh già bệnh chết nên đến đây tìm học đạo để
dứt trừ chúng. Nếu yêu thương mà sum họp mãi
mãi, không có sinh già bệnh chết thì Ta đến đây
làm gì? Nay Ta xa phụ vương là muốn trong tương lai sẽ
được sum họp. Hiện nay phụ vương tuy bị lửa buồn
rầu thiêu đốt, đời nay Ta và phụ vương Ta chỉ có
nỗi khổ ấy, nhưng mai sau sẽ trừ diệt được mối
lo đó. Nếu theo lời ông nói, muốn Ta cứ ở trong
cung mà tu hành thì chẳng khác nào ngôi nhà thất
bảo đang bị bốc cháy, có người nào có thể ở
trong đó được không? Giống như món ăn có độc
thì người đói cũng không thể ăn. Ta đã lìa bỏ
vương quốc xuất gia tu hành, vì sao ông lại bảo Ta
trở về cung tu tập. Người đời đang ở trong nỗi
khổ lớn, chỉ vì một chút vui mà say đắm không thể
rời được, huống chi Ta nay ở nơi vô cùng vắng
vẻ, an tịnh không có các nỗi khổ, sao có thể bỏ đi
để trở lại với cảnh xấu ác? Các vua xưa vào
rừng tu hành không ai nửa chừng trở về thọ hưởng
dục lạc. Nếu phụ vương nhất định muốn Ta trở về
là trái với đạo pháp của các vua xưa.
Vị
Quốc sư liền thưa với Thái tử:
–Lời Thái tử vừa nói quả thật rất đúng nhưng các vị
Tiên thánh có người nói tương lai chắc chắn có
quả báo, có người lại bảo không có điều đó.
Các vị Tiên thánh ấy còn không thể biết chắc trong
đời sau có hay không có quả báo, sao Thái tử lại
muốn bỏ an lạc hiện tại mà tìm quả báo tương lai
chưa chắc chắn? Sống chết, quả báo còn chưa biết
có không, sao lại muốn tìm quả giải thoát. Cúi xin
Thái tử hãy trở về cung.
Thái tử trả lời:
–Hai vị Tiên kia nói về quả báo trong tương lai. Người
bảo có, kẻ bảo không, đều bởi ôm lòng nghi ngờ
nên chẳng thể khẳng định. Nay Ta hoàn toàn không tu
theo con đường của những vị Tiên đó. Ông không
nên lấy lý lẽ của họ để vấn nạn Ta. Vì sao? Vì
Ta không phải mong cầu quả báo mà rời hoàng cung
đến đây tìm đạo, nhưng vì chính mắt Ta trông thấy
nỗi khổ sinh già bệnh chết mà bất cứ ai cũng phải
trải qua nên Ta đi tìm con đường giải thoát khỏi
những nỗi khổ ấy. Không lâu nữa các ông sẽ
thấy đạo của Ta, Ta sẽ hoàn thành được chí
nguyện. Nay Ta không thể trở về. Các ông hãy về
tâu lại với phụ vương Ta như thế.
Nói
xong Thái tử đứng dậy từ giã Quốc sư và quan
đại thần đi về hướng Bắc, nơi có hai vị Tiên
nhân A-la-la và Ca-lan đang tu hành.
Lúc
ấy, cả hai thấy Thái tử bỏ đi liền kêu khóc thảm
thiết, bởi bỗng nhớ đến ân tình sâu nặng của
Thái tử và cũng vì nhận lệnh của đức vua đến
chỗ Thái tử mà vẫn không thể nào làm chuyển lay
được ý chí của người nên cứ quanh quẩn bên
đường, không thể quay về. Họ bàn với nhau:
–Chúng ta đã chịu mệnh lệnh của vua mà không làm được
việc, bây giờ trở về không có Thái tử biết
tâu với vua thế nào? Vậy chúng ta nên để lại năm
người trong số những người đi theo, chọn những
người thông minh trí tuệ, tính tình ôn hòa, trung tín,
ngay thẳng thuộc dòng họ nổi tiếng, ngầm sai họ theo
dõi Thái tử xem người đi về đâu và dừng lại nơi nào.
Nói
xong cả hai vị xem xét trong đoàn người hầu cận thân
tín, thấy nhóm người năm ông Kiều-trần-như là
xứng đáng, liền bảo họ:
–Các ông có thể ở lại được không?
Năm người đều đáp:
–Thật là hạnh phúc! Chúng tôi xin tuân lời ở lại để
theo Thái tử, xem người đi về đâu.
Nói
xong, cả năm người vội từ biệt đi theo hướng
Thái tử vừa đi, còn hai vị Quốc sư và quan đại
thần cũng quay gót về cung.
Trên
đường tới trụ xứ của hai vị Tiên nhân A-la-la và
Ca-lan, Thái tử đã vượt qua sông Hằng rồi theo
đường đến thành Vương xá. Khi vào thành, dân
chúng thấy thân tướng và dung mạo vô cùng trang
nghiêm, đẹp đẽ của Thái tử nên rất hân hoan
ngưỡng mộ cung kính. Dân chúng trong thành tranh nhau
đến xem làm huyên náo cả thành khiến vua
Tần-tỳ-sa-la ngạc nhiên hỏi các quan hầu:
–Có việc gì mà ồn ào, inh ỏi thế?
Các quan thưa:
–Vị Thái tử con vua Bạch Tịnh tên là Tát-bà Tất-đạt
khi mới sinh đã được các thầy tướng đoán rằng
sau này sẽ lên ngôi Chuyển luân thánh vương cai trị
bốn châu thiên hạ, còn nếu xuất gia sẽ thành Bậc
Nhất Thiết Chủng Trí. Người ấy vừa vào thành,
dân chúng đã tranh nhau đến xem nên gây ra huyên náo ồn ào.
Vua
Tần-tỳ-sa-la nghe tâu trong lòng rất đỗi vui mừng
liền sai một người đi dò xem nơi ở của Thái tử.
Sứ giả vâng lệnh đi tìm, gặp Thái tử đang ngồi
tónh tọa suy tư trên một phiến đá tại núi
Bàn-trà-bà. Sứ giả vội trở về trình tâu lên
vua. Đức vua liền sai chuẩn bị xa giá cùng các quan
và nhân dân đến chỗ Thái tử. Khi vừa đến núi
Bàn-trà-bà, từ xa vua đã thấy tướng mạo của
Thái tử sáng rỡ như mặt trời, mặt trăng nên
liền xuống ngựa dẹp bỏ nghi trượng, không cho người
hầu đi theo, vua đến bên Thái tử ngồi và vấn an sức khỏe:
–Thái tử có được bình yên không? Được gặp Thái tử
tôi rất vui mừng, nhưng có một điều buồn đó là
Thái tử vốn thuộc dòng họ cao quý, nhiều đời
nối ngôi làm Chuyển luân vương, có đầy đủ tướng
của một vị Chuyển luân, sao lại rũ bỏ tất cả vào
trong rừng sâu, giẫm trên gai góc đất cát từ xa
đến đây, tôi buồn là vì thấy điều ấy. Nếu Thái
tử thấy vua cha còn tại thế, không thể lên ngôi
Chuyển luân vương, tôi xin chia nửa nước tôi cho
người cai trị, còn nếu Thái tử chưa đồng ý thì
tôi xin nhường cả nước cho Ngài, tôi sẽ phụng sự
Thái tử. Nếu Thái tử không muốn cai trị vương
quốc này, tôi xin giao cho Ngài bốn đạo binh để
chiếm lấy một nước khác. Điều ấy chắc không
trái với ước nguyện của Thái tử.
Nghe
vua Tần-tỳ-sa-la nói thế, Thái tử rất cảm động
về tấm chân tình của nhà vua liền đáp:
–Đại vương vốn thuộc dòng họ quyền quý, bản tính cao
thượng, thuần thiện, không làm những điều sai
quấy, bất nhã, những điều đại vương đã làm đều
rất cao đẹp, trong sạch, nay nói những lời ấy không
lấy gì làm lạ. Tuy tôi biết lòng chí thành của đại
vương hơn hẳn người đời xưa nay nhưng nay đại vương
đang tu theo pháp tam kiên là xem thường thân thể,
mạng sống và tài sản thì lẽ nào đem pháp bất
kiên mà khuyến dụ người khác. Tôi đã bỏ ngôi
Chuyển luân thì lý đâu lại nhận ngôi vua. Đại
vương có lòng chân thành nhường vương quốc cho
tôi, tôi còn không nhận thì lẽ nào lại đem quân
đi đánh chiếm quốc gia khác. Sở dó tôi nay lìa xa
cha mẹ, cạo bỏ râu tóc, không màng ngôi vị là
muốn dứt các nỗi khổ sinh già bệnh chết chứ
không muốn đi tìm cầu năm món dục lạc ở đời
đâu. Năm món dục lạc ấy là đống lửa thiêu đốt
chúng sinh làm cho họ không thoát ra được, sao lại
khuyên tôi say đắm nó? Nay tôi đến đây vì muốn
tìm hai vị Tiên nhân A-la-la và Ca-lan là các vị đạo
sư có con đường giải thoát tối thượng, tôi từ
xa đến đó là muốn tìm đạo giải thoát nên không
ở lại đây lâu. Tôi đã làm trái với ân điển
và lòng thành của đại vương, mong đại vương chớ
phiền trách. Xin đại vương dùng chánh pháp để trị
quốc, đừng bỏ dân.
Nói
xong, Thái tử đứng dậy từ giã nhà vua. Vua
Tần-tỳ-sa-la thấy Thái tử ra đi trong lòng rất luyến
tiếc, đôi mắt ứa lệ, chắp tay thưa:
–Vừa gặp Thái tử, lòng tôi rất vui mừng. Nay Thái tử
vội ra đi khiến lòng tôi buồn bã. Ngài vì đạo lớn
giải thoát, tôi không dám cầm giữ, chỉ mong Thái
tử mau chóng thành tựu đạo quả. Nếu Ngài đắc
đạo xin độ tôi trước.
Thái
tử từ biệt lên đường, vua theo tiễn chân rồi
đứng nhìn đăm đăm theo bóng Thái tử cho đến khi
Thái tử khuất hẳn mới trở về.
Bấy
giờ Thái tử đi đến chỗ vị Tiên A-la-la. Trước
đó chư Thiên đã báo với vị Tiên nhân:
–Thái tử Tát-bà Tất-đạt đã lìa bỏ ngôi vị Quốc chủ
xa lìa cha mẹ là vì muốn tìm đạo Vô thượng Chánh
chân để trừ tận khổ đau cho tất cả chúng sinh, nay
người sắp đến đây.
Vị
Tiên nhân nghe chư Thiên báo tin rất vui mừng. Trong
giây lát đã thấy Thái tử từ xa đi tới, Tiên
nhân liền ra nghênh tiếp. Hai vị chào hỏi nhau rồi
Thái tử theo vị Tiên nhân vào nơi ông cư trú. Đến
nơi, Tiên nhân mời Thái tử ngồi. Nhìn thấy dung
mạo Thái tử đoan nghiêm có đủ các tướng tốt,
các căn đều thanh tịnh, A-la-la rất kính trọng, ngưỡng
mộ, bèn hỏi Thái tử:
–Ngài đi đường có mệt mỏi lắm không? Từ lúc Thái tử
sinh ra lớn lên cho đến khi xuất gia rồi đến đây,
tôi đều biết cả. Việc Thái tử xuất gia có thể
nói như đống lửa tự cháy, như voi lớn tự thoát
khỏi dây cương ràng buộc. Xưa nay các vị vua ở tuổi
tráng niên thường phóng túng thọ hưởng năm dục,
đến khi tuổi già mới rời bỏ ngôi Quốc chủ xuất
gia học đạo, điều đó chẳng có gì lạ. Nay Thái tử
trong lúc tuổi còn thanh xuân đã có thể lìa bỏ năm
dục, xuất gia học đạo mới thật là hy hữu. Nếu
Ngài tinh tấn, sẽ mau qua được bờ bên kia.
Thái
tử nghe xong bèn đáp:
–Tôi nghe ngài nói trong lòng thật là vui mừng, vậy ngài
hãy giảng cho tôi nghe về phương pháp dứt trừ sinh
lão bệnh tử, tôi nay rất muốn nghe.
Tiên nhân đáp:
–Lành thay! Lành thay!
Rồi liền nói tiếp:
–Từ thuở ban đầu, chúng sinh đã sống trong vòng u tối,
từ sự u tối ban đầu ấy mà sinh tâm ngã mạn, từ
tâm ngã mạn sinh si mê, từ si mê sinh nhiễm ái, từ
tâm đã nhiễm ái sinh năm món vi trần khí, từ năm
thứ vi trần khí sinh năm đại, từ năm đại sinh ra
tham dục, giận dữ… các phiền não, từ đó mà lưu
chuyển trong sinh già bệnh chết, lo buồn khổ não. Nay
tôi chỉ nói vắn tắt cho Thái tử nghe như thế.
Khi
ấy Thái tử liền hỏi:
–Nay tôi đã biết những điều ngài nói rồi, nhưng bằng
phương tiện gì có thể dứt trừ được cội rễ
của sinh tử?
Tiên nhân đáp:
–Nếu muốn dứt trừ cội rễ của sinh tử thì trước tiên
phải xuất gia tu trì giới hạnh, khiêm cung, nhẫn nhục,
ở nơi vắng vẻ an tịnh tu tập thiền định, xa rời
mọi ý thức tham muốn xấu, bất thiện, nhưng ý thức
lúc đó vẫn còn cảm giác, còn quan sát, đạt được
Sơ thiền; trừ bỏ mọi cảm thức và nhận thức,
tâm định tónh sinh khởi sự hỷ lạc là đạt Nhị
thiền. Rời bỏ tâm hỷ lạc ấy nên được chánh
niệm, thân tâm phát sinh niềm vui trọn vẹn là đạt
Tam thiền. Trừ bỏ ý niệm khổ và vui được niệm
thanh tịnh, tâm xả ly các niệm thì được Tứ thiền,
được tâm vô tưởng. Trước đây có một vị cho
rằng Tứ thiền ấy chính là giải thoát, từ định
mà được giác ngộ. Sau đó mới biết chưa phải là
chỗ giải thoát thật sự. Do vậy cần phải xa lìa mọi
Sắc tưởng đi vào Không tưởng, diệt trừ mọi
niệm tưởng có đối tượng, đi vào Thức tưởng.
Đoạn trừ tất cả mọi tưởng phân biệt chỉ còn
trú tâm quán niệm một thức thì được đi vào
tưởng Vô sở hữu xứ, rồi lại xa lìa hoàn toàn
tất cả niệm tưởng mà đạt đến Phi tưởng phi phi
tưởng xứ. Đến được đây mới thật là giải
thoát rốt ráo, đó cũng là mục tiêu cuối cùng
của người tu học. Nếu Thái tử muốn dứt trừ
nỗi khổ sinh già bệnh chết thì nên tu tập theo pháp hành đó.
Lúc
ấy Thái tử nghe vị Tiên nhân nói xong trong lòng
không vui, tự nghó: “Những điều vị ấy vừa nói
chưa phải là chỗ rốt ráo, chưa phải là cách dứt
trừ vónh viễn bao phiền não ràng buộc”. Thái tử bèn nói:
–Nay tôi có điều chưa rõ trong những lời ngài giảng
giải nên muốn hỏi.
Tiên nhân đáp:
–Xin được nghe những ý kiến của Ngài.
Thái tử liền hỏi:
–Phi tưởng phi phi tưởng xứ là hữu ngã hay vô ngã?
Nếu nói vô ngã thì không thể nói Phi tưởng phi phi
tưởng xứ, còn nếu nói hữu ngã thì ngã đó có
tri giác, hay là không có tri giác? Nếu ngã đó
không có tri giác thì khác gì gỗ đá. Nếu ngã ấy
có tri giác là còn dính líu vào đối tượng, nếu
đã có dính líu đến đối tượng thì sẽ có tâm
nhiễm trước, mà tâm còn nhiễm trước thì không
thể gọi là giải thoát. Ngài nghó là đã dứt hết
mọi phiền não ràng buộc nhưng chưa biết còn có
những phiền não vi tế; do vậy đã vội cho đó là
giải thoát hoàn toàn. Các phiền não vi tế ràng
buộc kia sẽ từ từ tăng trưởng khiến chúng sinh
luẩn quẩn xoay chuyển trong vòng sống chết vô tận. Vì
thế, tôi nghó cách tu này chưa phải là giác ngộ
tối hậu, đưa đến giác ngộ hoàn toàn. Nếu có thể
dứt hẳn ý niệm thì mới có thể gọi là chân
giải thoát về ngã, xả bỏ hoàn toàn mọi ức
tưởng, niệm tưởng về ngã thì chính đó mới gọi
là giải thoát thật sự.
Tiên
nhân yên lặng suy nghó: “Điều Thái tử nói thật
là thậm sâu, vi diệu”.
Khi
đó Thái tử lại hỏi Tiên nhân:
–Ngài mấy tuổi thì xuất gia và tu tập Phạm hạnh đến nay
đã bao lâu?
Tiên nhân đáp:
–Tôi xuất gia năm mười sáu tuổi, tu tập Phạm hạnh đến
nay đã một trăm lẻ bốn năm.
Thái
tử nghe nói liền suy nghó: “Từ ngày xuất gia đến
nay đã rất lâu mà sở đắc chỉ có như thế sao?”
Khi
ấy Thái tử muốn tìm cầu đạo pháp rốt ráo hơn
nên đứng dậy từ giã Tiên nhân. Tiên nhân nói với Thái tử:
–Tôi từ trước đến nay tu tập khổ hạnh đã lâu mà
chỗ sở đắc chỉ được như thế. Thái tử là dòng
dõi vua chúa làm sao có thể tu khổ hạnh được?
Thái tử đáp:
–Sự tu tập như của ngài chưa phải là khổ lắm đâu, vẫn
còn những cách tu khổ hạnh khó hơn nữa.
Tiên
nhân đã thấy Thái tử trí tuệ hơn người lại có
ý chí mạnh mẽ, vững vàng như thế thì biết chắc
chắn Thái tử sẽ thành Bậc Nhất Thiết Chủng Trí nên vội thưa:
–Nếu Ngài đắc đạo, xin hãy độ tôi trước tiên.
Thái tử đáp:
–Lành thay!
Kế
đó Thái tử đến trú xứ của Tiên nhân Ca-lan để
cùng luận bàn đạo lý nhưng cũng chỉ như thế, nên
Thái tử liền bỏ ra đi. Hai vị Tiên nhân thấy Thái
tử ra đi đều nghó: “Trí tuệ của Thái tử thật
vô cùng thâm sâu, vi diệu, đặc biệt khác thường,
khó ai lường được” nên đồng chắp tay đưa tiễn
nhìn theo cho tới khi Thái tử khuất bóng mới trở lại.
Sau
khi Thái tử đã điều phục được hai Tiên nhân
A-la-la và Ca-lan liền thẳng tiến đến khu rừng khổ
hạnh Già-xà, nơi năm anh em ông Kiều-trần-như đang
cư ngụ. Thái tử đến bên bờ sông Ni-liên tónh
tọa tư duy, quan sát căn tánh của chúng sinh, Ngài
thấy cần phải tu sáu năm khổ hạnh rồi mới độ
thoát cho họ. Suy nghó như thế rồi, Thái tử nỗ lực
tu khổ hạnh. Lúc ấy chư Thiên dâng cúng mè, gạo
cho Ngài. Vì muốn cầu đạo Giác ngộ nên Thái tử
tịnh tâm giữ giới, mỗi ngày chỉ ăn một hột mè,
một hạt gạo nhưng nếu có người đến xin, Thái tử
cũng bố thí hết. Năm người trong nhóm của
Kiều-trần-như thấy Thái tử tịnh tọa tư duy, tu khổ
hạnh, mỗi ngày chỉ ăn một hạt gạo hay một hạt mè,
cũng có khi hai ngày hoặc bảy ngàøy mới ăn một
hạt gạo, một hạt mè, nên năm người cũng tu khổ
hạnh, luôn ở bên cạnh để hầu hạ Thái tử không
lúc nào rời xa. Sau khi thấy Thái tử tu hành như
thế, họ liền cử một người trở về thưa với
Quốc sư và quan đại thần, thuật lại đầy đủ việc
tu tập của Thái tử.
Bấy
giờ Quốc sư và quan đại thần trở về cung, khuôn
mặt buồn rầu, thân thể mệt mỏi, xơ xác, giống như
người vừa đưa tiễn người thân chết mới đi
chôn xong, nén đau thương mà trở về nhà. Lúc ấy
người giữ cổng thành vội vàng vào trình tâu lên vua:
–Quốc sư và quan đại thần đã về đến ngoài cổng thành.
Vua
nghe tâu thở hổn hển, nói không ra lời, chỉ còn
biết gật đầu. Người gác cổng biết ý liền lớn
tiếng truyền lệnh cho Quốc sư vào gặp vua. Vua quá
buồn không thể nói được, hồi lâu mới nghẹn ngào hỏi:
–Thái tử là tính mạng của ta. Các khanh nay về có một
mình, thì tính mạng ta làm sao còn được?
Quốc sư đáp:
–Chúng thần vâng lệnh đại vương đi tìm Thái tử, đến
chỗ Tiên nhân Bạt-già hỏi thăm tin tức, Tiên nhân
cho biết nơi Thái tử đến và thuật lại những lời
Thái tử nói, chúng thần liền đi tới, nhưng giữa
đường thì gặp Thái tử đang tónh tọa tư duy dưới
bóng cây, tướng tốt chói sáng hơn cả mặt trời
mặt trăng. Thần liền nói với Thái tử về nỗi
sầu khổ của đại vương, phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề
và chánh phi Da-du-đà-la. Thái tử đã dùng những
lời lẽ chân tình nói rằng có lý nào Thái tử
không biết mối thâm tình của phụ vương và thân
thích đối với Thái tử? Nhưng chỉ vì sợ các nỗi
khổ sinh, già, bệnh, chết, yêu thương khiến phải xa
cách nên Thái tử ra đi tìm đạo dứt trừ những
nỗi khổ ấy. Từng lời từng chữ của Thái tử
nói đều tỏ bày ý chí kiên định, vững vàng như
núi Tu-di không thể lay chuyển được, rồi Thái tử
bỏ chúng thần ra đi như vứt bỏ cỏ rác. Khi ấy
chúng thần liền chọn năm người trong những người
tùy tùng bảo đi theo hầu và dõi xem Thái tử đi về
đâu và như thế nào. Sau đó có một người trong
nhóm ấy về báo với chúng thần là trên đường
đến chỗ hai vị đạo só A-la-la và Ca-lan, Thái tử đã
được thần lực của chư Thiên đưa qua sông Hằng.
Khi Thái tử đến thành Vương xá, vua Tần-tỳ-sa-la
đã đến chỗ Ngài dùng bao nhiêu cách khuyên Ngài
đừng xuất gia, và hứa sẽ chia nửa đất nước
hoặc cả quốc gia cho cai trị, hoặc trao binh quyền để
đi chinh phục nước khác nhưng Thái tử đều không
ưng thuận và lập tức ra đi, đến chỗ Tiên nhân
hỏi về pháp hàng phục tâm, rồi lại đến rừng
khổ hạnh Già-xà, tónh tọa tư duy bên dòng sông
Ni-liên-thiền, mỗi ngày ăn một hạt gạo, một hạt mè.
Nghe
Quốc sư và quan đại thần kể lại mọi việc xong,
lòng vua Bạch Tịnh vô cùng buồn rầu toàn thân run
lẩy bẩy, kinh hoảng tột độ. Nhà vua nói với hai vị đại thần:
–Thái tử đành bỏ niềm vui hưởng ngôi báu Chuyển luân
vương, lìa xa tình thương yêu của cha mẹ và họ hàng
thân thuộc vào rừng sâu tu khổ hạnh. Ta nay thật
bạc phước nên phải chịu mất người con quý báu như vậy.
Nhà
vua đem những lời của Quốc sư nói lại cho Ma-ha
Ba-xà-ba-đề và Da-du-đà-la nghe rồi ra lệnh sắp xếp,
chuẩn bị năm trăm cỗ xe, phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề
và chánh phi Da-du-đà-la cũng cho năm trăm xe đến,
mỗi xe đều chở đầy đủ mọi thứ cần dùng. Nhà vua bảo Xa-nặc:
–Ngươi đã đưa Thái tử đến chốn rừng sâu, nay ta truyền
lệnh cho ngươi phải đưa ngàn cỗ xe chở lương thực
và các thứ cần dùng này đến chỗ Thái tử rồi
tùy thời mà dâng cho Thái tử đừng để người
thiếu thốn, hết thì hãy về báo.
Xa-nặc
vâng lệnh lãnh ngàn cỗ xe tức tốc ra đi. Đến nơi,
thấy Thái tử thân hình gầy khô, chỉ còn da bọc
xương, các đường gân máu lộ ra như gân của loài
hoa Ba-la-xà, Xa-nặc liền cúi đầu đảnh lễ nơi chân
Thái tử, quá cảm động nên ngã xuống đất ngất
lịm, giây lát tỉnh lại ứa lệ thưa:
–Đại vương thương nhớ Thái tử ngày đêm không nguôi
nên sai thần đem một ngàn cỗ xe chở đủ lương thực
và vật dụng cần thiết cho Thái tử.
Thái
tử trả lời Xa-nặc:
–Ta xa cha mẹ quê hương và đất nước đến đây để
tìm con đường giải thoát, lẽ nào lại nhận những
thứ vua cho đem đến?
Xa-nặc
nghe thế lòng suy nghó: “Nay Thái tử không chịu nhận,
vậy ta phải nhờ người đưa những xe này về tâu
lại với vua, ta ở lại đây để chăm nom, hầu hạ
Thái tử”. Nghó thế xong, Xa-nặc liền sai một người
đưa xe về còn mình thì ở lại âm thầm ngày đêm
hầu hạ Thái tử không rời. Một hôm, Thái tử suy
nghó: “Ta ăn mỗi ngày một hạt gạo, một hạt mè,
có lúc bảy ngày mới ăn một hạt gạo, một hạt
mè, thân thể nay gầy như cây khô. Ta tu khổ hạnh như
thế đã sáu năm rồi mà không tìm được con đường
giải thoát; thế mới biết đây không phải là phương
pháp tu chân chánh, chi bằng Ta trở lại cách trước
khi Ta ngồi dưới bóng cây Diêm-phù suy nghó cách xa
lìa năm dục, tìm sự vắng lặng, đó là phương pháp
đúng nhất. Nếu như nay Ta vẫn theo lối tu khổ hạnh
hành xác mà đạt đạo thì những kẻ ngoại đạo sẽ
nói rằng tu tập theo cách nhịn đói là nhân của
Niết-bàn. Tuy Ta đã hạn chế từ từ sức lực của
Ta nhưng cũng không vì thế mà đạt đạo. Ta nên ăn
uống lại bình thường, sau đó mới thành đạo”.
Nghó xong, Thái tử đứng dậy đi xuống dòng sông
Ni-liên-thiền tắm rửa. Tắm xong nhưng vì sức quá
yếu nên Ngài không lên bờ được. Lúc ấy có vị
Thiên thần làm cho cành cây bên bờ sà thấp xuống
để Thái tử vịn mà lên bờ.
Lúc
đó ở ngoài khu rừng có một mục nữ tên
Nan-đà-ba-la được vị Thiên tử ở cõi trời Tịnh cư đến khuyên:
–Nay Thái tử đang ở trong rừng, nàng nên đến cúng dường.
Nàng
mục nữ nghe thế, lòng rất mừng vui. Ngay khi ấy bỗng
có một đóa hoa sen ngàn cánh từ đất mọc lên, nở
ra, bên trên đóa hoa có sẵn bát cháo sữa. Cô gái
rất ngạc nhiên liền lấy bát cháo sữa ấy đem đến
quỳ lạy, dâng cho Thái tử. Thái tử nhận bát cháo
sữa và chú nguyện:
–Nay thí chủ cúng bát cháo sữa để khiến Ta dùng xong
phục hồi được khí lực. Nguyện cho gia đình thí chủ
được an vui, vô bệnh, sống lâu, trí tuệ đầy đủ.
Thái
tử liền tuyên bố:
–Ta vì muốn cứu vớt chúng sinh nên nhận sữa này.
Chú
nguyện xong, Ngài liền dùng bát cháo sữa ấy. Khí
lực của Ngài dần dần phục hồi, thân thể tươi
sáng, có thể đạt đạo Bồ-đề. Lúc ấy, năm vị
nhóm ông Kiều-trần-như kinh ngạc nghó là Thái tử
đã thoái chí nên cùng nhau quay trở về nơi của họ.
Bồ-tát một mình đến dưới bóng cây Tất-bát-la
và phát lời thệ nguyện:
–Ta ngồi nơi cội cây này, nếu không thành đạo quyết không đứng dậy.
Đức
độ của Bồ-tát lớn lao đến nỗi đất trời cảm
động, mặt đất khi ấy chấn động mạnh phát ra âm
thanh lớn. Một con rồng mù nghe được tiếng ấy trong
lòng vô cùng vui mừng nên hai mắt tự sáng, suy
nghó: “Ta đã từng thấy điềm lành này của chư vị
Cổ Phật trong quá khứ”. Suy nghó xong, rồng liền từ
đất vọt lên đến lễ nơi chân Bồ-tát. Lúc ấy có
năm trăm con chim Thanh tước bay trên hư không vòng
quanh Bồ-tát, trên không trung hiện ra các vầng mây
lành nhiều màu rực rỡ, các làn gió thơm theo ánh
sáng thổi đến. Lúc ấy rồng liền nói kệ ca ngợi Bồ-tát:

Bồ-tát
bước đến đâu

Mặt
đất đều chuyển động

Phát
ra tiếng vang xa

Ta
nghe mắt bừng sáng

Lại
thấy trong không trung

Khổng
tước bay quanh Ngài

Mây
lành thật rực rỡ

Dịu
mát làn gió thơm

Điềm
lành này của Ngài

Giống
như Phật quá khứ

Do
vậy biết Bồ-tát

Sẽ
thành đạo Chánh chân.
Lúc
ấy Bồ-tát nghó: “Chư Phật trong quá khứ đã dùng
tòa ngồi như thế nào để thành đạo Vô thượng?”
Bồ-tát nội quán tự biết chư Phật đã dùng cỏ
làm tòa ngồi. Vua trời Đế Thích biết ý nghó của
Bồ-tát liền hóa thành một người trong tay đang ôm
bó cỏ sạch sẽ, mềm mại đến trước Bồ-tát. Bồ-tát hỏi:
–Ông tên gì?
Người ấy đáp:
–Tôi tên là Cát Tường.
Bồ-tát
nghe thế lòng rất vui mừng nghó: “Ta sẽ phá những
điều không lành để thành đạo kiết tường”.
Bồ-tát lại hỏi:
–Cỏ trên tay người có thể cho Ta được không?
Cát
tường liền tặng bó cỏ cho Bồ-tát và thưa:
–Bồ-tát nếu đắc đạo, xin độ tôi trước.
Bồ-tát
nhận cỏ trải ra làm tòa, thẳng thân ngồi kiết già
trên tòa cỏ, theo đúng cách ngồi của chư Phật quá
khứ và phát lời thệ nguyện:
–Không thành đạo Chánh giác, Ta quyết không rời khỏi tòa này.
Khi
Bồ-tát phát lời nguyện ấy, trời rồng, quỷ thần
đều vui mừng, gió mát lành từ bốn phương thổi
tới, cầm thú bỗng im tiếng, cây không còn xào
xạc, mây bay bụi cuốn đều sạch sẽ. Đó là điềm
lành báo Bồ-tát sắp thành đạo. Cũng lúc ấy, ở
trên không trung, tám bộ chúng trời, rồng… vui mừng
nhảy múa ngợi khen, còn cung điện của Ma vương ở
tầng trời thứ sáu tự nhiên rung động. Ma vương
trong lòng buồn bực, tinh thần rối loạn, không còn
tâm trí nghó đến việc thọ lạc, lo lắng suy nghó:
“Sa-môn Cù-đàm hiện đang ngồi tónh tọa nơi cội
cây, lìa được ngũ dục, không bao lâu sẽ thành
đạo Chánh giác. Nếu vị ấy thành đạo, sẽ đưa tất
cả muôn loài vượt thoát cảnh giới của ta. Vậy
nay trong lúc vị ấy chưa thành đạo, ta phải đến làm
cho rối loạn”. Người con của Ma vương tên là
Tát-đà thấy cha có vẻ lo lắng liền đến thưa:
–Thưa cha, không rõ vì sao cha có vẻ buồn rầu lo lắng như
vậy?
Ma vương đáp:
–Sa-môn Cù-đàm nay đang ngồi nơi cội cây tu hành và sắp
đắc đạo. Đạo ấy vượt hơn hẳn đạo của ta nên
ta muốn đến đấy phá hoại.
Người
con vội can ngăn:
–Bồ-tát thanh tịnh vượt cả ba cõi, có thần thông và trí
tuệ không gì là không rõ biết, tám bộ chúng trời,
rồng… đều ngợi khen. Đối với Ngài, phụ vương
không thể phá hoại được, chẳng may tạo ác sẽ tự
chuốc lấy tai họa.
Ma
vương có ba người con gái hình dung dáng điệu vô
cùng mỹ miều, xinh đẹp, có nhiều phương cách để
quyến rũ, làm mê hoặc lòng người, đứng đầu
trong hàng Thiên nữ. Họ thường xông hương thơm
ngát, đeo chuỗi ngọc đẹp. Người thứ nhất tên là
Nhiễm Dục, người thứ hai tên Năng Duyệt Nhân,
người thứ ba tên là Khả Ái Lạc, ba cô đến
trước cha và hỏi:
–Không biết vì sao hôm nay cha lại rầu lo như vậy?
Ma
vương bèn giải bày lòng mình với ba con gái:
–Hiện nay có Sa-môn Cù-đàm ở thế gian, mình mặc áo giáp
Pháp, tay cầm cung tự tại, bắn mũi tên trí tuệ
muốn thu phục chúng sinh, hủy hoại cảnh giới của ta.
Nếu ta không có phương cách diệt trừ thì chúng sinh
sẽ tin tưởng và đều theo về với vị ấy, cảnh
giới ta sẽ trở nên trống rỗng, chính vì vậy mà ta
buồn rầu. Trong lúc vị ấy chưa thành đạo, ta muốn
đến phá hoại làm gãy cây cầu đưa đến bờ giác của vị ấy.
Dự
định như thế Ma vương liền tay cầm cung cứng và năm
mũi tên cùng với con trai, con gái và chúng thiên ma
kéo đến dưới cây Tất-bát-la thấy Đức Mâu-ni
ngồi lặng lẽ không động, sắp vượt bể sinh tử
của ba cõi. Ma vương lập tức tay trái cầm cung, tay
phải cầm tên hét lớn bảo Bồ-tát:
–Người thuộc dòng Sát-đế-lợi, chết thật oan uổng, sao
không mau rời khỏi đây, lên ngôi Chuyển luân vương,
bỏ con đường xuất gia, thực hành bố thí sẽ được
sinh lên trời hưởng thiên lạc, đó là đạo cao
nhất, hơn cách tu tập này. Người là dòng dõi vua
Chuyển luân mà lại đi làm khất só, thật không xứng
đáng. Nay nếu không đứng dậy thì ngồi yên mà hủy
bỏ lời thệ nguyện. Với người, ta chỉ cần bắn
một mũi tên. Các Tiên nhân khổ hạnh chỉ nghe tiếng
cung tên của ta không người nào không kinh hồn,
khiếp sợ, hoảng loạn, mất hết tinh thần; huống chi
Cù-đàm, người sao chịu nỗi những mũi tên độc
này. Nếu mau đứng lên sẽ được an toàn.
Ma
vương dùng lời đe dọa Bồ-tát nhưng Bồ-tát vẫn an
nhiên không chút kinh động. Ma vương liền phóng tên
và đưa ma nữ đến. Khi ấy Bồ-tát mắt không nhìn
nhưng những mũi tên ấy bỗng dừng lại ở khoảng
không, mũi tên rơi xuống đất hóa thành những đóa
sen. Lúc ấy ba nàng ma nữ liền nói với Bồ-tát:
–Nhân giả là bậc đức cao, trời người đều kính trọng
nên cần có người hầu hạ. Chúng tôi nay tuổi còn
trẻ, những Thiên nữ xinh đẹp nhất cũng không hơn
được chúng tôi. Nay trời sai chúng tôi đến để
ngày đêm hầu hạ Bồ-tát.
Bồ-tát nói:
–Các ngươi nhờ có trồng ít phước đức nên được
sinh lên trời lại không nhớ nghó đến vô thường
mà làm điều mê hoặc. Thân hình tuy đẹp mà lòng
không đoan chính, tâm nhiều dục vọng bất thiện, chết
ắt bị sa vào ba đường dữ, mang thân cầm thú khó
mà thoát nạn. Nay các ngươi có ý muốn làm loạn
tâm trí Ta, không phải tâm thanh tịnh. Hãy đi đi! Ta
không cần các ngươi.
Khi
ấy cả ba ma nữ bỗng biến thành ba bà lão tóc bạc,
da nhăn răng rụng, nước miếng phều phào, gầy trơ
xương, bụng to như cái trống, chống gậy lê bước
đi, không thể lấy lại hình dáng như cũ.
Ma
vương thấy tâm Bồ-tát quá vững mạnh liền nghó:
“Ngày xưa trong núi Tuyết, ta từng bắn Ma-hê-thủ-la
làm cho hoảng sợ, đánh mất tâm lành, thế mà nay
không làm lay chuyển được Cù-đàm, cung tên và ba
đứa con gái của ta cũng đều không lay chuyển được
ông ấy làm ta thêm lo rầu giận dữ. Ta phải dùng
cách khác mới được”. Nghó xong Ma vương dùng lời
êm dịu khuyên dụ Bồ-tát:
–Nếu Ngài không ưa thích thọ hưởng thú vui của cõi
người thì nay có thể lên cung trời, ta sẽ trao ngôi
vị và năm món dục cho Ngài.
Bồ-tát đáp:
–Trong các đời trước ngươi do tu đôi chút hạnh bố thí
nên nay được ngôi Tự tại Thiên vương. Phước
báo ấy cũng có hạn, hết hạn sẽ bị chìm đắm trong
ba đường, muốn thoát ra rất khó. Đó là nguyên
nhân của tội khổ, chẳng phải điều Ta cần.
Ma
vương hỏi Bồ-tát:
–Quả báo của ta Ngài biết rồi, vậy quả báo của Ngài ai
biết?
Bồ-tát đáp:
–Quả báo của Ta chỉ có đất biết.
Bồ-tát
vừa dứt lời, mặt đất liền rung động sáu cách.
Lúc ấy một vị Địa thần tay cầm bình bảy báu cắm
đầy hoa sen từ đất vọt lên nói với Ma vương:
–Xưa kia Bồ-tát đã từng đem đầu, mắt, não, tủy để
bố thí cho chúng sinh, máu Ngài đã đổ ra thấm ướt
khắp nơi. Đất nước, vợ con, châu báu… Bồ-tát
đều đã bố thí, số ấy không thể kể xiết, chí để
cầu đạo Vô thượng Chánh chân. Do đó ngươi nay
không nên làm loạn động Bồ-tát.
Ma
vương nghe thế lòng sinh sợ hãi, lông tóc dựng
đứng. Vị Địa thần liền đảnh lễ Bồ-tát, dâng hoa
cúng dường rồi biến mất.
Khi
ấy Ma vương suy nghó: “Ta đã dùng cung mạnh tên sắt,
cả ba con gái ta cũng đã dùng lời êm ái để mê
hoặc mà vẫn không thể làm loạn tâm vị Cù-đàm
này. Nay ta phải huy động hết tất cả phương tiện và
lực lượng quân ma dùng sức mạnh uy hiếp ông ta”.
Ma vương vừa nghó xong lập tức quân ma hiện ra đầy
cả không trung với hình dáng quái dị. Kẻ thì cầm
kiếm, kích, đầu đội đai thọ, tay cầm chày sắt; cả
đoàn mang theo rất nhiều các loại khí giới. Bọn
chúng thân người nhưng đầu lại là đầu các loại
thú như cá, heo, lừa, ngựa, sư tử, rồng hoặc như
gấu, cọp, các loài thú khác. Có loài nhiều đầu,
mỗi mặt một con mắt, hoặc nhiều mắt; hoặc bụng to
thân dài, hoặc ốm trong như không có bụng; hoặc
chân dài gối lớn; hoặc gót chân to, bắp chân mập;
hoặc móng dài răng nhọn; hoặc đầu ở trước
ngực; hoặc có nhiều thân mình mà chỉ có hai chân;
hoặc mặt lớn, mặt ở một bên; hoặc sắc mặt như
tro đất; hoặc mình phóng khói lửa; hoặc lỗ tai to
như lỗ tai voi trùm cả núi; hoặc tóc dài lõa thể;
hoặc sắc mặt nửa đỏ nửa trắng; hoặc môi xệ
chấm đất; hoặc dưới mặc khố trên mặc áo da cọp,
da sư tử, da rắn hoặc rắn quấn quanh người; hoặc
trên đầu lửa bốc; hoặc mắt trợn tay quơ; hoặc đi
ngang hoặc nhảy nhót; hoặc lăn lộn trên không trung;
hoặc chạy bộ la hét… không biết bao nhiêu loài có
hình dạng quái ác như thế bao xung quanh như muốn xé
xác Ngài. Hoặc làm bốn phía khói, lửa bốc cháy
rực trời; hoặc nổi lên âm thanh cuồng loạn, vang
động, khắp các hang núi, gió, lửa, khói bụi mờ
mịt không thể nhìn thấy gì cả. Nước trong bốn biển
cùng lúc trào dâng. Các chúng trời, người, rồng,
quỷ… theo bảo hộ Bồ-tát đều giận bọn ma chúng
đến nỗi máu từ các lỗ chân lông ứa ra. Các vị
trời ở cõi Tịnh cư thiên thấy bọn ma làm rối
loạn Bồ-tát nên vì lòng từ bi, sợ chúng làm tổn
hại Ngài liền xuống đứng trên hư không quan sát
thấy vô số vô lượng quân ma vây quanh Bồ-tát gầm
rú, kêu gào thật hung tợn làm vang động trời đất,
nhưng Bồ-tát vẫn ngồi bất động, gương mặt không
đổi sắc, khác nào Sư tử ở giữa đàn nai nên
đều cất lời khen ngợi:
–Ôi thật là kỳ diệu! Chưa từng thấy bao giờ! Bồ-tát
chắc chắn sẽ thành Chánh giác.
Ma
quân khi ấy gấp rút đem hết lực lượng đến phá
Bồ-tát. Chúng hoặc trợn mắt nghiến răng, hoặc bay
nhảy loạn xạ ngang qua trước Bồ-tát, nhưng Bồ-tát
xem chúng như trẻ con đùa giỡn. Ma vương càng giận
dữ gia tăng sức phá phách, Bồ-tát lấy sức từ
bi khiến những kẻ ôm đá không sao nhấc lên được;
ôm lên được thì lại không đặt xuống được. Dao
bay, kiếm phóng đều dừng lại ở giữa khoảng
không. Sấm chớp, mưa lửa đều hóa thành hoa năm
sắc. Rồng dữ phun độc, độc ấy biến thành gió
thơm. Bao nhiêu thứ dữ nhằm làm hại Bồ-tát nhưng
không thể đụng đến Ngài.
Ma
vương có một người chị và một người em tên là
Di-già và Ca-lợi, cả hai đều cầm vũ khí là đầu
lâu người chết, đến trước Bồ-tát làm nhiều cử
chỉ quái dị để làm loạn tâm Ngài. Toàn bộ chúng
ma quân đều hiện thân hình kinh dị muốn khủng bố
Bồ-tát, nhưng tất cả đều không động được một
sợi lông của người. Ma vương thấy vậy trong lòng
càng uất ức, buồn lo, rầu ró.
Lúc
ấy trong không trung có vị Thiên thần tên Phụ Đa ẩn
thân và lên tiếng:
–Ta thấy Đức Mâu-ni tâm ý an tịnh, hỷ xả, không chút
oán hận. Chúng quân ma khởi lên lòng thâm độc
phá hoại mà Ngài vẫn không oán hờn. Các loại
quỷ ác ngu ngốc, chúng ngươi chỉ tự làm mình mệt
nhọc, hoàn toàn không được lợi gì cả. Nay nên
bỏ tâm giận dữ toan phá hoại Ngài bởi vì miệng
các ngươi dù có thể thổi lay động núi Tu-di, có
thể làm cho lửa lạnh đi, nước nóng lên, đất
cứng bị mềm nhão, nhưng các ngươi không thể hại
Bậc Bồ-tát đã trải qua nhiều kiếp tu tập thiện
quả, thiền định chân chánh, tinh cần tu hành các
pháp môn, nên trí tuệ an tịnh, sáng suốt, bốn công
đức ấy không thể diệt trừ được. Nếu không
trải thân qua vô lượng khổ khó ấy thì không thể
đạt được quả Chánh giác. Như ngàn mặt trời soi
sáng tất diệt hết bóng tối, dùi cây được lửa,
đào đất được nước, chăm lo tu tập các pháp thì
có thể đạt được điều mong muốn. Chúng sinh ở
đời đang bị chìm đắm trong ba độc không có người
cứu vớt; vì lòng từ bi, Bồ-tát tìm thuốc trí tuệ
vì đời mà trị bệnh, các ngươi sao lại quấy phá
như vậy? Chúng sinh trong thế gian mê mờ, phiền não,
vô trí, tà kiến; nay Ngài mở bày pháp nhãn, dắt
dẫn chúng sinh để họ tu tập theo chánh đạo, sao các
ngươi lại quấy rối Bậc Đạo Sư? Đó là điều
không thể làm được, giống như nơi đồng trống mà
xem thường người dẫn đường. Chúng sinh bị rơi vào
đêm tối mờ mịt, hoang mang không biết đường nơi
đâu, Bồ-tát vì họ mà thắp đèn trí tuệ lớn,
các ngươi sao lại muốn thổi tắt đi? Chúng sinh bị
chìm đắm trong bể sinh tử, Bồ-tát vì họ mà tạo
thuyền trí tuệ sao các ngươi lại muốn làm cho thuyền
đắm? Bồ-tát lấy nhẫn nhục làm mầm, tâm kiên định
làm rễ, dùng chánh pháp vô thượng để đạt quả
vị Phật-đà, sao các ngươi lại chặt phá? Tham, sân,
si trói buộc chúng sinh, Bồ-tát tu tập khổ hạnh vì
muốn giải thoát cho họ. Hôm nay Ngài quyết định ngồi
kiết già thiền định nơi cội cây này để thành đạo
vô thượng, nơi ấy chính là tòa kim cang của chư
Phật quá khứ, các vùng đất khác dù rung chuyển
nhưng vùng đất ấy vẫn không rung động. Ngài đã
nhập vào định nhiệm mầu, chẳng người nào có thể
lay chuyển được. Ma vương, ngươi phải sinh lòng vui
mừng, dứt tâm kiêu căng, sửa đổi suy nghó để phụng sự Ngài.
Ma
vương nghe những lời ấy, lại thấy Bồ-tát vẫn
điềm nhiên nên xấu hổ không còn lòng kiêu mạn,
theo lời khuyên trở về cung ma. Chúng quân ma tan rã,
lòng đầy buồn bã, khốn khổ, không còn chút uy vũ
nào, khí giới bỏ rơi ngổn ngang khắp rừng núi.
Khi
ác ma đi rồi, Bồ-tát tâm yên tónh, vắng lặng không
động. Trên trời không một bóng mây, gió ngừng
thổi, vầng tịch dương cuối ngày như sáng lên gấp
bội, bóng nguyệt hằng vừa ló dạng nhẹ soi khắp
nơi, các chòm sao trời như rực rỡ hẳn, tất cả
mọi thứ u ám, tối tăm không còn làm trở ngại.
Trên hư không, chư Thiên tung hoa đẹp xuống như mưa,
tấu nhạc cúng dường Bồ-tát.
Vào
đêm mồng bảy tháng hai, Bồ-tát dùng sức từ bi
hàng phục Ma vương xong liền phóng hào quang lớn và
nhập định suy nghó về chân lý. Từ trong các pháp
thiền định tự tại, Bồ-tát biết được trong vô
lượng kiếp ở quá khứ, bỏ thân mạng ở chỗ
này sinh đến chỗ kia và đã tạo những nghiệp thiện
ác gì, cha mẹ họ hàng, giàu nghèo, sang hèn, thọ
yểu và tên họ như thế nào đều biết rõ. Sau đó
Bồ-tát liền khởi lòng đại Bi đối với chúng sinh
suy niệm: “Tất cả chúng sinh không có người cứu
vớt nên luân hồi trong năm đường không biết bến
đâu. Năm đường ấy đều giả dối, không chân
thật, thế mà chúng sinh ở trong ấy cứ mãi đùa
giỡn trong khổ lạc”. Bồ-tát nghó như thế cho đến hết canh một.
Vào
lúc giữa đêm, Bồ-tát đạt được Thiên nhãn
minh. Bồ-tát xem xét mọi việc trong thế gian đều thấy
rất rõ ràng như tự thấy hình dung mình trong gương.
Ngài thấy vô số chúng sinh với nhiều chủng loại,
chết ở đây sinh ở kia, tùy theo nghiệp thiện ác
mà thọ quả báo khổ vui; thấy chúng sinh bị trừng
phạt trong địa ngục như đổ nước đồng sôi vào
miệng, hoặc ôm cột đồng nóng đỏ, hoặc nằm giường
gai, hoặc bị rang đốt trong chảo sắt, hoặc bị nướng
trên lửa, hoặc bị cọp beo, lang sói ăn thịt, có
người nấp dưới bóng cây để trốn lửa nhưng
những lá cây khi rụng xuống lại biến thành đao
kiếm cắt đứt thân thể, hoặc bị cưa búa cưa chặt
tứ chi, hoặc bị ném vào dòng sông lửa đầy tro
bụi, hoặc bị ném vào hầm phân uế… chịu bao nhiêu
thứ khổ nhưng do nghiệp báo phải chết đi sống lại
để chịu cảnh ấy. Bồ-tát thấy những hình phạt ấy
rồi, quán niệm: “Những chúng sinh ấy vốn vì cái
vui ở thế gian nên tạo các nghiệp ác, nay gặp quả
báo thật là đau khổ. Nếu người nào thấy được
quả báo như thế thì sẽ không có ý làm việc ác.”
Bồ-tát
lại xem xét cõi súc sinh, thấy rõ các loại súc sinh
tùy theo giống loài mà phải mang những hình dáng xấu
xa, có loài xương thịt, gân sừng, răng lông bị
người giết thịt hay bắt chuyên chở nặng nề, đói
khát thiếu thốn không ai biết đến, hoặc bị xỏ mũi,
hoặc bị cột đầu, thường cung cấp thịt cho người,
lại cùng đồng loại ăn thịt lẫn nhau, chịu bao nhiêu
nỗi khổ như thế. Bồ-tát thấy thế sinh tâm đại Bi
liền nghó: “Những chúng sinh ấy luôn phải lấy thân
thể, sức lực để phục vụ cho con người và còn
bị đánh đập đói khát thống khổ đều do bao nghiệp
dữ nên chịu quả báo như thế.”
Bồ-tát
lại xem xét tiếp cõi ngạ quỷ, thấy chúng thường
ở những nơi tối tăm, chưa từng thấy ánh sáng
mặt trời, mặt trăng và cũng không trông thấy nhau,
phải mang thân thể lớn dài, bụng to như Thái sơn
nhưng cổ lại nhỏ như cây kim, trong miệng thường có
lửa bốc cháy, luôn luôn bị đói khát hành hạ đến
ngàn muôn vạn năm không nghe được tiếng “ăn”.
Nếu gặp trời mưa thì hạt nước biến thành hạt
ngọc lửa, nếu vào nơi sông biển ao hồ thì thấy
nước biến thành nước đồng sôi, tro bụi mịt mù,
thân thể cử động bước đi tạo ra tiếng như người
kéo năm trăm cỗ xe, từng đoạn thân thể đều có
lửa đốt. Bồ-tát thấy ngạ quỷ chịu bao nhiêu điều
khổ như thế nên khởi tâm đại Bi suy nghó: “Những
chúng sinh đó vốn có tính keo bẩn, chỉ lo chứa của
cải, không biết bố thí nên nay phải chịu những tội
báo này. Nếu người nào thấy được nỗi thống
khổ ấy chắc sẽ phát tâm bố thí, không còn keo
kiệt. Nếu như không có tài sản, họ cũng phải cắt thịt bố thí”.
Bồ-tát
lại quan sát ở nhân gian, thấy con người bắt đầu
từ thân trung ấm theo dục mà vào thai, cha mẹ hòa
hợp do niệm điên đảo sinh ra tâm ái, tức là lấy
điều bất tịnh làm thân mình. Khi đã vào thai ở
trong bụng mẹ, thân thể bị đun nóng như nỗi khổ ở
địa ngục, đến đủ mười tháng mới sinh ra. Lúc
mới sinh, được người khác bồng ẵm, xúc chạm
thô rít nên đau đớn, thống khổ như bị đao gươm
châm chích, chẳng bao lâu lại đến già chết, rồi
lại sinh ra làm trẻ con … cứ thế trôi lăn trong năm
nẻo không thể tự tỉnh. Sau khi nội quán, Bồ-tát
khởi tâm đại Bi, suy nghó: “Tất cả chúng sinh đều
có nỗi khổ như thế nhưng tại sao họ cứ ở trong
cảnh ấy tham đắm các món dục cho đó là vui, không
thể dứt trừ nguồn cội điên đảo”.
Cuối
cùng Bồ-tát quán sát cõi trời, thấy các vị Thiên
tử thân thể trong sạch, không bị bụi nhơ, như ngọc
lưu ly sáng láng, đôi mắt sạch trong không bụi. Có
vị trụ ở đỉnh núi Tu-di, hoặc ở bốn phía núi
Tu-di, hoặc ở giữa hư không, lòng thường vui vẻ
không có mối lo, thường tấu nhạc trời để làm
vui, không biết ngày đêm, khắp nơi bốn phương nơi
nào cũng tuyệt diệu. Bồ-tát thấy chư Thiên ở
phương Đông mê đắm nhiều năm, quên sự chuyển
đời, chư Thiên ở phương Tây cũng mãi mê thọ
lạc, ngày qua tháng lại không nghó đến việc thác
sinh, các phương Nam, phương Bắc đều như thế. Ăn
uống, áo quần hễ nghó tới là có ngay. Tuy có những
điều vừa ý như thế nhưng cũng bị lửa dục nung
nấu. Đến lúc phước ở cõi trời hết thì năm
tướng chết hiện ra: một là hoa trên đầu héo, hai
là mắt nháy, ba là ánh sáng trên thân không còn,
bốn là dưới nách mồ hôi xuất, năm là tự nhiên
rời khỏi tòa ngồi của mình. Các quyến thuộc nhìn
thấy năm tử tướng ấy hiện ra sinh tâm quyến
luyến. Vị Thiên tử ấy tự thấy thân mình hiện năm
tử tướng lại thêm các quyến thuộc quyến luyến
nên ngay khi đó sinh lòng đau khổ. Bồ-tát thấy các
Thiên tử như vậy nên khởi tâm đại Bi suy nghó:
“Các vị Thiên tử vốn tu tập ít điều thiện nên
được thọ hưởng lạc thú cõi trời nhưng khi sắp
hết phước cũng vẫn sinh khổ não, mạng chung bỏ
thân trời vẫn có thể đọa vào ba đường ác. Mục
đích tu là để cầu quả báo vui, nhưng họ được
rồi lại vẫn ít vui nhiều khổ, giống như người đói
ăn thức ăn độc, trước có thể ngon miệng nhưng
sau đó là tai họa. Bậc trí lại ham cái vui ấy sao?
Chư Thiên ở cõi Sắc và Vô sắc giới thấy thọ
mạng lâu dài liền cho là có vui lâu dài, đến khi
thấy tướng suy hoại cảm thấy đau khổ, sinh ra tà
kiến phỉ báng, cho là không có nhân quả vì thế mà
bị trôi lăn trong ba đường chịu đủ mọi nỗi khổ”.
Bồ-tát
dùng Thiên nhãn xem khắp năm đường khởi tâm từ
bi suy nghó: “Trong ba cõi không một chút vui” suy nghó
như thế đến tận nửa đêm. Sang canh thứ ba, Bồ-tát
xem xét chúng sinh do nhân duyên gì mà có già chết?
Và biết rõ chính do có sinh nên có già chết, nếu
xa lìa sinh thì không có già chết. Lại hiện tượng
sinh ấy không phải từ trời sinh xuống, không phải
tự nhiên sinh mà do từ nhân duyên sinh ra. Do tham dục
với Sắc và Vô sắc nên sinh ra nghiệp. Bồ-tát lại
quán nghiệp trong Tam hữu từ đâu sinh, liền biết từ
Bốn thủ sinh ra. Cứ thế Bồ-tát nội quán thấy rõ
bốn thủ từ ái sinh, ái từ thọ sinh, thọ từ xúc
sinh, xúc từ lục nhập sinh, lục nhập do danh sắc sinh,
danh sắc từ thức sinh, thức từ hành sinh, hành từ
vô minh sinh ra. Nếu diệt được vô minh thì diệt được
hành, hành diệt thì thức diệt, thức diệt thì danh
sắc diệt, danh sắc diệt thì lục nhập diệt, lục nhập
diệt thì xúc diệt, xúc diệt thì thọ diệt, thọ diệt
thì ái diệt, ái diệt thì thủ diệt, thủ diệt thì
hữu diệt, hữu diệt thì sinh diệt, sinh diệt thì già
chết, lo buồn, sầu thương diệt. Cứ như thế Bồ-tát
nội suy, quán niệm mười hai nhân duyên theo hai chiều
thuận, nghịch đến canh ba thì phá được vô minh. Vầng
thái dương vừa hiện, Bồ-tát tìm được ánh sáng
trí tuệ, tâm đoạn trừ hoàn toàn tập khí phiền
não chướng ngại và thành Bậc Nhất Thiết Chủng Trí.
Khi
ấy Như Lai suy nghó về tám Thánh đạo chân chánh, là
con đường mà ba đời chư Phật đã đi để đến
Niết-bàn, nay Ngài đã thể đạt được, thành tựu
trí tuệ vô ngại. Lúc ấy toàn mặt đất hiện ra
mười tám tướng chấn động, khắp nơi đều sạch
trong, không có một mảy bụi trần, trống trời tự
phát ra tiếng, gió thơm thổi lên êm ái mát mẻ,
mây lành nhiều sắc tuôn mưa cam lộ, hoa quả ở trong
các khu lâm viên bỗng nảy lộc, kết trái dù không
phải mùa. Từ trời cao rơi xuống các loại hoa quý
như hoa Mạn-đà-la, Đại Mạn-đà-la, Mạn-thù-sa và
Đại Mạn-thù-sa, hoa vàng, hoa bạc, hoa lưu ly… Hoa sen
bằng bảy báu phủ đầy quanh cây Bồ-đề đến ba mươi
sáu do-tuần. Cùng lúc đó chư Thiên tấu Thiên nhạc,
đốt hương, ca hát, khen ngợi, tay cầm bảo cái, tràng
phan hiện ra đầy khắp hư không mà cúng dường Đức
Như Lai. Tám bộ chúng rồng, thần… đều cúng dường
như thế. Ngay lúc ấy tất cả chúng sinh đều khởi
lòng từ yêu thương, không có ý tưởng giận dữ
làm hại, vui mừng phấn chấn như thấy được Thánh
tích, không sợ hãi mà ôn hòa, không kiêu căng,
không keo kiệt, ganh tị dối trá. Các Thiên tử ở
cõi trời Ngũ Tịnh cư, nơi đã xa lìa các trạng thái
tâm hỷ lạc cũng đều vui mừng không kềm chế được.
Nỗi thống khổ ở địa ngục tạm thời giảm bớt,
chúng sinh ở cõi đó đều khởi sinh niệm hoan hỷ,
tất cả loài súc sinh hay ăn thịt nhau bỗng không còn
lòng ác, ngạ quỷ no đủ không còn đói khát. Những
nơi u ám của thế giới, nơi mặt trời mặt trăng
chưa bao giờ chiếu tới nay bỗng sáng tỏ, chúng sinh
trong các cõi ấy thấy được nhau đều thắc mắc tại
sao nơi đây bỗng nhiên có chúng sinh. Vị Pháp Vương
Đại Thánh xuất hiện khai sáng cho đời, dùng ánh
sáng chánh pháp phá bỏ màn phi pháp u tối, làm cho
mọi nơi đều sáng rỡ. Vương tổ Cam Giá bỏ ngôi
học đạo đạt được Ngũ thông, do tu Thập thiện
nên được sinh lên trời, lúc ấy cũng dùng thần
thông đến bên cội Bồ-đề, từ hư không vui mừng
chắp tay khen ngợi:
–Trong dòng họ Cam Giá của chúng ta, có người diệt được
phiền não thành Bậc Nhất Thiết Chủng Trí, làm con
mắt cho thế gian. Thật là lạ lùng đặc biệt!
Tất
cả chúng sinh đều hoan hỷ tột độ, chỉ có Ma vương
là ôm lòng phiền muộn.
Bấy
giờ Đức Như Lai trong bảy ngày vẫn ngự tại cội
Bồ-đề tư duy nội quán: “Ta ở tại đây diệt hết
phiền não, những việc phải làm đã làm xong, bản
nguyện hoàn thành. Pháp mà Ta chứng được thật là
vi diệu, chỉ có Phật và Phật mới hiểu được.
Toàn thể chúng sinh trong đời ngũ trược bị che
khuất bởi tham muốn, giận dữ, ngu si, tà kiến, kiêu
mạn, dua nịnh, phước đức mỏng manh, căn trí trì
độn, không có trí tuệ làm sao có thể hiểu được
pháp mà Ta đã chứng. Nếu nay Ta vì họ mà chuyển
pháp luân chắc họ sẽ mê mờ, nghi ngờ, không thể
tin theo rồi sinh chê bai mà bị sa vào đường ác chịu
bao thống khổ, vậy Ta nên yên lặng mà vào
Niết-bàn”. Khi đó Đức Như Lai nói kệ:

Đường
Thánh thật khó đi

Quả
trí tuệ khó đạt

Ta
trong khó khăn ấy

Mọi
việc làm đã xong

Trí
tuệ Ta đạt được

Là
vi diệu đệ nhất

Tánh
chúng sinh trì độn

Chìm
đắm trong mê mờ

Trôi
theo dòng sinh tử

Không
thể trở về nguồn

Các
loài đều như thế

Làm
sao cứu vớt được.
Bấy
giờ vị Đại phạm thiên thấy Như Lai đã chứng
Thánh quả mà yên lặng không chuyển pháp luân, lòng
buồn rầu suy nghó: “Thế Tôn đã từng vô lượng
kiếp vì chúng sinh ở lâu dài trong sinh tử, lìa bỏ
ngôi vị, vợ con, cho đến đầu, mắt, não, tủy, chịu
bao khổ sở, nay nguyện đã thành, chứng Bậc Vô
Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác, sao lại lặng yên
không chuyển pháp luân, nếu thế chúng sinh sẽ phải
chìm mãi trong biển sinh tử. Ta nay phải đến cầu xin
Phật chuyển pháp luân”. Nghó thế rồi, vị Phạm
thiên rời Thiên cung đến chỗ Đức Như Lai nhanh như
khoảng thời gian một lực só co duỗi cánh tay. Đến
nơi, Phạm thiên cung kính chắp tay, lễ xuống chân
Phật, nhiễu quanh trăm ngàn vòng rồi ngồi sang một
bên chắp tay, quỳ bạch Phật:
–Bạch Đức Thế Tôn, Ngài từ xưa đến nay từng ở mãi
trong sinh tử bỏ cả thân đầu mắt để bố thí, chịu
bao nỗi khổ, chỉ vì chúng sinh mà tu tập tất cả đức
hạnh, nay đã thành đạo, sao Ngài lại lặng yên
không chuyển pháp luân. Chúng sinh đang chìm trong đêm
dài sinh tử, rơi vào vô minh, thật khó biết khi nào
ra khỏi, nhưng cũng có chúng sinh trong đời trước
được gần gũi bạn lành, vun trồng các công đức
nên có thể nghe pháp, nhận lãnh đạo Thánh, vậy xin
Thế Tôn thương xót hãy vì những chúng sinh đó mà
chuyển pháp luân.
Trời
Đế Thích và trời Tha hóa tự tại cũng đến khuyến
thỉnh Như Lai hãy vì chúng sinh mà chuyển pháp luân.
Lúc
ấy Đức Thế Tôn bảo các vị Thiên vương:
–Ta cũng muốn vì tất cả chúng sinh chuyển pháp luân,
nhưng chỉ vì pháp mà Ta chứng được vô cùng vi
diệu, sâu xa, khó hiểu khó bàn, chúng sinh thật khó
có thể tin và vâng theo, lại sinh lòng phỉ báng mà
phải sa vào địa ngục. Ta nay vì thế mà yên lặng.
Trời
Phạm thiên và Đế Thích phải ba lần khuyến thỉnh,
đến hết ngày thứ bảy, Phật mới yên lặng nhận
lời. Chư Thiên biết Phật đã nhận lời liền cúi
lạy xuống chân Phật rồi trở về Thiên cung.
Sau
khi nhận lời khuyến thỉnh của Phạm thiên và Đế
Thích, Thế Tôn liền dùng Phật nhãn quán sát, thấy
rõ chúng sinh có ba bậc thượng căn, trung căn và
hạ căn; các phiền não cũng có ba loại thượng,
trung và hạ. Quan sát như thế cho đến mười bốn
ngày, Phật lại nghó: “Ta nay sắp mở cửa cam lộ
nhưng ai xứng đáng là người đầu tiên được nghe
pháp? Tiên nhân A-la-la là người thông tuệ, có thể
hiểu được giáo pháp này. Vị ấy từng nguyện là
nếu Ta thành đạo thì độ ông ta trước”. Thế Tôn
vừa nghó như thế thì trong không trung có tiếng:
–Tiên nhân A-la-la vừa qua đời đêm hôm qua.
Đức Thế Tôn đáp:
–Ta cũng đã biết đêm qua ông ấy qua đời.
Phật
lại nghó: “Tiên nhân Ca-lan căn tánh lanh lợi, có
thể hiểu được giáo pháp của Ta, xứng đáng được
nghe pháp trước tiên”. Trong không trung lại có tiếng nói:
–Tiên nhân Ca-lan cũng đã vừa qua đời đêm hôm qua.
Thế
Tôn cũng đáp như trước rồi Ngài lại nghó: “Năm
anh em Kiều-trần-như theo lệnh Quốc sư và quan đại
thần ở lại chăm nom, hầu hạ Ta, đều là những
người thông minh. Ngoài ra trong đời quá khứ, họ
đã phát nguyện với Ta là mong được nghe pháp
trước tiên, Ta nay nên vì năm người này mà mở
cửa chánh pháp”. Lại nghó: “Chư Phật quá khứ
chuyển pháp luân đều tại vườn Lộc dã, trụ xứ
của các vị Tiên nhân, thuộc nước Ba-la-nại, năm
người kia cũng cư trú nơi ấy. Ta nay nên đến đó
chuyển đại pháp luân”. Nghó thế rồi, Thế Tôn
đứng dậy đi đến nước Ba-la-nại.
Bấy
giờ có năm trăm người lái buôn do hai vị thương
chủ là Bạt-đà-la-tư-na và Bạt-đà-la-lê dẫn đầu
đang đi qua cánh đồng trống. Một vị Thiên tử hiện đến nói với họ:
–Có Đức Như Lai, Ứng Cúng, Chánh Biến Tri, Minh Hạnh
Túc, Thiện Thệ, Thế Gian Giải, Vô Thượng Só, Điều
Ngự Trượng Phu, Thiên Nhân Sư, Phật Thế Tôn xuất
hiện, khai hóa cho đời, là ruộng phước cao quý bậc
nhất. Các người nên đến trước Ngài cúng dường.
Vị
thương chủ nghe vị Thiên tử nói như thế, mừng rỡ
khen ngợi và hỏi:
–Lời dạy ấy thật là tốt lành! Đức Thế Tôn giờ ở
nơi đâu?
Vị Thiên tử đáp:
–Không lâu nữa, Thế Tôn sẽ đi ngang qua đây.
Lúc
ấy Như Lai có vô số chư Thiên hộ tống đến thôn
Sa-bạt-lợi. Hai người lái buôn thấy Đức Như Lai
tướng mạo uy nghi trang nghiêm, lại thấy chư Thiên
vây quanh trước sau hộ tống nên lòng càng vui mừng
bèn dùng mật ong và đường dâng lên cúng dường
Phật. Lúc ấy Thế Tôn nghó: “Chư Phật trong quá khứ
dùng Bát-đa-la để đựng thức ăn”. Bốn vị Thiên
vương biết ý nghó của Phật nên mỗi vị đem một cái
bát đến dâng cho Phật. Đức Thế Tôn nghó: “Nếu
Ta nhận bát của một vị thì các vị kia sẽ không vui”
nên Ngài nhận hết và đặt bốn cái bát lên nhau,
dùng bàn tay ấn xuống thành một bát, bốn cạnh bát
hiện lên rất rõ. Thế Tôn chú nguyện:
–Nay các ông cúng dường các món này, mong Ta dùng xong
sẽ tăng khí lực, Ta cũng chú nguyện cho các ông
được sức khỏe, bền tâm, vui vẻ, an lạc, yên ổn
không bệnh tật, sống lâu và được thiện thần phù
hộ. Do cúng dường trai thực sẽ dứt được gốc
rễ ba độc, tương lai sẽ đạt tam kiên pháp, thông
minh trí tuệ, hết lòng tin tưởng Phật pháp, sinh ra ở
đâu cũng đều có chánh kiến, không mê muội. Trong
hiện tại cha mẹ vợ con, quyến thuộc thân thích đều
sum vầy, không có những chuyện quái lạ, chẳng lành
xảy ra, người trong gia đình có ai làm ác mà đọa
vào đường dữ sẽ do phước báo bố thí này được
sinh trong cõi người, cõi trời, không khởi tà
kiến, tiến tu công đức, thường được ở gần chư
Phật Như Lai, được nghe pháp nhiệm mầu, chứng được
chân lý đầy đủ như ý nguyện.
Đức
Thế Tôn chú nguyện xong mới thọ thực. Sau khi thọ
thực, rửa tay và bát xong, Ngài truyền pháp tam quy
cho các thương gia: quy y Phật, quy y Pháp, quy y Tăng-già
ở tương lai. Trao truyền pháp tam quy xong, Đức Phật
từ giã đi tiếp đến vườn Lộc dã, với oai nghi
đónh đạc thanh thoát giống như Nga vương. Trên đường,
Phật gặp một người ngoại đạo tên là Ưu-bà-già.
Vị ngoại đạo ấy thấy tướng tốt trang nghiêm, các
căn tónh lặng của Phật cho là điều kỳ diệu nên
nói kệ khen ngợi:

Chúng
sinh ở thế gian

Đều
bị ba độc trói

Các
căn lại phóng dật

Bị
ngoại cảnh cuốn lôi

Nhưng
nay thấy Nhân giả

Các
căn thật vắng lặng

Ắt
đạt đạo giải thoát

Chắc
thế không còn nghi

Thầy
Nhân giả là ai?

Tên
họ gọi là gì?
Đức
Thế Tôn dùng kệ đáp:

Ta
nay đã vượt thoát

Khỏi
cảnh giới chúng sinh

Pháp
vi diệu sâu xa

Ta
nay đã biết hết

Ba
độc và năm dục

Đoạn
hẳn không còn nữa

Như
hoa sen trong bùn

Không
nhiễm nước bùn hôi

Tự
chứng Bát chánh đạo

Không
thầy không bạn bè

Dùng
trí tuệ thanh tịnh

Hàng
phục được Ma vương

Nay
đạt đạo Chánh giác

Xứng
là Thầy trời người

Thân
miệng ý toàn tịnh

Nên
hiệu là Mâu-ni

Muốn
đến Ba-la-nại

Để
chuyển chánh pháp luân

Điều
mà trời, người, ma

Không
sao giảng nói được.
Ưu-bà-già
nghe bài kệ xong, lòng sinh vui mừng khen là chưa từng
có, chắp tay cung kính nhiễu quanh Thế Tôn, từ biệt
ra đi. Đi một đoạn, Ưu-bà-già còn quay lại nhìn,
không thấy Thế Tôn nữa mới đi hẳn.
Đức
Thế Tôn đi tiếp đến bờ sông A-xà-ba-la thì trời
đã chiều tối nên phải dừng chân nghỉ rồi ngồi
nhập định suốt bảy ngày trong mưa gió. Tại dòng
sông ấy, có vị Long vương tên Mục-chân-lân-đà
thấy Phật nhập định liền dùng thân quấn quanh Phật
bảy vòng suốt trong bảy ngày. Sau bảy ngày vị ấy
liền biến thành hình người cúi đầu lễ dưới chân Phật thưa:
–Thế Tôn ngồi ở đây suốt trong bảy ngày không ngại
trời mưa gió sao?
Đức
Thế Tôn nói kệ đáp:

Chư
Thiên và người đời

Vui
thích trong ngũ dục

So
với vui thiền định

Không
thể nào sánh bằng.
Long
vương nghe lời kệ của Phật vui mừng hớn hở cúi
đầu lễ xuống chân Phật rồi trở về Long cung. Đức
Thế Tôn lại tiếp tục đi đến thành Ba-la-nại, chỗ
của năm vị Kiều-trần-như, Ma-ha-na-ma, Bạt-ba,
A-xá-bà-xà, Bạt-đà-la-xà cư trú. Năm người ấy
thấy Phật từ xa đang đi đến liền bàn với nhau:
–Sa-môn Cù-đàm bỏ lối tu khổ hạnh, thoái thân trở lại
thọ hưởng thú vui ăn uống không còn tâm đạo
nữa. Nay ông ta đến đây chúng ta không cần đứng
lên tiếp đón, cũng không làm lễ kính, thăm hỏi.
Nếu ông ấy muốn cần một chỗ ngồi thì cứ tự ý
chọn chỗ để ngồi.
Nói
xong, họ đều yên lặng nhưng khi Phật đến gần thì
năm người tự động đứng dậy lạy chào, vội
vàng cung kính tiếp đón, làm những việc như lúc
trước, người tiếp đỡ y bát, người lấy nước
rửa, người rửa chân cho Phật… Ai cũng làm ngược
lại những lời đã giao ước, nhưng vẫn như trước,
gọi Phật là Cù-đàm.
Bấy
giờ Đức Thế Tôn hỏi anh em Kiều-trần-như:
–Các người cùng đồng ý với nhau là gặp Ta không đứng
dậy, nay sao lại trái với lời hẹn ước, vội đứng
dậy tiếp đón hầu hạ Ta?
Năm
người nghe hỏi trong lòng hổ thẹn liền thưa:
–Cù-đàm đi đường có mỏi mệt không?
Thế Tôn hỏi:
–Sao các người đối với Bậc Vô Thượng Tôn lại gọi
tên họ như thế? Lòng Ta tuy không chấp trách sự
hủy báng hay khen ngợi, không có tâm phân biệt nhưng
các người kiêu căng sẽ chuốc lấy quả báo dữ.
Ví như đối với lễ nghi ở thế gian, con còn không
thể gọi cha mẹ bằng tên, huống chi Ta nay là cha mẹ của tất cả.
Cả
năm vị nghe những lời dạy ấy lại càng hổ thẹn, thưa với Phật:
–Chúng con ngu si không trí tuệ, không biết nay Ngài đã thành
Chánh giác. Vì sao? Vì trước kia thấy Như Lai tu khổ
hạnh sáu năm, ngày ăn một hạt gạo, một hạt mè
mà nay trở lại hưởng thú vui ăn uống; do đó
chúng con tưởng Phật chưa đạt đạo.
Phật
bèn nói với năm người:
–Các ông chớ dùng trí nhỏ để đo lường đạo Ta thành
hay chưa thành đạo. Vì sao? Vì khi thân xác khổ thì
tâm loạn, thân vui sướng thì lòng sẽ say đắm. Do
đó khổ và vui, cả hai đều không phải là nguyên
nhân thành đạo, chẳng khác gì dùi cây lấy lửa,
lại đặt khúc cây trong nước mà dùi thì chắc chắn
không có lửa để soi sáng. Tìm lửa trí tuệ cũng
vậy, có nước của khổ vui thì ánh sáng của lửa
trí tuệ không sinh, vì lửa trí tuệ không sinh nên
không thể diệt trừ được màn đen tối của sinh
tử. Nay nếu bỏ được khổ và vui, tu tập theo Trung
đạo thì tâm sẽ an định, có thể lónh hội tu tập
theo tám Thánh đạo chân chánh, xa rời mối lo sinh,
già, bệnh, chết. Chính Ta đã tu tập theo Trung đạo
nên đạt quả vị Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác.
Năm
người ấy nghe Như Lai dạy như thế lòng rất vui mừng,
vô cùng phấn chấn, nhìn ngắm dung nhan của Phật không
rời. Khi ấy Đức Thế Tôn xét thấy căn tánh của
năm vị nhóm ông Kiều-trần-như có thể nhận hiểu
được đạo pháp nên dạy:
–Này Kiều-trần-như, các ông nên biết, thân năm ấm này
là khổ, sinh là khổ, già là khổ, bệnh là khổ,
chết là khổ, yêu thương mà xa nhau là khổ, căm
ghét mà gặp nhau là khổ, mong mỏi không được cũng
khổ, mất đi niềm vui sướng khi vinh hiển là khổ.
Này Kiều-trần-như, chúng sinh hữu hình hay vô hình,
không chân, có một chân, hai chân, ba chân, bốn chân
hay nhiều chân… không loài nào là không có những
nỗi khổ ấy. Ví như lấy tro phủ lên lửa; nếu gặp
cỏ khô, lửa sẽ bốc cháy. Như vậy những nỗi khổ
là do gốc chấp Ngã mà sinh ra. Nếu có chúng sinh nào
khởi lên niệm tưởng chấp ngã, dù nhỏ nhiệm đến
đâu cũng phải chịu những nỗi khổ ấy. Tham dục,
giận dữ, ngu si đều do căn bản chấp Ngã sinh ra. Lại
nữa, ba độc này là nguyên nhân của khổ, ví như
hạt giống có năng lực sinh ra mầm mộng, chúng sinh
chính vì chúng nên phải luân hồi trong ba cõi. Nếu
diệt được chấp Ngã và tham, sân, si thì những nỗi
khổ sẽ theo đó đoạn dứt. Tất cả khổ đau phiền
não đều do Bát chánh đạo đó mà diệt trừ, giống
như một người lấy nước rưới tắt lửa lớn.
Toàn thể chúng sinh không biết cội rễ của khổ đau,
nên đều bị luân hồi trong sinh tử. Này
Kiều-trần-như, Khổ cần nên biết, Tập phải đoạn
trừ, Diệt cần nên chứng, Đạo cần nên tu. Này
Kiều-trần-như, Ta đã biết Khổ, đã dứt Tập, đã
chứng Diệt, đã tu Đạo nên đã chứng đắc quả vị
Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác. Do đó nay các
ông cần phải biết Khổ, dứt Tập, chứng Diệt và
tu Đạo. Nếu ai không tỏ ngộ Tứ thánh đế ấy thì
nên biết người ấy chưa được giải thoát. Bốn
chân lý ấy là chân thật: Khổ chính thực là Khổ,
Tập chính thực là Tập, Diệt chính thực là Diệt,
Đạo chính thực là Đạo. Này Kiều-trần-như, các
ông đã thông suốt chưa?
Kiều-trần-như thưa:
–Bạch Thế Tôn, chúng con đã hiểu, chúng con đã biết.
Vì
hiểu rõ pháp Tứ đế nên từ ấy ông có hiệu là
A-nhã Kiều-trần-như. Khi Phật ba lần giảng pháp Tứ
đế và Mười hai hành, Kiều-trần-như thông đạt
pháp ấy, tâm xa lìa trần cấu và đắc pháp nhãn
thanh tịnh. Cùng lúc ấy, tám vạn na-do-tha chư Thiên ở
trên không trung cũng xa lìa trần cấu đắc pháp nhãn
tịnh. Vị Địa thần thấy Đức Như Lai ở nơi khu đất
của mình chuyển pháp luân, lòng rất vui mừng, lớn tiếng xướng:
–Như Lai đã ở nơi đây chuyển pháp luân vi diệu.
Tất
cả trời thần trong hư không nghe được lời ấy sinh
tâm phấn chấn, truyền nhau hô lớn vang thấu đến
cõi trời Sắc cứu cánh. Chư Thiên tại nơi ấy nghe
được liền hân hoan vô cùng, cao giọng xướng:
–Hôm nay, trong vườn Lộc dã, trú xứ của các Tiên nhân
thuộc thành Ba-la-nại, Đức Như Lai đã chuyển Đại
pháp luân, điều mà tất cả thế gian, Trời, Người,
Ma vương, Phạm thiên, Sa-môn, Bà-la-môn không thể giảng nói được.
Lúc
đó toàn mặt đất hiện ra mười tám tướng chuyển
động, tám bộ chúng trời, rồng… ở trên hư không
tấu các loại nhạc, trống trời tự kêu, đốt các
danh hương, rải các loài hoa quý, cờ quý, lọng báu
cùng ca ngâm khen ngợi, khắp các cõi trong thế giới
tự nhiên sáng rỡ. A-nhã Kiều-trần-như do tỏ ngộ
chánh pháp đầu tiên nên là vị đệ tử thứ nhất
của Phật. Bốn vị kia thấy Phật chuyển pháp luân xong
mà chỉ có A-nhã Kiều-trần-như đắc đạo nên trong
lòng nghó: “Nếu Thế Tôn vì chúng ta nói pháp lại
lần nữa, chúng ta cũng sẽ đắc đạo”. Nghó như
thế rồi cùng nhau chiêm ngưỡng Đức Phật không
rời. Đức Phật biết tâm niệm của bốn người ấy
nên giảng nói lại pháp Tứ đế. Sau khi nghe xong, họ
cũng xa lìa trần cấu, đắc được pháp nhãn tịnh.
Bấy
giờ, sau khi đã thấy chân lý, năm vị liền đảnh lễ Phật, thưa:
–Bạch Thế Tôn, năm người chúng con đã thấy được chân
lý, đã chứng được dấu đạo, nay chúng con muốn
xuất gia theo Phật, xin Đức Thế Tôn thương xót nhận.
Đức
Thế Tôn liền gọi năm người:
–Hay lắm các Tỳ-kheo!
Râu
tóc họ liền tự rụng, khoác ca-sa trên thân, năm
người đều trở thành Sa-môn. Lúc ấy Thế Tôn hỏi năm vị Tỳ-kheo:
–Này các Tỳ-kheo, các ông cho rằng có biết sắc, thọ,
tưởng, hành, thức là thường hay vô thường, là
khổ hay không khổ, là không hay chẳng phải không, là ngã hay vô ngã.
Năm
vị Tỳ-kheo vừa nghe lời hỏi về năm ấm ấy xong,
các lậu hoặc đều sạch không, tâm thông suốt,
chứng được quả A-la-hán, liền thưa:
–Bạch Thế Tôn, sắc, thọ, tưởng, hành, thức đều là vô
thường, khổ, không, vô ngã.
Kể
từ đó, tại thế gian có sáu vị A-la-hán. Đức
Phật chính là Phật bảo, Tứ đế chính là Pháp bảo,
năm vị La-hán ấy chính là Tăng bảo. Như thế, ba
ngôi báu đã đầy đủ, hiện diện ở thế gian, là
ruộng phước tốt nhất cho cả trời người.

KINH NHÂN QUẢ TRONG ĐỜI QUÁ KHỨ VÀ HIỆN TẠI
<卷 id="48706212">QUYỂN 4</卷>
Bấy
giờ có chàng trai tên Da-xá, con của một vị trưởng
giả giàu có nhất trong cõi Diêm-phù-đề, là người
bản tánh thông minh, lanh lợi, thường đội thiên
quan, đeo chuỗi anh lạc, đi giầy báu vô giá. Một
hôm, sau khi vui chơi với các kỹ nữ đến khuya, tất
cả đều đi ngủ, Da-xá nửa đêm bỗng thức giấc,
nhìn thấy các kỹ nữ ngủ say, cô nằm sắp, cô nằm
ngửa, tóc tai xổ tung rối bời, nước miếng nhểu
ra, nhạc khí, quần áo và nữ trang rơi vãi lung tung.
Trông thấy cảnh ấy, Da-xá sinh ra chán ngán, suy nghó:
“Ta nay đang ở trong nạn tai bất tịnh, lại tưởng
lầm là thanh tịnh”. Đang lúc suy nghó như thế, do uy
lực của chư Thiên, một luồng ánh sáng rực rỡ
hiện ra chói lòa cả không trung, cửa tự nhiên mở,
Da-xá theo luồng sáng ấy đi về phía vườn Lộc dã.
Khi đến bờ sông Hằng, Da-xá liền lớn tiếng kêu:
–Khổ đau thay! Lạ lùng thay!
Phật
nghe được liền lên tiếng:
–Này Da-xá, ngươi hãy sang đây! Nay ở chỗ Ta có pháp
môn lìa xa đau khổ.
Da-xá
nghe thế liền cởi đôi giầy quý để lại, lội qua
sông đến chỗ Phật. Qua được sông Hằng, Da-xá
bước thẳng đến chỗ Phật. Vừa đến nơi, thấy
Phật có ba mươi hai tướng tốt, tám mươi vẻ đẹp,
tư thế đónh đạt, uy đức đầy đủ, lòng Da-xá vô
cùng vui mừng phấn chấn, vội cúi năm vóc sát đất
đảnh lễ nơi chân Phật, thưa:
–Xin Đức Thế Tôn hãy cứu vớt con.
Phật bảo:
–Lành thay! Thiện nam tử, ngươi hãy lắng nghe, suy tư và ghi
nhớ kỹ. Như Lai sẽ tùy theo căn cơ của ngươi mà
thuyết pháp. Này Da-xá, sắc, thọ, tưởng, hành,
thức là vô thường, khổ, không, vô ngã. Ngươi có
biết không?
Da-xá
nghe xong, lập tức xa lìa trần cấu, đắc được pháp
nhãn thanh tịnh. Lúc ấy, Đức Như Lai giảng lại pháp
Tứ đế, nghe xong Da-xá rũ sạch tất cả lậu hoặc,
phiền não, tâm ý rỗng rang tự tại, chứng được
quả A-la-hán. Da-xá liền bạch Phật:
–Bạch Đức Thế Tôn, sắc, thọ, tưởng, hành, thức thật
đúng là vô thường, khổ, không, vô ngã.
Khi
ấy thấy Da-xá vẫn còn mang những đồ trang sức,
Phật liền nói kệ dạy:

Dù
người còn ở nhà

Thân
đầy trang sức quý

Khéo
giữ gìn tình cảm

Chán
xa năm thứ dục

Nếu
được tâm như vậy

Mới
thật là xuất gia

Tuy
thân ở đồng trống

Ăn
mặc thật dở thô

Ý
còn tham năm dục

Chẳng
phải là xuất gia

Những
thiện ác đã tạo

Đều
do tâm phát sinh

Cho
nên thực xuất gia

Đều lấy tâm làm gốc.
Da-xá
nghe Như Lai nói kệ xong, lòng suy nghó: “Thế Tôn nói
thế chính vì ta còn đeo mang châu báu, nay ta cần phải
cởi bỏ những trang phục này”, liền lạy và thưa với Phật:
–Xin Đức Thế Tôn chấp thuận cho con xuất gia.
Đức Thế Tôn nói:
–Thiện lai Tỳ-kheo!
Râu
tóc Da-xá liền tự rụng, ca-sa khoác trên thân thành
Sa-môn. Bấy giờ, cha của Da-xá buổi sáng thức dậy
tìm con không thấy, lòng buồn khổ, than vãn, kêu
khóc, đi dọc theo bờ sông tìm kiếm. Đến sông Hằng,
thấy đôi giầy của con để lại trên bờ, ông suy
nghó: “Con ta chắc là đi con đường này”. Ông vội
lần theo dấu chân của Da-xá đi đến chỗ Phật. Đức
Thế Tôn trông thấy, biết ông ta vì con mà đến đây;
nếu để ông thấy được Da-xá, nhất định trong lòng
sẽ rất buồn khổ, hay có thể mạng chung nên dùng
thần lực giấu thân Da-xá. Vị trưởng giả đi đến
trước Phật, cúi đầu lễ xuống chân Ngài rồi đứng
sang một bên. Lúc ấy, Đức Như Lai thuyết pháp theo
đúng căn tánh của trưởng giả. Phật dạy:
–Này thiện nam tử, sắc, thọ, tưởng, hành, thức là vô
thường, khổ, không, vô ngã. Ông có biết không?
Vị
trưởng giả, cha của Da-xá nghe những lời dạy ấy,
tâm lập tức xa lìa trần cấu, đắc pháp nhãn thanh
tịnh, thưa với Phật:
–Bạch Đức Thế Tôn, sắc, thọ, tưởng, hành, thức thực
sự là vô thường, khổ, không, vô ngã.
Lúc
bấy giờ, Đức Như Lai biết trưởng giả đã thấy
được đạo, niệm ân ái đã suy giảm nên hỏi ông
vì việc gì mà đến đây. Vị trưởng giả thưa:
–Con có đứa con tên Da-xá bỗng nhiên bỏ nhà đi mất
từ đêm qua. Sáng nay con đi tìm chỉ thấy đôi giầy
của nó bên bờ sông Hằng rồi theo dấu chân tìm đến được đây.
Thế
Tôn thu lại thần lực nên vị trưởng giả thấy được
con mình, lòng mừng vui tột độ, nói với Da-xá:
–Lành thay! May thay! Con làm việc này khiến cha thật vui sướng.
Con đã tự độ bản thân lại có thể độ cho người
khác. Do con ở đây nên cha mới đến và nhờ đó
mà cha thấy được đạo.
Nói
xong, ông liền đến trước Phật xin thọ Tam quy. Vị
trưởng giả ấy là Ưu-bà-tắc đầu tiên trong cõi
Diêm-phù-đề được cúng dường Tam bảo.
Bấy
giờ năm mươi người con của các trưởng giả khác,
bạn của Da-xá, nghe Phật đã xuất hiện ở đời và
biết Da-xá đã theo Phật xuất gia tu tập nên suy nghó:
“Nay ở thế gian có Đấng Vô Thượng Tôn, Da-xá
là người thông minh, biện tài hơn người mà có
thể rời bỏ gia đình, thân tộc giàu sang, xa lìa thú
vui của năm dục, quyết chí tu hành, thay đổi hình hài
thành Sa-môn. Nay chúng ta còn tiếc gì mà không xuất
gia?” Nghó xong, các chàng trai cùng nhau đi đến chỗ
Phật. Chưa đến nơi nhưng từ xa họ đã thấy Đức
Như Lai thân tướng tuyệt đẹp, ánh sáng rực rỡ,
lòng họ rộn lên niềm vui, toàn thân nhẹ nhàng,
thanh thản, lòng tôn kính phát sinh, họ lập tức đến
gần Phật chắp tay nhiễu quanh rồi cúi đầu lễ xuống
chân Phật. Những vị trưởng giả tử ấy vốn đã
trồng căn lành từ trước nên dễ ngộ đạo. Đức
Như Lai thuyết pháp phù hợp căn tánh của họ. Ngài dạy:
–Này các thiện nam tử, sắc, thọ, tưởng, hành, thức là
vô thường, khổ, không, vô ngã. Các ngươi có biết
không?
Khi
Phật vừa giảng xong lời pháp đó, tâm các chàng
trai lập tức xa lìa trần cấu, đắc được pháp nhãn
thanh tịnh, liền cùng nhau thưa Phật:
–Bạch Đức Thế Tôn, sắc, thọ, tưởng, hành, thức thực
đúng là vô thường, khổ, không, vô ngã. Cúi xin
Thế Tôn chấp thuận cho chúng con được xuất gia.
Phật nói:
–Lành thay, các Tỳ-kheo!
Lập
tức râu tóc họ tự rụng, vận ca-sa trên thân, trở
thành Sa-môn. Đức Thế Tôn liền giảng rộng pháp
Tứ đế cho các vị Tỳ-kheo ấy. Nghe xong, năm mươi vị
Tỳ-kheo tỉnh ngộ, nội tâm đoạn trừ hoàn toàn lậu
hoặc, phiền não, chứng được quả A-la-hán. Lúc ấy
lần đầu tiên ở thế gian có năm mươi sáu vị
A-la-hán. Đức Như Lai bảo các thầy Tỳ-kheo:
–Nay các ông, việc cần làm đã làm xong, xứng đáng là
ruộng phước vô thượng cho thế gian. Các ông mỗi
người nên đi khắp nơi giáo hóa, lấy đức Từ bi
để độ chúng sinh. Nay Ta cũng sẽ một mình đi đến
thành Vương xá, nước Ma-kiệt-đề để hóa độ nhân dân ở đó.
Các Tỳ-kheo thưa:
–Bạch Thế Tôn, chúng con xin vâng lời.
Các
Tỳ-kheo cúi đầu đảnh lễ Phật rồi mỗi vị khoác y
cầm bát từ giã Phật ra đi.
Sau
khi các Tỳ-kheo đi rồi, Thế Tôn suy nghó: “Hiện nay
Ta phải hóa độ những chúng sinh nào để có lợi
ích rộng rãi cho cả trời người? Chỉ có ba anh em
Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp tu theo đạo thờ lửa ở tại
nước Ma-kiệt-đề là người được cả vua và thần
dân đều quy ngưỡng tin theo. Ông ta rất thông minh,
căn tánh lanh lợi, dễ giác ngộ nhưng lại rất ngã
mạn, rất khó điều phục. Nay Ta phải đến đó đưa
họ đến giải thoát”. Suy nghó xong, Đức Phật từ
giã thành Ba-la-nại đến nước Ma-kiệt-đề. Trời
vừa sập tối, Phật cũng vừa đến được trú xứ
của Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp. Lúc ấy Ca-diếp thấy
thân tướng của Như Lai tốt đẹp, trang nghiêm trong
lòng vui mừng, hỏi:
–Vị Sa-môn trẻ tuổi từ đâu đến?
Phật đáp:
–Ta từ nước Ba-la-nại đến, muốn đi đến nước
Ma-kiệt-đề nhưng vì trời tối nên muốn xin nghỉ lại một đêm.
Ca-diếp đáp:
–Ở lại một đêm không có gì bất tiện, chỉ ngặt là
các phòng đều có đệ tử của tôi ở cả. Chỉ
còn một hang đá rất thanh tịnh, các dụng cụ thờ
lửa của tôi đều để trong đó, nơi đó thanh vắng
có thể ở được nhưng trong hang có con rồng dữ,
chỉ e nó sẽ làm hại Người mà thôi?
Phật đáp:
–Dù có rồng dữ nhưng tôi xin cứ được ở tạm.
Ca-diếp đáp:
–Tính nó hung dữ, sợ làm hại Ngài chứ chẳng phải tôi tiếc.
Phật nói:
–Chỉ cho tôi ở tạm, nhất định không sao đâu.
Ca-diếp đáp:
–Nếu Ngài có thể ở được thì xin tùy ý Ngài.
Phật
nói: “Tốt lắm” và liền bước vào hang đá, ngồi
kiết già thiền định. Lúc ấy rồng độc nổi cơn
giận dữ, toàn thân phun ra lửa khói. Đức Thế Tôn
bèn hướng tâm vào Hỏa quang tam-muội, rồng thấy
thế càng giận dữ phun lửa bốc cao, bao trùm cả hang
đá. Các đệ tử của Ca-diếp thấy ngọn lửa dữ
ấy liền vào thưa với thầy là vị Sa-môn trẻ tuổi,
thông minh trang nghiêm ấy đã bị lửa của độc long
làm hại. Ca-diếp giật mình đứng dậy ra xem, thấy
ngọn lửa của độc long, trong lòng buồn thương liền
sai đệ tử lấy nước dập tắt, nhưng chẳng những
không dập tắt được mà ngọn lửa càng bốc cao
hơn, trùm khắp hang đá. Khi đó thân tâm Đức Thế
Tôn vẫn bất động, sắc diện an nhiên tự tại, hàng
phục làm cho độc long tiêu trừ tính ác, quy y với
Phật rồi vào nằm trong bình bát của Ngài. Trời vừa
sáng, thầy trò Ca-diếp cùng đến chỗ hang đá, họ
đều nghó là vị Sa-môn trẻ tuổi chắc đã bị lửa
rồng giết hại. Ca-diếp nói:
–Vị Sa-môn ở trong hang kia, hôm qua tôi không cho Ngài ở
chỉ vì lý do này.
Phật liền lên tiếng:
–Lòng Ta thanh tịnh thì không bao giờ bị tai họa bên ngoài
làm hại. Nay Độc long đang ở trong bình bát.
Phật
bèn mở bát đưa cho Ca-diếp xem. Thầy trò Ca-diếp
thấy vị Sa-môn chẳng những không bị lửa rồng độc
làm hại mà còn hàng phục được và đặt nó vào
bát, khen ngợi cho là điều chưa từng có. Tuy nhiên
Ca-diếp vẫn nói với các đệ tử:
–Vị Sa-môn trẻ tuổi ấy tuy có thần thông nhưng nhất định
không thể bằng chân đạo của ta.
Lúc
ấy Đức Thế Tôn nói với Ca-diếp:
–Nay tôi muốn ở lại nơi đây được không?
Ca-diếp đáp:
–Thật tốt lành! Xin tùy ý Ngài.
Trong
đêm thứ hai, Đức Như Lai đến ngồi dưới một
bóng cây. Vào giữa đêm, bốn vị Thiên vương cùng
đến chỗ Phật để nghe pháp. Mỗi vị đều từ thân
phóng hào quang chiếu sáng như mặt trời, mặt trăng.
Đêm ấy Ca-diếp thức giấc, từ xa trông thấy ánh
sáng của chư Thiên bên cạnh Như Lai liền nói với các đệ tử:
–Vị Sa-môn trẻ tuổi kia cũng theo đạo thờ lửa.
Đến
sáng, ông ta đến chỗ Phật, hỏi:
–Thưa Sa-môn, Ngài cũng theo đạo thờ lửa phải không?
Phật đáp:
–Không phải thế, đêm qua có Tứ Thiên vương đến nghe
thuyết pháp nên có ánh sáng đó.
Ca-diếp
nói với chúng đệ tử:
–Vị Sa-môn trẻ tuổi đó có uy đức lớn nhưng tuyệt
nhiên không thể sánh với đạo chân chánh của ta.
Vào
đêm thứ ba, vua trời Đế Thích từ Thiên cung xuống
nghe thuyết pháp, thân vị ấy chiếu hào quang sáng như
mặt trời mới mọc. Các đệ tử của Ca-diếp từ
xa trông thấy ánh sáng của vị trời bên cạnh Phật
vội vàng đến thưa thầy:
–Vị Sa-môn trẻ tuổi kia chắc chắn là theo đạo thờ lửa.
Trời
vừa sáng, tất cả lại đến hỏi Phật. Phật cho biết
đó là hào quang của vua trời Đế Thích xuống nghe
pháp. Nghe thế nhưng Ca-diếp vẫn cho đạo ông ta là chân chánh hơn.
Đến
đêm thứ tư, Đại phạm Thiên vương cũng xuống thế
gian, đến chỗ Phật nghe thuyết pháp. Hào quang từ
thân vị ấy sáng như mặt trời giữa trưa. Đêm đó,
Ca-diếp trở giấc thức dậy, thấy ánh sáng chói
chang tại chỗ Phật nên quyết chắc là Ngài theo đạo
thờ lửa. Sáng mai, Ca-diếp lại đến hỏi Phật mới
biết là giữa đêm có vị Đại phạm Thiên vương
đến nghe Phật thuyết pháp. Ca-diếp trong lòng thầm
nghó: “Tuy vị Sa-môn trẻ tuổi này có thần thông kỳ
diệu như thế nhưng tuyệt nhiên vẫn không thể sánh
bằng chân đạo của ta”.
Năm
trăm đệ tử của Ca-diếp, mỗi vị đều thờ ba ngọn
lửa, sáng nào họ cũng đốt lửa, nhưng hôm ấy
đốt mãi mà lửa vẫn không cháy nên kéo đến thưa
lên thầy. Ca-diếp nghe xong, thầm nghó trong lòng: “Điều
ấy chắc là do thần lực của vị Sa-môn kia” nên
lập tức cùng đệ tử đến gặp Phật, nói:
–Mỗi người đệ tử của tôi đều thờ ba ngọn lửa.
Sáng nay muốn thắp lên mà lửa vẫn không cách nào cháy được.
Phật bảo:
–Các ông hãy trở về, lửa sẽ tự nhiên cháy.
Ca-diếp
quay về thì thấy lửa đã cháy nhưng vẫn tự nghó:
“Vị Sa-môn trẻ tuổi kia tuy có diệu lực nhưng dẫu
sao vẫn không chân chánh bằng đạo của ta”. Các đệ
tử làm lễ cúng dường lửa xong, muốn tắt lửa
nhưng không thể nào tắt được, vội đến thưa với
Ca-diếp. Ca-diếp nghó chắc cũng do vị Sa-môn kia làm
ra, bèn đến trình bày việc ấy với Phật. Phật bảo:
–Các ông hãy về đi, lửa sẽ tự tắt.
Quả
nhiên khi thầy trò trở về thì lửa đã tắt nhưng
Ca-diếp vẫn cho đạo ông là chân chánh hơn.
Đến
khi bản thân Ca-diếp tế thần lửa, nhưng đốt mãi
mà lửa vẫn không cháy, Ca-diếp biết là do thần
lực của Phật nên đến thưa với Ngài. Phật bảo
Ca-diếp có thể ra về, lửa sẽ tự nhiên cháy. Quả
nhiên khi Ca-diếp trở về thấy lửa đã cháy. Sau khi
tế xong, Ca-diếp không tắt được lửa cũng đoán
biết là do thần lực của Phật nên lại đến trình
bày với Ngài. Phật cũng bảo trở về và quả
nhiên khi Ca-diếp vừa về tới thì lửa đã tự
nhiên tắt lịm. Tuy vậy, Ca-diếp vẫn tự phụ đạo
của mình là hơn cả.
Vào
buổi sáng sớm, các đệ tử của Ca-diếp cùng bổ
củi nhưng không thể nào dỡ rìu lên được, bèn
thưa với thầy. Ca-diếp nghe xong thầm nghó: “Đây
chắc hẳn là việc làm của vị Sa-môn ấy” nên cùng
với các đệ tử đi đến chỗ Phật thưa:
–Sáng sớm này, các đệ tử của tôi chuẩn bị bổ củi
nhưng không làm sao dỡ rìu lên được.
Phật bảo:
–Ông hãy về đi, các đệ tử ông sẽ tự nhiên dỡ rìu lên được.
Ca-diếp
trở về, thấy các đệ tử quả nhiên đã dỡ rìu
lên được. Dầu vậy Ca-diếp vẫn tự cho là đạo
mình chân chánh hơn tất cả. Ngay lúc ấy, các đệ
tử dỡ rìu lên nhưng lại không hạ xuống được
bèn chạy tới trình bày với thấy. Ca-diếp đoán
biết là việc làm của Phật nên đến thưa với Ngài
sự việc đó. Phật dạy:
–Ông có thể về, rìu sẽ tự hạ xuống.
Về
đến nơi, quả nhiên Ca-diếp thấy các đệ tử đã
hạ rìu xuống cả. Cũng như trước, Ca-diếp vẫn tự
phụ về đạo của mình là chân chánh nhất.
Đến
khi bản thân Ca-diếp bổ củi thì cũng như các đêï
tử không thể đưa rìu lên cao được. Đến hỏi,
được Phật dạy xong, trở về thì có thể dỡ rìu
lên nhưng lại không làm cách nào hạ xuống. Đến
chỗ Phật hỏi xong trở về thì có thể hạ rìu xuống.
Tuy thán phục, nhưng trong lòng Ca-diếp vẫn tự cho đạo
thờ lửa là chân chánh nhất.
Một
hôm, Ca-diếp thưa với Phật:
–Thưa vị Sa-môn trẻ tuổi, xin người hãy ở lại đây
cùng tu phạm hạnh. Phòng xá, y phục, thức ăn tôi
xin cung cấp đầy đủ cho người.
Đức
Thế Tôn yên lặng chấp thuận. Ca-diếp biết Phật đã
ưng thuận liền về sai các đệ tử trang thiết giường
nằm, đồ ngồi cho Đức Phật và dặn mỗi ngày phải
chuẩn bị các món trai thực thật ngon để đãi Ngài.
Sáng hôm sau ông tự thân đến thỉnh Phật. Phật bảo
ông về trước, Ngài sẽ đến sau. Ca-diếp vừa quay
về thì trong khoảnh khắc, Thế Tôn đến châu Diêm-phù
hái đầy bình bát quả Diêm-phù rồi quay về chỗ ở
của Ca-diếp mà ông ta vẫn chưa về tới. Lúc Ca-diếp
về tới đã thấy Phật an tọa trong tịnh thất của
mình nên rất ngạc nhiên hỏi:
–Vị Sa-môn trẻ tuổi đi đường nào mà đến đây sớm
thế?
Phật
liền đưa bát đựng quả Diêm phù cho Ca-diếp xem và hỏi:
–Ông có biết loại quả trong bát này không?
Ca-diếp
thưa không biết. Phật nói:
–Từ đây đi về hướng Nam mấy vạn do-tuần có một châu,
nơi ấy có một loại cây tên là Diêm-phù; vì vậy
mà người ta gọi châu ấy là Diêm-phù-đề. Đây
là trái Diêm-phù đó. Ta đã đến đó hái đem về
đây. Vị của nó thật là thơm ngon, ông hãy nếm thử đi.
Khi
đó Ca-diếp suy nghó: “Đường đến đó rất xa mà
vị Sa-môn này chỉ trong khoảnh khắc đến đó rồi về,
sức thần biến của vị ấy thật là phi thường. Tuy
nhiên, đạo của vị ấy chắc chắn không chân chánh
bằng đạo của ta”. Tiếp đó Ca-diếp cho dọn lên đủ
các thức ăn. Trước khi thọ thực Phật chú nguyện:

Trong
đạo Bà-la-môn

Thờ
lửa là cao nhất

Trong
tất cả các dòng

Biển
cả là lớn nhất

Trong
toàn thể ngôi sao

Bóng
nguyệt là tối thượng

Trong
tất cả nguồn sáng

Sáng
nhất vầng thái dương

Trong
tất cả phước điền

Ruộng
Phật là tốt nhất

Nếu
muốn chứng quả cao

Nên
cúng ruộng phước Phật.
Sau
khi thọ trai xong, Phật trở về chỗ ở của mình, rửa
bát súc miệng và tónh tọa dưới bóng cây. Hôm sau
Ca-diếp cũng đến thỉnh Phật thọ trai. Phật bảo:
–Ông hãy về trước, Ta sẽ theo sau.
Khi
Ca-diếp vừa đi, trong giây lát Thế Tôn đến châu
Phất-bà-đề hái đầy bát quả Am-ma-la và trở về,
chỗ ở của Ca-diếp. Lúc Ca-diếp về tới đã thấy
Phật ngồi trong nhà, ngạc nhiên hỏi:
–Ngài đi đường nào lại đến trước tôi như thế?
Phật
liền đưa bát có trái Am-ma-la cho ông ta xem và hỏi:
–Ông có biết quả này không?
Ca-diếp
thưa chưa biết. Phật nói:
–Từ đây về hướng Đông cách mấy vạn do-tuần có châu
Phất-bà-đề, Ta vừa đến đó hái về trái Am-ma-la.
Trái này mùi vị rất thơm ngon, ông có thể nếm qua.
Ca-diếp
nghó: “Đường đến đó xa xôi như thế mà vị
Sa-môn này chỉ trong chốc lát đã đến đó rồi về
thật là kỳ diệu xưa nay chưa từng có, nhưng đạo
của ta vẫn chân chánh hơn cả”. Ca-diếp lại cho dọn
thức ăn ra. Trước khi thọ thực, Phật chú nguyện:

Trong
đạo Bà-la-môn

Thờ
lửa là cao nhất

Trong
tất cả các dòng

Biển
cả là bậc nhất

Trong
tất cả ngôi sao

Trăng
là sáng hơn hết

Trong
tất cả nguồn sáng.

Mặt
trời là tối thượng

Trong
tất cả ruộng phước

Ruộng
Phật tốt hơn hết

Nếu
muốn được quả lớn

Nên
cúng ruộng phước Phật.
Thọ
trai xong, Phật trở về chỗ ở, rửa bát súc miệng
rồi đến dưới bóng cây ngồi thiền định. Ngày thứ
ba đến giờ thọ trai, Ca-diếp lại đến thỉnh Phật.
Cũng như hai lần trước Phật bảo ông hãy trở về
và trong chốc lát Thế Tôn đến châu Cù-đà-ni hái
quả A-lê-lặc đựng đầy bát rồi về chỗ ở của
Ca-diếp. Khi về tới nơi, Phật đã đến rồi, Ca-diếp ngạc nhiên hỏi:
–Ngài đi đường nào mà đến đây nhanh như vậy?
Phật
liền đưa bát hỏi:
–Ông biết trái cây này không?
Ca-diếp
bảo chưa biết. Phật dạy:
–Từ đây đi về phương Tây, cách độ vài muôn na-do-tha
sẽ đến châu Cù-đà-ni, ở đó có trái A-lê-lặc,
Ta vừa đến đó và hái về đây. Trái này rất
thơm ngon, ông hãy ăn thử.
Ca-diếp
nghó: “Đường đi thật xa mà vị Sa-môn này chỉ trong
chốc lát đến đó rồi trở về, thần lực thật là
kỳ diệu chưa hề thấy. Thế nhưng đạo của ông ta
vẫn chưa chân chánh bằng đạo của ta”. Ca-diếp sai
đệ tử dọn thức ăn ra, Phật chú nguyện:

Trong
đạo Bà-la-môn

Thờ
lửa là cao nhất

Trong
tất cả dòng nước

Biển
làø lớn hơn hết

Tất
cả các ngôi sao

Mặt
trăng là sáng nhất

Tất
cả các nguồn sáng

Mặt
trời là tối thượng

Trong
tất cả ruộng phước

Ruộng
phước Phật tốt nhất

Nếu
muốn chứng quả lớn

Nên
cúng ruộng phước Phật.
Phật
thọ trai xong trở về nơi cư trú thường ngày. Sau khi
rửa bát súc miệng, Ngài đến tónh tọa dưới bóng
cây. Hôm sau đến giờ ăn, Ca-diếp lại cũng đến
thỉnh Phật thọ trai. Phật bảo Ca-diếp về trước Ngài
sẽ đến sau. Khi Ca-diếp vừa quay đi, chỉ trong giây
lát, Phật đã đến châu Uất-đơn-việt lấy cơm thơm
tự nhiên rồi trở về chỗ ở của Ca-diếp. Khi
Ca-diếp bước vào tịnh thất đã thấy Phật ở đó liền hỏi:
–Ngài bằng cách nào, đi đường nào lại đến trước tôi
như thế?
Phật
đưa bát cơm thơm cho ông ta xem và hỏi:
–Ông có biết loại cơm trong bát này chăng?
Ca-diếp
thưa không biết. Phật nói:
–Từ đây đi về hướng Bắc độ vài muôn na-do-tha sẽ
đến châu Uất-đơn-việt, Ta vừa đến đó lấy cơm
này về đây. Cơm này vị rất thơm ngon, ông có thể ăn thử.
Ca-diếp
nghe thế suy nghó: “Đường thật xa mà vị Sa-môn này
chỉ đi trong chốc lát, thần thông thật khó lường
được, tuy nhiên đạo ta vẫn chân chánh hơn”.
Ca-diếp dọn các thức ăn ra, trước khi thọ thực Phật chú nguyện:

Trong
pháp Bà-la-môn

Thờ
lửa cao hơn hết

Hết
thảy các dòng nước

Biển
cả là lớn nhất

Trong
tất cả ngôi sao

Trăng
là sáng hơn hết

Trong
tất cả nguồn sáng

Sáng
nhất là thái dương

Trong
tất cả ruộng phước

Ruộng
phước Phật tốt nhất

Ai
muốn đạt quả lớn

Nên
cúng ruộng phước Phật.
Thọ
thực xong, Phật trở về chỗ ở thường ngày. Sau
khi rửa bát súc miệng, Phật ngồi nhập định dưới
bóng cây. Đến hôm thứ năm Ca-diếp cũng đến thỉnh
Phật. Phật nói quý hóa thay rồi cùng đi với
Ca-diếp. Đến nơi thức ăn dọn ra, Phật nói kệ chú nguyện:

Trong
đạo Bà-la-môn

Thờ
lửa là cao nhất

Như
tất cả dòng nước

Biển
là lớn hơn hết

Tinh
tú trên bầu trời

Mặt
trăng là sáng nhất

Trong
tất cả nguồn sáng

Sáng
nhất vầng thái dương

Trong
tất cả ruộng phước

Ruộng
phước Phật tốt nhất

Nếu
muốn chứng quả lớn

Nên
cúng ruộng phước Phật.
Sau
khi chú nguyện xong, Phật nhận thức ăn đem về dưới
bóng cây dùng. Thọ thực xong, Phật nghó cần nước
để rửa. Trời Đế Thích biết ý, từ cung trời,
nhanh như thời gian người lực só co duỗi cánh tay,
đến trước, cúi đầu lễ xuống chân Phật và dùng
tay chỉ mặt đất biến thành ao nước rất trong lành,
có đủ tám món công đức. Như Lai liền dùng nước
trong ao để rửa bát và chân. Phật rửa xong liền
thuyết pháp cho trời Đế Thích nghe. Nghe xong, Đế Thích
rất vui mừng, phấn chấn, đột nhiên biến mất, trở về Thiên cung.
Khi
ấy, Ca-diếp ăn xong ra rừng đi dạo, bỗng nảy ra ý
nghó: “Vị Sa-môn trẻ tuổi hôm nay đem thức ăn về
nơi cội cây để dùng, vậy ta đến đó để thăm
người”. Nghó xong vội rảo bước đến chỗ Phật.
Đến nơi Ca-diếp bỗng thấy bên cạnh nơi Phật ngồi
có một cái ao lớn, nước ao trong mát, đủ tám
công đức nên rất ngạc nhiên, hỏi Phật:
–Nơi đây sao bỗng nhiên lại có ao nước?
Phật đáp:
–Sáng nay khi nhận thức ăn của ông cúng dường đem về,
ăn xong Ta nghó cần có nước để rửa bát. Trời
Đế Thích biết ý Ta nên từ Thiên cung đến đây
dùng tay chỉ đất hóa thành ao nước đó.
Ca-diếp
thấy ao nước, lại nghe Phật nói như thế liền suy
nghó: “Vị Sa-môn trẻ tuổi có uy đức rất lớn nên
mới cảm được đến trời, nhưng đâu biết rằng
đạo của ta là chân chánh hơn hết”.
Một
hôm, đang kinh hành trong rừng, Đức Thế Tôn nhặt
được các mảnh vải dơ rách trong đống rác bẩn,
muốn đem giặt nên nghó cần phải có một phiến đá.
Đế Thích biết ý Phật liền trong khoảnh khắc đến
Hương sơn lấy một tảng đá vuông vức đem về đặt
giữa các hàng cây rồi bạch Phật có thể giặt áo
trên tảng đá ấy. Phật lại nghó cần nước, Đế
Thích lại đến Hương sơn làm một cái chậu to bằng
đá lấy nước trong mát đổ đầy vào, đem đến để
gần tảng đá kia. Xong việc Đế Thích bỗng nhiên biến
mất, trở về Thiên cung.
Đức
Thế Tôn giặt những mảnh vải xong trở về ngồi
dưới bóng cây. Lúc ấy Ca-diếp đi đến bỗng thấy
bên hàng cây có một phiến đá vuông vức và chậu
đá liền nghó: “Sao nơi đây lại có hai vật này?”
trong lòng lấy làm lạ nên đến hỏi Phật:
–Thưa Sa-môn, tại sao bỗng nhiên giữa các hàng cây lại
có phiến đá và chậu đá?
Phật đáp:
–Ta đi kinh hành nhặt được những mảnh vải rách bẩn
nên có ý muốn giặt. Vua trời Đế Thích biết ý đó
của Ta nên đến Hương sơn lấy những vật ấy đem đến.
Ca-diếp
nghe xong khen là việc chưa từng thấy nhưng trong lòng
vẫn nghó Đức Phật tuy có thần lực cảm được
đến trời nhưng đạo của Phật vẫn không chân chánh
bằng đạo của mình.
Một
ngày kia, Thế Tôn xuống ao tắm rửa. Sau khi tắm xong
Ngài muốn lên bờ nhưng không có vật gì để vịn
leo lên. Trên bờ ao có cội cây tên Ca-la-ca cành lá
sum suê, sát bên bờ ao, vị thọ thần liền oằn cành
cây xuống để Phật vịn lên khỏi ao. Sau đó Phật
trở về an tọa dưới bóng cây. Lúc ấy Ca-diếp đi
đến thấy những cành cây bỗng nhiên sà xuống lấy
làm lạ nên hỏi Phật:
–Các cành cây vì sao bỗng sà thấp xuống như vậy.
Phật đáp:
–Ta xuống ao tắm xong, muốn có vật gì vịn để lên bờ.
Vị thọ thần biết ý nên làm cho cành cây sà xuống
giúp Ta vịn để lên bờ.
Ca-diếp
khen là việc chưa từng thấy nhưng vẫn nghó Đức
Phật tuy có nhiều uy lực, có thể cảm hóa được
Thọ thần nhưng đạo của ông ta vẫn chân chánh hơn.
Một
hôm Ca-diếp nghó: “Ngày mai này, vua nước Ma-kiệt-đề
cùng với quan, dân, Bà-la-môn, trưởng giả, cư só…
sẽ đến đây tổ chức lễ hội trong bảy ngày. Nếu
vị Sa-môn trẻ tuổi kia mà đến đây thì vua, quan, dân
chúng thấy tướng tốt và uy lực thần thông của vị
ấy hẳn là sẽ bỏ ta mà đi theo thờ phụng vị ấy.
Mong sao trong bảy ngày lễ hội, vị ấy không đến
đây”. Phật hiểu rõ tâm niệm của Ca-diếp nên
Ngài đi sang xứ Uất-đơn-việt ở phương Bắc, trong
bảy ngày bảy đêm không xuất hiện. Khi lễ hội hoàn
tất, vua quan và mọi người về hết, Ca-diếp lại
nghó: “Trong suốt bảy ngày hội, vị Sa-môn trẻ tuổi
không đến, thật là may mắn. Nay lễ hội đã xong, ta
muốn cúng dường Ngài, nếu lúc này Ngài đến thì thật là tốt”.
Lúc
ấy Đức Thế Tôn biết được ý nghó của Ca-diếp
nên trong chốc lát, nhanh như thời gian một tráng só
co duỗi cánh tay, hiện ra trước Ca-diếp. Lúc ấy
Ca-diếp chợt thấy Như Lai, đến vừa ngạc nhiên, vừa
vui mừng liền hỏi Phật:
–Trong bảy ngày qua Ngài đi đâu tôi không gặp?
Phật đáp:
–Đức vua nước Ma-kiệt-đề, quan dân, Bà-la-môn, trưởng
giả, cư só… đến đây dự hội bảy ngày, ông lại
không muốn gặp Ta nên Ta đến xứ Uất-đơn-việt ở
phương Bắc để tránh ông. Nay ông nghó muốn Ta đến nên Ta đến.
Ca-diếp
nghe Phật nói giật mình, toàn thân nổi gai, suy nghó:
“Vị Sa-môn trẻ tuổi này biết được cả ý nghó
trong lòng ta. Thật là kỳ lạ nhưng vẫn không chân
chánh bằng đạo của ta”.
Ngày
kia, Đức Thế Tôn suy nghó: “Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp
căn duyên đã từ từ thuần thục, nay đúng là lúc
điều phục ông ta”. Nghó thế nên Đức Thế Tôn
đến sông Ni-liên-thiền. Phật vừa đến bờ sông,
Ma vương bỗng hiện ra thưa với Phật:
–Bạch Thế Tôn, bây giờ là lúc Ngài nên vào Niết-bàn.
Đấng Thiện Thệ, nay đã đúng thời Ngài nên vào
Niết-bàn. Vì sao? Vì những người đáng độ đều
đã được giải thoát, nay thật đúng lúc Ngài nên vào Niết-bàn.
Ma
vương thưa với Phật ba lần như thế. Đức Thế Tôn đáp:
–Nay chưa phải lúc Ta vào Niết-bàn. Vì sao? Vì bốn bộ
chúng Tỳ-kheo, Tỳ-kheo-ni, Ưu-bà-tắc, Ưu-bà-di chưa
đầy đủ. Những người đáng độ chưa được hoàn
toàn giải thoát, các ngoại đạo đều chưa được hàng phục.
Đức
Phật cũng đáp lại ba lần như thế. Ma vương nghe thế
buồn bã trở về Thiên cung.
Đức
Thế Tôn đi xuống sông Ni-liên-thiền, dùng thần lực
tách dòng sông làm hai khiến nước ở hai bên vọt
lên cao. Phật đi vào giữa, từng bước chân của
Ngài làm bụi tung lên mù mịt. Ca-diếp từ xa trông
thấy tưởng Phật bị chìm trong nước liền sai các đệ
tử chèo thuyền đến đó. Khi đến bên sông thấy
lối Phật đi có bụi bay lên, Ca-diếp thầm khen là
việc chưa từng có nhưng suy nghó: “Vị Sa-môn trẻ
tuổi này tuy có sức thần thông như thế nhưng vẫn
không chân chánh bằng đạo của ta”. Lúc ấy Ca-diếp hỏi Phật:
–Vị Sa-môn trẻ tuổi muốn lên thuyền không?
Phật đáp: –Tốt lắm.
Bấy
giờ Đức Thế Tôn dùng thần lực xuyên qua đáy
thuyền để vào trong thuyền ngồi kiết già. Ca-diếp
thấy Phật từ đáy thuyền đi vào mà đáy thuyền
vẫn không thủng, khen là việc chưa từng có, nhưng
vẫn cố chấp: “Vị Sa-môn trẻ tuổi có thần thông
kỳ diệu như thế nhưng không bằng ta đã đắc quả
A-la-hán”. Phật liền nói:
–Này Ca-diếp, ông chưa đắc quả A-la-hán, cũng chưa đạt
A-la-hán hướng mà sao lại có tâm ngã mạn lớn như
thế?
Ca-diếp
nghe lời đó xong, trong lòng vừa thẹn vừa sợ,
toàn thân nổi gai, thầm nghó: “Vị Sa-môn trẻ tuổi
này biết rõ tâm niệm của ta” nên liền thưa với Phật:
–Đúng thế, thưa Sa-môn! Đúng thế, thưa Đại Tiên! Người
đã biết rõ tâm niệm của con. Cúi xin Ngài hãy thu
nhận con làm đệ tử.
Phật đáp:
–Ông là bậc cao niên, đã một trăm hai mươi tuổi, có
nhiều đệ tử quyến thuộc, lại được Quốc vương
và quan dân tôn kính. Nếu ông quyết định theo học
giáo pháp của Ta thì trước hết nên cùng bàn bạc
kỹ với các đệ tử.
Ca-diếp đáp:
–Quý hóa thay! Hay lắm thay! Quả như lời dạy của Đại
Tiên, nhưng lòng con đã quyết định, không bao giờ
thay đổi. Nay sẽ về cùng bàn bạc với các đệ tử.
Nói
xong, Ca-diếp trở về trụ xứ tập họp các đệ tử nói:
–Vị Sa-môn trẻ tuổi từ khi đến ở đây, chúng ta đã
thấy bao nhiêu thần thông biến hóa thật là kỳ diệu
và trí tuệ cao xa, tính tình ôn hòa của Ngài, nay ta
muốn quy y theo học giáo pháp của người, các ông
nghó sao?
Các đệ tử thưa:
–Những gì chúng con biết đều là nhờ ân của Tôn giả.
Bậc mà Tôn giả đã tin tưởng quy y, ắt hẳn không
phải là hư vọng. Chúng con cũng đã thấy những
thần thông kỳ diệu của vị ấy. Nếu Tôn giả quyết
định quy y theo học giáo pháp của Bậc ấy, chúng con
cũng xin nguyện theo Tôn giả quy y.
Nghe
các đệ tử nói thế, Ca-diếp lập tức cùng họ
đến trước Phật thưa:
–Nay con cùng các đệ tử đều đã quyết định quy y. Cúi
xin Đại Tiên hãy thâu nhận chúng con.
Phật nói:
–Thiện lai Tỳ-kheo!
Lập
tức râu tóc Ca-diếp tự rụng, vận ca-sa vào người,
trở thành Sa-môn. Bấy giờ, Đức Thế Tôn tùy theo
căn tánh của Tôn giả giảng rộng pháp Tứ đế.
Vừa nghe xong bài pháp, Ca-diếp liền lìa xa mọi trần
cấu, đắc pháp nhãn thanh tịnh; sau đó một thời gian
đã chứng được quả A-la-hán. Năm trăm đệ tử
thấy thầy đã thành Sa-môn trong lòng rất vui vẻ,
cũng có ý muốn xuất gia nên thưa với Phật:
–Thầy chúng con được Đại Tiên thu nhận, nay đã là
Sa-môn. Chúng con cũng vui thích theo thầy học đạo.
Cúi xin Đại tiên chấp nhận cho chúng con được xuất gia.
Phật nói:
–Thiện lai Tỳ-kheo!
Râu
tóc của họ tự rụng xuống, vận ca-sa vào, trở
thành Sa-môn. Sau đó Phật cũng vì họ giảng pháp Tứ
đế. Sau thời pháp, cả năm trăm vị Tỳ-kheo đều xa
lìa trần cấu, đắc pháp nhãn thanh tịnh, chứng được
quả Tu-đà-hoàn. Sau một thời gian tu tập, dần dần
tất cả đều chứng được quả A-la-hán.
Sau
khi đắc quả, Ca-diếp và năm trăm vị đệ tử đem
hết những dụng cụ thờ lửa vứt bỏ xuống sông
Ni-liên-thiền và cùng đi theo Phật. Bấy giờ hai
người em của Ca-diếp là Na-đề Ca-diếp và Già-da
Ca-diếp, mỗi người có hai trăm năm mươi người đệ
tử và cùng ở bên bờ vùng hạ lưu sông
Ni-liên-thiền, bỗng trông thấy các dụng cụ thờ
lửa của thầy trò người anh trôi trên sông nên
rất ngạc nhiên, suy nghó: “Anh ta gặp điều gì không
lành mà sao nay những dụng cụ thờ lửa bị thả
trôi sông. Phải chăng bị kẻ ác hãm hại?” Hai
người em vội chạy đến gặp nhau bàn luận:
–Anh chúng ta nếu không bị kẻ ác làm hại thì tại sao
những dụng cụ thờ lửa lại theo dòng sông trôi
xuống. Thật là kỳ lạ, chúng ta hãy mau đến đó xem sao.
Bàn
luận xong, họ liền ngược dòng sông lên đến chỗ
người anh. Đến nơi thấy cảnh vắng vẻ lòng họ rất
buồn rầu, thắc mắc không biết anh và các đệ tử
đi đâu. Trong khi đi tìm kiếm khắp nơi bỗng gặp người
quen, họ liền hỏi thăm:
–Thánh huynh của chúng tôi và các đệ tử không rõ nay ở
đâu, ông có biết không?
Vị ấy trả lời:
–Anh của các ngài và chúng đệ tử đã bỏ hết những
dụng cụ thờ lửa, xuất gia đi theo Sa-môn Cù-đàm tu học.
Hai
người em nghe thế vô cùng khổ tâm, cho là việc kỳ
lạ chưa từng thấy, thầm nghó: “Sao anh ta lại bỏ
đạo A-la-hán mà đi cầu học pháp khác?” Hai người
liền tìm đến chỗ người anh. Đến nơi thấy anh và
các đệ tử đã cạo bỏ râu tóc, mặc ca-sa liền quỳ lạy, hỏi:
–Anh vốn là một vị Đại A-la-hán thông minh, trí tuệ
không ai bằng, tiếng tăm vang cả mười phương mọi
người đều kính phục, tại sao nay lại bỏ đạo mà
theo học người khác? Đây đâu phải là chuyện nhỏ.
Ca-diếp
liền trả lời hai em:
–Ta thấy Đức Thế Tôn là Bậc đã thành tựu tâm đại
Từ bi và có ba điều kỳ diệu: một là thần thông
biến hóa; hai là trí tuệ cực sáng, chắc chắn đã
đạt được Nhất thiết chủng trí; ba là biết rõ
căn tánh từng người mà tùy thuận dẫn dắt, do đó
mà ta xuất gia tu học theo giáo pháp của Phật. Ta nay
tuy đượïc vua, quan, dân chúng tôn kính, không luận
lý nào ở thế gian mà không phá được nhưng lại
không dứt được con đường sinh tử, chỉ có giáo
pháp của Như Lai mới có thể dứt hẳn được sinh
tử. Đã gặp được vị Đại Thánh Chí Tôn như vậy
mà không tự gắng sức để cầu học theo vị Thầy
tối thắng là người không có lòng và cũng không có mắt.
Hai người em thưa:
–Nếu đúng như lời anh nói, Bậc ấy chắc chắn đã thành
tựu được Nhất thiết chủng trí. Các đạo lý, tri
thức chúng em có được đều do công sức của anh.
Nay anh đã theo Phật xuất gia, chúng em cũng như anh
nguyện theo Phật xuất gia học đạo.
Hai
người em, mỗi vị bèn hỏi chúng đệ tử của mình:
–Nay ta muốn theo đường của anh cả ta xuất gia theo học
Phật pháp, vậy ý các người thế nào?
Các đệ tử thưa:
–Chúng con có được tri kiến đều là nhờ ân của đại
sư. Nay đại sư có ý xuất gia theo Phật, chúng con
cũng nguyện đi theo.
Lúc
ấy Na-đề Ca-diếp và Già-da Ca-diếp, mỗi vị đem hai
trăm năm mươi đệ tử đến trước Phật cúi đầu
lễ xuống chân Phật thưa:
–Bạch Thế Tôn, xin người từ bi thương xót mà cứu vớt chúng con.
Phật nói:
–Thiện lai Tỳ-kheo!
Râu
tóc của họ đều tự rụng, vận ca-sa, trở thành
Sa-môn. Hai người lại bạch Phật:
–Các đệ tử của chúng con cũng nguyện xin xuất gia. Kính
xin Thế Tôn từ bi tiếp nhận.
Phật đáp:
–Quý hóa lắm!
Rồi Ngài hô lớn:
–Lành thay các Tỳ-kheo!
Râu
tóc trên người họ tự rụng, vận ca-sa, đều thành
Sa-môn. Bấy giờ Đức Thế Tôn vì Na-đề Ca-diếp,
Già-da Ca-diếp và chúng đệ tử hiện sức đại
thần thông rồi tùy theo căn cơ mà thuyết pháp. Phật dạy:
–Này các Tỳ-kheo, các ông nên biết thế gian này luôn bị
các thứ lửa dữ là tham, sân, si thiêu đốt. Trước
đây các ông thờ ba thứ lửa đã có thể trừ
bỏ được chướng ngại thô lậu bên ngoài, nhưng ba
thứ lửa độc này lại xuất phát từ thân tâm,
các ông cần phải mau đoạn trừ chúng.
Lúc
bấy giờ các Tỳ-kheo nghe lời Phật dạy, ngay lập
tức xa lìa mọi trần cấu phiền não, đắc pháp nhãn
thanh tịnh. Thế Tôn lại vì họ giảng rộng pháp Tứ
đế. Sau một thời pháp, tất cả họ đều đạt được quả A-la-hán.
Bấy
giờ, Đức Thế Tôn nhớ lại: “Vua Tần-tỳ-sa-la
trước đây có nguyện rằng nếu Ta đắc đạo thì
nên độ ông ta trước. Nay đã đến lúc Ta nên đến
đó để hoàn thành bản nguyện cho nhà vua”. Nghó
thế rồi, Phật liền cùng ba anh em Ca-diếp và một
ngàn vị Tỳ-kheo đi tới cung điện của vua Tần-tỳ-sa-la
tại thành Vương xá.
Lúc
ấy, người dân trong các thôn mà vua đã cấp cho
Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp trước đây thấy Ca-diếp và
các đệ tử đều thành Sa-môn liêàn đến tâu vua.
Nhà vua và các quan nghe tin ấy rất kinh ngạc nhưng yên
lặng không nói gì. Dân chúng bên ngoài nghe tin ấy
liền cùng nhau bàn bạc:
–Ưu-lâu-tần-loa
Ca-diếp là bậc có trí tuệ cao sâu không ai sánh
bằng, tuổi lại cao, đã chứng quả A-la-hán nay sao
lại bỏ đạo của mình làm đệ tử của Sa-môn
Cù-đàm?
Không
một ai tin điều đó và đều cho rằng Sa-môn Cù-đàm
là đệ tử của Ca-diếp. Khi đến gần thành Vương
xá, Thế Tôn dừng chân nghỉ trong một khu rừng.
Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp nhờ một người thân cận
trước đây đến thưa với vua Tần-tỳ-sa-la:
–Tôi nay đã xuất gia tu học theo giáo pháp của Đức Phật.
Hiện nay đang cùng Đức Phật đến đây, ngự trong
một khu rừng. Nhà vua nên đến lễ bái cúng dường.
Nhà
vua nghe tâu lại lời ấy mới biết chắc là
Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp là đệ tử của Phật, lập
tức truyền chuẩn bị ngựa xe cùng với các vị đại
thần, Ba-la-môn, dân chúng đến chỗ Đức Phật. Khi
đến ngoài rừng, vua liền xuống xe, bỏ tất cả nghi
trượng hoàng gia, đi bộ vào diện kiến Đức Phật.
Lúc ấy, từ trên không có một vị trời bảo nhà vua:
–Như Lai hiện đang ngự trong khu rừng này, là ruộng phước
tối thượng của trời, người. Đại vương nên cung
kính cúng dường và bố cáo cho nhân dân trong nước
nên cúng dường Như Lai.
Nhà
vua nghe lời đó xong, trong lòng vô cùng mừng rỡ,
phấn chấn, lập tức tiến vào rừng. Từ xa vua đã
trông thấy tướng tốt đẹp, trang nghiêm của Đức
Phật và cũng thấy thầy trò ba anh em Tôn giả Ca-diếp
hầu chung quanh, chẳng khác nào các vì sao vây quanh
vầng nguyệt rạng. Lòng vua càng tăng thêm niềm hoan
hỷ vội đến trước Đức Phật cúi đầu lạy sát
đất thưa với Phật:
–Con là vua nước Ma-kiệt-đề, thuộc chủng tộc mặt
trăng, tên là Tần-tỳ-sa-la. Chẳng hay Thế Tôn đã
từng nghe qua chưa?
Phật liền đáp:
–Lành thay! Đại vương.
Vua
Tần-tỳ-sa-la lui xuống ngồi sang một bên. Các đại
thần, Ba-la-môn và dân chúng cũng đều ngồi xuống.
Khi ấy, sau khi thấy mọi người trong phái đoàn của
nhà vua đều đã an tọa, Đức Thế Tôn liền dùng
giọng Phạm âm vấn an nhà vua:
–Sức khỏe của đại vương có được tốt không? Việc
nước chắc không quá mệt nhọc phải không?
Đức vua thưa:
–Nhờ ân đức của Thế Tôn nên con may mắn vẫn được mọi sự an ổn.
Lúc
ấy vua Tần-tỳ-sa-la và các vị Đại học só Ba-la-môn,
trưởng giả, cư só, các vị đại thần và nhân dân
đã biết Tôn giả Ca-diếp là đệ tử của Đức
Phật nên cùng bàn với nhau:
–Thật là hay thay! Đức Như Lai có sức thần lớn lao, trí
tuệ cao sâu không thể nghó bàn nên mới có thể
điều phục ba anh em Ngài Ca-diếp theo làm đêï tử.
Trong
chúng hội cũng có vài người nghi ngờ, thầm nghó:
“Ngài Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp là người có đại
trí tuệ, mọi người đều tin phục đi theo, sao lại là
đệ tử của Sa-môn Cù-đàm được?”
Đức
Thế Tôn biết được những ý nghó ấy liền bảo Ca-diếp:
–Nay ông nên hiển bày sức thần biến.
Ca-diếp
vâng lời liền bay lên không trung, trên thân hiện ra
nước, dưới thân hiện ra lửa, hoặc trên thân
hiện ra lửa, dưới thân hiện ra nước, hoặc hiện
thân lớn đầy khắp không trung rồi biến ra nhỏ,
hoặc từ một thân biến thành vô số thân, hoặc
chui vào đất rồi vọt lên, hoặc đi đứng nằm ngồi
trong không trung. Mọi người chứng kiến khen là điều
chưa từng có và đều tôn Ca-diếp là bậc Đại
tiên đệ nhất. Ở trên không biến hiện thần thông
xong, Ca-diếp trở lại mặt đất, đến trước Đức
Phật đảnh lễ sát đất và thưa:
–Thế Tôn chính là Bậc Thầy của cả trời người. Con nay
chính là đệ tử của Thế Tôn.
Ca-diếp
nói ba lần như thế. Phật đáp:
–Đúng thế! Đúng thế! Ca-diếp, ông thấy trong pháp Ta có
được lợi lạc gì mà bỏ hết những đồ thờ lửa
để xuất gia?
Ca-diếp
liền dùng lời kệ đáp:

Con
ở trong đời trước

Nhờ
công đức thờ lửa

Được
sinh cõi trời người

Thọ
hưởng vui năm dục

Cứ
thế mãi luân hồi

Chìm
trong biển sinh tử

Con
thấy tai họa đó

Nên
để được lìa khổ

Nương
phước báo thờ lửa

Cầu
sinh cõi trời người

Chỉ
thêm tham, sân, si

Cho
nên con xa lánh

Lại
theo phước thờ lửa

Cầu
sinh trong tương lai

Nhưng
đã có sinh rồi

Ắt
có già bệnh chết

Con
đã thấy điều ấy

Nên
bỏ đạo thờ lửa

Bố
thí, tu khổ hạnh

Và
phước báo thờ lửa

Dù
được sinh Phạm thiên

Nhưng
không phải rốt ráo

Do
vì nhân duyên ấy

Cho
nên bỏ thờ lửa

Con
thấy pháp Như Lai

Lìa
sinh, lão, bệnh, tử

Đạo
giải thoát hoàn toàn

Do
đó nay xuất gia

Như
Lai, Đấng Giải Thoát

Là
Bậc Thầy trời người

Vì
nhân duyên như thế

Nên
nương theo Thế Tôn

Như
Lai đại Từ bi

Hiện
vô số phương tiện

Và
các sức thần thông

Để
dẫn con vào đạo

Sao
lại còn bằng lòng

Đi
theo đạo thờ lửa.
Lúc
bấy giờ vua Tần-tỳ-sa-la cùng mọi người nghe lời
kệ của Ca-diếp vô cùng vui mừng, càng sinh lòng cung
kính, tin tưởng tuyệt đối với Đức Phật, hiểu rõ
Như Lai là Bậc Nhất Thiết Chủng Trí, và đều biết
Ca-diếp là đệ tử của Phật. Lúc ấy trong không
trung, chư Thiên rải các thứ hoa trời, tấu các thứ
nhạc êm dịu và cùng xướng:
–Lành thay Tôn giả Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp đã khéo nói lời kệ ấy.
Đức
Thế Tôn biết mọi người đã tin tưởng chắc chắn
không còn nghi ngờ, lại xem thấy căn tính của họ
đều đã thuần thục nên vì họ mà thuyết giảng:
–Đại vương nên biết thân năm ấm này lấy thức là căn
bản, do thức sinh ý căn, từ ý căn sinh ra sắc, mà
sắc thì sinh diệt không bền. Nếu đại vương quán
sát được như thế thì có thể biết rõ thân này
là vô thường, quán thân là vô thường nên không
chấp thủ thân tướng và do vậy có thể lìa được
chấp ngã và ngã sở. Nếu đại vương có thể quán
sắc là vô thường thì cũng có thể xa rời mọi ý
niệm về ngã và ngã sở, tức là hiểu rõ khi sắc
sinh thì khổ sinh, sắc diệt thì khổ diệt. Nếu người
nào quán niệm được như thế thì gọi là Giải (cởi
mở, tự tại, thoát ly…). Nếu ai không quán niệm
như thế thì gọi là Phược (trói buộc). Thực
tính của các pháp vốn vô ngã và vô ngã sở.
Chúng sinh do vọng tưởng điên đảo nên chấp có
ngã và ngã sở, đó không phải là pháp chân
thật. Nếu có thể đoạn trừ vọng tưởng mê lầm,
điên đảo thì được giải thoát.
Lúc
ấy vua Tần-tỳ-sa-la suy nghó: “Nếu bảo chúng sinh
chấp có ngã là bị trói buộc, vậy nếu tất cả
chúng sinh đều vô ngã thì ai sẽ thọ quả báo?”
Đức Thế Tôn biết những thắc mắc trong lòng vua liền nói:
–Tất cả những viẹäc thiện ác mà chúng sinh làm cũng
như những quả báo mà chúng sinh thọ nhận đều
không phải do ngã tạo ra, cũng không phải ngã thọ
nhận, nhưng trong hiện tại lại thấy có tạo ra thiêän
ác và có thọ quả báo. Đại vương nên lắng nghe
thật kỹ, Ta sẽ vì đại vương mà giảng rõ. Chỉ vì
căn, trần, thức hợp với nhau khởi sinh nhiễm cảnh,
tích lũy những ý tưởng ngày càng nhiều, chính do
đó mà chúng sinh mãi chạy theo dòng sinh tử, chịu
mọi quả báo khổ đau. Nếu không nhiễm cảnh, dừng
lại những tâm tưởng ràng buộc thì được giải
thoát. Do căn, trần, thức ba nhân duyên ấy hợp lại
mà có thiện ác và thọ quả báo, bản chất của
chúng là không có ngã riêng (tính chủ thể, độc
lập, riêng biệt). Thí như dùi cây để lấy lửa,
do tay xoay miếng gỗ mà có lửa nhưng tính của lửa
không phải từ tay hay từ gỗ mà có, cũng không lìa
tay và mảnh gỗ mà có. Căn, trần, thức cũng như thế.
Khi
ấy vua Tần-tỳ-sa-la lại nghó: “Nếu do căn, trần,
thức hòa hợp mà có thiện ác cũng như có thọ
quả báo thì chúng phải thường hợp lại với nhau,
không thể xa rời nhau. Nếu chúng không thường hợp
lại với nhau thì sẽ bị đoạn diệt”. Thế Tôn biết
ý nghó ấy của vua nên giảng tiếp:
–Căn, trần, thức ấy không thường còn, cũng không đoạn
diệt. Vì sao? Vì chúng hòa hợp với nhau nên không
đoạn diệt, vì chúng có đặt tính riêng nên không
thường còn. Ví như hạt giống là do nhân, do có
duyên của đất, nước nên mầm lá mới sinh ra. Hạt
giống sẽ mục nát nên không gọi là thường, nhưng
do hạt giống có đặt tính sinh trưởng thành mầm lá
nên không thể gọi là đoạn. Lìa cả khái niệm
thường và đoạn được gọi là Trung đạo. Căn,
trần, thức cũng như vậy.
Vua
nghe xong bài pháp, tâm ý khai mở, tỉnh ngộ, nhờ đó
xa lìa mọi trần cấu, đắc pháp nhãn thanh tịnh. Tám
vạn na-do-tha Bà-la-môn, đại thần và nhân dân cũng
nhờ nghe pháp mà được xa lìa trần cấu, đắc pháp
nhãn thanh tịnh. Chín mươi sáu vạn na-do-tha chư Thiên
cũng nhờ nghe pháp mà xa lìa trần cấu, đắc pháp
nhãn thanh tịnh. Vua Tần-tỳ-sa-la từ chỗ ngồi đứng
dậy cung kính lễ xuống chân Phật rồi chắp tay thưa:
–Vui sướng thay! Đức Thế Tôn đã lìa bỏ ngôi Chuyển
luân thánh vương xuất gia học đạo, thành Bậc Nhất
Thiết Chủng Trí. Trước kia con đã ngu si muốn giữ
Thế Tôn lại để cai trị một nước nhỏ. Nay được
diện kiến Đức Đại Từ, lại được nghe chánh
pháp nên rất hổ thẹn về lỗi đã qua, kính xin Thế
Tôn mở lòng từ bi nhận cho con sám hối. Ngày trước
con có nguyện xin nếu Phật đắc đạo thì độ con
trước, nay ước nguyện đã thành tựu, nhờ ân
Thế Tôn mà con đã thấy được chân lý. Từ nay
con nguyện cúng dường đầy đủ tứ sự cho Thế Tôn
và chư Tăng, không để thiếu thốn, cúi mong Đức
Thế Tôn ở lại vườn Trúc để nước Ma-kiệt-đề mãi mãi an vui.
Phật đáp:
–Quý hóa thay! Đại vương có thể xa rời pháp tam bất
kiên để cầu quả tam kiên, Ta nay chấp thuận để vua
được tròn đầy tâm nguyện.
Vua
Tần-tỳ-sa-la biết Phật đã chấp thuận lời thỉnh
của mình đến ở trong vườn Trúc nên cung kính lễ
xuống chân Phật, từ tạ ra về.
Về
đến cung, vua lập tức ra lệnh cho quan quân khở công
xây cất phòng xá trong vườn Trúc, trang trí vô cùng
trang nghiêm, đẹp đẽ, treo phướn lọng bằng gấm,
cắm hoa đốt hương. Sau khi đã hoàn thành, vua liền
cho chuẩn bị xa giá đi đến chỗ Phật đảnh lễ, thưa:
–Phòng xá nơi vườn Trúc đã xây cất xong, cúi mong Thế
Tôn và chư Tỳ-kheo Tăng thương xót đến đó trụ.
Lúc
đó Thế Tôn, chư Tỳ-kheo và vô số chư Thiên tháp
tùng vây quanh cùng đi vào thành Vương xá. Ngay khi
Như Lai bước vào cổng thành, những nhạc khí trong
thành tự nhiên tấu lên, cửa hẹp bỗng hóa rộng,
cửa thấp bỗng cao lên, tất cả những gò đống đều
trở nên bằng phẳng, những nơi dơ bẩn đều được
sạch thơm, người điếc bỗng nghe được, người câm
lại nói được, người mù nhìn thấy được, người
điên dại trở nên tỉnh táo, những kẻ tật nguyền
ốm đau bỗng lành lặn, khỏe mạnh, cây khô ra hoa,
cây cỏ héo úa bỗng xanh tươi, ao cạn bỗng ngập
nước vỗ sóng tràn bờ, gió thơm thổi đến, các
loài chim quý lạ như Phượng hoàng, Khổng tước, Phỉ
thúy, Oan ương… đều bay về tụ tập, hót lên những
âm thanh êm ái. Tất cả điều lành đều như hội tụ
nơi thành Vương xá. Sau khi vào thành, Đức Phật
cùng vua Tần-tỳ-sa-la đến vườn Trúc. Lúc ấy chư
Thiên vân tập đầy khắp trên không, đức vua tay
nâng một chiếc bình quý chứa đầy nước thơm đến
trước Như Lai thưa:
–Nay con xin hiến cúng vườn Trúc này cho Như Lai và chư
Tỳ-kheo Tăng. Xin Thế Tôn thương xót ø nhận cho.
Nói
xong, vua lấy nước trong bình rưới lên đất. Lúc đó
Đức Phật yên lặng chấp nhận, nói kệ chú nguyện:

Người
nào siêng bố thí

Sẽ
trừ được tâm tham

Người
nào thường nhẫn nhục

Sẽ
mãi lìa giận dữ

Nếu
ai luôn làm lành

Ngu
si sẽ xa lánh

Có
đủ được ba hạnh

Mau
đạt được Niết-bàn

Nếu
có người nghèo khổ

Không
của để bố thí

Thấy
người khác bố thí

Mà
sinh tâm vui theo

Phước
báu người tùy hỷ

Cũng
bằng người bố thí.
Chúng
hội Bà-la-môn, các quan đại thần cùng dân chúng
thấy vua phụng cúng tinh xá cho Đức Phật đều hớn
hở sinh niệm hoan hỷ theo vua. Sau khi cúng dường tinh
xá cho Đức Phật và chư Tăng xong, vua Tần-tỳ-sa-la
vô cùng vui sướng, cung kính lễ xuống chân Phật rồi
trở về cung. Trong các vị quốc vương ở cõi
Diêm-phù-đề từng được diện kiến Đức Phật,
vua Tần-tỳ-sa-la là đứng đầu; trong tất cả các
ngôi tinh xá thì Trúc viên là ngôi tinh xá đầu tiên.
Vào
lúc Đức Phật và chư Tăng ngự tại vườn Trúc,
có hai vị Bà-la-môn ở trong thành Vương xá, là
người thông minh, linh lợi có trí tuệ lớn, thông
đạt tất cả các Luận thư, tài tranh biện không ai
qua được. Một người họ Câu-lật tên
Ưu-bà-thất-sa, do có người mẹ tên là Xá-lợi
nên mọi người thường gọi ông là Xá-lợi-phất,
người thứ hai họ Mục-kiền-liên tên là
Mục-kiền-la-dạ-na. Mỗi người có một trăm đệ tử
đều được dân chúng trong nước kính trọng, ngưỡng
mộ. Hai người kết bạn, rất thân yêu và kính trọng
nhau, đã giao ước với nhau nếu ai gặp được pháp
môn kỳ diệu trước thì phải khai ngộ cho nhau, không được giấu diếm.
Một
hôm, Tỳ-kheo A-xả-bà-kỳ khoác y ôm bát vào làng
khất thực. Vị Tỳ-kheo khéo giữ các căn, oai nghi
nghiêm chỉnh, người đi đường trông thấy ai cũng
cung kính. Lúc ấy trên đường đi, Xá-lợi-phất
bỗng thấy oai nghi Phạm tướng của Tỳ-kheo
A-xả-bà-kỳ. Do thiện căn đã tròn đủ nên vừa
gặp vị Tỳ-kheo, lòng Xá-lợi-phất đột nhiên vui
mừng vô hạn, toàn thân rung động, đứng lại chăm
chú nhìn, và vội hỏi:
–Theo ý tôi thì thầy chắc là mới xuất gia nhưng sao đã
thu nhiếp được các căn nên tôi muốn hỏi, xin thầy
cho biết Bổn sư của thầy là ai? Có những lời dạy
nào? Thường nói những pháp gì?
A-xả-bà-kỳ
nghiêm trang đáp:
–Thầy tôi là Bậc đã đạt Nhất thiết chủng trí, thuộc
dòng họ Cam Giá, là Thầy của cả trời người, có
tướng tốt, trí tuệ và thần thông không ai bì kịp.
Tôi tuổi còn nhỏ, học đạo còn nông cạn đâu dám
tuyên nói diệu pháp của Như Lai, nhưng theo chỗ tôi
hiểu, xin nói lại cho ông.
Vị
Tỳ-kheo liền nói kệ:
Cội
nguồn tất cả pháp

Nhân
duyên sinh, vô chủ

Nếu
rõ được điều đó

Sẽ
đạt đạo chân thật.
Vừa
nghe xong bài kệ của Tỳ-kheo A-xả-bà-kỳ, Xá-lợi-phất
lập tức xa lìa mọi trần cấu, đắc pháp nhãn thanh
tịnh, thấy được chân lý, nội tâm vô cùng phấn
chấn, các căn trong thân rung động, vui sướng tột
độ, tự nghó: “Tất cả chúng sinh đều do chấp ngã
nên bị luân hồi trong vòng sinh tử, nếu trừ được
ngã tưởng thì ngã sở tưởng cũng sẽ không còn,
giống như ánh sáng mặt trời có thể phá tan mọi
bóng tối, tâm vô ngã cũng như thế, có thể phá
tan hoàn toàn mọi ngăn che của ngã kiến. Những gì
ta tu học từ trước đến nay đều là tà kiến, điều
ta sở đắc hôm nay mới thật là đạo lý chân
thật”. Nghó thế xong, Xá-lợi-phất liền lễ xuống
chân A-xả-bà-kỳ, trở về nơi cư trú. Tỳ-kheo
A-xả-bà-kỳ tiếp tục đi khất thực xong liền quay về vườn Trúc.
Khi
Xá-lợi-phất về đến chỗ ở, Mục-kiền-liên do
thiện căn đã đầy đủ, vừa nhìn thấy Xá-lợi-phất
các căn yên tịnh, oai nghi trang nghiêm, khuôn mặt có
vẻ vui mừng khác với ngày thường, liền hỏi:
–Tôi xem anh hôm nay mọi dáng vẻ đều khác với ngày
thường, phải chăng đã nghe được pháp cam lộ vi
diệu? Trước đây, chúng ta đã giao ước với nhau,
hễ người nào nghe được pháp vi diệu thì phải khai
ngộ cho người kia, nay anh nghe được pháp gì hãy đọc
lại cho tôi nghe với.
Xá-lợi-phất đáp:
–Đúng là hôm nay tôi đã được nghe pháp cam lộ.
Mục-kiền-la-dạ-na
nghe nói, lòng mừng vui tột độ liền cất lời khen:
–Hay thay! Hãy nói cho tôi nghe với.
Xá-lợi-phất thuật lại:
–Hôm nay trên đường tôi gặp một vị Tỳ-kheo khoác y ôm
bát vào làng khất khực. Vị ấy các căn vắng lặng
an tỉnh, dáng vẻ nghiêm trang, tôi vừa gặp đã sinh
lòng cung kính liền đến gần hỏi theo chỗ tôi thấy
thì vị ấy dường như mới xuất gia mà sao đã thu
nhiếp được các căn như thế, và tôi đã hỏi Bổn
sư của vị ấy là ai? Đã dạy những pháp gì? Lúc
đó vị Tỳ-kheo A-xả-bà-kỳ ấy đã ung dung trả lời tôi:
–Thầy tôi đã đạt Nhất thiết chủng trí, thuộc dòng họ
Cam Giá, là Thầy cả trời người, tướng tốt, trí
tuệ và thần thông không ai sánh bằng. Tuổi tôi còn
trẻ, học đạo còn cạn, đâu có thể nói hết diệu
pháp của Thầy nhưng theo chỗ tôi hiểu xin nói cho ông
nghe” rồi vị ấy nói kệ:

Cội
nguồn tất cả pháp

Nhân
duyên sinh, vô chủ

Nếu
hiểu rõ điều đó

Sẽ
đạt đạo chân thật.
Mục-kiền-la-dạ-na
vừa nghe xong những lời ấy của Xá-lợi-phất cũng
lập tức lìa được mọi trần cấu, đắc pháp nhãn
thanh tịnh. Sau khi đắc pháp hai người bàn với nhau:
–Hai chúng ta đều nhờ pháp Phật mà được lợi ích
lớn, nay nên cùng nhau đến chỗ Phật xin xuất gia.
Bàn
tính xong, mỗi người đều gọi các đệ tử của mình đến bảo:
–Ta nay đã được vị cam lộ của Phật pháp, chỉ có giáo
pháp đó mới là con đường xuất thế. Nay ta muốn
đến xin Phật xuất gia, ý các người thế nào?
Các đệ tử thưa:
–Nhờ thầy mà chúng con có tri kiến, nay thầy xuất gia,
chúng con cũng nguyện xin đi theo.
Khi
ấy hai người và hai trăm đệ tử cùng nhau thẳng
đến vườn Trúc. Vừa bước vào cửa, thấy thân
tướng Như Lai vô vàn tốt đẹp, trang nghiêm, chúng
Tỳ-kheo trước sau vây quanh, lòng hai người rất vui
mừng, toàn thân phấn chấn. Đức Thế Tôn thấy
Xá-lợi-phất và Mục-kiền-la-dạ-na cùng các đệ
tử đến liền nói với các Tỳ-kheo:
–Các thầy nên biết, hai vị kia đưa các đệ tử đến nơi
này để xin xuất gia. Một vị tên là Xá-lợi-phất,
một vị tên là Mục-kiền-la-dạ-na, họ sẽ là đệ
tử hàng đầu trong pháp của Ta. Xá-lợi-phất là vị
đứng đầu về Trí tuệ, Mục-kiền-la-dạ-na là vị
đứng đầu về Thần thông.
Sau
khi đến trước Phật, hai người liền cúi đầu sát
đất lạy Đức Phật và thưa:
–Chúng con đã thấy được chân lý trong giáo pháp của
Phật nên ham muốn xuất gia. Cúi xin Thế Tôn chấp thuận.
Đức Thế Tôn nói lớn:
–Thiện lai Tỳ-kheo!
Râu
tóc của hai người tự rụng, khoác y ca-sa, trở
thành Sa-môn. Lúc đó hai trăm người đệ tử thấy
thầy mình đã thành Sa-môn bèn thưa với Phật:
–Chúng con cũng muốn xuất gia theo thầy, xin Đức Thế Tôn
thương xót chấp nhận.
Đức
Thế Tôn lại xướng:
–Thiện lai Tỳ-kheo!
Râu
tóc họ cũng tự rụng, vận y ca-sa, thành Sa-môn. Lúc
ấy Đức Phật bèn giảng dạy chi tiết pháp Tứ đế
cho Xá-lợi-phất và Mục-kiền-la-dạ-na. Sau thời
pháp, cả hai vị ấy đều đắc quả A-la-hán. Phật
cũng giảng pháp Tứ đế cho hai trăm vị tân Tỳ-kheo
khiến họ lìa được trần cấu, đắc pháp nhãn tịnh
rồi tu tập dần dần đều đạt quả A-la-hán. Thuở
ấy Đức Thế Tôn và một ngàn hai trăm năm mươi vị
Tỳ-kheo đều là bậc Đại A-la-hán ở nước
Ma-kiệt-đề đem lại lợi ích lớn cho chúng sinh. Trong
chúng Tỳ-kheo có nhiều vị mang tên Mục-kiền-la-dạ-na
nên Thế Tôn đã đổi tên của Tôn giả
Mục-kiền-la-dạ-na thành Đại Mục-kiền-la-dạ-na.
Bấy
giờ tại nước Thâu-la-quyết-xoa có một vị
Bà-la-môn tên là Ca-diếp có ba mươi hai tướng tốt,
thông minh trí tuệ, thường tụng đọc bốn bộ kinh Vệ-đà, hầu hết kinh luận Bà-la-môn không kinh nào
không thông suốt. Nhà vị ấy lại rất giàu, thường
hay bố thí, người vợ rất đoan chính, cả nước
không ai bằng. Hai vợ chồng tự nhiên không có ý
dục, đêm không ngủ cùng phòng. Do đã nhiều đời
luôn trồng thiện căn nên vị ấy không vui thích với
đời sống gia đình hưởng thụ thú vui năm dục,
ngày đêm luôn luôn suy nghó muốn lìa bỏ đời sống
thế tục, hết lòng cầu tìm phương pháp xuất gia. Suy
tầm mãi không được, vị ấy liền bỏ hết việc nhà
đi vào rừng, tâm nghó miệng nói:
–Chư Phật Như Lai đã xuất gia tu hành, nay ta cũng theo Phật xuất gia.
Vị
ấy liền cởi bỏ hết y phục bằng gấm lụa trị giá
ngàn lượng vàng mà tự cạo bỏ râu tóc, mặc y bá nạp hoại sắc.
Bấy
giờ trong không trung, chư Thiên thấy Ca-diếp đã tự
xuất gia liền nói:
–Này thiện nam tử, con vua Bạch Tịnh thuộc dòng họ Cam Giá
tên là Tát-bà Tất-đạt xuất gia tu tập đã thành
Bậc Nhất Thiết Chủng Trí. Cả thế gian tôn xưng Ngài
là Thích-ca Mâu-ni Phật cùng với một ngàn hai trăm
năm mươi vị A-la-hán hiện đang ở tại vườn Trúc
thuộc thành Vương xá.
Ca-diếp
vừa nghe lời chư Thiên nói xong, lòng vui mừng phấn
chấn, toàn thân nổi gai, vội vàng đi đến tinh xá
Trúc viên. Lúc đó Đức Thế Tôn biết Ca-diếp đang
tới nên suy nghó: “Vị ấy vốn có căn lành, Ta nên
đến độ cho ông ta”. Nghó xong, Thế Tôn liền đi
ngược đường về xứ Đâu-bà gặp Ca-diếp trên
đường. Khi ấy Ca-diếp đang đi bỗng thấy một vị
dáng tôn kính, có tướng tốt chói sáng, oai nghi đặc
biệt liền chắp tay thưa:
–Thế Tôn đúng là Bậc Nhất Thiết Chủng Trí, đúng là
Bậc Từ Bi, là Đấng cứu độ chúng sinh, là nơi để
mọi người quy ngưỡng.
Nói
xong Ca-diếp liền cúi năm vóc sát đất lạy xuống,
đầu mặt trên chân Phật, thưa tiếp:
–Bạch Thế Tôn, nay Ngài là Thầy của con, con là đệ tử.
Ca-diếp
lập lại ba lần như thế. Phật dạy:
–Đúng thế Ca-diếp, Ta là Thầy của ông, ông là đệ tử của Ta.
Phật lại nói:
–Này Ca-diếp, ông nên biết, nếu có người không phải
là Bậc Nhất Thiết Chủng Trí mà muốn nhận ông làm
đệ tử thì đầu người ấy sẽ bể ra làm bảy phần.
Phật lại nói tiếp:
–Lành thay Ca-diếp! Vui thay Ca-diếp! Ông nên biết thân ngũ
thọ ấm (ngũ thủ
uẩn) là nơi tập
hợp những nỗi khổ lớn.
Ca-diếp
vừa nghe xong lập tức ngộ được chân lý, suy tư
và chứng quả A-la-hán. Khi ấy Thế Tôn và Ca-diếp
trở về vườn Trúc. Vì Ca-diếp có uy đức lớn,
có trí tuệ thông minh nên được tôn xưng là Đại Ca-diếp.
Bấy
giờ Đức Thế Tôn bảo các Tỳ-kheo:
–Khi Đức Phật Phổ Quang ra đời thì Tiên nhân Thiện Tuệ
đâu phải ai khác mà chính là tiền thân của Ta.
Trên đường đi gặp năm trăm ngoại đạo rồi cùng
nhau bàn luận mà tùy hỷ, nay chính là anh em
Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp cùng các quyến thuộc của ông
hiện đang có mặt trong đại chúng đây. Người con
gái bán hoa chính là Da-du-đà-la. Khi Tiên nhân Thiện
Tuệ rải tóc trên đất để Phật đi qua, có hai người
quét đất và hai trăm người cùng vui vẻ làm theo
chính là Xá-lợi-phất, Đại Mục-kiền-la-dạ-na cùng
với hai trăm đệ tử Tỳ-kheo hiện ở trong chúng
pháp này. Chư Thiên trong hư không lúc ấy thấy Tiên
nhân Thiện Tuệ dùng tóc trải lên đất để Phật đi
qua đều tùy hỷ khen ngợi chính là tám vạn vị Thiên
vương, tám vạn na-do-tha vị quyến thuộc của vua
Tần-tỳ-sa-la, và chín mươi sáu vạn na-do-tha Thiên tử
có mặt khi Ta lần đầu tiên sau khi thành đạo, Chuyển
pháp luân tại vườn Lộc dã.
Các
ông phải biết, gây nhân trong quá khứ trải qua vô
lượng kiếp, cuối cùng vẫn không mất. Ta trong quá
khứ, nhiều kiếp tinh cần tu tập tất cả nghiệp lành
và phát nguyện lớn, do tâm không hề thoái chuyển
nên nay mới thành tựu Nhất thiết chủng trí. Vậy
các ông cần phải siêng năng tu tập đạo hạnh,
không nên biếng lười.
Lúc
ấy các vị Tỳ-kheo nghe lời Phật dạy đều hoan hỷ
nhận lãnh rồi đảnh lễ lui ra.

<卷 id="48706213"></卷>