<經 id="n1828a">DU GIÀ LUẬN KÝÙ</經>







SỐ 1828
(QUYỂN 6 ↘
1
5 ) HỘI VĂN HÓA GIÁO DỤC LINH SƠN ĐÀI BẮC XUẤT BẢN



DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 6 (Phần Đầu)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 20</詞>

Địa do tu mà
thành.Tu, là tu tập, tức là định hơn hết phát sinh
trí tuệ,vì tu đối trị,
nên định mà phát tuệ giải lý sự, gọi là tu tuệ. tuệ
này và tâm, tâm
sở v.v… tương ưng, cùng quả đã được, hoặc hữu vi hoặc
vô vi đều là Thể của Địa này.

Văn chính được chia làm hai:
1/ Kết trước, hỏi sau.
2/ Đáp câu hỏi, chính giải thích. - Trong giải
thích có ba:
1/ Nêu bốn Xứ.
2/ Lấy bảy chi gồm thâu nhau, giải thích rộng.
3/ Tổng kết thành Địa do Tu thành.

Trong bảy chi
gồm thâu nhau giải thích rộng, trước, là nêu
chung bảy chi nhiếp nhau.
Sau, nói rộng về tướng riêng.

Văn đầu có ba: Đầu tiên, là nêu, kế là nêu, sau, kết.
Xứ là
Xứ sở. Vì dựa vào bốn Xứ nghóa để tu, mới được viên
mãn.

Nơi chốn thứ
nhất, Thể trong, “Duyên” ngoài, cần phải đầy đủ.
Thứ hai, nhân duyên thực hành phương tiện tu thế, xuất thế.

Thứ ba, Tu Du-già, chính là tu tự thể.

Thứ tư, Tu quả. Nhân tu mà được quả công đức hữu vi, vô vi của

thế gian, xuất thế gian.

- Gồm thâu bảy chi:

1/ Sinh viên mãn tức là Xứ tu.
2/ Nghe chánh pháp viên mãn.
3/ Niết-bàn là Thượng thủ. Ba thứ trên đây gọi là tu nhân duyên.
4/ Chủ thể thuần thục thành tựu tuệ giải thoát.
5/ Tu tập đối trị, gọi là tu Du-già.

6/ Thế gian thanh tịnh.
7/ Xuất thế gian thanh tịnh, gọi là tu quả. Phân biệt rộng, trong tướng bảy chi, do thuộc về bốn Xứ, tức
chia làm bốn: Đầu tiên, văn trong
sinh viên mãn tu
Xứ sở được
chia làm ba:

1/ Nói về sinh viên mãn.
2/ Chủ thể gồm thâu bốn chi tu Xứ Du-già.
3/ Kết sinh viên mãn, nghóa của Thánh giáo rộng, không thêm, không bớt.

Văn đầu lại có
ba:
1/ Hỏi, nêu mười thứ
2/ Mỗi thứ đều nói riêng
3/ Tổng kết thành. Lại, ở trung quốc không sinh biên địa v.v… Luận sư Thái nói: “Chỉ có Trung Thiên-trúc
gọi là trung quốc. Bốn Thiên-trúc còn lại, tuy
có bốn chúng du hành qua
lại nhưng đều gọi là Biên địa. Đạt-tu không có âm chính thức để dịch. Dù có nhận thức phân biệt là nghóa ngận lệ
(tàn ác) hay Miệt lệ xa,
cũng không có âm nào có thể dịch. Không biết
chi cả, nghóa là ngoan hiêu
(tham lam tự đắc).

Hai Xứ sau
này đều không có bốn chúng qua lại, cũng không
có bậc Thánh cư ngụ. Có thức,
không có thức, vì đã phân biệt, nên chia làm bốn Xứ:
1/ Trung Thiên-trúc, vì chư Phật ba đời đều sinh ở Xứ này, nên gọi là trung quốc.
2/ Bốn Thiên-trúc dù không có
Phật ra đời, nhưng vẫn có
bốn chúng qua lại hóa đạo.

3/ Ngoài bốn Thiên-trúc, lúc Phật còn ở đời, không có Phật, bốn chúng xuất thế du hành, nhưng người có nhận thức, phân biệt, như nước Đường v.v… gọi là
nước Đạt-tu. Bốn nhóm mọi rợ trang bị binh khí
cung nỏ, dao mác v.v… gọi là Miệt lệ xa.

Luận sư
Cảnh Cơ đồng
giải thích: “Theo tục phương
Tây nói: “Chỉ năm Ấn-độ gọi
là Trung quốc, ngoài ra gọi là Biên Địa.”

Pháp sư
Cảnh lại nói:
“Miệt lệ xa, gọi là ưa nhơ bẩn, xung
đột v.v… Đạt-tu là
loại thấp hèn, tức nói thông lãnh này thuộc về
các nước phía Đông.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Đạt-tu, Nghóa là vụn vặt, loại thấp hèn
xấu ác, bỉ ổi. Miệt lệ
xa, nghóa là ưa nhơ bẩn.
Y cứ
Kiền-Độ Bì Cách của
Luật Tứ Phần, Đại
Ca-Chiên-Diên đang ở
nước A-Bàn-Đề, sai Ức Nhó đến vấn an đức Thế tôn đang
ngự tại núi Kỳ-Xà-Quật để xin năm việc:
Xin cho ở biên địa năm vị thì được thọ giới. Đức Phật cho
A- Thấp-Ba nước A-Bàn-Đề, giữ luật, năm người được thọ đại giới.
Nếu có phương khác cũng cho phép,
phương khác, là
phương Đông, có nước
tên là nước Bạch Mộc
Điều. Ngoài ấp nước cũng cho phép. Phương
Nam có ngôi tháp tên
Tịnh Thiện. Ngoài tháp, cũng cho phép phương
Tây có quốc sơn, tên là
Nhất Sư Lê Tiên nhân chủng. Ngoài núi cũng cho
phép. Phương Bắc có nước
tên Trụ, ngoài nước này cũng cho.

Bạch Thủy Điều. Tuyên Luật Sư nói: “Đời Lương, từ phía
Tây bắc đến triều đại nhà Lương.
Theo văn luật
Tứ phần kia, người
Trung quốc dường như
thông nhiều Xứ, chẳng
hạn chế Trung Ấn-độ.

“Nghe chánh pháp viên mãn…” trở xuống, là giải thích về
nhân duyên tu thứ hai,
trong đó chia làm ba:

1/ Giải thích rộng ba chi.
2/ “Lại tùy thứ lớp đã nói ba chi..” trở xuống, là kết thành giáo rộng, không quá, không tăng.
3/ “Sau, lại có ba chi này, phải biết tức là tu nhân duyên
Du-già…” trở xuống, kết thành ba chi thuộc nhân
duyên tu. Lại, chính là nói pháp, đại khái có hai hạng: “Đó là thuận theo và không có nhiễm ô.
Nói rộng có hai mươi, như
Bồ-tát Địa nói: “Đây là chính thức nói pháp,
thuận theo “Hai không”
làm rạng rỡ Chân như. Và không có hy vọng mà
vì người khác nói, cho
nên không có nhiễm ô.

Trong Niết-bàn
là Thượng thủ, trước hỏi, kế giải thích; sau, kết nghóa rộng.

Trong giải thích, chia làm hai:

1/ Giải thích Niết-bàn là tướng đứng đầu.
2/ Giải thích do Niết-bàn này mà được năm thắng lợi. Văn đầu
lại chia làm hai:
1/ Nói chung Niết-bàn là đầu tiên nghe chánh pháp, không vì “duyên” khác.

2/ Dùng mười
chuyển để giải thích, lấy làm đầu. Trong văn sau có hai:

1/ Nêu mười chuyển.
2/ Niết-bàn là đầu. Sau, giải thích mười chuyển: Nói mười chuyển là:

1/ Tuệ do văn thành làm nhân.
2/ Đối với Đạo, quả Đạo Khởi ba thứ tín: a/ Tin Đế thật. b/ Tin Giới thật.
c/ Tin khả
năng của mình. Như Luận Duy Thức nói.

3/ Xa lìa chốn ồn ào, náo nhiệt, các Tầm, Tư xấu ác.
4/ Hướng thiện, quyết định Trí do Tư thành.
5/ Chủ thể thu nhận do phương tiện hai tu.
6/ Chứng tu tuệ.
7/ Đối với sinh tử, Niết-bàn, phát khởi sự nhàm chán, ưa thích.
8/ Nhập hiện quán đế, Hữu học giải thoát.
9/ Thường tu Đạo giải thoát Vô học. Năm chuyển đầu, ở
Niệm trụ, quán bất tịnh v.v… ở trước.
Một chuyển tiếp theo, ở địa vị Niệm trụ v.v… của quán Bất tịnh .
Một chuyển tiếp theo, ở bốn
thiện căn, đối với sinh tử, Niết-bàn, Khởi tưởng
nhàm chán, hân hoan, nên
tức bốn Đế, quán hai thứ sau, rất dễ hiểu.
1
0/ Chín thứ trên đây lấy Niết-bàn Vô dư làm đầu, tức do đây nên chứng Vô dư y, đây là chuyển thứ mười. Cũng có thể trong chín thứ
trên, Niết-bàn Hữu dư y
là Thượng thủ, gọi là giải thoát viên mãn, tức
giải thoát này lấy
Niết-bàn Vô dư làm đầu.

Năm thắng lợi: Lúc nghe chánh pháp, có hai lợi ích. Khi tu hạnh chính, cũng được hai
lợi ích. Và, chứng bờ mé khổ, thành thục trong
tuệ giải thoát thành
thục có hai: Trước hỏi, sau đáp.

Trong phần đáp có ba:
1/ Nói về Chỉ, Quán do tuệ thành thục.
2/ Nói gần gũi bạn lành, tập ba học, do tuệ thành thục.
3/ Nói vềchủ thể thành thục pháp thành thục giải thoát. Giải thoát, nghóa là quả. Chủ thể thục (năng thục) là nhân, tức
Chỉ Quán v.v… Quả và
Nhân này đều là đối tượng thục (sở thục).

Tuệ là chủ thể thục, vì năng thành thục nhân quả kia, nên gọi
là Thành thục tuệ.
Tuệ trong tâm định, vì chuyển thanh tịnh đối với cảnh
sở tri.
Nghóa là giải thích về
chi Xa-ma-tha, do tuệ thành tựu. Tâm định không
có cảnh của tuệ chứng,
sẽ không sáng suốt, chướng bẩn không lìa. Do
tuệ chứng sáng suốt và
khả năng lìa chướng, nên tâm định mới viên
mãn, nên gọi là tuệ thành tựu.

Thứ hai, “Lại, chi
Tỳ-Bát-Xá-Na” trở xuống, là giải thích dựa
vào bạn lành, tu ba học
do tuệ thành thục, trước, là nêu,sau, giải thích.
1/ Khởi tu tuệ, tất nhiên, phải nương tựa vào sự nhiếp thọ của bạn lành.
2/ Dựa vào
đối tượng nhiếp thọ của Xa-ma-tha.

3/ Nương tựa vào đối tượng nhiếp thọ của Thi-la viên mãn. Đầu tiên, vì khởi sự tu tuệ, nên không nói là do sự nhiếp thọ của

tuệ. Hoặc vì
khởi Văn tuệ, nên không nói là do tuệ nhiếp thọ; chưa có hiện hành tuệ
phương tiện.
Nếu về sau, khởi tuệ, thì về mặt lý, cũng
sẽ được tuệ nhiếp thọ.

Tiếp theo, trong giải
thích riêng, chỉ giải thích nương tựa bạn
lành và được Thi-la
nhiếp thọ, không dựa vào đối tượng nhiếp thọ của
định. Chỉ ở trước đã
thành tựu, tức là định này.
Bạn lành nhiếp thọ. Nghóa là do bạn lành nhiếp thọ, lúc vì
thọ pháp, đối với
pháp đã nói, do có tuệ trong cảnh Sở tri, nên có
giác hữu rõ.

Nhiếp thọ Thi-La. do Thi-la nhiếp thọ, người khác có ba căn
tùy nêu tội v.v… Do có
tuệ, nên có thể chịu đựng những luận điệu chê
bai. Thứ ba, “Lại dựa vào sở tri chân thật”
trở xuống, là giải thích về mười
thứ chuyển, hay thành thục trong pháp thành thục của tuệ giải

thoát, có hai:

1/ Nói về mười thứ.
2/ Kết mười thứ lần lượt khiến cho giải thoát viên mãn. Mười thứ là:
1/ Đối với cảnh, chân thật có giác rõ dục.
2/ Ưa thích nghe pháp.
3/ Liền nêu câu hỏi.
4/ Nghe nghóa pháp rất sâu từ xưa chưa từng được nghe.
5/ Nói về nghóa pháp rấr sâu xa từ xưa chưa từng được nghe.
6/ Thấy những tai hại lỗi lầm, chán ngán sâu sắc việc thịnh hành của đời thường.

7/ Không mong muốn, ưa thích việc hưng thịnh ở đời.
8/ Vì bỏ đi pháp đường ác, tâm sinh nguyện vọng chính đáng.
9/ Vì dứt trừ các “hoặc”, tu các pháp lành.
1
0/ Vì được quả giải thoát kia và tâm thanh tịnh, tâm sinh ra mong muốn chính đáng.

Do đây, lần lượt giải thoát viên mãn, kết thành ba chi, gồm
thâu rộng Thánh giáo,
lại trong không có quá, không có thêm.
Ba chi như thế, nghóa
Thánh giáo rộng, tức là mười mười thứ v.v… Luận
sư
Cảnh nói: “Ở trước y cứ ở mười pháp nói trong môn thứ tư, khiến cho tuệ thành tựu. Vì tuệ thành tựu, nên giải thoát thành tựu.
Giờ đây, thêm vào đó,
y cứ chung, hướng về các môn khác trước thành với nhau, để nói thành tựu. Nghóa là do phần thứ hai vì nghe pháp viên
mãn trong bảy chi, nên
được thượng thủ viên mãn của Niết-bàn thứ ba.
Vì Niết-bàn, viên mãn
đứng đầu, nên được chủ thể thục thứ tư thành
thục tuệ giải thoát.
Ba chi như thế, mỗi chi đều có mười môn phân biệt của môn rộng trong
Thánh giáo của Phật, cho nên nói
“Nghóa Thánh giáo rộng
của ba chi, nghóa làmười thứ mười tức là ba chi này, mỗi chi đều có mười
nghóa môn phân biệt , gọi
là mười thứ mười.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Nghóa là vì đầu tiên nghe
chánh pháp, nên đại khái đối tượng tu hành đều đặt
Niết-bàn ở đầu. Đối tượng tu học có thể thành tựu địa vị giải thoát v.v… kia, tất cả đều thành tựu tuệ.
Hai thứ sau này do nghe chánh pháp làm đầu, lấy
Niết-bàn làm
Thượng thủ, trong đó có mười
pháp chuyển.
Trong thành tựu tuệ có mười
thứ lần lượt, vì thế, nên kết giáo rộng, gọi là mười thứ mười, chứ chẳng phải
nói rằng nghe chánh pháp
cũng có mười. Cho nên, trong nghe chánh
pháp không có kết giáo
rộng, hoặc quá, hoặc thêm. Có hai thứ sau, là kết.
Thứ năm trong bảy chi là tu tập đối trị, tức thứ ba tu tập
Du-già trong bốn Xứ, văn chia làm bốn:

1/ Hỏi, nêu chung.
2/ Tùy theo giải thích riêng.
3/ Lấy tu đối trị, tức tu Du-già.

4/ Kết giáo rộng, không quá, không thêm. Trong tùy giải thích riêng có ba:
1/ Giải thích mười thứ tu tập của ba địa vị.
2/ “Lại, tưởng bất tịnh, đại khái có hai thứ” trở xuống, theo giải thích vấn nạn trước.
3/ “Lại, phương tiện chính tu các tưởng có công năng đoạn diệt
các dục bị
đối trị” trở xuống, là giải thích nhiều công tác tu tập đối
trị, văn đầu có hai:

1/ Nêu ba địa vị.
2/ Giải thích mười tu. Trong giải thích mười tu, văn có ba:
a/ Nói về hai
tưởng: bất tịnh, và Vô thường.

b/ “Lại, bốn
thứ tạo tác của người xuất gia” trở xuống, là nói
về bốn tưởng: Vô
thường, Khổ v.v…

3/ “Lại, đối với xa lìa chỗ ồn ào náo nhiệt” trở xuống, là nói về bốn tưởng: ánh sáng v.v… Mười thứ bị đối trị.
Luận sư
Cảnh nói: “Trong địa vị tại gia có hai:
1/ Đối với vợ, nhà, khởi tham, (nổi lòng tham) thì tu quán bất tịnh để đối trị.
2/ Đối với người thân khác, và tài sản, châu báu, sinh tưởng yêu thích, thì tu quán Vô thường để đối trị.

Trong giai đoạn xuất gia có bốn. Trong vị xa lìa cũng có bốn,
nên thành mười thứ.”

Pháp sư Khuy Cơ nói:

1/ Người tại gia có dâm dục, tham và thọ dụng ái.
2/ Người xuất gia đã bị Tầm, Tư khuấy động, không sinh Hỷ, lạc, niềm vui, nỗi mừng), tu tưởng Vô thường, chứng tỏ tưởng
Vô thường này là phương
pháp tu tập chung cho hai phái tại gia, xuất gia. Nói là theo thứ lớp, chứ chẳng phải do tại gia, xuất gia là hai địa vị, gọi
là theo thứ lớp.
1/ Nói về bốn thứ việc làm.
2/ Nói về bốn thứ bị đối trị. (đối tượng trì)
3/ Nói về bốn thứ pháp “năng trị” (chủ thể trị). Tám sở trị
(đối tượng trị) khác dưới đây và pháp “Năng trị”
(chủ thể trị), tức sau
khi xuất gia, Giả sử sinh Hỷ, lạc, có trễ nải lười biếng v.
v… là bốn. Xa lìa chỗ náo nhiệt,
ở nơi vắng vẻ, đối với phẩm chỉ quán,
có tâm đen tối, mê muội v.v… là bốn.
Vì thế, trong địa vị xuất gia,
Khởi bốn thứ chướng
trong bốn thứ việc đã làm. Vì loại trừ chướng này,
nên tu bốn tưởng như Vô
thường v.v…

Trong bốn tưởng hàn quang sáng v.v… có hai:
1/ Nói về bốn thứ đối tượng trị (sở tri).
2/ Nói về bốn tưởng. Nói ba tướng tùy động đối với “sinh hữu”, tâm là chủ thể đối trị.

Người tu Tưởng diệt này, đối với trạng thái sinh diệt của các pháp
hữu vi, trở lại di động,
gọi là tướng “sinh động”.

Nay, vì trong
thấy tướng “sinh động” đó, nên gọi là đối với
tướng thuyên chuyển giao
động. Hoặc đối với “sinh hữu” ở tương lai,
thường sinh mừng, vui, gọi là tướng “Tùy động”.
Nhằm đối trị tướng này,
nên tu tập tưởng “diệt”,
tức có bất sinh chẳng có ý ưa thích.”

- Dù có hai giải thích, đại khái có hai thứ dưới đây:

Thứ hai, theo
trong giải thích vấn nạn trước, được chia làm ba:
1/ Giải thích tưởng bất tịnh đầu tiên của người tại gia.
2/ Giải thích người xuất gia tu tưởng khổ đối với Vô thường.
3/ Giải thích về sự tránh xa trong chỗ cư trú vắng vẻ để tu tưởng ánh sáng. Trong tưởng bất tịnh có ba:
1/ Bày tỏ hai sức.
2/ Nói về hai chướng.
3/ Nói về diệt trừ chướng này, pháp “năng trị” phần nhiều có
đối tượng tạo tác. Tư trạch.
Nghóa là chính thức nghó so lường. Tu tập. Nghóa là Khởi tu hành.

Trong giải thích chướng, trước, nói về chướng, sau, là kết.

Trong năm chướng, ấp
Cận Mẫu nghóa là thường gần
gũi chỗ người nữ.

Nói về thất niệm. Nghóa là đối với chúng, gặp cảnh sáng tỏ
vượt hơn ở trước.

Ở ẩn, buông
lung. Nghóa là ở một mình nơi vắng vẻ, thường
nảy sinh tưởng bất chính, chỗ chung ẩn hiển, do năng lực tu tập: do chỗ tu tập này ẩn hoặc hiển, thất niệm
buông lung, tuy phương tiện
siêng năng, v.v… khi tu
bất tịnh, tà tư cũng hơn, tâm tùy theo tưởng tịnh.

Bảy thứ chướng:

1/ Về sự việc vốn đã làm, tánh tán loạn của tâm. Luận sư Cảnh nói: “Sự tán loạn của hành dục tham căn bản. Luận sư Thái nói:
“Nhớ lại sự nghiệp
kia, tâm liền tán loạn, nên che lấp tu tuệ.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Tùy theo thời gian của việc kia, tâm
sinh tám loạn.”

2/ Việc vốn đã làm, hướng về tánh tác dụng. Luận sư Cảnh
nói: “Thực hành phương
tiện tán loạn về tham.”

Luận sư
Thái nói: “Nhớ lại
sự nghiệp mình đã làm trước
đây, hướng về tạo
tác, cũng che lấp tu tuệ.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Sắp sửa thực thi việc kia, phát khởi
(cảm thấy) hân hoan, tiến
đến tác dụng của phương tiện.
3/ Tác ý phương tiện, với tánh xảo trá bất thiện. Luận sư Cảnh nói: “Như trẻ con
ngày nay, với tâm tham, muốn lấy thức uống, ăn của Phật, tăng.
Chúng không hiểu thế nào là tội, không tội đối với cử
chỉ cung kính, ân cần thưa hỏi thầy.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Như người không có trí, lạm dụng của
cải Tam bảo, bởi vì không cung kính, thờ
phụng thầy, bạn, ân cần thưa
hỏi, không am hiểu phương tiện.
4/ Không giữ căn môn. Dù ở trong hư không, vẫn có Tầm,
Tư nhiễm ô làm rối loạn.
5/ Đối với thức ăn, không biết độ lượng; thân không điều hòa thích hợp. pháp.
6/ Vì Tầm, Tư gây não loạn, nên không ưa định (chỉ) vắng lặng.
7/ Vì thân không điều hòa, nên không tu phẩm tuệ, quán sát các Tất cả pháp đối trị như thế, phải biết rằng, nói chung một môn mười hai,
một môn mười bốn. Luận sư Cảnh, Cơ đồng nhận định
“Nói về hai chướng
riêng. Trước năm, sau bảy, gọi là mười hai. Kết kợp
nói về chung, riêng, lại thêm hai thứ chung. Nghóa là Tư trạch chướng và
tu tập chướng, nên
thành mười bốn.”

Pháp sư Thái
nói: “Tức trong bảy pháp sau không cung kính,
thưa hỏi, căn môn ấy
rối loạn. Nếu chung làm một thì chỉ có bảy pháp,
nếu chia làm hai và nhiễm
tầm tư để làm ba pháp, nên nói mười bốn.

Giải thích trong tưởng ánh sáng có ba:

1/ Nói chung, ở đây “duyên” ánh sáng của Pháp.
2/ Nói về mười một chướng tối tăm “sở trị” (đối tượng trị).
3/ Nói về pháp bạch của chủ thể trị (năng trị) trái với chướng. Như thế, vì nghi đeo
đuổi theo: Kiết,
sự che lấp tối tăm đầu
tiênvì chướng ngại, có
thể dứt trừ nhân duyên nghi. Nghóa là ba thứ
chướng sau của Kiết:
Tinh tấn, siêng năng, ít ngủ; Ăn giữa ngày thân điều
hòa, thuận với pháp
quán Đế. Không muốn ở chốn tạp nhạp, tác ý như lý là chủ thể trừ khử nhân
duyên nghi. Vì ba
chướng sau, nên ở đây nói
là chướng ngại có khả
năng dứt trừ nỗi nghi ngờ.

Tuệ do tu thành đã dứt trừ bảy pháp tối tăm:
1/ Hôn trầm.
2/ Trạo cử.
3/ Mừng vui.
4/ Pháp tương ưng v.v… với hai thứ: sợ, sân.
5/ Khởi nói năng Tầm, Từ.
6/ Không chánh tư duy và tâm tán loạn.
7/ Tư duy câu kết với tà.

Tu tuệ đã diệt trừ chướng tối tăm của bảy thứ theo thứ
lớp đó. “Tất cả thứ thanh tịnh của thế gian” trở xuống, là giải thích về quả
tu thứ tư.
Văn chia làm hai”

1/ Giải thích hai thứ tịnh.
2/ Kết thành quả tu. - Phần đầu lại chia làm hai:
1- Giải thích chi thế gian thanh tịnh thứ sáu.
2- Giải thích chi xuất thế thanh tịnh. Phần một lại có:
1/ Giải thích rộng về tướng.
2/ Kết thế gian thanh tịnh, chỉ ở chánh pháp, chứ chẳng phải ở các ngoại đạo.

Văn đầu tiên có ba:

1/ Hỏi, nêu ba danh hiệu.

2/ Tùy theo giải thích riêng.
3/ Kết giáo rộng không quá, không thêm. Trong giải
thích riêng: Mới được
Sơ Tónh lự; định
Vị chí, gọi
là được Tam-ma-địa. Được Địa căn bản, gọi là
Tam-ma-địa viên
mãn. Lìa nhiễm các
chướng, sinh riêng tuệ thông thanh tịnh, tươi tỉnh, gọi
là Tam-ma-địa tự tại.

Trong được Tam-ma-địa chia làm bốn:

1/ Giải thích về tướng riêng của đối tượng trị (sở trị), chủ thể trị (năng trị).
2/ Giải thích “được”, nghóa được phần gần.
3/ Kết giáo rộng không quá, không thêm.
4/ Kết tịnh của thế gian, trụ chánh pháp, nghóa là “được” Văn đầu có hai:

a/ Nói mười
hai pháp đối tượng trị (sở trị). b/ Nói về chủ thể trị.

Văn đầu lại có hai:

1/ Nói mười hai chướng.
2/ Nói về bốn tướng có công năng che lấp. Văn trước có ba: Đầu tiên, nêu; kế là giải thích; sau, là
kết. Trong Tam-ma-địa viên mãn có ba:

1/ Giải thích mười tướng.
2/ Kết viên mãn, nhập Địa căn bản.
3/ Kết giáo rộng. - Mười tướng:
1/ Nguyện vượt hơn, định mãn.
2/ Thấy đức thù thắng của định.
3/ Tinh tấn, siêng năng, cố gắng.
4/ Chiết phục Ái sắc.
5/ Thiện chưa viên mãn, tu ác khác còn vượt hơn.
6/ Ở Tịnh thiên, sinh tâm không đắm nhiễm.
7/ Không mặc cảm tự ti, cố gắng vươn lên, gia tăng tu.
8/ Thuận theo hai tu.
9/ Khuyến thỉnh Chánh pháp. 1
0/ Đối với chỉ, quán, tùy sinh ái, lạc. Trong Tam-ma-địa tự tại có hai:
1/ Giải thích tướng tự tại.
2/ Kết giáo rộng. Văn đầu tiên có ba:
1/ Trước là nêu: Dù Tam-ma-địa đã viên mãn, nhưng vì
tướng chưa tự tại,
khéo quán sát, nên sẽ được tự tại.
2/ Là giải thích về hai mươi hai tướng của bốn Xứ.
3/ Sau, là “đối với bốn Xứ như thế kia…” trở xuống, là nói về tướng tự tại. - Trong văn thứ hai có hai:
1/ Nêu bốn Xứ.
2/ Do cạo bỏ râu tóc…” trở xuống, là giải thích về hai
mươi hai tướng. Bốn Xứ:
1/ Tự thề thọ lãnh hình tướng thấp hèn oai nghi, các đồ.
2/ Tự thệ thọ cấm giới Thi-la.
3/ Tự thệ thọ siêng năng tu pháp lành.
4/ Vì dứt
trừ mọi khổ, lúc thọ ba Xứ trước, nên quán sát đứng
đắn mọi đau khổ đeo đuổi.

Ba Xứ trước trong bốn
Xứ này, mỗi Xứ đều khởi năm tướng;
riêng Xứ thứ tư khởi bảy tướng.

- Năm tướng của Xứ đầu là:
1/ Cạo bỏ râu tóc.
2/ Bỏ hình dáng tốt đẹp của thế Tục.

3/ Mặc áo hoại sắc. Với ba tướng này, khởi lên lời tự thề thọ hình tướng thấp hèn. Lại, oai nghi, mọi đồ đều một là năm tướng.
Năm tướng của Xứ thứ hai là.
Pháp sư
Thái nói: “Y cứ chung
năm tướng không ngoài hai thứ:

1/ Mới xuất gian tức bỏ hai việc đây là hai tướng.
2/ Tu hành, ở đây có ba tướng: a/ Không có phạm giới.

b/ Vì chính
mình không trái phạm, nên có khả năng nêu tội người
khác.
c/ Đối với
giới có thiếu kém, làm rồi biết sám hối. Pháp
sư Cảnh và Cơ đồng giải thích: Có năm

1/ Đại khái Xả hai sự được hiển hiện.
2/ Không tự phẩm thiết trách mình, người khác, không quở phạt, tần xuất.
3/ Có phạm, không nêu lên do đó thiếu phạm, bèn tự khẩn
trách.
4/ Người khác đuổi , biết sám hối trừ bỏ.
5/ Đối với người cử tội, không có sân khuế, gây tổn não, mà tự tu trị. Năm tướng của Xứ thứ ba, như văn tự tỏ rõ. Xứ thứ tư, khổ được
tùy thích hợp dùng bảy tướng để quán.
Pháp sư
Thái nói: “Xét lại
Thích luận để nêu bảy tướng.”

Luận sư Cảnh
nói: “Nỗi khổ của đường ác là một, nỗi khổ sinh, già, binh, chết lại là bốn, cũng đủ với trước là năm. Khổ ái biệt ly là
thứ sáu. Tự nghiệp đã
tạo ra nhân của tất cả khổ là thứ bảy. Ba khổ trước, mỗi khổ được chia làm hai
thành sáu. Vì nghiệp mình đã gây ra, nên đã bị tất cả nhân khổ theo đuổi, hợp thành một tướng, tức thành
bảy tướng.”

Pháp sư
Khuy Cơ lại
giải thích: “
1/ Xứ theo đuổi có một tướng, đối với quả Thánh chưa thể tùy chứng.
2/ Xứ theo đuổi có bốn tướng, đó là sinh, già, bịnh, chết.
3/ Xứ theo đuổi có một, đó là pháp ái biệt ly.
4/ Xứ theo đuổi có một, đó là nghiệp mình đã gây ra. Sinh, già, bệnh, chết, đại khái có hai nghóa:
1/ Tánh ép ngặt, thuộc Khổ Khổ. Luận Đối Pháp v.v… nói:
“Năm Khổ trước trong
tám Khổ, thuộc về Khổ Khổ.
2/ Tánh dời đổi, lui dứt,
sinh biến đổi đối với chết; già thay đồi
đối với trẻ; bệnh thay
đổi đối với mạnh khỏe; chết thay đổi đối với
sống.

Vì thế, ở đây nói là Khổ hoại. Pháp theo đuổi ái biệt ly chẳng phải là Khổ hoại . Do nghóa bao gồm Khổ đầu tiên trong đây thuộc về khổ
khổ, Khổ thứ hai, thứ
ba thuộc về Khổ Hoại; một Khổ thứ tư thuộc về Khổ Hành .

Trong tướng tự tại có hai:
1/ Nói về tướng v.v… tác ý như lý tự tại.
2/ “Do ưa đoạn, ưa tu như thế” trở xuống, là kết thành tướng tự
tại lìa nhiễm, tiến đến điều thiện.

Trong phần đầu lại có ba:

1/ Nêu, tức là khởi tác đúng như lý.
2/ Nói dựa
vào bốn Xứ để khởi hai mươi hai quán, nên mới
thành tưởng xuất gia và Sa-môn.
3/ Nói về tướng đoạn tu của sáu tướng tu. Sáu tướng:
1/ Ưa đoạn;
2/ Ưa tu;
3/ Không tham chấp mắc;
4/ Không có khuế, hại;
5/ Không có tùy “hoặc”, khéo giữ Niệm trụ.
6/ Không có tăng thượng mạn. Trong tịnh xuất thế thanh tịnh lại chia làm ba:
1/ Nêu lên năm môn
2/ Tùy theo giải thích riêng
3/ Kết thành tịnh và nghóa rộng của giáo. Trước đã được bốn thiện căn thanh tịnh của thế gian xong, tức là có khả năng nhập hiện quán Đế trước hết,
sinh tối tăm diệt,
chướng ngại tức là
diệt trừ. Vì chứng tư tuệ chung mà ở trước đã
được sự
cảnh Hoan hỷ. Vì dứt trừ
chướng, lại tập như trước mà được Loại, Đạo. Do vậy mà có thể nhập địa vị
Vô học, chứng đạo thanh tịnh và quả
công đức, gọi là theo
thứ lớp của nghóa giản lược trong đây.

Trong nhập hiện quán Đế, văn chia làm ba:
1/ Hỏi về Sinh khởi, từ tịnh thế gian, chứng được xuất thế,quán cảnh kém thua của đời, sinh sâu sắc tưởng nhàm chán xấu ác.
2/ “Lại, người trụ chánh pháp này…” trở xuống, là nói rộng về tưởng nhàm chán tai họa, an trụ tâm tưởng.
3/ Kết hai tưởng này, mỗi tưởng đều có hai mươi thứ, lại không có lỗi tăng. Nói rộng về tưởng nhàm chán tai họa trong tưởng an trụ. Văn được chia làm hai:
1/ Nói dùng hai mươi tướng để tư duy nhàm chán tai họa của
năm nơi chốn. “Lại có
hai mươi tướng của năm nhân” trở xuống, là nói về tâm an trụ.

Trong phần đầu
có ba:
1/ Nêu lên năm Xứ.
2/ “Trong đây, đại khái có ba thứ” trở xuống, là nói về hai mươi tướng.
3/ “Người kia do nhàm chán đều cùng có hành tướng” trở
xuống, là kết thành tướng nhàm chán. Năm Xứ:

1/ Tương ưng với tạp nhiễm của mình.
2/ Không tương ưng với thanh tịnh của mình.
3/ Tai họa lỗi lầm tương ưng với tạp nhiễm của mình.
4/ Tai họa lỗi lầm không tương ưng với thanh tịnh của mình.
5/ Thấy khó, hoàn thành xong đối với thanh tịnh của mình. Đối với năm Xứ này, tâm đều cùng nhàm chán tai họa.

Nương tựa hai mươi tướng của năm Xứ. Nghóa là ba Xứ đầu, mỗi Xứ đều có ba tướng. Xứ thứ tư có năm thứ; Xứ thứ năm có năm,
hợp với tướng trước,
thành mười chín. Lại, “Lại phát khởi tinh tấn
vững chắc…” trở xuống, là hợp chung với năm
Xứ thành một tướng, cộng với
tướng trước là hai mươi.
Tương ưng vời tạp nhiễm có ba.
Pháp sư
Thái nói: “Nói tương ưng chung của ba thứ
tạp nhiễm ở trước không do thuộc về sự phối
hợp riêng.”

Luận sư Cảnh
nói: “Một thứ chưa điều hòa, chưa thuận mà
chết, là tương ưng với
tạp nhiễm. A-la-hán chết, gọi là cái chết điều nhu,
xa lìa tạp nhiễm. Nay, vì
không điều hòa mà chết, nên tương ưng với
tạp nhiễm. Hai thứ còn
lại rất dễ hiểu.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Nghóa là thể tạp nhiễm tương
ưng với mình:

1/ Chưa lìa không điều, chết, bậc Thánh vì lìa.
2/ Sẽ rơi vào hầm phiền não. Ba nghiệp ác hiện hành sẽ đọa vào chỗ ác. Đây là tùy đối tượng thích hợp, tức nghiệp phiền não
sinh ra
ba thứ: tạp nhiễm, thanh
tịnh, bất tương ưng. Nghóa là Niết-bàn, định,
tuệ vượt hơn, Thể của
pháp thanh tịnh, vì thân mình không có, nên gọi
là bất tương ưng.
Tai họa lỗi lầm tương ưng với tạp nhiễm, nghóa là do tương
ưng với Thể tạp nhiễm,
tức là sinh ra ba thứ tai họa lỗi lầm:
1/ Căn bản của Khổ sinh, già, bệnh.
2/ Tám xứ không có rảnh rang.
3/ Đối với tất cả chỗ sinh ra bốn tướng bị các tánh Vô thường ép ngặt. Thanh tịnh không tương ưng với tai họa lỗi lầm. Do không tương

ưng với Thể
thanh tịnh, nên tai họa lỗi lầm sinh ra.
Đối với
thanh tịnh của mình, gặp việc khó vẫn thành xong.
Nghóa là pháp thanh tịnh
được thấy ở thân mình, khó có thể thành xong:
1/ Nếu xả pháp tịnh mà không tu, thì người ấy cuối cùng không thể nhậm vận tự khởi sự làm là có đạt được hiệu quả mong muốn.
2/ Ngoài pháp thanh tịnh ra, đối với việc đời, còn chẳng phải mời thỉnh người khác mà có thể thành xong, huống chi là việc thanh tịnh?
3/ Đối với việc thanh tịnh quyết định nên thực thi, do tâm
chưa thanh tịnh, nên đối
với sự việc kia chưa thoát.

4/ Chẳng phải trong hiện tại, không làm các việc ác, mà ngay cái tên thanh tịnh đã được lìa hẳn ngọn lửa phiền não đang hừng hực
cháy. Nếu không có Thánh
đạo, tất nhiên nghiệp ác sẽ không bao giờ hết.
5/ Đo Đạo thanh tịnh viên mãn mới chứng được quán và được thanh tịnh.
Nếu không chứng được Đạo học, Vô Học, thì cuối cùng không tịnh.

Trong tướng thứ hai mươi có bốn chữ “Hựu” (lại):
1/ Một chữ “lại” tương ưng, không tương ưng với thể nhiễm ô, thanh tịnh.
2/ Chữ “lại” thứ hai, tai họa lỗi lầm tương ưng, không tương ưng với nhiễm tịnh.
Hai chữ “lại”
ở dưới đối với tướng tư duy của năm kiến
thức khó thành xong.

Thứ hai có hai mươi tướng, trong tâm an trụ có ba:
1/ Nếu hai mươi thứ của năm nhân, thọ thuộc về “tướng”, giúp cho tướng an trụ của tâm đối với Niết-bàn.
2/ Giải thích riêng về năm nhân.
3/ “Lúc bấy giờ, tâm kia do năm nhân này…” trở xuống, là
kết thành an trụ.

Trong giải thích riêng năm nhân, được chia làm hai:
1/ Nói về năm nhân.
2/ “Nghóa là đối với “không”, “Vô nguyện” v.v… ” trở xuống, là giải thích hai mươi tướng.
Trong năm nhân có ba:
1/ Hỏi,
2/ Giải thích,
3/ Kết. Năm nhân dựa
theo thứ lớp Nghịch, nói năm nhân:

1/ Bốn thiện căn khai sáng năng quán thông suốt bốn Đế
2/ Định sở y tức định mà bốn thiện căn đã nương tựa.
3/ Chính định này, bốn Niệm trụ v.v… ở trước, năm pháp quán dừng tâm, v.v…
năng nhập cảnh giới.
4/ Các quán này, trước đây đã tu sáu tùy niệm v.v… của bốn Thánh chủng, gọi chủ thể Nhiếp thọ
Gia hạnh, Tư lương năm tức ở đây, ở trước đã thọ trì ba Tạng, gần gũi
Hòa-thượng và A-xà-lê, hay thọ lãnh
sự răn dạy. Tư duy gia hạnh gọi là phương tiện nhiếp thọ trước hết, cho nên
nói là năm quán dựa
theo thứ lớp nghịch mà nói.

Dựa vào năm nhân trên để Khởi hai mươi tướng. Nghóa là nuơng tựa nhân ban đầu có
sáu tướng; dựa vào nhân thứ hai, có bốn tướng;
dựa vào nhân thứ ba,
có hai tướng; dựa vào nhân thứ tư, có năm tướng;
dựa vào nhân thứ năm, có ba tướng.

Nhân ban đầu có sáu tướng:

1/ Hiện hạnh vi tế, hữu gián, vô gián, tùy chuyển, Ngã mạn, đều là tướng của Tâm hạnh.
Các tướng này đối với tiền phương tiện như Không v.v…, Khởi, hay
che lấp các ý hiện quán chính thức thông đạt.

Hữu gián ngã mạn. Nghóa là Đệ lục thức câu. Vô gián ngã mạn. Nghóa là Đệ nhất thức câu. Vì những thức này đều
“câu sinh” (đều
cùng sinh) nên gọi là vi tế.

Phân biệt kia. Nghóa là xa ở trước, Tư lương đã chiết phục.
2/ Đã không đạt rồi, nhậm vận tác ý trong tâm, tùy đối tượng thích hợp với tác ý, hay khéo bỏ hai ngã mạn ở trước, khiến chứng Vô gián diệt. Đây là nghóa
làm cho ý nhiễm không hiện hành.
3/ Dựa vào
Vô gián diệt để tư duy hành Vô thường v.v… như
thế.
4/ Do tác ý này, cho đến trí Bình đẳng sinh.
5/ Người kia, lúc bấy giờ, ngã mạn v.v… diệt, chứng một
tánh cảnh của tâm.
6/ Bèn tự suy nghó: “Ta đã chứng tánh tâm này, biết rõ như thật.” Dựa vào bốn
tướng của nhân thứ hai:
1/ Đạo thế gian ở trước đã được định viên mãn, cũng được tự tại, nghóa là đi vào, ở, đi ra.
2/ An trụ tâm mình, nhập hiện quán đế đối với các tướng này.
3/ Nếu được định này chưa viên mãn tự tại thì tư duy chỉ,
đề ra tướng Xả.

4/ An trụ tâm mình. Hai tướng trong nhân thứ ba:
1/ Niệm A-Na-Bát-Na (niện theo hơi thở)
2/ Các niệm trụ. Trong nhân thứ tư có năm tướng:
1/ Xa lìa những việc chẳng nên làm.
2/ Xa lìa những việc đã thích dứt thích tu.

3/ Ở phần vị ngày, đêm, quán việc suy đồi, hưng thịnh của mình, người, tâm cảm thấy chán ngán tai họa.

4/ Tu sáu Tùy niệm.
5/ Trụ bốn Thánh chủng. Ba tướng của nhân thứ năm: phương tiện gia hạnh là hai;
chánh gia hạnh là một.

Trong lìa các
chướng ngại của môn thứ hai có ba:
1/ Nêu, lên hai chướng
2/ Tùy theo giải thích riêng
3/ “Mười thứ thiện Xảo của hai thứ như thế” trở xuống, là kết thành lìa chướng, và nghóa rộng không quá, không thêm.
Trong giải thích
riêng chướng, đầu tiên, nói về mười một
thứ chướng của hai Xứ.
Về sau, “Lại, hai chướng này…” trở xuống, đối
với hai Xứ này, khởi mười thiện xảo.

Trong chướng hành Xứ có sáu:

1/ Bỏ số của phẩm thiện với chúng hội. Việc này, như luận Đối Pháp gọi là chướng ngại bất thiện, Sư Huề giải thích rằng: chúng
tăng thường nhóm họp,
tức trở ngại cho ba học, nên gọi là bất thiện.

2/ Xem trọng việc uống ăn.
3/ Gồm hai Xứ trước ưa sắm nhiều y bát. Pháp sư Thái nói: “Gồm hai Xứ trước,
nghóa là ở chung v.v… với chúng.”
4/ Ưa nói chuyện, bàn bạc với nhau.
5/ Ngày đêm, thích ngủ, ưa nói.
6/ Ưa ở chung với người khác. Ý nói ưa ở chung với người thứ hai,
nghóa là không thích ở một mình, cũng có thể là ưa ở chung với người thứ hai ở trước.

Chướng chỗ ở có năm: bốn chướng đầu là bốn, tánh không thuận theo
Chướng thứ năm, hoặc
“suốt ngày đêm có nhiều chuyện ồn
ào, buông thả” trở
xuống, hợp thành một thứ, gọi là đối với mười một thứ chướng của hai Xứ. Hoặc hành xử hợp thành một phương tiện nhất
định, gọi là Hành xử.

Chướng chỗ cư trú có mười: bốn chướng đầu là tánh
không tùy thuộc; năm chướng huyên náo, buông thả vào ban ngày;
sáu chướng
về đêm, với nhiều điều khổ sở.

7/ Thường sợ hãi.
8/ Nhiều tai biến, dịch lệ.
9/ Mọi đồ thiếu thốn, không đáng ưa thích. 1
0/ Bạn xấu ác dẫn dắt, nuôi giữ, không có các bạn lành.
Năm thứ đồ nằm mất tương ưng, chỉ rõ như Địa
Thanh văn. Trong nhiều định vui có sáu: Tu chỉ, cử,
xả, nhập, trụ, xuất.

Trong nhiều Tư trạch có bốn. Nói tuệ thiện vượt hơn, gọi
là Tư trạch. Nghóa là ở đây phát ra Thể của tư duy chọn lựa” trở xuống, là
nói về bốn thiện xảo:

1/ Về phần vị ngày đêm, biết rõ việc thiện, ác, tăng trưởng, suy đồi tổn.
2/ Ngày, đêm, do biết rõ như thật về y phục v.v… rõ
việc thiện,
ác, suy yếu, thối lui của mình.

3/ Tư duy, lựa
chọn là dựa theo pháp bất thiện, xua đuổi, xa lìa.
4/ Đối với điệu thiện năng tu. Bốn thứ này cộng với sáu thứ trước thành mười thiện xảo.

Thứ ba, vì chứng sự hoan hỷ của tư tuệ thông có ba:
1/ Hỏi,
2/ Giải thích,
3/ Kết. Trong giải thích có bốn Hỷ: a/ Đối với
bốn chứng tịnh, sinh Hỷ.
b/ Đối với
tự tăng thượng sinh và quyết định vượt hơn, sinh
Hỷ. c/ Vì không có ghanh
ghét, nên đối với đồng loại của người được

hai việc này
cũng sinh vui mừng.

d/ Nghó đến
người có ơn, phát sinh vui mừng. Thứ tư, trong tu
tập như Đạo đã được, có ba:
1/ Hỏi,
2/ Giải thích,
3/ Kết. Trong phần giải thích có hai: a/ Nói về
bốn pháp là chủ thể nương tựa. b/ Nói năm pháp viên mãn.
Bốn pháp là:

1/ Tâm tư duy
cùng tột kính mến xuất ly ưa muốn sao cho sẽ
trụ đầy đủ như A-la-hán.
2/ Sự ưa muốn như thế đã được nảy sinh rồi, phát siêng năng,
tinh tấn tu ba mươi bảy pháp phần Bồ-đề.

3/ Vì siêng năng tinh tấn, nên tâm ưa xa lìa.
4/ Do ba pháp
trước đã không sinh Hỷ túc, để mong cầu được
trụ pháp vượt hơn, nên
về sau, giúp cho năm pháp tu tập viên mãn:
1/ Đối với Hoan hỷ, tu được viên mãn, xa lìa cõi Dục.
2/ Đạo lý phương tiện đã gây tổn giảm rất cùng cực, vì phiền não dứt; dứt phiền não của
cõi Sắc,
Vô sắc, đạt được niềm vui, nỗi
mừng viên mãn của Đạo Thắng Tấn.

3/ Tránh xa sự thô nặng.
4/ Đạt được hiệu quả khinh an, cũng có thể do tinh tấn ở trước,
dứt trừ “tu hoặc”
của cõi trên, mới đổi lấy được khinh an.

Do khinh an, nên thân tâm cảm thấy mát mẻ, được nhiếp thọ cùng
cực .

5/ Được định Kim Cương . Thứ năm, trong chứng Đạo v.v… thanh tịnh có ba:
1/ Nhắc lại câu hỏi.
2/ Giải thích.
3/ Tổng kết thành. Trong giải thích Đạo viên mãn Vô thượng không có Đạo nào hơn, có hai:

a/ Giải thích
riêng về công đức của Đạo quả. b/ Kết thành giáo rộng.

Trong phần trước lại có hai: Đầu tiên, là giải thích riêng có ba.

Sau, tổng kết.

Trong phần trước, trước là nói về quả, tiếp theo, là nói rõ Đạo.

Sau, nói về công đức.
Lấy phẩm
Tạp Nhiễm: phẩm Tạp nhiễm của hành phiền não
nghóa là nghiệp.
Năm uẩn v.v… Vô học thuộc về mười
Vô học. Nghóa là
Chánh ngữ, Chánh Nghiệp, Chánh
Mạng, thuộc về uẩn giới. Chánh niệm, Chánh định, thuộc về uẩn Định.
Chánh Kiến, Chánh tư duy và
Chánh Tinh tấn, Chủ, bạn theo nhau,
thuộc về uẩn tuệ. Thắng giải thường là giải
thoát chân chánh, là
uẩn giải thoát. Chánh trí thứ mười, gồm thâu giải
thoát tri Kiến uẩn, tức
đây là trí Tận Vô sinh . Thấy pháp rõ ràng, gọi là
tri kiến. Vô học chánh
kiến, gọi là Thân tuệ, cho nên, có khác nhau.

Trong mười lỗi lầm:
1/ Dựa vào dục của ngoại đạo, phát tà ngữ thở than, buốn
rầu, dùng chánh ngữ, làm chủ thể trị.
2/ Dựa vào
việc không che chở căn. Do đây, khởi tà nghiệp
của thân, dùng Chánh
nghiệp làm chủ thể trị.
3/ Vị ái, ưa đứng lại ở lỗi lầm. Nghóa là do tham vị ái, phát ra
thân, ngữ, gọi là Tà
mạng, dùng Chánh mạng, làm chủ thể trị.
4/ Lỗi đi, đứng buông lung, dùng Chánh tinh tấn làm chủ thể
trị.
5/ Ngoại đạo không chung, tức họ đều có tà kiến riêng mà phát ra lời nói.
6/ Tà kiến mà khởi Tầm, Tư, đều Chánh tư duy, làm đối trị.
7/ Tà kiến khởi đeo đuổi, tìm kiếm là Tà niệm. Chánh niệm là chủ thể trị., cũng có thể tà kiến là một lỗi lầm; lời nói Tầm, Tư
là một; đeo đuổi, tìm kiếm là một (do tướng của chủ thể trị; đối tượng trị
sẽ nói sau).
8/ Dựa vào lỗi lầm của bờ mé tónh lự.
Luận sư
Cảnh nói: “Tónh Lự thứ tư gọi là Bờ
mé. Vì chấp định thứ tư cho là Niết-bàn, nên nói là
lỗi lầm. Dùng Chánh định làm chủ thể trị.

Pháp sư
Thái nói: “Cận phần, gọi là
Bờ mé. Vì phần nhiều
dựa vào cận phần, nên
gọi là lỗi lầm của Bờ mé.
9/ Lấy lỗi phẩm Tạp nhiễm, thuộc về duyên khởi phát khởi.
Nghóa là chấp ái thủ kia, lấy tịnh làm nhân
thanh tịnh, dùng Chánh trí
làm chủ thể trị.
1
0/ Lỗi lầm phát khởi thực hành phẩm Tạp nhiễm. Lại do
Vô minh mà phát, cho là nhân
giải thoát, tức dùng Chánh giải thoát để đối trừ.

------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 21</詞>

Từ trên đến đây, đã biện luận về hạnh ba Địa
chung xong.
Từ đây trở xuống, là nói
về hạnh riêng ba Địa, hoặc ba hạnh phương tiện
trên ba hạnh căn bản dưới.

Trong hạnh căn bản, từ hạnh kém, hướng về hạnh vượt hơn,
sẽ theo thứ lớp nói về các hạnh ấy:

Thánh giáo của Chư Phật là Thượng thủ. Được nghe (học hỏi) từ thầy, bạn, đây là
Thinh giáo, lần lượt tu chứng, mong cầu xuất thế
gian. Vì hạnh nhỏ thì quả
nhỏ, nên gọi là Thanh văn.

Như thế, với chủng tánh của
Thanh văn, phát tâm tu hành,
đắc quả, tất cả gọi
chung là Địa Thanh văn.

Sơ Du-già xứ
v.v… là phân biệt Nhị thừa khác, vì cả ba Thừa
đều có Sơ Du-già xứ, nên có bốn Xứ:

1/ Chủng tánh.
2/ Sác thủ thú.
3/ An lập.
4/ Thế, xuất thế. Trong bốn Xứ này, vì chủng tánh là đầu nên nói là “Sơ”.
Du-già là Quán, Hạnh;
chủng tánh lá hạt giống của Quán, hạnh. Hạt giống
là hiện hạnh;
Quán hạnh, tạo ra chỗ
sở y, nên nói Địa chủng tánh của
“Sơ Du-già Xứ.”

- Trong Sơ Du-già có ba Địa:
1/ Địa chủng tánh.
2/ Địa thu nhập.
3/ Địa xuất ly tưởng. Từ “Sơ” nêu tên, gọi là Du-già chủng tánh, nên bài
Tụng gọi chung, là tánh v.v…
Quyển này giải thích về Địa tánh, Địa thú
nhập xong. Bốn quyển dưới
giải thích về Địa xuất ly.
Đại ý chủng tánh tức là chủng tánh
thành tánh, thú nhập tức
là phát tâm thu hướng
phương tiện cầu Thánh Đạo, trong đó chẳng phải
không có nói chung các nghóa y cứ trong luận xưa.

Nay, đây thú
nhập Địa phát tâm xuất ly, gọi là Địa hành phương tiện. Y cứ trong Địa
chủng tánh, đâu tiên, nêu bốn môn, kế là giải
thích trong môn đầu có
pháp hạt giống, do hiện hữu, nên ngang đồng.

Luận sư
Cảnh nói: “Do từ vô thỉ
đến nay, niệm, niệm trong
sở y (đối tượng nương tựa) hiện thành hạt giống Vô lậu của chủng
tánh Thanh văn, gặp
“duyên” liền sinh. Kiến đạo Vô lậu dần nhập
Niết- bàn.

Pháp sư Thái
nói: “Hạt giống pháp nhó (tự nhiên), chẳng phải
sẽ

có, nên gọi
là hiện, vì chẳng phải pháp giả, nên gọi là “có”.
Nếu gặp duyên thù thắng của
Như lai, Bồ-tát, thì tức là có chủng tánh
“kham năng” của tánh và có thế lực của
Tập tánh. Đối với Hữu dư có thể
được; Đối với Vô dư
có thể chứng.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Pháp hạt giống, tức hạt giống mà
Niết-bàn chứng được.
Do hiện có, nên phân biệt với nghóa
sẽ có.
“Hiện” phân biệt với “sẽ”;
“có” phân biệt với “không”.

Nếu thế, thì quân vượt hơn
sẽ có, làm
sao thông
suốt nghóa này?”

Giải thích: “Vì hiện có các chướng như phiền não v.v… có thể
dứt trừ, cũng gọi là
hiện có. Về nghóa của ba nhà này tùy theo sự thích ứng mà nêu.
Nói tức là có kham nhậm, tức là có thế lực.
Có thuyết nói:
“Kham nhậm, nghóa là
chủng tánh của tánh, Thế lực, nghóa là chủng tánh của Tập.” Nay, tu duy
không đúng.
Vì sao? Vì chủng tánh của
Tánh vốn có thì đâu cần
phải gặp “duyên”, nên nói là không đúng. Ý nói
kham nhậm ở đây, nghóa
là chủng tánh của Hữu; thế lực chủng tánh của
Tập, và chủng tánh của
Đạo, khả năng đắc, Khả năng chứng, đồng với
cách giải thích của Pháp sư Thái “Vì công năng
sinh hiện hành, nên gọi
là hạt giống.”

Bản Phạn nói
rằng Đà-Đô, Hán dịch là Giới, là nghóa nhân.
Bản Phạn nói Thấp phược,
Ta phược, Hán dịch dịch là Tánh, nghóa là
Thể tánh. Y cứ ở nghóa
đều khác nhau. Ở đây, giải thích về hạt giống.
Đầu tiên, về nghóa của
ba luận gia đã nêu như trước. Về phần đáp, dựa
vào đối tượng nương
tựa có tướng như thế thuộc về sáu Xứ. Luận sư Cảnh nói: “Nếu dựa vào
Thinh giáo chấp tánh thì dù không nói về
Lại-da, nhưng ở đây,
dựa vào đạo lý của Đại thừa, nói là hạt
giống Vô lậu của chủng tánh
Thanh văn. Một là phải nương tựa trong thức thứ tám vì
thức thứ tám tức
thuộc về thứ sáu, lần lượt truyền đến Pháp nhó mà được.”

Pháp sư
Thái nói: “Nương tựa vào năm uẩn
sở y của phàm phu, có thể tưởng của hạt giống
Vô lậu, tánh thù thắng của
Thanh văn, không
ở núi, sông trong sáu
trần bên ngoài, nên thuộc về sáu Xứ.”

Ngài Nan-đà v.v… không thừa nhận nghóa hạt giống bản hữu, giải thích văn này, nói rằng:
“Như sản nữ có khả năng
sinh con nói là
có giống người. Nhưng
trong thân người thiếu nữ nọ không hề có thai. Ở
đây cũng như khả năng có thể
được chứng, nên nói có hạt giống.
Kham năng này là
nghóa được, chứ chẳng phải do tu mà được, nên nói là
Pháp nhó (tự nhiên).

Thứ hai, trong môn
An lập, trước là nêu; kế là
giải thích;
sau là
kết.

Trong giải thích có bốn:
1/ Nói về thô, tế.
2/ Nói về “một”, nhiều nối tiếp nhau.
3/ Nói về gặp duyên?
4/ Nói về “duyên” hơn, kém. Nên đáp rằng “Tế v.v… ”.

Luận sư
Cảnh nói: “Khi chủng tánh chưa
sinh quả, chưa tập thành
quả, tác dụng của chủng tánh đó chưa tăng, vì ẩn, gọi là tế,chỉ gọi
là chủng tánh của tánh.
Về sau, nếu nhờ duyên tăng trưởng, đã cho quả, đã tập thành quả, hoặc hạt giống, hoặc quả, đều gọi là Thô.
Dù đây làhạt giống cũ,
tăng trưởng rồi bỏ, tức gọi là tập chủng, hạt giống
mới huân tập, cũng gọi là Tập chủng.

Nay, Địa chủng tánh, ý nói về chủng tánh. Về sau, thú nhập
Địa, mới nói về hạt giống Tập.

Lại, chủng tánh của tánh có hai:
1/ Hữu lậu này lấy tánh này làm nhân, khả năng sinh bảy hạnh phương tiện ở trước của Kiến Đạo.
2/ Vô lậu này năng sinh Kiến Đạo, rồi bỏ Vô lậu, lúc tập chủng tánh cũng có hai thứ:
1/ Hạt giống hữu lậu trong chủng tánh này, gặp duyên dẫn
phát, tăng trưởng rồi
bỏ, tức gọi là Tập chủng. Từ Tập chủng này
sinh
khởi Kiến đạo rồi bỏ
Vô lậu trở lại tức.

“Huân tập hạt giống, đều gọi là Tập chủng”

Luận sư
Bị nói: “Hạt giống pháp nhó chưa
sinh hiện quả, nên
chưa cho quả, chưa có đối tượng huân tập, tăng trưởng của hiện hạnh, vì
chưa tập thành quả, vì
từ hạt giống pháp nhó (vốn) sinh, nên hiện hành bỏ
đi sự huân tập, vì hạt
giống vốn tăng trưởng, nên gọi là Tập thành quả.

Cựu Địa Trì sư nói: “Chủng tánh của Tánh, gọi là tế, tức vì nhân quả của pháp thân, nên tập chủng tánh gọi là thô, vì năm phần
pháp thân chưa có mà có”. Hỏi:
“Chủng tánh như thế, phải nói là đã rơi vào một nối tiếp
hay rơi vào nhiều nối
tiếp nhau.v.v… ?”

Luận sư Cảnh
đáp: “ Sự nối tiếp nhau là nói về thân. Chủng tánh Thanh văn này là đầu cuối ở trong thân của một người, hoặc ở thân của

một người
này, đôi khi đầy ở trong của một người kia.”
Đại ý đáp:
“Đầu cuối thường rơi vào trong thân một người.”

Trong giải thích dưới đây, giải thích trái lại với trước,
vì sao?
Vì nếu pháp khác với tướng đều cùng có mà
chuyển biến, cho đến các
thứ lưu chuyển, thì đây
là giải thích về chủng tánh dựa vào định của thân xứ. Nếu chủng tánh kia với thân
sở y có thể tánh riêng đều
cùng lúc chuyển, thì có thể được nói là hoặc nương tựa thân này hay dựa
vào thân khác, chính vì không có tự thể riêng, nên không được có
chủng tánh của thân này
rơi vào thân khác.

Từ đây trở xuống là giải thích thuận:
Hạt giống như thế chẳng có tướng khác riêng nghóa là vì hạt giống này chẳng phải khác với
sáu xứ có tướng
riêng khác, tức đối với
sáu
xứ thù thắng của phần
vị trước, sau của chủng loại thân như thế, gọi là
có chủng tánh, cũng có
thể trực tiếp y cứ trong thân một người có tự
loại trước, sau của mười
tám giới, gọi là nối tiếp nhau, nay hỏi:

“Chủng tánh là đồng với chân như khắp mười tám giới, phần
nhiều nối tiếp nhau hay rơi
vào một nối tiếp nhau của một giới?”.
Đáp: “Chỉ
rơi vào Lại-da trong một nối tiếp nhau của ý giới.
Nói: “Vì sao cho đến các thứ
lưu chuyển”, đây là giả thuyết thừa nhận
sự
nối tiếp nhau. Nếu thể
của pháp mười tám giới khác với tưởng, đều có
mà chuyển trong tất cả
thời gian, thì có thể thừa nhận rằng, chủng tánh
đã rơi vào nhiều sự
nối tiếp nhau. Thế nhưng, ở đây nhận thấy chủng
tánh ấy “có”, còn
cõi trên thì “không”; năm thức của định thứ
hai v.v… đều “không”; các phần vị của ý thức thứ
sáu lại gián đoạn khởi diệt.
Hai định vô tâm và
“diệt” trong cõi trời vô tưởng, đều chẳng phải là xứ mà chủng tánh đã nương tựa, cho nên nói là
“thấy chủng tánh kia đều là
các thứ lưu chuyển của
các thứ nối tiếp nhau riêng”.

Nói “hạt giống như thế, cho đến
sáu xứ thù thắng. Nghóa là
với hạt giống như thế,
nếu lìa thức thứ sáu mà có thể giả riêng, thì có
thể chấp nhận chúng có
thể rơi vào trong nhiều nối tiếp nhau. Tuy
nhiên, hạt giống này
không có riêng tướng khác lạ ở sáu xứ, tức
ở nơi phần vị chủng-loại, ý-xứ của
A-lại-da như thế; mà có được công năng hạt
giống này, nên nói: “Ý
xứ kia được gọi là thù thắng “.

Pháp sư Thái
nói: “Luận chủ của Nhiếp Luận phân tích hạt
giống là thể khác, văn
ấy đồng với luận này, không đồng với mười sắc, tám tâm, với nhiều thể riêng nối tiếp nhau khởi, đều
có sinh.
Công năng của
mười sắc, tám tâm không có ở bản thức, vì mỗi thứ đều có
tự thể riêng, nên rơi vào một nối tiếp nhau.
Vì sao? Vì, nếu pháp của mười
sắc
và thể của
pháp tám tâm đều là tướng khác thì lúc hiện
khởi sẽ đều
có mà chuyển. Hiện nhận
thấy các pháp đó đều là các thứ mười sắc riêng và các thứ lưu chuyển của nhiều loại nối tiếp nhau của thể tám tâm. Nhiều loại nối tiếp nhau, các thứ
lưu chuyển, đây là nghóa
nhiều thể tiếp nhau.

Này, hạt giống vô lậu y cứ ở môn tùy chuyển, chứ chẳng phải
ở sáu xứ có tướng riêng khác , tức đối với phần vị của một chủng loại như thế trên
sáu xứ, có
sinh ra công năng thù thắng vô lậu, gọi là
sáu
xứ thù thắng. Từ vô thỉ có thể được cùng với
sáu xứ là “một” rồi nối tiếp
nhau khởi, gọi là một
“tương tục”
Luận sư Bị
nói giải thích của ngài Tam Tạng, đại ý đồng với
giải thích đầu tiên của Luận sư Cảnh.

Pháp sư
Khuy Cơ lại giải thích “Đại ý trong đây, trước là giải
thích ngược lại, sau là
giải thích đúng. Nghóa là “Nếu pháp v.v… trở xuống, Đến các thứ
lưu chuyển, đây giải thích ngược lại. Ở đây ý nói:
“Nếu hạt giống với sở y
(đối tượng nương tựa) của sáu xứ đều là tướng riêng, thì có thể là các thứ lưu chuyển của các thứ nối tiếp nhau, như mười
sắc
xứ, sáu thức xứ.
Như thế, vì hạt giống chẳng phải có tướng khác với
sáu xứ, nên biết được nó ở một nối tiếp nhau. Như giải thích trong
Nhiếp Luận: “Sinh ở nước
Biên Địa, kể cả Đạt-tu, Miệt Lệ Xa.”

Luận sư
Bị nói: “Các nước mọi rợ gọi là Đạt-tu, những
người không tin
Tam Bảo, tập nhiễm nghiệp ác, gọi là
Miệt lệ xa.
Nay nói theo văn tương ưng thì
ngoại trừ Trung Ấn-độ, bốn Ấn-độ còn lại, cũng gọi là nước
Biên địa. Ngoài Biên này, trừ
Biên si v.v… cư ngụ ở
đây, các nước khác
đều gọi là Đạt-tu. Thấp kém,
thiếu văn hóa gọi là Miệt lệ xa. Cũng có thể ở nơi
có Tam Bảo, đều gọi là
trung quốc, nếu không có Tam bảo thì đều gọi là Biên quốc.
Chánh chí tức bốn quả, vì bậc thánh được gọi là thiện
só chánh
chí. Thuận với chánh lý.
Nói bốn hướng, bốn quả gọi là chánh hạnh, chánh chí.

Trong phân tích
“Duyên” hơn, kém, văn chia làm bốn:
1- Hỏi;
2- Đáp;
3- Gạn;
4- Giải thích. Trong giải thích, trước nêu sau giải thích.
Trong giải thích:
1)- Giải thích riêng về hai duyên.
2)- Giải thích lại hai duyên.
3)- Thuộc ba pháp tương lai. Trong phần đầu Luận sư Cảnh nói: “Nghe nói bốn Đế, nhập pháp hiện quán, bên trong chánh
tư duy, tức khởi sự tu
tập. Từ năm pháp quán dừng tâm, cho đến pháp thế đệ nhất,
đối với hiện quán Đế đều là duyên “vượt
hơn”. Nếu người kia chưa khởi bảy phương tiện mà trước đó đã khởi quán hạnh, thì gọi
là duyên thua kém. Nếu
người đó nhập Kiến đạo từ Chánh kiến, cho
đến tu đầy đủ các
hạnh, nhập cảnh giới v.v… Niết-bàn Võ Dư Y, thì
gọi là chân tu tập”.

Pháp sư
Thái nói: “Văn, Tư tuệ v.v… gọi là
“Duyên” vượt hơn.
Từ duyên ngoài khác,
đều là “Duyên” thua kém, duyên kém có mười
hai, giải thích theo thứ lớp.

Từ trong viên
mãn, nói rằng, trước hết là trước hành các tín
thanh tịnh tăng thượng,
nghóa là ý lấy Kiến đạo trước thực hành tín
hạnh hữu lậu.

“Trong viên mãn khác, giáo pháp tồn tại lâu dài”.

Luận sư
Cảnh nói: “Như tuổi thọ của Đức
Phật Thích-ca là
tám mươi tuổi. Đức
Di-lặc Thế tôn
sống lâu đến
sáu muôn tuổi.
Sau đức Thích-ca
nhập Niết-bàn, chánh pháp là năm trăm năm;
Tượng pháp một ngàn năm. Sau
đức Di-lặc nhập Niết-bàn, chánh pháp an trụ ở đời cũng
sáu muôn năm.
Hoặc trụ, hoặc diệt, trải qua ngần ấy thời
gian, chánh pháp vẫn không diệt.” Nói:
“Phải biết rằng, gọi là đạo lý trụ, chứng của chánh pháp Thắng nghóa kia, đây là y cứ vào
sự chứng ngộ, lưu hành tồn tại
lâu không diệt, bất luận giáo pháp, cho nên nói rằng
Chánh Pháp Thắng Nghóa.
Vì thế
Kinh Tạp Tâm chép: “Kinh, Luật, A
Tì Đàm, được gọi là chánh pháp nơi thế gian. Ba mươi bảy phẩm giác là nói nghóa bậc nhất.”

Pháp sư
Khuy Cơ lại nói: “Ý này nói là trong năm trăm
năm chánh pháp cũng có
tác chứng chánh pháp, nhưng về pháp tồn tại
lâu hay mau, văn khác nhau:
Dựa theo kinh Ma-da thì chánh pháp tồn tại năm trăm năm. Nếu theo kinh Đại Bi v.v… thì
Chánh pháp một
ngàn năm, Tượng Pháp
một ngàn năm; Mạt pháp muôn năm. Lại theo
pháp Trụ Ký của Khánh
hữu chép: “Pháp Phật này sau kiếp đao binh,
lòng con người chán ngán
việc xấu ác, đều khởi lên tâm từ, không còn giết hại nhau nữa. Họ biết thương xót nhau, như cha, như con.
Mạng sống
sẽ tăng
trưởng dần, đến mãn một trăm năm. Lúc bấy giờ
sẽ có mười
sáu vị Đại
A-la-hán đủ ba minh,
sáu thông, tám
giải thoát, rất giỏi về mười
hai bộ kinh trong ba Tạng,
thọ lãnh Phật phú chúc, trụ trì chánh pháp, đem
lại lợi ích cho chúng sinh, không nhập Niết-bàn,
cùng với hơn muôn đồ chúng của Đại
A-la-hán quyến
thuộc khác, lại lưu hành ba tạng giáo
của Đức Như lai ở đời, gío hóa dẫn dắt
chúng sinh, xây cất chùa, hoá
độ tăng tu giới, định
tuệ, làm cho Phật pháp càng được hưng thịnh hơn.

Đến khi tuổi
thọ con người tăng lên đến cuối sáu muôn tuổi,
đầu bảy muôn tuổi, các vị A-la-hán đều hội hợp
chung, chỗ Xá-lợi của
Đức Như lai, để cùng
nhau xây dựng tháp báu. Mười sáu vị A-la-hán
cùng quyến thuộc vây
quanh tháp, rải các thứ hoa thơm cúng dường. Chiêm ngưỡng, lễ bái xong, đều bay lên hư không, nói rằng: “Kính lạy đức
Thế tôn Thích-ca Như lai, Ứng
Chánh Đẳng Giác và với trời, người
cùng thực thi mọi việc lợi ích.
Pháp tạng đã mai một, những người có duyên đã được hóa độ
hết, hôm nay, chúng con xin tạ từ để diệt độ”. Nói xong tất cả đều
nhập Niết-bàn Vô Dư,
tháp báo Xá-lợi kia liền biến mất vào lòng đất, Đến mé
Kim Luân mới dừng lại. Ba tạng giáo kia ở
trước Xá-lợi, đã diệt
mất trước đó. Trải qua một trăm năm chỉ có pháp thanh tịnh này với
ngôi tháp Xá-lợi và
các vị A-la-hán đều mất diệt trong cùng một lúc. Bấy giờ,
Đức Thế tôn Thích-ca Mâu-ni, chánh pháp vô thượng,
ở khắp Tam thiên Đại thiên thế giới này dứt mất mãi mãi.
Từ thời vô gián này, trong cõi nước của Đức
Phật này, có bảy muôn
Câu-chi-độc giác đồng thời xuất hiện. Đến khi
số tuổi thọ
của con người tăng tám
muôn tuổi, bấy giờ các Thánh chúng Độc giác lại đều diệt độ.
Về sau,
Bồ-tát Di-lặc xuất hiện ở thế gian.

Nay sưu tầm ở cuối quyển bảy của kinh Bảo Thánh , nhận
thấy phần lớn đều đồng
với Pháp Trụ ký của Khánh hữu này.
Lao Sách giới:
Tức là mười giới Sa-di, cũng gọi là giới Cần
sách. Pháp
sư
Thái nói: “Tiếng Phạm
là sa-di, Hán dịch nói là
Lao Sách.

Lại nói là “Tức ác”
Căn Luật nghi: tức là đề phòng, che chở Niệm, tuệ của sáu
căn. Ăn biết lường: vì dứt trừ, nên thọ v.v…
(Đến quyển hai mươi ba,

sẽ giải thích).
Từ thuận với chướng pháp , tịnh tu tâm mình”: là nhận biết
từ tâm này thuận với
tham sân v.v… liền thu nhiếp, để cho được tịnh.
Trụ chánh tri, hoặc ở,
hoặc đi hoặc đến v.v… (Đến quyển hai mươi bốn
sẽ giải thích rộng).
Trong ưa xa lìa,
tu trị không có trái ngược, địa sơ nghiệp rồi. Pháp
sư
Khuy Cơ nói: “Nghóa là tu trị nghiệp lúc mới phát tâm,

tức là xuất gia v.v…
Ngọa cụ
Bờ mé. “Nghóa là đồ nằm rất xấu xí, gọi là Bờ mé. “Người kia do lần lượt tu hành như thế, cho Đến không có lay động”,
là nhắc lại “Duyên” kém ở sau.
“Nếu lại đạt được, dựa vào bốn khánh Đế, cho đến “như lý đã
dẫn sinh tác ý”, là nhắc lại
“duyên” vượt hơn ở trước. Và duyên đó là tất
cả chánh, kiến ở
trước,” cho đến mà nhập Niết-bàn, nghóa là thể
của chân tu này.

Từ trên đến đây, là nêu thể của ba pháp.
Từ đây trở xuống, là thuộc về danh hiệu của về ba pháp tương lai.

Trong giải thích môn
thứ ba, rằng,
A-lại-da yêu khác tất cả hạt
giống, đều
tùy ràng buộc ngang đồng, Luận sư Cảnh nói: “Chấp
A-lại- da là “ngã”, vì yêu “ngã”, vì yêu mọi đồ
mà “ngã” có, nên lại-da
ái Khắp tất cả hạt
giống, đều bị buộc ràng theo, lại vì ái này sinh
trưởng “hoặc” khác ở
trong Lại da, nên nói rằng: “phụ thuộc vào sở y,
thành pháp vô lượng.
Đã không có đạo đoạn, nên khó nghiêng về sự cứu
vớt, đã không có hạt
giống, tất nhiên, sẽ không có nhân, vì không có nhân nên duyên bên cạnh
Chư Phật không thể cứu vớt, vì không thể cứu
vớt, nên pháp ác sở
hữu rốt ráo vững chắc theo đuổi lâu dài.”

Luận sư Bị thuật lại giải thích của ngài
Tam Tạng: “Ô nhiễm thuộc về tặng.
(Chứa giữ) khắp tất cả mười tám giới, mười
hai xứ, năm thủ uẩn, nên chứa giữ.
“Khắp tất cả”.
A-lại-da gọi là nhiễm,
vì chứa giữ”.

Pháp sư
Thái nói: “A-lại-da, Hán dịch là khắp tất cả.
A-lại-da, Tàng hộ (chứa giữ, che chở), đều yêu chấp mắc, chứa giữ, che chở
công cụ giúp đở cho sự
sống. Như nước sinh ra loài sên nhơ bẩn, tạp nhạp.

Tiếng của sên, chó đi. Luận sư Cảnh nói: “Con sên lúc bò
trong nước, sẽ làm cho
nước đục ngầu, nhơ bẩn, trông như nước dãi của con bò.
Người nước phương Tây quý trọng tiếng
sên kêu, nhưng có
tiếng của giả cẩu giống
như tiếng sên mà di chuyển, như chó đi. Thí như
Bí- sô kia, trong lòng ôm ấp tham v.v…
Pháp sư
Thái giải thích:
“Pháp Phật như nước. Bí-sô
phá giới, khác nào như ốc sên làm cho nước trong
trở nên tạp nhạp, vẫn
đục nhơ bẩn. Lại như con chó có tiếng sủa như
tiếng sên kêu, nhưng có chó đi.
Bí-sô phá giới, hình tướng dường như thật,
mà thật ra thì tánh, hạnh
giải vô cùng xấu ác!”
Trong môn thứ tư, văn được chia làm hai:
Trước hỏi, sau
đáp, trong phần đáp có ba:

1/ Nêu hai mươi ba người.
2/ Nhắc lại lên giải thích.
3/ Kết thành Phật giáo hóa. Hoặc sinh tử không có lúc nào rảnh. Nghóa là nơi sinh khó khăn. Theo
Bản Phạm nói: “Sinh không có chỗ rảnh rang, là nói ở chỗ
này không rảnh để hay
nhập đạo. Như người đời thường nói: “Không
rảnh làm việc này”.

Trong Xa có hai:
1/ Do thời
gian Xa. Người này dù có chủng tánh, nhưng phải
trải qua nhiều trăm ngàn
đời mới được duyên tốt để phát tâm được hơn.
2/ Gia hạnh Xa: Người này chỉ dừng lại ở chủng tánh mà chưa
thu nhập, họ không khả
năng nhanh chóng gặp duyên tốt hơn, để khởi
gia hạnh thù thắng. Nhưng
nếu trải qua năm, ba đời thì về sau có thể
khởi gia hạnh,
sẽ được
nhập Niết-bàn.
Không đồng thời xa, phải trải
qua nhiều đời mới được nhập.

Trường hợp gần lại có hai:

1/ Thời gian gần: Người này sẽ trải qua nhiều thân tu tập. Dừng lại ở đời sau
cùng, trụ “hữu” sau cùng, dừng lại thân sau cùng, tức
do thân này được Niết-bàn.

“Sinh hữu và thân”, thể một, nghóa thì khác. Nếu đối với bảy đời, mười bốn đời v.v… thì người này dừng lại ở đời
sống
sau cùng.
Nếu đối với ba hữu
trong phần vị nối tiếp nhau của hai mươi lăm “hữu”,
thì người này sẽ dừng
lại ở thân sau cùng. Nhân là nghóa nương tựa,
nghóa chứa nhóm. Từ vô
thỉ đến nay, các thân nối tiếp nhau. Người này
đắc đạo, các đời
khác đều diệt, ở thân sau cùng sẽ Niết-bàn. Hoặc tức
do sát-na vô gián này sẽ
được tác chứng, nghóa là trụ vào tâm Kim cương.
2/ Gia hạnh gần v.v… nghóa là hoặc ngay trong đời này không bao lâu sẽ có khả năng khởi gia hạnh, hoặc lại trải qua một đời đã có
khả năng khởi gia hạnh,
hoặc gia hạnh không bao lầu thì chứng đắc
Niết- bàn, đều gọi là gia hạnh gần.

Trong hướng tới nhập địa, trước là kết,
sau là hỏi.
Sau đáp câu
hỏi, chính thức giải thích.

Trong chính giải thích có ba:

1/ Bài Tụng và văn xuôi chia ra bốn môn khác nhau.
2/ Dựa vào
môn để giải thích.

3/ Tổng kết giải thích. Trong giải thích môn đầu, nghóa là an trụ Bổ-đặc-già-la
chủng tánh. Bản tánh
thành tựu hạt giống Niết-bàn, nhắc lại địa chủng
tánh ở trước, tức là chủng tánh của tánh.

“Nếu bấy giờ, có Đức
Phật ra đời,
sinh ở trung quốc v.v…” trở xuống, là chính thức phát ra thú nhập thể của địa, tức là chủng tánh
tập, y cứ trong đó có hai:
1/ Hữu lậu, chủ thể sinh Kiến đạo, bảy hạnh phương
tiện trở xuống.
2/ Vô lậu, chủ thể sinh kiến đạo rồi, bỏ các hạnh vô lậu. Nay,
“Nói có Đức Phật ra đời v.v… cho đến v.v… từ người kia nghe pháp”, nghóa là phát ra nhân duyên phát khởi thú nhập tự
tánh, được chánh tín
v.v… đầu tiên, phát ra thú nhập thể. Từ đây về sau,
do pháp thọ này, cho đến
khả năng làm chỗ. Nương tựa cho tín v.v…
trong thời gian dài. Tức
là chánh tín trước, giới, văn, tuệ, xả, gọi là pháp thọ
. Vì thọ hạnh tín v.v… của
pháp Niết-bàn, gọi là
Pháp thọ. Do pháp thọ đó là nhân
cảm được thứ lớp sinh thân vượt hơn cùng với
pháp thọ kia, chuyển tín v.v… vượt hơn là chủ thể nương tựa.
Lại nữa, do
chuyển biến các pháp tín
v.v… vượt hơn, cho đến hoặc đạo hoặc lộ, hoặc dấu ấn chánh hạnh đạt
được Niết-bàn, hướng
đến Niết-bàn. Đạo, là bảy phương
tiện đạo. Lộ, là lộ tám chánh v.v… của phẩm đạo. Dấu ấn
hạnh, tức là bốn thánh
Đế quán. Cho nên Hiền, Thánh ngày xưa đi trên con đường đạo ở trước. Noi theo dấu chân đi trước, có thể chứng được
Niết- bàn, có thể thú hướng Niết-bàn.

Bấy giờ người kia có thể dẫn phát đạo phương tiện, có thể đi vào con đường tám chánh, có thể noi theo dấu ấn Tứ Đế, có thể lần lượt
cho đến rốt ráo”.
Ở đây
Luận sư Bị giải thích “phải chờ đợi thiện giải thoát
phần của hạt giống thiện
tri thức. Ngày nay Phật và đệ tử được gọi là thiện tri thức. Lại, theo
kinh Thiện Sinh, do gặp Đức Phật và vị trời
A-già-ni- trạch đã gieo
trồng phần giải thoát vượt hơn, tức Bồ-tát địa thứ
mười, được gọi là Nhiếp Báo Xứ.

Pháp sư
Thái lại nói: Được thân vượt hơn thuận với đạo, gọi là
các căn thù thắng”.

Thứ hai trong
môn An lập, trước là hỏi, kế đáp, sau kết. Trong
phần đáp nêu tám câu, sau theo thứ lớp giải thích.
Trong phần giải thích có ba:

1/ Giải thích tám môn.
2/ Gồm thâu tám làm sáu lớp để giải thích thành tựu.
3/ Giải thích thú nhập chậm mau. Gồm thâu tám thành sáu.
Nghóa là trước, nhắc lại các người thuộc về
sáu địa vị, kế là tra gạn giải thích về
sáu địa
vị sau, giải thích
sáu vị,
nhân vị
trước, khởi vị sau.

Sáu địa vị là:

1/ Người trụ chủng tánh chưa thu nhập.
2/ Người thành tựu thiện căn phẩm dưới, dù đã phát thu
nhập, nhưng chưa trải qua “sinh tu”.
3/ Người thiện căn phẩm giữa, đã trải qua “sinh tu”, nhưng chưa tiến đến sau cùng nhập thân thánh.
4/ Người thuộc thiện căn phẩm trên, dừng lại thân
sau cùng kia
để tu nhập thân thánh.
5/ Người thành tựu phương tiện rốt ráo, từ nơi sơ quả, tiến đến đoạn tu, chưa được La-hán.
6/ Đã đến rốt ráo, tức A-la-hán. Trong địa vị này, Luận sư Bị nói: “Tám người trước chỉ ở hạt giống trước, thú nhập hai nhiếp nhân
chưa hết, nên dù có
giải thích trên đây nhưng không thuận với văn.

Giải thích thứ ba, trong “nhân địa vị trước, khởi địa
vị sau, giữa
là trước nói sinh sau,
nói gồm thâu hết Thanh văn.

Trong phần thứ ba, giải thích về giới hạn tu chậm mau,
gồm có ba hạng:
1/ Hạng cùng cực lâu, xa. Thanh văn nhiều nhất trải qua sáu mươi kiếp, tu thiện căn của phần giải thoát, đến thân
sau cùng
nhập Niết- bàn.
2/ Hạng chẳng phải cùng cực lâu xa, có khi trải qua nhiều đời, cho đến một kiếp, mới nhập Niết-bàn.
3/ Hạng người rất nhanh chóng tột độ, được nhập Niết-bàn, phải trải qua ba đời.
Trong đời thứ nhất phát tâm tu tập thiện giải thoát phần, nghóa
là năm pháp Quán dừng
tâm; Niệm xứ chung, riêng.

Trong đời thứ hai, lại tu niệm xứ, từ niệm xứ chung, tu thú
nhập Noãn, Đãnh, hoặc
nhập Nhẫn phẩm hạ; hoặc nhập Nhẫn phẩm
Trung, gọi là thành tựu.

Trong đời thứ ba, lại từ nhẫn phẩm hạ, hoặc từ nhẫn phẩm
Trung, khởi thế gian đệ
nhất Tăng thượng phẩm, nhập kiến đạo, cho đến
quả A-la-hán rốt ráo. Người này có khi đến đời thứ ba, được nhập
Thánh xong thân ở
Sơ quả qua đời, thọ
sinh bảy phương tiện
“hữu”, nhập Niết- bàn.
Trong môn thứ ba, dẫn
kinh làm chứng: “Nếu có chánh kiến
phẩm thượng của thế gian, dù trải qua một ngàn đời, không đọa vào đường
ác, nghóa là người trụ
chủng tánh, tạm khởi thu nhập, phát tâm, thì sẽ được

Phi Trạch diệt
của đường ác. Trong địa vị này, đôi khi có được, đôi
khi không được. Nếu đến
địa vị nhẫn, thì đây tức là được định. Nếu
người kia đã nhập phẩm
thượng, thì địa vị đoạn hướng sẽ thành tựu, bất
sinh không có rảnh rang và đường ác khác.

Trong môn thứ
tư có một lần “lại nữa”:
1/ Chỉ thu nhập, chưa có, sắp thành, chưa có đã thành; chưa được thấyđạo, tu xuất ly, vì thời gian gần.
2/ Có người đã thú nhập sắp thành. Chẳng phải đã thành, chưa được xuất ly, đã
trải qua nhiều đời tu tập, chưa từng trụ ở thân sau.
3/ Đã thú nhập, cũng đã thành tựu, chưa ra khỏi trụ, thân sau cùng chưa được thấy đạo.
4/ Lại có địa vị khác, như Địa chủng tánh nói là Noãn căn v.v… phải biết rõ. Nghóa là trong địa đó nói là hoặc ba người với căn No- ãn Phẩm trung thượng.
Hoặc có tà hạnh, không có tà hành, hạnh có chướng, không chướng,
hạnh có xa, có gần. Có hạnh chưa thành
thục, hoặc có hạnh chưa
thanh tịnh; đã thanh tịnh.

-------------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 22</詞>

Trung Địa xuất ly, trước là kết trước,
sau hỏi. Sau, đối với câu
hỏi, chánh thức giải thích.

Trong giải thích, bài Tụng đầu và văn xuôi tóm tắt chia ra ba
môn:

1/ Thế gian lìa dục.

2/ Xuất thế gian lìa dục.

3/ Tất cả Tư lương, của hai đạo này. Giải thích về câu hỏi sau. Nghóa đạo của ba môn này chung với

phàm phu. Nay
y cứ vào sự lìa dục của bậc Thánh, thế tục, mà nói
về ba môn, nhằm phân
biệt về sự lìa dục của địa xuất ly.
Kế là nói về tướng lìa dục của đạo xuất thế gian.
Ngài Tam Tạng nói: “Luận sư đối
đáp y cứ ở chân kiến đạo để nói về trí
“năng” “sở” bình đẳng là
tướng lìa dục kia.
Luận chủ ở đây y cứ vào tướng Kiến đạo để nói về trí
Bốn Đế, gọi là đạo cụ.
Tự có khả năng lìa trói buộc, tự được
giải thoát: là nói về trí vô
lậu v.v… lìa trói buộc
hữu lậu, tức đạo vô gián, lúc dứt phiền não kia
được vô vi, khởi
thắng giải, thường tự được giải thoát, tức đạo giải thoát.

Thứ ba, là nói trong hai Đạo tư lương, đầu tiên có một bài
Tụng và văn xuôi nêu mười
bốn môn sau là giải thích theo thứ lớp, trong đó
ba môn đầu, chỉ nói trong
“duyên” kém của địa chủng tánh ở trước.
Nay sẽ giải thích về mười
một môn còn lại: Quyển đầu chỉ giải thích môn
thứ tư, hoặc luật nghi
giới. Tựu trung trước hỏi, sau đáp.

Trong phần đáp, bài Tụng đầu nêu
sáu môn, kế giải thích rộng
về sáu môn đó. Sau là
kết khuyên tu học.

Sáu môn đó là: Nói về ba. “Đây là nói v.v… “ trở xuống, là
nêu số trong nghóa giản lược, nên nói là phân biệt về lý của
ba Đạo. Văn rộng có sáu:

1/ An trụ đầy đủ về giới.
2/ Khéo léo gìn giữ, bảo vệ luật nghi biệt giải thoát.
3/ Khuôn phép viên mãn.
4/ Công hạnh (đối tượng tu hành) viên mãn.
5/ Đối với tội nhỏ, cảm thấy rất sợ hãi.
6/ Thọ học học xứ. Hai thiếu, ba đầy đủ đều có mười nhân: Bốn môn khác có sáu.

Năm tịnh có ba. Sáu công đức thù thắng, có mười thứ kia.

Y cứ môn đầu, lại chia làm ba: a/ Nêu chung sáu nghóa.
b/ Tra gạn,
giải thích về sáu nghóa đó. c/ Nói về nghóa giản lược.

Nay, trong ý
nghóa này chỉ dựa vào lãnh vực luật nghi của
Bí-sô, để nói là có
khả năng gìn giữ, bảo vệ v.v…
“
Vì sao không nói
Bí-sô ni v.v… ? Vì họ không thể
nhập đạo Thánh, phần nhiều thành tựu giới cụ túc , là vì
Bí-sô có, nên người
khác thì không đúng, cho
nên không nói Bí-sô ni.
Đối với
việc nên làm; đối với việc như đã làm. Ở đây có hai giải thích:
1/ Việc đã nên làm, phân biệt với các điều xấu ác không nên làm. Đối với việc như đã làm,
tức như việc thiện khác mà bực trượng phu đã làm, cứ như thế mà làm”.
2/ “Đối với điều nên làm, nghóa là việc mà Phật đã cho phép. Đối với điều như đã làm,
nghóa là chỗ mà Đức Phật đã nghiêm cấm. Nếu đối với tuyên bạch “như pháp” gia hạnh trụ, với tâm từ bi lần lượt nhận “dữ dục” thì đây chính là thời gian vì
Pháp sự bạch chúng
như lý, nên trụ tâm từ
thọ dục của người kia, nghóa là đối với tùy tiểu,
tùy tiểu Học xứ , trừ
bốn trọng, ngoài ra đều gọi là giới tiểu. Về sau vì
đối “duyên” nhớ giữ,
nên gọi là tiểu tùy. Nay, trái phạm tiểu giới và
tiểu tùy này, nên gọi là tiểu tội.
“Được đối tượng chưa được, đụng chạm với điều chưa đụng
chạm v.v… Đây là nói
công hạnh đầu, giữa và sau. Từ giới sư, mà được nghe phần ít về thể tánh của học xứ, nghóa là nghe lỗi của bốn
Ba-la-di v.v…

Về hai trăm năm mươi học xứ. Nghóa là trong hai trăm năm mươi giới kết hợp với chúng học kia thành một, cộng với một trăm năm
mươi, có được một
trăm năm mươi một, nên nói là lỗi.

Trong nghóa giản lược, do hai lược thuộc về ba nghóa; trong
lượt đầu việc thọ học
xứ kia, cũng thuộc về nhập môn thứ ba.

Trên đây đã giải thích về phân biệt ba môn xong.

Từ đây trở xuống, sẽ giải thích về môn thứ hai mươi thiếu, thứ
ba mươi đủ, trước là tiêu biểu
chung thiếu, đủ
đều mười. Sau,
giải thích riêng, trong đó trước phân tích về
thiếu tổn; sau, trái lại làm
rõ viên mãn.
kết.

Trong phần trước, trước là nêu, kế là
giải thích, riêng; sau, là tổng
Đại dục không biết
Hỹ túc, khó
nuôi dưỡng, khó đấy đầy đủ. Nghóa
là hy vọng cảnh chưa được.
Gọi là “Đại Dục”. Nên khó
trưởng dưỡng; vì không biết vừa đủ (không tri túc), nên khó đầy đủ (khó thỏa mãn).

Nói về biên khổ hạnh rơi vào hai bên, đại khái có mười thứ:
1/ Dựa vào gai chông tu đoạn Du-già.

2/ Dựa vào đất tro than.
3/ Đi trên chày gỗ vào ban đêm, rồi nằm trên đó.
4/ Khi đi, áo dính trên tấm ván.
5/ Ngồi xoạc đùi (chồm hổm) giống như con chồn, cho tới đêm sau, không chấm đất.
6/ Ngồi chồm hổm như chồn, chi sau chấm đất. Tu đoạn Du-già, chung cho sáu thứ chấp ở trên. Nhưng Pháp
sư Thái cho rằng: “hoặc tu
Niết-bàn đoạn hạnh, tức
hạnh Du-già.
Nếu theo giải thích này, thì
lẽ ra là lối chấp riêng. Do thêm chử “hoặc”, mà
làm công tác giải thích,
tức là hạnh tà Du-già.

7/ Có ngoại đạo nối tiếp nhau thờ lửa, ba việc trong một ngày.
8/ Thả cây cột xuống nước, từ đầu đến cuối, một tay cầm một cây cột, mỗi ngày làm như vậy ba lần. Trèo lên cây cột xem mặt trời.

9/ Đứng một chân lên cột, chuyển động theo mặt trời. 1
0/ Trừ chín lối chấp này, số còn lại là chín mươi sáu thứ tà chấp ngoại đạo v.v…
Trong tổng kết, nếu nói là
Thi-la thiếu, tổn, thì chung cho cả
mười nhân duyên. Nếu
nói cái khó khăn của Thi-la là ở chỗ không thể
xuất ly và giới đã thọ bị mất.

Thứ tư, trong
giải thích về môn khác, trước là nêu sáu bài
Tụng, nói về giới, gọi
là có sáu; sau, giải thích về lớp hỏi đáp.

Bài Tụng thứ
sáu nói: “A-Cấp-Ma kiến v.v…” xưa dịch là A-hàm Kiến, tức là
chứng kiến. Nay nói
rằng A-Cấp-Ma,
Hán dịch Truyền,
tức Phật giáo lưu truyền
chứng lý, chánh kiến, vì hay được quả, nên gọi là là hữu kiến.

Văn xuôi dưới đây nói: Lại có thuyết nói: “Người an trụ Cụ
giới v.v…”. Đây là
dẫn luật nghi để nói là chứng danh hiệu thứ sáu.

Trong giải thích về lớp hỏi đáp, kiến lập
Nhậm trì, nghóa là
trước, năng an lập; sau năng Nhậm trì.

Khiến sinh,
khiến chứng. Nghóa là hữu vi khiến
cho sinh; vô
vi khiến cho chứng.

Thứ năm, trong giải thích về môn
thanh tịnh, trước, là văn xuôi nói về ba nghiệp
thanh tịnh. Sau, trích dẫn hai bài
Tụng La Thiếp La để chứng thành.

Thứ sáu, giải thích về
sự thắng lợi của giới đức (công đức trì
giới) có mười thứ:

Nói: “Nếu có người thu hướng làm nghiệp phước, cho đến gọi
là người hiện, thiện
chết v.v… tất nhiên, trong mai sau, sẽ chắc chắn
sihn cõi thiện, không sợ
đường ác, nên thứ hai không có ăn năn. Nếu có
trái phạm, thì vì có sự
sợ cõi ác, nên gọi là chết không hiền.

----------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 23</詞>

Từ đây trở xuống, là thứ năm trong giải thích về luật nghi
căn, trước là chia chung
năm câu. Kế là giải thích riêng năm câu. Sau,
phân tích nghóa giản lược.

Trong giải
thích riêng, đầu tiên, là nói về
sự che chở
khít khao căn môn. Nói: “Thế nào là che chở khít khao căn môn? (Nghóa là nói về
việc đề phòng, che chở, tức là
sáu căn. Nói là đề phòng, gìn giữ chánh
niệm, thường nương gá chánh niệm v.v… (Nghóa là nêu chủ thể đề phòng,
che chở để giải thích
đối tượng đề phòng.
Do trụ
chánh niệm, đề phòng, giữ gìn (giữ gìn) nhản căn và chánh tu hành luật
Nghi nhãn căn, cho đến phòng hộ ý căn và chính thức
tu hành luật nghi của ý
căn, tức lấy chánh niệm làm thể của luật nghi
căn bản. Văn này nêu
chánh niệm, thật ra là gồm chánh trí.

Thứ hai, nói
về giữ gìn chánh niệm. (Nghóa là ở trước, e sáu
căn khởi lỗi; nên trụ
trong chánh niệm, nhằm giữ gìn sáu căn. Giờ đây,
lại sợ rằng niệm có
quên mất, nên nhiếp Thọ học rộng, học văn, tư, tu.
Do năng lực của ba tuệ,
đạt được chánh niệm, Nghó nhớ không quên, đây là ba tuệ giữ gìn
chánh- niệm. Vì muốn cho niệm này được chánh
niệm, không có quên mất,
nên thường tu tập ba tuệ không dứt.

Thứ ba, là nói thường nương gá
chánh niệm. Nghóa là chế
phục được sắc v.v…
tức ngăn ngừa duyên sáu căn khởi lỗi.

Thứ tư, là nói về Niệm ngăn ngừa, gìn giữ ý.(Nghóa là như
trong nháy mắt nhãn thức
gặp phải sắc trái ý, thuận ý, ý, kế là khởi ý,
thức phân biệt, tìm
kiếm, mong cầu, quyết định.

Nếu không ngăn ngừa ý thức phân biệt này thì tiếp theo đó
liền nhập phần vị của
tâm nhiễm, tịnh, mà sinh ra các phiền não, nên gọi
là “sắp sinh”. Trong đó,
trước là nói về nhãn thức. Tiếp theo, so sánh bốn thức như nhỉ
v.v… Sau, là nói về ý thức, tức ý thức này có khác với
phân biệt phi lý, đều
cùng hiện hành, hay khởi phiền não.
Do ý thức này đối với
sắc pháp đáng yêu,
sắp
sinh nhiễm chấp mắc v.v… Nghóa là tức ý thức này với
Tầm kia, tìm kiếm, quyết
định trước, sau đều
hiện hành. Vì một phiền não trong phần vị nhiễm
tịnh, nên nói “ sắp sinh”.
Ở trước
nói sắc, sắc. Nghóa là năm thức “Duyên” thể của sắc; ý thức “ duyên”
sắc pháp. (Nghóa
là “duyên” sinh, trụ, dị, diệt đối với
sắc kia, là nhà sắc đã
lập ra bốn pháp tướng, gọi là sắc pháp. Cũng do
sức
thượng của
niệm như thế, có thể đề phòng, gìn giữ thức phân biệt
này tìm cầu,
quyết định, khiến cho
sinh tịnh thức của phần vị nhiễm
tịnh, không sinh phiền não.

Thứ năm, là hiện hành phần vị bình đẳng. Văn chia làm hai:
Trước nêu phần vị của hành.
Trong đây, luật
sư bị nói: “Lúc tương ưng
với thiện, vô ký, xả
thì có niệm phòng hộ, gọi là phần vị bình đẳng.

Sau, là giải
thích về sự ngăn ngừa ý lại chia làm hai: Trước nêu tóm tắt phần vị hiện hành bình đẳng của hai
tướng sau, “Thế nào
là Trong sắc được mắt
đã nhận thức, không chấp tướng của sắc kia”?
Trở xuống là giải thích
rộng, trong đó có ba:
1/ Giải thích không chấp tướng tốt, cuối cùng không dựa vào
tướng kia để phát sinh lậu ác,

2/ “ Nếu do
quên niệm” v.v… trở xuống, là giải thích: Người
kia quên phát sinh lậu ác,
thì tu luật nghi.

3/ Nếu trong sắc được mắt kia đã biết, nên sách lệ nhãn căn trở xuống, là giải thích: Do hai tướng, nên có thể đề phòng gìn giữ hai
xả kia, để cho ý được chánh hạnh.
Đầu tiên, là giải thích không chấp tướng tốt, có hai phen giải thích:
1/ Giải thích nhãn thức chấp cảnh giới của mình, mà chưa khởi tham gọi là
“Chấp tướng.” Nếu xa lìa được cảnh tướng như thế, gọi
là không chấp tướng.
Nếu nhãn thức kia với vô gián ý thức
chấp tướng, thì
sẽ có
thể khởi tham v.v… gọi
là “Thủ tùy hảo” Như mắt, tai v.v… cũng thế.

2/ Giải thích: sáu căn đối với cảnh, gọi là “chấp tướng”. Ý thức tìm kiếm rõ biệt (Phân biệt rõ) cộng tướng, gọi là “ Thủ tùy hảo”. Dưới đây,
nói về lậu sinh. Trong nghóa giảng lược, đầu tiên,
kết trước hỏi sau : Sau,
đối với câu hỏi; phân tích đại khái, tức có ba phen lượt”

Trong phen đầu tiên có năm:
1/ Có công năng ngăn ngừa, che chở: Nghóa là ở trước đã phần biệt giữ gìn chánh niệm, thường nương gá chánh niệm, niệm và ba tuệ.
2/ Đối tượng ngăn ngừa, che chở, tức là sáu căn như nhãn v.v… phòng hộ căn
để cho chúng không sinh lỗi.
3/ Từ phòng hộ, tức ngăn ngừa, lỗi “duyên”, cái gọi là
“phòng quá” sáu trần.
4/ Như phòng hộ, tức tướng của phòng quá. Đối với sắc v.v… không chấp tướng và tùy hảo.

5/ Chánh phòng hộ, tức khi phòng lỗi nghóa là sáu thức kia hiện hành phần vị bình đẳng. Trong phen giải thích thư hai, có ba:

Phương tiện phòng hộ, tức thuộc về khả năng phòng hộ
và Tướng phòng hộ.

Việc được phòng hộ, tức sáu căn, sáu trần.

Chánh phòng hộ, tức là
sáu thức hiện hành trong tâm trụ, xả
của phần vị bình đẳng.

Trong lượt giải thích thứ ba, nêu chung
hai sức, đó là
sức tư
Trạch- và sức tu tập,
tức chủ thể đề phòng Niệm, tuệ mà ở trước đã nói:

Là tư tuệ tương ưng với Niệm tuệ, là luật Nghi căn, là đạo
chế phục kia.

Là tu tuệ tương ưng với
Niệm tuệ, là luật
Nghi căn Bản,
là Đoạn diệt.

Kế là giải thích riêng về hai sức, có hai lần “tại nữa”.
Trong lần “tại nữa” đầu, trực tiếp nói về cảnh giới của
sức tư duy lựa chọn,
không thể có lỗi đoạn
diệt. Nếu do sức tu tập mà thấy lỗi, thì có thể dứt.
Trong lần “lại nữa” thứ hai, tức nói về
sức tư duy lựa chọn
chế phụcsự ràng buộc
không phát tùy miên. “Sức tu tập, tức chế phục
hiện hành, lại bác bỏ
tùy miên” ở dưới.

Kết hai đạo tương lai.

Thứ sáu,
Trong ăn biết lượng, có ba:
1- Nói rộng.
2- Nói nghóa giảng lược.
3- Kết rộng, lược. Trong phần rộng có ba: a- Nêu lên năm câu. b- Giải thích. c - Kết.

Các câu. Luận sư
Cảnh nói: “Đây là nêu năm câu” để giải
thích.

1, Tư duy lựa
chọn chính đáng đối với thức ăn. 2, Không vì ca hát, phóng đảng.

3, Không vì
kiêu ngạo, buông lung. 4, Không vì trang sức tốt đẹp.

5, Không vì đoan nghiêm.

Nay, Cứ theo
dưới đây để giải thích có đủ bảy trường
hợp.
1- Ăn chánh tư duy lựa chọn đối với thức ăn.

Không vì ca hát phóng đãng.

3- Không vì kiêu ngạo buông lung.
4- Không vì trang sức.
5- Không vì đoan nghiêm.
6- Vì thân an vui.
7- Vì tạm thời gìn giữ chi. Lấy hai lý do
sau nhập cho đến nói rộng. Dù lý do có bảy mà
phán quyết thành năm đoạn:

Tư duy lựa chọn thức ăn.

Không vì ca hát phóng đãng.

Không vì kiêu ngạo,
buông lung, trang
sức tốt đẹp,
đoan nghiêm.

Vì thân an trụ.

Vì tạm thời gìn giữ chi.

Trong chánh Tư
trạch đầu, trước, nói về tư trạch; sau, nói về thức
ăn.

Trong phần trước có hai:

Nói về tai hại lỗi lầm, thắng lợi của Tư trạch.

“Nên tự tư duy v.v… “ trở xuống, là nói về ý thọ dụng của tư

duy lựa chọn.

Trong phần trước lại có hai:
1- Nói về tai họa, lỗi lầm.
2- Nói về thắng lợi (lợi vượt hơn). Trong phần đầu, trước chia ra ba chương, kế là giải thích, sau,
là kết.

Giải thích thứ ba, trong tìm kiếm tai họa lỗi lầm, trước là chia
sáu
trường hợp
kế là giải thích, sau, là kết.

Nhân trong lỗi ăn không tự tại.
Pháp sư
Thái giải thích:
“Người tu tiên tuyệt
thực để không bị Vua sai khiến, có chỗ nói làm
sứ giả cho Vua.”

Trong ý thọ dụng Tư trạch thứ hai, sẽ tùy nhân thí dụ, chỉ
người đến nhà thí chủ.

Luận sư
Thái Cơ đồng nói: “Mặt trăng mát mẻ làm lợi ích cho
con người. Vào nhà thí
chủ, thân có mát mẻ, sẽ đem lại ích lợi cho thí
chủ, chỉ như mặt trăng”.
Nay lại giải
thích thêm:
“Như kinh Niết-bàn chép: “Như mặt
trăng trong hư không, từ ngày mùng một đến ngày rằm, tăng
trưởng dần.
Bậc thiện tri thức cũng
giống như thế, dạy bảo người học hãy xa dần
pháp ác, tăng trưởng pháp thiện.

Giải thích thứ ba,
Trong không vì kiêu ngạo, buông lung trang
sức, đoan nghiêm lại có hai:
1/ Nói về kiêu mạn, buông lung.
2/ Nói không bị kiêu mạn, buông luông. Trong phần một lại có hai:

a/ Giải thích
riêng có ba. b/ Tổng kết thành lỗi.

Thứ năm, là giải thích vì tạm thời ăn để giữ gìn chi.
Trong thức ăn,

trước hỏi,
sau đáp. Trong phần đáp lại có hai:
1- Giải thích sơ lược. “Chúng Thánh đệ tử , những người có học rộng”. Trở xuống, là
giải thích rộng, vì tạm thời gìn giữ chi.

Trong phần trước có ba:
1- Nêu hai sự nuôi nấng.
2- Giải thích riêng. Nói về hai sự nuôi nấng có tội, không tội. Trong phần giải thích có sáu trường hợp khó
khăn:
1- Thọ lãnh thức ăn uống mà lại đói, gầy yếu.
2- Phi pháp theo đuổi, mong cầu được rồi, đắm say, chấp mắc.
3- Ăn xong, thân thể nặng nề, không màng đến việc tu đoạn.
4- Ăn xong, tâm ám độn, không sớm được định. Ăn xong hơi thở khó khăn.

Ăn
xong, bị buồn ngủ làm quấy nhiễu.

Không khó,
trái với đây cũng có sáu trường hợp:

Thứ hai, trong giải
thích rộng, vì tạm thời gìn giữ chi. Văn chia
làm ba: Một là nêu chung
Thánh chúng tập gần vô tội gọi là tạm trì
mạng. Tiếp theo, là hỏi đáp, chia ra năm
trường hợp. Sau, là giải
thích riêng.

Giải thích, vì trừ đói khát, nên nhận lãnh các thức ăn uống, thì
lìa lỗi đói, gầy ở trước trong sự khó khăn.

Giải thích: Vì nhiếp phạm hạnh, nên thọ thức ăn uống, tức
sẽ không có lỗi thân thể trầm trọng trong nỗi khó khăn đã nói ở trước:
Tâm ám độn, không nhanh chóng được định, bị quấy nhiễu bởi triền
hôn trầm, thùy miên.

Giải thích: Vì dứt trừ phiền não nên thọ.

Giải thích: Khiến người mới thọ sẽ không còn sinh.
5- Giải thích về nuôi nấng v.v… tức có năm trường hợp:
1/ Còn nuôi nấng.
2/ Sức.
3/ Ưa thích.
4/ Không bị tội.
5/ An ổn mà trụ. Trong nghóa giản lược có ba lần giải thích. Trong lượt thứ ba, văn chia làm hai:
a/ Nói về
nghóa có ăn, không có ăn.
b/
“Do sự thọ dụng này, thức ăn v.v…
bình đẳng”, trở xuống,
là phối hợp các trường
hợp, để thyết minh về “Giá” và “Hiễn”.

Trong phần trước, đầu tiên, nêu hai thứ,
sau giải
thích riêng, có hai:
1- Không có cái ăn, thì sẽ chết yểu.
2- Có thức ăn trong đó lại có hai:
1/ Mở ra hai cách ăn. Mỗi cách đều có năm trường hợp.
2/ “Phải biết trong đây v.v…” trở xuống, là nói về hai đức, bị mất, chỉ đã nói ở trước.
Theo phần nói về đức. Do ăn bình đẳng, chẳng phải ăn quá ít, cho đến đã
sinh ra đoạn diệt. Đây chỉ là lìa lỗi, do chẳng phải ăn quá
nhiều, cho đến đã nói
rộng như trước. Nghóa là đủ hai công năng, đó là lìa
lỗi, thuộc về đức, do
không nên ăn, chẳng phải ăn không tiêu, vì cả hai
thứ đều có thể dứt trừ.

Không sinh
người mới thọ lìa lỗi, do đây mà được sống còn,
nuôi nấng thể lực, niềm
vui, nghóa là thuộc về đức.
Do chẳng nhiễm cái ăn,
sẽ được không có tội, yên vui mà trụ.

Nghóa là ơ đây chỉ thuộc về đức.
Y cứ phần nói về lỗi về không bình đẳng, do ăn rất ít, đói
khát gầy yếu,
ít sống. Do ăn quá nhiều, thức ăn
sẽ không tiêu hóa kịp.
Do không nên ăn, phải biết cũng thế. Ở đây không nên ăn,
so với ăn không tiêu
có khác nhau, nghóa là lỗi gom góp trong thân va chạm với thuốc v.v…
nỗi khổ va chạm rất
nặng. Do thức ăn ô nhiễm, phi pháp theo đuổi, mong cầu được rồi thì có lỗi nhiễm ái,
say
sưa thèm khát tham ăn, tham uống.

Thứ hai, phối
hợp các trường hợp để nói trong giá và hiển.
Văn chia làm ba: ban đầu nêu thực bình đẳng, việc làm dùng các câu để
hiển bày. Tiếp theo, là
nêu các trường hợp đã nói ở trước, để nói về
“già”, “hiển”. Sau, là kết.

Nói về “giá”, “hiển”, trước nói về giá; sau nói về “hiển”.
Nói: “Nếu người phẩm thiện siêng năng tu tập, cho đến tu
nhập mà chuyển, không yên ổn trụ, nghóa là khi chính thức tu thiện, các
Tầm, Tư ác, khiến thuận
hướng tới các điều ác. Vì pháp ác sắp khởi, nên
nói “tu nhập mà chuyển”.

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 24</詞>

Trong giải thích giác ngộ, Du-già thứ bảy có hai:
1/ Bốn câu hỏi.
2- Thứ lớp giải thích. Trong phần giải thích, trước là giải
thích rộng, kế là nghóa
giản lược; sau, kết, rộng lược.

Trong phần đầu, trước giải thích sơ lược bốn câu hỏi. Sau, là
giải thích rộng thứ ba
về giác ngộ Du-già.
Theo phần giải thích
sơ lược, nghóa là qua một phần đầu trong
bốn phần đêm, là phần vị đầu hôm… .
Pháp sư Thái,
Pháp sư Cơ đồng nói: “Theo thế tục của cõi
nước kia, ngày, đêm đều
lập ra bốn phần: Từ đầu Đến sau, quá một phần
vị đầu, gọi là thời
đầu. Từ sau đến trước, quá một phần vị sau, gọi là
thời sau. Khoảng giữa có
hai phần vị rưỡi, gọi là giờ nửa đêm. Vê ban ngày cũng thế.

Trong đây, thuận với thế tục,
Pháp sư
Khuy Cơ thêm một
giải thích: “Quá có hai thứ:

Vừa vào, gọi là quá, tức luận này nói: “Quá một phần vị
sau
trong bốn phần vị đêm, gọi là phần sau đêm, nghóa
là vì vào trong bốn phần, nên một phần gọi là quá, chứ chẳng phải một phần vị
sau đã
không có mà gọi là quá.

Công việc đã xong gọi là quá, nghóa đó rất dễ hiểu.

Trong đây trở
xuống là thứ hai, giải thích rộng thứ ba trong
giác ngộ Du-già có ba:

1/ Phần vị ban ngày rộng.
2/ Phần đầu hôm rộng.
3/ Phần vị gần sáng rộng. - Trong phần vị ban ngày rộng:
1/ Giải thích ban ngày.
2/ Giải thích kinh hành.
3/ Giải thích về sự ngồi yên.
4/ Giải thích “từ thuận với pháp chướng, tịnh tu tâm mình”. Kinh hành, nghóa là
số đo
chiều rộng, chiều dài cho đến tương
ưng với thân nghiệp.
Luận sư Cảnh nói: “Có thể rộng ba bước, dài
khoảng ba mươi bước, là
đường kinh hành”.

Pháp sư Khuy
Cơ lại giải thích: “Người phương Tây phần nhiều uống
bơ sữa, vì họ ăn khó tiên hóa. Vì đã đo lường một chỗ, không
nhiều, ít, hoặc bày ra, hoặc ẩn, qua lại trong đó, giống như đi
kinh hành làm tiêu hóa chỗ thức ăn.
Sự đi lại trong đây đã có thân
nghiệp như pháp.

Trong ngồi yên: là Ngồi kiết già, thân ngay ngắn, chánh
nguyện, an trụ, trái với niệm, nghóa là ngồi kiết già, dung mạo trang
nghiêm đáng kính, phân biệt với
ngồi không, chẳng thể ngồi kiết già.
Như quyển ba mươi ba dưới
có năm “lại nữa” nhằm giải thích về thân
sinh khinh an v.v…
Thân ngay ngắn giải tỏa được
sự mệt mõi, nhọc nhằn của thân, biểu lộ ý
chánh niệm. Do ngồi ngay thẳng nên không bị triền hôn
trầm, thùy miên khuấy
nhiễu, không bị phân tán, xao động bởi ngoại cảnh. Cho nên chánh nguyện khác với tà nguyện, tâm không có yêu
cầu gì khác, an trụ trái với niệm, tâm
được Niết-bàn, với ý niệm mong
cầu xuất thế, vì trái
với sinh tử, nên nói là trái với niệm.

Đã trái với
tâm sinh tử, vì an trụ niệm Niết-bàn vô lậu, cho nên kinh.
Năng Đoạn
Kim Cương Bát-nhã nói: “Trụ đối diện với Niệm.
Niệm đối diện này trái với
sinh tử, hân hoan niệm
Niết-bàn (Như
quyển ba mươi, sẽ nói rộng).

Có hai lần “Lại nữa) để giải thích:
1- Giải thích như trước.
2- Vì ở trong định nên trái với không định. Tâm niệm Niết-bàn, không có niệm nào khác, tức là không khởi lỗi. Thường lấy chánh
niệm làm đối diện để an trụ.
Y cứ
giải thích: “Từ thuận với
pháp chướng, trong tịnh tu
tâm, được chia làm hai:

1- Phát ra thể của chướng và thuận với pháp chướng, thể chướng tức là năm cái; thuận với pháp chướng, nghóa là chấp tướng tịnh mầu nhiệm, thuận với tham dục kia.
Chấp tướng của nhà
sân khuế của
duyên trái kia, tức thuận
với sân khuế. Nếu chấp tướng đen tối , thì thuận
với hôn trầm, thùy
miên. Nếu khở Tầm, Tư về thân thuộc, cõi nước, không chết, thì thuận với điệu cử. Nếu gợi lại ký ức xưa, khi còn ở trong
chúng, cười đùa, mừng,
vui, kính thờ thì thuận với ác ác. Nếu “duyên”
những việc “có”
“không” của ba đời, tức sẽ thuận với nghi.

Giải thích thứ hai, từ thuận với
pháp chướng, tịnh tu tâm
mình, trong đó có hai:
1/ Do pháp
tăng thượng, nên đã lìa chướng kia. Về sau do tự
tăng thượng và tăng thượng của thế gian, nên
thoát khỏi pháp chướng kia.

Trong phần trước có ba:
1/ Do kinh hành,
Từ cái, hôn trầm, thùy miên và thuận với ra
khỏi pháp chướng.
2/ Do ngồi yên, từ bốn chướng khác và thuận với thoát ra
khỏi bốn pháp chướng.

3/ Tổng kết. Trong phần trước có ba, do có ánh sáng đều có với tâm và có
tia sáng đều cùng với tâm, nghóa
là nước, lửa, sao, trăng, cỏ thuốc,
ngọc báu là ánh sáng.
Tâm “duyên” tia sáng này, gọi là tia sáng đều
có với tâm. Vì mặt Trời hay phát ra
ánh sáng, khiến ta được nhìn thấy kể cả
sự vật ở chỗ bị che
khuất. Mặt trăng v.v… khác thì không như thế!

Theo trong giải
thích thứ hai, về ngồi yên, trước hỏi, sau đáp.

Trong phần hỏi: “Từ có bao nhiêu pháp ngăn trở tịnh tu
thân mình?” Nghóa là hỏi
về số lượng. “Thế nào là từ pháp chướng kia
tịnh tu tâm mình”, đó
là hỏi về tướng tu.

Trong phần đáp
có hai:
1/ Đáp về số lượng.
2/ Đáp về tướng tu. Trong phần đáp về tướng tu, trước giải thích rộng từ cái tham dục và thuận với pháp xuất ly.
Về sau gồm thâu giải thích từ ba thứ khác
và thuận với pháp xuất
ly, nghóa là hoặc quán hài cốt kia, hoặc quán
vòng xúc xích kia; hoặc quán móc xương.

Pháp sư
Khuy Cơ nêu: “Nên hỏi: Nay xét lại quyển ba mươi có
hai lần “Lại nữa” để
giải thích về tướng định của bậc hiền thiện?”.

Luận sư Cảnh
nói: “Quán tướng nhật định của vô thường
chung v.v… cũng được lìa
tham. Pháp sư Khuy Cơ nói: tướng định dứt bốn
cái này gọi là định
của hiền thiện.”
Trong gồm thâu giải thích về xuất ly ba
chướng khác, trước nói về ba chướng có khác với
chướng đầu.
Về sau, lại đối với cái
sân khuế, nên nói
… “trở xuống, là nói cái kia là đoạn, trường hợp lắng nghe
v.v…, đồng có với chướng đầu.
Trong cái nghi của đoạn đầu, “Ta ở quá khứ là từng
“có” hay “không” từng ?

Đã làm trong
đây, đầu tiên, là nói không tư duy như lý thì ba
đời đều nêu. Nghi phẩm
hạ, là ba đời có và có nhân duyên, ba đời đều nói chỉ có nghi trong
“có” “không” chỉ ở quá khứ, không nói hiện tại, vị
lai là có ý gì?

Pháp sư Khuy
Cơ nói rằng: “Như nói rộng có ảnh lược để làm rõ trước,
sau đều nêu ba đời, trong đây chỉ nói quá khứ là giải thích
ảnh lược hiện tại, vị
lai. Vì sơ lược, nên không nói. Lại hiện tại là hiện có, không thể nghi
“có”, “không”, khó trắc nghiệm
(đo lường). Lại, nay cho rằng đã được
chánh kiến, vì quả vị lai dứt, nên không cần phải
nghi là vị lai “có” hay
“không”? Vì quá khứ không đồng với hiện tại, vị
lai, nên nói riêng. Nghi
“có”, “không”, thật ra có cả ở ba đời”.

Trong quá khứ
ta đã đâu từng có, làm sao đã từng có? Trong
vấn đề này có hai tư duy:

1/ Tư duy quá
khứ đã từng có pháp nào?

2/ Pháp tu duy
quá khứ từ đâu đến? Tức câu hỏi trước về thể
của pháp. quá khứ đã
thế, hai đời cứ theo đây mà biết được hữu vi
“có” là có pháp; biết vô vi
“không” là vô ngã.

Phần thứ hai
nói do hai tăng thượng khác, nên xuất ly ngay
trong chướng:
1/ Trước kết, sau sinh, nêu chung cả hai.
2/ Giải thích riêng ca hai. Tự tăng thượng. Nghóa là tự mình biết khởi. Cái chẳng phải là pháp thiện, rất đáng
xấu hổ, nên hãy xa lìa.

Tăng thượng thế gian. Nghóa là đối với các Cái, tùy một Cái đã sinh, hoặc ngay khi nó
sắp sinh, liền nghó rằng: “Nếu ta khởi
Cái thì chắc chắn
sẽ bị
Đại Sư, các trời, bậc Phạm hạnh có trí ở thế gian
chê bai, cho nên từ
chướng xuất ly, tịnh tu tâm mình.

Từ trên đến đây, nói rộng về ban ngày, kinh hành, ngồi yên,
lìa được chướng đã xong.
“Lại, vì che chở giữ gìn các đồ nằm” trở xuống là kế, nói rộng
về đầu hôm, kinh hành,
ngồi yên, tịnh tu tâm mình, trong đó có sáu:

1/ Giải thích về đầu hôm, kinh hành, ngồi yên, v.v… Nói: “Vì gìn
giữ đồ nằm, nên thuận với cách thức thế gian, v.v… Pháp
sư
Khuy Cơ nói: Ý trong đây nói, về phần vị đầu hôm, do
kinh hành ban ngày, nên về phần vị gần
sáng không cho
kinh hành. Kinh hành vào đầu hôm không cho phép đi xa, hoặc đến chỗ
kinh hành vào ban ngày, vì hai
kẻ trộm đến đánh cắp đồ nằm, cho nên cho
kinh hành gần nơi đồ
nằm. Lại, dù là nữa đêm, oai nghi cần phải đứng đắn, nên thuận với nghi thức thế gian, mà kinh hành vào
đầu hôm. Lại,
người thế tục đi vào
đầu hôm, cho tăng kinh hành vào đầu hôm, đây là
thuận với cách thức
của thế gian, cho nên đồng.

Kinh hành vào
đầu hôm có hai nhân duyên: a/ Vì gìn giữ đồ nằm,
cho nên không đi xa.

b/ Vì thuận
với thế gian, nên kinh hành vào ban ngày.
Nay giải thích:
Vì gìn giữ đồ nằm, nên chỉ đi kinh hành vào
ban ngày và đầu hôm.
Nếu đến nữa đêm trở lại chỗ nằm, lại thuận với
thế tục ngũ ngon vào nữa
đêm. Chỉ kinh hành, ngồi yên vào đầu hôm,
gần sáng. Rạng sáng hôm
sau. Vào nửa đêm đúng như pháp nằm ngũ.

2/ Giải thích về cách nằm nghiêng hông bên phải, mà chẳng phải như quỷ khác nằm, trời nằm v.v… Nghóa là hoặc quỷ thì nằm sấp ngủ, hoặc
Trời nằm ngữa, người thọ dụng nằm nghiêng hông trái.
Sư tử nằm hông phải.

3/ Giải thích về trụ tưởng ánh sáng.
4/ Giải thích về chánh niệm.
5/ Giải thích về chánh tri.
6/ Giải thích về tư duy khởi trong tưởng:

1- Dùng ba lần
“Lại nữa” để giải thích tưởng.
2/ “Phải biết rằng đây v.v…” trở xuống, là nói về ba thứ khác nhau. Nói rừng Lộc Dã, là loài nai sống nơi hoang dã, chúng rất sợ con
người giết
hại, nên ngũ không yên ổn. Người có phương tiện khéo
léo sẽ bảo cho chúng lúc nằm cũng thế.

Trong nghóa giản lược,
1/ Trước kết, sau hỏi.
2/ Đáp câu hỏi, chính giải thích. Trong giải thích có hai:
1/ Nói về bốn việc làm chính đáng.
2/ “Dựa vào bốn thứ” trở xuống, là dẫn văn rộng ở trước, hệ
thuộc theo thứ lớp, trong đó có hai:

a/ Theo thứ
lớp hệ thuộc gánh vác bốn việc đã làm.

b/ “Trong đây
v.v…” trở xuống, là y cứ riêng về việc làm thứ
ba, thứ tư, chỉ ngay văn trước.

Trong phần trước gồm có bốn:

Nói chung về việc kinh hành, ngồi yên vào ban ngày và
lúc đầu hôm.

Đều
là văn trong quán hạnh, khi mới đầu hôm.

Việc làm lúc gần Đến phần thứ hai, y cứ riêng về việc làm ở
phần ba, bốn, chỉ phải ở giữa ngày.

4/- Lời nói đầu, “ trong đây đã nói trụ tưởng hào quáng sáng, cho đến cho rằng, do chánh niệm và do
chánh tri”. Nghóa là nêu đã khởi
hai tư duy trong lúc đầu
hôm, với sự ngủ nghỉ là duyên của tâm không
có nhiễm ô vào nửa
đêm, đều gọi là chánh niệm chánh tri.
Kế là nói “lại do hai duyên cho đến và do tư duy
khởi tưởng”,

nghóa là lại
do hai tâm từ khi đầu hôm làm duyên khiến cho đến
rạng sáng hôm sau, thức
dây đúng giờ đã qui định. Không giải thích về thời gian quá
chạng vạng, nghóa là do trụ vào tưởng ánh
sáng và tư
duy khởi tưởng.
“Đây là thế nào?” trở xuống, là giải thích lại, bốn môn vào
lúc đầu hôm: hai là môn
ngủ không có nhiễm làm duyên vào nửa đêm;
hai môn là duyên cớ
thức dậy không quá giờ vào sáng sớm hôm sau.

Thứ tám, là trụ trong chánh tri, đầu tiên, giải thích rộng; kế là
sơ lược, sau là kết.

Trong phần đầu
có bốn:
1- Nêu chín môn. Giải thích rộng.
Phân tích về chín thứ theo thứ lớp trước sau.

Gồm thâu chín thứ làm hai, nghóa là lúc đi; lúc đứng: năm thứ
trước là đi, bốn thứ sau là đứng.

Nêu chín thứ như văn.

Trong phần giải thích có sáu đoạn:

Giải thích trong qua lại, trước nêu ba câu hỏi: a/ Câu hỏi 1: Qua.

b/ Câu hỏi 2: Lại.

c/ Câu hỏi 3:
Qua, lại, trụ trong chánh tri. Trong phần đáp gồm có ba:

a/ Nói về nghóa qua lại.

b/ Giải thích
về qua lại, trụ trong chánh tri. c/ Giải thích đã kết.

Trong giải thích chánh tri có hai: a/ Lập bốn trường hợp.
b/ Lấy bốn
trường hợp này để giải thích bốn trường hợp
trước. Lập bốn trường hợp:
1/ Tự qua, lại trong chánh tri.
2/ Đối tượng nên qua lại trong chánh tri.
3/ Khi qua, lại biết, nghóa là nếu khất thực quá giờ ngọ, thì khi đã đi, chẳng phải quay trở lại.
4/ Như thế, như thế, nên qua lại. Nghóa là đi lại là việc nên làm. Nếu vì những việc áo, cơm chửa bệnh cho chính bản thân mình, thì nên qua,
lại. Nếu là duyên cớ nẩy sinh phiền não thì không nên qua lại.

Trường hợp thứ hai trong đây là đối tượng nên qua lại, và trường hợp thứ tư:
Như thế, như thế, nên qua lại có gì khác nhau? Tức trong
phần giải
thích lại dưới đây nói rằng: “Như sắc loại, động tác kia,
với oai nghi thức lễ
khuôn phép thì nên đi lại. Điều này khác với trước.

Trường hợp thứ hai, chỉ thuộc về nhà kia đều nên qua lại.
Có năm nhà không nên qua lại,
sau là thứ tư là chỗ nên qua lại cũng tự có
khuôn phép, nghi thức để
qua lại, nếu không có thì chẳng nên qua lại, do đó là khác.
Môn ngắm xem dưới đây đều có bốn, cứ theo tác pháp này.
Trường hợp thứ hai đều
đồng với nhà kia có thể như vậy, không thể như vậy.

Trường hợp thứ tư, có thể làm rõ về ly trong “có thể như vậy”
của trường hợp thứ hai.

Xuất ly: giải thích kia trong trường hợp thứ hai: nhìn thấy nếu không để ý trước, bỗng nhìn
thấy sắc, gọi là thấy, tức là đột nhiên
nhãn thức và ý thức
đồng thời. Nếu để ý trước rồi nhìn thấy sắc v.v… thì
gọi là xem là hai thức đẳng lưu.
Nói không nhìn thấy, nghóa là nữ
sắc v.v… Khi biết nhìn
thấy, không giải lao, ngũ,
hoặc thấy phá hoại, lúc khởi hạnh nhàm chán, tức có thể nhìn thấy, thời gian khác thì không nên. Như đối tượng đáng nên xem thì biết việc mình đã làm là vì
sinh
trưởng Đạo, nên phải nhìn
thấy. Trái lại, nếu thêm
phiền não thì không nên nhìn thấy.

Thứ ba, trong giải thích về cử.
Chỉ co, duỗi.
Nghóa là co, duỗi
tay, chân lúc nhìn thấy
sự đi, lại ở trước, cánh tay và chi tiết khác,
là sự co duỗi kia.

Biết tự tướng của sự co, ruỗi. Tức là cố ý hoặc là
giả vờ. Biết đối tượng co duỗi. Nghóa là tay chân
v.v… Biết thời, nghóa là phải vổ,
tát, hoặc vì giải lao
v.v… thời gian khác (dịp khác) thì không nên.
Nếu co duỗi v.v… như thế. Nghóa là biết cử chỉ co duỗi như thế
với ý vốn vì chuyện gì?

Thứ tư, giải
thích trong việc mang Tăng-già-chi v.v…
Tăng-già- chi, xưa dịch
Tăng-già-lê là sai. Ở đây gọi là chung là Đại y, hoặc
sáu mười điều, hoặc chín điều v.v… Nếu dựa theo
Luật Tứ Phật nói về
chín điều cho đến mười
chín điều. Nếu có quá số này, cũng nên cất giữ,
có chỗ nói không nên
cất giữ, văn luật cũng, không nhất định.

Luật Sư Thủ
nói: “cũng” là nên, là y cứ ở luật Tát-bà-đa, có
ba phẩm, cho đến hai mươi
lăm điều, gọi là thượng phẩm y.

Nay theo luậnnày nói: “Hoặc có bốn nói: Y cứ nhiều nhất là
sáu mươi điều.
Xét trong luật, luận của
Năm Bộ, thì chưa thấy may y
có điều. Ít nhất là y
chín điều, các bộ đều thừa nhận”.

Sáu mươi điều. (Có người
giải thích, là
“Ca-sa mười lăm điều.

Mỗi điều đều có ba bức dài, một bức ngắn, nên thành mười lăm điều”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Hoặc nói thế này”
sáu mươi điều, hoặc lại được nhiều nhất là một trăm năm mươi điều. Hoặc cắt rọc thành hai
lớp. Hai y còn lại là
một lớp. Cũ thì nói là gấp nhiều lớp. Nếu là vật
phấn tảo thì nhiều, ít điều tùy ý.

Luật Thập Tụng nói: “Già lê mới; cũ bốn lớp, phải cắt, rọc bỏ bớt.
Đắp Đại y
này đi vào xóm và cung vua, hoặc được lên tòa giảng,
không được
phết dưới đất và lễ bái thầy, bậc tôn trưởng v.v…

Hoặc có Trung y, hoặc có hạ y.

Trung y, tức y bảy điều. Ở dưới Đại y và trên năm điều, gọi
là trung y. Ở đây hoặc
thọ trì làm y. Hoặc có y dư, y dư có hai: Hoặc
chưa thực hành thuyết
tịnh; hoặc đã tác, tịnh. Nếu lên thuyết giảng, lễ
Phật v.v… thì đắp Trung
y. Như lúc đi đường, làm việc v.v… thì đắp tiểu y.

Bát có nhiều
thứ, chủ yếu chì có hai:
1/ bát bằng sắt,
2/ Bát sành. Bát này gọi là ứng lượng khí. Nếu quá năm đường khâu lại thì không được thọ trì.

Theo Luận Tát-bà-đa v.v… Bát bậc
Thượng đựng ba đấu;
Bát bậc hạ đựng một đấu;
bát bậc trung, rất dễ hiểu. Đây là y theo đấu của đời Tần, Thứ năm,
giải thích trong uống ăn, nuốt, nếm: Vì sao bánh v.v… là ăn
sữa v.v… là uống?
Có thể nhai, gọi là nếm; không thể nhai, thì
gọi là nuốt. Vì thức ăn thật như bánh v.v… không thể nuốt, nên nhai,
nhấm, gọi là nếm. Hoặc
dù nói thế, nhưng nuốt hay nếm vẩn không khác.

Thứ sáu, là
trong giải thích chung bốn môn sau, Trước là hỏi
về bốn tướng, kể cả chánh tri, bốn tướng đó là:
thứ sáu, đi, đứng, ngồi, nằm.

Thứ bảy, là thức giấc. Thứ tám là im lặng. Thứ chín là giải
thích về giấc ngủ uể oải.

Trong phần đáp, trước giải thích về tướng; sau giải tích về chánh tri. Cũng có bốn trường hợp
trước sau.
Trong giải thích về bốn tướng,
đồ trải ngồi nào có
khác với Ni Sư đàn?

Luận sư Cảnh
nói: “ Ni-sư-đàn là tọa cụ. Vì sợ bẩn tấm giạ
lớn, nên trải một tấm
vải lên trên giạ để nằm, gọi là đồ trải”.
Thứ ba nói về chín chánh tri trong thứ
lớp trước, sau, trước hỏi,
sau giải thích. Trong giải thích có chín:

1/ Nói về qua lại, trong đó có bốn: a- Giải thích qua lại b- Giải thíchvề chỗ nên đi, không nên đi. c- Giải thích về
thời gian thích hợp,

Giải thích việc nên làm.

2/ “Lại, đối với đã đi v.v…” Trở xuống, là thứ hai, giải thích về thấy xem chỉ phân tích về chủ thể thấy xem nên, không nên.
Hai trường hợp sau, vì có thể y cứ theo giải thích trước, nên lược qua.
3/ Không giải thích. Bảy thứ khác, so với đây. “không nên
lay động thân v.v… “
Trở xuống, là giải thích thứ ba về sự co duổi.
Những thứ này, như trong
chúng học của luật nói.
4/ “Không nên mở nút v.v…” Trở xuống, là thứ tư, giải thích về mang y bát,
không nên mở nút v.v… : Nghóa là không nên không cài nút lại.
Pháp sư
Huyền Trang nói: “hạ y có nút cài, không nên mở ra,
nên buộc lại. Y không
cắt, không xả, y không rách nát”.
Không như vòi voi:
Luận sư Cảnh v.v…
Giải thích:”
Góc Ca Sa rủ xuống, gọi là như
vòi voi, tức đây là đắp y, xếp y, không rủ ngược
trở xuống, mà cuốn lên
trên, gọi là đầu rồng, hoặc đùn lại ở cổ tay, gọi
là như nắm hạt đậu.”

Pháp sư Thái
lại giải thích. “Phòng bông lúa trong cây Đa La,
ở trong cây phát ra góc
Ca-Sa, y mở ra, đều không nên”.

Pháp sư Khuy
Cơ lại giải thích “Dù đắp trên bắp vế, không
được góc y cao như đầu
rồng. Không được cuộn nhầu Ca-sa lại, vắt ở
khuỷu tay trông như viên đậu”.

Luật sư Đạo
Tuyên nói: “Góc y dưới rủ xuống, trông như cây
Đa- la; góc trên rủ
xuống, gọi là như vòi voi.
5/ “Lại nên thứ lớp thọ dụng thức uống ăn v.v…” trở
xuống thứ năm, là giải thích về thứ
lớp uống, nuốt, nếm. Cũng như thiên
chúng học trong luật nói.

6/ “Từ câu: “ Nhà thí chủ v.v… Trở xuống, là phần thứ sáu, giải thích về cử chỉ đi, đứng, ngồi, nằm.
7/ “Về ban ngày v.v…” trở xuống, là phần thứ bảy, giải thích về thức giấc.
8/ “Hoặc nói năng, bàn bạc v.v…” trở xuống là phần thứ tám, giải thích về sự im lặng. Trong đây, Chân như, Pháp giới rất là sâu xa.
Tự “Hai không” còn lại và Pháp nhân duyên của các duyên khởi gọi
là giống với rất sâu sắc.

9/ “Lại, đối với phần vi nóng v.v…” trở xuống là phần thứ chín, giải thích về sự ngủ nghỉ nhọc mệt.
Trong thứ tư,
gồm thâu thứ chín làm hai, văn chia làm ba:
1/ Kết trước, khởi sau.
2/ Giải thích về trụ trong chánh tri .
3/ “Phải biết trong đây v.v…” trở xuống, là nói gồm thâu chín làm hai. Nhưng trong đây nói rằng: “Như thế, gọi là trụ trong chánh tri theo thứ lớp trước
sau”, nghóa là sắp khởi sau, kết lời trước, cũng có thể
là câu kết thuộc về
trong môn Thứ đệ ở trước. Lại, đối với
phẩm thiện, ở trước chưa thú nhập, cho Đến
“Như thế gọi là trụ trong chánh niệm “, nghóa là trong đây, ý nói là khi chưa
thành xong, gọi là chánh
tri; thành xong trở đi, gọi là trụ trong chánh tri.
Trong gồm thâu chín làm hai, hai pháp đi, đứng gồm thâu
pháp môn ở trước.
Pháp gồm thâu này chẳng phải đi đứng ở trước, nghóa
là việc đi, đứng, gọi là hành, chẳng phải đứng đi, gọi là hành, chỗ đứng
gọi là đứng. Không
phải ở trước nói là trụ, nên được thuộc về pháp.

Không có trở
ngại, trong nghóa giản lược, gồm có ba:
1/ Trước kết, sau hỏi.
2/ Chính giải thích.
3/ Kết. Trong giải thích, đầu tiên chia làm ba môn; sau là gạn riêng, giải thích.

Giải thích gạn có ba:

1/ Giải thích về nghiệp đi, tức năm thức trước trong chín thứ.
2/ Giải thích về nghiệp đứng, cũng có năm thứ: a/ Thân nghiệp,
tức là đi, đứng, ngồi thứ sáu. b/ Ngữ nghiệp, tức là ngữ thứ tám.
c/ Ý nghiệp, tức là nằm
thứ sáu, im lặng thứ tám, giải lao, ngủ

nghỉ thứ chín.

d/ Nghiệp ban ngày.

đ/ Nghiệp ban
đêm. Hai nghiệp này chính là hai nghiệp thân,
ngữ của nghiệp đêm,
nghiệp ngày trong trung lập thức giấc thứ bảy.
Ở đây nói: “hoặc nằm hoặc im lặng, gọi là ý nghiệp lúc
đứng, nghóa là nằm
trong đây lẽ ra ở trong thân nghiệp, vì khi nằm, vì tư duy tưởng
ánh sáng, nên gọi là ý nghiệp, chứ chẳng phải nằm là ý.
Lại, nếu người nằm thì
lời nói này chỉ rõ nghiệp đêm lúc đứng. Lại lấy
nằm trong đi, đứng, ngồi, nằm
thứ sáu, cũng là nghiệp đêm thứ năm trong năm
nghiệp đứng. Nằm ở đây ở trước nhập thuộc về
nghiệp đêm, là
một pháp có hai tác dụng.

3/ Giải thích về nghiệp đi, đứng chánh tri có bốn. Trong đây theo Luận sư Cảnh giải thích:

a/ Chánh niệm
không buông lung. b/ Nên làm thì làm.

c/ Hiện tại không có tội.
d/ Ở đời
đương lai cũng không có tội.

Nếu theo Pháp
sư Cơ giải thích thì ở sau hiện tại sẽ không có
tội là thứ ba, là được
chưa được nhóm hợp tư lương là thứ tư.

<類></類>

DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 6 (Phần Cuối)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 25</詞>

Tư lương của hai đạo thế gian, xuất thế gian có mười bốn pháp.
Từ thứ chín ở dưới
giải thích về tánh của bạn lành, trong đó, trước là
giải thích rộng; kế là
lược, sau là kết.

Trong giải thích rộng lại có hai:
1/ Nói về bạn lành có đủ tám chi.
2/ Nói do có
tám chi, nên thành tựu năm việc thiện.

Trong phần trước, đầu tiên, là nêu tám chi; sau, là giải
thích theo thứ lớp.

Giải thích trong học rộng đầy đủ, khéo léo thọ trì chung cho
ngữ nghiệp, ý nghiệp.

Nói giỏi, thông suốt, nhạy bén. Nghóa là ngữ nghiệp tự tại, ý
khéo tầm tư, thấy thiện,
thông suốt, nói về ý nghiệp tự tại.

Trong giải thích về đối tượng chứng, có bảy:
Chứng đầu tiên có hai
mươi tưởng. Xét luận Trí Độ có mười tưởng và
chín tưởng: từ tưởng vô thường, cho đến tưởng bất tịnh, là gọi
là mười tưởng. Từ tưởng
màu xanh, bầm, cho đến quán
sát tưởng
trống không,
là gọi là chín tưởng.
Như thế tổng hợp có mười chín tưởng.
Lấy pháp nào làm thể? (Như
Ngài Tuệ Viễn nói: “Tưởng của
chín tưởng làm thể, thì
chỉ “duyên” cõi Dục, tuệ của mười tưởng làm thể
thì duyên chung các pháp”. Nay, giải thích mười chín tưởng đều lấy tuệ làm thể, hoặc gồm giúp
sức và niệm,
tưởng v.v…, nên giải thích mười tưởng trong luận
kia, nói hoặc trí, hoặc
niệm, hoặc tưởng. Người kia lại hỏi: “Hai tưởng
này có khác gì nhau không?”
Đáp: “Chín
tưởng bị ngăn che chưa được thiền định, bị dâm
dục che lấp. Mười tưởng,
chủ thể trừ diệt ba độc tâm dục v.v… Chín tưởng như trói buộc giặc, mười tưởng như chém giặc.
Chín tưởng là
sơ học, gọi là nhân;
mười tưởng cuối cùng thành tựu quả.

Trong đây, trước là phân tích
sự khác nhau của mười tưởng có bốn:

1/ Phân tích về tưởng khác nhau: Tưởng vô thường, khổ, vô ngã, tưởng không đáng vui.

Quán có hai thứ: Quán chung, và quán riêng. Trước quán
chung; trong đây quán
riêng. Quán riêng có hai:
a/ Quán pháp.

b/ Quán hữu tình.
Trước là quở trách pháp quán tất cả. Nay trong đây quán tội
ác của quán hữu tình không đồng.
2/ Tưởng chết khác với vô thường, việc này có hai nghóa: a)- Quán các hành sau cùng vô thường, gọi là
tưởng chết; quán
sát các hành sát na vô
thường, gọi là tưởng vô thường.

b)- Quán chấp
thọ đâu gọi là tưởng chết? Quán tưởng các
hành, gọi là tưởng vô thường.

3/ Phân tích về Bất tịnh, khác với tưởng nhàm chán thức ăn: bất tịnh thì chữa trị tâm tham sân; còn nhàm chán thức ăn, đối trị bệnh tham ăn.
4/ Nói về đoạn ly biệt. Theo Luận Trí Độ giải thích có ba nghóa:
1/ Dứt trừ ba độc, gọi là tưởng đoạn; vì
dứt trừ nhân đường ác, lìa
ái, gọi là
ly, vì lìa nhân người, trời. Khổ hết, gọi là
diệt, vì diệt quả của năm đường.
2/ Tu bốn thiện căn, lìa phiền não, gọi là ly. Tu đạo vô lậu, dứt trừ phiền não, gọi
là đoạn. Lúc nhập Niết-bàn, dứt hết các khổ,
gọi là diệt.
3/ Dứt trừ
phiền não được Hữu Dư diệt, gọi là đoạn. Được vô
dư diệt, dứt hết mọi
đau khổ, gọi là diệt, hai phương tiện này gọi là Ly” Hỏi:
“Tưởng vô thường, khổ, vô ngã với trí vô lậu đều có;
bốn tưởng nhàm chán
thức ăn v.v… đều có với tuệ hữu lậu, vì sao trước
thì tưởng vô thường
v.v… sau nhàm chán cái ăn v.v… ?” Đáp: “Vì, ba tưởng vô thường v.v… ở nơi kiến đạo phá trừ tà
kiến v.v… mà chứng được
quả vị Thánh; còn bốn tưởng nhàm chán thức
ăn v.v… ở tu đạo vì
lìa hẳn các phiền não dâm dục v.v… Nhưng, chính ba tưởng đầu tiên chỉ bày bốn tưởng trong
Kiến đạo, biểu dương
sáng tỏ tu đạo; ba tưởng
sau phô bày đạo vô học.
Luận Trí Độ kia lại nói là
tưởng vô thường thông
qua lậu, vô lậu, chính là được tưởng vô thường là
vô lậu; còn Sơ học vô
thường là hữu lậu. Nếu vô lậu ở chín địa; hữu lậu ở
mười một
địa, cho đến ba tưởng sau là hữu lậu, vô lậu,
nên thuộc trong tất cả địa.
Tiếp theo,
hiện bày chín tưởng: Đối tượng Xúc có hai:
1/ Yêu bản thân mình, quán bất tịnh đối trị.
2/ Yêu thân người khác, dùng chín tưởng để đối trị. Ở đây có bốn
thứ:
kia.
a/ Oai nghi,
dục ái, cử chỉ đi, đứng, nói năng v.v… của
người kia. b/ Dục ái hiển sắc, là những màu sắc
xanh, vàng, đỏ, trắng v.v…
c/ Dục ái
xứ sở, là xứ sở của thân, mắt, tai v.v… của người kia.
d/ Dục ái
của sự va chạm vi tế, những cảm xúc tế nhị, trơn láng,

mềm mại
v.v… của người kia, như đã nói trong kinh Niết-bàn v.v…

Ba tưởng xanh, bầm, máu mũ mục nát thành bùn, chữa trị bệnh tham thứ hai. Ba tưởng chấp nối tónh,
động mạch, nuốt, ăn, lìa tan, trị tham thứ ba. Một tưởng móc xương trị tham thứ tư. Một tưởng
quán không, trị tham thứ nhất.

Luận Trí Độ y cứ theo kinh nói về bốn thứ tham, để chia làm bảy nhiễm:
1/ Ưa tiến tới, dừng
lại.
2/ Yêu lời ăn tiếng nói.
3/ Chấp mắc về hình sắc.
4/ Chấp mắc về hình dáng, sắc đẹp.
5/ Chấp mắc về cảm xúc tế nhị.
6/Chấp mắc chung năm thứ trước.
7/ Chấp mắc ở tướng người, nam, nữ yêu nhau. Hai ái sau, do
chín tưởng đối trị chung.

Nhưng, vì chín
tưởng này nhận lấy tánh tướng, nên “duyên”
thân cõi Dục. Phần ít
chứng nề sũng v.v… trong thân niệm xứ, đều thuộc
về đối tượng trong hai
định đầu của cõi Dục. Tưởng tượng về xương
thuộc về đối tượng của ba căn bản định cõi
Dục, trừ định thứ ba vì tưởng lạc nhiều.

Hỏi: “Đã có mười, thì chín thuộc về chín, còn mười là chín
thuộc về mười rồi?”
Đáp: “Theo
Luận Trí Độ có ba thuyết:
1/ “Tưởng Bất tịnh trong mười gồm thâu đủ chín tưởng”.
2/ “Ba thứ tưởng Bất tịnh, nhàm chán cái ăn và không thể vui gồm đủ chín”.
3/ “Tưởng, quán gồm thâu chung cả mười tưởng”. Nay, Luận Du-già này dùng mười chín tưởng để
giải thích, lại thêm tưởng tai họa lỗi lần thành hai mươi.
1/ Việc khai, hợp không đồng ý Luận chủ có khác:
2-Chứng tám định;
3- Chứng bốn đẳng;
4- Chứng ba quả;
5- Chứng năm Thông. Không nói quả thứ tư và lậu tận thông, là vì tồn tại hoặc vì thành tựu trong A-la-hán, nên mới không nói trước.
6- Chứng tám giải thoát;
7- Chứng ba thần biến:
1/ Thần biến thần lực, tức thần
thông luân, với các thứ
chuyển biến, khiến người quy phục.
2/ Thần biến ký thuyết, tức ký tâm luân, là tha tâm thông, ghi nhận tâm niệm thiện, ác của người, làm cho họ trở về với chánh tín.
3/ Thần biến giáo đạo, tức thuyết pháp luân, là Lậu tận thông. Nói pháp lậu hết, giáo hóa dẫn dắt chúng sinh, giúp cho họ chứng được
lậu tận. Cũng gọi là ba nghiệp thị hiện:
a/ Thị hiện
sự không tư duy bàn luận của thần lực, xoay
tà về chánh.

b/ Thị hiện
nhận thức được căn cơ mà nội tâm của người khác
đã nghó đến việc tu thiện.
c/ Bảo cho người khác biết rằng chính mình lậu đã hết, diệt
chướng, Niết-bàn không
dời đổi bản tòa, thì liền ngộ nhập ngay.

Giải thích ngữ đầy đủ viên mãn, nói về ngữ không có
sở y
của tám ngữ, nghóa là
không vì mưu toan việc cầu danh, lợi v.v… mà
phát ngữ nói pháp.
Từ đây trở xuống, là phần hai, do đủ tám chi, có thể làm năm
việc, trong đó, trước là nêu năm danh hiệu; kế là giải thích về năm danh
hiệu đó; sau là kết.

Trước là trong giải thích về việc can ngăn, nêu tội, người phạm giới, trái phạm hai trăm năm mươi giới v.v… Vi phạm quỷ tắc.
Nghóa là phạm các quỷ tắc khác chung lẫn nhau của đại chúng. Người có
năm đức kia do ba căn,
nên có khả năng can ngăn, nêu tội.
Nói năm đức.
Tức trong đây nói:
1/ Đủ chân thật.
2/ Hợp thới, đúng lúc.
3/ Đem lại nhiều lợi ích.
4/ Mềm mỏng.
5/ Bạn lành, gọi là tâm từ. Ba căn, tức là thấy, nghe, nghi.
Lúcngăn cấm khởi ác, khiến
không khởi, nên gọi là
can ngăn. Bày tỏ việc xấu ác của mình đã làm, để
cho ăn năn chừa bỏ, nên gọi là “cử”.

Thứ hai, trong
giải thích về sự nhớ nghó. Trước hết, nêu ba
nghóa; kế là giải thích, sau, là kết.

Giải thích, có ba:
Thứ ba, trong niệm khiến nhớ nghó về
nghóa đầu tiên, khiến
người kia nhớ lại nghóa văn đã quên. Sau, “Lại, nếu
có thiện” trở xuống,
là khiến cho người kia nhớ nghó về nghóa lợi tu
thiện. Người này đã từng tu điều thiện, vì trải
qua thời gian khá lâu nên quên mất, hoặc khiến họ nhớ lại. Người này biết
sống lâu, tất nhiên, phải
dẫn phạm hạnh và nghóa
lợi khác, cho nên, khiến họ nhớ lại.

Thứ ba, trong
giáo hóa truyền trao, trước là nói chung; kế là
giải thích riêng, sau, khuyến khích.

Trong phần giải thích riêng có ba:
1/ Nói về ngôn luận khuyến tu năm phần pháp thân.
2/ Nói về ngôn luận giáo hóa, truyền trao tiểu dục hỷ túc.
3/ Ngôn luận khuyên chứng lìa dục hẳn, được vắng lặng.
4/ Quán tạp nhiễm của pháp ác tổn giảm, duyên tánh, duyên
khởi mà có ngôn luận.
Duyên tánh là nhân; duyên khởi là quả.

Thứ tư, trong
dạy răn, trước là trị người có trái phạm, khiến
điều phục họ.
Hai là, đã điều phục họ xong, giúp họ được lợi dưỡng,
gom lại nhiếp thọ. Về
sau, giải thích danh nghóa đối với điều thiện nên làm, để
cho hiệnhành. Đối với việc ác không nên làm, khiến cho
không hiện hành. Đối
với nhiều chất chứa tập ác thì khuyên họ nên từ bỏ,
và người không gom góp
học tập điều thiện thì khuyến khích họ nên
thực hành.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Giải thích về
sự giáo hóa,
truyền trao,
dạy răn ở đây, thường
khác với chỗ khác, nghóa là bốn nghiệp truyền trao giáo hóa ở đây là nói chung, còn chỗ khác thì nói riêng.
Bốn nghiệp giáo hóa, truyền
trao đều không trái nhau”.

Thứ năm, trong khéo nói
chánh pháp, trước nói pháp thế gian, nói về pháp tu thí, giới của thế gian, để cho họ lìa đường ác, được
sinh
người cõi trời, gọi
là việc thực hành đầu tiên. Đối với năm dục, chỉ rõ tai
hại lỗi lầm, giúp chúng
sinh lìa nhiễm, chấp mắc nên nói thí luận. Đối
với cõi ác kia, vì muốn
cho chúng xuất ly, nên nói giới luận. Vì muốn cho chúng thoát ly cõi dưới, gá
sinh tịnh
thiên trên, nên nói
Luận tu định sinh thiên,

Trong hai thuyết
pháp xuất thế, đầu tiên, là nói về Luận Tứ
Đế; hai là nói về ý
nói, vì duyên cớ thành thục các hữu tình, nghóa là thành bay
phương tiện. Đối với người được
thanh tịnh, giúp họ
chứng quả Thánh.
Khiến cho chánh pháp được tồn tại lâu dài. Nghóa là hoặc
giáo hóa, hoặc chứng
ngộ, truyền đăng bất diệt.
Do hai nghóa này, nên nói rộng các pháp tương ưng, giúp
sức v.v… Trong đây
Luận sư
Cảnh nói: “Giáo Pháp Tứ Đế tương ưng với lý.
Giáo giúp đở hạnh, gọi
là trợ bạn. Tượng giáo lại thuận theo diệt Đế thanh tịnh, gọi là thuận với
sự
trong sáng, vì hợp với căn cơ, đem lại lợi
ích cho chúng sinh, nên có
công dụng tương xứng”.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Tương ưng, nghóa là tương ứng với lý,
tức “duyên”
Như Trí. Trợ bạn, nghóa là tâm,tâm pháp đồng thời.
Thuận theo, tức trí gia
hạnh hữu lậu, vì thuận theo chánh trí. Trong sáng
phân biệt với lời vẫn
đục, rối loạn. Có dụng, nghóa là được Niết-bàn.
Tương xứng, nghóa là lời
nói không trái nhau, nên thuận với danh, cú v.v…
mà có lời nói. Lại,
ngôn luận này phát ra hợp thời, nghóa là hợp thời cơ.

Sự ân cần,
trân trọng, xoay vần nôi tiếp nhau đều có, nghóa là khi muốn (định) nói pháp, phải để ý đến việc phục vụ lợi ích cho người, nên gọi là ân cần
trân trọng. Trước nói
phương tiện,
sau nói căn bản, nên gọi là lần lượt.
Vì giải thích pháp nghóa , tất nhiên,
cần nhất là lời lẽ câu văn phải liên đới nối nhau,
nên nói rằng ngữ nối tiếp nhau, tất
sẽ thể hội
với nghóa, nên gọi là “đều có”.
Như thế mới có thể đem lại cho thính giả kia niềm hân hoan, vui vẻ, thậm chí cùng làm cho họ vui mừng, mạnh mẽ hơn lên, không bị
quở trách, xua đuổi.
Dưới đây nói bốn thứ không có lỗi:

“Do người kia đã thành thục tám chi như thế v.v…” trở xuống,
là kết luận, do tám chi,
nên được tốt lành, có thể nói lời can ngăn
người khác v.v…”

Pháp sư
Khuy Cơ cũng nói: “Do thành thục tám chi như thế”, nghóa là chính lại là ngôn luận này phát ra hợp thời trở xuống,
hoặc theo cách giải thích đầu tiên ở trước là tám giỏi hay nêu can ngăn.

Trong nghóa giản lược, đầu tiên, là trước kết, sau hỏi; kế là
giải thích; sau kết.

Trong giải thích có bốn nghóa:
1/ Ưa vì lợi ích an vui.
2/ Nói về lợi, lạc lìa điên đảo.
3/ Nói về phương tiện tốt lành, khéo léo lợi lạc, có thể khiến chúng sinh chứa nhóm, dẫn phát công đức.
4/ Nói về lợi ích yên vui là tánh ưa thích phát siêng năng tinh tấn. Thứ mười, trong nghe
chánh pháp, trước, giải thích về
chánh pháp;

sau, giải thích về sự lắng nghe.

Trong phần trước,
1/ Nêu chung;
2/ Giải thích riêng; sau là tổng kết. Chánh só, nghóa là bốn hướng; chánh chí nghóa là bốn quả. Đức
Phật và đệ tử, gọi là chung là Chánh Thiện Trương Phu.
Y cứ trong giải
thích riêng, trước là: giải thích mười hai phần
giáo; thứ hai, do ba tạng
gồm thâu mười hai.
Đầu tiên
giải thích Khế kinh, văn có ba:
1/ Nói đức Thế tôn tùy căn cơ, nói tản mát, trong đó, trước là nói về năm uẩn, mười hai xứ, mười hai duyên khởi; bốn cách ăn, Bốn
Đế; mười tám giới ngữ.
2/ Ngài nói về ngữ của ba thừa, tiếp theo nói về ngữ của phẩm Đạo.
3/ Sau, nói về ngữ phương tiện nhập Thánh Bất tịnh, tức niệm v.v… Ở đây có hai giải thích:

1/ “Bất tịnh, sổ tức là nói năm pháp quán dừng tâm. Niệm,
nghóa là nói ngữ niệm
chung riêng. Các người học chứng tịnh, là nói bốn
ngữ tịnh Bất hoại”.

2/ “Bất tịnh, nghóa là quán Bất tịnh. Tức niệm, nghóa là Trì tức Niệm. Các học là ba học. Ngoài ra như trước đã nói.
Kế là nói về pháp
Kiết tập, nghóa là An bố kiết tập, tuyết minh rộng về
duyên khởi.
Như Tập Tạng Truyện v.v…
Sau là giải thích
về danh từ Khế kinh. Đại
khái có hai nghóa:

a/ Xuyên suốt
v.v… tức nghóa kết tràng hoa.
b/ Nghóa dẫn lợi v.v… tức là nghóa
xuất sinh.
Tạp Tâm nói có
năm nghóa, Luận Minh liễu
nói có bảy nghóa. (Giải thích rộng như hai Luận đó).
2/ Ứng bài Tụng. Nghóa là Đức Phật nói kinh được phân nữa, hoặc sau cùng, vì người Đến sau, nói lại bằng Già-đà, Ta vì người độn căn, nghe nói văn xuôi
cũng chưa rõ nghóa. Hoặc đến lúc nữa chừng,
hoặc sau cùng, nói lại Già-đà”.

Ngài Tam Tạng nói: “Về Văn xuôi, Đức Phật nói lược chưa
rõ ràng, gọi là nghóa
chưa rõ, cho nên ở khoảng giữa hoặc sau cùng,
Ngài nói lại bằng
Già-đà để cho rõ ràng hơn, nên nói rằng: “Hoặc lại giảng nói nghóa
kinh chưa rõ, cũng chưa nói về cốt yếu, vì người
đến sau,
hoặc vì độn căn, mới nói lại”.

Pháp sư Thái
nói: “Ưng bài Tụng có ba:
1/ Khoảng giữa của nghóa đã nói, nên dùng kệ, để bài Tụng lại
nghóa trên.
2/ Đối với nghóa đã nói, sau cùng, bài Tụng lại nghóa trước.
3/ Bài Tụng và văn xuôi trong các kinh, vì kinh chưa rõ nghóa, phải phân biệt lại, nên gọi là ứng tụng.”

Pháp sư Khuy
Cơ thuật lại lời ngài Tam Tạng: “Chẳng phải
kinh chưa rõ, nghóa là
thính giả chưa nghe rõ, đây là nghe của chưa.”

Thứ ba, là ký biệt v.v… nghóa là ghi nhận mạng đã qua và
sẽ đến của đệ tử,
gồm nói rõ về việc thọ ký Niết-bàn, đều gọi là ký
biệt. Hoặc là văn xuôi
tùy nói nghóa của pháp nào, tức rõ ràng, cũng
gọi là ký biệt.

Thứ tư, phúng bài Tụng v.v… nghóa là chẳng phải văn xuôi
nói thẳng, chỉ dùng lời
lẽ mầu nhiệm, khéo léo, điều hòa kết hợp âm
vận với câu, hoặc đặt
hai câu cho đến phúng bài Tụng sáu câu v.v… để nói pháp, là không bài Tụng lại bài
Tụng Già-đà, không đồng với bài
Tụng Thất-lộ-Ca, bất
luận có nghóa hay không có nghóa, chỉ đủ ba mươi
hai chữ dùng làm một
bài tụng, là phương pháp luận số của kinh.”

Thứ năm, tự nói: nghóa là không có
người thỉnh. Vì muốn
cho chánh pháp tồn tại
lâu dài, nên không thỉnh mà vẫn nói, như pháp
gồm thâu bài Tụng v.v…

Thứ sáu, là
nhân duyên. Nhân thỉnh mà nói, tức tất cả kinh,
luật, phải có người
thỉnh mới nói, đều gọi là kinh Nhân duyên. Nói: “Và có các
Tỳ-nại-da v.v…” Nghóa là mười hai năm về
trước, đại chúng chưa
có ai phạm, chỉ dạy răn đại khái. Sau mười hai năm, do đại chúng có phạm, nên mới nói rộng về giới kinh, gọi là
kinh Nhân Duyên.

Thứ bảy, là thí dụ: dẫn pháp cạn để so sánh với với pháp
sâu
để giúp cho chúng sinh
được tỏ ngộ, gọi là kinh Thí dụ.

Thứ tám, là
Bản sự v.v… Nghóa là nói chung về nhân. Địa của
Đức Thế tôn,
sự kiện mà Ngài đã từng trải qua khi chưa phát tâm.
Và những sự việc đời
trước của chúng sinh khác, gọi là Bản sự.

Thứ chín, là
Bản sinh. Đây là nói về nhân địa của đức
Thế tôn, kể từ khi mới phát tâm, khởi
sự tu hành đến nay, đã từng dấn thân
trong chết sống, thực
hành những công hạnh khó làm v.v… gọi là Bản sinh.

Thứ mười, là
Phương Quảng: Nghóa là kinh này chỉ nói về
sự
kiện chứng đắc Bồ-đề
của tất cả Bồ-tát. Gọi là Phương Quảng.

Thứ mười một, là pháp Hy hữu. Nghóa là nói về tất cả công
của Đức Phật và bảy
chúng, hoặc cộng, bất cộng, vì vượt hơn những pháp khác, nên gọi là pháp hy hữu. Nếu bảy chúng kia vì mong
cầu Niết-bàn,
dứt ác, tu thiện, được
sinh công đức, cảm
gần người, trời, đồng với
phần pháp khác, nên gọi là “cộng”. Do đây vì xa cách,
Niết-bàn xuất
thế, nên gọi là “bất
cộng”. Do bất cộng, nên vượt hơn công đức của
ngoại đạo khác. Dù chiêu cảm
chung người, Trời, nhưng vì vượt
hơn trong người, trời, nên gọi là vượt hơn các thế gian biết nghóa vượt hơn.
Tất cả ng trí đều đồng ý thừa nhận là phước vó đại thật là mầu nhiệm ít có.
Chử “đẳng” ở đây là gồm thâu những chỗ khác đã nói: “Con Thanh ngưu
(bò xanh) đi trong bát sành
mà không va chạm nhau, chó trắng nghe
pháp; khỉ dâng mật v.v…”
gọi là pháp ít có.
Thức-Xoa-Ma-Na,
Hán dịch nói là Chánh học, vì học sáu pháp.
Mười hai
Luận nghị. Nghóa là nghiên cứu về
nghóa kinh, giảng
nói rộng về cương yếu của tông.
Ma-đát-lý-ca,
Hán dịch Bản mẫu, lấy trong phần thuộc tạng thứ hai. Nay văn này nói là mười phần
thuộc Tố-Đát-Lãm; nhân
duyên thuộc tạng
Tì-nại-Da; luận nghị thuộc về tạng A-tỳ-đạt-ma.
Ở đây nói
rằng nhân duyên thuộc về tạng thứ hai, nghóa là y
cứ theo nhân duyên đã nói ở trên.

Nghóa trước nên thuộc về ba
Tạng chung. Nay y cứ theo nghóa
sau, chỉ thuộc về Tì-Nại-Da.

Quyển hai mươi mốt chép: “Chư Phật vì thương xót
các Thanh văn, nên dựa vào bốn
Thánh Đế, nói rộng
về Khổ, Tập, Diệt,
Đạo chân thật, vô lượng
giáo pháp, đó là Khế kinh, Ưng bài Tụng; Ký Biệt,
Phúng Bài Tụng; Tự Thuyết, Nhân Duyên; Phương
Quảng, Hy Pháp; Luận Nghị.”

Quyển ba mươi
tám chép: “Nói là phần Phương Quảng, chỉ
cho tạng Bồ-tát; các
phần còn lại, có tạng Thanh văn”.

Quyển tám mươi lăm chép: “Trong mười hai phần giáo, trừ
phần Phương Quảng, các phần còn lại, được gọi là
Khế kinh tương ưng
với Thanh văn.
Phần Phương Quảng, gọi là
Khế kinh tương ưng với Đại thừa.”

Kinh Niết-bàn
quyển ba chép: “Người giữ gìn Đại thừa, là người thọ trì chín bộ. Người ấy tự nói: “Chỉ không có
Nhân duyên; Thí dụ, Luận nghị”.

Pháp Hoa quyển
thứ nhất nói: “Thanh văn có chín bộ, chỉ
không có Phương Quảng;
Tự thuyết và Ký biệt, Đối pháp nói: Khế kinh,
Ứng Tụng, Ký biệt Phúng
tụng, và tự thuyết, năm pháp này thuộc tạng
Tố- Đát-Lãm trong tạng Thanh văn .
Duyên khởi; Thí dụ, Bản sự
và Bản sinh, bốn pháp này, đều thuộc về quyến thuộc của tạng
Tỳ-nại-da trong hai tạng.
Duyên khởi là chính, ba pháp còn lại là quyến thuộc.

Phương Quảng, pháp
Hy hữu, hai pháp này thuộc về tạng
Tố-Đát- lãm trong tạng Bồ-tát .
Còn Luận nghị thuộc tạng
A-tỳ-đạt-ma trong
hai tạng Thanh văn, Bồ-tát”.

Hỏi: “Vì sao
các giáo không đồng?”
Đáp: “Đối
với thật Đại, Tiểu thừa đều đủ mười hai, dựa vào
xứ như thế và hai mươi
mốt, ba mươi tám Thanh văn, Bồ-tát đều đủ mười hai. Tám mươi lăm
Bồ-tát chỉ có
Phương Quảng; Thanh văn
có mười một.
Nghóa là Phật, Bồ-tát đã có mười một phần khác, đều là
phần đem lại lợi ích
rộng rãi cho hữu tình. Và ý sâu, pháp rộng, đều là
nghóa văn rộng rãi. Vì
đủ ba nghóa này nên đều gọi là Phương Quảng.
Chẳng phải trừ mười một phần còn lại, vì Thanh
văn không có ba nghóa
trước, nên chỉ có mười
một, không có Phương Quảng. Nếu y cứ về mặt lý thì chính văn của
Phương Quảng đa
số gọi là cộng, nên Thanh văn cũng
có Phương Quảng, như
quyển hai mươi mốt nói. Kinh Niết-bàn quyển
ba chép: “Bồ-tát không
có nhân duyên, Thí dụ, Luận nghị, vì Bồ-tát phần nhiều từ xưa đến nay không có phạm, nên không có nhân duyên
chế giới. Lại, phần
nhiều đức Như lai thường vì nói pháp, không cần nhân duyên
khuyến thỉnh; phần nhiều những người nghe pháp đều tỏ
ngộ, hiểu biết, nên
không nhọc công thí dụ. Phần nhiều hay thể ngộ lý
sâu sắc, nên không cần
nhờ Đức Như lai bàn luận, phân biệt. Cho nên
nói Đại thừa không có ba bộ này.

Pháp Hoa nói: “Sở dó Thanh văn không có ba bộ này, là vì
họ không có khả năng
đem lại lợi ích rộng cho hữu tình, và vì ý hẹp
hòi, nên không có Phương
Quảng. Hơn nữa, do căn cơ kém cỏi, phần
nhiều đức Như lai đợi
thỉnh mới nói, nên không có tự thuyết. Dù có ghi
nhận riêng những việc
thuộc đời đương lai của đệ tử, nhưng chẳng phải như Đại thừa nói rộng về
sự kiện thọ ký”.Luận Đối
Pháp nói: “Tạng Bồ- tát trừ năm phần đầu, chỉ có bảy phần còn lại. Thanh văn trừ
Phương Quảng và pháp Hy
hữu, có mười phần còn lại, vì Phương Quảng với
lý sâu, đem lại lợi ích
rộng lớn cho hữu tình.

Về sự khác nhau của pháp
Hy hữu, khó tư duy vì tương ưng với oai đức rộng lớn hơn hết, nên chính là thuộc
tạng Bồ-tát, chứ chẳng
phải tạng Thanh văn. Dù
trong tạng Bồ-tát, cũng có năm phần đầu như
khế kinh v.v… nhưng đều thuộc về pháp hy hữu của
Phương Quảng,
nên không nói tên riêng.” Hỏi:
Luận sớ mà phàm phu đã
soạn có thuộc về kinh luận
nghị này không?”

Giải thích: “Luận này
Quyển tám mươi mốt chép:
“ở chỗ này,
đức Thế tôn tự phân
biệt rộng về thể tướng các pháp. Lại, ở nơi này, đệ
tử các bậc Thánh đã
thấy dấu ấn Đế, đối với điều mình đã chứng, không phân biệt thể, tướng của các pháp không có
trái ngược. Đã nói
rằng, người thấy dấu
ấn của Đế đã soạn ra, tức biết luận sớ mà
phàm phu đã soạn, đều chẳng phải thuộc về kinh Luận Nghị.”
Luận Đại
Trí Độ chép: “Luận mà phàm
phu soạn, cũng là
kinh luận Nghị.”

Thứ mười một, trong tư duy
chánh pháp, trước là hỏi, kế là
giải thích; sau là kết.

Trong giải thích có hai:

1/ Nói về xa lìa chỗ không nên tư duy.
2/ Nói về phần đầu, phần giữa chỗ nên tư duy. Chỗ không nên tư duy có sáu:

Vì thể của “ngã” là không, nên không nên tư duy.

Hữu tình giả lập, vì cũng không có chân thật, nên không
nên tư duy.

Như khí thế giới trong thế gian, đã được bố trí an
định như thế, như tánh của bốn đại “pháp nhó”
(tự nhiên) như thế, cũng không nên tư duy.

Quả nghiệp của hữu tình chỉ có Đức Phật mới biết.
Nghiệp lực trong mười lực của Đức
Phật rất sâu, vì chẳng phải cảnh (đối tượng) của
Thanh văn, nên không nên tư duy.

Cảnh giới thần thông được tónh lự phát ra, chứ chẳng phải cảnh
tư lương, vì thế, không nên tư duy.

Vì cảnh giới của
Chư Phật chẳng phải cảnh giới của
Thanh Văn, cho nên không nên tư duy.

Trong giải thích chỗ nên tư duy, trước giải thích sơ lược, sau giải thích rộng: Tự tướng,
cộng tướng : là lược nói có ba:

Lại như mười một tên khác trong
sắc uẩn là tự tướng. Đồng có ba nghóa đổi thay, hư hoại tức là cộng tướng (tướng chung)
(khái niệm).

Năm uẩn, đều khác nhau, gọi là tự tướng (tướng
riêng, cụ thể). Vì đồng có nghóa giản lược chung của chứa nhóm, nên gọi là
cộng tướng.

Tướng tánh của năm uẩn như
sắc v.v… đều khác, gọi là tự tướng.

Lý vô thường; Khổ, Không; Vô ngã đều đồng, gọi là cộng tướng.

Trong giải thích rộng, được chia làm ba:
1- Biện biệt chung về tư duy có hai môn.
2- “Đây là thế nào? Trở xuống, là giải thích rộng hai môn.
3- Tổng kết. Nếu tư duy của uẩn tương ưng với ngôn giáo: nghóa là chính
nói dùng hai môn để
quán sát năm uẩn. Nếu lại tư duy những điều đã
nói như trước, nghóa là
so với pháp khác đều dùng hai môn để
phân biệt quán sát.

Trong giải
thích rộng, trước, y cứ năm uẩn, để nói về hai môn.

Sau, so sánh với pháp khác.

Trong phần trước đầu tiên:
Dựa vào môn
toán số, quán tưởng năm uẩn, nêu lên khác
nhau của năm uẩn để làm
rõ số, tức môn toán kế.

Nói: “Hoặc là do đây” cho đến “xoay vần khác nhau …” nghóa là nếu
sắc uẩn có nhãn trong mười một có nhiều thứ, cho đến
sắc pháp
xứ, cũng chẳng phải một thứ v.v…

2/ Lấy hình tướng xứng lượng để quán năm uẩn, trong đó có ba: a/ Nêu lên bốn lý. b/ Giải thích. c/ Kết.

Trong giải thích gồm có ba:
1/ Nói về đạo lý quán đãi: gọi là phương tiện Đạo lý Du-già v.v… Như người quán đãi
tu Du-già này, vì biết rõ phương tiện, nên lập
làm đạo lý quán đãi,
gọi là phương tiện Du-già.
2/ Đạo lý của tác dụng. Nghóa là
sáu căn trong các uẩn có tác dụng chấp cảnh.
Sáu trần có tác dụng của cảnh hữu vi, cho đến pháp
là cảnh của ý, hoặc là
mười bảy giới khác là cảnh giới của ý, là đối
tượng hoạt động của ý.

So sánh như
thế, để giải thích tám thức đều từ nhân duyên
sinh.

Phân biệt rõ
về tác dụng của tự cảnh cũng thế.
3/ Đạo lý chứng thành. Rằng, do ba lượng, nên như thật quán xét:
a/ Dựa vào
Thánh quả để chứng uẩn vô thường, bởi vì thánh giáo
nói là uẩn
từ duyên sinh, đều là Vô thường.
b/ Dựa vào
hiện lượng để chứng minh uẩn là vô thường, do
dựa vào định, phát trí
khổ, vô thường, để chứng minh uẩn là vô thường.
c/ Do tỷ lượng này, xét nghiệm uẩn vô thường, như đối với
Số luận lập tiếng vô
thường, vì tư duyên tạo tác, cũng như điện v.v…

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Ở trước nói rằng lời bậc Thánh nói;
nay nói là Chí giáo, tức
giáo chí cực, do lý chí cực, bất luận nội giáo,
ngoại đạo, đều gọi là Chí giáo”.

Trước nói rằng lời Thánh nói thì không như thế.

Lời nói của bậc Thánh trong ba mươi hai thứ lời nói có mười
sáu, cần gì phải là lời Phật, gọi là
Thánh ngôn. Do trước đây chỉ nói
Bậc thánh, Phật, Bồ-tát
v.v… nay nói chí giáo, tức không có đối tượng
phân biệt về tướng.
4/ Đạo lý pháp nhó. Rằng, do bản tánh các pháp kia lẽ ra như thế v.v… Bản tánh nên như thế, nghóa là từ vô thỉ đến nay, tự tánh các
pháp lẽ ra như thế, không
đợi các duyên (không đối đãi với các duyên)
Đạo lý pháp tướng của
pháp tánh nên như thế.
Hoặc tức như thế; hoặc khác như thế, Nghóa là như bốn Đại
với tánh rắn chắc tức
là đất, cho đến tánh lay động tức là gió, gọi là
“tức” như thế. Chẳng
hạn như nói đất có khả năng gìn giữ, cho đến gió
hay bày ra v.v… Đây là
nói tác dụng của nghiệp khác với thể của bốn
Đại; gọi là “khác như thế”.
Như chỗ
của sắc, hình là đất, lắng trong là nước, ngọn lửa
bốc cháy cũng gọi là
lửa, sự va chạm nhẹ là gió. “Duyên” theo sắc
sở
tạo vốn chẳng phải bốn
đại, mà giả nói là bốn đại, gọi là “chẳng
phải như thế”. Do nhân gió tăng, tạo nên
sự va chạm nhẹ đó chẳng phải là
phong đại v.v…

Thứ mười hai, trong không có chướng, trước nêu chung cả
hai trong, ngoài đều không
có chướng. Sau nói rộng, trong đó có hai:

1/ Nói về chướng.
2/ Nói trái lại là không có chướng. Trong phần trước có ba: Đầu tiên, giải
thích rộng, kế là
sau là kết.

Trong phần giải
thích rộng, trước nói về, về chướng bên trong;
sau
nói về
chướng bên ngoài. Chướng bên trong có ba:
1/ Thiếu thốn tiền của, thêm đủ tham, sân, si.
2/ Do nghiệp
trước và do nhân bất bình đẳng trong hiện tại.
Phần nhiều là do các
bệnh tật triền miên.

3/ Nhiều sự nghiệp, với đủ các thứ vui chơi, chấp mắc. Chướng bên ngoài lại có hai:
1/ Theo đuổi bạn xấu ác, không có thầy lành dạy bảo.
2/ Ở chỗ ác, ngày đêm ồn ào phức tạp; hoặc tiếp xúc với kẻ xấu ác, hoặc gặp phải nhiều sự sợ hãi.
Trong nghóa giản lược, sơ lược về hai chướng trong ngoài ở
trước. Phân biệt làm
ba: chướng Gia hạnh, chướng viễn ly; chướng Tịch
tónh. Ba chướng này đều
từ đối tượng chướng mà đặt tên.

Trong chướng
Gia hạnh, rất nhiều chứng bệnh lên sởi, cách đêm đọng lại ở thân là nội chướng ở trước làm che lấp.
Hoặc bị rắn, rít v.v… căn là chướng ngại ở trước làm
che lấp. Lại, không thể được áo
cơm v.v…, lại là nhằm
vào nội chướng ở trước làm che lấp.

Trong chướng
Xa lìa có tám:
1/ Ăn thô, nặng.
2/ Làm ra rất nhiều việc.
3/ Ưa nói năng, tức là nói ưa lời nói chấp mắc ở trên.
4/ Ưa ngủ nghỉ, tức là ưa chấp mắc ngủ nghỉ nói ở trên.
5/ Ưa làm ồn chúng, tức là ưa làm ồn chúng nói trên. Nói dâm nữ hạng luận.
Pháp sư Thái,
Cơ đồng nói: “Việc dâm
nữ là nói dâm nữ
hành dâm ở trong hẻm nhỏ hẹp”.
6/ Lại phần nhiều ưa thích vui đùa với chúng hội, tức là phần nhiều với chúng hội nói trên.
7/ Ưa ở chung lẫn lộn với nhau.
8/ Ưa cười giỡn vui đùa. Trên đây cũng đều là sự việc trong chướng nội.
Trong chướng
vắng lặng. Trước hết phát ra đối tượng chứơng,
thể của vắng lặng, tức
là chỉ, quán. Tiếp theo phát ra chủ thể chướng,
tức bốn pháp sau cùng
trong chướng nội.

Che lấp chỉ, tức là buông lung và dừng lại ở phi xứ. Che lấp
quán, cáigọi là ưa tự cậy, đề cao, kể cả điệu cử, tán loạn.
Trong đó, trước hết, giải thích về tự cậy thế
đề cao. Sau, giải thích điệu cử,
tán loạn, tổng kết.
thích.

Thứ mười ba, trong tuệ xả. Trước, là nêu ý thí, sau, hỏi đáp, giải

Nêu ý thí. Nghóa là vì trang nghiêm tâm vô lậu. Vì dùng làm giúp

đỡ cho tâm
vô lậu; vì giúp đỡ tu Du-già; và vì nghóa trên hết của
Niết- bàn, nên tu bố thí.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Vì tâm
trang nghiêm, nghóa là được tâm
vô lậu. Vì tâm giúp
đỡ, nghóa là thấm nhuần tác ý v.v… vô lậu.
Bốn nghóa thí này chính là đồng với nghóa thí vượt hơn thứ tám trong tám thí
của Bà-sa. Chỉ có
Luận Trí Độ nói tám thí có lỗi lầm
khắp. Nghóa là vì trừ
bỏ chấp có sở đắc, nên nói chung là lỗi lầm.”

Trong hỏi đáp, giải thích thì hỏi có sáu:

1/ Hỏi người năng thí (chủ thể thí).
2/ Hỏi vế người thọ thí.
3/ Hỏi vế vật xả.
4/ Hỏi về thể tưởng của thí.
5/ Hỏi về nhân thí.
6/ Hỏi về duyên thí, cũng gọi là ý thí. Phần đáp tức có sáu:
Trong đáp câu hỏi thứ hai:
Phân tích câu: “Giáo dẫn lợi ích, an vui.”
Pháp sư
Cơ nói: “Nói, chỉ bày, gọi là giáo, thân làm và
khuyến khích, gọi là dẫn.

“Là sự nghiệp mà các Bồ-tát đã thể hiện” là đáp trong câu hỏi
thứ ba, chẳng phải là ý
đã thừa nhận thí v.v… trong nghóa này.

Luận sư Cảnh nói “Đây là giải thích về vấn nạn
nghi ngờ. Nạn rằng:
“Bồ-tát thực hành thí cho vốn vì đem lại
sự yên vui cho
người trước mà làm
tuệ thí, sau lại gây bức não cho vợ con, thậm chí
con trai lớn, con gái lớn v.v… làm cho chúng phải khổ não khi
sắp bị đem
thí cho người khác?”
(Vì thông
suốt qua vấn nạn này nên nói rằng:
“Các Bồ-tát
này không bao giờ bức
não vợ con thực hành việc thí cho, chẳng phải là
ý đã thừa nhận thí cho
trong đây, vì không có gây bức não người này
để tạo sự yên vui cho
người kia.”

“Nếu vậy thì vì sao xưa nói đem cả vợ, con để thí cho?”
Để đáp lại câu hỏi này, nên ý đáp dưới đây là: “Bồ-tát có ba
nhân duyên đem vợ con thí cho người:
1/ Có năng lực tự tại, có khả năng chế phục người kia, lúc chế phục đem cho người khác, tự biết không có tội.
2/ Dùng phương tiện khuyến dụ, dẫn dắt, giáo hóa, làm cho
họ không có nghi ngờ, hờn dỗi.

3/ Biết người được vợ con ta, thì sẽ không bị tổn não. Do đủ ba nghóa này, mới đem vợ, con thí cho, thiếu một không thể được.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Ý trong đây nói là khi
Bồ-tát dùng vật
của số hữu tình trước để thí, tất nhiên, phải dùng tâm hoan hó thí rồi,
mới dùng vật để thí,
chư chẳng phải là người kia sinh nghi, hờn dỗi, rồi
Bồ- tát vì muốn tự ý cho, liền đem vợ con để
thí” (đọc tiếp theo đoạn văn dưới đây):

Nay, đại ý văn này nói, đầu mắt, tay, chân v.v… của thân mình, tùy nguyện thí cho,
là việc rất khó có thể làm, là việc mà các Bồ-tát đã thể hiện,
chứ chẳng phải là phần của Thanh văn. Nếu có loại
hữu tình kia, do đủ ba nghóa, nên đem vợ, con v.v… thí cho, gọi là
số hữu tình
thí không có tội. Đây
cũng là phần của Thanh văn.
Đá mã não
nhiều mầu: tức một vật, vì đá mã não có nhiều
mầu. Sắc sinh có thể nhiễm: Vàng là sắc sinh, bạc là có thể nhiễm.

Có người nói là tiếng Phạm. Chỉ Ngài Huyền Ứng nói: “Sinh
tức là sắc vàng không thể thay đổi, nên gọi là
vàng ròng, vàng y, còn
sắc trắng có thể nhuộm,
thay đổi, nên tức là bạc, gọi là có thể nhuộm.
Vòng xoắn của ngọc đỏ. Nghóa là văn
sức của ngọc này,
xoay vòng về bên phải.

Trong phần đáp
câu hỏi thứ tư, nói về thể tướng của thí cho,
tức Tư tương ưng với
Vô tham và nghiệp thân, ngữ. Hoặc tự nối tiếp nhau, hoặc người khác nối tiếp nhau. Hoặc tự thí cho hoặc khuyên
người khác thí cho.

Trong Sa-môn
trang nghiêm, quyển mười bốn, trước là Tụng
và văn xuôi, nêu mười
bốn môn, tiếp theo, là dựa vào thứ lớp của môn
để giải thích. Sau, là kết thành.

Mười bốn môn trang nghiêm là:
1- Chánh tín.
2-Không có nịnh hót.
3- Ít bệnh. Tinh tấn. tuệ.
Ít
muốn, hỷ túc.
7- Dể nuôi, dể đầy.
8- Công đức đỗ-đa.
9- Đoan nghiêm. Biết lượng.
Pháp của Thiện só.

Có tướng thông minh.
1
3- Nhẫn nhục, nhu hoà. 1
4- Thành tựu pháp hiền, thánh. Trong giải thích thành tựu tuệ mầu nhiệm, nói rằng, câu
sinh
giác tuệ, gia hạnh giác
tuệ, tức phương tiện thiện của sinh đắc thiện.

Trong giải thích dể nuôi, dể đầy. Nếu theo thuyết của Bà-sa
nói thì khó nuôi, khó
đầy: Lựa chọn thức uống, ăn, gọi là khó nuôi;
thường ăn uống, nhiều, gọi là khó đầy. Tự có
ăn nhiều, thì gọi là dễ đầy,
như có một người ăn
rất nhiều trong một lúc mà không thường ăn, tự có ăn
ít mà là
khó đầy. Như một người ít ăn mà thường thường ăn.

Trong giải thích đỗ-đa, gồm có bốn:
1/ Nêu số danh.

2/ Nói về tướng.
3/ Giải thích danh từ Đỗ-đa.
4/ Nói về trị riêng tham dục.

Trong nêu danh,
số nói: “Y chỉ như thế, hoặc ăn, cho Đến hoặc mười ba thứ v.v… nghóa là nếu theo giải thích của
Luận sư Cảnh, thì nêu danh thuộc về mười hai, gồm thâu làm ba loại. Có năm trong xứ
của thực bốn, y ba, gọi
là chung là đồ trải.
Thứ năm trong xứ, thường kỳ hạn chỗ ngồi
đoan chánh, như thường
ngồi.

Nếu trong khất thực thứ lớp, sẽ được chia làm hai:
1/ Tùy theo được khất thực.
2/ Khất thực theo thứ lớp từng nhà, tức có mười ba. Nếu dựa theo

khất thực không có tánh khác nhau, thì chỉ có mười hai. Do tùy
theo được khất thực,
vì nhập chung gồm thâu trong khất thực theo thứ lớp.

Lại, Pháp sư
Cơ nói: “Mười hai thực Đỗ-đa, bốn y có ba, ngồi
có năm, nêu danh và
trong giải thích dưới đây được chia làm mười ba.
Do triển khai riêng thường
kỳ hạn chỗ ngồi ngay ngắn như thường ngồi
là hai, ở đây chỉ là
một, thường ngồi, không nằm. Như kinh Thập Nhị Đỗ- đa nói.

Trừ chướng dưới đây và trong giải
thích rộng, dù lại
triển chia,
trừ chướng riêng mà vẫn là một. Nay, giải thích nêu danh có mười ba, gồm thâu làm ba loại,
có sáu trong Xứ (thực
bốn, y ba). Do thường kỳ hạn khất thực, tức gọi
là tùy theo được khất
thực. Thứ năm trong xứ, gọi là thường kỳ hạn, ngồi thẳng.
Thứ sáu,
gọi là xứ, vì như thường ngồi. Nhưng vì danh của Đỗ-đa này thường khai hợp
không đồng. Nếu theo luật Tứ phần thì thức
ăn bốn, y hai, xứ sáu,
cộng chung có mười hai. Thực bốn,
nghóa là khất thực, không thực bằng cách khác.
1- Tòa thực;
1- Sủy thực (ăn lường). Y hai, nghóa là nạp Y,
Y ba. Khất theo
thứ lớp kia thuộc về
khất thực. Quá giữa trưa không uống nước, trái
cây ép thuộc về một tọa. Xứ sáu như thường giải thích.

Y ba, Thực ba; Xứ sáu, trong kinh Niết-bàn là mười hai. Phẩn tảo,
Điệp Y, ba Y, gọi là Y ba. Khất thực một tọa, một
sủy, gọi là thực ba.
Xứ, đồng với luật giải thích.

Luận Trí Độ chép: “Y hai, Thực năm, Xứ năm là mười hai.
Y hai là Nạp,
sắc. Thực năm: là thuộc về một tòa. Xứ năm,
nghóa là trừ tùy theo
ngồi. Hoặc có kinh nói là mười sáu Đỗ-đa, hoặc có
chỗ nói mười một
Đỗ-đa. Tuy nhiên nhiều chỗ nói là mười hai. Nay,
Luận này chính thức nói là mười hai, gồm chia ra mười ba; trong đó khất
theo thứ lớp, thuộc về
khất thực. Không thực hành thực khác, thuộc về
thực một tòa. Thức
tiết, lượng, thuộc về trước chỉ, sau thực. Lược
qua không có Y nạp.

Thứ hai, trong
phân nói về tướng, văn giải thích khất thực có
hai:
1/ Chia ra làm hai.
2/ Giải thích riêng có hai. Sau, nói về ý khai, hợp. Tùy theo được khất thực. Pháp sư
Thái bói: “Tùy môn cũ, “Từ”đi, lại nhà,
khất thực theo thứ lớp”. Đại sư Viễn Công nói:
“Phàm phu ngu muội, vì tham vị nên bỏ
người nghèo, Đến với
người giàu, người
Nhị thừa vì tâm bi hẹp
hòi, nên bỏ người giàu có, theo kẻ nghèo hèn.
Công hạnh của Đại
só lìa tham, bỏ hẹp, không phân biệt
người giàu, kẻ
nghèo, vì thế, nên gọi là khất theo thứ lớp.
Nhưng theo văn này,
Thanh văn cũng nên không lực
chọn giàu, nghèo mà theo thứ lớp lớp khất thực.

Trong giải thích về ba Y. Ba Y thì dùng vải tốt cắt rọc, xếp
chồng lên mà may thành.

Tăng già. Chi ở đây phải có
nghóa trên, nghóa là khi vào cùng
vua, thôn xóm y này được
mặt trên hết, nên có nghóa trên.

Cụ túc, nên nói là tăng già chi bà sam, bà-sam-y.

Ốt-đác-la-tăng-già,
cũng có nghóa mặt trên, nghóa là ở trong chùa thì mặc bảy điều ở trên năm điều.
Cụ túc, nên nói là Ốt-đác-la
tăng- già-ba-sam. Bà-sam gọi là y.
An-đát-bà-sam, Hán dịch là nội y.
An Đắc, gọi là nội;
Bà Sam, gọi là y, nghóa là
chỉ ba y. Năm điều choàng thân thể nên gọi là y nội. Về thuế y (y dệt bằng
lông chim).
Pháp sư cảnh nói:
“Kết lông dê,
gọi là thuế.
Dùng lông để dệt thành ba y. Hoặc có người chỉ giử y
này, hoặc có người chỉ
giử ba y phấn tảo, đều gọi là Đỗ-đa” (đầu đà)

Ngài Viễn công nói: theo
kinh Niết-bàn thì: “
Lông chim, thú nhuyển, gọi là thuế.
Người tu hành, nếu không có phấn tảo, thì có
thể được lấy đây làm y.”

Pháp sư
Khuy Cơ lại nói: “Bất luận lông chim, thú nhuyễn đều
gọi là thuế, e rằng, ba y
dùng vật không có giá trị để may chồng lên,
nên lấy lông dê để làm.

Văn này nói hoặc là y dư, nên biết Đỗ-đa cũng có y dư, nên
phải nói là tịnh.

luyện-nhã,
gọi là chỗ trống, nhàn nhã, cách thôn khoảng một
Câu-lô-xá rưởi. Chỗ, như chỗ
thường ngồi.
Xưa nói: “Tùy ngồi, tùy chỗ
đất có cỏ, được chỗ thuận tiện mà ngồi, nên
không đồng với luận này.

Thứ ba, trong
giải thích về danh.
Xưa gọi là Đầu-đà
là sai.nay, gọi là Đỗ-đa, Hán dịch là
Tu trị, hoặc dịch là Đẩu
tẩu; hoặc dịch là Tẩy hoán.

Trong giải thích về kham nhẫn, nhu hòa, rơi vào trong bát, là thuộc về bát.
Pháp sư
Thái nói: “Thức ăn đặt vào bát, gọi là rơi vào
bát. Theo pháp thanh tịnh
của Bà-la-môn, bôi một ít đất lên trên bát để
ăn, chỉ ăn vào trên đất
bôi thì được thuộc về bát.”

“Sáu thứ như thế rất đáng ưa, rất đáng yêu v.v… tức
sáu hòa kính.
Ba nghiệp trước là ba, hòa đồng thọ dụng
thành một, giới, kiến
đều là một, nên thành sáu.
Trong văn kết thành trang
nghiêm nói: “Phàm trăm, nghóa
là gồm nhiều”.

-----------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 26</詞>

Thứ hai, là Xứ Du-già, văn chia làm hai:

1/ Văn xuôi và Bài Tụng, nêu chung mười chín câu hỏi.
2/ Dựa
theo thứ lớp câu hỏi để giải thích.

Câu thứ năm trong bài tụng nói: “Sư Du-già tác tu”, trong đó
có hai giải thích:
a/
“Sư Du-già
sáng tác tụng ở trước, Văn xuôi đã
sáng tác câu
hỏi thứ mười. Câu hỏi thứ mười một của
Bài Tụng Du-già có bao nhiêu
thứ tu tức câu hỏi thứ
mười hai của Bài Tụng về tu”.
b/ Theo kinh,
luận khác, thì bài Tụng ở trước Văn xuôi, chưa hẳn là thứ lớp. Vì thế nên văn bài Tụng này kết
Văn xuôi trước,
không thuận với thứ
lớp, vì tùy theo lời nói thuận tiện. Cho nên Tụng của
Sư Du-già là câu hỏi thứ mười một;
soạn tụng, câu hỏi thứ mười: Tu tụng là câu hỏi thứ mười hai. Dựa vào trong
giải thích, có mười bảy đoạn.
Trước giải thích về phẩm loại
sai biệt
cuả Bổ-đặc-già-la, trong đó, nêu ra
danh số, giải thích hai mươi tám người. Đầu tiên,
giải thích về người độn căn: người này có cả Học,
Vô học. Độn căn này lại có hai hạng:
1/ Năm thứ tánh trước của độn căn từ xưa đến nay.
2/ Chưa thể chuyển căn thành thứ sáu, lợi căn cũng có cả Học, Vô học. Lợi căn này cũng có hai hạng:

Bản tánh bất động.

Khách Tánh bất động.

Kế có năm người như tham tăng v.v… và bình đẳng.
Sáu người này có cả người
chưa nhập Thánh và đã nhập chủng tánh Thanh văn.

Hướng có hai hạng:
1- Thứ đệ hướng.
2- Siêu việt hướng. Về quả cũng có hai:
1- Quả thứ đệ.
2- Siêu việt. Lấy quả thứ hai, thứ ba, trừ quả đầu.
Y cứ ở hạnh có siêu việt. Lại, có siêu việt, là lấy
La-hán, tức dứt chung tu hoặc của chín địa.

Thời giải thoát thứ chín trụ ở quả thứ tư. Trong giáo lý của
Tiểu thừa không có việc đó.
Người tùy tín hạnh. Người này ở kiến đạo trở xuống, tu giai vị bảy

phương tiện. Tùy pháp hạnh cũng thế. Nếu nhập
Kiến đạo, thì gọi là
vô tướng hạnh, không
đồng với phái Tát-bà-đa ở kiến đạo từ gốc đặt
tên, gọi là Tùy tín,
pháp hạnh. Lại đồng với bốn địa vị Hiện nhẫn của
Luận Thánh Thật, gọi là
tùy tín hạnh v.v…
Nhập thánh,
gọi là Vô tướng hạnh. Luận Đối pháp chép:
“Thông qua Kiến đạo,
gọi là tín pháp hạnh, thuận với Tát-bà-đa.

Luận Trí Độ nói: “Kiến đạo, gọi là Vô tướng hạnh, đồng với
Bát- ma nói, túc tùy tín
hạnh trước, lúc trụ quả, gọi là
Kiến trí. Hai người
này từ căn lập danh
hiệu, gọi là Tín căn và Tuệ căn”.

Thân chứng. Nghóa là vô tâm thứ tám trong tám
giải thoát,
dựa vào thân mà chứng.

Giải thoát thứ ba thành tựu ở thân, gọi là thân chứng, do vượt hơn ba địa
vị trước. Lại, rốt ráo của giới địa không được đem làm thể
lệ chung cho năm giải thoát còn lại.

Người thân chứng được năm
giải thoát, cũng có thể chứng
sắc v.v… kia và
“duyên” chân như
sắc v.v… mà không bằng
“câu giải thoát”.
Cực thất phản Hữu. Nghóa là người được
Sơ quả rồi, không dứt
“tu hoặc”, trừ thân
mới đắc đạo, lại thọ thân người, trời, đều qua, lại
sinh tử bảy lần, gọi là
“cực thất hữu”. Trời tự có bảy, người
có sáu,
Trời sáu, người năm v.v…
Không đầy bảy hữu mà được Niết-bàn. Nay, vì y cứ
ở những lần rất nhiều,
gọi là Cực thất phản hữu.

Thân đầu tiên của bảy hữu, được gọi là dừng ở bờ mé khổ.
Nói dứt ba kiết được
Dự Lưu. Nghóa là chỉ dứt trừ ba kiết đoạn,
mà không dứt trừ thân
kiến của tu đoạn. Nêu cắt đứt ba phược (trói
buộc), cũng dứt
Tùy chuyển, mà thành pháp không có đọa, pháp không có
đọa vào đường ác.

Những pháp này, như Luận Thành thật nói: “Gồm có mười
bốn sinh, vì không thừa
nhận Trung hữu”. Đại thừa và Tát-bà-đa nói có
hai mươi tám sanh phải thọ trung hữu.

Gia gia: Nghóa
là như Tạp Tâm nói: “Nếu dứt trừ ba, bốn thứ,
sẽ thành tựu đối trị kia.
Hai sinh còn lại gọi là
Gia gia. Nghóa là nếu dứt
trừ ba phẩm, sẽ có. Nếu
dứt bốn phẩm thì có hai đời. Số chung của
người, trời, chỉ có
bảy đời; số riêng của người, trời có mười bốn đời.

Nay, lại y cứ
ở bảy sinh của số hợp chung để lập pháp. Tu
hoặc của cõi Dục có chín phẩm kia:

1/ Một phẩm tổn nhuần hai đời.
2/ Thấm nhuần chung hai đời.
3/ Phẩm chỉ tổn nhuần một đời.
4/ Cùng tổn nhuần một đời.
5/
6/ Tổn nhuần chung một đời
7/ Một phẩm chỉ tổn nhuần nữa đời.
8/;
9/ Cùng tổn nhuần nửa đời. Nay, dứt trừ
phẩm đầu trong chín phẩm, tổn hai đời, còn có
năm đời. Nếu dứt phẩm
thứ hai, thứ ba, hoặc lại tổn hai đời, còn có ba đời. Nếu dứt phẩm thứ tư, lại tổn một đời, hai đời khác.
Nếu dứt ba, bốn phẩm thì hai đời, ba đời còn lại là gọi là
Gia Gia. Nếu dứt phẩm
thứ năm, thì trong một
đời tất nhiên đoạn phẩm thứ sáu. Lại, tổn một
đời, một đời khác ,
gọi là quả Nhất lai.

Gọi là môt lần qua lại kia. Là y cứ vào mười bốn sinh để nói,
nếu y cứ bảy đời mà
luận, thì, hoặc gọi là một lần qua. Trong người, được quả thứ hai; một lần
sanh lên cõi trời, tức
nhập Niết-bàn.
Nếu được sinh lên cõi trời
lần thứ hai, thì chỉ một lần đến trong cõi người
là nhập Niết-bàn. Nếu dứt phẩm thứ bảy, thì chỉ tổn nửa đời, trong mười
bốn đời chỉ tổn một
đời. Vì dứt hai phẩm tám, chín cùng tổn nửa đời
trong bảy đời.
Trong mười bốn đời chỉ tổn một đời. Vì hoặc của hai phẩm tám, chín chỉ gọi là một chủng tử, nên biết phẩm trên trong ba phẩm dưới
chỉ nhuần tổn,
phẩm trung, hạ đều bị tổn, tức giống với ba
phẩm trên, ba phẩm Trung.
Hoặc phẩm thượng chỉ
thấm nhuần, tổn riêng;
phẩm Trung,
hạ thấm nhuần tổn chung,
do việc dứt “hoặc” của ba phẩm trên, vẫn còn có ba đời. Cho nên biết phẩm
Trung có ba, phẩm
Trung thượng
thấm nhuần, tổn riêng
một đời. Dứt năm tức dứt phẩm thứ sáu trong
bảy đời, lại tổn một đời.
Cho nên, biết trong ba
phẩm Trung, hai phẩm hạ
Trung, đều có một đời
thấm nhuần, tổn chung của hai
phẩm Hạ, trung.
Như phẩm Trung thượng của ba
phẩm Trung,
nhuần thấm, tổn riêng một
đời; phẩm Trung, Hạ tổn,
thấm nhuần chung một đời. So sánh biết được
sức phẩm
Thượng trong ba phẩm trên mạnh hơn trong bảy đời, nhuần thắm, tổn riêng hai đời.
Sức của phẩm trung hạ yếu hơn hai đời tổn,
thắm nhuần chung.
Trong đó, chỗ nguyện cầu
sở dó phó thác ở
sức mạnh,
yếu mà thông suốt qua.

Bậc Thánh nhàm chán
chỗ sinh, nên ở chỗ một nhà xuất
hiện, đặc biệt không
còn sinh. Nếu sinh trong loài người thì từ một nhà
đến một nhà để thọ
hai đời, ba đời, đều thay đổi cha, mẹ, không chịu
sinh lại, không bỏ chỗ
chủ trương đồng tánh. Hai nhà Đông Tây phô trương riêng, cũng được
sinh lại.
Thọ sinh trong cõi Trời, nhà trời rất
nhiều, hoặc hay đổi loại
Tứ Thiên vương để thọ sinh, hoặc đổi thay trong
sáu
loại trời trên, dưới để
thọ sinh. Phải biết rằng hai gia gia của người
Trời này dù thọ
sinh trong nhất lai hướng, nhưng vì kèm theo
Sơ quả
nên gọi là Dư Lưu.

Tạp Tâm cũng nói: bậc
Tu-đà-hoàn vượt hơn gọi là
Gia gia, vì lên dứt hoặc
kinh sanh, hơn kia trụ quả
kinh sanh gọi là Thắng.
Pháp sư Thái nói: “Tường
phu nhân, Thiên gia Tây phương có hai thuyết.

Luận sư
Nan-Đà nói: “Hoặc đi, hoặc đến hai cõi người, trời”

Luận sư Giới
Hiền nói: “Gia gia hai lần thọ sinh, chỉ hai lần
thọ sinh qua lại trên cõi
trời. Ba lần thọ sinh, y theo đây. (Hỏi:
“Đoạn” “hoặc” của phẩm một, hai là từ gia
đến gia. Vậy,
vì sao không gọi là Gia Gia?”
Đáp: Xưa nói
Gia gia có bốn
1- Dứt một trụ tám.
2- Dứt hai
trụ bảy.
3- Dứt ba trụ sáu.

4- Dứt bốn trụ năm.

Pháp sư Huyền
Trang nói: Giải thích này không đúng, theo kinh Đại phẩm thì chỉ dứt một hai phẩm là người
trung gian, khiến có
bốn thứ, Tu-đà-hoàn y
theo dị thuyết nào gọi là Gia gia. Pháp sư Hưng
nói nếu người chứng
quả Dự Lưu dứt được ba phẩm vượt hơn quả Dự lưu, thì gọi là
Gia Gia. Nhưng nếu người kia đã không có vượt hơn, thì
thuộc về Bất tịnh rồi,
nên không gọi là Gia Gia.”

Nhất gián. Nghóa là chỉ được một lần thọ
sinh là đã gián
cách, vì không được
Niết-bàn, nên gọi là “Nhất gián”. Gian là xen hở, ngăn cách. Xưa gọi là một hạt giống, là
không đúng.
Vì lẽ, dựa theo
bản Phạm nói:
“Ế-ca-tỷ-thân Ca, có thể nói rằng một hạt giống, nhưng ở đây nói
“Ế-ca-tỷ-chỉ-ca, Hán dịch là “nhất gián”, cho nên, không
được nói là một hạt giống.”

Trong mỗi người này được quả Nhất lai, tiến đến dứt
“hoặc” của phẩm thứ bảy. Dứt
“hoặc” của hai phẩm thứ tám, thứ chín, chỉ
“hoặc” của phẩm thứ chín đã thấm nhuần
nghiệp trời, nên chỉ thọ một thân trời, liền
nhập Niết-bàn. Lại, không trở lại đời
sống
sau trong
loài người,
nên gọi là Nhất gián.

Trong đây, là y cứ ở người được quả Nhất lai
sanh lên cõi
trời, nhập Niết-bàn. Nếu ở trên cõi trời được quả
Nhất Lai thì
sanh
xuống loài người chỉ
thọ một thân, liền nhập Niết-bàn, gọi là Nhất gián.

Nói “Dứt hẳn
phẩm thượng, phẩm trung.” Gom chín thành
ba phẩm thượng, trung, dứt hết nên nói là dứt phẩm
Thượng Trung. Đối
với triền
phẩm hạ sinh chưa dứt hết, gọi là còn thừa.

Ba người của
Trung bát phẩm Hạ:

1/ Người lợi căn, mới bỏ tử uẩn cõi dục.
2/ Lại Đến trong mười sáu xứ cõi Sắc, tùy một Trung hũu hiện ở trước, liền dứt trừ
“hoặc” thừa mà
nhập Niết-bàn. Đây là
Niết-bàn Hữu Dư .

3/ Người thứ ba chưa dứt trừ kiết còn thừa, mà không tự biết, chỉ thọ ý chi Trung hữu qua đến
Sinh hữu. Theo Tạp Tâm nói: “Ba thứ Trung bát đều thu hướng sinh hữu.
1- Cõi Dục
không xa. Thì nhập Niết bàn hữu dư
2- Hành phân nữa.
3- Lên đến cõi Sắc, mới nhập Niết bàn Hữu Dư. Vì chưa dứt
kiết, mà không tự biết,
nên đều thu hướng sinh hữu.

Sinh Bát. Nghóa
là ở mười sáu xứ cõi Sắc và Bốn Không Địa,
tùy sinh bất cứ một xứ nào, nhanh chóng dứt trừ
kiết thừa, liền nhập
Niết bàn Hữu Dư. Vô
hành tức đạo Thánh vô công dụng hiện ở trước vượt hơn, nhờ vào
sức tác dụng hữu hành bát, mới thu hướng, nên ở trước hữu hành bát, không thể
mới sinh, tức dứt phiền não, nhanh chóng
nhập Niết-bàn, nên Sinh
Bát về sau mới nói. Ở đây đồng với Câu-xá:
“Vô hành là vượt hơn”, không đồng với
Tạp Tâm nói: “Hữu hành bát là
vượt hơn”. Hữu Hành
Bát dù không có đạo tinh tấn nhanh chóng, nhưng
đạo phương tiện siêng
năng, gọi là “Hữu Hành”. Người vô hành bát,
cả hai tu đều không có, gọi là không có hành, vì
kém nên về sau sẽ nói.

Thượng lưu có hai:

Ưa
tuệ. Tạp tu tónh lự, vì có huân tu nghiệp, nên đến
Sắc cứu
cánh là tột đỉnh.

Ưa
Định. Không có tạp tu nghiệp, sinh về cõi Vô Sắc, đến
Phi Tưởng là cùng cực. Nhưng hai người này đối với
Sắc cứu cánh, hoặc đối với phi tưởng, có người hoàn toàn vượt qua phân nửa, vượt kịp
Nhất thiết xứ rồi mất.

Người được thời giải thoát chung cho cả năm chủng tánh, người nây căn độn vì phải chờ đợi thời gian mới được
giải thoát, nên gọi
là thời giải thoát. Năm
người, như văn, theo thứ lớp phối hợp.

Bất động, tức người căn trên hết
thứ sáu, không bị duyên khác
như phiền não v.v… làm
dao động, nên được gọi là Bất động.

Người được tuệ
giải thoát, như luận
Bà-Sa nói: “Tự có tuệ giải thoát dựa vào định Vị chí , có khả năng dứt hết các lậu, nhưng không
có khả năng nhập tám
định căn bản. Hoặc có người dù nhập một, hai, ba,

bốn Tónh lự
căn bản mà vẫn không thể nhập định của Bốn Vô sắc,
cho đến hoặc có khả
năng khởi nhập định căn bản mà không thể khởi
Diệt Tận giải thoát. Trong đây cũng thế, cho nên nói rằng: “Đối với tám
giải thoát, chưa có năng
lực thân chứng đầy đủ, an trụ, gọi là tuệ giải
thoát. Câu Giải thoát.
Nghóa là chướng phiền não và giải thoát đều hết,

gọi là “Câu giải thoát”.

Chướng Phiền
não tức Kiến, tu phiền não của chín địa. Giải
thoát chướng: Tức tánh
không thành tựu tám giải thoát.
Luận Đối
Pháp Quyển mười ba chép;
“Sự khác nhau của
Bổ-đặc- già-la có hai
mươi bảy, đó là: Tín giải, Kiến chí, Nhân chứng, tuệ
giải thoát, Câu giải
thoát, Dự lưu hướng, quả Dự Lưu , Nhất lưu hướng;
quả Nhất lai , Bất hoàn hướng, quả Bất hoàn ,
La-hán hướng, quả La-hán
, Cực thất phản hữu,
Gia gia, Nhất quán, Trung Bát Niết-bàn, Sinh
Bát Niết-bàn, Vô hành
bát Niết-bàn, Hữu hành bát Niết-bàn, Thượng
lưu bát Niết-bàn, La-hán
Thối pháp , La-hán Trụ bất động , La-hán
Kham Đạt , và La-hán Bất Động .”

Luận Hiễn Dương quyển ba thì nói có hai mươi chín, tức thêm
Tùy tín hạnh và Tùy
pháp hạnh. Hai mươi chín người kia, tức trừ chín
người trong hai mươi tám
người. Số còn thừa thuộc về mười chín người sau.

Nếu theo Tát-bà-đa thì có hai mươi bảy thứ lấy, bỏ hơi khác, như luận
Thuận Chánh Lý, quyển
sáu mươi lăm chép:
“Ruộng phước
có hai:
1/ hữu học;
2/ Vô học. Hữu học có mười tám, nghóa là bốn hướng; ba quả, tức là bảy. Và Tùy Tín, Tùy Pháp, Tín Giải, Kiến Chí, Gia Gia, Nhất Gián; Trung Hữu;
Sinh Hữu; Hành, Vô Hành và Thượng Lưu gọi là mười tám.

Vô học có chín, nghóa là Thối Pháp, Tư Pháp, Hộ Pháp, An
Trụ, Kham Đạt,
Bất Động, Bất Thối tuệ và
Câu Giải Thoát, gọi là chín,
Hữu Học, Vô Học hợp
thành hai mươi bảy.

Theo Kinh Bộ
cuối, Luận sư Thành Thật, thì các vị Hiền,
Thánh này cũng có khác nhau.
Phẩm Hiền, Thánh thứ hai
Luận Thành Thật chép: “Hữu học
mười tám, vô học chín”

Hữu học mười tám là:
1/ Tùy Tín Hạnh ở giai đoạn Văn, Tư.
2/ Tùy pháp hành ở bốn thiện căn.
3/ Vô tướng hạnh, tức hai người trước nhập Kiến Đạo. Ba người này gọi là Dự Lưu Hướng.
4/ Quả Tu-đà-hoàn.
5/ Nhất lai hướng.
6/ Quả Nhất lai .
7/ Bất hoàn hướng.
8/ Quả Bất hoàn. Quả Bất Hoàn có mười một vị:
1/ Trung Bác.
2/ Sinh Bác.
3/ Hữu Hành Bát.
4/ Vô Hành Bát.
5/ Ưa Định.
6/ Ưa tuệ.
7/ Chuyển thế.
8/ Hiện Bát.
9/ Tín Giải. 1
0/ Kiến Chí. 1
1/ Thân Chứng và bảy người trên, hợp thành mười tám, gọi là Hữu Học.

Vô học có chín:
1- Tướng Thối Pháp.
2- Tướng Thủ.
3- Tướng chết.
4/ Tướng trụ,
5/ Tướng khả tiến,
6/ Tướng Bất Hoại,
7/ Tuệ giải thoát,
8/ Câu giải thoát,
9/ Tướng bất thối. Luận Trí độ nói Hữu học có mười tám, Vô học có chín. Hữu học có mười tám là:

Tín hành,

Pháp hành,

Thất sanh,.

Gia Gia.

Trung Gian Hữu.
6- Hiện diệt.

7- Thứ Đệ Hướng Hạnh.
8- Nhất Lai Quả.
9- Một Hạt giống Hữu. 1
0- Thứ Đệ Hướng. Hiện Bát.
Trung Bát.

Sinh Bát.

Hữu Hành Bát.
1
5- Vô Hành Bát. 1
6- Ưa định Thượng Lưu. 1
7- Ưa tuệ Thượng Lưu.
18- Thân Chứng. Trên đây là Hữu Học.
Vô học có chín, đồng với Luận Thành Thật.

Trong đây dựa
vào Tát-bà-đa, kinh Hiện Bát Đa chép: “Quả
Bất Hoàn của Sinh Đắc
cõi Dục một, không sinh cõi trên, vì hiện thân bác (nhập) nên gọi là người
Hiện Bát. Hoặc tức nhập
thân Thánh,
không trải qua tử, sinh,
được quả Bất Hoàn, hiện thân nhập diệt, gọi là
người Hiện Bát, cũng
gọi là chuyển thân, không đồng với xưa nói là
chuyển thế, thuộc về Bất
định. Ở trong cõi không có nghiệp định, chỉ có
thuận với bất định
nghiệp của ba cõi, chỗ duyên hợp, thì được nhập, nên
gọi là Bất định. Vì đã
bất định, nên cũng không lầp riêng.

Bất hoàn của
Vô Sắc kia, nghóa là trừ người Trung bát thuộc
bốn người còn lại trong
năm Bất hoàn. Người bất định kia, có cả năm Bất Hoàn.

Theo Luận Thành Thật, Bất Hoàn của
Vô Sắc có cả
Tín giải, Kiến chí.

Giải thích về Bất định có hai:
1/ Chuyển thế Bất định, tức người bảy đời, không đủ bảy đời, nhập Niết-bàn v.v…
2/ Thượng Lưu bất định. Vì đối với ưa tuệ, ưa Định, đều không nhất định (trong Đại thừa chưa thấy văn nào nói).

Pháp sư Tuyển
nói: “Trai qua sinh cõi dục, được quả Bất
Hoàn, gọi là bất định. Nếu nhập thân Thánh tức là
nhập Niết-bàn, gọi là
Hiện bát. Về lý, thật
sự nên nói.”

Trong hai mươi
bảy vị lược qua không nói. Tương truyền từ
xưa đến nay, y cứ vào năm hạng Bất hoàn hiện hữu để phân
biệt lợi, độn khác nhau.

Ngài Tam Tạng
nói: “Năm hạng Bất Hoàn đều có sáu thứ
chủng tánh khác nhau, khó
nhất định lợi, độn (Nhạy bén, chậm lụt).
Từ đây trở xuống là phần thứ hai, trong kiến lập: Trước là
nêu chung; kế là giải thích; sau kết.

Ngài Tam Tạng nói: “Dù có mười một đạo lý, nhưng
không ngoài chín, bởi vì chúng
sai biệt, vì hành tích cũng thuộc về
sự khác
nhau của đạo quả”.

Luận sư
Cảnh nói: “Trong mười một người này, chẳng phải là nói hai mươi tám hạng người trên
sự kiến lập kia, mà là nói chung về
nghóa kiến lập đa số
người. Trong khác nhau của giải hành.” Rằng, lại triền tham này trụ ở
trong thân, chúng nối tiếp nhau
qua thời gian lâu , cho đến
bị pháp đáng yêu chế phục, không thể chế phục pháp đáng yêu kia. Trong đây ý nói vì bị tham trói buộc, bị cảnh
chế phục tâm, chứ chẳng
phải tâm có khả năng khuất phục cảnh. Như
tham phẩm hạ, sân, mạn
phẩm trung, văn y cứ theo đây nên giải thích. Dưới đây,
trong giải Thích-câu hỏi rộng, phần của bạc Trần hành giả không giải thích v.v… vì ở trên đã nói, lại vì
sơ lược,
nên không nói.

Trong giải thích về sự khác nhau của nguyện, đầu tiên, là
hỏi, kế là giải thích; sau kết.

Trong giải thích có bốn:
1/ Nói về phát nguyện của Ba thừa khác nhau.
2/ Nói về người phát nguyện Ba thừa, mỗi nguyện đều chung cho căn tánh của ba thừa.
3/ Nói về tánh nhất định của Thanh Văn, dù phát Độc giác và nguyện của Đại thừa, những
về sau, nhất định
sẽ trở lại bỏ Độc giác và nguyện của Đại thừa, bám trụ vào nguyện của
Thanh văn. Độc giác của tánh nhất định và căn Đại thừa, nên biết cũng như thế.
Nhưng trong
văn này chỉ nói về ba
thừa của tánh nhất định, không nói về người có
tánh bất định, một người
thành hai, thành tánh của ba thừa. Gặp duyên
liền tỏ ngộ Thánh đạo
v.v… của thừa kia, nghóa là sơ lược.
4/ Phân biệt về lấy nghóa của địa, rằng, nay, trong nghóa này, phải biết rằng, chỉ nói về chủng tánh v.v… của Thanh Văn, nguyện của
thừa Thanh văn.
Pháp sư
Thái nói: “Ba thừa đều có tánh định, bất định nhưng vì biện biệt về địa Thanh văn trong nghóa này, nên chỉ nói về
chủng tánh của Thanh văn.”

Luận sư Cảnh
nói: “Chỉ nói nguyện của người Thanh văn.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: chỉ lấy người có chủng tánh nguyện
của Thanh văn, trong giải
thích Gia hạnh, Pháp sư Cảnh nói “Do thấy
gia hạnh ở trước có
khác, nay ở kiến đạo, từ phương tiện kia lập hai người Tín, Pháp.
Trong kiết nói chỗ nêu nghóa là đã nêu mười một đạo lý.
“Đã mở bày là giải thích.

Thứ ba, trong
sở duyên (đối
tượng duyên), trước chia ra
bốn chương; kế giải
thích, sau là kết.

Trong giải thích đầy khắp, trước là hỏi, kế là
giải thích;
sau là kết.

Trong giải thích, trước là giải thích về bốn câu đối tượng
duyên đầy khắp.
Kế là giải thích riêng về bốn trường hợp khác của kinh.
Sau dẫn hai bài tụng trong
kinh để chứng thành.

Trong phần trước, trước là nêu, kế là
giải thích,
sau kết thành đầy
khắp.

Trong phần nêu bốn đối tượng duyên:

1/ Hữu phân biệt ảnh tượng, đây là Noãn v.v… cảnh của bản chất giống với tướng phần
sở duyên của tuệ
trong định, gọi là ảnh
tượng. Phân biệt tánh
của tuệ, gọi là phân biệt ảnh tượng.
2/ Vô phân biệt ảnh tượng, tức là nhuyễn v.v… định vô phân biệt của tướng phần tâm định, gọi là vô phân biệt ảnh tượng.
3/ Tánh biến tế của sự . Nghóa là phần vị ở Kiến đạo đã duyên Chân như, gọi là
tánh biến tế của sự .

4/ Việc phải làm đã làm xong. Nghóa là địa vị ở Vô học, đối với ba cảnh trước đều được tự tại, gọi là việc làm đã xong.

Trong giải thích riêng dưới đây, được chia làm bốn đoạn:

Trong giải thích Hữu phân biệt ảnh tượng: Trước hết
nêu Văn, Tư: lắng nghe chánh pháp của ba phương
tiện trước, hoặc nghe bên
Giáo Thọ sư v.v… làm đối tượng nương tựa; hoặc đối với chỗ thấy, nghe khác, trong đó phân biệt. Đối với
sự
sở tri, thì
có “Đương tâm”, đồng phần ảnh tượng, dường như bản chất, gọi là đồng phần. Đây là ảnh
tượng phân biệt, của đối tượng duyên (sở
duyên) của tán tâm Văn, tư
sinh đắc tuệ. Do đây làm duyên sinh ở địa Noãn v.v…

Nói “Do Địa Tam-Ma-Hý-Đa, Tỳ-bát-xá-na, hạnh quán sát
phân biệt v.v… Nghóa là
lại dựa vào tuệ trong định Vị Chí, quán sát lực
chọn ảnh tượng sở
duyên trong tâm Văn, tư.

“Sự Sở tri” trở xuống, phát ra sự sở tri gốc của Văn,
Tư ở trước, nghóa là năm
pháp quán dừng tâm; năm thiện xảo; sáu hạnh quán;
Bốn Đế, gọi là sở tri.

“Sự Sở tri này v.v… “ trở xuống, là nói do nghe pháp với tâm
tán làm duyên, khiến cho
tác ý trong định kia hiện ở trước. Hoặc
“duyên” giáo pháp mà khởi
thắng giải; hoặc
“duyên” giáo hạ đã giảng nói về
sự sở tri mà khởi thắng giải.

Nói: “bấy giờ, người kia đối với sự sở tri, như hiện lãnh thọ thắng

giải mà
chuyển” v.v… Nghóa là do tiền phương tiện “duyên”
sự sở
tri, nay, ở trong định Noãn
v.v… đối với sự sở tri, như hiện lãnh thọ.” Hỏi:
“Sở tri trong định như Noãn v.v… chỉ là ảnh tượng tùy
tâm định khởi, vốn chẳng phải là bản
sự
sở tri của tâm tán,
sao lại nói là
đối với sự sở tri,
như hiện lãnh thọ”
Vì giải thích vấn nạn này, nên kế ý đáp
sẽ phải ở vào thời gian Noãn v.v… mà vốn là
sự
sở tri, dù chẳng phải là hoà hợp với
sự lãnh
thọ hiện tiền, cũng
chẳng phải lìa vốn sở tri, vật loại khác lãnh thọ hiện
ở trước. Nhưng do Thắng
giải trong định, đã lãnh thọ vốn là sự sở tri
của tâm tán, vì dường
như ảnh tượng, nên nói là đối với sự sở tri, như
hiện lãnh thọ. Do tướng
phần của tâm định như Noãn v.v… này, giống
như bản sự sở tri kia,
gọi là ảnh tượng đồng phần của sự sở tri.
Người tu quán hạnh tìm kiếm ảnh tượng
trong định, có lỗi của đức.

Hiện vốn sở
tri cũng có thể xét định công đức, lỗi lầm.

Trong giải thích vô phân biệt ảnh tượng: Trước
giải thích ảnh tượng, sau giải thích tên gọi.

Nhận chấp tướng của ảnh tượng như thế. Xong, là nhắc lại hạnh Noãn ở trước vốn đã phân biệt, không còn
quán sát, lựa chọn v.v… nữa, nghóa là dùng
Xa-ma-tha vận hành tâm vắng lặng, lại không tìm cầu lực chọn công đức, lỗi lầm, chỉ lấy chín thứ hành tướng để cho tâm
được an trụ. Bấy giờ người kia tùy tâm quyết định có tướng
phần riêng, trở
thành đối tượng duyên
của ảnh tượng vô phân biệt.

Giải thích tên gọi, có tám, cũng gọi là
Tam-ma-địa khẩu v.v…
Luận sư Cảnh
nói: “Do “duyên”
dòng định nối tiếp nhau của tướng phần trong mỗi niệm, như thức ăn dựa vào miệng, nối tiếp nhau vào bụng. Dụ gọi
là pháp, gọi là
Tam-ma-địa khẩu. Như người nương vào cửa mà được
ra vào. Như thế, tâm định
dực vào “duyên”ảnh tượng để nhập định,
xuất định, nên gọi là
môn Tam-ma-địa.”

Pháp sư Thái
nói: Cảnh năng sinh ra tâm, như miệng bình phát ra vật, nên gọi là tướng của
sự
sở tri của
miệng định, lấy định làm thể,
gọi là thể phân biệt,
làm cho sự hiểu biết rõ ràng sáng tỏ, nên gọi là
quang ảnh (bóng sáng).

Giải thích
Biến Tế của sự: Tất cả việc
sở tri, thuộc về bốn
Thánh Đế. Nay, trong Đại thừa Hư không phu Trạch
diệt vì lấy
“như” làm thể, nên đều thuộc về diệt Đế.

Trong tánh như
sở hữu, trước là nói về
Chân như, tức là
“Lý như”. “Do bốn đạo lý” trở xuống, là nói về
“sự như” kia.
Nhưng “Tánh tận
sở hữu” này và tánh
“như sở hữu” có sáu môn không đồng nhau:
1/ Chỗ này nói: “Tánh tận sở hữu” là ngoài ắc uẩn, không còn có sắc nào khác. Ngoài bốn uẩn: như Thọ v.v… không còn có thọ v.v…
nào khác”. Rằng: “Như
Tánh sở hữu”, nghóa là tánh chân như và tánh
của bốn đạo lý như
Quán đãi v.v…

2/ Quyển tám mươi lăm chép: “Thế nào là do hai tướng quán
sát tất cả tạp nhiễm,
thanh tịnh?

a/ Do tánh như
sở hữu. b/ Do tánh tận sở hữu.

Tánh như sở
hữu. Nghóa là đối với các hạnh, hoặc ái vị; hoặc
tai họa lỗi lầm; hoặc xuất ly.

Tánh tận sở
hữu. Nghóa là ở tong các hạnh, tận sở vị hữu ái ;
tận tất cả tai họa lỗi
lầm và tận tất cả xuất ly.

3/ Theo quyển sáu mươi bảy chép: “Tận sở hữu là y cứ vào mười một trong, ngoài, thô, tế v.v… của ba đời, để nói. Hoặc “Như tánh
sở hữu” là nối theo ở Chân như”.
4/ Quyển chín mươi ba chép: “Như Tánh sở hữu”, nghóa là các pháp duyên
sinh vô minh v.v…
Với thể tánh, nhân quả lần lượt thích
hợp với nhau. Và vì có
nhân chưa dứt này, nên mới có quả chưa dứt kia.
Vì nhân chưa dứt
này sinh, nên quả chưa dứt
kia sinh. Như thế gọi là
“Như Tánh sở hữu”.

Tánh tận sở
hữu. Nghóa là các “duyên” như vô minh v.v… sinh ra
hành, tất cả thứ tướng, như vô tri v.v… của mé
trước vô minh kia.

5/ Luận Hiển dương quyển năm chép: “Tánh tận sở tri, nghóa là cùng tận bờ mé của tất cả thứ
sai khác trong pháp tạp nhiễm, thanh
tịnh, gọi là nghóa tận
sở tri, như năm số uẩn, sáu số nội xứ, như thế v.v…

Nghóa như sở
tri. Tức thật tánh Chân như trong pháp tạp nhiễm,
thanh tịnh, gọi là nghóa Như sở tri. Lại, bảy thứ này, nghóa là lưu chuyển Chân như cho đến
chánh hạnh Chân như.
6/ Luận Đối Pháp quyển mười một chép: “Tánh tận sở hữu, là uẩn, giới, xứ. “Như Tánh sở hữu, nghóa là
Bốn Thánh Đế; mười
sáu hạnh
Chân như, tất cả hành vô thường; tất cả
Hành Khổ; tất cả pháp
vô ngã; Niết-bàn vắng
lặng; không, vô nguyên; vô tướng”.

Hỏi: “Vì sao
các giáo như thế không đồng?”

“Vì hai nghóa
“tùy” này không nhất định: hoặc chỉ tự tướng của phần nhiễm
so
sánh như quyển chín mươi ba nói; hoặc tướng hữu vi;
vô vi, so sánh như quyển
sáu mươi bảy nói. Vì các pháp không nhất
định như thế, nên các Luận không đồng.

<章>Trong giải thích về đối tượng tạo tác thành xong:</章>

“Ảnh tượng của các duyên tất cả tác ý đều được viên mãn, cho đến vì
được “chuyển y”, nên vượt qua ảnh tượng v.v… Ý trong đây
nói, hễ có vô phân
biệt ảnh tượng, thì đều chưa chứng chân, vì đều
có ảnh tượng.

Nhập Kiến đạo gọi là Tánh tận như sở hữu của việc Bờ mé. Nay,
đến việc làm của Vô
học đã thành xong, được “chuyển y”,
chứng vô
lậu viên mãn, siêu việt qua ảnh tượng, thì tâm vô lậu
không có ảnh tượng.

Phân biệt “có” “không”, hoặc định, hoặc tuệ, văn của luận Đối Pháp dù có mà văn của ảnh tượng thì không.
Người phương
Tây giải thích có ba:
Tùy ý lấy nghóa này, tâm vô lậu kia có
ảnh tượng, rằng, giải
thích văn này siêu việt
qua ảnh tượng, nghóa là Pháp hữu lậu siêu vượt
này chấp ảnh tượng, chư
chẳng phải tâm vô lậu không có ảnh tượng. Lại, không có nghóa ảnh tượng, dùng văn này làm chứng.
Rõ ràng như văn của Luận kia.
Văn này thì chứng minh rằng, nhân tâm vô lậu có quả của
ảnh tượng, tâm vô lậu
không có nghóa ảnh tượng.

Trong đoạn kết nói rằng:
“Sự hệ thuộc nhau
của nhân, quả,
nghóa là ngay trong nhânhạnh
này đã được quả là việc đã làm thành xong.”

Từ đây trở xuống, là phần thứ hai giải thích riêng bốn trường
hợp của kinh khác, trong đó trước là nêu lúc gặp
là hỏi. Sau, thuết minh về Phật đáp.
Hiệt-Lệ-Phạt-Đa, Hán dịch
là “Ngộ thời”, vì được
sinh vào đời
có Phật. Về phần hỏi có ba câu:

1- “Vì sao mà “duyên” tâm trụ?”
2- Công dụng của pháp trụ tâm?

3- An trụ tâm khéo đầy đủ vào lúc nào? Y cứ trong lời Phật đáp có ba: Khen, răn, nghe.
2- Chính đáp. Trong phần đáp ở trước chia ra bốn trường hợp, kế là giải
thích; sau kết đáp lại ba
câu hỏi. Chia ra bốn câu:
1/ Hoặc ưa tạo ra năm dừng tịnh hành phiền não. Hoặc ưa tu uẩn, xứ, giới, duyên khởi xứ, phi xứ thiện xảo. Hoặc ưa giải thoát các lậu
của ba cõi. Vì có ý
này, nên đối với “duyên” tương xứng an trụ tâm mình.
2/ Đối với duyên giống nhau, an trụ tâm mình.
3/ Đối với duyên không trái ngược, an trụ tâm mình.

4/ Đối duyên
không xả tónh lự. Trong đây, hoặc ưa tịnh hạnh, cho
đến khiến tâm giải thoát các lậu, nghóa là đáp
lại câu hỏi đầu tiên.
“Đối với duyên tương ứng an trụ tâm mình”.
Trở xuống, là bốn câu đáp lại câu hỏi thứ hai. Dựa vào bốn câu này tu tập hoàn
thành viên mãn, nên ở phần
sau cùng, kết rằng: “Gọi là khéo an trụ,” lời đáp an
trụ này là đáp lại
câu hỏi thứ hai”.
Y theo giải
Thích-câu đầu rằng, nếu ngu đối với nhân kia, trụ ở
nơi khéo léo vì nhân môn
nghóa, nên luận đối pháp nói: “Thành tựu
nhãn giới, vì không
thành tựu nhãn v.v… Nên nói người ngu nhân, phải
quán ở giới. Ngu duyên trụ xứ nghóa là môn mười hai xứ y cứ ở cảnh giới của duyên
tăng thượng, vì
“duyên” môn
sinh ra thức, cho nên người
ngu duyên, nên quán về
“xứ”. Nếu ngu vô thường, khổ, không, vô ngã, thì nên đói với duyên khởi xú, phi xứ, thiện xảo. An trụ tâm mình.
Nghóa là duyên khởi định với
nghóa xứ, phi xứ trao dồi nhau: Khéo biết vô
minh sinh ra hành; Hành sinh
ra thức, cho đến sinh ra sinh, già, chết, gọi là ở nơi
duyên khởi, khéo biết nhu nghóa chân thật, kể cả khéo hành hay
vẫn sinh thức v.v… cho đến
sinh ra
chi sinh, già chết
của Người, Trời, gọi
là “xứ”. Nếu cảm chi
sinh, già chết của đường ác, thì gọi là “phi xứ”.

Vì thế, đối với duyên khởi và thiện xảo xứ, phi xứ, thì biết hữu
vi, hữu lậu, Khổ, Không,
kể cả Vô thường, Vô ngã.

Nếu một người ưa thông suốt và ưa giải thoát. Luận sư
Cảnh nói: “Nghóa là nếu
người ưa thông suốt về nhân quả của thế, xuất thế và
ưa giải thoát thân hữu
lậu ba cõi v.v… thì đối với bốn Đế như khổ v.v…
an trụ tâm mình”.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nếu người ưa thông suốt, nghóa là dứt
trừ dục của cõi Dục.
Lại nghóa là nhập Kiến đạo và ưa giải thoát v.v…
trở xuống, gọi là Tu
đạo, thấy giống như duyên trụ trong tâm, ý nói
rằng, Bí-sô kia ở trong tâm định. Đối với
sự
sở tri trước của tâm phân tán
kia, vì muốn phân biệt,
lựa chọn lúc tư duy quán sát khắp, do tâm phân tán ở trước đã có
sức tăng
thượng thấy, nghe, hay, biết, nên khiến tác ý
của tâm định phân biệt
mà khởi thắng giải.”

Hỏi: “Lúc tâm định khởi có đối tượng phân biệt tướng phần
của tự tâm, không biết
cảnh sở tri xưa của tâm tán, sao ở đây lại nói
là tâm định phân biệt từng là sự sở tri?”. Vì
đáp lại câu hỏi này, nên nói
rằng: “Thức từ tâm
định dù đối với sự sở tri ở trước, vẫn
không thể hoà hợp với
sự quán
sát hiện ở trước. Nhưng vì tướng phần được biến ra
trong tâm định giống với
gốc nên được nói là phân biệt sự sở tri gốc.
Ở trên, y cứ
sự
sở tri, để nói về
sự giống nhau rời, dưới đây, lại
đối với thời gian v.v…
của thời gian, y cứ ở tâm năng quán nhằm nói về
sự giống nhau; tức là công hạnh thường
khởi chỉ, quán.
Về sau, lại khởi
lên giống như công hạnh
trước, gọi là trụ giống nhau, tất cả thô nặng
đều dứt mất, tùy theo
được đối tượng nương tựa (sở y) xúc chứng
thanh tịnh v.v… Đây là giải thích bốn thanh tịnh:

1/ Thân tịnh. Trong đây gọi là sở y (đối tượng nương tựa).
2/ Sở duyên (đối tượng duyên).
3/ Tâm.
4/ Trí Kiến thanh tịnh. Thứ ba, dẫn hai bài Tụng của kinh để chứng thành nghóa trước.

Trong dẫn bài
Tụng thứ nhất, tụng lại câu thứ tư: “không bỏ
tónh lự” trong bốn câu sau.
Câu thứ hai tụng lại: “tánh Bờ mé của việc thứ ba” trong
bốn câu trước.

Câu thứ ba tụng lại câu thứ hai trong bốn câu trước.

Câu thứ tư tụng lại câu thứ tư: “việc làm thành xong” trong bốn câu trước.
Trong bài
Tụng thứ hai, câu đầu kết ba câu đổi tên thuyết
khác trong bốn câu trước.

Bốn câu sau
của bài tụng trong câu thứ hai.

Trước là ưa đoạn, tức là ưa giải thoát các lậu. Ưa tu, tức là
hoặc ưa tịnh hạnh, ưa thiện xảo.
Câu thứ ba (chung cho) thứ tư trong bốn
câu sau: “không xả
vô gián ân cần trân
trọng tónh lự, vì tu gia hạnh, nên được tâm thanh
tịnh, trí thanh tịnh v.v…

Giải thích về
sự đầy khắp đã xong.
Từ đây trở xuống, là phần thứ hai, trong
sự
sở duyên của tịnh
hạnh, trước hỏi, kế
giải thích,
sau là kết.

Trong phần
giải thích, nêu năm môn, tức là môn năm độ quán.

Sau giải thích theo thứ lớp.

Quyển này từ
trên đến nay, chỉ giải thích hai môn trước, đầu
tiên, trong giải thích bất tịnh có ba:

1/ Nêu rộng cử đối tượng duyên của sáu bất tịnh.

2/ Đem sáu đối tượng duyên bất tịnh để trừ năm thứ tham.
3/ Phân biệt lấy pháp đã nói. Trong phần trước, trước là nêu, sau giải thích: Phần nhơ bất tịnh có hai: tịnh.

v.v…
1/ Dựa vào trong, tức quán thân mình có ba mươi
sáu vật bất
2/ Dựa vào
ngoài, thì quán thân người có mười sáu việc
bất tịnh. Khổ não bất tịnh, tức khổ thọ của cõi Dục.

Nói thuộc về thọ, nghóa là đồng thời các thân nghiệp, ngữ nghiệp
Bất tịnh thấp kém là pháp mười tám giới của cõi Dục. Bất tịnh

quán đãi là pháp của hai cõi trên. Bất tịnh phiền não là hoặc
của ba cõi.

Nhanh chóng hư
hoại bất tịnh, thì năm thủ uẩn vô thường. Thứ hai,
trong phần nói về trị tham, trước là nêu năm thứ
tham:
1-Là tham, ái dục đối với thân mình.

Đối
với thân người, vì sự dâm dục, mà khởi tham
dâm.
3- Tham các tư cụ của ngoài cõi Dục.

Tham cõi Sắc.

Đối
với ba cõi, có thân khởi tham.
Ở đây,
Pháp sư Thái nói: “Đầu tiên đối với trong thân, khởi dục, vì dục nhẹ, nên gọi là dục dục. Tiếp theo khởi dục tham nặng, gọi
là tham dục. Lại, đối với
thân người, đầu tiên, là khởi dâm nhẹ, nên gọi
là dâm dục. Kế là,
khởi dâm nặng, nên gọi là tham dâm.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Đối với
trong thân, lần đầu khởi dục vi
của cõi Dục, nên gọi
là “Dục Dục”. Kế là vì khởi tham nặng cõi Dục,
nên gọi là tham dục”.
Cách giải thích này đồng với Pháp sư Thái. Lại,
giải thích:
“Trong thân là pháp mà mình mong muốn,
nên nói: “Đối với
trong thân “. Dục ở trong thân , khởi dục nên dục là tâm của chủ thể dục, đây gọi là tham dục.
Chử “Dục” đầu, thuộc về
đối tượng dục (Sở
dục); chữ Dục thứ hai thuộc về chủ thể dục (năng
dục); chữ dục thứ ba là kết tên.

Thứ hai, là nói đối
trị nhau. Trước, là nói chung về đối trị.
Sau nói riêng về hai pháp:

1/ Trị tham ban đầu. Nghóa là dựa vào bất tịnh bên trong để
chửa trị bệnh tham của trong thân.

2/ Trị tham thứ hai, trong đó, trước là nói lược là do bất
tịnh bên ngoài, nhằm chưa trị bệnh tham dâm ở
ngoài thân. Kế là nói rộng
về phương pháp đối trị
chứng tham dâm. Sau là dẫn các thuyết để chứng thành.

Trong phần nói rộng, trước là nêu tham dâm có bốn:

1/ Tham hiển sắc. Nghóa là yêu sắc mặt ửng hồng v.v…
2/ Tham hình sắc. Nghóa là tham lưng eo, ngón tay thon dài,
trán bằng phẳng, mày cao v.v…

3/ Tham sự xúc chạm êm ái.
4/ Tham thờ phụng. Sau, nói về đối trị lẫn nhau. Nếu nói theo chánh lý, thì một quán một bộ xương đối
trị cả bốn tham; vì không có cảnh bốn thứ tham
trong một bộ xương. Nay
luận này chỉ nói rằng chửa trị “Tham xúc chạm êm ái.
Pháp sư
Thái nói: “Nếu theo giải thích về duyên chết của
Tiểu thừa, thì đầu tiên là
quán màu xanh, sau biến thành màu đỏ, trắng. Nay, Đại thừa giải thích màu đỏ
của da, v.v…, bỏ đi hình
sắc
của da, thịt, gọi
là biến thành màu đỏ.

Đối trị tham
tướng mạo. Pháp sư Cơ lại giải thích: “Đối với
tham hiển sắc trắng trẻo,
hồng hào, thì dùng sắc xanh, bầm tím v.v… để đối trị. Đối với
hình sắc, khởi
tham dài, ngắn, vuông, tròn v.v… thì dùng
trừ khử da, thịt để
đối trị. Nếu Tiểu thừa nói rằng, biến đổi tướng màu
đỏ, nghóa là thây chết
lúc đầu xanh, sau đổi sang màu đỏ, biến thành thân có máu đỏ, để trừ tham
hình sắc”. Đại thừa
giải thích: “Ở trước, màu
da thịt đỏ, bỏ đi hình
sắc da thịt, gọi là đổi thành màu đỏ, ngay khi biến
đổi thành đỏ. Dưới
đây, dẫn thuyết để chứng thành, đều dựa vào bốn thứ đường như
sợ hãi v.v… Thới,
Pháp sư
Thái Cơ v.v… đồng nói:
“Dùng hai nghóa để giải thích:

1/ Đặt thây chết vào chỗ im lặng, vắng vẻ không có người lui tới,
nên gọi là sợ khiếp đảm. Vì thực hiện quán bất tịnh, là khả năng dẫn đến Niết-bàn, nên
gọi là con đường.
2/ Trước hết, con đường run sợ đầy khiếp đảm là nhìn thấy thây chết nọ trải qua bảy ngày, bỉ chim chóc v.v… cắn ăn rút rỉa, để so
với thân của cảnh dâm,
cũng có tánh chất giống như thế.

Vì dùng kinh để chứng minh cho luận, nên gọi là “hiển thị”.
Một trong ba câu dưới
đồng với nghóa này, về tướng văn rất dễ hiểu.
3/ Đối trị tham thứ ba. Nghóa là do thứ bất tịnh khổ não thứ
ba, cho đến bất tịnh thấp
kém thứ ba, làm cho tâm tham phi tình bên ngoài được thanh tịnh.
4/ Đối trị tham thứ tư. Nghóa là do quán hạnh bất tịnh thứ tư,
làm cho tâm tham đối với
cõi Sắc được thanh tịnh.
5/ Đối trị tham thứ năm, nghóa là do phiền não bất tịnh thứ năm. Và với bất tịnh hư hoại nhanh chóng
thứ sáu, khiến cho tham có
thân của ba cõi được thanh tịnh.

“Tham này làm đối tượng duyên của tịnh hạnh”, là thứ ba kết.

Thứ ba, trong phân biệt lấy đối tượng đã nói, với đại ý là như
thế. Nếu y cứ trong năm
pháp quán dừng tâm, thì “dừng” đầu tiên hay
tịnh hành tham, nói chung
là tất cả tham dục. Vì chung cho công hạnh
đối trị, nên nói sáu
thứ đối tượng duyên bất tịnh mà thôi. Nay, bản ý trong nghóa này, chỉ lấy thứ bất tịnh mục rã, nhơ
nhớp. Năm thứ bất tịnh
còn lại, tự là đối tượng duyên hành tham của chủ
thể tịnh khác kia, chư
chẳng phải đối tượng mà luận này nói.
Từ bi thương
Xót thứ hai, tức là chủ thể tịnh
hành sân, qua
đó, trước hỏi, kế là
giải thích và sau là kết.

Trong giải thích có ba:
1/ Nói chung về duyên từ. Ý ưa thích của ba phẩm hữu tình là
bình đẳng, yên vui, lợi
ích, công năng dẫn sinh ba phẩm: Diệu lạc, Địa
định và Thắng giải.

2/ Giải thích bốn câu trong kinh đã dẫn.
3/ Nói về cảnh duyên của Từ bi với Hỷ không đồng.

Trong phần trước, đầu tiên, là nói, dựa vào ý ưa lợi ích
của cõi dục, tâm “duyên” ba phẩm lợi ích bình đẳng của con người, dẫn
sinh
ba phẩm vui sướng của địa
định, kể cả thắng giải.

Trong phần thứ
hai, là giải thích về câu chung ở trước có hai
chủ thể duyên, đối
tượng duyên riêng: Cõi Dục là phương tiện của Từ;
cõi Sắc là căn bản. Người tu hành do khởi tâm từ bình đẳng
cho vui, cứu khổ. Đối với bản thân mình, tự động có thể được dẫn
sinh ba
phẩm thượng, trung, hạ,
vui sướng thắng giải.

Kế là trong dẫn chứng bốn câu kinh, gồm có:

1/ Nêu ý ưa thích lợi ích, đối tượng duyên của ba phẩm.

2/ Chỉ rõ về ý ưa lợi ích có ba thứ tướng: không có sự oán ghét là chung; không có kẻ thù địch và không gây tổn hại, là giải thích.
3/ Nói về đối tượng dẫn. Tónh lự thứ ba v.v… trở xuống, là ba
thứ vui sướng. Tónh lự
thứ tư trở lên, vì không có vui sướng cho nên không nói.
4/ Chỉ rõ về chủ thể dẫn
sinh diệu lạc, thắng giải của Địa định.
Lại nữa chủ thể dẫn
sinh an vui, thắng giải của địa định này đều hiện
hành với tác ý của ý ưa thích tăng thượng.
Dưới đây là phần nói về cảnh duyên (Đối tượng duyên)
không đồng, so với luận Trí Độ kia.
Bốn tâm vô lượng đều gọi là
Từ Bi Quán. Luận này muốn giữ
lấy nghóa ấy, nên phân
biệt về cảnh duyên Từ, Bi, Hỷ không đồng, do
Xả là chung , nên không nói về cảnh kia.

<節>DU-GIÀ LUẬN KÝ</節>



<卷>QUYỂN 7 (Phần Đầu)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 27</詞>

Từ trên đến đây đã giải thích về hai phần đầu trong năm pháp quán dừng tâm xong. Từ đây trở xuống, là phần thứ ba,
Duyên Khởi Quán, trong đó,
trước hỏi, kế giải thích, sau là kết.

Trong phần hỏi, “Tánh duyên”, là bốn duyên,
Duyên khởi, là duyên mười hai chi.

Trong phần giải thích gồm có hai:

Nói về dựa theo bốn đạo lý, nhằm tìm kiếm ba hành của ba đời,
chỉ có các pháp, không có tác giả, thọ giả.

Nói do tư duy nên tâm si thanh tịnh. Trong phần trước có hai:
Một, là đối với ba đời, chỉ nhận thấy có hành; chỉ pháp;
chỉ sự,
chỉ nhân, chỉ quả.

Hai, nương tựa
bốn đạo lý để tìm kiếm, mong cầu:
Vì quán đối đãi vô minh v.v… nên có hành v.v…
Vô minh, hữu chỉ sinh ra tác dụng
của hành, cho đến sinh không có tác dụng dã
sinh ra già chết.

Có lượng của chí giáo nói là có duyên khởi; có khổ, tập trí
hiện lượng, nói là chứng biết.
Biện luận đối địch có tỷ lượng:
Có Phật hay không có Phật; vô minh duyên hành v.v… tánh của việc đó là pháp vốn như thế (pháp
nhó) vì không có người
tạo, kẻ thọ lãnh.
Ở đây, chỉ
có các pháp như vô minh v.v… các pháp có công năng dẩn phát hành v.v…, tức là
duyên khởi. Vô minh v.v… đối với
hành v.v… là duyên nhiều
ít, tức là tánh duyên.

Phần thứ tư, trong quán
sai khác của cõi, đầu tiên là giải
thích rộng về tánh tướng
khác nhau của sáu cõi: Hai, “Nếu các hành mạn v.v…” trở xuống, là nói về ngã mạn,

nghóa là đối
với sự khác nhau của cõi, tác ý tư duy tâm ngã
mạn được tịnh.

Trong phần trước, gồm có hai: Một/ Nêu ra sáu tên gọi là.

Hai/ Giải thích
rộng về sáu giới tức là sáu đoạn.

Nếu dựa theo
kinh Niết-bàn thì quán mười tám giới, được gọi
là giới phân biệt quán.
Nay, ở đây nói về sáu giới là sao?

Khuy Cơ Pháp
sư nói: “Sáu giới này vì chung cho cả cõi Dục,
cõi Sắc có đủ, nên dù địa không đủ, chẳng phải
mười tám giới có giới này đủ;

Nói rằng, tánh giới riêng trong thân này, thuộc tánh cứng
chắc v.v…, thuộc cứng
chắc là đất. Căn thân bên trong thuộc về đất này,
có trần là chấp thọ
của A-lai-da. Nay giới địa này phần lớn nương tựa
gần căn trần chấp thọ kia. Vì địa đại trong đây
cũng là chấp thọ của A-lại- da, nên nói rằng nương tựa gần chấp thọ như thủy v.v… ở dưới,
một phần chỉ ở đây.

Trong giới Địa
ngoài, nói rằng, chẳng nương tựa gần, chẳng
phải chấp thọ. Nghóa là
nếu giới địa bên trong nương tựa gần, đã dựa gần
ở bản thức, thì có
thể chấp thọ v.v… Nay, giới đọa bên ngoài chẳng phải là lửa ngoài có thể đốt cháy một phần v.v… các thôn xóm v.v…
Luận sư Cảnh nói: “ Hoặc
khiến đốt một làng, hoặc đốt một phần làng, cho
nên nói rằng:” đốt
một phần v.v… thôn xóm. Cho nên nói hoặc từng phần của các thân, nay lại giải
thích rằng:
Hoặc thiêu đốt xóm làng hoặc
giới ngoài xóm làng,
nghóa là trừ chỗ có rác rưỡi, v.v…
Như luật đã nói: “Gió bên hông khi nằm trong giới
phong bên trong.
Luận sư
Cảnh nói:” có người mắc phải chứng
bệnh phong, chỉ được nằm ngửa, gọi là Tích ngọa phong (gió dưới xương
sống lúc nằm). Hoặc có người mắc chứng
bệnh phong.
Chứng bệnh của thân như
bị nhiều lưỡi dao lớn,
nhỏ cắt, cũng như kim châm chích. Hoặc có người khi bị
bệnh phong, trên mặt nổi những chấm đen, mỗi chấm đều
như hình dáng Tất-Bát-La”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: gió v.v… của hông khi nằm, nghóa là thứ
gió này dứt trong hông
mà được nằm v.v… có thứ gió như lưỡi dao to,
nhỏ làm hại con người.

Gió Tát-bát-la.
Như Luận sư
Cảnh giải thích: “lại giải
thích về Tát-bát-la, tức con người
ăn Tát-bát-la.
Gió này cay, gây đau đớn, vì giống
như Tất-Bát.
Trong gió ngoài, nói rằng
gió Tỳ-thấp-Bà,
Hán dịch là gió của các thứ
Khéo Trang Nghiêm. Như nơi
Tỳ-Chấp-Yết-Ma v.v…
gọi là xảo
thiên. Gió Phệ-Tam-Bà, Hán dịch là toàn Phong (gió
xoáy), tức là thứ gió
thổi mạnh, gió xoáy vòng trong núi Tô-mê-lô.

Bàn tay Đa-La
v.v… Phương Tây có một cây, hình dáng chiếc
lá giống như cây móc,
cây cọ (tông lô). Cắt bỏ đót lá, chỉ thừa lại thân
lá, cũng quạt mát được.

Trong giải thích thức giới, đầu tiên, y cứ ở
sáu thức.
Sau nói
rằng, Tâm, ý, thức.
Nghóa là lấy chung cả tám thức hữu lậu. Hỏi: “ Như bậc thánh thành tựu thức vô lậu v.v…, có phải
cũng được y cứ ở
thức Vô lậu đi để lập làm Thánh Nhân không?”
Đáp: “Chỉ
có y cứ chung cho năm uẩn vô lậu, có phải cũng
được y cứ ở thức
vô lậu, người đó được nói là bậc Thánh. Tuy nhiên
không được nói là
thức vô lậu v.v…, được lập trong sáu giới, vì
sáu giới là gốc của sự sinh.
Lìa một hợp tướng, tức chấp làm ngã, thật ra, các giới bị thân
chấp làm một hợp ngã.
Nay lìa tướng này, tức kinh Bát Nhã nói rằng:
“Như Lai nói là một hợp
tướng v.v….”

Thứ năm, trong
A-na-ba-na niệm quán, trước là hỏi, kế là,
giải thích, sau, là kết thành nghóa kia.

Trong giải thích có hai:

1/- Nêu sơ lược;
2- Giải thích rộng. Trong phần truớc, trước là giải thích về niệm; sau, giải thích đối tượng duyên (sở duyên):

A na, Hán dịch
là Trì lai, tức là hơi thở vào; Ba-na, Hán dịch
nói là Trì khứ, tức hơi thở ra.

Pháp sư Thái
nói: “Đời Đường gọi là Trì tức lai, trì tức khứ.”

Trong giải thích rộng dưới đây, trước là giải thích vể thể hơi
thở của đối tượng
duyên (sở duyên); sau phân tích chủ thể tu tập niệm.

Trong phần trước có bảy câu:

Phân tích về thể của hơi thở ra vào, mỗi hơi thở đều có hai
phần khác nhau.

Nêu ra nhân duyên.

Phân tích đối tượng nương tựa của hơi thở.
4- Nói về sự vận hành của hơi thở. Nói về địa sở y.

Phân tích tên khác.

Người tu quán hơi thở có hai tai hại lỗi lầm.

Thở vào v.v…
Luận sư Cảnh giải
thích “Thở vào, lúc vào
khắp trong thân, cho đến chỗ rún.

Khoảng giữa thở vào. Nghóa là hơi thở vào diệt rồi, hơi thở ra
chưa sinh, ở khoảng giữa
tạm thời có hơi thở giống như làn gió thoáng
nhẹ. Dưới đây, nói về niệm lúc hơi thở vào ngắn, duyên thở vào
của khoảng giữa này.

Hơi thở ra cũng thế v.v…. Nghóa là phát ra từ rún cho đến miệng, mũi.
Hoặc thở ra ngoài mũi, là hơi thở ra dài. Hơi thở ra đã diệt, hơi thở vào
chưa sinh.
Khoảng giữa từ rún đến mũi, tạm thời có
hơi thở ra, giống như làn gió.
Dưới đây, sẽ nói về niệm khi hơi thở ra
ngắn, “duyên” hơi thở
ra của khoảng giữa này.”

Cơ Pháp sư nói:
“Khoảng giữa hơi thở ra vào. Nghóa là
khoảng giữa hơi thở
vào, ra dù hơi thở chưa ra vào, ở khoảng giữa đó
cũng vẫn có hơi thở nhỏ nhiệm chuyển biến, gọi
là hơi thở khoảng giữa.”

Xưa, ngài Viễn Công nói: “Hơi thở ra xuất phát từ rún, tam
sinh đến ngoài liền diệt. Hơi thở vào bắt đầu từ ngoài thân mà đến vào
thân, tức là diệt, tùy
tâm thô, tế, xa gần không nhất định.”

Pháp sư Thái,
Pháp sư
Cơ đồng nói: “Hơi thở kia vì chỉ đến rún, vì phía dưới rún không có con đường của hơi thở, lại không có chỗ thoát
ra, trở lại, tức là cho
đến từ miệng thở ra và thở ra từ chóp mũi.”

Hơi thở có hai nhân duyên. Luận sư Cảnh nói:
1/ Nghiệp dẫn dắt là nghiệp quá khứ.
2- Con đường của gió đã nương tựa và chỗ nương tựa của các lỗ chân lông. Chỗ nương tựa cũng được gọi là nhân duyên.”

Pháp sư Thái
nói: “
1/- Do nghiệp dó vãng đã dẫn phát gió
nghiệp.
2/- Giữa rún có lỗ nhỏ, hoặc phía trên miệng, mũi. Giải thích về đối tượng nương tựa rằng: “Một thân, hai tâm, do phải nương tựa
ở chỗ thân, tâm, thì hơi thở ra vào mới vận chuyển như các đối tượng
thích hợp với nó. Luận
sư Cảnh nói: “Tức là Tỳ-Bà-sa nói: “Nương tựa
thân, nương tựa tâm, tu
theo điều mà hơi thở cảm thấy thích hợp.”
Tùy theo
sự thích hợp của hơi thở.
Có thuyết nói: “Lúc trẻ thơ
hơi thở ít, lúc trung
niên, hơi thở vừa; khi tuổi già, hơi thở nhiều.”

Có thuyết nói: “Do bốn việc, nói là tùy theo sự thích hợp:
1- Nương tựa thân.
2- Đường gió thông suốt qua.
3- Lỗ chân lông mở ra.
4- Tâm thô của Địa hơi thở hiện ở trước, nếu chia nương tựa thân, không nương tựa tâm,
thì hơi thở kia của hai định vô tâm lẻ ra quay trở về. Lúc bấy giờ,
dù có thân là đối tượng nương tựa của hơi thở đi
nữa, thì đường gió
cũng thông suốt qua lỗ chân lông, cũng mở ra, chỉ không
có tâm thô
hiện ở trước, nên hơi thở không quay về.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Hoặc nương
tựa thân, tâm; hoặc nương
tựa ở nghiệp; hoặc theo
lỗ hỏng, nên nói: “Như đối tượng thích hợp với
nó. Chỗ nương tựa được
thích hợp, đều nương tựa.
“Nếu chỉ nương tựa ở thân mà hơi thở được vận chuyển”
v.v…, trong đây, ý vấn nạn rằng:
“chẳng phải chỉ dựa vào thân mà hơi
thở được vận chuyển,
như khi nhập định vô tâm v.v…, thân ở cõi dưới mà hơi thở của người kia không
chuyển vận, cho nên, chẳng phải chỉ
nương tựa thân, mà hơi thở được
chuyển vận. “Nếu chỉ dựa vào tâm mà
hơi thở được vận
chuyển v.v… “. Trong đây, ý vấn nạn rằng: “chẳng phải chỉ dựa vào tâm mà hơi thờ được
vận chuyển. Nếu không như thế thì
khi nhập định Vô Sắc, hơi
thở của người kia chuyển vận? “Nếu chỉ
nương tựa vào thân, tâm
mà hơi thở được vận chuyển”: Trong đây, ý vấn
nạn rằng: “Cũng nương
tựa lỗ hổng, nghiệp v.v… mà hơi thở được
chuyển vận?”, chẳng phải
chỉ nương tựa thân, tâm, như bốn phần vị thời gian
ở trong bụng mẹ, không
có nghóa hơi thở. Vì thế nên luận nói là phần
vị đóng cửa v.v…
Hơi thở có hai lối đi. Nghóa là hơi thở vào đi trở xuống, là vì
từ mũi, miệng, hướng
xuống phía dưới chỗ rún. Hơi thở ra đi trở lên, vì
từ trên chỗ rún, đi đến miệng, mũi.

Hai Địa. Nghóa là lấy đường gió, tế là lỗ chân lông. Đối
tương nương tựa gọi là Địa trước cứ ở chỗ vì nhân lỗ chân lông, nên hơi thở được ra vào, tức gọi là
nhân duyên. Có hai tai họa lỗi lầm:
Nếu phương tiện quá chậm, thì
biếng nhác hôn trầm, thùy miên. Nếu phương tiện quá gấp thì cả hơi thở đều kết tụ, làm nảy
sinh nỗi khổ không đồng
đều của thân, tâm.

Từ đây trở xuống, là phần thứ hai, giải thích về chủ thể tu
niệm, trong đó, đầu tiên, là chia ra năm môn.
Kế là, dựa vào môn để
giải thích. Sau, là tổng kết.

Nếu y cứ theo Luận tạng v.v… thì có sáu, nghóa là thường tùy chỉ quán trở lại tịnh. Nay môn đầu ở đây
sẽ là thường tùy chỉ quán kia,
môn khác không đồng.

Trong phần giải thích về môn đầu, trước là chia ra bốn câu;
sau, giải thích bốn câu, trong đó có bốn:

Giải thích bốn câu.

Nói về toán số thắng tấn.
3- Nói về lợi độn, khác nhau.
4- Nhắc lại chung để kết. Trong phần đầu, nói lấy một làm một toán số: Luận sư Cảnh nói: “Đầu tiên,
“duyên” hơi thở vào, vì không quán hơi thở ra, nên nói
rằng hơi thở ra dứt ở niệm”.

Pháp sư Thái
nói: “Đây chỉ “duyên” hơi thở vào, nhưng niệm
từ cảnh mà đặt tên, gọi là hơi thở ra vào dứt ở niệm.

Lấy hai làm một số tính. Nghóa là hai hơi thở ra vào hợp số thành từ một đến mười thuận theo
toán số, tức là hai
số trước từ một đến
mười gọi là Thuận.

Số tính ngược. Nghóa là nếu lấy một làm số một, từ số mười
đến số một, cái gọi là vào mười, ra chín, vào tám ra bảy, vào
sáu ra
năm, vào bốn ra ba, vào
hai ra một. Nếu dựa theo lấy số hai làm số một,
thì đầu tiên, hơi thở ra vào là
số mười.
Kế là, hơi thở ra vào là thứ chín.
Kế là, hơi thở ra vào
là thứ tám. Kế là, hơi thở ra vào là thứ bảy, cho
đến thứ nhất.”

Hỏi: “ Chỉ lập số thuận là được rồi, đâu cần phải số nghịch?”.

Giải thích: “Vốn vì
Chế Trì nhiều tầm từ, nên tạo ra tính
số
để quán. Nay, lập ra
nhiều môn nhằm đếm hơi thở, hoặc một, hoặc nhiều,
hoặc thuận,
hoặc nghịch, điều phục tầm từ, để cho không được
khởi, nên tạo ra quán này,”

Pháp sư Thái
nói: “Đếm xuôi đến mười xong, không đếm
mười một, đếm ngược
lại từ số chín, kế là, nói tám, cho đến hai. Kế là,
nói một, nên gọi là
đếm ngược. Bà-sa không có cách đếm này.”. Hỏi: “Niệm này hoàn toàn
“duyên” cảnh hiện tại,
sao lại từ
số một đếm ngược lại
số chín, tám, bảy v.v… quá khứ?”.

Ngài Tam Tạng
đáp: “ Chỉ giả tưởng quán số mười. Tiếp theo
là chín cho đến số một,
không “duyên” thể của chín, tám, bảy v.v… trong
quá khứ để làm số ngược.

Thứ hai, trong
nhân tích về số tính của thắng tấn, nghóa là nêu
y theo lấy một làm một
số tính, thì thời nay, hoặc hợp hai hơi thở ra vào làm một
số đến mười. Hoặc hợp một vào, hai ra; thứ ba vào làm một
số đến mười số, cho
đến tăng dần. Tổng hợp năm mươi tám hơi thở
vào, năm mươi hơi thở
ra, hợp một trăm hơi thở làm một số đến mười.
Nếu dựa vào lấy
số hai làm một
số tính, thì đầu tiên, hợp bốn hơi thở:
hai vào, hai ra làm một số
đến mười, cho đến tăng đến một trăm vào,
một trăm ra, có hai trăm
hơi thở, tổng hợp thành một số đến mười.

Như thế, người
siêng tu niệm đếm hơi thở, mười mười là một
trăm số dùng làm một,
cho đến đủ mười, vì sao từ một số đều đến mười?
Do đây, lấy mười làm
một số tính, khoảng giữa số đó, tâm không tán loạn.
Ngang đây,
gọi là người đã tu tập xuyên suốt.”

Khởi Pháp sư nói: “Đầu tiên, lấy một trăm làm
số một đến
thứ mười, tức là
mười trăm, gọi là ngàn. Lại lấy mười mười trăm làm
một, nên nói rằng mười
mười đếm là một, dần đếm cho đến đủ mười, tức
là muôn. Vì mười cái
mười trăm, nên nói rằng mười mười.

Lại, đây là người siêng năng tu niệm đếm hơi thở, Nghóa là từ
số một chưa đủ mười, đếm đến khoảng giữa lại lầm lộn, nên bỏ
không đếm nữa, lại khởi
sự đếm từ một. Hoặc có lúc vì
số tính rất quen, cho
nên trước khi hơi thở
vào, đã có thể lấy chuyển nghóa là lúc có biết có, hơi thở vào diệt xong, đối với phần vị trống không của hơi thở, có khả
năng lấy chuyển, lúc không có, thì biết không có.
Kế là, đối với hơi thở
ra trở xuống, là đối với hơi thở ra kia biết có,
biết không.
Như thế, lần lược
rót chảy nối tiếp nhau
cho đến giúp cho tâm an trụ.
Từ trên đến đây, đã nói rất nhiều quán hạnh lần lượt nối
tiếp nhau, cho đến khiến
tâm an trụ. Đối với hơi thở ra vào, nên chính
đáng thực hành theo, nên
xem xét rõ ràng, thấu đáo. Nghóa là về hơi thở
ra vào, đếm riêng; đếm
kép; hoặc đếm xuôi; đếm ngược; hoặc không lầm lẫn, nên chính thức thực hành theo. Nếu có
sự lầm lộn, nên xem xét, hiểu rõ một cách
thông suốt. Về hơi thở ra vào, và hai khoảng
giữa, hoặc chuyển tiếp,
hoặc trở lại phần vị khác, đều khéo biết rõ.
Nếu lúc hơi thở vào ra sanh
khởi thì gọi là hoặc chuyển. Khoảng giữa đã
diệt, sau lại chưa sinh,
gọi là hoặc hoàn. Như thế sự khác nhau của phần
vị chuyển vận, trở lại,
đều phải khéo hiểu biết rõ ràng. Như thế, gọi là tu tập toán số.

Thứ ba, trong phần nói
về lợi, độn. Nghóa là nếu đối với
người căn tánh chậm
lụt (độn căn), thì vì họ nói pháp tính số để giúp cho
tâm an trụ. Nếu khác với
tính số, thì sẽ bị triền hôn trầm v.v… khuấy nhiễu. Nếu đối với người lợi căn, hoặc vì họ nói pháp
tính số, cũng có
thể nhanh chóng thấu rõ
không có ngăn cách, nhưng họ không ưa thích.

Thứ tư, trong
nhắc lại chung để kết, nếu theo giải thích của
Luận sư Cảnh, thì theo thứ
lớp như đã nêu ở trước.

Phần nhiều gia hạnh vì làm
nhân duyên, nên được thân,
tâm khinh an, chứng một tánh cảnh.
Cho nên, biết từ trên đến đây, đa
số quán
đều là văn, tư và đều
có nhân sinh ra tuệ. Tu tập này được định Vị chí, gọi là tánh cảnh. Nói nếu là
xứ chuyển”: Là nhắc lại kết trên, về nghóa
của bốn thứ tính, là
lấy một làm một v.v….

“Hoặc cho đến chuyển”. Nghóa là kết tính số thắng tấn ở
trên. “Hoặc như đã chuyển”. Nghóa là kết “ Sự
lầm lộn, nên lùi trở lại,

bắt đầu đếm từ một”.
“Hoặc có lúc
chuyển vận”. Nghóa là kết “Hoặc có lúc tính
số
mất quen thuộc, nên biết
có, biết không v.v… nói trên.

“Đối với pháp này do an trụ ở niệm v.v… “ là Kết: “Như thế
lần lượt chảy rót nối
tiếp nhau” trên, cho đến khiến tâm an trụ v.v….”

Pháp sư Thái
nói: “Các chỗ lỗ hổng”, gọi là “nếu là xứ
chuyển”. “vào thân cho
đến vùng rún” gọi là “cho đến chuyển”. “Như hơi thở
ra vào” gọi là “Nếu
như đối tượng được chuyển”: Là thời gian hơi thở
ra vào dài, ngắn nối
nhau” gọi là “Hoặc có lúc mà chuyển”.”

Luận sư
Bị nói: “Hoặc hơi thở vào bắt đầu từ chóp mũi, cuối cùng đến vùng rún. Hoặc hơi thở bắt đầu từ chỗ rún đến chóp mũi, gọi là “hoặc là
chỗ chuyển”. Hơi thở vào từ mũi, dần dần đến rún, dần
dần đến mũi, gọi là “hoặc cho
đến chuyển”, tức vị trí lúc hơi thở vào,
ra chuyển vận, có thể tùy thuộc vào chỗ mà hai hơi thở ra vào
đã vận hành, gọi là “Hoặc cho
đến chuyển”. Hai hơi thở ra vào lúc vô tâm
định không được mà
chuyển. Phần vị chuyển khác này hoặc tùy thuộc
vào lúc đi mà chuyển,
gọi là “Hoặc có lúc mà chuyển”.

Pháp sư Khuy
Cơ lại nói: Nếu là đối tượng chuyển, nghóa là
nhắc lại các lỗ huyệt trên, tức lỗ thô, lỗ tế
v.v…, chính là xứ chuyển ở đây. “Hoặc cho
đến chuyển”, tức nêu “Từ lỗ huyệt rún cho đến chỗ rún, tức hơi thở vào thân cho đến chỗ rún
chuyển”.”Hoặc như
đối tượng chuyển”, nghóa là nêu lấy một làm một hơi thở ra vào ở trên.
Ngoài ra, lúc thở, như
đối tượng thuận, nghịch v.v… chuyển. “Hoặc có
lúc mà chuyển’, tức là nhắc lại “Hoặc có lúc
hành giả lấy một làm một
v.v… cho đến mười lần
mười làm một. “Thời gian, dài, ngắn, nối tiếp
nhau” gọi là có lúc mà
chuyển”, tức với ngần ấy thời gian, đếm hơi thở
nên chuyển. Về sau, vì đã
thành tựu, nên không nêu.

Thứ hai, trong
giải thích về ngộ nhập uẩn tu tập, đầu tiên, là
nói chung về ngộ nhập.
“Rằng, đối với hai việc đối tượng lấy, chủ thể lấy, tư duy ngộ
nhập cac uẩn, nghóa là tư duy về đối tượng lấy, thể của hơi thở ra vào và thân, đối tượng nương tựa, ngộ nhập
sắc uẩn. Tư duy chủ thể lấy niệm hơi
thở vào, ra đồng thời
với bốn uẩn, tức là ngộ nhập của bốn uẩn còn lại.
“Thế nào là ngộ nhập?” trở xuống, là kế là, nói về riêng ngộ nhập.

Pháp sư Thái nói “Như nhãn thức
“duyên” màu xanh, là gọi là
chứng lượng,
đồng thời có tưởng, tưởng không có công dụng.
Khởi tâm tìm cầu màu xanh này
chẳng phải màu vàng, trở lại là cộng tướng, vì
duyên pháp
giả, đó gọi là Tỷ lượng. Nếu nói thể cực vi này là xanh, vì màu xanh là thể, nên là cảnh của
chứng lượng, không chung cho
các màu xanh, cho nên là tự tướng. Nếu nói đây là màu xanh thì
lìa màu xanh,
sẽ không có, màu
xanh riêng, cho nên là pháp giả, gọi là cảnh
của Tỷ lượng. Chẳng
phải, chẳng phải là nghóa màu xanh cùng khắp tất
cả màu xanh, nên gọi là
công tướng.
Lại nữa, màu xanh này lấy màu
xanh làm thể. Vì thể không khắp nhau, nên là tự tướng, gọi là
cảnh chứng lượng.

Chẳng phải, chẳng phải xanh, thì chẳng có cái không, vì thể
khắp tất cả, nên là
công tướng. Hiểu rõ cộng tướng này, gọi là “đẳng liễu”.
Tác ý tư duy, ngộ nhập tướng uẩn.
Tưởng đồng thời này nhất
định có thức, thọ, nhưng
vì công dụng yếu kém, cho nên không nói.
Phần thứ ba,
trong ngộ nhập duyên khởi, trước chung, sau riêng.
Trong giải
thích riêng, đầu tiên, là tìm cầu thể của hơi thở vào, ra, nên nương vào
duyên thân, tâm. Kế là tìm
kiếm thân, tâm.
Nên dựa vào
“duyên” mạng căn. Ba thứ này tức là thể
của sinh, già chết
của mé giữa, đồng thời mạnh yếu để chia ra chủ
thể sinh, đối tượng
sinh. Lại mong cầu mạng
căn hiện tại. Từ các hành mé trước đã sinh, lại tìm kiếm hành này từ vô minh
sinh ra. Từ mười nhân của mé trước, đại
khái nêu hai vô minh với hành ở đầu.

Từ trên đến đây, là nêu quả để tìm nhân, theo thứ lớp nghịch
đã xong. Từ đây trở
xuống là thuận với thứ lớp.

Như thế, là biệt rõ vô minh, nương tựa vào “duyên” trước
hành, cho đến thân, tâm
đều nương vào “duyên” hơi thở kia.

Từ trên đến đây, đối với phần vị khởi tác, ngộ nhập duyên khởi. Lại biết rõ vì vô minh diệt, nên hành diệt v.v… Lại y cứ vào phần
vắng lặng, ngộ nhập duyên khởi.
Phần thứ tư,
trong ngộ nhập thánh Đế, trước là ngộ nhập bốn
lý của khổ Đế, đó là
vô thường khổ; không, vô ngã. Nhận biêt rõ nỗi khổ này
sinh ra từ tham, ngộ nhập tập Đế. Lại chính ngộ nhâp
sinh khổ là
do ngộ nhập tham ái, vô
dư dứt trừ hẳn. Ngộ nhập diệt đạo.

Phần thứ năm, trong mười sáu thắng hạnh, văn chia là ba:
1- Nhắc lại trước để nêu chung. Giải thích. Kết.

Đầu tiên, vì
dứt tu hoặc, nên lại tiến tu mười sáu hạnh thù thắng.

Nói thắng hạnh là có nghóa gì? Xưa ngài Viễn Công nói: “Vì
tám nhân duyên nên gọi là thắng hạnh.”

Pháp sư Bị
nói: “Vì tánh trí tuệ không chung với ngoại đạo,
nên gọi là thắng hạnh.”

Nay, giải thích: “ Vì vượt hơn kiếm đạo ở trước, nên gọi là thắng
hạnh.

Trong giải thích, trước nêu sau giải thích.

Trong phần nêu, y cứ theo luận chánh lý dần kinh nêu ra mười bảy

niệm. Trước
nói chung, sau, nói riêng. Có mười sáu luận này cũng thế.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “ trong đây, trước là “duyên” chung niệm trụ. “ hoặc dài,
hoặc ngắn”.
Trở xuống, là mới nêu
mười sáu.
Trong câu hỏi dưới đây sẽ giải thích.

Mười sáu niệm nương tựa bốn
Niệm trụ. Xưa nay, bốn
với bốn phối hợp:

1- Quán hơi thở dài.
2- Quán hơi thở ngắn. Quán hơi thở khắp thân.
Hơi thở trừ hành của thân. Bốn thứ này là quán
thân.
5- Quán hỷ hơi thở vào, ra trong hỷ.
6- Quán lạc hơi thở vào, ra trong lạc.
7- Quán hơi thở ra vào của tâm hành. Quán hơi thở trừ tâm hành trong hơi thở ra vào. Bốn thứ này là quán thọ.

Quán hơi thở ra vào của tâm.

Quán hơi thở của tâm vui mừng.
1
1- Quán hơi thở của tâm chế trừ. 1
2- Quán hơi thở của tâm giải thoát. 1
3- Quán hơi thở vô thường. 1
4- Quán hơi thở đoạn. 1
5- Quán hơi thở lìa dục.

1
6- Quán hơi thở diệt. bốn thứ này là quán pháp.

Trong phần giải thích, trước là nêu giới hạn của tu. Nghóa là học kiến tích đã được bốn niệm trụ v.v… ba mươi bảy pháp
phần Bồ-đề,
đối với đối tượng
duyên (sở duyên) của hơi thở, tác ý tiến tu, vì
dứt trừ các kiết còn lại, nên nghó rằng: “ đối với niệm hơi thở ra vào, nay tôi
có thể học.

Giải thích riêng mười sáu. Trong giải thích thân bốn. Ngài
Tam Tạng nói: “hà hơi
ra, hiùt hơi vào thì hơi thở dài. Lúc tạm dứt ở
khoảng giữa hơi thở vào và khoảng giữa hơi thở ra, gọi là ngắn. Giác biết rõ
hơi thở kháp thân, nghóa
là lúc đầu tiên quán hơi thở, chỉ ở chóp mũi.
Về
sau, khi
quán thành, có thể nhận biết được hơi thở kia ra vào khắp
thân, nên được gọi là “ Giác”.
Hơi thở trừ thân hành: Thân hành, nghóa là hơi thở ra vào,
khiến hơi thở bỏ thân
hành, gọi là hơi thở trừ thân hành.
Trong thọ bốn,
lại tức giác biết rõ hỷ như thế, giác biết rõ lạc, là bằng nhau.

Giải thích tâm hành trong đây, hoặc có quên niệm, khởi ngã,
ngã sở và mạn, rằng ta sẽ có Vô Sắc v.v….
Cơ pháp
giải thích: “ Kiến Đế này được gọi là tạm
quên Niệm sinh, chứ chẳng phải “ kiến” trong
sáu mươi hai kiến này, nếu y theo kiến trong
sáu mươi hai kiến này thì ngã
sẽ có là
thường kiến, người thấy Đế ở chỗ nào mà khởi thường kiến? Vì không có văn nào nói
là tu Đạo khởi thưòng
kiến cả. Nay ở chỗ này tức hiện khởi: hoặc”
nào? Hơn nữa, đây là
ở đọa vị phàm phu khởi, vì chưa kiến Đế, nên không ngại”.

Nếu vậy, thì
người thấy Đế ở trước tạo nên mười sáu thắng
hạnh này, làm sao được
khởi thường kiến v.v… nghóa là với mười sáu
hạnh này, phàm phu cũng
tạo ra hay sao?
Nói người thấy Đế ở trước, nghóa là y cứ vào người thấy Đế
để nói, chứ chẳng phải
chung cho phàm phu, thật ra là chung cho cả
phàm phu. Khởi thường
kiến v.v… này tức là chứng. Nay giải thích: “cũng có thể địa vị Thánh tạm thới quên niệm, khởi nhỏ
nhiệm đoạn, thường kiến v.v… mà chẳng phải thuộc về
sáu mươi hai kiến tức lấy văn này để
làm chứng ở trong “tâm”.

Lại, nếu được ba tónh lự căn bản trước thì định kia đã được vị chí của cận phần
sơ tónh lự nương vào định. Dựa vào định này quán
sát
sinh khởi tâm mười cặp,
gọi là giác biết rõ tâm v.v….

Trong pháp bốn
nói: “Lại thời gian ở trước, hoặc dựa vào ba
tónh lự của địa dưới,
hoặc dựa vào Vị Chí. Dựa vào định xong, đối với
Xa- ma-tha tu hạnh Du-già “.
Văn này chính là thừa nhận phương tiện căn bản của ba tónh lự dưới đều được tạo ra quán
sổ tức, không đồng
với luận tiểu thừa chỉ ba cận phần.
Nơi năm địa trung gian của cõi Dục tao
ra giới, đoạn, ly, diệt, nghóa là nếu theo luận
Chính Lý, quyển Bảy mươi hai chép: “Ba cõi đoạn v.v…, tức phân biệt thuyết trước nói vô vi gọi là giải thoát dùng làm tự thể.
Nhưng thể của ba cõi
y cứ ở giả có khác.
Nếu y cứ vào
thật thì sẽ không
có khác nhau.

“Sao gọi là y cứ ở giả có khác? Nghóa là kìa kiết tham, gọi là lìa giới. Dứt trừ tám kiết, gọi là đoạn giới. Diệt trừ tất cả các kiết như
tham v.v…, đối tượng
trói buộc thể của sự, gọi là diệt giới.”

Vì sao ba cõi khác nhau như thế? Nghóa là pháp hữu lậu
lược chung có ba:

1/- Chủ thể trói buộc chẳng phải chủ thể nhiễm.
2/- Chủ thể trói buộc cũng là chủ thể nhiễm.
3/- Chẳng phải cả hai thuận với pháp trói buộc ô nhiễm. Dứt trừ ba pháp này, được chứng vô vi, như thứ lớp gọi là ba
cõi như đoạn v.v….

Nay, Đại thừa
này không đồng với thuyết kia.

Hỏi “mười sáu hạnh này đến địa vị nào mới được tu tác?”

Pháp sư tuệ
Viễn nói “Theo nói chung bắt đầu từ phàm phu
đến quả Vô học, đều
thực hành quán này. Nếu nói theo tướng riêng thì
bốn hạnh đầu, bắt đầu quán ở năm pháp quán dừng tâm, thành tựu ở
bốn niệm xứ. Tám hạnh
kế là đều ở Vị niệm xứ. Bốn sinh sau từ Noãn đến quả Vô học”.
Từ đây trở xuống, là thứ ba, giải thích đối tượng duyên
(sở
duyên) của thiện xảo.
Trong đó, trước hỏi, kế là, giải thích, sau là kết.

Trong giải thích có ba:
1/- Nêu năm thiện xảo.
2/- Giải thích theo thứ lớp.
3/- Dùng tự
tướng, cộng tướng gồm thâu năm.

Nhưng thiện xảo này, hoặc lược, hoặc rộng, chỗ văn không
đồng. Nếu theo Tỳ-bà-sa
quyển sáu nói thì có bốn pháp thiện, đó là giới,
xứ, duyên khởi và xứ,
phi xứ. Nếu theo Du-già ở quyển nấy nói thì có
năm thiện xảo.
Quyển Năm mươi bảy nói
sáu thiện xảo, nghóa là nói năm thiện xảo trên, thêm căn thiện xảo.
Luận Hiển Dương, quyển mười
bốn nói bảy thiện xảo,
lại thêm Đế thiện xảo. Biện Trung Biên quyển
hai nói có mườithiện xảo.
1- Uẩn;
2- Giới;
3- Xứ;
4- duyên khởi;
5- Xứ, Phi Xứ;
6- Căn;
7- Thế;
8- Đế;
9- thừa; 1
0- Hữu vi, vô vi. kinh Bồ-tát Tạng Quyển 17 nói có mười thiện xảo:
1- Pháp;
2- Giới;
3- Xứ;
4- Đế;
5- Vô ngại giải;
6- Y thú;
7- bốn y, như y nghóa, không y văn v.v…
8- Đạo pháp, tức 37 phẩm trợ đạo;
9- Duyên khởi;
1
0- Tất cả pháp gồm thâu khắp tất cả hữu vi vô vi. Trong giải thích về uẩn thiện xảo, thế nào là tưởng uẩn?
Có tướng, không
tướng v.v…, nghóa là duyên tưởng của tục Đế, gọi là có tướng.
“duyên” tưởng của
thắng nghóa, gọi là không có tướng. Lại
“duyên” pháp có thể y tha, viên thành gọi là có tướng.
Nếu “duyên” pháp vô thể của biến kế
sở chấp, thì gọi là vô tướng.
“Duyên” cõi
Dục, gọi là tướng nhỏ,
“Duyên” cõi Sắc, gọi là rộng lớn; “duyên” “không”; “thức”;
xứ, gọi là vô lượng. Không có các xứ sở hữu
v.v… là vô sở hữu xứ. Thức uẩn,
nghóa là tâm, ý, thức. Đây có hai giải thích:

“Tức thể của sáu thức có nghóa tập khởi, gọi là
Tâm; có nghóa
tư lương, trù tính, lo nghó, gọi là ý; liễu biệt,
gọi là Thức.”

“Lại-da gọi là Tâm; Mạt na gọi là Ý;
Sáu thức gọi là Thức.
Thọ, Tưởng, Hành, Uẩn trước và thức uẩn này,
đều có quá khứ v.v….
Nghóa là thể của bốn uẩn như thọ v.v… có ở cả
ba đời rất dễ hiểu. Nếu theo
“duyên” trần bên ngoài, tùy cảnh, gọi là ngoài; nếu
“duyên” trong
thân, tùy theo cảnh, gọi là Trong Năm thức tương ưng với bốn uẩn, gọi
là thô; ý thức tương ưng với bốn uẩn, gọi là
tế. Bốn uẩn có cả ba
tánh thiện, gọi là tốt, gồm hai tánh, gọi là xấu.
Quá khứ, vị lai, gọi là xa,
hiện tại, gọi là gần.

Trong giới thiện xảo, nếu lại ở trong mười tám thứ pháp kia, cho đến gọi là giới thiện xảo, thì thể của mười tám giới chính là lấy chủ
thể sinh hạt giống để làm giới.
Nhưng trong văn lại nói mười tám pháp
như nhãn, sắc, thức,
giới v.v…, cũng gọi là giới, là vì “theo nhau”
cũng là giới, chẳng phải thể của
chính giới.
Vì thế, nên văn này lại nói mười tám pháp từ giới
riêng riêng, hạt giống riêng riêng
sinh khởi, xuất hiện, cho nên biệt mười tám thứ pháp chẳng phải là thể của
chính giới.
Vì giới và chủng tử,
chủng tánh, danh khác, thể đồng. Đồng là hạt giống
là thể của mười tám giới.

Nay, đem sự
biệt rõ hạt giống của mười tám thứ pháp đều riêng, gọi là giới thiện xảo, tức đồng với nhân duyên trong bốn duyên
mà được thiện xảo.

Trong Xứ thiện xảo, nghóa là hiểu rõ mười hai xứ tạo ra ba
duyên sinh ra
sáu thức. Thức thứ
sáu đồng thời với căn tăng
thưọng duyên,
tức là Mạt na, nên luận
nói rằng: “Mạt na này sinh tác ý là “duyên” tăng thượng. Cũng có thể ý thức đồng thời với tác ý thường làm
“duyên” tăng thượng.
Nếu theo nghóa này, tức ý, pháp xứ cả hai làm
duyên sinh ra ý thức, nghóa là duyên
Tăng thượng và duyên
sở duyên (đối
tượng duyên, chủ thể
duyên) sẽ không bằng cách giải thích ở trước.

Trong duyên khởi, chỉ có các pháp thấm nhuần các pháp
v.v…, thấm nhuần có hai:
1/ Chủ thể thấm nhuần tức ái.
2/ đối tượng thấm nhuần tức “hữu” và “thức” v.v…. Đẳng nhuận cũng có hai: Đối tượng thấm nhuần đồng với trước; chủ thể thấm nhuần tức
“Thủ”. Cũng có
thể Ái, Thủ, gọi là thấm
nhuần, còn các phiền não
khác giúp cho nhuận sinh thì gọi là Đẳng nhuận.

Mười nhân gọi là chủ thể dẫn, hai quả, gọi là đối tượng dẫn,
nên dưới đây nhắc lại
các hành, nói là sinh, già chết, cũng có thể mười
hai duyên khởi, đều gọi là các hành.
Sinh gần (trực tiếp
sinh) gọi là
“nhân” giúp làm rõ nghóa, gọi
là “duyên”. Lại, xứ, phi xứ, thiện xảo, phải là
sự khác nhau, đồng của
duyên khởi thiện xảo. Xứ, phi
Xứ Thiện xảo thứ năm kia vì xuất phát từ
môn duyên khởi,
sao lại là khác nhau?
Sơ tâm ở đây, nói chung là vô minh
“duyên” hạnh thiện,
bất thiện, được quả sinh, già chết ở vị lai, chứ chẳng
phải nhân bất bình đẳng
là để nói về xứ. Khác với đây, gọi là “phi xứ”. Về sau, nói riêng về
pháp thiện, cảm quả đáng yêu; bất thiện cảm
quả chẳng đáng yêu
v.v…, gọi là “Thị xứ”, khác với đây gọi là “Phi Xứ”.
Trong gồm thâu
năm thành hai, do uẩn thiện xảo làm rõ tự
tướng thiện xảo. Nghóa
là trên nói có ba nghóa trong uẩn thiện xảo:

Các thứ tánh khác nhau.

Chẳng có đa tánh một nhiều.

Ngoại pháp này, không còn có sở đắc (Đối tượng có được),
không có đối tượng phân biệt (sở phân biệt).

Vì y cứ ở hai nghóa trước để nói về thiện xảo, cho nên là tự tướng. Do thiện xảo khác đã làm thiện xảo
cộng tướng, nghóa là do giới
có mười tám đồng với
nhân duyên mà được thiện xảo. Mười hai xứ đồng với nhân duyên mà được thiện xảo. Mười hai duyên khởi đồng là
vô thường v.v… mà được thiện xảo.

Trong xứ, phi xứ, nói chung về nhân quả bình đẳng của
Duyên khởi ba đời, gọi là “xứ”, nhân quả bất bình đẳng, gọi
là “phi Xứ”,
vì thế, nên bốn thiện
xảo khác, đều gọi là cộng tướng.

Trong giải thích về sở duyên (đối tượng duyên) của tịnh “hoặc” có hai:

Nói về đạo thế tục, quán địc dưới là thô; quán
địa trên là tónh.

Khuất phục vô sở hữu xứ xong, lại tu “hoặc”.

Nói duyên bốn Đế, đạo xuất thế dứt các phiền não tất cả tùy miên, chế phục. Dứt trừ dù khác nhau nhưng đều gọi là đạo
tịnh “hoặc”.
Tánh thô là
sắc uẩn cõi Dục có nhiều phẩm loại, nên biết, nên
dứt v.v…. Nghóa là như
trong cõi Dục có căn nam, nữ, sắc, hương, vị v.v…,

Sơ định thì không có. Lại trong bốn uẩn cõi Dục có ba thọ, thọ tương ứng với
sáu thức.
Sơ định thì không
như thế. Tưởng, hành, thức tùy
theo nghóa rất dễ hiểu
đều là thường thô.

Như thế, ở các địa trên lần lượt so sánh nhau. Tất cả khổ
não của địa dưới. Đa
số là mạng
sống lâu giảm, địa trên thì ít khổ, thọ mạng
tăng thượng, là tướng thô tónh.

Kế là nói về đối tượng duyên của tịnh “hoặc” trong đạo xuất
thế. Nghóa là trí bốn
Đế. Trong đó trước nêu chung. Kế là, giải thích,
sau là kết.

Trong giải thích có bốn:
1- Nêu ra thể của Đế. Giải thích nghóa Đế.
Giải thích nghóa thánh Đế.

“Lại sinh khổ.” Trở xuống, là giải thích nghóa loại khác
nhau của khổ Đế v.v….

Trong phần đầu
trước là pháp, sau là dụ. Nói:
“Như ái”trong tập Đế, câu này là chung “Nếu về
sau có
ái.”, nghóa là mong cầu ái
trong thân, hai thứ ái dưới là tìm kiếm ái của
cảnh ngoài. Đối với
cảnh đã được, khởi hỷ, lục, ái kia.

Chủ thể được, chủ thể chứng. Nghóa là Tập năng được,
khổ, Đạo năng chứng Diệt.

Hỏi: “Luận Đối Pháp nói: “trong tám khổ bảy khổ trước là
cảnh của trí thế tục;
một khổ sau là cảnh của trí xuất thế. Vì sao luận này
lại nói tám khổ đều
là cảnh của trí xuất thế?”.
Đáp: “ Tục
trí có hai:
1/ Trí sáu hạnh.
2/ Trí Thánh hạnh. Luận Đối Pháp vì y cứ ở trí Thánh hạnh, nên “Duyên” bảy khổ trước, còn Luận này thì y cứ vào trí
sáu hạnh, nên
“duyên” tónh thô.
Về nghóa thì không trái
nhau. Hơn nữa, Luận Đối Pháp kia vì y cứ ở
phần vượt hơn để lập
khổ Đế, nên không lấy khổ khổ và khổ hoại, mà y
cứ toàn phần để lập
ba Đế. Cho nên nói các “hoặc” “nghiệp” diệt và chủ thể đối trị, gọi là ba Đế. Văn luận này thì y cứ vào toàn phần để lập
khổ Đế, phần vượt hơn
để lập ba Đế.” Hỏi:
“Tham và ái, danh khác, thể đồng, vì
sao
nói rằng. Hỷ,
Tham đều cùng hành ái? “ Đáp: “Theo luận chánh lý nói rằng: “Do định này biết y cứ
chung các “hoặc” để
kiến lập tên ái. Khác với đây (trái lại) không nên gọi là
tham đi chung.
Nay giải thích:
“Văn này nói hỷ và tham đều có tham, tức gọi
là ái, chẳng thể cho
rằng tham và ái đi chung.

Trong giải thích nghóa Đế, nói rằng: “Lại nghóa khổ của Khổ
đế, cho đến vì chẳng phải điên đảo để giải
thích Đế, tức là để lại giáo thật khổ, không
thể làm cho vui v.v….

Lại, tự tướng ấy không có sự lừa dối, (Tức tương đương với
Tạp Tâm nói: “Lại, tự tánh không giả dối và nhận thấy người kia vì
được giác biết không
điên đảo, nên gọi là Đế.”

Nếu theo Bà sa, thì lược có năm nghóa:

1- Thật;
2- Chân;
3- Như;
4- Không điên đảo;
5- Không giả dối.
Nay, trong văn này cũng có năm nghóa:
1- Như;
2- Thật;
3- Không có trái ngược;
4- Không giả dối;
5- Thấy người kia được thí chính biệt. Trong giải thích về nghóa loại khác nhau, đầu tiên, là giải thích về văn của khổ Đế, chia làm hai:

Trước, nói lược về nghóa của tám khổ rất dễ hiểu. Sau, giải
thích ba khổ, qua đó có ba:

Gom tám thành ba, nghóa là do môn khác như
sinh v.v…, chỉ
hiểu rõ khổ khổ v.v…. Luận sư Cảnh nói: Do y cứ
ở môn khác, nên bảy
nổi khổ trước chỉ làm rõ khổ khổ, do nhân sinh
v.v… phần nhiều
thêm khổ thọ.

Trong nổi khổ của năm thủ uẩn, có đủ ba khổ.
Vì sao? Vì như
năm thủ uẩn gồm thâu
đủ ba thọ, cũng với khổ khổ trước là đồ đựng, cũng tức có đủ hai nỗi khổ Hoại, và khổ Hành. Nếu gồm thâu nghóa tùy
thuộc của môn chung để
luận, thì mỗi khổ trong tám khổ đều có đủ ba khổ.

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Lấy bảy khổ làm khổ khổ, nếu nói
theo sự thật, thì chỗ khác chỉ nói năm khổ trước là khổ khổ, vì từ khổ
tăng thượng, nên nói
là khổ khổ.”
2/ Hỏi đáp để nói về danh: Ý hỏi vì
sao hai nỗi khổ còn lại, lấy tiếng
“hoại”, tiếng “hành” để nói là khổ? Một khổ đầu lấy tiếng
“khổ” để nói là khổ?

Trong phần đáp có bốn:

Khổ Hành, khổ hoại chỉ bậc
thánh biết, khổ khổ, người ngu
cũng biết, nên từ tiếng để nói.

Khổ khổ, là tai họa rất đáng nhàm chán. c- Vừa nói
khổ khổ, liền dễ dàng lãnh hội.

d- Có thể
giáo hóa hữu tình nghe nói dễ dàng hội nhập Đế.

3/ Kiến lập ba khổ.(Bảy nỗi khổ trước, thì nói về khổ thọ và bốn uẩn mà thọ đã nương tựa. Tướng năm uẩn từ chung,
gọi là khổ khổ trong Kiến lập khổ Hoại. Nghóa là cách “hữu” là bảy khổ kia trừ sinh khổ,
sáu nỗi khổ còn lại là
pháp bị đối trị. Lại có “khổ thọ” và Xứ mà khổ
thọ đã nương tựa, hoặc
căn, hoặc trần, “duyên” các đối tượng đó mà
sinh ra phiền não.
Lại có người vì ở trước không bị bệnh v.v… thuận với
sinh
“lạc thọ”. Và nhân
“lạc thọ” mà sinh ra phiền não.

Như thế, nói
chung là tánh chất của khổ Hoại.

Do chí giáo này là chí giáo bậc nhất. Xưa nói là Thánh giáo, bản Phạm không có từ ngữ này, chỉ nói rằng
Chí giáo, là giáo chí lý.
Chí giáo gồm có nhiều hoặc liễu,
không liễu. Nay vì dẫn
liễu nghóa,
nên nói là bậc nhất.

Phiền não được gọi là Khổ Hoại, không chung với Luận của
Tiểu thừa. về nghóa khổ
thì khó nhận thức nên cần phải dẫn chứng.

Do nghóa này
nên y cứ chung Khổ Hoại, chung cho cả ba cõi,
chỗ khác chỉ nói “lạc
thọ” nên đến định thứ ba trở xuống, là kiến
tập Khổ Hành.

Nói rằng: “Nếu tánh của “Khổ Hành” cùng khắp, tánh chất của “Khổ Hành” hiện hành khắp tất cả đồng đẳng trong năm thủ uẩn”. Nghóa là thủ uẩn vô thường, gọi là Hành. Có tất cả tham lúc
“duyên” ba thọ,
thì có sự thô
nặng, tánh không điều hòa nhu thuận, vì luôn
bị theo đuổi. Thể của “hành” kia vì không an ổn, nên gọi là
Khổ Hành. Tóm lại, trừ các pháp
thuộc về khổ
khổ “Khổ Hoại” thì còn
lại là không
khổ, không vui,
lạc cùng đi chung.
Nếu pháp trừ Xả thọ
sinh ra; hoặc
sinh ra Duyên của Xả thọ kia, hoặc “Xả thọ”
sinh ra đã nương tựa, dứt ở các uẩn, tương ưng với
sinh diệt, đều là thể của hành. Hành này do có bốn thủ, bị
sự
thô nặng theo đuổi, không
được yên ổn, nên gọi là “Khổ Hành”.

Kế là, lại nói rằng: “không thoát khỏi khổ khổ, kể cả Khổ
Hoại, không tự
tại chuyển”. Nghóa là nếu dựa vào thể của Xả thọ hành của
Lý tùy chuyển, thì ắt
sẽ không thoát khỏi hạt giống của khổ khổ,
Khổ Hoại, nên gọi là
Khổ Hành. Nếu khổ thọ tạo ra từ đầu, cũng không thể lìa hạt giống của hai khổ còn lại. Nếu dựa theo môn chân thật lý, thì
Xả thọ Lại Da là thể của
hành, vì thường có hạt giống của hai khổ còn lại
đã theo đuổi, nên gọi
là Khổ Hành. Dưới đây sẽ giải thích về ba Đế sau:

Sở Y Diệt (đối tượng nương tựa diệt).
1/ “Là dị thục diệt”
2/ Chướng “Phiền não lấy Chướng Sở tri làm đối tượng nương tựa. Vì diệt tri
chướng này, nên gọi là
Sở Y Diệt. Giải thích về đối
tượng duyên (Sở duyên xong).
Từ đây trở xuống, là phần thứ tư, giải thích về môn
Giáo thọ, trong đó, trước giải
thích về bốn thứ Giáo thọ. sau giải thích ba thứ
Giáo thọ: Pháp
sư
Thái nói: “Do nhìn thấy thần biến, nên
sinh tâm tôn trọng,
đối với người kia, chuyên tâm thuộc về tai nghe pháp, tư duy,
sinh
tâm- tôn trọng. Do tha tâm luân, tìm kiếm, mong cầu hành riêng như tham v.v… của tâm
người khác. Do lậu tận luân, như căn của ba thừa,
như phương tiện của Ba
thừa. Như ba Thừa ngộ nhập Thánh Đế, vì họ nói pháp. Hoặc có thể ba phẩm căn hiện hành và ngộ nhập Đế, dùng
ba luân này để nhiếp
hóa công hạnh người khác, chẳng có gì không
làm, nên gọi là gồm
thâu tướng viên mãn.

-----------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 28</詞>

Thứ năm trong giải thích về ba học, đầu tiên, chính là giải
thích. Kế y cứ ba học để
kiến lập ba căn. Sau, y cứ vào Định học, để
thành lập ba môn giải thoát.

Trong phần trước có sáu môn:
1- Phân tích thể của ba học. Giải thích chỉ ba lý do.

Nói về thứ lớp trước, sau.

Nói về lý do ba Học được gọi là tăng thượng.
5- Nói về thành tựu nhiều, ít.
6- Nói nương tựa ba học này nhập Thánh được quả không đồng. Nhưng dựa vào
Tónh lự, có thể trước, nhập vào hiện quán của
Thánh đế v.v….
Dưới đây, văn Quyết.
Trạch cũng nói thế này: “rằng, tri kiến
như thật về bốn đế,
gọi là người tuệ học tăng thượng”.

Pháp sư
Khuy Cơ giải thích: ở “đây chỉ y cứ tuệ vô lậu để
gọi là tuệ học, chứ
chẳng phải gọi là hữu lậu. Nếu theo thứ lớp trước giải thích trong định học,
thì một lượt giải thích ban đầu, chỉ y cứ vào bốn Tónh lự vô lậu để nói về định học.
Vì sao biết được?
Kế là, văn dưới đây sẽ nói:
“Nhưng dựa vào Tónh lự, có thể trước, nhập vào hiện
quán của Thánh đế,
chánh tánh ly sinh, chứ chẳng phải hoàn toàn xa lìa
tất cả tónh tự mà
thành tựu được việc v.v… này.”, đây là giải thích trái lại. Một loạt giải thích trước chỉ dựa vào
Tứ thiền, gọi là định học,
trong lượt giải thích thứ
hai, lại các vô sắùc và giải thích tất cả đẳng trì,
Đẳng chí khác cũng gọi
là định học tức định vô sắc và cõi sắc đẳng chí,
đẳng trì hữu lậu khác,
đều gọi là định học, tức ở đây có cả lậu, vô lậu, vì
sao tuệ học chỉ vô lậu,
còn định học có cả hữu lậu. Nghóa là định kia
cũng chỉ có vô lậu.
Trướckia đã nói: “Lại định vô sắc la lấy định vô lậu,
và đã có Đẳng trì,
Đẳng chí khác cũng gọi là Định học, đây là bốn
Tónh lự có thể dẩn phát
định vô lậu chung. Định học chỉ, có nghóa Tuệ học
vô lậu ngang bằng cũng
không có ngăn ngại. Lại, Định chung cho cả hữu lậu, vô lậu;
Tuệ cũng thế. Đây là y cứ ở
sự vượt hơn của vô lậu mà nói, không đồng với tác pháp đủ của định không có trở ngại. Y theo văn
dưới nếu có giới định,
chưa hẳn là có tuệ, có tuệ thì chắc chắn có giới định, cho nên giải thích ở trước là hơn. Vì chấp tuệ vô lậu là Học, lại đâu
ngại gì tuệ học chỉ có
giới định vô lậu, có cả hữu lậu, rộng hẹp không
bằng nhau chẳng ngại.

Trong giải thích về nghóa tăng thượng, đầu tiên, chia ra hai môn.

Kế là, giải thích, sau, giải thích lại nghóa chưa tường tận:
“Có tuệ tăng thượng dẫn tâm
tăng thượng, nghóa là đệ
tử bậc Thánh, cho đến bỏ chi giác, có tâm
tăng thượng, dẫn phát
tuệ như trước”: Đây là nhân trước kia nói là vì thu hướng tuệ tăng thượng mà
tu tâm định, vì nghóa này
không tường tận, nên hay nói lại.

Trong giải thích về
thành tựu, trước, nói về thành
tựu nhiều, ít.
Sau khuyên tu.

Có giới tăng thượng, không có hai giới còn lại. Nghóa là người
có giới Biệt giải
thoát, chưa được định, đây là vì y cứ ở tu tuệ vô lậu.

Trong nhập Thánh, đắc quả không đồng:

1/ Chưa lìa dục, nghóa là lúc ở giai đoạn phàm phu, nếu chưa chế phục
“hoặc”, hoặc khuất phục năm phẩm “Tu hoặc” của cõi
Dục trở lại, đều gọi là chưa lìa dục.
2/ Lìa dục gấp bội. Nghóa là trước hết, chế phục
sáu phẩm,
cho đến tám phẩm.
3/ Đã lìa dục. Nghóa là đã chế phục chín phẩm tu “hoặc” cõi
Dục, cho đến hoặc chế
phục Vô sở hữu xứ rồi, trở lại “tu hoặc”, gọi là đã
lìa dục. Phải biệt rằng,
trong đây, đối với tất cả Dục, hoàn toàn chưa
lìa, nghóa là người đã
nhập hiện quán Đế, chứng quả Dự lưu, vả lại, vì y
cứ ở người hoàn toàn
chưa chế phục “Tu hoặc”, nên nói rằng: “Hoàn
toàn chưa lìa dục”.

Về mặt đạo lý, người chế phục năm phẩm trở lại, cũng chứng
Sơ quả.

Lìa dục gấp bội. Nghóa là lìa sáu trong chín phẩm, gọi là lìa dục gấp bội.

Trong kiến lập ba căn: Nghóa là kiến lập trước,
sau trong ba vị
của mười căn. Nói mười
căn, đó là năm căn như tín v.v…, ý căn; ưu hỷ, lạc và xả căn. Mười căn này nếu ở trong bảy phương tiện và lúc ở mười lăm tâm của
Kiến đạo, thì gọi là
căn “vị tri”, “đương tri”. Nếu lúc
ở phương tiện, chưa thể nhận biệt đúng đắn về Đế lý, vì muốn nhận biết đúng
nên gọi là “chưa biết
sẽ biết”. Nếu khi ở mười lăm tâm, chưa thể biệt
lại; sắp muốn biết lại,
gọi là “chưa biết” “sẽ biết” (vị tri, đương tri). Đến tâm thứ
mười sáu, đã bỏ, thì gọi là
Dó tri căn. Đã thấy lý cùng tận,
không có nghóa chưa biết,
sẽ lại biết, cho đến lìa dục chưa hết trở lại, vẫn
có mười căn là “Dó tri căn”.
Chín căn như thế trong địa vị
Vô học, là
Cụ tri căn. Tuy nhiên theo Quyết Trạch nói là ba chuyển, mười hai hạnh pháp luân. Ba chuyển tức nói ba căn này, nghóa là đức Phật nói khi
Bồ-tát đầu tiên biết khổ v.v…,

tức nói “Vị
tri căn”. Vì được dứt hết lậu còn lại nên lại
sẽ biết khổ
đã tập v.v…, gọi là
“Dó tri căn”. Lúc được
thành Phật, ta đã biết nỗi
khổ rồi, đã dứt tập
rồi; đã chứng diệt xong, tu đạo v.v…, gọi là Cu tri căn.
Y cứ trong Định để lập ba
giải thoát, nghóa là đối với cảnh
Sở tri có hai:
Hữu vi, vô vi.
“Duyên” cảnh năm thủ Uẩn, lập vô
nguyện; “Duyên” vô vi
lập vô tướng; “Duyên” pháp chẳng thật có:
“ngã”, hữu tình v.v…, nên lập ra trống không.
Do văn này tức nói là
“duyên” “không, vô ngã hạnh”, lập
môn “không”. “Duyên”
bốn hạnh khổ, vô thường; Tập trở xuống, là để
lập vô nguyện; bốn hạnh
Diệt trở xuống, để lập vô tướng.
Chẳng có
cầu nguyện, nghóa là phân biệt với vô tướng; chẳng phải không có kỳ nguyện, là phân biệt với vô nguyện. Như chẳng phải
có kia, biết là chẳng
phải có, lập “không giải thoát”.
Do bốn hạnh như đạo trở xuống, là chẳng phải là ba môn
giải thoát. (Phân
tích rộng môn khác, gồm thâu nhau như trước).

Thứ sáu, trong giải thích về pháp thuận theo Học, có hai
thứ mười pháp: trong mười
pháp đầu, trước, nêu chướng bị trị; kế là nêu
mười tưởng, chủ thể
trị (năng trị), theo thứ lớp đối trị.

Trong mười sở trị;

1/ Các hành sinh khởi ái chấp mắc, thuộc Tát-ca-da.
2/ Nghóa là đối với các hành có thân,
3/ chấp thường, ái chấp mắc.
4/ Lười biếng giải đãi.
5/ Chấp mắc niềm tin, tự an, cho nên biếng nhác.
6/ Đối với các thứ hý luận v.v… của các thế gian.
7/ Nghóa là vì thân mạng, mà làm nghề nông, mua bán, thờ vua, làm thuốc, chú thuật, lập vườn, dựng đài
quan sát, ca hát, cười đùa,
làm thơ, ngâm vịnh v.v…
8/ Tất cả đều là hý luận.
9/ Tư duy các pháp.
1
0/ Tác ý Du-già đã có tai họa lỗi lầm, có mười một thứ:
1- Nghi ngờ. Do thô, nặng, không thể ưa đoạn, ưa tu.

Do hôn trầm, thùy miên, nên chậm chạp, khinh lờn đối với
phương tiện chỉ quán.

Thân mõi mệt, tâm sầu não, che lấp mạnh mẽ tinh tấn.
5- Tinh tấn kém, mỏng, pháp thiện suy thoái. Ham ưa danh, lợi.

Điệu cử.

Cảm thấy sợ hải đối với Niết-bàn.

Về phương tiện ngôn thuyết chẳng phải phận
sự của mình,
miển cưỡng làm cho tốt, vì muốn thuyết phục người
khác, nên xảy ra
đấu tranh, kiện tụng.

Đối
với các cảnh giới, tâm rong ruổi, tâm phân tán.

Đối
với chỗ không nên tư duy, mà miển cưỡng trầm tư.

Những thứ trên đây đều do tâm u tối, vì tư duy các pháp
không hiểu rõ, nen bị tai
họa lỗi lầm. Dưới đây lấy tưởng ánh sáng để đối
trị. Ánh sáng có hai:
1/ Ánh sáng của pháp. Tức là Văn Tuệ, vì liễu đạt giáo pháp, nên được gọi tên như thế.

2/ Ánh sáng của nghóa, tức là Tuệ tư duy về nghóa, vì quyết
định rõ ràng, nên gọi
như thế về hai nghóa sau rất dễ hiểu.

Luận sư Cảnh
nói rằng: “Trong mười một pháp này, nếu đối
với giáo pháp người
tối tăm, mê lầm, tức dùng ánh sáng của pháp Văn
tuệ để trị. Nếu đối
với nghóa đã được giảng nói, tâm tối tăm khởi
chướng, tức lấy ánh
sáng của nghóa Tư tuệ để trị. Cũng có thể trong đây, chỉ
lấy ánh sáng của nghóa
pháp Văn, tư để trị các pháp mang tai họa lỗi lầm của tư duy kia. Không lấy ánh
sáng của Chỉ, quán để đối trị, vì
Chỉ, Quán chính là thể của Học. Nay, trong môn này chỉ nói về pháp thuận theo Học, không nói thể của Học, nên
trừ Chỉ, Quán. Cho nên trong
Văn dưới đây,
sẽ
dẫn bốn hào quang sang sau, tức trừ Thủ.
Nay trong nghóa này, y lấy chủ thể dứt các pháp tư duy,
pháp chướng ngại của
Tác ý Du-già. Nghóa là trước khi chưa được Văn,
Tư, tư duy các pháp không thể bị
chướng ngại. Nay vì
được Văn, Tư,
nên có thể dứt trừ”.

Pháp sư
Khuy Cơ lại nói: “Nay trong nghóa này, ý lấy chủ
thể dứt, tức hiểu rõ
chỉ có bốn thứ trong ánh sáng ở trước, với ý lấy hai
ánh sáng hào
quang nghóa, pháp, có thể dứt pháp chướng ngại lúc
tư duy Du-già.

Trong mười pháp sau, nói về nhân kiếp trước, nghóa là ở
trước đã tập các căn
thành thục, do đời trước đã từng tu tập các căn như tín
v.v… thành thục, chứa
nhóm tăng trưởng.

Thuận theo giáo. Nghóa là giáo pháp đã nói, không trái ngược
mà theo thứ lớp, nghóa
là nghe nói là lúc mới tu hành, trước là tu gia
hạnh, kế là, được
nhập Thánh, kế là, khởi sự tu đạo, sau, là tiến lên bậc Vô học. Nghe nói như thế, khởi
sự tu dần dần, không điên đảo, tâm giáo
có thể thuận theo.

Trong Chỉ tức thân tâm thô nặng, có bốn
lần “Lại nữa”, hai lần “Lại
nữa” trước, nói về
sự thô nặng nhân phát khởi trong
sự
sắc tâm
kia, lại y cứ trong sự
dễ thoát khỏi chỉ tức.

“Lại nữa” lần thứ ba, tướng thô nặng do hôn trầm, thùy miên
đã phát, do Tuệ tác ý
lấy tướng mầu nhiệm, tịnh tức là Chỉ.

“Lại nữa” thứ tư, tướng thô nặng thân phiền não có nhân
nối tiếp này, tu đạo Chỉ tức.
Văn này nói rõ về tướng thô nặng, không chỉ là phiền não
kia, mà ngay như tánh không
điều hòa, nhu thuận khác, đối với điều ác kia, làm, không làm, không
chuyển biến; đối với việc thiện nọ làm, làm mà không
lui sụt, làm
sự việc không làm kia, nên nói rằng:
“không làm không lui sụt”

Lìa Tăng thượng mạn nghóa là đối với chỗ mình chưa được, không nghó là được, không có tăng
thượng mạn. Đối với chân đã được,
khởi tưởng được đồng
đẳng, nghóa là nói về giới hạn của thức.

Thứ bảy, là giải thích về
hoại Du-già. Rốt ráo
Du-già hoại.
Nghóa là không có nhân
chủng Niết-bàn. Rốt ráo hoại mất Định, tuệ xuất thế.

Tam thời hoại. Nghóa là có nhân
chủng Niết-bàn, duyên
ngoài chưa đủ, chưa được Niết-bàn.

Thối mất sở
đắc hoại. Luận sư Cảnh nói “Như đầu tiên, người
Dự lưu v.v… chế phục
cõi Dục tu được Tónh lự trên. Gặp phải duyên lui
sụt mất an lạc trụ v.v….”

Pháp sư Thái
nói: “Lui mất thiền định hữu lậu, hoặc tri kiến
mà phàm phu đã tiếp
xúc, đã chứng.”

Pháp sư Khuy
Cơ chỉ nói rằng: “Tức thiền định v.v… hữu lậu mà thôi.”
Tà hạnh đã làm hư
hoại Du-già. Dù có chủng tánh
Niết-bàn, nhưng không như
lý tu, và cho tu ba học, nhưng không đồng với lý
của ba tạng, đều gọi là
làm hư hoại Du-già, tìm Văn, sẽ thấy rõ.

Pháp sư Thái nói “Hoặc có người tu hành, tánh nặng
về phiền não, giác tuệ mạnh mẽ, nhạy bén, tánh dễ dàng
sinh ra phiền não. Ở tánh thông thái tinh nhuệ, đều cùng
sinh giác biết (câu
sinh giác tri),
tức mất Du-già, hồi
chuyển đệ tử.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Vì tùy theo lời thầy dạy, nên gọi là
hồi chuyển.”

Thứ tám, là giải thích về hai hành, tướng tính trong Du-già.
Luận sư Cảnh nói:

1/ Hành tướng tin thuận, nghóa là khi nghe nói Đế thật v.v…, tâm sinh tin, thuận.
2/ Tướng thanh tịnh:_nghóa là tâm không tin, gọi là không thanh tịnh. Nay nói tin, thuận, gọi là hành tướng thanh tịnh. Nay theo
Luận Đối Pháp, hành tướng
nhẫn khả, hành tướng tin thuận, Hành-tướng thanh- tịnh, gọi là
Hành tướng thanh-tịnh. Hai y xứ:
1/ Y xứ quán-sát đạo lý các pháp. Ví dụ: Như nghe nói về đạo lý bốn-đế, trong đó,
quán-sát về
nhân, quả nhiễm, tịnh là thật có, không giả dối, rồi y theo đó mà
sinh lòng
tin, nên gọi là y-xứ.

2/ Y Xứ Tin hiểu Bổ-đặc-già-la thần lực. Nghóa là thấy
hiện thầm biến, cho nên sinh tín, cũng gọi là y xứ.
Trong dục bốn, vì thuận theo dục Du-già.
Nghóa là đối với gia hạnh vô gián, ân cần, trân-trọng trong đạo
gia hạnh tu tập, phát sinh hy vọng v.v….

Hai thứ gia-hạnh, là tùy-thuận các hạnh.
Các hạnh, tức là
Du-già. Nay vì hy vọng, mong
cầu tùy-thuận hai thứ gia-hạnh Du-già, nên
tâm sinh hy vọng, kính mến,
hy vọng, kính mến là “dục”.

4 Phương tiện.
Luận sư Cảnh nói rằng:
1/ Giữ gìn thi-la, khéo gìn giữ ý niệm của mình.
2/ Không buông lung.
3/ Nhất tâm nội, tu Xa-ma-tha.
4/ Pháp Tuệ tăng-hượng, tỳ-bát-Xá-na.” Pháp sư Thái và Cơ đồng nói:
1/ Thi-la.
2/ Niệm.
3/ Không có buông lung.
4/ Định, Tuệ. Pháp sư Thái lại giải thích: hoặc có phương tiện không đồng
với ở đây, đem hỏi Pháp sư. Pháp sư nói: “Về
nghóa phương tiện Du-già
có rất nhiều, nếu tùy
theo một phương tiện là nhất định, là trái với
đạo lý. Nếu theo quyển hai mươi chín dưới đây với
thuộc tám hành tướng
đoạn nói rằng năm pháp
phương tiện là thể.” Thứ chín,
trong giải thích về Tác-ý có ba:
1/ Nói về hai thứ bốn tác ý.
2/ Nói về tướng đã tư duy của tác ý.
3/ Nói về chín thắng_giải tác Ý “duyên”Cảnh, mà Khởi.
Tác-ý của
sức cố
gắng vận-chuyển. Nghóa là người mới tu
nghiệp, chưa được tâm định của
cõi Sắc, chỉ với tán tâm nghe, tư duy
của cõi Dục, bằng
sức cố gắng an trí tâm ở
bên trong, dứt, an trụ v.v….
Hoặc đối với các pháp, phân
biệt không có ngược-ngạo. Cho đến khi chưa
được Tác-ý của
Địa-định đã tu, cố sức vận-chuyển trong nghe, tư duy.

Vận chuyển hữu gián. Nghóa là từ gia-hạnh nghe, tư duy, đã được Tác Ý trong định
Vị-chí đã tu. Từ đây
về sau, đối với đạo thế, xuất
thế, có thể dần dần
tiến vượt hơn, có thể được Tác-ý để tu Tam-ma-địa.
Về tướng liễu ở ngay
từ ban đầu, cũng vì tư tuệ cõi Dục xen lẫn với
tướng sắc ra, vào, không
thể hoàn toàn thuần túy tâm định vận chuyển,
nên gọi là “Hữu gián”.

Pháp sư Thái v.v… nói
“Tác-ý, là nhớ. Nhưng đặt tên cho định,
nói định gọi là tác-ý.

Vô gián vận chuyển: Nghóa là từ Tác-ý về tướng “liễu” ban đầu, tiến vào năm
tác-ý sau, thì khả năng nối tiếp nhau
sẽ không bị gián đoạn
bởi Tư-tuệ.
Gia-hạnh kia rốt ráo, đây là ba phẩm Đạo
Vô Gián sau khi đã lìa dục.

Vận-chuyển Vô Công Dụng. Nghóa là tác ý của quả rốt ráo
gia hạnh, tức là quả
qiải thoát thứ chín của lìa dục.
Đã lìa dục
xong, đối với “hoặc” của cõi Dục, không còn có công
dụng.

Lại có bốn thứ tác-ý
1/ Tác-ý tùy thuận. Trở lại là tác-ý “liễu” tướng và thuộc về một
phần trong
lạc. Đối với “duyên” sinh nhàm chán, tức là
Đạo gia hạnh lìa dục.
2/ Tác-ý đối-trị. Nghóa là Đạo vô gián, tức là gồm thâu một phần trong lạc và tác-ý viễn-ly, tác-ý gia-hạnh rốt ráo.
3/ Tác-ý thuận với thanh tịnh:Tức là Tác-ý thắng-giải.
4/ Tác-ý thuận với quán sát: Nghóa là Tác-ý quán-sát là Đạo
tinh- tấn, quán sát ngược
lại phiền não dứt chưa dứt, cũng có thể
thắng-giải liễu tướng và gồm thâu một phần lạc, gọi là
Tùy-thuận gia hạnh
viễn-ly và gồm thâu một
phần lạc gọi là đối trị, gồm thâu một phần lạc, gọi
là thuận với thanh tịnh.

Tác-ý quán-sát, gọi là thuận với
quán sát, nên, bốn tác-ý
gồm thâu sáu tác-ý trước.

Từ đây trở xuống, là nói khi chánh tác-ý bốn tướng đã tư duy;
đối với tướng nhân
duyên. Luận sư Cảnh : giải thích: Tư-lương, chứa nhóm

Tam-ma-địa,
nghóa là tư duy v.v…nhân duyên tư lương của đẳng trì
mà sinh dục lạc. Đói
với pháp đáng nhàm chán, cảm thấy nhàm chán
sâu sắc về tai họa. Nhân tư duy hay che lấp nhân duyên của Đẳng trì
mà sinh nhàm chán tai họa, hay xem xét biết khắp loạn, nghóa là khi
chánh tư duy, có thể xem
xét biết khắp “ngã”.

Nay, đối với
định loạn, bất loạn, dưới đây, sẽ nói về nhân loạn, bất loạn.

Người khác không gây xúc não. Nghóa là nói về nguyên nhân bất loạn, hoặc người đã tạo, cho đến công dụng tạo ra, biết nhân
duyên loạn. Nếu
Tỳ-bà-xá-na mà làm thượng thủ, thì bên trong, giản lược
rất mạnh mẻ tâm mình,
quán đầy đủ về tướng nhân duyên sau: lại tư
duy người kia mới tu về
quán, cùng với chỉ tâm ở sau là tướng nhân
duyên. Hoặc Xa-ma-tha, cho đến tướng của nhân duyên
sau: cũng tư duy người kia mới tu chỉ với quán vượt hơn đã phát
sau làm tướng nhân duyên.

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Hoặc người tạo tác; hoặc phi nhân tạo tác v.v… : Tức biết
tướng loạn, đây là nghóa của
Pháp sư.
Lại xét trên,
dưới đều không đúng.
Trong xa lìa dưới đây đều nói là do nhân duyên, cho nên biết được nhân duyên này tức
sinh ra nhân duyên tham v.v…
cho nên, văn dưới đây
đều nói là do nhân duyên.

Hoặc do công
dụng tạo ra: Đây là do nhân gia hạnh này sinh rối loạn.
a/ “Nếu
Tỳ-bà-xá-na” trở xuống là nói về nhân duyên không tán
loạn rất
mạnh mẻ, quán đầy đủ về tướng nhân duyên sau:
tức là tu tập tư lương.

Về sau, nhân
duyên thành tựu viên mãn, sánh trong định dưới
sẽ biết.

Tướng trầm trong tướng xa lìa. Nghóa là chỉ dựa vào chỉ, lúc tư duy

về ảnh tượng
đồng phần, làm cho tâm thấp kém.

Tướng trạo cử. Nghóa là đối với tướng
nhân duyên, nương tựa riêng vào quán, tư duy ảnh tượng, làm cho tâm tự đề cao,
chấp mắc tướng, nghóa là
“duyên” tướng ảnh tượng của đối
tượng duyên, hoặc khởi tham ái, không thể nhàm chán tai họa,
sinh ra nhiễm
chấp mắc sâu đậm.

Tướng rối loạn: là lúc duyên tướng ảnh tượng kia, gây xúc
não trong nhân, phi nhân
v.v…, tâm rong ruổi bên ngoài.

Các tướng như thế, như trong ba mươi hai tướng của
Tam-ma-hý đa địa trước
đã nói, tướng nên xa lìa mà Địa Đẳng Dẫn ở trước đã nói
rất tỉ mỉ,
chín chắn, nên giản lược qua không giải thích.
Dưới là nói về tác
ý “Duyên” cảnh, khởi chín thắng giải và ý
giải thắng giải của đối
tượng duyên nhỏ hẹp: y theo văn kết dưới đây
nói: “Vì đối tượng
duyên nhỏ hẹp”, đây tức là cõi Dục. Nếu cõi
Sắc thì gọi là đối tượng
duyên rộng lớn, vô lượng nghóa là cõi Vô Sắc.

Thứ mười, trong giải thích về
sở tác (tác ý)
của Du-già:
Cảnh Luật Sư giải thích
“Sở y (đối tượng nương tựa) diệt và chuyển: do tu tác ý
Du- già, khiến cho thân
thô nặng trong tự nối tiếp nhau diệt, thân khinh
an trở lên, nghóa là
hoặc có đối tượng duyên của biến tri; đối tượng duyên của ái lạc và đối tượng nương tựa diệt, chuyển mà làm
Thượng thủ v.v…, nghóa là do biết khắp đối tượng duyên
sự lý và ái lạc, vì quán
đối tượng duyên sự
lý đó, nên có công năng làm cho thân diệt và
chuyển, hoặc có đối tượng duyên của biết khắp, đối tượng duyên của ái, lạc, dùng đối tượng nương dưa thanh tịnh làm vị đứng đầu.
Trước đã nói:
Do hai đối tượng duyên
(sở duyên), khiến thân diệt, chuyển. Đến lúc này, lại do khinh an, đối tượng nương
tựa chuyển, nên làm cho
sở duyên
của biết khắp, sở duyên
của ái lạc này khéo được thanh tịnh.”

Pháp sư Thái
nói: “Câu trước là nói do hai Du-già sau làm địa vị đứng đầu
khởi trước, cho nên giúp cho nghóa hai chuyển y” được
thành. Câu sau, phân tích
do “chuyển y” thanh tịnh làm nương tựa hàng
đầu, nên khiến cho hai
Du-già sau được thanh tịnh.

Khi chuyển y
của hai Du-già trước đã thành xong, chuyển y
của hai Du-già sau bắt đầu.

Sáu hạnh đạo
trong đây được gọi là đối tượng duyên của biến tri.

Vì pháp ưa nhàm chán của Biến-tri, cho nên “duyên”.
Đạo xuất thế, gọi là đối tượng duyên của ái lạc, vì chỉ
“duyên” pháp xuất thế
mới sinh ái lạc.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Khi tác-ý
Du-già kia đã
thành xong, thì chuyển: là công việc làm đã
thành xong,
sở y kia
thanh tịnh.
Vì sở-y thanh tịnh, nên khiến
ái lạc đầy khắp thanh-tịnh, cho nên nói lúc thành
xong, thì chuyển.

Thứ
1
1. Giải thích Sư Du-già, có hai lượt giải thích: Trong lượt
giải thích đầu, sơ nghiệp có hai:

1/ Người mới tu nghiệp đối với tác-ý, chưa được bảy thứ tác-ý sở tu, dựa vào văn, tư
của cõi Dục, An trụ một “duyên”.
2/ Người mới tu nghiệp tịnh phiền não. Đã được tu tác ý liễu tướng sở tu, đối với các phiền não,
muốn tịnh tâm mình thì chính phải siêng năng tu tập tác ý “liễu” tướng.

Trong lượt giải thích thứ hai nói: “Lại nữa, bắt đầu từ khi tu tập pháp thiện như dục v.v…, tức là đầu tiên tu tập năm pháp quán
dừng tâm chung, riêng,
gọi là mới tu nghiệp. nếu khởi Noãn v.v…, được gọi là hạnh đã tu tập. Nếu đã chứng đắc, nhập chánh tánh
ly sinh, được
hiện quán đế, thì được gọi là độ tác ý.
Người được hiện quán do đã
chứng đắc bất hoại tín,
nên không bị tà duyên của ác ma, ngoại đạo lôi kéo, cướp đoạt.

Mười hai thứ, giải thích về
tu Du-già: trước, chia ra
hai chương.

Sau giải thích riêng.
Đầu tiên
giải thích về tu tưởng có bốn trường hợp:

1/ Tu tưởng ưa Địa trên, chán Địa dưới của đạo thế gian.

2/ Tu tưởng ba cõi Niết-bàn, Chỗ kiến hoặc hết gọi là Đoạn giới (giới đoạn); chỗ tu hoặc hết, gọi là giới lìa dục; chỗ
sự hữu lậu khác
hết, gọi là giới diệt.
“Duyên” ba cõi này, gọi là tưởng ba cõi.

3/ Tu tưởng phẩm trên, dưới của
chỉ.
4/ Tu tưởng trước, sau của phẩm quán. Hai lối tu sau
vì khó hiểu rõ, nên sẽ giải thích riêng.

Tưởng trên dưới: là quán sát thân này, như đối tượng mà nó
trụ, như điều mà nó
mong muốn v.v… Như đối tượng mà thân kia nguyên cầu, tùy
quán trên, dưới, an trụ tâm mình, nên nói rằng: “Như đối
tượng mà thân kia trụ,
quán địa trên, quán địa dưới.

Trong giải thích về tưởng,
trước sau, đầu tiên là chia ra ba
môn hệ thuộc về tướng
chung của ba môn; sau, giải thích riêng về hệ
thuộc tướng riêng của ba môn.
Ba môn là:

Đứng, quán ở chỗ ngồi.

Ngồi, quán ở chỗ nằm.

Ở sau, quán trước.

Quán đã rời khỏi, gọi là trụ. Đối tượng quán vị lai sắp khởi,
gọi là ngồi. Đối tượng
quán của quá khứ, đã diệt gọi là nằm. Chủ thể
quán hiện tại sắp diệt,
gọi là ngồi. Về sau, mới khởi quán vô gián diệt xong, khởi các hạnh.
Kế là, giải thích về tu pháp
phần Bồ-đề, trong đó có bảy:

Hỏi chung.
Đáp chung.
Gạn.

Chia ra đại khái bảy môn.
5- Nêu tế ba mươi bảy danh.

6- Nói rộng về nghóa ba mươi bảy phẩm.
7- Tổng kết tu Bồ-đề Phần. Nếu theo Câu-xá, thì thể thật của ba mươi bảy Phẩm, Chỉ có mười, nghóa là Tuệ,
cần, định, tín, niệm, hỷ, xả, khinh an và giới tầm. Nay theo Đại thừa, thể thật chỉ có chín, vì chánh tư duy là thuộc về
Tuệ, chẳng phải tư làm
thể. Như quyển năm mươi bảy ở dưới nói: “Ba
mươi bảy bao gồm năm căn
như tín v.v… ; năm căn như tín v.v… không
gồm thâu sáu, bốn, nghóa là chánh ngữ,
chánh nghiệp, chánh mạng
trong tám chánh, thêm vào
đó hỷ, an, xả, tức gọi
là sáu. Nếu kết hợp với
giới thành một, cộng
với hỷ, an, xả, thì có bốn thứ.
Như vậy sáu, bốn
thứ chẳng thuộc về tín v.v… “

Giải thích: “Nếu chánh tư duy dùng
số tư làm Thể, thì lẽ ra nói năm căn không gồm thâu bảy, năm vì trong năm căn không bao gồm
tư. Vì nghóa này nên biết thể chỉ có chín.

Theo trong phần
nêu Tế, bốn chánh đoạn nghóa là hai thứ trước,
siêng tu chân chánh có đối tượng dứt; hai thứ
sau, siêng tu chân
chính có chủ thể dứt
đều gọi là chánh đoạn.

Bốn thần túc, nghóa là dùng
số định
trong Biệt. Cảnh làm thể. Định này có thể phát năm
thần thông, nên nói Định này được gọi
là thần túc. Thần túc này là bốn pháp mong cầu thành tựu, gọi là bốn thần. Bốn pháp tức
là Dục, cần, Tâm, Quán. Dục, và Cần là hai thứ
trong bảy thiện, tâm là
ý thức; Quán là tuệ trong biệt cảnh,
đều nói là đoạn hành thành tựu.
Đoạn tức là tên khác của Diệt,
cũng là vì bỏ đi năm điều lỗi lầm, tu tám diệt tư lương, như trong luận
Thành Thật nói: “Dục Tam-ma-địa cho đến
quán Tam-ma-địa, đều đem nhân gọi là quả,
nên nói năm căn như Dục
v.v…, năm lực, nghóa là năm thứ như tín v.v… có nghóa
năng sinh, gọi là căn, có nghóa tăng thượng không thể khuất
phục, gọi là lực.
Trong bảy giác chi,
Pháp sư
Cảnh giải thích: “ Đều nói là
“đẳng”, nghóa bình đẳng này, tận
Vô Sinh đều bình đẳng, khai giác, gọi là
Đẳng giác. Chi nghóa là
phần, nghóa là nhân. Bảy thứ này có thể cùng với
trí Tận Vô Sinh, Đẳng
Giác là phần, gọi là chi Đẳng Giác”. Pháp sư
nói: “Tức bảy pháp
này bình đẳng, chia ra giác, đồng thời giúp nhau,
gọi là Chi.”

Pháp sư Khuy
Cơ giải thích: “Đều có chữ “Đẳng”, Pháp sư nói: “Đẳng-giác, tức nói là bảy chi
Như lai, Vì có thể nhân
thành Đẳng- giác, nên đều có chữ
“Đẳng”. Nếu vậy, tám chi thánh đạo
sau cũng thế. Trong năm vị trước, vấn nạn nghóa này vì trở ngại. Có nghóa bảy giác ở Kiến-đạo,
tám chánh ở Tu-đạo. Kiến-đạo vô tướng; Tu đạo phân biệt, cho nên có tướng; vì vô tướng, nên bình đẳng mà giác, nên nói
đẳng giác. Nghóa này
trên, dưới đều không ngại.”

Dựa theo luận
Trung-Biên nói về năm vị kia, nghóa là bốn niệm trụ, bốn
chánh đoạn, bốn thần-túc ở trong phần giải-thoát của ba
phương tiện trước. Năm căn
ở Noãn, Đảnh; năm lực ở pháp
Nhẫn thứ nhất;
bảy giác ở Kiến-đạo,
vì mới giác ngộ. Tám chánh ở Tu đạo, vì lìa tu
đoạn tám pháp tà, chỉ
có Trí Luận nói: “ Vì công dụng của Tu-đạo, nên
gọi là giác, vì công dụng của Kiến đạo nên gọi là đạo, nghóa là vì tùy
tướng nói, nên không có ngại.

Trong Du-già này, dẫn bảy báu
của Luân-Vương,
so
sánh với
Vua xuất thế có báu bảy giác. Nói rộng trong nghóa ba mươi bảy có
sáu đoạn: Đầu tiên,
giải thích Niệm-trụ có bốn:
1/ Nói về thể của niệm trụ.
2/ Giải thích về niệm trụ, trong ngoài không đồng.
3/ Nói về ý kiến lập bốn niệm trụ.
4/ Giải thích chung về nghóa niệm trụ. Trong phần trước lại có hai:
1/ Giải thích về thân, tướng niệm trụ.
2/ Giải thích ba niệm trụ còn lại. Trong phần trước, đầu tiên, là nêu bốn câu hỏi, sau, là đáp theo câu hỏi.
Thế nào là
Thân? Nghóa là nói về thân tướng của
đối tượng duyên.

Thế nào là đối với thân trụ, tu thân quán? Là hỏi về Thể “năng quán”.

Thế nào là niệm trụ? Là hỏi về nghóa không quên mất của
thân, đối tượng duyên.

Thế nào là niệm trụ? Nghóa là hỏi về đối tượng duyên. Nếu vì
lo nghó, xem xét có thể
như thế, không thể như thế v.v… an trụ ở niệm?
Trong đáp câu hỏi đầu, thân tướng có ba mươi lăm: là
lược có mười bốn cặp:

Cặp trong, ngoài.

Cặp căn, chẳng phải căn.
3- Cặp tình, chẳng phải tình.
4- Cặp thô nặng, khinh an.
5- Cặp chủ thể, đối tượng tạo.
6- Cặp danh, sắc thân.

Cặp năm đường.

Cặp có thức không có thức.
9- Cặp trung biểu. 1
0- Cặp biến hóa, không biến hóa. 1
1- Cặp thành căn không thành căn. 1
2- Cặp người thân kẻ oán. 1
3- Cặp diệu
trong kém.
1
4- Cặp trẻ, già. Trong đây căn trần, sắc thân của mình, gọi là trong thân.
Căn trần của người khác và
phi tình bên ngoài, năm căn của mình, người
khác, gọi là thân thuộc
về căn. Năm trần của mình, người khác và năm
trần bên ngoài, gọi là thân mà thuộc về phi căn. Căn trần nội của
mình, người khác, được
gọi là thân của số hữu tình. Núi, sông, cỏ, cây v.v…, được gọi là thân của
số phi hữu tình.
Chưa được tónh-lự, gọi là thân khinh an đều hiện hành. Đã
được Tónh-lự, gọi là thân khinh an đều hiện
hành. Bốn đại trong,
ngoài là thân năng tạo (chủ thể tạo) căn trần
khác của mình, gọi là thân được tạo (đối
tượng tạo).

Danh thân, sắc thân: là nêu chung danh thân, vì đối nhau. Ý trong đây
lấy sắc-thân, không lấy danh thân, là cảnh của ba
Niệm trụ còn lại.

Luận sư Bị
nói lại lời giải thích của Tam-Tạng: “duyên” là
nghóa trong thân, được chia ra hai thân là danh
và sắc.
Thân của Tổ,
Phụ, Nước, tức là
thân quỷ. Vì Tổ phụ đến, đều trông mong ở chỗ Nam,
Nữ cúng tế thần, đều có nguyện vọng này, cho đến vì tổ trên, nên nói
nước Tổ phụ. Giải thích
rộng, như Luận Trí Độ. Lại, thân có thức: là thân
có mạng-căn, thân không có thức,
là thân người chết.
Thân giữa, thân ngoài, à trung gian trong, gọi là
thân giữa. Tướng ngoài
thân, gọi là thân biểu. Chết, trải qua thời gian
lâu, gọi là thân đổi
khác, mới chết và thân chưa chết, gọi là thân không đổi khác.

Thân Bán-trạch-Ca. Pháp sư Cảnh nói: “Phiến-Để-Ca, xưa
dịch là Huỳnh-môn.
Bán-trạch-ca, xưa dịch là Bát-tra. Lời nói không
đúng, nghóa là không có
tướng căn. Chẳng phải thân của bạn thân: là thân
kẻ thù, thân Trung-dung,
nghóa là thân của người xử trung.

Thân mầu nhiệm trong kém: là nhiệm mầu trong kém của
phần khác tốt, xấu.
Hoặc sức có
phần mạnh, yếu, mầu nhiệm trong
kém. Hoặc y cứ ở phần
lớn, nhỏ, mầu nhiệm trong kém?

Trong đáp câu
hỏi thứ hai, trụ theo thân quán, lược có ba thứ, tức
văn, tư, tu.
Do ba tuệ này vì quán sát, tìm cầu các thân trước,
nên gọi như thế.
Đáp câu hỏi
thứ ba, niệm, là nương tựa thân, thọ lãnh, giữ
gìn Chánh pháp, tư duy
nghiã pháp. Tâm không có quên mất trong
tu tác chứng. Đầu tiên khi tạo ra thân niệm trụ, thì phải dựa vào giáo pháp
để tu, nên tư duy nghóa
pháp không quên, gọi là niệm.

Trong đáp câu
hỏi thứ tư, có hai phen:

Phen thứ nhất, nếu xét tư duy đối với giáo pháp và nghóa, xúc chứng trong giải thoát v.v… tư duy có thể như thế, không thể như
thế v.v… an trụ trong đối
tượng duyên, gọi là Niệm trụ.
Phen thứ hai,
“ lại vì giữ gìn chánh niệm” v.v… trở xuống,
là giải thích lại Niệm trụ:

Chia ra ba môn.

Giải thích theo thứ lớp.

“Do đây v.v…” trở xuống, là kết gọi là Niệm trụ.

Từ trên đến đây, bốn trường hợp giải thích về thân niệm
trụ đã xong.
Kế là, giải thích ba niệm trụ còn lại.
Nếu soạn văn, đầy đủ thì
đều có bốn trường hợp:

1- Phân biệt thể của thọ, tâm, pháp sở quán.
2- Giải thích về tu quán thọ, tâm, pháp. Giải thích Niệm.

Giải thích trụ Niệm. Nhưng trong văn trường hợp trước, kèm
chung giải thích về thể của thọ, tâm, pháp, đối
tượng quán. Ba trường
hợp sau, chỉ giống với thân niệm trụ ở trước.

Trong giải thích ở trước, trước là nêu về
số
của thọ, tâm, pháp,
sau nhắc lại để giải thích.

Trong phần trước, thọ có hai mươi mốt, hoặc chín thứ,
Pháp sư cảnh nói: Về phần vì
tế có hai mươi mốt thứ, gộp chung thành chín:

Nói về ba thứ lạc, khổ, xả, đây là chung.

Y
cứ năm thức tương ưng với thân, thọ được chia làm ba.

Ý
thức tương ưng với tâm thọ, chia làm ba, vì nói ưu
là khổ.
4- Y cứ hữu ái vị, có ba. Y cứ không có ái vị có ba.

Y
cứ dựa vào sự thọ lãnh say mê có ba.
7- Y cứ dựa vào xuất ly là ba.

Như thế, ba nhân với bảy là hai mươi mốt thọ, hoặc chín thứ thọ.
nghóa là y cứ môn ba thọ trước trong bảy thọ ở trước mà nói, tức
gồm thâu ba thọ sau. chín.

Môn ba thọ là chung làm ba.

Y
cứ ở thân để phân tích ba thọ, lại có ba.

Y cứ ở tâm, để nói về thọ, lại có ba là riêng chung riêng là

Về mặt đạo lý, y cứ trực tiếp ở môn đầu, ba thọ gồm thâu tất cả
thân thọ,
tâm thọ; nhiễm thọ; không có nhiễm thọ, tất cả đều hết,
như chỗ khác đã nói.

Pháp sư Thái
nói: “Ba thọ là ba, bốn là thân thọ; năm là tâm
thọ; sáu ái vị Thọ; bảy không là có ái vị thọ; tám là Đam thị thọ; chín
là xuất ly thọ”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Hai mươi mốt thọ, tức như đã nêu,
hoặc chín thứ thọ, Pháp
sư nói: “Tức ba giai đoạn đầu, vì mỗi vị đều có
ba, nên thành chín”. Chín
thọ này gồm thâu hết tất cả thọ, không có
chia riêng ra môn khác.
Lại giải thích đồng với
Pháp sư Thái: “Tâm có hai mươi thứ,
nghóa là đều thuộc về
ý xứ. Pháp hai mươi là để nói về tâm, số so
sánh là
để nói về pháp, đều
thuốc về pháp xứ.
Hoặc tham,
tham Tỳ-nại-da v.v… Vì vô tham, có công năng
điều phục tham, nên gọi
là Tham Tỳ-nại-da. Sân, si cũng thế.

Hoặc giản lược pháp, hoặc phân tán pháp. Nghóa là trừ giản lược Tâm vương va Thọ, giản lược pháp tương ưng với tâm khác và pháp
Bất tương ưng, đều gọi là pháp lược, cho đến pháp giải thoát bất
thiện cũng thế.

Như thế, phải biết rằng, kiến lập phẩm hắc; phẩm bạch;
phẩm nhiễm tịnh; hai mươi thứ pháp, nghóa là pháp bất thiện, gọi là hắc,
pháp hiện hữu lậu, gọi
là bạch; pháp trói buộc ba cõi, gọi là nhiễm, pháp
lìa ba cõi, gọi là tịnh. Dựa vào bốn pháp này để lập thành hai mươi thứ. Dưới là nhắc lại để giải thích về tướng
của thọ, tâm, pháp tức
là ba đoạn. Lại, Lạc thọ nghóa là thuận với
Lạc thọ, xúc làm duyên
sinh
ra v.v…, nghóa là y cứ
xúc của Lạc, để giải thích về Lạc thọ, vì phải
nhân xúc mới sinh ra
thọ. Ở đây hoặc tương ưng với năm thức, gọi là
Nhân thọ; hoặc tương ưng
với ý thức, gọi là tâm thọ, tức nói về Lạc thọ
trong ba thọ của thân,
Lạc thọ trong ba thọ của tâm. Như xúc thuận với
Lạc thọ; xúc thuận với
không khổ, không lạc thọ, làm duyên sinh ra thọ
bất bình đẳng, thuộc về thọ. Thọ bất bình đẳng tức
Khổ Thọï. “Câu phỉ”
tức là Xả thọ. dưới
đây sẽ nói về khổ, xả trong ba thọ của thân tâm
rất dễ hiểu.

Các Thọ như thế, nếu thuận với Niết-bàn v.v…, gọi là Thọ không

có ái vị:
Pháp sư cảnh nói: Thọ vô lậu gọi là không có vị ái, thọ hữu
lậu gọi là có ái vị.
Thọ tương ưng với tám thứ định tịnh, có thể vì nhàm chán địa dưới, ưa thích địa trên, chế phục, xa lìa “tu hoặc” của địa dưới gọi là
“Xuất ly Y”. nếu trói buộc cõi
Dục, không thuận với lìa dục, gọi là thọ dựa
vào sự say mê, ham uống ăn.

Pháp sư
Thái nói: “Thọ thiện của phần đạo. gọi là không có vị
ái. Nhiễm ô vô ký và
Thọ thiện của phần phước, chấp mắc ba cõi, gọi là có vị ái.

Thọ thiện của hai cõi trên và văn, tư của cõi Dục, đều
thuận theo lìa dục, gọi là xuất ly Y. Thọ của cõi
Dục khác, gọi là Đam thị Y
(dựa vào sự say mê ăn uống).

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Nếu thuận theo
Niết-bàn v.v… thì nói là các vô vi; thuận theo
quyết trạch, nói là tâm pháp vô lậu. Nếu tùy
thuộc theo cõi, nghóa là ba cõi hữu lậu, gọi là ái vị. Nếu pháp hữu lậu hai tánh của cõi trên và người xuất gia nghe, tư duy cõi Dục thì đều dựa vào
Thọ xuất ly. Nếu pháp
của hai tánh cõi Dục và thể của năm cảnh tham
dục, gọi là say mê ăn uống.

Trong giải thích về tướng của tâm, trước nói về sáu tâm;
sau nói về mười bốn.

Trong phần đầu, vì dựa vào chủ thể trị, đối tượng trị, nên có
sáu lời nói.
sáu tâm như thế, phải biết đều là do lúc hiện hành mà
khởi v.v…. Luận sư Cảnh
nói chẳng phải khi thúc liễm niệm trụ duyên mà khởi cho nên gọi là lúc nương theo hạnh mà khởi.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Sáu tâm trước
đều khởi lúc động tác, gọi là khi đi. Khi đi đã thế,
lúc đứng, so sánh mà
biết. Như trước đã nói: “Khi chưa trụ trong định
mà khởi, gọi là lúc
đi, lúc ở định khởi, gọi là khi trụ”
Kế là nói về mười bốn tâm.
Luận sư
Cảnh nói: “Nhân khi thu nhiếp tâm dứt ở duyên, rồi khởi, trong đó, đầu tiên có tám tâm, bốn
tâm là chủ thể trị dựa
vào định Vị Chí, dứt trừ được năm cái. Nghóa là
giản lược tâm, nêu tâm là đạo gia hạnh, tâm không trạo cử đổi là đạo
Vô gián. Tâm vắng lặng
là đạo giải thoát, còn có bốn tâm khác là
chướng; gọi là tâm
tán; tâm thấp; tâm trạo cử tâm không vắng lặng.

Tâm thấp, là hôn trầm đều hiện hành.
Tâm cử, là tâm chìm,
không “duyên” cảnh
tịnh, mầu nhiệm, khiến cho tâm cử.

Tâm trạo cử là tâm lông bông, bị triền ràng buộc.
Tâm định trở xuống có
sáu tâm, là dựa vào bốn tónh lự, bốn
Vô Sắc khởi. Ba tâm là chủ thể trị, trị phiền não của
cõi Sắc,
Vô Sắc; ba

tâm là chướng.
Đầu tiên
nói tâm định, nghóa là được giải thoát các cái: nêu
lên định Vị Chí. Lại,
người có thể chứng nhập Tónh lự căn bản, được
nhập bốn Tónh lự, tâm
lìa phiền não cõi Sắc; tâm của đạo Vô gián gia hạnh.
Tâm bất định:
là tâm lỗi chướng của người chưa thể nhập.
Tâm khéo tu:
tức là tâm của đạo giải thoát, đã lìa hoặc cõi
Sắc.

Tâm không giỏi tu, tức là chướng.
Tâm khéo
giải thoát, nghóa là từ tất cả rốt ráo
giải thoát, là
lìa “hoặc” của bốn
không, gia hạnh đạo giải thoát Vô gián.

Tâm không khéo giải thoát: là chướng.

Mười bốm tâm như thế, nhân khi trụ mà khởi.(Nghóa là nhân
khi nhập định, trụ duyên,
mà khởi. Văn này nói chung, là dựa vào lúc trụ
ở Địa Tịnh Cái mà
khởi, có tám thứ tâm v.v…, nghóa là bốn trong tám
là tâm “năng trị”,
thuộc về định Vị Chí, lìa được năm Cái, gọi là
địc Tịnh Cái.

Dựa vào lúc trụ ở Địa Tịnh phiền não, có khởi sáu thứ tâm
v.v…. Nghóa là ba tâm là chủ thể triï, hay trị được “hoặc” của
cõi Sắc,
Vô Sắc, đã phân biệt như trước.

Pháp sư
Thái nói: “Tám tâm trước trong mười bốn tâm là
đạo phương tiện của
định, dựa vào Địa thanh tịnh, hàng phục hiện Cái,
mà khởi. Sáu tâm sau,
là dựa vào dứt phiền não, khởi lúc ở trong Định”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Dựa vào Địa
Tịnh Cái v.v… :
Nghóa là trong giải thích về
mười bốn tâm lúc ở trong Định, chưa được Định vô gián đạo trong đạo
Gia hạnh, gọi là Địa
Tịnh Cái, khởi tám thứ
tâm. Dựa vào đạo Định
Vô gián, dứt phiền não, khởi sáu tâm kia.” Hỏi:
“Vì sao tám tâm trước gọi là
Tịnh Cái là
Gia hạnh Định,
chứ chẳng phải Vô gián?
Sáu tâm sau là Tịnh, hoặc một Định, một đạo
Vô gián?”
Nghóa là như
tham, sân si là Cái bị trị; vô tham điều phục v.v…
là chủ thể trị, thì sáu
hợp lấy ba bị trị (ba đối tượng trị), tức ba cái. Đây là lúc đi (thời gian
hiện hành), thấp là tám thứ lúc trụ, hoặc giản lược
hoặc tán loạn lược là
tưởng chỉ, tán là tán loạn”.

Hoặc thấp hoặc cao cử, thấp là hôn trầm, cao cử là tướng trạo
cử. Nếu trạo cử lìa
trạo cử, tức là trạo cử. Nếu vắng lặng không vắng lặng, ác tác gọi là không vắng lặng thiện tác gọi là vắng lặng. Lại nghi
thì không vắng lặng,
quyết định, gọi là vắng lặng. Lại, hợp với đạo
năng trừ ở trước,
gọi là vắng lặng; hợp với đối trị ở trước,
gọi là không
vắng lặng. Đây đều có
đối trị riêng, gọi là Địa tịnh chư Cái, Cái là năm Cái.
Mười tám thứ
sau là nói
tướng chung, chứ chẳng phải có riêng đối
tượng trị. Lúc được
sáu tâm sau, thì phải được tịnh cái trước, mới có thể
nhập định căn bản. “Nếu vậy, đối tượng trị, chủ yếu tức là đồng thời, vì
sao
Cái là Định của đạo Gia
hạnh, hay là đạo Vô gián?”

“Như chủ thể trị vắng lặng ở trước, nếu nói các Cái của đạo
Gia hạnh chỉ điều phục
chứ chẳng phải dứt hẳn. Lại, chủ thể trị ở trước
lúc điều phục là đạo
gia hạnh, đối tượng trị diệt đạo vô gián đồng thời
là đối tượng dứt của
đạo Vô gián, vì phải đối tượng trị diệt rồi thì chủ
thể trị mới sinh, nên
luận chép: “Từ Cái được giải thoát xong, mới chứng nhập Định căn bản.
Tâm bất định trong đạo vô gián, tức đối tượng trị,
vì tám tâm trước có đối trị riêng,
nên đạo Gia hạnh do tâm phân biệt quán. Đạo
Vô gián sau, là quán
tướng chung, hoặc nói là đạo
Vô gián. Lại nữa, chưa hẳng nói
về phương tiện. vì đối tượng trị của tám tâm trước của đạo Vô gián đều là Cái có đối tượng trị riêng.
Sáu thứ
sau
chẳng phải trừ cái
riêng mà là dứt chung các phiền não.

Phân biệt như
thế, đây là thứ lớp của phương tiện, vô gián.
Tám tâm chỉ đều phục
“hoặc” chẳng phải
Vô gián, tại bên trong có cái, dưới đây trong giải thích về
tướng pháp, đầu tiên, là biết rõ kiết cái,
đối tượng trị, “có”, hay
“không”. Kế là, hiểu rõ chủ thể trị, bảy pháp chi, vì đều là cảnh của pháp niệm; chỉ có hỷ giác chi là cảnh của thọ niệm
trụ, chứ chẳng phải là
cảnh của pháp niệm trụ, vì theo nhau.
Nếu như thật biết khắp như thế về các pháp tạp
nhiểm v.v…. là
rất dễ hiểu kiết cái
“có” hay “không”. Đối. Trị tai họa lỗi lầm, của tự tánh,
nhân duyên, nghóa là kiết
bảy giác chi, chủ thể trị trước kia.
Đây là thể
của pháp niệm trụ. Nghóa là biết trị chướng ở trước
là chủ thể của pháp niệm trụ.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Ở đây, xét văn trên không có giải
thích riêng bốn thứ này,
ở đây chỉ có tự tánh và đối trị tai họa lỗi lầm,
không có nhân duyên riêng nào khác.

Nếu theo Cái
đối tượng trị đã nói trên, thì gọi là tự tánh kế là, ở trước đã nói là biết rõ nhãn xứ có tai họa lỗi lầm của kiết, gọi là tai
họa lỗi lầm, cho nên đạo
chủ thể trị. Gọi là đối trị. Lại không có giải
thích riêng về nhân,
duyên, xứ, hoặc nghóa không có chướng ngại. Nghóa
là ba thất thiện căn
trong thời gian sáu hành, gọi là nhân duyên của
các “hoặc”, nhân duyên
sinh ra các “hoặc”. Lại tức hạt giống của tự tánh, gọi là
nhân duyên.
Lại nữa, do chỗ nào duyên chỗ nào mà
sinh tự tánh,
tức gọi là
nhân duyên. Lại, dựa vào nhãn, cho đến
Tác-ý mà sinh, hoặc các xứ như nhãn v.v… tức gọi là
nhân duyên. Như nói
so
sánh
thân niệm-trụ dưới đây
để giải thích về quán-trụ, thọ, tâm, pháp. Niệm
và trụ cũng thế, rất dễ hiểu.
Từ trên đến đây, là thứ nhất, nói về thể đã xong. Từ đây trở xuống, là thứ hai, giải thích về niệm, trụ trong, ngoài
không đồng. Trước là nêu ba câu hỏi.
Sau là đáp.
Trong phần đáp, đầu tiên, dùng
sáu lần
“lại nữa” để giải
thích về ba quán. Sau, là kết, nói rõ một ít.
“Thế nào là đối với trong v.v… thân trụ quán theo thân v.v… ? Nghóa là nêu trong thân v.v…,
lấy thọ, tâm, pháp bên trong, hai
pháp còn lại y theo đây”.
Đáp: Trong
sáu lần “Lại nữa”, lần “lại nữa” đầu nói rằng:
“Nếu “duyên” hữu
tình khác bên ngoài, gọi là trong ngoài, thì vì số hữu
tình này, nên gọi là
nội, chẳng phải sắc thân của mình, gọi là bên ngoài”.

Pháp sư
Khuy Cơ giải thích: “ Bốn duyên trong thân này là
duyên chung, không có lựa
chọn là chủ-thể tạo, đối-tượng tạo. (năng tạo,
sở tạo). Nếu phần thứ
tư dưới đây, thì chỉ nói chủ-thể tạo, chẳng phải
đối tượng tạo, cho nên
khác nhau.” Phen thứ hai, nói rằng: “Nếu
“duyên” năm căn của
mình, người mà có chấp thọ sắc, thì gọi là
“duyên” trong thân.
Nếu “duyên” phi căn bên ngoài mà không có chấp-thọ
sắc thì gọi là
“duyên” ngoài thân.
Nếu “duyên” phù căn năm trần của mình,
người mà có chấp thọ
sắc, thì gọi là “duyên” trong ngoài thân.

Phen thứ ba nếu “duyên” sắc “ khinh an câu hành” của Địa
Định bên trong của mình,
thì gọi là trụ quán thân trong-thân hành qiả ở cõi Dục do được định, nên lìa
tướng thô, nặng. Thân này tức là
“Khinh an câu hành” Do
“Duyên” sắc này, nên gọi là trụ trong thân, cũng có thể y cứ thân
sinh
cõi Sắc, gọi là đi chung với “Khinh an câu
hành”. Nếu song “duyên”
cả sắc v.v… khinh an, thô nặng câu hành của người khác:
Duyên sắc khinh an câu hành của người thì gọi là trụ trong, còn
“ duyên” sắc “ thô
năng câu hành” của người khác, gọi là bên ngoài.

Trong phen thứ tư, nếu
“duyên” sắc tạo năm căn trần của bốn
đại tạo trong, ngoài, thì
gọi là trụ trong ngoài.

Trong phen thứ
năm, Luận sư Cảnh giải thích: “Nếu “duyên”
có thức thân chưa chết,
thì gọi là trụ thân nội. Nếu “duyên” sắc rồi
chết, không có duyên
thức thân, phần-vị xanh, bầm v.v… của số hữu tình, thì gọi là trụ
thân ngoại.
Nếu “duyên” thây
chết hiện-tại, không có
sắc
của thức thân, đối với
quá khứ của niệm trước, khi chưa chết, có thức
tánh, có sắc của thức
thân, gọi là trụ bên trong. Lại,
“duyên” chủng loại nối tiếp nhau của thây chết ở hiện tại, vào thời gian vị lai, không có pháp tánh giống
với thức-tánh, pháp- tánh bình đẳng, gọi là bên ngoài. Kết hợp quán cả hai đầu, gọi là
trụ thân trong ngoài, bình
đẳng với pháp bên ngoài, gọi là pháp-tánh
bình đẳng.”

Pháp sư
Thái nói: “Nếu “duyên” thây chết hiện-tại không
có sắc của thức thân, thì gọi là bên ngoài. Thây chết hiện tại này đã
có thức-tánh lúc chưa chết trong quá khứ. Nay dù không có thức, mà là giống với
sắc có thức ở trước bình đẳng
không khác, tức gọi là nội.
Nếu “duyên”sắc có thức thân chưa chết trong hiện tại, thì gọi là nội.
Sắc này trong tương lai,
sẽ phải chết, không có thức, thì gọi là bên ngoài.
So với sắc trước có thể hiểu.”

Pháp sư
Khuy Cơ lại nói: “Ý trong đây nói, là nhìn thấy thây chết lúc đã từng có thức trong quá khứ. Thây chết hiện tại này, gọi là
bên ngoài. Vào lúc sẽ
có thức, gọi là nội “duyên” thức thân hiện có, không có thức thân ở vị lai, trong ngoài cũng thế.
Do hiện tại có thức, vị lai không có thức, giống với pháp tánh, một tướng của pháp-tánh bình
đẳng không khác, cho đến
quá khứ cũng thế.

Trong phen
thứ sáu,
Ngài Tam-Tạng nói: “Văn này nói
giống như tướng ngoài
của thây chết, gọi là “Thân nội biểu”; “duyên”
tướng ngoài của thây
chết của người, gọi là “thân ngoại biểu”.

Luận sư Cảnh
nói: “Thân nội gọi là thân trong, lại “duyên”
trong thân của người
khác, gọi là thân trong, đối với người khác, gọi là
bên ngoài.”

Pháp sư Thái
nói “Nếu “duyên” tướng ngoại biểu sắc thuộc
thân nội của mình, thì
sẽ có tướng xanh, bầm v.v… thay đổi, không thay đổi và
“duyên” tướng thay đổi, không thay đổi của biểu
sắc của thân
người khác, nên gọi là
nội, ngoại.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Nếu “duyên” thân giữa của mình, tức
thân nội của mình, thì
gọi là trong thân, tức trong thân trong của mình.”

Sáu phen giải
thích trong ngoài này, tức tương đương với bảy
cặp trong mười bốn cặp
ở trước, nghóa là đầu tiên là cặp trong ngoài.

2/ Cặp căn, phi căn.
3/ Cặp khinh an, thô năng.
4/ Cặp “năng” tạo “sở” tạo.
5/ Cặp “có” thức, “không” thức.
6/ Cặp biểu trung và
7/ Cặp thay đổi, không thay đổi. Dưới đây là kết, nói rõ một ít. Nghóa là mười bốn cặp v.v…
trước tùy theo đối
tượng thích ứng đi đều cũng tạo ra nghóa của ba quán, nên có nhiều thứ. Nay ở trong đây lại làm rõ
sự khác nhau của bảy cặp,
nên nói rằng một ít.
Thứ ba là nói ý kiến lập bốn niệm, trụ vì đối-trị bốn trái
ngược nên lập bốn niệm-trụ.

Văn có bốn lượt:

Hai lượt đầu, phá chấp, hai lượt sau, là trực tiếp nói về pháp.
Bốn con đường
khiếp sợ:
Luận sư
Cảnh nói: “Con đường khiếp
sợ ở của bốn phương.”

Luận sư Bị
nói: Tham có bốn thứ:
1/ Tham hiển sắc.
2/ Tham hình sắc.
3/ Tham thừa sự.
4/ Tham sự xúc chạm êm ái. Đối với bốn thứ tham này, mà thực hành bất tịnh quán, nên quán bất tịnh cũng có bốn đường, tức rừng Thi-đà vắng vẻ không
có bóng người, gọi là nẻo đường
khiếp sợ. Như thật biết rõ về tự tướng,
cộng tướng của các uẩn
bị chấp, dứt trừ sự trái ngược của “ngã”.
Nhận biết rõ các uẩn chỉ
có pháp-tánh, mỗi uẩn đều, khác nhau, đều không có
tên “ngã” hiểu rõ về
tự tướng; nhận biết rõ các uẩn đồng là vô
“ngã” hiểu rõ về cộng tướng, cho nên trừ
“ngã” trái ngược.
Nếu nói một cách tinh tế hơn thì bốn thứ như thân v.v… mỗi thứ đều có bốn.
Luận Trí Độ nói: “Dù bốn thân đều có bốn thứ:
thân nên thường quán
bất tịnh; thọ thường quán khổ; Tâm thường quán
Vô- thường; pháp thường
quán Vô Ngã.”

Trong phen thứ hai, do nương vào thân, nên thọ
dụng khổ, vui, v.v…. nghóa là do
“ngã” nương vào thân, nên thọ
dụng khổ, vui.
Lại, chấp ngã bị
khổ vui. Lại, do “ngã” mà tâm hay
khởi nhiễm, tịnh đối
với pháp, phi pháp.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “ Người thọ khổ, vui. Theo trong giải thích lại nói rằng: “Người ngu chấp ngã
ở tâm, ý, thức. Vì ngu
sự ngã,
nên lập Tâm Niệm Trụ,
tức chấp này, cho là “ngã”, trái với tướng
thứ nhất trước.

Trong phen thứ
ba, nghóa là nếu nương theo thân này tạo
nghiệp; vì thọ này, nên
tạo nghiệp; Nếu người tạo nghiệp, hoặc do pháp
thiện, bất thiện mà tạo
nghiệp. hệ thuộc văn dưới đây, sẽ rất dễ hiểu.

Trong phen thứ tư, cho rằng nếu nương theo thân này,
sẽ có nhiễm, tịnh. Nếu vì thọ này, nên khởi
nhiễm tịnh; hoặc tâm làm chủ
nhiễm, tịnh; hoặc do các
pháp, nên thành nhiễm, tịnh, hệ thuộc rất dễ hiểu.

Thứ tư, là giải thích chung về nghóa Niệm Trụ:

Nếu Trụ ở đây mà niệm, là đối tượng duyên Niệm Trụ, nghóa
là đối với đối tượng
duyên Thân, thọ, tâm, pháp này, vì an niệm mà
trụ, nên gọi là Niệm
Trụ. Do người Trụ niệm cho đến “Là niệm trụ của tự tánh, nghóa là Tuệ và
Niệm này, vì gồm thâu, giữ gìn Định, nên
nói rằng do trụ niệm trụ
tuệ này nên hai thứ đều là tự tánh (bản chất).
Thể của Niệm trụ đồng với Luận Đối Pháp nói:
Không đồng với luận
Tiểu thừa chỉ nói một
số Tuệ là tự tánh Niệm, Trụ. Lại, do Thân, Thọ,
Tâm, Pháp tăng thượng
mà được sinh v.v….

Từ trên đến đây dù nói về thể của Tuệ và Niệm là tự tánh Niệm trụ, nhưng vẫn chưa biết tuệ là tuệ gì, cho nên, trong đây phát ra
chỉ “duyên” thân v.v…
mà khởi ba tuệ, hoặc hữu lậu, vô lậu đều là niệm, trụ.



DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 7 (Phần Cuối)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 29</詞>

Từ đây trở xuống là thứ hai, giải thích về
chánh đoạn, văn
chia làm hai phần:

1/ Kết thúc những điều đã nói ở trước.
2/ Từ Vô gián này trở xuống, là nói về bốn chánh đoạn. “Trong phần đầu nói: “Loại trừ thô thô, điên đảo, thấu
rõ pháp thiện,
bất thiện”.
Pháp sư Thái giải thích tiếng Phạm là
“Đa-trọng, giống như
Sát na sát na. Hán dịch là thô thô, về nghóa cũng như thế”.

Lại, giải thích “Vì bốn đảo (trái ngược) chẳng phải một, nên
phải nói lại.” Lại,
giải thích: “Vì thô trái ngược rất
sâu nặng, nên nói là thô thô.”
Lại Niệm, Trụ ở trước đã hiểu rõ
Kiết Cái “có”, hay
“không”, nên rõ biết pháp thiện.
Trong văn thứ hai, phần đầu, là giải
thích rộng, thứ hai là
nói lược về nghóa.

Trong phần trước là có hai:

1/- Giải thích riêng bốn thứ Chánh đoạn.
2/- Giải thích tên chung. Trong phần trước, trước là nêu, sau là giải thích.
Từ “Vô gián v.v… cho đến thu nhiếp tâm, gìn giữ tâm”:
Nghóa là nếu theo quyển trước
đã nêu đầy đủ về danh:

Đối
với Pháp ác bất thiện đã sinh, vì khiến cho dứt
nên sinh ra sự ham muốn, cố gắng phát tâm siêng
năng, tinh tấn, khích lệ tâm, giữ
gìn tâm Chánh đoạn.

Đối với pháp ác bất thiện,
chưa sinh, vì để cho chúng không
sinh nên muốn khích lệ v.v….

Đối
với pháp thiện chưa sinh, vì muốn cho chúng sinh nên
sinh
tâm khích lệ, v.v…

Đối
với pháp thiện đã sanh vì muốn cho chúng vẫn được thực hành, không quên mất, khiến cho tu viên mãn, tu tập gấp bội, khiến cho
chúng sớm tăng trưởng, rộng lớn, nên phát sinh
sự ham muốn cố gắng, khích lệ v.v….
Nay, trong văn này, trước nói về điều ác
chưa sinh, pháp
bất thiện dứt, nói về
đã sinh. Y cứ trong giải thích dưới đây, đầu tiên, là giải thích về thiện ác
và sinh,
chua sinh.
Sau giải thích về dứt ác, tu thiện,
sinh ham muốn cố gắng, khích lệ v.v….

Trong phần trước, trước giải thích về pháp ác sinh, chưa sinh,
sau giải thích về pháp
thiện sinh và chưa sinh. Và, chủ thể khởi phiền não đã có kia. Nghóa là phân biệt
khởi hoàn toàn và một
phần “tu hoặc” phát ra hành động ác.

Trong pháp thiện sinh, chưa sinh, thế nào gọi là tất cả các
pháp thiện? Nghóa là nếu
đối trị v.v… kia. Câu đầu này nói là chủ thể
đối trị chung. Hai câu dưới là chủ thể đối trị riêng, nói là kia.
Pháp sư
Khuy Cơ có hai giải thích:

1/ “Tức chủ thể trị riêng kia, nghóa là Kiết Cái kia.”
2/ “Ở trước đã giải thích về pháp bất thiện, ở đây, là đối trị của pháp bất thiện ở trước.
Hai câu dưới, phát ra chủ thể trị riêng câu đầu là chung.
Kế là giải thích về
sự
sinh ra ham muốn, cố gắng, khích lệ v.v…. văn
chia làm hai:

Giải thích về
sinh ham muốn, cố gắng khích lệ, phát
siêng năng, tinh tấn.

Giải thích về khích lệ tâm, gìn giữ tâm. Trong phần
trước lại có hai:

Giải thích về sự dứt điều ác, sinh ham muốn.

Giải thích về sinh điều thiện, sinh ham muốn v.v…. Trong
phần trước có hai:

1/- Giải thích về sinh ham muốn. Thế nào là tất cả, tất cả? Nghóa là tất cả nghiệp ác và tất cả phiền não, nên nói lặp lại.

Lại giải thích: “Tất cả sinh và tất cả hòa hợp.”

Kế là, giải thích về dốc sức cố gắng phát siêng năng, tinh tấn có bốn phen:

Phen thứ nhất
nói về “Duyên” cảnh quá khứ, vị lai, không
trông thấy pháp ác, bất
thiện ở hiện tại.
Pháp ác kia
chưa sinh, muốn cho chúng
không sinh. Nếu chúng đã

sinh rối, muốn
cho được dứt hẳn. Đây gọi là sự khích lệ.

Phen thứ hai, đối với
“Duyên” hiện tại, cảnh hiện trông thấy
pháp ác, bất thiện. Nếu
chúng chưa sinh, thì không để sinh. Đã sinh rồi,
thì phải dứt hẳn, phát
siêng năng, tinh tấn.

Phen thứ ba, nói về hai chánh đoạn ở trước: Nếu hành hiện
tại không khiến cho phiền
não “Duyên” pháp quá khứ vị lai kia sinh khởi. Dù
cho ghi nhận nhanh chóng diệt, gọi là pháp siêng năng tinh tấn.

Phen thứ tư, là nói về pháp ác, bất thiện
“duyên” quá khứ, vị lai
là do năng lực phân
biệt, chứ chẳng phải sức cảnh giới. Nếu điều
ác chưa sinh, thì không để sinh, đã sinh thì phải
dứt, gọi là là dốc sức cố gắng, khích lệ.

Nếu “Duyên” hiện tại, do năng lực phân biệt và năng lực cảnh giới
chưa sinh, làm cho
bất sinh;
sinh rồi thì dứt hẳn, phát
siêng
năng tinh tấn.”

Pháp sư Khuy
Cơ giải thích “Chỉ do năng lực phân biệt sinh, chứ chẳng phải năng lực cảnh giới, vì vào lúc trụ, tư duy quá khứ
v.v…, nghóa là không hiện hành ở cảnh giới, không có cảnh giới để hiện
hành. Vì chỉ “duyên”
quá khứ, vị lai, nên gọi là trụ.
Cũng do năng lực phân biệt, năng lực của cảnh giới.
Tức hiện hành
ở cảnh-giới, gọi là hành. Nếu năng lực của cảnh pháp bất
thiện lúc sinh, thì sẽ có
phân biệt, nên không có câu riêng này. Phân biệt
tức tâm mà sinh bất
thiện v.v…, ấy là câu riêng ban đầu, tức “duyên” quá khứ, vị lai, câu
sinh thứ hai.
Cảnh hiện-tại khởi, là giải thích trái với câu thứ nhất ở trước
sự cố gắng khích lệ, đồng với tinh tấn.
Dưới đây, sẽ
giải thích về sinh thiện,
sinh dục v.v…. Trong đó lại có hai: đầu tiên, là
giải thích về sinh ra dục. Sau, là giải thích về sự
cố gắng khích lệ, tinh
tấn, đều nêu văn kinh để giải thích.

Trong giải thích về
sự cố gắng khích lệ tinh tấn có ba phen giải thích.
Từ đây trở xuống, là thứ hai, giải thích về khích lệ tâm, gìn giữ tâm. Y cứ chung dứt hai việc ác,
sinh hai
điều thiện, để
giải thích. “Nếu hôn trầm, thì khích lệ; nếu điệu cử thì phải giữ lại; trên đã
giải thích riêng rồi.

Về bốn thứ chánh đoạn, sẽ giải thích sau đây: chánh đoạn, danh
từ chung, có hai tên:

1/ Chánh-thắng, vì vượt hơn phiền não.
2/ Chánh-đoạn, vì dứt trừ phiền não.

Luật Nghi Đoạn, đoạn, đoạn: Luận sư Cảnh nói: “Chế ngự điều
ác, gọi là
Luật nghi. Đầu tiên, tu tinh tấn hữu lậu, chế phục
pháp ác đã sinh kia, để cho chúng không lôi kéo về
sau, gọi là Luật nghi đoạn.
Về sau tu tinh tấn vô lậu,
dứt điều ác đã sinh, đã huân tập hạt giống, cũng gọi là luật nghi đoạn. Pháp ác chưa
sinh kia vốn có nghóa
sẽ sinh, vì
dứt trừ “sẽ sinh”
hiện hành, nên, vì dứt hạt giống đó, nên nói đoạn. Vì
thế nên nói là “Đoạn, đoạn”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Luận nghi đoạn, Luật nghi gọi
là ngăn lỗi. Ngăn ngừa việc ác
đã sinh, không để nó tăng, khiến không
tăng trưởng.”

Giải thích riêng. Do mười
nhân duyên, giới thiện
thanh tịnh.
Nghóa là quyển hai mươi tám ở trước nói có mười pháp thuận với Học.

1- Lìa ấp của mẹ.
2- Lìa yêu đắm.
3- Lìa biếng nhác.
4- Lìa ngã kiến. Lìa vị đoạn thực.
Lìa ngôn luận về ái.
7- Lìa mười một lỗi.
8- Lìa vị Định.
9- Lìa tán loạn.
10- Nhẫn nhục. Ngăn ngừa che chở đoạn, tức tinh tấn này tu không buông lung, ngăn ngừa điều
hành đã sinh, vì lìa sự lui sụt.

Từ đây trở xuống là thứ hai, nói về nghóa giản lược. Nghóa là
vì chỉ bày rõ ràng trong
sự việc bỏ, lấy hắc, bạch, cho đến bốn thứ
chánh đoạn v.v…

Giản lược trên là chỉ thị rõ: Bỏ hai sự hắc, lấy hai sự bạch.
Sinh ra dục,
gọi là ý ưa đầy đủ, do sự cố gắng khích lệ phát
siêng năng tinh tấn, khích
lệ tâm, giữ gìn tâm, gọi là gia hạnh mãn.

Sự tu
Du-già chỉ có ngần ấy việc đúng, nên thực hành, cho đến hy vọng mong cầu ưa muốn, lược lại văn trên, vì dứt ba điều ác, vì tu
ba việc thiện mà sinh mong
muốn. Vì dứt các triền, nên tu chỉ, nêu tướng xả, đây là giản lược văn trên: nếu ở chỗ gìn giữ tâm, vì đoạn ba việc
ác, tu ba điều thiện, lúc
tâm trầm mất, liền lấy tướng tịnh, nhằm khích
lệ tâm giao động quá,
liền dừng tâm ở chỉ, để chế ngự giữ gìn tâm.
Nếu không trạo cửa thì tâm xả nối tiếp nhau, có thể dứt các triền. Vì dứt
các triền và tùy miên,
nên lại phải tu tập pháp thiện để đối trị.

Giản lược ở trên vì dứt hai việc ác hiện khởi Triền và
Triền tùy

miên nên lại
phải dùng hai cặp thiện: chưa sinh và đã sinh.
Phen thứ ba,
giải thích về bốn thần túc, trong đó có hai:
1- Giải thích rộng về tướng của bốn thần túc.
2- Hỏi đáp nhằm phân tích nghóa của thần túc. Trong phần trước, trước nêu, sự hệ thuộc, sau, giải thích rộng.

Pháp sư
Khuy Cơ giải thích “Thể của bốn thần túc là Định,
từ nhân được tên,
nên nói là Dục v.v…. Lại, Định là Túc của thần
thông. Lại, Đinh gọi là
thần, bốn thứ này là tâm túc của Thần. Thần túc ở
đây là tâm vương.

Pháp sư nói
“Lại hoặc là Định”

“Nếu ở vào lúc này v.v… “ trở xuống, là thứ hai trong giải
thích rộng, văn chia làm ba:
1/ Nói về bốn Định hữu lậu chế phục triền.
2/ “Người kia do như thế v.v… “ trở xuống, là nói về bốn Định
vô lậu dứt hạt giống.
3/ “Dục” trong đây, nghóa là ở đây, đó muốn tu hạnh tám đoạn dưới gồm thân
bốn Du-già.
Trong phần đầu nói: “Nếu vào lúc này,
thu- ần túy sinh ưa muốn,
cho đến khởi niệm một cảnh, đối với dục đã
sinh tự tánh chướng
Tam-ma-địa và chướng nhân duyên, muốn tu đối trụ
sự nhàm chán, chuyên
cầu ở định, khởi niệm một cảnh. Đối với các pháp thiện, cho đến niệm một cảnh, tư duy, quán
sát về tự tánh các thiện của
Tam-ma-địa và nhân
duyên thiện, với hy vọng, mong cầu tu tập
trụ niệm một cảnh, đây
là phương tiện, tức do trở xuống, là nhân muốn
tu tập được Tam-ma-địa,
chỉ lìa hiện triền, chưa hại hạt giống.

Kế là, nói về vô lậu định đoạn.
Do sức tu bốn
Tam-ma-địa như thế, nên đã lìa xa
các triền, cho đến đạo gia hạnh v.v….(Luận sư Cảnh nói: “Dù do bốn định hữu lậu được lìa các Triền, là
dứt tùy-miên, lại còn
siêng năng tu tập các định vô lậu, lại còn khởi riêng tâm
thắng-giải, dục, tinh-tấn;
quán bốn nhân tu định vô lậu.
Trong tu bốn nhân này, mỗi nhân có khả năng dứt hai điều
ác, sinh hai việc thiện.
Như đạo-lý gia hạnh của bốn chánh đoạn. Nói: “Do hai nhân duyên nên phân biệt biết rõ
về tùy-miên,
nghóa là do tư-duy
cảnh-giới không thấy và do xả cảnh giới hiện đang thấy.
Trong tám hạnh đoạn, chỉ dựa vào hai hạnh đoạn
sau mà
biết đoạn tùy-miên, vì
trong tất cả thời gian phát ra thân, ngữ, đều
thường tu chỉ, quán, nên
biết ý tứ không hiện thấy đã lìa Tùy-miên. Do trong cảnh phiền-não của ba đời, tâm không có nhiễm ô, và vì biết đã dứt
tùy- miên, nên nói rằng:
“Và do xả cảnh giới hiện đang trông thấy.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: Kia cho như thế cho đến
sai khác mà
chuyển, v.v… ở đây nêu là muốn nói lý do tám hạnh đoạn. “Tám Hạnh đoạn
xưa gọi là tám lạc; tám tư lương;

Cử trong ý muốn nói, chia ra hai môn:
1/ Vì dứt
Tùy-miên.
2/ Vì định Viên-mãn. Y cứ theo cách giải-thích dưới đây, thì hai thứ có thể
đoạn Tùy- miên, cho nên, văn
sau nói rằng: “Do hai nhân-duyên phân biệt biết rõ, nên
đoạn Tùy-miên. Nghóa là do
Tư-duy hiện thấy và do xả không
hiện thấy, nên do hai
duyên này có thể dứt Tùy-miên.

Theo trong giải
thích đầu tiên về sức cố gắng, khích lệ của
quyển này, nói: “Nếu
“duyên” cảnh sự quá-khứ, vị lai, gọi là “duyên”
không hiện thấy. Nếu
“duyên” cảnh sự hiện tại thì gọi là “duyên” cảnh
hiện đang thấy”. Nghóa
này tức tư-duy đoạn, hiện tại xả chung cho cảnh
sự quá khứ, vị lai.
“Nếu vậy thì vì
sao trong giải thích về xả lại nói: “
Rằng hành quá khứ, vị, hiện tại ở ba đời thuận theo các điều ác, tánh bình
đẳng của tâm, nếu chia
ra Tư là một đời thì xả là hai đời”.Thật ra, nghóa
là Tư, Xả, cho đến đã
sinh hôn trầm, điệu cử, vì có thể xa lìa, nên tức
dứt chung Tư, Xả của ba đời.”
Hai pháp đã gọi là
dứt Tùy-miên,
sáu pháp còn lại
so
sánh mà
biết Tam-ma-địa Viên-mãn. Lại, văn dưới đây nói: “Nếu tám hạnh đoạn đã nói ở đây là vì dứt hẳn tất
cả Tùy-miên, viên mãn thành xong
Tam- ma-địa, tất cả gọi
là chung là dục Tam-ma-địa. Xét văn chung này, tức giống với tám thứ đều có
hai công-năng. Lại, gồm thâu
bốn Du-già,
chủ thể dứt tùy-miên.

Lại nữa, tư, chủ thể
phát thân, khẩu,
sinh ra
nghiệp thân, ngữ thiện, dứt thân ngữ ác.
Vì thân, ngữ
là sắc, nên Tư từ
sắc được gọi là
Tư hiện thấy. Xả chỉ ở
ý, vì chẳng đồng với Tư, nên gọi là xả không
hiện thấy; chưa hẳn đồng
với văn ban đầu của quyển này.
Tám thứ hạnh đoạn như thế, là hạnh vượt hơn, tức là Du-già vì
hại Tùy-miên. Luận sư
Cảnh nói: “Du-già, hoặc gọi là phương tiện,
hoặc gọi là Tương-ứng v.v…”. Dưới đây,
dùng tám thứ sau, gồm thâu bốn thứ trước. Tám đoạn, tức
Tứ Du-già quyển 28 ở trước, nói chủ thể
dứt Tùy-miên, tức
phương- tiện dục; tinh
tấn; tín. Dù đối-pháp có bốn thứ tướng gồm thâu,
nhưng hoàn toàn không
đồng, không thể hội nhập với Du-già.
Theo thứ lớp của Luận Đối
Pháp Kia và tám đoạn này, thật
sự không đồng với
Tứ Du-già quyển 28 ở trước. Theo thứ lớp tám đoạn

này, như văn
trước, sau sinh nhau: Quyển trước nói: “Tín trong Tứ
Du- già là Đối pháp đầu tiên cũng đồng. Cho nên tín của Văn luận kia
là nhân của Dục.”
Cú nghóa nói:
“Khi dục, tinh tấn, không lìa tín. Tín kết hợp
ngay từ ban đầu, bởi có
tin Phật v.v…, mói khởi Dục v.v….”
Nay vì lý do không lìa tín, nên cố ý nói tín
ở sau. Văn của
Đối pháp này tự hội
nhập bốn Du-già rồi nói là vì sinh thứ lớp, nên
Tín là ban đầu.”

Hỏi: “Vì sao
gì, lượt hỏi đáp thứ hai dưới đây nói về nghóa
thần túc? Có phải vì từ
chỗ kia đến nơi này, nên gọi là thần túc chăng?”

Luận sư
Cảnh đáp: “Ở đây nói Định hữu lậu gọi là thần;
Dục v.v… gọi là túc.
Như thế, dưới đây, phân biệt về định xuất thế gọi là
thần, khởi riêng dục ở
trên vượt hơn, tiến đến quán tâm và tám hạnh
đoạn, gọi là Túc.

Pháp sư
Thái nói: “Định hay khởi các pháp thù thắng công đức, vì không
so
lường được, nên gọi là thần, vì có thể đạt đến công đức
không lường, nên gọi là Túc.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Vì từ nơi kia đến nơi này, nên gọi
là Thần túc, tức có thể đi qua đi lại v.v…, gọi là
Thần túc, là hiệu quả của
Định. Vì Dục v.v… làm
nhân hay được thần định này, nên gọi là Thần túc.

Thứ tư, giải
thích về căn, lực, trong đó có bốn:
1- Giải thích tướng của năm căn. Giải thích tướng của năm lực.

Y
cứ chung căn, lực, nói về tương “tức” còn
lại.
4- Y cứ chung căn, lực, biện biệt về bốn thiện căn. Trong phần đầu, rằng do theo thứ lớp, bốn thần túc định trước tiến tu
Du-già tâm học,
Tuệ học. Do tinh tấn tu tập
Du-già này nên
sinh niềm tin thanh tịnh
sâu
sắc đối với đệ tử Phật. Đức tin này có công
năng sinh ra pháp xuất thế
gian và khả năng khởi pháp sau, cho đến tuệ
căn là tăng thượng
v.v… của tín kia.

Tín trong đây
có hai tăng thượng:
1/ Có công năng sinh ra pháp xuất thế gian làm tăng thượng.
2/ Vì theo thứ lớp có thể sinh ra pháp sau, làm tăng thượng, nên gọi là căn. Bốn văn trước vì hội đủ cả hai nghóa.
Nên tinh tấn v.v… ở trước cũng là pháp tạo tác. Tuệ kia chỉ có một nghóa, chỉ hay khởi
pháp xuất thế gian mà
làm tăng thượng, không có công năng xoay vần sinh nghóa sau.

Trong giải thích về
năm lực, nói: “Nếu lại biết rõ đối tượng chứng

trước, sau
mà có khác nhau. Biết rõ đầu tiên do tín căn, lúc
sau là
pháp xuất thế. Kế là,
hiểu rõ về tính tấn căn, sau đó, chứng pháp xuất thế, cho đến tuệ căn chỉ chứng pháp xuất thế, nên nói: “Biết rõ
sự khác
nhau của đối tượng
chứng trước sau.”

Y cứ chung căn lực, phân tích về căn trong “ tức” của
tướng khác tức năm câu.

Phải quán tín
căn, tín lực, cho đến “ vì sao”? Nghóa là tín lực hữu lậu ở trước kiến đạo, thì làm
sao được tín trong bốn chứng tịnh
trong kiến đạo? Nên nói: “ vì sao”.
Dưới đây, là giải thích vì do tín lực, nên
sinh niềm tin trong chứng tịnh của kiến đạo kia. Vì thuộc về nhân, quả nên nói rằng: “ Tức là”
chứ chẳng phải tức thể
kia, chẳng phải tức tướng kia.
Phải quán tinh tấn căn lực trong đây, nghóa là tinh tấn căn,
lực trong bốn thiện căn
này “tức là” sở hữu tinh tấn trong bốn chánh
đoạn của ba phương tiện trước.

Nói: “đây là chánh đoạn gì cho đến chánh đoạn phương tiện: là giải thích chánh đoạn lại do bốn
chánh đọan, và tinh tấn lực trong ba phương
tiện trước, dẫn dắt
sanh giác chi tinh tấn trong
Kiến đạo, dứt kiến hoặc.
Nói là ý trong đây nói về duyên cớ đến pháp ác, bất thiện. Ý
trong đây nói do tinh tấn
Căn, Lực, dẩn dắt sinh giác chi Tinh tấn trong bốn chánh đoạn của
Kiến đạo, rốt ráo dứt ác.
Cho nên, Nhân, Quả,
trước sau, “tức” nhau.
Phải quán
Niệm căn, Niệm lực trong đạy, cho đến tất cả điên đảo. Nghóa là
Niệm căn, Niệm lực, “tức là” chánh niệm đã có trong chi
giác Niệm v.v… trong bốn
niệm của Kiến đạo.
Rằng bốn
Niệm trụ, chủ thể đoạn tất cả điên đảo mê khổ đế v.v….

Trên đây, phát ra thể của bốnNiệm trụ là
Niệm Tuệ kia, nên nay, Niệm căn,
Niệm lực tức bốn Niệm Trụ.

Phải quán Định căn, Định lực trong đây, cho đến chứng quả
Bất hoàn. Luận sư Cảnh
nói: “Theo thứ lớp chung của Định căn, Định
lực vượt hơn con người
mà được. Nếu theo thứ lớp Định căn, Định lực của con người thì là định
Vị Chí. Nếu vượt qua con người, vì nương tựa chung bốn tónh lự, nên nói đã có chánh định trongbốn
Tónh lự. Nếu vượt hơn con người,
nương tựa định Tónh lự căn bản, định lực căn bản,
nhập kiến đạo, vượt
lên chứng quả Bất Hoàn.
Lượt qua không nói dựa vào định
Vị Chí, định căn, định lực là

phương tiện
nhập Kiến đạo, chứng quả Dự lưu, Nhất lai v.v… kia.” Pháp
sư
Khuy Cơ nói “Hai quả đầu trong đây, chỉ được vị lai,
hướng về
thứ lớp trước, đến quả Bất Hoàn, được bốn
tónh lự, phát
sinh thần túc, nên ở
đây nói riêng, không nói quả thứ tư, chẳng phải
vì thứ lớp. Lại, vì ảnh hiển, lại vì lược, qua không nói.
Phát sinh thần túc,
Như ý túc trong bốn Tónh
lự, không nói định khác.
Phải quán tuệ căn, tuệ lực trong đây đến khi được quả
Sa-môn. Nghóa là do tuệ
căn, tuệ lực trước đây của Kiến đạo, tức trí trong
Kiến đạo; do tuệ căn,
tuệ lực ở trước dẫn khởi Thánh trí được quả
Sa-môn, cho nên, nhân quả
trước, sau “tức” nhau.
Thứ tư, y cứ chung vào Căn, Lực để nói trong bốn thiện căn.
Luận sư Cảnh nói “Nếu y cứ ở năm căn thêm mạnh, tức là
Noãn Đảnh, vì
lấy khởi đầu làm nền
tảng, nên địa vị Noản, Đảnh kiến lập năm căn.
Nhẫn và Đệ nhất sinh
gần kiến đạo, khó điều phục gọi là lực.

Nay, trong văn
này nói chung cả hai mặt mạnh và yếu: hoặc
căn hoặc lực chung cho
bốn thiện căn. Có nghóa năng sinh tăng thượng, gọi là Căn; có nghóa không chịu
khuất phục, khó điều phục, gọi là lực.
Căn lực như thế chính
là thể của bốn thiện căn.

Nói: “Tức do căn lực như thế, phần nhiều vì tu tập nên phát khởi bốn
thiện căn”, là vì y cứ ở công hạnh để thành lập gia vị, nên nói
là phát khởi.”

Pháp sư
Khuy Cơ lại nói: “Căn lực trong đây, như luận
Trung Biên chép: “Căn ở
Noản, Đảnh; Lực ở hai địa vị sau.” Nay, cho đến nói: “Do căn lực này nên phát
sinh
Quyết Trạch Phần”, nghóa là Căn, Lực này là riêng; phần
Quyết Trạch là chung.
Lấy cái riêng để phát
sinh cái chung, nên gọi là
phát sinh, tức đều cùng
lúc, chẳng phải phát sinh
trước, sau khác thời gian, đó là lý do gọi là
phát khởi.”
Có người nói “Được Kiến đạo trước đó đã có
Vô lậu. Nghóa là
như biện luận theo thứ
lớp dưới đây: “ Do căn, lực không có gián cách, nên phát
sinh thánh pháp vô lậu xuất thế, cho nên biết trước đây là hữu
lậu, không thể nói là vô lậu.”

Thứ năm là giải thích về chi giác. Đây là thế nào? Luận sư Cảnh nói:
“Trong pháp đạo phẩm đã nói về năm lực,
sau năm lực này, lại
nói về pháp nào?, cho
nên nói thế”
Nay giải thích về thánh pháp vô lậu mà ở chương trước đã
nói riêng, phải biết
cũng thế, nên nói: “Đây là thế nào?”

“Rằng bảy giác chi cho đến v.v… nên gọi là chi giác.” Văn này
tức nói là
trạch pháp giác tuệ, vừa giác vừa chi giác, sáu pháp còn
lại là chi giác, chứ
chẳng phải giác, vì ba phẩm gồm thâu nhau, như
văn. Quyển chín mươi tám
ở sau, y cứ vào bảy thứ báu của Luân vương
để thí dụ, hãy xét xem.

Thứ sáu, là
giải thích về chí đạo, đầu tiên nói rằng: “đã thấy dấu ấn của
Thánh đế rồi, vỉnh viển đoạn diệt v.v…, nghóa là
sắp nói về
tám chi đạo, nên kết
trước, sinh sau. Y theo phân biệt được chia làm năm:

1- Nói thuộc về ba uẩn.
2- Giải nghóa chi đạo.
3- Nói về tưởng của chi đạo.
4- Nói về lập chung hai thứ.
5- Nói về giai đoạn của chi đạo. Chánh niệm, chánh định, thuộc về định uẩn. Vì niệm thuận
với định, nên ở đây là định uẩn.

Niẹâm trong môn giác chi có ở cả hai phẩm; còn niệm của chi
đạo này chỉ thuộc về
định, vì sao? Vì ở trước, y cứ vào môn Chỉ, Quán để phân biệt về
sự gồm thâu, nên về nghóa có khác với phần nói về tướng.

Nói rằng: Phải biết trong đây, nếu khi chi giác đến kết hợp thì gọi là
chánh kiến”.
Ngài Tam Tạng nói “Lúc bảy chi giác ở chân kiến đạo, đã được chân trạch giáo pháp. Nay ở tướng kiến đạo, lấy trí hậu đắc nhằm an
lập quán, hạnh, như chân kiến đạo, chân chứng mà giác.
Vì thế, nên hai giác này
kết hợp lại gọi là chánh giác.

Nay, chánh kiến trong Tu đạo cũng có hai:
1/ Chánh kiến của Trí Vô phân biệt.
2/ Chánh kiến xuất hiện Hậu Trí, chánh kiến, như chân kiến kia an lập mà thấy, hợp lại, gọi là chánh kiến.
Chánh tư duy kia kia, nếu tương ưng với trí vô phân biệt, tức là
trí vô phân biệt và tư
duy đều lìa tà tư duy, gọi là chánh tư duy, tức
dùng phân biệt Tư Tuệ,
gọi là chánh tư duy. Nếu tâm thu nhập các đối
tượng Tầm, Tư, cho đến
tất cả Tư, thì phát ra Thể của chánh tư duy ở
trước. Vã lại, vì y cứ vào thể của chánh tư duy trong
Hậu trí tâm, nên
nói rằng Tầm, Tư với tướng trạng như thế. Nếu tâm thu nhập đối tượng ngôn
luận cùng cực, là gọi là chánh ngữ, nghóa là do năng lực của hai thứ
giác, chánh kiến ở trước,
về sau, khởi tâm thiện, phát ra các thứ ngữ, đều
gọi là chánh ngữ. Dưới
đây sẽ nói về chánh nghiệp:

Luận sư Cảnh
nói: “Đây là nói về Tán tâm. Trong không có
sân, si, đã khởi các
thứ thân nghiệp chánh tri, gọi là chánh nghiệp”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nếu đúng như pháp cầu mong những việc
y phục, thức uống, ăn v.v…, thậm chí khi theo đuổi mong cầu được
cung cấp cho thân những
đồ dùng lặt vặt, đây tức là đối tượng mong cầu
lúc đeo đuổi cầu mong.

“Hoặc đi qua, hoặc đi lại” trở xuống, là cho đến hoặc lúc
trụ, đây là việc đã
làm khi trụ, trái với quyển hai mươi hai nói, hãy nghiêm xét.
Nay tra cứu ở quyển hai mươi hai, đã nói về
sự theo đuổi mong cầu phi pháp về phương tiện y phục, ăn uống v.v…, chứng tỏ rằng
mình là người có đức
v.v…, được gọi là tà mạng. Trái lại là chánh mạng.

Nay, văn này
nói lúc như pháp cầu chánh tri mà trụ, gọi là
chánh nghiệp. Trái lại là tà nghiệp. Dưới đây
nói lúc như pháp cầu, lìa khỏi pháp tà mang, gọi là
chánh mang. Nghóa là tức hai
nghiệp thân,
ngữ từ vô tham sinh, lìa
hết pháp tà mạng, gọi là chánh mạng, trái lại là tà mạng.

Giải thích về chánh tri mà trụ, vì như quyển hai mươi bốn nói,
nên không trái nhau.
“Nếu xa lìa gồm thâu chánh ngữ,
chánh nghiệp,
chánh mạng,
cho đến trước đây đã
đạt được”, là nói về chánh ngữ, chánh Nghiệp,
chánh Mạng thuộc về xa
lìa tu đạo. Người kia ở kiến đạo lúc chứng được
các chi giáo, đã được trước đó.”

Hỏi: Vì sao
pháp này gọi là giới được bậc Thánh yêu thích?
Đây là nói về chánh
ngữ, chánh Nghiệp, chánh Mạng, được gọi là lý do
tại sao giới được bậc
Thánh yêu chuộng.
Nói “ Bất tác luật nghi. Đây là cộng giới của đạo vô lậu, gọi là Bất luật nghi, tức do
sức của giới mà bậc Thánh đã yêu mến, nên
sự nghiệp nuôi mạng,
thân nghiệp, ngữ nghiệp hữu lậu đã có lúc tu
đạo, đều được gọi
là chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng.

“Do năng lực
tăng thượng của bốn Niệm trụ”, cho đến “cùng
với chánh định”:
Pháp sư
Cơ nói: “Ý trong câu này nói: Do bốn niệm
trụ là nhân sinh tâm,
Định đồng thời với chín thứ Niệm. Chín thứ niệm
tức đồng với an trụ
niệm v.v…, đồng với chín thứ định, dùng chín thứ
định này làm giúp đỡ.
Định cũng là chín thứ, vì chánh niệm là chủ thể
gồm thâu, giúp đỡ là bị lệ thuộc (đối tượng gồm thâu).
Trong nói về lập hai thứ, nói rằng:
“Vô sở tác”, nghóa là
chánh ngữ, Chánh nghiệp,
chánh mạng, do y cứ ở ý tứ, chủ thể lìa tà ngữ, tà nghiệp, tà mạng, khiến cho không có tác động, gọi là vô
sở tác,
lại không có tự thể riêng.

Trụ sở tác nghóa là năm thứ còn lại có ba, quán này hai là chỉ,

nghóa là có
thể, có công năng, gọi là trụ sở tác.

Trong phần nói về địa vị, nói dựa vào giới, để
tu chỉ, quán, dứt kiết,
được A-la-hán. Tu đạo dứt “hoặc” nối tiếp nhau trong
thời gian dài, gọi là tu đạo.
Trí Suất nhó sinh, tức
dứt “hoặc” hẳn, được gọi
là kiến đạo. Văn này tứcchứng nhất tâm kiến đạo, là nói rốt ráo,
hoặc gọi là kiến đạo.
“
Do Nhân duyên này, đến phương mới kiến lập”. Nghóa là do
một tu đạo có phát ra
quán, khởi chánh ngữ v.v… chứng tỏ đã có chánh
ngữ v.v… trong quán, cho nên lập chánh ngữ, chánh
nghiệp, chánh
mạng. Kiến đạo không
phát ra quán, khởi chánh ngữ v.v… nên không lập.
Lại vì tu đạo nối nhau
trong thời gian dài, nên phải nương tựa giới để tu ở “phương” chỉ quán, đều tu hoặc, chứng ba
quả sau.
Cho nên, “
phương” trong tu đạo mới lập giới. Do kiến đạo kia trí “
suất
nhó” sinh, tức vì
dứt kiến hoặc, nên không lập giới.

Dưới đây là tổng kết:

Thứ mười ba, giải thích về tu quả, trong đó có hai:
1- Nói về tu quả.
2- “ Lại ở trong đây v.v…” trở xuống, là nói về người tu quả, có phần bạt trần phiền não thêm riêng v.v….

Trong phần trước, đầu tiên hỏi; kế là, giải thích; sau là
kết. Trong giải thích có hai:
1- Nêu tên bốn quả và phát ra thể của quả.
2- Hỏi đáp, nói về nhân duyên lập quả.

Trong phần đầu, một người dự lưu do bỏ phàm phu, chứng đế
hiện quán, ở dòng họ
thánh, nên nói là Dự lưu.

Nhất lai như
ở trong loài người, được quả thứ hai, vãng sinh
lên cõi trời. Nhất lai được nhập
Niết-bàn trong
loài người, nên
nói rằng Nhất lai.
Đã lìa phiền não cõi Dục,
sinh lên cõi trời bất hoàn, nên
nói là Bất Hoàn.
la-hán,
Hán dịch gọi là Ứng Cúng. Trí đoạn đầy đủ, xứng đáng thọ nhận
cúng dường, nên nói rằng Ứng Cúng. Hoặc gọi là
Sát tặc; hoặc gọi là
Bất sinh, như thường phân biệt.
Thánh đạo, gọi
là Sa-môn, dứt phiền não, gọi là quả, hướng về
Thánh đạo, gọi
là Sa-môn, Sa-môn,
Hán dịch dịch là “Lao quyện”: Siêng năng tu hành,
tiêu diệt điều ác,
sinh việc thiện nên nói như thế. Tùy dứt phiền
não, đã chế phục
trạch diệt, gọi là quả. Đây là đối với chân như, tùy
“hoặc” dứt được, giả nói là
Trạch diệt, gọi là quả
vô vi. Lại, đạo
sinh sau,
hoặc trung,
hoặc thượng,

là đạo
sinh trước, quả mới
được sinh. Nghóa là đạo
giải thoát, hoặc
trung hoặc thượng; là do
sức của đạo Vô gián trước đã được quả hữu vi,
cho nên luận Tiểu thừa
nói rằng; “Sức của đạo Vô gián được quả Hữu
vi, Vô vi.”
Kế là nói về nhân duyên lập quả. Vì đối trị bốn thứ phiền
não, nên kiến lập bốn quả.

Dưới đây sẽ nêu ra bốn thứ phiền não bị đối trị đó là vô sự, cho đến kiến lập quả
Dự lưu. Nghóa là kiến hoặc của ba cõi,
Tát-ca-da kiến là đứng đầu.
Kiến này chấp ngã hoàn toàn điên đảo: đối với
“không” mà chấp “có”,
vì trong đối tượng chấp ngã là không, nên gọi là vô
sự. Cho nên, kiến hoặc
gọi là chung là vô sự. Vô sự phiền não, chủ thể
lôi kéo đến đường ác.

Nay, đoạn hoặc này và thường hay tu, khởi đạo đối trị kia,
nhằm lập quả dự lưu.

Theo quyển năm
mươi tám chép: “Khổ phẩm hạ có mười; ba
Đế, mỗi Đế đều có
tám; Tu đoạn có sáu. Nếu theo Luận Đối Pháp thì
cõi Dục có bốn phẩm
hạ, mỗi phẩm có mười “hoặc”, tu đoạn có sáu.
Tổng hợp bốn
mươi sáu.
Cõi Sắc Vô Sắc có năm môn dưới, mỗi môn đều
loại trừ sân, đều có bốn mươi mốt. Ba cõi gồm có một trăm hai mươi
tám phiền não, trong
số đó, mười
sáu phiền não là do tu đoạn.
Số còn lại
có một trăm mười hai
là phiền não do kiến đoạn.

“Dự lưu đã dứt phiền não xong, vì sao đức Thế tôn chỉ nói là
dứt hẳn ba kiết, lập
quả Dự lưu ư? vì chung cho vấn nạn này, nên nói:
“mà Đức Bạc-già-Phạm nói v.v… ”, theo cách
hành văn rất dễ hiểu.

Quả Dự lưu này, cho đến nhiều đời nối tiếp nhau. Tức nói cùng cực đủ bảy đời, gọi là nhiều đời nối tiếp nhau. Nghóa là nếu dứt
trừ phiền não của lần
tái sinh nối tiếp nhau, cho đến lập một quả Nhất lai, thì tu hoặc cõi
Dục sẽ được chia làm chín phẩm. Vã lại y cứ ở mười
bốn lần sinh để nói,
nếu dứt ba pháp trước thì còn dư sáu đời. Nếu dứt
thứ năm trong một đời
thì phải dứt thứ sáu. Lại tổn hai đời, chứng
quả thứ hai, hai đời còn lại, gọi là một lần qua lại được quả trong
loài người; một lần vãng
sinh lên cõi trời, một lần đến trong loài người được nhập
Niết- bàn, gọi là quả
Nhất lai. Nếu không dứt hai phẩm năm, và sáu kia,
vẫn đối với hữu của
trời, hữu của người, đều thọ tái sinh nối tiếp nhau.

Nay dứt hai phẩm phiền não năm, sáu, thì sẽ dứt hẳn cõi trời, cõi người tái
sinh nối tiếp nhau mà có phiền não. Nếu đã dứt hẳn, thì có
thể dứt “hoặc” lần
sinh sau. Phiền não này đến lập quả Bất hoàn, nghóa
là ba phẩm “hoặc” sau,
nếu không dứt hẳn thì sẽ sinh lại cõi Dục. Nay đã dứt hẳn,
không còn sinh lại nữa, chỉ có thọ sinh ở cõi Sắc, Vô Sắc.

Pháp sư Khuy
Cơ lại nói: “Chỉ ở cõi trời sẽ có thể thọ sinh, nghóa là trong khi một người kia ở trên cõi Trời đã thọ một hữu trong cõi người, thì
sẽ không còn
sinh lên cõi trời nữa, gọi là
Bất hoàn. Trong đây y cứ
ở tác pháp trong người;
đây là từ quả đặt tên, nhân trởi điểm chưa gọi
là Bất hoàn, hoặc đã
dứt hẳn “hoặc” cõi Sắc, Vô Sắc, sinh ra phiền
não, lập A-la-hán. Dưới đây
sẽ
dẫn thuyết, để
chứng thành, chỉ chứng
ba quả sau: về quả đầu, đã dẫn
chứng xong, như thuyết trước nói, nghóa là người Dự lưu đã dứt
ba kiết, nay, lại tiến đến dứt tu hoặc.
Sáu phẩm trước
như tham, sân, si v.v…, trụ
ở quả sau, gạn chứng quả Nhất lai, cho nên nói rằng: “dứt hẳn ba kiết
mỏng tham, sân, si. Lại, người Dự lưu trước đó
đã dứt ba kiết trong năm
phần dưới. Người quả Nhất lai lại dứt sáu
phẩm trước tham, sân.
Bấy giờ lại dứt ba phẩm sau của hai kiết trong tham, sân. Vì nhân quả trước, nên nói rằng: “Dứt năm kiết phần dưới, lập
quả Bất Hoàn.
Người Bất Hoàn này đã lìa kiến hoặc ba cõi và lìa tu hoặc
cõi Dục. Vào lúc này
lại còn lìa Tu hoặc của tám địa cõi Sắc, vô Sắc.
Do nhân quả trước, nên
nói rằng dứt hẳn tất cả phiền não, lập quả thứ tư.
Từ đây trở xuống, là thứ hai, nói về người tu quả có đẳng
phần riêng phiền não
thêm riêng. Trong đó chia làm hai:

Nói hạnh riêng của bảy người.

Hỏi đáp, nói lại hành tướng khác nhau của đẳng phần, bạc

trần. Ở trước,
chia bảy người làm ba hạng:
1- Phiền não tăng riêng. Đẳng phần.
Bạc trần.

“Lại, ở trong đây cho đến người siêng năng tu gia hạnh v.v… ”.

Đây là
người tu hành thêm riêng tham v.v…, trước, phải nương tựa
đối tượng duyên tịnh
hạnh kia, nhằm tịnh tu tâm mình, rồi mới an trụ.
Nếu người tu hành kia mang nhiều tham vọng, thì phải tự duyên bất
tịnh, Sân nhiều thì tự tu
thương xót;
si mê nhiều, thì tự quán
duyên khởi.
Ngã mạn thì tư quán
sáu giới; Tầm, tư nhiều, thì tự quán hơi thở,
cho nên nói: “mổi người đều có đối tượng
duyên riêng,
siêng tu gia hạnh.
(Rộng như luận trên nói).
Nếu người tu hành đẳng phần thì tùy đối
tượng cú, lạc, duyên bám cảnh đó,
siêng năng tu gia hạnh. Ân cần tu như thế, chỉ để cho
tâm dứt, chứ chẳng
phải tịnh hóa hạnh của mình. Người tu hành dẳng
phần đã khởi phiền
não, đều không thêm riêng nên không quán riêng cảnh

bất tịnh
v.v…. Chỉ tùy theo điều họ ưa thích, chẳng hạn, hoặc quán
vô thường khổ, không
v.v… với mục đích chỉ sao cho tâm họ được dứt
mà thôi, chứ chẳng phải
như thêm riêng, tịnh hóa riêng hạnh của họ.
Cho nên nói rằng: “chẳng
phải tịnh hóa hạnh mình”. Như người ta tu
hành đẳng phần, hành
giả Bạc phần cũng thế. Tuy nhiên, giữa các hạnh
của họ có nhiều điểm khác nhau:
Hành giả tham v.v…, lúc tu, thì phải trải qua thời gian lâu,
mới chứng tâm, trụ, Đẳng phần thì không lâu; còn Bạc trần thì rất
mau chóng.”

Pháp sư Thái
nói: “Trước tu ngũ năm pháp quán dừng tâm để đối trị
“hoặc” gia tăng, trước, phải tu tự quán tịnh, nhằm trị
“hoặc” của mình, mới mong chứng
được tâm định. Nếu là hành giả đẳng phần thì không có
“hoặc” riêng để trị, chỉ tùy thuộc vào “hoặc” đã ưa thích,
thực hành quán bất tịnh,
cho đến quán sáu giới, duyên theo cảnh đó, chỉ để cho tâm dứt. Vì không có
“hoặc” tăng thượng để trị, nên chẳng
phải tịnh hạnh.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Người tham, sân, si đều có đối trị.
Trước đối với năm
pháp quán dừng tâm gọi là Định do thế lực khác nhau của đối
tượng duyên. Tùy theo hành giả tham, thực hành quán bất tịnh,
siêng năng thực hành tu
tập tâm, mới an trụ. Với người tu hành đẳng phần
thì tất cả có đủ, tùy
theo công hạnh đã làm đều được tu hành. Vì thế,
nên dưới nói rằng:
“Người tu hành đẳng phần đối với năm pháp quán
dừng tâm, tâm họ mới
được an trụ, chẳng phải tịnh hóa hạnh của họ”

Có người nói: “cũng dứt “hoặc” phi.
Xưa nói là quán
Sổ tức, trừ hai
phẩm giác, quán. Nay, chỉ trừ
giác, nên chỉ nói là
hạnh Tầm, Tư, chứ chẳng phải trừ Từ.”

Hỏi: Vì sao
không trừ Từ?”. Vì Từ, đói với cảnh, xem xét kỹ
rồi mới “duyên”, còn
Tầm thì tán loạn, nên nói là trừ tầm?

Kế là, hỏi đáp, nói lại
sự khác nhau của hành tướng Đẳng phần
và bạc trần. Đầu tiên
nói về Đẳng phần khác nhau Sau nói về Bạc trần.

Trong phần đầu, đáp về “Đẳng phần hành”, cho đến “chẳng
phải trên, chẳng phải vượt hơn”.

Pháp sư
Cảnh nói: “Đẳng phần hành”, nghóa là có đủ các
hành tham, sân, si, mạn,
tầm, từ v.v…, không đồng với hành thêm riêng,
ng- hóa là thêm tham v.v…,
cho nên nói: “chẳng phải trên, chẳng phải vượt hơn”.
Nhưng hành giả đẳng phần này cặp khi gặp duyên tu hạnh
bất tịnh, hoặc quán quán
từ bi thương xót, cho đến gặp duyên quán về
sở tức, với riêng,
nghóa là quán hạnh tương tự”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Người hành tham gặp duyên,
liền khởi tham, tức gọi là hành giả tham.
Người phần này cũng thế. Tùy theo
chỗ gặp duyên, khởi ngay tham v.v… tức gọi là hành giả tham, giống
như tham v.v….
Dưới đây, trong phầnt huyết minh về
Bạc trần hành,
đầu tiên là nêu bảy
câu. Kế là, giải thích, sau là kết.

Trong phần
giải thích, trước là giải thích về không có
chướng nặng, vì không có ba chướng.

Nói nghiệp chướng, cho đến nay che lấp chánh đạo v.v… tức là năm tội nghịch và “ cố tư” khác, tạo nên nghiệp bất thiện nặng
nề, chiêu cãm ba đường ác.

Lại thứ tám có nghiệp của thân người nữ, Châu phía Bắc,
nghiệp trời Vô Tưởng.
Quả Nghiệp kia khởi lên che lấp đạo thánh, không cho sinh khởi.

Chướng Phiền
não, tức là phẩm trên mạnh mẽ, nhạy bén
thường khởi trong thời
gian dài. Tịnh hạnh trong hiện pháp đã duyên quán bất tịnh v.v… không thể làm cho tịnh, gọi là chướng phiền não
trong chướng Dị thục.

Luận sư
Cảnh nói: “ Rằng hoặc chỗ
sinh đến quả
Dị thục sinh,
tức nghiệp chướng ở
trước đã chiêu cãm Dị thục. Vì dựa vào thánh
đạo kia không
sinh khởi, nên gọi là chướng
Dị thục. Phạm vương hoặc ứng,
hóa Bồ-tát chẳng phải
chướng Dị thục. Nếu người thật sự thọ là chướng
Dị thục. Hoặc là có chỗ
sinh, cho đến người điếc, lẩn thẩn, ngu đần v.v… như ba thiên hạ được cãm báo người, hoặc mang bệnh điếc, lẩn
thẩn v.v… nên không sinh
đạo thánh. Do điếc, lẩn thẩn v.v… nên thánh đạo bất sinh.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “hoặc chỗ sinh, nghóa là tùy theo chỗ
sinh. Thánh đạo dựa vào
bất sinh kia, tức ba đường ác. Ở chỗ sinh này
quả Dị thục sinh, nghóa là
Dị thục ác, sinh ở chỗ này, chẳng phải chỗ
thánh đạo dựa vào”

Giải thích đầu tiên được
thanh tịnh: Nghóa là giới tịnh, thiện và người thấy
ngay thẳng. Giới là nền tảng đầu tiên của
sự lìa lỗi
lầm. Chánh kiến, tức là vị nguyên thủ của
nhiếp thiện, cho nên nói
giới thiện, chánh kiến
là đầu tiên của thanh tịnh.

Mười nhân tịnh giới, như quyển hai mươi tám trước đã nói
mười pháp thuận học:
1/ lìa ấp của mẹ v.v…. Bốn câu thấy nghe ngay thẳng, giải thích về các Như Lai và đệ tử bậc thánh, cho đến người sinh thắng giải v.v…
sâu sắc, nghóa là đối với chỗ
sinh tịnh độ của thần lực
khó nghó bàn của Phật
và đệ tử bậc thánh. Đối với giáo pháp sâu xa
Chân như kia là
sự không thể nói,
sinh thắng giải
sâu sắc, không có
sợ hãi. Vì xa lìa
sự lừa dối, dua nịnh, nên
sự thấy ngay thẳng của người kia là
loại ngay thẳng, nghóa là không có
ngay thẳng, giống với chánh kiến vô
lậu, gọi là loại chánh kiến.

“Như Thánh giáo kia mà tu hành chân chánh”. Nghóa là tùy theo tu hành nào, tùy chứng cạn
sâu như Chân thật kia mà tự hiện
chứng, không quá số lượng đó.

Giải thích về tư lương đã đủ giáo pháp,
giáo nghóa: Nghóa là tà giáo của ngoại đạo gọi là phi pháp, nay được chân giáo gọi là giáo
pháp, thuyết mà ngoại nói hoặc có một ít nghóa hoặc hoàn toàn vô nghóa,
không gọi là giáo nghóa.

Các căn thành thục: Nghóa là được năm căn như tín v.v… và
bảy sắc căn đều đầy đủ.

Tư lương hiện
pháp. Nghóa là ít muốn, biết đủ.

Kế là giải thích về môn khác của Bổ-đặc-già-la có sáu:
1- Giải thích Sa-môn, văn chia làm năm: a, Nêu danh.
b, Tóm tắt
thuộc đương. c, Giải thích sơ lược.

d, Giải thích
lại. đ, Dẫn chứng.

Trong giải thích
sơ lược,
Pháp sư
Thái nói: “Phật gọi là
Thiện Thệ, là đạo tối thắng”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “
Hoạt đạo Sa-môn, nghóa là lấy đạo
để nuôi sống mạng, gọi
là Hoạt đạo. Theo Luận Bà-sa, Như lai Độc giác, gọi là
Thắng đạo, Thanh văn
Vô học, gọi là
Thuyết đạo. Tất cả
Hữu học gọi là Mạng
đạo. Nếu có phàm phu ưa phạm giới cấm, gọi là
Hoại đạo.”
Trong giải thích lại, Pháp sư Thái nói: “Các vị Hữu học, Vô học của Ba thừa gọi là chung là
Thắng đạo. Hiện đời vì không
có Phật, Bồ- tát, nên các Thanh văn thọ trì giáo ba tạng, gọi là
Thuyết đạo. Phàm phu giữ giới vì
tuệ mạng tồn tại, nên gọi là hoại đạo. Phàm phu
phạm giới, phạm giới
căn bản đầu tiên trong ba học, vì khó khắc tuệ
mạng, nên gọi là hoại đạo.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Nếu không có
Như Lai và các
Bồ-tát vì được Bồ-đề, cho đến các chúng Thanh văn giữ gìn ba tạng, gọi là
Sa môn đạo, thì đây là y cứ ở thời kỳ không
có Phật, Bồ-tát,
Thanh văn soạn luận. Nếu Phật,
Bồ-tát ở chúng Thanh văn, thì gọi là Thắng đạo, Chư Phật,
Bồ-tát gọi là đạo Sa-môn.

Nay, ở vào thời kỳ không có Phật, Bồ-tát, Thanh văn được gọi
là Thuyết đạo, vì làm
cho không dứt hạt giống. Do sự phá hoại kia,
trước hết đã có căn
bản v.v… của chánh đạo, nghóa là ý trong đâynói giới
là căn bản của chánh đạo.

Nay, vì phá giới, nên gọi là căn bản Đạo.

Trong phần dẫn
chứng, y cứ ở luận Bà-sa, dẫn ba Thánh giáo
để nói về bốn Sa môn:

1/ Kinh Sư Tử Hống.
2/ Kinh Phổ Hiền.
3/ Kinh Nan-đà. Nay, kinh được dẫn chứng ở đây là kinh Sư tử Hống.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Đức Thế tôn dựa vào kinh kia nói như vậy: “Cho đến giáo của
ngoại đạo, Sa-môn,
Bà-la-môn đều là không,
chẳng thật có v.v… ”.
Nghóa là trong đây ý nói về bốn hạng Samôn. Đức
Thế tôn dựa vào chân
giáo có nói lời như thế là nói các giáo của ngoại
đạo, Samôn kia là tà giáo. Cho đến Hoại đạo cũng không thật có.
Vì phải thọ chân giới mới
sinh hư hoại, kia đã là tà giới, dù cho hư hoại,
cũng chẳng phải Hoại đạo.”

Thứ hai, trong giải thích về
Bà la môn,
Pháp sư
Thái nói: “Từ Bà- la-môn, cha mẹ mà
sinh, gọi là chủng tịnh hạnh. Dù từ cha mẹ chủng khác
mà sinh, tạo nên tên
Tịnh hạnh, gọi là tưởng tịnh hạnh.
Tu tập chánh hạnh, gọi là
chánh hạnh.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: Gọi là
“Tưởng Bà-la-môn, nghóa là các
thế gian v.v…, trong đây có
giải thích: “Như cha mẹ
Sát-Đế-lợi vì lập giả
gọi là Bà-la-môn, thể
là Sát-đề-lợi, gọi là chung Bà-la-môn. Lại do
tưởng, nghóa là tưởng danh v.v…, nghóa là các thế gian v.v… đều đồng với tưởng này gọi
là Bà-la-môn.
Thứ ba, dưới đây là
Bà-la-môn chân thiện:

1/ Thọ pháp bất dâm.
2/ Đạo thế tục, tạm thời đoạn phạm hạnh.
3/ Phạm hạnh rốt ráo dứt Dục, nghóa là quả Bất Hoàn v.v…. Pháp
sư
Khuy Cơ nói: “Vì sao không nói về
quả Sơ,
Nhị? Lại, vì
sao phạm hạnh thứ hai trước không nói về lìa dục của
cõi Sắc,
Vô Sắc?”

Nghóa là không nói quả Sơ, Nhị. Vì lấy lìa toàn phần của cõi
Dục để nói, đối với
tạm thời, phạm hạnh thành. Tạm thời phạm hạnh vì
chỉ nói cõi Dục. Lại, vì
sao trong thứ hai ở trước không nói là dục của
cõi Sắc v.v…, đây là
ảnh hiển, so sánh mà biệt. Như A-la-hán và quả
Bất Hoàn, phải biệt rằng đạo thế gian cũng đối chiếu mà nói. Nên nói là
lìa Dục của Hữu sắc,
vô Sắc. Nghóa ảnh hiển này không có trái.

Nói rốt ráo, vì đạo vô lậu dứt hạt giống, nên nói là rốt ráo,
chứ chẳng phải quả Vô
học gọi là rốt ráo.

Thứ tư, trong
giải thích về Bí-sô, ở đây có hai giải thích:
1- Thuận với giáo, xin của cải lìa tà mạng.
2- Nghóa là thường xin ăn, khất thực v.v…. Tự xưng: như ngày nay, tăng phá giới, tự xưng ta
là Bí-sô, hoặc
có thể là người chưa
thọ giới Cụ túc, tự xưng ta là Đại tăng.

Luật thập Tụng nói về Tự xưng gọi là “Tặc trụ”.
Người tự cạo bỏ râu tóc, mặc pháp phục, gọi là
Tưởng Bí-sô khi
cạo bỏ râu, tóc, chưa thọ giới, chỉ
có danh, tưởng,
Bí-sô mà chưa có giới.”

Luận sư Thủ
nói: “Danh Tưởng Tỳ-kheo, kinh Niết-bàn nói là Sa
di chưa thọ mười giới mà rơi vào số tăng.”

Phá hoại phiền não. Nghóa là như Luật Từ phần nói là
Tỳ-kheo phá kiết, sử. Thứ năm,
trong giải thích về tinh tấn, siêng năng tinh tấn,
siêng năng có ba:

Dứt hai nghiệp thân, ngữ bất thiện.

Dứt cảnh giới duyên bám, giữ gìn, che chở căn môn.
3- Dứt phiền não.

Phải biệt rằng trong đây, đại khái có hai cách dứt bỏ phiền
não. Luận sư Cảnh nói
“Lược ba thành hai. Nay trong giải thích sự thôi
dứt thứ ba, đại khái có chia làm hai:

Dứt Tùy Miên.

Dứt triền hiện tại.

Quyển thứ sáu, giải thích về xuất gia, như văn, quyển mười lăm hợp giải thích có bao nhiêu thứ kiến lập hai môn
Nhân duyên. Trong đó có năm:

Nêu chung hai môn.

Nêu riêng về số môn đó.

Lấy nhân duyên để kiến lập tám người.
4- Kiến lập xong, kết.
5- Dùng năm
câu để phân biệt, hoàn thành nhiều, ít.

Khéo biết Du-già, tức khéo biết phương tiện, nghóa là do trí
hạnh tương ưng với lý,
nhân trí hạnh, chủ thể tương ưng chung với quả,
nên trí được gọi là
phương tiện, tức cũng gọi là tương ưng.
Nếu phần đông có căn
Bổ-đặc-già-la chưa thành tựu v.v… cho

đến căn thứ
hai, dù thành tựu mà chưa khéo giỏi phương tiện
thiện xảo hai hạng người này khác nhau thế nào? Nghóa là:
người trước chưa gieo trồng gốc lành. Người thứ hai,
dù có gieo trồng phần ít,
nhưng chưa giỏi về phương tiện khéo léo, đó
là điểm khác nhau.

Quyển mười sáu hợp giải thích có mấy thứ hai môn của
sự
ma, trong đó
1/ nêu chung về hai môn khuyên biết, khuyên lìa: kế là, giải thích riêng hai môn. Sau, giải thích xong, tổng kết.

Theo phần giải
thích riêng, trước giải thích về sự ma; sau nói về sự ma.

Trong phần trước:
1/ Nêu ra thể tướng.
2/ Phải biết trong đây, Như chỗ đã nương tựa của người chết: Trở xuống phát ra tác dụng
của cái chết.

Bốn câu: “ Như chỗ nương tựa của
người chết: như thứ lớp bốn
ma như uẩn v.v…. Do phiền
não nên chiêu cảm đời đời ở đương lai xong, tức là có người chết yểu.
Nói chung, do phiền não trong mười nhân
quá khứ, hiện tại,
chiêu cảm sự sống chết ở mai sau.

Lược qua, không nói về nhân duyên phiền não của quá khứ
đã chết, hiện tại đang
chết, ở đời trước v.v… các loại hữu tình mạng
chết. Nghóa là lời nói
này cũng chung cho tự tánh của đã chết, nay đang chết và sẽ chết.

Khuyên người
tu thiện v.v… là giải thích về tác dụng của ma
trời. “Lại ma đối với
người kia” trở xuống, là giải thích lại về thời tiết
có tác dụng,
không có tác dụng của ma trời.
“ Thế nào là
sự ma” trở xuống giải thích môn thứ hai. Đại khái
nói có tám ma, nói rộng thì vô lượng.

Quyển mười bảy, giải thích về phát thu
trống không, không có quả.

Thứ hai, vì giáo thọ không có thuận theo. Như ngài Xá-lợi tử bảo
người giặt áo thực hành quán
sổ tức: người xâu chuổi khởi
quán bất tịnh, do
sự truyền trao
sai lầm nên không được đạo thánh.
Trong ba nhân duyên, đủ hai,
thiếu một: có một, không có hai, đều không được hiệu quả.

Cơ vị Luận sư
nói: do ba nhân duyên trống không, không có quả, nghóa là đạo quả vô lậu chẳng phải là quả của thế gian.
Vì sao
biết được? Dưới đây
nói rằng: “ Dù được định không có sự giáo
hóa truyền trao, tức chân giáo thọ
không theo, không có vô
lậu sinh, do đó
trống không không có quả.

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 30</詞>

Thứ ba, Xứ Du-già, văn chia làm hai:

Trước kết, sau sinh.

Mở ra chương giải thích.

Đầu tiên
nói rằng: “Đã nói Phẩm Bổ-đặc-già-la, đây là kết
môn đầu trong mười chín
môn của Du-già quyển hai, “Kiếm tập”, nghóa là kết môn thứ hai.

Và “sở
duyên v.v… ”, kết môn thứ ba v.v…, cho đến “Hướng
về người tu có quả,
không có quả”: là kết môn thứ mười chín.
“Như nên an lập, nay ta
sẽ nói” trở xuống có ba môn, như
nên thưa hỏi mà an lập.

Thứ hai, trong mở ra chương,
giải thích, trước, là tụng nêu ba môn.

Sau, là văn xuôi giải thích riêng. Đại ý trong bài tụng có hai:
1- Nói chung về ba môn.
2- Ở môn thứ ba, chia riêng làm năm, kết hợp với bốn câu tụng này có hai mươi chữ: tám chữ trên, nêu chung về ba môn; mười hai chữ dưới, chia riêng thành năm:
Đến chúc
mừng, thăm hỏi là một; tìm kiếm mong cầu là thứ
hai; mới an lập là thứ ba.

Theo phần an
lập, có riêng năm câu:
1- Che chở nuôi nấng. Xa lìa.
Một tánh cảnh.
4- Che lấp tịnh.
5- Tu tác ý. Trong văn xuôi ở dưới, thì chia làm ba:
1- Giải thích đến chúc mừng thăm hỏi. “Dùng lời lẽ Noãn mềm mỏng dịu dàng như thế”, là giải
thích về sự tìm cầu.

Thứ ba đối với bốn xứ, dùng bốn nhân duyên để chính thức tìm
cầu.

“Lại đối với năm xứ” trở xuống, là giải thích an lập.
Trong giải
thích về môn:
1/ Giải thích chữ “vãng”, tức đến thưa hỏi.
2/ “Thỉnh như thế v.v… ” trở xuống, là giải thích về sự chúc mừng, thăm hỏi.
Trong giải thích về đến thỉnh, gồm có:

1/ Vì chứng tỏ lợi mình, muốn đến thưa hỏi, nên trụ ở bốn chỗ. hỏi.
2/ “Chánh niệm như thế v.v… ” trở xuống, là lúc cầu thỉnh thưa
3/ “Sắp thưa hỏi.” Trở xuống, là nói về oai nghi thưa hỏi. Tiếp theo là giải thích về sự chúc mừng, thưa hỏi.
4/ “Ta đối với v.v… ” trở xuống, là chính thức nói về sự thưa hỏi. Kế là, giải thích về sự chúc mừng, thăm hỏi, có mười hai câu khen

ngợi sức
cố gắng, chúc mừng, an ủi.

Thứ hai, trong giải thích về
sự tìm cầu môn, trước là dùng bốn pháp để xét hỏi chỗ nên xét hỏi.
Kế là, đối với bốn pháp Xứ, dùng
bốn nhân duyên thích hợp
với chính thức tìm cầu về xứ sở, căn hạnh,
chủng tánh của nguyện:

Dùng xét hỏi.

Dùng ngôn luận.

Lấy công việc đã làm

Dùng trí biết tha tâm mà chính thức tìm cầu.

Đầu tiên, là dùng xét hỏi về căn hạnh, chủng tánh của
phát nguyện kia.
Kế là, “dùng ngôn luận để tìm cầu về ba thứ kia” trở xuống, là dùng nhân duyên ngôn luận thứ hai để tìm cầu về
chủng tánh,
căn hạnh v.v….

Trong dùng xét hỏi đầu tiên về phát nguyện đó, người kia
đã tự biết, như hỏi đáp xong.
Về chủng tánh, căn hạnh, người kia
không tự biết.
Do khó biết, nên vẫn còn phải dựa vào ngôn luận, công việc
đã làm, trí biết tha
tâm mà tìm cầu xem xét.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Nhân duyên tìm cầu bốn xứ là đối
với người lợi căn.
Tại dựa vào ba nhân duyên dưới để tìm kiếm ba xứ,
sở là đối với người độn căn, vì
sao biết?
Vì dưới đây, phát
sinh ba
nhân duyên tìm kiếm về
lý do tự sinh khởi trong ba nơi chốn. Sự xét nghiệm ấy không nói đến người nghe pháp ba thừa trong chủng loại ba
Thừa mà rơi lệ v.v…. Về vấn đề này, nếu y cứ ở người có tánh quyết
định, thì trong xét nghiệm
hạnh nói rằng: “Nếu có hành tham, thì người
kia nghe vì nói ngôn luận
mầu nhiệm, thanh tịnh, tức là phát niềm tin
yêu, ưa thích v.v… rất
thanh tịnh. Ý trong đây nói, do hành giả tham, tham giàu, vui, nghe nói cõi nước Phật được hình thành bằng bảy thứ báu, với ngôn luận màu nhiệm
thanh tịnh. Rồi phát niềm tin thanh tịnh cùng
cực. Chẳng phải là
cảnh dục bên ngoài, gọi là mầu nhiệm thanh tịnh, mà
là do không thể phát
niềm tin thanh tịnh cùng cực.

Trong giải thích về hành si, nói rằng: “Như nói về căn chậm lụt, hành
si cũng thế. Ở trước, nói là người căn chậm lụt dù nghe nói về

ngôn luận
thô cạn, nhưng với sức cố gắng xét nghó về nghóa pháp,
mới mong có thể lãnh
thọ, hiểu rõ ràng thông suốt.”
Nay hành
si này cũng thế. Nghe nói pháp thô, còn không
thể hiểu nổi, huống chi nghe nói
Niết-bàn thì làm
sao có thể hiểu được một
cách nhanh chóng. Cho nên,
vì nghe nói thông suốt Niết-bàn, có thể lìa quả báo
sinh tử tạp nhiễm, nên
sinh tâm
sợ hãi.
Nếu từ lâu, với
sức cố
gắng xem xét, tư duy về
nghóa pháp mới có thể lãnh thọ, hiểu rõ ràng
thông suốt. Nếu có người
thực hành thông thả thì dù có nghe chính hóa, cũng không quy tín ngay. Nếu thực
hành tâm, tư, nghe pháp nào mất pháp ấy. Pháp
sư
Thái nói: “Ở trước, y cứ ở nhập đạo, để nói về hành tham nay
y cứ ở tà đạo để
nói về hạnh tầm, tư, là vì chỉ muốn nói về hành tướng.

“Thứ ba, trong giải thích về môn an lập, trước, chia ra năm câu.

Sau, theo thứ
lớp từng tiết để giải thích.
Đầu tiên, giải thích về
sự che chở, nuôi dưỡng tư
lương định, tư lương tức là hai đạo tư lương của thế gian, xuất thế gian đã nói trong
đạo xuất ly của nội
Du-già ban đầu, có mười bốn môn.

Từ “Nếu tự viên mãn đến Sa-môn trang nghiêm”, (rộng như
luận ấy có giải thích). Nay, Với tư lương định của
sự che chở nuôi dưỡng này, nên lại
nêu văn kia,
1/ Nói về Luật nghi giới, từ so sánh mười ba môn;
2/ Giải thích về sự xa lìa. Trước chia ra ba câu. Kế là, giải thích, sau, là kết. Đạo cán tích v.v…. Cán là nói cọng.
Người phương Tây, thu
hoạch lúa ngoài đồng
ruộng, họ giữ lại rơm chất thành đống. Người thực
hành đỗ-đa, hoặc ở chỗ chất chứa.

Giường nằm bờ mé. Nghóa là giường nằm rất thấp, rất xấu xí,
mục nát, vứt vào xó,
không ai thèm lấy.

Thứ ba, là giải thích tâm một cảnh tánh của tâm và chướng
tịnh, trong đó có ba:

1- Giải thích tâm một cảnh tánh.
2- Giải thích chướng tịnh.
3- Dùng bài
tụng gồm thâu chung.

Trong phần trước có ba:
1/ Chính giải thích tâm một cảnh tánh,
2/ nói tâm một cảnh tánh chung cho chỉ quán,
3/ nói về chín thứ gia hành. Trong phần trước, trước là chung, kế là riêng, sau, là kết. Trong phần chung có bốn câu:
1- Thường thường tùy niệm.
2- Sở duyên đồng phần.

Sự chảy rót tương ưng v.v… với vừa ý, vui vẻ.

Không có tội tương ưng v.v… với vừa ý, vui vẻ.

Dưới đây giải thích riêng về bốn câu này. Lại do niệm người kia rất tương ưng với cảnh không có lỗi đối với cảnh không có
sở
duyên. Trong đây ý nói vì hay bỏ đi nhiểm, nên được đạo rất yên
ổn thành xong. Tự thể của
sự vừa ý, vui vẻ mà gồm thâu với tương ưng,
gọi là không có tội.

Thứ hai, nói
về tâm một cảnh tánh chung cho cả chỉ, quán,
trước chia ra hai môn, sau;
giải thích hai môn, tong đó có hai:

1/ Giải thích bốn thứ tâm trụ của bốn phẩm.
2/ “Thế nào là bốn thứ Tỳ-bát-xá-na” trở xuống, là giải thích về bốn thứ hạnh, tuệ của Phẩm quán.
Tong phần trước có bốn:
1- Nêu ra. Giải thích.
Nói về sáu thứ lực thành chín trụ tâm.

Nói về bốn thừ trụ tâm có bốn tác chung cho Phẩm Chỉ,
Quán. Trong giải thích,
Pháp sư
Khuy Cơ v.v… nói: “chưa hẳn là tâm trong định trụ một” duyên” tức là đúng, vì tâm v.v… ghi chép trước nhất chưa hẳn
là định, nên ở trước nói phẩm loại Xa-ma-tha này đều chẳng

phải là Xa-ma-tha.

Pháp sư
Thái nói: “Lià chìm, nổi gọi là Đẳng trụ. Xét tra
đều quán khắp, gọi là trụ khắp, trước
sau không có gián cách, gọi là
phướng tiện nối tiếp nhau.
Lìa rối loạn, vắng lặng, gọi là
lắng sạch. Phá trừ
tùy phiền não tầm, từ
ác, thất niệm đột nhiên khởi, tầm liền trừ khử
ngay, gọi là rất vắng lặng”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “ Nghóa là có các thứ tầm,
từ ác: dục, nhuế, hại v.v… các tùy phiền não: cái v.v… tham dục làm cho tâm nhiểu
động, ở đây vì nêu
lên tai họa lỗi lầm, mới sinh tưởng nhàm chán.”

Nói các tùy phiền não: Tham dục cái…, như Đối pháp quyển bảy chép: “Có phiền não đều là tùy phiền não, “Hoặc” căn bản kia cũng
là tùy phiền não, có
khi tùy phiền não chẳng phải phiền não, nghóa là hai mươi thứ đẳng tùy hoặc” chỉ theo cái
khác sinh, chẳng phải căn
bản. Nay, tham dục v.v… vì
cặp khi khởi theo cái khác, nên gọi là tùy phiền não.
Kế là nói về
sáu thứ lực thành chín trụ tâm,
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “ Đầu tiên do hai
sức lắng nghe, tư duy,
thường nghe, thường
tư duy v.v… cho đến đẳng
biến, an trụ v.v…, trong đây, nếu trước hết,
do hai sức lắng nghe v.v…
thì chỉ “nội trụ”: thứ nhất; thứ hai:” đẳng trụ”;

thứ ba, thứ
tư An trụ, cận trụ do sức nhớ nghó, tức sức sơ, nhị gồm
thâu hai thứ. Trong văn lại nói rằng: “ Và tức đối với phương tiện lắng
sạch, phương tiện nối tiếp nhau này mà an trụ khắp, tức giống như đều lấy an trụ
thứ ba. Trước, giải thích về an trụ, nói biết cũng do
sức
sơ nhị thứ
ba, thứ tư ở dưới
đồng với sức nhớ nghó, làm sao thông suốt ư?

Thuật rằng: “
Thật ra an trụ thứ ba là gồm thâu sức sơ nhị.

Nói an trụ, cận trụ trong
sức nhớ nghó, ý trong đây nói, do
sức nhớ nghó trong
Cận trụ, chẳng phải tức an trụ hai pháp Cận trụ là
sức
nhớ nghó, tức chỉ cận
trụ một thứ là sức nhớ nghó.”

Lại giải luận rắng: “ Đầu tiên, do lắng nghe hai sức tư duy,
tức, “ nội trụ” là sơ, chỉ một “ nội trụ”
đều là Đẳng trụ” là sức sơ, nhị, an
trụ kia là sức nhớ
nghó. Như dưới đây nói: “ điều hòa thuận với vắng
lặng là hai thứ định.
Nay, nói an trụ Cận trụ là biết rõ gồm thâu hai thứ,
chứ chẳng phải an sự
hiểu biết trong Cận trụ”.

Nếu vậy, thì vì
sao lại nói: “ và, tức đối với lời nói an trụ
khắp phương tiện v.v…
lắng sạch, nối tiếp nhau này?

Thuật rằng: “ An trụ kia có cả ba lực. Nếu quán
chưa thành, thì gồm thâu hai
lực sơ, nhị. Nếu quán hạnh thành thì gồm thâu
sức nhớ nghó. Lại nói đẳng biến an trụ, tức chứng tỏ một thứ đẳng trụ,
chứ chẳng phải lấy an trụ. Vì đẳng biến” đối với các pháp v.v… thô động, an trụ
là sức nhị. Nay, là tướng văn và tức đối với phương tiện nối tiếp nhau
này, an trụ khắp phương
tiện lắng sạch, chính là thích đáng với lời giải
thích về “Đẳng trụ”
ở trước, vì sao văn này lại nói lấy an trụ thứ
ba ư? Cho nên, biết
sức sơ, nhị chỉ
thành “nội trụ”, đồng
thời “Đẳng trụ”, là do
sức nhớ nghó thành cận
trụ của an trụ kia.

Thứ tư, nói về chín thứ tâm trụ có bốn tác ý chung cho Phẩm Chỉ, Quán:

Nghe, tư duy.

Tác ý liễu tướng.

Thứ lớp năm tác ý thắng giải.
4- Tác ý của quả rốt ráo gia hạnh. Luận sư Bị nói: “Hai tâm trụ trước vì là tiền phương tiện của
bảy tác ý, nên gọi là
sức cố gắng. Kế là năm trụ tâm là thuộc về tác ý
liễu tướng, nên gọi là hũu gián.

Tâm trụ thứ tám có năm tác ý, tâm trụ thứ chín có tác ý
quả.” Hỏi: “Có phải là có bốn quán với bảy
tác ý nhiếp nhau chăng?”

Luận sư Bị
nói: “Vì Luận đã không nói, nên không nhiếp
thuộc lẫn nhau. Nay văn này đã nói là tức do bốn
tác ý tu Tỳ-bát-xá-na, nên

cũng là phẩm
Tỳ-bát-xá-na. Cho nên biết tùy theo sự thích ứng
nhiếp thuộc nhau.

Từ đây trở xuống là thứ hai, giải thích phẩm quán, trong đó,
thứ nhất, chính giải
thích về bốn thứ Tỳ-bát-xá-na. Thứ hai, “Lại,
tức Tỳ- bát-xá-na như thế do
sáu
sự của ba môn” trở xuống, là giải thích về
“sở duyên” khác nhau
của Phẩm Quán, trong đó có ba:

1/ Giải thích chung về đối tượng Duyên (sở duyên) khác biết
sáu sự của ba môn Tỳ-bát-xá-na.

2/ “Thế nào là siêng năng tu quán bất tịnh ” trở xuống, y cứ môn năm độ quán, nói riêng về đối tượng duyên khác nhau của sáu sự.

3/ “Như thế, dựa vào quán
sai khác của
sáu
sự Tầm, Tư, đói
tượng duyên của hạnh
chỉ tịnh” trở xuống, là tổng kết, dựa vào sáu
sự Tầm, Từ,
sở duyên của tịnh hạnh,
quán xong, Chỉ, Quán giúp nhau về
tịnh thiện xảo kia. Hoặc
quán sáu sự chỉ sẽ nói là xứ. Trong phần đầu
Luận sư Cảnh nói: “Đạo
lý pháp nhó đối với các pháp như thật đều thành
lập pháp-tánh, do đâu mắt thấy, mà tai v.v… không thấy?

Khó tư duy pháp-tánh, nghóa là như đất cứng v.v…. An trụ
pháp- tánh, nghóa là vì
sao thế-giới sắp bày… như thế?

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Tuệ gồm thâu sáu việc của ba môn.
Bốn thứ Tỳ-bát-Xá-Na,
nghóa là tuệ này mỗi việc đều có cả sáu sự
của ba môn.

Nói thành lập pháp-tánh; khó tư duy pháp-tánh; an-trụ pháp-tánh v.v…, nghóa là như vì tánh tạo tác, nên lại thành lập tiếng
vô-thường, đây là
thành lập tánh pháp. Như nghiệp, cỏ thuốc, chú
thuật, là khó tư duy pháp tánh, nghóa là hạt giống pháp nhó, tánh khác nhau của ba
thừa, gọi là an-trụ
pháp-tánh. Sự thứ hai của tầm, Tư vì tự-tướng
trong tướng thứ ba, nên khởi
sự giác bờ mé v.v…. Mỗi tự tướng
của sắc, thọ
v.v… của Tầm, Tư đều
được giới hạn của phần pháp khởi sự giác biên v.v…. Cộng tướng trong tướng thứ ba, phẩm thứ tư, thời thứ năm và lý thứ
sáu, vì xứng pháp mà
biết, nên khởi giáo như thật.

Thứ hai, y cứ
Năm Độ Quán, phân biệt riêng đối tượng duyên
của sáu sự. Văn tức là năm.
Đầu tiên, phân biệt về quán
Bất tịnh. Nghóa là
sự Tầm, Tư,
Trong đó nói rằng: “Xấu
hôi sinh ra hôi. Pháp-sư Thới nói: Như thức ăn
đến chín, gọi là xấu
hôi, chưa đến phần-vị chín, gọi là sinh hôi.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “ Vì đổi thay, hư hoại, nên hôi, gọi là
xấu hôi, như phân như
nhớp v.v…, như rau ung, tỏi v.v….”

Nói về chín thắng-giải trong tự-tướng ngoài Tầm, Tư. Dưới đây
y cứ ở ba
biến đổi thuộc về chín tướng rất dễ hiểu. Nghóa là từ cái
vạc máu v.v….
Pháp sư
Cảnh nói: “ Dạ dày là vạc máu để chứa đựng
nhiều máu nóng.”

Pháp sư
Thái nói: “Nếu người tự tử, thì các mạch máu
vận-chuyển lưu thông bên trong đã hết. Nếu bị người khác giết, thì màu
sẽ chảy
hết ra ngoài, ở trên
nói màu đã chảy hết, là nói ở đây.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Đầu, mình, dạ dày là vạc máu, vì công năng tự máu nóng. Một là lấy giả gọi là tơ năm mầu vẻ
thành gỗ, đá, bùn v.v… tạo thành tướng bộ xương.
Ngài Tam-Tạng nói
“muốn thực hành quán
bất tịnh, trước hết, quán xương giả.” Thới
Pháp-Sư nói “Hành giả tu quán, muốn quán bất tịnh khi không có
xương khác,
thì được lấy gỗ, đá
v.v… giả làm bộ xương, để tu quán bất tịnh. Vì
chẳng phải xương, nên chỉ
gọi là bộ xương. Nếu được Xương thật để quán bất tịnh thì mới gọi là quán bộ xương.
Do lý này, nên nói về
mười tưởng rằng: “
Hoặc Xương, hoặc vòng xích, kể cả bộ xương là đều cùng
phẩm đổi thay, hư hoại.
Như thế, xương và vòng xích v.v…, bị lửa, nước
làm mục nát, gọi là bị
cái khác làm hư hoại.”

Cộng tướng Tầm, Tư: bấy giờ, hành giả biết tịnh sắc của tự
thân bên trong chưa hư
hoại, nhưng đồng với sắc đã đổi thay, hư hoại ngoài thân, đổi thay, hư hoại pháp-tánh giống như bất tịnh, gọi là
lá cộng tướng.

Lúc Tầm Tư: là các
sắc tướng nội tịnh,
sắc bất tịnh bên ngoài đều ở hiện tại. Trong các
sự
sinh này đã diệt, quá khứ từng là
sắc tướng tịnh mà nay đã chết, hiện đang có các thứ bất tịnh nối tiếp nhau
mà khởi. Nay, ta hiện có
sắc tướng giống như tịnh, ở đời vị lai không tương
đương với bất tịnh, như
sắc bất tịnh ngoài hiện tại hôm nay thì không có
việc đó. Nói rằng như
thế trong lý Tầm, Tư, gọi là dựa vào thắng nghóa
của thế tục, kể cả đạo
lý của nhân duyên quán đãi Tầm, Tư.

Luận sư Cảnh
nói: “Trước nói Vô-ngã, chỉ giả ngôn thuyết nói là tịnh, bất tịnh, là gọi là đạo lý Quán đãi
thắng nghóa. Kế nói là phiền
não nghiệp trước của
mạng, noãn, thức, tạm giống như tịnh v.v… đó gọi
là đạo lý quán đãi
nhân duyên của thế tục.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Ở trước đã giải thích về vô ngã bên
trong là thắng nghóa. Lại,
như nói: “Cho đến nói là màu xanh, bầm v.v… cho đến bộ xương, đây là
thế tục. Nay, kết tùy theo lời nói, tức là
chẳng phải dựa vào kết
thứ lớp. Lại, dựa vào kết theo thứ lớp, tư duy,
so sánh rất dễ hiểu.”

Nay giải-thích về vô
ngã trong, ngoài, giả nói là tịnh, bất tịnh, gọi
là đạo lý
quán đãi thắng nghóa. Lại, như nói rằng: “Cho đến bộ
xương, gọi là đạo lý
quán đãi thế tục.” Nay, nghiệp phiền não trước của
thân này của ta đã dẫn
phát v.v…, gọi là đạo lý quán đãi nhân duyên.
Dưới đây nói: “Ta
cũng tự có thể thấy ở thân trong, ngoài, là hiện lượng
của nhãn thức, cho đến hay dứt trừ tham dục là hiện tượng của
Diệt trí, nghóa là nghó rằng:
“Thế nào là hôm nay, tác ý tư duy về pháp hay đối trị, có thể đối với phiền não
sẽ
sinh của cảnh giới
“sở duyên của
chủ thể trị”.
Pháp sư
Khuy Cơ giải thích trong đây với ý rằng:
“Cảnh bất tịnh bên ngoài, gọi là chủ thể đối trị, vì trị tham dục, do
“duyên”sắc bất tịnh, nên tất nhiên, chủ thể trị phiền não
sẽ
sinh của cảnh tịnh
sở
duyên. Nghóa là lập lượng rằng.

“Lúc “duyên”
bất tịnh, thì lẽ ra chủ thể trị dục tham. Vì
“duyên” chủ thể trị.
Như lúc “duyên” vô tướng, có thể dứt bỏ hữu tướng.

Thứ hai, là nói về quán tu từ, nghóa là quán sở duyên khác
nhau của sáu sự Tầm, Tư,
như văn rất dễ hiểu.

---------------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 31</詞>

Thứ ba, là nói về quán Duyên khởi. Vì các pháp sinh của sáu sự Tầm, Tư, nên
sinh v.v… của các pháp kia vì chi
sinh
trước trước, nên
chi sinh
sau sau. Vì chi
Diệt trước trước, nên chi
Diệt sau sau.
Trong đây đều không có tác giả tự Tại, cho đến các pháp
chuyển biến. Đây là phá chấp trời tự tại của ngoại đạo là chủ thể tác giả,
người sống, người
chết. Lại, phá Số Luận
chấp có “tánh minh”, gọi là tự tánh, chấp có ngã
đế, gọi là só phu. Với
Hai mươi ba đế khác, gọi là Trung gian, trung gian
là đối tượng chuyển biến.

Hoặc trong, hoặc ngoài. Nghóa là thuộc về căn trong mười hai
chi, gọi là trong; thuộc
về trần, gọi là ngoài.
Mé trước không có biết; mé
sau không có biết: nghóa là
mười nhân quá khứ dẫn
dắt đến cái chết trong hiện tại, vả lại, nêu vô minh, nên nói là mé trước không có biết. Mười nhân hiện tại dẫn đến
sự
sống, chết ở đương lai,
vả lại nêu ở vô minh, nên nói là mé sau không biết.

Phân biệt về
tánh của hai chi như thế, gọi là tư duy tự tướng.
Đại lý quán đãi đầu tiên trong
lý Tầm, tư. Nghóa là chỉ quả
nghiệp quán đãi, rằng vô minh v.v… giã nói là tác giả, thọ đều không có
tác giả, thọ giả chân thật.

Lại, trong đây
có hai thứ quả và hai thứ nhân, hai thứ quả là:
1/ Quả tự thể: là pháp sáu xứ v.v… của các Dị thục
sinh ở đời nay.

Sáu căn, sáu
trần gọi là quả tự thể.
2/ Quả của Cảnh giới thọ dụng: Nghóa là tăng thượng của nghiệp ái, phi ái mà khởi v.v… tức là
sáu thọ thọ dung
sáu trần. Trần là
đối tượng thọ dụng;
Thọ là chủ thể Thọ dụng.
Hai nhân là:

1/ Nhân dẫn
dắt.
2/ Nhân sinh khởi. Nhân dẫn dắt: là đối với hai quả, cho đến hạt
giống Xúc, Thọ. Do mê hai thứ quả nói trước, nên khởi
ngu si.
Ngu si phát ra hành,
Hành năng dẫn phát thức, gọi là chủng. Gọi là chủng lại hay dẫn phát
Hạt giống của danh sắc.
Hạt giống của danh sắc lại dẫn hạt giống của
sáu xứ. Hạt giống của
sáu xứ lại dẫn chủng xúc, hạt giống Xúc lại dẫn
hạt giống của Chi Thọ.
Bảy chi như thế, lôi kéo trước, dẫn
pjhát sau.
Ngài Tam Tạng nói: “Nhân lôi kéo, dẫn phát chính là lấy thể của
nghiệp thiện, ác.
Nay, trong văn này lấy
chúng hành nhân vô minh và Hành đã dẫn sinh hạt
giống của
năm chi, đều gọi là nhân dẫn dắt. Dưới đây sẽ giải thích
về ý dẫn dắt nhau.

Vì khiến cho
Thức, Sinh sắc, Sáu Xứ; Xúc, Thọ theo thứ lớp
sinh. Thuộc về tưởng của chi
sinh ở đương lai, nên nay, trước là nhiếp thọ
hạt giống của pháp kia.
Tất cả như thế, gọi là nhân dẫn dắt.

Bảy chi như thế đối với sinh, già chết sẽ khởi thức v.v….
Tất cả đều là thể của
nhân dẫn dắt lôi kéo.
Nói thức thuộc về tưởng: Tưởng gọi là
chi sinh, thức
thuộc về Danh.

Nhân sinh
khởi: Nghóa là nếu khi lãnh thọ các vô minh, xúc
mà sinh ra thọ v.v…, chính
là lúc ở hiện tại, lãnh thọ thuộc về Già chết
của mé trước, khởi ái
cảnh giới, cũng khởi tìm ái của thân sau. Nhân hai
ái này làm “duyên”
sinh ra Thủ, cho nên nói rằng: “Và chủ thể nhiếp
thọ phẩm ái, phẩm si mà
có các Thủ. Cho nên bốn thủ lấy ái làm thể,
nên nói phẩm ái có các
Thủ. Thủ này tương ưng với si, lại nói rằng phẩm
si đã có các Thủ.
Do ái, thủ này thấm nhuần hạt giống của tám chi làm duyên
tăng thượng, khiến dẫn
sinh hạt giống Thức v.v… cho quả dị
thục, tức nói ái, thủ
có ba chi, gọi là nhân sinh khởi.”

Ngài Tam Tạng
nói: “Nhân sinh khởi chính là lấy trong văn Ái, Thủ, y cứ ở thọ, để nói về ái
đã sinh, gọi là nhân
sinh khởi.
Do sức
tăng. Thượng duyên của
hai nhân này, tức là đối tượng theo đuổi của ba
khổ chiêu cảm, gom góp
tất cả uẩn v.v… thần túy khổ lớn, hai nhân tức nói mười chi trước là thể của hai nhân, nhân thành được ba quả
khổ theo đuổi.

Thứ tư, là nói về quán sáu giới: Sáu việc tầm tư, tầm tư
đời quá khứ, vị lai và hiện tại,
sáu giới làm duyên được vào thai mẹ v.v….
Nghóa là có sinh quán đãi
trong xả, có không, thức của bốn đại, nương giá bất tịnh được vào thai mẹ. Lại do các nghiệp phiền não đời trước và
hạt giống, danh ngôn của
mình để làm nhân duyên v.v…, đều giải thích
về nghóa quán đãi.
Trong đạo lý pháp nhỉ nói rằng thành lập pháp tánh:
Như tánh chấp cứng chắc,
ẩm ước, noãn, động của bốn đại, chẳng phải
nhân duyên nương tựu,
mà là tánh tự thành lập.

Khó tư duy pháp tánh, nghóa là không nên tư duy vì sao đất
cứng mà không là ẩm ướt?
An trụ pháp tánh nghóa là có Phật, không Phật đất cũng
thường cứng chắc v.v….

Thứ năm, là nói dùng
sáu việc tầm, tư
niệm A-na-ba-na, nghóa

là nương tựa
lời Phật dạy, có thể biết đúng buột tâm nơi cảnh của
hơi thở ra vào thhấu rõ
không có quên mất, là nghóa của niệm
A-na-ba-na. Lại tư duy trong
thân hơi thở kia có thể được, vì hệ thuộc thân, nên
gọi là trong, là loại
gió ngoài, gọi là thuộc xứ ngoại. Sự khác nhau
trong, ngoài, gọi là biết sự.

Lại, tư duy hơi thở vào, hơi thở ra, mỗi hơi thở đều có hai:
1, Hơi thở
vào có hai khoảng giữa, hơi thở ra cũng thế. Lại,
biết hơi thở ra vào,
nghóa là khoảng giữa biết hơi thở vào, hơi thở ra,
khởi nối tiếp trong nhiều giờ là dài.
Như thế là hơi thở ra vào ngắn. Nghóa là khoảng giữa hơi thở
vào, ra, khởi tạm, gọi
là ngắn. Như thế dựa vào sự khác nhau của sáu
việc Tầm, Tư, đối tượng
duyên của tịnh hạnh, quán rồi. Dưới đây, là kết và chỉ:

Kết năm pháp
quán dừng tâm ở trước, gọi là đối tượng duyên
của tịnh hạnh, cho đến hoặc dựa vào đối tượng duyên khéo léo và
sở
duyên của tịnh “hoặc”.

“Đối với Xứ của mình, về sau, ta sẽ nói” trở xuống, là nói về
nơi chốn duyên tịnh “hoặc”
của đối tượng duyên thiện xảo, gọi là xứ của mình.

Từ trên đến đây, phần nhiều văn đều là thứ hai, nói về một
tánh cảnh của tâm chung
cho cả Chỉ, Quán.

Từ đây trở xuống, là thứ ba, nói về chín gia hạnh, trong đó, đầu tiên, nêu chung về
pháp hắc, bạch, mỗi pháp đều có chín. Nêu riêng
về chín phẩm bạch, gọi
là phân biệt tương đối khác nhau.

Kế là, tùy theo giải thích riêng về chín thứ phẩm bạch. Sau,
kết hai phẩm, phân biệt
về tổng kết thuận, nghịch kia.
Mười tám trị chướng gọi là một tánh cảnh của tâm, do gia hạnh thuộc về chín thứ phẩm bạch, có thể giúp cho tâm kia nhanh chóng
được Định. Đây là y
cứ trong tâm nghe, tư duy, tạo ra chín gia hạnh, có
thể nhanh chóng được
định, giúp cho Tam-ma-địa càng tiến thêm lên: Đây là y cứ ở tâm định, tạo ra chín gia hạnh, giúp cho Đẳng trì càng
tiến thêm lên. Lại, vì
lý do này, nên đối với Địa được thích hợp và tùy
theo chỗ thích ứng được
nhanh chóng, có thể không có sự chậm trễ.
Muốn khởi thần thông đi
qua địa khác và tùy theo điều mong muốn, tu
khởi công đức. Do chín
thứ gia hạnh này nên sự mong muốn chóng thành. Tùy theo:
1/ Tưởng trong giải thích riêng, nên gia hạnh là người tham dục
tu bất tịnh quán v.v… vì
tương ưng với thuốc, bệnh.
2/ Người tập gia hạnh, đối với phẩm chỉ quán, đã từng tu tập nhiều,
cho đến phần ít chẳng phải đối với tất cả hạnh quán đều mới tu nghiệp.
“Vì sao” trở xuống, là nêu nghiệp mới tu, để làm rõ đã từng quán tập.
3/ Gia hạnh không chậm rãi, nghóa là khởi ân cần trân trọng vô gián. Hoặc tu nghiệp hòa kính, nghóa là sáu hòa kính.

4/ Gia hạnh không trái ngược: Như sư khai ngộ, tức học như thế, lìa tự ngạo mạn v.v….
5/ Gia hạnh hợp thời. Tu Chỉ, nêu Xả, kế là, thích hợp thời gian. Lại rất dễ hiểu rõ
Chỉ quán, nêu lên thể tướng và thời gian của
bốn pháp xả, thể của
Chỉ tức chín tướng trụ tâm. Tướng Chỉ có hai:

Tướng sở duyên tức là bản chất sở tri của phẩm Chỉ đồng phần
với ảnh tượng là tướng sở duyên của Chỉ.

Bản ý của tướng
nhân duyên, nghóa là nương tựa
Xa-ma-tha huân tập tu Chỉ, vì e dựa vào tu Chỉ, tâm
sẽ chìm mất, nên vì khiến
Chỉ tâm, lìa chìm mất, được thanh tịnh, nên tu quán gia
hạnh. Tu quán gia
hạnh đối cới Chỉ thanh tịnh là tướng nhân duyên.

Thế nào là quán? Nghóa là quán hạnh
sở duyên khác nhau
của bốn hạnh; ba môn và
sáu sự, tức theo thứ lớp, quyển trước nói:
“Bốn thứ Tỳ-bát-xá-na, nghóa
là chủ thể chánh tư duy lựa chọn; Tư duy lựa chọn
rất tích cực; Tầm, Tư cùng khắp, Từ sát cùng
khắp gọi là bốn hành. Ba Môn là:
1- Chỉ tùy theo tướng hạnh.
2- Tùy theo hạnh Tầm, Tư.
3- Tùy theo hạnh Từ sát. Sáu Sự tức là Nghóa, sự, Tướng, Phẩm, Thời và Lý. Tướng quán có hai:

Tướng của sở duyên (đối tượng duyên), Nghóa là Quán, Phẩm,
Sở tri, Bản chất, Sự, Đồng phần; Ảnh tượng, tùy theo tâm quán mà khởi.

Tướng Nhân duyên, nghóa là nương tựa Tỳ-bát-xá-na để huân tập tâm, e rằng dựa vào quán tâm
sẽ trôi nổi, giao động thái quá, vì muốn cho tâm quán lìa dao động, được
thanh tịnh, nên
tu Xa-ma-tha, tất
cả gia hạnh làm tướng nhân duyên cho quán vượt
hơn sau. Hoặc sợ lúc
chìm xuống. Nghóa là biết tâm lúc yếu kém, e sẽ chìm mất.

Đối với
Phẩm chỉ, Quán, Điều hòa, Nhu thuận, ngay thẳng:
nghóa là Chỉ, Quán đồng
đều, gọi là điều nhu ngay thẳng.

Tướng Xả, nghóa là do đối
tượng duyên, làm cho tâm Xả ở
trên v.v… Luận sư Cảnh
nói: “Cực lực Xả hôn trầm, trạo cử, để cho tâm
xả ở trên. Nếu tinh tấn
thái quá thì tâm sẽ xảy ra sự giao động, nên ở
đây không được tinh
tấn thái quá.”

Pháp sư
Thái nói: “Đối với cảnh
sở duyên, cực lực lìa Chỉ, điệu cử, gọi là lúc xả duyên
tăng thượng, nghóa là đối với
Phẩm Chỉ quán, lập ra lìa điệu cử là khi tu xả, cũng nên nói là đối với phẩm Chỉ quán đã có
tâm chìm mất, lúc đã giải thoát là tu xả.”
Thứ sáu là hiểu rõ gia hạnh, nghóa là đối với các tướng đã nói như thế, khéo lấy, khéo biết rõ về nhập,
trụ, xuất tất cả các
Định tùy ý đều có thể. Hoặc có lúc ruồng bỏ ảnh
tượng của Cảnh Định,
tác ý tư duy các cảnh giới, bản chất sở duyên của tâm tán cõi Dục, gọi là hiểu rõ gia hạnh, đây là y cứ ở
sự hiểu rõ về ảnh tượng tướng phần của
Tâm Định, giống như cảnh của bản tánh
sở
duyên của tâm tán. Như
đây gọi là Xả chất quán của ảnh tượng.”

Ngài Tam Tạng nói: “Bỏ ảnh tượng
sở duyên trong Xả Định
chính là “Duyên” bản
chất của bộ xương trong rừng bản tánh”. Thứ bảy,
tám, rất dễ hiểu. Thứ chín, chính là gia hạnh, văn chia làm hai:

Lược nêu tướng gia hạnh.

“Chánh là dừt bỏ” trở xuống, là giải thích rộng năm môn.

Trong phần đầu, rằng, đối với
sở duyên, cho đến các tướng
bất tịnh, nghóa là ban
đầu, quán xanh, bầm. Kế là, xả quán sình trướng.
Kế là, lại xả quán
tướng sình trướng, mục nát v.v…. Do trừ cảnh tướng
mà khởi tác-ý, đối với cảnh
sở duyên, thường chính dứt trừ biệt cảnh hiện
ở trước, gọi là chánh gia-hạnh.

Trong giải
thích rộng, đầu tiên, là nêu; kế là,
giải thích; sau,
là phânbiệt để giải thích.

Trong giải thích, không lấy các tướng
không niệm, do
“duyên”cảnh của Địa định, vì tư-duy Địa định khác, nên gọi là đối với tác-ý
khác, nghóa là như
Sơ tónh-lự
“duyên” pháp v.v… của Địa trên, tónh lự của địa trên duyên với pháp của địa dưới, v.v… gọi là
“duyên” cảnh
của Địa định khác.

Trong phần phân biệt chính nói chia làm hai:
1/ Nêu chung phân biệt lấy đã nói hai thứ.
2/ Phát ra tướng. Trong phần trước, dù an lập khắp tất
cả sở-duyên, chính là
dứt trừ tướng, đều
có năm thứ. Nhưng ý nghóa này là lấy sự thu nhiếp tâm mình bên trong, tác ý
không niệm. Nghóa là thứ chín trong đây, phân
biệt chính
thức gia-hạnh, chính là vì có khả năng dứt trừ
cảnh-tướng sở duyên, nên ý trong đó lấy:

1/ Thu nhiếp tâm bên trong.
2/ Phát ra Tác-ý không nhớ nghó tất cả tướng.
3/ Vẫn “duyên”cảnh của địa khác.

4/ Vẫn quán cảnh bất-tịnh v.v….
5/ Vẫn “duyên”
Tác-ý tư-duy cõi Vô-tướng.

Cho nên, ba tướng sau, không thuận với dứt trừ chính thức
sự gia hạnh.

Thứ hai nêu tướng tác ý không niệm trong sự giải thích ban đầu
trong hành
tướng của chánh gia hạnh kia.

“Hai, lại hạnh có tướng, có phân biệt” trở xuống, là giải thích
thu nhiếp tâm bên trong.

Trong phần trước, nói là người mới tu nghiệp, hoàn toàn không buộc tâm mình đối với cảnh
sở-duyên của năm pháp quán dừng tâm
chỉ niệm được không
phân tán, cho đến lìa các tác dụng vừa ý bên trong, vui vẻ đối với
tướng ngoài, không có tư-duy, dứt trừ
sở duyên, nhiếp
thọ sự vừa ý vui vẻ
trong hạnh tu tập.

Thứ hai, trong giải thích về
sự thu nhiếp tâm mình, đầu tiên,
pháp; kế là, dụ; sau là hợp.

Đầu tiên là
nói rằng: “Lại, hạnh có tướng, có phân biệt các
cảnh như bất tịnh v.v…
Đây là nói do tác-ý không niệm mà lấy cảnh bất
tịnh v.v… của tướng ngoài.
“Thế nào mà hành cho đến không lấy, không bỏ” trở xuống,
là giải thích về nghóa
không bỏ, không lấy. Do đối với sở duyên, vì
hạnh chỉ chuyển biến, nên
không gọi là xả, cho đến không thể qua đến, cho đến hiện quán
sự cảnh
của sở-tri, đây là giải, thích ngược lại.
Do thường thắng giải,
thường dứt trừ trở xuống là giải thích thuận
thí như thế
gian trở xuống là thứ
hai, nêu dụ để làm rõ.

Thứ hai, là nêu dụ để làm rõ.
“Đạo lý trong đây v.v…
”trở xuống, là thứ ba, hợp dụ, đối với cảnh hẹp mà khởi
thắng giải, tức đối với hẹp nhỏ mà chính thức dứt
trừ v.v…. Vả, như ban
đầu “duyên” màu xanh hẹp, ít, quán khởi thắng giải xong, dứt trừ
“duyên” màu xanh rộng lớn. Hoặc vô lượng
màu xanh. Kế là, tức loại trừ, phải biết cũng vậy. Đối với màu
xanh hẹp, ít, chính thức dứt trừ xong, hoặc đối với
sắc
vàng hẹp, ít, lại khởi
thắng giải; hoặc
đối với màu xanh rộng
lớn, hoặc vô lượng màu xanh mà khởi
thắng-giải. Đối với
màu rộng lớn kia và với vô lượng màu, phải biết cũng vậy.

“Duyên” màu xanh rộng xong, kế là, dứt trừ, lại quán màu
vàng rộng lớn; hoặc vô
lượng màu xanh v.v…. Hẹp, ít cũng vậy.
Nếu các
sắc pháp tất cả ảnh tượng của tướng mạo biểu
hiện rõ ràng, phải biết là giống với biến hóa thô, nghóa là nếu duyên ảnh
tượng của sắc pháp là
thô, giống với biến hóa, thì các pháp không có
sắc
giả gọi ở trước như
đã lãnh thọ, vì sức tăng thượng, nên ảnh tượng hiện rõ. Nghóa là nếu quán không có
sắc thì pháp được lấy khác
sẽ không
có tướng mạo, vì Tầm được gọi là
sức tăng thượng của
sự lảnh thọ. Ảnh tượng hiện rõ, như thể tánh của ảnh tương này là gì?
Ngài Tam Tạng nói: “Tùy theo duyên” các pháp phi
sắc thọ, tưởng v.v… đã khởi
ảnh tượng, tức là
loại tánh của bản chất, gọi là pháp kia.

Kế là giải thích về tịnh chướng, trong đó có hai:
1- Giải thích tịnh chướng.
2- Dùng bốn
câu phân biệt về hạnh tịnh chướng.

Trong phần trước, trước là nêu, chung. Kế là, tùy theo giải
thích riêng, trong đó có hai lượt:

Trong lượt đầu, chướng yếu kém. Nghóa là đối với pháp
Niết-bàn xuất ly và đối
với pháp xa lìa của đạo thế gian, xuất thế gian, lúc
siêng năng tu hành. Đối với pháp tạp nhiễm, có kính mến, không ưa
hoặc vọng, lo lắng, buồn
rầu, nên tâm yếu kém che lấp Tầm, Tư. Nghóa là Tầm,
Tư dục, nhuế, hại v.v…, biết tai họa lỗi lầm
của chướng, vì
chướng này có, nên đói với bốn thư chướng kia lúc còn ở thân, chưa
chứng, không chứng đã được lui
sụt mất, cho đến đọa các đường ác, gọi là
biết tai họa lỗi lầm của chướng.
Trong tu tập đối trị, đầu tiên là nói về đối trị yếu kém.
Sau nói
về trị cái che lấp v.v….

Trong phần trước đầu tiên, là nói về trị chung, đều dùng chung
tùy niệm để làm đối
trị. Do tác ý tùy niệm làm vui lòng mình, nghóa là
cầu xuất ly. Về lý cũng không có khó khăn khiến cho các
sự yếu kém
đã sinh, dứt trừ chưa sinh, bất sinh.
Kế là nói về đối trị riêng. Tác ý phi lý cái che lấp khác v.v…
dùng trái nhau đó, tác
ý như lý làm đối trị, nghóa là có tham cái và tầm dục, tưởng bất tịnh đối trị.
Cái hữu nhuế, tầm nhuế, tu từ làm đối trị.
Hôn tầm, thùy miên, tư
duy tướng Ánh sáng làm đối trị.
Nghi dựa vào các hành của
ba đời, chấp, “ ngã” là “ có” là
“không” v.v… biết rõ các hành của ba đời, chỉ bà con, cõi nước không chết
v.v…. Tầm bà con trạo
cử, ác tác, tu chỉ, hành vắng lặng là pháp nhân
duyên, đã có, sẽ có, nay làm đối trị.

Trong phen thứ
hai, giải thích lại. Như văn rất dễ hiểu.
“Phải biết trong
đây “trở xuống, là bốn câu phân biệt về hạnh năng
tịnh chướng, câu đầu, nói về:
Giáo càng nhiều, thuận với
quán càng nhiều. Do quán
nhiều nên làm cho chỉ cũng nhiều. Quán lại
tùy theo phẩm loại của cảnh cũng nhiều.
“Chính tu hành” trở xuống, là thứ hai, nói do quán tập tăng
trưởng rộng lớn, làm
cho chỉ cũng thế. Thân, tâm khinh an, với một cảnh
của tâm giúp đở lẩn
nhau, xoay vần lệ thuộc nhau. Thân, tâm khinh an,
lìa thô nặng, gọi là
“chuyển y” dựa vào trí hiện lượng của cảnh sở
tri sinh ra.

Hỏi: “ Ngang
đâu sẽ nói v.v… ” trở xuống, là thứ ba, nói về
năm pháp quán dừng tâm,
giới hạn đầy đủ của hạnh hay tịnh chướng:
Trước là hỏi, sau đáp.

Trong đáp:
1- Nói về giới hàn thành mãn của quán bất tịnh.
2- So sánh giới hạn thành tựu viên mãn của bốn thứ như thương xót, v.v…, nên nói rằng: “ phải
biết cũng thế” dưới đây là nói về sự khác nhau:
nghóa là phần nhiều hành
tướng của tâm từ được thể hiện rõ, chứ chẳng
phải tướng sân nhuế.
Đối với pháp xứ thuận theo triền sân nhuế, tâm
không thu nhập, cho đến nói rộng, tâm không ưa thích,
tâm không tin hiểu, an trụ ở xả, nẩy sinh nhàm trái
sâu sắc, bấy giờ, người tu hạnh quán, phải tự
biết rõ: Nay, tôi đã được quán
thương xót. Nay, mình đã được tu
quả. Ngang đây, gọi là
quán thương xót đã được rốt ráo v.v….

Nếu người kia nặng về ngu si thì phải quán duyên khởi, hiểu rõ mười hai chi chỉ là hành tướng
vô thường, khổ, không, vô ngã biểu
hiện rõ ràng, chẳng phải
chấp thân thường, lạc đều cùng hiện hành,
những lời khác giống như trước.
Chấp ngã mạn v.v… Nghóa là quán giới phân biết, biết rõ thân này chỉ nhiều tánh giới, thân mượn các thứ tướng khác nhau trong
nhóm, tưởng hiện rõ,
chẳng phải chấp một tưởng của nhóm thân hiện rõ. Tầm,
Tư nhiều. Nghóa là thực hành quán
sổ tức, tầm tư tịch
chỉ, gọi là tưởng vắng
lặng bên trong hiện ra, chẳng phải lại được khởi
các thứ tưởng tầm, tư
hý luận, hiện hành. Hỏi: “Ngang đâu
sẽ nói hai
thứ Xa-ma-tha,
Tỳ-bát-xá-na
đều chuyển” trở xuống,
là thứ tư, nói về giới hạn vận chuyển song song chỉ quán? Đáp: “ Nếu có đạt được, cho đến người tu tuệ
tăng thượng, trụ đẳng trì thứ chín trong chín tướng trụ tầm, cũng gọi là Đẳng dẫn trụ.
Dùng đẳng trì này là dựa vào tu tuệ tăng thượng trong pháp quán thắng nghóa
đế của thế
tục. Bấy giờ, người kia do quán pháp nên trụ đạo nhậm
vận chuyển, không có
công dụng chuyển không do gia hạnh v.v…. Nghóa
là do thường tu tập,
không do công dụng chuyển song song chỉ quán”.
Từ đây trở xuốùng dùng bài tụng Ốt-Đà-Nam trong gồm thâu
chung nói rằng: “ bài
Tụng Ốt-Đà-Nam có ba:

1/ Sơ, là lúc nói về pháp, đầu tiên dùng một bài tụng nghóa
là không tụng lại, đều
nêu các môn; sau, dựa vào môn để giải thích.
2/ Trung, tức là tụng lại pháp phân biệt chưa rõ, khoảng giữa, nêu tụng để gồm thâu lại nghóa trước.
3/ Hậu, nghóa là phân biệt pháp xong, nêu chung tụng lại tụng nghóa trước. Nay bốn bài tụng này chỉ là tụng trung, do trong an lập có
năm nghóa. Ngoài ra có
môn tu tác ý thứ năm chưa giải thích, tức nêu
tụng này gồm thâu lại
nghóa trước nên gọi là Trung.

Nay bốn bài tụng này là tụng hai môn trước. Ba bài tụng đầu,
là tụng một tánh cảnh
của tâm; một bài tụng sau là tụng về tịnh chướng.

Trong một tánh
cảnh của tâm,
1/ Nói về một tánh cảnh của tâm.
2/ Nói về một tánh cảnh của tâm có cả Chỉ, Quán.
3/ Nói về chín thứ gia hạnh chung cho Chỉ, Quán, trong đó, trước nói về Chỉ, sau nói về Quán.

Trong quán,
1- Nói về bốn thứ;
2- Nói về sự của ba môn. Nay một bài tụng đầu trong tụng này, bài tụng về sở duyên khác nhau của
sáu
sự ba môn. Hai bài tụng
kế là, tụng về chín thứ gia hạnh, y cứ trong năm môn an lập.
Từ trên đến đây, ba đoạn nói về bốn môn xong, từ đây trở
xuống, là đoạn thứ tư,
giải thích môn tu tác ý thứ năm, trong đó có hai:

Nói về người mới tu nghiệp, là chứng một tánh cảnh của tâm
và dứt hỷ, lạc, tu bốn tác ý.

Giáo hóa người mới tu nghiệp, đối với tu tác ý, lấy năm thứ tướng.

Trong phần trước lại có hai:
1- Nhắc lại phần nêu ở trước.
2- Giải thích riêng. Trong phần trước nói rằng: “Người mới tu nghiệp, đối với trong tướng phổ biến đã an lập do tánh cảnh và tịnh
các chướng, lìa tà
gia hạnh, học chánh gia
hạnh, nghóa là Du-già thứ ba ở trước, đầu tiên có ba môn:

Môn đến chúc mừng.

Tìm kiếm.
3- Mới an lập. Trong an lập có năm môn:
1- Che chở nuôi nấng tư lương định.
2- Xa lìa.
3- Một tánh cảnh của tâm.
4- Tịnh chướng.
5- Tu tác ý. Nay, nhắc lại thứ ba một tánh cảnh của tâm trong năm nghóa
đã được an lập, vì
duyên phổ biến, nên nói rằng: “Một tánh cảnh của
tâm trong chướng, lìa chín thứ tà gia hạnh, học chín thứ chánh gia
hạnh v.v…. Đây là nhắc
lại trước. “Người kia nên trước cho đến bốn thứ
tác ý”: đây là nêu
số, kế là, nêu bốn tên gọi.

Trong giải thích riêng, có hai lượt giải thích:

Lượt đầu rất dễ hiểu. Trong phen thứ hai, văn chia làm ba:

1/ Giải thích chỗ đáng nhàm chán tai họa, đại khái có bốn thứ: Mình suy tổn.

Người suy tổn, gặp nhau hiện ở trước.

Mình hưng thịnh.

Người hưng thịnh, lìa đổi thay, hư hoại.
2/ Giải thích về chỗ đáng nhàm chán có ba: Tùy niệm
Tam bảo, nghóa là ta và giới cụ túc, đủ đức v.v… cùng
làm ban pháp v.v…, ý chỉ lấy giới kia để niệm Tăng Bảo.

Tùy niệm Học xứ, thanh tịnh Thi-la. Trong thanh tịnh, lại nói :
“Ta được đồng phạm hạnh với người Kia, đồng
giới, đồng học và đồng với những gì mà người Kia thấy v.v… với ý niệm thân mình ba tuệ thanh
tịnh một với người vượt hơn, làm cho tâm hân hoan vui vẻ.

Đối
với pháp mà mình đã chứng khác nhau, sinh ra tin, hiểu
sâu sắc, không có chỗ yếu kém, khiến tâm hân
hoan, ưa thích trong đó có hai:

Nghó rằng: “ Nay ta
có sức, vì có thể được những điều chưa được, nên khiến cho tâm hân hoan, ưa thích, khiến tâm hân hoan ưa thích.

Lại do trước,
sau mạnh mẽ tinh tấn, đã gánh vác điều đã chứng,
hơn nữa, thời gian sau, lại có pháp đã chứng,
nên sinh ra tín, hân hoan,
vui vẽ là gọi là môn khác. Pháp sư Cảnh giải
thích: “Môn khác, nghóa là mới có đối
tượng chứng, tâm vương hân hoan, ưa thích vì khác với chứng cũ, nên gọi là môn khác, cũng có thể khác với lượt giải thích
đầu, lượt đầu chỉ nói rằng: “Do tác ý này đối với pháp đáng ưa
chuộng, khiến tâm hân hoan ưa thích, là gọi là tác ý
giúp thuận, để giải
thích sự ưa chuộng.

Nay, y cứ “duyên” ba cảnh”
1/ Nhớ nghó Tam Bảo.
2/ Nhớ nghó học xứ thi-la thanh tịnh.
3/ Đối với pháp mình đã chứng, sinh tâm kính tin, hân hoan ưa thích, nên khác với trước.
Nay, giải thích: “Ở trước nói rằng: “Nay ta, có sức, cho đến vì
có thể được cái chưa
được v.v… trong hiện pháp, nên sinh vui mừng”.
Nay lại nói rằng: “Do
tùy niệm đã được, lại về thời gian sau sẽ được
chứng, sinh tánh giải sâu
sắc, nên khác với môn trước.”

Từ đây trở xuống, là đoạn thứ ba, nói nương tựa hai xứ, sinh
bốn tác ý, nhằm làm rõ
công năng, trong đó, trước là pháp, kế là, dụ,
sau là hợp.

----------------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 32</詞>

Từ đây trở xuống, là giáo thứ hai người mới tu nghiệp, đối với
tu tác ý lấy năm thứ
tướng. Văn chia làm hai:

Trước hết, dạy răn người mới tu nghiệp, dựa vào năm pháp
quán dừng tâm, nói pháp dạy lấy năm tướng để tu tập.

Như thế mới có người tu nghiệp, nhờ chính dạy răn lúc tu chánh hạnh v.v… ” trở xuống, là nói về nghiệp ban đầu, như dạy tu hành
được định cõi sắc.

Trong phần trước lại có hai:

Hỏi đáp nêu chung.

Giải thích riêng. Đầu tiên, là hỏi:

“Thế nào là người mới tu nghiệp, như hành giả tham v.v…, an lập bất tịnh v.v… tùy theo chỗ an lập chính đáng tu hành v.v… làm
sao
trước hết xúc chứng
bất tịnh, tánh cảnh của tâm dứt tham hỷ lạc? Đáp: “Nghóa là
Sự Du-già khéo léo cho đến lấy năm
thứ tướng v.v….
Thiện sư bảo người mới tu dựa vào
sự thấy nghe,
so sánh,
suy lường, dùng năm thứ
tướng, khi chính tu hành, xúc chứng bất tịnh,
một tánh của tâm, dứt
tham hỷ, lạc v.v…. Tướng nhàm lìa; tướng tai họa lỗi lầm và tướng của
sự rõ biết trong năm tướng này, chính là tác ý điêu luyện đã nói ở trước. Tướng hân hoan ưa thích tức là tác ý tư nhuận
trong phần trước chỉ có
tướng ánh sáng chẳng phải tướng đã nói ở trước.

Trong giải thích riêng thứ hai, có hai:

Dạy hành giả nặng về tham, phải nương tựa năm tướng để
tu quán bất tịnh.

So với người tầm, tư nhiều sân, si, mạng, tu quán từ
v.v…. Trong phần trước trước là hỏi; sau là đáp:

Trong phần đáp có ba:

Nói dựa vào năm tướng, tìm kiếm, mong cầu quán sát.
“Như thế, ông do giỏi lấy tưởng nhàm lìa như thế nên ngang
đồng v.v… ” trở xuống, là kết quán bất tịnh,
thu nhập niệm Xứ.

Người mới tu nghiệp, khi bắt đầu tu nghiệp, các sư Du-già dựa
vào quán bất tịnh, dạy răn v.v… kết hạnh chánh thức dạy bảo.

Trong phần trước, dù năm tướng mà chia làm bốn đoạn, dùng
hai tướng: nhàm chán, và
ưa hân hoan hợp thành một đoạn cho nên,
đoạn đầu, nói bảo lấy
nhàm chán, ưa thích, ưa tu quán bất tịnh, trong đó
có ba lời dạy bảo:

Nói dạy bảo lấy tướng nhàm lìa.

Nói bảo lầùy tướng hân hoan ưa thích.

Nói do hai tướng nhàm lìa, hân hoan ưa thích,
sẽ được thân, tâm
khinh an, một tánh cảnh của tâm.

Trong phần trước, đầu tiên, là nói
do nghe, thấy, mất mát và vì
tự thân chứng sự thối
mất, nên sinh ra nhàm chán, tức trên đã nói: “
hoặc thấy; hoặc nghe; hoặc
tâm so sánh, suy lường.
Hoặc do ác tác, nghóa là do cầu tâm dục; tiêu tan, mất mát
của vật; hoặc do lửa nhà là chuột.
2) Nói dạy
bảo tác ý tâm nhàm chán tai họa, thọ trì. Bệnh, là pháp tánh bệnh.
Pháp sư
Thái nói: “Bệnh là chủ
thể bệnh, là năm uẩn,
đối tượng nương tựa hiện tại, gọi là pháp tánh bệnh.

Theo trong dạy
bảo lấy tướng hân hoan ưa thích nói rằng: “Như thế, vả, đối với một thứ
Thi La thanh tịnh là
sự hân hoan, ưa thích
ở trước lại đối với
trừ chướng, sẽ nẩy sinh mừng vui.
Nếu ông đạt được phần ít pháp đã
chứng trước,
sau là khác,
nghóa là nêu lên câu
hỏi về sự hân hoan vui vẻ, mừng vui trước sau, đối với Phật, hoặc đệ tử Phật và thời gian từ đây
về sau, lại có đối tượng
chứng, phát ý mừng vui. Các ý thích hợp, vui vẻ của hành tướng như thế
ở trước, gọi là hân
hoan vui vẻ. Nay, nói mừng vui, là gọi là chung ý
vui vẻ. Kết, là gọi chung, riêng:

“Nếu ông trái với các phẩm hắc như thế” trở xuống, là phần
thứ hai, giải thích tướng tai-họa lỗi lầm.

Mười tướng như
sắc v.v… Có chỗ
giải thích:
“Bốn đại xanh,
vàng, đỏ, trắng, nam, nữ.”
Ở đây
giải thích: “Sắc, thinh, hương, vị, xúc, nam, nữ, sinh, già chết.

Tám Tầm, tư như dục v.v… Nghóa là dục, nhuế, hại, không chết,
bà con, cõi nước vốn đã gặp gỡ, đã được ưa thích.
Pháp sư Thái nói
tám giác ác: Năm cái
như tham v.v… gọi là Tùy phiền não,
như Đối-Pháp nói: “Các tướng như thế,
có thể làm tâm tác dụng vội vàng, tác dụng của tâm người kia.
Đây là nói ba pháp của tướng v.v…
Tăng thượng Tai họa lỗi lầm.

Luận sư
Bị nói: “Tức ở trước, luận giải thích về
sự che lấp
tâm Xuất ly, gọi là lo nghó, mến mộ; che lấp ý xa lìa, gọi là
sự vội
vàng, nhiễu loạn.”

Pháp sư
Thái nói: “Ba pháp này là thể của khổ-đế chứ chẳng
phải thể của bậc Thánh;
cho nên nói rằng: “Là khổ chẳng phải Thánh.”

Lại, ông nên
nương tựa, cho đến tưởng ưa vắng lặng nghóa là
dạy bảo tu sáu tưởng, đối trị lỗi trước. Đối
với sáu tưởng, hai tưởng đầu, là đối trị tai họa lỗi lầm của mười tướng đầu.
Trước kia, do dùng mười tướng về
sắc v.v…, khiến tâm có tác dụng của việc
vội vàng. Nay,
quán mười tướng quyết
định không có tướng. Tưởng không có tác dụng
trong không có tướng,
đây là không khởi tác dụng của việc vội vàng.

Kế là, hai đối trị, tám Tầm,Tư, trước là do tám thứ Tầm,
Tư phân biệt, sinh ra tư duy, yêu mến. Nay do sự tham
nhuế kia v.v… không
có tưởng phân biệt,
không tác động tư duy kính mến, nhiễu loạn, cho nên, hai tưởng này
trị Tầm, Tư. Nhưng vốn đã gặp gỡ, đã được niềm vui,
hợp trong tám thành một,
nên cũng gọi là bảy Tầm, Tư. Hai thứ sau đối
trị Tùy phiền não. Trước
kia, do khởi tùy phiền não, làm cho tâm
nhiễm ô, thường không
vắng lặng, thường bị quấy rối não loạn. Nay, tu
tướng vắng lặng, không
khởi tùy phiền não, nên lìa quấy rối não loạn.

Thứ ba, là giải thích về tướng ánh sáng. Do tu sáu tưởng,
sáu
tâm chìm lặng, dạy quán ánh sáng.

Thứ tư, trong
giải thích về phân biệt rõ sự tướng, trước là chỉ dạy cách lấy
tướng xanh, bầm v.v… trong gò mả, rồi trở lại chỗ ở, buộc
niệm ở trước,
so với thân cũng thế.
Về sau, dạy tư duy gia hạnh
bất tịnh, trong đó có ba:

Nói về dạy tư duy gia hạnh phẩm Chỉ.

Nói về dạy tư duy gia hạnh phẩm Quán.

Nói về chỉ dạy chung rõ ràng thường tập tu tưởng ánh
sáng
trong gia hạnh của hai phẩm.

Trong phần trước, đầu tiên, là pháp; kế là, dụ, sau là so sánh.
Trong pháp,
tưởng vô tướng, nghóa là không thấy mười tướng
như sắc v.v… của mình, người.

Không có tưởng phân biệt. Nghóa là do quán thây chết, lại
không phân biệt tám thứ
phân biệt: như tham, nhuế, hại v.v….

Tưởng vắng lặng. Nghóa là do quán thây chết, nên tùy phiền
não v.v… bất sinh tạo
nên tưởng vắng lặng.

Tưởng không có tác dụng. Nghóa là do quán thây chết không
thấy mười tướng, tạo
ra không có tướng của tác dụng việc vội vàng sợ hãi, không có gì kính mến, không có tướng vội vã quấy rối: do quán
thây chết, không còn
phân biệt, tư duy bà con v.v… tạo nên không có tư
duy kính mến, không có vội vã quấy rối mà tách rời mọi
sự quấy
rối não loạn.

Tưởng vui vắng lặng: do quán thây chết, nên tùy phiền não vắng
lặng, tạo
nên tưởng lìa phiền não vui vắng lặng.
Lại ở trong đó, cho đến rõ ràng hiện ở trước, đây là khuyên biết rõ cùng khắp loạn, không loạn rõ ràng hiện ở trước. Dưới đây phát ra
được biết rõ tưởng
rối loạn, không rối loạn: nếu khi chánh quán, các tướng tùy phiền não tầm, tư khởi, nên biết là rối loạn.
Nếu khi quán, một
tánh cảnh của tâm tùy
theo sáu tưởng tu, nên biết rằng không tán loạn. Lại nữa,
ông đối với tướng loạn, bất loạn này cho đến vô
tướng, không có phân biệt vắng lặng mà chuyển, là đã hiểu rõ tướng
loạn, bất loạn, thì nên
an trụ một cảnh sở duyên, để cho tâm dứt sự nối
tiếp truyền nhau. Lại, nếu
tâm ông cho đến phát siêng năng tinh tấn,
nghóa là khuyên biết lỗi
khởi nhỏ nhiệm khó biết, vì cầu biết lỗi, nên
siêng năng tinh tấn”.
“ Đức Thế tôn dựa vào đây v.v… ” trở xuống, là phần
thứ hai, nêu dụ: Đại v.v…
sinh v.v…
Ngài Tam Tạng nói: “ Nên nói đại
sinh v.v… sinh, tức con của
Trưởng giả. Nếu sinh từ đại phu nhân thì gọi là
đại sinh; sinh từ phụ nữ
nhỏ thì gọi là “ Đẳng sinh”

Pháp sư Thái
nói: kiếp sơ, thời kỳ mới lập chế độ vua chúa, mọi người cùng cho là Đại.
Người thừa nhận là Đại chẳng phải một, nên
gọi là “Đẳng”. Lại,
cho là Đại, nên đều nói rằng “Đại Đẳng”. Từ
đây về sau, vì có nhân vương từ
“Đại Đẳng” sinh, nên gọi là Đại
Đẳng sinh.
Về sau, nói “đẳng” là
hướng về “Đẳng” ở trên.

Lại giải thích: “Đế vương, gọi
là “Đại Đẳng”, chư hầu gọi là
“sinh đẳng”, lời nói
kiêu sa, lời nói úp mở.

“Như thế, Bí-sô v.v… ” trở xuống, là thứ ba, so sánh.

“Là sư Du-già” trở xuống, là thứ hai, dạy tư duy gia hạnh
phẩm quán, trong đó chia làm hai:
1/ Kết tu thiện, bất thiện của đạo Chỉ ở trước. Nếu người không khéo tu.
2/ Quán đạo, tác ý tư duy các tướng bất tịnh.
Pháp sư
Thái nói: “Phát ra tự quán
lý, siêng năng cố gắng mới khởi. Phát ra đối
với quán lý, dứt ở quán sự”.
Nay giải thích:
“Khuyên phát ra cảnh tướng sở duyên của Phẩm
Chỉ, dừng lại ở cảnh tướng của phẩm quán. Về
sau, chính nói về
quán, trong đó có hai:

Nói hai thứ tác ý tu quán bất tịnh.

“Lại kphải tu tập v.v… ” trở xuống, là nói môn quán này
chẳng quán sát ngay.

Trong phần trước, trước tạo ra giả tưởng
thắng giải.
Kế là, phải

thu nhập tác ý chân thật.

Hiếp sơn rộng lớn:
Pháp sư
Thái nói: “Về phía Tây cổng
thành Vương Xá, có ngọn núi tên
là Tỳ-phú-la, đời Đường dịch là
Quảng Đại. Hình dáng núi này
trên hẹp, dưới rộng, vì giống như hông người,
nên đặt tên là núi Hiếp. Lại, chẳng phải tu tập, cho đến Tầm, làm cho tâm vắng lặng
ở bên trong. Nghóa là
nói chẳng phải quán một thây chết xanh, bầm, mà chính là quán hai thây chết cho đến quán riêng tất cả nối tiếp
nhau. Đã không cần quán,
pháp quán thế nào? Nghóa là vừa nên đối với
một thi hài xanh bầm, khởi
lên Thắng giải. Tầm, lại nhiếp tâm không
quán màu xanh, bầm vắng lặng ở bên trong. Kế lại tiến đến quán hai
thây chết xanh, bầm trở
lại, tức ở nhiếp tâm không quán xanh bầm, cho đến
quán tất cả xanh bầm lại tức nhiếp tâm. Vui mừng,
đối với cảnh
tướng sở duyên
này sáng, sạch, không có các phiền não quấy rối, không
miễn cưỡng cố hết sức
ngang bằng lúc bấy giờ. Lẽ ra đối với thi hài như
thế, phát khởi Thắng giải.

Nói: “Nếu vừa ở đây, cho đến nên tu vắng lặng: nếu quán
xanh, bầm với sức cố
gắng mới khởi thì nên nhiếp tâm dứt sự vắng lặng
bên trong, không “duyên”
xanh, bầm. Như thế, khiến cho trong tâm
vắng lặng xong, cho đến
vắng lăng mà chuyển, nghóa là ngay từ đầu,
quán một thây chết, cuối
cùng đến vô lượng. Giản lượng bên trong, tâm
họ không lấy vô lượng
tướng xanh, bầm v.v…. Nhưng tâm phải khởi màu xanh, bầm kia v.v…, nên nói
“không hoàn toàn buông bỏ”, mà lại không khởi
sự hiểu biết về màu xanh, bầm v.v… cho nên nói:
“Cũng không phân biệt”.
Bấy giờ, tâm người kia vẫn không có phân biệt
về màu xanh, bầm nên nói: “Chỉ tức đối với cảnh tướng
sở duyên này an trụ
tâm mình không có tướng,
không có phân biệt, vắng lặng mà chuyển.”

Pháp sư Thái
nói: “Vi trừ vi, vì giản lược cảnh quán bất tịnh,
nên không hiện rõ. Nhưng
vì quán sắc nhỏ, nên không hoàn toàn bỏ
tướng có phân biệt,
cũng không có tác ý phân biệt trong sắc nhỏ, ý nói rằng: “Ta quán
sắc nhỏ, tức ngay trong cảnh
sở duyên
sắc nhỏ nấy, an
trụ tâm mình, không có
nhiều sắc tướng và tác ý phân biệt vắng lặng
mà chuyển.”

Từ đây trở xuống, là thứ ba, tu tướng Ánh sáng trong hai đạo gia hạnh.

Thứ hai, là kết quán bất tịnh, thu nhập trong niệm xứ. Trước là kết
năm tướng, nói do thu nhập.
Sau nói về nương tựa thôn xóm,
che chở thân, tâm.

Trong phần trước, “ở bất cứ lúc nào v.v… ” trở xuống, là
phân biệt năm tướng. Nói: “trong bất cứ lúc nào, nội tâm vắng lặng, nghóa là tu Chỉ.
Do tùy theo tướng trong bất cứ thời gian nào, thực
hành Tỳ-bát-xá-na,
tư duy, lựa chọn các
pháp, nghóa là tu quán.
Đối với
thân mình, người trong, ngoài v.v… Nghóa là đối với
bất tịnh trong, ngoài của thân chưa chết của mình, của người và
phần vị xanh, bầm khi khiêng đến gò mả, thường khởi
thắng giải, lấy
tướng bất tịnh. Lại thu
nhiếp tâm vắng lặng bên trong. Trong trường hợp này, nếu là thân căn của mình, người khác gọi là nội; phù căn trần, gọi
là bên ngoài, cũng có thể lấy bất tịnh trong thân của thân mình, của người gọi là nội; lấy tướng bất tịnh ngoài của mình,
người khác, gọi
là bên ngoài.
Đối với
Phẩm Xa-ma-tha cho đến người tu quán Thọ, Tâm,
Pháp, do nghe, tư duy, tâm lấy
sáu tưởng kia giản lược bên trong đều vận
hành bốn uẩn, gọi là
Tu quán Thọ, Tâm, Pháp bên trong (nội tại), nhiếp
dừng lại ở sáu tưởng,
gọi là nội lược. Vì thể tướng của bốn uẩn phi
sắc như Thọ v.v… không xen lẫn, nên gọi là
không loạn, cũng có thể vì
cảnh định, nên gọi là không loạn.
Đối với phẩm không có tán loạn, nghóa là ở trước tâm tán của ông đã lấy cảnh quá khứ diệt hết bốn uẩn
Vô Sắc.
Và nay, lúc thực
hành hạnh quán, khoảng
giữa, quên lấy tướng bốn uẩn Vô Sắc của cảnh tùy phiền
não Tầm, Tư, ông nên lấy tâm nghe, tư duy ở đây, để tư duy
đúng như lý về tánh
của bốn uẩn này là giả huyễn, “xuất nhó” hiện ở trước rất nhiều tai họa lỗi lầm không thể đảm bảo niềm tin.
Như thế, gọi là
tu quán thọ, Tâm pháp ở ngoài.”

Pháp sư Thái
nói: “Tác dụng của tâm niệm trụ bên trong tại
vượt hơn trụ bên trong
bên ngoài. Không “duyên” năm dục, gọi là không có tán loạn.
Đối với
phẩm Tỳ-bát-xá-na, cho đến người tu quán thọ, tâm
pháp bên trong.
Dùng tướng phân biệt biên, gọi là la thọ tâm,
pháp bên ngoài.

Lại “Ông nên gia hạnh ở Niệm trụ” trở xuống, là thứ hai, bảo phải nương tựa thôn xóm, che
chở thân, tâm. Nếu đối với các tướng cảnh
giới như thế, không nên
khích phát các căn v.v…. Pháp sư Cảnh nói:
“Nếu đối với cảnh
nhiễm, không khích lệ căn, chớ không tạo ra công
dụng. Nếu đối với cảnh
giới sinh thiện, ông nên khích lệ căn, chính tạo
nên công dụng, là đường
cách biệt.”

Pháp sư Thái
nói: “Lúc đi vào thôn xóm, thấy cảnh giới xấu
ác, không khích lệ các
căn. Nếu thấy ấp mẹ, thì liền sách tấn các căn để trụ trong chánh niệm “như nói hạnh tham là đối tượng mà quán bất tịnh điều phục” trở xứng, là thứ hai,
so với bốn pháp quán dừng tâm còn
lại, trước so sánh chung
thì đồng. Sau làm rõ sự khác nhau là khác.

Quán Bất tịnh, trong đó chia làm bốn:

Giải thích về quán từ. Lại chia làm hai:

Giải thích về ba phẩm hữu tình tu pháp quán ban vui.

“lại, người kia không
xả..”trở xuống, là nói về công hạnh từ
thu nhập niệm trụ.

Trong phần trước, hoặc dục lạc không có tội, nghóa là dục
lạc không có tội ở cõi Dục.
Địa hạnh sơ,
nhị có hỷ, lạc không có tội. Định thứ ba là niềm
vui lìa hỷ không có tội.
Trpng văn thứ hai nói rằng: “Hữu tình khác cũng đối
với người kia, cho
đến “như thế, gọi là tu
thân ngoài, quán theo thân, nghóa là hữu tình khác đối với người tu quán kia đồng nói:
“Phẩm trong thân, oán
của ta cũng là phẩm trung
thân, oán của nhà kia. Như ta muốn vui trái
với khổ, đối với
thân, oán kia cũng muốn vui trái với khổ”. Lúc cảm
nghó như thế, gọi là tu
theo thân ngoài, quán theo thân.

“Như ta đã thế, các hữu tình kia cũng như thế”. Nghóa là như tự thân của ta, có người
trong thân, oán, các hữu tình kia cũng như thế.
Có người trong thân, oán, như ta tự mình muốn mong cầu được niềm
vui vượt hơn, các hữu tình kia cũng như thế. Nghóa là như ta dù có
người trong thân, oán, nhưng tự mong cầu niềm vui vượt hơn, các hữu tình kia tùy theo có người
trong thân, oán cũng với thân mình cầu được niềm
vui vượt hơn. Các hữu
tình đó với thân mình đều bình đẳng. Đây là nói
về thân mình, người đều
bình đẳng cho vui.
Trong văn chỉ nói rằng: “Bình đẳng với mình, giống như mình, phải cho người kia niềm vui, đem cái biết bình đẳng cũng cho
mình niềm vui, mình người
đều cho, gọi là tu quán theo thân trong, ngoài.

Pháp sư Thái
nói “Như ta đã muốn vui trái với khổ. Các hữu tình kia cũng muốn vui trái với khổ như thế. Ta phải cho hữu tình kia lợi
ích, yên vui, gọi là quán trong ngoài.
Bốn niệm trụ này đều
“duyên” các uẩn, gọi là hoại
“duyên” Niệm trụ v.v… Đây là
nói duyên chung năm uẩn, gọi là lìa duyên pháp
niệm trụ. Tu thân niệm
trụ sai khác: chỉ lấy các hiển sắc như xanh, v.v… các hình
sắc như dài, v.v… thân nghiệp
biểu nghiệp, khởi
Thắng giãi đối với
ba phẩm, nên lập thân niệm trụ.
Pháp sư Thái nói “Nếu bốn niệm trụ
đã được thành thục,
thì “duyên” chung các uẩn, gọi là hoại “duyên”
niệm trụ. Nếu khi dùng phương tiện, chỉ lấy tướng
sắc, chỉ thân niệm trụ,
thì người kia lại nương
tựa vào tác ý thắng giải, có thể chính thú nhập
tác ý v.v… chân thật”
Từ trên đến đây, nói chung, là đối với tất cả hữu tình, giả tạo
thắng giải kiến lập ba
phẩm, cho là trong oán thân, nay nói thu nhập
thắng giải chân thật, như
văn. Pháp sư Thái nói “Ở mé tất cả ba phẩm
chân thật trước, thường
thông qua giả tưởng mà tạo ra ba phẩm có số
lượng, nên không có
phần ít tánh trong oán thân. Dưới đây, trong xem xét suy lường.
Pháp sư
Thái nói: “Quán Từ chân thật, được chia làm trăm
phần. So với giả tưởng
của phần đều có, giả tưởng thương xót không đến
một phần trăm. Lại, phân
tích Thật quán, cho là một ngàn phần giả
tưởng, không bằng một phần ngàn, cho đến thật quán là phần
tính số, giả
tưởng không bằng một
phần của thật quán. Lại, phân tích nhỏ nhiệm là
phần Ổ-Ba giả không bằng một.
Phần Ổ-Ba
Ni Sát Đàm, nghóa là tối đa tối cực
trong số, không
có tên gọi là nào để phiên dịch.

Giải thích như
trước nói. Nghóa là có giải thích khác, như
quán thương xót ở
trước. Nay, giải thích môn sai khác rõ ràng này xong
môn khác, như thuyết trong quán bất tịnh, so sánh rất dễ hiểu.

Thứ hai, giải thích trong quán
duyên khởi,
1/ Quán duyên khởi.
2/ Từ duyên khởi hướng đến trụ niệm.

Người mới tu nghiệp, cho đến cảm được uẩn khổ lớn thuần là
ở đương lai. Nghóa là người mới
tu nghiệp, nghe, tư duy đều phân
biệt biết rõ, nghóa là các hữu tình do
ngu si, nên hiện thấy vô thường, bất tịnh, khổ và vô ngã, vọng chấp có bốn điên đão:
thường lạc, ngã tịnh.
Do ngu si, điên đão, phát ra
các thứ nghiệp dùng làm nhân, tức ở hiện thọ
mà khởi ra ái và về
sau, khởi ái của thân hữu sau trong các tự thể của
sinh. Do hai ái này đã
thấm nhuần nghiệp. Căn bản của sự sinh đã tạo ra
ở trước, cảm được
khổ lớn thuần ở đương lai. Đây là quán người khác.

Từ đây trở xuống, là tự quán cũng sinh như thế. Nếu đối với
tánh duyên các uẩn đến
đi của mình, và người, tác ý tư duy duyên khởi,
thì gọi là đối với
nhân, thọ, tâm, pháp trong, ngoài, dứt tu quán kia, nghóa là nếu
“duyên” các uẩn đã thọ trong quá khứ của mình, và người, thì
gọi là trong. Các uẩn
chưa thọ ở vị lai, gọi là ngoài.

Thứ ba, trong
giải thích về quán sáu giới có hai:

Quán chung các giới trong ngoài.

“Lại có môn khác” trở xuống, là chỉ quán
sáu giới của
thân trong.

Trong phần trước lại có ba:

Quán sáu giới thô.

“ Lại đối với bốn Đại chủng như thế v.v… ” trở xuống giả tưởng
dùng tế để phân tích thô.

Thứ ba, “nếu đối với thân mình v.v… ” trở xuống là nói về
thu nhập niệm trụ. Biết
rõ trong thân bốn đại như thế, có tự tánh, giới
tánh của các hạt giống
của tất cả thức, đầy đủ nên nói năm căn, bốn đại
và trong sáu thức, có
cả hạt giống của sắc, tâm. Nay ở đây nói sơ lược có các hạt giống giới của tất cả thức trong thân bốn đại, là dùng tế để
phân tích thô, văn chia làm bốn:

Phân tích bốn đại.

Phân tích không giới

Phân tích thức giới.

Phân tích mười cõi sắc.

Như ùphân tích bốn đại. Pháp sư Thái nói: “Nhờ nhân duyên
giúp thân, nên cổ họng
nuốt, do cổ họng nuốt này, chỗ cổ họng nuốt, gọi
là cổ họng nuốt ở đây.”
Y cứ ở phần thứ hai kia, chỉ quán trong
sáu giới của thân trong
văn được chia làm hai:

Tác động quán thắng giải

Tác động quán chân thật Trong phần
(1) trước lại có hai: Nói về quán nước, lửa, đất, gió, không.
Tổng kết, dựa vào gia hạnh bất tịnh, nhập
sự khác nhau của
giới.

Dứt ở quán tu thân, y cứ theo quán chân thật, nói rằng, do tác ý
thắng giải
như thế, cho đến tướng hư không giới, nghóa là nêu lên
tác ý thắng giải ở
trước: “Ta đã sống chết trôi lăn từ vô thỉ,
đã trải qua các cõi vô lượng vô biên, vượt hơn
nơi đây. Sống chết từ vô thỉ, đã trải qua các cõi qua nhiều thắng giải này, đã quán
sáu giới như đất, v.v….”
Dưới đây, là nói về
nước, lửa, đất, gió, không, thức, như thứ lớp quán.

Thứ tư, giải
thích về niệm A na ba Na, trong văn có ba:

Chánh quán gió hơi thở.

Nói về nhập thân niệm trụ.

Khuyên tu gia hạnh.

Trong phần
(1) trước, đầu tiên là nói về phương tiện. Trước hết, đối với nhà cửa, cổng v.v… khéo lấy tướng đó. Pháp sư
Thái nói: “ Giả tưởng ở
nhóm ngoài, như gió qua lại. Đối với nội tư như hơi gió thở qua lại đối với hai chỉ chính “ duyên” gió hơi thở ra vào bên trong, trong
đo, trước lấy gió vận
chuyển qua lại, các lỗ thô của vị trí hông, tim. Kế
là, lấy dần nhiều gió,
cho đến khắp tất cả lỗ chân lông, giód vào theo.

Như thế, có tất cả nhóm gió của phần thân đã theo, vô
lượng nhóm gió chứa nhóm ở đây.

Thứ hai, nói
về nhập trong ba quán của thân niệm trụ.
Thứ ba nói rằng: “ Nếu về phần mình khi
sắp chết, mà
khởi thắng giải, cho đến do “ pháp nhó” nên gọi là thân
ở trong, ngoài, dứt
quán tu thân. Nếu, “ duyên” thân mình khi
sắp chết, hơi thở vẩn chưa
dứt; hoặc “ duyên”
gió hơi thở lúc sắp chết đã dứt; gọi là
“duyên” ở trong do “pháp nhó” nên có lý như thế. Khi chưa chếtgió hơi thở chưa dứt, gọi là “ duyên” ở trong. Đã chết, gió hơi thở đã dứt gọi là “duyên” ở
ngoài. Nói chung hai thứ
này được gọi là dứt quán tu thân ở trong ngoài.

Khuyến tu gia
hạnh nói rằng: “ Khắp trong tất cả chánh gia
hạnh cho đến như trước
nên biết. Pháp sư Cảnh nói: “ khuyên người mới tu khắp trong chín thứ chánh gia hạnh, nên tu gia hạnh không có trái
ngược thuộc về phẩm chỉ
của A-na-ba-na như thế. Tám thứ chánh gia
hạnh, như trước đã
nói. Nay, giải thích sơ lược về nghóa môn khác nhau
của quán hơi thở.
Gia hạnh thuận không có
trái ngược, trong chín gia hạnh, về
nghóa môn khác, y theo quán bất tịnh ở trước, nên biết tướng của chúng.
Cũng có thể tổng kết bốn quán như từ v.v… với nghóa môn khác nhau của quán bất tịnh là gia hạnh không trái ngược thuộc phẩm Chỉ. Tất cả
môn nghóa khác, như quán
bất tịnh ở trước đã nói, nên so sánh mà biết.

Từ trên đến đây, đã dạy người mới học tu năm thứ quán đã
xong. Từ đây trở xuống,
là thứ hai, nói về nghiệp ban đầu, nghóa là như
giáo tu hành được định
cõi Sắc, văn chia làm bốn:

Nói chính khi tu hành, thành ba lợi ích:

Sáng tỏ.

Chánh tri, niệm đủ.

Điều
phục tham ưu. Trong đó nêu và giải thích kiết như văn.

“Trước hết khi phát chánh gia hạnh như thế” trở xuống, là nói
trước năng dẫn sau.

“
Như thế, cho đến có tướng trước của người kia” trở xuống,
là nói về hạnh tăng dần dứt trừ chướng phiền
não, tức có tướng, quán thong thả dần dần, nghóa là đầu tiên, khởi khinh an, xả diệt dần, nên

gọi là thong thả,

Pháp sư
Thái nói: “ Được trong trước của định, ở trên đỉnh đầu mình dường như có vật. Thể nặng mà khởi dậy.
Về sau, tức là
khắp thân khinh an”.

Thứ tư, “ từ đây về sau, người mới tu nghiệp, gọi là có
tác ý” trở xuống, là nói được định
cõi Sắc, trong đó, đầu tiên, là nói được định
tác ý. Sau, nói về tướng
trạng của người có tác ý.

<類></類>

DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 8 (Phần Đầu)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 33</詞>

Thứ tư, trong văn xứ Du-già, trước có hai bài tụng nêu hai môn ấy.

Sau, dựa vào môn để nói.
Nói hai môn:

Thu hướng thế gian.

Thu hướng xuất thế gian.

Thế gian, tức
là chế phục “hoặc” được định, tu công đức hữu
lậu của năm thông thế gian v.v…

Xuất thế, tức là mười
sáu
hạnh Thánh, cho đến được quả
công đức vô lậu. Nay, nói tu tập hai công đức này, tức là Thể của
Du-già thứ
tư. Pháp sư Cảnh nói:
“Bài tụng trước nêu Du-già thế gian. Bài tụng
sau, nói về Du-già xuất thế gian.

Y cứ Du-già đầu tiên, gồm có sáu môn:
1/ Nói về bảy thứ tác ý chế phục “hoặc”.
2/ Biện biệt rộng về tám Định.
3/ Nói về vô tưởng, Diệt Định.
4/ Biện biệt về năm thông.
5/ Nói về đời đời khác nhau của công đức hữu lậu.
6/ Nói về tướng của người lìa Dục.

Trong phần nói
về hạnh xuất thế của bài tụng sau biện biệt,
quán sát các Đế tức Kiến đạo trở xuống, là vẫn còn khởi tác ý
Thắng giải của
tướng liễu. Tác ý tướng liễu ở
Niệm Xứ chung, riêng của năm
pháp quán tâm. Tác ý
Thắng giải ở bốn thiện căn, đều quán bốn Đế.
Như thật mà
thông suốt, tức ở Kiến đạo xa lìa tác ý, thấu
suốt
chân như của bốn Đế,
dứt trừ hẳn kiến hoặc.
Phân biệt rộng về người tu, tức là tác ý
quán sát, quán
sát hai “hoặc” mà kiến, tu dứt trừ, lại khởi gồm thâu tác ý ưa thích, tiến tới dứt

hai quả trong
“tu hoặc”, cho đến tiến tới dứt tám phẩm của
Phi tưởng xong, trở lại “tu hoặc”.

Lại nữa, khởi tác ý gia hạnh rốt ráo, tức là định
Kim Cương dụ
của đạo Vô gián thứ
chín của Phi tưởng.
Rốt ráo là
sau kia, tức là quả vị rốt ráo của gia hạnh, ở vô
học, tận trí vô sinh.
Pháp sư Khuy Cơ nói:
1- Một bài tụng nói về một Trì có bảy Môn.
2- Một Hạnh nói về bảy tác ý trong môn đầu, trước nói về bảy môn:
Tác ý.
Lìa dục.

Nói rộng các Định.
4- Hai Định. Năm thông.
Sinh ra khác nhau.

Các tướng ra khỏi, Trì thứ tư, lấy đây làm thể.

Trong quyển ba mươi mốt, ba mươi hai ở trước đã nói chướng
tịnh thứ tư. Nay, giải thích tu tác ý thứ năm, tức đại văn trong quyển ba
mươi. Nay dựa vào phán
quyết ở trước, nói theo môn thì:
1/ Giải thích sơ lược hai môn.
2/ Hỏi: “Trong đây có bao nhiêu thứ v.v… ” trở xuống, là nói rộng.
Trong phần trước, đã được tác ý, các sư Du-già đã hội nhập phần ít ưa đoạn như thế. Đây tức là kết phần đã nói ở trước. Người mới
tu nghiệp đã được phần
ít bảy tác ý thuộc về Địa Định, ưa dứt phiền
não, ưa chứng Niết-bàn.
Từ đây về sau, người mới tu nghiệp chỉ có hai thu hướng.

Trong phần nói
rộng, đại văn chia làm hai:

1/ Đầu quyển này, nói về thú hướng thế gian.
2/ Giữa quyển nói về thu hướng xuất thế gian. Trong phần ở trước: Nói lược sáu môn.

Nói rộng sáu môn.

Trong phần trước, đại khái có bốn thứ hướng đến thế gian, phát khởi gia hạnh. Người thứ tư kia, nghóa là tất cả Bồ-tát ưa chứng
Đại Bồ-đề ở đời
đương lai, chẳng phải hiện pháp. Pháp sư Cơ nói:
“Đại ý ở đây nói quả Phật
đương lai của Bồ-tát, chẳng phải pháp hiện tại.
Đạo thế gian có thể
hiện pháp gia hạnh, chỉ ở ngay trong sinh tử thành tựu chúng
sinh nơi đạo gia hạnh của thế gian. Người nữ nếu tâm hướng
đến quả vị Phật ở
tương lai, thì hãy phát gia hạnh ngay đạo xuất thế. Nay,
nghóa trước, lại có hai thứ:

1/ Còn trói buộc: là các phàm phu.
2/ Không còn trói buộc là các vị Hữu học.” Hỏi: “Thế nào là Hữu học ưa thu hướng thế gian, phát khởi gia hạnh ư?” Giải thích:
“Thứ hai, thứ tư trong bốn người, phát tâm trở
lên đều gọi là Học. Từng phần
điều-phục “Tu hoặc”, gọi là không còn trói
buộc, nghóa là ở trước đối với
Cõi Dục, quán là tánh v.v… thô, tức là lược phân tích bảy tác-ý lìa dục và các định. “Lại nương tựa Tónh lự
v.v…” Trở xuống, là phân tích
sơ lược về bốn
môn sau.
Pháp sư
Thái nói: “Có bốn hạng người khởi
sáu công hạnh điều-phục “hoặc”:

1/ Các ngoại đạo.
2/ Người tu hành định lâu trong nội pháp, chỉ dùng
sáu hạnh
để điều-phục các triền hiện-tại.
3/ Dù bản tánh Noãn v.v… nhạy bén, nhưng
Noãn v.v… không nóng, vì không thành tựu, nên không thể khởi quán Đế, lìa dục, lại
khởi sáu hạnh, điều-phục
“hoặc”, khởi định, hoặc sinh lên Địa trên.
4/ Đại Bồ-tát để lại “hoặc”, vì chưa diệt hết, nên
khởi sáu
hạnh. Điều-phục các
phiền-não mà phát thần-thông. Lại, nói rằng,
“Hữu-học đã dứt bốn
địa “hoặc”, vì có thể khởi Diệt Định, nên người Bất
Hoàn cũng khởi
sáu hạnh.” Đây là ngài
Luận-Chủ nêu định vô tâm đáp lại câu hỏi trước:
“Làm sao các
quả sơ, nhị Hữu học lại không thể điều- phục “hoặc” để được định căn bản ? Nếu được định căn bản, thì ra được Diệt định? Dù đưa ra cách
giải-thích này, vẫn không thuận với
cách hành văn. Vì lẽ,
trong đây dù nói về pháp hạnh của Thinh-văn,
nhưng tổng kết hiện pháp
lạc trụ, thế gian khởi gia hạnh, nên biện minh
Đại Bồ-tát vì lìa dục
cõi Dục trở xuống, là thứ hai, nói rộng sáu môn, tức
là sáu đoạn. Đầu tiên,
giải thích bảy tác-ý lìa dục có hai:
1/ Nói về bảy tác-ý lìa dục cõi Dục.
2/ Nói bảy thứ tác-ý lìa sơ Tónh-lự trở lên, cho đến dục của
Vô Sở Hữu Xứ.

Trong phần trước, trước
là nêu, chung,
sau là giải thích
riêng, trong đó có bốn:

1/ Theo thứ lớp, giải thích riêng bảy tác-ý.
2/ Nói khi tác-ý chuyễn biến, sự mừng vui tăng dần, cho đến
đầy đủ trụ đối-trị tu quả.

3/ Giải-thích lại tác-dụng sai khác của tác-ý.
4/ Nói cung bốn tác-ý gồm thâu nhau. Y theo đoạn đầu, trước là giải thích về tác-ý nghóa là liễu tướng
, hiểu rõ tướng thô
cõi Dục, tướng tónh lặng của Sơ tónh lự.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Trong Tiểu thừa, giải thích sáu hạnh
đều phải tác-ý. Nay, Đại-thừa chỉ một hạnh là được ngay, không cần đủ
sáu hạnh, tác-ý bất cứ
một thứ nào trong sáu hạnh, thuận với chỗ
Tạc-thọ, thì chỗ tham-dục
nương tựa, là chỗ tưởng, tâm đảo nương tựa.
Pháp sư Cảnh nói: “Đại thừa y cứ ở nghóa tham để nói tưởng đảo, kể cả
tâm- đảo, nên chỗ tham
nương tựa tức là tưởng đảo, chỗ tâm đảo nương
tựa. Thuận với chỗ
không khổ, lãc thọ là chỗ ngu si nương tựa. Cho đến
là chỗ Kiến đảo nương
tựa. Nhân si khởi kiến, nên chỗ si nương tựa,
tức là chỗ kiến đảo
nương tựa. Trong đây, chủ-thể duyên, gọi là dục
phiền não; đối tượng duyên, gọi là dục sự”.

Trong cộng tướng của Dục tầm, Từ nói rằng, tất cả dục, nghóa
là khổ sinh v.v… cho đến
khổ cầu mong không được, không nói hành
khổ thứ tám.
Pháp sư
Cơ nói: “Trong đây, y cứ vào thế gian đều biết mà nói, không y cứ ở khổ
thắng-nghóa để nói khổ
thắng-nghóa này, là tất cả
dục và các sự đều
có, nhưng khó biết, cho nên không nói.”

Nay, giải thích
bỏ cái chung, y cứ riêng, nên lược qua không nói.
Trong phẩm thô của các dục Tầm,
tư nói rằng: “Cũng như bộ xương, cho đến như quả thọ đoan,
đây là y cứ ở tám dụ để nói về lỗi.”
Luận sư Thái Cơ cùng cho là
trong đây, như bộ xương có thể xấu ác, như
máu đọng lại, thịt không
chắc, có thể xấu; như đuốc cỏ tắt trong phút chốc; như một phần lửa tro có thể đốt
cháy núi, đầm; Một chút dục có thể
tiêu diệt rất nhiều gốc
lành. Pháp khác, như trước đã nói. Lại,
giải thích: “Dùng thân xúc chạm lửa, bèn trở thành
bệnh nặng; trong không xúc
chạm phải lửa, lại trở thành niềm vui kia.
Dục cũng như thế”. Lại,
nói “Như một phần tro có lửa, một phần không
có lửa, có thể chán
ghét”. Nghóa này không đúng. Vì trong lý thô của Dục Tầm, Tư.
Pháp sư
Cảnh “Nói: Do tư tưởng lớn, theo đuổi, cầu mong v.v… lớn là đạo lý quán đãi. “Ăn có công năng đối trị khổ đói khát v.v…” trở xuống là nói về đạo lý
tác dụng. Lại, các dục kia có
hiện lượng, tỉ lượng
của lượng Chí giáo, minh chứng thành đạo lý”. Lại,
các dục đó từ vô thỉ
đến nay v.v… ” trở xuống, là nói về đạo lý “pháp nhó”. Nay, phán xét đạo lý tác dụng thứ hai, từ “Lại, các dục kia dù
khéo sinh khởi, dù khéo
tăng trưởng, cho đến vì trừ bệnh, nên uống thuốc tạp
nhạp dơ bẩn, là văn
này. Còn lại như sắp xếp ở trước”.

Pháp sư
Thái nói: “Nội Xứ cõi Dục có
sắc căn, thân thô nặng không đồng với
cõi Sắc, tế, nhẹ. Nuôi nấng thì dùng
đoạn thực, mặc,
thì dùng xiêm y. hoặc bị người khác phá hoại, cắt đứt; hoặc là chết mất, pháp tánh tự nhiên lìa tan, tiêu diệt. Hoặc là thân mình, tùy theo
đối tượng sinh khởi
các thứ khổ não, thường phải đối trị.

Giải thích về tác ý xa lìa rằng:
“Sinh khởi dứt đạo phiền não.
Pháp sư
Cơ giải thích: “Hai tác ý trước không nói dứt trừ
“hoặc”, tác ý viểõn
ly thứ ba, dứt trừ được
phiền não, nên nói trước hết sinh đạo đoạn. Hỏi: “Như chiếc cân hai đầu thấp, lúc ngang thì đồng nhau.
Vì sao được tướng liễu,
mà tâm cõi Sắc vẫn còn có “hoặc” của cõi Dục
chưa dứt hết?
Thuật rằng:
“Hiểu rõ tướng trở xuống là nghe, tư duy cõi Dục dù cho nhàm chán dục nhưng chưa thể thuận theo dứt
“hoặc” cõi dưới.
Liễu tướng thắng giải kia có thể thuận với xa lìa, dứt cõi
Dục dưới, nên, hiểu rõ tướng thắng giải dù không dứt “hoặc” mà
“hoặc” bất sinh, như
người sơ quả chưa lìa
dục tu mà được Vị Chí. Nay liễu tướng cũng thế.
Chưa lìa “hoặc” v.v… của phẩm dưới, thì được
tướng liễu.
Khi tướng liễu khởi, tùy
“hoặc” bất sinh, như lúc tâm
thiện sinh, tâm ác
không khởi,
vì chẳng phải dứt, nên
không khởi, vì tác ý xa lìa đã dứt, nên không
khởi, vì tác ý sơ, nhị vẫn còn nên chưa dứt đối
với địa vị Sơ, Nhị.
Nếu có gián đoạn khởi dục ác thì trong giải thích hai tác ý
sau, Pháp
sư
Khuy Cơ lại giải
thích rằng:
“Giải thích về tác ý rốt ráo
gia hạnh nói: “Do nhân duyên này, từ hệ thuộc cõi Dục, cho đến gọi là tác ý rốt ráo gia hạnh, nghóa là trong đây giải thích về
sáu hạnh điều phục
“hoặc” không được chứng đạo Vô gián ở trên, cho nên nói tạm thời phục đoạn.
Phục đoạnnày, nghóa là hoặc điều phục tâm phẩm trên, hoặc điều phục hạt giống, cả hai đều phải điều phục.
Làm sao biết được?
Trong giải thích về tác
ý sơ, nhị nói: “Tác ý thứ hai không
bị nghe, tư duy xen lẫn. Dù
“hoặc” bất sinh, vì chưa điều phục tâm trên, nên chưa được gọi là đạo
Vô gián. Đến điều phục hạt giống trong tác ý thứ ba, công năng của quả hiện hành
sinh trên, mới gọi là đạo
Vô gián, đây gọi là hạnh hữu lậu. Nếu là hạnh vô lậu thì phải dứt hạt giống, mới gọi là đạo
Vô gián, dù tâm phẩm thượng không
sinh vẫn là đạo
Phương tiện. Nay, ở đây
cũng thế, điều phục tâm phẩm thượng là đạo
Phương tiện, điều phục
hạt giống là đạo Vô gián.
Tác ý thứ bảy từ đạo
Vô gián này, do nhân duyên này chứng nhập Định v.v… của
sơ tónh lự căn bản.
Trong đây, ý của luận nói là đạo giải thoát thứ chín ở tónh lự căn bản; chín đạo Vô gián trước và tám đạo giải thoát đều ở trong định cận phần. Trong vấn đề này, có hai
cách giải thích:
1/ Bắt đầu từ Sơ tónh lự cho đến đệ Tam thiền, chín Vô gián, chín giải thoát, hoặc ở giải thoát thứ chín trong cận phần; hoặc ở trong
định căn bản. Nếu Bốn
thiền trở lên, thì đạo giải thoát thứ chín nhất định
ở trong định căn bản .
Tám giải thoát trước, chín Vô gián trong cận
phần. Vì sao? Vì ba tónh lự
trở xuống, là căn bản có Hỷ, Lạc, nên trong Địa cận phần có Xả.
Trong Địa cănbản, hoặc đi vào quán, hoặc dứt
trừ “hoặc”, đều
không có Xả thọ, do pháp tối tăm, nên quyết định không có, vì hỷ,
Lạc sáng suốt, nhạy bén, nên có. Trong cận phần của địa kia, hoặc dứt trừ
“hoặc”, hoặc đi vào quán, đều có Xả, chỉ đi vào quán
được có Hỷ, Lạc. Hỷ,
Lạc chẳng có khi nào dứt “hoặc”.

Ba tónh lự trở xuống, là có hai người lợi, độn khởi đạo giải
thoát Vô gián. Nếu là người lợi căn, thì đạo Vô gián thứ chín ở cận phần tương ưng với xả. Đạo giải thoát thứ chín ở định căn bản, tương ưng
với hỷ lạc. Nếu người độn căn, thì đạo Vô gián thứ chín
sẽ ở
Cận phần, tương ưng với xả, vì tâm chậm lụt, không thể nhanh chóng nhập định căn bản tương ưng với hỷ lạc. Đạo giải thoát thứ chín kia, tức ở định
cận phần, tương ưng với xả.
Nay nói tác ý thứ bảy nhập định căn bản, tức y cứ ở người lợi căn,
nhanh chóng có thể nhập căn bản, tương ưng với Lạc v.v… Tác ý thứ bảy này lấy ba tónh lự. Nếu ở Cận phần là đạo
Giải thoát, tức tương ưng với
Xả thọ. Nếu có định căn bản, là đạo
Giải thoát
sẽ tương ưng với
Lạc v.v… Tónh lự thứ
tư kia trở lên, tám giải thoát trước, chín Vô gián
đều ở trong Cận phần.
Nếu trong giải thoát thứ chín, tất nhiến, ở trong
định căn bản, chứ chẳng phải ở Cận phần, đây là thắng nghóa.

2/ Lại, nói rằng: “Nếu không phân biệt như thế, thì chín đạo Vô gián trước,
tám giải thoát ở trong Cận Phần, đạo Giải thoát thứ chín ở trong định căn bản, bắt đầu từ
sơ tónh lự cho đến Phi tưởng cũng
thế. Vậy thì, nghóa trước lấy gì làm chứng? Nếu giải thích chung về
chỗ không phân biệt sáu
tác ý trước là cận phần thì thứ bảy là căn bản,
chỉ nói rằng, lấy chỗ đạo giải thoát Vô gián làm chứng. Chưa thấy văn
nào lấy sự phân biệt
làm mầu nhiệm, nên nghóa sau, chính là lấy văn
này làm chứng. Chỗ
trước hội nhập văn này, như trước đây đã giải thích
về người lợi, độn.
(Đến trong Không xứ dưới đây sẽ giải thích rộng.”
“Lại, đối với xa lìa gồm thâu tác ý lạc lúc chuyễn biến hiện tại v.v… ” trở xuống, là thứ hai,
thuyết-minh khi bốn tác-ý chuyễn
biến, Hỷ, Lạc đầy đủ,
trụ ở quả đối-trị.

Hỏi: “Vì sao
trong bảy tác-ý chỉ thuyết-minh bốn tác-ý này là
có sự thích hợp vui vẻ kia?”

Giải thích: “Xa lìa, gồm thâu rốt ráo gia hạnh lạc, ba thứ tác-ý
này là đạo vô-gián, vì
trực tiếp bỏ đi sự thô, nặng, nên thêm thích hợp
vui vẻ. tác-ý của quả
rốt ráo gia-hạnh dù chẳng phải đạo Vô-gián,
nhưng chính có công năng
dứt “hoặc”, mà là giải thoát, vì đầu tiên lìa
dục rốt ráo, thêm thích hợp, vui vẻ nhiều, cho nên,
nói riêng. Hai tác-ý
trước trong ba tác-ý
khác là đạo gia hạnh. tác-ý quán sát là đạo
Thắng-Tấn, không đồng
với bốn tác-ý ở trước, cho nên không nói.

Lại, “tác-ý liễu tướng đối với chỗ nên dứt bỏ,” trở xuống, là
thứ ba, giải thích lại
tác dụng khác nhau của tác-ý. tác-ý liễu tướng biết rõ về dục ác nên dứt trừ; lẽ ra
Tónh lự được. tác-ý quán
sát về giới hạn
hiểu biết, lìa
tăng-thượng-mạn. Năm tác-ý còn lại như văn.

Pháp sư Thái nói
Tiểu-thừa thừa nhận chung về định
Vị-chí không có Hỷ,
Lạc thọ. Nay, theo luận này nói về Hỷ, lạc thọ: Xa lìa gồm
thâu lạc, dứt phẩm Sơ
và Nhị, ở định Vị-chí, Hỷ, Lạc đều hiện hành, nhưng vì Xả đã gián đoạn, nên thường khởi gia hạnh rốt ráo đều hiện
hành Hỷ, Lạc, chưa khắp thân phần , cũng ngăn cách với Xả.
Lúc kết quả,
Hỷ, Lạc thường nối
tiếp nhau khởi, nên không nói là luôn luôn. Pháp
sư Cơ nói: “Hai tác-ý trước đều là đạo
gia hạnh. Nay, ở đây chỉ lấy
Thắng-giải làm chánh gia
hạnh, nghóa là nay, y cứ ở Xứ trên vượt hơn và tiếp cận chỗ của đạo Vô gián và không bị chỗ gián đoạn của nghe, tư duy,
để nói, cho nên chỉ nói
thắng-giải là chánh gia-hạnh. Quyển 28 ở trước
y cứ ở sự thật để
nói. Hiểu rõ tướng cũng là gia hạnh.

Lại giải-thích đây là chính thức
phát gia-hạnh, chưa hẳn phân biệt rõ tướng chẳng phải đạo
Gia hạnh, vì thắng-giải vượt hơn cận phần,
nên nói định chính phát
gia hạnh. Vả lại, nói thắng-giải là chánh gia
hạnh, không ngăn ngừa
sự hiểu rõ tướng, y cứ sự thật, nên không trái. Lại,
vì sao dứt phẩm thượng
nói là không nói lìa tăng thượng mạn? Lại, không dứt phẩm thứ ba,
về sau, nói là lìa tăng thượng mạn? Mà dứt ở
phẩm trung, hạ, về sau,
nói là lìa tăng thượng mạn?

Có nghóa là Sáu phẩm “hoặc” trước thô, dễ biết; ba phẩm
“hoặc” sau tế khó hiểu.
Dứt “Hoặc” của
phẩm trung, thượng ở trước
xong, không biết “hoặc”
phẩm hạ khác vẫn tồn tại, bèn khởi
Tăng-Thượng- Mạn cho
rằng, chín phẩm đều dứt “Hoặc” hết, đã tu
chứng, được
căn- bản định. Nay, lìa mạn này, nêu
sau phẩm
“Hoặc” trong đoạn, nói là
lìa Tăng-thượng-mạn,
chẳng phải sau phẩm thượng, nói là lìa. Lại,
“Nếu tác-ý liễu tướng”
trở xuống, là thứ tư, đem sáu tác-ý với bốn tác-ý
và hai trị nhàm, đoạn
nhiếp thuộc nhau. Pháp sư Khuy Cơ giải thích, nay trong đây ý nói thuộc về bốn mươi tác-ý và bốn thuộc về đối trị . Về bốn
mươi tác-ý như quyển mười một ở trước đã
giải thích. Nay, nói
rằng, tác-ý
liễu tướng, hoặc
tác-ý thắng-giải, đều gọi là tác-ý
Tùy-thuận đối- trị nhàm chán, hư
hoại đều hiện hành, HAI tác-ý trước là Tùy-thuận. Lại, nếu tác-ý xa lìa, tác-ý rốt ráo gia hạnh, gọi là tác-ý đối-trị và đoạn đối trị đều hiện hành thì tác-ý đối-trị phải là hai
mươi sáu. tác-ý
đối-trị, nghóa là do
đối-trị này, nên chính
Xả các“hoặc”, là hai đạo
Vô-gián này; cho nên gồm
thâu tác-ý đối-trị. Lại, thâu về tác-ý lạc gọi là tác-ý đối-trị và tác-ý thuận
thanh- tịnh, về tác ý
thuận thanh tịnh phải là 27 tác-ý thuận thanh tịnh, nghóa là tu
sáu Tùy-niệm, tức
Niệm Phật v.v… Hoặc gồm thâu tác-ý
Lạc đoạn “hoặc”
phẩm trung, nên gọi là
tác-ý đối-trị, để nói về
“duyên” sáu Niệm, tu lạc riêng, quán
Niết-bàn Thanh-tịnh, Phật v.v… cũng gọi
là thanh-tịnh. Vì “duyên”
riêng ở đây, nên không cùng viễn ly đồng một chỗ
mà nói. Lại, xa lìa ở trước v.v… vì không gồm thâu tác-ý
thuận thanh-tịnh, nên hai
tác-ý này đồng gồm thâu.

“Vì sao trong
đây không gồm thâu bốn đối trị?”

Nghóa là: “Vì
ảnh hưởng, ở đây nói đoạn “hoặc”, chỉ xa lìa,
nên biết là đối-trị.”

“Nếu vậy, thì vì sao không nói là “Câu hành”?” Nghóa là:
“Đối trị là tuệ; tác-ý là Ý. Văn trước lại gồm thâu
đối- trị. Ý và tuệ đều
vận hành, nên gọi là “câu hành”. Nay, trong đây chỉ nói tác-ý không nói đối trị, vì không có tuệ nên không nói câu hành. Lại nếu tác ý quán
sát gọi là tác ý thuận
Quán- sát, phải biết là
28 tác-ý thuận Quán-sát, nghóa là quán các phiền
não đoạn, và quán
“hoặc” chưa dứt trừ, đạo lý các pháp đã chứng ở
trước, đối-trị này so
với trước, cũng là đối-trị viễn phần trì. Nay, vì lược qua nên không nói. Đối với xa lìa ở trước, vì là kia tiến đạo nên gọi là đối
trị phần xa. Đối với gồm thâu tác-ý Lạc, là vì
đạo giải-thoát, nên là
đối-trị trì. Nay vì từ
sau gồm thâu lạc mới nói, nên không nói đối trị gồm thâu nhau.

Vì ở trước đã không gồm thâu nhau, nên lại nói rằng: “Như
thế, bốn thứ tác ý,
còn lại phải biết là xếp vào sáu tác ý, nghóa là tác ý
tùy thuận v.v… Nghóa là:
“Bốn tác ý là ngoài bảy tác ý, nên gọi là
“khác”. Bốn tác ý này là tác
ý trong bốn mươi tác ý. Nay, xếp vào sáu trong bảy
tác ý, nên nói xếp vào
sáu tác ý, cho nên nói xếp vào sáu tác ý.” Hỏi:
“Vì sao trong đây không nói về tác ý thứ bảy
gồm thâu nhau?”. Đáp: Vì tác ý thứ bảy là quả, còn bốn tác ý này và
sáu tác ý trước đều là nhân. Nhân có thể nhiếp thọ nhau, chứ chẳng phải quả,
nên không gồm thân tác
ý thứ bảy. Trong đây lấy bảy nhiếp bốn mươi, nên
chỉ nhiếp thọ bốn. Tác ý thứ mười một kia, văn
dưới đây sẽ dùng
bốn mươi nhiếp bảy, tức
có bốn mươi tác ý trong bảy gồm thâu hết
nghóa. Nay dùng bảy
gồmthâu bốn mươi, chư chẳng phải bốn mươi gồm
thâu bảy, nên có không
hết, không gồm thâu khác nhau, cần phải xem xét.
Từ đây trở xuống, là thứ hai, nói về bảy tác ý, lìa dục
sơ tónh lự
trở lên, cho đến Vô sở
hữu xứ, trong đó chia làm ba:

1/ Nêu Sơ định, so sánh chung địc trên đều có bảy tác ý.
2/ “Nếu đối với có Tầm, có Từ v.v… ” trở xuống, là dựa vào
Định trên, lìa Định dưới, có bảy tác ý.

3/ Lại, tướng thô kia. Trở xuống là nói dựa vào hai thứ tướng
thô Tầm, Từ của sáu
sự, y cứ trong giải thích riêng, người đã chứng
nhập, đã được, vấn
đề này có hai giải thích:

Thân ở cõi Dục, vì nhập Sơ định, nên gọi là đã chứng nhập; vì
sinh lên Địa kia, nên gọi là đã được.

Vì chính thức ở Định, nên gọi là chứng nhập, dù không nhập
vào được, nên gọi là đã được. Nếu ở Địa
Định, cho đến đây gọi là Từ.
Pháp sư
Cảnh nói: “Hạnh Tầm, Từ này vì đã có thô, tế nên không được
cùng sinh. Chánh tư duy trong tám chánh đạo là Tầm.
Tầm lấy Tư và tuệ làm tánh.
Chánh kiến cũng là tuệ. Không có hai tuệ trong một niệm,
đều là nghóa chỉ có thể nói là hai, cũng có thể
chánh tư duy lấy Tư làm
tánh; chánh kiến dùng tuệ làm Tánh, với thể riêng đều sinh.

Pháp sư
Thái nói: “Danh ngôn có công năng giải
thích pháp, ý có công năng phân biệt pháp. Tầm đều có ý thô, cũng có công
năng phân biệt pháp.
Phân biệt nghóa pháp giống như danh ngôn, nên gọi
là ý ngôn.”

Lại giải thích “Ngôn là ngôn tư duy, chứ chẳng phải ngôn
ngữ. Ý và tánh của tư, gọi là ngôn “câu hành”,
gọi là ý ngôn.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Danh, Tự nói thể của Danh là thô. Ý
Tầm hay tư duy các pháp
giống như danh ngôn, nên nói là tánh của ý ngôn. Lại, ngôn thuyết gọi là ngôn danh; tư duy gọi là ý danh; Tầm là
Tư duy danh, nên gọi là ý
ngôn. Tầm, Từ của Tiểu thừa tương ưng với căn bản.”

Có người nói: “Nay, Đại thừa không
như thế, Tầm, Từ chỉ
ở phương tiện”, là
không đúng. Chỗ khác lại nói rằng:
“Trong định
không có Tầm, Từ, không phát ngôn ngữ tầm tư chứ chẳng phải không có

Tầm,Từ tế. Lại, phân biệt không có năm chi tónh lự căn bản lập chi.
Lại, chính rõ biết Tầm,
Từ như thế là pháp tánh bình đẳng của tâm.
Nghóa là chỉ hiềûu Tầm,
Từ là tánh của tâm sở cùng sinh với tâm , không
hiểu Tầm, Từ tự được
tương ưng, nương tựa vào trong mà sinh, thể là
pháp trần, thuộc về xứ ngoài.

Lại, chính thức biết rõ Tầm, Từ như thế thuộc về ba đời.
Từ nhân duyên sinh cho đến
theo đuổi các dục v.v… Nghóa là quán Tầm, từ
của sơ tónh lự tán,
động, không tónh, theo đuổi các Dục và thuộc về phần
ít ly sinh, hỷ lạc.

Thứ ba trong
văn nêu: “khổ trụ tăng thượng.” Pháp sư Thái nói: “Hữu tình của địa dưới đã trụ năm uẩn, kể cả bốn uẩn, vì khô
tăng thượng nên gọi là khổ trụ”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “ Nghóa là địa dưới dừng lại ở khổ
tăng thượng.” “Lại nữa, người lìa dục trong đây..”
Trở xuống, là thứ hai,
nói rộng về tám định,
sau, y cứ ở tónh lự và Vô Sắc đối nhau nói khác.

Trong phần trước, đầu tiên, là giải thích về lìa dục trong
sơ
tónh lự, pháp ác bất
thiện có tầm, có từ, ly sinh hỷ, lạc, nhập tónh
lự, an trụ đầy đủ.

Hai dục, hai ly… Nghóa là tham gọi là dục phiền não; năm trần
gọi là sự dục, lúc
đối trị khởi với không tham, đều gọi là với tướng ưng
với lìa nhàm trái với
năm trần, gọi là lìa cảnh giới.

Nói ly, nghóa
là vì đã đạt được tác ý rốt ráo gia hạnh, vì được
Vô gián thứ chín, nên
lìa được các pháp bất thiện, nên gọi là lìa.

Nói sinh, là do
sinh này làm nhân duyên Vô gián
mà sinh, nên
nói lý sinh, nghóa là vì
đã được đạo Vô gián thứ chín lìa hết dục ác.
Từ Vô gián này được tác ý của quả rốt ráo gia hạnh đều cùng lúc
có hỷ, lạc sinh.
Nói hỷ, lạc, nghóa là vì đã đạt được nghóa đã mong cầu,
nên ngang bằng.

Pháp sư
Cảnh nói: “Lạc là hỷ thọ, chẳng phải
số ỷ
(khinh an).

Nghóa là Hỷ thọ này làm cho thân thích hợp, vui vẻ gọi là lạc.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “ Đây là y cứ đạo giải thoát thứ chín của lợi căn người nhập căn bản tónh lự, nên nói là
sinh hỷ lạc. Nếu đạo
giải thoát thứ chín của
người độn căn thì ở định Cận phần về sau, mới nhập được căn bản, khởi
sinh hỷ lạc, cho đến bảy ngày bảy đêm, có thể
chính an trụ.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “ Nói về nhập định, có thể đến bảy ngày, đêm mới an trụ.
Vì sao không nói nhiều thời gian, mà chỉ nói bảy ngày?

Vì rằng đoạn
thục trong cõi Dục trải qua bảy ngày. Nếu quá bảy
ngày xuất định, thân
người kia liền hư hoại; Vì thế, không được trải qua
thời gian lâu. Vả lại,
được ngần ấy thời gian mới nhập diệt định, không
bỏ nhiều năm, tháng. Nếu
quá bảy ngày rồi xuất định, thì thân người
kia sẽ bị hư hoại. Nếu xuất định trong bảy ngày thì thân thọ
sẽ
không hư hoại.

Nay, y cứ vào
thời gian không hư hoại để nói, chỉ nói bảy ngày.
Hỏi: “ Quá bảy ngày rồi nhập diệt định. Nếu vậy,
khi xuất định,

lẽ ra sẽ chết? “

Nghóa rằng: “
không đúng! Nhập trong nhiều giờ, vì nhờ sức định
giữ gìn nên không chết. Nay, cũng xuất định, tức
vì nhập định hữu
tâm, nên cũng sẽ không chết”.

Hỏi: “ Cũng xuất diệt định, vì diệt định không giữ lấy thân,
nên thân sẽ bị hư hoại
hay không hư hoại ư?
Đáp: Hư hoại!

Kế là, giải thích về nội đẳng tịnh trong tónh lự thứ hai. Luận
Tiểu thừa cho là tín. Lúc được định thứ hai, tìn biết cả phiền não của Địa định đều có thể lìa, nên tín được nói
rõ ràng. Nay, trong Đại thừa
dùng xả niệm, chánh tri, lìa
đoạn tầm, từ, gọi là
Nội đẳng tịnh. Lại do tâm
hỷ dao động, phấn khởi,
không yên tónh, nên không được gọi là xả niệm, chánh tri.

Trong quyển hai mươi bảy có văn nói về
định sanh: Định
sinh
này khác với sơ tónh
lự. Sơ tónh lự kia gọi là Ly sinh; Đây gọi là Định
sinh. Sơ tónh lự kia được đầu tiên lìa cõi Dục, gọi là
ly sinh. Đây là y cứ
ở trước đã được
định, nên nói là định sinh.

Nói hỷ lạc nghóa là đã đạt được nghóa mong cầu, v.v… định lạc Sơ, Nhị ở trước đều là
Hỷ thọ, nghóa chia làm hai: Nếu để cho bên
thích hợp vui vẻ của
A-lại-da thì gọi là lạc; còn khiến biên ý thức thích
hợp, vui vẻ, thì gọi là hỷ. Ơû trước, mong
cầu hỷ, lạc, tu định thứ hai.
Giờ đây, đạt được
nghóa mong cầu. Pháp sư Thái nói: “ Hiểu tường tận
chỉ thú của luận này,
thì tầm, từ chỉ ở định Vị Chí gián đoạn khởi. Nay,
khi được định phương
tiện thứ hai cũng không có tầm, từ nên nói vượt qua. Từ
sơ định căn bản Vô gián mà
sinh hai định
phương tiện, nên
gọi là định sinh.

Trong giải thích tónh lự thứ ba, xả niệm, chánh tri đều đối trị hỷ, không đồng với chánh tri của luận
Tiểu thừa, bảo vệõ niềm
vui của đương địa.

Pháp sư Thái
nói: “Trong hai định đầu, đều không có lìa hỷ, lạc
và khiến cho ý thức nhóm không có phân biệt lạc. Tuy có xả thọ,
nhưng với tầm, từ, hỷ
gián đoạn khởi, chứ chẳng phải Vô gián xả.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Tónh lự thứ ba trở xuống, là không có niềm vui như thế và
Vô gián xả, nghóa là trở xuống có thể của lạc là hỷ, thân, tâm thích hợp, vui vẻ là
khác nhau. Nay, tâm thích hợp vui vẻ
trong tónh lự thứ ba cũng
gọi là lạc, vì niềm vui cùng cực, nên nói là địa dưới không có niềm vui này. Trong địa dưới dù có xả, nhưng không phân
biệt rõ danh. Lại, vì có gián đoạn, chẳng phải
Vô gián xả, nên nói không
có. Chẳng phải xả có
gián đoạn cũng không có gọi là không có xả.”

Trong giải thích tónh lự thứ tư nói: “
Lại nữa, vì thế của
chủng loại đối trị trong
đây giống nhau, nên cho khiến không xuất ly lạc
v.v… vượt hơn trong địa
tónh lự thứ ba, đây là giải thích cách giải thích
trong kinh về ba tónh lự
dưới đều có phân biệt chi của chủ thể đối trị. Đối
với địa tónh lự thứ
tư kia chỉ giải thích về tác dụng đối trị năng lìa khổ,
vui không ngoài thể đối
trị, do thế của chủng loại đối trị tịnh thứ ba
giống nhau, nên lược qua không nói.

Dưới đây, phát ra tướng đối trị giống nhau cái gọi là xả
niệm, chánh tri. Đây là xả niệm trong phần thắng tấn của địa tónh lự thứ ba nhàm chán niềm vui của địa mình, mong cầu định không khổ,
không vui, thứ tư. Cho
nên, có chung xả niệm, chánh tri. Nếu chính thức phát ra thể đối trị trong định thứ tư kia, thì chỉ là niệm chánh tri, vì bỏ đi
niềm vui của địa dưới,
nên nói rằng, thế của đối trị trong đây là giống
nhau, nên lược qua không
nói về niềm vui đoạn đối trị, mà chỉ nói là đối
trị đã tạo nên sự ưa đoạn v.v…

Pháp sư
Thái nói: “ Những gì gọi là chủng loại đối trị của
định thứ tư này? Nghóa
là xả niệm chánh tri trong định thứ ba, vì chính
trong định thứ ba này
thường tu tập, nên nhập định thứ tư,
tức là hay bỏ niềm vui vượt hơn trong định thứ ba.
Niềm vui trong định thứ ba có thể khiến hành giả không xuất định thứ ba,
vì trong bỏ phương tiện kia, chỉ nói đối tượng trị, không nói chủ thể trị. Do nghóa này nên trong khế
kinh nói rằng: “ Do ưa đoạn,
nên tu định thứ tư, lúc bấy giờ đã có khổ, vui
đều được tiêu diệt.
Do niềm vui của định thứ tư vì quyết định nhân
duyên ưa đoạn. Hoặc nổi khổ của hai định ở
trước đoạn; hoặc niềm vui
của bốn định hôm nay
đoạn, nói chung, khi định thứ tư vui đoạn, khổ
đoạn lo mừng ở trước
mất. Chữ “tiên” (trước) trong kinh ấy là hướng
lên địa trên, hướng xuống địa dưới. Hướng lên địa trên mà nói là khổ
đoạn; hướng xuống địa
dưới mà nói ưu, hỷ mất.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Xả niệm, chánh tri trong đây, gọi là chủ thể đối trị.
Niềm vui của thiền thứ ba, gọi là đối tượng đối trị. Trong
kinh chỉ nói niềm vui bị
dứt trừ, không nói là người năng đoạn Xả
chánh tri, là vì thiền thứ ba đã nói về pháp hay đối trị Cã niệm v.v… với pháp
hay đối trị của đệ Tứ
thiền này giống nhau, nên gọi là chủng loại, vì danh thể
giống nhau, nên nói là
chủng loại. Vì đều là hai xứ dứt
“hoặc” giống nhau, nên nói là
thể giống nhau, vì lược qua nên không nói”.

Trong giải thích kinh này không nói về lý do của chủ thể trị thứ tư.

Nói là do, tức ở đây vì trường hợp tu tập nên tức là hay loại bỏ,
khiến cho
không xuất ly Tónh lự thứ ba. Vì niềm vui vượt hơn trong
Địa tónh lự thứ ba, cho
nên nói là do vì niềm vui dứt.

Trong đây, niềm vui trói buộc Tónh lự thứ ba, buộc ràng hành
giải, làm cho không xuất
ly Tónh lự thứ ba, không thể được định thứ tư
trung thượng kia. Nay, thường tu tập xả niệm v.v… có thể loại bỏ niềm
vui của Định này. Nói: “Do nhân duyên này, hoặc ở trước đã dứt, hoặc nay đang dứt,
nói chung là vui dứt khổ dứt, lo mừng ở trước mất.
Nghóa là vui dứt, gọi là nay dứt; thọ căn khác,
gọi là ở trước đã dứt, nên trị hạ, trung phú
nói: “Cho đến khi nhập
sơ Tónh lự, ưu thọ mất”.

Trong đây, như
quyển mười một trước nói: “Vì sao khổ căn
trong sơ Tónh lự, nói là
chưa dứt ư?”

Vì sự thô
nặng của Phẩm kia vẫn còn chưa dứt.

Nếu thân ở cõi dưới thì có thể như thế. Vì sao người ở Sơ
Tónh lự, khổ căn chưa dứt
mà chưa hiện hạnh? Vì giúp đỡ kia, các khổ thuộc ưu căn đối nhau, người kia đã dứt, nên chỉ
sự thô nặng kia mà chưa thể dứt. Nếu khổ căn trong
Sơ thiền dứt, thì đây là hành giả nhập
Tónh lự Sơ, Nhị, thọ địa vị
sai khác
sở tác, đối tượng tạo tác nên không có.
Do cả hai đều cùng có Hỷ,
Lạc, nên không có khác nhau, chỉ vì thô nặng
mà chưa dứt, nên nói
là có khác nhau. Nhưng trong kinh nói: “Do phát
ra các Định thọ có khác nhau.” Hỏi:
“Chỉ do Tầm, Từ dứt không dứt, đâu không được khác nhau?

Vì sao cần
phải dứt khổ căn, mà nói là có khác nhau?”

Nghóa là: “Tầm, Từ đối với hỷ, lạc vì chẳng che lấp nhau, nên không được vì dứt Tầm, Từ mà nói là hỷ khác nhau. Hỷ của
Sơ thiền kia vì có khổ căn,
nên chưa nói là thắng lợi. Hỷ của đệ Nhị thiền vì
đã dứt khổ, nên hỷ đó tịnh vượt hơn. Nếu vì
“có” “không” Tầm, Từ mà nói là khác nhau thì pháp
“có”, “không có” vô lượng
không đồng, thiền
kia đâu khác nhau. Nay vấn
nạn trái lại, rằng lạc, hỷ thọ lẻ ra không khác

nhau? Vì gốc
khổ đồng với hỷ, lạc v.v… vì thọ nên che lấp nhau?
Nếu không lấy dứt gốc khổ làm hỷ của
thiền Sơ, Nhị, thì hỷ, lạc v.v…
của thiền Sơ, Nhị sẽ khác nhau.
Trước kia khi
Sơ thiền đã dứt khổ, nên đoạn thô nặng này, còn hạt giống kia không nói rằng: “Do đối với hư không khởi thắng giải, nên lỗi đầu tiên là nhãn thức như xanh, vàng v.v… tương ưng với
tưởng. Kế là là nhó
thức, thân thức và tưởng có đối của ý thức
v.v… “duyên” năm căn; ba của lỗi của tónh lự thứ tư trở xuống, là
“duyên” các
thứ tướng của thức
uống, ăn, bình, y v.v… cho đến dưới đây nói: “Phải biết rằng, trong đây dựa vào định cận phần chưa nhập căn bản, chỉ
“duyên” hư không v.v…”
Đoạn văn này nói Định không xứ nhất định có tên
từ phương tiện. Lại, trong cận phần cũng
“duyên” tất cả các uẩn Địa
dưới: Nghóa là dưới
đây, “duyên” Hiển sắc trong tónh lự thứ tư v.v… cũng
tạo nên quán xanh, vàng
v.v… Vì dựa vào quán này, nên có sắc tự tại của định.
Pháp sư Thái nói “Y cứ ở
Hiển sắc để phân biệt về
sự xuất ly
siêu việt; y cứ ở sắc
hiện tại để nói về tưởng có đối; y cứ vào tụ hình khác nhau để nói các thứ tưởng.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Trong các thứ
lớp đó, cho đến không
tác ý chuyễn v.v… đây là y cứ thân ở địa dưới,
dựa vào xứ hư không
khi loại trừ tưởng sắc, đối với cảnh sắc cõi
Dục cũng dứt trừ, nên nói
là nhà vườn v.v… chẳng phải thân sinh ra dục cõi
Sắc, nhập hư không mà có
sự dứt trừ này.
Phải biết rằng, văn dưới trong
đây, nghóa là thuật lại
rằng: “Tónh lự thứ tư trở lên, trong đó, tác ý thứ
bảy của chín đạo giải
thoát chỉ ở trong định căn bản. Người mới được
đạo giải thoát kia, vào
thời gian một sát-na này, chỉ “duyên” các uẩn
của Địa mình. Người với tâm
sát-na thứ hai, được
“duyên” uẩn của địa
trên, địa dưới. Nay, vì y cứ ở đạo giải thoát của
sát-na trước nhất để nói, nên nói là
“cũng duyên” các uẩn của Địa mình. Nếu chín đạo Vô gián trước của Định cận phần thì chỉ
“duyên” Địa dưới, vì
sinh nhàm chán
nên nói: “ cũng “duyên”
các uẩn mà Địa dưới đã có. Tám đạo giải thoát ở trước cũng
“duyên” các uẩn của Địa trên,
địa dưới. Nay, vì nói theo
đạo Vô Gián, nên nói:
“Cũng “duyên” các uẩn của Địa dưới, mà chỉ không ngăn ngại Định cận phần và căn bản, chỉ
“duyên’ các uẩn của Địa trên, dưới và Địa mình. Đối với tám đạo giải thoát của Định Cận phần không nói là biện luận về chín
Vô gián, nên nói
“duyên” uẩn của Địa
dưới. Đối với định
căn bản, nói là một sát-na ban đầu tiềm ẩn sát-na
thứ hai, vì dứt trừ nên nói: “
Cũng “duyên’ uẩn của Địa mình, cho nên,
trong văn luận không nói,
chỉ “duyên’ uẩn v.v… của Địa mình, mà nói cũng “duyên”. Đạo giải thoát
Vô gián này, như đã giải thích trong
Sơ thiền ở
trước. Nếu
so quyển thứ hai của Đối Pháp với luận Hiển Dương
thì trái nhau. Như với luận Hiển Dương kia có Đại
sư giải thích: “Luận sư
Bị thuật lại cách giải thích của
Ngài Tam Tạng: “Người khởi
Không Định, có ba hạng:
1/ Bậc thánh được nhập định căn bản, “duyên” chung từ Địa
trên, kể cả hư không.
2/ Nội Phàm phu, khi nhập định căn bản, nhờ sức huân tập nghe ở trước, nên “duyên”
Địa trên và hư không.
3/ Ngoại đạo nhập bản định kia, dù
“duyên” bốn uẩn
của mình, và người, không
“duyên” Địa trên chấp hư không định là quả cùng tột.
Nay vì y cứ ngoại đạo,
nên nói thế này: “Luận chủ của Đối Pháp cũng
tạo nên cách giải thích
này: Trong giải thích về Thức xứ quán Không
xứ, nghóa là muốn thực
hiện quán thức Vô biên, trước hết phải nương
tựa định Cận Phần của
Thức xứ, quán nơi Không xứ. Vì đối tượng quán hư không đã vô biên, nên chủ thể
“duyên” Không thức cũng
vô biên. Nhân đây, tức quán thức
Thức đương địa cũng vô biên. Nếu nhập Thức xứ
căn bản thì tức là
quán chung bốn uẩn của đương địa và bốn thức v.v…

Trong giải thích về
Vô sở hữu xứ, nghóa là
Vô sở hữu xứ thật
sự
có bốn uẩn và sắc của
định tự tại v.v… mà đã tạo bốn uẩn kia đều
không có thắng giải của
cảnh khác, nên có tác ý giả tưởng, lìa thức,
lại không có một ít ngần ấy cảnh giới, nên nói
rằng không có một ít sở hữu.
Pháp sư
Thái nói: “Vì tạo ra không có cảnh giới, nên có
Vô Tướng đương
tâm hiện rõ, dựa vào
cái khác khởi gồm thâu. Luận Phật Địa chép: “Về
lý chân thật, không có gồm thâu
Viên Thành Thật; đối tượng mà tâm
hiện, không có gồm thâu
tánh y tha .”

Trong giải thích
Hữu đảnh. Theo Pháp sư Cảnh giải thích vượt
qua hai tưởng, gọi là phi hữu tưởng:

1/ Có tưởng sở hữu.
2/ Không có tưởng sở hữu. Vượt qua Thức xứ trở xuống, là vì có tưởng sở hữu, nên nói rằng: “hoặc có tưởng sở hữu”. Lại,
vì vượt qua tưởng của Vô Sở hữu xứ,
nên nói rằng:
“hoặc không có tưởng
sở hữu.” Không có hai tưởng kia, gọi là phi hữu tưởng. Vì có tưởng tế, chẳng phải như các tưởng của hai định
vô tâm đều không có,
gọi là phi vô tưởng.

Nói “duyên” cảnh vô tưởng chuyễn. Nghóa là cảnh giới sở
duyên của tâm phi tưởng
không có tướng mạo thô, gọi là “duyên” vô
tướng, chẳng phải cho
rằng chỉ “duyên” Diệt Đế, gọi là “duyên” vô tướng.

Pháp sư Khuy
Cơ giải thích trong đây có ba:

1/ Chính nói muốn khởi định trên, nhàm chán Vô Sở hữu xứ mà là tướng thô, tức bắt đầu từ “Lại, chẳng đến bèn có thể từ
bỏ tưởng Vô sở hữu đến nay.”

2/ Giải thích danh từ Phi tưởng, Phi phi tưởng, trong đó có hai.

Giải thích Phi hữu tưởng.

Giải thích Phi Vô tưởng.

Bắt đầu từ “Do nhân duyên này trước khi nhập định
Vô Sở hữu
xứ trở xuống, là đến cho rằng: “hoặc có tưởng
sở hữu, hoặc không có
tưởng sở hữu đến
nay”, là nói Phi hữu tưởng; Thức xứ trở xuống, là có
tưởng sở hữu.
Vô Sở hữu xứ là không có tưởng
sở hữu, cho nên nói rằng:
“Phi hữu tưởng, tức
chẳng phải có tưởng sở hữu và không có tưởng
sở
hữu, nay, chẳng phải có
hai tưởng trước trong Hữu đảnh.

Trong Phi hữu tưởng có hai hữu
tưởng xong. Nay, cũng chẳng
phải hai vô tưởng trong
Phi vô tưởng, cho nên y cứ phần thứ hai trong
đoạn lớn thứ hai, kế
là nói về Phi vô tưởng.

Vô tưởng có hai:
1/ Định vô tưởng.
2/ Diệt tận định.

Hai tâm định
này đều diệt tận. Nay vì Hữu đảnh không như
vậy, nên nói là phi vô
tưởng, tức chẳng phải hai tưởng định.

Trong Hữu Đảnh kia có tưởng vi tế.
Thứ ba, là nói về thời
gian của Hữu đảnh kia
vượt qua Vô Sở hữu xứ v.v… cõi dưới, và Cận phần của xứ mình mà nhập căn bản. Nghóa là tức ở xứ này lúc khởi
thắng giải trở xuống.

Thứ ba trong
giải thích hai định vô tâm. Pháp sư Cảnh, giải thích: “Đầu tiên thuộc tướng hai người nhập hai định khác nhau, nghóa là
định vô tưởng chỉ nhàm
chán về tưởng, tạo nên tưởng xuất ly, tu đoạn
dần theo thứ lớp có
thể nhập. Nếu định diệt tận từ tâm Phi Tưởng
cầu tiến lên. Lúc tâm tiến lên, cầu đối tượng duyên cõi trên, rốt ráo không
có sở đắc. Vì không có
sở đắc, nên tức là tạm thời thôi dứt tác
ý thọ, tưởng,
tư duy từ thô đến tế,
chín phẩm diệt dần, diệt mà không chuyễn.
Định Diệt tận trong hai định này, nghóa là mới khởi trong thân
cõi Dục. Do cõi Dục có
giới pháp, nương tựa giáo pháp tu hành, nên được khởi đầu tiên .
Về sau, dừng lại ở bốn định và
sinh ở bốn không,
đều được khởi sau.
Định vô tưởng.
Quyển sáu mươi ba nói: “Trước kia ở định
vô tưởng này khởi, về
sau, ở cõi Sắc khởi lại hiện ở trước”.
Câu-xá chép: “Hai cõi, đầu
tiên, khởi diệt định, chung với nghiệp định, bất định
sinh

ở sau.” Môn
nghiệp của Đại thừa nói về nghiệp ba thời và nghiệp
bất tịnh đều thông suốt
định và bất định.” Theo văn của Quyết Trạch,
tất cả La-hán khi sắp
vào vô dư, thì phải nhập diệt tận định. Diệt sáu
thức tâm, chỉ dừng lại
ở Lại-da mà qua đời.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “ Hữu học như thế, đã lìa tham Vô Sở
hữu xứ, đây là y cứ
ở dứt “ hoặc đắc chứng.” Văn chỗ khác nói:
“ chỉ người mới khởi diệt định của cõi Dục, đây là y cứ
ở “duyên” giáo.
Nếu khi sơ học, tất nhiên phải nương tựa cõi Dục.
Về sau, lúc mới khởi, ở
cõi Sắc cũng được. Như người chứng quả thứ ba, lúc ở cõi Dục ở trước chưa được định này, khi
sanh về cõi
Sắc rồi mới được định này. Nhưng do
do ở trước ở cõi
Dục, đầu tiên nghe giáo này, về sau, ở cõi Sắc mới sinh”.

Thứ tư, nói trong năm thông, đầu tiên nói lược, trước phải
được tónh lự căn bản
. Về sau, dựa vào tu thông suốt chánh pháp, lắng
nghe, thọ trì. Đầu tiên,
dựa vào tác ý văn tư, mà tư duy; kế là, nương tựa vào tác ý của địa định, biét rõ
pháp nghóa. Do biết rõ pháp nghóa , tu
trị tâm mình, phát
sinh tu quả,
Pháp sư
Thái nói:”
Có thời, có phần, nghóa là phần ít thời gian, nên nói rằng có phát
sinh tu quảtrong phần vị
thời gian.”

“Lại, tức biết rõ như thế về nghóa về pháp” trở xuống, là thứ
hai, giải thích rộng, trong
đó, trước là nêu chung mười hai tưởng; kế là,
giải thích riêng; sau tổng
kết tu tưởng dẫn phát năm thông v.v…

Y cứ trong giải thích riêng, chia mười hai tưởng thành năm loại. Dựa vào năm tưởng ban đầu,
tu Thần, Cảnh, Thông; Dựa vào tưởng
thứ sáu, tu Túc trụ
thông, dựa vào tưởng thứ bảy, tu Thiên nhó thông, dựa vào tưởng
ánh sáng,
tu sinh, tử trí thông; dựa vào tưởng thứ chín, tu
tâm sai khác thông; dựa
vào ba tưởng giải thoát Thắng xứ, biến xứ sau, tu chủ thể dẫn các
Thánh thần thông và chủ thể dẫn phát các thứ công
đức bốn Vô ngại giải
của Vô chánh nguyện Trí. Như Đố-la-miên, nghóa
là chiếc kén của giả
tầm, gọi là Đố-la-miên. Lại, theo phương pháp
của phương Tây, phần nhiều trải cỏ trênmặt đất để ngồi, hoặc như
nung luyện thành thục,
nghóa là khi muốn có bộ lông thích hợp, tướng
luyện lông, gọi là như
luyện thành thục.

Thân tâm thuận hợp. Pháp sư Cơ nói “Tức thân đều có thể
biến hóa. Nếu biến tức
thân nghiệp; nếu hóa tức tâm biến hóa.

Tưởng Thắùng giải, nghóa là tức thuận về luận
Tiểu thừa, với ý hiểu xa, làm thành hiểu gần v.v…
Pháp sư
Cơ nói: “Xa làm nên
hiểu gần, nghóa là nắm
lấy dài làm ngắn. Gần, tạo ra hiểu xa, nghóa là
kéo ngắn làm cho dài ra,
hiểu về tướng thô, tế là biến hình chất, tướng dất, nước, tạo ra là biến bốn đại. Trong đây chỉ nói hai biến hóa là
sắc, thinh, không nói trần
khác, như luận Phật Địa giải thích rộng. Hoặc do một thân thị hiện
nhiều thân, nghóa là do tưởng thắng giải hiện hóa, vốn chỉ một thân, lại từ tâm hóa, hóa hiện
nhiều thân. Hóa tâm thông
là thuộc Thần cảnh thông.

Hoặc từ nhiều thân thị hiện một thân, nghóa là vì thắng giải
của ẩn hóa. Ngày trước
hóa hiện nhiều thân, nay do thắng giải ẩn hóa,
ẩn nhiều thân, chỉ để
lại một hóa thân. Hai thân này do tưởng thắng
giải mà thành. Hoặc vì
hân kia xuyên thẳng qua các tường vách không
có trở ngại, thậm chí
như đi trên đất liền. Đây là do tưởng không giới mà thành. Hoặc như chim bay v.v… Đây là do tưởng nhu nhuyến cất lên
nhẹ nhàng mà thành.
Đối với
Phạm Thế, một phần tạo
sắc của các bốn đại-chủng
tự tại hồi chuyễn. Cảnh
pháp-sư nói: “Sắc tạo có cả mười. Nay, chỉ thay đổi
sắc trần , hoặc đồng với loại kia, hoặc không đồng loại, cho nên
nói rằng: “Một phần
sắc tạo.”

Thới Pháp-sư
nói: “Hai thứ hồi chuyển:

1/ Người có thần-thông, thân qua lại tự tại.
2/ Chủ thể chuyễn biến một phần sắc tạo của Phạm-thế, hoặc xanh, hoặc vàng; tự tại hồi chuyễn, chứ chẳng phải chuyễn đổi
một phần của tất cả lời nói.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Một phần
sắc tạo, nghóa là hai
thứ sắc,
mà thinh, nên nói là một
phần; không hồi chuyễn xúc và năm căn v.v… vì chỉ
cảnh ngoài, nên nói
một phần. Lại, tùy theo đối tượng biến của
định, chỉ có hai, biến
một phần, không thể chuyễn biến tất cả Phạm-thế,
nên nói một phần.”

Trong tưởng thứ sáu nói: “Nghóa là do tưởng này từ phần-vị
đồng tử cho đến nay, tùy theo sự nhớ nghó cguyển
biến, như Luận Tiểu
thừa nói là lúc túc
trụ thông, trước, từ hiện thân già, tìm lùi về trung,
niên, thiếu-niên, đồng
tử, trẻ con, cho đến thân trước chết, có Túc-trụ
thành. Nay, ở đây vừa
nói rằng từ phần-vị đồng-tử đến nay, nghóa là vì y cứ
ở phương xa, nên nói như
thế. Nếu niệm sau hình thành, thì sẽ xuất phát từ hiện thân hướng về trước tìm kiếm dần, cho đến biết được
Túc-trụ của tử Uẩn
mới thành, cho đến đối-tượng thọ hành ở trước
theo thứ lớp không có vượt qua
sự nhớ nghó biết rõ, nghóa là y cứ vào lúc mới tu,
cần phải theo thứ lớp
từ sau tới trước. Nếu biết lại, hoặc theo thứ lớp,
hoặc vượt qua tất cả đều biết.

Môn phải kỳ hạn trong tưởng thứ bảy, mọi thứ đều thành chỗ đã

cố gắng được
gọi là chúng nghóa ấp, hoặc chỗ rộng, dài. Pháp sư
Thái nói Người phương
Tây có hai thuyết:

1/ Chỗ chợ mua bán.
2/ Chỗ trẻ con nô đùa. Pháp sư Cơ cũng đồng với thuyết này. Lại giải thích: “Lại, vì chỗ rộng, dài, lớn, mọi thứ cũng
vô lượng, với ý lấy số nhiều.”

Trong tưởng thứ tám, Nghóa là hoặc vách, núi che khuất, hoặc chỗ quá xa xôi, tạo ra tưởng ánh
sáng
soi rọi
chỗ sở-tri, tưởng, thấy rõ
ràng. Lại, lấy thiện, ác
được khổ, vui, dẫn tu sinh tử trí thông, thấy
phương- tiện kia kia của
sinh tử, chỗ kia kia của hữu tình kia, từ cảnh
mà đặt tên.

Trong tưởng thứ chín, nghóa là hiểu rõ
sắc-tướng của hữu-tình như hữu tham v.v… đổi thay khác. Ở đây, vì phần nhiều tu tập, nên phát
sinh trí khác nhau của tâm tu quả từ cảnh đặt tên, cũng là công năng đặt tên. Pháp
sư
Thái nói: “Về lý, Nghóa,
sự của chúng
sinh đều có tối tăm,
nên nói rằng sự Nghóa
tối tăm. Lời nói được phát ra từ miệng, chẳng
được thế gian ưa chuộng,
vì thường đặt ra lời nói xấu xa mà không có gì
để kế thừa, nên gọi là quê mùa.

Trong ba tưởng
sau, văn chia làm hai:

1/ Nói tu ba tưởng, nên dẫn phát thần thông của bậc Thánh
v.v…
2/ Nói thần thông của bậc Thánh, phi Thánh khác nhau. Trong phần trước, tưởng giải thoát Thắng xứ, Biến xứ, nghóa
là trong có tưởng sắc,
quán sắc ngoài, trong không có tưởng sắc, quán
sắc tịnh xanh, vàng v.v…
Hoặc trong Thắng xứ, quán bên trong không
có tưởng sắc, quán một
ít v.v… sắc ngoài. Hoặc trong Biến xứ, quán tưởng đầy khắp xanh,
vàng v.v… vì đối với tưởng này, gần gũi tu tập, phần nhiều tu tập, nên có thể dứt trừ mọi bít lấp đã gây chướng ngại
cho thần thông, có thể dẫn phát hơn hết thần thông của các bậc Thánh.
Hoặc biến sự thông; hoặc
Thắng giải thông. Biến là thể của thông; hóa là
quả của Thông, cũng gọi là thần thông.

Thắng giải thông: nghóa là xa tạo ra hiểu gần, trong khoảnh
khắc duỗi cánh tay là
đến Sắc Rốt ráo. Và tưởng đất thành nước v.v… gọi
là Thắng giải. Bốn vô
ngại giải của Vô tránh nguyện trí cũng nhân tu tập giải thoát v.v… trừ ngu cảnh giới mới có thể
thành xong, cũng có thể có tướng trạng chuyễn biến của vật thể, gọi là biến; không bỗng nhiên
mà có, gọi là hóa,
thắng giải, như trước đã giải thích.

Dưới đây, giải thích khác nhau,
Luận Trí Độ cũng thế.
Hoặc có nghóa riêng, thông thường
sự hóa không quá bảy ngày; Bậc thánh lại

quá, có thể
dẫn chứng Luận Trí Độ kia.

Từ đây trở xuống, là tổng kết, y cứ quyết trạch nói về năm
thông đều là thế trí,
cũng có thể điều mà người học được là hữu lậu, vì
chưa hết lậu. Vô học vì
lìa cái được trong thân lậu, nên cũng gọi là vô lậu.

Thứ năm nói về tu Định tịnh thế gian, sinh trong chỗ khác nhau. Pháp
sư
Cảnh nói: “Giải thích rằng: Ba tầng trời của
Sơ định, từ lìa nhiễm cõi
Dục làm tên, đều gọi là Phạm.
Trời thứ hai, thứ ba từ
ánh sáng của thân mạnh, yếu mà đặt tên;Trời thứ ba từ tịnh, lạc đã
được khắp thân. Không
khắp thân đặt tên. Tónh lự thứ tư, Thiên tinh liệt
cư đều là Địa Vô Vân,
đầu tiên được mang tên ấy, gọi là trời Vô Vân.

Trời thứ hai được mang tên từ ruộng phước hơn hết. Trời thứ
ba, từ quả đã được mà đặt tên.

Kế là, Năm tầng trời
Tịnh cư, do huân tu tạp nhạp nghiệp hữu
lậu, vô lậu,
sinh năm tịnh xứ, Không xứ định tùy theo ba người tu riêng
thiện hạ, trung, thượng,
sẽ sinh không xứ, thọ ba quả khác nhau, cho đến
Phi tưởng cũng thế.
Trời kia gọi là trời
Tùy hành, nghóa là do các trời kia không
có hình sắc, cũng không
có nơi chốn. Nhưng chỗ cư trú có khác nhau:
Bốn định được báo tuy theo phẩm hạ trung thượng đã tu hành mà
sinh
lên tầng trời kia, được
quả báo hơn, kém, gọi là trời Tùy hành.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Trời Sơ thiền gọi là Phạm, phạm là
thanh tịnh. Vì đầu tiên
lìa dục, nên được tên Tịnh, nghóa là do được niềm
vui vượt hơn, nên vui
vượt hơn được gọi là Tịnh.

Thiền thứ tư, là ba tầng
Trời Phàm Thánh ở chung . Đầu tiên
được mang trời Vô Vân
tên, các trời khác, tùy theo phước tăng mà đặt
tên, tên của năm tầng trời Na-hàm.

Trong giải thích cõi Vô Sắc nói rằng, trong chúng đồng phần
của Trời Tùy Hành, nghóa
là các tầng trời của cõi Vô Sắc không có chỗ
thọ báo riêng, vì ba phẩm Tùy hành thì thọ báo này, nên nói là trời
Tùy hành. Nhưng ở đối
tượng tạo tác có khác nhau, nghóa là nghiệp của
ba phẩm tạo nên có khác nhau. Nay, Cách hành văn này lại đồng với văn
luận Tỳ-bà-sa:
Bốn không của
sơ Định tu nghiệp ba phẩm, thọ quả không khác nhau.
Ba tónh lự sau, tùy theo tu
nghiệp ba phẩm, thọ quả có khác nhau.

-------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 34</詞>

Từ đây trở xuống, là phần thứ hainói về thú hướng xuất thế
gian, ở đây, trước là
kết, sau là sinh, kế nói về bảy tác ý. Sau tổng kết.

Trong phần trước nói lần lược
sinh khởi bảy thứ tác ý, cho đến chứng được
quả A-la-hán. Ba phương tiện tu tác ý
liễu tướng, tự hiểu rõ các tướng trạng mười
sáu hạnh v.v… của bốn đế . Tu tác ý thắng giải trong bốn căn lành, do kiến tạo gần với công hạnh tu đế trong
tâm thắng giải, tu tác ý xa lìa, trong kiến đạo, co thế thấy hết “ hoặc” của cõi
Sắc, Vô Sắc, cho đến
tám Vô gián vị lai Phi tưởng là gồm thâu phần vị
đã tác động của tác
ý lạc. Tác ý quán sát đối với xứ đã dứt, chưa dứt trong phần vị tu, có thể quán
sát biết, dứt“ hoặc”
Phi Tưởng, định kim
Cương dụ của đạo Vô gián thứ chín là tác ý rốt ráo gia hạnh. Tận vô
sanh trí
là quả vị rốt ráo gia hạnh.

Mượn tướng trong văn để làm phân biệt, luận thật ở mỗi chỗ
đều có bảy tác ý.
Y cứ ở phần thứ hai, trong phần nói về bảy tác ý dấy khởi
sự tu tập theo thứ lớp, nếu dưa vào bốn câu trong bài tụng đề
sắp xếp, thì nên chia
làm bốn. Nay, y cứ vào văn này nhằm nói về thứ lớp của bảy tác
ý nhằm tu khởi, tức thành bảy đoạn.

1/ Giải thích về tác ý liễu tướng ở đây có hai. a- Lược nói
dựa vào giáo pháp để Tu Tập, dùng mười sáu
hạnh đđể rõ tướng
bốn đế, gọi là liễu tướng.

Nói rộng về mười sáu hạnh nhằm hiểu rõ tướng bốn đế.
Trong phần trước, đế lý riêng, mỗi đế đều có thích
biểu riêng,

thích biểu
đầy đủ, gọi là khéo nói.
Lại giải thích về pháp luân bốn đế trong ba pháp luân, gọi
là biểu giản lược.

2/ Thứ hai, lấy bỏ danh làm nói rộng. Nói “hoặc” đã khéo tu tập về tác ý v.v… nghóa là tác ý trong định
Vị Chí đã khéo tu tập, hoặc
được tónh lự căn bản Vô Sắc.

Y cứ ở nói rộng thứ hai, chia làm hai:

Giải thích riêng mười sáu hạnh, hiểu rõ tướng bốn đế.

Bày rõ về địa vị.

Trong phần trước gồm có ba:

Nói về quán sát bốn đế cõi Dục

Nói về bốn quán đế của cõi trên.

“Phải biết rằng trong đây”.

Trở xuống,
là tổng kết hai trí, tức là chủ thể sinh chỗ nương
của pháp loại trí chủng.

Trong phần đầu
trước là giải thích; sau là tổng trong phần trước, chia làm bốn:

Giải thích rõ về khổ đế, chia làm ba:

Nêu mười hạnh, ngộ nhập bốn hạnh.

Giải thích riêng mười hạnh nhập bốn hạnh.

Tổng kết mười hạnh thuộc về bốn hạnh.

3/ Trong phần giải thích riêng, đầu tiên tổng kết mười hạnh dựa vào ba lượng để
quán, sau đó giải thích riêng.

Trong giải thích được chia làm bốn:

Năm hạnh đầu ngộ nhập hạnh vô thường.

Ba hạnh kế là hành của ba khổ: Lạc khổ, khổ thọ, và xả thọ,
ngộ nhập hành khổ.

Hạnh vô sở đắc ngộ nhập “ không hạnh”.

Hạnh tụ tại, ngộ nhập vô ngã.

4/ Trong phần đầu, dùng ba lượng để quán tánh chất vô thường.

Y cứ phần đầu, nói dựa vào chí giáo nói rằng: “Như trải qua bảy ngày là nói rộng,
tức trải qua kiếp. Vì nói việc của bảy ngày, nên gọi là trải qua bảy ngày.
Kế là, nói về hiện lượng dựa vào giáo pháp
sinh
kính tin. Về hạnh vô
thường được quyết định.
Do năng lực tăng thượng của tâm kính tin như thế nên thường
tầm, từ, quán sát tất
cả, hiện thấy không trái với tánh chất vô thường, nghóa là ở trước an lập hai
sự trong, ngoài: Trong là
sáu xứ v.v… ;
sự
ngoài có mười sáu, thứ
như văn đã nêu. Sự trong ở đây có mười lăm thứ đối tượng tác động đổi khác, cũng như văn nêu. Lại có tám thứ nhân
duyên đổi khác, cũng như văn đã nêu.
5/ Trong giải thích dưới đây, từ
sau tới trước, giải thích về tám thứ nhân duyên đổi thay khác. Kế là giải thích mười lăm
sự đổi khác của
sự trong: sau, giải thích
mười sáu thứ đổi khác của sự ngoài.

6/ Trong giải thích tám nhân duyên đổi khác rằng: Gió bị người vổ trống vội vã, nghóa là gió to nổi lên, quạt áo ướt v.v… nghóa là có
áo ướt, đôi khi đất
ướt. Hoặc lúa mạ v.v… bị gió to quạt, làm cho khô
héo, như người đời
nói lúa mạ này quá khô.

Dưới đây là phần kết: Tất cả các pháp trong ngoài, sắc, Vô
Sắc đổi thay khác nhau
đều do tám nhân duyên như thế.
7/ Giải thích mười lăm việc trong rằng: “lời nói thô”.
Pháp sư Thái, Pháp sư Cơ đồng
nói “vì nóng, nên khô khan khi nói năng. Như người đời
nói: Lời lẽ khô khan nụ cười ướt át.

Loanh quoanh co
quắp, nghóa là do xúc đối với thuận lạc thọ;
xúc nhận lãnh lạc; khi
xúc “duyên” đối tượng sinh ra lạc, tự nó có thể
phân biệt rõ phần vị của lạc thọ.

Pháp sư Cơ
nói rằng: “Nay, vì mới nêu lạc, xúc, chưa nói về khổ v.v… nên nói là do xúc đối với lạc thọ xúc, tức là phân biệt
với khổ thọ. Nhận lãnh lạc xúc khi
“duyên” sinh
ra lạc. “Duyên” lạc, xúc tức
là cảnh, chủ thể sinh ra
xúc lạc. Nay ý nói nhận lãnh thuận với cảnh
xúc lạc lúc sinh ra niềm
vui, có thể tự biết rõ là phần vị lạc thọ.

Trong 16 việc
ngoài, Pháp sư Cảnh nói: “Sàu thứ trước là
thuộc về sự thọ; Mười
thứ sau, là sự dụng cụ mà thân nhờ vả. Sáu thứ
thuộc về sự của thọ, là:

1, Sự của Địa.

2, Sự của
vườn tược. 3, Sự của núi non.

4, Sự của
nước. 5, Sự nghiệp.

6, Sự của
kho lẫm Mười vật giúp thân là:
1/ Thức uống,
2/ Thức ăn,
3/ Xe cộ.
4/ Quần áo.
5/ vật trang nghiêm.
6/ Sự ca múa, nhạc v.v…
7/ Sự đeo tràng hoa thơm.
8/ Sự dụng-cụ nuôi dưỡng.
9/ Sự sáng, tối. 1
0/ Sự nam, nữ. Nếu y theo danh
đã nêu ở trước, thì thức uống, ăn đều là
một sự.

Nay, trong giải
thích, thức uống ăn hợp thành một giải thích.

Thứ ba, trong lấy tỉ-lượng
quán vô-thường. Rằng, tức do
sức
tác-ý tăng thượng hiện
không thấy như thế nên quán sát tánh chất vô thường của
sự đổi khác. Đây là nhắc lại kết ở trước, cho đến
“nên chính so sánh, v.v… đến nay, là nói về pháp của các
sắc v.v… phần lớn diệt,
hoại dễ biết, sát-na sinh
diệt khó biết, vì vi tế. Nay, muốn phân tích trước về phát ra đầu mối của Luân.
“Thế nào là
so sánh,
suy lường” trở xuống, là chính thức nói về
vô-thường tế,

ở đây có hai:

1/ Lấy thô sánh với tế.
2/ Lấy quả hiện đã thọ lãnh để so sánh với nhân không hiện thấy trong quá-khứ.
Trong phần trước, dựa theo Pháp sư Khuy Cơ giải thích, cho
đến: “Thế nên, các
hành nhất định phải có sát-na sinh diệt đến nay”, là
nói do đó có sinh diệt
tiểu vi-tế, nên được có sinh, diệt biến đổi, chứ
chẳng phải do pháp dừng
trụ mà có sự biến đổi, chẳng phải do thấy sự
sinh, diệt v.v… nhỏ bé
mà biết có nghóa sinh, diệt rộng lớn.

Từ “Các duyên kia kia vì hòa hợp có trở xuống, cho đến
sinh xong, không đợi nhân
duyên diệt hoại, tự nhiên diệt, hoại đến nay”,
là giải thích vấn nạn
điều phục rằng: “Diệt có nhân-duyên, nghóa là vấn nạn điều phục rằng:
“không biết sinh, diệt dều có nhân duyên
phải không?” Nay, nói
chung Pháp này do các duyên hòa hợp nên có
sinh, sinh thì có nhân
duyên, không đợi nhân duyên mà tự nhiên diệt
hoại, tức pháp diệt
không có nhân duyên.

Từ “Như thế, đã có nhân duyên đổi khác, cho đến hoàn toàn
không sinh khởi đến nay,
là nói về giải thích vấn-nạn điều-phục rằng:
“Như thế, mặt trời
chiếu lá xanh, làm cho nó vàng, là xanh này há không do mặt trời nên khiển màu xanh không biểu hiện, tức mặt trời là
duyên màu xanh hư hoại?” Nay, giải thích rằng mặt trời, có thể đổi thay màu xanh thành
màu vàng úa. Như thế,
sao ông nói mặt trời là nhân-duyên của sự thay
đổi khác? Vì mặt trời
này chính là nhân-duyên của màu xanh vàng úa
sau, chứ chẳng phải nhân
duyên của màu xanh hư hoại ở trước. Vì sao?
Vì người đời hiện
thấy màu xanh ở trước diệt mất rồi, hiện đang thấy
màu vàng úa sinh sau. Màu
vàng úa này không giống với màu xanh, có thể được màu vàng này
sinh là màu xanh, nên biết được mặt trời làm
duyên cho màu vàng úa
sinh, chứ chẳng phải màu xanh diệt làm duyên.
Nếu mặt trời chiếu màu
xanh hoại rồi, về sau, màu vàng bất sinh, thì có thể
mặt trời làm duyên cho màu xanh. Sự tắt mất có
duyên sinh màu
vàng úa sau, tức
có sinh, chứng tỏ rằng mặt trời làm duyên cho màu
vàng sau sinh, chứ chẳng phải màu xanh hoại làm duyên, chẳng phải tất cả
Pháp kia hoàn toàn không
thể được. Nếu màu xanh mất rồi, tất cả Pháp
sau hoàn toàn không thật có, tức mặt trời làm
“duyên” cho màu xanh
hoại” Dưới đây giải
thích ngược lại: “Hoặc có các hành đã diệt hoại rồi, cho đến cũng không thể được đến nay”, là vấn nạn của ngoại đạo.
Nếu diệt này đã có pháp
khác sinh, có thể giải thích như trước. Nếu pháp này diệt
rồi, không
có pháp khác sinh, thì làm sao nấu nước, làm
“duyên” cho nước cạn hết, cho
nên biết pháp diệt được có nhân duyên.

Nói “Pháp kia cũng là nhân-duyên sau sau, lần lượt cho đến
tác động sự như thế
đến nay”, Luận-Chủ giải thích: “Ở đây đồng với
giải- thích trước:
nấu nước, nước, lửa đều có làm
“duyên” cho pháp
sinh sau, sau.
Sau cùng, lúc không có nước, không do lửa làm cho không có nước. Thế nước tự nó không có khiến cho lửa không có
“duyên” Pháp
sinh sau, cho nên, giờ đây,
pháp diệt cũng không có nhân-duyên.”

Pháp sư Cảnh
nói do sức lửa nên giúp cho nước tăng trước
trước, sinh nước giảm
sau sau, cho nên, lửa là nước tăng trước
so với
nước giảm sau, để làm nhân cho
sinh . Nước tăng trước trước
sinh rồi, tự
diệt, lại không đợi
nhân, cho đến niệm sau cùng, nước không thể làm
nhân lại sinh ra nước sau
tự nhiên diệt mất. Cho nên, nước sau lẽ ra bất
sinh, gọi là nước tiêu
hết, chậu đựng nước vỡ nát cũng thế. Đại ý đồng
với cách giải thích của
Pháp sư Cơ. Pháp sư Cơ lại giúp cho vấn nạn:
“Tức mặt trời làm
“duyên” cho màu vàng
sau sinh, cũng làm
“duyên” cho màu xanh trước diệt,
há không được ư?”

Đáp: “Không
đúng!Vì nếu một nhân-duyên có thể sinh, diệt
thì sự sinh, diệt
sẽ trái nhau, duyên đã trái nhau, làm
sao là một được?
Nếu duyên năng sinh là
một, thì pháp được sinh lẽ ra không trái nhau, lẽ
ra cũng là một? Lại, nếu
Pháp diệt có nhân-duyên, thì nhân-duyên có thể có pháp
sở hữu tức là diệt. Diệt là
nhân duyên, có nhân-duyên tức
là chủ-thể sinh, đây là nhân duyên
sinh sinh, đâu có quan hệ
với sinh,
diệt. Cho nên, biết pháp
diệt tự nhiên diệt.

Thứ hai là dùng quả đã thọ trong hiện tại để so sánh biết ở quá- khứ không hiện thấy
trong nhân. Rằng, nếu chỉ dùng tự-tại kia
làm “duyên” thì các
hành này và tự-tạikia lẽ ra đều cũng vốn có, đâu
cần người sinh? Ý vấn
nạn này, nếu tự-tại là vốn có, thì cũng có lúc
tự-tại, thì có các hành. Các hành đã đồng thời
với tự-tại, nên biết các hành cũng là vốn có. Nếu là vốn có, tức là
thường trú, không nên gọi
là “hành”, vì “hành”
trong nghóa kia chẳng phải vốn có.

Người khác đã thấy vấn nạn này rồi, bèn lại lập luận: “Tự tại
là tự vốn có, còn các
hành thì mới sinh ở sau”, nên kế nói rằng: “Nếu
nói ở trước có tự-tại v.v…”. Thấy họ thay
đổi lập-trường, Luận-chủ lập tức vấn nạn liên tiếp: “Nếu hành tự tại về
sau
mới sinh, thì đây là các hành chứ chẳng phải chỉ
tự-tại sinh. Lại, vì dùng
duyên riêng, nên
kế luận rằng: “Đây là các hành không chỉ tự-tại làm duyên
sinh khởi.
Nếu dùng tự-tại làm
“duyên”, thì vì khi tự-tại có,
sẽ có các hành, nên tức lẽ ra
đều cùng
vốn có. Nếu các hành mới sinh, thì đây là do kỳ nguyện,
nên kế là cáchành sau
mới phát. Nếu các hành dùng dục để kỳ nguyện làm nhân, thì vì
sao chỉ nói tự-tại làm nhân?
Cho nên, kế nói rằng:
“Nếu nói tự-tại tùy theo công dụng kỳ nguyện v.v… mà người ta đã muốn, đã tha hồ lấy dục làm nhân, thì càng phải gạn phá”, nên kế nói rằng:
“Nếu vậy, thì sự ham
muốn này có nhân chăng? Giả thuyết “dục” có
nhân, tức dùng tự-tại
làm nhân, thì vì tự-tại vốn có, nên “dục” lẽ
ra cũng vốn có.
Khi có tự-tại, tức là có dục, như đã phá các hành ở trước, nên
kế nói rằng: “Nếu nói
có nhân, thì dùng tự tại v.v… Muốn dùng tự tại
làm nhân, đã phá rồi,
sau, lại còn có nhân khác chẳng phải dùng tự-tại làm nhân”.
Nếu vậy, muốn có nhân riêng , như các hành ở trước, dùng công dụng riêng của dục để cầu nguyện
làm nhân. Nay, nói: “Lại, dùng
công dụng của dục để
cầu nguyện pháp riêng ngoài tự-tại làm nhân, đây là các hành có riêng
sinh nhân , đâu nêu vọng chấp không có dùng
tự-tại”, cho nên kế
là nói: “Nếu nói dục này còn có nhân v.v… khác, như
thế, đại khác do ba năng
lực tác-ý tăng thượng, cho nên đồng, nghóa là
kết tác ý của ba lượng trên.”

Kế là, nói trong hạnh lìa riêng, đầu tiên là
nhắc trước, để khởi
sau, kế là, giải thích; sau, là kết.

Trong phần trước nói rằng: “Năm hạnh v.v… đã nêu ở trước:
quyển đầu nói: “Do mười
thứ ngộ nhập Khổ Đế trong bốn hành khổ phẩm hạ, ngộ nhập vô thường trong năm thứ hành ở trước, hành thay đổi
khác trong năm hành này,
tức ở trước đã nói về tám nhân duyên, mười
lăm thứ, mười sáu thứ
v.v… thay đổi khác”.

Thứ hai, là Hành diệt hoại, tức trước đây đã nói về sự
so sánh, so lường có
sát-na sinh, diệt v.v… là hành diệt, nên nói: “Đã nói về
hai hành”. Nay, thứ ba,
“Sao lại do lìa riêng hành, nên quán tánh chất vô thường?

Trong giải thích nói: “Phi ái” là oán và của cải
v.v… chung,
nghóa là đồng tài, hoặc
do hạnh ác gia hạnhmất mát hư hoại, nghóa là vì
tạo ra mất lợi, gọi là ác tác.

Trong pháp tánh hạnh nói: “Nghóa là tức sở hữu đổi thay
khác vô thường v.v… Ở đây ý nói như lạc thọ
hiện tại, chính khi thức thọ niềm vui chưa đổi thay vô thường, dùng ba thứ hành vô thường đổi thay
ở trước để quán lạc
thọ hôm nay đối với đời sau, tất nhiên, sẽ vô thường.

Như thế, thông
suốt qua lạc thọ như thế, đến
đời sau, chắc chắn
sẽ vô thường, nên gọi
là tánh pháp vô thường.

Hành hợp hội, nên quán vô thường: tức dùng ba thứ vô thường
ở trước
để quán pháp hiện tại. Vì kết hợp, hội tụ với ba thứ vô
thường này, nên gọi là
hợp hội vô thường, tức lạc thọ ở trước
truyền vào ba vô thường này trong đời hiện tại.

Thứ hai, là nói về ba hành ngộ nhập trong Hành khổ, rằng:
“Như thế, do đạo lý
chứng thành và vì tu tăng thượng cho đến thu nhập Hành khổ”, là kết trước,
khởi sau, nghóa là trước đã nói về lượng
Chí giáo, và hiện thấy và so sánh
so lường. Ba thứ này chính là đạo lý chứng
thành trong đây. Và vì tu
tăng thượng, tức hiểu đạo lý của
Chí giáo”. Kế dưới đây nói: “Nương tựa giáo hạnh:
sức tác ý tăng thượng đức tin tịnh,
hoặc do sức tăng thượng
hiện thấy; hoặc do như thế là vì sức tăng thượng
so sánh suy lường, là
trong đây và vì tu tăng thượng.

Hiểu lượng Chí giáo v.v… kia trở xuống, là mỗi pháp quan
riêng, tác ý này tức tu tăng thượng.

Kế là, giải thích,
sau là kết.
Giải thích cách giải thích thứ
hai, trước hạnh không
đáng yêu, kế giải thích thứ nhất, do hạnh kiết
phược với thứ lớp
trong nêu danh không đồng.

Thứ ba, là giải thích hạnh không yên ổn, trong phần đầu
“Thực hiện tư duy này, các hành như thế đều là
vô thường”, cho đến
“Như thế do hạnh không đáng
yêu thu nhập hành khổ v.v… ”, Pháp sư Khuy
Cơ giải thích: “Theo văn dưới nói: “Về chủ thể thuận theo các hành khổ thọ và trong khổ thọ,
ái hạnh không đáng yêu thu nhập khổ khổ, tức dùng hạnh này thu nhập khổ khổ trong ba. Bảy khổ trước thuộc về
hành không đáng yêu
này, bảy khổ đều là khổ khổ. Nếu theo luận Đối
Pháp và văn ở chỗ khác thì năm khổ trước trong
bảy khổ là khổ khổ; hai
khổ sau là khổ hoại , trái với văn này”.
Lại giải thích: “Bảy khổ trước đều là ái hạnh không đáng yêu. Trong bảy hạnh không đáng yêu thì năm
hạnh trước là khổ khổ,
nay hạnh không đáng yêu là hạnh kiết phược, hành không yên ổn. Ba hành này và ba tướng của ba khổ, vì từ gồm thâu,
tức tướng từ gồm
thâu trong không đáng yêu, dù chỉ có hai khổ, nhưng đều thuộc về hành khổ khổ. Vì ít
theo nhiều, nên cả hai khổ đều là hạnh
khổ khổ. Vì ít theo nhiều
nên hai khổ đều là khổ khổ. Lại vì khổ này thuận với
sinh khổ thọ v.v… Nên dù có bảy mà đều là khổ khổ.
Vì sao? Vì kế là thứ hai, nói trong hành kiết, phược do hành kiết, phược thú nhập
hoại khổ, tức ở chỗ
kiết, phược tham ái, lại sinh ra tham ái v.v… chiêu
cảm (gây nên) uẩn khổ
lớn thuần túy sinh, già, bệnh, chết v.v… tức bảy
khổ thuận sinh lạc thọ
là khổ Hoại. Cho nên, biết thuận sinh khổ thọ là khổ khổ, vì thuận với phi khổ, lạc thọ,
sinh Xả thọ là hành khổ. Dưới đây là phần kết thu nhập ba khổ.
Văn luận trước,
sau không đồng là dùng tánh,
tướng để tìm kiếm nghóa “Tùy” là
hiểu rõ. Lại, gồm thâu môn
nghóa khác nhau. Luận Đối Pháp kia y cứ ba khổ, gồm thâu tám khổ, nên biết năm khổ là khổ khổ.
Luận này lấy ba hành gồm thâu tám khổ, nên hành không đáng yêu là bảy khổ trước.
Nay vì ba khổ gồm thâu ba hành,
nên khổ khổ gồm thâu hành không đáng yêu là khổ khổ, không lấy khổ
khổ gồm thâu hành không
đáng yêu thuộc về bảy khổ làm khổ khổ. Vì
thế không trái nhau.
Môn nghóa gồm
thâu riêng, nói về
hữu lậu, “hữu thủ”.
Pháp sư Cảnh nói: “Lậu là
phiền não, Thủ chỉ là ái. Trừ diệt các khổ, tập khác của ngoại đạo, đều là chủ thể
sinh
ra lậu. Lại, từ
duyên sinh, gọi là
hữu lậu. Từ “Thủ”
mà sinh, lại vì kiết sinh “thủ”, nên gọi là “hữu thủ”.
Do hành không yên ổn thuận theo trong uẩn
phi khổ, lạc, thu
nhâïp hành khổ, nói chung là thể của hành, tức lấy tất cả thuận với các uẩn hữu lậu của ba thọ. Trong văn vì phân biệt thuận với các uẩn khổ khổ, khổ hoại

, cho nên, chỉ
nói là thuận với các uẩn hữu lậu phi khổ, lạc, dùng
làm hành khổ. Trong đây do
nói Lại-da, gọi là thuận
với “uẩn xả”, do có
hạt giống khổ, lạc theo
đuổi nhưng trong văn nói thuận với tất cả hạt
giống khổ lạc đã theo
đuổi các uẩn không chỉ lấy Lại-da kia, nên biết ở
đây y cứ ở chỗ chưa
lập Lại-da để nói cho nên nói chung, các uẩn khổ,
lạc hạt giống tùy theo.

Như thế, do
hành kiết, phược, kể cả các thọ
sở hữu đều là khổ, nghóa là đem khổ này để nói về ba hành hội tụ với ba thọ mà trong
kinh đã nói, đều là ý khổ.”

Nói về hạnh vô sở đắc, thú nhập không hạnh. Pháp sư Cảnh nói: “Quán tâm nối tiếp nhau, lìa pháp thứ hai chỉ có tâm mình vì
ngoài tâm không có ngã,
nên gọi là “không”, tức uẩn, ngã là không gọi là vô ngã.

Nói về hành không tự tại, nhập hạnh vô ngã . Pháp sư Khuy Cơ nói:
“hai hạnh không, vô ngã đâu có khác nhau.
“Không”, nghóa là
nhất định ở thể; vô
ngả nhất định ở dụng, tức chấp có tự thể, gọi là
“hữu”, lấy “không”để dứt bỏ, chấp có dụng; gọi là ngã, dùng vô ngã để dứt bỏ.

Trong giải thích tập đế có ba lần “Lại nữa”.

Trong “lại nữa” ban đầu, giải thích nhân, tập khởi, duyên
rằng: “nghóa là biết rõ ái, vì chủ thể, dẩn
sinh khổ, nên gọi là nhân”.
Pháp sư Cảnh nói: “Chỉ có ái kia, hẳn có công năng dẫn
sinh khổ, nên ái đối
với khổ, nói chung là nhân”.

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Nếu ở hiện tại gặp phải một cảnh lạc thọ,

qua đó khởi
ái thì phải biệt rằng, huân xông ái trở thành hạt giống.
Khi ái này đã thành hạt giống, lại giúp cho hạt giống
sinh v.v… ở đời
sau
sẽ được tăng trưởng
trong đó. Áii này đối với hạt giống sinh v.v… này, có thể
dẫn sinh, nên gọi là Nhân. Đã dẫn
sinhkhổ rồi, lại chiêu cảm,
nhóm hợp, làm cho nghiệp
kia sinh, nên nói là Tập”.

Pháp sư
Cảnh nói: “Ái dẫn khổ xong, lại chiêu cảm nhóm
họp nghiệp để cho khổ
đương lai sinh, gọi là Tập.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Tức ái ở trước, chủ thể thấm nhuần
chi hành đều thành hữu
tập sinh ra quả đương lai. Ái này có thể gom
góp nghóa khác, gọi là
tập. Đã sinh khổ rồi, còn khiến cho khổ ấy khởi,
nên gọi là khởi”.

Pháp sư
Cảnh nói: “Đã gom góp khổ đương lai của nghiệp kia
sinh rồi, nay, lại giúp cho
khổ khởi, nên gọi là ái là khởi”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Tức ái đã huân tập hạt giống rồi, hay khiến cho hạt giống khổ
sinh ra hiện hành khổ
sinh v.v…
Vì ái, haylàm cho
hạt giống sinh v.v… khởi
hiện hạnh, nên gọi là khởi. Lại nữa, đối với
hạt giống các khổ ở
đương lai, vì có công năng nhiếp thọ, nên theo thứ lớp chiêu cảm dẫn
sinh
các khổ, tập, nên gọi
là “Duyên”.
Pháp sư
Cảnh nói: “Ái này chẳng những trực tiếp dẫn
sinh khổ hiện khởi va nổi khổ
sẽ khởi, mà còn có thể chiêu cảm dẫn
sinh hạt giống khổ của thức v.v… ở đương lai, giúp nó càng
tăng trưởng,
nên nói là “Duyên”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Chính ái đã có thể nhiếp thọ, huân tập tăng trưởng hạt giống khổ ở đương lai, chủ thể làm cho khổ
sinh v.v…
ở vị lai theo thứ lớp
sinh khởi các sự sinh khổ, tập, được gọi là
“Duyên”. “Lại nữa” đầu tiên này hơi đồng
với Luận Đối Pháp quyển sáu,
nên cứu
xét kỹ. Lại, y cứ về mặt chung, riêng
không đồng.
Về nghóa của nhân kia, nghóa là các ái, chủ thể yêu tự thể ở vi lai, gọi là dẫn
khổ là chung, ba thứ còn lại là riêng. Đã dẫn
sinh khổ rồi, do ái, chủ thể khiến cho quả của năm đường ba cõi hiện ở trước, vì quả vị lai
nhóm họp, nên gọi là
tập. Đã dẫn sinh quả năm đường rồi, ái có thể tùy
theo khiến cho sinh của một
đường người v.v… hiện ở trước gọi là sinh.
Đã sinh một đường
người hiện ở trước xong, ái còn có thể khiến các
phần vị sinh v.v… trong
thân người này theo thứ lớp sinh hiện ở trước, gọi
là “duyên”. Ba thứ
này là thứ lớp sinh riêng. Xét Luận Đối Pháp
quyển sáu kia đồng với luận này”.
Đại ý lần
“Lại nữa thứ hai, tức chi ái làm nhân cho chi
thủ; chi ái đối với chi Hữu là tập, chủ thể
nhóm họp các nghiệp, tức chi Ái khiến
chi
Sinh hiện ở trước, gọi là khởi, tức
Chi Ái, chủ thể theo đuổi dẫn
phát chi Già chết hiện ở
trước, gọi là duyên xa.

Pháp sư Cảnh
giải thích về “lần lại nữa” thứ hai: “Biết Ái trong mười hai chi là nhân của Thủ, nên gọi là nhân. Ái này chẳng những
trực tiếp là nhân của
thủ kia, mà còn là chủ thể chiêu cảm gom góp
“Hữu” mà Thủ
đã sinh. Vì e rằng
sẽ lẫn lộn với ba Hữu, nên ở đây nêu
Thủ làm nhân cho Hữu, nên nói: “Tức lấy Thủ kia làm
Nhân cho Hữu”.
Lại, vì dẫn phát già,
bệnh, chết v.v… nên gọi là “Duyên”. Ý nêu sinh
làm “duyên” là đối
với già, bệnh, chết đã sinh dùng làm nghóa “Duyên”.

Trong lần “Lại
nữa” thứ ba, Pháp sư Cảnh nói: “Nghóa là chính biết rõ đến nhân
sinh
hữu sau, là tác ý
liễu tướng. Lại chính thức biết rõ tùy miên ái của Lại-da y là nhân của
Hữu sau. Và chính biết rõ tùy
miên ái kia đã sinh ra
triền, tùy theo những gì thích ứng với nó là duyên
tập khởi, nghóa là giải
thích chung tùy miên đã sinh khởi Triền là
“duyên” nhóm họp khởi. Dưới đây giải
thích riêng, nghóa là tìm kiếm Ái của
Hữu sau, chiêu cảm, nhóm
họp Hữu sau, gọi là Tập. Ái của Hữu sau này lại
là chủ thể phát ra Hỷ, tham tự thân ở hiện tại,
vì đều hiện hành ái, nên gọi là “khởi”, Hỷ
Tham đều vận hành Ái, lại làm duyên cho Hỷ Ái kia
kia với nhiều thứ của cải, dụng cụ, tức là “Duyên”.
Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Ý giải thích lần “Lại nữa” thứ ba, là biết rõ hạt giống các
“hoặc” phụ thuộc, đã nương tựa bản thức; biết tùy miên ái v.v… nhân
sinh ra
Hữu sau ở đời đương lai, gọi là nhân, tức
biết nghóa hạt giống của
ái: sinh ra quả đương lai, gọi là biết nhân. Một
thứ hạt giống hiện hành
ở ba thứ sau, gọi là ái. Ái lại chiêu cảm nhóm
họp hũu sau, nên gọi là Tập. Ái của
Hữu sau này làm
“Duyên” lại là chủ
thể phát khởi cảnh ở
hiện tại, khởi, hỷ, tham “ái câu hành”, gọi là
“khởi”, tức lấy ái
“câu hành” này làm “Duyên’ cho cảnh ở vị lai khởi lên
Hỷ lạc, ái kia kia gọi
là “Duyên”. Trong đây không nói bốn thứ ái , ái này yêu đắm
tự thân. Lại, ái này tức bốn ái: Thứ nhất gọi riêng là ái, ái này là ái chung, với tướng trạng của nó
khó biết. Nay, dùng hạt giống để gọi là, thật ra chung cho cả hiện hành. Văn luận dù nói là phiền não
chung, nhưng đại ý lấy ở ái. Ái này có công năng dẫn
sinh quả vị lai, ba
thứ còn lại là ba ái.
Nói ái của hữu
sau này lại có thể phát khởi hỷ tham” ái câu
hành” Hỷ tham, ái câu
hành, là “duyên” hiện cảnh mà khởi, đều cùng do
này “duyên” tự thể ở vị lai, vì yêu thân vị lai. Đối với cảnh hiện tại, vì
cũng sinh ra ái, nên gọi là “ái câu hành” do ái của hữu
sau làm nhân.
Lại do hiện tại tương ưng
với cảnh mầu nhiệm, vì khởi ái, nên đối với cảnh
nhiệm mầu ở vị lai, cũng khởi hỷ, ái kia kia,
cho nên, hỷ, ái kia kia
cũng do “ái câu hành” làm duyên.

Trong giải thích rõ tập đế thuộc bốn hành của diệt đế
không có thừa, gọi là diệt, khổ đế không có thừa gọi là Tónh, tức hai thứ trước.
Đệ nhất tối thắng vô
thượng, gọi là diệu tức hai thứ trước. Thường
trú xuất ly gọi là lìa.

Trong giải thích về bốn hạnh của đạo, đối với cảnh diệt sở tri, có thể là con đường hành đạo, nghóa tìm
kiếm chung, gọi là đạo.
Vì đường đạo đi suốt qua
pháp đã tìm kiếm. Đối tượng tìm kiếm có cả luống dối và chân thật; đối tượng tìm kiếm chung này là chân thật, chứ
chẳng phải hư vọng, gọi
là Như. Vì phân biệt với luống dối, nên chẳng
phải chỉ có thể tìm kiếm
chân thật đối với diệt đế, mà cũng rất dễ hiểu
như thật về môn bốn đế,
đều có tùy chuyễn gọi là hành. vì trải qua bốn đế, nên hành trải qua dục của bốn đế, là gì? Là xuất ly
sinh tử hoàn toàn,
vì nghóa thú hướng
Niết-bàn, nên gọi là ra khỏi, ra khỏi các trần lao.
Trong nói về quán bốn đế của cõi trên, đầu tiên,
trước kết, sau sinh.
Thứ hai, chính
giải thích, nghóa là
sở hữu kia, cho đến đều có
tánh như thế v.v…

Pháp sư Cảnh
nói: “Đây là nói về thể của khổ đế hữu lậu, hữu
vi của hai cõi trên, khắp
tất cả chỗ sinh của cõi trên. Thể của Tập như
ái v.v… khắp hạt giống
của năm môn. Ở khắp ba đời, đều có khổ, tập
như thế, có pháp đều
tùy theo đạo lý của tập đế như thế”. Đều có tánh
của khổ đế như thế. Dưới đây,
là nói về diệt, đạo của cõi trên rất dễ hiểu.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “ Đại ý trong đây nói, dùng bốn đế lý
để quán hiện cõi này
đã thấy các uẩn có vô thường v.v… xong, đối với
cõi khác không đồng
phần giới, không hiện thấy uẩn, đều có thể dùng
lý đểû so sánh, so
lường, quán sát, nghóa là cõi của phương khác kia
v.v… tất cả hữu vi, hữu
lậu khắp xứ của ba cõi v.v… Đối với tất cả hạt
giống các uẩn trong tất
cả ba đời, đều có nhóm họp như thế, có sinh ra pháp quả, pháp hòa hợp khổ nạn, khổ
đế sinh, già v.v… đều tùy theo
các pháp của lý khổ,
vô thường như thế. Nghiệp phiền não v.v… do tập đé đều có nhân, tập
sinh ra tánh
“duyên”. Nếu các hành này có pháp diệt, vắng lặng yên vui là diệt đế. Đạo mà người kia có có công năng trừ
các “hoặc” rốt ráo ra
khỏi sinh, tử, là đạo lý.
Đại ý đoạn văn này nói về hạnh quán, nghóa là lấy uẩn mà xứ
này hiện thấy đem so sánh
với uẩn v.v… mà xứ khác không hiện thấy.

Từ đây trở xuống, là thứ ba, tổng kết hai trí, tức là trí có thể
sinh

ra chỗ nương
tựa của hạt giống pháp, loại trí.

Pháp sư
Cảnh noí: “Từ trên đến đây, đã nói về ba phương
tiện trước dựa vào
định Vị Chí để tu, khởi tác ý liễu tướng, quán đế lý
trên, dưới, tức chủ
thể huân tập, phát tướng bản hữu hạt giống của pháp trí, loại trí trong kiến đế, khiến chúng được
tăng trưởng, gọi là dùng
làm chỗ nương tựa cho hạt giống”.

Pháp sư
Thái nói: “Từ trước khi kiến đạo, pháp trí, loại trí quán
về đạo. Sau, chân pháp,
loại quán thành hạt giống nương tựa, lại đồng
với hạt giống giải thoát của định ly tâm.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Ý trong đây nói, do niệm xứ chung, riêng của năm pháp quán dừng tâm , tác động hạnh bốn đế này, tức là
chỗ nương tựa của hạt
giống loại trí vô lậu sau:
1) hữu lậu làm “duyên”
vì dẫn sinh vô lậu, nên
gọi là chỗ nương tựa của hạt giống, tức nghóa mới huân tập (hun đúc).
2) Thời gian của năm pháp quán dừng tâm,
cũng hay huân tập, tăng
trưởng cho hạt giống vô lậu từ vô thỉ. Hạt giống
này ở trong phần vị của
năm pháp quán dừng tâm, cũng gọi là phần vị gồm thâu của tác ý
liễu tướng, chủ thể phân biệt về khể,
sinh ra pháp
trí, loại trí của kiến
đạo ban đầu, gọi là chỗ nương tựa của hạt giống
pháp, loại trí. Dưới đây, sẽ nói rõ về địa vị.
Nghóa là trên đã nói về tác ý
liễu tướng của mười
sáu hạnh, cũng vì phần vị xen lẫn của nghe, tư duy
của cõi Dục ở Niệm xứ
chung, riêng của năm pháp quán dừng tâm.

Trong giải thích về tác ý thắng giải,
1/ Kết, nêu tóm tắt giải thích trước.
2/ Giải thích rộng. Trong phần trước, nghóa là từ tác-ý liễu tướng, kế là, khởi tác-ý thắng giải. Lại đối với pháp của
sự khác nhau của bốn đế, tận
cùng tánh sở-hữu, phát khởi
thắng giải. Bốn đế bình đẳng, một tánh
Chân-như, như tánh sẳn
có, phát khởi thắng giải ở bốn giai vị căn lành Noãn v.v…

Y cứ trong phần giải thích rộng, nói về bốn căn lành, tức là
bốn đoạn: Đầu tiên,
giải thích về pháp Noãn. Văn chia làm hai:

Nói về “duyên” Đế, tận cùng tánh sở-hữu, tu tướng tác-ý.

“Như thế, hành giả siêng tu hạnh Du-già” trở xuống, là nói về
“duyên” như tánh sở-hữu, tạo ra hiện quán bốn Đế.

Trong phần trước, tác-ý như thế, chỉ “duyên” cảnh Đế hoàn
toàn ở định.
Pháp sư Cơ nói trong tác-ý này, muốn dứt trừ chỗ
ngã-mạn, văn ở dưới
nói: “Ngã-mạn của phẩm thô, gián, Vô gián chuyễn.
tác-ý thắng-giải này cũng
ngã-mạn gián,
Vô gián chuyễn, vì
sao chỉ nói
hoàn toàn ở định, há
không trái nhau ư?”

Giải nghóa: “Ở trước đã nói về một tâm thiện của tác-ý liễu tướng

khi “duyên”
một cảnh, vì nghe, tư-duy xen lẫn đồng “duyên”. Nay, khi thắng giải khởi hoàn toàn là thiện, lúc
“duyên” mỗi cảnh, không bị xen lẫn
bởi nghe, tư-duy, hoàn toàn ở
trong định. Vì phân biệt với liễu
tướng kia, nên nói một bề (hoàn toàn).
Y cứ vào nhiều thời gian ở một ngữ quán của tâm thiện, chứ
chẳng phải không có xuất
quán khởi lên ngã-mạn và lui sụt sinh “hoặc” khác v.v…
Không muốn nói về điều
phục ngã-mạn, mà nói thật được
ngã- mạn, nên nói “gián, Vô gián chuyễn”. Nay, do thắng-giải phân biệt với
liễu tướng, nên y cứ vào
thời gian dài ở quán,
chứ chẳng phải như hiểu rõ tướng vì nghe, tư-duy gián đoạn, không được nhập quán trong thời gian dài, nên nói hoàn
toàn, chẳng trái nhau. “
Rằng sinh tử trôi lăn, các pháp như thế vô biên
v.v… Nghóa là một đoạn
này nói đủ bốn đế vô biên. Tư duy Văn , y cứ
theo đây mà biết.

Pháp sư Thái
nói: “Các pháp sinh, tử không có nương tựa, không có gìn giữ, không thể cho là đối tượng nương tựa, cho nên khởi không
có dựa vào hạnh, đều
không có gì hy vọng, vì chỉ có tại họa lỗi lầm.
Nên khởi công hạnh vô “ nguyện”.
Pháp sư
Cảnh nói: “Dù chán khổ, tập ưa
thích Niết-bàn, nhưng vẫn chưa thể với tâm
sâu
sắc thu nhập.
Vì sao? Vì người kia vẩn cón
ngã mạn của phẩm thô,
làm che lấp hiện quán.”
Tác ý tùy nhập gián,
Vô gián chuyển: lúc tư duy về
sinh
tử trôi lăn, tâm kèm
theo “ngã giải”, gọi là ngã mạn, nói là mang tâm của
ngã, gọi là ngã mạn
thô, tác ý tùy nhập với tác ý thắng giải, tâm quán
bốn đế gián, Vô gián
chuyễn, tác động tư duy này, cho đến các pháp ấy
là sở hữu của ngã
v.v… Xuất ly ngã mạn của phẩm thô, người kia đã biết ngã mạn như thế là
chướng ngại, cho đến tùy theo công hạnh của
tác ý, siêng năng tinh
tấn, không có gián đoạn v.v… e rằng, lại khởi ngãn mạn kia làm che lấp nữa. Tác ý chế phục cảnh
sở tri, thu nhập
Niết-bàn, chuyên chú ròng rã không có gián đoạn. Lúc tâm
sau khởi, quán
sát tâm trước là tà hay chánh?
Siêng năng tinh tấn, giữ gìn không gián
đoạn, làm cho ngã mạn
kia không chấp nhận được sinh”.

Pháp sư Thái
nói: “Người tu hành kia không thu nhập, chỉ khởi tu
tác ý nhậm vận (tự nhiên). Người kia đã biết
ngã mạn che lấp xong,
bè có thể nhanh chóng
siêng năng tinh tấn không có đứt quãng, xả tác
ý tự nhiên mà mình đã
tu ở trước. Như thế, mãi cho đến dùng tâm
quán sau để “ duyên”
tâm quán trước, nên lìa bỏ tướng sở duyên,
(đối tượng duyên).

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Người tu hành kia đã nhận biết rõ ràng,
cho đến tác ý thu nhập,
nghóa là tác ý tùy chuyễn này tức ngã mạn ở
trước, do nội ngã này
tùy theo pháp có thể nhập, gọi là tác ý tùy nhập.”
Tác ý thu nhập. Nghóa là tức ở ngay
sinh tử, đã từng trôi lăn từ
lâu, sẽ còn trôi lăn
nữa, cho đến vô tướng chân như. Vô tướng này
“duyên” cảnh ngoài mà
sinh, gọi là tác ý thú nhập. Người tu hành kia tùy
theo tác ý này, mà
chuyên tinh không gián đoạn, quán sát chân lý của bậc Thánh. Tâm quán
sát-này đã có lúc diệt, tâm
sau không gián
đoạn, quán sát phương
tiện trôi chảy. Tâm quát sát trước mất, tâm quán
sát sau sinh. Dùng tâm sau,
“ duyên” tâm trước, siêng năng tinh tấn
không thôi. Do nghóa này,
nên ngã mạn của phẩm thô không chấp nhận
được sinh, là ý văn trong đây.

Từ đây trở xuống, là thứ hai, nói về duyên; như tánh sở hữu
tạo ra quán bốn đế . Như
thế, hành giả quán tâm nối nhau, xoay vần
riêng, khác mới mới
mà sinh, hoặc tăng, hoặc giảm v.v…
Pháp sư
Khuy Cơ noí: “lúc hành giả tạo ra hành quán, niệm niệm càng thêm vượt hơn,
gọi là hoặc tăng. Nếu không vượt hơn thêm, gọi là hoặc giảm.
Tạm thời có “ suất nhó”
một (niệm sát-na) sinh trước, sau. Đã có tăng, giảm,
đổi thay, biết rõ là vô
thường, tức tâm quán này đã nhập thủ uẩn, biết rõ là khổ.
Không như thật, chấp là thật pháp, chỉ là pháp khổ, gọi là tâm
quán tánh không là khổ,
thật pháp bị chấp là khổ. Vì quán lìa pháp thứ
hai, nên không có thật.
Thứ hai, là chấp luống dối có thật, gọi là
“không”, không có dụng
tự. Tại, gọi là hạnh vô ngã; là ý trong đây tức
“duyên” đạo đế là
vô thường v.v… Vì y cứ giống như tâm thật quán là khổ
đế, vì là hưũ lậu.

Nay, y cứ thuận với nghóa xuất thế. Lại vì nghóa hữu lậu, vô lậu trong địa vị này, nên nói là Đạo đế. Nếu y cứ ở nghóa này cũng
“duyên”. Đạo đế là
vô thường v.v… Nay vì y cứ ở nghóa thật, nên là khổ đế”.

Pháp sư Cảnh
nói: “Biết chỉ có tâm, không có ngã pháp thứ hai, gọi
là “không”. Khổ, tập, diệt, đạo đế, chính ngộ nhập, nghóa là
chuyễn gần với kiến
đạo. Hạnh quán dần sáng, gọi là chánh ngộ nhập.
Chẳng phải hiện quán này
gọi là ngộ nhập. Hạnh quán tăng dần, lìa sự phân biệt, nên nói:
“Năng duyên”
“sở duyên” (chủ thể duyên, đối
tượng duyên) bình đẳng,
bình đẳng chánh trí được sinh.”

Kế là, nói về Đảnh và Nhẫn.

Pháp sư Cảnh
nói: “Bốn căn lành kia yên ổn thọ đế lý, đều gọi
là nhẫn, chỉ dùng ba phẩm
để lập Noãn, Đãnh và Nhẫn.

Pháp sư
Thái nói: “Học làm nhân không vì quán vô ngã, nên bình
đẳng, bình
đẳng cũng ấn đế lý, nên đều gọi là Nhẫn.

Thứ tư, trong
giải thích về pháp thế đệ nhất, hành giả kia đã
như thế, cho đến trụ ở
không có gia hạnh, không có tâm phân biệt.

Nghóa là hành
giả kia từ trên đến đây đã tu tập nhiều, nên đã
lìa gia hạnh, trụ ở tâm
vô phân biệt; giống như không có đối tượng
duyên, mà chẳng phãi không có duyên.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “ Trí vô phân biệt vắng lặng, sâu kín,
gọi là đó là Diệt.
Nay, trí này giống như trí kia, gọi là dường như diệt.
Lại, trí vô phân biệt
diệt tâm quán phân biệt, gọi là “diệt”. Lại diệt,
định, gọi là diệt. Vì
tâm vi tế giống với diệt định kia, nên gọi là dường
như “ diệt”. Trí vô
phân biệt không có đối tượng duyên (sở duyên) của ảnh tượng. Nay, không có tướng trạng này giống với trí kia mà vì có
ảnh tượng, nên nói
giống như không có đối tượng duyên. Lại, cảnh sở hữu này vì biểu hiện ở trước, nên chẳng phải không có đối tượng duyên. Tâm
sâu kín dường như không có “duyên” mà chẳng phải
vô duyên. Lại, trí vô phân biệt lìa có phân biệt; xa lìa các tướng; và xa
lìa các “hoặc”. Nay, vì trí này dường như trí kia, nên nói dù giống xa lìa
mà chẳng phải thật xa lìa”.

Pháp sư Cảnh
nói: “Dù dường như xa lìa, mà không xa lìa, nghóa là các thiện căn như Noãn v.v… tùy từng phần vắng lặng, giống như
tâm Chân Vô lậu xa lìa
thể là hữu lậu mà chẳng phải xa lìa.”

Pháp sư Thái
nói: “Không có tâm, gọi là xa lìa. Lại, lúc bấy
giờ, không bị che lấp
bởi thùy-miên tốt, đến đây không như thế.”

Pháp sư Cảnh lại
giải thích: “Ở đây nói là nêu lên, chứ chẳng phải chỉ thị rõ trụ này không có tướng như thế trong
Noãn v.v… Nay,
giải thích trụ ở pháp
Thế đệ nhất không có tướng như thế, tức đối với
tâm vắng lặng như thế,
trụ cùng cực, gọi là pháp thế đệ nhất, nghóa là
tâm vắng lặng đối với
bốn thiện căn, trụ một niệm sau cùng đối với các
đế lý, khởi tác-ý
nội, gọi là pháp thế Đệ Nhất. Ở đây có hai giải thích:
1) “Dùng văn này để chứng minh pháp thế đệ nhất,
“duyên” chung bốn đế, tạo ra quán vô ngã .
Luận đã nói: “Vì các đế lý thánh, nên biết chẳng phải một đế. Văn này thuận với
kinh Niết-bàn nói là pháp thế đệ nhất cũng
“duyên” bốn Đế, không đồng với luận
Tiểu Thừa chỉ “duyên” “Khổ đế.”
2/ “Pháp Thế đệ nhất chỉ “duyên” một đế, đồng với luận
Tiểu thừa nói. Nay, cách hành văn này nêu chung, lấy riêng, nghóa là đối với đối tượng quán như Noãn v.
v… ở trước, một khởi tác-ý nội tại trong các đế lý của bậc thánh.
Như kinh Niết-bàn nói là
“duyên” bốn đế. Ngài
Viễn-công giải thích: “Quán đế có hai thứ:
1/ Đắc tu, hiện-tại sanh khởi.
2/ Đắc tu, vị lai sẽ thành. Pháp Thế Đệ Nhất hiện tại đã tu, dù quán một Đế, một hạnh.
Vị lai đối với bốn Đế
tăng rõ ràng. Nay, y cứ ở đắc tu, gọi là “duyên”
bốn đế. Nay, giải thích
kinh Niết-Bàn kia cũng nêu chung, lấy riêng, vì
dù nêu chung bốn Đế mà
ý thì lấy khổ đế.”

Trong giải thích về tác-ý xa lìa, từ vô-gián này cho đến hiện
thấy trí sinh v.v… Pháp sư
Cảnh nói từ vô-gián của pháp Thế đệ. Nhất
này các đế lý thánh,
đến pháp Thế đệ nhất về trước đã quán các đế-lý
của bậc thánh, khởi
tác-ý nội. tác-ý Vô gián tùy theo các đế đã được quán theo thứ lớp ở trước.
Hoặc bốn đế cõi Dục là hiện thấy; hoặc bốn đế của hai cõi trên, gọi là chẳng phải hiện thấy. Như thứ lớp của pháp
Thế đệ nhất kia, có trí quyết định vô phân biệt của Kiến đạo hiện thấy
trí sinh. Do trí sinh này
nên tất cả thô nặng kiến hoặc của ba cõi, đều dứt trừ hẳn”.

Pháp sư
Thái nói: “Từ chân Kiến đạo
Vô gián này,
về sau, ở
trong tướng Kiến đạo,
quán lại các đế đã nói ở trước.

Trên đây luận rằng: “Tâm xuất thế sinh, tức là chân kiến”.

Pháp sư Bị thuật lại hai nghóa, nói là phân biệt về tiền phương
tiện của tướng kiến
đạo đã có pháp trí, loại trí, ở trong chân quán, nên
biết cũng có.
Nhưng pháp loại trí dù có nhiều thứ, nhưng quán
sát ý văn
này là muốn nói về
pháp, quán danh loại trên”.

Lại giải thích: “Y cứ chân
Kiến đạo, chỉ khi một niệm tùy
phương tiện chia ra bốn Đế
Trí, cho nên nói: “Như thứ lớp”. Với người
độn căn kia, quán riêng bốn Đế, nên nói
“Như thứ lớp”, cách giải
thích trước hay hơn.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Từ Pháp thế Đệ
Nhất Vô gián ở
trước, từ pháp Đệ
nhất trước đã quán các Đế Lý của bậc Thánh,
nay, đối với chân Kiến đạo
Vô gián, khởi tác ý nội. Tác ý Vô gián của chân kiến đạo này tùy theo các Đế đã quán khi pháp Thế đệ nhất ở trước
trong tướng
Kiến đạo. Hoặc ở đây cũng hiện thấy, ở nơi khác không đồng phần của
phương khác, không hiện thấy trong Đế lý các bậc
Thánh. Như thứ lớp khổ, tập v.v… hữu lậu, vô lậu, không có phân biệt
quyết định. Không do người
khác dẫn, tự sinh nghi, trí hiện ở trước, do
hiện lượng chứng trí
sinh, chứ chẳng phải như kiến đạo ở trước, tức có
phân biệt nghi, có thể so
sánh suy lường mà sinh, là ý trong đây. Lại,
chứng từ pháp Thế đệ
nhất Vô gián trước, gọi là từ Vô gián này; nay, ý muốn
giải thích
chân kiến đạo khó biết, vượt qua nói là tướng kiến đạo, bèn giải thích đã từ nơi chốn
Vô gián, tức pháp
Thế đệ nhất. Nay bèn
thành trước nghóa là ở trước đã quán đế lý các thánh, khởi tác ý nội, tức là
thời gian của pháp thế
đệ nhất. Vô gián tác ý này tùy theo các đế đã quán theo thứ lớp trước kia trong tướng kiến đạo, hoặc hiện thấy, không
hiện thấy, trí quyết định
hiện thấy trí sinh, cũng là ý trong đây.

Nói về sự
dứt trừ hẳn này, nếu người trước đã lìa tham cõi
Dục, cho đến không còn
sinh trở lại thế gian này nữa.
Trong đây, y cứ ở trước đã dùng đạo thế gian để chế phục dục ở cõi Dục. Nay khi nhập kiến
đạo chứng quả Bất
Hoàn, tức là siêu việt người Bất Hoàn. Nay lại y cứ
ở lìa Bất Hoàn của cõi
Dục, không biện luận (bất luận) cho đến người
ở trước đã lìa Vô Sở hữu xứ.

Cuối quyển trước nói về người thế gian lìa dục, với tướng oai nghi vắng lặng, nói năng thuần hậu,
nghiêm túc, mà không có cử
chỉ vội vàng, giao động
v.v… Nay người này giống với người kia, nên
nói: “Phải biết không
khác v.v… Lại, dù giống nhau nhưng vẫn có một vài điểm khác nhau, nghóa là người
Bất Hoàn không
sinh trở lại cõi
Dục, tức ở nơi kia nhập
Niết-bàn. người thế gian lìa dục thì không như
thế, nên có khác nhau.
Do trí “Năng tri” hòa hợp với cảnh
“sở tri”
không trái. Vì quán
sát hiện ở trước, nên
gọi là hiện quán, cho đến Bà-la-môn v.v… phải
biết cũng thế, nghóa là
lúc nhập kiến đạo, chứng như vì cảnh như vô tướng, nên trí kia cũng vô tướng. Hai vô tướng hòa hợp, chủ thể duyên,
đối tượng duyên (năng
duyên, sở duyên) không trái nhau. Vì quán sát hiện
ở trước, nên gọi là hiện quán.

Giải thích về
danh nghóa hiện quán, như một người sát-đế-lợi
với sát-đế-lợi hòa
hợp một chỗ, không có ý trái nhau, do chủng tánh
đồng, mà là một loại,
cũng gọi là hiện quán. Bà-la-môn v.v… phải biết
cũng thế. Ở đây cũng
thành tựu rất nhiều tướng trạng v.v… Nghóa là nói
về người nhập kiến đạo
có mười hai tướng trạng.

Chứng lý quán, đạt được bốn trí:

Chỉ pháp trí, nghóa là lúc ở phàm phu, chấp vọng chấp là thật
ngã. Nay, nhập kiến đạo, bác bỏ thật ngã, chỉ có ở pháp.

Trí chẳng phải đoạn.

Trí phi học, nghóa là lúc ở phàm phu, vọng chấp đoạn, thường. Nay,
nhập kiến đạo, lìa chấp đoạn thường tức trí chẳng phải đoạn, trí
chẳng phải thường. Ở đây, y cứ phân biệt đoạn
kiến, không biện
luận về tu đoạn kiến.

Trí duyên sinh, như sự huyễn. Nghóa là khi ở phàm phu,
vọng khởi tà kiến, kiến thủ, giới thủ. Nay, nhập
kiến đạo, vì khéo tìm kiếm;
mong cầu, nên quán thấy các pháp. Ở đây do như
sự huyễn, không như
đối tượng chấp của ba kiến kia v.v… đây là
tướng trạng thứ nhất.

Đối
với cảnh giới, quên mất, khởi sự trói buộc mạnh mẽ, nhạy
bén, tác ý thì bỏ ngay.

Rốt ráo không rơi vào đường ác vì đường ác cũng có đạo đối
trị.

Không cố tư duy phạm giới.

Không lui sụt, bỏ dở điều mình đã học.

Pháp sư
Cảnh nói: “Vì đã dứt trừ hạt giống
“Hoặc”, nên không có

lui sụt, bỏ giở quả vị tu học”.
Pháp sư
Cơ nói: “Được trí
quyết định,
nên đối với pháp đã
học, tất nhiên, sẽ không lùi bước, đổi thay, bỏ giở
điều mình đã đạt được.”

Không tạo nghiệp năm Vô gián.

Nhất định biết khổ, vui chẳng phải tự làm v.v… Pháp
sư
Cảnh nói: “ Nhất định biết niềm vui chẳng phải do thần ngã làm ra; cũng chẳng phải trời Tự tại kia đem đến; cũng chẳng phải hai vị đó chung tạo
ra cũng chẳng phải không có giả danh kia, mình người tạo ra và không
có nhân tạo ra.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Vì tỏ ngộ các pháp
duyên sinh, nên dứt
bỏ chấp tự tác v.v… trong nhân.

Chung qui không mời thỉnh ngoại đạo làm thầy, khởi
tưởng ruộng phước.

- Chung qui không ngắm xem miệng và dung nhan diện mạo của
các Sa-môn.
Bà-la-môn v.v… khác, cho đến đạt được dứt mọi
sự
sợ hãi, có nghóa là không tin đạo khác, xuất gia, thọ học; chỉ dùng pháp trí, thấy
pháp trí loại trí, được pháp từ giáo huấn của
đấng Đại sư, sinh niềm tin
quyết định. Cho nên được không có sự sợ hải
đối với các pháp. (Việc này như trong pho thứ chín dưới đây có giải
thích rộng). Đối pháp quyển
chín cũng có giải thích.

-
Cuối cùng không chấp giả dối những điềm tốt lành của thế
gian, cho là thanh tịnh. Nghóa là chỉ biết Đức Phật
là bậc thanh tịnh.

Điềm lành của thế gian, nghóa là người đời chấp giả dối điềm
lành của thế gian. Chẳng
hạn như khi sắp ra đi, nhìn thấy nước sạch,
hương hoa, là tướng
điềm lành khi đi.

1
1- Cuối cùng không còn sinh hữu thứ tám, chỉ bảy lần sinh v.v… 1
2- Chứng đắc bốn bất hoại tịnh. Trong giải thích về tác ý quán sát, đầu tiên, là phân tích sơ
lược, sau, giải thích rộng.

Trong phần trước lại có hai:

Nói về dứt “ tu hoặc” được tướng của hai quả.

Nói về quán
sát trong xả. Đầu tiên “Lại từ đây về
sau” cho đến
“Phải biết cũng thế”, nghóa là có mười hai
tướng đồng với sơ quả.

“ Nhưng một ít sai khác, cho đến nhanh chóng dứt trừ”, nghóa là với tướng riêng thứ hai của người chứng
Sơ quả, chỉ một lần
sinh trở lại thế gian này. Đây là
sự khác nhau của tướng thứ mười một với người
Sơ quả. Kết hợp hai quả
đầu có hai tướng khác nhau được quả Bất
Hoàn. Như tướng Bất
Hoàn lúc siêu việt nhập Niết-bàn.
“Phân biệt quán
sát rằng: “phải biết cùng cực trong đây mà chính thức tu tập, nghóa là tác ý quán
sát đi
suốt qua chủ thể quán
sát”
tu hoặc” của ba cõi đã
dứt, chưa dứt là đạo thắng tấn (tinh tấn vượt
hơn). Nhưng đối với đạo Vô gián chánh đoạn của tu đạo là tác ý lạc từ
dứt chín phẩm cõi Dục,
cho đến tám đạo Vô gián của Phi tưởng là tác ý rốt ráo gia hạnh. Trong đây chỉ nêu đã dứt “tu hoặc” của cõi Dục, được
hai quả giữa, không nói
chủ thể trị gồm thâu tác ý lạc. (Việc gồm thâu
tác ý lạc, văn sau sẽ nói).

Trong giải thích rộng thứ hai, lại chia làm hai:

Hỏi đáp để nói rộng về phẩm loại khác nhau của thể dụng tu
đạo.
“Như thế, đối với tu v.v…” trở xuống, là nói về quán
sát ở giữa.

Trong phần trước nói: “Nghóa là do tác ý của Địa định, chung cho
hai pháp định, tuệ của
Thế gian, xuất thế gian. Vô gián ân cần trân
trọng hai tu tự tánh định.

Pháp sư
Thái nói: “Tác ý của Địa định là tu tự tánh.
Do hai tu,
nên chứng tự tánh của
định kia. Lại, có thể hội nhập cảnh đã chứng.

Trong tám thứ
tu nghiệp, Pháp sư Cơ v.v… giải thích: Do tu nên được, nghóa
là “đắc tu”, do tu nên tập,
tức “tập tu”. Nếu ở
trước đã được, chưa khiến hiện ở trước, chỉ do tu tập pháp chủng loại kia,
sẽ khiến hiện ở trước,
khiến chuyễn thanh tịnh, tươi tắn sinh khởi, gọi
là tu, nên tịnh, đây tức
ở vào thời gian Pháp Trí, hạt giống của loại trí
kia cũng thành tựu, nên
gọi là ở trước đã được. Do khi tu tập hạt
giống của Pháp trí kia, tức giúp cho hạt giống của
loại trí. Đến thời gian Loại Trí, hạt giống này
sinh ra Loại Trí, khiến chuyển thành thanh tịnh, tươi
tắn sinh khởi, gọi là tu
nên tịnh, tức khi Pháp trí tu hạt giống của Loại
Trí, làm cho thanh tịnh, lại
là lý do sinh loại trí. Lại, như Kiến đạo trước đã huân tập tăng trưởng hạt giống vô lậu, nhập
Kiến đạo, sinh pháp trí v.v… Lại,
sở dó hạt giống được thành tựu là do tu, nên được. hiện hành
thành thục, gọi là do tu nên tập. Tư tại
thành tựu, gọi là do tu
nên tịnh, là ba thành thục. Nếu đã sinh “hoặc”, có
thể diệt đoạn, thì gọi
là do tu nên dứt trừ. Các “hoặc” chưa sinh , thì
khiến chúng
không sinh, biết rõ như bệnh v.v… gọi là do tu nên biết.
Dưới đây nói về tu phẩm loại có mười một thứ.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Ở đây giải thích đạo
Vô gián, chủ thể đoạn, không nói đạo gia hạnh, là vì Đối
pháp nói định Kim Cương
dụ đều lấy đạo gia hạnh, chẳng phải nghóa
chân thật. Nếu dứt hạt
giống chỉ có đạo Vô gián, nếu chế phục hạt giống thì đạo gia hạnh cũng có nghóa này. Luận Đối Pháp kia vì y cứ ở nghóa
chế phục hạt giống, nên
định Kim Cương dụ cũng lấy đạo Gia hạnh.
Luận này vì y cứ ở dứt hạt giống khó, nên chỉ đạo
Vô gián. Người tu
đạo Thắng Tấn, nói là
do đạo này nên mới cùng cực, hoặc chưa khởi sự
thu hướng địa vị rốt
ráo. Pháp sư Thái nói: “Thắng Tấn có hai:
1/ Chưa khởi sự thu hướng Gia hạnh của Địa sau đến nay, đều gọi là đạo Thắng Tấn.
Luận nói: “cho đến” là ý ở đây.
2/ Y cứ ở dứt “hoặc”, phẩm thứ tám chưa hết, tâm của đạo hạnh thứ chín hướng đến địa vị
Vô học, đều gọi là
Thắng Tấn. Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Đây là y cứ
sau khi chưa khởi gia hạnh đối trị phiền não phẩm hạ đến nay, các
sở hữu quán dần, tu tập phát tâm v.v… là đạo
Thắng Tấn của đạo Đối trị ở trước. Lại được
Sơ quả về
sau hướng đến cầu
quả thứ hai, thứ ba chưa
thu nhập địa vị rốt ráo Vô học mà có thể phát
tâm tu hành v.v… là đạo
Thắng Tấn ở trước.”

Hỏi: “Khởi gia hạnh phẩm sau, vì sao không là đạo Thắng Tấn ở trước?” Nghóa là:
“Nay, tác pháp riêng, gia hạnh sau “duyên” phẩm
sau, vì tùy theo nghóa này,
nên không lấy, thật ra cũng là nghóa này. Không lấy, thật ra cũng là
nghóa này. Lại, đã dứt “hoặc” của phẩm thứ tám của Phi tưởng đến nay, chưa dứt “hoặc” của phẩm thứ chín, thành tựu
sở hữu cđường ác của địa vị rốt ráo, là đạo thắng. Tấn của đạo đối-trị phẩm
đầu cõi Dục. Lại là
đạo thắng-tấn của người chứng quả thứ ba dứt “hoặc” cõi Dục. Hoặc đến đạo
Vô-gián thứ chín của
Phi tưởng, cũng là
đạo Thắng-tấn. Nếu là
đạo giải thoát thứ chín. Vả, không gọi là thắng tấn, do được quả giải thoát là giải thoát thêm vượt hơn, gọi là đạo giải
thoát. Nay, với nghóa “đều
được” trong đây chẳng phải tác Phác-pháp đủ.

Trong mọi lúc, đối với pháp đáng nhàm chán, cho đến gọi là pháp gồm thâu tác-ý lạc, đây là phần thứ năm, giải thích về
sự gồm thâu tác-

ý lạc. Quyển
trước nói gồm thâu lạc. Về sau, nói về quán-sát. Quyển này, trước nói về
quán sát, sau, nói về gồm thâu lạc, Nghóa là
trước đây, y cứ ở
đạo thế tục lìa dục cõi Dục, hội nhập bảy thứ
tác-ý của Sơ Tónh-lự, là nói thuận theo
thứ lớp. Nay, ở đây, y cứ chung, lìa
“tu hoặc”, chứng hai quả
giữa, nhằm nói về quán-sát kia dứt và chưa dứt,
sau
đó, nói lược về gồm
thâu lạc, chung cho cả bốn đạo.

“Kia tức ở đây” trở xuống, là thứ sáu, giải-thích gia hạnh
rốt ráo, nghóa là từ dứt “tu hoặc” của cõi
Dục, cho đến tám Vô-gián chưa
hết của Phi-tưởng, là
sức của tác-ý gồm thâu lạc. Nếu người còn bị ràng buộc đủ tu được định này, thì có thể dứt trừ hẳn tất cả phiền não.
Nhưng chủ yếu do dứt tám
phẩm “tu hoặc” của Phi-tưởng, mới được định
này. Khi được định này rồi, thì dứt hết “tu hoặc”.

“Từ Tam-ma-địa vô-gián của định Kim-cương dụ này trở
xuống, là thứ bảy, nói
về quả rốt ráo, trong đó có ba:
1/ Nói về thể của quả hữu vi, vô vi, để nêu giai vị kia.
2/ “Lại, lúc bấy giờ đến cùng cực rốt ráo v.v… ” trở xuống, là nói lại đức tốt của La-hán.
3/ “Phải biết rằng tác-ý thuộc định Kim-cương dụ trong đây
v.v… ” trở xuống, là đối nhân lập quả.

Trong phần trước nói: “ Các lậu đã hết, nghóa là do ba lậu hết,
nên sự sống cũng đã
hết, tức là sự sanh tử của ta đã hết; việc làm đã
xong, không còn làm nữa,
nghóa là trí của việc làm đã xong.

Chứng đắc nghóa của mình, nghóa là do tu rốt ráo thánh đạo,
nên chứng nghóa lợi của
quả mình, tức là trí của Phạm-hạnh đã lập.

Hết sạch các
kiết “hữu”, nghóa là kiết “hữu” hết, nên không
thọ “hữu”, tức trí
không thọ “hữu” sau.

Trong ba trụ.
Pháp sư
Cơ giải thích: “
Thánh trụ, nghóa
là không, vô nguyện, vô-tướng, diệt định.
Trong các luận, chỉ có ba môn giải
thoát là Thánh-trụ. Nay, lấy diệt định, vì vô-tướng nên tức nhiều trụ cũng ở
trong trụ. Các Luận y cứ
ở Tác-pháp của ba giải thoát. Ở đây thông suốt
qua sự thật để luận nên
không trái. Lại, hội
Chánh làThánh. Chủ thể
chứng Chánh-pháp của
Thánh, gọi là Thánh trụ, tức chỉ có ba môn giải
thoát, nếu đối với bậc
Thánh thành tựu thì gọi là Thánh trụ, tức là
Diệt-định cũng phải.
Bốn Thánh còn lại v.v… không lìa Đạo đế, có tâm hội
chánh nghóa là trụ. Nay diệt định vô tâm, không hội
nghóa chánh, nên các
luận không có. Luận này vì y cứ ở thành tựu nên có.

Trong Thiên-trụ, các luận chỉ nói
bốn tónh-lự. Nay, luận này chung cho
cõi Vô-Sắc, là lấy
nghóa định, tuệ đồng đều, y cứ ở tiêu-biểu tên

trời, nghóa
là chỉ nói bốn thiền, tức các luận, như đối-pháp quyển
mười nói nếu nghóa hữu,
vô lậu, lại “hữu” cũng gọi là trời, thì
Vô-Sắc cũng đúng, nên trong đây thông qua không trái
Vô-Sắc . Lại vì y cứ ở có
định trong sáng, nên gọi
là trời, Vô Sắc cũng có định Quang Tịnh nên gọi
là Trời, tức cũng là
Thiên trụ. Như tác Pháp chân thật của văn này.
Kia y cứ một nghóa, thứ hai lại nói trong thắng đức có ba mươi
hai pháp, cho đến rốt ráo
cùng cực, nghóa là do đến quả Vô-học, nên
quả này là bậc nhất.

Rốt ráo Vô-cấu, là thứ hai, La-hán dứt hết “hoặc” của ba cõi.
Rốt ráo chứng được bờ mé của phạm hạnh, là thứ ba, nghóa
là người vượt qua
phạm-hạnh của hạnh hữu học, vẫn chưa đạt đến
cùng cực. Nay, Vô-học đã đạt đến bờ mé.
Tánh lìa các then chốt. Nghóa là phiền não của ba cõi bám
trụ hữu tình, không cho thoát ra khỏi, cũng như ổ khóa cửa.
Bậc Vô-Học đã
dứt lìa khóa đó, tức thú tư.
Đã ra khỏi
hầm sâu, tức thứ năm, lìa bốn bộc lưu dòng thác
đã vượt qua hào sâu,
tức thứ sáu, lìa bốn ách. Đã bẻ gãy, chế phục
Y-sư- ca kia, đây là bậc
Thánh chân thật, tức thứ bảy. Ở phương Tây có
ngọn núi tên là Y-sư-ca,
cao chót vót. “Pháp sư Cảnh nói Đỉnh núi cao
này là dụ cho ngã-mạn,
tự đề cao mình lên”. Pháp sư Khuy Cơ nói: Ví
như phiền-não của Hữu đảnh cũng cao hơn hết.
Bậc Vô-học lìa
“Hoặc” Hữu đảnh, như bẻ gãy Y-sư-ca.

Diệt hết Cờ Cao. Pháp sư Cơ nói: Diệt hết ngã-mạn, là thứ tám.
Đã dứt bỏ năm chi, tức là thứ chín.
Pháp sư
Cơ nói: “Đã dứt trừ năm kiết phần trên va năm kiết phần dưới.”
Pháp sư
Cảnh nói: “Chỉ dứt năm kiết phần trên,
thành tựu sáu chi, tức là thứ mười”. Pháp sư
Cảnh nói: Thành sáu chi
thường trú, Pháp sư Cảnh nói: Thành-tựu sáu
niệm, lại thành sáu chi
phép tắc đã thực hành v.v…

Nay, nếu dựa
vào kinh A-hàm để giải thích văn này thì nên
nói: “Đã dứt năm
cái, được sáu hằng trụ. Cho nên, kinh A-hàm nói
về quả La-hán: “Diệt hết năm cái, che chở
sáu trụ, diệt hết một thân,
niệm hàng phục ma”, chỉ
văn dưới đây nói: “Thành sáu Hằng trụ”, thì cần
gì phải nói lại?

Một bề giữ gìn che chở bốn đối tượng nương tựa thứ mười một. Gìn giữ che chở bốn y như, y pháp,
không y nhân v.v… Lại bốn Y chỉ như thường khất thực, mặc y phẩn tảo v.
v… Lại thủ hộ bốn niệm trụ, gọi là bốn y chỉ,
rất xa lìa, tức là thứ mười hai, hữu học đã lìa các
đường ác v.v… Nay Vô
học vượt hơn hữu học kia, gọi là rất xa lìa, hoặc lìa tà
hạnh (hạnh
bất chánh); hoặc lìa sát sinh v.v… vượt hơn Hữu học,
riêng một Đế thật, tức
là mười, ba, nói không lừa dối. Lại, lìa nói
dối, gọi là Đế thật.
Buông bỏ
sự mong cầu tức là mười bốn, vì địa vị vùng cực,
lại không có mong cầu.
Lại không có không cho mà lấy, nên gọi là không mong cầu.

Không có tư duy vẩn đục, là mười lăm, chỉ tư duy thiện, vô ký vì không có nhiễm ô bất thiện, tư duy
vẩn đục, lại, vì không có tư duy
vẩn đục về tà hạnh.
Lại không có tư duy vẩn đục về sát sinh.
Bốn thứ trên đây, là bốn thứ trước trong mười nghiệp đạo ác, cũng được.
Hành động của thân nhẹ nhàng, là
mười sáu. Ở địa vị Hữu học, thân
có cứng, nhám. Nay, ở địa vị Vô học thường được khinh an,
nên hành động ncủa thân
nhẹ nhàng. Ỷ tức ỷ lạc. Tâm khéo giải thoát,
tuệ khéo giải thoát, tức
là mười bảy. Được câu giải thoát, hoặc chỉ tuệ giải thoát.
Riêng một mình làm bạn, nghóa là vì hơn hết. Nên gọi là riêng một mình
(độc nhất), chứ chẳng phải bạn hữu học v.v… khác, gọi
là không có bạn, tức mười tám.

Chánh hạnh đã lập, tức mười chín. Nghóa là hạnh nhập
niết-bàn đã lập. Về
danh đã gần gũi đấng Trượng. Phu vô thượng, là hai
mươi. Nói là đồng với
Phật, chứng “nhân không”. Gần gũi với Phật.
Phật là đấng trượng phu vô thượng .
Thành tựu đầy đủ
sáu pháp hằng trụ, cho đến ý
chánh niệm,
chánh tri, là hai mươi mốt.
Nói về thường trú nơi
sáu hằng trụ.
Sáu pháp hằng trụ lấy
ba pháp: Xả, Niệm và
chánh tri làm thể.

Người tu hành kia, bấy giờ nhận lãnh tham dục v.v… cho đến
ngu si không có thừa, mãi
mãi dứt hẳn là thứ hai mươi hai.

Lìa căn bất thiện của ba cõi. Vì tham, sân, si kia đều hết hẳn
nên không tạo ra các thói quen xấu ác, gần gủi các
người thiện là hai mươi ba.

Sáng suốt
dứt ác, tu thiện. Tâm người tu hành kia như hư
không, nước
trong sạch, là hai mươi bốn. Tâm kia như hư không chẳng có
ô nhiễm; như nước sạch
không có vẩn đục. Lại, như hư không chẳng
có ngăn ngại, như nước
sáng sạch, như nước không có bụi bám, như
hương Chiên đàn mầu nhiệm, khắp vì tất
cả Thiên-Đế,
Thiên vương,
cung kính, cúng dường,
tức là thứ hai mươi lăm.

Pháp sư
Cảnh nói: “Như gỗ Chiên đàn thơm trên hết trong
thế gian. Hương, được
Thiên Đế, thiên vương kính trọng. Pháp sư Khuy Cơ
nói: Như ở cung Thiên-đế có cây Chiên-đàn diệu hương được
Thiên- đế, Thiên vương
thường sanh cung kính. Lại, thân La-hán, như gổ Đàn hương, nói là không có “hoặc”, vì tự tại, nên thường được
Thiên-Đế v.v… cung kính,
trụ Niết-bàn hữu dư y , là hai mươi sáu.
Nói về được
Niết-bàn hữu dư , vượt qua
biển sinh, tử, cho
đến cũng gọi là nhậm
trì thân hậu hữu là công đức hai mươi bảy.
Nói về thân này
được Niết-bàn, chỉ gìn giữ một thân.
Nghiệp phiền não trước
đây đã dẫn sinh các uẩn, cho đến diệt hẳn, nhập
Niết- bàn, là hai mươi tám.

Nói được Niết-bàn vô dư; phải biết, trong đây có tướng như thế, cho đến thứ năm là không cất chứa, thọ dụng tư cụ các dục, là
hai mươi chín.
Nói về không tập gần, gồm năm nơi chốn.
Như thế, không thể vọng chấp khổ, vui v.v… cho đến không có nhân
mà sinh, là
thứ ba mươi.
Nói về biết các pháp từ duyên
mà sinh, không
sinh
chấp luống dối. Lại cũng không hay
sợ hãi tất cả,
sự không nên ghi nhận,
là ba mươi mốt.

Nói vì đã biết pháp Phật, nên người khác hỏi, đều rất dễ hiểu.

Không sinh
sợ hải trong mười bốn việc không nên
ghi nhận. Cũng lại, không thể ở trên mây v.v… là ba mươi hai. Vì nói vô ngã
nên không sợ hãi.
Trên đây là ba mươi hai công đức của
A-la-hán “tất cả như
thế gọi là Địa Thanh văn
v.v…” trở xuống là văn, tổng kết một địa, vì
văn ít, nên gữi trong xứ
Du-già xứ thứ tư.

Nói cũng như
tất cả danh, cú, văn, thân là căn bản đã tạo ra văn chương; chú thuật, luận căn bản khác lạ.
Pháp sư
Cơ nói: “Văn chương, luận khác lạ,
phải dựa vào danh, cú v.v… mới thành. Nay, hạnh
Thanh văn phải nương vào giáo pháp tương ưng này. Giáo pháp là căn bản
của hạnh kia, như danh, cú v.v…
Nay giải thích:
“Đây là nói lược về Địa Thanh văn, vì Thanh
văn kia tương ưng với
căn bản giáo rộng.
Địa Độc giác, nếu theo
tiếng Phạm, thì gọi là
Bát-Lặc-Ế-Ca-Phật- Đà,
xưa dịch Bích-chi là lầm. Hán dịch là Độc giác. Khi mới phát tâm, cũng gặp Phật, tư duy pháp thế gian.
Về sau, được đạo, thân ra đời không có Phật. Tánh ưa vắng lặng, không muốn cư trú ở chốn tạp nhạp,
tu gia hạnh viên mãn, không
có thầy, bạn, giáo pháp, tự nhiên giác
ngộ riêng mình, ra khỏi quả trong hành ở thế gian, nên gọi là Độc
giác. Hoặc quán “duyên”
đối đải mà giác ngộ quả Thánh, cũng gọi là duyên Giác .

Như thế, chủng tánh Độc giác, phát tâm tu hành được quả.
Tất cả, nói chung là Địa Độc giác.

Trong văn,
1/ Trước hết, sau triển khai.
2/ Chia ra năm môn để giải thích. Trong giải thích
chủng tánh,
Pháp sư
Cảnh nói: “Ba loại Độc
giác: phiền não nhẹ
nhàng kín đáo, gọi là Bạc trần. Đối với các hữu tình, từ bi, kém, mỏng, gọi là
Bạc bi. Cầu giác ngộ một mình, được xuất ly, không có thầy, vô địch trong thế gian, gọi là
Mạn hành loại.
Pháp sư Thái nói: “Tánh chất
của Bạc trần ở trước, vì phiền não mỏng, nên
dứt trừ dể dàng. “Hoặc” mạn trong phiền não
rất mỏng và ít năng nề.
Do tánh chất của mạn này
nên mong muốn không có thầy”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Về chủng tánh, có ba
hạng người. hoặc một người có đủ ba
chủng tánh, một người có đủ tánh tùy tăng trong ba, nên nói có ba thứ; hoặc một người vì y cứ ba nghóa nên nói trong
ba thứ đạo”.

Pháp sư
Cảnh nói: “Ở đây chính là nói về tu tập, nhập
Thánh. Người đầu tiên
trong đạo phương tiện ở trước, phải mất một trăm
kiếp tu các thiện xảo như
uẩn v.v… khi đủ một trăm kiếp rồi, đến thân sau cùng, điều phục
Vô sở hữu để trở
lại “tu hoặc”. Dựa vào Tónh lự thứ
tư, khởi quán bất tịnh,
cho đến rốt ráo. Người này lấy hai quả sau.
Người thứ hai cũng là bản tánh Độc giác, gặp Phật, phát tâm tu đạo
trong nhiều đời, cho đến
nhân chỉ thủ của thừa, hay khởi ba căn lành, không thể nhập thánh chỉ tu các thiện xảo như uẩn v.v… bèn qua đời. Đến
thân sau cùng, chế phục
Vô sở hữu, để trở lại tu dứt phiền não, tùy nương
địa nào trong năm địa,
nhập hiện quán đế, vượt qua chứng Na-hàm, dứt
trừ phiền não, mới
chứng quả La-hán. Đôi khi người này trụ ba căn lành
ở trước rồi qua đời,
thọ thân. Ở thân sau, lại khởi hiện quán đế nhân
như nhẫn v.v… được Sơ
quả rồi dứt chung “tu hoặc” của chín địa, vượt
lên chứng La-hán.
Người thứ ba cũng là Độc giác bản tánh.
Gặp Phật, phát tâm
tu đạo phương tiện, cho
đến nhập thánh chứng pháp hiện quán , được quả
sơ học, hoặc chứng quả thứ hai, chưa dứt hết lậu
mà qua đời. Hoặc bảy lần sinh; hoặc thành Nhất Lai,
sẽ không có Phật ra đời, thân nương
tựa hai quả, không chứng
Na-hàm, vượt lên chứng La-hán. Hai người
sau
này đều là
bộ hành ít nhất, không dưới bốn đời nhiều nhất không
đầy một trăm kiếp, vì
không bằng người đầu tiên.
Đại ý của
thân thứ hai này nói về ba loại Độc giác, loại
mới phát tâm tu đạo phương tiện. Pháp sư Khuy Cơ
nói: “Loại thứ nhất, khi
mới phát tâm, gặp Phật, tu một trăm kiếp, đã thành quả Lân giác .
Luận này nói riêng, trải qua
một trăm kiếp, đã gặp Phật đời. Lại giải thích trong một trăm kiếp, du đã tu hành hay đã chưa tu hành thiện xảo như uẩn v.v… trải quả một trăm kiếp đã gặp
Phật ra đời, mơí tu các thiện
xảo như uẩn, ở thân
sau mới thành đạo
Lân giác. Đạo thứ hai, trước
gặp Phật được Phật
nói pháp cho nghe, tu không đầy một trăm kiếp; hoặc chín mươi kiếp; thậm chí tu tập một kiép xong, tu tập các thiện xảo như uẩn v.v… trong địa vị Noãn v.v… Với thân này không thể chứng
quả cùng tột, hoặc chứng
Sơ quả; hoặc bảy lần sinh gia gia, một lần qua lại
Nhất gian v.v… Đến thân sau, được quả Độc giác.
Đạo thứ ba, gặp Phật, tu tập xong, với thân này được
Sơ quả, hoặc bảy lần sinh “Gia
gia”, Nhất gian, quả của một lần qua lại v.v… Lại tu các thiện xảo như uẩn v.v… đến đời đương lai
sẽ chứng quả Vô học
Độc giác. Nếu theo luận
Trí Độ quyển hai mươi nói: “Bích-Chi-Phật có hai nghóa:

Độc giác.

Nhân duyên Giác.

Như trên nói
Độc giác: là người mới Thành đạo trong đời này,
tự giác ngộ, không từ
người khác nghe (không học hỏi với người khác)
là gọi là Độc giác
Bích-Chi-Ca-Phật. Độc giác-Bích-Chi-Ca Phật có hai loại:

Vốn là
người khác,
sinh trong người Học, là ở vào thời kỳ không có Phật, pháp
Phật diệt, là
Tu-đà-hoàn đã mãn bảy
lần sinh, không nên
sinh lần thứ tám, tự được thành đạo, là con người, không
gọi là Phật, không gọi là A-la-hán, mà gọi là
Tiểu Bích-Chi-Ca-Phật,
không khác với A-la-hán.

Hoặc có người không phải là Đại
A-la-hán như Đại
La-hán Xá- Lợi-phất v.v… Đại Bích-Chi-Phật tạo nên công
đức trí tuệ tăng trưởng
trong một trăm kiếp, được ba mươi hai tướng phần;
hoặc ba mươi một
tướng; hoặc mười chín tướng trong ba mươi hai, cho
đến một tướng trí
tuệ thù tháng nhạy bén tong chín loại A-la-hán. Đối
với tướng chung, tướng riêng trong các pháp
sâu sác, có thể nhập thu nhập tu tập định
lâu, thường ưa ở một mình, với tướng như thế, gọi là Đại
Bích-Chi-Ca- Phật.

Lại nếu theo luận
Thập địa, lấy một hạnh, một quả để
làm thuyết vượt hơn.
Trong tập,
Ngài Tam Tạng noí: “Thân của người thứ hai ở trước đủ hai loại
Thanh văn, Độc giác, nên đã gieo trồng phần thiện giải thoát của
Thanh văn xong. Trải qua ba lần
thọ sinh, lại gặp Phật ra
đời, chuyễn căn được thành chủng tánh Độc giác, có thể dẩn
sinh phần
thiện quyết định lựa
chọn của Độc giác, để cho được hiện khởi. Ba quả đầu của người thứ ba kia, gặp
Phật ra đời, chuyễn thành Độc giác,
chẳng phải phàm phu, cho
nên quả Bất Hoàn được gọi là chỗ chí cực.

Pháp sư Cảnh
nói: “Đạo phương tiện thành, lại tu tập, nhập quán đế, tu tập môn trước của ba tướng đã xong, chỉ biết Độc giác thứ ba
phát tâm chứng quả
Thánh, không thể dứt hết lậu, mà còn phải trải qua
thọ sinh nữa, hai quả ban
đầu này chẳng phải Bất hoàn. Nếu là Bất hoàn, thì không thể hết
lậu,trụ quả; Nếu qua đời thì
sinh lên cõi trên.
Vì không có Độc giác sinh
lên cõi trên, nên biết Độc giác thứ ba gặp Phật,
phát tâm tu đạo chứng quả thánh.

Không thể hết lậu mà qua đời, nghóa là hai quả đầu tiên này.
Kế là, văn tự phán
quyết, người đầu tiên gọi là Lân giác, hai người
sau gọi là bộ hành.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Tập có ba thứ:

Như văn.

Tức sử dụng đạo trước có hai, nên tập cũng có hai, giải
thích về trụ, như văn.

Trong Hành nêu chung tất cả, nói về
hành tướng, chỉ hiện
thần thông, không nói
pháp, v.v… cho đến xưa nay, một bề hướng về vắng lặng.

Pháp sư Cảnh
nói: “Theo đối pháp quyển mười ba nói”.

Bổ-đặc-già-la
Độc giác thừa. Nghóa là thực hành pháp tánh
của Độc giác, hoặc nhất định, không nhất định là tánh bậc trung. Tự cầu
giải thoát, phát chánh
nguyện rộng, tu nhàm chán lìa tham, giải thoát ý lạc,
một mình tu chứng Bồ-đề, tức Tạng Thanh văn là cảnh sở duyên,
tinh tần tu hành pháp tùy pháp hạnh. Hoặc ở trước chưa khởi, thuận với
phần quyết trạch, hoặc ở
trước đã khởi thuận phần quyết trạch hoặc ở
trước chưa được quả,
hoặc ở trước đã được quả, ra đời không gặp
Phật, chỉ tư duy nội tại, Thánh đạo
hiện ở trước. Hoặc như Lân giác, Độc giác trụ, hoặc lại Bộ hành một mình vượt hơn, được dứt hết mé khổ. Nếu ở
trước chưa khởi thuận
với quyết trạch phần thì là người đầu tiên của
Du-già. Hoặc ở trước đã khởi thuận với phần
Quyết trạch, thì
sẽ là hai người

sau của
Du-già. Hoặc trước đó đã được quả, thì sẽ là
người thứ ba
của Du-già. Người đầu
tiên thành Lân giác, hai người sau thành Bộ
Hành, cũng đồng với của Du-già.
Nói nếu nhất định, không nhất định. Nghóa là người đầu tiên tu giải thoát trong một trăm kiếp, đến thân
sau cùng, mới khởi
Noãn v.v…, thì được hết
lậu, khác với Thanh văn, gọi là nhất định. Người thứ hai, thứ ba gặp Phật, phát tâm, hoặc chỉ khởi Noãn v.v… hoặc cũng
được nhập Thánh, chứng
quả Dự lưu, đồng với Thanh Văn, gọi là Bất
Định. Cũng có thể trong
Thừa Độc giác, nếu chỉ thành thục chủng tánh Độc giác, thì đây gọi là nhất định. Nếu đều thành thục chủng tánh của
Thừa khác thì gọi là
Bất định. Cách giải thích trong văn, đồng với
Du-già kia, chỉ nêu nhất định,
nghóa là đại khái không phân biệt Độc giác bất
định. Đối Pháp lại nói:
“Như nói người Dự Lưu có hai loại:
1/ Xuất ly dần, như thuyết trước nói.
2/ Xuất ly ngay, nghóa là nhập hiện quán Đế xong, nương tựa Định Vị Chí, phát đạo xuất thế gian, dứt trừ ngay tất cả phiền não của ba
cõi. Mỗi phẩm đều dứt
riêng, chỉ lập hai quả, đó là quả Dự Lưu và quả
A- la-hán. Do hai quả này,
như thứ lớp kia, dứt trừ hẳn kiến tu phiền
não của ba cõi, vì vô dư
đã hiển bày, nên không lập hai quả trung gian.
Vì chỉ dứt “tu hoặc”
của cõi Dục, vì hữu dư, vô dư đã rõ ràng, nên lại
dựa vào người xuất ly
ngay như thế. Trong kinh nói Dự lưu Vô gián, tức
lập La-hán, là người ở
hiện pháp, hoặc lúc qua đời khéo nói ý chỉ của bậc Thánh. Dù không thể nói, do
sức nguyện, nên
sinh trở lại cõi Dục, ra đời không có Phật, thành quả Độc Thắng. Dù cho người không phân
biệt được, vì chưa thể
lìa các dục không có thừa, tức do sức nguyện sinh
cõi Dục, người đó có
thể sớm chứng bát Niết-bàn.

Đoạn văn sau
này là nói bản tánh là Thanh Văn bất định.
Được Dự lưu xong, muốn
vượt lên chứng La-hán mà không thể phân biệt,
tức do sức mong muốn ra
đời không có Phật, để thành tựu quả Độc
Thắng. Do nguyện này nên quay về cầu Độc giác, liền trụ
Sơ quả, hoặc bảy
lần sinh rồi, đến thân
sau cùng, dứt hết kiết còn lại, chứng Độc giác.
Đây gọi là Độc giác Thanh văn.

Nói: “Tất cả xưa nay hoàn toàn hướng về vắng lặng, nghóa là
vì tánh ưa vắng lặng,
nên gọi là hướng về vắng lặng, chư chẳng phải
cho rằng đều là tánh
quyết định thú hướng vắng lặng.

<類></類>

DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 8 (Phần Cuối)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 35</詞>

Ở địa
Bồ-tát mong cầu Đại giác thương xót hữu tình.
Hoặc cầu Bồ-đề chí nguyện bền chắc mạnh mẽ,
suốt trong thời gian dài tu
chứng, ra khỏi thế gian.
Vì hạnh lớn, quả lớn nên gọi là Bồ-tát.

Chủng tánh Bồ-tát như thế, phát tâm tu hành được quả, tất
cả nói chung là
địa Bồ-tát, trong đó có bốn xứ Du-già, luận Địa Trì bản cựu dịch là phương tiện xứ, nay dịch là Du-già, dịch đúng là
Tương ưng. Về nghóa Du-già như trước đã nói.

Nói bốn Du-già:

1/ Trì Du-già,
phát ra pháp mà Bồ-tát kia đã giác ngộ, hoặc nhân
hoặc quả, gọi là chung là Trì Du-già xứ bậc nhất.
2/ Trì Tùy Pháp Du-già, nghóa là tùy theo pháp ở trước mà khởi
sự tu, nên gọi là Tùy Pháp.
3/ Trì Rốt ráo Du-già, do tu thành tựu viên mãn, nên gọi là rốt ráo.
4/ Trì Thứ Đệ Du-già, nói lại nghóa trước, nghóa là vì thứ lớp của Phẩm, nên nói là thứ đệ. Đều nói Trì. Nghóa là
Nhậm Trì. Nhậm Trì này có ba nghóa:

Dùng nhân giữ quả.

Pháp sư Cảnh nói: “Nhậm Trì tự thể.” Pháp sư Khuy Cơ nói:
“Kham nhậm gọi là Trì. Có chủng tánh, nghóa là có Kham nhậm”.

Trước có thể giữ sau, như đầu tiên Du-già, sau có ba Trì:
1- Chủng tánh Trì.
2- Trì đối với phát tâm Trì.
3- Hành phương tiện Trì. Phát tâm trì, Hành Phương tiện trì
sinh quả Phật.
Pháp sư
Trắc nói rằng: “Trì có ba nghóa: Lấy nhân giữ quả; lấy chung giữ riêng
và dùng văn để giữ
lấy nghóa, nen gọi là Trì. Nói chung, hợp với ban đầu
có mười
tám Phẩm, chủng tánh đứng đầu, nên nói là thứ nhất. Nếu dựa theo bản chử Phạn thì chử
“sơ” đặt
ở dưới. Nay, vì thuận với xứ này,
chử “Sơ” đặt ở
trên, nên nói Sơ Trì Du-già cho đến thứ nhất. Hỏi: “Ba thứ trì trước nói về các muôn hạnh, ba xứ nói có gì
khác nhau? Dùng ba vòng để
nói chăng?”

Ghi chép: “Như
nhà chú-thích Du-già, Tối-Thắng-Tử, giải
thích về Trì đầu tiên
nói mười hai trụ, chỉ pháp hạnh của “Sở hành” Thứ hai,
Tùy-pháp, nói về mười ba trụ, gồm giải thích về
Như lai trụ, nói về pháp “năng hành”

Thứ ba, Rốt ráo kết hợp với mười ba trụ làm thành bảy địa kia. Bảy địa là gì?
Bắt đầu, từ
Chủng tánh cho đến cứu cánh. Trì này
nói về học thành-tựu
viên mãn, nói lại nhân-quả, dù ba vòng nói về
nghóa, nhưng ý của ba vòng đó không đồng.

Theo văn của
địa này, chia chung làm hai:
1/ Trước kết, sau sinh.
2/ Chính giải thích. Pháp sư Thái nói Theo bản kinh của các nước Phương Tây, đầu tiên, tôn trọng người chép kinh,
hoặc trước,
quy-y Tam-bảo; hoăc
trước, quy-y trời Đại
Tự-Tại. Nhưng theo phiên-dịch xưa đặt để lầm
kinh-chủ quy-y Phật ba đời trước rồi mới
soạn luận, thì lẽ ra phải nói là
quy-y trước địa năm thức thân đầu tiên
ở luận. Lại, y theo bản phạm, đầu tiên của các địa đều có trước kết,
sau sinh, kể cả bài
tụng chung,
sao đối với địa
Bồ-tát không
so
sánh ở trước thiếu không có bài tụng này ư?
Là biết được chính là
Kinh-chủ đã quy-y Chư Phật ba đời, chứ chẳng phải Luận chủ.

Trong chính giải-thích, trước giải-thích hai mươi bảy phẩm
của ba Du-già ở trước,
tức là giải thích mười pháp của ba Trì.
2/ Giải thích Du-già thứ tư, tức
nêu thứ lớp trước, sau của hai mươi bảy phẩm.

Phần Trì thứ tư này luận bản dịch xưa không có Văn, Ở
phần trước lại có ba:

1/ Nêu mười pháp, lược nêu cương yếu.
2/ Dựa vào môn để nói rộng.

3/ Giải thích xong, tổng kết. Trong phần trước, trước là nêu một bài tụng, trình-bày tên của mười pháp. Thứ
hai, đương thuộc về văn xuôi, có mười pháp gồm
thâu đủ đạo Đại thừa
Bồ-tát và quả v.v… nghóa là theo ngữ của bản
Phạm, dứt xa kế
thừa Đạt-Mma. Đời đường nói: “Có mười pháp
Tát-phá-la và quả
Tát-đỏa (hữu tình), Mạt-già; (đạo) Bồ-đề;
(giác), Ma-ha (Đại);

Bát-Nna (thừa); Tăng-Già-la-ha (nhiếp); Tam Thế Thích thả yết
(năng cụ). Nhưng, nay tùy
theo ngữ này, chỉ bày rõ mười pháp này gồm
thâu đủ pháp nhân, quả
của Đại-Thừa một cách cùng tận rằng: “Gồm thâu đủ Đại thừa. Đại thừa là gì? Nghóa là Đạo và Quả. Xưa là
Mãn Tát-phá- la, nên không
nói và có trở lại trong quả giải thoát. Lại, y cứ bản
Phạm có bảy
tiếng chuyễn. Có mười pháp gồm thâu đủ tiếng chuyễn ban
đầu, tức là chủ thể
gồm thâu đạo Bồ-tát Đại thừa và đạo quả. Vì tiếng
thứ sáu, nên là đối
tượng gồm thâu. Nhưng nhà phiên-dịch xưa không giải thích rõ về
tiếng chuyễn, nên Đại thừa là chủ thể gồm thâu; mười
Pháp là đối tượng gồm
thâu, điều này cũng sai lầm.

Kế là, nêu mười pháp
1/ Trì, tức ba thứ Trì.
2/ Tướng, tức năm tướng của Bồ-tát. Ba phần, tiếng Phạm nói
là Trì-Ngật. Lại, Hán dịch là Phẩm.
Lại, phần, hoặc giúp cho.

3/ Trong ba mươi bảy pháp cũng có tên gọi này, nên cũng dịch là
Phần. Lại dịch là Phẩm, xưa dịch là Dực ngoa, trong
đây không nói ng- hóa phần nhiều giúp cho, chỉ nói hai phẩm tại gia, xuất gia không đồng, nên xưa dịch là phẩm.
Nếu vậy, lúc nêu tên phẩm, tức gọi là
phẩm phẩm. Vì có sự
trở ngại nhau này, nên nói là Phần.

4/ Tiếng Phạm nói: “Địa nào (tăng thượng). A-thế-da (ý lạc
(tức mười lăm ý-lạc).

Tiếng Phạm là Chất đa. Hán dịch là Tịnh tâm. Trong mười
Pháp của bản Tiếng Phạm
cũng không có “ngữ” này.

5/ Trụ tức mười ba trụ.
6/ Sinh, tức năm sinh giáo hóa chúng sinh của Bồ-tát .
7/ Nhiếp-thọ, tiếng Phạm: “Đâu như trong mười pháp gốc của Ca- la-ha, cũng không có tên gọi này.
8/ Địa, tức sáu Địa.
9/ Hạnh, tức bốn thứ hạnh của Bồ-tát. 1
0/ Kiến-lập, tiếng Phạm nói Bát-Lạt-Để-Phong-Sá, kiến-lập một trăm bốn mươi đức của Như lai. Lại nói là Tỳ-Ba-la-địa, Hán dịch là
An lập; trong bản Phạm
không có. Mười Pháp như thế, tùy theo nghóa,
có chia ra sáu môn:

1/ Chung, riêng, Xưa nói Sơ Trì là chung; chín Pháp còn lại là riêng. Nay, Ngài Tam-Tạng nói: “Luận này dùng mười pháp làm
Thể- Pháp gồm thâu hết trong mười Pháp, gọi là chung; gồm thâu không hết, gọi là riêng Trụ và Địa gồm thâu
khắp Nhân, Quả, nên gọi là chung tám

thứ còn lại
vì không khắp Nhân, Quả nên gọi là riêng.

2/ Phân biệt Nhân-quả người xưa giải thích các thứ chương nghóa. Nay,
giải-thích: Đầu tiên giữ một thứ chỉ có Nhân, chẳng phải quả. Thứ mười một, chỉ có quả, chẳng có nhân. Địa với Trụ thông suốt qua
nhân và quả.
Sáu thứ còn lại hoặc y cứ ở tướng-văn mà nói là chỉ có
nhân chẳng có quả. Y cứ
sự thật mà nói thì đều chung cho cả Nhân-quả.
3/ Phân-biệt sự khác nhau của phần vị hành: Nghóa là Trì, Trụ, Địa, Kiến-lập, bốn thứ này là Vị; sáu thứ còn lại là hành.
Nếu nói chung, thì đều thông
suốt quả cả Hành và Vị.
4/ Lợi mình, lợi người: Xưa nói: “Năm thứ đầu là lợi mình; ba thứ kế là lợi
người; hai thứ sau là lợi mình, người. Nếu nói chung, thì
tu mười pháp đều gọi
là lợi mình; mười thứ giúp ích chúng sinh, đều
gọi là lợi người.

Nay, theo Tướng-văn luận dưới đây, năm thứ đầu là lợi
mình; ba thứ kế là là cả mình, người, hai thứ sau chỉ lợi người.

5/ Phần mình, thắng Tấn: Xưa giải thích: “Tám thứ trước là phần mình; hai thứ sau là Thắng tấn. Nếu chung cả mười pháp thành tựu thì đều là phần mình; chỉ tập; đều là
Thắng Tấn”. Nay, giải thích
không đúng, vì văn luận
không có tướng mạo. Một chủng tánh ban đầu chỉ
có phần mình; chín chủng
tánh còn lại, chung cho cả phần mình và
Thắng Tấn. So với trước
là Thắng Tấn, so với sau là phần mình.

6/ Phân biệt ba Trì: Ba Trì có hai thứ: Đầu, kế là rốt ráo ba Trì. Nếu theo tân luận thì có đủ
bốn Trì. Nay, lại trừ Trì thứ lớp thứ tư, y cứ
sự thật để nói, thì ba thứ
Trì này, gồm cả mười pháp.
Nhưng mười tám phẩm đầu trong mười pháp, do
sức tu hành kém, nên đầu
tiênkhởi học, gọi là
sơ Trì. Bốn phẩm như
Tướng v.v… của Tùy Pháp Du-già trở đi, tạo dựng nên
công sức tu mạnh mẽ,
công dụng vượt hơn dần, gọi là Thứ Trì. Năm
phẩm sinh v.v… của Rốt ráo
Du-già trở đi, tu hành viên mãn dần, gọi là rốt ráo Trì.
Pháp sư
Viễn cho giải thích này là đúng: Hai chủng tánh: Phát tâm và Gia hạnh.

Phân biệt ba Trì:
1/ Một Trì Pháp: về nghóa ngang với chủng tánh.
2/ Bốn nghóa như tướng v.v… thích hợp với phát tâm.
3/ Năm nghóa sinh v.v… thích hợp với gia hạnh Trì. Nếu căn cứ nói chung, thì mười pháp đều đi suốt qua ba Trì; như nghóa của Trì trụ trong
chủng tánh, được gọi là Trì, về nghóa biểu lộ, tức gọi là Tướng; nghóa thu hướng, tức phẩm pháp giúp đỡ này.
Phần chứng lìa nhiễm tức gọi là tịnh tâm. Y cứ đức thành tựu địa vị, cũng tức là Trụ.

Gá vào báo, tùy theo
chúng sinh, gọi
là Sinh. Nhiếp hóa
chúng sinh, tức là pháp nhiếp Địa vị đem lại lợi ích cho chúng
sinh được hoàn
thành, nói là Địa. Tu
vượt hơn, tiến lên trên gọi là Hạnh. Tùy theo văn,
giác biết sự thật, gọi là an lập.

Chủng tánh đã như thế, loại phương tiện phát tâm giải thích đều như thế.

Từ trên đến đây, đã giải thích về nêu chung cương yếu. Từ đây
trở xuống là thứ hai dựa vào môn để nói rộng.
Về văn có chia làm ba:

1/ Giải thích về nghóa Trì thứ nhất, trong đó triển khai rộng thành mười tám Phẩm là sơ Du-già.

2/ Giải thích ý lạc tăng thượng của phần tướng và trụ bốn pháp, tức là bốn phẩm, là tùy pháp Du-già thứ hai.
3/ Giải thích sinh, nhiếp, Địa, hành và kiến lập, đây là năm phẩm, chính là rốt ráo Du-già thứ ba kia. Ba Du-già này tức là sở trì; thứ
trìvà tất cánh trì.
Du-già thứ tư lại không có pháp riêng.

Hỏi: “ Vì sao trong trì này, đầu tiên được gọi là Trì? Vì
trong trì này nói ba .

Chủng tánh

Kham nhậm.

Pháp phần Bồ-đề. Đủ ba nghóa này gọi là Trì. Vì giải thích rộng như thế, nên được gọi là trì.
Tuy nhiên, ba trì này đại khái dùng ba
môn để phân biệt:

1/ Nói về thể. Nghóa là chủng tánh ban đầu giữ lấy hai thứ thứ tánh làm thể.
Phát tâm trì lấy nguyện lớn làm thể. Nguyện là mong cầu, thì lấy thắng giải, dục, tín và tư, đều có mong cầu mà Nhiếp Luận
nói: “ Bốn Ba-La-Mật sau
là Hậu trí, Nghóa là y cứ Trí dẫn dắt chung,
xếp chung vào trí, đâu
không có tự thể riêng, như nói sáu độ trước thuộc
về trí vô phân biệt ,
đâu thể không có tự thể riêng của thí, giới v.v…?
Bồ- đề phân biệt pháp
trí, dùng sáu độ ba mươi bảy, pháp phần Bồ-đề làm thể? “
2/ Nói về danh. Đắc có chung,
có riêng. Chung, gọi là ba trì: ba
là danh số; trì là danh
nghóa, như trên đã giải thích.

Tên riêng. Nghiã là hai chủng tánh làm
chủng tánh, cho đến dùng pháp
Bồ-đề phần làm trì thứ ba. Thế nên đều ngay nơi, thể mà
được tên, hoặc có thể
đều từ công dụng của nghóa mà được tên.

3/ Nói về địa vị sai khác Pháp sư trắc noí: có hai nghóa: Ghi sự thật để luận. Mười tín trở xuống chỉ có
chủng tánh.
Mười tín trở lên, cho đến Kim Cương đều đủ ba thứ trì.

Ký thác địa vị để luận có ba:

1/ Các nước phương Tây có ba thuyết không đồng: Giải thích về mười tín trở xuống, gọi là chủng tánh Trì. Mười tín
là phát tâm Trì. Mười Giải trở lên là Bồ-đề
phần pháp trì.”

“Từ vô thỉ đến nay, cho đến
Thập Tín là chủng tánh Trì.
Vì sao? Vì hai thứ tánh, tập là chủng tánh Trì. Thập giải trở lên, cho đến Hồi hướng là
Phát Tâm Trì. Sơ Địa trở lên, cho đến
Kim Cương là
Bồ-đề phần Pháp Trì.”

“Chia ra ba kiếp tức ba Trì, nghóa là mười Tín trở lên,
sơ tăng kỳ là
sơ trì,
Sơ địa trở lên, cho đến thất địa là
Trì thứ hai. Bát địa trở lên,
Tăng-kỳ thứ ba là trì thứ ba.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Phương Tây (Ấn Độ) có hai thuyết:

Chủng tánh Trì, như
Bồ-tát Hộ Nguyệt lấy hạt giống “Pháp Nhó”
từ vô thỉ, tức mười Tín ở trước.

Phát tâm trì tức Pháp mà
Thập Trụ trở lên đã phát tâm
Bồ-đề phần pháp trì là pháp thực hành của Bồ tát
Thập Trụ trở lên. Về thế
nghóa của Bồ-tát Hộ Pháp thì đồng với nghóa của
Bồ-tát Hộ Nguyệt, có
khác chút ít trong nghóa của Thắng Quân Luận sư.

Khác chút ít
là sao? Nghóa là chủng tánh. Trì tức có tánh
chướng Sở tri từ vô
thỉ đến nay, là nghóa biên có thể dứt, nói là
chủng tánh, tức là chỗ có thể dứt hạt giống hữu lậu, vô lậu.

Khi Phát tâm
Trì lấy thập Tín hữu lậu văn, Tư tuệ v.v… Về
nghóa của Bồ-đề phần pháp đồng với trước. Lại,
có thuyết khác, nói là
chủng tánh Trì tức chủng
tánh “pháp nhó”, nghóa là thập tín trước.

2/ Phát tâm Trì, tức Thập tín trở lên.
3/ Bồ-đề phần pháp Trì, tức Thập giải trở lên, lại, nói: “Chủng tánh Trì, nghóa là tâm Thập Tín; Phát Bồ-đề tâm Trì, nghóa là địa
vị Thập Giải. Bồ-đề
phần pháp Trì, nghóa là địa vị Thập Hạnh.
Dù có giải thích này, nhưng chưa dừng lại,
sách vặn hỏi,
không sáng tỏ, Làm sao y
cứ? Lại chủng tánh Trì, nghóa là chủng tánh
“pháp nhó”. Phát tâm Trì,
Thập Tín trước, thập lực, trong muôn kiếp, mới
phát tâm cũng được.
Lấy Sơ Địa chân phát tâm Bồ-đề cũng được.

Trong đây nếu
chia theo hệ thống chung, thì mười bảy phẩm
đầu của văn sơ Du-già,
chính là giải thích tướng của địa Bồ-tát; một
phẩm sau cuối, nêu thọ trì nhớ giữ công đức. khuyên người tu học.
Không như thế, thì phán quyêt
ngay có ba Trì kia trong sơ Du-già.

Giải thích ba
trì này, văn có hai:
1/ Nói lược về ba Trì.
2/ “Thế nào là chủng tánh v.v… ” trở xuống là nói rộng. Trong phần trước thềù nào gọi là Trì v.v…? Đây là đại khái
hỏi đáp, nêu ra thể của
ba Trì, nghóa là chủng tánh tự thừa của các
Bồ-tát, đó là chủng tánh Trì. Vì phân biệt nhị thừa nên nói là Bồ-tát.
Người Bồ- tát cũng có vị thành tựu hạt giống của nhị thừa, chỉ lấy hạt giống
Đại thừa để làm chủng
tánh Trì, nên nói là “tự thừa”.

Người phát tâm đầu tiên, tức phát tâm Trì thứ hai, nhưng dù biết phát tâm
suốt cả từ đầu tới cuối, nhưng nay, vì y cứ ở phần vượt hơn,
nên nói là “tối sơ” (trước hết).

Nói: “và tất cả pháp Bồ-đề phần” tức là Hành phương tiện trì thứ ba.
Từ câu
“vì sao v.v… ” trở xuống, là phân biệt về nghóa
Trì kia. Do các hạt
giống tự thừa của Bồ-tát: Vì làm đối tượng
nương tựa nên được Kiến lập; vì có chỗ kham
năng, nên có thế lực lớn v.v… Pháp sư
Cảnh nói: “Nói về hai
hạt giống làm y chỉ v.v… có thể được Bồ-đề. Do
làm y chỉ, nên có thể kiến lập; do kiến lập nên có chỗ kham năng;
dokham- năng nên có thế lực lớn. Vì hội đủ các yếu tố như thế, nên được
Bồ-đề”. Cũng có thể
có chỗ kham nhận, là giải thích rõ về y chỉ ở trước; có thế lực lớn là giải thích về kiến lập ở trước.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Nay, giải thích văn này
chia làm hai thuyết.

1/ Vì y chỉ chủng tánh, nên có thế lực kham nhận, được thành tựu Bồ-đề, tức do chủng tánh có thế lực chịu đựng, có khả năng
kiến lập Đại Bồ-đề.
2/ Vì lấy chủng tánh của tự thừa để làm y chỉ, nên có sự kham nhận thành Chánh Đẳng giác. Vì chủng tánh tự thừa là chủ thể kiến lập, nên có thế lực
lớn chứng Đại Bồ-đề. Chủng tánh là hai cách giải
thích này. Dưới đây,
trong giải thích phát tâm Bồ-đề phần pháp cũng là hai thuyết này. Nói:
“Do các Bồ-tát, cho đến “là bực đã viên mãn
Đại Bồ-đề Trì”.
Pháp sư
Cảnh nói: “Nếu viên mãn thuộc về nhân, tức chủ
thể viên mãn, còn viên mãn thuộc về quả, tức đối tượng viên mãn (được
viên mãn). Đã nói là
được viên mãn, phải biết thuộc về quả”.

Hỏi: “Ba thứ
như chủng tánh v.v… : Một thứ là Trì, vì sao chủng tánh tức Trì xa quả
Phật? Phát tâm tức Trì hành
phương tiện,
hành phương tiện là giữ
lấy quả Phật chăng?”

Giải thích: “Đây là ảnh lược. Muốn dùng các thứ văn nhằm làm
dồi dào cho nghóa thì dể
hiểu. Như chủng tánh kia Trì xa quả vị Phật,
phải biết rằng, chủng tánh cũng Trì kế là
sau phát tâm Trì.
Hành phương tiện

Trì, Trì ở quả Phật, thế nghóa tiếp cận, không nhọc công phân
biệt.” Hỏi: “Một thứ ảnh lược, vì sao không
nói phát tâm trì ở quả Phật,
mà chủng
tánh Trì phát tâm ư?

Giải thích: “Đã nhất định có người vấn nạn, thì chẳng
cần giải thích, tất nhiên, người cần thông
suốt qua, cũng có đạo lý, do
chủng tánh nên hạt giống
vô lậu . Là nhân chính, cho nên, so sánh với quả
vị Phật, phát tâm đầu
tiên khởi, trải qua một tăng kỳ là hữu lậu kia.
Nhập địa trở lên nói là vô lậu. Do chẳng phải hạt giống, nên không
so với
quả Phật. So sánh gần gia
hạnh có nghóa tương sinh, để nói về Trì.

Pháp sư
Thái nói: “chủng tánh đầu tiên là đối tượng nương tựa
của tâm Bồ-đề. Chủng
tánh kia kiến tập tâm Bồ-đề, tánh chủng tánh là vì chỗ nương tựa, nên có kham nhận.
Do tập chủng tánh là kiến lập nên có thế lực lớn, cho nên là chủng tánh trì. Vì tâm Bồ-đề có thể được
Bồ-đề, nên có tánh
kham nhậm. Hai thứ chủng tánh có thể là tánh kham
nhận Bồ-đề, cho nên, từ
quả được tên, gọi là tánh kham nhậm.
Phát tâm thứ hai do hai tánh khởi từ nghóa chủng tánh
sinh đối
với hành phương tiện là
đối tượng nương tựa. Từ nghóa tập chủng tánh, đói với hành phương tiện là nhân
Kiến lập, nhưng Thí, giới v.v… ở
Thập Tín trước, gọi là
thí v.v… ở trên Thập Tín, gọi là Ba-la-mật. Sơ địa trở lên, gọi là hai tư lương. Tứ địa trở lên, gọi là
Bồ-đề phần. Do nghóa
này, nên Luận Chủ mới
nêu lại. Cũng có thể y cứ ở nghóa đồng thời để
nói tên riêng, vì đối
trị gần sáu thứ che lấp; vì muốn trèo lên bờ bên kia;
vì nuôi lớn phước, trí
và vì dẫn sinh Bồ-đề.

Gia hạnh thứ
ba, từ nghóa chủng tánh sinh, đối với Đại Bồ-đề là đối tượng nương tựa. Từ nghóa tập
chủng sinh, đối với Đại
Bồ-đề là nhân kiến lập. Nên
có thể viên mãn Vô thượng Đại giác. Nhưng
pháp Bồ-đề phần, đối
tượng nương tựa kia, là chủ thể Trì Bồ-đề, nên từ
quả đặt tên. Đã viên mãn
Bồ-đề Trì, nhậm vận không có chủng tánh
Bổ- đặc-già-la, cho đến
quyết định không kham nhậm viên mãn Vô
thượng Chánh đẳng
Bồ-đề v.v… Nghóa là nêu lên kém, để so sánh với hơn.”

Pháp sư
Cảnh hỏi: “Đã không có
chủng tánh, làm
sao phát
tâm thực hành gia hạnh
v.v…? Có ba giải thích:
1/ Đây là giả thiết nói. Người không có chủng tánh, dù cho
gặp bạn lành, phát tâm
tu hành, cũng không thể chứng Vô thượng
Bồ-đề, huống chi không
phát tâm tu hành v.v…
2/ Người không có chủng tánh dù cho từ hạt giống lành
phước phần phát tâm tu
hành nhưng vì là hữu lậu nên cuối cùng cũng
không được Vô thượng Bồ-đề.
3/ Giải thích: “Đây là y cứ Nhị thừa, không có chủng tánh Đại thừa. Dù cho từ chủng tánh vô lậu của nhị thừa, phát tâm nhị thừa
siêng năng tu gia hạnh của
Nhị thừa chăng nữa, chung quy vẫn không
được Vô thượng Bồ-đề.”
Pháp sư Thái
nói: “ Y cứ ở người không có chủng tánh Đại
thừa và tánh quyết định
của Nhị thừa mà nói.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “có ba
giải thích: Giả thiết để luận là
thuyết thứ nhất.
Quyết định chủng tánh của Nhị thừa cũng gọi là không
có chủng tánh Đại thừa.
Dù rằng thuận theo phát tâm Bồ-đề, cũng
không thể gánh vác, nên
nói “dù phát tâm v.v… là giải thích thứ hai.

Tức người không có tánh pháp nhó (tự nhiên) thật sự, dù phát
tâm rốt ráo, thối lui, vẫn không thể được vô thượng
Bồ-đề kia, đây
là thuyết thứ ba”.

Hỏi: Phát tâm Bồ-đề chẳng vì mong cầu quả của thế gian.
Tâm hiện hạnh này từ
hạt giống nào sinh?”

Giải thích: “Từ chủng tánh thiện của phần
phước sinh,
chẳng phải không có
chủng tánh vô lậu, vì không có phương tiện vô lậu tuệ, nên luận nói: “Chỉ do gốc lành của người, trời mà thành tựu chủng
tánh v.v… ”. Lại, chủng tánh này đã gọi là Trì v.v… nghóa là cũng gọi
là chủng tánh, phát tâm;
giúp cho gia hạnh, cho đến nhà cửa chủng
tánh, nhà cửa phát tâm,
nhà cửa gia hạnh”.

Pháp sư Thái
nói: Theo Thích Luận, có hai giải thích;
1/ Giải thích về sát tên gọi như giúp, v.v… đều là tên khác của Trì, không còn tên nào khác.

2/ Giải thích về nghóa cũng có khác. Vì quả “năng trì”, nên gọi là trì, vì giúp cho quả nối tiếp dừng lại, nên gọi là giúp. Vì chủ
thể sinh quả, nên gọi là nhân. Vì làm chỗ nương tựa cho quả, nên gọi là y.
Vì quả tùy theo trì, nên gọi là giai cấp. Vì hạnh ở trước quả, nên gọi là
tiền đạo. Vì chỗ ở
của quả, nên gọi là nhà cửa.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Vì giúp cho thành quả; vì chủ thể
sinh quả; vì nương tựa mà được quả, vì tùy theo từ địa vị; vì dẫn dắt
sinh trí,
vì gồm thâu, chứa giữ
quả. Như thứ lớp đó, phối hợp giúp đỡ Nhân v.v…”

Hỏi: “Sở
hành và gia hạnh khác nhau thế nào?”
Nói về pháp tâm trì gọi là
gia hạnh. Nay, ở đây lại gọi là
“sở hành” gia hạnh,
giải thích: “Sở hành”, năng hành (đối tượng
hành, chủ thể hành) đều khác nhau. Hành của đối
tượng hành, là pháp
Bồ-đề phần. Hành của
chủ thể hành, là phát tâm của người kia. Vì thế, nên, ở trước phát tâm gọi là
Gia hạnh. Nay ở đây y cứ ở phần pháp
Bồ-đề trong

văn, là hai
thứ “sở hành, gia hạnh khác nhau.”

Từ trên đến đây, nói lược về ba Trì xong, từ đây trở xuống, là nói rộng:
Như thế đứng đầu của
Phẩm chủng tánh, phẩm
Chủng Tánh trong
đây, tức
giải thích là chủng tánh Trì. Phẩm phát tâm thứ hai, giải thích là phẩm tâm Trì.
Ba phẩm sau,
về sau, có mười
sáu phẩm, đều là
Hành phương tiện Trì.

Trong phẩm Chủng tánh có hai:

1/ Chính nói về tướng của chủng tánh.
2/ Từ chủng tánh Bồ-tát, cho đến chưa vì tự pháp trái nhau. “Bốn Tùy phiền não” trở xuống, là tùy theo nghóa phân biệt. Theo hệ thống xưa, văn này đầu tiên là tự phần;
sau là Thắng Tấn.

Trong phần trước lại có ba:
1/ Nói về thể của chủng tánh.
2/ Nói về tướng của chủng tánh.
3/ “Do chủng
tánh mà các Bồ-tát đã có, tương ưng với công
đức

như thế
v.v… trở xuống, là tổng kết về tánh tướng.

Trong phần trước lại có bốn:
1- Nói về thể của hai thứ chủng tánh.
2- Giải thích tên gọi. Đối quả nói về thô, tế.

Phân tích về Thắng tấn vượt hơn kém.

Lược nói về hai nghóa của chủng tánh có năm môn:
1- Nói về Thể. Phương Tây có ba thuyết. Nếu theo thuyết của thắng Quân nói, thì không có thể của chủng
tánh riêng, chỉ hai thứ chướng trong thân người kia có nghóa có thể dứt, nói là lập bản
tánh. Thời gian sau, gặp
thiện tri thức, nghe pháp phát tâm cầu Bồ-đề v.v…
Địa trước
huân tập thành có bốn văn huân: trước là từ thiện hữu lậu của
phần trước, tu dần thành phần đạo. Phần đạo tu dần,
Tăng trưởng hun đúc thành hạt giống vô lậu, gọi là tập
chủng tánh, tức
sinh trí vô phân biệt v.v… Nếu theo ngài
Hộ Nguyệt lập thì có hạt giống vô
lậu pháp nhó bản hữu
làm tánh chủng tánh. Về sau, đối với thập tín, nghe pháp, phát tâm, từ
sự giúp phát của tâm hiện hành, khiến hạt giống
gốc, càng them vượt hơn,
tức gọi là tập chủng tánh. Y cứ nghóa bản hữu,
gọi là tánh chủng tánh.
Do tu tập tăng trưởng, gọi là chủng tánh tập.
Nói về thời
gian sau, lại không mới huân tập thành hạt
giống. Theo xưa về nghóa
một thể của hạt giống, nói là Địa tiền thì có hai thứ

chủng tánh, “Nếu theo ngài Hộ pháp thì Địa tiền dù hạt giống gốc
giúp dẫn dắt, nghe huân
tập hữu lậu kia thêm nhiều như thể chất của mầm gừng v.v… là chủng loại bản hữu thuộc về bản tánh trụ
chủng tánh. Đây là Địa tiền không có tự thể của chủng tánh vô lậu, chỉ từ chủng tánh
của tánh sinh. Ở
sơ địa, niệm đầu tiên là trí vô phân biệt . Trí nầy khởi
xong, liền huân tập thành
hạt giống, mới là thể của tập chủng tánh vô lậu.

Nếu nói về chủng tánh hữu lậu, thì Địa tiền đã có.
2/ Được tên gọi là xưa gọi là tánh chủng tánh nay gọi là bản tánh trụ chủng tánh. Xưa gọi là tập chủng tánh, nay chủng tánh do
tập thành(Tập sở thành
chủng tánh). Trong đây gọi là chung hai thứ chủng tánh, nghóa là từ
số đến nghóa là danh, gọi là riêng tập tánh, nghóa là chủng tánh đương thể được tên. Tập chủng tánh từ phương
tiện được tên.

3/ Y theo địa vị trước, sau v.v… Pháp sư Cảnh nói: “Nếu theo Hộ Nguyệt,
thì nghóa chủng tánh vốn có , tức ở sơ tâm của Thập tín ở trước. Giúp huân tập
chủng tánh, để cho nó càng
tăng trưởng, tức gọi
là tập chủng. Không có tự thể của tập riêng.
Từ Thập Tín trở lên, hai
tánh thường có. Dù cho nhập
Sơ địa trở lên, cũng không huân tập chủng
tánh; luận nói:
“Huân, nghóa là chỉ huân phát chủng tánh xưa, gọi là
huân chủng”. Nếu theo
ngài Hộ Pháp nói: “Bắt đầu từ thập tín trở xuống
và ở địa vị bốn mươi
tâm của Địa tiền, là chủng tánh. Lúc ở Địa tiền, dù nghe hữu lậu, huân tập tư chất, phát công năng của chủng tánh gốc
tăng trưởng, cũng là
chủng loại của bản hữu. Thế nên, được xếp vào chủng tánh. Do trải qua địa trước chưa có hiện hạnh vô lậu huân tập
riêng thành hạt giống,
nên không có tập chủng tánh ở trước chỉ có nghe hữu lậu huân tập hạt giống, gọi là tập
chủng tánh.
Nhập địa trở, vô
lậu hiện hạnh, huân tập thành hạt giống, tức tự thể của tập tánh vô lậu, về
nghóa ở sau. Pháp sư Cơ
giải thích khác. Văn nhập sẽ thuật.

Pháp sư Trắc
giải thích có ba nghóa:

Dùng gốc ngọn để luận tánh chủng tánh là trước: Tập
chủng tánh là sau.

Giúp thành phân biệt, lại giúp lẫn nhau, nên trước, sau không
nhất định, nghóa là do pháp nhó, nên có tánh tập;
do tánh tập, nên
được tăng trưởng.

Y
cứ vào thật để luận thì không có trước sau,
nghóa là Thập tín
trở lên, cho đến ngang Kim Cương đều có hai tánh.

Vì “duyên” thông bít v.v…
Bồ-tát Hộ pháp nói: “Hai tánh đối nhau chỉ có duyên tăng thượng ”. vì không đồng tánh nên không có

nhân duyên. Vì pháp hạt giống
không “duyên” cảnh, nên không
có “duyên duyên”. Vì
là hạt giống, nên tánh đối với Sơ địa, đầu tiên
sinh trí vô phân biệt ,
có nhân duyên; duyên tăng thượng ; không có
duyên sở duyên và duyên thứ đệ.
Hai tánh đối với trí hậu đắc có ba duyên, không có duyên thứ đệ . Do hai tánh đối với quả Phật hiện hành đủ ba duyên, trừ
thứ đệ “duyên”.

Luận sư
Hộ Nguyệt nói: “Hai tánh đối nhau vì đồng thể
nên không có bốn duyên.
Tánh chủng tánh đối với chánh thể trí của sơ
địa có hai duyên; đối
với trí hậu đắc có ba duyên; rất dễ hiểu”.

Thắng Quân nói: “Tánh chủng tánh không có tự thể, cho
nên không nói. Tập chủng đối với trí vô phân biệt của
Sơ địa, có
hai giải thích:

“Có nhân duyên. Vì sao? Vì đồng là đạo đế.

“Chỉ có duyên tăng thượng , như khổ nhẩn của Tiểu thừa
không có nhân tự phần.

Phân biệt đối quả vi Phật. Dựa theo nghóa của ngài
Hộ Pháp, tánh chủng tánh đối với chánh nhân duyên của thân thọ dụng. Đối với hai thân còn lại, chẳng phải chánh
nhân duyên. Nếu đối với bốn trí là
chánh nhân duyên. Tập
chủng tánh đối với ba thân có đủ hai “duyên”, đó
là nhân duyên, và duyên tăng thượng .
Đối với
tám thức, bốn trí, có hai giải thích: Rằng:
“Sơ địa trở lên, có trí bình đẳng tánh và trí Diệu quán
sát, vì hun đúc thành tập chủng, nên sinh quả
Phật. Đối với hai trí, đối với thức
thứ sáu, thứ bảy, được làm ba duyên, trừ duyên thứ đệ . Đối với
trí đại viện cảnh và trí thành sở tác , chỉ có
hai duyên, đó là duyên
sở
duyên và duyên tăng thượng.

Trí bình đẳng tánh và trí Diệu quan sát, hạt giống đối với bốn
trí, tám thức, có đủ ba duyên, trừ duyên thứ đệ .”

Luận sư
Hộ Nguyệt noí: “Nghóa hai tánh đồng thể do đối
vơí bốn trí, tám thức
của thân thọ dụng, đều có đủ ba duyên, trừ thứ duyên đệ.”

Luận sư Thắng
Quân nói: “trí Bình đẳng tánh, trí Diệu quán
sát và huân tập thành
hạt giống, nên có thể sinh bốn trí, tám thức của quả Phật”. Văn nói:
“Nghóa là sáu xứ thù thắng của các Bồ-tát đều
có tướng như thế từ đời vô thỉ, lần lượt
truyền đến sở đắc v.v… pháp nhó.”

Pháp sư Cảnh nói các
Bồ-tát nghóa là nêu người có chủng tánh Đại thừa.

Sáu chỗ thù-thắng, nghóa là nếu dựa theo giải thích xưa, nghóa là tự tánh trụ
Phật tánh, tức Như-lai-tạng, có công đức nhiều hơn
số
các sông Hằng không thể
tư duy, bàn Luận, không lìa, không thoát,
không khát. Thời nay, vẫn
đủ sáu nhập công-đức, nên nói sáu nhập thù
thắng. Nay, thì không đúng!
Sáu xứ, lại là sáu xứ như nhãn này v.v… Nói thù thắng, nghóa là
Thức A-lại-da là ý-xứ kia, thật là thù thắng trong
sáu
xứ. Ý-xứ thù-thắng
là đối tượng nương tựa của Tánh chủng tánh.

Nói “Có tướng như thế”, nghóa là phát ra thể của chủng
tánh “ năng y”.
Vì Chủng-tánh Đại-thừa này xưa nay là có, nên nói “từ đời
vô thỉ”. Thể là hữu-vi,
nương tựa vào A-lại-da, tiếp nối nhau đến nay, nên nói: “xoay vần
truyền đến”. Vì không do huân tập thành, nên nói
“Pháp nhó” đạt được.

Lại giải-thích: “Thể của
Tánh chủng-tánh nương tựa chung
sáu
xứ thân trong của
Bồ-tát, nên nói “Sáu xứ”. Dù vậy, cũng dựa
vào sáu
xứ thân ngoài, nhưng
chẳng phải hữu-tình, vì thị, phi không nhất định, chỉ
nói sáu xứ trong.

Nói thù thắng, nghóa là chính ra Thể của chủng-tánh. “Có tướng như thế v.v… ”
Trở xuống, là
phân-biệt lại, phân biệt như trước. Ở
đây, dựa theo ngài
Tam-Tạng tạo nên hai giải thích này”.
Lại có người
giải thích: “Dù lại nương tựa chung
sáu
xứ trong, ngoài, nhưng vì không
quá sáu, nên chỉ nói
sáu xứ. Về nghóa còn
lại, như trước đã nói.

Tập chủng-tánh, nghóa là nếu theo giải thích của ngài
Thắng- Quân, thì đầu
tiên, từ căn lành của phần phước tu-tập dần dần, thành- tựu phần đạo, lần lượt tu căn lành cho đến huân, tập thành
chủng-tử vô-lậu, gọi
là Tập chủng-tánh”. Nếu dựa theo giải-thích của
Luận-sư Hộ Nguyệt, thì
chủng tánh vốn có. Về sau, nhập Thập Tín, nghe
pháp, phát tâm, giúp huân-tập tánh vốn có để cho nó
càng tăng-trưởng, gọi
là Tập chủng-tánh.”

Nếu theo ngài
Hộ-Pháp thì chủng-tánh, loại tư-chất truyền đi kia ngày càng
thêm nhiều; chỉ gọi là
chủng tánh. Hiện hạnh vô lậu vì
huân- tập riêng thành
chủng-tánh, nên gọi là Tập chủng.
Đạo, nghóa
là gốc lành của Tập quán ở trước đãđược.

Pháp-Sư
Thới nói: “Sáu xứ thù-thắng, là nói lại
sáu
thuyết của phương Tây:
1/ “Công năng thù-thắng của chủng-tử hữu, vô lậu bám vào sáu xứ, là vì thuộc về sáu xứ.
2/ “Chủng-tử của hai chướng bám ở sáu xứ, là thuộc về sáu
xứ. Chủng-tử của hai
chướng này, tất nhiên là có thể dứt nên gọi
là Thù thắng.

Hai thuyết trên đây dựa vào môn Tùy-chuyển lý. Nếu y cứ
môn chân thật lý , thì chỉ chủng-tử hữu lậu, vô
lậu trong xứ thứ sáu, hoặc
là nghóa có thể dứt
của hai chướng. Y cứ ở số lớn để nói, nói
chung là sáu xứ.
3/ “Trong sáu xứ có xứ thù-thắng, cái gọi là Ý-xứ, thù thắng trong Ý-xứ, nghóa là ý
thứ sáu, thù thắng trong ý
thứ sáu. Là chủng tử vô
lậu; hoặc hạt giống của
hai chướng có thể dứt. Đây là nêu thể lấy dụng.”
4/ “Thức thứ tám có tướng phần, kiết phần. Năm xứ như nhãn v.v… là tướng phần, kiến phần của A-lại-da là tương
sáu ở giữa.
Sáu xứ này đều là tưởng
phần kiến. Phần của bản thức.”

Trong phần tự thể
sở y của tướng, phần kiến phần này này có
công năng thù thắng của
hạt giống vô lậu. Hoặc công năng của hạt giống có thể dứt
hai chướng.
Trong phần nêu tướng làm rõ thể này đã đã có công năng
cao siêu. Hoặc hạt giống của hai chướng có thể dứt công
năng, đây là nêu tất
cả công năng thù thắng trong thể hiển bày nhau.”
5/ “Trong thức thứ tám, có công năng thù thắng của hạt giống sáu xứ vô lậu nhãn v.v… cũng có hạt giống vô lậu của sáu xứ như
sắc v.v… Đây là y cứ ở mặt mạnh mẽ mà nói, nên chỉ nói
sáu xứ, không nói
mười hai xứ.”

6/ “Thật có hạt giống của mười hai xứ vô lậu, vì không quá sáu, nên chỉ nói là sáu, như cây bảy lá. Các Luận sư phương Tây đốt
nhiều, vẫn còn khác. Vốn
có hạt giống vô lậu là thù thắng.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Tập chủng tánh của chủng tánh bản
hữu, như ba nghóa mới,
cũ, tùy theo sự thích ứng mà lập.”

Có người nói: “Bồ-tát Hộ Pháp lấy Địa trên gọi tập là không
đúng. Vì thập Tín của
Địa trước tức sinh hạt giống vô lậu. Khi sinh hạt
giống đó, được gọi
là Tập chủng tánh, tùy tăng nói là sinh.” Khác với
nghóa của Luận sư Hộ
Nguyệt, chỉ chủng tánh gốc của Luận sư Thắng
Quân, dùng nghóa có thể dứt chướng
sở tri để lập, tức khi
Thập Tín lấy
hạt giống của văn, tư v.v… hữu lậu”.

Hỏi: “Sinh
kiến đạo là gì?” Giải thích có hai nghóa:
1/ Pháp thế Đệ nhất làm duyên tăng thượng cho khổ,
pháp trí nhẫn,
sinh ra khổ, pháp trí nhẫn. Trong hữu vi chỉ có một vô lậu
này không từ nhân duyên sinh.

2/ Hoặc dùng
Pháp Thế đệ nhất làm nhân duyên sinh, quán
tập nhiều thời gian,
chướng sở tri có thể dứt.
Thiện hữu lậu hơn hết. Vì nghóa hơn hết, nên được làm nhân
duyên phát sinh, khổ, pháp nhẫn. Đây là ý của
Luận sư dùng làm nhân
duyên, tức như giải thích ở sau.

Luận sư ở
trước đã lập nghóa duyên tăng thượng sinh, tức vì
xưa đã truyền lại. Vì
muốn phân biệt một nghóa, nên tạo ra lập này. Trên
ý muốn ấy, chỉ có nghóa của Bồ-tát Hộ Pháp”.

Có người nói: “Bồ-tát Hô Pháp nói thời gian
Thập Tín chưa có hạt giống riêng là không đúng! Vì, như kinh Nhân Vương nói có khác
nhau: Địa tiền có ba tâm:

Tín tâm.
Trụ tâm.

Kiên tâm.

Trong địa vị
Tín, gọi là tập chủng tánh. Trụ: tức hai mươi tâm
là Thập giải, Thập hạnh hợp
Hành Trụ tâm, Kiên tâm, tức
Thập hồi hướng tâm.

Phương Tây đã tìm hỏi kinh kia, chưa nghe có bản nào. Dù
vậy, nay vẫn hội nhập Như
ý của kinh kia nói chung chủng tánh là rất
nhiều tánh, tức kinh kia
nói: “Tập chủng tánh”, nghóa là ở Tín tâm, tức
địa vị Thập tín.

Tánh chủng tánh, nghóa là ở Trụ tâm. Trụ tâm kinh ấy nói tức
là Thập giải, Thập hạnh.
Thập giải, Thập hạnh, gọi là tánh chủng tánh”. Hỏi:
“Vì sao kinh ấy trước nói về
chủng tánh, sau, nói về bản tánh.
Giải thích:
“Khi mới tu tập, gọi là Tánh tập. Về sau, tập đã thành tánh, gọi là tánh
chủng tánh.
Chính vì thế, nên nói trước,
sau ở
đây, chẳng phải như nghóa của luận này”. Hỏi:
“Vì sao kinh Nhân Vương kia kết hợp hai mươi tâm
thành Thập trụ? Trong khi
Hoa Nghiêm v.v… thì chia ra hai mươi tâm ư?
Giải thích:
“Vì phân biệt trước, sau. Vì ở trước mới phát
sinh
Tín tăng Thượng, nên
phân biệt khác vói trước. Vì đã không gần gủi
(tiếp cận). Kiến đạo ban
đầu, nên hợp hai mươi tâm, chỉ gọi là một trụ.
Đó là lý do kinh ấy nói
Thập Hồi Hướng là Địa chủng tánh. Gần gủi
Kiến đạo, là đạo vô
lậu. Từ kiến đạo trở đi, gọi là hạnh chủng
tánh, đó là
ý của kinh kia. Nay ý của
luận này, về mặt lý, tất nhiên không thích
hợp, vì tánh đều khác nhau.
Hai thứ ý nghóa trong đây đều lấy. Nghóa là nếu theo luận Địa Trì
bản cựu dịch
thì sẽ không có văn này. Nay, Ngài Tam Tạng dựa
theo bản Phạm nói đủ
văn này. Ở đây gồm thâu chung hai tánh làm
chủng tánh Trì, cho nên
nói “hai thứ đều lấy”.

Trong giải thích tên khác, có hai thứ chủng tánh, vì chủ thể (khả năng)
sinh quả, nên gọi là chủng tử; vì chủ thể (công năng)
giữ chắc quả, nên gọi là giới chủng loại của tánh công đức nhiều như
số cát
sông Hằng, nên gọi là tánh.

Trong phần nói
về thô, tế, Luận Địa Trì bản cựu dịch nói:
“Lại nữa, không tập,
nghóa là quả tế, quả xa; còn tập thì quả thô, quả
gần”. Người xưa có nói: “Chủng tánh vô vi,
chẳng phải là pháp tu tập,
nên nói
“không tập”. Lìa danh bặt tướng, nên nói “quả tế”; chẳng phải gần với ý
suy lường, nên nói quả xa. “Vì tập chủng hữu vi là pháp
đáng tu, nên gọi là
Tập. Vì có danh, có tướng, nên đạo quả thô. Vì tình ý
có thể phỏng theo, nên
nói quả gần.”

Có thuyết nói: “Ở trước có tập chủng, chủ thể chứng, gọi là
thô, gọi là gần. Về
sau, có chủng tánh, đối tượng chứng, gọi là tế, gọi là xa. Nay đối tượng phiên dịch hoàn toàn khác với xưa. Ý văn chỉ y cứ ở
tánh chủng tánh để giải thích.”

Ngài Tam Tạng nói: “Lại, chủng tánh này khi chưa thành lập quả, gọi là Tế. Nghóa là quả của chủng tánh chưa tập, gọi là Tế. Nếu quả
đó đã thành tập chủng
tánh, thì tức là thô. Vì sao?

Vì từ khi phát tâm trở lên, do tập chủng tánh, nên ngày càng
tăng dần, vì chuyễn biến
rõ ràng, nên gọi là thô”.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Ngài Thắng Quân v.v… giải thích:
“Chưa phát tâm Bồ-đề,
chưa tập quả của chủng tánh, gọi là tế, vì chưa có
quả tập chủng tánh, nên
khi phát tâm trở lên đã có quả của tập, vì đều
hoạt động với quả của
tập chủng tánh, nên gọi là Thô,”

Trong nghóa của
Luận sư Hộ Nguyệt cũng có hai thuyết:

1/ Giải thích: “chủng tánh của bản-tánh chưa có Tập thành, Địa tiền hữu lậu khi hiện hành quả,
gọi là tế; lúc thành tựu quả hữu lậu, gọi là thô. Vì đều có với tâm hiện tại, nên là tức duyên
Tăng thượng
vô-lậu của bản hữu,
nên là quả của Phát tâm Bồ-đề.
2/ Hai thứ Tánh, tập của Địa tiền chưa có tập thành. Dăng Địa trở lên là quả của
tâm vô-lậu, gọi là Tế. Nếu thành
Tâm vô lậu, mới gọi
là Thô, vì đều có với tâm vô lậu”.

Về nghóa của
Ngài Hộ Pháp cũng có hai thuyết:
1/ Nói: “Tập chủng-tánh chưa Tập thành, khi sinh quả
của hạt giống, gọi là tế. Nếu khi đã Tập thành quả của hạt giống mới, thì gọi là

thô, vì đều
cùng có với quả của hạt giống mới”.
2/ Giải Thích: “Về nghóa, đồng với Luận-sư Hộ-Nguyệt, ở sau, sẽ giải thích.

Pháp sư
Khuy Cơ nói ở đây lấy
Thập tín, đầu tiên huân-tập
hạt giống vô lậu, vì
tăng gấp bội, nên nói là Thô, tế, chẳng phải là địa
vị khác, thì sao gọi là đều có?”
Như nghóa của
Bồ-tát Hộ Pháp, lại thành chủng tử riêng :
Chủng tử mới
sinh và chủng tử cũ, đều có thể giải thích như ở đây. Như nghóa của Luận
sư Hộ-Nguyệt, chỉ giúp cho chủng tử cũ Tăng, tức nghóa chủng tử mới tăng trong
đương niệm. Nghóa của chủng-tử từ xưa đến nay, được
nói là Nhân, nên nói
“Câu” (đều có).

Lại, niệm trước so với niệm sau, nhân diệt, quả sinh khác
sát-na, nhưng chính vì nhân có, nên
sinh ra quả kia, nên nói là “Câu”. Như
ng- hóa của Luận-sư
Thắng-Quân: Hạt giống của pháp thiện hữu từ vô thỉ, gọi là Nhân.
Lúc đầu tiên, Thập tín nhờ
“Duyên” với giáo pháp vô
lậu, huân Tập thành Hạt
giống mới, hạt giống này là quả, hạt giống vô
thỉ là Nhân. Vì Nhân,
quả đồng thời nên nói là “Câu”.

Trong phần nói
về hơn, vượt qua kém thì trước hẹp, sau rộng. Nói:
“Nếu các Bồ-tát cho đến Người vô-thượng hơn hết”:Pháp
sư

Cảnh nói chỉ
thành Nhân của chủng-tánh Đại thừa, là đã vượt qua
quả của Nhị thừa, huống
chi tất cả hữu tình không có chủng-tánh. Nếu dựa vào thuyết của
sư
Luận Khởi Tín nói: “Tất cả chúng
sinh khi khởi
phiền não, thì kèm theo
tánh vô-lậu giải, tất cả huân-Tập thành
chủng-Tánh của Đại-thừa thì
sẽ không có
sự hơn, kém của
Ba thừa, cũng
sẽ không
có sự khác nhau giữa
“có tánh”, và “Không có tánh”, làm sao được thuận với văn này? Trước khi phát tâm, chỉ thành chủng tánh mà còn vượt
qua Nhị thừa, huống chi tất cả người không có chủng
tánh khác”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Thập Tín trở xuống, thành tựu
tánh Bồ- tát, còn vượt qua bậc
Hữu học, Vô-Học của
Nhị Thừa, huống chi
tất cả Phàm-phu khác kia.
Vì sao? Vì tất Cả hữu tình đều có hai chướng. Nhưng, từ vô thỉ đến nay, bảy phương tiện trước thành-tựu hạt giống
của Nhị thừa, vì còn có
chướng phiền não có thể dứt trừ, chỉ có thể
chứng phiền não chướng
Sở-Tri chướng thanh tịnh xong, vì không thể dứt trừ, nên không được
Chướng Sở tri thanh tịnh . Nhưng, phiền não
chướng có nặng, có nhẹ, vì căn
có lợi, độn, cho nên
Nhị Thừa có khác.
Nếu Thành- tựu chủng-tử
của Bồ-tát, thì từ
Vô-thủy đến nay,
Thập-tín trở xuống, với hai chướng vì quyết-định
sẽ có thể dứt trừ, nên
so với bốn thứ kia,
là vô-thượng hơn hết, tức vì có chướng, không có chướng trong cảnh Chân- như của
Quyết-trạch phần, nên lập nghóa của năm chủng-tánh không
có khác nhau. (Như Luận
kia sẽ giải thích).

Nay, giải thích: Về điều mà Pháp -Sư Cảnh nghi ngờ: Luận
Khởi Tín y cứ vào
sự Huân tập không tư duy bàn luận về nghóa
Chân-như thọ (Tiếp nhận)
Huân tập. Du-già thì y cứ ở
sự huân-tập có thể nghó bàn về nghóa thọ Huân tập
của A-lại-da. (Nghóa thọ huân
A-lại-da của
sự
huân- tập không thể tư
duy bàn luận), Vì mỗi pháp-môn đều khác, không thể một y cứ.

“Vì sao v.v…” trở xuống, là hỏi đáp nói rộng. Đại ý hỏi: “Cả ba thừa đồng ngồi giường
giải thoát.
Vì sao chủng tánh Bồ-tát ở phàm
phu lại vượt hơn nhị
thừa? Trong phần đáp có hai:
1/ Y cứ ở hai chướng đều hết, để nói vượt qua Tiểu thừa.
2/ Dựa vào bốn việc để nói vượt hơn Tiểu thừa.
Hai chướng:
nói lược về Thể của hai chướng kia có bốn lớp:

Y
cứ năm lớp để nói về thể, cũng bốn trụ Địa là chướng phiền
não ; vô minh trụ Địa là chướng sở tri .

Y
cứ hai chấp Nhân, Pháp. Ngài Tam Tạng nói: “Chỉ lấy chấp ngã làm
Nhân chấp, bởi vì ngoài các “hoặc” đều chẳng phải nhân chấp.
Nếu vì giống với “Nhân chấp”, nên gọi là chung
“Nhân chấp”, thì về nghóa cũng không có
sai sót. Nếu lấy
“Pháp chấp”
so với chướng
sở tri,
sẽ có hai cách giải thích:

“Chướng Sở tri rộng; pháp chấp hẹp, vì sao? Vì không có biết
trong sự, chẳng phải pháp chấp.

“Pháp chấp ngang bằng với
Chướng Sở tri, không
có rộng, hẹp.
Ý Ngài Tam Tạng cho cách giải thích sau là hơn.

3/ Y cứ bảy thức để phân biệt: Năm thức chỉ khởi chướng phiền não, là vì hiện tượng, nên chẳng phải chướng Sở tri . Ý thức đều
cùng khởi hai chướng.
Mạt-na thì không nhất định. Một cách giải thích
khác nói: Mạt-na chỉ có “hoặc chướng”.

Ngài Tam Tạng
nói: “Nếu Mạt-na không có pháp chấp
Chướng Sở tri thì phần lớn
sẽ có trở ngại khó khăn.
Như Du-già nói là
Lại-da rất ít, tất nhiên, đều
hiện hạnh vói một thức. Như người hữu học, Vô học của Nhị thừa kia nhậäp Diệt Định không có Mạt-na, nghóa là một
thời gian, Lại-da chỉ
riêng một thức không được nói là rất ít mà là hai
thức đều hiện hành. Lại, quyển bảy mươi tám chép: “Tám Địa trở đi, tất cả phiền não đều không hiện hành, chỉ có chướng
Sở tri là chỗ nương tựa.
Bát Địa trở lên, khi ý
thức nhập Nhân không quán, Mạt-na liền khởi Pháp
chấp, gọi là
có chướng Sở tri, cho nên, hai thức thứ sáu, bảy
đều khởi hai chướng.
4/ Y cứ ở ba tánh để phân biệt, chướng phiền não, nghóa là chỉ có bất thiện và ẩn một vô ký.
Chướng Sở tri, nghóa là phương Tây có ba giải thích không đồng.
1/ “Chỉ ô nhiễm”.
2/ “Có cả hai tánh”.
3/ Có cả ba tánh’. Ý Ngài Tam Tạng là hai tánh, trừ thiện. Luận Phật Địa nói:
“Phần nhiều còn pháp chấp, là tánh vô ký.
Duy Thức quyển chín nói có cả
hai tánh. Kế là nói trong
trị đoạn chướng phiền não. Nếu kiến đoạn, là dứt trong
Sơ địa. Tu sở đoạn, nghóa là có ba phẩm kia. Hai phẩm
thượng, trung, thì sơ địa
đã chế phục, rốt ráo không hiện hành. Phiền não
phẩm hạ, thất địa trở
xuống vẫn còn khởi.

Luận Phật Địa chép: “Nếu Ngũ, Lục, Thất Địa không có
thức Mạt-na , lẽ ra không được khởi phiền não cuả
sáu thức. Bát Địa
trở lên, phẩm hạ cũng
chế phục. Phẩm trụ ở dưới nói: “Lỗi của ba xứ hai chướng:

1/ Phiền não ở đường ác thô nặng, ở Sơ địa dứt.
2/ Phiền não thô nặng, một bề chướng Vô sinh pháp nhẫn, địa thứ tám dứt.
3/ Tất cả phiền não, tập khí, Tùy miên, thô nặng, thì địa thứ mười dứt, nghóa là đạo lý tu dứt phiền não, đến tâm
Kim Cương, nhất
thời dứt ngay, mà nói
bát địa dứt, là y cứ bát Địa, chế phục hẳn
không hiện hành. Nói chế phục là trong dứt chướng
Sở tri. Nếu Kiến đoạn là
sơ địa đoạn. Nếu tu đoạn
thì Nhị địa trở lên, niệm niêm dứt dần, đến
Kim Cương mới hết.
Nhưng trong phẩm Trụ, nói lỗi thứ ba của chướng
phiền não , nghóa là tối
thượng thành tựu viên mãn. Trụ đoạn của Bồ-tát, là
y cứ đạo Vô gián để nói.

Lỗi thứ ba trong chướng Sở tri. Nghóa là Như lai trụ mới dứt, là
y theo đạo Giải thoát để
nói, tức pháp môn ảnh lược.
Nói tất cả chủng tánh của
Thanh văn, Độc giác đều chỉ có
thể chứng, phiền não
chướng, thanh tịnh v.v…”

Hỏi: “Vì sao
trong lập Tông trước nói rằng: “Chủng tánh của
Bồ- tát còn vượt hơn
tất cả Thanh văn, Độc giác v.v… ?”

Trong phần giải thích dưới đây nói: “Chủng tánh Thanh văn
v.v… chỉ chứng, chướng
phiền não, tịnh. Chủng tánh Bồ-tát sẽ chứng, thanh tịnh
hai chướng. Văn này thì nói là vượt qua nhân
Nhị thừa, vì
sao trước,

sau trái nhau?”

Giải thích: “Vì đây là ảnh lược làm rõ lẫn nhau, cũng
không ngăn ngại: Cũng có thể nêu chủng tánh để nói về quả, vì không muốn
nói về chủng tánh.
Hạnh vượt hơn trong bốn
sự vượt hơn, nghóa là Bồ-tát có hai hạnh lợi ích khác nhau để cho được nhân thiện của thế gian,
gọi là lợi ích, khiến được quả thiện thế gian, gọi là an lạc.
Nhiếp luận chép: khiến
cho được vui xuất thế
gọi là lợi ích, khiến được vui thế gian, gọi là an lạc. Nay, ở đây nói chung về lợi lạc thế gian, đây là chung cho
cả năm đường.

Thương xót trở xuống, là khiến cho người, trời kia dứt được nghóa v.v… thù thắng. Nghóa là vì đạo khí của người, trời có thể thọ
thắng nghóa vô lậu xuất thế gian.

Trong thiện xảo vượt hơn, ở đây chỉ nói năm thứ, ở chỗ
khác “”hoặc” cũng
thêm Đế, hoặc xứ, nói về bảy gia căn v.v… Nhị thừa
chỉ phân biệt thiện xảo
trong duyên khởi xứ, phi xứ, đối với uẩn, giới, xứ. Không thể thông
suốt thiện xảo như năm minh xứ v.v…
Bồ-tát thì
không như thế, mà đối với tất cả xứ đều được thiện xảo, vì vượt hơn trong
thiện xảo đối với nhị thừa.

Thứ hai, trong
phần nói về tướng của chủng tánh, Văn chia làm
ba:
1/ Nêu tóm tắt cương yếu.
2/ Tùy giải thích riêng.
3/ Tổng kết. Trong phần trước Pháp sư Cảnh nói: “Pháp nhó vốn có hạt giống
vô lậu, là thể của
chủng tánh. Nương vào hạt giống này để tu
hành sáu Độ, nói lên
Bồ-tát có Thể của chủng tánh, gọi là tướng
của chủng tánh.

Thể tánh của sáu độ: Nghóa là pháp thí, tài thí thì dùng thiện
căn Vô tham tương ưng
với nghiệp Tư và phát ra thân, ngữ khởi chung năm uẩn làm Thể.
Vô úy thí.
Tức là dùng thiện căn vô sân tương ưng với năm
uẩn như Tư v.v… làm
thể. Nếu y cứ ở nghóa Đàn gồm thâu sáu, thì dùng
ba thiện căn để phát ra
tất cả pháp lành của ba nghiệp để làm Thể. Thí, Giới có ba nhóm thì dùng tất cả pháp lành làm thể,
trong nhẫn, nhẫn người
khác không lợi ích, nhẫn dùng vô sân làm thể.
An thọ khổ nhẫn.
Ngài Tam Tạng nói: “Tinh tấn làm tánh, cũng
có thể dùng Trí để suy
ra nghiệp, nên có thể an nhẫn, tức lấy trí làm tánh.

Pháp nhẫn, tư duy giải nhẫn, trí tuệ làm tánh, đồng thời khởi
chung, cũng lấy năm uẩn
làm thể. Nếu lấy ba nghiệp “câu sinh” thì năm uẩn này đều là tinh tấn. Tónh lự dùng
số định trong Biệt cảnh làm Thể.
Nhân định mà
sinh pháp môn công đức, đều gọi là
tónh lự, tuệ, dùng
số
tuệ trong Biệt cảnh làm thể.

Bốn độ sau
trong mười Ba-la-mật là trí “duyên” tục . Bát nhã
thứ sáu là
trí “duyên” lý. Nếu chỉ lập
sáu độ, thì trong độ thứ
sáu có cả chân tục.”

Pháp sư Thái
nói: “Từ Vô thỉ đến nay, đã thực hành thí v.v…
dù chẳng phải Mật-đa,
mà là tướng Mật-đa. Do tướng này nên khiến cho
người khác so sánh biết được trong thân thật sự
có chủng tánh Bồ-tát.

Tuy theo văn
trong giải thích riêng tức là sáu. Căn cứ trong
phần nói về Thí có ba:
1/ Gạn hỏi phát khởi.
2/ Chính giải thích.
3/ Tổng kết. Trong văn chánh giải thích, gồm có hai:
1/ Nói về ba thí.
2/ Chia ra sáu câu. - Trong phần trước lại có hai:

Nói về bản tánh ưa thí của Bồ-tát.

Đối
với Cảnh có khả năng thực hành. Năng thực hành lại có ba:

1/ Nói về tài thí.
2/ Nói về pháp thí.
3/ Vô úy thí. Trong văn Tài thí, trước, nói về ruộng Bi thực hành thí; sau, nói
về ruộng Kính thực hành thí.
Trong Bi thí,
trước nói về hữu tài thí, sau, nói về vô tài
thí. Trong hữu Tài, trước là nói về đa tài thí.
“Của vật dù ít v.v… ” trở xuống, là nói về ít tài thí. Có ba thời tâm tịnh trong đa
Tài thí. Trước khi thí tâm vui ; lúc đang thí tâm vui;
sau
khi thí không hối tiếc,
Vật nhiều cho ơn khắp, vật ít giúp cho kẻ nghèo.

Nói không có
đối tượng tuệ thí, ôm lòng xấu hổ sâu sắc, vì
người khác khen thí v.v…
là không có tài thí. Về ruộng kính rất dễ hiểu.

Kế là, nói về pháp thí. Đối với những người kia ở đời này,
đời khác v.v… nghóa là
lìa hạnh ác trong ba đời kia, làm người bạn không cầu thỉnh trong
việc thiện, với lòng từ thường nói pháp v.v…” trở xuống,
là nói về Vô úy thí (Thí cho
không sợ). Nếu các hữu tình
sợ hải
về vương tặc, tai nạn
hữu tình; nước, lửa v.v… là tai nạn vô tình.”
Từ đây trở xuống, là
sáu câu phân biệt thọ lãnh vật của
người, chưa hề sai trái
v.v… thứ nhất có niềm tin.

“Đối với của cải chung” trở xuống, là thứ hai, có nghóa.
“Đối với các thứ
Mạt-ni v.v…” trở xuống, là thứ ba, nói
về sự ngay thẳng.

Văn luận Địa
Trì bản dịch xưa nói về không tham, cách hành
văn hoàn toàn khác nhau.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Ý trong đây nói rằng, con người có các
thứ của báu, tâm họ mê muội,
trái ngược, nên không thể thu thập, không thể che chở, giữ gìn trước là đem gởi nhờ
người khác, vì tâm mê
mờ trái ngược, nên không thể ghi nhớ. Bồ-tát có khả năng khai ngộ, chưa
hề khiến cho người này
xem thường người kia, huống chi chính mình làm. “Tánh người kia ưa thích của cải, địa vị rộng lớn v.v… ” trở xuống,
là thứ tư,
nói về tánh rộng lớn. Pháp sư Khuy Cơ nói: tâm
Bồ-tát rộng lớn, tâm ưa thọ
dụng. Chẳng phải ít tài vị, tánh ưa thích tải vị rộng lớn. Do
sự nghiệp rộng lớn mà chẳng phải vì
nhỏ hẹp. Lại, ở trước đã
nói về vật thí cho dù ít
mà có thể đều khắp, tuệ thí rộng lớn mà chẳng
phải nhỏ hẹp. Nói về
tánh ưa thích của cải, địa vị cao cả, có thể đều
khắp, sự nghiệp rộng lớn mà chẳng phải hẹp nhỏ, tức khác với văn trước là
ưa thích vật, nhiều vật.
“Đối với các thứ rượu,
sắc dục của thế gian..” Trở xuống thứ
năm, nói đối với năm
dục, có thể nhanh chóng nhàm bỏ.

“Được tài bảo rộng lớn v.v… ” Trở xuống, là thứ sáu, nói
không tham, chấp.

Trong phần nói về giới,
đầu tiên, hỏi; kế là,
giải thích;
sau là
kết.

Trong phần giải thích Pháp sư Cảnh nói chia làm hai:
1- Nói về người có chủng tánh, dù cho khởi nghiệp ác, chỉ thành

phẩm nhuyến
chứ không bạo ác.
2- Nói đối với duyên giới hạnh. Giới có ba nhóm. Trong văn, nói lược về ba nhóm. Đầu tiên là nói mười nghiệp đạo thiện, là giới
luật nghi . Kế là, nói
về bốn nhiếp là giới nhiếp chúng sinh .”

Luận sư Trắc
nói: “Đây là nói về giới nhiếp thiện pháp ,
trong đó có hai:

Nói về giới tánh.

“Hoặc thấy, hoặc nghe v.v…” trở xuống, là hiện hành tốt.

Trong phần trước có hai:
1- Hạt giống thành.
2- “Đối với người khác v.v… ” trở xuống, là nêu người khác để so sánh với mình. Nay giải thích. Thế của đoạn văn lớn dựa vào Như.
Cảnh Luận sư Nhưng trong đó cũng nói giới
Nhiếp thiện pháp , tức tu tất cả pháp
lành của mười thiện,
bốn nhiếp v.v… gọi là giới Nhiếp thiện pháp, cho
nên nói: “Đối với
các hữu tình, không làm tổn não, cho đến không
sinh
vui mừng, là lìa quả kia
trong nghiệp sát, cũng gọi là tự tánh lìa. Nói: Tay không
dùng dao, gậy, cục đất làm não hại hữu tình là
lìa nhân ấy. Kinh Thập Địa
chép: “Không dùng tâm sát, mà trao dao,
gậy cho súc sanh.”

Nói: “Đối với các chúng sinh, tánh thường từ, ái”. Đây là đối
trị với lìa từ, chủ thể trị ái.

Từ trên đến đây, ba câu là nghiệp bất sát.
Đối với đối tượng nên cung kính, đặc biệt khởi tâm cung kính, cho đến chẳng phải vì người ngu đần, là người kia
không trộm.
Do kính trọng bậc
tôn trưởng, cho đến tu nghiệp hòa kính, nên lìa trộm cắp,
đây là lìa quả.”

Pháp sư
Cảnh nói: “Văn này tóm tắt không lìa tà dâm trong ba nghiệp của thân, nay
giải thích: “Do kính trọng bậc
tôn trưởng, tu
nghiệp hòa kính, nên lìa trộm cắp và tà dâm. Nói:
“Khéo thuận theo tâm người, cho đến trước nó lời thăm
hỏi”, đều là lìa bốn
lỗi của miệng, tức bốn ngữ thiện. Nói: “Đối với ơn hữu tình v.v…” trở xuống, là nói về nghiệp không
tham.

1/ Báo ơn thí.
2/ “Đối với người đến cầu xin v.v… trở xuống, là thí cho người đến cầu xin, cho đến “Như pháp cầu xin tài vật, không dùng phi pháp,
đều là nghiệp đạo
không tham. Không dùng sự bạo ngược, nghóa là
nghiệp đạo không sân.

“Tánh thường ưa thích tu các nghiệp phước v.v… ” trở xuống,
là nói về nghiệp đạo chánh kiến.

“Hoặc thấy, hoặc nghe, cho đến còn hơn tự thọ, là tánh nhân từ, tôn trọng đối với pháp mình đã thọ, tức bốn pháp thọ, nói về
sợ nhân
ác hiện tại và coi
trọng đời sau, là nói về sợ khổ đương lai.

Bốn pháp thọ. Thọ, nghóa là thọ báo khổ, vui. Vì thọ tức là pháp, nên nói là pháp thọ. Như văn dưới nói: “Như người
giàu sang, gây ra

nhiều điều
ác, thì hiện vui, sau sẽ khổ. Như người nghèo hèn giữ
giới, hiện khổ, sau sẽ
vui. Người giàu sang tu thí, giới v.v… thì hiện tại
vui, sau cũng vui. Người
nghèo khổ mà phá giới, v.v… thì hiện tại khổ,
đời sau cũng khổ. Dù
có nhiều trường hợp, nhưng đều nói chung về Chánh kiến.

Kế là, nói về giới nhiếp chúng sinh: Pháp sư Cảnh nói: “Nói đối với các việc nên làm là nói về
đồng sự, trong đó, việc đúng pháp
thì Bồ-tát đồng, việc
không đúng pháp, thì Bồ-tát không đồng.

“Khéo ngăn dứt, v.v… ” trở xuống, là cho đến tùy sinh, tùy
xả, là nói về công hạnh lợi tha kia. Dưới đây,
là nói về Ái ngữ, chung cho
cả bốn nghiệp lành.

“Khởi tâm hiền, thiện, tôn trọng lời nói thật” trở xuống, là nói về không nói dối. Không lìa tâm khác, là nói không nói hai lưỡi.
“Cũng không ưa thích
v.v… ” trở xuống, là nói không nói lời thêu dệt. Lời
nói thường mềm mỏng,
là nói về không nói lời hung dữ. Văn còn lại
rất dễ hiểu.

Luận sư
Trắc nói: “Phẩm Thí ở
sau nói:
“không được làm việc
mai mối”. Do đây y cứ
ở kia. Nay, ở đây, vì ý gì cầu hôn như pháp?
Phẩm Thí kia y cứ ở
xuất gia, còn ở đây y cứ người ở tại gia. Nay giải thích:

Đây là lược
qua không nói về bố thí nhiếp: Trong phần nói về
thí độ ở trước đã chỉ bày rõ.

Trong nhẫn chỉ
có nhẫn nại sự thù oán, hãm hại. Trong tinh tấn,
trước hỏi, kế là, giải thích; sau kết. Trong phần
giải thích, Pháp sư Cảnh nói”

Trước nói về tánh tự, siêng năng; sau, nói về đối “duyên”
hành tinh tấn, trong đó:
1/ Nói về việc tục thì làm vững chắc.
2/ Đối với chân lý, thì tâm không yếu hèn. Tong phần trước có hai: Nói về phương tiện làm việc.

“Việc đã làm v.v…” trở xuống là nói nghiệp căn bản.

“Đối với các việc rộng lớn” trở xuống, là thứ hai, trong đối với

chân lý
không yếu hèn, gồm có ba:

Nói về lý, quán không có yếu hèn..

“hoặc nhập chúng v.v…” trở xuống, là nói về những chuyện
kích bác, bàn bạc v.v… tâm không sợ sệt, do tinh tấn mà thành.

“Có thể dẫn v.v…” trở xuống, là nói lấy việc lớn để
so
sánh với việc nhỏ.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Ở đây nói đủ ba thứ:

Từ “các Bồ-tát v.v…” trở xuống, cho đến “phương
tiện tư duy,
lựa chọn, phải khiến cho rốt ráo” là nói về gia hạnh tinh tấn.

“Những việc đã làm v.v… ” trở xuống, cho đến “lười biếng, bỏ
dở, thối lui, chịu khuất” là nói về mặc giáp tinh tấn.

“Đối vói các
sự nghiệp rộng lớn”, cho đến “Huống chi việc
nhỏ, là nói tinh tấn, không yếu hèn.

Trong tónh lự,
Pháp sư
Cảnh nói: “Trước là tánh xem xét
tường tận, không thường
tán loạn. Kế là, nói về khả năng tu thiền định, trong đó
có hai: Trước, nói về tu thiền,
sau nói nương tựa thiền,
khởi quả phước, tuệ”.

Trong phần trước lại có hai:

Có ba câu nói về phương tiện tu thiền.

Một câu sau, chính là nói về phương tiện đắc thiền.

Trong ba câu,
câu đầu, nói về chỗ thấy, nghe, tu thiện vượt hơn, nghóa là nơi núi non, rừng rậm, cho đến thuận theo im lặng. Câu thứ
hai “liền nghó rằng ”
trở xuống, là nói tâm dục từ đó sinh rất luyến mến.

Câu thứ ba “Tánh phiền não mỏng v.v… ” trở xuống, là chính
ở núi non, đến chỗ xa lìa.

Từ đây trở xuống, là nói về sự chứng đắc thiền. Cái gọi là nghóa mục tư lương. Tâm không bị nhiều Tầm,
Tư khuấy nhiễu.
Dưới đây, nói về quả
thiền định: Trước nói về quả phước, nghóa là tu từ bi, tức
Bốn vô lượng. Sau nói về
quả Trí. “Đối với Phẩm oán kia v.v… ” là từ.
“Hoặc thấy, nghe v.v…”
trở xuống là tu bi”

Hỏi: “Đại thừa đã nói Bồ-tát tu bi, một bề gọi là đại, là cũng
có Bi mà chẳng phải Đại ư?”

Giải thích: “Như trong phần nói về công đức nói: “Bi, tức là
chung, đại bi, thì không
chung, tức biết hai thứ Bi và đại bi đều có đủ.”

Nếu vậy, thì
lẽ ra ngoài bốn vô lượng, nên có riêng đại bi.
Vì sao văn dưới đây, trong
tu bốn vô lượng lại nói: “Nếu hỏi ai là Bồ-tát,
thì chính nên đáp rằng:
“Là người trụ Đại bi”.
Giải-thích:
“Bồ-tát Sơ học là người chấm dứt phiền não,
mượn Tướng để tu, chỉ
gọi là Từ, Bi, Hỷ, Xả, không được gọi là Đại.
Nếu tu thành tựu, cứu giúp
chúng sinh, thì mới được gọi là Đại, đó là Đại
Từ; Đại bi; Đại hỷ; Đại xả”.

“Đối với chúng sinh kia, tùy khả năng”.Trở xuống, là nói lại về tu Bi.
Đối với các
chúng sinh, tánh tự ưa thí lợi ích, yên vui: là nói lại về tu từ.

Từ trên đến đây, đã nói về quả của phước. Dưới đây, nói về
quả của tuệ. Nghóa là thân thuộc
suy yếu, mất mát, cho đến tư-duy có thể
an nhẫn v.v… là do tuệ
kia. Tánh của tuệ kia thông minh, đối với pháp có khả năng lãnh thọ, nghóa là nghe, giữ có khả năng gìn giữ, tư-duy
nghóa là Trì. Thành tựu
sức niệm, đối với việc đã làm từ lâu, tự nhớ lại,
cũng khiến người khác
nhớ lại v.v… đó là Túc Niệm thông.

Do Bồ-tát che
chở, bảo cho người khác ghi nhớ, người khác đã có thể ghi nhớ, lại bảo cho người khác lần lượt ghi nhớ, do thế-lực xưa
nên được như thế”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói Ba thứ này bắt đầu
từ “Nghó rằng, các
Bồ-tát v.v… cho đến” và xa lìa đối-tượng
sinh
sự kính mến
sâu rộng”, là nói
về phương tiện Tónh lự.

“Tánh phiền não mỏng..” trở xuống cho đến “huống chi đối
với phẩm thân và phẩm
trung dung”, nói về tónh lự lợi ích hữu tình.

“Hoặc thấy, hoặc nghe v.v… ” Trở xuống là nói về đẫn phát
tónh lự thần thông.

Đây là giải
thích theo Trung luận quyển ba rằng: “Đối với
pháp, năng thọ, năng trì, năng tư duy v.v… như luận
Thập Địa nói:
“Ngài Thế Thân
giải thích: “ Dùng ba tuệ văn, tư tu, để phối hợp. Văn nghỉa
là thọ trì, ghi nhớ tư duy
không quên, gọi là tư, tức tư này, năng
sinh ra tu, là từ nhân được tên.
Tu tuệ, gọi là tư. Đây là ý riêng, lại xét trong tuệ của
luận Thập Địa,
Pháp sư
Cảnh nói: “nói thành
“Câu sinh tuệ” nghóa là
sinh đắc tuệ, năng nhập tất cả mình xứ ” trở xuống, là nói quán
sát thông
suốt
về cảnh. Thông suốt đầu
tiên nói về v.v… sự cảnh xứ v.v…
“Khắp nơi kia kia v.v…” Trở xuống là nói chủ thể thấu
suốt lý. Pháp
sư
Khuy Cơ nói: “Xem ý trong đây không có nói riêng, mà là
dùng cả ba thứ để phối
hợp: Tánh không ngang bướng ngu độn; tánh
không mê muội và tánh không ngu si.

Ba câu này, được thứ lớp phối hợp với ba tuệ. Các câu trên
nói Bồ-tát: “Chỉ có
thể thành tựu “câu sinh tuệ”, tức sinh đắc thiện.
Cũng có thể nhập tất
cả cảnh giới minh Xứ, tức Phương tiện thiện ý của hai câu này là chung.
Phối hợp với ba tuệ dưới đây, văn cũng nói chung: Ba tuệ lìa lỗi, có
sức Tư-duy,
lựa chọn. Lại, tánh không
ngu si, thích ứng với tuệ gia hạnh. Tuệ này có thể nhập tất cả cảnh giới minh xứ, lại thành tựu
sinh đắc thiện. tuệ hậu đắc kia, vì khởi ngôn thuyết nên
khắp các cảnh giới kia,
lìa xứ buông lung, có sức tư-duy, lựa chọn.

Tuệ Vô phân biệt kia, vì khác
với trước, sau, nên trong đây không nói lại.

Lại giải thích: Ở đây, nói chung về tuệ của Bồ-tát, chưa hẳn
nói riêng về ba tuệ.

Kết rằng nên
biết sinh này có thể so sánh đồng với tướng thô
của tánh Bồ-tát. Pháp
sư Thái nói Ngài Di-lặc tự nói: “Ta là Bồ-tát.
Chỉ có thể dùng sự này, so với tướng thô của
sự việc mà biết được chủng tánh trong thân hữu tình, còn như quyết định
chứng biết, thì chỉ có Phật,
Thế tôn rốt ráo hiện
thấy, Từ thị ta không thể hiện thấy”.

Pháp sư Khuy
Cơ nói do tướng của chủng tánh Tế của Bồ-tát khó biết. Nay, do công hạnh
so
sánh biết được
chủng tánh, nên nói là có
thể so với tướng thô
của chủng tánh Bồ-tát.
Văn ban đầu của đoạn này nói:
Do tướng này, nên khiến
người khác biết rõ
thật là Bồ-tát. Tướng tế kia quyết định nghóa thật, chỉ có Phật mới biết được.
Trong đây, lại
suy tìm Đức
Phật không nói
“Ta cũng không biết”.
Người xưa nói: “Ngài Di-lặc không biết là sai
lầm! Bởi vì kinh Thiện Giới nói về tướng thô
của chủng tánh, ta đã nói
tóm tắt. Các nghóa thật
khác, chỉ có Phật mới biết, nghóa là Thích ca đương lai cũng
không biết”. Vả chăng biết tìm kiếm Phật, chẳng phải
Ngài Di- Lặc không biết, chỉ
nói: “Phật biết rốt ráo biết, ta biết không rốt ráo”.

“Do các Bồ-tát, cho đến còn lại không hợp lý, là thứ
ba, tổng kết Tánh tướng.

Pháp sư Cảnh nói do chủng tánh mà các
Bồ-tát đã có, nghóa là
thể của chủng tánh.
Tương ưng với công đức như thế, nghóa là tương ứng với
tướng của chủng tánh.

Thành tựu các Pháp bạch tịnh của bậc Hiền, Thiện, nghóa là
tổng kết tướng tánh, gọi là Pháp bạch, tịnh.

Ngài Tam-tạng giải thích: “Do chủng tánh mà các Bồ-tát có tương ứng với công đức như thế, đều là thể của
chủng tánh.
Trong chủng
tánh có hạt giống công
đức vượt hơn số cát sông Hằng. Vì sự góp nhóm
của Tánh loại, nên nói là tương ưng”.

Nói “Thành tựu các Pháp bạch, tịnh của bậc Hiền, Thiện:
nghóa là tướng của
chủng tánh. Chỉ kế là văn dưới đây là thuận với giải
thích của ngài Tam-Tạng”.

Có người lại nói cái có chủng tánh, dù nêu chủng tánh mà
chưa lấy tánh với công
đức như thế, tương ưng với tướng của chủng tánh”.

Thành tựu các pháp bạch, tịnh của bậc Hiền, Thiện, nghóa là
thể của các chủng tánh. “Cho nên, có thể ngang bằng với”, là kết thành
trì nghiệp.
Kết hai thứ tánh là nhân
của quả Phật, nhân là nghóa trì.

Sư luận Địa Trì bản cựu dịch nói: “Văn này khen chủng tánh kia hơn hết không thể nghó bàn v.v… ấy là
không đúng. Nay, nêu
chủng tánh đã sinh quả
Phật gọi là tối thắng v.v…

Pháp sư Thái cho rằng chủng tánh vi-tế với tướng của
sáu
Độ thô, vì nhân cực-vi,
nên có thể cho quả của năm mạng khó được
v.v… là nhân chứng đắc,
thích hợp với chánh đạo lý. Nếu nói hạt giống của Bồ-tát làm nhân chứng cho quả của Nhị thừa khác là không
hợp với Chánh lý”.
Từ đây trở xuống, là thứ hai, tùy theo nghóa phân biệt,
trong đó có bốn:
1/ Nói về tướng, xứ của chủng tánh lúc đã có pháp bạch khởi không nhất định.
2/ Nói về Bồ-tát chủng-tánh thọ sinh, không nhất định.
3/ Phân tích pháp bạch trái với bốn tùy-phiền não.
4/ Nói về chứng Bồ-đề có thời gian chậm, mau. Đầu tiên nói rằng: “Chủng tánh Bồ-tát, cho đến tánh tương
ứng với Pháp bạch như
thế”. Pháp sư Cảng nói Thập Tín trở xuống,
Bồ-tát chủng-tánh nếu
không khởi bốn tùy phiền não, thì sẽ khởi ở
công hạnh thí, giới v.v… hữu lậu, gọi là pháp bạch. Cũng có thể đã nhập
Bồ-tát tập chủng của Thập-Tín.
Pháp bạch như thế, hoặc khởi, không khởi”.

Pháp sư Thái
nói người vốn có chủng-tánh từ vô thỉ đến nay,
cho đến chưa bị tùy phiền
não mê hoặc, không bị nhiễm ô đủ bốn, khả dó biểu tướng đều có với pháp bạch. Nếu bị nhiễm ô, thì pháp bạch
sẽ không hiển lộ, tức
không thể lấy thô để biết có chủng tánh tế”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: Pháp bạch trong đây, nghóa là
sáu độ
trước, bốn tùy phiền
não, như thứ lớp dưới đây, tự phô bày.
Với chủng tánh vô thỉ kia,
Bồ-tát chưa bị bốn thứ mê hoặc,
không đủ bốn thứ nhiễm
ô với chủng tánh tương ứng với sáu độ như
thế, hoặc vì bị nhiễm ô bởi bốn tùy, nên pháp bạch
không hiện. Trong thọ
sinh không nhất định, cái
gọi là Bồ-tát chủng-tánh của thập tín trở xuống, gặp duyên tạo ra điều ác, đọa vào đường ác. Dù đọa vào đường
ác, nhưng với Nhị thừa
khác và người không có chủng tánh đọa vào đường
ác, vẫn có nhiều khác nhau, nghóa là có ba khác nhau:

1/ Tạm thời sinh ra giải thoát nhanh chóng.
2/ Không nhất định khổ thọ mạnh mẽ, nhạy bén.
3/ Xúc chạm khổ vi-tế, tăng thượng chán lìa, xót thương nỗi khổ khác, trong
đây, đã nói chỗ lâu là giai đoạn sắp biết địa vị của
chúng- tánh ở Thập tín trở xuống.

Hỏi Bồ-tát Thập tín trở xuống, có khi gặp phải bạn ác, đã gây ra năm
tội nghịch, chịu khổ trong năm kiếp, thì
sao lại được nói là tạm
thời sinh, xa lìa nhanh chóng?”

Ngài Tam Tạng giải thích: “Nếu có chủng tánh Đại thừa,
bản tánh Hiền, Thiện đối
với cha, mẹ,
sinh tâm yêu mến
sâu sắc, không gây ra năm
tội nghịch. Do nghiệp ác khác, đọa vào địa ngục, do năng
lực chủng tánh, có thể giải thoát
nhanh chóng. Cũng có khi nghiệp mới đọa vào địa ngục kia, không đồng nói rằng nghiệp củ của vi
Trần xưa, cũng có thể ở đây y
cứ Thập Tín trở lên, Sơ địa trở xuống, Bồ-tát
Tập chủng không gây ra năm
tội nghịch. Do nghiệp ác khác đọa vào đường dữ, có thể giải thoát
nhanh chóng.
Nếu Thập Tín trở xuống, thì dù có
chủng tánh, cũng không
bỏ gặp duyên gây ra năm tội nghịch, chịu khổ
trong nhiều thời gian.

Nói: “Những việc như thế v.v… đều do chủng tánh đã huân phát nhân đại bi của Phật. Do trong thân
Bồ-tát kia có
sức huân phát
hạt giống Đại bi sẽ
thành Phật, nên dù đọa vào đường dữ, vẫn khác
nhau với người khác.”

Pháp sư Thái
nói: “Người có hạt giống Bồ-tát từ vô thỉ đến
nay, do gây ra nghiệp ác,
nên đọa vào đường dữ, so với người có tánh quyết định của Nhị thừa khác và người không có tánh vẫn có
nhiều khác nhau.

Sự khác nhau
dù nhiều, nhưng ở đây, tóm tắt bốn việc để
chứng tỏ không đồng:
Hai nhân đã nói ở trước; thứ ba, là tánh thọ,
sinh
nhàm chán thứ tư, xót
thương khổ thọ còn lại.

Bốn sự của
văn này đều do vô thỉ mà có sức chủng tánh của
Bồ- tát đã làm xong.
Trong bốn tùy phiền não, luận này phần nhiều nói mười thứ
phiền não, gọi là căn
bản; Triền cấu, gọi là Tùy. Luận Đối Pháp nói:
“Tất cả phiền não đều gọi
là Tùy, do chúng xoay vần nhân nhau mà sinh, đều gọi là “Tùy”. Nay ở đây đã nói nghiệp và báo nhân phiền não khởi,
đều gọi là Tùy phiền não. Thứ nhất,
chỉ là Thể tánh phiền não.

Thứ hai, chung
cho có nghiệp, “hoặc”, gọi là Tùy phiền não,
do gần gũi ngoại đạo,
khởi các tà hạnh.

Thứ ba, do thân lệ
thuộc chồng, vương tặc, không thể tự tại tu đạo.
Ở đây tức
nói báo, gọi là tùy phiền não.

Thứ tư, là tiền của, dụng cụ,
nghèo thiếu, đoái hoài, luyến
tiếc thân mạng. Nghèo và
báo, gọi là Tùy phiền não.

Nói trong chứng Bồ-đề, có mau, chậm chia làm hai:
1- Nói về người chủng tánh chứng có chậm, mau.
2- Nói về người không có chủng tánh, quyết định sẽ không chứng. Trong phần trước do bốn
nhân duyên, không thể
chứng nhanh chóng:

Chưa gặp Phật nói đạo không điên đảo, ở đây chưa phát tâm

Dù nghe nói phát tâm điên đảo tu học.

Dù nói không có điên đảo, mà phương tiện thông thả, chậm
chạp. Ba nhân duyên này đều ở Thập tín trở xuống.

Bốn vị Địa tiền, căn lành chưa
thành thục. Tư lương của
Sơ Địa
chưa được viên mãn. Vì nhân duyên thiếu, nên
không thể chứng nhanh chóng Bồ-đề của Sơ địa. Như
hạt giống trung, hạ của Tiểu thừa thành
tựu. Nếu thành tựu, thì sẽ nhập kiến đạo. Trong
đây cũng thế. Đã nói
căn lành chưa thành thục, phải biết rằng người
này chưa nhập Sơ Địa.
Nếu người nào không có chủng tánh Đại thừa thì
cho dù họ có tất cả.
Nhất thiết chủng đi nữa, phải biết rằng quyết định không chứng Bồ- đề.

Pháp sư Cảnh
nói: Nhị thừa định tánh và người không có chủng tánh
Ba thừa, dù có duyên ban đầu gặp tất cả Phật.
Thứ hai, dù nghe pháp, tu tập tất cả hạnh không điên đảo.
Thứ ba, tất cả
siêng năng
tu phương tiện mà không
có chậm trễ, thong thả.

Do không có chủng tánh, tất định không chứng Bồ-đề của Sơ địa.

Nếu trái với
bốn thứ này, thì nên nói là:

Gặp tất cả Phật nghe pháp phát tâm.

Nhờ phát tâm nên tu học không có trái ngược.
3- Tinh tấn mạnh mẽ.
4- Căn lành thành tựu, tư lương viên mãn, sẽ nhập Sơ địa.” Pháp sư Khuy Cơ nói: “Nhất thiết có ba thứ”:
Nhất thiết nghóa là Phật.

Nhất thiết nghóa là học hạnh.
3- Nhất thiết nghóa là ba đời. Nói: “Người không có chủng tánh Đại thừa, dù có Phật và đã
học, hạnh, nhưng trong ba
đời, quyết định sẽ không chứng Bồ-đề.

Lại, giải thích:

1- Nhất thiết nghóa là Phật. đảo. Nhất thiết nghóa là đối với pháp mình đã học, không chấp điên

Nhất thiết nghóa là phương tiện cấp tốc.

Trái với ba nhân
duyên trước, chỉ trừ người căn cơ chưa thành

thục, không
có chủng tánh, cũng được gặp Phật, học hạnh, mau
chóng phát nguyện v.v….
Không có căn thành thục thứ tư, phải biết rằng quyết định
sẽ không chứng Bồ-đề.”

Pháp sư Thái
nói: “Từ vô thỉ đến nay, dù có chủng tánh, nhưng
vì thiếu bốn duyên, nên
cũng không thể chứng nhanh chóng. Nếu đủ
bốn duyên, thì chỉ trải
qua ba kiếp, thì sẽ chứng nhanh chóng Tư lương
viên mãn, tức ở kiếp
đầu, nhất định thành Phật.

Vì thế, nên người không có chủng tánh, tất nhiên thiếu duyên
thứ tư, ba duyên trước được có.

----------------------------------------

<詞>PHẨM PHÁT TÂM</詞>

Từ trên đến đây, đã xét về chủng tánh trì. vì nhân
chủng tánh,
tức là có thể phát
tâm nguyện cầu quả Phật và sự nghiệp lợi tha. Cho
nên, phát tâm lấy nguyên
làm tánh. Như Sơ Địa kia, chân chứng phát
tâm, chân nguyện làm
thể. Nay phát tâm này cũng lấy nguyện làm thể”. Hỏi: Đã biết phát tâm lấy nguyện làm Thể, chẳng hay
nguyện này lấy gì làm Thể. Đáp:
“Tát-bà-da, có chỗ nói: “Pháp giới có hai, đó la tương ưng, bất tương ưng. Tương ưng nghóa là Tư,
Nguyện v.v…; Bất tương
ưng nghóa là Đắc v.v…
cho nên, biết được lấy Tư làm nguyên.”

Chỗ khác nói: “Mong cầu. Sự mong cầu và nguyện thuận
nhau, nên biết là Dục.”

Chỗ khác nói: “Ái có hai thứ:
1- Ái nhiễm là tham.
2- Không nhiễm ái là Tín. Nghóa là yêu Phật, Bồ-đề v.v… nên biết là Tín.”

Luận Thành Thật nói: “Nguyện, là tư nguyện. Theo luận
Vô Tướng trong Đại
thừa, thì Tư, Dục là Thể; Trí là giúp đỡ.”

Du-già quyển
bốn mươi chín giải thích về độ nguyện: “Mong
cầu tánh thù thắng của
hậu trí, phải biết là nguyện Ba la mật đa”.

Văn này nói dục là nguyện. Duy thức quyển chín có hai thuyết:
1/ Trạch pháp làm tánh.
2/ Có hai nghóa: Lấy Dục, Thắng giải và Tín làm tánh.

Pháp sư Cảnh
nói: “Đạo lý phát tâm cầu Bồ-đề kia và sự
nghiệp lợi tha, đồng
thời với nhóm tâm, tất cả đều do ba thứ như Tư v.v… hơn hết mà riêng làm thể
của Nguyện. Cho nên phát nguyện tức là
phát tâm. Phát tâm Bất
thối, nhập Tăng kỳ, là bắt đầu ở Sơ Thập Tín.”

Trong Luận y
cứ Trí làm tiền đạo, nên nói bốn phương tiện
v.v… lấy hậu trí làm
Thể. Sáu thứ như Thí, Giới v.v… dùng Trí vô phân
biệt làm Thể.
Dù Nhiếp luận v.v… nói nguyện trong mười độ là
Hậu Trí, nhưng không nên dùng
tuệ làm thể? Vì là Thể chung, do Đối Pháp
nói: “ Tất cả công đức
đều lấy Định, tuệ làm thể, đây là Thể chung,
không thể lại dựa theo
văn luận kia rồi nói Từ, Bi, Hỷ, Xả v.v… lấy tuệ
làm Thể. Nguyện ở đây
cũng như thế.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Nếu là
Pháp chế phục, tức lấy dục, tín
làm Thể. Phát tâm này
tức phát tâm Trì. chất văn trong phẩm này có ba:
1/ Có năm câu giải thích thể của phát tâm.
2/ Có bốn câu giải thích tên khác của phát tâm.
3/ Tùy nghóa phân biệt. Trong phần trước, trước giải thích riêng, sau tổng kết. Giải thích có năm:
1/ Nói về tự tánh. Xưa, Tổ Tuệ Viễn nói: “Nguyện và phát tâm có khác gì nhau chăng?”
Giải thích: “ Chủ yếu là tự thuộc về quả
Bồ-đề, gọi là nguyện.
Tác ý hướng về gọi là Phát tâm. Nếu giải thích như
thế thì hai pháp nguyện
và phát tâm sẽ riêng, trái với luận này nói:
“Mới phát tâm lấy
nguyện làm Thể”. Lại nữa, kinh luận khác đều nói:
“Phát bốn nguyện rộng, gọi là phát tâm.
2/ Nói về hành tướng, mong cầu Bồ-đề.
3/ Nói về sở duyên, tức “duyên” Bồ-đề kia và sự lợi sinh.
4/ Nói về công đức. Pháp sư Cảnh nói: “Thiện, bất Thiện, tức thân nghiệp. Hiền,
tức ngữ nghiệp. Diệu
(mầu nhiệm) tức ý nghiệp.”

Pháp sư Thái
nói hai giải thích: Vì có thể được quả ái, nên
thiện, rất thiện. Vì chế phục triền hiện tại, nên là hiền; dứt trừ
Tùy miên, nên là Diệu.
5/ Nói về hơn hết: Dưới Bồ-tát làm
Luân vương v.v… biến
hóa thân sanh, tử của
người khác, cũng là bậc nhất. Đối với pháp xuất
thế, nguyện thành quả
Phật là vượt hơn Nhị thừa kia, cũng là bậc nhất. Hỏi: “Thứ hai mong cầu Bồ-đề và
sự nghiệp lợi tha, dùng
làm hành tướng. Hành
tướng tức là tướng phần của tâm, là cảnh sở
duyên, có khác gì với
cảnh sở duyên thứ ba?”
Giải thích:
“Sở duyên” (Đối tượng duyên) thứ ba, tức y cứ ở
bản chất; còn hành tướng
thứ hai là ảnh tượng của bản chất kia.” Hỏi: “Trong văn đã cầu Bồ-đề, lại còn vì hữu tình mà phát tâm,
vì sao chỉ gọi là phát
tâm Bồ-đề mà không nói là phát tâm Tát đỏa ư?”

Giải thích: “Vốn vì cứu giúp người khác mà cầu Bồ-đề, chỉ nói phát tâm Bồ-đề, tức là phát tâm Tát đỏa cứu giúp. Hơn nữa phát
tâm sao cho chúng sinh đồng
với ta, đều chứng Bồ-đề. Chính vì lẽ đó,
nên chỉ nói là tâm
Bồ-đề, không được nói là phát tâm Tát đỏa.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Đầu tiên nói: “Mới phát tâm cho đến khắp nhiếp thọ chánh nguyện khác kia”, văn dưới lại nói: “Phát tâm đầu tiên, có thể thu nhiếp tất cả căn lành thù thắng của pháp
Bồ-đề phàm
làm hàng đầu nên ngang
đồng. Trong đây lấy phát tâm chánh nguyện trước hết, vì đều mạnh mẽ, nhạy bén, có thể gồm thâu tâm
nguyện khác.
Lại tâm nguyện ban đầu
này là đứng đầu khởi trước, các tâm nguyện khác,
đều là
chủng loại này. Cho nên, gồm thâu tâm nguyện ban đầu.
Phần thứ hai, trong giải
thích tên khác, trước giải thích, sau là kết.

Trong phần giải thích có bốn câu. Đầu tiên gọi là thú nhập.
Ngài Tam Tạng nói; “Chân
chứng phát tâm, cái gọi là Sơ địa. Phát tâm
như thế, thì gọi là thú
nhập vô thượng Bồ-đề.”

Số Bồ-tát v.v… Đây là y cứ thế tục, nói là được lý, phát tâm
này cũng gọi là thu
nhập. Đồng với ý giải thích của Pháp sư Khuy Cơ.

Pháp sư
Thái nói: “Đăng Địa trở lên, được trí vô lậu
chân pháp không, nên là
số của thắng nghóa đế Đại Bồ-đề.
Bồ-tát Địa tiền chỉ
phát tâm câu, chưa được
pháp không, nên dựa vào thế-tục, giả gọi là số
của Đại Bồ-đề. Về ý đại khái cũng nhau.”

Câu thứ ba nói: “Đẳng lưu Đại bi”. Pháp sư Thái nói: “Do đại
bi là quả Phát Khởi của
tâm Bồ-đề, nên tâm Bồ-đề là quả đẳng lưu
của Bi, Bi là nhân đồng
loại của tâm Bồ-đề”.
Phần thứ ba,
tùy theo nghóa phân biệt có bốn:
1/ Nói về phát tâm có thối, bất thối.
2/ Nói về nhân duyên phát tâm.
3/ Y cứ ở sức nhân duyên, đồmg phân biệt có thối, bất thối.
4/ Trước hết, Bồ-tát sơ phát tâm vững chắc” trở xuống là nói Bồ- tát bất thối nhiếp thiện, lìa lỗi mà được thắng lợi.
Trong phần đầu có hai: Trước nói về thối,
bất thối, sau, cũng
khắp y cứ ở thối, nhằm
nói về rốt ráo, không rốt ráo.

Trong phần trước,
Pháp sư Thái nói đã nhập định của
Thập Tín rồi, không có lùi
sụt, còn chưa chứng Thập Tín phát mà lui sụt thì
như kinh Bản-nghiệp kia nói: “Phát tâm bất thối
sau
1
0.000 kiếp”. Luận khởi tín nói: “Một muôn kiếp trước, phát tâm có thối lui.”
Trong phần nói về rốt ráo, không rốt ráo,
Pháp sư
Cảnh nói: “Giải thích xưa y cứ ở hôm nay, vì một thân
không phát, nên gọi là rốt
ráo; thân sau, lại có nghóa phát”.

Nay giải thích: “Đây là y cứ ở người không có chủng
tánh của Đại-thừa, dù gặp được duyên tốt dường như phát tâm. Một khi đã
thối lui rồi,
về sau, rốt ráo không huân phát nữa. Thối lui rồi huân phát, nghóa
là người tánh không
nhất định, vì gặp phải duyên xấu ác, nên thối lui, do có
chủng tánh, nên
huân phát”.

Pháp sư
Thái nói: “Chủng tánh Bồ-tát và người bất định dù
có thối lui, nhưng không bao lâu, lại
sẽ phát tâm Bồ-đề,
cho nên, không rốt ráo”.

Từ đây trở xuống, là thứ hai, nói về nhân duyên phát tâm:

Pháp sư Cảnh
nói: “Bốn duyên là xa; bốn nhân là gần, tức
nhân duyên này hòa hợp,
vì có tác-dụng thế lực, nên gọi là bốn lực”.

Pháp sư
Khuy Cơ lại
nói “Duyên xa,
sức nhân gần làm giúp đỡ.
Vì nói chung hai thứ nhân,
duyên, nên có ba thứ khác nhau.”

Trong bốn duyên, duyên đầu là do trông thấy thần thông biến
hóa của Phật, Tăng ngày
càng thêm hưng thịnh, cho nên phát tâm, trong đó có bốn:

1/ Thấy, nghe Phật, Tăng với thần thông biến hóa ít có.
2/ Do
thấy, nghe, nên liền khởi niệm.

3/ Sinh tín hiểu sâu sắc đối với Đại Bồ-đề.
4/ Do tín, hiểu
cho nên phát tâm.
Nói an trụ,
tức là Đức Phật kia: Tu hành: là các Bồ-tát.

Duyên thứ hai, do nghe nương tựa Bồ-đề, nên tin
sâu
sắc
vào chánh pháp do Phật
đã nói mà phát tâm, tức lại có bốn:

1/ Nghe chánh pháp.
2/ Nghe xong, sinh niềm tin đối với giáo pháp.
3/ Do hai
duyên trước, nên
sinh tín hiểu thật
sâu
sắc đối với trí tuệ
Phật.
4/ Vì được trí Phật, nên phát tâm. Duyên thứ ba, do thấy chánh
Pháp sắp diệt, cho nên phát tâm, tức

lại có bốn:

1/ Thấy pháp tạng của Bồ-tát sắp diệt.

2/ Do thấy,
khởi lên ý nghó phát tâm hộ trì chánh pháp.
3/ Đối với trí Phật , sinh tin, hiểu sâu sắc.
4/ Vì được trí Phật, cho nên phát tâm. Duyên thú tư, do nhận thấy chúng
sinh bị năm trược ép ngặt, ở trong đó dẫn đường, khiến người khác học với ta,
sở dó phát tâm,
tức lại có bốn:
1/ Nói về thời kỳ kiếp cuối cùng, thấy các chúng-sinh bị triền phiền-não ép ngặt.
2/ Nhân sự việc, khởi ý niệm, phát tâm dẫn đường.
3/ Sinh tín hiểu sâu sắc đối với Bồ-đề.
4/ Nhân Tín, hiểu cho nên phát tâm. Mười tùy phiền não. Nghóa là chử “Đa” của mười thứ dưới đây.
Nếu theo luận xưa thì thứ tư, gọi là khổ não, thứ năm gọi
là uế hạnh, tám thứ còn lại, gọi là mới, cũ không khác nhau.
Trong đó, tùy phiền não thứ nhất
là vô minh, thứ tư là thọ; thứ năm Pháp sư Cảnh
nói “Chỉ có tánh không
điều hòa, nhu thuận, không có kham năng.”

Luận sư
Trắc nói: “Dựa theo văn trên, dưới của
Luận Du-già này, phần nhiều
lấy hạt giống phiền não làm Thể. Hoặc có thể là các “hoặc” từ trên đến đây, đều có nghóa không có tánh kham nhận, tức thô nặng.”

Nghiệp ác thứ bảy, sáu thứ còn lại là phiền não. Chín thứ còn lại kia là phiền não căn bản , tùy phiền não khác đều thuộc trong đa
số
các phiền não.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Ác hạnh Ưu khổ v.v… là tùy phiền não, nghóa là vì theo phiền não
khác sinh, nên gọi là
Tùy phiền não, chứ chẳng phải Thể là
phiền não. Lại, từ
số nhiều đặt tên, gọi là
Tùy phiền não, thể chẳng phải thế, mà vì gồm thâu ở môn
Tùy phiền não, nên
gọi là Tùy phiền não.

Kế là, nói về bốn nhân: Đầu tiên là hỏi; kế là đáp, trong đó,
trước là nêu, sau giải thích.

Trong phần trước gồm có:
1/ Chủng tánh đầy đủ.
2/ Nhờ bạn nhiếp thọ.
3/ Phần nhiều khởi tâm bi. Trên nói phát tâm là Đẳng lưu Bi. Thứ tư,
đối với khổ không yếu hèn.” Hỏi: “Thứ nhất trong bốn duyên trước là thấy Phật,
Bồ-tát vận thần thông biến hóa
là “duyên”. Nay nói về duyên thứ hai, là nhờ
bạn nhiếp thọ, tức nói
là nhân, khác nhau ở chỗ nào?”

Pháp sư Cảnh giải thích “Ở trước là xem trực tiếp thần thông
biến hóa, cho nên là
“duyên”. Nay, được Phật nhiếp thọ, phát sinh văn
tuệ, là nhân phát tâm”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Trong “duyên” kia, chỉ thấy hiện
thần thông, chứ chưa
nhiếp thọ dạy răn. Nay, dạy răn là gần, nên là
nhân. Thấy thực hiện
thần thông biến hóa là xa, vì không dạy răn, cho nên
là “duyên”, thế nên
hai nhân, duyên có khác nhau.”
Lại cho rằng:
“Thứ ba trong nhân, đối với các chúng sinh, phần nhiều khởi tâm Bi, với
sự cứu độ
chúng sinh, ở vào thời kiếp mạt
thứ tư trong duyên, đâu
có khác? Trong “duyên”, chỉ tự sáng lập phát
tâm, bảo người khác
phát tâm. Trong nhân, thay người khác chịu khổ
v.v… vì là gần, nên là nhân.

Trong phần giải thích, có giải thích nhân đầu rằng: “Sáu xứ
thù thắng v.v… ”, như
trước có giải thích.

Giải thích nhân thứ hai, do chi thiện của bốn tướng đầy đủ,
trong
đó buông
lung thứ hai, buông thả trong cảnh năm dục, không cần
hành động về sát v.v…
Ác hạnh thứ ba, nói về
sát v.v…
Thứ nhất, thứ tư, có thể giải thích.

Thứ ba, nhiều tâm Bi cũng có bốn nhân. Dựa vào bốn cảnh xứ,

dù không do
tập quán, nhưng vẫn có thể phát khởi Bi hạ, trung,
thượng không có dứt mất.
Pháp sư Cảnh nói “Chỉ lấy ba trong bốn cảnh, tự
trừ, vì chẳng phải cảnh Bi.”
Pháp sư Khuy
Cơ nói “Bốn cảnh nghóa là trước nêu với
người, mình chịu khổ v.v…
Hoặc thấy mình, hoặc
thấy người, tùy theo gặp phải một nỗi khổ, khởi bi phẩm hạ. Hoặc thấy
mình người, tùy theo gặp
phải một nổi khổ, khởi
bi phẩm trung. Hoặc thấy mình người khác cam
chịu khổ lớn Vô gián,
khởi bi phẩm thượng cứu giúp. Lại, hoặc đối với
bốn cảnh, mỗi cảnh đều
có thể khởi bi thượng, trung, hạ.”

Luận sư
Trắc nói: “Theo văn này để nói, đã nói rằng, dù chưa
tập quán, nên biết từ
Sơ địa trở lên, được gọi là phát tâm Trì, ở đây
chẳng phân biệt thế gian.”

Giải thích thứ tư, đối với nổi khổ không yếu hèn cũng có bốn nhân:
Có năng lực tư duy lực chọn rất dễ hiểu được rằng, từ xưa đến nay,

ta không có
lợi ích. Với nổi khổ còn có thể chịu đựng, huống chi
hôm nay có ích. Nếu có
khổ thì nào sợ gì? Dưới đây sẽ nói về bốn lực:
1/ Tự lực. Thế lực của mình thì nhiều, nhờ “duyên” bên ngoài thì ít.
2/ Tha lực. Phần nhiều nhờ “duyên” ngoài, tự lực rất ít, hai thứ

này do sức
hiện tại, chưa hề tập ở đời trước.

3/ Nhân lực. Đời trước, tu tập pháp lành của Đại thừa: nhờ sức tu tập đời trước, tạm
thời thấy Phật v.v… Liền phát tâm ngay, gọi là sức nhân.

4/ Do đối với
hiện pháp, trong thời gian dài, tu tập các pháp
lành, phát tâm Bồ-đề,
gọi là sức gia hạnh.

Phần thứ ba, y cứ vào
sức nhân duyên v.v… trước kia, nói về
thối, bất thối, trong đó có hai:
1- “Duyên”
vào sức nhân, để nói về thối, bất thối.
2- Y cứ bốn nhân làm cho thối lui. Nói: “Nếu các Bồ-tát dựa vào bốn duyên, bốn nhân v.v…
chung, riêng ở trên”,
cho đến “cũng chẳng phải không có lay động”.
Pháp sư Khuy Cơ giải thích: “Ý
trong đây nói hoặc trong bốn nhân, bốn duyên

trước; hoặc
nương riêng một nhân, một duyên; hoặc đều do bốn nhân duyên mà phát tâm, nghóa là trong
bốn sức, chỉ dựa vào hai
sức là
sức tự nhân. Trong hai
sức này, hoặc dựa vào riêng
một sức; hoặc đều dựa vào cả hai
sức này mà phát tâm, đây đều là vững chắc không nghiêng
động. Nếu nương tựa
riêng sức người khác và gia hạnh, hoặc dựa chung
hai sức mà phát tâm, thì
đây đều vững chắc bất động. Nếu sức y tha riêng và gia hạnh hoặc gồm hai năng lực mà phát tâm. Ở đây không
vững chắc, cũng chẳng
nghiêng động.”
Nếu xét trong bốn duyên,
“duyên” ban đầu là gặp Phật,
Bồ-tát v.v… Nay, văn này lại dựa vào chung và riêng đều vững chắc
không nghiêng động. Tha
lực cũng cho là Phật, Bồ-tát. Tha tức là không
bền chắc, chẳng thuộc về
bất động, ở đây đâu trái nhau. Thuật rằng: không đúng. Tha lực nghóa là vua và người có
sức mạnh bắt buộc
phải phát tâm, chẳng phải như thấy Phật,
Bồ tát. Thấy Phật, Bồ-tát là tự
phát tâm, tự phát tâm
này gồm thâu ở trong “duyên”, nên không lay
động. Bị người khác
bắt buộc phát tâm là vì tha lực, nên thuộc về động,
lại, sức gia hạnh là
không vững chắc, chẳng thuộc về bất động. Như
nhân thứ hai, bạn lành
nhiếp thọ trong nhân là gồm thâu kiên cố không
lay động. Đây là ý gì?”

Thuật rằng
“không đúng! Vì bạn lành nhiếp thọ là thấy công
hạnh giáo hóa của
Bồ-tát, được gặp duyên tốt tu hành v.v…

Trong giải thích gia hạnh, dù gặp bạn là bực thiện
só của thế gian, vì chẳng phải
như Bồ-tát, nên có
khác nhau. Lại,
về nghóa, lại, y cứ
một nghóa trong đây, xếp
vào vững chắc, không lay động v.v…

Như thật, nghóa là duyên có lay động, không vững chắc
trong nhân. Trong gia hạnh
khác có bất động v.v… nghóa là nếu y cứ ở
một nghóa thì khác với luận này.

Kế là, nói về bốn nhân duyên có thể làm cho thối lui tâm
Bồ-đề, trái với bốn
nhân ở trước. Xét trái lại tức bốn nhân duyên đó. Phần thứ tư nói trong Bồ tát bất thối thắng lợi.
Bất thối. Gồm có tám cặp
mười sáu lợi, nhưng
Pháp sư Cảnh nói: “Có hai trong sáu thứ, vì thể của
tạng nhóm pháp môn, là
một, nên hợp thành một. Nay vì nghóa khác
nhau, nên chia ra thành ba.
Hoặc khai, hoặc hợp, về nghóa không có tổn hại.

Thứ hai trong
cặp thứ nhất, gồm thâu lỗi của quyến thuộc
không thể nhiễm. Lỗi có hai thứ: đó là nhiêu ích; tổn giảm, nhiễm ô; trái thuận v.v… đối với
quyến thuộc.
Luận sư
Cơ nói: Đối với trái, khởi tổn,
giảm, nhiễm ô, đối với
thuận, khởi tăng ích nhiễm ô, nên gọi là hai việc.
Nay giải thích: “vì tâm nhiễm ô thuận với lợi ích cho mình, trái với tổn giảm
mình.”

Trong cặp thứ
hai Pháp sư Cảnh nói: “Lợi ích, nghóa là nhân
lợi cho người, Yên vui,
nghóa là cho người khác quả vui. Thế, xuất thế, cũng có hai thứ khác nhau.
Nay giải thích:
“Lợi ích nghóa là cứu vớt
nỗi khổ; yên vui, nghóa là cho vui.

Thứ ba, có hai gia hạnh:
1/ Gia hạnh ý lạc, tức là ý lạc của phương tiện lợi mình, lợi người., phương tiện ý lạc.
2/ Gia hạnh, chánh hạnh, nghóa là nghiệp gia hạnh của hai lợi chánh hạnh. Một đầu trong cặp thứ tám,
do phát tâm thú cầu Bồ-đề, tức là ruộng phước mà thế gian tôn trọng.
Do sinh, dưỡng pháp thân
chúng sinh, nên là cha, mẹ của chúng sinh.
Phần thứ hai không có hại trong lợi, đầu tiên, là giải thích về
chín câu, sau là tổng kết.

Trong phần trước, đầu tiên nói về hiện thân được, chẳng phải bị người
quấy nhiễu.
Pháp sư
Cảnh nói: “Nếu là một vị
Luân vương, thì
có năm trăm quỷ áo xanh
bảo vệ. Bồ-tát phát tâm vì không có phiền
não ép ngặt, nên được hộ vệ gấp đôi
so với
Luân vương, tức có một
ngàn quỷ theo bảo vệ.”

Luận sư Trắc
cho rằng Cựu luận nói: “
1/ Thành tựu phước thanh tịnh.
2/ Vua Chuyển Luân được phước, đức che chở. Có hai giải thích: “Phước thù thắng vững chắc: Công đức của Bồ-tát địch lại hai
Luân vương, nên gọi là hai, nghóa là xưa nói ý nghóa hai
Luân vương
giống nhau, chấp nhận hộ trì hai Luân vương. Binh
chúng và quỷ thần
v.v… bảo vệ Bồ-tát phát tâm này”.
Lại,
giải thích: “Phước, đức của Bồ-tát thù thắng, chẳng phải
Luân vương gấp bội kia có thể địch lại, chỉ vì
phước xuất thế kia vượt hơn phước thế gian, nên nói là phước, đức của hai
Luân vương che chở.

Một Luân vương được một ngàn việc phước thiện, hộ vệ;
Bồ-tát phát tâm có hai
ngàn, nên nói là hai hộ vệ.

Phần thứ hai, chuyễn thọ
sinh thân khác, không bị bệnh nặng.

Pháp sư Cảnh
nói: “Thông thường phân biệt về thọ sinh có ba:

Nghiệp trói buộc ba cõi, nghóa là Thập Tín trở xuống thọ
sinh
ba cõi là bị nghiệp trói buộc, thọ mạng dài, ngắn
không được tự tại.

Nghiệp không trói buộc ba cõi, nghóa là
Bồ-tát Thập Tín trở
lên, ngộ tức khắc, đến Thất địa trở xuống thọ
phần đoạn, lấy, bỏ tự tại,

gọi là
nghiệp không trói buộc.

Biến hóa ba cõi. Nếu Bồ-tát ngộ tức khắc, dùng trí vô lậu làm
“duyên”, nguyện lưu lại thân này
suốt trong ba kỳ
không diệt, gọi
là thân biến dịch.

Bồ-tát giác ngộ dần, như
La-hán hồi tâm nhập Đại thừa.
Từ Thập Tín trở lên, cho đến
Thập địa, chỉ thọ biến dịch. Nếu muốn
hóa sinh,
chỉ khởi hóa vật đồng
loại với Hóa thân.
Phần thứ ba,
thực hành lợi tha không có mõi mệt.
Phần thứ tư,
chuyễn biến thân, tâm thô nặng trở nên nhẹ nhàng.

Thứ năm, đã
sử dụng minh chú đều có
linh nghiệm.
Pháp sư
Cảnh nói: “bài Tụng
chú rộng khắp, lời, câu rõ ràng, tức gọi là
Minh cú.”
Pháp sư Khuy
Cơ nói: “bài Tụng câu chú rộng khắp, minh cú,
tức chú có phân biệt
sáng tỏ. Hoặc chú này có sức sáng; oai thần lớn, gọi là Minh cú.

Thứ sáu, nhu
hoà nhẫn nhục. Thứ bảy, diệt trừ các phiền não.

Thứ tám, hễ ở chỗ nào tai họa ngang trái đều không khởi.

Thứ chín, hoặc đọa vào đường ác, nhanh chóng
thoát khỏi,
xót thương người khác.
Pháp sư Cơ giải thích: Do Bồ-tát này cho đến
được người thủ hộ
gấp bội số người hộ vệ vua Chuyển luân, nghóa là giống như phước của
Luân vương v.v… nghóa là phước các vọng lượng ác không thể gần.
Phước không bị bệnh của thân khác; phước mạnh mẽ làm việc nghóa lợi; phước nói pháp không mỏi mệt; phước thô
nặng chuyển thành nhẹ;
phước sử dụng chú phần nhiều linh nghiệm, phước
hữu tình buồn rầu được như hòa, nhẫn nhục; phước
“hoặc” nhẹ mỏng; phước cư trú trong nước không có
sợ hãi; phước nhanh chóng thoát
khỏi đường ác và
phước nhàm chán các nỗi khổ.

Dưới đây là văn kết:

Tất cả như thế, v.v… là kết riêng chín câu đã nói trên.
“Phát tâm đầu tiên trở
xuống, là két chung chín câu và thắng lợi khác, đều
nhân phước nhiếp thọ
không có sự não hại mà được.

-------------------------------------

<詞>PHẨM LỢI MÌNH, LỢI NGƯỜI</詞>

Từ đây trở xuống, là xong phẩm công đức có mười
sáu phẩm,
đều là hành phương tiện
Trì thứ ba, trong đó:
1- Trước kết, sau hỏi;
2- Giải thích câu hỏi. Giải thích có hai: Chia ra ba chương.

Dựa vào chương, nói rộng.

Theo giải thích
cũ của Pháp sư viễn : “Từ đây trở xuống
phương tiện trì có hai:

Năm phẩm đầu, nói về pháp đã học.

Mười một phẩm kế là, nói về học hạnh kia.

Ở đây nói
là không đúng, vì theo luận này nói rằng: “Có ba thứ xứ đã học, tức xứ đã học của năm
phẩm trước. Một phẩm thứ
sáu nói về học như thế chỉ pháp học.
Ngoài ra, còn có mười phẩm nói về hạnh
của người học, nên nói
“nói lược là Bồ-tát”, hoặc xứ đã học; hoặc học
như thế; hoặc năng tu học.

Theo phần nói
rộng, trước là giải thích năm phẩm; bảy pháp
để làm sở học (đối
tượng học), trong đó có hai:

Chia chung, và nêu năm phẩm, bảy pháp.

Thế nào là lợi mình, lợi người?” trở xuống, là tùy theo
giải thích riêng.

Trong phần trước, gồm có ba:
1- Hỏi đáp, phát khởi. Nêu bài kệ tụng .
Văn xuôi sẽ chia năm thành bảy. Lợi mình, lợi người tức chia
làm hai. Phẩm thành tựu cũng chia làm hai:

Thành tựu hữu tình.

Thành tựu Phật pháp.

Ba phần trên
đây đều dựa vào văn xưa.
Từ đây trở xuống trong phần
giải thích, lại gom bảy xứ để
làm năm phẩm. Lợi mình,
lợi người kết hợp giải thích ở đây, chỉ vì ở
trước tiêu biểu chung về
cương yếu, không có nhiều văn luận, nên đem
mục phẩm để xuyên suốt ở đầu đề.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Ở đây chia ra bảy pháp, nên
nêu chỗ riêng. Nay,
sở dó đối với phẩm lợi mình, người được chia ra trước tiên là vì từ phẩm
Bồ-đề phần pháp trì nêu ra đầu tiên.
Bồ-đề phần pháp trì
từ phẩm Trì sau cùng
được gọi tên.”

Trắc Luận sư
nói: “Bảy pháp theo thứ lớp sinh nhau. Quán hạnh
của Bồ-tát
lấy việc lợi mình, lợi người làm gốc, cho nên trước nói
về lợi mình, lợi người. Vì chính mình không trụ ở điều thiện mà bảo người khác tu là không có việc đó, nên trước mình
sau người, vì hạnh phải
dựa vào lý, nên
sau phẩm tự tha, nói về nghóa chân thật. Dựa vào chứng ngộ khởi
thần thông, khiến chúng
sinh
sinh
sanh niềm tin, nên
sau thật
nghóa, thì nói về phẩm
Oai Lực. Công dụng của lực đã thành, lý cần phải có đã thành tựu, cho nên,
sau oai lực, nói về phẩm
Thành tựu. Bồ-tát khởi công hạnh, lấy việc lợi người làm trước, nên trước nói về lợi người,
sau mới nói về mình.

Y cứ ở đạo Thắng Tấn, nhân viên mãn sẽ được quả. Đó là lẻ
tất nhiên, cho nên sau
phẩm thành tựu, sẽ nói về phẩm Vô thượng
Bồ-đề. Trong phần giải thích phẩm đầu, trước chia
ra mười môn; kế là,

dựa vào môn
để biện biệt; sau kết khuyên tu học.

Trong mười môn, Pháp sư Tuệ Viễn gom thành năm cặp:
1- Một cặp hai, sự khác nhau của đối tượng lợi. Một cặp hai, thể của lợi không đồng.

Một cặp hai, nói về thời tiết của lợi: Lợi của nhân hiện tại; lợi
của quả ở vị lai.

Một cặp hai, đời này, đời khác giao tiếp (quan hệ) nhau xa có
khác.

Một cặp sau cùng là Chân, vọng khác nhau. Trong dựa vào
môn để nói, lại có năm đoạn:

1- Giải thích thuần túy và chung, gồm có trước hỏi chung; sau giải
thích riêng.

Trong giải thích, trước thuần, sau chung
Trong thuần,
đầu tiên, trong giải thích chia ra hai tức là bốn. Nói hai chương:

1- Nói thuần lợi mình, lợi người có lỗi nên dứt trừ.
2- Không có lỗi, nên tu. Trong giải thích, chia ra hai thành bốn:

Nói thuần về lợi mình: Trong
đó, Pháp sư Cảnh nói là có mười

câu:

1- Vì ưa thích cầu tài.
2- Vì mong cầu pháp.
3- Vì sinh lên cõi trời, thích tu giới, tấn, định, tuệ. Giới, sinh, cõi Dục, định,
tuệ sinh lên hai cõi trên. Tinh tấn sinh cả ba cõi, trừ bảy
câu rất dễ hiểu.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Có tám, tùy theo nghóa, nên biết.

Nói về lợi mình cả với người khác: Pháp
sư Cảnh nói từ trên đến đây, thứ nhất, giải thích thuần lợi mình.
Kế là, kết hợp giải thich
về hạnh thuần lợi người . Vì nương theo hạnh lợi
mình ở trước, nên tức
công hạnh lợi mình chung với người trong phần nói
chung. Có hai lượt
giải thích. Lượt thứ hai nói: “Lại, trừ các tướng v.v… đã nói như thế, ng-
hóa là trừ Thí, Nhẫn đã nói ở trước. Ngoài
ra, các hạnh giới, Tấn, Định, tuệ v.v… phải biết
rằng, đều gọi là lợi mình chung với người.

Pháp sư Khuy
Cơ nói ý trong câu nói do khởi trí tuệ, định làm
lợi cho người khác, nên
cầu Bồ-đề. Vì lợi người nên sinh lên cõi trời,
cũng lợi vật, giáo hóa
chúng sinh, chứ chẳng phải chấp trời là nguồn
vui vượt hơn, cầu
sinh lên cõi trời trong nên đoạn
như trước. Nay,
sinh tức lấy
Bi àm hàng đầu, nên tu
Thế, Nhẫn v.v… nhằm cầu Bồ-đề, ưa sinh lên
cõi trời. Vì đều ưa
lợi cho người, nên gọi là lợi mình gồm lợi cho người”.
Nói: “Lại,
trừ các tướng đã nói như ở trước, ngoài ra, tất cả
v.v… cho đến Bồ-tát ở
đây nên siêng tu học về sau”.
Trong đây,
trái với chướng lợi mình ở trước, nên chỉ gọi là tự
lợi. Nay, luận rằng:
“Trái với trước, gọi là lợi mình chung với người,
nghóa là nếu riêng trái
với chướng lợi mình, chỉ thực hành hạnh lợi mình
thì lẽ ra chỉ là tự
lợi, vì tự lợi là chướng, Bồ-tát không làm.
Nay, vì nói vì hoài bảo gồm
chúng sinh, nên dù trái với lợi mình, cũng có nghóa
lợi người. Trong chướng
cũng thế. Nếu chỉ đối với hạnh lợi mình, tức
chỉ che lấp lợi mình. Nếu
ý muốn gồm chúng sinh, thì cũng có che lấp
lợi người, cho nên trong
lời người chung với mình được giải thích dưới
đây nói rằng: “Lại, trừ các tướng đã nói như trước.
Ngoài ra, tất cả có
lợi người trái với
lợi mình kia, phải biết rằng, các hạnh Bồ-tát đều gọi là lời người chung với mình, tức trái với dùng tà-kiến ở trước để tu
bố-thế. Do không có
nhân, quả, thấy phạm giới, lìa chánh hạnh, nói
pháp cho người nghe.
Hai pháp chỉ che lấp lợi người, vì lợi người gồm mình. Điều này
lẽ ra cũng trái với che
lấp thuần lợi người, là hạnh thuần lợi.

Nay giải thích: “ý nói có nghóa gồm
chúng sinh, nên dù trái
với che lấp hạnh chung cho
cả lợi mình, lợi người.
Hai văn trên,
dưới giống nhau: Bồ-tát lấy việc lợi người làm gốc, nên chỉ lợi người và lợi chung
cho mình, người, chẳng phải che lấp.
Nếu lợi mình là che lấp.

Nói về thuần lợi người: Trong
đó có hai câu có lỗi nên dứt:
1/ Tài kiến tài thí.
2/ Không tin nhân, quả, hủy giới pháp thí. Về sau, có ba câu không
có lỗi, nên tu:

Các vị Bồ-tát đã vượt qua cõi Dục, do
sức bi, nguyện, vì lợi
người nên bỏ các Tónh lự, trở lai sinh cõi Dục.

Các Bồ-tát đã được tự tại, khởi biến hóa, làm lợi cho chúng
sinh
trong mười phương.

Chư Phật đối với công việc của mình đã viên mãn, dựa vào năng lực, vô-úy nhằm thực hành
sự nghiệp lợi người trong khắp các thế
giới ở mười phương.

Đã nói như
thế, trở xuống, là phân biệt với tướng phải quấy
nên dứt, nên tu, rất dễ
biết. Hai thứ tức hai câu đầu.

Nói về lợi người chung
với mình: Rằng: “Lại trừ các tướng
v.v… đã nói như trước. Pháp sư Cảnh nói: Trừ
ba câu vị tha, xả các tónh lự,
sinh lại cõi Dục ở trước v.v… lại có ngoài ra lợi người chung với
mình, khuyên các Bồ-tát nên siêng năng tu học.

Y theo lời của Pháp sư Khuy Cơ trừ hai pháp tà-kiến tu thí v.v… chỉ chướng ngại lợi người; pháp khác trái với tà-kiến kia là hạnh
lợi người gọi là lợi
người chung với mình.

Trong giải thích lợi ích, yên vui, lại chia làm ba: Trước, giải-thích riêng hai tướng lợi lạc, Kế là, y cứ chung hai
thứ để nói cho, và
không cho. Sau, tổng kết.

Trong phần trước, trước là giải thích về tướng lợi-ích.
Pháp sư
Cơ nói chủng-loại lợi-ích
cho mình, người, nghóa là một pháp tự làm,
khiến người khác làm; vì một chủng loại của mình, người thực hành một
pháp, gọi là chủng loại.

Bốn pháp thọ, nghóa là đời này, đời khác, vui, khổ, chung
thành bốn câu, gọi là pháp thọ.

Như quyết trạch dưới đây, y cứ vào sự giàu sang, nghèo hèn,
giữ giới, hủy giới để nói bốn câu. Hỏi: “Trong đây nói về chủng-loại lợi mình, lợi người, vì
sao pháp thọ thứ tư ở đời này, đời khác, đều chẳng phải lợi ích, đều là khổ-thọ
đã nói trong đây ư?”.

Pháp sư Khuy
Cơ nói Bồ-tát không dùng pháp thọ thứ tư để
đem lại lợi ích cho mình,
người. Hoặc vì việc làm này không có lợi ích thiết thực cho mình và người, nên Bồ-tát có ý không làm. Lại dùng bốn
pháp thọ tin là lợi
mình, vì biết có thể thực hành, không thể thực hành,
nên cũng trao cho người
cũng biết có thể thực hành, không thể thực hành. Mình và người đều biết có thể thực hành, không thực hành, cho
nên, đều cùng vì lợi ích.

Tất cả Niết-bàn trong tướng thứ năm và được Niết-bàn thế
gian, xuất thế gian v.v…
nghóa là tức đạo thế xuất thế lấy Niết-bàn và
chứng đắc Niết-bàn,
đều gọi là vắng lặng”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói Đây là nêu việc thứ hai, thứ ba ở trước,
chính là nói rộng về ý
không lấy việc thứ nhất, thứ tư”.

Luận sư
Trắc nói: Ba nghiệp lợi mình, lợi người không có tội trong năm tướng này lấy mười điều thiện làm thể.
Nhiếp-thọ lấy niềm
vui của Dị-thục vô-ký
v.v… thuộc có nhiễm-ô và ba thọ: Hỷ, Lạc, Xả làm Thể.

Làm sao được
biết Xả-thọ không có tội, gọi là lạc? Văn dưới
đây nói rằng, Lạc thọ hữu lậu chung cho trói buộc ba cõi, cho nên biết
được Xả-thọ cũng gọi
là lạc. Hoặc năm trần thuộc về chúng cụ và các
định, Hỷ, Lạc, Xả thọ.

Nói “Niềm vui của đời này, đời khác. Nghóa là bốn pháp,
trong văn bốn pháp một
phần đời nay khổ đời sau vui hoàn toàn lấy niền vui của hai đời.

Hai câu là thể của hai nghiệp, vì sao không lấy niềm vui của
đời này và nỗi khổ
của đời sau? Lấy nhân khổ đời sau trong niềm vui của đời này tức là bất thiện, cho nên không lấy.
Hoặc có thể nói rộng về niềm vui của đời này, nghóa là trong đó cũng có niềm vui của thiện,
Vô- Ký, cho nên, cũng
lấy một phần nhỏ.
Niềm vui vắng lặng, nghóa là dùng
Niết-bàn và chủ thể được
năm thư đạo như tư-lương Niết-bàn v.v… ”. Hỏi: “Niềm vui không có tội phải chăng chính là niềm vui
của nhiếp thọ?”
Giải thích:
“chia ra làm bốn trường hợp:
1/ Hoặc có tội, không tội chẳng phải nhiếp thọ, nghóa là ưu khổ tương ứng với điều thiện.
2/ Hoặc có nhiếp thọ chẳng phải không có tội, nghóa là niềm vui v.v… không có nhiễm ô thuộc về tội vô-ký.
3/ Hoặc có đủ hai trường hợp, rất dễ biết.

4/ hoặc chẳng phải hai niềm vui, trừ ngần ấy việc như trên. Đối với các trường hợp khác, so với hai quan điểm này rất dễ hiểu.

Kế là, giải thích về tướng yên vui, đại khái phát ra thể tánh
của năm thứ yên vui:
1/ Nhân vui. Pháp sư Cơ nói: “Lấy ba pháp làm thể, nghóa là thuận với nghiệp quả vui và hai pháp căn trần, chủ thể sinh thuận
với xúc, lạc, thọ. Ba thứ này là thể của nhân, quả tức chung cả tánh của năm uẩn. Do lấy chung thuận với nghiệp quả vui tương ưng chung, đều Nhân thể
của niềm vui chung cho cả
năm uẩn làm thể.”

Luận sư
Trắc nói: “Thể của Nhân, quả do thuận với
năm căn, sáu trần,
sáu xúc của Lạc thọ và cảm nghiệp quả đáng yêu của hai đời
hiện pháp, đương lai.” Lại,
giải thích:
1/ “Hiện, Đương là nêu nhân.
2/ Thọ lạc. Pháp sư Khuy Cơ nói: “Tức hỷ, lạc thọ chung cho hữu lậu, vô lậu là thể của thọ.”
Luận sư
Trắc nói: “Tự tánh của ba thọ là thể, nghóa
là Hỷ, lạc, xả. Vì lẻ gi được biết? Vì văn dưới đây nói là trói buộc ba cõi, nên biết
được cũng lấy xả, hỷ làm thể.
3/ Khổ đối trị với lạc. Pháp sư Khuy Cơ nói: “Như văn, nghóa là nổi khổ lạnh, nóng v.v… thôi dứt mà sinh khởi giác lạc, tức lấy tuệ
làm thể của lạc đối
trị với khổ. Lại, vì nghóa xứ của khổ là không, nên
nói là lạc này, chứ
chẳng phải thật sự có thể. Trong văn trở xuống,
là tự sẽ lựa chọn, tức tùy đối tượng thích hợp, hoặc chung cho cả năm uẩn là
thể của thọ này.”

Luận sư Trắc
nói: “Xưa nói: “Lấy ỷ lạc làm thể”, cho nên,
luận nói: “Tức với
nổi khổ như thế khi dứt diệt, sinh khởi giác lạc, đây
gọi là lạc đối trị
khổ. Mặt khác nói do chủ thể dứt khổ, các vật như áo
cơm v.v… làm Thể tánh.”
Ý Ngài Tam
Tạng sẽ còn giải thích sau.

4/ Thọ Đoạn Lạc. Pháp sư Cơ nói: “Tức lấy Tưởng, thọ diệt Định làm
Thể của Lạc, tức là lập diệt định trên hạt giống của tâm nhàm
chán, đều là Thể của lạc này.” Luận nói:
“Lấy định làm thể của lạc”

5/ Niềm vui không có não hại, có bốn thứ: a) Niềm vui xuất ly. Pháp sư
Cảnh nói: “Xuất gia lấy tín, giới làm
thể”

Pháp sư
Cơ nói: “Tức người xuất gia, văn kết dưới đây nói: “Vì vì
năng thuận
theo, tức thuận theo niềm vui Bồ-đề.
3/ Niềm vui Xa lìa, nghóa là được ly sinh hỷ, lạc trong Sơ thiền. Pháp sư Cảnh nói:
“Năm chi đều đúng”. Pháp sư Cơ nói: “Tức lấy
số thọ làm thể”
Niềm vui vắng lặng.
Văn nói: “Nhị thiền trở lên, các Tầm,
Từ thôi dứt, gọi là
niềm vui vắng lặng. Pháp sư Cảnh nói: “Bốn chi,
năm chi đều đúng”.

Pháp sư
Cơ nói: “Tức do đệ Nhị thiền trở lên, Định là thể của niềm

vui này, vì
loại trừ Tầm, Từ nên cũng lấy tuệ làm thể cho niềm vui.
4/ Niềm vui của ba Bồ-đề. Pháp sư Cơ nói: “Tức chánh giác, nghóa là niềm vui của trí vô phân biệt; hoặc lấy chung trí Hậu đắc làm thể của niềm vui này, do dứt
“hoặc” mà được trí này. Đã được vui
Niết-bàn vô vi, là gồm thâu niềm
vui này. Vì chứng vắng lặng nên nói là tịch
diệt. Từ gồm thâu tâm,
tâm sở là thể tánh của năm thứ lạc. Lại năm thứ
lạc này đều là hữu
vi, không nói vô vi, nên không lấy niềm vui vắng lặng của
Niết-bàn.”
Luận sư Trắc
nói: “Trong niềm vui không não hại có bốn thứ: Một thứ đầu lấy giới làm Thể; Hai thứ kế là là Định; một
thứ sau,
là tuệ và đoạn.
Vì thế, nên
Nhiếp luận và
Luận này nói: “Hai đoạn,
hai trí, gọi là Bồ-đề.

Trong đây, nếu y cứ ở nhân quả để phân biệt, thì
Luận sư
Trắc nói: “Dùng tướng
thô để phân biệt khổ đối trị vui, chỉ nhân, chẳng phải quả, bốn thứ vui còn lại, đều chung cho cả nhân quả.
Ba thứ trước trong bốn thứ vui không não hại của quả kia, đều là nhân, một thứ vui
sau là quả. Y cứ ở tướng tế để phân biệt khổ đối trị vui, cũng chung
cho cả nhân quả. Chẳng
hạn, dùng hoá thân để thọ thân cá to v.v… dứt
nổi khổ não đói khát
của chúng sinh, tức là đối trị v.v… nên chung cho quả Phật.
Ba thứ vui không có não hại ở trước, thật
sự cũng có
cả nhân, quả. Lại, nếu y cứ ở hữu lậu, vô lậu để phân biệt, thì dùng tướng
thô để phân biệt khổ
đối trị vui, hoàn toàn hữu lậu. Thọ dứt niềm vui
hoàn toàn vô lậu, ba thứ
khác chung cho cả hữu lậu, vô lậu. Nếu y cứ tế
để phân biệt, thì khổ
đối trị với vui, cũng chung cho cả vô lậu, vì chung cả quả vị Phật.
Trong văn nói nhân niềm vui, nghóa là phẩm nhị lạc v.v…
Luận sư Cảnh nói: “Có hai
nghóa vô lậu: hoặc hai niềm vui của thân, tâm, dưới đây nêu ra nhân của niềm vui. Cảnh giới của các căn, nếu lấy nhân
này làm nhân, thuận
với xúc, lạc, thọ và bốn pháp của nghiệp quả của
niềm vui đáng yêu làm nhân.”

Pháp sư Cơ
nói: “Ở đây nói nhân niềm vui, là cho vui làm
nhân, tức là nhân niềm
vui. Nghóa là hai pháp căn, cảnh năng sanh ra lạc
thọ, nên gọi là hai
pháp, là nhân của niềm vui. Lại, căn, cảnh cũng có
thể sinh thuận với xúc
khổ thọ. Nay, lấy sinh thuận với căn cảnh của xúc lạc”.

Vì căn cảnh ở trong phần vị lạc thọ, nên có phẩm nói: “Lại giải thích về phẩm
Nhị lạc, tức trong tự tánh lạc, niềm vui hữu lậu, vô lậu là

hai, lại, niềm
vui của thân, tâm là hai.”

Nay trong văn
nói căn, cảnh là nhân, chủ thể sinh hai thứ vui của thân, tâm hữu lậu, vô lậu, không cho căn cảnh làm hai, chỉ
dùng làm nhân, ý nói quả
đã sinh, nghóa là niềm vui hữu lậu, vô lậu lấy
nhân “năng sinh”; căn,
cảnh là nhân của niềm vui.

Lại, phẩm Nhị
lạc lấy quả của thân, tâm hữu lậu, vô lậu ở trước, cả hai đều lấy việc nhân hai căn cảnh để làm phẩm
Nhị lạc. Dù nêu
quả vui, nhưng ý lấy nhân vui.
Nói thọ
Niềm vui, nghóa là đối với khổ dứt, do ba nhân
duyên thuộc về nhân niềm
vui đã nói trước đây, cho nên ngang đồng. Pháp
sư Cơ nói: Ba nhân-duyên,
tức hai căn cảnh và thuận với nghiệp quả vui là ba. Lại, giải
thích riêng, lấy nghóa riêng như trước.
Luậïn phân
biệt các niềm vui là
trong tự tánh phi tự tánh. Luận sư Cảnh nói: “Quan
hệ của ba cõi, nghóa là
Hỷ, Lạc của cõi Dục đều gọi là niềm vui. Bốn
chi của Sơ,
Nhị Tónh lự trong năm chi có
chung hỷ, lạc, nghóa là đồng
là Hỷ thọ. Y cứ chỗ
khiến cho biên vui vẻ, thích hợp của ý-thức, làm
cho A-lại-da vừa ý vui vẻ; hoặc khiến năm căn
sở y thích hợp
vui vẻ, gọi là lạc. Nay,
nói Lạc, Thọ, Hỷ cũng gọi
là lạc. Lại,
Sơ-Tónh lự có niềm vui của ba thức thân. Tónh lự thứ ba, có niềm vui của ý thức. Định thứ tư
trở lên, chỉ xả không
có lạc, mà nói là niềm vui trói buộc ba cõi Dục,
Sắc, Vô Sắc ấy là vì
Xả-thọ kia nhiếp ích thân, tâm, gọi là chung là lạc.
Khổ đối trị lạc, cho đến tức đối với nỗi khổ
về lạnh, nóng, đói, khát như thế, khi dứt diệt,
sẽ
sinh khởi giác biết niềm vui.
Luận sư
Cảnh nói rằng: “Như
lạnh gặp lửa, như đói được ăn, uống nước, gọi là đối
trị khổ, là sẽ lấy lửa
và thức uống ăn v.v… gọi là lạc đối trị khổ hay là
sẽ lấy lửa kia v.v… mà
sinh lạc thọ, gọi là khổ đối trị lạc? Nếu lấy lửa v.v… thì
sẽ chẳng khác với nhân vui ở trước.
Nghóa là căn, trần v.v…
năng sinh ra Lạc-thọ, gọi
là nhân vui. Nếu lấy lửa v.v… đã sinh lạc-thọ
làm thể, thì chẳng khác
gì thọ niềm vui?.

Trong đoạn kết dưới đây nói: “Khổ đối trị vui, dứt khổ, gọi
là vui, chứ chẳng phải
vì nhân của niềm vui, nên chẳng phải tự tánh của lạc?”
Đáp: “Tức
lấy lửa v.v… đã sinh lạc thọ đồng thời vói tuệ
thường giác biết khổ diệt, gọi là đối trị khổ? Cũng có thể như lúc bị
nổi khổ đói, khát quá ép ngặt, khổ não, được thức ăn uống dỡ thì trừ nỗi khổ đói khát cũng
se không thấy được vui, mà chỉ
sinh xả thọ. Xả thọ tương ưng
với tuệ, thường giác biết không có nổi khổ đói, khát v.v… gọi
là khổ đối trị vui.
Định diệt
tưởng thọ, nhất định gọi là thọ đoạn vui. Pháp
sư Cảnh nói: “Do dựa vào đạo lý của hành khổ
thắng nghóa, ý thức xả thọ
là Hành khổ Thắng nghóa.
Khi trụ diệt định, hành khổ thắng nghóa này vì tạm thời vắng lặng, nên gọi là lạc, thật ra không có ý thức giác biết
thọ dứt niềm vui.” Hỏi:
“Diệt phi tưởng, đi qua quán vô lậu, nhập
Diệt Định, Diệt Định Vô lậu, đây chỉ là diệt thể của thọ vô lậu. Dù còn
sinh diệt,
nhưng chẳng phải hành
khổ, sao lại nói khi trụ diệt định là khổ thắng
nghóa?” Giải thích: “Khi trụ diệt định là
sắp diệt tâm vô lậu và
tâm sở;
diệt xa xả thọ hữu lậu của
Phi tưởng. Nay, y cứ ở diệt xa, gọi là diệt
hữu lậu. Dùng tưởng Bi
để Xả thọ vi tế, chủ yếu là khi ở trong quán, quán khổ đế mới nhận biết được Xả thọ của Phi tưởng chính là hành khổ
kia, gọi là khổ thắng
nghóa. Lại nói: “Như vô vi kia, thật ra là đạo Vô
gián đã được tưởng
thọ diệt vô vi, mãi cho đến thời gian sau mới được định kia. Khi được định rồi, vì phải ngay thời gian của đạo Vô gián trước
mà được, nên gọi là tưởng thọ vô vi. Nay, ở đây cũng thế. Định là gia hạnh vô lậu, chứ chẳng
phải hữu lậu. Vì từ xa nhàm chán mà được gọi tên, nên gọi là nhàm chán khổ.
Dù tâm xa, nhưng cũng là thiện hữu lậu, do lý
thắng nghóa, nên cũng là
khổ. Hầu hết những niềm
vui không có não hại có được khác, nghóa là niềm vui xuất ly; niềm vui xa lìa và vui vắng lặng đều là thuận theo niềm
vui Bồ-đề. Vì là niềm
vui Bồ-đề, và vì dẫn sinh niềm vui của Bồ-đề,
nên gọi là niềm vui
không có não hại.
Từ đây trở xuống, là thứ hai, y cứ tổng quát hai thứ nói cho,
và không cho, trong đó có hai:
1/ Nói về nghóa đến cho chúng sinh niềm vui có lợi ích, không cho chúng sinh niềm vui không có lợi ích.
2/ Nói về Bồ-tát cũng tự tùy sức thọ học tu hành. Trong phần trước lại có hai: Trước chung, sau riêng. Trong
phần riêng lại có hai:

Nói về nổi khổ, niềm vui, tùy theo thứ nào có ích, sẽ trao cho,
không tùy theo sự ưa thích.

Y
cứ vào năm thứ vui, nói về cho, không cho. Trong
phần trước lại có ba:

1/ Nói Bồ-tát dùng tuệ để biết rõ, khuyên chúng sinh nên bỏ thú vui vô ích.
2/ Nói về những niềm vui nào đem lại lợi ích chung, dù không
có ưa thích, nhưng vẫn nên xả cho họ.
3/ Nói có thứ vui vô ích, nên tước đoạt. “Vì sao?” trở xuống, là giải thích lại về nghóa cho đoạt, cho
nên, Bồ-tát đối với các
chúng sinh, nếu thứ vui lợi ích, phải biết ỳ nghóa, tức ưa yên vui. Ưa là ưa muốn, ưa muốn cho người khác lợi ích, tức
kèm ưa muốn cho người
khác sự yên vui. Đây là tâm phương tiện trước
cho người khác lợi lạc.

Nói: “Đối với chúng sinh, nếu cho lợi ích, phải biết ý nghóa,
tức cho sự yên vui”
trở xuống, là chính nói về việc cho lợi ích yên vui. Dưới đây,
sẽ y cứ ở năm thứ vui, mà nói về cho, không cho.
Phải biết rằng tất cả
hiện pháp nhân vui thuộc về quả đáng yêu ở đương
lai, cho đến thứ vui được
thích nghi thì nên trao cho các chúng sinh.”

Pháp sư
Cảnh nói: “Một phần trong ba thứ vui, toàn
phần trao cho, vì không có tội. Đối với chúng
sinh kia tiếp nhận niềm vui và
niềm vui nhân, quả thuộc
về căn, trần, xúc, hoặc không cho, như văn rất dễ hiểu.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: Trong đây giải thích năm thứ vui ở
trước, nên tư duy, lựa
chọn nghóa có thể cho, không thể cho chúng sinh.
Nếu lấy nghiệp thuận với niềm vui trong thứ vui của nhân thứ nhất, thì
niềm vui thứ ba, thứ tư,
thứ năm nên hoàn cho hết chúng sinh, không nên tư duy, lựa chọn.
Hai phẩm căn, cảnh trong nhân vui của người kia và tiếp nhận niềm vui thứ hai, nên quán có thể cho, không thể cho mới
cho chúng sinh. Trong đây
có trở ngại, như khổ thứ ba dứt trừ niềm vui.
Có một chúng
sinh ở trước vì nghèo khổ, không thể gây ra tội. Bồ-tát vì
dứt trừ khổ, trao cho họ của báu. Đã được của báu họ bèn buông lung gây ra các tội v.v… há lúc không trao cho họ niềm vui này, có thể
sinh các
tội, sinh các thứ nhiễm.
Lại, niềm vui, vui vắng lặng trong niềm vui
không có não hại là
định của cõi Sắc, cũng chung cho hữu lậu là pháp hữu
vi. Nếu trao cho chúng sinh,
chúng sinh được niềm vui không bỏ. Dù
sinh lên cõi Sắc, khởi
tham vị định, không học pháp nội, chấp là
Niết-bàn. Về
sau lại đọa vào đường ác; chúng
sinh được niềm vui, chẳng phải không có tội, chẳng phải không có nhiễm.
Vì sao không đồng
nhận niềm vui, quán chúng
sinh kia có thể cho, không thể cho mà nói là
đối với chúng sinh hoàn
toàn trao cho ư?”

Lại, chung cho
hữu lậu, vô lậu trong tự tánh của Lạc thọ, vì
sao không nói hữu lậu?
Vì phân biệt lựa chọn tư duy vô lậu, thì hoàn
toàn trao cho. Như chúng
sinh kia nhân niềm vui, thuận với nghiệp quả vui,

thì hoàn toàn
trao cho, còn căn trần nhận niềm vui, thì không trao
cho chúng sinh kia nhân niềm
vui có hai thứ: có cho, không cho. Tiếp nhận niềm vui
đã có hai thứ, cũng nên cho, không cho. Đại sư Tuệ
Viễn nói: “Thuận với
nghiệp vui, gồm thâu quyết định kia, lẽ ra nên cho, nên
nói là quyết định lợi
ích, tức có chúng sinh khởi thuận với nghiệp khổ,
Bồ- tát không trao cho.
Ngược lại, nếu khởi thuận với nghiệp vui, thì
quyết định nên cho. Thế
nên thọ vô lậu trong thọ lạc kia, là gồm thâu
quyết định nên đem lại
lợi ích cho chúng sinh, vì không thể hết; không
được nói riêng, vì đối tượng giáo hóa vô lượng.
Như bốn thiền, quyết
định nên cho, cho thọ vô
lậu thì không đúng.”

Hỏi: “Nếu có căn thành thục, muốn nhập Kiến Đế có thể cho vô lậu, cũng là
quyết định, vì
sao không cho? Theo cách giải thích
trước đây thì không đúng”
Nghóa là “Nếu y theo ở thật lý thì trong tự tánh của Thọ,
cũng được như nhân
niềm vui phân biệt, chỉ vì có tánh, không có tánh khác nhau, nên thọ vô lậu không nên hoàn
toàn cho. Lại, vì có thể nhập Địa, không thể nhập Địa khác nhau cho nên không nên hoàn toàn quyết
định trao cho. Dù khiến người nhập Địa hoàn toàn nên trao cho, vì cho
không khiến nhập tương
đối, nên nói là không được so sánh.”

Nếu vậy, niềm vui dứt thọ với niềm vui không có não hại làm
sao thông suốt?” Đáp: “Tư duy hữu lậu, vô lậu, vì có tánh thọ riêng,
nên không đồng, vì thể của niềm vui có ba thứ được
phân biệt. Lại, dứt thọ
lạc v.v… hoàn toàn trao
cho, chỉ y cứ khiến được nhập, tức biết đã chỉ bày rõ thọ vô lậu cũng kết hợp trao cho, vì văn ảnh hiển bày nên
không nói là thọ lạc.

<類></類>



<節>DU-GIÀ LUẬN KÝ</節>



<卷>QUYỂN 9 (Phần Đầu)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 36</詞>

Từ đây trở xuống, là thứ ba, giải thích về thuộc nhân, thuộc
quả, lợi ích, thời tiết, tức là mình, người tu
ba nhân: Nhân,
Thời gian, lợi
ích, gọi là Thuộc nhân.
Ba nhân có được quả: quả, thời gian, lợi ích, gọi
là Thuộc quả, tức trong nhân quả đều có công hạnh lợi mình, ích
người, trong đó, trước
là gạn hỏi, phát khởi, mở bày ra ba môn; kế là, dựa
vào môn để giải thích; sau, kết.

Trong phần dựa
vào môn để giải thích, đầu tiên, là nói về ba
thứ nhân, quả; sau, là
phân tích sự hơn, kém.

Trong phần trước có hai:

1/ Nói riêng về nhân quả Dị-thục.

2/ Nói chung về nhân quả của phước, trí. Trong phần trước có ba:
1/ Chính nói về tám thứ thể Dị-thục.
2/ Nói tám thứ chiêu cảm nhân Dị-thục.
3/ Nói dựa
vào trên tám thứ thể Dị-thục đó, lại khởi lên tám
thứ công-hạnh lợi mình,
lợi người, gọi là quả Dị-thục. Hai môn sau tức
là thể của hạnh lợi mình, lợi người.

Môn đầu chỉ là tám thứ thể báo của Bồ-tát, chứ chẳng phải
hạnh hai lợi. Cũng có thể môn đầu là thể báo, cũng là hai lợi.
Bồ-tát được tám thứ thể báo thù thắng kia, tức là lợi mình.
Quán người khác,
sinh niềm tin, tức là lợi người. Trong đây với
thân người, trời, Bồ-tát đã
được tám thứ báo thể
thọ lượng đầy đủ v.v… là quả Dị thục kia, đã tu
mười nghiệp đạo thiện là nhân
Dị thục. Hai nhân quả này là hữu lậu.
Dựa vào thân sống lâu ở
trước, khởi rộng các công hạnh của thể giới có cả
hữu lậu, vô lậu. Y cứ
môn đầu, Luận sư Trắc nói về thể Di thục rằng:
“Thọ lượng lấy mạng của hai mươi bốn Bất tương ưng làm thể,
chẳng phải sắc, chẳng phải tâm, không đồng với luận
Thành Thật lấy sắc, tâm làm
thể, là vì
giả không có tánh, nên không đồng với Tỳ-đàm.
Hình sắc.
Nghóa là lấy sắc có đối có thể nhìn thấy xếp vào
năm căn trong có đối
không thể thấy làm Thể. Vì cho nên kinh Thiện Giới nói: “Thọ thân hoàn toàn đủ.
Dòng họ, nghóa là trở lại lấy chủng
tộc trong Bất tương ưng làm thể.

Tự tại nghóa
là lại lấy năm uẩn làm Thể.

Lời đáng Tín: Nghóa là dùng âm thanh làm Thể, nếu theo
Thể văn này là
Dị thục, vì
sao? Vì ở đây nói về tám thứ
Dị thục, đã nói rằng,
lời đáng tín đầy đủ,
cho nên biết được âm thanh là Dị thục.

Lại, kinh Thiện Giới nói: “Ngôn ngữ hay ho, biết là dị thục.” Hỏi: “Văn trên dưới của
Du-già đều nói rằng tiếng chẳng phải
Dị thục, làm sao hiểu?”

Giải thích: vì
y cứ ở lý tùy chuyển nên nói chẳng phải Dị
thục. Thế lớn, nghóa là dùng năm căn làm thể.
Tánh người,
nghóa là cũng lấy phần ít thân căn làm tánh.

Lực lớn, nghóa là đồng với phái
Tát-bà-đa (không thấy văn),
nghóa là Tát-bà-đa lấy
xúc nhập làm thể, nên Bà-Sa nói: “Bốn Đại như
Địa v.v… gọi là Lực.
Trong đây, nếu y cứ dựa vào chính thức phân biệt,
thì tự tại là y báo,
còn bảy thứ còn lại là chánh báo”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Thể của Dị thục này, xét về tín, ngôn ngữ dưới đây với thế lớn đầy đủ, không hẳn đều là quả vô ký, chỉ đối
với thời gian quả có
tăng thượng, hoặc quả đẳng lưu, gọi là Di thục.
Nếu ở Địa tiền, thì chỉ cảm
nghiệp hữu lậu. Nếu ở thượng Địa, thì dùng cả
vô lậu làm nghiệp thấm
nhuần. Lại, nếu quả vô ký của Dị thục chỉ là hữu lậu thì thuộc về trước Địa, cũng ở chung
thượng Địa. Nếu quả Đẳng
lưu tăng thượng, như thế
lớn của Tín, ngôn ngữ, đồng ở trên Địa có cả
hữu lậu, vô lậu, vì ở
trí Hậu đắc khởi, nên đồng là thể dị thục như thế!”

Văn nói: “Sống lâu, trụ mãi.
Luận sư
Trắc nói: “Theo các
kinh luận, có đủ ba
trường hợp: Sống lâu, trụ mãi và bờ mé thọ lượng.

Cõi Diêm-phù Đề, năm mươi tuổi trở lên, gọi là
sống lâu; tám mươi tuổi trở lên, gọi cửa trụ; một trăm tuổi trở lên, gọi là bờ
mé thọ lượng. Nay, theo văm này, gồm chung làm hai, vì trụ lâu kia
thuộc về Bờ mé.

Lời đáng Tin đầy đủ: Pháp sư Cảnh nói: Hỏi: “Tiếng không
nối tiếp nhau làm sao được
nhập tám thứ Thể của quả dị thục?”

Giải thích: “Tiếng dù không nối tiếp, nhưng tiếng đó đã
nương tựa bốn đại
thường liên tục. Vì dựa vào Đại Dị thục thường nối tiếp mà
sinh, cho nên tiếng kia là
Dị thục sinh.
Vì theo nhau, nên cũng
gọi là Dị thục.
Đủ phần
trượng phu, thành tựu nam căn, gọi là tánh người.
Đầy đủ: nghóa là có
chí cương quyết, tiếng nói hùng hồn, trong sáng, gọi
là phần trượng phu va
thành tựu nam căn, gọi là chung là tánh người đầy đủ.

Thứ hai là nói về tám thứ cảm nhân Dị thục: Đầu tiên, chính nói về tám nhân. Nói về tám nhân, mỗi nhân đại khái do ba duyên mà
được tăng trưởng, có
thể cảm Dị thục rộng lớn, khiến cho sanh khởi.

Trong phần trước, Pháp sư Khuy Cơ giải thích tám thứ nhân
này: “Nếu ở Địa tiền thì chỉ nghiệp thiện hữu
lậu. Nếu ở Địa thượng, thì có cả, cả lậu, vô lậu. Nếu cảm quả hữu lậu thì nhân này gọi là hữu
lậu. Nếu cảm quả vô
lậu, thì nhân này gọi là vô lậu.

Nói “Tuệ thí;
ánh sáng, y
vật tươi, sạch, gọi là nhân của hình
sắc. Nghóa là:
Nói hình sinh, chẳng phải hình của hiển hình. Nếu là hình
của hiển hình, thì
sẽ có
ánh sáng. Nhân của hiển
sắc cảm nghóa quả
của hình sắc, cho nên,
biết hình chỉ là hình của thân, vì chung cho hiển
sắc làm nhân, lại vì đồng một nhóm quả, tức lấy hiển
sắc làm nhân
cảm hình sắc, đâu có
trái, nên hình hoặc là hình của hiển hình.

Nhiếp giữ các thứ công đức ở đương lai, ở trong tự thân cho
đến gọi là nhân đầy
đủ thế lớn. Do cúng dường Tam bảo, Tôn trưởng
v.v… phát thệ nguyện
rộng, nguyện đến đời đương lai, sẽ nhiếp giữ các
thứ công đức, được gầy dựng nên ở trong thân mình.
Do sự cúng
dường phát nguyện v.v…
này làm nhân, đương lai sẽ cảm thế lớn đầy đủ,
là ý ở đây.
Do hai nhân duyên thí cho người khác tánh, nghóa là người phụ nữ khác ưa thích thân hình mình.
Trượng phu đem
chuyển căn, mất
hoại nam căn. Bồ-tát
khuyên người nữ kia hãy nhàm lìa thân gái, nhiếp
hộ chuyển căn, khiến cho không
chuyển căn. Lại.
Vì nói pháp, khiến người nữ và trượng phu kia nhờ
Bồ-tát khuyên, nên không ưa thân nữ,
sẽ được thân nam.

Chuyển căn, nghóa là nhân
Bồ-tát khuyên, nên được không
chuyển căn, gọi là tánh
thí cho người khác.

Phần thứ hai
trong văn, Cảnh Công giải thích:
1- Tâm thanh tịnh tức Tín. Gia hạnh thanh tịnh, nghóa là nhân tín khởi hạnh.
Ruộng thanh tịnh, nghóa là do Tín, Hạnh xứng đáng thọ cúng
dường, gọi là ruộng thanh tịnh.”

Pháp sư Khuy
cơ nói: “Nghóa là Vô gián thường gửi gắm việc đã làm, khi phát gia hạnh này, thì được tùy theo Địa v.v… gồm thâu quả
đã mong cầu của gia hạnh
ở trước. Gia hạnh v.v… này, nếu nhân quả
đều kham làm phước, thì
gọi ruộng thanh tịnh.”

Thứ ba, là nói trong quả Dị thục:
1/ Chính nói về tám quả.
2/ “Bồ-tát an trụ trong quả Dị thục” trở xuống, là nói các
Bồ-tát cần phải đủ
hai sự, mới lợi ích
chúng sinh, gọi là
Xí thạnh, là thuận theo.

Trong phần trước,
Pháp sư
Khuy Cơ v.v…
giải thích: “Quả Dị
thục, không phải quả đã cảm bởi
nghiệp trước, gọi là quả
Dị thục, tức
Thể của Dị thục là
nghiệp đã chiêu cảm, gọi là quả Dị thục, khởi các
hành thân, ngữ v.v…, là
quả của thể Dị thục, tức Thể của Dị thục là nhân
đã phát ra thân, ngữ
là quả. Quả này ở Địa tiền, Địa thượng, đều được
có cả hữu lậu, vô
lậu. Y theo nghóa nên biết, nếu các hình sắc của
Bồ-tát đầy đủ, cho đến
hễ nói ra điều gì, đều ở đây và lời đáng tin đầy đủ
thứ năm trong tám Dị
thục ở trước có gì khác nhau?”

Pháp sư Cảnh
giải thích: “Nay, do hình, sắc đầy đủ trong thứ
hai, nên phát ra lời nói.
Cho nên phát ngôn tác dụng khác của nhà hình
sắc đầy đủ”.
Pháp sư
Cơ nói: “Nếu quả này dựa vào Dị thục kia
mà sinh,
thì chỉ nương tựa Dị
thục kia mà sinh, tức là quả, cần gì phải có sở
thuộc? Bởi vì hình sắc
đoan chánh, nên mọi người đều tin dùng. Lại, về việc cân xứng v.v… trong niềm tin ở trước không có
sai trái, nên việc đã
bàn luận, cân xứng đều
Tín nhận. Nay, nhờ hình sắc đẹp đẽ, nên pháp
đã nói, mọi người đều
tin tưởng, thọ lãnh, cho nên không đồng, chứ chẳng
phải tức một lời nói mà hai chỗ nói về niềm tin.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Lại, trong giải thích tự tại đầy đủ nói:
“Có thể dùng bố thí
nhiếp hóa lời nói của các chúng sinh v.v… ”
Hỏi: “Vì sao, của cải lớn, bạn bè lớn, hệ thuộc lớn của
Dị thục, đều tự tại đầy
đủ mà. Nay, trong quả chỉ nói của cải lớn là quả?” Đáp: “Vì lẽ ở trước thật
sự tác pháp, có bạn bè lớn v.v…,
nay, dùng sự bốn nhiếp
để phối hợp với thế lớn của đức tin, lời nói đầy đủ, cho nên chỉ bố thí, không có bạn bè lớn v.v…, vì cho nên không
trái nhau. Cũng có phát
ra lời nói trong quả của thế lớn, đều được tin
dùng, chỉ vì nhân riêng, nên nói đều tin dùng.
Tùy theo
nhân riêng. Những gì là hai
sự trong văn thứ hai? Một là tự có năng lực, nghóa là đầy
đủ tài, pháp, thân, tâm dũng cảm mạnh
mẽ, giúp cho. Hữu tình ở
yên, nghóa là khéo biết căn cơ của chúng sinh, an

lập không trái ngược.

Bồ-tát kia đối với việc của mình, thuận theo mà làm, tức đem lại lợi ích cho người.
Nếu có Bồ-tát tự có năng lực không giỏi ở yên để giáo hóa hữu tình v.v…
Pháp sư
Cảnh nói: “Dù tự có
sức mà không khéo giúp cho
chúng sinh, ở yên thì công hạnh lợi mình, lợi người đều
không thuận theo.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Y theo quyển trước nói chỉ tự lợi là
chướng của Bồ-tát;
thuần lợi người là sự nghiệp của Bồ-tát.” Nay, ở đây cũng thế! Nếu tự có năng lực hay chưa có năng lực
hóa độ hữu tình, thì
trong sự nghiệp của mình, không gọi là thuận theo, đối với
người khác, không gọi là Xí thạnh
(thịnh vượng). Nếu tự mình
không có khả năng khéo
giúp cho hữu tình hóa độ được ở yên, thì vì hay
giáo hóa người khác,
nên Bồ-tát này thuận theo mà làm. Vì tự mình
không có trí tuệ, không
có năng lực, nên đối với người, không gọi là
Xí thạnh v.v… Do có trí tuệ năng thành thục chúng
sinh kia, nên gọi là hết
sức rực rỡ hoặc các
Bồ-tát tự không có năng lực, cho đến không gọi là
có khả năng làm việc
lợi ích cho người. Bồ-tát sơ học dù ít có phương tiện an lập hữu tình, cũng thuận với việc của mình, nhưng vì thiếu của,
pháp, nên thân, tâm
không có sức mạnh. Do nhân duyên này, nên không
gọi là sự nghiệp lợi
người hưng thạnh.
Đối với đạo
Ba thừa, nhanh chóng được
thành thục.
Nghóa là phương tiện nhanh chóng
của Kiến đạo ba thừa khiến cho thành thục.

Từ đây trở xuống, là thứ hai, kết hợp nói về nhân quả của
phước, trí, trong đó trước.

1/ Y cứ sáu độ, nêu ra thể của phước, trí.
2/ Giải thích về nhân của phước, trí.
3/ Giải thích về quả của phước, trí. Ba thứ thí, giới, nhẫn trong phần trước, là phước, chứ chẳng phải trí;
Bát-Nhã thứ sáu, chỉ là trí chẳng
phải phước. Tinh tấn Tónh lự vừa
là phước, vừa là trí.
Kinh, luận chỗ khác cũng nói. Năm độ như tiền
của, vì tiền của là
phước; Bát-nhã như đường đi, nên là trí. Lại, dùng môn phước để
giải nghóa, thì
sáu độ đều là phước, nên
Nhiếp Luận nói: “Tất cả là đạo phước,
đức lớn, mười độ đều gồm thâu”. Luận nói:
“Sáu thứ trước là trí vô
phân biệt; bốn thứ sau, là trí Hậu đắc”. Lại, ba thứ
trước là phước; ba thứ
sau là trí.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Như thật, năm thứ trước là phước;
thứ sáu là trí, là nay chỗ này vì y cứ Luận Biến
Sách, cho nên có cả hai phần. Lại, ba thứ trước là phước, về lý là định; ba thứ
sau là tuệ, nghóa là dùng

Tinh tấn, Tónh lự, Sách tuệ, nên tùy tuệ gồm thâu. Vì ẩn
sách
phước, nên không nói
phước chung. Về nghóa Biến sách như văn rất dễ
hiểu”. Lại nói: “Dựa
vào Tónh lự để tu Từ, là phước.”
Không nói
Thí v.v…, nghóa là vì thí cho ở tâm tán, nên không nói.

Như thế, phước Trí đại khái có
sáu thứ, mỗi thứ phân biệt, nên biết
vô lượng.
Pháp sư
Cảnh nói: “Nay, y cứ
sáu độ, nói lược về phước, trí
có sáu thứ. Mỗi phước,
trí, nếu phân biệt rộng, nên biết là vô lượng.”

Pháp sư Trắc
nói: “Phước ba, trí ba, kết hợp gọi là sáu.
Phước ba, nghóa là ba độ đầu
là một; thiền sinh là hai, Tinh tấn sinh là ba.

Trí ba, nghóa
là thứ sáu là một; Thiền, Tấn, mỗi thứ đều một,
nên có sáu. Nếu theo
giới kinh, thì sáu là sáu độ, nên kinh ấy nói:
“Những gì là sáu? Nghóa
là sáu Ba la mật. Nói rộng thì vô lượng, nghóa là
hoặc nói mười hai, cái
gọi là sáu độ, mỗi độ đều có cả phước, trí”, nên
Giới Kinh nói:
“Nhân phước của
Bồ-tát có sáu; nhân trí cũng
có sáu.
Có chỗ nói ba
mươi sáu, nghóa là
sáu độ phước, đức
có ba, sáu, mười, tám,
cũng sáu nhân phước;
sáu quả phước. Trí tuệ cũng thế, nên có ba mươi
sáu, cho nên
Giới Kinh nói: “Nhân phước
Bồ-tát cũng nhân, cũng quả.
Nhân phước của
Bồ-tát vừa là phước, vừa là trí. Nhân trí của
Bồ-tát vừa là
trí, vừa là phước.
Hoặc nói tám muôn bốn ngàn, hoặc nói vượt hơn
số
cát sông Hằng v.v… nên nói là vô lượng.
Phần thứ hai trong giải thích về nhân
của phước, trí.
Pháp sư Cảnh nói: “Nhân phước, trí nghóa là dục tinh tấn, đối với phước trí ở
trước chưa được, thì làm
sao cho được; đã được, thì làm
sao cho trụ; đã
trụ, sao cho dài, gồm có ba thứ:
1/ Đối với phước, trí, năng được, năng trụ, tăng trưởng dục.
Nghóa là ba thời gian ưa muốn và với tinh tấn, là nhân đầu, nghóa là đối
với niềm vui chưa được, thì năng được.
2/ Đối với đã được, hay trụ ở dục, lạc.
3/ Đối với đã trụ dục thì khiến tăng trưởng ưa muốn phước, trí.
Hai thứ đối
với phước, trí, giỏi hay thuận theo không có
duyên chống trái, nghóa
là lìa ba thứ duyên chống trái:

Lìa cảnh giới điên đảo của dục.

Lìa bạn xấu ác nói trái ngược phước, trí.

Lìa phước trí năng được; năng trụ và năng tăng trưởng,
siêng
tu tập chướng. Lìa ba chướng này, gọi là khéo
tùy thuận duyên
không có chống trái.

Đối với
phước trí, trước đã quán tập, nghóa là nhân của phước, trí

này. Pháp sư
Cơ nói: “Nhân của phước trí này cũng có cả hữu lậu,
vô lậu. Địa tiền, Địa
thượng chính là nhân của chủ thể sinh ra phước trí.

Trong giải thích về quả của phước trí.
Pháp sư
Cảnh nói: “Nói quả phước, nghóa là
trôi lăn trong thời gian dài, không có tổn não. Lại,
tùy theo nghóa đã muốn
hóa độ người khác, quả trí cũng có hai:
1/ Nương theo thọ phước thuộc về trí là chánh, chứ chẳng phải tà.
2/ Có khả năng khởi tạo vô lượng khéo léo, cho đến rốt ráo vô thượng Bồ-đề.
Tên gọi phước, trí, phải biết bốn thứ phẩm loại khác nhau,
lại có vô lượng. Luận
sư Trắc nói: “Bốn thứ, nghóa là như trên đã nói,
vô lượng, nghóa là nói
về phần giới hạn của quả, hoặc dựa vào phước,
trí, mỗi thứ đều sinh
bốn vô lượng, tức có tám quả”, có chỗ nói:
“Bốn tâm vô lượng cũng là
quả phước trí của Bồ-tát”

Lại, vô lượng đều có ba duyên, ba nhân bốn là mười hai. Lại,
Dị thục có tám; nhân
quả cũng có tám, ba nhân tám là hai mươi bốn,
đều nói là phước sinh,
đều là quả phước, đều tùy theo pháp mà luận.
Pháp đã thực hành
rộng, đều là quả của phước, trí. Nói có vô
lượng. Pháp
sư Cảnh nói:
“Quả của phước, trí kia, là nương tựa phước, trí đã khởi, là quả của phước, trí lìa vật, lợi
sinh v.v… Ở đây hoặc nhân, hoặc quả
v.v… đều chỉ là việc
lành có cả hữu lậu, vô lậu.

Từ đây trở xuống, là nói về hơn, kém của Dị thục kia. Nên
biết, trong đây cho đến “từ trí mà khởi”.
Pháp sư
Cảnh nói: “
1- Y cứ Địa tiền, tám thứ thể thuần thục, nhân Dị thục, quả Dị thục trong địa vị hữu lậu, đều từ phước hữu lậu của Địa
tiền sinh.
Nếu sinh tám thứ thể Dị thục
là nhân báo sinh; nếu
sinh tám thứ nhân Dị thục, quả Dị thục là nhân
tự phần sinh. Phước này là do trí dẫn đường mới khởi, lại từ
trí sinh.
Ba thứ này tự ở phần
đạo của Địa tiền, thuộc về gốc lành. Nếu ở Địa
thượng mà khởi ba thứ
trong Dị thục là hữu lậu, nhưng, do phước của thí, giới v.v… vô lậu giúp đỡ, làm cho nhân
Dị thục, quả Dị thục của
Dị thục kia, mỗi niệm càng
vượt hơn thêm, gọi là từ phước sinh. Lại, do trí dẫn đường mới khởi.
Cho nên, hai thứ cho đến trí là vô thượng v.v…
Pháp sư Khuy Cơ nói: “Hai thứ,
nghóa là phước, trí. Phân biệt Dị thục, vì
chẳng phải là nhân chính
để chứng Bồ-đề.”

Giải thích: “phước là hơn hết, trí là vô thượng. Nghóa là vì
trôi hơn trong phước, nên
gọi là hơn hết; vì so với trí, nên có trí trên, là
vô thượng.”

Trong giải thích về hiện pháp, trong pháp sau, trước là hỏi; kế là,
giải thích; sau là kết.

Trong phần giải thích có ba:

A. Hiện pháp lợi mình:

1/ Chứa của đúng pháp, biết so lường thọ dụng.
2/ Hiện thọ Dị-thục đáng yêu của nghiệp trước.
3/ Vì hiện pháp lạc-trụ của tự thân.
4/ Nhân Phật nói mà được, nói; lại, các Như lai, cho đến gọi là hiện pháp lợi mình.
Pháp sư Cảnh nói người phàm phu dùng đạo
thế gian chế phục “hoặc”
mà được Niết-bàn của phần kia. Bậc Thánh
Ba thừa dùng đạo Xuất thế để dứt
“hoặc” được Niết-bàn, đều nhờ pháp
mà đức Như lai nói mới
được, cho nên nói: “Niết-bàn hiện pháp của Như lai”. Nay, nói về hiện pháp lợi mình. Y cứ ở phàm-phu kia và người
Ba thừa, nhân đức Như
lai nói, hiện được Niết-bàn, đều là lợi mình.
Cũng nói rằng, y cứ ở trí vô phân biệt của đức
Như lai, gọi là xuất thế gian
và Hậu trí duyên
Niết-bàn, gọi là thế gian, trí được “duyên” trí
Niết-bàn, như thế gọi
là hiện pháp lợi mình. Nếu lấy Hậu-trí “duyên” chúng
sinh v.v… tức là hiện pháp lợi người. Vì ở đây chỉ lấy duyên
thế-trí Niết-bàn kia.

Pháp sư
Khuy Cơ nói ý trong đây nói, Như lai chứng
pháp thế gian, xuất thế gian
của Niết-bàn,
Bồ-tát đều thành thục pháp đó.
Vì lấy trí làm đầu, nên
gọi là lợi mình. Nếu lấy bi làm hàng đầu, như trước
đã nói các công hạnh
lợi mình gọi là lợi người”. Hỏi:
“Vì sao ở quyển trước nói lợi mình
là chướng, nay, nói
lợi mình là hiện pháp
của Bồ-tát?”

Đáp: Nay, lợi
mình ở đây thật sự gồm lợi người, lấy trí làm đầu; đặt Bi ở đầu, vì có
nghóa riêng, nên nghóa nói lá lợi mình, chứ chẳng phải trong một pháp chỉ có lợi mình.
Nếu chướng ở trước, nghóa là vì chỉ có lợi mình, không có lợi người trong một pháp, nên không
đồng với chướng kia.

“Như các Bồ-tát” trở xuống, là nói về hiện pháp lợi người.
Nói chung về lợi mình, lợi người của
pháp sau, cũng có bốn trường
hợp: mình.
1/ Bồ-tát sinh ở cõi Dục, được của báu ở đời khác và
thân
2/ Sẽ sinh Vô-Sắc Tónh-lự.
3/ Chính thức sinh ở Vô-sắc Tónh lự mà về sau, sẽ sinh cõi Dục,

được thân, của cải.

4/ Đối với hiện pháp, và ưu khổ đều tu-tập nhân lành, đó gọi là Bồ-tát tu tập lợi mình, lợi người của pháp sau. Nếu với Hỷ,
Lạc đều cùng tu tập nhân
lành, thì tức là cũng gọi là hiện pháp lợi mình”.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Ý trong đây nói, chết ở cõi Dục, sinh
lại cõi Dục; hoặc
sinh
cõi sắc. Ở
cõi sắc, chết rồi,
sinh lại cõi Dục, mà được của báu
tự thể. Lại, hiện ưu khổ, đều tu nhân lành, ở đời tương lai
sẽ được quả lành, nên
lợi mình, lợi người của đời khác.
Kế là, có hai trường hợp nói về hiện pháp của
các Bồ-tát, lợi
mình lợi người của pháp sau:
1/ Đối với hiện pháp, và Hỷ, Lạc đều tu tập nhân lành của thể tài ở đương lai.
2/ Hiện được tónh lự Vô Sắc, chẳng phải thối phần định. Nếu được thối lui phần Tónh lự, vì ưa bất định
sau
Vô Sắc, nên nói
chẳng phải phần thối.
Nay giải thích:
“Vì phần thối thuận với phiền não, nên không gọi là lợi”. Hỏi: “Tónh lự có thể như thế.
Vô Sắc đã không có xứ, làm
sao
đầy đủ của báu ư?”

Ngài Tam-tạng
cho rằng chẳng phải chỉ có của báu, mà còn có
y phục v.v… (rộng như kinh nói).

Trong giải thích về rốt ráo, không
rốt ráo, trước, giải thích
sơ
lượt; sau là nói lại.

Nhân, quả thanh tịnh của phàm phu thế gian, nghóa là nhân
quả của người, trời. Nếu các phiền não, tất cả dứt hẳn, cho đến gọi là rốt
ráo lợi mình, lợi người.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: Như trong thân
Vô học, duyên tăng thượng của năng lực tám chi đạo vô lậu,
sinh ra pháp thiện hữu
lậu, gọi là rốt ráo.
Chỉ vì sinh này nên đến quả cùng cực.

Giải thích xong, dưới đây, là kết khuyến tu học: Nói: “Có tất cả đã học,
sẽ học lợi mình, lợi người trong quá khứ,
vị lai, cũng chỉ có mười
hạnh như thế”. Từ trước đến đây, y cứ mười
hạnh hiện tại,
Bồ-tát tu. Từ đây, lại
so
sánh với tất cả Bồ-tát đã học trong
quá khứ, tất cả Bồ-tát
sẽ học ở vị lai, cũng đều có mười hạnh như thế.

---------------------------------

<詞>PHẨM CHÂN THẬT NGHÓA</詞>

Dựa theo văn
nói, như ba tánh: Biến kế sở chấp, pháp nhó tự
thể không có; hai đế: Y
tha, và viên-thành nói là “có”. Nay, “có” thì nói
“có”, “không”, thì nói
“không” xứng hợp
với chân thật. Cũng có thể chân thật, tức là hai Đế. Vì lý của hai Đế
không điên đảo, nên gọi là chân thật. Hoặc Đế lý thắng nghóa vì
không đổi khác, nên gọi là nghóa chân thật, cảnh này tức là hai Đế lý là nghóa
chân thật của cảnh giới trí.

Trong phẩm này
nói rộng vế cảnh trí chân thật của hai Đế, gọi
là phẩm chân thật nghóa.

Vì sao sau phẩm
tự lợi tha lợi, nói về phẩm Chân thật nghóa?
Vì phẩm trước nhân chủng tánh nên có thể phát tâm, do phát tâm, nên
mới có thể khởi hạnh.
Hạnh thành tựu, chuyển chứng lý, nên nói sau
phẩm tự tha lợi. Hoặc
hạnh, pháp đối nhau để giải thích. Phẩm trước y cứ ở hạnh để nói pháp.
Hạnh không
khởi riêng, mà phải dựa vào lý, nên
sau lợi người, lợi
mình, nói về nghóa chân thật. Theo thứ lớp phẩm
của các kinh, phần lớn văn đồng với đây.
Như kinh Niết-bàn, đầu tiên nói về
từ bi, sáu các việc như
sát v.v… là nói về Bốn đế, tánh Như lai v.v…
Nói theo lý thì so với
các kinh như thế, chẳng phải một. Cho nên, sáu phẩm trước, nói về nghóa chân thật, nhưng
Quyết Trạch nói: Lại nữa, nếu muốn biết rõ nghóa
chân thật thì trước, phải biết lược có năm việc”,
lại nói: “Nếu muốn
biết rõ nghóa chân thật thì đối với ba tự tánh còn
phải tu năm pháp quán, ba
tánh ở đây có thể xem xét.

Trong văn đầu tiên nói:

1/ Dựa vào như tánh sẳn có.
2/ Dựa vào
tánh cùng tận đã có.

Dựa vào tánh như sẳn có: chỗ văn không đồng, như trước đã giải
thích.

Trong đây phân biệt về thể có bảy môn:

Dựa vào hai Đế phát ra Thể, tất cả như tánh lấy
Thắng nghóa

làm tánh,
tánh tận sở hữu lấy tục đế làm Thể.

Y cứ bốn chân thật nêu ra Thể, tất cả như tánh
về sau, lấy
hai chân thật làm Thể. Tánh tận sở hữu về
trước lấy hai chân thật làm Thể.

Lấy ba tánh làm Thể. Tất cả như tánh lấy Viên thành thật làm
Thể. Tánh tận sở hữu sau, lấy tánh y tha khởi
làm thể. Biến kế sở chấp
không có tự thể, chẳng thuộc về hai.

Dựa vào năm pháp để phân biệt: Tánh trước lấy chân như làm
Thể; tánh sau, lấy bốn pháp làm thể.

Y cứ ở tự tánh
sai khác để nói, hoặc lý,
hoặc sự, tất cả các pháp
đều có tự tánh, gọi là tánh như sở hữu, tất
cả lý sự đều có các thứ môn
nghóa sai khác, gọi là tánh tận sở hữu.

Y
cứ cảnh của hai trí để phân biệt. Như tánh sở
hữu, tức trí vô
phân biệt, trí “duyên” lý, như các đạo lý
xứng với thật tánh mà quán.
Tánh tận sở hữu, tức trí hậu đắc “duyên”
trí sự như cảnh, tánh tận cảnh giới mà có thể quán. Ở đây dùng trí lý
sự khác nhau để
giải thích, phân biệt.

Y cứ ở hậu trí thế gian, xuất thế gian để phân biệt, nghóa là quán bốn đế; mười
sáu đế; ba không môn v.v… Trí quán gọi là tánh
như sở hữu.

Quán tâm dù trí Hậu đắc vẫn
sau xuất thế, được duyên tướng kiến đạo có tánh chân như, nên gọi là tánh như
sở hữu. Nếu trí
Hậu đắc “duyên” môn
sự
sai khác có thường, vô thường, hữu lậu, vô lậu
v.v… không tác động trí
thế gian chân như giải của đạo lý tướng, kiến, gọi
là tánh tận sỡ hữu.
Y theo đây, tức trí Hậu đắc được chia làm hai trí, đó là thế gian
và trí Hậu đắc sau khi
xuất thế chứng được.

Luận sư Trắc
nói: “Vì sao nói hai trí này?
Giải thích:
“Vì bỏ đi hai thứ ngu, nghóa là ngu nghóa chân thật và ngu
thế tục. Lại, vì biểu thị rõ hai trí: Hai trí
Thắng nghóa, thế tục,
hoặc có thể muốn làm
sáng tỏ hai môn lợi mình, lợi người.

Y cứ môn Hai
Đế để giải thích văn, nghóa là tánh chân thật
của các pháp, tức là
hai “không” đã thể hiện rõ chân như. Chân như tức
là bản tánh của các
pháp, nên nói rằng: “Như tánh sở hữu”, là tánh
chân thật của các pháp.
Trong bốn chân thật nói
ở sau, được chia làm hai.
Hai chướng
sau, Tịnh trí đã thực hành chân thật.

Nói tất cả tánh các pháp của tánh tận sở hữu, tức là pháp của
sự thế đế nhân
duyên sanh, trong bốn
thứ sau, được chia thành hai
thứ trước, tức đạo
lý thế gian cực thành chân thật.
Y cứ ở phần thứ hai, nói rộng về tướng văn của bốn thứ
chân thật, gồm có ba:

1/ Nêu bốn danh.

2/ Nói rộng về bốn tướng.
3/ Cuối phâm kết bốn chân thật, thành ba phẩm kia. Pháp sư Cảnh nói: “Nếu bốn chân thật này nêu ra thể tánh thì hai chân thật trước, tức sử dụng tâm, cảnh
của thế gian làm tự thể của mình; hai chân thật
sau, tức dùng lý, trí xuất thế làm Thể, cho nên,
Luận Quyết Trạch quyển bảy mươi ba dưới đây
sẽ nói: “Hai chân thật trước
dùng tướng, danh
của năm pháp, để phân
biệt làm thể. Hai chân thật sau, dùng chánh trí như như làm thể. Lại hai thứ trước của bốn thứ này từ nghóa mà được
tên. Hai chân thật sau,
nhờ trí năng chứng mà được tên.”

Luận sư Trắc
nói: “Hai thứ trước từ trí “năng duyên” mà đặt
tên; hai thứ sau, lấy
cảnh trí để đặt tên”.

Pháp sư Khuy Cơ nói:
1/ Đầu tiên nói thế gian, thế tục đều thừa nhận chung là “có”. Theo lý thế tục, pháp này “có”. Vì trừ pháp bị chấp,
nên gọi là chân thật cực thành của thế gian, do thừa nhận chung, nên gọi là chân
thật, tức chỉ có pháp
hữu vi, hữu lậu. Nếu pháp vô vi, vô lậu thì là
đạo lý đã thành xuất thế gian.
2/ Người có trí, cho đến tùy theo quán sát hành giả nương tựa vào nghóa đã thành của
đạo lý chí giáo lượng v.v… hiện, tỷ, thì có cả
pháp hữu lậu, vô lậu, hữu vi, vô vi.
3/ Dựa vào văn luận, có cả trí gia hạnh v.v… của
Nhị thừa; ba thừa đã được ba trí, cảnh của ba trí là
Niết-bàn vô vi, pháp Bốn đế
v.v…, chướng phiền não
sở hành của tịnh trí là
Thể chân thật. Chỉ trí gia
hạnh trong hữu lậu. Hai
trí vô lậu và Niết-bàn vô vi là Thể chân thật.
4/ Tức trí Hậu đắc vô phân biệt, hai trí dứt chướng sở tri mà
được nhờ dứt mà
được chân như vô vi, là Thể của chân thật này, tức nói
về vô lậu, vô vi. Lại,
hai chân thật sau, chỉ lấy việc nhờ hai chướng đoạn mà được vô vi, không lấy trí, nghóa là tức chỉ vô vi chứ chẳng
thật có cả hữu vi.

Theo phần nói
rộng, văn chia làm hai:

1- Chính giải thích về bốn thứ chân thật.
2- Theo nghóa, mà phân biệt. Trong phần trước, giải thích bốn, tức là bốn đoạn: Đầu tiên nói về chân thật cực
thành của thế gian. Xưa gọi là chân thật mà thế
gian đã biết, nghóa là
tất cả thế gian đối với việc kia, thuận theo Giả lập
tập quán của thế tục,
ngộ nhập tuệ giác đã thấy tánh v.v… đồng.”

Pháp sư Cảnh
nói: “Chư Phật, Bồ-tát đối với việc thế tục, trừ
trí căn bản, nhân duyên
khởi, diệt, chẳng phải là cảnh giới của các phàm phu,
Nhị thừa. Nay, chỉ thuận theo tánh có của thế gian, Giả lập
việc quán tập của thế
tục, mà đồng nhận thấy chung, nên nói rằng, thế gian
cực thành
chân thật.”

Hỏi: “Nếu Chư Phật, Bồ-tát đồng với tưởng thế gian tự phân
biệt đối tượng thành
lập chung, ngộ nhập tuệ giác, đã thấy tánh đồng, gọi là thế gian cực thành chân thật. Nếu tất cả thế gian
“duyên” bốn
đại và năm trần, nếu
“duyên” bình, y, khổ, vui thọ v.v… thì đều chấp
thật. Chư Phật, Bồ-tát
“duyên” bốn đại v.v… nếu đồng chấp thật thì
thành điên đảo, chẳng phải chân thật. Nếu thế gian chấp thật, chu Phật,
Bồ-tát không chấp thật:
sở lập đã khác, thì chẳng phải cực thành, thì
sao lại
gọi là nghóa chân thật
cục thành của thế gian ư?”

Giải thích: “Không y cứ chấp đồng, gọi là cực thành, y cứ
đối tượng chấp, “duyên”
cảnh giả gọi là danh, tự, vì không trái với cái có kia, nên nói là cực thành. Như người thế gian nói tánh cứng của
đất, cho đến nói tánh
lay động của gió, ta cũng đồng nói. Như nói sắc v.v… có
thể thấy, nghe, ta cũng đồng nói.
Như nói áo, cơm, xe cộ;
cho đến ruộng, vườn, trang trại rộng; là khổ vui v.v… tiếp nhận cái mà đời
đã thọ dụng, ta cũng nói thế.
Các việc như thế, không trái với cái “có” mà chúng
sinh đồng
nói, gọi là cực thành,
mà Phật. Bồ-tát đã biết rõ, mới nói pháp tánh
huyễn hóa, chứ chẳng
phải quyết định “có”. Cho nên kinh nói: “Nói rằng
thế gian có, ta cũng nói “có”; thế gian nói
“không”, ta cũng nói là
“không”. Vì trái với
chúng sinh, nên tranh cãi với ta. Cho nên hai chân thật
trước trong bốn chân
thật, đối với biên cảnh sở tri của Phật, Bồ-tát, tức
thuộc về ba pháp phân
biệt danh tướng trong năm pháp.
Nếu lấy chấp ngang của thế gian thì đã dựa vào bản chất,
và tướng của ảnh
tượng, cũng thuộc về ba pháp.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Ý này nói rằng, tất cả người thế gian tùy chúng
sinh trong mọi việc mà khởi
ngôn thuyết, ý giải thích việc
đã chứng, mọi người
đều thừa nhận chung thành, là vì thể chân thật này, nghóa là đất, chỉ là đất v.v…. Đây chỉ là đây, cho đến quấy thì
chẳng là phải. Nghóa là
đất này chỉ là đất; nước chỉ là nước, không
là lửa gió v.v….

Khởi Kiến giải
quyết định, vì thế gian thừa
nhận chung, nên
từ vô thỉ truyền đến
nay, chứ chẳng phải đến bây giờ bỗng nhiên lo
nghó. Những thứ này là thể chân thật.

Trong sự chân
thật thứ hai, Luận sư Cảnh nói: “Nói là các người trí có nghóa đạo lý, các người thông minh v.v…, đây là nêu người có
thể lập đạo lý cực
thành, phải là người có trí, mới có khả năng tùy theo
sự ưa thích dựa vào ba
lượng để thành lập đạo lý, người lập luận và người vấn nạn.
Người trụ
địa Tầm, Từ, đây là phân biệt với tónh lự thư hai trở lên, các trời không thể lập lý để phá địch, vì
lìa Tầm, từ. Tầm, Từ là
giả, hoặc Tư hoặc tuệ
làm thể. Nếu y cứ ở dụng giả, thì chỉ ở địa
dưới. Nếu y cứ ở Tư tuệ, thì sẽ ở chung cả chín địa.
Ở vị phàm phu, nghóa là phàm phu cậy vào ngã, muốn nói cho đúng v.v… nên lập lý để dẹp bỏ địch, bậc Thánh ngộ tâm lý ưa
vắng lặng, không thích việc này.

Nói: “Nương tựa hiện lượng, tỷ lượng cho đến việc sở tri
v.v…”, nghóa là muốn lập đạo ly thì phải dựa theo ba lượng, khéo tư
duy lựa chọn, mới thành lập được.
Pháp sư
Thái nói: “Nói là những người trí có nghóa đạo lý, nghóa là có các người trí đã lập chung nghóa có đạo lý,
như âm thanh có nghóa của
đạo lý vô thường.

Các người thông minh, nghóa là đạt lý. Các tuệ thông tỏ, nghóa là biết
sự người
hay Tầm, từ, trước đạt lý biết
sự đều có
cả Tầm, Từ,
nghóa là trước Tầm, sau Từ.

Trụ địa Tầm, Từ, nghóa là phân biệt khác với định chỉ, địa vị
Tầm, từ, vì định căn
bản trở lên, không có Tầm, từ.
Đủ tự biện tài, nghóa là chỉ tin theo lời người khác nói để
thành lập đạo lý Tự
không có biện tài, hay kiến lập nghóa, cũng chẳng phải cực thành.
Ở vị phàm phu, nghóa là phân biệt
về sau, phiền não đã
khởi chướng, trí tránh
đã vận hành chân thật.
Tùy quán
sát hành giả, nghóa là tự có phàm phu không thể tư
duy, so lường, quán sát
cũng không thể thành lập đạo lý.

Nương theo hiện, tỷ v.v…, nghóa là dù chủ thể
quán sát,
cũng không thể nương
tựa, phải nương tựa ba lượng cực thành, lựa chọn
đạo lý được thành.

Trí quyết định
đã vận hành sự sở tri v.v…, nghóa là dù dựa vào
ba lượng, nếu người
chưa quyết định, cũng không thể nương tựa, cho
nên nói trí quyết định
đã vận hành, sự sở tri của lý này do ba lượng, nói là thành lập đạo lý. Tự mình đã kiến lập, vì người khác nói, nên gọi là
“đã lập bày”, là
gọi là đạo lý đã thành chân thật.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Nói người
hay Tầm, Từ, nghóa là người hay xem xét, người trụ địa Tầm,
Từ” trở xuống, là như ở cõi Dục, có người một lúc không
khởi Tầm, từ. Nếu có người khởi Tầm,
Từ này, thì gọi là người hay
Tầm, Từ, nếu dùng cõi Dục đối với cõi sắc thì gọi
là người trụ Tầm, Từ.” Lại nói:
“Người hay Tầm, từ v.v…, là nói về người chính khi
khởi Tầm, Từ. Trụ địa
Tầm, Từ, là nói người thành tữu Tầm, từ.
Ở vị phàm phu, nghóa là vì bậc Thánh trụ vô lậu, nên không ưa
tán loạn, phần nhiều
luận nghóa v.v…. Phàm phu vì có tán loạn, nên đa
số ưa luận nghóa, do đó
chỉ y cứ ở người trụ phàm phu. Lại, dù bậc
Thánh có kiến đế, có phần ít lượng v.v… của
Thánh ngôn tỷ, hiện, mà có người vẩõn chứng đắc. Phàm phu hoàn toàn chưa chứng đắc, phần nhiều vì
sinh tỷ trí, nên trong đạo
lý cực thành, nói về đạo lý tỷ lượng của
phàm phu cực thành đối với pháp.

Trong chân thật thứ ba, Pháp sư Cảnh nói: “Nói là tất cả
Thanh văn, Độc Giác”,
nghóa là nói về người chứng chân thật. Nếu người vô lậu thì chân hiện quán vô lậu. Nếu là người trí thì dẫn phát vô lậu,
nghóa là trước hiện
quán, gần với đạo phương tiện, có đạo tướng kiến
(tướng kiến đạo). Nếu người
sau vô lậu, được trí thế gian, thì
sau hiện
quán được, cũng gọi
là Tướng, Kiến đạo.

Nói cảnh giới sở hành là sở hành chân thật: Nghóa là tướng
Kiến đạo trước, sau vận
hành cảnh bốn đế. Nếu vô tướng kién đạo, thì
thực hành “nhân không”, làm rạng rỡ chân như, tức lý như bình
đẳng của Bốn đế.

Do duyên Bốn
đế này làm cảnh, đến trụ không có chướng
ngại, nghóa là người Nhị thừa do chướng phiền não đã hết, lại không thọ
sinh, nên trụ không có
chướng ngại, tức là Nhiếp Luân nói: “người Nhị
thừa vì chỉ dứt trừ
chướng phiền não, nên được thân giải thoát, vì chưa
dứt trừ chướng trí,
nên không thể được pháp thân Như lai. Pháp thân tức
là “pháp không” đã
hiển bày chân như.

Dưới đây lại giải thích rằng: “Tức đối với nghóa của bốn
Bốn đế như thế, rất khéo tư duy, lựa chọn, nghóa là quán tứ Thánh Đế trong
Trí gia hạnh, gọi là đạo Tướng kiến.
Nói chứng nhập hiện quán, nghóa là kiến đạo vô tướng, nhập
hiện quán xong, trí như
thật sinh, nghóa là trí vô phân biệt sinh, cũng có thể nhập hiện quán xong, Trí như
thật sinh, nghóa là Hậu trí xuất
quán, tướng kiến
đạo sinh.
Tỳ-đàm chỉ nói về tướng kiến đạo luận
Thành Thật chỉ nói Kiến đạo Vô tướng.
Đại thừa
nói đủ cả hai thứ, lại vô tướng, kiến đạo trong Đại thừa, tức thể hiện hai “không” mà làm rạng rỡ chân như, không đồng
với Thành Thật chỉ biểu
hiện ở “không”, nên luận ấy nói: “Có ba tâm
kia, là tâm giả danh, tâm
thật pháp tâm “không”. “Tâm” không là rốt ráo.

Nói hiện quán đế này, Thanh văn, Độc giác có thể quán, chỉ
có
các uẩn là có thể được, là tướng kiến đạo, ngoài các uẩn, thì
“ngã” không thật có, nghóa là kiến đạo vô tướng này cũng có thể cả hai
thứ này đều là tướng
kiến đạo, do quán riêng khổ đế là vô ngã.

Nói: “Thường
tập các hành duyên sinh, sinh, diệt tương ưng với tuệ, nghóa là quán tập đế này tu tập uẩn
khác Bổ-đặc-già-là, vì chấp không có tánh. Đây là y cứ ở hai đế diệt, Đạo để quán, do Đại
thừa nói diệt đạo đế
trở xuống, làđều có Tát-ca-gia kiến (thân kiến).
Ngoài mười sáu hạnh,
lấy riêng hạnh vô ngã hữu lậu để quán diệt, đạo, cho là vô ngã.
Không như thế, thì lại y cứ ở tập Đế, khổ Đế, nhằm triệt
tiêu hai trường hợp
này, phát sinh hiện quán Thánh đế như thế, đó là
tương kiến đạo.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nói trí vô lậu năng dẫn phát, chẳng phải là trí gia hạnh hữu lậu, thế nào là trí tịnh phiền não chướng này đã
hiện hành chân thật, mà
không “duyên” Niết-bàn vô vi ư?”

Nghóa là: “Luận nói:
“không chính đáng là
Trí “duyên” Niết-bàn, vì trí vô lậu năng dẫn phát này
“duyên” Niết-bàn, cũng nói là gia
hạnh này gồm thâu trong
đây”. Văn luận nói: “Thường tập uẩn Dị thục,
Bổ- đặc-già-la vì chấp
không có tánh, tức thường tập lìa uẩn không có ngã kiến”.

Luận sư
Trắc nói: “Nếu trí vô lậu là trí vô
học kiến, tu.
Nếu trí vô lậu hay dẫn phát
là trí bảy phương tiện. Nếu trí Hậu đắc vô lậu,
thì do quán vô lậu mà
dẫn phát trí Hậu đắc, nghóa là kiến đạo của ba
tâm; như kiến đạo v.v…
của mười sáu tâm. Nếu theo Đối Pháp thì có ba lớp kiến đạo:

1- Kiến đạo vô tướng.
2- Kiến đạo ba tâm.
3- Mười sáu Kiến đạo. Y cứ Kiến đạo vô tướng trong đây, nếu theo Nhị thừa, thì đây là quán “nhân không”
chân như. Nếu y cứ Bồ-tát thì song quán hai không chân như nhân và pháp. Về thuyết kiến đạo của ba tâm
nói không đồng.
1/ “Y cứ ở nghóa quán vô tướng, tất nhiên, phải đủ chân kiến; mười sáu tâm sau là tướng Kiến đạo.” Nếu theo
thuyết này, thì trong
ba, Kiến đạo của Nhị
thừa chỉ có hai tâm, không có trí giả duyên của
pháp thứ hai. Một tâm trước là đạo vô gián;
một tâm sau là đạo Giải
Thoát. Bồ-tát có đủ ba tâm:

Một tâm đầu là đạo vô ngại của Nhân không. Tâm thứ hai là
đạo Vô ngại của Pháp không.
Tâm thứ ba,
là đạo Giải thoát của hai “không”: Nhân và
Pháp.
1/ “Hai chấp nhân, pháp do kiến đạo đoạn, đều có, hai phẩm:

Thô, tế. Một
tâm đầu, dứt trừ phẩm thô của “chấp nhân”; một tâm
thứ hai, dứt trừ phẩm
thô của “pháp chấp”, một tâm thứ ba, đoạn phẩm
tế của hai chấp Nhân và pháp.”
2/ “Là trí hậu đắc, y cứ thuyết của nghóa giữa nói: “Ba tâm là kiến đạo của Bồ-tát; mười sáu tâm là
kiến đạo của Nhị thừa”.
Rằng:
“Nhị thừa, Bồ-tát đều có ba tâm và mười sáu tâm.

Dù có hai giải thích, nhưng thuyết sau là hơn. Vì sao biết? Vì
Du- già nói: “Do ba tâm này
sinh mười
sáu tâm”. Cho nên biết được
một người có đủ ba
tâm và mười sáu tâm quán.
Y cứ theo mười
sáu tâm, hai chỗ pháp trí, loại trí
không đồng:
Nếu theo luận Đối Pháp, thì quán lý chân như Bốn đế của ba cõi, gọi là
Pháp trí, tức quán trí
ở trước gọi là loại.”

Nếu dựa theo Du-già thì:
1/ “Đồng với Tát-bà-đa v.v…, “duyên” Bốn đế cõi Dục, gọi
là pháp nhẫn; pháp trí.
“Duyên” Bốn đế cõi trên, gọi là loại nhẫn; loại trí.”
2/ Có chỗ nói: “Có thể đồng với Đối pháp. Xét rằng: “Vì sao hai luận không đồng nhau?”

Ngài Tam Tạng
giải thích: “Người vào đạo có hai hạng:

Hoặc có người dựa vào Đối Pháp mà nói mười sáu
tâm nhập kiến đạo.

Hoặc có người nương theo mười sáu tâm của Du-già nhập kiến
đạo, nương vào sự thật để luận, thì có đủ hai
thứ. Luận Du-già và Đối
Pháp, mỗi luận đều y cứ một bên, cho nên không trái nhau”.

Lại giải thích: Y cứ chung các Tâm,
Tâm sở, nhằm phân tích
kiến, tướng, có, không
gồm có bảy giải thích:
1/ Tất cả tâm, tâm sở đều có tướng, kiến”.
2/ đều không có, như An-Tuệ v.v… ”
3/ Trí vô phân biệt, cả hai phần đều không. Tâm và Tâm-sở còn lại đều có.
4/ Hai Trí đều cùng không có Kiến, Tướng, Trí còn lại đều đủ cả hai. Hậu-trí kia, như nói có nghóa. Đều không, vì lìa hai thủ.
5/ Trí vô phân biệt thì Kiến có, Tướng không. Hậu-trí, thì cả hai phần đều có,
tức là chánh-tông của ngài Hộ-Pháp; và là chánh nghóa của luận Phật-Địa quyển ba.
6/ Hai phần của Chánh thể đều không; Hậu đắc có kiến, không có tướng.
7/ Chính hai trí sau đều có kiến, không có tướng, trí còn lại đều có đủ. Nhưng, chánh-nghóa của Bồ-tát Hộ-Pháp, chỉ có trí Vô phân
biệt, Kiến có,
Tướng không; Tâm,
Tâm-sở còn lại, cả hai phần đều có.
Chính vì thế, nên Du-già
quyển bảy mươi ba chép: “Nói là vô tướng, vì tướng lấy, không lấy, mà quán
“sở duyên” nói rằng, kèm theo tướng kia
khởi, gọi là “Sở
duyên” nói rằng, tướng kèm theo là nói có hai nghóa:
1/ Vì kèm tướng của ảnh-tượng, nên gọi là kèm theo tướng.
2/ “Vì cắp kèm tướng của thể, nên gọi là kèm theo tướng. Trí Vô phân biệt dù không có kèm theo tướng-phần
của ảnh-tượng, nhưng
tức cắp kèm chân-như
khởi. Vì sao? Vì kiến-phần “năng duyên” (chủ thể
duyên) không lìa chân-như, vì là nội chứng”.

Y cứ có một tam là kiến-đạo, và nói ba tâm là trong Chân kiến- tạo.

Ngài Tam-tạng nói chung hai mươi lăm tâm để
giải thích, nghóa là

dứt ngay có
mười một tâm; dứt dần, có mười bốn tâm.

Dù có các thuyết, nhưng Tông đúng của Bồ-tát Hộ-Pháp thì dứt ngay có một phẩm.
Sư thứ hai nói:
“Chẳng thật có
hai tâm-sở, vì
sự
của chánh-tông lúc rốt ráo, vì tướng
chung v.v…, nên nói chung là một
tâm, vì hai tâm chẳng
phải một, gọi là nhiều sát-na. Hoặc có thể ba tâm,
vì thêm đạo thắng-tấn,
nên không trái nhau”.

Nay, giải thích: Dùng hai mươi lăm tâm để giải thích, cũng
chưa hết lý. Trong dứt
một phẩm, kết hợp với thuyết của ba Luận sư nói
có dứt dần, y theo thuyết
trước, nên suy nghó.

Gồm có hai mươi tám giải thích như thế, tuy nhiên, Tông của
Bồ- tát Hộ-Pháp có ba
Tâm kiến đạo là trí Hậu đắc, chứ chẳng phải
chính dứt chướng. Luận nói:
Năng quán của Thinh-Văn, Độc-giác chỉ có các uẩn
là có, nghóa là
Thinh-Văn, Độc-giác thấy “được Nhân không
chân-như” trong các uẩn”.

Bồ-tát Vô-Tánh có hai giải thích khác nhau:

1/ “Nhị thừa chỉ quán sáu thức, không quán Lại-da. Cho nên,
các uẩn không gồm thâu Lại-da.
2/ Nói Nhị-thừa không quán Lại-da, mà y cứ ở tướng riêng
để “duyên”. Nếu y cứ
vào tướng chung như Vô-thường v.v… mà quán
thì được “duyên”
Lại-da. Nếu theo cách giải thích sau, thì sẽ gồm chung Lại-da.

Trong chân-thật
thứ tư, Pháp sư Cảnh nói: Nói là đối với sở
tri, vì trí năng ngại, nên gọi là chướng Sở-tri”.
Đây là giải thích về danh
của chướng Sở-tri. Nghóa
là không có biết trong sự và với Pháp-chấp hiện
hành và hạt giống đều có thế lực, hay khiến
thân, tâm không được yên ổn, hay gây trở ngại
cho Trí không thấu triệt sở tri, gọi là chướng Sở- tri.

Nói từ “chướng Sở-tri, cho đến
sở hành chân thật, nghóa là
dứt chướng Sở-tri,
được hai trí kia. Cảnh-giới hai Trí, gọi là chướng
Sở-tri mà tịnh-trí đã
vận hành chân-thật”.

Hỏi: Thể của
pháp-chấp có khác gì với không có Trí trong sự
hay chăng?”

Có hai giải thích:
1/ Giải thích do thể
của Pháp-chấp, nên không thể ở việc trước
tức gọi là không biết đối với sự.
2/ Giải thích Pháp-chấp tự nó là Dị-thục sinh, làm rõ thể
dụng của Pháp-chấp.
Không biết đối với việc là y cứ rộng ở tâm khác, như không hiểu rõ oai nghi, công xảo. Hoặc lại không biết đại địa dày,
mỏng, lượngnúi cao, thấp, biển
cả sâu, cạn, đều là
sự
không biết, chưa
hẳn chấp cứng có pháp chấp kia”. Lại, nếu pháp-chấp đối với
Nhị-thừa là
tánh Vô-ký, như lúc
phiền não tham, sân v.v…
khởi, tham, tự tham-ái, tức có ái pháp không hiểu rõ pháp trước như
Sân v.v… cũng thế. Dù đồng thời khởi, nhưng có
tánh bất thiện, vô ký khác nhau”. “Nếu vậy, thì khi tâm
thiện khởi, kèm theo
Pháp chấp. Tâm thiện tự thực hành thí,
giới, với thể tánh là thiện. Pháp-chấp, chấp có ba
việc tự nó là vô ký
thì nào có trở ngại gì?”

Giải thích: “Như khi chấp nhân, chấp ngã, thì
sẽ tương
ứng với vô-minh. Nếu có tâm thiện,
có Pháp-chấp, thì chấp ngã, pháp kia
sẽ tương ưng với vô
minh. Nếu tương ưng với vô minh, thì không được là thiện”.

Hỏi: Như lúc
khởi tham, thì kèm theo không biết gì. Tham
tương ưng với vô-minh,
tự nó sinh bất thiện; không có biết tương ưng với
vô- minh, tự nó là
vô-ký. Phát tâm thiện, thực hành thí cho, tức kèm
theo Pháp-chấp, Pháp-chấp
và vô-minh, đều tự là Vô-ký?” Đáp:
Không thừa nhận tham kèm theo không biết gì, tức
có hai thứ:
Vô-minh và tham, không biết gì, mỗi thứ đều tự nó tương ưng.
Nếu tâm thiện thực hành thí
có Pháp-chấp, thì lẽ ra cũng có hai: Vô minh
và Tâm thiện, pháp chấp
đều tự tương ưng. Nếu cho Tâm thiện tương ưng
với vô minh,
thì lẽ ra cũng không thừa nhận Tâm thiện tương ưng với pháp chấp”. Hỏi: “Nếu tâm thiện không có pháp chấp thì làm
sao thực hành
thí cho, thấy có cho, nhận
và chấp mắc ba luân với tài vật ư?”
Giải thích:
“Thực hành thí cho, tự là tâm thiện chấp mắc ba
việc lại có riêng
Dị-thục sinh chấp có ba sự.
Do nhanh chóng,
nên nói là ở một tâm, đây là thế nào? Cho
đến cảnh giới đã vận
hành, nghóa là ở đây phát ra thể của cảnh Sở-tri.
Chư Phật Bồ-tát vì quán pháp vô ngã
làm phương-tiện, nên được trí
Vô phân biệt ; trí
Hậu đắc, lìa chướng
sở tri, gọi
là thiện-tịnh. Đối với tất cả
pháp, lìa tự tánh ngôn
thuyết, tức là Y-tha và Viên thành thật. Tánh của
hai tánh này lìa danh ngôn.

Giả nói tự-tánh, tức là Biến Kế sở chấp, tùy theo giả thuyết
kia, tính toán chấp có,
giả gọi là Tánh. Nếu trí vô phân biệït lúc chứng chân như, hoặc lìa tánh
ngôn thuyết, hoặc giả nói là tánh, đồng một
cảnh chân như tâm.
Nói lập lại bình đẳng, tức là cảnh giới do trí vô phân biệt vận hành. Nói: “Cảnh giới như thế, cho đến bờ mé của
sở tri”, nghóa là lý
chân như này đối với khổ, không v.v… là tối đệ nhất, vì không
có gì trên, nên gọi là vô thượng. Nếu thấy lý này chứng rốt ráo, thì gọi
là bờ mé sở tri. Ngoài
đây ra, tất cả người trí chính đáng siêng tư duy
lựa chọn, lại không có
bỏ chỗ, đều thối lui trở lại, không thể vượt qua.”

Luận sư Thái
Trắc đồng thuật lại: “Đối với tất cả pháp, cho
đến bình đẳng, bình đẳng.

Phương tây có hai giải thích:

1/ Giải thích rằng: “Tánh chân thật lìa tự tánh ngôn thuyết; phân biệt pháp được lấy của tánh tình,
là ngôn thuyết đã nói là tánh chân thật của tự tánh; đã lìa.
Giả nói là tự tánh, nghóa là tánh y tha là giả nói pháp tự tánh.

Bình đẳng, bình đẳng. Nghóa là
Bồ-tát chứng năng thủ không.
Lúc chứng hai tánh đều
không có chủ thể lấy (năng thủ) đối tượng lấy
(sở thủ), cho nên, nói
là bình đẳng, bình đẳng.
2/ Thích Luận của Nan-Đà chép: “Y tha chân thật, đều lìa tánh phân biệt, nên đều
là tự tánh ly ngôn.
Đối với tánh phân biệt giả nói, mà nói
có “năng thủ”,
“sở thủ trong tự tánh. Khi
Bồ-tát nhập pháp vô ngã, “năng thủ”,
“sở thủ” trong tự tánh đều phân phát đi hết,
nên nói là bình đẳng, bình đẳng.
Cảnh giới đã hiện hành của trí vô phân biệt tức là y tha chân thật, đều
là chân như.

Tánh Y tha trong bảy chân như cũng gọi là chân như.

Pháp sư
Bị nói: “Tức vì y cứ ở thắng nghóa đế chân như, nên lìa
tự tánh ngôn thuyết. Vì
thế tục đế, nên giả nói tự tánh. Hải cảnh này bình đẳng không có
sai khác, tức là hai thứ cảnh giới đã hiện hành của trí
vô phân biệt.” Ngài Tam
Tạng cũng đồng với giải thích này.

Từ đây trở xuống, là thứ hai, tùy theo nghóa,mà phân biệt, trong đó có năm.

Nói về lý thể chân thật đã chứng là không hai.

Nói về tu thắng giải “không” thành phương tiện lớn.

Nói nhập pháp vô ngã trí, hành tướng hai trí của pháp
ly ngôn.
4- Nói về chế ngự không có hý luận, về lý, có thể tu chính hạnh.
5- Nói rộng về tự tánh ly ngôn. Đầu tiên nói rằng: “Lại an lập tướng nghóa chân thật này, phải biết tức là, không
hai mà làm rõ đã nói hai, cho đến “gọi là chẳng
thật có v.v… Luận sư
Cảnh nói: “Đầu tiên nếu chung bốn thứ chân thật, tức là y tha; viên thành không có hai đối tượng được hiển bày cũng
giải thích không hai.

Nói “có” trong đây, tức là cái mà thế gian chấp trong thời
gian dài. Đây là chấp
Biến kế sở chấp, cho là “có”, là chê bai tăng ích.

Nói “Chẳng thật có”, cho đến “Đều là không”, nghóa là do
Biến kế sở chấp các
sắc không
có sự, không có tướng, cho đến
Niết-bàn, nương tựa vào
pháp thật có y tha, viên thành thật kia, mà khởi
biến kế chấp.

Nói hai tánh
sở y, tất cả đều không là sự chê bai tổn giảm.

Nói: “Giả lập ngôn thuyết, dựa vào y tha, viên thành thật kia
mà chuyển biến, nên đều
không thật có gọi là “phi hữu”, nghóa là giả
lập ngôn thuyết, phải
dựa vào pháp thật, mới bắt đầu khởi, mà chê bai
chỗ nương tựa đều là
không gọi là “phi hữu”, tức chê bai tổn giảm.
Trước đã nói là có,
nay nói “Chẳng thật có”. Hai thứ “có” và
“chẳng thật có” đều xa lìa; nghóa
là nói về bốn nghóa chân thật trong phẩm này. Về
cái “có” đã nói ở trước và “chẳng thật
có”, cả hai đều xa lìa. Nói:
“Sự của tánh chân thật thuộc về
pháp tướng, gọi là
không hai”, là nêu ra
thể của pháp chân thật không hai.
Thuộc về
pháp tướng, nghóa là nêu ra y tha kia là pháp không hai.

Sự của tánh chân thật phát ra Viên thành kia là pháp không hai.

Do không hai, nên gọi là
Trung đạo, xa lìa hai bên, cũng gọi
là vô thượng, nghóa là do nghóa không có hai thứ, nên tức là xa lìa hai
bên tăng, giảm, được
gọi là Trung đạo, cũng gọi là Vô thượng.

Nói: “Trí của các Bồ-tát đối với đạo chân thật này đã được
sáng tỏ, nghóa là trí
của các Bồ-tát vẫn còn kèm theo chướng. Đối với
chân thật này, học dần, tu chứng.”

Pháp sư
Thái nói: “Ý của Tông chỉ trong đây nói về chân thật
của y tha, đều là tướng
của nghóa chân thật, là cái do không hai hiển bày.

Nói là hai: đều là hai đã tập trung tánh phân biệt.
Như Tỳ-đàm gọi hữu vi, vô vi là
“có”. Như Luận Thành Thật hoặc lập tánh “không”,
vô ngã, ngả sở, gọi
là “không”. Hai pháp “có” “không” nầy đều là
tánh phân biệt này. “Có”
và “chẳng thật có” trong tánh phân biệt này,
khi Bồ-tát nhập pháp
quán vô ngã, đều xa lìa.

Sự của tánh chân thật, Y tha thuộc về
pháp tướng, là gọi là
không hai, hai “có”,
“không” của tánh phân biệt ở trước.

Hai bèn nghóa
là “có” “không” trong tánh phân biệt.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Ý trong đây nói rằng, tất cả cảnh vốn tự là“không”.
Nay người chấp, giả dối an lập,
sẽ có giả nói tự
tánh là “có”, tức từ vô thỉ đến nay, thế gian đa chấp, khởi căn bản của
phân biệt hý luận, nghóa
là vì dựa vào cảnh, khởi danh, ngôn phân biệt,
cho đến chấp có Niết-bàn.

Những việc như thế là chấp có khắp. Chấp như thế v.v…, vì
hý luận, nên nói là “có”.
Nói chẳng thật có, nghóa là như Biến kế, giả nói tự tánh các
sắc v.v… là không có
sự, không có tướng. Đã dựa vào ngôn thuyết, nói
là pháp giả, nghóa là
không có sự, không có tướng này đã nương tựa danh ngôn, tất cả đều là không, chỗ nương đều là không nên các chấp có
sắc v.v… này đều không
thật có gọi là “phi hữu”. Như thế nếu chấp
“có”, “chẳng thật
có”, đều là Biến kế sở chấp. Bậc Thánh dứt
trừ chúng, gọi là Trung đạo.”

Luận sư Trắc
v.v… giải thích: “Phải biết, tức là cái do không
hai hiển bày, nghóa là dùng quán
“có”, “không” làm tướng chân thật.
Chân thật này tức là
Thắng nghóa đế, cũng gọi
là “không hai”; cũng gọi là chẳng phải tịnh; chẳng phải bất tịnh.
Cho nên, bài kệ ở
phẩm Chân Thật, của
Luận Trang Nghiêm quyển thứ hai chép:
“Chẳng thật
có, cũng chẳng phải
không; chẳng phải như, cũng chẳng phải khác; chẳng phải
sinh cũng chẳng phải diệt; chẳng phải tăng cũng chẳng phải
giảm; chẳng phải tịnh
chẳng phải bất tịnh. Năm thứ này không có hai tướng,
là gọi là
đệ nhất nghóa. Hành giả nên biết. Thể rằng:
“chẳng thật có”, nghóa là vì phân biệt hai tướng
Y tha là không.

Chẳng phải không nghóa là vì tướng chân thật là có.

Chẳng phải như, nghóa là phân biệt hai tướng Y tha không có một thật Thể.

Chẳng phải khác, nghóa là hai thứ Như kia vì không có tự thể
khác.

Chẳng phải sinh, chẳng phải diệt: vì vô vi.

Chẳng phải thêm, chẳng phải bớt, nghóa là hai phần tịnh, nhiểm
lúc khởi,
lúc diệt, vì pháp giới chính là trụ như thế.

Chẳng phải tịnh: là tự tánh không ô nhiểm, chẳng cần phải
tịnh. Chẳng phải bất tịnh, nghóa là vì khách trần không khởi.

Ngài Tam tạng
giải thích:
“Luận này nói:
“Đã nói hai, nghóa là nêu ra thể
“có”, “không”. “Có” tức tánh Y tha khởi ;
“không” tức
Biến kế sở chấp. Vì
thể của chân như lìa “có”, “không”, nên nói là
“không hai” v.v….

Phần thứ hai, nói trong tu Thắng giải “không”, thành phương tiện lớn.
Pháp sư
Cơ giải thích: “Tu tuệ không là phương
tiện Bồ-đề,
là không không đối với
Biến kế sở chấp. Không như ở trước nói
“không” chẳng thật “có”.
Phần thứ nhất, lại tức tuệ này là các
Bồ-tát đồng ba chữ một
hạnh, nói chung tuệ tu
“không”, là phương tiện Bồ-đề. Vì sao? Vì kế là
dưới đây, trong đó có bốn:
1/ “Các Bồ-tát v.v… ” trở xuống, làcho đến thành thục pháp Phật và hai hạnh của các hữu tình, nói do có “tuệ không”, nên không
chấp mắc sinh, tử.
2/ Lại rất dễ hiểu rõ như thật
sinh tử, cho đến tâm
sâu nhàm
lìa bốn chữ của một
hạnh sau, nói phần nhiều thọ sinh tử giáo hóa
chúng sinh trong
sinh tử, không dùng các hành vô thường v.v… nhàm trái
sinh, tử, cầu nhập
Niết-bàn, tức không chấp mắc Niết-bàn.
3/ Nếu các Bồ-tát không thể biết rõ sinh, tử như thật cho đến không thể thành tựu pháp Phật và bốn hạnh của hữu tình, nói nếu người không có trí,
phần nhiều nhập sinh, tử, không thể thành tựu pháp
Phật, hữu tình. Nếu người có tuệ không
vào sinh, tử, khéo thành tựu
pháp Phật, hữu tình, thì
không nhập sinh, tử, phân biệt khác với phàm phu, không đồng với phàm phu, khởi các “hoặc” như tham v.v…, mà
vào sinh, tử. Bồ-tát
không vào tức do trí, thường ở trong Niết-bàn.

4/ Nếu các Bồ-tát ở trong sinh tử, dùng hành vô thường v.v… với tâm rất nhàm lìa, cho đến bốn chữ hạnh của chánh
đẳng Bồ-đề, nói
Bồ- tát không như Nhị
thừa nhàm trái sinh, tử, nhanh chóng nhập Niết-bàn, do không có Bi.
Bồ-tát có Bi, giáo hóa
chúng sinh, không nhập
Niết- bàn, thường ở
sinh, tử, tức phân biệt với Nhị thừa.

Từ trước đến đây.
1/ Phiên dịch, giải thích, trở xuống, là thứ
hai, phiên dịch, giải thích.
Lại, các Bồ-tát nhờ có Thắng giải “không” như thế, nên cho đến chứng Vô thượng
Chánh đẳng Bồ-đề, không có
phương tiện lớn đến đây:

Chính giải thích.

Che lấp tịnh, giải thích trái với nghóa trước. Đầu
tiên trong chính giải thích có ba:

1;
2-: Hợp giải thích; 3;
4-: đều giải thích riêng. 1;
2-: Hợp giải thích: “Luận nói: “Lại, các Bồ-tát do tập
Thắng giải “không” như
thế, nên tức đối với Niết-bàn, không quá sợ hãi
sâu, cũng không ưa muốn nhiều
về Niết-bàn, đây là thứ nhất, do có
“tuệ không”, nên, nếu
ở sinh, tử không sợ Niết-bàn.

Thứ hai, dù biết rõ
sinh tử, nhưng có thể
nhập Niết-bàn, cũng không ưa muốn
Niết-bàn lắm, vì có Bi, tức thứ nhất, thứ hai kết hợp
giải thích, làm sao biết
được ? Y cứ trong giải thích trái lại mà được biết.

Thứ ba, nếu các
Bồ-tát rất
sợ Niết-bàn, cho đến xa lìa tất cả
thanh tịnh, giải thoát,
nghóa là do có phiền não, nên khéo ở trong sinh, tử,
sợ Niết-bàn, không sinh
mong cầu, tức là không thể phát thắng giải
thanh tịnh của cõi
Niết-bàn. Do không có trí, nên không thể dứt sinh, tử,
tức phần nhiều ở trong sinh tử.

Thứ tư, nếu các Bồ-tát đối với Niết-bàn kia, phần nhiều
trụ nguyện,ưa thích, cho đến không thể thành tựu pháp Phật và
các hữu tình, là do không có Bi, với tâm ưa muốn
sâu
sắc được nhanh
chóng chứng
Niết-bàn kia, nên không thể thành thục Phật pháp và
các hữu tình.
Nếu Bồ-tát có bi, thì
sẽ không ưa
vào Niết-bàn, ở
trong sinh, tử
để giáo hóa chúng sinh,
nên không mê đắm Niết-bàn.
Từ trên đến đây, chính là giải thích về có thắng lợi của
“tuệ không”. Nếu kết
hợp cách giải thích một, hai, làm thành ba đoạn
văn hoặc nghóa, thì thành bốn đoạn.
Trong đây trước, tổng hợp thành
ba đoạn, nghóa dưới chia
làm bốn đoạn, nên nói: “Cách giải thích thứ ba, thứ tư đồng.

Từ “Phải biết rằng trong đây” trở xuống, là biết nghóa tịnh,
trong đây có bốn:

1/ Vì chẳng có “tuệ không”, nên không biết rõ sinh, tử, như thật tức tạp nhiễm, trôi lăn sinh, tử. Ở đây, giải thích ngược lại: trong hợp giải thích:
1/ Đối với Niết-bàn không sợ hãi.
2/ Nếu do hạnh vô thường, nhàm
chán sinh, tử, thì
sẽ nhanh
chóng nhập Niết-bàn, tức giải thích ngược lại. Thứ hai trong kết hợp giải
thích, cũng không ưa muốn Niết-bàn lắm.
3/ Nếu vì không có trí, nên tâm rất sợ hãi đối với Niết-bàn kia, tức về khả năng chứng tư lương Niết-bàn không thể viên mãn nên thường
ở trong sinh, tử, là
giải thích ngược lại.

Từ trước đến đây, thứ ba, là xa lìa tất cả thắng giải thanh tịnh.
4/ Nếu vì không có bi, nên đối với Niết-bàn kia, phần nhiều trụ nguyện,
ưa thích, tưc nhanh chóng nhập Bác Niết-bàn, là giải thích ngược lại.

Trên đến đây là thứ tư, không thể thành tựu Phật pháp, hữu tình. Nay, Vì kết giải thích ngược lại, nên luận nói:
“Các Bồ-tát này không có phương tiện lớn đối với chứng Vô thượng
Chánh đẳng Bồ- đề.

Thứ ba ở dưới, là giải thích lại bốn nghóa, dùng lý y theo văn, rất dễ hiểu.
Hoặc phần thứ nhất, chính nói về bốn nghóa. Đây là
lập Tông chung. Phải biết rằng trong đây là giải thích ngược lại. Dưới đây
sẽ
giải thích lại nghóa trước.

Trong phần giải thích lại có hai:
1- Giải thích trái lại bốn nghóa.
2- Chính giải thích bốn nghóa. Pháp sư Cảnh nói: “Nói sơ lược về chứng tuệ chân thật, có
thể được Bồ-đề là phương tiện lớn.

2- Phân biệt rộng có hai lượt giải thích lại về bốn phương tiện.
Y theo lượt trước, trước là nói có hai phương tiện ở trong sinh,
tử kia. Sao là nói có
đủ hai phương tiện đối với Niết-bàn.

Trong phần trước, giải thích thuận; phần sau giải thích ngược
lại, sau, giữa cũng thế.

Ngài Thế Thân lấy ý trong đây.
Trong Nhiếp Luận nói: “Dụng thấu suốt sinh, tử
khổ, mà có thể thường nhập, là hai phương tiện.
Biết vui Niết-bàn, mà
không sớm mong cầu là hai phương tiện”

Pháp sư
Thái nói: “Lại, các Bồ-tát do tập thắng giải không
như thế, cho nên tức đối
với Niết-bàn, không sợ hãi lắm, cũng không mong
muốn
Niết-bàn lắm. Nghóa là như tánh phân biệt, tính có thật
Niết-bàn, đoạn thân,
trí, nên phàm phu có ngã, tức bèn sơ hãi. Nay,
Bồ-tát nhập pháp vô ngã, đã
chấp thân, trí, Niết-bàn,
vốn không thật có. Lại,
Bồ-tát đã chứng Niết-bàn, không dứt thân, trí, vì có hai tánh
Y tha, chân thật, nên không
sinh
sợ hãi. Nhận biết được khổ mà hữu tình đã nhận lấy
trong sinh, tử, xưa nay tự không. Đối
với sinh, tử
đã không nhàm chán lắm,
nên cũng không ưa muốn nhiều về Niết-bàn.
Phần thứ ba,
nói do nhập pháp vô ngã, chứng hành tướng hai trí của pháp ly ngôn. Trước là nói
sơ lược, kế là, giải
thích rộng;
sau là kết.

Pháp sư
Cảnh nói: “Nói do thâm nhập trí pháp vô ngã, cho
đến một ít phẩm loại,
có thể khởi phân biệt”, nghóa là thông suốt tự tánh ly ngôn của Y tha và
Viên thành thật, ngoài pháp ly ngôn của hai thứ này, lại không có pháp tiểu và một ít phẩm loại có thể khởi phân biệt,
tức chứng tỏ ngoài hai
tánh, Biến kế chấp rốt ráo là không. Chỉ lấy sự
kia cho đến, chỉ hiện hành
về nghóa. Đây là nói về hành tướng của hai Trí:
Hậu Trí chỉ lấy
sự của Y tha khởi, không nghó rằng: “Đây là
chỉ sự”.
Vô phân biệt chỉ lấy chân như, không nghó rằng: “Chỉ là chân như”,
đều hiện hành ở cảnh,
vì lìa phân biệt.”

Luận sư Trắc
nói: “Phương Tây có ba giải thích không đồng:

1/ Giải thích: “chỉ lấy sự kia, nghóa là “duyên” Trí Y-tha; chỉ
lấy chân-như “duyên”
Trí chân-như. Đây là nêu cả hai trí”.

Nói: “Không nghó việc này là như”, là giải thích về hành
tướng hai trí, nghóa là
“duyên” Tục trí, không nghó rằng: “Đây là chỉ
sự”, “duyên” Trí
chân-như, không nghó rằng: “Ở đây chỉ có chân-như”.

Nhưng hành ở
nghóa. Nghóa là song kết hai trí, là vì hiện-lượng,
nên không khởi tâm-biệt, chỉ “duyên” thể kia.

2/ Giải thích: Chỉ lấy sự kia, nghóa là tự chứng phần, không nghó rằng: “ Đây là chỉ phần sự”, là chỉ chân như, nghóa là Kiến-phần,
không nghó rằng: “chỉ sự, chỉ như, chỉ hiện hạnh ở nghóa”, nghóa là
song kết
Tự chứng phần, hiện
hành ở nghóa Chân-như.

3/ Giải thích: Chỉ lấy sự kia, nghóa là Tục-trí trong địa vị gia hạnh của Địa tiền.
Chỉ lấy Chân-như, nghóa là như địa-vị gia hạnh
“duyên” chân- như, không nghó rằng
trở xuống. Là trí vô phân biệt của Sơ địa trở lên,.

Pháp sư
Thái nói: “Đối với tự
tánh phân-biệt, thấu rõ chẳng có chút pháp nào để dấy khởi phân biệt. Đối với nghóa, rõ thấu không
ít phẩm-loại có thể khởi phân biệt”.

Kế là, nói rộng về hành-tướng hai trí: Trước, nói về
hành-tướng của
Chánh-trí; kế là, nói về hành-tướng của Hậu-trí;
sau kết thắng
lợi của hai trí của
Bồ-tát đều dựa vào trí Vô-ngã của pháp phương tiện
mà được thành-tựu.

Đầu tiên, nói:
Bồ-tát như thế, cho đến được
Xả tối thắng.
Luận sư Cảnh nói: Chân như ở
khắp tất cả các pháp. Lúc trí căn-bản vận hành chân-như, đối với tất cả pháp, bình đẳng, bình đẳng, đối với tất cả
pháp- Xứ, nơi đã có
chân-như bình đẳng, giác biết được Xả tối thắng. Ở đây, lại nói trí Vô phân biệt chỉ tương-ưng với Xả, mà nói
Cực Hỷ-địa, nghóa là y cứ ở tâm
Hỷ của Hậu-trí khi Địa kia xuất quán”.

Pháp sư
Thái nói: Y-tha, chân thật đều gọi
là Thắng-nghóa, đều
là Chân-như trong bảy thứ Như.

Lại giải thích: “Y-tha là Tục-đế”.
Dưới đây là nói riêng về chứng thắng nghóa đế của tánh chân- thật.
Đối với
tất cả pháp, không có “Năng thủ”, “Sở thủ”, nên nói lại
về bình đẳng.
Dùng tuệ chân-như như thật quán-sát, tất cả chỗ có
định, tuệ bình đẳng, tâm
là định; kiến là tuệ.

Chứng Như định tuệ, lìa chìm, nổi cùng cực, nên gọi là
Xả tối- thắng.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: Bồ-tát được
Kiến bình-đẳng, được
Tâm bình-đẳng, có thể
được Xả bình-đẳng tối thắng”.

Lại, có thuyết nói: Xả này khi nhập Kiến-đạo, đầu tiên được
Xả, nghóa là y cứ tức Xả thọ” là
Không đúng! Kế là, là hành tướng
của công-năng của Hậu-trí.

Pháp sư Cảnh
nói: Xả này có sáu trường hợp:

1/ Nương vào xả này, đối với các minh xứ; và các thiện xảo, có thể hoàn thành một cách nhanh chóng.

2/ Được sức niệm lớn, không nhờ thiện-xảo, cống cáo, keo kiệt.
3/ Đối với sự trôi lăn trong sinh, tử thì khổ lớn, mà đối với Bồ-đề, có công năng
làm cho Tăng trưởng.

4/ Được tôn quý. Kiêu căng, ngạo mạn sẽ giảm dần.
5/ Được thắng-trí, Xả tâm vấn nạn người khác.
6/ Công năng tăng dần, càng trở nên tự hoàn thiện.

Pháp sư
Thái nói: Nói Như như chứng đắc trí tuệ thù thắng, cho đến
Tâm sâu
sắc buông bỏ, nghóa là phàm phu được cặp
chút trí-tuệ, là đã nạn vấn, vặn hỏi, tranh cãi với
người khác.
Bồ-tát thì không như
thế. Được trí tuệ thù
thắng gấp bội hơn người mà tâm vẫn bỏ hết mọi
vấn
nạn, vặn
hỏi, tranh cãi, cho đến phạm cấm hiện hành. “Cho
nên, tất cả v.v…” trở xuống, là thứ ba, kết Phật ba đời đều dựa vào trí của
pháp Vô-ngã mà được Bồ-đề.

Thứ tư, là nói về chế ngự không
có hý-luận, về lý, có thể chính
tu hành, trước, là nói
chung; kế là, giải thích riệng lẽ; sau, là kết.

Trong phần riêng, tức là
sáu Độ.
Năm Độ trước, rất dễ hiểu.
Trong Bát-nhã
thứ sáu, đầu tiên, là nói về trí vô phân biệt. Nghóa là
thành-tựu Chân-trí, được
tự nhập Niết-bàn ở đương lai.

Kế là, nói về Hậu-trí có bốn:
1/ Kính người có công đức.
2/ Xót thương kẻ có lỗi lầm.
3/ Từ với người có oán.
4/ Trả ơn. Nếu có sức, tài năng, của cải, vật dụng v.v… đền
đáp thêm. Nếu không có
năng lực, của cải vật-dụng, người kia đến cầu xin, liền vì họ, biểu lộ hành động không trái với ý người kia,
sao cho họ
biết được mình thật sự
không có năng lực v.v…. Thứ năm,
trong nói rộng về Tự tánh ly ngôn, được chia làm
bốn:
1/ Văn chính nói về tự tánh ly ngôn.
2/ Dẫn thuyết để chứng thành.

3/ Nói về ý khởi ngôn thuyết của Chư Phật.
4/ Nói về không hiểu rõ pháp lìa ngôn thuyết, khởi Tám phân biệt.
Trong phần trước, đầu tiên, là hỏi; kế là, đáp; sau là kết.

Nói: Do đạo lý nào nên biết tự tánh ly ngôn của các pháp? Nghóa
là phàm phu biết pháp, phài nhờ ở lời nói khởi. Tìm kiếm ở lời nói
được lấy nghóa là có thể được. Trên đây,
Luận-chủ nói: Đối với tự-tánh ly ngôn của tất
cả pháp. Pháp đã ly ngôn, thì không có hình tượng,
tướng mạo, y cứ vào đâu
để biết có tự-tánh ly ngôn?”

Đáp: “Trong
đây có hai:
1/ Lập chánh-tông.
2/ “Nếu đối với các pháp v.v… ” trở xuống, là đả phá tá chấp”. Trong phần trước, Pháp sư Cảnh nói: Trong đoạn văn này ý đáp:
“Chư Phật, Bồ-tát có trí ly ngôn, biết các pháp ly ngôn.
Các phàm phu khác chỉ có trí
theo ngôn thuyết, không thể biết được ly ngôn nói pháp. Nay, vì theo
ngôn thuyết, người trí dùng nghóa để
so sánh,
suy lường, biết có các
pháp ly ngôn kia. Như hôm nay, phàm-phu nêu Tâm “Duyên” cảnh, khởi nói, khởi chấp, đều mê hai Đế.
Như vì thế-đế, khởi

lên lời nói, theo lời nói chấp có tự thể
của Thế-đế. Như vì chân-đế khởi lên
ngôn thuyết, rồi theo ngôn thuyết chấp có thể
của chân-đế.
Tùy lời mà, tình chấp,
thế-đế, dù không có cái mê chân-đế ly ngôn như
vì chân đế khởi ngôn
thuyết, tùy lời mà chấp có thể của chân đế, tùy
lời mà tình chấp, chân
đế tuy không có mê chân đế ly ngôn, nếu không
có đối tượng mê hai
đế ly ngôn, tức vô tình, có, chấp lấy hai đế
biến Kế sở chấp.

Nay, nêu pháp
Biến Kế sở chấp là không, chứng tỏ có cái mê hai đế ly ngôn, nói là tất cả pháp giả lập tự tướng, cho đến chẳng thật có
tư tánh, nghóa là ở đây
y cứ theo lời nói, chấp pháp tánh chẳng phải thật có, chỉ có lời nói.
Cũng chẳng phải lìa chỗ kia, đến đây, là nói cảnh
giới, nghóa là người
ngoài bào chữa rằng: “Trong lời nói “năng
thuyên”, dù không có pháp
tánh “Sở thuyên”, đâu trở ngại lời nói. Trở xuống
là, có riêng “sở
thuyên” là sở hành của lời nói. Cho nên lại phá rằng
củng chẳng phải lìa ngôn
thuyết mà có tự tánh riêng, là sở hành của lời
nói. (Về nghóa này, đến
trong đoạn văn sau, các luận gia đã tự phá)

Người ngoài lại nói: “Lời nói vốn giảng nói pháp tánh, mà pháp tánh chẳng thật có, nói tánh, lẽ ra là không”. Vì thế nay lại nói các
pháp như thế, chẳng thật
có tự tánh. Như lời đã nói, cũng chẳng phải tất
cả đều không có sở
hữu (cái có), tùy theo lời nói mà chấp pháp dù
chẳng thật có, không thể
tức đế, là ngôn thuyết đều là không”.

Người ngoài lại nói: “Tùy theo lời nói, giải thích pháp còn tự chẳng thật có”, lìa lời nói, lẽ ra pháp chẳng thật có. Cho nên
luận lại nói:
“Chẳng thật có như thế, cũng chẳng phải tất cả đều vô
sở hữu.
Tùy theo tánh của lời
nói, chẳng thật có như thế, cũng chẳng phải tất cả tự tánh ly ngôn đều không có chi cả, thì làm
sao mà có, đã chẳng phải đều là
“không”, thì làm
sao mà “có”? Nói là lìa tăng ích cho đến như
thế mà có, nếu lìa cảnh
giới của hai chấp tăng, giảm, cho nên nói là
“có”. Nghóa là biến kế
sở chấp thật
sự là
“không”, tăng ích là “có”. Y tha viên thành thật
sự “có”, tổn giảm nói là
“không”. Do hai thứ
vọng chấp tăng, giảm này, nên không thể chứng hội pháp hữu ly ngôn.
Nếu lìa thêm bớt mới chung biết có. Dưới đây là phát ra hai trí vì lìa tăng, giảm, nên biết được hai tánh là “có”, cho nên nói “Tức là tự tánh thắng
nghóa của các pháp “.
Phải biết rằng, chỉ là cảnh giới, mà trí vô phân biệt
đã vận hành. Đối với
pháp điên đảo của Biến kế sở chấp là “không”,
cho nên hai tánh còn lại
đều gọi là thắng nghóa. Tánh Viên Thành Thật là đối tượng
sở hành của Trí vô phân biệt.
Nhân duyên của Y tha là
đối tượng hoạt động
của Hậu Trí Vô phân biệt. Cho nên, nói chung tự tánh

Thắng nghóa chỉ là cảnh giới sở hành của Trí vô phân biệt.

Pháp sư Thái
nói: “Như Tát-bà-đa v.v… cho rằng: “Mắt nhìn
thấy màu xanh, vàng v.v…,
gọi là đối tượng mắt thấy, nói là sắc xanh
vàng v.v… cho đến ý
thức “duyên” Niết-bàn. Là tùy theo đối tượng
Duyên của ý thức mà
nói là có tánh quyết định Niết-bàn tan diệt, cho nên, tất cả pháp có thể nói năng, nói là phần giới hạn
sở duyên của
tâm thức mình.

Nay, Đại thừa
thì không như thế. Như khi nhãn thức “duyên”
sắc, nhãn thức là chứng
lượng biết cảnh, gọi là hạnh giải của nhãn thức,
là chứng sắc của tánh
y tha, không thể nói năng, đồng thời, ý thức
phân biệt, đã chứng
phần giới hạn sắc, cũng không thể nói là tướng mạo
của sắc kia, nên chứng lượng
sở tri, gọi là pháp.
“Chủ thể chứng”,
“đối tượng chứng” đều không thể nói năng.
Từ sau nhãn thức khởi ý thức mới phân biệt được
ngôn thuyết: “Mắt ta nhìn
thấy sắc, nói là đối
tượng mắt thấy màu
xanh, vàng v.v… ”, cho đến sau diệt trí vô lậu, khởi
Hậu trí nói rằng:
“Ta từ Niết-bàn, nói
là Niết-bàn”. Cho nên dùng lời nói để nói các pháp
là sắc, cho đến
là Niết-bàn, đều không gọi là
chứng lượng
sở tri. Nhưng là giả nói tự tướng
của sắc, cho đến nói
tự tướng Niết-bàn.
Ở trên hỏi:
“Sự này là do đạo lý nào?”
Nên biết tự tánh ly ngôn của các pháp, ở dưới đáp. Nghóa là tất cả pháp giả lập tự tướng, hoặc nói
là sắc; hoặc nói là thọ, cho đến
Niết- bàn, phải biết
rằng, tất cả chỉ giả kiến lập, tự tướng các pháp, cho
đến chứng lượng sở
tri, không thể nói năng, chẳng thật có tự tánh, cho
đến là nói cảnh giới,
cũng là thuyết của Tát-bà-đa v.v…, tức tất cả là có
tự tánh. Vệ-Thế sư nói
sáu cú nghóa, do “hữu cú nghóa” thứ tư, nên
khiến tất cả pháp đều
thành “có”. Cái “có” này với tự tánh mà
các pháp đều “có”, nên ngoài thể của pháp, lập riêng tự tánh có, như tự tánh mà
Tiểu thừa và ngoại đạo
đã lập, đều là sở hành của ngôn thuyết, là cảnh
giới của ngôn thuyết,
tức chẳng phải vì người kia chấp, nên nói chẳng
có tự tánh, chẳng phải tức pháp có tự tánh
của Tát-bà-đa là sở hành của lời nói cảnh giới. Của lời nói cũng chẳng phải lìa pháp kia có tánh riêng
tự v.v…, nghóa là chẳng
phải Vệ Thế sư cho rằng lìa thể của pháp kia,
có tự tánh riêng: Chẳng
phải Sư Vệ-thế lìa pháp thể kia có tự tánh
riêng, là sở hành của
lời nói, cảnh giới của lời nói”.
Nói là lìa tăng ích, thật
sự không có vọng chấp v.v…, nghóa là
giải thích thứ nhất rất
đồng với giải thích của Luận sư Cảnh.
Thứ hai là lại
giải thích: lìa tăng ích, thật
sự không có chấp, tức là
tánh chân
thật. Lìa tổn giảm, thật sự có chấp, tức tánh Y tha.

Như thế mà có, nghóa là Y tha, chân thật nói là có.

Pháp sư Bị thuật lại ý đáp “Rằng, đối với tánh
Y tha, lìa tánh
Biến kế thật sự có
chấp luống dối, lìa Y tha mà nương tựa Chân như, thật
sự không có vọng chấp.

Như thế, lìa “có”, lìa
“không”, chẳng thật có mà có, tức là
thể tướng rốt ráo của các pháp.
Dùng pháp Tánh viên thành thật để giải thích hai không làm
hiện rõ Chân như.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Luận hỏi: “Do đạo lý nào mà biết
được tánh ly ngôn?”

Trong phần đáp nói là tất cả pháp giả lập tự tướng, cho đến
“cũng chẳng phải tất
cả đều không có sở hữu”.

Phá chấp trong đây có hai:
1/ “Cho đến là sở hành của lời nói, là cảnh giới của lời nói”: là nhắc lại hai lối chấp của ngoại đạo.
2/ “Các pháp như thế chẳng có tự tánh v.v… ” trở xuống, lại phá hai lối chấp của ngoại đạo, nhằm thành lập tông mình.

Hai chấp: “Tất cả pháp giả lập tự tướng, cho đến “Chỉ giả
kiến lập, chẳng có tự tướng”.

Chẳng phải ngoại đạo chấp rằng; “Như danh “Năng thuyên” và cảnh
“sở thuyên” đều là giả lập, vì danh không cân xứng với cảnh.
Như danh đã bị chấp, gọi
là thật được cảnh “sơ thuyên”. Cảnh này chỉ
giả kiến lập, chẳng thật có tự tánh. Thể của lời nói là không. Đã chấp
danh sở thuyên không hợp với cảnh, cảnh bị chấp là chẳng thật có.
Người ngoài thay đổi chấp, cho nên thứ hai, luận nói
“Cũng chẳng phải lìa ngôn
thuyết kia, mà có tự
tánh riêng, là
sở hành của lời nói, là
cảnh giới của, lời nói,
danh “năng thuyên’,
“sở thuyên” đã không
tương xứng,
thì trong “năng thuyên”
Danh có thể của sắc v.v… kia hòa hợp. Đây là
lời nói xứng hợp, là
cảnh giới sở hành của lời nói. Cho nên, Luận chủ
bác bỏ. Cũng chẳng phải
lìa thể “sở thuyên”, mà lời nói kia có một tự tánh hoà hợp riêng là
sở hành của lời nói. Nghóa là nếu giả đặt tên v.v…,
tức cái “có” trên
sắc v.v… của “sở thuyên” là nghóa của cảnh
giới sở hành của lời nói, gọi là Biến kế
sở chấp, chấp
“sở thuyên” hợp với lời
nói là cảnh giới của
lời nói. Sắc v.v… hoà hợp với danh, tức hoà hợp
trong danh, là “sở hành”
của lời nói, là cảnh giới của lời nói, là không đúng. Vì
sở chấp chẳng phải thật
sự tánh luống dối chẳng phải không
có. Người ngoài nếu
chấp sở thuyên (đối tượng thuyết giảng) đã là không
thì đối tượng ngôn thuyết ở trước đã có tự tánh v.v… cũng chẳng
thật có, cho nên trong
luận thứ hai, Luận chủ nói: “Các pháp như thế
chẳng có tự tánh. Như
lời đã nói cũng chẳng phải tất cả đều là không, tức
“sở thuyên’ như biến
kế sở chấp được lời nói, nói ra chẳng thật có tự
tánh: cũng chẳng phải
tất cả đều không có gì. Nói có cảnh luống dối của
Y tha chẳng phải là
“không”. Đây là phá danh thuyên
sở thuyên thứ
nhất, gọi là chấp ngoại cảnh.

“Chẳng thật có “như thế”, cũng chẳng phải tất cả đều không
có sở hữu, nghóa là
người ngoài đã chấp ngôn hòa hợp với danh, hợp
với pháp đã gọi là,
không ly ngôn này và lời nói “chẳng phải” ở trước,
đây là “chẳng thật có”. Nay, chỉ nói lối chấp như thế hòa hợp với
“chẳng thật có”
ấy, cũng có Y tha, vì
chấp luống dối vẫn còn: “Cũng chẳng phải tất cả
đều không có sở hữu”. Lại,
giải thích: “Đầu tiên, cho đến “chỉ giả kiến lập, chẳng thật
có tự tánh” là nói
vế phá chấp của ngoại đạo.
“Như danh v.v… ” trở xuống, là pháp
“sở thuyên” thích hợp có thể tự gọi là nên biết rằng, tất cả pháp như
sắc v.v… này chỉ giả
kiến lập, chứ không
thật có tự tánh, nên nói như Thể của đối tượng
chấp là “không”.
Người ngoài đã thấy
“sở thuyên” là
“không”, vì lời nói
không thích hợp, bèn đổi
sang lối chấp (tùy chuyển) khác rằng: “Danh như
thế, pháp đã gọi là
không thích hợp với sắc, danh, lẽ ra lìa sắc đã
gọi là, có tự tánh riêng, là sở hành của lời
nói, cảnh giới của lời nói. Nay, vì ngài Luận chủ bác bỏ nên nói cũng chẳng lìa pháp
kia có tự tánh riêng là
cảnh giới sở hành của lời nói, nghóa là dù làm phải, quấy nhưng chẳng phải chấp có, vì thể của tánh Y tha kia là
“chẳng phải không có”.
Luận rằng:
“Các pháp như thế, chẳng thật có tự tánh, như lời nói cũng chẳng phải tất cả đều không, như lối
chấp trước, như lời nói
chẳng phải là pháp có tự tánh.
Như pháp đã chấp là chẳng thật có. Như pháp y tha đã lập ra
danh ngôn. Pháp này cũng
chẳng phải tất cả đều không có gì.
Không thể không có y tha v.v… chẳng thật có tự tánh, nghóa là biến kế
sở chấp, như lời nói đã nói cũng chẳng phải tất cả đều không
có gì, nghóa là y tha, v.v…
chẳng phải chỉ có y tha là pháp ly ngôn mà
có. Pháp chẳng thật có
bị chấp kia còn có vọng tình, nên cũng chẳng phải tất cả đều không có gì.
Cho nên, luận thứ hai nói: “
Như thế, “chẳng thật có” cũng
chẳng phải tất cả đều không có gì.

Trên đến đây đã nói đối tượng chấp là(sở chấp) “chẳng thật
có”, y tha, viên thành
là “có”, nên luận hỏi: “ Thế nào là có”.

Y cứ ttrong phần đáp, nên nói: “ Nếu biết ly ngôn thì y tha
v.v… là đúng”. Nay, dùng trí
“năng chiếu”cho đến, nói rằng: “chỉ là
cảnh giới sở hành của
trí vô phân biệt, hậu đắc kia cũng được “duyên”
theo pháp chân, không
vọng. Nay vì lấy duyên thích đáng, nên chỉ y cứ
trí vô phân biệt”.

Luận sư
Trắc nói: “Nói là tất cả pháp giả lập tự tánh, cho đến chẳng thật có tự tánh, đây là dựa vào tánh y tha khởi, để dứt bỏ
biến kế sở chấp.

“Cũng chẳng phải là lìa pháp kia, có tự tánh riêng là nói
cảnh giới”: Ở đây ý
phá rằng: “ chẳng phải lìa tánh Y tha từ duyên mà sinh kia, chấp thật biến kế
sở chấp có riêng. Như nói “tự tánh là
sở hành
của lời nói, là cảnh
giới của lời nói.”
“Các pháp như thế v.v… trở xuống, là nói trên y tha khởi,
Viên Thành Thật là có, trong đó có hai:

1/ Trên y tha khởi, biến kế không làm rõ thắng nghóa là”có”.
2/ “Như thế, chẳng thật có v.v… trở xuống, là hỏi đáp, để phân biệt lý do có Viên thành thật.
Nói: “Các pháp như thế, chẳng thật có tự tánh, lời đã nói như thế,
cũng chẳng phải tất cả đều không có gì, “nghóa là trên y tha khởi,
không có biến kế sở
chấp thật, như tự tánh của lời nói. Cũng chẳng phải
tánh Y tha đã làm rạng
rở chân như, đều không có tự tánh. “Như thế, chẳng thật có v.v… ” trở xuống, là thứ hai, giải thích
về lý do trên y tha khởi,
có tánh viên thành thật, trong đo có hai:

1/ Nhắc lại trước làm câu hỏi. “chẳng thật có như thế, là nhắc lại biến kế sở chấp. “Cũng chẳng phải đều không có, nghóa là nhắc lại
tánh viên Thành thật.
2/ “Nói lìa tăng ích v.v… ” trở xuống, là giải thích, nghóa là lìa tăng ích, thật sự không có vọng chấp, cho đến tự tánh Thắng nghóa; ý giải
thích rằng: “Lìa biến kế
sở chấp trên tánh y tha, thật có vọng
chấp, lìa tánh y tha khởi
mà dựa vào chân như, thật sự không có chấp luống dối.

Như thế, lìa
“có”, lìa “không” mà có, tức là tánh viên thành thật rốt ráo của các pháp, nghóa là vô ngã của hai nhân, pháp này đã làm
rõ chân như.
Phải biết rằng, chỉ là cảnh giới
sở hành (cảnh giới hiện
hành) của trí vô phân
biệt: Kết luận là bày tỏ tự tánh ly ngôn. Trên đây,
là lập chánh tông. Từ đây trở xuống, là thứ hai, phá tà chấp.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: Từ đây trở xuống, là lại phá chấp của
ngoại đạo. Trong đó có hai:

Phá chấp Tiểu thừa có biến kế, tùy ngôn nói pháp.

“Có hai hạng người v.v… ” trở xuống, là phá ác thủ, không có
Đại thừa mới học, chê bai, không có tất cả
pháp lìa ngôn thuyết.

Trong phần trước có hai:

Có ba lần lại nữa, là dùng lý để phá rộng.

“Do nhân duyên này v.v… ” trở xuống, là kết phá loại chung.

Lần “lại nữa” đầu trong
phần trước, là chính phá, lập tông; hai
lần “lại nữa” sau, là
phá nghóa bào chữa của người ngoài.

Lại, ba lần “Lại nữa” này, tức nói về ba lỗi lầm:
1- Theo danh, phần nhiều Thể mất.

2- Danh trước
không có Thể mất.
3- Danh sinh trước, giác mất.

Trong lần “lại
nữa” đầu, Luận sư Cảnh nói: “Nếu lời nói đối
với các pháp,
các sự, tùy khởi
ngôn thuyết, tức đối với các pháp, các
sự
kia sẽ có tự tánh, thì đây là nhắc lại để lập.
Người Tiểu thừa đặt tên,
có công năng chiêu vời
pháp, nên theo lời nói mãi có tự thể của pháp. Một pháp,
một sự như thế, lẽ ra có rất nhiều tự tánh, nghóa là nếu tùy theo thuyết nói có pháp, có tánh của pháp, thì như một pháp
thế gian có rất nhiều
tên gọi, thể của pháp tùy lời nói lẽ ra nhiều.
Như một mắt có rất nhiều tên gọi; hoặc gọi là mắt; hoặc gọilà chủ thể thấy
(năng kiến). Như thế, một
mắt tùy ở lời nói kia mà có nhiều tên gọi, lẽ
ra có nhiều thể.

Bồ-tát Thế Thân lấy ý trong đây để nói trong Nhiếp Luận:
Nếu Danh biểu quyết định,
thì danh nhiều, thể nhiều.

“Vì sao cho đến v.v… mà vì
thuyên biểu: Đây là giải thích thể của pháp tùy theo danh có nhiều lỗi. Lời nói cũng chẳng phải
số
nhiều, giả thuyết thuyên
biểu quyết, định có thể được, cho đến chẳng phải
giả thuyết khác, nghóa là
vấn nạn ở trước của Luận chủ: “Nếu tùy khởi
lời nói thì có tự
tánh, tức là một pháp có nhiều tên gọi kia, tùy theo nói
có nhiều tên gọi, sẽ ra
có nhiều Thể?”, e rằng, người ngoài bị Ta vấn nạn như trên đây, liền y theo lời nói tùy pháp kia nhiều tên gọi, tức
có nhiều thể, nên ở đây ngăn rằng:
“Cũng chẳng phải có rất nhiều giả
thuyết về thuyên biểu
quyết định, tức có nhiều thể để được. Nghóa là tùy theo một, nhiều giả thuyết về mắt lúc có tự thể riêng của mắt, chẳng phải căn khác gọi là thấy, gọi là mắt, cho đến tùy theo tên gọi liền có thể
của mắt v.v…. Vì lời
nói phải, cho nên có tất cả giả thuyết hoặc đủ, không đủ, cho đến có tự tánh kia, nghóa là ba tông ở trước của Ông, hễ
khởi ngôn thuyết, liền
có tự tánh. Nhưng một pháp kia tùy theo nhiều ngôn thuyết, không có nhiều tự tánh. Phân biệt tất cả giả thuyết đều có
tự tánh. Một pháp có
nhiều tên, gọi là đủ, một pháp chỉ có một tên,
gọi là không đủ”.

Hỏi: “Trong Đại thừa, mỗi sát na đều có hai phần: tướng và
kiến, tức đối với mắt
của một bản chất (bản chất mắt) có rất nhiều tên
gọi. Tùy theo mỗi tên, ý
thức phân biệt, có thể có mắt của tướng phần, tùy từng tên mà khởi, là tức Thể của pháp tùy theo
số nhiều cũng
không có lỗi.
Sao lại vấn nạn rằng: “Nếu tùy ngôn thuyết có tánh của pháp thì
gọi là nhiều thể, nhiều
cho là lỗi ư?”
Giải thích:
“Tiểu thừa lập tất cả pháp đều có thể nói năng.
Cho nên các pháp tùy theo
danh giải thích, gọi là có Thể, y cứ vào bản
chất của ngôn thuyết kia.
Nay vấn nạn về bản chất tùy theo danh có nhiều lỗi, không luận về
tướng phần.
Trong Tông Tiểu thừa nói tướng phần
là có giải, hạnh thuộc về chủ thể duyên, cho nên không được y cứ ở tướng phần của tâm, tùy danh nói là nhiều, vì trong Đại thừa nói về
nghóa Duy thức, có lập
tướng Kiến.
Tiểu thừa kia, lúc
tâm “duyên’ cảnh, tất
cả hành tướng chẳng
phải năng duyên, mà là ảnh tượng của cảnh giới
bản chất kia. Cho nên trong
đây, nói về lập, phá, chỉ luận về bản chất. Ông nói là bản chất tùy theo danh mà có, tức có lỗi
danh nhiều, thể
cũng nhiều.”

Pháp sư
Thái nói: ‘Nếu lời nói đối với các pháp, các
sự có tự tánh, như luận
Nhập Chánh Lý nói: “Âm thanh là pháp có, tiếng là
vô thường, không, vô ngã v.v…
là pháp. Sự, nghóa là
sự của pháp có như nhãn thức, đã nói tánh Y tha
Trụ Sắc, pháp lìa ngôn thuyết không thể nói năng.
Từ sau nhãn thức khởi,
ý thức phân biệt, hoặc tạo nên sự nói về sắc, hiểu rõ
màu xanh, vàng, đỏ,
trắng v.v…. Tùy theo khởi ngôn thuyết hiểu biết về các
màu xang, vàng, đỏ, trắng, dài, ngắn, vuông, tròn; v.v… thích ứng với
ngôn thuyết, các thứ
tướng hiện, như có âm thanh mà có tiếng
vang nhân ngôn thuyết, nên
các pháp, các sự trên tánh Y tha kia có tự tánh. Cho nên nói danh đã được ý thức tư duy.
Các pháp, các
sự tùy theo
ngôn thuyết, tức sự
kia, pháp kia có tự tánh, đây là nhắc lại chấp.

Trong phần phá
dưới đây, đâu tiên nói về danh lỗi có nhiều.
Thứ hai, là nói nhiều
danh chỉ tùy theo mộ.

“Nói là v.v… ” trở xuống, chính là nêu ra chấp trái nhau kia.

Tổng kết bác
bỏ rằng: “hoặc đủ” là kết, trước thành lập rất
nhiều giả thuyết mà giải
thích. Nếu “không đủ”, là kết thứ hai, chỉ một quyết

định trong số nhiều.

Từ đây trở xuống, làxét bản Phạm là quyết định, không thể
dựa theo văn của Cựu
Địa, để tạo nên giải thích khác.

Luận sư Khuy
Cơ nói: “Pháp kia, nghia là giáo pháp v.v… “Năng
thuyên”. Sự kia: là nghóa thể được giải thích.
Có tự thể,
nghóa là chỉ chung tự thể của pháp. Có phần: nghóa
là giải thích riêng phần
sai khác của pháp.
Trong lần “lại nữa” thứ hai,
Pháp sư
Cảnh giải thích:
“Người ngoài giải thích bào chữa
rằng: “Trước đây, tôi đã nói các pháp như sắc
v.v… tùy theo Giả danh, chỉ
có một thể, không được theo danh nói có
nhiều thể; nhưng tùy theo
danh, ngôn, nhất định có tự thể của pháp, nên
nêu lên cách bào chữa:
“Lại như trước đây đã nói các pháp như sắc v.v…
; nếu tùy theo giả nói
có tự tánh, nghóa là các pháp ba đời của tông
tiểu thừa, mỗi pháp đều
có danh tự của ba đời, dùng để giảng nói, kêu gọi là; tức là thể của pháp có trước,
về sau, dùng danh để giải thích nói.
Do Sư Tiểu-thừa ở trước
lập tông rằng: “Các pháp như sắc v.v… tùy
theo giả nói có”, nên
nhân lời nói này nhắc lại để phá. Lại, hai
“Lại nữa” sau, tiến lùi để phá. Trước là phá tùy
theo thuyết tức có thể
của pháp. Sau, là phá có sắc v.v… ở trước, sau
dùng danh để giải thích.
Nay, là lượt phá đầu tiên, tức từ cách bào chữa
của ngoại đạo để phá.

Theo đạo-lý thiên hạ, chủ yếu trước
có sự,
sau đặt tên.
Trước đây, ông đã nói các pháp như
sắc v.v… tùy theo lời nói mới có,
là tức các pháp phải đối đãi với lời nói mới có.
Vậy thì lúc chưa nói năng, lẽ ra không có tự tánh.
Lúc chưa nói năng không có tự tánh, há không trái
với lời ông nói: “Các
pháp vị lai trước đã có tự thể, sau từ duyên sinh”.

Hỏi: Trước khi chưa nói năng, nếu không có tự thể, lại có lỗi gì? Kế dưới đây vấn nạn rằng: “Nếu không có việc tự tánh,
chế lập giả thuyết giải thích thì lẽ ra không hợp với đạo lý. Nếu chưa đặt tên
thì chưa có tự thể của
pháp. Chưa có tự thể của pháp mà đặt tên là
không hợp với đạo lý.

Nói giả thuyết giải thích đã không có chỗ đến, là không hợp
lý, nghóa là nếu chưa có
danh thì chưa có tự thể của pháp, nên không
thể đặt tên. Đã không
có danh, mà thể của thế-pháp lại tùy theo giả nói
là có là không thích hợp với đạo lý”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: Ông đã nói “theo danh tức gọi là có
chỗ gọi, trước khi chưa
thành lập giả nói danh, ở trước, sự “sở thuyết”
kia lẽ ra không có tự
tánh, vì theo danh, mới có sự, tức danh chưa khởi,
sự
kia đã không có.
Chưa khởi danh, trước đó,
sự kia đã không có, mà hiện giải thích danh
“Năng thuyên” là không hợp lý. Danh của giả nói đã không có cái có, mà
có sự, pháp “được giải thích” tùy theo danh
“Năng thuyên” có tự
tánh, là không hợp lý, xoay vần đả phá”.

Trong lần “Lại
nữa” thứ ba, Pháp sư Cảnh nói: Phân biệt có
các Sư Tiểu Thừa của
phái Tát-Bà-Đa v.v… lại bào chữa nghóa. Nói
rằng: “Tôi đã nói tùy
theo các ngôn thuyết có tánh của pháp, nghóa là
trước có Thể của sắc,
vì tùy theo ngôn thuyết rõ ràng, nên nói là lời nói
có, chứ chẳng phải nói
về thể của pháp.”
Cho nên nay, nhắc lại để phá:
“Lại, nếu các
sắc đến gồm thâu
lấy sắc”: đây là nhắc lại chấp,
là tức lìa sắc đến mà
thật không khởi, nghóa là ở trước chưa lập sắc, danh đã có trước
Thể của sắc, là tức lìa
chữ Sắc, thì đối với
sắc kia, lẽ ra khởi giác
biết sắc. Nếu khi chưa
lâp sắc, thì cần gì phải đặt tên để làm
rõ cho sắc. Nếu chưa lập
sắc mà danh chưa
sinh giác
biết sắc, thì
sẽ biết
rõ danh ở trước có
thể của sắc, nên nói: “Mà thật không khởi”.

Pháp sư Thái
nói: “Như trẻ sơ sinh chưa hiểu các sắc, như cây
cột màu xanh, vàng, dài, ngắn v.v…, nên ngay bấy giờ, nó thấy cây
cột, không khởi giác
biết cây cột màu xanh, vàng, dài, ngắn v.v…. Mãi
về sau, do dựa vào giả
danh xanh, vàng, dài, ngắn v.v…, nên nó mới
khởi lên giác biết này.
Nếu chưa đặt tên về trước, khi nhìn thấy cây cột, đối với
sự
sắc như cây cột v.v… của
sắc pháp cột xanh, vàng v.v…, lẽ
ra khởi giác biết về
màu xanh, vàng, dài, ngắn v.v…, nhưng thật ra không
khởi, nên biết được rằng, nhãn thức thấy tánh
y tha của cây cột không thể nói là ngoài pháp đã có
lập xanh, vàng, dài, ngắn v.v… có thể nói
là tự tánh của phân
biệt tánh có thể tùy theo ngôn thuyết mà khởi.”
Dưới đây là kết phá
loại chung.
Pháp sư
Cảnh nói: “Hỏi: “Như khi nghe nói phân
biệt sắc, kiến phần của ý thức tức có danh
sắc ảnh tượng của tướng phần khởi,
sao lại nói là pháp tùy theo ngôn thuyết không
có tự tánh.
Lại nữa, ý
thức “duyên” danh, phân biệt
sắc ảnh tượng,
sắc
ảnh tượng tức là y
tha, về sau lại nói Y tha là tánh của pháp ly ngôn?”
Giải thích:
“Sắc ảnh tượng tướng phần của ý thức, thật
ra là pháp như huyễn hóa của
Y tha. Kiến phần của ý thức
lúc “duyên” danh,
phân biệt tướng phần
này, không tạo nên sự hiểu biết về pháp nhân
duyên hư huyễn, mà là
dựa vào các thứ trên sắc y tha của tướng phần
này, để rồi câu kết, nên chấp có tánh nhất định.
Chấp có tánh nhất định là trái ngược với tự tánh mà hữu tình đã lập là Biến kế
sở chấp. Tùy theo
pháp ngôn thuyết rốt ráo
không có. Tướng phần dựa vào tính trái ngược mà lập, chẳng phải tùy theo
ngôn thuyết, cho nên, không được nói là
tướng phần y tha. Các
thứ cấu kết vẽ vời đều không thích hợp với y tha
tướng phần kia. Cho nên,
y tha trở lại là tự tánh của các pháp ly ngôn.” Trên đây,
đã phá chấp tăng ích của Tiểu thừa xong.
Từ đây trở xuống, là thứ hai, phá bỏ “ác thủ không” của người mới học Đại thừa, nghóa là chấp tổn giảm: chê bai không có tự tánh
của pháp ly ngôn, trong đó có hai:
1- Chia ra hai hạng người đều bị hư hoại, mất mát trong pháp Phật. Giải thích riêng tướng hư hoại, mất mát của hai hạng
người. Tỳ-nại-da ở văn đầu, nghóa là
Luật tạng kia. Hai tạng còn lại,

được gọi là chung là pháp, cũng có thể pháp chung cho cả ba tạng.
Hay có nghóa điều phục,
lìa lỗi trong ba tạng, gọi là Tỳ-nại-da.

Đối
với các pháp như sắc v.v…, cho đến, khởi chấp tổn giảm, lại là lối chấp mà trước đây đã nói có biến kế
sở chấp. Vì đối nhau
nên nói là đến.

Pháp sư
Thái nói: “Đối với các pháp như
sắc v.v… chấp có
tự tánh; đối với các
sự sắc v.v…, chấp có tự tướng.”

Đối
với giả nói tướng, xứ, cho đến khởi chấp tổn, giảm, nghóa
là lối chấp này chính là nghóa phá bỏ trong đây.”

Luận sư Bị
nói: “Giả nói là xứ về tánh y tha khởi và giả nói
đối tượng nương tựa
của y tha là tánh Viên Thành Thật có thể không có
sở hữu, nên gọi là chấp tổn giảm”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “tánh y tha, gọi là tướng giả nói.
Vì giả nói có các tướng
như sắc v.v… nên tánh viên thành thật được gọi
là xứ tướng, tức biết giả nói y tha, để dứt trừ xứ
sở chấp có chân như, cho
nên đã chia ra hai chương xong”.

Từ đây trở xuống, là giải thích riêng về sự thật không
có sự, khởi chấp tăng ích, chỉ đồng với cách phá ở trước.

“Đối với các pháp như sắc v.v… thật có, chỉ sự v.v… “ trở
xuống, là giải thích về
hạng người thứ hai. Văn có hai:

Chính là phá chấp.

Dẩn nói để chứng thành. Trong phần trước lại có hai:

Nhắc lại chấp, sơ lược về “phi”

“Thừa nhận nói là sinh” trở xuống, là chính phá. Trong
phần phá gồm có hai:

Pháp dụ hợp, y cứ vào lý phá xa.

“Như có một loại v.v… ” trở xuống, là y cứ ở người, chỉ hành động. Nghóa là nếu đối với các pháp như
sắc v.v… thật có, chỉ
có sự,
khởi chấp tổn giảm v.v…

Pháp sư
Cảnh nói: “Thông thường là biến kế
sở chấp, với tâm
tình trái ngược, cấu
tạo nên pháp giả dối, tất nhiên mê chân thật, nương
gá chân là có, hoặc
không có, bác bỏ đối tượng mê chân thật, chủ thể
mê Giả dối, cũng không
được hai thứ “có”, “không”, đều không hợp lý”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: Nói các pháp như
sắc v.v… thật có, chỉ có
sự, khởi chấp tổn giảm, đây là bác bỏ không có y tha.
Pháp sư
Cảnh nói: “Ý thí dụ là dựa vào
thật để lập giả, thật không có, giả không có, kết
hợp nói”: Như thế, cần
phải có các pháp như sắc v.v…, cho đến đã dựa
vào nơi chốn giả lẽ ra
cũng không có “sở biểu” của sắc thật, mới có,
“năng biểu” của
giả thuyết, chứ chẳng phải không có thật
“sở biểu” mà có
cái giả của “năng biểu”.
Đã y cứ
“năng biểu” để phá xong.
Kế là, y cứ vào năng y,
sở y: Nếu chỉ có giả, không có
sự
thật, đã không có xứ
sở, giả lập cũng không có, đây tức gọi làm hư hoại
các pháp: Pháp sư Cơ
nói: “ Nếu chỉ có giả, không có sự thật, đã không
có dựa vào xứ sở,
thì Giả lập lẽ ra cũng không có v.v…. nghóa là nếu
chỉ nói có giả y tha của
giả thuyết v.v… mà không có viên thành, thì viên thành
sẽ là chỗ dựa của giả thuyết y tha. Đã không có chỗ nương tựa, thì chỗ nào được có giả thuyết y tha? Lại,
giả thuyết, nghóa là đã khởi
chấp là có, mà y tha, viên thành thật
sự là không. Lúc khởi biến kế, tất
nhiên dựa vào hai tánh,
mà không có hai tánh đối tượng nương tựa, mà
lại có biến kế chủ thể nương tựa, tức gọi là
phá hoại các pháp.

Luận sư Trắc
nói: “ phải có như thế, , cho đến giả thuyết sở biểu, ý giải thích ở đây là: phải có các pháp như
sắc v.v… từ nhân duyên
sinh. tánh Y tha, thật chỉ
tự tướng của sự, mới có thể được có các pháp
như sắc v.v… giả lập ra
ngôn thuyết, chứ chẳng phải không có tự tướng
của y tha khởi thật có chỉ sự mà được có công
tướng. Giả lập ngôn thuyét”. Thứ hai, là y cứ
ở người, chỉ hành động, rằng: “Như có một loại,

cho đến khởi
phân biệt v.v… Giả dối không đúng như lý. Pháp sư
Cảnh nói: “ Đây là vì
phá”ác thủ không “ trong người Đại thừa sơ học, nên nói là một loại. Khi mới hành đạo, đức thật vì người Thanh văn nói
giáo pháp Bốn đế để
cho họ được bốn quả. Được bốn quả xong, chuyển
đổi chấp các khổ thật
là khổ v.v… có tánh quyết định, trong số đó người
có tánh bất định, có
khả năng hồi nhập Đại thừa. Đức Phật vì những
hạng người này nói Đại
Bát-nhã có có mười muôn bài tụng, để phá bỏ Biến kế
sở chấp. Từ đầu đến cuối, đều chỉ
nói “pháp không”.
Các người Học nghe nói như thế,
nên nói: “đồng nói.”, khó hiểu tương ưng
với Đại thừa, tương
ưng với “không tánh”, trong hội Bát-nhã, chưa cần nên nghe nói y tha, viên thành thật là có.
Vì thế, nên
kinh Bát-nhã chưa nói về việc này, nên nói: “Chưa hiểu rõ kinh điển với nghóa thú thậït
sâu sắc của
mật ý. Lại, không thể biết được ý
kinh Bát-nhã chỉ nói
Biến kế sở chấp là giả
dối, hai tánh còn lại là có. Vì dựa vào kinh, chấp chung tất cả đều
“không”, nên nói rằng: “không thể như thật đã hiểu nghóa
đã nói, khởi phân biệt
(giả dối) không đúng lý.”

Luận sư Trắc
nói: “Theo văn giải thích của Luận Quyết Trạch có ba pháp luân:

Pháp Luân Bốn đế, như Bốn A-hàm v.v….

Đại
thừa vô tướng, nghóa là kinh Đại phẩm Bát-nhã v.v…, chỉ
nói vô tướng của Biến kế sở chấp.

Liễu nghóa, tức là Giải Thâm Mật v.v… nói đủ ba tánh.

Dựa vào các văn này, phương Tây có hai giải thích. Bồ-tát
Thanh Biện nói: “Các Bộ
Bát-nhã gọi là
Liễu Nghóa, nói tất cả pháp không
có đối tượng chứng
đắc (vô sở đắc). Kinh Giải Thâm Mật gọi là Bất
Liễu, vì còn an lập ba
tánh, không nói đều là không. Bồ-tát Hộ Pháp nói: “Y cứ ở
sự thật không
có cạn, sâu, chỉ nói đủ ba tánh, gọi là
liễu nghóa,
nếu không đủ thì gọi
là bất liễu.”

Nói: “Ngoại đạo kia đối với nơi chốn được nương tựa giả dối, cho đến “Đây là
chân thật”.
Pháp sư
Cảnh nói: “Hể là giả dối, thì phải,
dựa vào sự thật. Nếu
sự thật không có thì giả cũng không lập. Sao ông
nói tất cả chỉ giả gọi
là chân thật?”

Luận sư Trắc
nói: “Luận chủ chuyển sang phá rằng: “Ông đã bác những y tha, nên chủ thể nương tựa biến kế
sở chấp cũng không có.
Đã không có Biến kế
thì đâu có được Viên thành thật, là vì chân thật.
Đây là hai tánh tổn giảm.

“Do đạo lý này.” Trở xuống Pháp sư Cảnh nói: “Ông vốn chê
bai sự thật. Sự thật
đã không có, thì giả cũng không có, gọi là chê
bai cái giả, cho nên nói rằng, hai thứ đều chê bai là lỗi của tình thuộc về cái danh kia cùng cực là không, nghóa là chấp không đã trở thành thực
hành đồng với ngoại đạo.”
“Luận Đại
Từ nói: “Khiến cho rủ bỏ, tự hủy hoại chấp
không, không mong quả đương lai, không gieo trồng nhân hiện tại, gọi là
tự hủy hoại, cũng phá
hoại người khác, đồng với chấp không kia.”

Từ đây trở xuống, là thứ hai, dẫn thuyết chứng thành, trong đó có
hai:

Dẫn kinh giải thích.

Phân biệt lại người ác, người thiện “chấp không”.

Trong lần trước, “cho đến cũng như loại người ác chấp không” về

sau, là dẫn kinh.

Luận sư
Trắc nói: “Ở đây nêu văn kinhVô
Tận Ý. Kinh kia tạo
ra thuyết này.”
Hỏi: “Nếu vậy, thỉ vì
sao kinh Phật Tạng nói không có lỗi nhẹ,
có lỗi nặng?”

Giải thích: “Vì việc làm đều khác, nên không trái nhau.
Kinh Phật Tạng là hiển bày
lý, còn “vô tướng” thì thuận với lý, cho nên lỗi nhẹ. “Có tướng” là trái với lý, cho nên lỗi nặng.
Kinh Vô Tận Ý vì
nói về hạnh. Tu có thuận với hạnh, cho nên lỗi nhẹ, chấp
“không” trái
với hạnh, cho nên lổi nặng.

“Vì sao?” trở xuống, là giải thích ý kinh.

Luận sư Trắc
nói: “Chấp ngã” chỉ có lỗi mê cảnh, mà không
có sáu lỗi. Sáu lỗi đó là:

1- Không chê bai cảnh giới sở tri, là nói không có lổi về tà nhân.
2- Không do nhân này đọa vào các đường
ác, là nói không có lỗi
của quả ác.

Chấp ngã có hai thứ: đó là phân biệt và Câu sinh. Chấp ngã
phân biệt là bất thiện,
cho nên chiêu cảm điều ác. Nay, trong văn này, lại
y cứ ở Câu sinh, nhằm
tạo nên phân biệt này:
1- Giải thích: “Chỉ do “tha lực”, chiêu cảm đường ác, không
do chấp này khiến rơi
vào báo của đường ác.”

Cầu pháp người khác, là tu nhân.

Mong giải thoát khổ, nghóa là cầu quả giải thoát.
Nói:
“không lừa dối”. Nghóa là nên tu nhân ở trước, không
vì lừa dối, không gây
ra trở ngại. Nghóa là nhắc lại nêu rõ khi chứng
quả không gây ra trở ngại.

Đối
với Pháp, đối với Đế, cũng có khả năng kiến lập. Nghóa là
đối với giáo pháp và Đế sở thuyên, đều có
khả năng kiến lập.

Đối với các học xứ, không
sinh trể nải, thong thả, nghóa là
chứng tỏ đối với các học xứ, không sinh lười biếng.

Thứ hai, phân biệt lại hai hạng
người “chấp không”. Trước là giải thích về người ác thủ không, Do người kia nên không,
cũng không được người tín nhận, nghóa là đối với nghóa chân thật, do Biến kế
sở
chấp, nên gọi là không,
mà không tín, nhận. Đối với đây mà là không, cũng

không tín
nhận. Pháp sư Thái nói: “Ở trên tánh Y tha này mà có tánh viên
thành thật, cũng
không tín, thọ”.
Lại giải thích: “Đối với y tha
này, khởi không có tánh
Biến kế sở chấp trên tánh viên thành thật, mà
gọi là không.”

Luận sư
Trắc nói: “Ở trên tánh Y tha này, vì không có
Biến kế cho nên không.”

Vì sao do người kia nên không,
sự thật kia là không
Pháp sư Cảnh nói:
Do Biến kế
sở chấp giả dối nên không, thật ra kia là không. Đối
vói pháp tánh ly ngôn
này, y tha khởi v.v… không có lừa dối, nói là
không, thật ra đây là “có”. Do đạo lý này có thể nói là
“không”. Nếu nói
là tự tánh ly ngôn cũng
đều là không: nghóa là chấp trái ngược, tất nhiên có nương gá, nương gá ở chỗ nào mà được khởi ư? nên nói rằng:
“xứ nào”?. Nếu có
nương gá, thì có “chủ thể nương tựa”, “đối tượng
nương tựa” (năng y, sở
y). Hai thứ này làm sao là không?, nên nói: làm
“sao là”? Nếu nói hai
“năng y”, “sở y” đều cùng không, thì “năng
y” luống dối, có thể nói là
“không” “sở y” chân thật vì
sao gọi là
“không”? Cũng không nên nói do
“sở y” này, nên “năng y” luống dối; Vì “năng
y” là không, nên
“sở y” này cũng nói là không, các chấp như thế, gọi là
người ác thủ không.’

Pháp sư Thái
nói: “Nếu nói ba tánh đều không có gì cả, thì
cái gì là chỗ của y tha viên thành? Và thế nào là
tánh Biến kế sở chấp, nên nói là
không?” Lại,
giải thích: “Chỗ của tánh Y tha là gì?
Tánh viên thành thật là do đâu?

Vì tánh Biến
kế sở chấp, cho nên không.”

Luận sư
Trắc nói: “Chỗ nào? Nghóa là trách không có y tha.
Những gì? là trách không
có Biến kế. Vì sao? là trách lý do không?

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Ông không nên nói do Biến kế sở chấp, vì Biến kế
sở chấp này đối với y tha, viên thành trong đây tức nói là không.”

Pháp sư Cảnh
nói: “Lại nữa, dùng hỏi đáp để nói về hai tánh là “có”.
Hỏi: “Như ba
vị Luận sư ở đời sau nói: “Tất cả pháp y tha, viên
thành đồng với Biến kế
sở chấp, đều là tự tánh của pháp điên
đảo, luống dối, đều là
không, có lỗi gì mà nói là ác thủ không ư?”

Giải thích: “Tính trái ngược của Biến kế
sở chấp, chấp có tánh chẳng
có nhân, quả, cũng như
sừng thỏ, tánh nó là không. Y tha dựa vào
“duyên”, khởi tức
là nhân, quả, nhiễm, tịnh. Do nhân duyên
nhiễm nên ở lâu trong
luân hồi; do nhân, quả thanh tịnh, nên khởi lên bờ bên

kia, thành tựu
hai thân ứng hóa Tánh Viên Thành Thật tức là lý chân như. Nếu mê lý này thì
sẽ chất chứa rộng
nhiều kiếp. Do tỏ ngộ rốt
ráo lý chân như này,
nên ra khỏi ràng buộc thành pháp thân Phật. Nếu hai tánh đồng với Biến kế chấp không thì lẽ ra đồng với tánh Biến kế
chẳng phải nhân, quả.
Nếu y tha chẳng phải nhân quả nhiễm, thì tức là
chúng sinh từ xưa đến
nay, lẽ ra không có trôi lăn. Nếu chẳng phải nhân,
quả thanh tịnh, thì đã không có Thánh đạo Ba thừa
siêu phàm.
Nếu ông chấp có nhân,
quả nhiễm, tịnh, phàm, thánh v.v… khác nhau, thì
sao ông lại chấp đồng với Biến kế
sở chấp rốt ráo
“không”, chấp tánh nó
là không ư? nếu ông lại
chấp rằng, từ xưa đến nay, không có sự trôi
lăn, cũng không có Thánh
đạo xuất phàm, tức là thế gian cũng không có
sự chê bai và kính tin
mà sao kinh nói: “ Không có Tam Bảo, Bốn đế,
gọi là chê bai? Lại, nếu
ông chấp không có nhân, quả, tất cả đều là
không ấy, thì sao lại có
con người, súc vật, sự khác nhau giữa sang, hèn v.v… không đồng? Đã có những
sự việc này mà thế gian đều nhận biết, thì
đủ nghiệm biết rằng, y
tha nhân, quả chẳng phải “không có”. Lại, nếu y the đồng với Biến kế kia là pháp luống dối rốt
ráo không: các Bồ tát,
v.v… kết duyên với Hậu trí, làm sao chỉ y tha nhân quả, tự lợi lợi tha, dứt bặt không duyên tánh Biến kế
sở chấp.
Nếu đều là không thì
lẽ ra đều duyên, hoặc đều không duyên, đã có duyên và không duyên khác nhau như cũng đồng với biến kế rốt ráo không thì tức là lý
“không” rất rốt ráo, làm
sao chứng trí, chính
khi chứng nhập, không có kiến giải
“không”. Lý
“sở chứng”
“không”, “trí” “năng chứng” không tạo nên
giải không, thì giải
sẽ trái với lý,
sao gọi
là chứng? Nếu nói trí
này chứng lý “không” lại tạo nên trí cảnh của
giải không tương xứng,
gọi là chứng. Đã tạo nên “giải không” thì có
phân biệt, sao được gọi
là trí vô phân biệt chứng lý vô phân biệt bình
đẳng, bình đẳng, trí này
sinh ư?
Cho nên, chân như chẳng thể nói là
không. Do đó, kinh Thiện giới và Địa Trì bản Cựu dịch đều nói: “Hữu vi gọi
là hữu vi, tức là y
tha, viên thành có Ngã và ngã sở, gọi là chẳng thật
có, tức là biến kế sở
chấp là không, chẳng thật có.

Như môn nghóa
này, dù xưa kia đã có người không thể giải
thích. Hôm nay do ngài Tam
Tạng chẻ vót, đào xới,(phân tích) mới phát ra. Các luận
Du-già v.v… đều nói là
“hai không” đã làm
sáng tỏ chân Như. Do ở gia hạnh tìm kiếm
“hai không” trí căn
bản sinh, chứng rõ
ràng chân Như, nên chân
như chẳng phải không. Lại, Nhiếp luận bản
dịch xưa nói: “bỏ đi ba
tánh, nhập ba vô tánh” nên biết được hai tánh
cũng là không. Điều này
cũng không thể? Vì biến kế sở chấp chỉ trái ngược,

vốn không có
pháp, vì nghóa bỏ tình trái ngược, nên nói là
“khiển”. Y tha,viên thành chẳng
phải do tình lập, thì sao gọi là khiển”? Hỏi: “Nếu chính chứng
không khiển, thì làm
sao ở quán
không thấy y tha?”

Giải thích: “Tức y tha có lý chân như, lại có pháp,
sự
sai khác
của nhân, quả, chính khi
nhập chứng, chỉ thấy y tha “như” không quán sự y
tha “bất như” chứng Trí không “duyên” Pháp sự,
tức nói lời khiển, do hai pháp lý,
sự thường đều hiện hành, làm
sao biết được? Tức như hai
trí song quán hai đế. Trí vô phân biệt chính chứng
Chân Như đồng thời
với Hậu trí, tức
“duyên” tánh Y tha của cảnh tục. Nếu chính nhập
chứng, tthì bỏ y tha đồng thời với hậu trí, lẽ ra không có cảnh tục.
Nếu đồng thời Hậu trí dù
“duyên” y tha, nhưng đối với trí vô phân biệt vẫn được gọi là khiển. Nếu nói hậu trí không
“duyên” biến kế
sở chấp, thì có
thể thừa nhận Chân quán
bỏ đi biến kế, đồng thời Hậu trí thường
“duyên” y tha, sao lại
chấp đồng với biến kế đều dứt trừ. Hỏi: “ Nếu chấp y tha, viên thành quyết định là có, mà không
dứt trừ khiển, thì
quyết định chấp y tha, viên thành lại thành bệnh.
Bệnh là sao? Vì chân quán
không khiển.”
Giải thích:
“Chỉ là cấu tạo vẽ vời chấp có hai tánh, Điều này
đã lại nhập vào môn trừ bỏ biến kế.
Nay ta dựa vào trong môn tướng của giáo pháp, để nói lên
lúc chứng tự tánh ly
ngôn của ngoại cảnh không dứt trừ.
Với nghóa như thế không nhân
Tam Tạng thì không thể được đồng. Nay nói rõ cách phá này chưa hẳn có như thế.
Vì sao? Vì nghóa u huyền của ba luận đều lấy không y cứ làm tông chỉ, há chấp nhận tụ
phán quyết rằng, y tha,
viên thành đồng với chấp biến kế, kia hoàn toàn là không có vì tông chỉ của ba luận gây ra trở ngại?
Nhưng Hiểu Công nói: “ba luận vì rửa
sạch chấp mắc về “có”, nên mượn ngôn
“phá” nhằm phá khắp, tùy theo tánh của
ngôn thuyết. Du-già vì dứt trừ cái chấp
của ác thủ không, nên
mượn lập môn rộng có pháp ly ngôn. Giả lập không tăng tùy theo tánh của
ngôn thuyết; đã phá không hao tổn pháp ly
ngôn. Do lý này, nên
không trái nhau. Lời nói này có thể tồn tại.

Kế là, nói về thiện thủ không. Pháp sư Cảnh nói: “Vì sao lại gọi cho đến chánh quán là không? Nghóa là do Chân pháp
sở y này như luống dối biến kế kia là
“không”, nên chánh quán là
“không”. Lại
“Do ở đây cho đến Như
thật “biết” lời nói đây. Kia đối lẫn nhau đều gọi
là kia đây, đem chân đối
với vọng, nói chân là đây, nói vọng là kia.
Nay nêu đối với chân
tức nói vọng là ở đây, nói chân là ở nới khác. Lại, do
đối vói
pháp luống dối này là không, cho nên, pháp chân thật khác tức được là
“có”, nên nói: “Lại do đối với cái thật khác này là “có”. Nói
là đối với tất cả sự
tướng như sắc v.v… như đã nói ở trước, nghóa là
danh “năng thuyên” như sắc v.v….

Đã nói tánh
của pháp giả thuyết như sắc v.v… đều không gì,
tùy theo ngôn thuyết vẻ
vời dựng lên cái “không” của sắc v.v….

“Cho nên v.v… trở xuống, kết nói “không”.
Đối tất cả với tưởng như
sắc v.v… mầy, nghóa là đối với danh, như
sắc v.v… này, giả
nói sự. Cái gì là
“khác”? Tức tìm kiếm đối
tượng nương tựa của giả thuyết là
“khác”; chân ở ngoài giả, gọi là
“khác”. Hai thứ như
thế đều như thật biết là thật, là giả, không chấp tăng
giảm. Không lấy, chỉ có
giả, không bỏ, chỉ có thật. Nói như thật biết rõ về
tự tánh ly ngôn của
chân như. Nghóa là căn ứ ở phần vượt hơn, chỉ
riêng chân như là đạo
lý của tánh ly ngôn, Y tha cũng là tự tánh ly ngôn.”

Pháp sư
Thái nói: “Nói là do đối với đây phân biệt, tánh phân
biệt kia không có gì, tức
do phân biệt, nên chánh quán là “không”. Lại do đối với tánh phân biệt này nên cái khác dựa vào chân thật, tức do Y
tha khác, nên như thật biết có.

Như thế, gọi
là ngộ giải tánh “không” như thật không trái.

Trong đây, dù
chứng y tha, chân thật là “có”, nhưng ý muốn
nói về phân biệt “tánh
không” y cứ ở “hữu” để nói về “không”, chỉ nói
là ngộ nhập tánh
“không”, không nói ngộ nhập tánh “có”.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nghóa là do đối với tánh Y tha, vì biến
kế sở chấp ở nới này nơi khác là không, tức
là do đối tượng kia là không, nên chánh quán là
“không”, vì khi thấy
Y tha, thì biết không có
đối tượng chấp. Lại, do tướng y tha ở đây, nên
Viên thành thật khác là
“có”, tức do viên thành thật vì khác, nên như thật biết
“có”. Nói rằng, đối
vơi sự tưởng của tất cả
sắc v.v… như trước đã nói, đều không có.
Về sau giải thích lại đối
tượng chấp là không, nên cho đến nói chấp là
không. Giải thích lại, dựa vào y tha mà
chấp không. Đối lại
sự tướng của tất
cả sắc v.v… này, hỏi
lại nghóa khác của ngôn thuyết trong thật có của
giải thích ở trước, nghóa là tức y tha như sắc
v.v… giả nói là viên thành,
đối tượng nương tựa
là còn lại của y tha.

Rằng, cái thật có trong đây chỉ có sự, trong chỉ có sự cũng có
chỉ có giả, đây là
quán y tha. Quán y tha chỉ sự là giả có, chứ chẳng phải chân thật có. Vì văn luận này mới nói về nghóa “có” của viên
thành thật.”

Luận sư
Trắc nói: “Lại, do đối với
sự thật khác là có, nghóa là đối
với tánh Y tha này trở xuống, làcó đạo lý nhân duyên
sở sinh, gọi
là pháp khác. Do pháp
khác này, nên như thật biết có.

Nói là đối với sự tưởng như sắc v.v… đã nói ở trước, nghóa la
sắc tướng của tánh Y
tha, gọi là sắc, sự là thể, vì sắc, danh là do thể.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Giới hạn của phần
sự đã nói pháp tánh
giả thuyết sắc v.v… đều
không có, nghóa là sắc v.v… của Biến kế sở
chấp không có thật tánh.’

Cựu luận chép: “Giới hạn của phần giả danh, nói hai thứ như
thế đều như thật biết
là biết “không” và biết “có”.

Thứ hai, trong
phần dẫn thuyết chứng thành, văn chia làm ba:
1- Nêu chung. Dẫn kinh, giải thích.

Giải thích xong, tổng kết.

Đầu tiên
nói: “Giáo: âm gốc là A-lê-da, Hán dịch là Thánh;
A- cấp-ma da, Hán dịch là
Giáo: A-cấp-bát-đa, Hán dịch là Chí Ngôn, Chí giáo, nghóa là vì giáo hợp với nghóa, nên ở đây không nói
là A-lê-da,
vì không nên nói là Thánh giáo.

Trong dẫn kinh giải thích có ba:

1/ Dân kinh Chuyển Hữu. Cựu Luận rằng: “Kinh Thủ Hữu”
Ngài Tam Tạng nói: “dịch lầm. Vì chuyển nghóa
là diệt; hữu, nghóa là ba
hữu. Vì diệt ba hữu,
nên gọi là chuyển hữu.”

Pháp sư Thái
nói: “Kinh Chuyển Hữu kia nói đủ có bốn hữu
như, Trung hữu v.v… vì
trôi lăn không nhất định, nên gọi là chuyển hữu.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Hưu là có chấp (chấp có), tức chấp
danh mục, mà giải thích
về thể của có kia hợp nhau. Trừ chấp có này gọi
là kinh Chuyển hữu.
Trong bài
Tụng Pháp sư
Cảnh nói: “Nửa bài tụng trên, nói
về Biến kế sở chấp
tùy theo tánh của ngôn thuyết đều không có sở hữu.

Nửa bài tụng dưới, nói về Y tha và Viên thành thật không có
tùy theo tự tánh của
ngôn thuyết kia, là tự tánh ly ngôn, ngụ ý là dùng
nửa bài tụng sau để nói.”

Luận sư
Trắc nói: “Nửa bài tụng trên nói về y tha giả gọi là
“năng thuyên”, “sở thuyên”.
Câu thứ ba,
nói trong y tha không có Biến kế sở chấp. Câu thứ
tư, nói có Tánh viên thành thật.

Trong phần Luận chủ giải thích nói: “đối với pháp tưởng như
sắc v.v… cho đến nói là Niết-bàn”.

Pháp sư
Thái nói: “Văn này giải thích hai câu trên, đối với pháp
sở
duyên của các tưởng như
sắc v.v… kiến đặt tên,
sắc v.v… phân
biệt tánh pháp, tức lấy
sắc v.v… như thế để phân biệt pháp tánh gọi
là thuyên biểu, nói là pháp
“sở duyên” của có tưởng như
sắc v.v… Hoặc nói
là sắc, cho đến nói là
Niết-bàn.”
Lại giải thích: “Tưởng, Danh này, nghóa là ở trên pháp đã
gọi là danh, như
sắc v.v…, kiến lập pháp giả gọi là
sắc v.v…, tức lấy các pháp như
sắc v.v… như thế giả gọi là
thuyên biểu, nói là pháp đã gọi như
sắc v.v….”

Pháp sư Trắc
nói: “Cựu Luận chép: “Lấy các danh như sắc
v.v… gọi là “không nói
các pháp lưu thông, ngôn giác, nói sắc cho đến
Niết- bàn. Vì căn ciứ
ở văn này nên biết ở nưa tụng trên là giáo
của tánh Y tha. Đối với các pháp tưởng như
sắc v.v… đều không có gì.
Pháp sư Cảnh nói: “Tự tánh của
sắc v.v… trong danh pháp
“năng thuyên của tất cả
sắc này đều không có gì.
Nghóa dưới của các các danh, như
sắc v.v… cũng không có
sắc v.v… được giải
thích khác”, mà tánh của nghóa
ly ngôn trong chỗ mà pháp
của danh, sắc v.v… của Biến kế sở chấp,
chân thật là có.”

Pháp sư
Thái nói: “Đây là giải thích hai câu dưới. Giả danh của tất cả
sắc v.v… này được gọi là tánh phân biệt.
Tát-bà-đa cho rằng:
“Tức tư tánh của
sắc v.v… đều không có gì. Như phái
Tăng Khư lập ba đức:
Ưu, Hỷ, Ám kàm tự tánh
các pháp. Như Vệ-thế Sư lập Hữu cú nghóa thứ tư và hoà hợp cú nghóa
thứ sáu, là tự tánh như
sắc v.v… mà chẳng phải
sắc v.v…. Vì muốn nói
không có lối chấp của hai ngoại đạo này, nên nói: Cũng không có tự tánh của
sắc v.v…, mà đối với giả danh như
sắc v.v… trong tánh phân biệt kia mà gọi là tánh phân biệt, dựa vào tánh
chân thật là “có”.
Phải biết tức là tự tánh Thắng nghóa đế”.

Luận sư
Trắc nói: “Nghóa là trên pháp tưởng như
sắc v.v… của tánh Y tha này không có tự tánh của
sắc v.v… của Biến kế
sở chấp kia.

“Pháp sư
Viễn nói: “Vì đối với cái có kia, nên nói là pháp khác, vì chẳng phải nhất định là không, nên nói
“cũng không có pháp tánh
của, sắc v.v… khác.” Thuyết này không đúng.

Nếu theo
Cựu luận nói: “các Pháp như
sắc v.v… cũng không có tự
tánh khác”.
Cho nên, tạo ra giải thích như thế. Nay dựa vào
Tân Luận nói: “Cũng không có pháp tánh của sắc v.v…
khác”, cho nên biết khác,
nghóa là chẳng phải không có nhà sắc.”
Nay, giải thích cách giải thích này: Văn ở trước nói:
“Cũng chẳng phải lìa ngôn thuyết kia có tự tánh riêng là
sở hành (Đối tượng hoạt
động) của
lời nói, là cảnh giới của lời nói.” Ở đây
có hai giải thích:
1- Pháp sắc kia lìa y tha có tự tánh riêng.
2- phá khắp, chuyển chấp: “các pháp như sắc v.v… của tông tôi, dù rằng
Giả kiến lập, nhưng
lìa sắc, còn có pháp tánh riêng của
sắc v.v… tức là cú
Nghóa Đại Hữu thứ tư trong sáu cú.” Cho nên, phá
khắp rằng: “cũng không
có pháp tánh của sắc v.v… mà tánh viên thành
thật trong y tha khởi, chân
thật là “có”.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: trên pháp sắc mà biến kế đã tưởng
tượng, không có như tự
tánh như sắc v.v… của biến kế sở chấp, chẳng
những không có tự tánh
bị chấp sắc v.v… ở trên pháp sắc mà cũng không
có tánh của các sắc
pháp hương, vị v.v…

Phẩm nghóa của
kinh thứ hai:
Pháp sư
Cảnh nói: “Như kinh Vô Lượng Nghóa v.v….”
Pháp sư Cơ nói: “Tức phẩm nghóa của kinh A-tỳ- đạt-ma.”

Pháp sư Trắc
nói: “Tức là phẩm Danh trong kinh Chuyển Hữu.” Bốn trường hợp
trong tụng: ý lấy; không chấp mắc; không lấy;
không yêu chứng tự tánh ly ngôn.
Luận sư
Trắc nói: “Đầu tiên, ba
trường hợp trên, nêu cảnh, y cứ ở con người đối với pháp không chấp
mắc, chứng tỏ thành vô
tánh. Một trường hợp sau, gần thành thắng lợi.”

Văn xuôi chép: “Nghóa là
sự tưởng như
sắc v.v… của thế gian,
cho đến Đấng Mâu-ni
không chấp mắc. Pháp sư Thái nói: “Các tánh
phân biệt thế tục của
thế gian, Đấng Mâu-ni Thế tôn đều không chấp mắc. Đã không chấp mắc, thì đâu thể chấp lấy, phân biệt pháp tánh?
Do không có chấp mắc,
nên được thấy, nghe, không sinh yêu thích.
Nghóa là đối với
sự của tánh phân biệt đã gọi là giả danh
sắc v.v… của
thế gian, các thứ giả
thuyết như sắc v.v…, tánh phân biệt đã nêu, được
gọi là các thế tục. Như
giả thuyết kia, không nhân sự tưởng ở đây mà có
tự tánh phân biệt chấp
kia. Thế tục như thế, Đấng Mâu-ni Thế tôn
không chấp mắc”. Đây
là giải thích hai trường hợp trên.

Luận sư
Trắc nói: “Nói là
sự tưởng như
sắc v.v… của thế
gian, nghóa là nêu
“sở thuyên” của danh;
tưởng sự, nghóa là danh.
Thứ giả thuyết như sắc v.v…
sở hữu, là danh “năng thuyên”.

Các thế tục, nghóa la kết cả hai: danh
và sự. Như giả
thuyết kia v.v…, nghóa là tự tánh của Biến kế
sở chấp như danh trên y tha lìa
chấp tăng, giảm kia, nên
đấng Mâu-ni không chấp mắc.”

Pháp sư Thái
nói: “Từ câu: “Vì sao v.v… cho đến câu: “Cặp
với sự, không chấp mắc
tăng ích, tổn giảm: là giải thích trường hợp thứ
ba. Chấp hạt giống của hai biên, gọi là chấp tăng ích, tổn giảm. Hai biên hiện khởi, gọi là điên đảo hiện tiền. Do Đấng
Mâu-ni không có “kiến’ hạt giống hai bên, nên không có kiến điên đảo hiện hành.
Do đạo lý này, Đấng
Mâu-ni được gọi là bất chấp. Người không chấp
mắc như thế, đâu lại hay lấy tánh phân biệt ư? do không có “kiến” hạt
giống của hai bên, nên
đối với sự chân thật của Y tha không chấp hai bên.
“Đối với cảnh
sở tri v.v… cho đến “Nên gọi là
không yêu”, là
giải thích trường hợp thứ tư.
Đấng
Mâu-ni đối với cảnh
sở tri chân thật của Y tha, có khả năng quan
sát
chính đáng, nên gọi là
“Kiến”, cho đến người có ba vô học, gọi là chung là Mâu-ni. Đấng
Mâu-ni lắng nghe từ người khác mà biết
được cảnh giới ngôn
thuyết chân thật của Y tha, nên gọi là nghe. Vì
không chấp mắc đối với
cảnh thấy, nghe nên ngay từ ban đầu, tham, ái không sinh, cũng không có
sinh rồi
tăng trưởng, chỉ chứng từ cảnh
sở duyên Y tha chân thật, nên rốt ráo đoạn diệt chấp mắc tham ái, và trụ
cũng thường trụ xả trên.

Trong phần thứ
ba, văn được chia làm hai:
1- Dẫn kinh nói.

2- Giải thích ý kinh. - Trong phần trước có ba:
1- Nói lược. Giải thích lại.
Nói về lợi của quán.
Đầu tiên,
nói rằng: “Tán-Tha-Ca-Đa-Diễn-Na. Pháp sư Thái
nói: “Cựu luận nói
“Tiên Thích-Ca-Chiên-Diên”, là dịch âm sai. Theo
bản Phạm nói là
Tán-Tha-Ca-Đa-Diễn-Na. Tán-Tha là “danh”;
Ca-Đa- Diên là tánh (họ).
Như nói Na-Đề-Ca-Diếp v.v….”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Tán-Tha-Đa-Diễn-Na tử, tức chữ
Ca- Chiên-Diên. Ca-Đa-Diên
Ni, gọi là chủng tánh tức một họ trong
mười tám họ Bà-la-môn.
Như họ Lý trong bốn họ.

Tán Tha, tức một chủng tánh riêng trong các chủng. Như có
nhiều thứ trong một họ
Lý, như Triệu, Quận, Lũng Tây khác nhau.”

Luận sư Trắc
nói: Ca Chiên-Diên là người Đại-thừa, chẳng
phải Thinh-Văn thừa Đức
Thế tôn đã vì ngài nói như thế này: “Không dựa vào bốn Đại;
Bốn “không”, cũng không nương tựa hai đời khác này, cũng không dựa vào vầng nhật nguyệt để lấy tướng
ánh sáng.
Cũng không nương
vào thấy, nghe, hay, biết; cũng không dựa vào
phương- tiện nhằm mong cầu
chính đáng có việc làm. Không dựa theo
ý-thức, dù tầm, từ
quán-sát, nhưng vẫn không nương theo tất cả tánh phân biệt
mà tu
Tónh lự. Trong đây, ý nói: Chỉ dựa vào y-tha chân thật mà
tu Tónh lự”.

Biện-biệt lại: Hoặc ở nơi Địa, trừ bỏ tưởng v.v… của Địa.
Pháp sư Cảnh nói: Tức là
quán lý chân-như của Địa v.v…, không quán mỗi
sự riêng của Địa v.v….

Luận sư Trắc
nói: đối với y tha của giả nói đóa v.v…, có thể
chính trừ bỏ lỗi lầm
của hai bên tăng, giảm, gọi là trừ khiển.

Thứ ba, là nói
Nhân-Đà-la trong quán thắng lợi.
Nhân-Đà-La, Trung-Văn dịch
là Đế, tức Đế-Thích. Rằng Y-Xá-Na; Hán dịch nói
là Tự-tại, tức trời Đại Tự-tại.

Định Bổ túc
rằng: Là tên khác của trời Đại Tự-Tại thứ sáu. Thế Chủ,
nghóa là Phạm-vương Sơ thiền. Pháp sư Cơ nói:
Nhân Vương Thế Chủ. Nay,
cứ theo Cựu luận, thì gọi đúng là
Phạm-Vương, chứ chẳng
phải Nhân-Vương. Cựu luận nói: “Thích-thiên, Đại
Phạm, thiên Tiểu Phạm
thiên đều đến lễ kính”.

Trong bài tụng
nói: Không biết, nghóa là lìa tướng, tu thuyền,
ra khỏi cảnh trời, chẳng
phải trời kia sánh bằng cho nên nói thế.

Dưới đây, Luận-chủ sẽ giải thích ý kinh, không giải thích
bài tụng này, là giải thích kế là trước đây đã dẫn văn xuôi dứt bỏ tưởng v.v…
của Địa. Các ý này
nói: “việc đã lấy tưởng của tất cả Địa, từ
tưởng của Địa này, lấy tên của Địa v.v…, đặt bày giả lập, gọi là tưởng Địa v.v…,
Danh từ tưởng khởi,
danh cũng giúp cho Tưởng, gọi là Tầm, gọi là Tưởng. Ở trong
sự đã nói
sắc v.v… kia, tất nhiên
có tăng, giảm. Nếu đối
với sự kia, khởi chấp có tánh, thì gọi là tưởng
Tăng-ích khởi tổn giảm, chỉ
chấp Thắng-nghóa
của sự, gọi là tướng tổn giảm. Người kia đối với
tưởng này, dứt bỏ, đoạn, Xả”.

Thứ ba, là nói về ý khởi ngôn thuyết, ở trên, nói các pháp đều
lìa Ngôn thuyết, vì
sao chư Phật đối với pháp ly ngôn mà khởi ngôn
thuyết? Nếu nói xứng
với pháp thì pháp chẳng phải ly ngôn, rằng, nếu trái
với pháp mà nói, thì
không có lợi ích?”

Đáp: “Có bốn:

1/ Không thể nói cho người khác nghe.
2/ Không nói, nên người khác không nghe.
3/ Không nghe, nên người khác không biết.
4/ Vì khiến người khác biết, vì có thể nghe, nên chư Phật mới nói năng. Đại ý: “Dù pháp không có lời nói, muốn cho
Người khác biết được pháp không có lời nói, phải dùng
phương-tiện giả gọi là
tướng để nói. Nếu
không khởi nói thì người khác sẽ không nghe, biết pháp ly
ngôn. Chư
Phật, Bồ-tát vì lợi ích cho người, nên giả gọi là tưởng
trong không có danh để
nói. Đây là mượn lời nói nhằm làm rõ không có
lời nói, như trong Luận
Quyết-Trạch dưới đây nói: Hỏi: “Nếu nói là các pháp không thể nói năng, thì lời này há không xứng đáng để nói pháp ư? Nếu lời nói kia tương xứng thì
các pháp đều có thể
nói. Nếu không tương xứng thì làm sao có thể nói
các pháp không có lời nói?”
Đáp: Tông
mà ta đã lập cũng nhằm mục đích ngăn ngừa, bác
bỏ điều đó, nên không có lỗi này. Ta lập tông để nói các Pháp, lời
nói không thể nói năng
cũng là cái ta lập, vì cũng bị ngăn ngừa trừ bỏ,
nên không có lỗi này.

Từ đây trở xuống, là thứ tư nói về các người ngu vì không hiểu
rõ ly ngôn thuyết pháp,
nên khởi lên tám phân biệt, trong đó có bốn:

1/ Nói không hiểu rõ, khởi tám phân biệt.
2/ Vì nhận biết rõ lỗi lầm của sự phân biệt, nên tu bốn Tầm, Từ, bốn trí Như thật.
3/ “Người ngu đối với bốn như thật biết này”. Trở xuống, là nói về người ngu vì tăm tối nên khởi phân biệt trôi lăn không dứt.
4/ “Bồ-tát dựa vào bốn trí
Như thật này”. Trở xuống là nói
Bồ-tát nương theo trí, vì
phân biệt rõ ràng, nên có thể chứng Đại quả.

Trong phần đầu có ba:
1/ Nói ví không hiểu rõ các pháp ly ngôn, nên khởi tám phân biệt mà sinh ba việc, có thể khởi hai thế gian.
2/ Giải thích về tám thứ phân biệt.
3/ Trong phân biệt về ba phân biệt trước trong tám với duyên
sở y xoay vần sinh nhau.

Trong phần trước có ba:
1- Nêu chung. Giải thích riêng.
Nói về gốc, ngọn của sự đã sinh, gồm thâu khắp hết pháp.
Văn đầu chỉ nói về không hiểu rõ Chân như, khởi tám phân biệt.

Lược qua không nói do không hiểu rõ pháp ly ngôn của y tha, nên khởi lên tám thứ phân biệt; trong ba việc
đã sinh, thứ nhất, là
sự
duyên. Sở y (đối tượng nương tựa) là hữu tình thế gian.
Sở duyên (đối
tượng duyên) khí thế
gian. Hai sự sau, đều là hữu tình.

Phần thứ hai, trong giải thích riêng, văn chia làm ba:
1- Nêu lên phân biệt về danh.

Nói năng sinh ba việc.

Kết thành ba việc lược thuật ba môn, nói tám phân
biệt. Trước là
nêu danh và thể. Nêu danh: như văn. Nêu thể: Luận
sư

Cảnh thuật lại lời ngài Tam Tạng: “ Đều lấy dục, khởi pháp chấp nhân chấp căn bản.
Nhân chấp, tâm của tiền phương tiện tham,
sân si, lấy
tuệ làm tánh.
Tánh chẳng phải tạp nhiễm, tức tuệ không xảo tiện,
không ẩn mất vô ký,
(vô ký vô ký) trong Dị thục sinh. Xuất phát từ tâm
phân biệt này mà sinh ra
hai chấp nhân, pháp căn bản. Và tham, sân, si, tức là tạp nhiễm.
Làm sao biết ? Kế đoạn văn dưới đây nói: “Nghóa là do
tà phân biệt như thế,
nên khởi các tạp. Nhiễm, vì các tạp nhiễm, nên
trôi lăn trong sinh tử!”
Đoạn văn này nói tám thứ phân biệt. Chỉ vì phương tiện không
tạp nhiễm, nên pháp chấp
căn bản đối với Nhị thừa kia dù chẳng phải
tạp nhiễm, nhưng đối với
Bồ-tát thì chính là tạp nhiễm. Cho nên, tám phân biệt
sinh ra căn bản, đều gọi là
Tạp nhiễm. Ba dục phân biệt ở
trước lúc khởi ba pháp.
Chấp căn bản, “duyên” tự nương thân và tướng
phần sở duyên khí thế giới, huân tập thành hạt
giống khí thí giới của tự
thân, sau khi
sinh tạp nhiễm kia, là tự thân và khí thế giới.
Tự thân, gọi là
“y” khí thế
giới ngoại, gọi là “duyên” y duyên
đã sinh, tức
sinh ba thứ
pháp chấp căn bản.

Hai phân biêt
kế làvì trực tiếp làm phương tiện, có thể khởi chấp ngã; ngã
sở chấp, và ngã mạn, bất luận huân tập hạt giống
sinh
ngã kiến v.v… sau.

Ba phân biệt
sau, chung làm phương tiện dẩn dắt căn bản
tham, sân, si, v.v… cũng
không luận huân tập hạt giống, mới sinh tham v.v…. Cũng có thể nói rằng ba phân biệt đầu tức là pháp chấp căn bản.
Do “duyên” tự thân và khí thế giới; kiến phần tự huân tập hạt giống
của kiến phần, sau tướng
phần huân tập hạt giống, tự thân và khí thế
giới dùng làm y duyên. Y
duyên đã sinh, lại sinh đồng thời với thể của
ba thứ phân biệt pháp
chấp. Cho nên, đoạn văn dưới đây nói; “Phân
biệt quá khứ làm nhân
có thể sinh phân biệt y duyên, hiện tại Y Duyên
đã được sinh xong, lại
có thể làm nhân sinh đời hiện tại. Do y, duyên
kia mà khởi phân biệt.

Hai phân biệt
kế là nhân, ngã, ngã sở căn bản huân tập thành
tự chủng, lại sau khi
sinh, khởi chấp ngã, ngã sở và bốn chấp khác cùng với ngã mạn dùng làm
căn bản. Ngã, ngã
sở này
lúc “duyên” trần, lẽ
ra cũng huân tập hạt
giống sinh y, duyên sau. Văn nói lược về sinh quả
tự phần, không nói chấp
ngã, ngã sở, sinh ra sự y duyên.

Ba phân biệt
sau, tức là thể của tham, sân, si căn bản, khởi liền
huân tập thành loại chủng tử.
Sau lúc sinh,
khởi tham, sân, si.
Khi thâm, sân, si, v.v… duyên với y duyên thì lẽ ra cũng huân tập hạt giống
sau
khi sanh, khởi lên tất cả
y duyên. Lại, lược qua không nói”.

Luận sư Bị
nói: “đều lấy pháp chấp và phương tiện trước làm ba phân biệt đầu, tức là
sự tình toán
so lường trong ba thứ phân biệt, do chủ thể
“duyên” sinh ra mười hai căn trần, nên phương tiện căn bản đều
lấy tư tuệ làm tánh.

Phương tiện “nhân chấp” của hai phân biệt kế là, lấy sự tính
toán so lường làm tánh.

Ba phân biệt
sau đều lấy chung hai chấp, phương tiện của hai
lấy tính toán so lường làm tánh.

Pháp sư Thái
nói: “Ba phân biệt đầu lấy pháp chấp làm thể, hai phân buệt kế là chỉ
khởi kiến, mạn, vì phương
tiện trước, nên từ
sau, phân biệt ngã, ngã
sở có ngã, ngã
sở mới gọi là ngã kiến
(chấp ngã).
Do ngã kiến, mới khởi
ngã mạn. Từ hai phân biệt sinh ra kiến, mạn xong, ngã kiến là gốc
sinh ra bốn kiến còn lại. Ngã mạn là gốc
sinh
ra bảy mạn v.v….

Ba phân biệt
sau là phương tiện của ba độc.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Ba phân biệt trước là phương tiện
của pháp chấp; bốn năm là phương tiện của chấp nhân ; ba phân biệt
sau là phương tiện của ba
độc. Lại, ba phân biệt trước, chung cho
phương tiện của hai chấp; bốn năm phân biệt, chỉ là phương tiện chấp nhân.
Tám phân biệt này đều không nhận lấy pháp chấp, lúc chấp nhân,
v.v… chính khởi, do chấp
pháp không cảm báo, nêu nói rằng, chủ thể sinh
ra ba việc, nên biết lấy
phương tiện của pháp chấp v.v….

“Nếu vậy, ngã kiến chung cho tánh bất thiện, vì sao không lấy?
” Nếu ngã kiến vô ký thì không lấy, pháp bất thiện khác thì lấy.
Ba phân biệt sau không lấy
căn bản, vì phân biệt với phương tiện khác với chủ thể
sinh của phương tiện và đối tượng
sinh của căn bản. Yù nói
rằng “ba phân biệt sau
là phương tiện sinh ra ba độc căn bản; nên cũng
lấy phương tiện. Nếu với
bảy phân biệt gồm thâu nhau, thì như văn, tự
suy nghó.”

Thứ hai, là giải thích về lý do được tên gọi, có chung và riêng: Tên chung phân biệt: bản Phạm dịch âm
là Tỳ-Yết-Tràng-Ba,

Hán dịch nói
là y thức phân biệt, nói đủ là tư duy. Âm gốc là tăng
yết tràng-ba, Hán dịch
nói là tư duy, không đúng.

Phân biệt danh, âm gốc là
Tam-miệu tăng-yết-tràng ba,
Hán dịch là chánh tư duy, là
tên gọi trong tám chánh đạo”.

Cựu Luận nói: “Tám vọng tưởng không đúng với âm Phạm,
nên vẫn giữ lấy danh từ
phân biệt”. Tám là danh số, tức từ số, y theo
nghóa mà đặt tên”.

Nói tên riêng, dù tên có tám, nhưng được tên chỉ có ba:

Tự tánh
sai khác, ái, phi ái đều trái nhau. Năm phân biệt này từ cảnh mà được tên.
Vì tự tánh.
Vì sự
sai khác trên cảnh của phân biệt tự
tánh, nên gọi là phân biệt sai khác. Lại, cảnh sở duyên có ba thứ:

Thuận với cảnh, hợp với tâm, nên gọi là đáng yêu.

Nghịch cảnh trái với tâm, gọi là phi ái.

Cảnh trung bình trái với cả hai, gọi là là đều trái nhau.

Chấp chung phân biệt từ cảnh và chấp làm tên. Chung là chung
nhiều pháp; chấp là chủ thể quá tên.

Phân biệt ngã, ngã sở từ hạnh, giải mà được tên.
Thể của cảnh
chẳng phải ngã, ngã sở, mà tạo nên hiểu biết của ngã, ngã sở.

Thứ ba, đối với năm trụ địa, để nói về gồm thâu nhau.
Năm trụ địa là:

1/ Kiến, nhất xứ trụ địa.
2/ Dục ái Trụ địa.

3/ Sắc ái Trụ địa.
4/ Vô Sắc ái Trụ địa.
5/ Vô minh Trụ địa. Ba phân biệt trước thuộc về vô minh Trụ địa. Hai thứ phân biệt ngã, ngã
sở có hai thứ: Nếu phân biệt khởi thì thuộc về kiến nhất
xứ Trụ địa này. Nếu
câu sinh ngã kiến thì khắp cả ba cõi là Trụ địa,
vì tu đạo đoạn.

Phân biệt phi
ái trong ba phân biệt sau, chỉ thuộc về dục ái.
Hai phân biệt khác có cả ba ái Trụ địa.
Môn này lại y cứ hai chấp v.v… làm nghóa thể
sư của
tám phân biệt, mà nói về
thuộc nhau, chứ chẳng phải y cứ ở dùng phương
tiện Tuệ, không ẩn mất
Vô ký để làm nghóa của tánh sư.

Văn nói: “Ba phân biệt này
sinh ra v.v… duyên
sự
sở y của
ba phân biệt Hí luận”.
Pháp sư Cảnh nói: “Phân biệt hí luận là tâm
“năng duyên”; “y duyên” tức là “sở duyên”
của tâm. Nói các tưởng như sắc v.v…, nghóa là
“năng thuyên” danh, sự; làm y, duyên là
sự
“sở thuyên”, thuộc về
ngôn thuyết, nói lại danh
của “năng thuyên”. Danh,
tưởng, Ngôn thuyết đã
được bày rõ là nói lại sự nghiệp sở thuyên.
Danh nghóa này là phân biệt hí luận của đối tượng phân biệt, tức đối với
sự
này, phân biệt tính toán
so lường, chẳng phải phẩm loại sai khác của một
số
nhiều, là
nêu ra năng phân biệt.”

Pháp sư Thái
nói: “Tâm của Biến kế sở chấp, gọi là phân biệt
hí luận có đối tượng
nương tựa (sở y), đối tượng duyên (sở duyên).

Phương Tây nêu ra ba cách giải thích:
1/ Rằng: “Sở y của phân biệt là sáu căn; biến kế sở chấp phân biệt là bảy thức và thức
thứ sáu. Ý thức thứ
sáu năm thức đồng thời ở cả
khởi dù không trực
tiếp dựa vào năm căn, nhưng vì không rời năm thức,
nên cũng nói năm căn
là sở y. Từ năm thức đồng thời với phân biệt ý
thức, về sau, lại sinh ý
thức tính toán, suy lường năm trần, nên cũng nói là
ý thức xoay vần nương
tựa năm căn, vì thế, ý thức chung, nói sáu căn là sở y.

Sở duyên là sáu trần, rất dễ hiểu.

2/ Giải thích: “Sở y là thân năm uẩn của mình, sở duyên là
thân người khác và khí thế giới.”

3/ Giải thích: “Sở y là nghóa, sở duyên là danh.

Luận Tam Vô Tánh của xứ này, trước có cách giải này: “bốn uẩn còn lại như
Sắc uẩn v.v… cho đến
tưởng Niết-bàn, nghóa là các danh,
sự, như sắc v.v… là
danh đã gọi là, lấy danh nghóa làm phân biệt, “duyên” danh, khởi chấp tính toán,
so lường, khởi
ngôn thuyết. Vì lấy
danh, tưởng, ngôn thuyết
làm nhân, nên khởi phân biệt. Phân biệt thuộc
về danh, tưởng, ngôn
thuyết đã rõ ràng, là phân biệt hí luận.

Sở dó chỉ nói ba phân biệt này làm sinh sở duyên, sở y, là vì
phân biệt này là sự
tính toán, so lường của pháp chấp. Tất cả chủng loại khi được huân tập thành hạt giống, thế giới chúng
sinh vá khí thế giới, từ
hạt giống của ba phân
biệt này để sinh ra sở y, sở duyên của muôn vật.
Năm phân
biệt sau, là da, thịt phiền não dựa vào ba pháp chấp này mà khởi, nên không thể trựa tiếp đến nhiều phẩm của
sở y, sở “duyên”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “nói sở nhiếp (đối tượng gồm thâu) nghóa
là thuộc về hữu vi,
cũng gồm được thâu chung pháp vô lậu.” Nay, lại
giải thích: “Ở trước nói vô lậu, nghóa là không do ba phân biệt
sinh ra, mà đối tượng
sinh thuộc về thứ khác, đó gọi
là quyến thuộc.
Sở hiển,
nghóa là các pháp căn, trần v.v… đây gọi là sở hiển
(đối tượng rõ ràng)”.

Luận sư
Trắc nói: “Hỏi: “Các căn như nhãn v.v… đều từ
tướng phần huân tập mà
sinh. Phân biệt là kiến, vì sao trong đây nói ba
phân biệt là chủ thể
sinh (năng sinh) ư?”

Giải thích rằng: “Y cứ vào
sự thật để luận, thì hạt giống của
tướng phần có thể sinh
ra cảnh của các căn như nhãn v.v…. Nay, sở dó nói ba phân biệt là chủ
thể sinh, vì tướng phần huân tập, cần phải nhờ
kiến phần, mới có thể
huân tập. Vì y cứ công dụng vượt hơn này, nên nói
là chủ thể sinh.”

Phần thứ hai, ba sự được sinh sau, như văn.
Phần thứ ba,
trong giải thích riêng tám thứ phân biệt, tức là
bảy câu. Riêng mỗi câu
đều có: Chia ra giải thích; kết”.

Luận sư
Cảnh nói: “Nói về thể của phân biệt, có hai giải thích
như trước. Nếu theo nghóa
sau để giải thích, thì giải thích về phân biệt
tự- tánh rằng: “Nói
là đối với tất cả sự tưởng như sắc v.v… sắc
v.v… gọi là thể, phân biệt các tự tánh của sắc
v.v… nghóa là dựa vào các danh, như sắc v.v… mà
phân biệt danh, “Trở xuống, là tự tánh của sắc v.v… ”.

Nói tất cả Tầm, Tư: Nghóa là nêu ra thể của phân biệt, đồng
với thuyết của luận này
nói là hai định trở lên không có Tầm, Từ, làm
sao Địa thượng có thể
của tự tánh phân biệt v.v… ?”

Giải thích: “Tầm, Từ là giả, hoặc Tư hoặc Tuệ làm tự-tánh
của chúng. Nếu y cứ ở
dụng thì chỉ ở Địa dưới. Nếu theo thật thể thì
thông qua Địa thượng, cho
nên, tám thứ phân-biệt thông suốt khắp các Địa.
Lại Tầm, từ Địa rằng: “Tầm từ phân-biệt, nếu
đối với vô phân-biệt
trí của Vô-lậu xuất
thế, thì tâm, pháp của ba cõi đều là phân biệt”.

Nói theo văn
này thì, Tầm, Tư phân biệt, có chung, riêng.
Riêng, gọi là Tầm, Từ
chỉ ở Địa dưới; chung, gọi là Tầm, Từ, Địa
thượng cũng có”.

Giải thích về
sự khác nhau: có
sắc này: nếu phân biệt chấp
sắc của
Biến Kế sở chấp là có, tức là tăng.
Nếu sự phân-biệt đó dựa
vào sắc khác mà có, thì
chẳng phải tăng ích. Nghóa là không có sắc ở
đây cũng có hai nghóa:
nếu phân-biệt nói sắc của Biến-kế không có, thì
tức là chánh; nếu phân biệt nói
sắc y-tha là không thì tức là tà. Với môn
có đối, không có đối
v.v…, phân biệt so sánh mà biết. Nói là có thấy này, nghóa là
sắc trần có thể có đối với cái thấy; trần khác và căn không
thể sinh ra cái thấy của mắt, nên gọi là không có thấy, không đồng
với Luận Thành. Thật nói là môn có thể có
thức thấy”.

Pháp sư Thái
nói: Như nói chấp sắc uẩn có thể, là phân biệt Tự- tánh. Y cứ ở các môn để phân biệt, gọi là phân biệt
sai khác.
Nói có thấy, nghóa là
Tạp-Tâm v.v… gọi là có thể thấy, không thể thấy.
Theo dịch đúng của bản Phạm, gọi
là “có thấy”,
“không có thấy”.
Luận Hiển Dương nói về phân
biệt thứ ba nói là Tầm, Từ. Luận này chỉ nói rằng
tất cả Tầm, Tư trong phân biệt
tự-tánh này.
Phải biết rằng, tám
phân biệt y cứ ở
thuyết cuộc hạn, lấy chung một số Tầm, Tư làm thể.
Lại cứ theo nêu ra thể chung, phải
biết rằng, Tâm, tâm-pháp của ba cõi là
thể. Phân-biệt tự tánh
trong ba phân biệt chỉ đến Sơ-thiền, vì Nhị thiền
trở lên, có thể hiện rõ phần Tuệ.

Phân biệt chấp chung. Pháp sư Thái nói: Như do có quân Xa, Bộ, Voi, Ngựa, mói hình thành đoàn quân; do nhiều cây mới
thành khu rừng; do bốn trần hình thành thức uống, ăn v.v… đều là
pháp chung.
Do chấp bốn trần có tánh nhất định, cũng chấp bốn trần đã thành thức uống ăn v.v… giả, pháp cócố định.
Vì “duyên” pháp chung này khởi
chấp, nên gọi là phân biệt chấp chung.
Nếu chấp năm uẩn có thật thể, do duyên năm uẩn hữu tình
này thành nhân ngã giả
và hữu tình v.v… gọi là phân biệt chấp chung,
cho đến La hán có phân
biệt này là phương tiện phiền não của tâm”.

Pháp sư Cảnh
nói: “Phân biệt chấp chung ngã này, và đặt ra giả tưởng hữu tình v.v… giả dẫn
sinh phân biệt nào có khác gì với phân
biệt ngã, ngã sở ở dưới ?”
Giải thích:
“Nay nói ngã và hữu tình v.v…, không y cứ ở chấp có thần ngã và hữu tình v.v…. Nay nêu lên giả thuyết về thế gian truyền
đi khắp ngã, hữu tình có mạng, dục thủ, năm uẩn v.v…, chấp chung mà
có, nên chấp này chẳng
phải chấp nhân, ngã.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Chấp chung y cứ ở hai chấp, phân
biệt ngã, ngã sở chỉ nhân có riêng. Ngã, ngã
sở phân biệt chỉ người là
có riêng. Ngã, ngã
sở phân
biệt v.v… Pháp sư Cảnh
nói: “Nói rằng, nếu các sự hữu lậu, hữu thủ: là
nêu ra sở duyên của
chấp ngã, tức là phát năm thủ hữu lậu, tập chấp ngã, ngã
sở trong thời gian dài ở thủ uẩn này, chứa nhóm qua nhiều thời
gian chấp ngã như thế. Nói: “Tà chấp kia do tập quán đời trước, nên tự thấy xứ
sự
làm duyên mà sinh ra phân
biệt luống dối, nghóa là do tập quán kiếp
trước, tự nhận thấy
xứ sở nơi thủ uẩn kia là cảnh, nên thường khởi ngã chấp.

Ba phân biệt
sau “duyên” tịnh, sinh ái, bất tịnh, sanh
khuể, “duyên” cả cảnh tịnh, bất tịnh và trung dung kia đều là cảnh đều
lìa, sinh ra si v.v…. văn rất dễ hiểu”.

Pháp sư
Thái nói: “Phân biệt ngã, ngã
sở chỉ phàm phu
sinh “duyên” uẩn hữu lậu của mình,
người khác, mà khởi, nên ở trên
các uẩn hữu lậu, do tập
lâu từ vô thỉ, nên bèn khởi phân biệt ngã, ngã
sở, chưa quyết định chấp
là ngã, ngã sở, mà từ sau phân biệt này mới khởi
quyết định chấp ngã kiến, mới
sinh
ngã mạn. Lại, do tâm phân
biệt suy nghó,
so lường, nhận thấy có
cảnh trái, thuận,
trung dung, từ
sau
tâm phân biệt này, khởi
tham sân, si.”

Luận sư
Trắc nói: “Nói hữu lậu, có chấp: nên theo nghóa của
Tát- bà-đa giải thích về lậu thì vì từ
lậu sinh, nên pháp kia có công năng
anh ra hữu lậu, vì xứ
sở lậu, nên gọi là hữu lậu.” Nay, Đại thừa có
sáu nghóa để giải thích về lậu: Lậu nghóa là vì
tự tánh lậu, cho đến vì
loại nặng. Nói rộng ra như luận Đối Pháp nói,
tức hữu lậu này có
thể có bốn thủ, gọi là Hữu thủ.

Thứ ba, là nói về ba phân biệt trước trong tám với
sở y,
duyên trong xoay vần
sinh nhau.
Pháp sư
Cảnh nói: “Ở thân quá khứ, khởi
lên ba phân biệt Huân
tập thành hạt giống của tự thân sở y và huân tập hạt giống
sở duyên khí thế giới, chủ thể
sinh ra y, của duyên
sở hữu
của đời nay. Vì không biết rõ về
hiện duyên, nên lúc khởi phân biệt hạt giống
y duyên sau sinh ra sự sở
y duyên ở đương lai kia, y, duyên ở vị lai lúc
sẽ sinh sau, nhất định làm
y, duyên sinh ra phân biệt ở đương lai.”

Pháp sư
Thái nói: “Trong đây dù dơn cứ chung phân biệt, nhưng vì phân biệt của ba pháp trước là gốc, nên chỉ y cứ ở ba phân biệt trước
và sự danh nghóa sở y
sinh lẫn nhau. Năm cảnh phân biệt sau lại không
có tự thể riêng. Lại,
vì không có danh nghóa chung, nên không nói riêng.”

Tư đây trở xuống, là thứ hai, vì nhận biết rõ lỗi lầm của tám
thứ phân biệt, nên tu
bốn Tầm, bốn trí Như thật, trong đó có hai:

1- Vấn, đáp, nêu chung.
2- Nêu riêng. Hỏi: “Do giải, hoặc đối với nhau, về lý, lẽ ra đồng với nhân
duyên, vì sao mê duyên
chân thật giải, tâm bèn duyên phân biệt?”

Giải thích: “chung với
nghóa thật, trước không biết chân
cũng không đạt vọng.
Nay, vì muốn nhận thức được lý vọng, cũng biết
chân tâm, nên ở đây
đều nêu một bên.”
Y cứ trong giải
thích riêng, trước, nói về tâm tư;
sau nói về như thật.

Luận sư
Cảnh giải thích: “tâm tư, như thật, nếu y cứ nói chung,
trên Địa tiền đều thực hiện quán này. Địa tiền rất dễ hiểu, còn Địa thượng thế nào? Địa tiền đã mãn,
siêu nhập
địa sau, như trong văn trên, cũng có
thuyết này: trong xả loạn ký có ghi nhận trong đạo gia
hạnh được thực hành
quán này. Chỗ rõ ràng trong văn Nhiếp Luận nói là chỉ ở giai vị bốn thiện căn của
Thâïp hồi hướng, tu quán
như đây, tầm,
tư tức ở thiện căn
Noãn, Đảnh. Bốn trí như thật ở nhẫn thứ nhất. Tầm, tư,
như thật dùng trí
làm thể. Tầm, là
tìm kiếm; tư, là lo nghó, đo lường.
Tìm kiếm lo nghó so lường
danh, nghóa, chân, vọng, chưa có thể quyết
định rõ, gọi là động
tác tầm, tư. Nếu trí quyết định, gọi là trí như thật.
Tầm, tư như thật đều là
danh nghóa. Bốn là danh số, là tức từ số, y cứ
nghóa đặt tên, gọi là
bốn tầm, tư; bốn như thật.
Nếu giải thích riêng về được danh.
Danh tầm, tư, tức là cảnh; tầm, tư tức là nghóa tìm lòi, mong cầu, từ nghóa cảnh mà được tên.
Sự tầm, tư cũng được gọi tên như thế.
Tự tánh là thể, lại làm khách lẫn nhau, gọi là giả lập.
Giả lập Tầm, từ đều là
danh nghóa, tức từ nghóa của thể đặt tên. Nói: Tự tánh giả
lập Tầm, Tư;
sai khác giả
lập Tầm, Tư.
Nghóa là quán danh, nghóa
v.v… đều có sai khác: Khổ, vô thường, lậu, vô
lậu v.v…. Sai khác là
nghóa, giả lập Tầm, Tư đều là từ Nghóa đặt tên.

Bốn Như thật
được gọi tên, là y theo đó rất dễ hiểu”.

Pháp sư Thái
thuật: “Âm gốc, là Tỳ-Hằng-Ca, Hán dịch là
Tầm, Tư. Già-la, Hán dịch
là Tứ. Bồ-đề là Giác; Tỳ-Bát-Xá-Na là Quán”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: Trí như thật của Tầm, Tư kia chung
cho hai trí, nghóa là
như Đối-Pháp,
Nhiếp Luận nói: “Phàm-phu vọng chấp
danh thuộc về nghóa; Nghóa
thuộc về danh. Nếu có danh kia, thì sẽ có
nghóa kia, nên chấp chấp
mắc như thế là Biến Kế sở chấp.

Bồ-tát quán danh, chỉ giả đặt ra, dựa vào danh để tìm kiếm
Nghóa, tất nhiên, không
thể được. Cho nên, quán danh, chỉ thấy danh. Sự
tức là Thể, cũng gọi
là nghóa. Bồ-tát quán thấy, tánh viên thành thật Y-tha ly-ngôn. Dù cho giả đặt tên, nhưng vốn không
tương xứng, nên chỉ
thấy sự, không thấy danh”.

Pháp sư Thái
nói: Đối với danh chỉ thấy danh, phương Tây có hai giải thích:

“Đối với danh, chỉ thấy tánh phân-biệt, không thể có tự thể.

Giải thích: “Đối với danh, chỉ thấy tên tánh Y-tha,
không thấy tên tánh Phân-biệt. Đối với sự, chỉ thấy sự”.

Hai giải thích
cũng thế. Luận sư Trắc nói quán Tầm, Từ này
chỉ thấy y-tha giống như
danh, chỉ nói phân biệt khác với người ngoài thấy danh ngôn là thật, cho nên nói:
“Chỉ thấy danh”.
Vì thế, nên luận
Nhiếp Đại thừa nói
Danh trong đây, nghóa
là sắc, thọ v.v…, cũng thuộc về câu gọi là danh nhân, gọi
là quả. Tầm, Tư danh này chỉ là tánh của Ý, ngôn, chỉ dường như chứ chẳng phải thật. Không lìa danh
của Ý, Ngôn,
gọi là Tầm, Tư.

Trong phần nói
về sự Tầm, Tư, Nhiếp-Luận nói: Như đối tượng
giải thích
danh thân v.v…. Y cứ ở uẩn, giới, xứ v.v… để tìm kiếm,
tánh này chỉ là giả
chẳng phải thật, chẳng thật có các loài sai-khác. Nay,
vì y cứ ở lý tương-ưng,
bất tương ưng của “Năng thuyên” (Chủ thể
giảng nói), “Sở thuyên”
(đối tượng giảng nói), nên nói là tìm kiếm.

Theo đoạn văn
này, danh và nghóa chỉ giả lập. Tư-duy sự
chuyển biến của tướng
ngoại giống nhau này, thật ra chỉ ở nội tại. Nói: “Đối với tự tánh giả lập, chỉ thấy tự tánh giả lập.
Luận sư Cảnh nói: Kết hợp quán hai
thứ danh, nghóa, hai thứ lớp tánh đều
không tương xứng, lại
làm khách lẫn nhau, gọi là giả lập. Vì sao? Vì giả thiết danh ngôn chẳng phải hành xử của chúng trong nghóa ấy, nên gọi là
đối với Nghóa là khách.
Tánh dứt ngôn, tức chẳng phải loại danh, đối
với danh là khách, làm
khách lẫn nhau kia, đều gọi là giả-lập”. Lại, phần thứ ba này cũng gọi là
song
quán Chân, Tục,
gọi là thắng, Nghóa, là thế tục.
Vì sao? Vì danh chỉ tự
Thế-Tục của biến
Kế sở chấp, nên gọi là
thuộc thế đế. Tự tánh của Y-tha, Viên thành ly ngôn, là
pháp thắng-nghóa. Nay, kết hợp
quán sát, tức là quán cả hai
Đế Chân, Tục”.

Luận sư Trắc
nói: Như Nhiếp Luận nói tự tánh của hai thứ
danh nghóa Tầm, Tư chỉ giả
lập tướng, nghóa là tự tánh danh nghóa của
sắc, thọ v.v… thật không
có gì, chỉ giả lập tự tánh”.
Giải thích:
“Như giả lập Bổ-đặc-già-la, đối với giả lập
sai
khác, chỉ thấy sai khác giả lập v.v… ”.

Luận sư
Cảnh nói: Hợp quán danh, nghóa, mỗi thứ đều có khá nhiều khác nhau về hữu lậu, vô lậu v.v… nên nói là giả lập
sai
khác đồng với ở
trước, lại làm khách lẫn nhau, gọi là giả lập. Ly
tướng quán là hai quán trước. Hợp tướng quán,
là hai quán sau”.

Luận sư
Trắc nói: Như Nhiếp Luận nói: “Hai thứ
sai khác
của danh nghóa Tầm, Từ
cũng là tướng giả lập”. Hỏi:
“Vì sao hai quán trước chỉ nói rằng, tự tánh
sai khác
của danh, sự, đều không
gọi là giả lập?” Hỏi:
“Vì sao hai quán trước chỉ nói rằng, tự tánh
sai khác
của danh, sự đều không
gọi là giả lập?”
Giải thích:
“Hai quán đầu quán danh nghóa sai khác, vì quán lìa tướng, nên không gọi là giả lập; còn tự tánh
sai khác vì quán hợp
tướng, nên danh nghóa đối
nhau, cả hai đều là khách, do đó, hai quán sau
đều nói là giả lập”. Nay, theo
Luận Nhiếp Đại Thừa, cả bốn thứ như thế đều
là giả lập, nên luận
ấy nói: “hoặc danh,
hoặc nghóa, tự tánh
sai khác đều là giả lập”.

Hỏi: “Ngài Tam Tạng nói: “Lại, nếu theo Nhiếp luận nói, thì
có hai thứ, nghóa là bốm thứ quán mà văn đã dẫn như trước; hoặc thực
hiện sáu thứ quán, nên luận
kia nói: “hoặc danh,
hoặc nghóa, tự tánh
sai
khác giả lập nghóa của
tự tánh sai khác. Sáu nghóa như thế đều không có?”
Giải thích:
“
1- Danh;
2-Nghóa;
3- Danh tự tánh;
4- Nghóa tự tánh;
5- Danh sai khác;
6- Nghóa sai khác. Nói nghóa sai khác của tự tánh giả lập, nghóa là giải thích lại
nói giả lập tự tánh
sai khác. Kế là, giải thích về bốn trí như thật.

Trong giải thích về Trí như thật thứ nhất, Luận sư Cảnh nói:
“Nói rằng các Bồ-tát
đối với Danh Tầm, Tư, chỉ có sắc thôi, đây là nhắc lại phương
tiện trước, tức từ ở danh này đến
sự này giả lập, nghóa là các Bồ-tát biết rõ như thật chúng
sinh thế gian, rằng danh như thế, gọi
là nghóa như thế, đối
với sự giả lập, vì để cho chúng sinh khởi tưởng,
khởi kiến, nhân kiến,
khởi ngôn thuyết. Biết rõ chúng sinh có ý khởi
ngôn thuyết nên xoay vần dạy bảo nhau, vì khiến cho thế gian nhân
ngôn khởi tưởng; nhân tưởng khởi kiến, nhân kiến
khởi thuyết, nên đối với
sự kia giả đặt tên ngôn.

Trên đây là giải thích thuận xong. Từ đây trở xuống, là giải thích ngược lại:

“Cho đến tức không có ngôn thuyết đến nay”, “nếu có thể
v.v… ” trở xuống, là kết.
Ở đây biết
rõ Chư Phật, Bồ-tát với ý khởi thuyết, há có
thể Chư Phật, Bồ-tát vì khiến thế gian, vì khởi chấp tăng ích, nên khởi
ngôn thuyết phải biết
rằng, Bồ-tát biết rõ như thật chúng sinh thế gian
có ý khởi thuyết”.
Luận sư Trắc:
nói rằng, danh như thế là nghóa như thế đối với
sự giả lập”, nghóa là
nói về lý do đặt tên y tha kia”.
“Nếu đối với tất cả
sắc v.v… ” trở xuống, là giải thích về lỗi
không lập. Phải biết
rằng, trong đây đã nói về trí như thật với hành tướng
của Tầm, Từ trước,
giống với hành tướng.

“Duyên” Y tha giả và “duyên” Biến kế không có, chỉ y cứ
nhân quả và quyết định,
không quyết định, mà chia làm hai môn. Cho nên, Nhiếp
Luận nói; “Vào lúc gia hạnh, tìm kiếm được thấy phương
tiện giả có, thật
sự là không nhân tướng gọi là Tầm tư liễu tướng giả có, thật không có
sở đắc, quyết định phương tiện hạnh trí, quả tướng gọi
như Phật trí”. Lại, nói rằng:
“Tìm kiếm đều, chỉ là giả có, thật không
thể được, nói là Tầm,
Tư. Nếu ngay khi quả trí này sinh, quyết định biết rõ
là gia có,
thật sự là không, thì gọi là Trí như thật”.

Thứ hai, trong
trí như thật, Luận sư Cảnh nói: “Quán thấy sự đã tưởng tất cả
sắc v.v… của y tha,
viên thành, với tánh
lìa danh, ngôn,
nói là không thể bằng”.

Luận sư Trắc
nói: “Nghóa là quán như thật, quán y tha có cảnh
ly ngôn, không quán cái
thật có của Biến kế sở chấp”.

Thứ ba, trong như thật,
Luận sư
Cảnh nói: “nói như thật thông
suốt cùng cực mà giống
với tự tánh hiển hiện của việc kia”, nghóa là nói về y tha kia cũng như huyễn hóa, chẳng thật “có” mà dường như
“có”, cho nên nói rằng: “chẳng
phải tự tánh kia mà dường như tự tánh kia, cũng có thể pháp nhân
duyên sinh, y tha chẳng phải phàm tình kia chấp tự tánh thật mà giống với tự tánh thật kia, nên nói:
“Chẳng phải tự
tánh kia dường như tự
tánh. Lại, rất dễ hiểu rõ sự y tha kia thể hiện rõ ràng giống như biến hóa v.v…, mà chẳng phải thể của y tha kia.
Nghóa là pháp nhân duyên sinh
có như huyễn, hóa, mà không đồng với thể
của chấp thật pháp kia.
Nếu ai rất dễ hiểu rõ như thật như thế, về lý
nhân duyên, tình nông cạn không
so lường, chỉ có Phật, rốt ráo với danh hiệu tối
thậm thâm. Cho nên, kinh nói: “Nghiệp lực sâu nhất trong mười lực”.

Luận sư Trắc
nói: “Lại, giống như biến hóa v.v… dường như
thật mà chẳng phải thật, tức là tám dụ. Như
Quyết Trạch nói tức Y tha”.

Luận Nhiếp Đại Thừa nói “Tám dụ làm rõ Y tha, nghóa là lấy
Y tha dụ cho y tha khởi”.

Thứ tư, là
Trí như thật,
Luận sư
Cảnh nói: “lại như
một sắc, tức
là nghóa “không hai”
chẳng thật có, chẳng thật không, vì trong pháp
một sắc này, sắc của
Biến kế sở chấp là tánh chẳng thật có. Tổng hai
nghóa chẳng thật có,
chẳng thật không này gọi là không hai.

Biến kế sở
chấp tùy thuộc vào tánh ngôn thuyết, vì không
thành thật, nên chẳng
thật có (phi hữu); Tánh ly ngôn thuyết của Y tha
khởi, vì thậät thành
lập, nên chẳng phải không.

Đây là y cứ
ở tánh phi hữu, tánh phi vô, để nói về không hai.
Kế là, y cứ ở hai Đế để nói về chẳng thật
có sắc, chẳng
phải không có sắc, nhằm
làm rõ không hai. Nghóa là vì sắc của Biến kế
sở chấp này là không,
nên y cứ theo Thắng nghóa đế để nói chẳng thật
có sắc, vì pháp nhân
duyên của sắc y tha này có, nên y cứ đạo lý Thế
đế để nói chẳng phải
không có sắc. Sắc của Biến kế sở chấp, y cứ lý
thế đế cũng không có tự Thể. Nay, cách hành văn nương tựa nhau, nên trong
Thắng nghóa đế
mới
nói “phi hữu”.
Sắc của nhân duyên Y tha, dù cho trong
Thắng nghóa đế, cũng không dứt trừ, vì lý,
sự đều hiện hành, không trở ngại
nhau, cũng do cách hành
văn nương tựa lẫn nhau, chỉ y cứ ở Thế đế, để
nói về “phi vô”
Chỉ có hai môn trên,
so
sánh biết được
nghóa “không hai”:
Có kiến, không có kiến
v.v…. Nghóa là sắc của Y tha có tự thể làm
duyên, có thể có kiến
sắc của Biến kế không có tự thể, không thể làm
duyên có thể có Kiến,
gọi là “chẳng thật có kiến. Cũng có thể nói là
văn lược qua.
Nếu đầy đủ, thì nên nói
là “có kiến”, chẳng thật có kiến,
không có kiến; chẳng phải không có kiến. Dựa vào đạo lý của hai tánh để
giải thích đoạn văn này,
nhằm nói về “không hai”.

Luận sư Trắc
nói: “Nói rằng các sự kia chẳng thật có, không
có, nghóa là phát ra cảnh
quán giả có, y tha chẳng phải tướng có không”. Nói: “Có thể tánh ngôn thuyết vì không
thành thật, nên
chẳng phải có tánh
v.v…. Đây là nói về y tha, có thể nói vì tánh của Biến
kế sở chấp nên chẳng
thật có. Y tha ly ngôn, vì nhân duyên có, nên
chẳng phải tánh không.

Như thế, do
Thắng nghóa đế, nên chẳng thật có
sắc v.v…, nghóa
là do tánh Viên thật
trong Y tha khởi, nên không có sắc của Biến kế,
cho nên nói “chẳng thật có sắc”.

Giả nói sắc
trong Thế tục đế của y tha, vì là có, nên chẳng phải vô sắc.

Thứ ba, là nói về người ngu vì trí thiếu, nên khởi phân biệt
trong trôi lăn mãi không dứt.

Nói rằng: “Do
tà phân biệt như thế, khởi các tạp nhiểõm, nên
trôi lăn trong sinh tử,
văn này tức nói tám tà phân biệt chỉ là phương
tiện. Từ tám phân biệt
của phương tiện này, mới sinh hai chấp Nhân,
pháp tạp nhiễm căn bản,
và tham, sân si”.

Ngài Tam Tạng
giải thích: “Bồ-tát thứ tư vì dựa vào trí phân
biệt rõ, nên có thể
chứng Đại quả, trong đó có bốn:
1- Nói về Bồ-tát có thể diệt hý luận, được Đại
Niết-bàn.
2- Nói được các tự tại. Nói hay được năm lợi, năm nghiệp.
Nói về năm thứ thắng lợi, gồm hết các việc đã làm.

Trước hết, nói rằng:
“Bồ-tát dựa vào bốn trí như thật này, cho
đến có thể chứng Đại
Nhập Niết-bàn của Đại thừa”.

Luận sư
Cảnh nói: “trong hiện tại,
Bồ-tát dựa vào trí như thật, biết rõ lỗi phân biệt, nên không khởi phân biệt. Vì không khởi phân biệt,
nên không
huân tập hạt giống sở y duyên, vì cho nên y duyên của
đời đương lai bất sinh,
y duyên, của đời đương lai bất sinh, nên từ y,
duyên ấy, ứng khởi
phân biệt, cũng không là đời đương lai.

Như thế, phân biệt là
sự y, duyên, vì cả hai đều tắt mất (diệt)
nên chứng Đại Niết-bàn.

Luận sư Trắc
nói: “Trên đây đã nói về “đoạn đức”. Dưới đây,
sẽ nói về trí đức:

“Trong hiện pháp cho đến đạt được tất cả tự tại v.v… v.v…
trở xuống là thứ hai,
nói do trí Như thật được tự tại.

Văn chia làm
ba:
1- Nêu chung Nói riêng.
Kết luận vượt hơn.

Theo trong nói riêng, có bốn:

1- Được ghi nhận biến hóa thần thông tự tại.
2- Đạt được khả năng biến hóa tự tại”. Pháp sư Cảnh
nói: “Sự biến hóa là tướng của quả thần thông, từ nhân cũng gọi là thần thông tự tại, đồng với
Tiểu thừa, chỉ mười
bốn tâm biến, hóa của Tiểu thừa hoàn toàn vô ký, có cả
sự trói buộc của
hai cõi Dục, và Sắc, chỉ
vì việc đã làm giống với cõi Dục, nên cũng gọi là cõi Dục.
Chủ thể biến hóa là thể của thần thông v.v…
Luận sư
Trắc nói: “Chỉ văn sau sẽ
giải thích về hai tự tại này”.

Đối
với tất cả cảnh, được trí tự tại.
Trụ,
xả tự tại đối với mạng sống lâu.

Luận sư
Trắc nói: “Đây là nói do trí
thanh tịnh, nên được ba tự

tại:”

1- Thần thông Tự tại
2- Trí Tự tại . Mạng Tự tại.
Trong mười tự tại lược qua không nói bảy tự tại còn lại.

“Bồ-tát như thế, cho đến đạt được năm thứ thắng lợi v.v… trên hết

v.v… ” trở
xuống, là thứ ba, nói do được tự tại nên được năm điều
lợi, năm thứ nghiệp.
Trước là nói về năm điều lợi:

Được tâm vắng lặng.
Luận sư
Trắc nói: “Do được hiện pháp lạc trụ của bốn trí, nên dứt trừ
sự thô nặng của thân, tâm mà vì nội định nên
không dứt phiền não.

Vận dụng trí kiến mầu nhiệm đối với minh xứ

Vì cứu với hữu tình bị trói buộc trong sinh tử, không biết
mệt mỏi; nhàm chán.

Khéo thâm nhập nghóa ngôn mật ý của Như lai.

Được
thắng giải Đại thừa, duyên bất chính không lấn
át được. Luận sư Trắc nói:

Ba điều lợi trước là tháng lợi của phần mình; hai điều lợi
sau
là của đạo Tháng tấn.

Trong hai điều lợi sau:

Nói về sự thắng lợi của việc thông suốt Thánh giáo.

Vói thần thông có thể phá tan thắng lợi của ngoại
đạo. Kế là nói về năm nghiệp: Mỗi nghiệp có hai:

Nói về tướng của nghiệp.

Từ câu: “Phải biết là hạ kết, thuộc về thắng lợi.

Nghiệp thứ tư kia có công năng dứt trừ nghi ngờ mà người
khác đã sinh, sao cho họ
hiểu được pháp Phật, rồi xoay vần truyền trao, tức là bảo vệ vâng giữ
chánh pháp. Nhãn mầu nhiệm của Đức
Như lai, để được trụ lâu.
Nếu pháp tà gây rối loạn chân, Bồ-tát lập tức có
khả năng phân biệt chân,
loại bỏ ngụy, cho nên nói: “Với khả năng ẩn
mất tượng giáo của đức
Như lai giống như chánh pháp, biết được những
gì cần được biểu dương
sáng tỏ; và những gì phải trừ diệt một cách chính đáng”.

Bồ-tát như thế, v.v… ” trở xuống, là thứ tư, nói về năm điều
tháng lợi gồm thâu hết
mọi công hạnh đã thực hành. Trước nói về lợi
chung, sau là riêng.

Trong phần riêng, có năm trường hợp:
1- Tự yên vui mà không tạp nhiễm.
2- Thành tựu pháp Phật.
3- Thành tựu hữu tình. Bảo vệ chánh, dẹp trừ tà.

Siêng năng, mạnh mẽ, nguyên chân chánh.

Từ đây trở xuống, là thứ ba, đoạn lớn kết thành ba phẩm. Là y
cứ cảnh sở tri có cạn
sâu nên kiết năng biết trí, tức thành ba phẩm.

Thế gian cực thành chân thật. Với
thế gian nhận biết khổ, vui
v.v… của bốn đại; năm trần của đoàn quân khu rừng.

Đạo lý cực thành chân thật. Tức dùng ba lượng để chứng thành
đạo lý, lập chánh, phá tà. Hai cảnh trí này đều
là phần vi tâm tán, nên
là thấp kém. Vì thế, luận Quyết Trạch chép: “Hai
chân thật trước tức
thuộc về thuộc về phân biệt danh tướng.

Cảnh tịnh trí phiền não chướng. Tức
là “Nhân không đã
làm rõ chân như.

Cảnh tịnh trí
sở tri chướng thứ tư trong chỗ này, tức là
“pháp không” đã lộ
rõ chân Như. Về mặt lý, vì chuyển tịnh mầu nhiệm, nên là phẩm trên, do đó luận
Quyết Trạch chép: “hai chân
thật sau, chính
là thuộc về chánh trí như Như.



DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 9 (Phần Cuối)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 37 PHẨM OAI LỰC</詞>


Ở Trước
nói về sự chân thật, tức là cảnh chứng. Đã có đối
tượng chứng, không thể
giả dối, mà điều tối cần là đem lại sự thành thục
cho hữu tình, bằng cách
thể hiện thần thông biến hóa rộng lớn, sao cho
họ sinh lòng tin, để được
quả thánh. Nếu các Bồ-tát vì lợi mình, người
thì hiện thần thông lớn,
tu hành hạnh chân chính, mong cầu sẽ được chứng quả. Nếu các đấng
Mâu-ni nói về
Phật sự của mình, khởi tâm đại bi, cứu vớt hữu tình, thì thể hiện
Oai Lực này, gọi là phẩm oai lực; được
nói sau phẩm Chân Thật Nghóa.

Đại Sư Tuệ
Viễn nói: “Vì sao nói sau? Vì nương tựa ở công dụng tự tại mầu nhiệm của nghóa chân thật,
nên nói kế là ba pháp trước trong bảy pháp của năm phẩm đã nói.
Kế là, nói về
Cựu Địa Trì, bản cựu
dịch quyển bốn, chỉ nói
là phẩm lực. Trong văn, trước hỏi, sau đáp.

Trong phần đáp có ba:

1/ Phân tích sơ lược về ba thứ.
2/ Nói rộng năm thứ.
3/ Sắp thị hiện xếp vào ba thứ thần thông. Trong phần đầu
có ba. Oai lực bậc Thánh, tức là sáu thần thông. Năm thần
thông trước, thì phàm phu, ngoại đạo cũng có,
thứ sáu, chỉ bậc
Thánh mới có, có thể chứng đắc
đủ sáu, gọi là oai lực Thánh.
Theo văn của Luận Trí Độ,
Bồ-tát dù có tập khí (thói quen) mà chánh sử
đã dứt hết, được
gọi là lậu tận, tức là tùy phần chứng được
Lậu tận thông.
2/ Nói về oai lực của pháp, Luận Địa Trì chỉ nêu danh, không có
pháp trong
đây, cho đến văn Bát-Nhã v.v… được lưu truyền ở dưới.

3/ Trong phần nói về oai lực “Câu sinh”, Pháp sư Cảnh nói: Nếu thuận với sự hiểu biết của người
Tiểu thừa, thì do ở trước tu riêng tư

lương phước, đức, nên được niệm tự tánh,
sinh rất nhiều công đức
như trí v.v…, đều
sinh chung với thân, tự có thể nhớ biết chuyện quá khứ v.v…, gọi là lực
“Câu sinh” trong năm thứ, nghóa là tánh hay nhớ nghó các
việc của bản sinh: “Vì
đem lại lợi lạc cho hữu tình, nên đối với nỗi khổ lớn trong
suốt thời gian dài,
Bồ-tát đều có khả năng
chịu đựng”. Lại,
Bồ-tát “Sinh” lên cõi trời
Đổ-Sử-Đa cho đến khi
Đại Niết-bàn, cả mặt đất
đều rung chuyển, các vì
sao rơi rụng?” Những việc như thế, đầu là oai
lực “Câu sinh”, chẳng
phải sức thần thông.

Cũng có thể ở trước, Bồ-tát đã nhóm họp tư lương, đã cảm
được báo thân, nên
mắt thấy được xa, tai nghe được xa, tức là sáu căn
thanh tịnh trong Pháp Hoa, cho
đến rất dễ hiểu những việc túc trụ v.v…,
gọi là “Lực câu sinh”.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: Chư Phật chỉ thành tựu phương-tiện
thiện, không thành tựu
sinh đắc thiện, vì sinh-đắc thiện chỉ có hữu lậu.
Bồ-tát có cả hai thứ. Nay nói “Oai lực
câu sinh”, tức phương
tiện thiện. Đời trước đã từng
tu tập. Nay, vì
sinh chung với thân, nên gọi là “Oai lực
câu sinh”, chứ chẳng
phải gọi là Sinh-đắc thiện.

Trong phần nói rộng, đầu tiên, là chia ra
năm chương; sau,
giải thích theo thứ lớp.

Trong phần trước, hoặc
Cựu-Luận nói: “Tức có năm thứ trong
tám thứ phân biệt của
ba oai lực ở trước. Pháp sư Cơ nói: Điều này
không đúng! Đối tượng phẩm loại này vì
sao gọi là tám thứ phân biệt?
Oai lực thần-thông trong đây,
1/ Trước nói về oai-lực của bậc thánh;
2/ Oai-lực của pháp;
3/ Oai-lực “Câu sinh”. Ba thứ này đối với người Nhị thừa kia có “cộng”, “bất cộng”. Lại thành hai thứ, cộng với trước là năm.
Văn trong giải thích chia làm bốn. Vì kết hợp với hai
thứ sau,
nên đầu tiên, giải thích về oai lực
thần thông. Trước, chia ra
sáu
chương; sau, là gạn hỏi,
giải thích riêng.

Sắp giải thích văn, trước dùng bốn môn để nói về nghóa
chung:
1/ Nói về Thể: Nếu y cứ mười trí đối với thể thần thông, là Thiên nhãn, Nhó thông. Nếu phàm phu, Nhị thừa, Bồ-tát Địa tiền, Địa thượng mà được thì
chỉ có Trí Thế tục. Chư Phật đã được là bảy
trí tánh: Pháp, loại trí, khổ, tập, đạo, tận,
vô-sinh trí. Hai thần thông này “duyên”
sắc, thinh cõi Dục là
Pháp-trí. “Duyên” sắc, thinh cõi trên, là loại-trí. Nếu “duyên”sắc, thinh hữu lậu là khổ, tập trí.
Nếu “duyên” sắc, thinh vô lậu là Đạo trí. Dứt hết phiền não
trong thân, được gọi
là Tận-trí.
Do nghiệp tập phiền não v.v…, rốt ráo bất
sinh vì được
trong thân, nên cũng gọi
là vô sinh trí, chỉ trừ
trí Thế tục Tha Tâm và Diệt trí.

Thần Cảnh Trí
thông; Túc Trụ thông, và Tha Tâm thông, phàm phu,
Nhị Thừa và
Bồ-tát đều được, hoàn toàn là trí thế tục.
Bồ-tát Thập Địa đã được
thần cảnh Trí-thông là năm trí tánh: trí Thế tục;
Pháp trí; Loại trí; Khổ trí;
và Tập trí. Thập địa đã được thần thông biết
sai
khác Tâm là bảy Trí.
Năm trí trước thêm Tha tâm trí và đạo trí. Bồ-tát
thập địa đã được Túc
trụ thông là sáu trí tánh; biết việc quá khứ của hai
cõi dưới là hai trí:
Pháp, và loại; vì biết hữu lậu nên về sau là hai trí
Khổ, Tập. Lại, trí Thế
tục cũng biết chuyện quá khứ, “duyên” theo quá
khứ, từng đã hành
đạo. Lại, là đạo Trí, nên dưới đây giải thích về Túc
Trụ Thông, nói rằng:
“Lại do tùy niệm Túc trụ trí, nên nhớ nghóa bản
sinh. Vì các hữu tình, khai thị, các thứ phẩm loại của đời trước.
Việc ít có thứ nhất là Bồ-tát đã thực hành khổ hạnh khó làm,
sao cho
sinh niềm
tin thanh tịnh đối với Phật”.

Lại, kinh Pháp
Hoa nói: “Công hạnh mà các ông đã thực hành
là đạo Bồ-tát”. Phải
biết rằng Túc trụ thông cũng “duyên” đạo Đế, nên có Đạo Trí, biết đã từng
chứng diệt, cũng có
Diệt Trí, chỉ trừ trí
Thế tục. Nếu là chư Phật thì đã được đủ tám trí tánh, chỉ trừ trí
Thế tục, trừ ba
đế trí và Tha tâm trí.
Nếu ở trong thân lậu tận mà được, thì gọi là
Lậu tận thông tức mười trí
tánh. Bồ-tát Thâp địa tùy phần được Lậu tận
thông, cũng
sáu trí tánh.
Chư Phật đã được
Lậu tận thông, nếu
“duyên” lậu
tận là năm trí. Nếu ở
thân lậu tận được là chín trí tánh, trừ trí thế tục.
2/ Nói về được tên gọi: Thần Cảnh thông từ Thể của cảnh và nghóa làm Danh. Tùy niện
Túc trụ trí tác chứng thông, từ nghóa Thể mà đặt tên.
Trí thiên nhãn, thiên nhó tác
chứng thông, tức từ nghóa của thể
sở
y mà được tên.

Nay, thiên nhãn thông cũng gọi là Kiến sinh, tử trí thông, tức
từ Thể cảnh và nghóa
mà đặt tên. Biết sai khác tâm, trí tác chứng
thông, tức từ thể cảnh
công năng và nghóa mà đặt tên. Trí Lậu tận tác
chứng thông từ Thể
cảnh và nghóa mà được tên.
3/ Nói chướng sở trị. Năm thông trước có đủ hai chướng tánh, sự. Tánh, nghóa là phiền não và tùy phiền não chướng ở địa dưới
của cõi Dục v.v…, và
Thể tánh năm Thông của Địa định trên không
được thành tựu, gọi
là tánh chướng. Dù dứt trừ tánh chướng, thành tựu
năm thông, nhưng vẫn có
vô tri trong gốc thông suốt, bế tắc, không thể
biểu hiện công dụng, gọi
là sự chướng. Sự chướng tức là chướng sở tri.
Loại Dị thục sinh trừ
tác dụng chung của sự chướng nấy, mới thành Lậu
tận thông, chỉ có tánh
chướng. Nếu dứt trừ tánh chướng, tức được lậu tận.

Người Nhị thừa dứt cả hai chướng mà khởi
thần thông.
Phàm phu, ngoại đạo, và
Bồ-tát trước Địa, điều phục tánh
sự chướng,
được khởi năm thâng.

Bồ-tát Thập Địa chỉ điều phục
tánh chướng, dứt trừ
sự
chướng, tức được khởi
thần thông.
Do sự kia tức thuộc chướng
sở tri, tức
khởi công dụng của thần
thông. Tánh chướng tức là phiền não do tu dứt
trừ. “Hoặc” thô của
hai phẩm thượng, trung của thất địa trở xuống, dù
điếu phục “hoặc” tế, vẫn còn được tạm hiện
hành. Hoặc tế của bát địa
trở lên, mới điều
phục, đến Kim cương mới dứt trừ tức khắc, nên biết được tánh chướng năm thông của
Bồ-tát Thập địa chỉ chế phục, không
dứt trừ. Sáu thông của
Chư Phật nhậm vận khởi công dụng, lại không
dứt trừ chướng, vì với tâm Kim cương đã dứt ngay tất cả chướng
của sáu thông.
4/ Nói trong ba độ năm thông, nếu y cứ ở Bồ-tát thì dường
như không có Độ khác,
vì trí tha tâm, cõi Sắc biết tâm của cõi Vô Sắc,
chỉ có “căn độ”, “nhân độ”. Do hình
tướng chung, con người có
căn hơn, kém, vì
có trên, dưới. Nhị thừa có đủ ba độ. Như quyển ba mươi ba
trên đã nói: “Sự
sắc, thanh cho nên có Nhân độ, Căn độ. Căn của địa
dưới không biết cảnh
giới của người Địa thượng” Hỏi: “Như Tha tâm thông vô lậu của Tiểu thừa thì phải tạo ra
bốn hạnh dưới của đạo,
mới rất dễ hiểu tâm vô lậu của người khác.

Nay, theo Tông
chỉ của Đại thừa, thì nghóa ấy thế nào? Ngài
Tam Tạng nói: “Tạo ra
bốn hạnh dưới của đạo là phương tiện. Về sau,
khởi vô lậu, không cần thực hành công hạnh, vẫn rất dễ hiểu được
tâm người kia. Khi biết được tâm hữu lậu của
người khác, thì trước, cũng tạo
ra tám hạnh khổ, Tập,
mới biết được. Lại, tâm vô lậu biết được tâm
hữu lậu, như thể Tha Tâm
thông của Phật là vô lậu, biết chung tất cả
tâm hữu lậu, vô lậu.

Theo giải thích
riêng, đầu tiên giải thích về Thần trí thông, văn chia làm ba:

Chia ra hai chương, gồm có:

Chủ thể biến.

Chủ thể hóa.

Giải thích riêng.

Nói chung hai nghiệp.

Dựa vào chất, chuyển đổi, gọi là là Biến. Trong cái không, bỗng nhiên hiện ra, gọi là Hóa.
Trong tông chỉ của người
Nhị thừa, phán quyết biến ra
thần thông; tâm hóa chẳng phải
thần thông, chỉ là quả
của thần thông, nay Đại
thừa xếp Hóa vào quả của thần thông, cũng thuộc
về
thần thông. Lại, người Tiểu thừa xếp thần
thông thiện, tâm biến
hóa là vô ký. Đại
thừa thì không như thế. Tâm biến hóa chung cho thiện và vô ký. Nếu vì mục đích lợi người, thì biến hóa là thiện, thông
thường khởi biến hóa
chỉ là vô ký. Chư Phật biến hóa, tất cả đều là thiện.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Thần cảnh trí thông này là cảnh được
biến hóa, sao trong đây
nói chủ thể biến thần cảnh trí thông do chủ thể
biến hóa tác động nên cảnh này, nên cảnh từ
thấy, gọi là “năng biến”.
Lại, dù nêu đối tượng
biến, vì ý nói về thần thông, nên gọi là chủ thể
biến (năng biến); “năng
biến” thuộc về Trí.

Nêu “sở
biến” để nói lên tác dụng của “năng biến”.

Trong giải
thích riêng, trước giải thích về
“chủ thể biến”,
sau
giải thích về “chủ thể
hóa” (năng hóa). Trước hết, trong biến, đầu tiên,
hỏi, kế là giải thích sau, là kết.

Trong phần giải thích:

1/ Chia ra mười tám biến.
2/ Dựa theo
danh để giải thích.

Nói Tổ phụ, như
Tỳ-Bà-Sa nói: “Vào thời kỳ đầu tiên kiếp
số, tánh tình con người mộc mạc,
ngay thẳng,
về sau, dần dần bạc bẽo,
điêu ngoa, tức là có
một người trước hết, sống bằng việc ăn trộm, ban
đầu đọa vào cõi quỷ,
vì sinh ra trước, nên gọi là Tổ phụ. Kế là, kẻ
sinh
ra sau, ngay từ lúc đầu
được mang tên, đều gọi là Tổ phụ”.

Trong chuyển biến, cho rằng: “Nếu đối với đất kia, khởi
thắng giải về nước, thì
khiến cho thành nước như thật, chứ chẳng phải thứ gì khác v.v… ”
Luận sư
Cảnh nói: “Hỏi: Vốn là đất làm
sao biến cho
thành nước được?” Đáp: “Nếu theo lý
pháp tướng, thì đất kia đều xuất phát từ hạt giống đất của tất cả chúng
sinh mà
sinh ra. Dù đồng một chỗ,
nhưng vì tùy theo hạt
giống nên mỗi chúng sinh đều riêng, và đều là hữu
lậu, chính ở noi này, chư
Phật thấy là đất, đất là vô lậu, tự từ hạt giống
vô lậu của chư Phật
sinh, vì muốn cho chúng sinh đều được công dụng
của nước, nên liền
dùng trí, quán kích động trí Viên cảnh, khiến đất
không khởi, khiến hạt
giống nước sinh ra nước, nước là vô lậu, dùng nước
vô lậu này làm “duyên”
có thể cho đất của chúng sinh diệt, nước sinh
nên gọi là “biến”. Vì
thế, Nhiếp Luận nói: “Do quán người tu hành, nhận biết là duyên
Tăng thượng thức của người khác biến đổi đất thành
nước v.v… ”. Cũng có
thể hiện tượng này được y cứ ở môn Lý Duy thức,
tất cả pháp chỉ có
Thức. Dù rằng về sau, đổi thay các thứ sắc, chẳng
phải sắc, mà dường như
sắc, chỉ có thức lượng. Do thức đó có thể huận
tập

chỉ tâm, chứ
chẳng phải sắc, chỉ có hạt giống của tâm. Về sau, khi hạt giống thức
sinh khởi, thay đổi khởi lên dường
như sắc.
Bồ-tát biết tường tận về lý này, nên thừa khả năng biến đổi đất thành nước v.
v… đều hoàn toàn không có gì trở ngại. Cũng như núi Tu-di, hạt cải, cũng chỉ
là Duy thức lượng không
có sắc thật riêng, quyết định thật sự to hay
nhỏ, Bồ-tát đã thể hiện điều đó. Vì muốn cho chúng
sinh
sinh lòng tin
tưởng, nên hiện núi
Tu-di nhét vào trong hạt cải. Nói về lý, không thật có
vật thể nhỏ xíu lại
chứa đựng vật thể to lớn.”

Hỏi: “Đồng với công hạnh của đất v.v…, Bồ-tát cả hai đều
hiện thần thông: một muốn biến đổi đất
thành nước, hai là muốn biến
đất thành lửa chăng?” Đáp:
Theo thuyết của
Quyết Trạch phần dưới đây nói:
“Nếu năng lực của hai
Bồ-tát ngang nhau, thì đều không
được thành, trong đó
hoặc một Bồ-tát chuyên
chú về tưởng lửa; hoặc nột Bồ-tát chuyên tưởng về nước, mà tư duy riêng về ngã khiến biến đất
thành nước, nhằm cứu
giúp chúng sinh v.v…. Bấy
giờ việc hai người biến lửa, thành nước sẽ
không thành. Phải biết
rằng, tất cả việc làm, nhất tâm mới thành, tức là
kinh nói: “Định tâm một
chỗ, không có việc gi không xong”. Lại hỏi:

“Hạt giống nhiễm, sắc ác của pháp sinh, tử trong thân Chư
Phật, tất cả đều không
có, làm sao có thể biến khởi sắc ác?”

Giải thích “Thân Phật tuy là không có hạt giống nhiễm của
ba cõi, nhưng vì muốn cho
chúng sinh yêu ghét sắc tốt, xấu, nên biến
đổi tốt thành xấu. Việc
ấy thế nào? Do tùy theo tâm Bi, nguyện, nên
liền có tướng tốt, xấu
của ảnh tượng biểu hiện, trông dường như có tốt
xấu, nhưng thật ra là vô
lậu. Do vô lậu này làm “duyên” khiến cho sắc
tốt của chúng sinh kia
diệt, ắc xấu sinh”.

Pháp sư Thái
nói: “Nói là đối với “câu phi” hữu tình khởi
Thắng giải v.v… về
sắc tốt xấu, nghóa là có
sắc của một chúng
sinh chẳng
phải tốt, xấu gọi là
“câu phi”. Bồ-tát “duyên” tác động hiểu biết
về sắc tốt, xấu kia, tức thì tướng trạng của
sắc tốt, xấu như thật hiện ra, hoặc
ngược lại. Như Đức
Phật khác, dù có thần thông, nhưng không thể chuyển đổi năm trần v.v… để trở thành căn chân thật, có thể nhìn thấy
sắc v.v… giống với năm căn kia, chứ chẳng phải năm
căn thật. Đất, nước
v.v… kia dù là thể của
xứ ngoại, nhưng mỗi thứ đều khác nhau, thì làm
sao biến nước thành lửa,
chỉ có thể chất nước diệt, chất lửa sinh, trong
đó, có thể là tác
dụng biến đổi. Tác dụng đó do oai lực của Phật nên
khiến trong lửa cũng có tánh chất ướt. Tánh ướt tức là thể của lửa.
Nếu đổi thay tánh chất, nghóa
là đổi thay vật thể vô tình trở thành hữu tình, tức
cõi chúng
sinh có thêm vào, mất đi (Có lỗi thêm vào), nên không
thể thay đổi tánh. Văn
trong đây nói chuyển được năm trần. Luận nói
sắc, hương, vị, xúc nên
biết cũng thế, cho nên biết chung năm trần là
dụng chân thật, dưới
đến phần quyết trạch sẽ có giải thích.

Hai biến thứ
bảy, thứ tám hợp chung giải thích: “Có thể cuốn
lại tất cả núi Tuyết
vua v.v… như một cực vi, duỗi ra một cực vi, sao
cho ngang đồng như tất cả
núi tuyết vua, v.v… gọi là cuốn vào, duỗi ra (trải ra)”.

Luận sư
Trắc nói: “Việc này (hiện tượng này) tương đương
với việc kinh “Dùng một
hạt cải dung nạp núi Tu-di” của Duy Ma.

Các nước phương Tây đưa ra hai giải thích:
Rằng: “Giả định cách giải thích của Duy thức đồng với giải
thích của Luận sư Cảnh”.

Theo đạo lý
nhân duyên, các pháp hữu vi lìa
ngôn thuyết, chẳng nhất
định lớn, nhỏ, lại đối lập nhau, chẳng pải một, chẳng phải khác.
Do đạo lý này, nên việc dung nạp lẫn nhau cũng không ngăn ngại!
Cho nên Luận Quyết Trạch nói: “Theo sắc pháp, có ba
thứ không lìa nhau (nói rộng như luận đó).
Tát-bà-đa v.v… chỉ lập hòa hợp không lìa nhau,
không thừa nhận hai thứ còn lại, bởi trong Tông
chỉ của họ không thừa
nhận bốn Đại thiệp nhập lẫn nhau.”

Nay, theo Đại
thừa, nói đủ cả ba thứ. Nếu đồng với thuyết
không lìa nhau, thì như ở vị trí cực vi của một mắt
sẽ có đến bảy vật thể cực
vị đồng vị trí, nghóa là
căn mắt, thân, chủ thể tạo ra bốn trần của địa đại lại xen lẫn nhau đồng ở một chỗ, cũng như ánh
sáng của nhiều ngọn đèn trong một căn nhà chan hòa lẫn nhau, không trở ngại nhau.
Cho nên, dựa vào năng lực thần thông biến hóa, có khả năng khiến vật thể cực
vi dung nạp cả ngọn núi Tuyết. Nay hỏi:

“Văn luận này lựa chọn rút lại cái lớn, như cái nhỏ; kéo rộng
ra cái nhỏ bằng cái lớn,
trong khi kinh Duy-ma lại nói là hạt cãi dung
nạp núi Tu-di” nghóa là
chẳng phải có lại cái lớn, duỗi ra cái nhỏ mà
dung nạp nhau.
Như vậy, kinh luận dường như trái nhau làm
sao hội
nhập được?”

Giải thích: “Về ý thì không trái nhau, vì nhỏ có thể chứa đựng
lớn, nhỏ cũng như lớn.
Cái lớn hội nhập cái nhỏ, thì lớn cũng như nhỏ, cho nên, trong luận này nói là co lại, duỗi ra,
chỉ vì hạt cải nhận nạp núi Tu- di mà vẩn không mất tướng nhỏ của hạt cải.
Núi Tu-di nhét vào hạt
cải tí xiú, nhưng không
làm hư hoại tướng trạng vó đại của Tu-di, chính vì

thế, trong kinh Duy-ma không nói co, duỗi nên không trái nhau, nghóa ấy là một.

Các hình tướng đi vào trong thân, rằng khiến các đại chúng,
đều tự biết vào trong
thân mình, bảo cho những người khác đều tự biết
vào trong thân mình của
chư Phật Bồ-tát kia, trong đồng loại hướng đến.

Trời Phạm Quang Ích v.v…
Pháp sư
Cơ nói: “do ánh
sáng của
Đại Phạm Thiên nên gọi
là trời đại Phạm Quang.
Thế nào gọi là ích? Ở đây nói: “ Ở trước trời đại Phạm mà làm việc lợi ích, nên gọi là trời
Phạm Quang Ích, cũng gọi là trời
Phạm Tiền Ích”.

Luận sư Trắc
nói: “Theo thuyết của kinh Hoa Nghiêm v.v…:
“Sơ thiền v.v… đều có bốn trời, vì
sao không đồng với luận này?” Vì xứ
kia y cứ ở con người
có sai khác, nên chia làm bốn trời. Các kinh khác
đều nói có ba, vì cứ theo trú xứ là ba, nên không trái nhau.

Trong giải thích về thần thong nói rằng: “Bồ-tát rốt ráo đã quan hệ một đời, hoặc thân
sau cùng được
thần thông”.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “nghóa là ở chỗ
trời Đổ sử đa, chỉ có đời sống này, hết một đời này
gọi là Nhất sinh bổ xứ
hoặc thân sau cùng, nghóa là đã sinh cõi Dục,
ngay thân này thành đạo.
Thân này là thân sinh tử, vì đời sau cùng, nên
gọi là thân sau cùng lại
do Bồ-tát tức giải tọa đạo tràng, nghóa là ngồi
dưới cây Bồ-đề chưa
được thành đạo về trước, gọi là đạo tràng”.
Trước kia nói có ba, dưới đây kết vô
số và nghóa giải biến,
chủ yếu là dựa vào
vật có tự tánh, nhằm chuyển đổi hình chất của vật đó. Nếu do
sức định, ở chỗ không có vật, bỗng nhiên hiện ra vật là
hóa, chẳng phải biến.

Nếu vậy, phát ra ánh quang
sao gọi là Biến? Đây cũng là biến,
vì rằng, với tự
thân,trước có ánh quang nhỏ, biến đổi để cho lớn đầy
khắp cõi nước mười
phương ; hoặc thay đổi ánh quang ngắn sao cho xứ hạnh dài, xa.”
Kế là giải thích về chủ thể hóa, văn chia làm ba:
Đầu tiên, hỏi;
kế là, giải thích; sau là
kết. Trong phần giải thích có hai:

Giải thích nghóa hóa.

Chia ra ba chương,
giải thích,
trong đó, trước, hỏi về ba chương;
kế là, nhắc lại để giải thích; sau, là kết.

Đầu tiên
nói: “Hoặc hóa thành thân và hóa thành cảnh, hoặc
hóa thành lời nói. Theo
luân Địa Trì, bản cựu dịch nói thoát không có cảnh hóa; giải thích dưới đây mới có. Đến trong phần nhắc lại giải
thích, được chia làm hai:
1/ giải thích về cảnh của thân;
2/ hóa lời nói. Trong phần trước có ba: Trước là nhắc lại, kế là, giải thích; sau, là kết.
Trong giải thích có hai:
1- Giải thích sơ lược.
2- Nói lại. Trong phần trước, trước là giải thích hóa thân: Giống hoặc không giống với thân
mình là hai hóa. Giống với thân người khác hoặc
không giống là hai Hóa. Bốn thừ hóa này với căn, căn
giống nhau,
sở y xứ
phù căn bốn trần”.

Có giải thích: “Do Tiểu thừa biến đổi ở Địa thượng, vì không
thể hiện Hóa, nên có mười
bốn Hóa, nay, dựa vào thần thông của
Bồ-tát Đại thừa, do tự tại, nên dựa vào bốn định, mỗi định đều có thể tạo ra hóa của năm Địa, nên có hai mươi Hóa, hoặc hiểu rõ luận này, vì
trong bốn sắc cũng có
hóa tâm, nên quá sồ hai mươi.”

Kế là, nói về cảnh hóa. Ngài Tuệ Viễn nói: “Cảnh hóa có
hai:
1- Hóa thành tất cả cảnh giới mình, người.
2- Hóa thành tất cả cảnh giới của Địa khác. Tóm lại, vì giống nhau về việc thường thọ dụng của vật, nên nói “tương tợ”, vì khác
với việc thường dùng, nên nói là “dị”.

Trong phần nói
lại, trước là giải thích Hoá thân:

Nói: “Nếu thân sở hóa và thân Bồ-tát rất giống nhau, gọi là
thân sở hóa đồng với
tự tướng, nghóa là Bồ-tát tự khởi hóa, nên hóa Phật và Bồ-tát rất
giống nhau, gọi là lực tương tợ. Không như thế thì chẳng
phải giống nhau. Hoặc có
Chư Phật, Bồ-tát dù sau diệt độ, do sức trụ trì
mà tùy chuyển, như đức
Phật Tu Phiến Đa, xuất hiện ở thế gian, thành
đạo xong, không bao lâu,
liền nhập diệt, mà còn lưu lại một hóa thân,
hóa độ loài người
trong một kiếp. Lại, như Đức Thích-ca để lại ảnh ở
ngôi nhà đá của nước
Nguyệt Chi. Hoặc tạm thời làm lợi ích xong, liền thôi dứt. Như đức Phật hóa thành một vị tỳ-kheo đi khất thực, khi việc
đã xong, liền nhập diệt v.v… ”.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Mà cố tùy chuyển, nghóa là như Đức
Phật Thích ca dù đã diệt độ, nhưng do sức trụ trì,
nên giúp chánh pháp
đến ngày nay vẫn còn chuyển.

Sự nghiệp hóa độ liền dứt. Như Đức Phật Tu-Phiến-Đa, sau
khi thành đạo, liền nhập
Niết-bàn, giáo pháp cũng diệt theo. Vì không có sức trụ trì, nên
về sau, giáo pháp không truyền bá
sâu rộng, cho nên,
sự nghiệp hóa độ chấm dứt. Dưới đây,
nói lại cảnh hóa, phần thứ hai, trong giải thích về
hoá ngữ;
1/ Chia ra bảy trường hợp;
2/ Giải thích theo thứ lớp, Pháp sư Viễn nói: “Hóa lời
nói, chủ yếu có hai:

1- Trong, tức hóa ra tiếng nói của hữu tình.
2- Ngoài, hóa ra tiếng nói của cỏ, cây v.v…. Trong đó lại có bốn:
1- Hóa giống như tiếng nói của mình.
2- Hóa không giống. Hóa ra tiếng nói của người.
Không giống với tiếng nói của người.

Tướng tùy có bảy, tức đồng với bảy trường hợp của luận này.
Không có nương tựa.
Luận sư
Trắc nói: “Không nói
theo tâm danh, lợi.
Từ trên đến đây, giải thích về thần
cảnh thông, gồm có hai:
1/ Chia ra hai chương.
2/ Giải thích riêng xong. Từ đây trở xuống, là thứ ba, nói chung về hai thứ sự nghiệp :
1- Dẫn nhập Thánh giáo, ban cho lợi ích xuất thế.
2- Tuệ thí lợi lạc cho thế gian niềm vui. Kế là, trong giải thích tùy niệm Túc trụ trí thông.
1/ nói về nhớ nghó sự cảnh.
2- “Lại, do trí Túc trụ nhơ nghó bản sinh, vì các hữu
tình” trở xuống, lànói về tác dụng của nghiệp kia.

Trong phần trước có ba:
1- Nhắc lại câu hỏi. Giải thích. Kết.
Trong giải thích.
1/ Nói rông về tùy niệm sự cảnh.
2/ Tóm lại” trở xuống, là nói chung về sở tri trong quá khứ không có trở ngại.
Trong phần trước có ba:

1- Biết việc lâu xa của nhiều thân trong quá khứ.
2- Biết việc đã tiêu diệt trước của thân này.

3- Nhớ nghó đến chuyện xa gần trong nhiều kiếp trước. Trong phần trước lại có ba:
1/ Có hai trường hợp nói về Phật, Bồ-tát dùng trí túc trụ có
thể biết được việc đã
từng trải qua của mình, người.
2/ Lại, có thể giúp cho người được trí túc trụ rất dễ hiểu được
việc đã từng trải qua của mình, người.
3/ “Hữu tình như thế, lại giúp cho người được trí túc trụ” trở xuống, là nói xoay vần bảo nhau, đều được Trí Túc trụ, rất dễ hiểu
được mình, người”.

Luận sư
Trắc nói: “Trong Tùy niệm túc trụ thông, như phâm hạnh dưới có tám trường hợp ngôn thuyết và tùy theo
sáu hạnh phân biệt
của trường hợp ngôn
thuyết (rộng như đoạn văn dưới sẽ nói).

Địa Kinh phần
lớn đồng với luận này.

Hỏi: “Trước kia con người đã không tu định, làm ao có thể
giúp cho họ biết được?”

Ngài Tam Tạng giải thích: “Nếu tự lực biết thì phải dựa vào định. Nếu do Phật,
Bồ-tát che chở nên biết, thì không dựa vào định,
rất dễ hiểu tất cả”.

Pháp sư
Thái nói: “Như thế, xoay vần bảo cho mọi người nhớ đến mạng kiếp trước của họ đều đồng trong hiện pháp như chính cá
nhân mình, mà nói hai giải thích:
1/ “Đoạn văn trên nói: “Như Bồ-tát khiến người thứ nhất khác nhớ lại việc kiếp trước. Người thứ nhất do năng lực của Bồ-tát, có thể giúp cho người thứ hai nhớ lại việc
kiếp trước.
Như thế, xoay vần không hạn chế nhiều người nhớ lại phần gốc rõ ràng ở
kiếp trước, đều như
Bồ- tát tự mình đã
thấy mọi việc rõ ràng trong hiện-pháp”.

Thứ hai, là
giải thích: “Như thế, xoay vần giúp cho người
khác nhớ túc-trụ đều
như Bồ-tát tự mình nhớ lại sự nghiệp kiếp trước”.
“Ở trong hiện pháp v.v… ” trở xuống, là nói về
Bồ-tát đối
với hiện-pháp, ở trước
đã tạo tác mọi việc nhỏ nhiệm, để làm phương
tiện, hoặc nhiều, hoặc ít
để làm phương tiện, là vô thỉ đều không có lỗi lầm luống dối. Lại, có thể tùy niệm
sát-na không đứt quãng, vì theo thứ lớp,
việc làm không có bỏ giở.

Luận sư Cảnh
nói: “Đây là từ lúc già, tìm kiếm ngược hướng
về trước, hoặc sắc;
hoăc Tâm, niệm niệm không xen hở, theo thứ lớp đều biết, cũng là khả năng biết được mỗi niệm
sát-na của
số kiếp
trong quá khứ. Trí nhất
niệm của Phật, Bồ-tát này, có khả năng biết được vô lượng
sát-na của đời này, đời khác, không đồng với người
Nhị Thừa tìm kiếm ngược sát-na
của thân này, không biết được đời trước đã qua
đời. Thái, Pháp sư Cơ
đều đồng trường hợp với cách giải thích này.
Đoạn văn
trong Thiên-Nhãn, nhó thông, chia làm ba:
1/ Nói về Thiên nhó thông.
2/ Nói về Thiên nhãn thông.
3/ Nói về tác-nghiệp (Nghiệp tạo tác) của hai thông, âm thanh sáu đối tượng nghe được nêu trong Thiên nhó thông.
Kế Sau là
giải thích theo thứ lớp. Trong nghe tiếng của trời, nếu
không tác-ý,
(để ý), chỉ nghe tiếng của một cõi Dục, cõi Sắc này;
Nếu người kia Tác-ý, tức
sẽ biết được nhiều cõi. Đây là y cứ ở địa-vị có
công dụng thuộc bảy Địa
trở lại, đã tạo nên phần phán quyết này. Nếu
nhập Bát Địa trở lên và Phật thì bất cứ lúc
nào, không đợi tác-ý, vẫn biết
rõ về tất cả âm thanh nhiều cõi.

Đạt-La-Di-đồ
các thứ minh chú. Luận sư Cảnh nói trên thềm lục địa phía đông
Nam Hải ở
Nam Thiên-trúc có một nước
Sư-Tử tên là Đạt-La-Di-đồ. Vì không có từ ngữ
tương-đương để dịch danh từ
này, nên giữ nguyên âm Phạm”.

Pháp sư
Thái nói: Ngữ, đây là tên của chú, ở xứ này không
có danh từ nào để phiên dịch”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: Nói là
nước Tăng-Khư-la, chính
là nước Sư-tử, có thứ chú tên
là Đạt-La-Di-đồ, tức chú lớn trong chú, thường
có linh-nghiệm như thần.
Nay, đầu tiên, là nêu lên”.

Luận sư Trắc
nói: Cựu luận nói: “Ngữ của nước Dà-di, xưa
giải thích là nước Quỷ, chúng phát ra thứ ngôn
ngữ không thể hiểu rõ”.

Ngài Tam-Tạng
nói: Là tiếng nói của người nước Sư-Tử,
không có bài văn theo
thứ lớp trên, dưới. Họ phát âm ngữ tụng chú, khiến
cho người không hiểu nổi”.

Lại giải thích: “Là danh từ mà người tiên đã tạo ra từ xưa ở
Nam Thiên-trúc, nay là
nước Hiện-Thành, đều từ người tiên đặt tên, tức
là trường niên
Bà-La-Môn (Bà-la-môn cao tuổi), là người nước đó.

Trong kiến tử
sinh trí thông nói rằng: “Thấy biên-tế sau, sinh rồi,
tăng trưởng, đến chuyển-biến khác nhau. Có một cách giải thích;
“Đời này về sau, thân
sau, mới khởi thấy sắc của sự sinh. Lại thấy niệm
kế là, về sau, sắc v.v…
ngày càng tăng trưởng, nên gọi là bờ mé sau, sinh rồi,
tăng trưởng, các căn thành tựu v.v…, cũng có thể do
Thiên-nhãn thấy chung
sắc
sinh tử, hiện-tại của
chúng sinh,
về sau, nhập ý địa
(lónh vực ý), biết
sắc v.v… tăng trưởng của đời
sống ở vị lai, gọi là
biết bờ mé sau. Hỏi:
Thiên nhãn có thể thấy được
sắc cực-vi hay không?
Nếu không thể thấy, thì
sao ở đây nói là thấy
sắc cực-vi? Nếu có thể thấy,
thì sẽ không có lân hư
vi tế trong tông của Đại-thừa? Chỉ là giả
phân-tích, nói là có
các sắc v.v… Cực lược, Cực huýnh, v.v…” Đáp: Chỉ có rất nhỏ trong
sắc có hình, có đoạn, mà
Thiên-nhãn có thể nhìn thấy, được
gọi là sắc Vi-tế, chứ chẳng phải thấy Cực-vi, gọi
là thấy Cực-tế, bởi
khi sắc sinh, tùy theo một vật thể lớn, nhỏ của sắc
ấy, sinh ngay, chẳng phải
nhờ vả ở sự chứa, nhóm”.

Trong biết tâm
sai
khác chung, trước nói biết
sự khác nhau
của tâm; sau, nói về tác-nghiệp.

Trong phần trước, tức biết sáu cặp tâm:

1/ Biết tâm có Triền, lìa triền. Hiện khởi phiền não, gọi là triền.
2/ Biết tùy phược, tùy miên, gọi là tâm viễn-ly. Pháp sư Thái nói: Phương Tây có hai cách giải thích:
1/ “Ràng buộc nhau, gọi là “Tùy-phược”, phược thô nặng, gọi là tùy miên.
2/ “Hạt giống của Tùy phiền não, gọi là Tùy-phược. Hạt giống của phiền não Căn
bản, gọi là tâm tùy-miên phiền não.

3/ Biết tâm có nhiễm, không nhiễm, tà, chánh nguyện.
4/ Biết tâm của ba cõi thuộc phẩm hơn trong kém.
5/ Biết tâm tương ưng với ba thọ.
6/ Có thể dùng trí tha tâm biết năm cặp tâm của hữu tình.

Nói là sở
hữu như thế, là cặp tâm ban đầu. Thể tánh như thế, là cặp thứ hai; Phẩm loại như thế là cặp thứ ba; hành tướng như thế là
cặp thứ tư; Ranh giới
như thế, là cặp thứ năm. Lại, biết năm cặp tâm
trên nhiều hữu tình.
Lại, “Phật,
Bồ-tát v.v… ”trở xuống, là thứ hai, nói về
tác-nghiệp lợi người.
Nếu theo giải thích của
Luận sư Cảnh, thì tác nghiệp này chính là thứ bảy, biết về tánh căn, dục của hữu tình v.v…, đều vì biết
bảy cặp tâm ở trước. Hỏi:
Như Luận Duy-Thức nói:
“Những người biết tâm người khác là vì biết tâm người khác hay vì biết tâm mình? Nếu biết tâm người khác thì lý
Duy-Thức làm
sao thành ư? Nếu biết tâm mình thì đâu
được gọi là trí Tha tâm ư?” Đáp: Tất cả người tu hành đều chỉ thấy tâm mình, chỉ có
Phật Thế-Tôn mới biết như Phật ”.

Người nước Phương Tây nêu ra hai giải thích:

1/ “Phàm phu, Nhị thừa và các Bồ-tát với trí tha tâm thông lúc “duyên” tâm người
khác, ảnh tượng của tướng phần giống với bản chất kia, vì có kiến phân biệt, nên không hiểu rõ, phần nhiều không hợp
với bản chất. Trí tha tâm của Đức Phật dù có ảnh tượng, nhưng rất thích hợp với bản chất gọi là hiểu rõ. Vì biết rõ nên gọi là chư Phật có thể
biết như thật.”
2/ “Thập địa trở xuống phân biệt chưa hết, do đó, chỉ thấy
ảnh tượng, thấy không
rõ ràng. Đức Phật lìa phân biệt, vì thấy cảnh ngoài
tâm, nên
thấy tâm người như thật biết đúng. Như sáu thức kia
“duyên” căn trần nọ,
chỉ “duyên” ảnh tượng. Lại da tức “duyên”
bản chất của căn, trần, lại trong tha tâm thông trí luận nói: “phàm phu rất dễ hiểu được tâm chúng
sinh trong tất cả thiên hạ. Các vua Phạm rất dễ hiểu tiểu thiên thế giới.
Hàng Thanh văn biết
Nhị thiên; Duyên giác biết Tam thiên thế giới.
Trong luận
này nói: “chư Phật,
Bồ-tát biết tâm pháp của hữu tình trong vô lượng, vô biên thế giới, nghóa là dù đồng
vô lượng, nhưng chẳng
phải không có nhiều, ít”.

Nói về các thứ giới, hạnh: Ngài Tam-tạng nói: “Giới là Tánh, tức là chủng-tử.

Trong lậu tận
thông, trước nói về cảnh của trí; sau, nói về dụng của nghiệp.

Trong phần trước có ba:
1/ Có ba trường hợp biết rõ về bốn đế: a/ Biết rõ phiền não tận đắc. Luận sư
Cảnh nói: Biết đối tượng
dứt hết lậu, tức
“duyên” khổ, tập.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: Biết rõ lậu tận đắc, tức vô lậu đắc, được
cái được của lậu tận.

b/ Biết lậu
tận rồi, được cái chưa được, đây là “duyên”
Diệt-đế. c/ Lại biết
phương tiện, là Đạo-đế; chẳng phải
phương tiện, là
khổ, Tập, tức tám tà.
2/ “Như thật biết rõ về Lậu tận có tăng thượng man, lìa Tăng thượng mạn”.
Luận sư Cảnh
nói: Đây là “duyên” người giả, kể cả Bốn đế.

Luận sư
Trắc nói: Rằng, ba quả trước của phàm-phu có
tăng thượng mạn; quả thứ tư, không có tăng
thượng mạn. Đức Phật và
Bồ-tát biết rõ có mạn.

3/ “Lại, các Bồ-tát v.v… ” Trở xuống, là nói “duyên” Bốn đế
mà vì không tác chứng,
nên công hạnh hữu lậu mà không nhiễm.
Trong nói về dụng của nghiệp có hai duyên bốn đế. Duyên này lại tức nói là Lậu tận trí thông, ở khắp
mười phương, không chỉ
là “duyên” diệt.
Như khổ, tập trí
“duyên” trí tha tâm được hết lậu, tức
“duyên” tha tâm, lậu tận v.v…
hết. Đạo trí tức “duyên” phương tiện lậu tận,
không là pháp trí; loại
trí; trí thế tục; Diệt trí; Tận, vô sinh trí chiùnh
“duyên” pháp lậu tận vô vi”.

Thứ hai, trong giải thích về oai lực của pháp, trước hỏi; kế là,
giải thích; sau, là kết.

Trong giải thích:

Nói chung về
sáu Độ:
Như Thí v.v…, mỗi Độ đều có bốn tướng.

Giải thích riêng về sáu Độ, mỗi Độ được bày ra bốn
tướng. Trong
phần trước, trước nêu
sáu Độ; thứ hai, là nói về mỗi Độ như

Thí v.v…, mỗi
độ đều có bốn tướng:

Tướng bị đối trị, tức là sáu dục.

Tướng Tư lương thành tựu. Tư lương tức là được
Bồ-đề thành
tựu, chính là sinh của bốn Nhiếp, khiến thu hướng quả Phật.

Tướng lợi ích mình, người, nghóa là được lợi ích
gần, hiên tại.
4- Tướng cho quả ở đương lai, nghóa là tướng xa, cho quả Bồ-đề ở đương lai, tướng gần, được quả người, trời ở đương lai.

Phần thứ hai, trong giải
thích riêng, bố thí có bốn tướng.
Người ghi chép của luận Địa trì
bản cựu dịch lầm lẫn: Ở trong tướng thứ hai,
chỉ nói là Tư lương
Bồ-đề, tức bố thí Nhiếp kia, để cho người khác thành thục,
Duyên nhập trong tướng thứ ba. Cho nên Luận Địa Trì bản
cựu dịch kia nói: “Bố
thí đối trị với tham lam, keo kiệt.

Thành tựu Bồ-đề đầy đủ.

Dùng thí nhiếp, lấy dục, thí, tâm thiện, tâm thanh tịnh thí cho,
nhằm thành tựu chúng sinh. Thí cho xong, không hối
tiếc. Ba thời vui mừng, do lợi ích mình, gọi là “ tự nhiếp”. Đối với mọi tai nạn,
sợ hãi mà các chúng
sinh kia đã gặp phải,
như đói, khát, lạnh, nóng, tật bệnh, đều
giúp xa lìa. Do sự lợi ích này, nên gọi là nhiếp tha.”

Do nhân duyên này tồn tại, nên ở
chỗ sinh, được nhiều của cải,
giàu có; được chủng tánh lớn, được quyến thuộc lớn.

Nhân sự lầm
lẫn ở trước, nên năm độ sau, đều cũng sai lầm,
thời đại ngày nay, đã chỉnh đốn lại.

Trong tướng thứ tư Nhẫn Độ nói: “không có nhiều oán thù, nghóa là không có oán ghét gặp nhau. Không có nhiều ly cách, nghóa là
không có ái biệt ly.
Không có nhiều lo khổ, là không có ân, oán hội ngộ.
Chia ly người thân mà
sinh nổi khổ lo buồn”.

Luận bản Cựu
dịch nói: “Hiện tại không có biệt ly, cũng không có khổ lo buồn, vì nỗi khổ lo buồn chỉ đối với
sống mà biệt ly!
Hợp thành hai: Kẻ thù oán gặp nhau, người thân phải
chia lìa. Nay, chia
làm ba, quyết định trong
tướng thứ nhất của bốn tướng, rằng: “Năng dứt
trừ phiền não, ngôn ngữ,
Tầm Từ, âm nhạc,
tưởng sắc, đều là tùy
phiền não, nghóa là sơ
định, dứt trừ phiền não cõi Dục”.

Tướng thứ hai, lìa Tầm, Từ, ngôn ngữ. Tướng thứ ba, ly hỷ.

Tướng thứ tư, dứt trừ lạc. Không xứ,
dứt trừ tùy phiền não tưởng sắc v.v….

Trong Bát- Nhã, lầy chung hành, sự trong bốn Nhiếp. Trong Thí nói: “Có thể làm việc bố thí nhiếp, thành tựu trong hữu tình.
Dùng đồng sự trong bốn độ
để thành tựu hữu tình, tức sáu độ gồm thâu
bốn nhiếp. “Vì
sao trong bố thí, không thấy nói khuyên hữu tình thực hành
thí cho, tự mình đồng với họ, gọi là
đồng sự, cũng gọi là hạnh lợi
tha v.v… ?”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nay, vì y cứ ở tùy tăng, nên nói chỉ có
ở đây, chứ chẳng phải
y cứ vào nghóa thật. Nghóa thật kia đâu có ngại
gì. Trong mỗi việc được
có hạnh lợi tha v.v… !”

Thứ ba, là giải thích về oai lực “câu sinh”. Ngài Tam Tạng nói: “Tùy theo tướng nhỏ, nói là tự tánh, niệm
sinh trí và có thể lực đều
sinh. Tám tướng thành
đạo cũng do trí này, trong đó, hỏi, giải thích, kết.

Trong giải thích có ba:
1- Nói về nhớ nghó bản sinh.
2- Nói tám tướng thành đạo.
3- Nói về sự khác nhau Trong phần trước có ba: Nhớ nghó đến bản sinh

“Không do v.v… ” trở xuống. Là chịu đựng được nỗi
khổ lớn.
3- “Hân hoan ưa thích v.v… ” trở xuống, là nói về Đại bi. Trong tám tướng, Pháp sư Cơ nói: “Xưa nói:
1- Trụ ở cõi trời Đỗ-Sử-Đa.
2- Thị hiện nhập thai mẹ.
3- Trụ thai mẹ. Xuất thai.
Xuất gia.

Thành đạo.

Xoay bánh xe pháp
8- Nhập Niết-bàn. Nếu theo luận Địa Trì, bản cựu dịch thì không có tướng xuất
gia, Nhập Niết-bàn. Nay, ở đây giải thích theo Cựu luận không có
tướng xuất gia, còn lại bảy tướng, dựa theo văn
tự lấy. Lại, nếu giải thích dùng thần thông biến hóa là một, tức không có xuất gia, trong đây, nay
đủ tám tướng. Nếu do
nói riêng tám tướng, nghóa là “trụ ở cõi trời chẳng phải dự v.v… ” trở xuống thân
sinh không lấy, có trong một xứ,
tức giáng sinh xuống.

2 - Nhập hai.
3 - Trụ thai.
4 - Xuất thai
5 - Xuất gia.
6- Thành đạo
7- Xoay bánh xe pháp.
8- Nhập Niết-bàn Nay, ở đây không có xuất gia. Không lấy trụ cõi Dục, cho là trong tám tướng.
Luận sư
Cảnh nói: “Nếu theo thế văn
để nói về bảy tướng thì;

Sinh lên cõi trời đổ sử, sống lâu không có việc chết yểu
giữa đường.

Tướng hạ sinh

Tướng nhập trụ xuất thai, không có điên đảo
4- Tướng sơ sinh Tướng thành đạo

Tướng xoay bánh xe pháp.
7- Tướng nhập Niết-bàn. Nói có ba sự vượt hơn thọ lượng của một vị trời.
Pháp sư
Khuy Cơ noí: Rằng tuổi thọ của vị trời kia không dựa theo
số lượng, vì có
chết yểu giữa đường.
Nay nói về Bồ-tát cùng tận thọ lượng của trời,
là bốn ngàn tuổi.
Kế luận trên nói: “cùng tận thọ lượng của trời
Đổ-sử-Đa mà
trụ.”

Có thuyết nói: “Sinh lên các tầng trời kia đều tận cùng thọ lượng
bốn ngàn
năm, thì không đúng, vì lẽ:
1- Vì văn trở ngại.
2- Vì lý trở ngại. Nói văn trở ngại là luận nói: “Ba việc chiếu sáng hơn các tầng trời kia. Thọ lượng của vị trời thứ nhất, nghóa là vị trời kia đều tận cùng
tuổi thọ, Bồ-tát sẽ
không lấn át thọ lượn g của vị trời kia”. Đoạn văn này
vì trái nhau nên là văn trở ngại.”

Nói nghóa trở
ngại, nghóa là kinh noí: “Bồ-tát hạ sinh, vị trời kia đều hạ
sinh
Thiệm-bộ có chúng
sinh hiện nay vừa
sinh cõi kia.
Nghóa là khi Bồ-tát hạ sinh,
chưa đầy bốn ngàn tuổi, lẽ ra không sinh theo,
nếu không sinh theo, thì sẽ
trái với kinh ấy nói. Nếu nói là tướng tùy
theo hạ sinh, thì tức là
có chết yểu giữa chừng. Đây là điều thứ hai,
vì lý trở ngại, nên nghóa không thành.”

Lại, vì sao vị
trời kia không chết yểu giữa chừng? Nói chứng
Bồ- đề xong, cho đến đều giác ngộ rõ ràng.
Luận sư
Cảnh noí: “bốn uẩn sinh, diệt nhỏ nhiệm,
mà còn biết rõ, huống chi là sắc pháp.”

Pháp sư Thái
nói: “Đức Thế tôn thường quán thọ, tưởng,
tầm, tư của bản thân minh hoàn toàn không có niệm khác.
Thường quán
vô thường, sinh, trụ, dị
v.v… đều cùng có với niệm này, nên ma không
có dịp làm hại”. Như
luận Địa Trì bản cựu dịch “Quán ssinh, trụ dị
v.v… của các chúng sinh.
Nay, nói quán thân minh, vì quán thân mình, nên ma không có dịp làm hại, há dùng quán người khác mà không có dịp làm hại hay
sao? Lại, trong đây cũng là quán các
chúng sinh, vì
khởi ý niệm xót thương,
nên vận dụng tâm rộng rãi, do đó ma không có dịp làm lại.
Khi nhai thức ăn, các hạt cơm đều bị
nghiền nát, không có
miệng, không tống thức ăn, nghóa là nói lúc đức
Phật ăn, hạt cơm đều
nát, không có miệng,
không đẩy hết thức ăn.”

Dưới đây nói về sự khác nhau, tức là tự tánh, niệm sinh
trí và thế lực của Dị thục, chứ chẳng phải do sức thần thông.

Thứ tư, là giải thích về hai môn cộng bất cộng:

Nói “người Thanh văn chỉ lấy hai ngàn thế giới và thế giới
hữu tình làm cảnh thần
thông”, cho đến thế nên rất cùng cực chỉ dùng
một giới để làm cảnh
thần thông. Pháp sư Thái Cảnh, đồng nói lại hai giải thích:

1/ Vì sao hàng Độc giác đều lấy Tam thiên thế giới làm cảnh thần thông? Cho nên, giải thích ở dưới, chỉ vì bản thân mình mà tu chánh
hạnh, nên chỉ tam thiên
thế giới làm cảnh. Bồ-tát vì lợi tha, nên ba ngàn.

2/ “Vì sao hàng Thanh văn dùng hai ngàn khí thế giới và
chúng sinh làm cảnh
thần thông; hàng Độc giác chỉ lấy ba ngàn khí thế giới làm thần cảnh? Không nói hữu tình, thế giới?
Vì thế, giải thích dưới
đây nói: “Hàng Độc
giác chỉ vì điều phục một thân, nên chỉ lấy một khí thế giới làm cảnh.
Hàng Thanh văn Bồ-tát có nói pháp lợi người.
Vì đạo hóa độ người, nên lấy khí thế giới và thế giới chúng
sinh làm
cảnh thần thông”. Hỏi: “Nếu trong hàng Thanh văn chỉ biết hai ngàn thế giới thôi
thì vì sao kinh Duy-ma nói:
“A-Na-luật thấy Tam thiên Đại thiên thế giới, như
thấy quả A-ma-lặc trong bàn tay”?
Đáp: “Vì
nêu chung về hàng Thanh văn căn cơ yếu kém nên
nói: “Như một ngàn thế
giới, trong đó, nếu người tu riêng công đức lớn,
rất dễ hiểu ba ngàn”.

Ngài Long Mãnh cũng nói:
“Đại A-la-hán cũng biết được ba ngàn”
Đoạn lớn
thứ ba, đem ba thị hiện nhiếp nhập ba thứ oai lực thần thông:

Thần cảnh thuộc về
Thần biến, cũng gọi là thần thông thị hiện;
cũng gọi là sơ thần thông luân, tức là thân nghiệp.

Ký thuyết thuộc về Thần biến, cũng gọi là Tha tâm thị hiện;
cũng gọi là ký tâm luân, tức là ý nghiệp.

Dạy răn thuộc về
Thần biến, cũng gọi là Lậu tận thị hiện, cũng
gọi là thuyết Pháp luân, tức là ngữ nghiệp.

Phải biết rằng, ba thứ này, như đối tượng thích ứng,
sẽ nhiếp
nhập oai lực của ba Thần
thông, như văn, rất dễ hiểu.

--------------------------------

<詞>PHẨM THÀNH THỤC.</詞>

Ở trước đã chứng chân thật, hiện có oai lực, đó là
sáu thông
v.v…. Đã hiện sáu thông
dự định làm bất cứ việc gì cũng không ngoài hai ý:
1/ Ý lợi người, thành thục hữu tình.
2/ Ý lợi mình, thành thục pháp Phật. Dù đức Phật đầy đủ đức lợi mình, lợi người, nhưng vì cõi
chúng sinh vô tận, nên
phải dùng hai ý này. Vì thế sau phần Oai lực, nói lược về
Phẩm thành Thục, tức phẩm thứ tư trong năm phẩm, là pháp
thứ năm, thứ sáu trong bảy pháp.

Trong văn có ba:

Chia ra sáu môn.

Dựa vào môn để nói.

Theo vấn nạn, giải thích lại. Trong phần trước có hai:

1/ Tức pháp nhó, hạt giống vô lậu đã huân phát từ lâu, vì có khả năng sinh Sơ địa nên gọi là Tự tánh.
2/ Thành thục người có tự tánh và người không có hạt giống, nên dùng pháp lành của
người, trời, ba thừa mà thành thục hữu tình, gọi
là đối tượng thành thục.

3/ Trong, sau đối tượng được thành thục, y cứ theo các căn v.v… có sáu thứ khác nhau.
4/ Người hay thành thục, có hai mươi bảy thứ phương tiện lợi mình, lợi người.
5/ Y cứ sáu địa vị Bồ-tát, gọi là chủ thể thành thục. Trong sáu đối tượng được
thành thục, đã tu tập nhiều, có khả
năng nhập Thánh ngay, gọi
là đã thành thục.

Luận sư
Trắc nói: “Một hạng đầu tiên, nếu đối với phương
tiện thứ tư, là đối
tượng thành thục. Nếu đối với tự thành thục pháp Phật
và hai quả lợi người,
tức là chủ thể thành thục (năng thành thục) (đến
như cuối phẩm sẽ nói).

Lại, vì đối với chủ thể thành thục thứ năm, nên thứ hai gọi là
đối tượng thành thục.

Sự khác nhau
thứ ba, tức sáu thứ sai khác trên tự tánh thứ
nhất. Phương tiện thứ tư có thể thành thục nhân
duyên của tự tánh thứ nhất.

Tóm lại, thứ
hai. Đã vì người, thứ sáu, đã vì người, đã thành thục
tướng. Bốn
loại khác là người năng thành thục.
Đầu tiên là tự tánh, thứ ba là
sai khác. Do tự tánh và
sai khác
này, tất nhiên, cần
phương tiện, nên nói phương tiện thành thục.

Vì muốn làm sáng tỏ địa vị, nên nói về người năng thành
thục. Trong phần dựa vào môn để nói có, giải
thích thành thục tự tánh.
Nói chung là hạt giống của bốn pháp lành, tức là hạt giống vô
lậu pháp nhó (tự nhiên)
và vì thường tu tập các pháp lành, tức trải qua
Địa tiền thuận với các
pháp lành: giải thoát, Quyết Trạch phần v.v….
“Đạt được cho đến chánh gia hạnh mãn: Nghóa là do tu tâp lâu
gia hạnh hữu lậu, cảm
thân, miệng vượt hơn, tích cực thiện, điều hòa
nhu thuận, vì có kham nhận,
cho nên dựa vào thân, tâm này có thể nhập
Sơ địa, thuận với dứt trừ hai chướng.

An trụ ở đây, cho đến hai chướng đã dứt trừ.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nghóa là trong phần Quyết trạch này,
Bồ- tát do nói vô gián có thể chứng, vì hai chướng đã dứt trừ. Nếu tồn
tại về trước, thì không thể như
ở đây. Lại, nếu Địa thượng cũng được
chánh gia hạnh, tức trí gia hạnh của
Bồ-tát Địa thượng, có thể thuận với
hai chướng dứt trừ.
Nghóa là như Sơ Địa có thể thuận với chướng của
Nhị địa dứt trừ, thanh tịnh thân, tâm
tăng thượng, vì
sao không được cho
nên biết cũng được ở
thượng Địa (Lấy giải thích trước, không có trở ngại). Dưới đây,
là nêu ba dụ: Luận sư Cảnh nói:
“
1/ Bệnh ung nhọt, lao sái đã chín muồi, dụ cho hai chướng
có thể dứt trừ.
2/ Dồ đựng
bằng sành được nung chín, dụ cho Đạo có thể tu.
Các quả chín, dụ cho Bồ-đề có thể chứng. Dưới đây trong tổng hợp ba dụ
đã thành, Luận sư Cảnh
nói: “Đầu tiên, người ba thừa, tức hợp với
chủng tánh bất định và
không có chủng tánh, tức có năm người.”

Luận sư
Trắc nói: “Có người dựa vào
kinh Niết-bàn chép:
“Tất cả chúng
sinh đều có Phật tánh v.v… ”, lấy văn để chứng, rồi chê bai
kinh, luận mói phiên dịch,
chẳng phải là thuyết chính đáng.”
Việc này không thể được.
Vì sao thế?
Vì kinh Thiện Giới bản
cựu dịch và Luận Địa
Trì đều nói là người không có chủng tánh có
thể do người, trời mà
thành thục. Lại, luận Đại
Trang Nghiêm bản cựu
dịch quyển thứ nhất,
nói: “Kế là, phân biệt vị không có tánh, bài kệ chép:

“Hoàn toàn làm hạnh ác. Dứt khắp các bạch pháp. Không
có phần giải thoát. Thiện ít cũng không nhân.”

Giải thích: “Không có
Pháp nhập Niết-bàn, là phần vị vô tánh.

Pháp này đại khái có hai thứ:

Pháp thời Biên nhập Niết-bàn.

Rốt ráo không có Pháp Nhập Niết-bàn.

Pháp thời Biên Nhập Niết-bàn, có bốn hạng người:
1/ Hoàn toàn làm việc ác.
2/ Dứt khắp các pháp lành.

3/ Không có phần giải thoát căn lành.
4/ Điều thiện không đầy đủ. Rốt ráo không có pháp Niết-bàn. Nghóa là vì không có nhân, nên người kia không có tánh nhập Niết-bàn. Người
này cho rằng: “Chỉ
cầu sinh tử, không ưa
người Niết-bàn.”
Đoạn văn như đây đều đồng với lLuận này nói là không có
chủng tánh, đâu riêng gì
chê bai các bình luận mới phiên dịch ư? Nhưng
kinh Lăng-già nói Xiển-đề có hai hạng:

1/ Cắt đứt điều thiện.
2/ Bồ-tát dứt trừ thiện Xiển Đề, gặp bực thiện tri thức,
liền được thành Phật.
Bồ-tát Xiển Đề rốt ráo không chứng vô thượng Bồ-đề.

Phương Tây giải thích:
“Muốn chứng tỏ rằng,
Bồ-tát rốt ráo
không chứng nhập quả
Đại Niết-bàn, vì mong cầu tướng trước. Lại, nêu
Xiển Đề đoạn thiện là
vì ảnh lược mà không nói là không có Niết-bàn.

Trong Bổ-đặc-già-la thành thục sai khác, trước nêu số,
nêu danh; sau dựa vào chương, giải thích riêng.
1/ Giải thích các căn thành thục. Đây là y cứ ở chủng tánh đã nương tựa vào thân
người, trời có thể sinh các hạnh, nên gọi là thân
là căn, cũng có thể
nêu riêng căn sáu nhập nội trong thân sở y, nên nói
là thọ lượng (số tuổi
thọ) của các căn đầy đủ v.v… (Về tám Dị thục,
như phẩm Tự lợi, tha
lợi trước đã nói rộng).
2/ Giải thích gốc lành thành thục: Tức tánh ở trước tập hai thứ chủng tánh thành thục,
sinh ra các hạnh, gọi là căn lành
thành thục,
tức là dựa vào tín để
thành thục tánh thiện căn lìa mọi điều ác.

3/ Giải thích về trí tuệ thành thục, nghóa là nêu riêng trí tuệ trong gốc lành trước, do dựa vào trí tuệ, giải thoát phiền não.

Nói: “Rất dễ hiểu thuyết thiện, thuyết ác”, nghóa là văn tuệ kia.
Đoạn văn
dưới đây sẽ do hai luận sư phối hợp riêng:

Luận sư Cảnh
nói: “có khả năng thông hiểu đúng, đó là Tư
tuệ. Đều sinh (câu sinh)
tuệ mầu nhiệm, là Tu tuệ” Pháp sư Trắc nói: năng thọ năng trì là tư tuệ, có khả năng thông hiểu đúng là tu tuệ, tức tu tuệ này nhậm vận
thuần thục, nên gọi là
“tuệ câu sinh”.
Trong đây, dùng tám
thân thù thắng, để lìa quả báo ba đường do có
gốc lành xa
lìa chướng nghiệp ác,
và trí tuệ có thể lìa phiền não.

Sau đây là giải thích ba phẩm
thành thục, tức ba thứ ở trước.
Y theo phần vị để phân
biệt, vì có các phẩm thượng, trung, hạ, nên chia ra làm ba.

Trong thành thục phương tiện, được chia làm ba:
1- Nêu số lượng, tên gọi. Dựa vào chương để giải thích riêng.

Đem
nhân cặp để giải thích thành phương tiện.

Mười thứ đầu, trong hai mươi bảy
phương tiện, là lợi mình kia.
Kế là có sáu thứ
phương tiện là lợi người. Kế có sáu thứ, là nói lại về
lơi mình, năm thứ sau
cùng là nói lại lợi người.
Y theo mười phương tiện trước để làm năm cặp: Hai quá hiện
đầu là Đôi, giới là quá khứ;
“duyên” hiện là hiện tại.
Hai tín, lạc kế là
Cặp, thu nhập là Tín;
nhiếp lạc là sự ưa muốn kia. Hai thứ đầu kế là
chẳng phải là đôi đầu.
Kế là hai thứ xa, gần là đôi; hai thứ sau từ y
khởi hành đông là Đôi. Kế là lợi người tức
là ba Đôi. Hai phương tiện đầu
thuộc về tài, Pháp. Hai
phương tiện kế là Đôi hiện thần thông nói Pháp.
Hai phương tiện kế tiếp, nói pháp ẩn, hiển là Đôi.
Sáu phương tiện kế
là nói về ba phẩm lợi
mình. Gia hạnh là ba phương tiện đầu, Ba tuệ là
ba phương tiện sau. Năm
phương tiện kế là nói sự lợi người.

Hai phương tiện trước là đôi của tướng cứng chắc, mềm mại;
ba phương tiện sau là Đôi
của tướng mình, người đều chẳng thật có.

Trong phần dựa vào chương để
giải thích, nói pháp
Tì-Nại-da: Luận sư Cảnh
nói: “Tì-nại-da, tức Luật tạng; pháp là hai tạng còn
lại, cũng có thể pháp
là đạo Đế; Tì-Nại-Da là diệt Đế.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Chỗ mới phát tâm, nghóa là người mới
phát tâm, đối với chỗ
người mới phát tâm kia, mà thành thục, gọi là
phương tiện thành thục.
Xa, gần v.v….
Luận sư Trắc nói: “Thập tín trở xuống, gọi là
xa; gần thì trái với trên.

Gia hạnh. Nghóa
là vì muốn đạt được các lợi thắng nghóa của
Sơ- địa trở lên, nên
rất sợ đường dữ và tiếng ác. Hai thứ sợ hãi ở Địa
tiền, vì chưa lìa nỗi sợ hãi đường ác.

Nói: Nếu không có khả năng giảng nói chánh pháp, được sự giúp đỡ khiến người kia phát
sinh
chánh hạnh, nghóa là người kia đã
được giáo hóa. Nếu
không có khả năng khởi công hạnh chân chánh, thì
Bồ- tát giúp đỡ
sẽ đồng thực hành với họ, lại vì họ nói pháp
sao cho họ phát

khởi công hạnh”.

Thân Giáo-Sư là Xà-lê.
Quỷ-Phạm-Sư là
Hòa thượng, người
hàng phục, thậm chí không
khởi lý do hủy phạm cấm giới. Pháp sư Khuy Cơ nói: Ý trong đây là ngăn ngừa
sâu về lỗi lầm của mình, mới có thể
thấy được khi người
khác phạm giới thuộc phẩm hạ, trung, thượng, khởi
can ngăn, răn dạy, khởi
quở, phạt, khởi xua đuổi. Như thứ lớp đó, ngay chỗ đang thấy người phạm giới hai
phẩm hạ, trung, trước hết là thời gian khởi
sự can ngăn,
răn dạy, quở, phạt.
Người được can ngăn,
răn dạy v.v…, đến thời gian đó, loại khác, hoặc người đồng học đều được lợi
ích yên vui. Do chấm dứt lỗi ấy cho nên là lợi ích, do được nhiếp thọ trở
lại, nên là yên vui.
Nếu là một thì xua đuổi, thì hiện đã đuổi hẳn rồi, lại Nhiếp thọ
trở lại, làm cho người
kia và người khác đều được lợi ích, yên vui, do
dứt điều ác, cho nên
nhiếp-thọ. Nếu đuổi hẳn rồi, không nhiếp thọ lại, thì chỉ khiến cho người khác thấy người kia gây nên lỗi lầm nên bị
đuổi. Về sau, tự ngăn
ngừa, giữ gìn, không khởi phạm giới, mà được
lợi ích, yên vui.
Nếu kẻ bị đuổi không được lợi ích và yên vui, là ý trong đây,
trong phẩm thượng, có
nghóa của người có thể được thu nhận lại, chẳng
phải tất cả. Phạm phẩm thượng đều có thể nhiếp thọ, như gây ra năm
tội nghịch v.v… không thể
nhiếp thọ, cho nên, Bồ-tát vì nghóa, tất cả đều thu nhận”.

Có Sư giải
thích trong phép đuổi có hai:

1/ Nhiếp thọ lại đầy đủ, nghóa là người bị đuổi.
2/ Không nhiếp thọ lại, nghóa là diệt tẫn v.v….
Có chỗ
giải thích: “Ở đây nói xua đuổi, chỉ cho diệt tẫn,
trong đó có nhiếp thọ
lại, nghóa là người học ăn năn; không nhiếp thọ lại,
là người không học ăn năn”.

Nay, xét quyển
bốn mươi, việc quở trách, trị, phạt, xua đuổi,
đều có ba phẩm. Trong
việc xua đuổi kia, nếu có lỗi thuộc phẩm hạ,
trung, sau khi xua đuổi,
nhiếp thọ trở lại; người có lỗi phẩm thượng, đuổi
suốt đời, không nhiếp thọ trở lại.
Đây là nói về pháp
giới Bồ-tát, đâu có y cứ ở pháp của giới
Thinh- Văn để giải nghóa ư?

Tự thành thục, nghóa là đích thân đi thỉnh người khác đến
thành thục, để cho người khác độ.
Đều thành
thục, nghóa là cùng làm người dẫn đường.

Trong người hay thành thục, nói là sáu Địa, tức là địa-vị sư. Gồm thâu mười hai trụ để
làm sáu. (Quyển bốn mươi chín ở dưới, có văn
nói). Trong đây, nên tên
danh của mười hai trụ ấy không ngoài Địa vị,
cho nên, quyển bốn mươi chín nói:
1/ Thắng-giải hạnh địa, tức là bốn mươi tâm ở vị Địa tiền. Nếu tánh chủng-tánh ở Thập tín trở xuống là đối tượng thành thục,
không xếp vào địa vị sư.

Tập chủng-tánh, nghóa là vị Tăng kỳ, với vị giải hạnh, thể ấy
là một. Cho nên, Địa tiền chỉ có một.

2/ Tịnh Thắng Ý-lạc địa, ở Sơ địa, mới được trí vô phân biệt, gọi là Thắng ý lạc.
3/ Hành chánh hạnh địa, nghóa là từ Nhị Địa, cuối cùng đến Thất địa: Hai Địa giữ giới; Tam Địa tu định; Tứ, Ngũ, Lục Địa tu tuệ.
Trong Địa thứ bảy tu
vô-tướng, hạnh có công dụng. Cho nên, đều gọi là
Địa thực hành chánh hạnh.
4/ Rơi vào quyết định Địa, là Địa thứ tám.
5/ Quyết định hành chánh hạnh địa, là địa thứ chín.
6/ Rốt ráo địa, tức địa thứ mười. Sự sai sót
của luận Địa Trì bản cực dịch trong đầu tiên nêu
số
có sáu Địa và đến nêu danh lại chỉ có năm.
Thứ tư, thứ năm đồng gọi
là quyết định, do người
cầm bút hiểu lầm. Bèn hợp thành một, vì Văn ít. Đại- đức ở thời đại trước thì vì hướng
xuống dưới, nên trụ ở người
không có chủng tánh, đến
đường lành mà thành-thục họ là người đầu tiên, tức nói rằng trong Văn, trước nêu năm
người sau, không nêu một người
đầu. Nay, sửa lại cách
phiên-dịch thành hai quyết định khác nhau, nói đủ
là có sáu. Cho nên, biết
luận xưa và người đều bị rơi vào chỗ sai lầm”.

“Trụ bổ-đặc-già-la không có chủng-tánh trở xuống, là nói về
sự sai khác tới, lui có
tánh, không tánh, rất dễ hiểu”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Thắng giải trong đây, như
Nhiếp Luận nói, tức Bồ-tát ở
Tăng-kỳ thứ nhất, vì dùng lý bốn chân đế để khởi thăng giải
quyết định, nên dùng đoạn văn này để chứng
quyết-trạch
phần thiện là Tăng-kỳ
thứ nhất, là giai vị giải hạnh thù-thắng”.

Luận sư Trắc nói “Trụ không
có chủng-tánh, có người thường
thối lui v.v…. Vì lùi lại đường ác, cho nên an trụ chủng-tánh thì
sẽ
không thường thối lui.”

Trong đã thành thục tướng người, là nói về người Ba thừa, tức
là ba đoạn, đối với
hành Thanh văn, Luận sư Cảnh nói: “Ba phẩm đều
ở trong Địa phương tiện
của Kiến đạo trở xuống. So với nhập Thánh
đạo kể cả dứt hết
lậu có chậm, mau”.
1/ Người thứ nhất đã tu thiện giải thoát phần, cho đến Noãn v.v…, vẫn chưa được bất sinh ở đường ác, tức ở hiện thân chưa thể nhập
Thánh, đắc quả, dứt hết hữu lậu.

2/ Người thứ hai, trụ trong phương tiện, đã tránh khỏi đường ác, hiện được nhập Thánh, được quả Sa-môn, lại
còn thọ, sinh, tử,
chưa thể dứt hết lậu.

3/ Người thứ ba, trụ trong phương tiện, hiện có thể vào bước lên hàng Thánh, đắc quả, hết lậu, là người hiện bát. Pháp sư
Cơ nói: “Theo phẩm trung, hạ vẫn còn rơi vào đường ác, tức
nhẫn Trung, Hạ trở
xuống. Phẩm trung thì hiện đời được chứng quả,
sẽ không rơi vào đường ác,
tức là người được
nhẫn tăng thượng trở lên. Nếu do người trước không
có nghiệp cõi ác thì sẽ
không vào đường ác, tức được thông qua ngay
nơi hiện thân, cũng gồm
thâu trong đây. Trong đây cũng y cứ bảy lần
sinh trong loài người để
luận, nên nói rằng: “Chẳng phải ở hiện pháp
được Nhập Niết-bàn.”

Nếu cứ theo bốn đời tăng thượng, cho đến sáu mươi kiếp là người có tu tập, tức ở hiện thân cũng
nhập Niết-bàn, thì
sẽ không tạo luận
này. Nếu khác với đây
là thuộc về người thứ ba. Người thứ ba đều có
làm, người khác, nên so
sánh mà biết. Người đầu tiên này nếu y theo
Bồ-tát phẩm hạ đầu
tiên thì hợp với Kiến đạo trở xuống, đều hợp lý. Nay,
cứ theo nghóa văn đều
không đúng, vì nói riêng.”

Luận sư
Trắc nói: “Người xưa nói rằng:
“người phẩm hạ, ở giai
vị bốn thiện căn; người
phẩm Trung, ở giai vị Hữu học”.

Ngài Tam Tạng
cho rằng: “Người phẩm hạ ở đời thứ nhất
trong ba đời, gieo trồng điều thiện của giải
thoát phần.
Sinh trong đời thứ
hai, ở hai giai đoạn Noãn,
Đảnh, tức địa vị này sẽ rơi vào đường ác,
không được thân này,
chứng quả Sa-môn, cũng không được Niết-bàn.

Người phẩm trung thứ hai, ở Nhẫn tăng thượng trở lên, cho
đến Na-hàm, tức là đời
thứ hai. Người này dù hiện thân chứng quả
Sa-môn, nhưng vì phải trải
qua sự sinh, nên không được Niết-bàn.

Người phẩm thượng thứ ba, là người tu hành, thành chánh
quả trong sáu mươi kiếp.
Đây là bậc lợi căn Thanh văn Ba-la-mật-đa, chỉ trong một đời, cũng chứng quả
Dự lưu, cho đến
nhập Niết-bàn, như
ngài Xá-lợi tử v.v….

Trong Độc Giác cũng nói như thế: Tam Tạng nói: “Có ba
phẩm cũng có người thì
tu bốn đời; cũng có người tu hành đến một trăm
kiếp mới được giải
thoát, cũng như Thanh văn, nên nói: “cũng thế”.

Luận sư
Cảnh nói: “trước hết, người phẩm hạ đã tu giải thoát phần
v.v… chưa
tránh khỏi đường ác. Trong hiện thân, chưa thể
nhập thánh, đắc quả, hết lậu. Lại còn phải trải
qua nhiều thời gian tu tập, mới
vào hàng thánh, ở đời
không có Phật, được quả A-la-hán.

Người thứ hai, trụ ở đạo phương tiện, đã được phi trạch diệt
trong đường ác, tức ngay hiện đời
nhập thánh, đắc quả, chưa thể hết
lậu. Nhập thánh rồi làm
bảy lần sinh trong cõi người v.v…. Lại thọ sinh,
tử. Đến thân sau cùng,
ở đời không có Phật, được quả A-la-hán. Hai
người trước này là
bộ hành kia đồng với Thanh văn.

Tìm kiếm trong
văn như thế, trong đồng với Thanh văn, luận
Bà sa cũng nói: “Chúng
xuất, nghóa là như Thanh văn.

Phẩm thượng thứ ba là một trăm kiếp; rõ ràng một trăm kiếp
đã mãn rồi, đến thân
sau cùng, ra đời không có Phật, dựa vào định thứ
tư, khởi quán bất tịnh,
cho đến hết lậu.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Trong Độc
Giác kia, tất nhiên
lấy quả Na-hàm. Hoặc đã trải qua một trăm kiếp tu tập viên mãn xong,
khởi ba mươi sáu tâm,
lấy quả Độc giác v.v…. Trong Bồ-tát, văn được chia làm ba:

Y
cứ theo địa vị, chia làm ba phẩm.

Y
cứ ở tám nghóa để giải thích về sự khác nhau
giữa ba phẩm.
3- “Nay, ở trong đây v.v… ” trở xuống, là giải thích về nghóa hừng hực cháy, v.v…. Trong phần trước.
Luận sư
Cảnh nói: “Trụ giải hạnh
địa gọi là phẩm hạ,
nghóa là địa vị bốn mươi tâm là tập chủng tánh, là
một thể không khác, với
giải hãnh trụ, tánh chủng tức ở Thập tín trở
xuống, chứ chẳng phải
đã thành thục, vì thế ở đây không nói.

“Địa Tịnh thắng ý lạc, gọi là phẩm Trung”, nghóa là nêu địa đầu bao gồm
địa sau, nên lược qua không nói từ Nhị địa đến
Thất địa, là địa thực hành chánh
hạnh.” Trụ đoạ quyết định, đến địa rốt ráo, gọi
là phẩm thượng; Đây
là nêu ban đầu và sau, bao gồm khoảng giữa, nên giản lược qua không nói về chín điạ, quyết định thực hành
địa chính hạnh.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Bồ-tát phẩm hạ thật ra đã lìa đường ác, không thọ
sinh đường ác. Nhưng vì đem lợi ích cho hữu tình, nên
Bồ-tát đến sinh nơi đó. Nhân liền
khởi nhiễm, thọ báo của cõi kia, nên vào
thời kiếp sơ, có sinh
đường ác. Như chim cánh vàng xuống biển để nuốt
lấy rồng. Ăn rồng xong,
bay lên hư không. Vì tóm lấy rồng, nên dưới
chân có bùn. Thật ra,
vốn không có ý ở chỗ bắt lấy rồng mà khi lấy rồng
là nhân bùn làm nhơ.
Bồ-tát cũng thế, vì đem lợi lạc cho hữu tình, nên
bị nhiễm trói buộc, cho
nên, ngay từ lúc kiếp sơ, có sinh vào đường ác.”

Nếu vậy, như
kinh đã dẫn: “nếu có người thành thục thế gian
thì thêm chánh kién phẩm
thượng, với tụng làm sao hiểu?

Nghóa là kinh ấy y cứ trên trường hợp không lấy chánh kiến làm duyên
sinh trong đường ác thì nào ngại gì Địa tiền có khởi nghiệp ác
rồi sinh đường ác?

Luận sư Trắc
nói: “Sở dỉ trong phẩm hạ không nói đến địa
chủng tánh là vì điạ sau bao gồm Địa tiền”.

Kế là, y cứ ở tám nghóa nhằm phân biệt tướng người.
Tướng, là:
1) Dục,
2) Gia hạnh;
3) đường ác;
4) Tăng-kỳ;
5) Xí nhiên; (cháy rực);
6) bất động;
7) Cùng cực thiện, thanh tịnh;
8) pháp lành của giác. Tám thứ người này, được chia làm bốn:

Dục và số phẩm gia hạnh, phân biệt.

Một thứ đường ác đã lìa, chưa lìa phân biệt

Một thứ Tăng kỳ đa số ít phân biệt, hừng hực cháy v.v….

Thành không thành phân biệt.
Dưới đây,
giải thích về nghóa hừng hực cháy gồm có bốn:

Bốn nghóa để
giải thích hừng cháy: ba nghóa giải thích không lay
động và một nghóa giải thích về thanh tịnh.

Từ đây trở xuống, là thứ ba, theo vấn nạn, để giải thích lại,
trong đó văn có hai:

Giải thích số lượng phẩm phương tiện không đồng.

Nói về ý khác nhau của tu tập thành thục.

Số lượng của
phẩm trước, nghóa là trưóc kia nói về phương
tiện thành thục có hai
mươi bảy thứ trong số đó, năm thứ trước chỉ là
phẩm hạ; hai mươi hai thứ
còn lại là thô có ba phẩm. Kế chia làm chín
phẩm; về sau, đến sai
khác có vô lượng phẩm.

Trong phần nói
về ý tu thứ hai, gồm có:

Vì mục đích thành thục pháp Phật của mình nên tu tập thành
thục sáu thứ sai khác.

Vì hai người khác được xa lìa, nên tu tập
sáu thứ thành thục
sai
khác.

<類></類>

DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 10 (Phần Đầu)</卷>


BẢN LUẬN QUYỂN 38 PHẨM BỒ-ĐỀ.

Tức phẩm thứ năm trong năm phẩm Học xứ, pháp thứ bảy
trong bảy pháp. Bồ-đề.
Hán là Giác. Ở phẩm này sẽ nói rộng về nghóa
quả đức Bồ-đề, gọi là Bồ-đề. Ba là nói về tâm, bốn là nêu ra, năm là
không có gì trên. Bồ-đề
vô thượng nói ở đây.
Đã chứng chân thật, hiện đại thần thông thành tựu mình
người, phải có quả
chứng. Cho nên, sau phẩm thành thục là đến phẩm Bồ-đề này.
tánh.

Trong văn có ba:
1- Y cứ ở năm môn, nhằm phát ra thể Bồ-đề.
2- Kết các thuyết, khuyên biết rõ.
3- Ba câu ở cuối phẩm, khen ngợi Bồ-đề. Về văn của năm môn đầu, được chia làm năm:

“Y cứ ở trí đoạn, nêu ra thể Bồ-đề v.v… ” trở
xuống, gọi là tự

Y
cứ ở hơn hết để nói về Bồ-đề.

Dựa vào công đức tùy niệm mười hiệu, để nói về
Bồ-đề.
4- Y cứ ở công đức xuất hiện, để nói về Bồ-đề.
5- Y cứ vào đức khác nhau để nói về Bồ-đề. Trong phần trước lại có ba:
1- Y cứ ở hai trí, hai đoạn.
2- Y cứ ở ba trí, hai đoạn. Y cứ ở đức cộng, bất cộng.

Hai đoạn, hai
trí gọi là Bồ-đề. Pháp sư Thái nói: “Như chín đoạn

là quả trí, nên gọi là trí. Hai đoạn cũng là quả Bồ-đề, nên gọi
là Bồ- đề”.

Luận sư Trắc
nói: “Hỏi: “Bồ-đề Hán dịch là giác, hai thứ
Thể vô vi chẳng phải giác,
sao gọi là Bồ-đề”.
Giải thích:
“Như Phẩm thù thắng thứ mười của Luận Nhiếp Đại thừa nói là đầy đủ ba thân trí thù thắng, ở đây cũng với hai thứ trí,
đoạn như thế, đều gọi là Trí.
Vì sao? Vì trong Chân như đầy đủ tất cả
tánh công đức như số
cát sông Hằng, thuận theo các môn công đức của chủ thể
sinh tu,
sinh trí v.v… nên gọi là giác, chứ chẳng phải vì
“duyên” soi rọi, nên gọi là Giác”.

Tam Tạng Chân Đế nói “Có trí
Bản giác, Duyên theo
lý bình đẳng, tức là kinh Kim
Quang Minh nói chỉ
có “Như chiếu”, chỉ có
“Như trí”, đó là Pháp thân.” Nay,
Ngài Tam Tạng nói là thuyết này
không đúng. Vì, nhân không,
Pháp “không”, đã làm rạng tỏ
Chân như, chẳng phải thể
của thức, làm sao có
thể soi rọi?
Nói, “Như chiếu”,
nói “Như trí”, gọi là pháp thân, là nêu trí,
nhằm làm sáng tỏ Chân
như, gọi là pháp thân, chẳng phải tức trí Chân Như
, gọi là Pháp thân.
Nói Hai trí,
tức là trí “Nhân không” và Trí “Pháp không”.
Trong ba Trí, hai Đoạn, trước là nêu tên ba Trí, hai Đoạn.
“Tất cả phiền não đều là các tập khí vónh viễn hại.
Nghóa là chướng phiền não dứt, khắp tất cả hạt giống không nhiễm vô minh.
Dứt hẳn không còn
thừa, nghóa là chướng sở tri dứt.

Trong giải thích thứ lớp, chỉ giải thích ba Trí, không giải
thích về hai đoạn.

Luận sư
Trắc nói: “Dứt trừ chướng phiền não và tập khí, gọi là
trí thanh tịnh, tức là trí
Chánh thể. Trong dứt trừ tất cả sự, vì không
nhiễm ô “không có
biết”, nên gọi là Trí Nhất Thiết , tức là trí
Hậu Đắc.”
Nói Trí không
có dính mắc, có hai cách giải thích:
1/ “Tức tác dụng của hai trí trước, vì mạnh mẽ, nhạy bén, nên
gọi là Trí không có dính mắc”.

2/ Giải thích: “Chỉ y cứ ở nghóa mạnh mẽ, nhạy bén của tác dụng trên trí
Hậu Đắc, nên nói là không có dính mắc, vì không có
tự thể riêng”.

Nói: “Tất cả phiền não”, nghóa là một trăm hai mươi tám
phiền não và hai mươi
Tùy phiền não, cùng các tập khí, Cựu luận chép:
“Vì dứt trừ hạt giống chánh
sử của
Phẩm thô, nên có hạt giống phẩm
Tế của tập khí tàn thừa.”

Thuyết này nói không đúng. Nay, nói: “Tập khí nghóa là do hạt

giống phiền
não, nên trong thân không có tánh chịu đựng, cũng gọi
là tập khí, với thân năm uẩn
“chẳng phải một”,
“chẳng phải khác”,
vì chúng không có tự
thể riêng, nên không thể nói là “khác”. Dứt trừ
tập khí thô, nặng xong, vì năm uẩn
không diệt, nên không thể nói là
“một”, gọi là tập khí.”

Nói “Trí nhất thiết. Nghóa là theo các kinh luận,
Trí Nhất Thiết chủng là
Tục trí; Trí Nhất Thiết là
Chân trí. Nếu theo kinh, luận do
Tam Tạng Chân Đế dịch thì
Trí như Lý, gọi là trí Nhất Thiết chủng, vì pháp giới chân như là duyên chủng nhân của tất cả pháp.
chủng nhân,
gọi là Nhất Thiết chủng
trí, là từ cảnh được tên. Như luận Câu-xá nói:
“trí Nhất Thiết chủng
diệt các tối tăm, nếu tục trí thì gọi là Nhất thiết.” Nay, dựa vào văn này,
“duyên” theo chân trí, gọi là trí thanh
tịnh; “duyên” theo tục
trí, gọi là trí nhất thiết. Trong đức cộng, bất cộng,
đại khái có hai đường:

Y cứ ở thân
thành thục, nghóa là chỉ có thân
Phật thành tựu công
đức. Hàng Nhị thừa không được gọi là bất
cộng. Như trong đây nói ba
mươi hai tướng, tám mươi vẻ đẹp v.v… Nếu hàng
Nhị thừa cũng thành
tựu; thì nói là chung. Như trong đây nói là vô
tránh nguyện trí, vô ngại giải v.v…

Y cứ
vào thuyết, nếu giáo pháp của Đại, Tiểu thừa đồng nói
về đức của Phật thì gọi là công đức chung;
nghóa là ba mươi hai tướng, tám mươi tùy hảo v.v… Nếu chỉ trong Đại thừa nói về công đức của chư
Phật, còn hàng Tiểu thừa chẳng đề cập thì gọi
là không chung, như tuệ rất thanh tịnh của hai mươi
công đức trong Nhiếp Luận v.v… Lại, dựa theo đức của kinh Vô
Thượng y, để nói về một trăm tám mươi pháp
không chung của đức Như lai, (như kinh đó có nói rộng).

Trong y cứ bảy thứ vượt hơn hết, để nói về Bồ-đề, xưa, gọi là
vô thượng, nay gọi là
Tối thắng (hơn hết). Tối thắng, vô thượng, được giải thích lẫn nhau: do vô thượng, cho nên
(sở dó) tối thắng; do tối thắng, cho nên
vô thượng. Nhưng, theo nghóa của bản Phạm, phải là
Tối thắng, trong đó có bốn:

1- Nêu số lượng để khen vượt hơn.
2- Nêu bảy tên gọi. Dựa vào danh để giải thích.

Thay đổi tên để giải thích khác nhau.

Sở y vượt hơn. Cựu luận gọi là “thân vô thượng.” Trong luận
Trí Độ nói: “Bồ-đề của các Thanh văn cũng dựa vào không đầy
đủ mà được. Bồ-đề của Độc-Giác hoặc nương tựa thân tất cả thân mà được,
cho đến đôi khi dựa vào ba mươi mốt thân tướng mà được, không
có nương tựa đủ ba mươi
hai tướng mà được, chỉ Bồ-đề Phật là nương
tựa thân đủ ba mươi hai
tướng trang nghiêm , được gọi là Sở Y vượt hơn.

Bốn viên mãn. Nghóa là ba nhóm luật nghi, gọi là giới
viên-mãn. Vì không
có tà-Kiến, nên gọi
là Kiến-Viên-Mãn.
Oai nghi đi,
đứng v.v… gọi là quỷ
tắc viên-mãn. Không có tà-mạng xin cầu và nói
pháp v.v… gọi là Tịnh mạng viên-mãn.
Trong trụ hơn hết, đầu tiên, lập ra
hai chương: Do các
Như lai phân nhiều trụ là
chương thứ nhất. ba trụ Vô thượng, Vô-Đẳng v.v…
là chương thứ hai.
Trong các giải thích trở xuống:
1- Nêu tên của ba Trụ.
2- “Phải biết rằng v.v… ” trở xuống, trong giải thích chương, trước, giải thích chương hai, hai là trong ba trụ này trở xuống là giải thích
lại chương đầu.
Môn Ba không và
Diệt định, gọi là
Thánh trụ. Nghóa là chỉ có Thánh trụ được gọi là
Thánh Trụ, cho nên nói đức Như lai trụ ba không hạnh và
trụ Diệt-định.
Bốn thiền, Bốn không là chủng loại trời, là
nhân sanh cõi Trời. Đức
Phật trụ nhân cõi trời, nên gọi là Thiên-Trụ.
Người dù được định, nhưng không thọ báo của định thì không gọi là
Nhân Trụ. Bốn vô lượng chia ra
đạo Phạm-Thiên, được báo của
Phạm Thiên, phần nhiều là
Phạm Trụ. Trong Thánh Trụ, đa
số người trụ không và
diệt định. Nếu trụ vô
nguyện, thì nhàm chán Y tha. Nếu trụ vô tướng, thì
ưa thích chân thật. Nay
trụ không, tức dứt trừ sự nhàm chán, ưa thích.
Nếu nhập diệt định, thì duyên lự đều
thôi dứt. Định, Tuệ của ba Địa
dưới, phần nhiều định
ít, định của Bốn “không”, đa số tuệ ít, chỉ có định,
tuệ của định thứ lớp
đều đồng với đức Như lai là nhiều trụ.
Trong bốn
Phạm Trụ, ý Như lai phần nhiều gồm thâu khổ,
nên trụ Đại bi.
“Ngày, đêm
sáu thời v.v… ” trở xuống, là giải thích rõ về ý
trụ Đại bi.
Như Luận Trí Độ của
Bồ-tát Long Thọ chép: “Trên ba trụ trước,
thêm một Phật trụ là
bốn Phật trụ, nghóa là Thủ-lăng-Nghiêm với vô
lượng Tam-muội và các pháp bất cộng như , mười lực, bốn vô úy v.v…
của Đức Phật, đều là
Phật trụ. Hoặc chia mười sáu Thiên trụ có tám, nghóa là cõi
Sắc bốn, Vô Sắc bốn. Phạm Vương có bốn, tức bốn vô lượng. Địa vị
Thánh có bốn, tức diệt định, vô nguyện v.v… nên có
mười sáu,
tức vô lượng, như
Luận Trí Độ kia nói, thứ ba nói trong mười Hiệu,
Pháp sư Cơ nói: “Mười Hiệu gọi là Tùy niệm công đức, tùy niệm của chúng
sinh mà được công đức nên gọi là Tùy niệm công đức.
Nói Thể của Đức
Thế Tôn chỉ là một, có mười danh hiệu.
Nếu như nay,
Tam Tạng xếp một hiệu
sau
là hiệu chung thì chín hiệu trước là danh
hiệu riêng.

Theo hiệu riêng, thì ba hiệu đầu có cả hai lợi; ba hiệu giữa chỉ
lợi mình; ba hiệu sau chỉ lợi người.

Nếu vậy, như
hiệu đầu và thứ ba chỉ nói về thắng nghóa của
pháp giác của lời nói
không có luống dối thì chỗ nào nói về lợi ích?
Vì từng lời không có luống dối, không nói đơn độc, mà phải có người thọ lãnh, cho nên trong Như lai cũng có lợi người v.v…
so
sánh sẽ biết. Dưới đây trong lợi người cũng có lợi mình, nghóa là
so
sánh giải thích, có thể như thế. Nếu như xưa
Pháp sư Viễn nói chín hiệu riêng, năm hiệu trước là danh của đức mình; bốn hiêu kế là hiệu của lợi
người thì lẽ ra là lợi
người sao lại nói là đức mình? Lại trong năm hiệu
trước, mỗi hiệu là hai cặp:
1- Nêu đạo viên mãn.
2- Quán diệt cùng cực.

Nói về hai nhân của Chỉ, Quán ban đầu và một quả đức sau.
Nay nếu nói theo nghóa, thì
lẽ ra chỉ có nghóa Ứng lợi, chứ chẳng phải là
lợi người, nên cũng lợi mình.

Luận sư
Trắc nói: “Mười hiệu như thế, được danh có bảy: ba
hiệu Như lai, Ứng Cúng, Thiện thệ từ nhân mà được Danh;
Chánh Đẳng
Giác từ Dụng và
Thể được Danh; Minh hạnh viên mãn, từ đức và thắng
nghóa được Danh; Thế gian
giải và Thiên, Nhân sư là từ Cảnh và Dụng được Danh. Vô thượng
trượng phu, Điều
Ngự Só, là từ giả Nhân và
Dụng được danh. Phật, là từ đương thể được danh.
Bạc-Già từ nhiều nghóa
được Danh, nghóa là sáu
nghóa: như Tự tại v.v… như Luận Phật Địa nói.” Nói: “Không có luống dối, gọi là
Như lai”, Cựu Luận chép: “Chẳng có nói
luống dối, nên gọi là Như lai. Hoặc như luận Trí
Độ, luận Thành Thật
nói: “Nương đạo như thật mà đến thành Chánh
giác”, nên gọi là Như lai.”Kinh Niết-bàn chép:
Nương sáu Ba-la-mật, mười một
Không mà đến, nên nói là
Như lai”. Đại
Phẩm Bát-nhã nói:
“Vì nhân Tát
Bát-nhã đến, hóa độ
chúng sinh, nên gọi là
Như lai”. Kinh Kim cương Bát-nhã
nói: “Không có từ đâu đến, cũng chẳng đi về
đâu, nên gọi là Như lai”. Hỏi: “Nếu nói không có luống dối, gọi là Như lai thì Đức
Phật vốn do nhân duyên
phát nguyện: “Nếu các chúng
sinh không nhập
Niết- bàn, thì ta cũng
không nhập. Nếu mọi chúng sinh không được
Bồ-đề, thì ta cũng sẽ
không chưng”. Dù Đức Phật phát nguyện này, nhưng
các chúng sinh không tự Niết-bàn, không được
Bồ-đề, Đức Phật bỏ chúng sinh, tự nhập
Niết-bàn và
chứng Bồ-đề, thì
sao được gọi là lời nói không
có luống dối?”

Luận sư
Cảnh đáp: “Về mặt đạo lý cũng khó, một là nói phát
tâm căn bản dù có
nguyện này, nhưng từ đây về sau, quán Bồ-tát dù
lợi ích mà không bằng Phật. Nếu không thành Phật
thì sự nghiệp lợi người
sẽ không rộng, vì thế phải thành
Phật đạo, chỉ vì các chúng
sinh không nhập vô dư, cuối cùng, không nhập
Niết-bàn vô dư , nên không
có luống dối”.

Lại, có thuyết nói: “Phát tâm căn bản, thệ độ chúng sinh,
không được Bồ-đề, ta thề
sẽ
không chứng”. Nay, các Bồ-tát dù công
hạnh Thập địa đã hoàn
thành nhưng không thủ chứng, như Bồ-tát
Văn-Thù v.v… tức Kinh Lăng-già nói: “Xiển-đề có hai hạng:

Dứt thiện căn.

Bồ-tát Xiển-Đề rốt ráo không nhận lấy Chánh Đẳng Giác
Vô thượng Bồ-đề. Luận sư Trắc nói: “Ở đây lấy
trí chánh thể làm Thể.
Về sau, nói là Thế gian giải lấy trí Hậu Đắc làm Thể.

Nay, giải thích: “Cũng có thể Chánh Trí, gọi là Chánh Giác;
Hậu trí gọi là Đẳng giác.”

Nói “Như Thắng
nghóa kia”. Nghóa là
Y tha, Chân thật, gọi
chung là Thắng nghóa, do
đối với tính Biến kế sở chấp vì có pháp, nên nói
là y tha cũng gọi là Thắng nghóa.

Minh, là ba Minh; Hạnh như kinh nói. Hai phẩm v.v… Chỉ, Quán, như
Cựu Luận nói: “Ba minh, như kinh nói. Hạnh là hai phẩm của
các Chỉ, Quán. Nay luận
trái với kinh ấy, do đối trị với ngu ba đời, nên
gọi là ba minh.”
Hỏi: “Phàm phu, người
hữu Học, La-hán, Bích-chi, Bồ-tát và
Chư Phật đều biết quá
khứ, vì sao có minh, chẳng phải minh, có lực,
chẳng có ực?”
Đáp: “Phàm
phu, người hữu Học chỉ biết quả chung, biết quả
có cùng tận, nên không được gọi
là minh. La-hán,
Bích-chi Phật không bằng Chư Phật nhân,
quả đều biết, soi rọi pháp cùng khắp, đều gọi
là Minh. Tám muôn kiếp
về trước, đi suốt qua đối tượng không bằng, vẫn
còn có không có biết. Không biết đã bị khuất
phục, không được gọi là Lực.” Hỏi: “Túc mạng biết quá khứ.
Phàm phu, Nhị thừa đồng biết
trong tám muôn kiếp, vì
sao Thiên Nhãn thấy hiện tại, tức nói là phàm
phu thấy bốn thiên hạ;
Phạm vương thấy Tiểu Thiên; hàng Thanh văn
thấy Nhị Thiên; Bích-chi
Phật thấy ba ngàn thế giới ư?”

Luận sư Cảnh
nói: “Tác dụng của tuệ kém trong năm thức
Thiên Nhãn,
Nhó thông, nên tùy theo khí lực của con người thấy cảnh hiện
tại, xa, gần, ngăn cách
với chung quanh, tùy khả năng thấy xa, gần.

Túc mạng, thông v.v… là ý thức mạnh mẽ biết được tám
muôn kiếp.”

Có giải thích: “Chỉ chủng tánh
Bồ-tát vô sinh, biết được tám
muôn kiếp, như Số Luận
v.v… chẳng phải phàm phu khác. Tỳ-Bà-Sa quyển một trăm nói về
thường kiến, thấy kiếp
khác nhau, rằng, chủng tánh Thanh văn nhớ hai muôn kiếp; chủng tánh Độc giác nhớ bốn
muôn kiếp, chủng tánh
Bồ-tát nhớ tám muôn kiếp.”

Trong giải
thích Thiên,
Nhân sư, là nêu
bốn chương, lại dùng nghóa để
giải thích, với chỉ bày rõ ràng về
liễu nghóa, để khai Đạo.

Giải thích là
thật nhãn, nên làm chỗ nương tựa cho tất cả
nghóa. Giải thích vì thật
trí, nên nghóa nương tựa trí, rõ ràng là nghóa đã
nương tựa, là chủ thể
liễu cho bất liễu nghóa, nên ngang với bốn trường
hợp, giải thích là thật nghóa:

Đức Như lai đối với nghóa chúng
sinh chưa liễu có khả
năng quyết liễu.

Với nghóa do chúng sinh cùng sinh ra, có khả năng dứt trừ.

Chỗ rất sâu sắc chung của Đệ Nhất nghóa Đế có khả năng làm
rõ.

Với người mới chứng
rất sâu, lại giúp họ
được suốt, sạch. Vì đủ

bốn nghóa
này, nên gọi là Thật nghóa. Vì làm căn bản cho tất cả
pháp, nên đồng ba trường
hợp, giải thích là Thật pháp.
Pháp là giáo pháp. Đức Như lai là căn bản cho tất cả giáo pháp,
là người khai mở, dẫn
dắt giáo pháp, vì làm nơi nương tựa cho giáo
pháp, cho nên đức Như
lai là thật pháp.

Trên, đã nói về công đức của đấng Đại sư, dưới đây,
sẽ giải
thích về nghóa của Sư.
Đức
Như lai, là người có khả năng truyền trao giáo pháp chân chính cho trời, người v.v…
Luận sư
Trắc nói: “Nói là Thật nhãn
nên “duyên” trí nghóa; vì là Thật trí nên
“duyên” pháp trí; vì
Thật nghóa
nên lại trí nghóa; vì
Thật pháp, nên nói lại Pháp Trí v.v…

Về nhóm pháp
có khả năng dẫn nhiếp nghóa lợi có ba. Theo
Cựu luận nói:
“Nghóa lợi ích, chẳng phải nghóa lợi ích; chẳng phải
nghóa không lợi ích. Đây
là ba tánh: như Thiện v.v… có khả năng phá tan các ma, có nhiều công đức, được gọi
là Bạc-già-phạm.
Dựa vào Phẩm,
nước phương Tây, cho
hiệu này là hơn hết, không luận ngoại đạo và
người Phật pháp, đều
khen ngợi đức Bản sư là Bạc-già-phạm. Trong đây vì

không có danh
từ nào để phiên dịch, nên vẫn giữ nguyên tiếng
Phạm. Nếu theo
Bản Phạm thì hầu hết tựa đề các kinh đều nói là
Bạc-già- phạm, không để
là Phật nói, đến sau cuối cũng có hiệu là Thế Tôn.
Theo luận
Thành Thật: “Vì có đủ chín đức nói trên, nên gọi
là Thế tôn”, cũng không hợp lý.

Trong phần nói
về xuất hiện, văn chia làm ba:
1/ Nói trong một thế giới, hoặc nhiều kiếp không có Phật, hoặc trong một kiếp có nhiều Đức Phật ra đời.
2/ “Kia kia v.v… trở xuống, là nói về các thế giới mười phương có vô lượng Phật.
3/ “Quyết định không có trong một cõi Phật”. Trở xuống, đại ý nói trong một thế giới,
không có hai Phật ra đời.

Trong phần trước, hoặc một kiếp có
nhiều Phật, nghóa là trong kiếp hiền có một ngàn vị Phật xuất hiện thế gian, nên luận Trí Độ
chép: “Vào lúc thế
giới mới hình thành, trên biển hiện ra hoa sen ngàn
cánh, cho đến cõi trời A- Ca-Ni-Trá thấy trong nhóm
nước có hằng ngàn hoa sen, tức nói rằng, ở kiếp này có một ngàn vị Phật ra đời là bậc
Hiền, thiện.”

Hỏi: “Nếu một ngàn Đức Phật kia đều xuất hiện trong cùng
một kiếp Thành, Hoại, thì vì
sao
Ngài Chân Đế lại nói rằng kiếp
Thành, Hoại, Không, đều
chẳng có Phật ra đời, chỉ ở kiếp Trụ có Phật ra đời. Trong mười kiếp trước trong hai mươi kiếp, có
Phật ra đời, mười
sau không có. Năm kiếp trước trong mười kiếp cũng không có
Phật xuất hiện. Trong kiếp thứ
sáu đạo Phật Câu-lưu-tôn ra đời; kiếp thứ bảy, có Phật
câu-na-hàm-mâu-ni ra đời.
Trong kiếp thứ tám, có
Phật Ca-diếp ra đời. Trong kiếp thứ
chín, Đức Thích-ca xuất hiện thế gian. Trong
kiếp thứ mười, Đức
Phật Di-lặc sẽ ra đời. Từ kiếp
Không trong vô lượng
kiếp sau
kiếp Di-lặc,
sẽ không có
Phật ra đời.
Cho nên, biết một ngàn vị
Phật không được xuất
hiện liên tục trong một kiếp thành, hoại. Nếu ở kiếp hiền có một ngàn vị Phật, nói là đồng ở trong một
kiếp Thành,
Hoại thì cũng trong một kiếp
Trang Nghiêm ở quá khứ có một ngàn vị Phật,
lẽ ra cũng đồng ở trong
một kiếp thành hoại.

Nếu nói là đồng thì không đúng, vì như kinh Quán Dược
vương, Dược Thượng
Bồ-tát nói: “Phật bảo đại chúng! Xưa kia, khi gặp
Đức Phật Diệu Quang, lần
đầu tiên phát tâm, nghe nói danh hiệu năm
mươi ba vị Phật, ta cảm
thấy lòng mình rộn lên niềm vui mừng, liền nói cho người khác nghe, thì có một ngàn người phát tâm Bồ-đề. Cứ như
thế, lần lươt dạy bảo,
lại cò thêm một ngàn vị phát tâm Bồ-đề! Này người
thiện nam! một ngàn vị đầu tiên, tức một ngàn vị
Phật trong kiếp
Trang nghiêm ở quá khứ.
Ngàn người giữa, tức một ngàn vị
Phật trong
kiếp hiền . Một ngàn vị
sau, tức một ngàn vị Phật trong kiếp Tinh tú ở vị
lai, xuất hiện ở thế
gian, như kiếp Trang Nghiêm. Ở quá khứ cuối cùng có. Ba vị Phật tức là
Phật Tỳ-Bà-Thi, ra đời vào kiếp đầu tiên trong
chín mươi kiếp. Như các
Đức Phật Thi-khí, Tỳ-Xá-Phù, tức ra đời trong ba mươi hai kiếp.
Về sau, không có Phật. Mãi cho đến kiếp thứ chín,
mười một, tức là đầu
kiếp hiền, mới có Đức Phật Câu-lưu-tôn ra đời trước nhất.
“Đã nói một ngàn vị
Phật trong kiếp
Trang Nghiêm, ba vị
Phật sau cuối trải qua trước
sau trong chín mươi kiếp, một ngàn vị
Phật trong kiếp hiền lúc ra đời
cũng không đồng ở trong một kiếp Thành, Hoại?”.
Đáp: “Ông dẫn điều mà ngài Chân Đế phán
quyết, chưa đủ
làm chứng. Vì sao? Vì
phương Tây hiện phán quyết, này chính là hai mươi tiểu kiếp của kiếp Trụ. Tiểu kiếp về trước, có bốn vị
Phật ra đời.
Bồ-tát Di-lặc sẽ ở
đầu kiếp Trụ này. Từ giảm đến lúc tăng tám van tuổi, mới xuất hiện ở thế gian, vì theo Đại thừa phán quyết rằng hai mươi
kiếp Trụ đều có một
lần tăng, một lần giảm, mới thành một Tiểu kiếp.
Nếu căn cơ của các
chúng sinh đã thành thục, thì sẽ có duyên gặp Phật.
Cứ mỗi Tiểu kiếp, có một ngàn vị
Phật ra đời, là không có lỗi, há nói lại có mười chín
Tiểu kiếp? Ông dựa vào ngài
Chân-Đế mà phán
quyết vội rằng:
“Trong mười kiếp
sau không có Phật ra đời và năm kiếp trước
cũng không
có Phật, là không hợp lý”.
Lại dẫn luận
Câu-Xá nói ba vị
Phật sau trong kiếp
Trang Nghiêm ở chỗ đức
Thích-ca, tu nghiệp tướng tốt trước, sau trong chín
mươi mốt kiếp, mới ra đời là đủ biết không đồng một loại kiếp có một ngàn
vị Phật, thì không đúng.
Vì, Đại thừa không nói sau ba tăng-kỳ, đặc biệt trong một trăm kiếp tu nghiệp tướng tốt, mà nói là
đức Thích-ca, ba tăng-kỳ đã mãn, lại gặp ba vị Phật kia trong chín mươi mốt kiếp,
tu nghiệp tướng tốt ấy,
đây là nói thuận với bất liễu nghóa của
Tiểu-thừa, nên không thể dẫn lời ngài
Chân-Đế để
chứng minh.
Cho nên, nay
thấy kinh Dược-Vương,
Dược-Thượng nói: “Một ngàn vị đầu tiên đồng
ở một kiếp Trang-nghiêm
ra đời, cũng là một ngàn người trong một
kiếp Thủy-hỏa, đồng ở
một kiếp Hiền ra đời. Một ngàn vị sau, đồng ở
một kiếp Tinh-Tú, ra đời
ở thế gian”. Lại, tức Khoái Thuận Trí luận đã
nói: “Trong kiếp này có một ngàn vị
Phật ra đời, như lời ghi nhận của
quyển hai ở trước đã
nói về nghóa ấy”.

Trong văn thứ
hai được chia làm ba:

1/ Sơ lược lập tông, ở nhiều thế-giới lại có nhiều Phật.
2/ “Vì sao?” trở xuống, là hỏi đáp, nói rộng.
3/ Giải thích xong, tổng kết. Vì sao? Nghóa là vì sao các thế giới ở mười phương có nhiều
vị Phật? Ở đây cũng có ba: Đầu tiên,
hỏi; kế là, giải đáp, sau là kết. Trong giải thích có ba:
1/ Nói về tu nhân có nhiều người thành Phật, cũng phần nhiều chứng có nhiều vị Phật.
2/ “Lại, ở mười phương hiện có v.v… ” trở xuống là nói trong một cõi không có hai vị Phật đồng ra đời, là chứng minh có nhiều vị Phật.
3/ “Lại không nên nói v.v… ” trở xuống, là phá chấp đồng thời tu nhân, theo thứ lớp thành Phật và không thành Phật.

Trong phần trước nói rằng đối với phần như thế luận Địa
Trì nói: “Oai-nghi như thế, ở đây gọi
là phần. Lại, nếu lúc bốn oai-nghi
kia riêng biệng thì gọi
là phần, cũng có thể là sáu thời phần kia”.
Kế là, nói:
“Lại, ở mười phương, cho đến người nhất thời thành Phật. Nay, ý ở đây nói là có người tu tư-lương
Bồ-đề trong nhất
thời viên mãn, đa
số là
các Bồ-tát. Nếu không một lúc thành Phật ở thế giới khác mà ở một thế giới, là
không đúng. Vì phá chấp của
Tiểu-thừa nên nói là không có
Phật mười phương. Ý của đoạn văn dưới đây nói:
“Nếu đều trụ ở
Đỗ-Sử kế là thứ lớp thành Phật và không thành
Phật là không đúng”. Trong đây có vấn nạn: “Như một lúc
phát nguyện, nhất
thời viên mãn, chúng
sinh ở một thế giới một Đức Phật, chúng
sinh nhất thời,
căn cơ thành thục, làm
sao hiểu được?”
Nghóa là không có việc này, nếu vậy, thì
Bồ-tát Di-Lặc,
đức Thích- ca,
chúng-sinh hãy còn
có trước, sau, căn cơ thành-thục mà
không đồng nhau, huống chi nhất thời, chúng
sinh căn cơ thành-thục đồng ở một cõi?”

“Cho nên, phải biết rằng v.v… ” trở xuống là thứ ba, kết.
“Do lý này.”
Trở xuống, là đoạn văn thứ ba trong đoạn lớn
thứ hai, văn kết có nhiều Phật.

Trong ý nói về một cõi không có hai Đức Phật.
1/ Lược nói một cõi không có hai Đức Phật.
2/ Hỏi đáp, nói rộng. Trong đáp có ba:
1/ Nêu tùy theo lời nguyện xưa: không có hai Đức Phật cùng lúc ra đời.
2/ Nói về Đức Phật thứ hai ra đời, lẽ ra không có lợi ích.
3/ Nói về một Đức Phật ra đời, thì lợi ích; nhiều Phật ra đời,
thì tổn hại. Từ đây trở xuống, là thứ năm, y cứ vào đức khác nhau v.v… để
nói về Bồ-đề. Trước
nói về thật đức, tức đồng. Kế là, nói về tướng hóa
có khác nhau. Sau là nói
về chuyển y thân nữ có khả năng chứng Bồ-đề.” Hỏi: Nếu nói thân nữ không
chứng Bồ-đề, thì vì
sao kinh Pháp

Hoa nói: “Long
nữ thành Phật v.v… ”, làm sao hiểu được?”

Nghóa là: “Nhưng Long nữ kia cũng biến thành người nam,
sau
đó mới thành Phật, chứ
chẳng phải ngay thân nữ mà thành Phật được.”

Từ trên đến đây là năm đoạn, nói chung thứ nhất, là nêu thể Bồ- đề. Từ đây trở xuống, là thứ hai, kết các thuyết rất dễ hiều.
Thứ ba, trong ba câu khen ngợi, gồm nêu:

Ba thứ vượt hơn:

Thể vượt hơn,vì vượt qua đạo Tầm, Tư.

Đức
vượt hơn, vì mọi đức đã nhóm họp thành. c-
Dụng vượt hơn, vì sinh ra Bồ-đề của Ba thừa. Lại
dùng bốn Danh để kết ngợi khen.

--------------------------------

<詞>PHẨM LỰC CHỦNG TÁNH.</詞>

Các sư xưa nói:
“trên đến đây, với năm phẩm nói về pháp
sở
Học. Mười một phẩm
dưới đây sẽ nói về hạnh của Học kia. Dù rằng
phẩm hạnh là pháp, nhưng
trước là thể của pháp, còn dưới đây là nghi
thức của phương tiện tu
tạo, nên, gọi là chung là xứ phương tiện. Trong đó có ba:

1- Một phẩm đầu nói về phương tiện Nhiếp Học căn bản.
2- Kế là, có chím phẩm tạo duyên chánh Học .

3- Một phẩm sau, Nhân Học, thành đức. Nay, thì không như thế, Trì Học thứ ba có mười sáu phẩm,
năm phẩm trước, nói xứ
sở học. Y cứ nói
sở học (đối
tượng Học), gồm
có người “năng học”
(chủ thể học), chưa nói nên học như thế nào?.
Một phẩm thứ sáu, chính
nên là nói học hành như thế. Mười phẩm còn lại chánh là nói về năng Học. Y cứ nói về hạnh của năng học, gồm có
pháp sở học, nên về
Trì học, trước nói rằng: “Nếu xứ
“sở học” nói là
Học như thế có thể tu học, nen có ba chương. Nếu theo phẩm thứ nhất này thì
tức là sẽ có sinh khởi,
hoặc văn của xứ sở học.”
Đã giải thích năm phẩm xong, đến phẩm
Lực Chủng Tánh này
lại có sinh khởi, nếu
văn của sự Học như thế là nói

Từ trên đến đây, nói về sáu phẩm xong.

Giải thích: “Nếu có thể tu học trong phẩm Thí, thì đầu tiên,
dù không có sinh khởi
văn để tu học, nhưng lấy lý này để y theo tông
của năm phẩm trước, để
nói xứ sở học gồm có người “năng học”.

Mười một phẩm dưới đây sẽ nói về hạnh sở học, dù nói về
pháp sở học, người
“năng học”, tức ba câu đầu của Học trì, hoặc
xứ sở
học; hoặc học như thế.
Chia phẩm nhiều ít.
Câu đầu, nói pháp mới học, dù nói về pháp
sở học mà chưa nói
“nên học như thế”, cho nên, hai câu theo thứ lớp nói “nên học như thế”. Nếu chủ thể tu học là xứ
sở học, thì trong
“Học như thế” gồm để nói.
Về nghóa nấy cũng chưa rõ ràng, chưa giải thích
như trước chia làm ba lại vượt hơn.
Hoặc xứ
sở học; hoặc học như thế,
sáu phẩm trước mới có
sinh khởi, có thể tu học
trong phẩm Thí, dù không có sinh khởi, nhưng
công đức cuối cũng có
văn kết. Cho nên biết Mười phẩm là Học chứng”.

Chủng tánh của Lực. Lực là mười lực, hạt giống của mười lực, gọi là chủng tánh lực.
Phẩm chủng tánh thứ
nhất trước, nói chung tất
cả tánh, chủng tánh, chưa
nói tập thành chủng tánh của mười Lực. Nay vì
muốn nói
riêng về tập chủng tánh, nên nói phẩm Lực chủng tánh.

Trong văn, đầu tiên, là kết trước,
sinh sau; kế là, chia ra
nêu chương môn. Sau dựa
vào chương để nói rộng.

Trong phần chia
ra gồm có:
1- Nêu tụng.
2- Văn xuôi nói về kệ. Bồ-tát trước, muốn nói năm phẩm, bảy pháp, Học xứ được thích hợp, tinh tấn, siêng năng tu học. Trước nên
phát nguyện.
Nguyên là Thắng giải. Thắng
giải xong, cầu pháp. Tự mình đã cầu pháp, nên nói cho người khác nghe. Nói xong nên tự tu hành.
Chính mình đã tu rồi,
lại truyền dạy cho người
khác sao cho họ tu điều thiện. Lại dạy răn
người khiến họ dứt bỏ việc ác.
Người khác đã trụ trong
truyền dạy,
khuyên răn, thì có thể
thu nhiếp thân, ngữ, ý khởi sự thực hành điều lành.

Trong phần dựa vào chương để nói, có mười đoạn; đầu tiên, trong phần nói về
Thắng giải, trước, là nói về tám thứ
thắng giải, sau,
nói chung tu tám nhân
duyên thành tựu viên mãn.
Ở phần
trước nói: “Đôi với tám thứ kia, cho đến quyết định
Hỷ, Lạc: Pháp sư cảnh
nói: “Thắng giải, Tín, dục trong đây, “dục” là
Hỷ, Lạc đều là thể
của nguyện, với tám cảnh này gọi là chỗ nguyện
nương tựa.”

Luận sư Trắc
nói hai giải thích:
1/ “Hỷ, Lạc của số Thắng giải là số của dục khởi
sự vào địa
vị Phật, cần phải trước
hết, khởi tín hạnh, thuận với cầu Tam bảo thì mới nhập được ”.
2/ “Thắng giải là số giải thoát đối với Tam bảo, đối tượng duyên, quyết định Thắng giải”.

Hỏi: “Nếu vậy, vì sao luận nói rằng: “Tín tịnh là quyết định
Hỷ, Lạc ở trước ư?”

Giải thích “Hai pháp: Tín, dục này là số giải thoát, đồng thời
là giúp đỡ. Do hai pháp này có thể tạo ra tướng quyết định đối với
Tam bảo.”
Dù có hai giải thích, nhưng giải thích trước là vượt hơn.
Dưới đây sẽ giải thích về không là
số của
số một, hai v.v… của
Cựu luận, nên Pháp sư Viễn v.v…
đã lầm số tám thứ Tắng giải, tức số Tam bảo là ba; đối với
Bồ-tát v.v… là thứ tư; nghóa Chân là
thứ năm; Nhân, quả
kết hợp là thứ sáu;
về nghóa nên được là thứ bảy; đối với phương
tiện được là thứ tám.
Đối với
ngôn ngữ v.v… thiện là nói chung tám pháp ở trước. Nay tân luận này nói: “Một, hai v.v… rõ ràng
không biết. Y cứ mỗi
pháp trong tám, so sánh có hai đoạn:

1/ Dẫn kinh nói thành Thắng giải.
2/ “Các ở” trở xuống, là Bồ-tát Di-lặc giải thích y kinh:
1- Đối với Tam bảo nguyện cúng. Nguyện được thần thông.

Đối
với hai Đế, nguyện chứng.

4,
5- nguyện thông suốt trong lý nhân, quả.
6- Nguyện được Bồ-đề. Pháp sư Thái nói: “Đối với nghóa nên được, Bồ-đề có nghóa
lợi lớn, gọi là đó
là nghóa. Vì nên được Đại Bồ-đề, nên nói
rằng, ở nghóa nên được.

Tu hành phương tiện Bồ-đề.

Nguyện hiểu rõ mười hai phần giáo.

Nói: “Ở thiện ngôn, thiện ngữ, thiện thuyết: Luận sư Cảnh
định bổ khuyết rằng:
“Mười hai bộ kinh vì y cứ ở Tạng không đồng, nên
có ngôn, ngữ, nói riêng.”

Thứ hai, trong giải thích về cầu pháp, trước hỏi,
sau đáp. Trong hỏi có ba:

Sẽ cầu ở đâu? là hỏi pháp đã cầu.

Cầu là thế nào? là hỏi về cách thức cầu.

Nghóa nào nên cầu? Nghóa là hỏi về ý cầu. Dựa vào ba
câu hỏi này, đáp cũng có ba: Trong đáp câu hỏi một, có hai:

a/ Khai hợp
năm minh, nói về cầu bốn pháp.
b/ “Tất cả
như thế, v.v… ” trở xuống, là ly hợp bốn pháp,
nói cầu năm minh.

Trong phần trước, nói “Sẽ cầu tạng Bồ-tát, tạng Thanh văn”,
đây là chia nội minh ra
làm hai pháp. Tất cả luận của ngoại đạo, đây là
kết hợp: Nhãn minh, Thinh
minh; Y phương minh làm pháp ngoại. Vì trong luận ngoại đạo, trước nói về luận
Nhân minh, Thinh minh v.v…
Pháp Phật cũng thường nói về
Nhân minh, nhưng chưa áp
dụng nhiều. Vềø sau, đến
Luận sư
Như ý, mới bắt đầu
soạn tập, nhằm ngăn ngừa
vấn nạn của luận ngoại
đạo, mới thực hành dần, nhưng chưa thể chế phục được
đối phương. Sau, đến
ngài Trần-na, bộ môn này mới bắt đầu
hưng thịnh. Tất cả ngoại
đạo đều đến nghe, tập. Cho nên, từ gốc kết hợp
với ba minh kia là luận
của ngoại đạo. Tất cả luận giả công nghiệp xứ
của thế gian, việc làm
của xứ sở công xảo minh, phần nhiều lập riêng làm

một, là thứ tư. Nói: “phải biết đối với mười hai phần giáo, một phần
phương Quảng chỉ cho Tạng
Bồ-tát, các phần còn lại là tạng Thanh văn”.
Luận của cực dịch Địa
Trì nói: “Mười một bộ khác chỉ có Tạng Thanh văn , tức là Đại thừa không có mười hai bộ.
Nay nói: “Các phần còn lại
có Tạng Thanh văn, là
tức Đại thừa có đủ mười hai. Trong Thanh văn chỉ có mười một trừ phần
Phương Quảng. Một chữ
sai lầm, thì lý thú
sẽ cách xa. Nghóa ấy ra
sao? Vì một phần phương Quảng nói về lý
Đại thừa, nên chỉ có
Tạng Bồ-tát , Mười một còn lại là tạng Thanh văn,
có khi chẳng phải Thanh
văn tạng. Như Đối Pháp nói: “năm thứ như
khế kinh v.v… thuộc về
Tố-Đát-Lãm trong tạng thanh văn ”. Thì Đại thừa cũng có nghóa của năm bộ này, vì đều nói về
sự
Phương Quảng.
Vì thế, ngoài Phương Quảng
không lập riêng. Vì Tiểu thừa không có phương Quảng, nên lập riêng năm bộ này. Năm bộ này vì không có hai
tạng tương ưng riêng,nên
chỉ thuộc Tố-Đát-Lãm.

Về sau, Luận Đối
Pháp kia nói: “Duyên khởi,
Thí dụ, Bản sự, Bản sinh, bốn pháp
này thuộc về quyến thuộc Bồ-tát của tạng Tỳ-nại-
da trong hai tạng. Phương Quảng, pháp vị tăng hữu, hai pháp này
thuộc Tố-Đát-Lãm trong tạng Bồ-tát .

Kinh khác và
Luận tạng này, ở đoạn văn sau có điểm bất
đồng, nghóa là kết hợp giải thích trong lời ký của quyển tư, quyển năm
như trước.”

Nói về bốn pháp ly, hợp nhằm nói, tìm cầu năm Minh.

Trong phần đầu, nêu về năm minh, thứ hai, là hỏi đáp, phân biệt, trong đó.

Hỏi đáp nói về pháp “ giải thích” của năm minh nhiều, ít.

Nói rộng về nghóa ‘sở thuyên” của Nhân minh.

Trong phần trước, hỏi về giáo của năm minh, gọi là pháp
giải thích nghóa, mỗi thứ
có bao nhiêu tướng chuyển?.

Trong phần đáp, về nghóa giải thích của Luận Nhân minh dù
có vô lượng tông nói
về Nhân, quả. Nhưng vì tông của Nhân Minh nói
về tỷ lượng, nên chứng
tỏ dẹp bỏ người khác, tự lập đạo lý.
Về Thinh minh:

1/ Bày tỏ an lập tướng của giới, nghóa là bày tỏ Thể của chữ, chủ thể thành lập tướng, đây là nói về “duyên” chữ.

2/ Hiển bày tướng thắng lợi của ngữ công, nghóa là nói về dụng của Thinh minh, cái
gọi là tướng nam, nữ, trên, dưới v.v… gọi là
thắng lợi của ngữ
công. Về tướng trạng của hai minh sau, rất dễ hiểu. Từ đây,
trở xuống, là hỏi đáp, nói rộng về nghóa “sở duyên”
của Nhân minh, trong đó,
trước là giải thích về tướng của chánh nhân,
quả. Sau, nói về tướng-trạng đã làm, chưa làm, được, mất.

Trong phần trước có ba:

1/ Giải-thích về tướng Nhân, tức là mười Nhân.
2/ Giải-thích về tướng Quả, tức là năm quả.
3/ Tổng kết, Bồ-tát biết tướng Nhân, Quả xong, khiến cho chủng- tánh, trí lực của Xứ, phi xứ ngày càng được tăng-trưởng dần.

Trong phần trước, gồm có;
1/ Nêu chung về số.
2/ Nêu ba chương.
3/ Giải-thích.
4/ Giải-thích xong, tổng kết không có quá tăng . Theo trong giải-thích thứ ba, trước giải-thích về nêu số. Sau,
giải thích ba chương.

Trong phần trước, trước là hỏi, sau là đáp. Trong phần đáp, đầu tiên, nêu mười danh.
Kế là, giải-thích
mười Nhân. Sau, đối với hai
nhân, bốn duyên nhiếp nhau thông bít.

Văn giải-thích mười nhân, tức giải-thích chung về nghóa của
mười Nhân, ba tánh. Trong
đó, ba pháp: danh, tưởng và ngôn-thuyết là
nhân tùy thuyết. Do tưởng,
thuyết, pháp, danh mà khởi ngôn thuyết, do
nói nghóa rõ ràng là
tức pháp tùy theo thuyết làm rõ danh, tùy theo thuyết nhân.
Luận sư Cơ nói nghóa là vì
có sắc, danh như trước, cho nên về
sau, khi nghe danh này, liền
khởi tưởng nhận lấy hình-tượng thiện, ác. Do
nhận lấy hình-tượng này nên bèn khởi nhân của
ngôn-thuyết là lời
nói về sắc v.v…

Lại, như luận
Tạp Tập , quyển hai nói nhân tùy thuyết , nghóa
là danh, tưởng thấy ngôn
thuyết, dùng cả trước làm thể, luận này
không nói ngôn, kiến đó là có ý gì? Do tưởng nhận lấy hình tượng của
sắc, nên liền khởi chấp
mắc, chấp mắc, gọi là kiến, do chấp mắc, nên
khởi ngôn-thuyết”.

Hỏi: Nếu là nhân Thanh-tịnh thì sao gọi là chấp mắc?

Vì kiến của Nhân thanh-tịnh, tức chánh-kiến. Vì gọi là pháp
kia, nền dù chẳng phải
chấp mắc, nhưng cũng gọi là “Kiến”.

Thuyết của
Luận Tạp Tập kia nói, do tác-dụng của tưởng
đều khác nhau, nên luận v.v… không nói đến, nghóa là đối với nhận
lấy hình-tượng, khởi
chấp mắc, tức một vật giống nhau, do “Kiến”
thuộc trong tưởng, cho nên không nói.

Lại, như thông thường có nói năng,
chỉ có tưởng, chưa hẳn khởi chấp,
nên luận kia y cứ ở kết hợp pháp tạo tác,
đều khởi chấp mắc mà nói luận này chỉ y cứ ở chỗ không chấp mà nói, do đó,
không trái nhau”.

Kế vì quán đối đãi pháp này làm nhân, nên cầu lấy pháp
kia, gọi là nhân quán đãi.

Nói: “Tất cả hạt giống đối với quả của mình sau này, gọi
là nhân dẫn dắt.” Nghóa là theo văn trong đây, chung cho phần huân tập
thủ, hữu, lôi kéo quả
Dị thục sau. Lại, có huân tập danh ngôn, dẫn đến quả đồng
loại sau, gọi là nhân dẫn dắt. Trừ ba duyên khác của hạt
giống nhân duyên, gọi là
nhân nhiếp thọ, gồm thâu chung hai thứ hạt
giống của phần hữu, danh
ngôn. Mới niệm về quả của mình, gọi là nhân
sinh khởi, tức đồng thời sinh.

Pháp sư Thái
nói: “Như Quyết Trạch nói: “Dựa vào các hành
ng- hiệp tịnh, bất tịnh, chỗ tập khí nương tựa, giả
đặt ra nhân dẫn dắt.
Dựa vào hạt giống thấm
nhuần hữu, chỗ nhân nương tựa, giả đặt nhân sinh khởi.
Vì sao? Vì các hạt giống đả được thấm nhuần này, trước đã
lôi kéo, đều có tự
thể riêng, sẽ được sinh khởi. Như kinh nói: “Nghiệp
là nhân của bào sinh; ái
là nhân sinh khởi.”

Giải thích: “Do nghiệp thấm nhuần hạt giống ái, nên báo
mới được sinh khởi.
Khi mới khởi; vì cần ái thấm nhuần mói khởi, nên
hạt giống của; ái đối
với quả mới khởi”.

Giải thích: “Do nghiệp thấm nhuần hạt giống ái, nên báo
mới được sinh khởi.
Khi mới khởi vì cần ái thấm nhuần mới khởi, nên hạt giống của ái đối với quả mới khởi, gọi là nhân
sinh khởi.
Thời gian sau, nối tiếp nhau, lại
không do ái, như La-hán không có báo ái,
cũng được nối tiếp
nhau, chỉ do sức nghiệp nối tiếp nhau khởi báo sau,
nên nói rằng: “Tất cả
hạt giống đối với tự quả sau, gọi là nhân dẫn dắt.
Hai nhân này tức nghóa
của hai nhân dẫn sinh của luận Nhiếp Đại thừa .

Theo Pháp sư
Viễn , thì phương Tây có ba giải thích:

Giải thích: “Tất cả hạt giống của báo đối với niệm ban đầu khởi, gọi là
nhân sinh. Đối với niệm
sau trở đi, khởi báo, gọi là nhân dẫn.

Giải thích: “Đầu tiên đối với một báo
sinh thân, gọi là nhân
sinh, đối với thây chết sau, gọi là nhân dẫn. Cho
nên Luận Nhiếp Đại
Thừa nói: “Chết, vẫn còn nối tiếp nhau”.

Giải thích: “Vô minh, hành đối
với sinh, già chết ở vị lai, gọi là
Nhân dẫn. Ái, Thủ, Hữu đối với sinh, già chết
là nhân sinh. Vì cho nên

vô minh, hành
trong mười hai nhân duyên là chi “năng dẫn” (chủ
thể dẫn), Ái, Thủ, Hữu
là chi “năng sinh”.
Kế là gồm thâu chung tất cả hạt giống trước đã
sinh hiện hạnh,
gọi là nhân dẫn phát.
Gồm thâu chung pháp ba tánh v.v… của nội,
ngoại, mỗi pháp đều là
nhân duyên khác nhau, gọi là nhân quyết định
riêng. Tùy bất cứ pháp
nào khởi, đều nhờ vào nhân quán đãi này v.v… mới được
sinh khởi, gọi là nhân
đồng sự. Tất cả hữu vi trở ngại, pháp
sinh là nhân trái nhau.
Nhân không trái nhau rất dễ hiểu.
Theo cách giải thích của luận Địa Trì bản cựu dịch, “Hai nhân ban đầu và hai nhân
sau chung.
Trong sáu nhân trung gian đều giải
thích trong đây, chỉ y cứ
ở nhân vô ký của pháp ngoại để giải thích.

Dưới đây nêu sáu thứ trái nhau: Chính thức lấy trái nhau của
sinh khởi, gọi là nhân trái nhau.
Trong oán địch trái nhau nói rằng: “Nói là
rắn độc, chuột, sói, mèo, chồn, chuột dữ. Các loài này là kẻ thù lẫn nhau. Cho đến chuột
dữ trở nên sợ rắn
độc. Như thế theo thứ lớp mà oán thù lẫn nhau, lúc
gặp nhau, chúng không có tâm tình.”

Từ đây trở xuống đối với hai nhân, bốn duyên nhiếp nhau thông suốt, bít lấp. Đầu tiên, đối với hai nhân phải biết dẫn dắt, hạt giống
sinh khởi hạt giống, gọi
là nhân “năng sinh”; các nhân “sở thuyên”, gọi
là nhân phương tiện: Duy
thức nêu ra hai thuyết:
1/ “Ở đây nói dẫn dắt,
sinh khởi, dẫn phát, quyết định
sự
việc đồng khác, , các hạt giống nhân duyên trong bất trái nhau, ở phần
vị chưa thành thục, gọi
là hạt giống dẫn dắt, phần vị đã thành thục, gọi
là hạt giống sinh khởi. Các hạt giống nhân duyên
trong sáu nhân kia đều gồm thâu trong hai giai vị này, nên dù có nhân của chủ thể
sinh hiện
tại, như sinh tự chủng
trong bốn nhân mà phần nhiều xen hở.
2/ Ở đây lược qua không nói. Hoặc gần nói về quả, cũng đặt tên là chủng,
như nói giống lúa mì hiện hành. Nhân khác nghóa là hai, năm, chín nhân ban đầu
và pháp chẳng phải nhân duyên trong sáu nhân, đều là hạt giống nhân duyên khác
của sinh, thục, nên nói chung thuộc về nhân
phương tiện, chứ chẳng phải hai hạt giống này chỉ thuộc về
hai nhân kia. Vì có hạt
giống nhân duyên trong bốn nhân khác, chứ chẳng phải tám nhân kia gọi là nhân khác. Hai nhân kia cũng có hạt
giống chẳng phải nhân
duyên, nên nói “ở đây nói hạt giống dẫn dắt, tức các nhân khác của hai nhân kia, tức tám nhân khác kia dù trong hai nhân có chẳng phải năng chủ
thể sinh, mà chung nhân duyên vì vượt hơn rõ
ràng nên nói khắp. Dù
trong nhân khác co nhân chẳng phải phương tiện, mà

tăng thượng
nhiều là vì rõ ràng nên nói khắp”.

Ngài Tam Tạng
nói: “Trong Địa Bồ-tát này nói hai nhân dẫn
dắt, sinh khởi, đều chung cho huân tập phần hữu và danh ngôn, nên hai
nhân này đều thuộc về
nhân “năng sinh”. Trong Địa Tầm, Từ chỉ nói huân tập phần hữu là nhân dẫn dắt, cho nên không nhập
“năng sinh” (chủ
thể sinh) thuộc về nhân dẫn dắt.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Hai nhân dẫn dắt, sinh khởi đâu có
riêng khác?”

Nghóa là: “Hai thứ khác nhau:
Rộng, hẹp khác nhau. Nhân dẫn dắt chung cho duyên tăng
thượng , nhân duyên, nên thuộc về hai nhân: Nhân
năng sinh và nhân
phương tiện. Nhân sinh khởi hẹp, chỉ thuộc nhân duyên.

Thấm nhuần, chưa thấm nhuần khác nhau, nên trong y xứ nói:
“Nhân dẫn dắt là nhân y xứ của tập khí, hạt
giống của chi Hành, Thức chưa bị
thấm nhuần.
Nhân sinh khởi là nhân y xứ của hạt giống có thấm
nhuần, tức đã bị thấm nhuần , cho nên có khác nhau.

Kế là, đem bốn duyên chung với hai nhân gồm thâu nhau. Ở đây nói nhân duyên thuộc về
nhân “năng sinh”, tánh của duyên tăng
thượng tức thuộc nhân
Nhiếp Thọ, của hai duyên trung gian của nhân phương tiện.
Luận Duy thức
giải thích: “Dù cho nhân phương tiện có đủ
ba duyên sau, nhưng vì duyên tăng
thượng nhiều, nên ở đây nói
riêng. Nhân khác cũng có
hai duyên trung gian, nhưng vì làm rõ trong
Nhiếp Thọ, nên nói riêng.

Trên đến đây, đều là
giải thích, đầu tiên nêu
số có mười
nhân xong. Dưới đây là
giải thích mười nhân của ba tánh và lập ba câu hỏi. Sau, đáp theo thứ lớp, trong đó trước là giải thích về nhân thế gian.
Nói rộng như Nhiếp xác luận nói.
Luận sư
Cảnh nói: “Cũng như người
đi buôn trong đây, cần
phải thuật lại giống nhau”. Pháp sư Cơ nói:
“theo tục lệ của cõi nước kia, chép
sự việc
sáng suốt, xác thực v.v… gọi
là Nhiếp xác luận.”

Kế là, giải thích về mười nhân tạp nhiễm. Nói: “Cảnh giới quán đãi mà có vị ái, cho đến làm nhân quán
đãi. Nghóa là ái là
gốc của sinh, tử, do ái kia là gốc của các phiền não
sinh nhiều “hoặc” khác,
phát nghiệp được báo, nên Chi Hữu nối tiếp
nhau, tức nói ái kia là nhân quán đãi.
Pháp vô minh v.v… trong hiện pháp cho đến làm nhân dẫn
dắt. Pháp sư Thái nói:
“Vô minh, Hành ở hiện tại huân tập thành hạt
giống, do hạt giống này
đối với sinh, già chết v.v… của đời sống khác ở vị lai,
vì dẫn dắt
xa nên làm nhân dẫn dắt. Nếu ái, thủ, hữu trong
hiện tại, thì đối với sinh, già chết là nhân sinh
khởi trong nhân dẫn phát.

Luận sư
Trắc nói: “Hạt giống vô minh v.v… ở hiện tại do
nhân dẫn dắt ở trước,
đối với dẫn sinh, già chết, đều là hạt giống.
Nay, nhân dẫn phát này cũng do hạt giống của
danh sắc,
sáu nhập v.v… đối
với dẫn sinh, già chết,
đều là hạt giống, đâu có khác nhau?”

Giải thích: “Y
cứ sự thật để nói thì đều là hạt giống. Đối với
một hạt giống là hai
nghóa kia. Chủ thể dẫn dắt gần khởi, gọi là nhân
dẫn dắt; dẫn phát xa,
gọi là nhân dẫn phát.

Nói: “Chi vô
minh khác và tự hạt giống, cho đến Chi hữu, sinh ra
Na-Lạc-Ca (địa ngục) v.v…
Luận sư
Cảnh nói: “Chi vô minh khác, lược qua không nói Hành.
Tự chủng tử, là tức hạt giống của năm chi như
thức v.v… Cho đến Chi
Hữu, nghóa là vượt qua ái, thủ, chỉ nói chi Hữu.
Từ mạnh mẽ chỉ nói ở nghiệp. Nếu duy trì
sự thấm nhuần kia
về sau,
sự mạnh yếu gồm thâu
chung năm chi như thức v.v… hạt giống danh
ngôn cũng là chi Hữu.”

Pháp sư Thái
nói: “Từ chi Vô minh, cho đến chi hữu hiện khởi
và hạt giống làm nhân,
đều sinh ra sự khác nhau của năm đường, là quyết
định nhân riêng.”

Luận sư Trắc
nói: “Đọa Na-lạc-ca, chi vô minh, cho đến chi
Hữu, đối vói bốn đường
còn lại, gọi là khác.” Dưới đây,
nói về mười nhân thanh tịnh:
Các hạnh quán đãi, vì nhiều tai hoạn lổi lầm, nên ưa mong
cầu thanh tịnh. Luận sư
Cảnh nói: “Các hạnh quán đãi nhiều lổi lầm,
nghóa là chính đáng phát
ra Thể của nhân quán đãi.

“Ưa mong cầu
v.v… ” trở xuống, là nêu ra quả do nhân quán
đãi sinh ra. Ưa mong cầu
thanh tịnh, nghóa là
phát nguyện. Nhiếp thọ
thanh tịnh là khởi hạnh,
thành mãn thanh tịnh là đắc quả.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Như thứ lớp, nghóa là địa vị trước của
địa mới phát tâm đã
được vô lậu. Sơ địa trở lên và đã mãn, vì quả Phật vô lậu Viên mãn an trụ chủng tánh cho đến làm nhân dẫn dắt.
Luận sư Cảnh nói: “Nếu đối với đạo Đế, thì gọi là nhân dẫn dắt. Nếu đối
với diệt Đế, thì gọi là nhân chứng đắc. Trong văn tự nói là chứng hữu
dư đối với diệt Đế.
Chủng tánh kia đối với thanh tịnh là nhân dẫn dắt,
dẫn đến đạo Đế.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Tức chủng tánh đối với chứng hai cõi
Niết- bàn, Trí là nhân
dẫn dắt. Đối với Niết-bàn, các căn thành tựu, nghóa
là tám thứ báo vượt
hơn, như trước đã nói. Thuộc về chủng tánh cho đến
là nhân
sinh khởi.
Luận sư
Cảnh nói: Tướng đồng thời này
sinh ra
nhân dẫn dắt ở trước,
lôi kéo xa nhân quả khac thời ở vị lai.”

Luận sư Trắc
thuật lại các nước phương Tây có ba giải thích:

Theo Ngài Hộ pháp nói: “Do bản
hữu “pháp nhó”, hạt giống vô
lậu, chủ thể sinh của hiện hạnh vô lậu. Cho nên
hiện hạnh vô lậu của
Sơ địa trở lên, đều có nhân duyên, hoặc có hạt
giống mới huân tập Địa tiền, là vì hữu lậu, nên chỉ là duyên
tăng thượng.
Sơ địa trở lên, mới
huân tập hạt giống vô lậu, đối với hiện hạnh
vô lậu kia cũng được làm
nhân duyên, vì là vô lậu.”

Ngài Hộ Nguyệt nói: “Chỉ có hạt giống pháp nhó sử dụng hạt
giống này làm nhân duyên sinh hiện hạnh vô lậu.”

Ngài Thắng Quân nói: “Chỉ có mới huân tập”.

Nay, luận này
lại y cứ ở nghóa có thể sinh nói là hạt giống.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nhất định trong nhân khác như, chỉ dùng tác pháp của
Ba thừa, đây là y cứ theo thô để nói. Y cứ ở tế trong
ba thừa lại chia ra vô
lượng, vô số về quả nào, nhân nào v.v… ?”

Trong nhân đồng sự nói: “Nếu phẩm thanh tịnh, là phân biệt
với đồng sự tạp
nhiễm, nhưng trong tạpnhiêm ở trước không nói. Nếu
nói nhân đồng sự của
pháp phẩm tạp nhiễm, thì đây là ảnh lược. Lại
ở đây nói nếu thanh tịnh, tức biết được nhân
đồng sự của Tạp nhiễm ở
trước, nên phải lựa chọn.”
Thứ tư
kết rằng: “Như thế, hiện có mười nhân tạp nhiễm,
mười nhân thanh tịnh, cho
đến trừ mười nhân này, không có thêm quá.
Pháp sư Thái nói: “Trước
đây, nói trong ba thứ mười nhân trong mười
nhân như lúa mì, v.v…
mười nhân cũng là thuộc về phẩm Tạp nhiễm.
Trong đây, nói chung là hai.

Trên đến đây, đã giải thích tướng mạo của chánh nhân xong. Dưới đây là thứ hai, nói về tướng trạng của chánh quả, tức là năm quả:

Thể của luận
tức lấy Dị thục sinh và hạt giống của Dị thục danh
ngôn, đều
là thể của quả Dị thục.
Nói Dị thục,
nghóa là A-lại-da.

Khi khởi nhân
báo đáp, trước, sau thường khởi chung khắp cả
ba cõi, được gọi là Dị thục.

Dị thục sinh, nghóa là ngoại trừ quả báo
của A-lại-da, năm
uẩn từ hạt giống của
Dị thục khởi, được gọi là Dị thục sinh. Hạt giống của danh ngôn dù không là nhân báo đáp, nhưng nó là loại Dị thục gọi là quả
Dị thục. Lại do vô minh và vì hành đã dẫn phát, nên cũng gọi là
quả Dị thục.
Kế là lấy chung ba tánh lậu, vô lậu trong ngoài . Kết tất cả hữu
vi từ nhân đồng loại ở
trước sinh, đều gọi là quả Đẳng lưu.

Niết-bàn Trạch diệt do được Thánh đạo khắc ghi, gọi là quả ly
hệ, gồm thâu tất cả
hữu vi và Phi trạch diệt, đều do tác dụng của só phu
đã đạt được, đều gọi là quả
só dụng. Tất cả hữu vi do tự thể của nhân
không chướng ngại
mà sinh, là quả
tăng thượng. Lại, do Thánh đạo vô vi
được hiển tỏ, cũng là quả
tăng thượng. Văn luận giản lược, mà không đầy
đủ, pháp nói không hết.

Kế là, giải thích tên
Dị thục. Nhân là thiện, ác, quả là vô ký.
Nhân khác nhau mà vì
thành thục, nên gọi là
Dị thục, là từ nghóa được tên.
Tất cả hữu vi trước,
sau giống nhau gọi là nhân Đẳng lưu . Đẳng lưu là
quả, gọi là quả Đẳng
lưu, tức ngay thể mà được tên. Cũng có thể Đẳng
lưu chung là quả, gọi là
quả Đẳng lưu, tức từ nhận được tên.
Thể của
Trạch diệt vô vi dứt hết trói buộc nên gọi là ly hệ (lìa
trói buộc) Ly hệ tức
quả, đương thể được tên.
Năm uẩn hoà hợp, giả lập
só phu, quả mà tác dụng
só phu có
được, gọi là quả só
dụng. Quả nấy tức từ tác dụng của nghóa đặt
tên. Só phu
là dụng nghóa, là tác
dụng. Hoặc muôn pháp không chướng ngại, mỗi một pháp đều có
tăng thượng.
Tăng thượng tức quả, ngay thể được tên.
Cũng có thể sử dụng
nhân có được công của quả, gọi là quả tăng thượng,
từ nhân được gọi là tên gọi là. Lại nữa,
nói: “hoặc giống như nghiệp trước, quả sau tùy
chuyển. Như nói: “Sát
sinh, tuổi thọ thân sau, tức mạng ngắn ngủi v.v…
Quả có thể được, dường như nhân trước, nên
nói dường như nghiệp trước,
quả sau tùy chuyển.”

Sau đây là tổng kết như văn.
Trên đến đây giải thích về tướng trạng của
chánh nhân, quả xong.
Dưới đây nói về tướng mạo đã làm,
chưa làm, được, mất, trong đó,

trước giải thích, sau kết.
Biết xong,
khiến cho nghiệp, trí lực, chủng tánh (chủng tánh
của trí lực của nghiệp)
được tăng trưởng dần.

Luận sư
Cảnh nói: “Nhân nghóa nhận, cho, trước là nói về
bốn duyên nhận, cho.
Nhân “duyên” sinh quả, quả khởi. Hạt giống hiện
tại, khi đối với tướng
quả sinh, được gọi là nhận, cho. Diệt tướng quá
khứ không có pháp,
không gọi là nhận, cho?”
Đáp: Tự
loại của hạt giống danh ngôn lúc sinh ra nhau, lúc niệm
trước diệt
có quả dắt dẫn gọi là Thọ. Hạt giống của niệm sau khởi, lúc trụ tướng
sanh thì, hạt giống trước mới được tên. Với duyên đẳng
Vô gián , việc nhận, cho cũng thế.

Duyên Sở
duyên: Nghóa là nếu lúc “duyên” hiện cảnh, tâm,
tâm sở sinh, thì tác
nghiệp cảnh giới đồng thời nhận, cho. Nếu lúc
“duyên” pháp không có:
lông rùa, sừng thỏ ở quá khứ, vị lai, tâm đương lai của tướng phần biểu hiện rõ
tướng phần,
sinh ra kiến phần, cũng
gọi là nhận, cho.

Duyên tăng thượng, cũng y cứ ở hiện tại sinh ra quả, gọi là
nhận, cho. Pháp sư Cơ nói:
“Nói là các hữu tình tự mình tạo nghiệp đến
cuối cùng chẳng có mất
mát, hư hoại. Đây là nói chung về nghóa huân tập v.v… của phần hữu, cũng không có không làm, hoặc khác với quả
Thục. Đây là kết Thủ, Hữu.”
Pháp sư Thái
nói: “Đây là khởi cách đối. Cũng không có
không tạo nghiệp mà có
quả thục. Hoặc về sau tạo ra nhân ác khác mà có
dị thục như hương khác, v.v…

Luận sư Cảnh
về sau giải thích thêm: “Không có người kia
làm khác, người này Dị thục.”

Đáp câu hỏi
đầu tiên xong. Dưới đây, trong đáp câu hỏi thứ
hai, trước hỏi, kế là,
giải thích, sau là kết.

Bỏ câu hỏi xa trước, nên nêu lại câu hỏi rằng: “Bồ-tát cầu
nghe chánh pháp như thế nào?”

Trong giải thích có ba:

1- Nghe pháp hết lòng trân trọng.
2- So lường, làm rõ vượt hơn.
3- Nói lại nghe pháp ân cần, trân trọng. Trong phần so
lường, Ngài Tam Tạng nói: “phân số, phần
trăm, phần ngàn, tức tương đương phần muôn; phần toán tức tương
đương phần ức. Cho đến
phần Ổ-Ba-Ni-Sát-Đàm. Đây là cùng cực trong
số của
phương Tây, như giống với hư hoại trong đây, chở chuyên
trong rãnh nước, số chở
rất cùng cực.”

Ngài Tam Tạng
lại nói: “Theo số của Tiểu thừa, có sáu chục,
gọi là một a-tăng-kỳ.
Nếu theo số của Đại thừa, thì có sáu trăm, gọi là
một a-tăng-kỳ.”

Luận sư
Trắc nói: Nếu trong
Bồ-tát Đại thừa, có một trăm
hai mươi số.
Như kinh Tạng
Nghiêm nói: “Tức là
số một trăm hai mươi
thứ nhất, tức Luận này
gọi là phần Ổ-Ba-Ni-Sát-Đàm.
Nói lại nghe pháp
hết lòng: Trước, nói vì kính
trọng pháp, nên

tâm không có
vấn nạn. Sau nói ở chỗ thầy, không có nhiễm, tán
loạn, trong đó, trước,
nêu hai câu. Sau, hai câu của lúc khác.

Trong giải thích vô nhiễm gồm có: Hỏi, giải thích, kết.

Trong giải thích, trước nêu ba trường hợp. Kế là, chia ra số
tướng của ba trường
hợp. Sau giải thích riêng rằng: “Nói không vì thuận
theo, không tìm kiếm lổi lầm v.v… ”
Định bổ
khuyết: “Lúc Bồ-tát nghe pháp, không vì thuận
theo mong cầu, mà vì người tu hành nên nghe pháp, cũng không tìm kiếm lổi lầm của thầy. Nghe pháp không tự
khinh miệt, nghóa là khởi tâm
rèn luyện, mài mò, chớ
tự khinh miệt.”

Giải thích không có tán loạn:
“Nghe tiếng thuộc về tai.
Linh là nghe. Nghe tiếng chuyên ở tai.”

“Vì sao Bồ-tát cầu nghe chánh pháp” trở xuống, là đáp
câu hỏi thứ ba vềø ý cầu pháp. Muốn cầu Trí
nhất thiết, vì trí nên cầu pháp.

Trong giải thích nên nói chánh pháp, đầu tiên, là kết trước, sinh sau, tức là ba câu hỏi:
Sẽ nói pháp gì?, nghóa là hỏi về pháp đã nói;
nói thế nào? Nghóa là
hỏi về cách nói; và vì nghóa gì nên nói? Nghóa là
hỏi về ý nói pháp.” Dưới đây,
trong đáp, trước là đáp hai câu hỏi đầu và sau.
Sau là đáp phương của
thuyết thứ hai, nghóa là các Bồ-tát chính là đối
tượng nên cầu, tức là
đối tượng nói, tức Bồ-đề, Niết-bàn, chỗ của đối
tượng nên cầu, vì
Bồ-đề, Niết-bàn này mà nói cho người khác nghe.
“Dựa vào hai thứ tương ưng vì người khác nói ” trở xuống, là
v.v… đáp câu hỏi thứ
hai, nói về phương pháp, trong đó có ba:

Chia ra hai môn.

Giải thích theo thứ lớp.
3- Tổng kết làm hai. Mười tướng, thuộc về Chương môn ở trước, dựa vào thuận
theo nói có mười lăm.
Nói không gián đoạn. Nghóa là nói nghóa cho người nghe , theo
thứ lớp không có xen hở.
Không làm ra vẻ tay của thầy; nghóa là cầm đưa lên
không bỏ xuống, gọi là nắm.
Bồ-tát nói pháp tác động không nắm tay, không
keo kiệt. Cũng nói là
không chấp tác động ý của sư trưởng, mà không
bỏn sẻn chánh pháp. Nói
thanh tịnh có hai tướng rất dễ hiểu.

Lấy hai mươi
tướng thuộc đương hai môn.
Hai mươi câu,
nghóa là nếu theo Luận sư Cảnh nói rằng: “
1- Nên phải an trụ, oai nghi đúng pháp v.v… gọi là đúng thời. Lại, đối với chánh pháp,
sinh tâm tôn trọng, gọi là trọng pháp.

“Lại, vì tất cả nói pháp v.v… ” trở xuống, có mười ba câu, gọi
là theo thứ lớp nói.

Như thế, theo thứ lớp xét
nghiệm lại, gọi là thuộc đương rất dễ hiểu.”

Luận sư Trắc
nói: “Như thứ lớp đó, phối hợp với hai mươi tướng trước”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Bốn pháp nối tiếp nhau, nghóa là chánh pháp không keo kiệt ở trước, nghóa là vì không keo kiệt, nên vì nói
một cách liên tục.”
Mười pháp
không đuổi, nghóa là nói lời chúc mừng, an ủi
trước đối với kẻ có
tội, không xua đuổi trừng phạt họ, chỉ nên chúc mừng, an ủi.”

Là trong giải
thích về pháp tùy pháp hạnh, đầu tiên, chia ra
năm môn. Sau giải thích
theo thứ lớp: thân, ngữ, ý, nghiệp là ba. Chánh
Tư thứ tư; chánh tu thứ năm.

Pháp tùy pháp hạnh. Đã giải thích như trước.

Luận sư
Trắc nói: “Pháp là học pháp . Tùy pháp hạnh là nghi
thức của Học”

Trong giải thích, chia làm ba:
1- Giải thích ba nghiệp
2- Giải thích chánh tư.
3- Giải thích chánh tu. “Nếu Phật, Thế tôn chế phục thân ngữ ý tức giới luật nghi.
Chia ra thân, ngữ, ý, tức hai nhóm giới: Nhiếp thiện và Nhiếp chúng sinh.
Không có xa lìa
trái ngược. Nghóa là lìa lổi, tức Giới luật
nghi, không có tu chứng
trái ngược, tức hai nhóm giới sau.

Trong giải thích Chánh tư, trước hỏi, kế là, giải thích; sau là kết.

Trong giải thích,
1/ Nói về tướng của tám tư duy.
2/ Do chủ thể
xa lìa không nghó bàn.”
trở xuống là thành tám tướng có lợi ích.

Trong phần trước, nói là các Bồ-tát cho đến trước phải xa lìa
chỗ không nghó bàn, để
tư duy pháp kia là tướng thứ nhất.”

Nói “Chỗ không
nghó bàn”, như: khì thế gian là hữu biên,
vô biên? Chúng sinh thế
gian có hết, không có hết v.v… Nếu tư duy, thì
sẽ phát sinh điên loạn!
Luận Hiển Dương nói: “Xứ không nghó bàn gồm có chín:
Ngã.

Hữu tình.

hai. ba.”

Thế giới.

Nghiệp báo.

Tónh lự, nghóa là cảnh giới.
6- Cảnh giới của chư Phật.
7- Mười bốn thứ không thể ghi chép.
8- Chẳng phải chánh pháp. Tất cả thuộc về Niết-bàn.
Giải thích rộng, như Luận Hiển Dương kia.

“Kế trở xuống, cho đến”mà không có trể nãi, “thong thả” là thứ

“Kế trở xuống, cho đến dùng lý quán
sát mà tùy ngộ nhập,
thứ “ Kế trở xuống,
đối với phần ít kia, chỉ tin hiểu sâu, thứ tư”.
“
Kế trở xuống, cho đến chỉ dựa vào nghóa kia, không theo văn

kia”, thứ năm.

“Như thật biết rõ nói là chắc, gọi là đại,” thứ sáu.
nói: “Nói hắc, nói đại” là nói ác. Nói
thiện. “Chính thức biết rõ tư duy trước nhất” là thứ bảy.

“ Đã ngộ nhập rồi, thường thường tác ý, khiến được
vững chắc,” thứ tám.
Lại trong thành tám tướng v.v…
Pháp sư Thái giải
thích rằng:
“Đối với nghóa chân
thật, không có vật, không có pháp gì để khuynh
đảo, có thể lay động, nghóa là không có nhân, vật nào để
khuynh loát, không
có giáo pháp nào để
lay động. Chính là có thể ngộ nhập tư duy ban
đầu, nghóa là tư Tuệ
gọi là tư duy trước nhất”.

Trong giải thích về chánh tu, trước hỏi, kế giải thích. Trong
giải thích gồm có bốn:

Nêu số, nêu tên

Dựa vào nêu mà giải thích
3- Kết làm rõ lợi ích của tu.
4- Tổng kết hạnh nhiếp của bốn tu cùng khắp. Thứ nhất, thứ hai trong bốn tu là tu riêng.
Thứ ba, đều cùng tu, chưa được thành tựu viên mãn.
Thứ tư, ưa được thành tựu viên
mãn, nhậm vận khởi”.

Luận sư Cảnh
nói: “Về đạo lý, tu chỉ, quán đều có, vì lúc tu
chỉ, quán, thế có tăng,
giảm. Nếu thế của “Chỉ” tăng, thì gọi là Tu
Xa-ma- tha; “Quán”tăng,
gọi là Tu tỳ-Bát-Xá-Na; chỉ, quán đồng, đều gọi
thì song tập. Thuần thục, gọi là ưa tu”.

Luận sư
Trắc nói: “Do tám thứ tư duy đều thiện, vì nương tựa,
gìn giữ, tức tám thứ
tướng của tư, là nói nhân.

Đối với lìa
ngôn thuyết, chỉ sự, chỉ nghóa trong cảnh sở duyên, là cảnh
sở duyên. (Đối tượng duyên) của định.
Lìa ngôn thuyết, nương tựa y tha và lìa
ngôn thuyết, nghóa viên thành thật tánh làm
cảnh sở duyên.

Buộc tâm cho
dừng lại, chính là nói về thể, lìa các hý luận v.v… nói về lìa chướng
Hí luận, tức là năm thứ. Xét theo đối pháp, đối với
các sở duyên mà tạo nên thắng giải”.
“Xét về địa
Thanh văn, phải biết rằng v.v… ” trở xuống: trong kết nói lên lợi ích của tu, lượt đầu kết tu tập định, tuệ thứ
ba trên. Định,
tuệ thanh tịnh là kết ưa
tu tập thứ tư trên. Dưới đây, chỉ nói riêng, dựa
vào định mà được,
nghóa là trong đối tượng nương tựa, nên bỏ đi thô, nặng, là dứt trừ chất
khoáng cứng, là tánh không điều hòa; nhu thuận trong thân người kia, là công năng
của “chỉ”. Và, đối với
sở tri.
Nên thanh tịnh tri kiến, là
công năng của “quán”.

Trong giải thích về giáo thọ, trước hỏi; kế giải thích. Trong
giải thích có ba:
1- Nói về tám loại giáo thọ.
2- Gồm tám thành ba. “Bồ-tát như thế, hoặc do v.v… ” trở xuống, là nhắc lại kết giáo
thọ thành tám tánh.

Trong phần trước, đầu tiên là nêu số, phân biệt về sự
truyền dạy mình, người.

“ Đến khi truyền dạy”trở xuống, là nói thích đáng tám thứ.

“Nói là hoặc Tam-ma-địa vì làm y chỉ, nên từ bi v.v… đối với
người kia, là nói các Bồ tát có khả năng dạy
bảo người, ý nói hoặc do
còn lại đến làm Giáo thọ cho người, là nói về
Bồ-tát kia vì người, Đại
Bồ-tát khác và Phật truyền dạy, văn dưới đây, lại tự chứng tỏ.
Nhưng loại bốn trước trong tám giáo-thọ, xét kỹ căn
cơ, dùng làm phương tiện
truyền dạy. Bốn giáo-thọ sau, chính thức nói về giáo-thọ.

Đầu tiên, tư
duy tâm mình. Pháp sư Thái nói Tâm là định.
Tầm, Tư là bốn Tầm, Tư.
Trí Như thật là bốn Trí Như thật. Trước hết,
Bồ-tát dùng Tầm, Tư để
tìm kiếm, tư duy định. Lại, dùng trí như thật để
nhận biết đúng về định.

Kế là, căn Tầm, Tư: tức bốn căn như tín v.v… Ý ưa thích,
tức ưa muốn.

Tùy-miên Tầm, Tư, Nghóa là chủng-tử
của Tầm, Tư,
Dục v.v…,
tức gọi là
Tánh. Pháp sư Thái nói: Ở trước nói về dục
v.v… đều y cứ
ở hiện khởi, huân tập
thành hạt giống, gọi là tùy miên.
Tùy miên, là tên chung của hạt giống,
cũng có thể y cứ riêng hạt giống phiền não để nói.
Tánh căn dục của tâm này, tức là cảnh giới của bốn Lực, đều trước
khởi Tầm, Tư, sau khởi Trí Như thật.
Tầm,
Tư ở dưới, nói về giáo thọ.

Dạy thực hành năm pháp quán dừng tâm.

Dạy quán có nhân ở quá khứ, lìa chấp thường.

Dạy quán sẽ có quả của sinh, già chết ở vị lai, lìa
chấp đoạn.
8- Dạy ruồng bỏ tâm tăng thượng mạn
không được, cho là được.

Pháp sư
Tuệ Viễn nói: “Chưa làm cho rằng đã làm, chưa được cho rằng đã được. Người này khởi ngạo mạn đối với giáo đạo.
Chưa tiếp xúc, cho là đã tiếp xúc; chưa chứng cho là đã chứng, người này
khởi ngạo mạn đối với
chứng đạo, đều đầu cuối chia làm hai.

Nhiếp Luận về sau, các đức v.v… như thế nào?
Hai đức trước, y
cứ lượng trí, hai đức
say y trí chánh thể, có khi chẳng phải bốn ngạo
mạn không có khác nhau.”

Có thuyết nói: “Chưa làm cho rằng đã làm là
sự ngạo mạn
của phàm phu.
Không được cho rằng được là
sự ngạo mạn của
Dự lưu. Chưa tiếp xúc cho rằng đã tiếp xúc là ngạo mạn
của Tư-đà-hàm.
Chưa chứng cho rằng đã chứng
là sự ngạo mạn của A na hàm.”

Có thuyết nói: “Đều là sự ngạo mạn của bậc Thánh, hai câu đầu nói về ngạo mạn được quả vô vi. Bốn ngạo mạn này là thú hướng
khắp hành v.v…”

Bốn lực sau, như thứ lớp phối hợp: gồm thâu tám, là năm thứ
trước gồm thu trong ba là
một, cái gọi là trụ nơi nhiếp tâm.

Kế là, chung cho cả hai thứ xa
lìa đoạn, thường, được gọi là lợi mình.

Vì một xả ở lưu nạn, nếu biết tâm kia cho đến buộc niệm không
có trái
ngược giải thích về năm thứ trước là một nghóa đầu.

“Nếu vì nói rộng về chủ thể trị đoạn, thường v.v… ” trở xuống,
là giải thích lìa đoạn,
thường là nghóa thứ hai.
“Nếu niệm xả v.v… ” trở xuống, là giải thích thứ tám,
là nghóa thứ ba.

Nếu, kết giáo thọ thành trong tánh của tám lực.

Nói: “hoặc do người khác được từ chính thức truyền dạy, nghóa
là nêu, kết đoạn văn
ở trước. Hoặc do Bồ-tát khác kia; hoặc do đức
Như lai v.v… hoặc do bố
thí cho người v.v…

Nhắc lại kết: hoặc do Tam-ma-địa là ba câu như Y chỉ v.v…
Đã nói
chủng tánh của tám lực được tăng thượng. Luận
sư
Cảnh phân biệt: “Nói về tánh của
chánh nhân, quả ở trước do mười lực
đã xong, khiến cho chủng
tánh của lực xứ, phi xứ được tăng trưởng.

Kế là, nói về việc đã làm thì không mất, chưa làm thì không
được. Lại khiến chủng
tánh của Nghiệp trí lực tăng trưởng. Tám lực còn
lại chưa nói, vì rằng
thời nay chỉ nói là chủng tánh của tám lực được
tăng trưởng.”

Luận sư
Trắc nói: “Hai lực trước, đại khái nói về nhân, quả để cho động vật phát
sinh niềm tin, vì chúng giáo hóa.
Tám lực sau,
nói về công hạnh truyền
trao mọi người khiến họ tập nói, làm Giáo thọ.
Vì thế, nên nay y cứ ở
lực này nói là tám, hoặc giải thích đồng với Luận sư Cảnh.

Nói về dạy răn rất dễ hiểu.

Trong giải thích về thân, ngữ, ý thuộc về phương tiện cho
rằng: “Lại, vì nhân
duyên gì chỉ có bốn nhiếp Sự nói là phương tiện? Ý
hỏi: Về công hạnh thì
rất nhiều, vì sao chỉ nói bốn nhiếp lợi người?”

“Trong ý đáp
ở dưới, về công hạnh lợi người rất rộng, trong
đó, đại khái gồm thâu
bốn, tức cùng tận, không có tăng trưởng quá.

Phương tiện tùy nhiếp.
Luận sư
Cảnh nói: “Bố thí nhiếp hóa
người khác, vì thuận
theo ái ngữ, nên gọi là phương tiện tùy nhiếp.”

Luận sư
Trắc nói: “Thực hành bố thí trước, là vì tùy thuậïn hữu
tình kia, nên gọi là
phương tiện tùy nhiếp.”
Về phương tiện chủ thể nhiếp (năng nhiếp)
Luận sư
Cảnh nói: “Ái ngữ, khai đạo, chính là
“năng nhiếp”
Luận sư
Trắc nói: “Người kia chưa nương tựa ở mình, khiến cho họ nhiếp thọ, quán
sát lý lẽ
chân chính,
gọi là phương tiện Năng Nhiếp.”
Khiến nhập phương tiện. Luận sư Cảnh nói: “Công hạnh lợi tha, là khiến cho hữu tình kia lìa điều ác, khuyên đến với đạo,
điều phục chúng, gọi là
khiến nhập.
Pháp sư
Trắc nói: Sau khi quán
sát xong,
bảo họ đi vào chỗ
thiện, nên gọi là khiến nhập.”

Phương tiện Tùy chuyển. Luận sư Cảnh nói: “Đồng sự, nghóa là đối với
sự nghiệp
chính đáng, cũng tu
hành chung, là phương tiện
khiến người kia tùy theo
công hạnh của mình mà đổi phương tiện.

------------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 39 PHẨM THÍ</詞>

Trên đến đây,
Bồ-đề phần trì có mười
sáu phẩm, đã nói năm phẩm là pháp
sở học. Chia ra phẩm chủng tánh là phương tiện
Học. Dưới đây, có
mười phẩm kia là công hạnh của chủ thể Học (năng học), gồm có đối tượng
Học (sở học), trong đó, nếu theo văn phán quyết của
Luận sư
Cảnh thì: Tám phẩm đầu, nói về lợi mình, lợi người,
tạo nên hạnh tu. Một
phẩm Bồ-đề phần pháp, nói về hạnh Nội chứng;
một phẩm công đức sau
cuối, do hai công hạnh trước chứng minh cho
công đức đã được hoàn thành.

Sáu phẩm đầu trong tám
phẩm trước, là nói về công hạnh
lợi mình; một phẩm Tứ
Nhiếp; là nói về hạnh lợi người.

Phẩm Cúng Dường thứ tám, nói về công hạnh gần gủi, tu tập,
kết hợp với một phẩm
Vô Lượng, là nói chung hai hạnh. Dù có thuyết
này, nhưng nay, nếu theo sự
phán quyết của Pháp sư Khuy Cơ v.v… thì
bảy phẩm đầu là phần
lợi mình, không nói về sự trùng hợp về thời gian,
chỉ công hạnh của phần mình.

Kế là, có hai phẩm nói về đạo Thắng Tấn. Một phẩm sau
cuối, nói về nhân thành quả mãn.

Theo phẩm Tự
phần, chia làm hai:

Nói về nghóa
có ba. Phẩm chia làm hai:

Có sáu phẩm thuyết minh về công hạnh lợi người.
Phán quyết về nghóa được chia làm ba:

Phán quyết như trên, tức cuối phẩm Tứ Nhiếp.

“Như thế, đã nói về nhiều thứ Bố thí, trì giới, cho đến đồng
sự” trở xuống, là
song kết về hai lợi,
tạo nghiệp, bày tỏ công hạnh tu,
thành tựu lợi ích.

Sáu phẩm tự lợi, tức gọi là sáu độ. Vì phẩm Thí được lập
ra trước nhất nên nói là phẩm Thí.” Hỏi:
“Vì sao trước nói về
sở học xứ?
Như thế, phẩm
Học Pháp sinh khởi hàng đầu.

Nói về văn của chủ thể tu học không sinh khởi trước là có ý gì
ư? Nghóa là: “Nghóa y cứ rất dễ hiểu, đâu cần phân biệt.
Trong phẩm

Công đức dưới đây, sẽ có văn kết.
Tóm tắc của đoạn văn nói về hạnh lợi mình đã xong.
Phần giải thích đầu tiên của
phẩm lực chủng tánh, như trước, trong hạnh lợi mình gồm có:

Nêu chung về số, nêu tên sáu độ.

Giải thích riêng theo thứ lớp.

Cuối phẩm Tuệ “Lại nữa, sáu thứ như thế v.v… ” trở xuống, là
tổng kết sáu thứ, dẫn chứng, khen vượt hơn. Theo
giải thích riêng, thì
chia làm sáu đoạn:

Cương yếu chung của bài Tụng đầu và văn xuôi trong giải thích
bố Thí là chia ra chín chương môn.

Dựa theo chương nói rộng.

Giải thích xong tổng kết. So sánh văn của năm độ khác,
đồng với văn ở đây.

Thí tự tánh:
Nghóa là nói riêng về tướng trạng của hạnh bố thí.
Vì công hạnh Thí cho chẳng
phải một, nên nói “tất cả”.

“Y cứ ở công hạnh Thí cho này, chia ra bảy môn”, trở xuống,
là tự thuộc đương. Nói: “Khó thực hành Thí”: nghóa là khó buông bỏ, gọi là
“khó thực hành”. Công
hạnh thí thù thắng, gọi là thí khó thực hành.

Thí tất cả môn: Nghóa là tất cả công hạnh thí đều gồm thâu
vào môn này, gồm thâu
công hạnh rộng khắp gọi là Thí trong tất cả
môn. Lại, tu thí trong tất
cả môn, gọi là Thí tất cả môn.

Thí Thiện Só: Nghóa là hạnh bố Thí thuần túy thiện, việc
làm thuần thiện, gọi là thiện thí.
Thí tất cả thứ. Nghóa là hạnh thí đầy đủ. Thành tựu công hạnh
Thí cho này trong tất cả
duyên, gọi là tất cả thứ.

Với hai thứ trước, nói tất cả, gọi là khác nhau. Lại,
Ngài Tam Tạng nói: “Môn tự ban đầu, đều là thể
Thí của tâm. Kế là tâm
riêng cho tất cả Thí. Thể của tất cả thí, tất cả môn
thí, nghóa là tâm thí
trước. Do tất cả thứ thí, nghóa là nói về mỗi thứ thí
của nhân trước, gọi là
riêng là Tất cả thứ Thí.

Năm độ dưới đây, là giải thích ba, tất cả y theo đây, nên biết.
Toại bèn cầu Thí, nghóa là gọi là người đến, với tâm tùy hỷ
những gì mình có, gọi
là bèn toại cầu thí.
Niềm vui ở đời khác, nghóa là lợi ích được vui của hai đời: đời
này, và đời khác, gọi
là niềm vui hai đời.
Thanh Tịnh Thí.
Nghóa là hạnh thí cho không có tội, công việc
đã làm không có tội,
gọi là thanh tịnh thí.

Trong dựa vào
chương để nói, tự tánh Thí, tức dùng vô tham
đều cùng tư duy và
nghiệp thân, ngữ làm tánh Thí.

Y cứ ở văn, chỉ phát ra thể của tài thí. Về mặt lý, pháp thí
không có vô úy thí,
cũng đủ ba nghiệp và tánh vô tham.

An trụ Luật nghi, nghóa là nói không phá giới.

“A-Cấp-ma v.v… ” trở xuống, là nói không phá kiến, xưa gọi là A-hàm
là sai. Nay theo
bản Phạm, A-cấp-ma, Hán dịch là truyền
lai, có hai nghóa:

Nhân có khả năng truyền đến quả, kiến của bất nhân, gọi
là A-Cấp-Ma.

Giáo gọi là truyền, vì Chư Phật ba đời xoay vần nói pháp, kiến
của tín giáo, gọi là kiến A-Cấp-Ma tự cò ở
giới phá, kiến không phá,
kiến phá, giới không phá; đều phá, không phá,
người hành thí có bốn
trường hợp này: giới phá, kiến không phá; Đều
không phá, hai trường hợp này là thiện thí, hài
trường hợp còn lại chẳng phải thiện thí .

Văn trong tất
cả Thí văn chia làm ba:
1- Hỏi. Giải thích.
Kết trước, sinh sau. Trong giải thích có hai: a- Nói rộng
về sáuThí. b- Kết, tóm tắt nghóa.

Trong phần trước, tức sáu thí:

Nói về thí có của, thì không có của.

“Cuối cùng, không trao cho bằng miệng”, trở xuống là nói
về pháp Thí.

“Đối với tất cả Thí, nghóa là pháp Thí v.v… ” trở xuống, là nói
về Thí vô ngại giải.

“Đối với những người có oán v.v… ” trở xuống, là nói về thí
ý lạc vượt hơn.

“Đối với chướng ngại thí kia v.v… ” trở xuống, là nói về trí đối
trị với chướng ngại Thí.

Bên trong, ở chốn nhàn tản, tónh lặng v.v… ” trở xuống, là nói
về Thắng giải của ý kạc tăng thượng.

Trong phần trước có hai:
1- Nói về thí có của.
2- “Lại, nếu các Bồ-tát không có của, vật có thể thí. Nơi phần trước lại có hai:
Nói về Thí trong, ngoài:

“Lại, các
Bồ-tát chẳng phải không có khác nhau v.v… ” trở

xuống, là
nói về đối với căn cơ nào nên Thí, không nên
thí, tài vật
trở xuống là nói không
có tài vật mà thí.

Trong phần trước lại có hai:

Nói chung về Thí trong, thí ngoài.

“Lại, các Bồ-tát giản lược do hai tướng v.v… ” trở xuống, là y
cứ ở trong, ngoài, chia làm bốn. Trong phần trước lại có hai:

1- Nêu số, nêu danh, để bày tỏ trong, ngoài.
2- Trong chia ra giải thích, gồm có: a/ Thí trong. b/ Giải thích
về Thí trong, thí ngoài.

c/ Giải thích
thí ngoài, cách hành văn rất dễ hiểu. Về sau, chia
ra trong, ngoài ở trước là bốn:

Chia ra trong làm hai:

Hợp với thí thân.

Chia ra thí chi tiết.

Chia ra ngoài ra làm hai:

Thọ dụng

Tự tại.

Luận sư Cảnh nói:

Thí cho thọ dụng, như Bố thí y phục. Một ngày thọ dụng của
bằng thí cho, sử dụng một năm. Chẳng phải chỉ Thể
của thí, gọi là
Thí thọ dụng.

Cầu tự tại. Nghóa là tất cả tâm đoạn đều thí cho.
Pháp sư
Khuy Cơ nói “cầu thọ dụng trong của tiền, dụng cụ,
tùy ý những gì mà người kia mong cầu, tùy thọ
dụng của họ là bậc nhất, không muốn thọ dụng
về của cải. Bồ-tát dứt bỏ vật dụng của mình
với tâm tưởng lìa bỏ của
cải để cho người kia, tùy ý tự tại là thứ hai.

Kế là, trong phần nói đối với căn cơ nên cho, không cho,
trước lược, sau rộng.

Trong nói rộng có ba:

Y
cứ ở trong thân để nói về thí cho không thí cho.

Y
cứ vật ngoài, nói về thí, không thí.

“Lúc thực hành bố thí trùm khắp tất cả…” trở
xuống, là nói
về cách thức thí.

Trong phần trước nói “Nếu các Bồ-tát với ý ưa thanh tịnh
đối với việc thực hành thí cho, cho đến không nên lìa bỏ lợi chúng
sinh
ngay trước mắt, mà thí cho phần thân.
Trong đây,
các Bồ-tát với ý ưa thanh tịnh từ trên đến đây, không
tiếc thân
mình, nhất là đối với việc có lợi chúng sinh ở hiện tiền.
Nếu có người đến cầu
xin các thân phần của Bồ-tát, thì không nên thí
cho, vì lợi ích hiện ở
trước nhiều, vì lúc bỏ lợi ích ít, nên tùy theo việc đem lại nhiều lợi ích mà thực hành. Nếu tâm đổi thay
lui sụt, hãy tự cảm nghó rằng “Về việc này đáng cho hay không cho,
sinh tâm keo kiệt,
bỏn sẻn, luyến tiếc thân
mình. Vì phá bỏ sự bỏn sẻn, nên phải lìa bỏ
thân phần. Tâm đã thanh
tịnh ở trước không bỏ thân mình hiện ở trước.
Đối với việc lợi ích
về sau nhiều hơn thành ra không nên thí thân phần, là ý ở đây.
Y cứ ở ý trong vật ngoài, có mười lăm
trường hợp, trường hợp
thứ năm “Đối với
vật vui chơi v.v… trước là nêu chung ý nghóa. Kế
là, giải thích riêng năm trường hợp. Sau, tổng kết
cương yếu của Tông chỉ.

Nói “Nếu có người đến xin lờ, lưới săn thỏ, cung nỏ. Lờ, lưới,
là dụng cụ để bắt cá,
lưới săn thỏ là dụng giăng lưới bắt nai. Cung nỏ,
là dụng cụ để săn bắt
thỏ, tró v.v…

Trường hợp thứ bảy
“Trong không hợp
với cha, mẹ,
sư trưởng. Rằng, tùy ý được làm đồ tể, giết hại, đánh đập, trói buộc, mua bán,
trao đổi. Nghóa là thuận
theo cha mẹ, vì để biết ơn, nên tùy ý cha mẹ,
làm đồ tể giết hại.
Còn tự không dám thầm ôm ấp tâm thí, huống chi
công khai cho người đến xin.”

Đây là tổng
kết không được cho cha mẹ v.v… ở trên. Có tâm còn tự không ôm ấp, huống chi dùng phẩm vật để bố thí một
cách công khai.
Đại ý trường hợp thứ tám
“Không được
đem vợ, con, quyến thuộc, của các trăm họ v.v… đoạt lấy riêng để bố thí, chỉ giữ
lấy thôn, ấp, châu báu, cõi nước, hoặc trọn vẹn, hoặc từng phần mà khi bố thí, vợ con,
một trăm họ v.v… kia ở trong đó đều được bố thí. Dù được bố thí, nhưng vẫn bảo với người kia rằng
“Biết ơn tôi, làm việc cung kính, tôn thờ
Phật pháp, ông cũng nên thếù!”

Trường hợp mười lăm “Không vượt qua Học xứ mà thực hành tuệ thí”, nghóa là không dùng
sát sinh, trộm vật v.v… của người mà
thực hành tuệ thí.

Trong phần nói phương thức thí có hai mươi chín trường
hợp. Trường hợp thứ tư
“Không dùng ý khác lạ, không dùng tâm phẩn
nộ khuấy đục mà tuệ
thí”, nghóa là không dùng giả dối có riêng nhằm
cầu danh, không dùng ý khác.

Trường hợp thứ chín “cuối cùng, không chấp luống dối, chỉ có
tất cả thứ rất thiện, thanh tịnh mà thực hành tuệ
thí v.v… ” nghóa là hoặc
có người
chấp luống dối về người thí cho, danh như pháp, tất
cả thứ rất thiện,
thanh tịnh. Người thí cho như thế, tức là đạo lý dục thanh tịnh
thế gian và ra đời gian.
Đây là chẳng phải đạo, chấp là đạo.

Bồ-tát không
có chấp giả dối này, Bồ-tát chỉ xem xét, biết rõ là đã thực hành ba việc như thế, chỉ là tư lương của lìa dục
thanh tịnh,
chứ chẳng phải đạo
chân thanh tịnh. Đạo chân thanh tịnh, là Tuệ Vô lậu.

Trường hợp mười ba “Trong không thí, vật không hợp nghi
thức”, có nêu,
giải thích, kết. Lại, không thưa bạch, cho đến
Bồ-tát không làm. Pháp
sư
Khuy Cơ nói “Rằng, như có người ở trước không ăn hành, không bạch cho
người biết, như pháp bố thí mà có ý cho,
Bồ-tát không làm,
cho đến nói rộng, chứ
chẳng phải trực tiếp không cho người kia hành
này, cũng không dùng đồ
tể vàng bạc này, các sự nghiệp v.v… không
hợp nghi thức, mà thì
cho người kia, là ý trong đây. Lại, theo phương
pháp vớt lấy mà thí
cháo. Nếu không kính trọng thì đối với Bồ-tát kia
không làm. Không chánh
oai nghi mà thí thì Bồ-tát sẽ không làm. Pháp sư
Cơ nói “Nói hoặc lại
xử trí v.v… nghóa là hoặc xử trí người khác khiến họ làm những việc không đúng như pháp, rồi
sau đó, mới thực hành bố thí. Chẳng hạn như bảo người khác giết v.v… rồi
sau mới cho.

Trường hợp mười lăm, phân tích kỹ trong đây dựa vào tiếng tăm, lợi dưỡng mà thực hành thí cho, có bốn
trường hợp.
Quyển hai mươi
sáu nói “Hợp thời, không lấy phi thời, nghóa là khi đói, cho cơm, không
cho áo. Lúc thời tiết oi
bức, nóng nực thì cho mát mẽ, không cho lửa v.v… Mình, người tịnh thí. Nghóa là không thấy
người trao, kẻ
nhận. Hợp với nghi thức,
nghóa là đối tượng thí, là dao, rượu độc v.v…
thí cho với tâm không rối loạn, nghóa ấy rất dễ hiểu.

Trong quyển hai
mươi chín nói thêm tuệ trong thực hành thí cho, gồm có:

Nêu chung các trường hợp

Hỏi đáp, giải thích rộng
Kết.

Trong giải thích rộng, có bốn lượt văn.
Trong lượt thứ ba nói rằng “Tánh quyết định tham lam keo kiệt là loại keo kiệt tham lam,
nghóa là bản tánh keo kiệt tham lam,
gọi là tánh là keo kiệt tham lam.
Nếu chẳng phải bản tánh keo kiệt tham lam, bị người xúi giục khiến
keo kiệt, tham lam, là loại
keo kiệt tham lam.”

Trong lượt thứ tư nói “Còn che giấu lỗi của người, không cho
họ biết, huống chi tiếp
xúc với họ”, nghóa là huống chi lại hiện diện
dùng lời lẽ tiếp xúc để giác ngộ họ. Trên, đã nói về hiện có tài thí, dưới đây, trong phần nói về
không có tài thí, văn chia làm hai:

Chính nói hiện không có của báu, thêm tuệ để thực hành thí
cho.

Xếp vào giai vị, là Địa tiền, giả gọi là
Bồ-tát thực hành bố thí ,

chứ chẳng phải đăng Địa.

Thứ hai, trong
phần nói về Pháp thí,
1) Y cứ vào kinh sách, v.v… nói về thí cho, không thí cho.
2) “Thế nào là phương tiện không thí cho của Bồ-tát…?” trở xuống,
là hỏi đáp, để giải thích lại phương tiện thực hành thí cho.

Trong phần trước có hai:

Nói dùng
kinh sách để thí cho và không thí cho. Nghóa là có người đồng học
Phật pháp, mong cầu
Kinh điển, Bồ-tát tự xem xét, nếu đối với kinh này, mình đã nói về nghóa
Kinh rồi, thì nên thí cho. Nếu chính mình chưa hiểu, thì phải có thời gian tìm đọc thì không nên thí cho.

Nói về không có Kinh sách v.v… tức quán sát tâm mình có ba
trường hợp. Trong hai trường hợp đầu rằng “Dù
do thực hành pháp thí này, thậm chí khiến cho ta thiếu kém tư lương của trí mầu nhiệm.”
Pháp sư Thái nói “Dù do pháp này nên ta thành lỗi
lầm, si mê, câm ngọng,
pháp không nhẫn, keo kiệt, phiền não, vẫn còn nên bố thí pháp, huống chi lúc thí pháp, do tự mình không có pháp, nên đã làm cho ta phải thiếu
kém đi tư lương của Diệu trí ngay trong hiện tại, mà không si mê, câm
ngọng, không thể thí ư?”
Nay, xét Cựu luận nói “Thà rằng ta đem pháp để thí cho những
kẻ si mê, câm ngọng hiện đời, vì dứt trừ phiền não, vẫn còn nên bố thí
cho, huống chi tạo nên
phương tiện trí tuệ ở đương lai.”

Trong trường
hợp thứ ba, lại có ba cảm nghó: Nói là vì bị tổn hại phiền não của mình v.v… chăng? Nghóa là vì thực hành pháp thí,
sẽ
gây tổn hại cho phiền
não của mình ư? Hay là vì thực hành bố thí pháp,
sẽ được viên mãn tư
lương của trí mình?”
Các kiến thông khí cho
Kinh s1ch của người kia, người này, ngang đồng với trí tư lương vượt hơn. Nghóa là để lai bản
Kinh tự đọc là
tư lương nuôi lớn trí,
chứ chẳng phải đem thí cho người kia nhằm kiến lập
công đức, nghóa là cho người kinh sách, sẽ không
có ích này, vỉ chỉ
đối với lợi của pháp,
nhiêu ích mong manh ở đương lai, chứ chẳng phải
là giác tuệ. Nếu bỏ đi
sự tìm đọc, đem Kinh quyển thí cho người khác, thì
có lợi của pháp được, mất ở đời sau, chứ
chẳng đủ giác tuệ.
Trong hỏi đáp,
giải thích lại, phương tiện nói “Như Bí-sô tịnh
Xả, nghóa là có tịnh thí
xoay vần, có tịnh thí chân thật, như trong luật nói.”
Nói về
Vô ngại, giải thí.
Luận sư Cảnh nói “Trong đây nói đối
với ba thí, rõ thấu thể danh, vì người nói pháp, tức là hai thứ pháp, và
nghóa không có hành thí
bình đẳng. Nếu hiểu rõ lý khác nhau của nhân, quả thì tùy
sự ưa thích, vì họ nói, tức gọi là ưa nói
Vô ngại. Khéo về phương ngôn, khuyên tu ba thí, tức
Biện Vô ngại.”
Pháp sư Thái nói
“Nếu là môn khác thì: Một
phần thí cho Từ, bi, gọi là môn khác. Hoặc thí
cho thể tánh, hoặc giải thích tên gọi bố thí. Hoặc thí
cho nhân, quả, đều biết như thật . Đây gọi là Vô ngại giải thí.
Pháp sư Cơ thuật lại lời ngài
Tam Tạng rằng “Nếu thể,
tướng của môn khác, giải thích về danh thì đây
là Pháp Nghóa Vô ngại
giải, năng thuyên, sở thuyên phân biệt v.v… nếu nhân quả khác nhau là
Biện Vô ngại giải, vì biện nói
về nhân, quả.
Lại, nếu theo đoạn văn
kết ở dưới, thì chỉ nói rằng, do tài thí, do pháp

nên ở đây kết hai môn
trên, do Vô ngại giải, không nói là Vô ngại nào?
Vì sao không nói bốn Vô
ngại đều gồm thâu?”

Nay, giải thích
nghi vấn đó, rằng “Nói là trong Tài thí, Pháp
thí, Vô úy thí trước
đã nói có môn khác là Pháp Vô ngại, nghóa là các giáo pháp phần nhiều dùng môn khác để phân biệt
pháp tướng.
Nếu thể tướng tức nghóa Vô
ngại. Về nghóa “sở thuyên” phần nhiều y cứ ở
thật thể để nói về
thể tướng. Nếu giải thích về danh, thì nói là Huấn
từ Vô ngại. Vì giải thích danh tự, nếu nói là
sự khác nhau của nhân, quả
là Biện thuyết Vô ngại,
do hay nói về nhân, quả của thuyết pháp, tức bốn Vô ngại đều ở trong đây, do ở trên tài thí v.v… có
Vô ngại này.
Như thật biết rõ mà thực
hành bố thí, gọi là Vô ngại giải thí.

Lại, trong bốn
Vô ngại, mỗi Vô ngại đều có thể, tướng của
môn khác, cho đến nhân,
quả v.v… không hẳn phải phối hợp riêng. Nay,
y theo Cựu luận nói rằng
“So sánh tướng mạo của loại, nếu lấy danh
ng- hóa để phân biệt về
nhân, quả, thì do Pháp sư Cơ nói rằng, môn khác
là pháp Vô ngại, đều
là khéo giải thích.”

Nói về Vô lượng tâm thí. Các người có ơn v.v… dựa vào tâm Xả gần.

Nói về Đối trị thí, trong đó có hai:

Nêu chung

Giải thích riêng.

Trong giải thích riêng có ba:

Nói về bốn chướng bị đối trị (đối tượng trị)

Nói về bốn trí “năng trị” (chủ thể trị)

Nói về công dụng của bốn trí có khác nhau. Luận sư
Trắc nói “Thể của bốn chướng là:

Trước chưa quán tập, vì do trên hạt giống không có tánh
kham nhậm làm thể.

Vật thí rất thiếu kém. Nếu nói về vật ngoài thì do bốn tướng
của sáu pháp là các trần. Nếu nói về pháp trong
v.v… thì lấy năm uẩn,
mười hai chi làm Thể.

Ham vui chấp mắc của vật với ý vui vẻ mầu nhiệm trên hết, lấy
tham tăng thượng làm Thể.

Quán thấy mình
sẽ có đầy đủ quả của cải ở đương lai mà rất ưa
vui, lấy tà kiến mong cầu quả đương lai làm thể.

Kế là, nói về bốn trí, của chủ thể trị:

Giác ngộ, là giác ngộ mình, từ trên đến đây, vì chưa quen thí
cho, nên dù hiện đang có nhiều của mà vẫn không
ưa thí cho, cố
gắng thực hành.

Chịu đựng các nỗi khổ, nghóa là vật thí cho vốn có ít, có thể cam
chịu khổ đói, lạnh, để cho ngay.

Biết khắp điên đảo. Nghóa là ưa thích của cải tốt đẹp, cho là rất
lạc, tịnh, bảo cho biết đều là nguồn gốc phát sinh
phiền não, bất tịnh,
cho nên có thể ruồng bỏ, gọi làbiết điên đảo.

Thấy tánh hạnh không vững chắc. Nghóa là không chấp mắc
quả của việc thí cho, nhận hiểu rõ tính vô thường.

Nói về thí tăng thượng ý lạc. Cựu luận gọi là Nội trược tịnh
tâm thí. Trong khó thực
hành thí cho nói rằng “hoặc có ơn phẩm
thượng”, Cựu luận nói
“vật thí tăng thượng”.
Các Đại đức xưa giải thích “Nghóa là vật tinh tấn, như bảy
báu v.v… Nay, theo Tân
luận, có ơn phẩm Thượng; hoặc có thể là ơn
nặng, sai khiến, ban cho, đem ân
Tuệ cho người; hoặc có thể là
con cái, vợ,
tôi tớ v.v… đối với
mình có ơn, đem ban cho người, rằng thật là khó!
Trong tất cả môn thí cho, đại khái có bốn tướng. Nếu theo
Cựu luận thì có năm đoạn văn, bốn đoạn đồng với
Tân luận. Lại có một
câu “Hoặc tự gom góp
để bố thí”, cho nên, người Cựu luận thường nói có bốn môn
không đồng. Cha mẹ
là một; vợ, con là hai; tôi tớ làm
sứ giả
là ba; bạn lành, quan lớn
là bốn. Nay, dựa theo tân luận, tài sản của mình
là một; giáo hóa người được của là hai; Thí cho
bà con, cha mẹ v.v…
là ba; thí cho người đến xin là bốn.

Hai môn trước, y cứ của cải, chia làm hai;
Môn sau y cứ ở cảnh
thí có hai. Bực Thiện Só
thí có năm tướng rất dễ biết.

Trong tất cả
thí có mười ba tướng.

Vô y thí. Nghóa là không dựa vào tiếng tăm, quả báo.

Quảng đại thí. Nghóa là không thấy có
người nhận, vì phàm,
Thánh cầu xin đều là không. Kinh Thiện Giới nói
“Không thấy ruộng
phước, chẳng phải ruộng phước.”

Hoan hỷ thí. Nghóa là ba thời đều vui vẻ.

4,
5) Điền khí thí. Nghóa là thí bốn biên đạo, tịnh ruộng phước.
Phi điền khí thí. Cựu luận quyển sáu , gọi là nhất thiết thí.

Tất cả vật thí. Nghóa là có vật đều Xả.

Tất cả xứ thí. Nghóa là đã phân biệt xứ sở.

Tất cả thời thí. Nghóa là không phân biệt thời tiết.

Vô tội thí. Nghóa là chẳng phải pháp, tài vật, cho nên thí cho người.

11,
1
2) Phương độ thí. Tùy theo địa phương nào cần, đều thí cho tất cả. 1
3) Luận bản dịch xưa “thiếu hữu tình vật thí, chia tài ra làm
hai số, thành mười ba.
Bèn cầu thí cho có tám. Cựu luận nói “Trừ não
thí. Đời này, đời
khác ưa thí, đại khái có chín thứ. Pháp sư Cơ nói
“Vả như Cựu
Viễn Sư giải thích
rằng “Tài, pháp, vô úy v.v… mỗi thứ đều có ba: Trong tài có ba, nghóa là thượng diệu là một, thanh tịnh là hai,
Như pháp là ba. Thượng diệu
tức vật mầu nhiệm trên hết như Mạt ni v.v… thanh tịnh, nghóa là vật chẳng phải do trộm cướp mà được.
Như pháp, nghóa
là của cải đúng như
pháp, chẳng phải dao, rượu v.v…

Pháp thí, vô
úy thí v.v… kia đều có ba, rất dễ hiểu. Lại, có người nói “Đầu tiên nói là
Tài thí; Pháp thí, Vô úy. Đây là nói về ba thứ thể . Trên ba thứ này chia ra
sáu công dụng. Tài thí có
hai công dụng, nghóa là
chứa chất sự nhơ bẩn keo kiệt, bỏn sẻn.”

Vô úy thí có ba, nói về là sự sợ, Pháp thí hợp thành một.

Hỏi “Trong đây, vì sao ở chỗ khác, pháp thí là đầu, sau mới nói về
Vô úy? Nay, Vô úy thí này ở trước, pháp thí
ở sau.
Nghóa rằng: Luận ở dưới chép:
Tài thí, vô úy thí có thể khiến
chúng sinh, được yên
vui trong đời này, vì cả
hai thí này đều là niềm vui hiện tại. Cho nên, gần Kế tài thí, trước nói ,
Vô úy thí, pháp thí
ở sau. Vì lợi ở
đời sau, cho
nên nói sau.”

Pháp sư Thái nói “Điều phục keo kiệt,
bỏn sẻn, nghóa là
ruồng bỏ sự chấp mắc
của vật. Tự có người biết được vật kia vô dụng đối
với mình, nhưng vì tính
keo kiệt, bỏn sẻn, chấp mắc, nên không cho người. Điều phục chứa chất cất giữ, nghóa là bỏ chấp mắc, nghóa là chứa nhóm
của vật, định tự thọ dụng.
Bồ-tát cũng bỏ nốt tâm này.
Trong ba thí,
thứ nhất, bỏ của vật
tốt đẹp, thứ hai, thứ ba, chẳng phải của vật tốt đẹp.

Thanh tịnh thì
có mười tướng. Nói chẳng phải người đến cầu
xin, hy vọng nhanh chóng
được của, như các Bồ-tát mong mỏi nhanh
chóng tuệ thí, nghóa là
hy vọng nhanh chóng chung tuệ thí, gặp người ở
trước, hy vọng nhanh chóng được của.

Không chấp
sự thí cho. Cựu luận nói
“Kiến, ngôn không
khác nhau, hoặc chấp kiến
này là không, không có quả v.v… Có ba Kiến:

Kiến chấp không có quả

Hại vì chánh pháp không có

Kiến chấp chẳng phải vượt hơn cho là vượt hơn.

Ba Kiến này đều thuộc về tà kiến. Vì sao? Vì nếu theo Tát-bà-đa thì, kiến chấp chẳng phải vượt hơn, là thuộc về
Kiến thủ. Nay,
theo Đại thừa,
Kiến thủ, tất nhiên, phải giống với Kiến mới gọi là
Kiến thủ. Nay, trong đây, vì đều
không “duyên” Kiến, nên chẳng phải kiến thủ.
Lại, chính quán thấy
người cầu hoặc chung, hoặc riêng giống như nhau,
cho dần, cho ngay, vật bình
đẳng, vì sao chấp có khác nhau? Nghóa là
nếu một trăm người mà
thí cho riêng dần trước sau, và cùng một thời
gian, thí cho ngay một trăm
người, phước kia vẫn bình đẳng, vì sao lại
chấp cho rằng phước có khác nhau?

----------------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 40 PHẨM GIỚI</詞>

Nếu theo bản Phạm thì giới kia có
ba tên: Thi-la, Hán dịch
là Thanh lương, tức nói
giới thể có oai lực thù thắng, có công năng
giúp cho thân, tâm người
tu hành thường được mát mẽ. Tiếng Phạm là Tỳ- nại-da, Hán dịch là Điều phục, y cứ ở giáo là chủ thể điều phục.
Lại có một tên gọi là
Tỳ-Xí-Đa, là “đã điều phục”, đây là y cứ ở người
hành luật, gọi là đã
điều phục. Bản Phạm chỉ có ba tên gọi này, cũng không có tên Tỳ-ni. Nếu nói là
Luật nghi, kể cả giới v.v… thì đều là tên gọi là trong đây.
Luận sư Cảnh nói “Vì có đối tượng ngăn ngừa, nên
gọi là Giới. Giới chung
cho cả thiện lẫn ác, thiện, ác đều có sự ngăn
ngừa, đề phòng. Nay, nói
về giới thiện, nhằm đề phòng pháp ác, nên gọi là giới.

Nếu nói vì ngăn ngừa điều sai quấy, thôi dứt việc ác, gọi là giới, thì giới ác làm
sao gọi là ngăn quấy, dứt ác? Do có trở ngại này,
nên được nói phòng
ngừa gọi là giới, cũng gọi là Luật nghi. Điều phục
nội tại gọi là Luật,
biểu lộ pháp thức bên ngoài, gọi là Nghi. Luật nghi
dù chung cho giới thiện,
ác, nay, nói về Luật nghi thiện pháp.

Sư Khuy Cơ nói
“Giới là tên khác của sự ngăn quấy, Nói giới ác, nghóa là thể của ác chẳng phải là
Thi La. Ác ở Thi-La, gọi là Ác thi- la.”

Nếu vậy, lẽ ra Thể của điều ác cũng chẳng phải ác kiến, vì đối
với Kiến, nên gọi là ác Kiến?

Giải thích “Tức không đúng, vì tìm kiếm, mong cầu để hiểu thì
thiện, ác đều tìm kiếm, mong cầu. Thanh lương, gọi là Thi-La.
Thi-La tìm cầu thể ác, ở trước nói về phẩm Thí để
dứt bỏ keo kiệt bên ngoài. Nay, kế là trì giới, để ngăn ngừa vết nhơ bên trong, đó là lý do có phẩm này.”

Trong văn có ba:
Trước hỏi, kế
giải thích;
sau kết.
Trong giải thích lại có ba:

Giải thích chín môn tịnh giới

Nói về sự thắng lợi của giới

Nói về tác dụng của giới.

Trong phần trước, đầu tiên, là tụng và văn xuôi nêu lên môn,
sau, dựa vào môn để
nói, tức là chín đoạn.

Trong giải thích về tự tánh, trước hỏi, kế là, giải thích,
sau là kết.

Trong giải thích có ba:

Nêu số, nêu danh

Thứ lớp, giải thích riêng
Kết,
vấn nạn về thắng lợi.

Dựa vào giới tu đắc trong trình bảy bốn, gọi là, chánh thọ
từ người khác, không dựa theo
sự truyền trao của thầy, chủ yếu là kỳ hạn tự
tịnh, gọi là khéo tịnh ý nghiệp.
Cựu luận nói
“Khéo tịnh tâm, thọ, phạm rồi liền ăn năn, được
gọi là tịnh trở lại.
Hoàn toàn mát, tịnh, gọi là trừ cung kính, chuyên
niệm. Hai thứ trước là
thọ, hai thứ sau là trì. Trong giải thích có ba:

Dựa vào hai thọ sinh ba đức

Nói về thọ tùy theo phân biệt

Nói về vốn tịnh, tịnh trở lại.

Trong phần trước, vốn thọ, đối với người, nói
“Con giữ được”,
nên hôm nay phạm, cảm
thấy xấu hổ với người. Vốn tự kỳ hạn rằng
“mình không bao giờ phạm
giới”, nên hổ thẹn đối với mình.”

Nói “Vì hai nhân duyên nên lìa các ác tác.”

Pháp sư Thái
nói “
1) chính thức thọ, Từ người khác.
2) Ý lạc thanh tịnh, dùng làm
nhân duyên, nên
về sau,
không sinh tâm ăn năn.

Luận sư Trắc
có bốn giải thích:

“Hai thọ là một “duyên”, hai trì là một “duyên”.

“Tức lấy hai trì là hai “duyên”.

“Tàm, quý là hai nhân duyên; hai thọ là hai “duyên”.

“Hai thọ là hai “nhân”, tàm, quý là hai “duyên”.

Dù có nhiều
giải thích, nhưng nay nhận lấy, tức lấy hai trì làm
hai “duyên”, vì thuận
theo giải thích của cách hành văn.

Trong phần kết khen thắng lợi, nên biết tức là giới thiện
mầu nhiệm, chính thức
thọ tùy theo giới học v.v…

Y theo luật nghi giới, nên biết tức là Vô lượng tịnh giới v.v… Giới
Nhiếp thiện pháp, nên biết chính là lợi ích tất cả hữu tình
v.v…

Giới Nhiếp Hữu tình, nên biết tức là có thể đạt được quả lớn, là
tịnh giới .
thù thắng v.v… gồm ba giới, được quả lợi lớn.
Trong tất cả giới, trước hỏi, kế
giải thích,
sau là kết trước,
sinh

sau.

Trong giải thích có hai:

Y
cứ ở tại gia, xuất gia, nói lược nói tất cả giới.
“Lại tức dựa vào đây…” trở xuống, là nói rộng tất cả giới,
trong đó lại có hai:

Nói về giới thể của ba nhóm, tức là Sở học (đối tượng học)

“Nếu các Bồ-tát muốn được sở học của Bồ-tát như thế v.v…”
trở xuống, là nói dựa vào giới để tu học, tức chủ thể học.

Trong phần trước có ba:

Nói lược về giới thể của ba nhóm trong thọ.

Bồ-tát trụ Giới luật nghi, trụ Giới nhiếp thiện pháp ra
sao?… “
trở xuống, là nói về giới tướng của ba nhóm trong trì.
Kết.

Trong phần trước có hai:

Nêu chung, nhắc lại để chia ra

Dựa vào chương, giải thích riêng.

Nói là các Bồ-tát đã thọ giới luật nghi giải thoát của bảy
chúng, tức là giới của
Bí-sô v.v… Luận sư Cảnh nói “Giới luật nghi của
Bồ-tát xa đến Bồ-đề.
Nay, y cứ hình bảy chúng ở luật nghi, để nói về
Bồ-tát, do đồng ngăn cấm
lỗi thô. Lại, thân
Bồ-tát kia ở bảy chúng, bảy
chi của thân, ngữ tùy theo bảy chúng kia có đủ, không đủ.
Tỳ kheo, Tỳ-kheo-ni có bảy
chi thân, ngữ. Năm chúng
như Sa-Di,
Sa-Di-Ni và chánh
Học v.v… chỉ có bốn
chi thân, ngữ. Ý ba đều đầy đủ. Đại giới của
Bồ-tát, hai chúng có đủ
mười chi. Năm chúng còn lại chỉ có bảy chi, trừ ba
chi trong ngữ. Cũng có
thể Bồ-tát dù hình ở năm chúng sau, nhưng lìa
đủ các điều ác. Bảy
chúng khi thọ Giới luật nghi đều có mười nghiệp
đạo thiện, do tất cả
điều ác đều xa lìa, vì thiện này đều tu, chúng
sinh
này đều nhiếp hóa.”

Luận sư Trắc
nói “Luật nghi Bồ-tát thật sự khác với luật nghi
của Thanh Văn, chỉ vì bảy
chúng xưa kia người thọ giới Thanh văn, về
sau đến khi thọ
giới Bồ-tát, mới phát ra chủng chi.
Nếu Bí-sô tức như
chủng chi của giới Bí-sô,
trừ người không chung học với Thanh văn, ngoài
ra chủng chi tức đồng
với chi mà Bí-sô đã phát, cho đến nếu nam nữ,
cận sự thọ năm giới
xong, về sau, lại khi thọ giới Bồ-tát đã phát ra chủng chi với giới
Cận sự, nên nói “Bảy chủng giới như thế tức là giới
luật nghi của giới
Bồ-tát.” Dù thọ không phát, chỉ do chủng chi đồng, nên nói “Tức là giới mà bảy chúng đã thọ.
Ngoài ra, bốn
Ba-la-di , bốn
mươi hai giới khinh của
Bồ-tát, đều là giới Nhiếp thiện pháp .

Trong giới
Nhiếp chúng
sinh , vì có trái phạm, nên lập các
giới này, chứ chẳng
phải nghi Nhiếp giới luật .

Lại, mất giới Thanh văn, không mất giới Bồ-tát, vì sao? Vì giới

Thanh văn, khi
qua đời, có hai hình sinh đều mất giới Thanh văn,
mà không mất giới Bồ-tát.

Hoặc có hai duyên:

Thối, mất tâm Bồ-đề.

Khởi tăng thượng phiền não, mất, mà không mất giới
Thanh văn. Cho nên, biết giới Bồ-tát khác với giới Thanh văn.

Trong giới
Thiện pháp, nói các
Bồ-tát sau khi thọ giới luật nghi
thì tất cả là Đại
Bồ-đề v.v… là nêu tóm tắt.

Luận sư Cảnh nói “Thọ ba nhóm giới, về lý thật đồng thời, nói
về nghóa thì có trước,
sau, vì trước lìa ác, sau mới thiện.”

Luận sư Trắc
nói “Theo Cựu luận cho rằng “Bồ-tát thọ Giới luật nghi trên.”
Người Cựu luận giải thích
“Hình ở trước, khen
ở sau.
Xét lường luật
Nghi vượt hơn, chính là ý đồng nhau. Bảy chúng
sở dó không bằng là vì
Nhiếp thiện làm tu không chung với
Nhị thừa, nên gọi
là “trên”. Nay, nói là
thọ giới Luật nghi sau, đây là về nghóa, nên nói
có trước, sau, chứ
chẳng phải việc thọ giới có trước, sau.”

Hỏi “Ba nhóm tịnh giới đều
là “thọ được”.
Vì sao nay lại nói rằng “thọ Luật
nghi sau, vì Đại
Bồ-đề chứa nhóm các
điều thiện, là giới
Nhiếp thiện pháp ư?”

Giải thích “Ở đây nói tướng mạo hiểu rõ: Giới
luật nghi là “chỉ thiện”, nói hiểu rõ giới
“Nhiếp thiện pháp
là “Tác thiện”, vì trụ tịnh giới là đã tu tập tướng rõ ràng, nên nói “Thọ Luật nghi vì Đại Bồ-đề gom góp
điều thiện, gọi là giới
Nhiếp thiện pháp . Đó là lý do y cứ ở
sự
thật, ba nhóm giới đều nói là “thọ được”.

“Đó là thế nào?” trở xuống, là nói rộng, trong đó có ba:

Y
cứ ở ba tuệ, để nói về “Nhiếp thiện”.

Y cứ vào ba nghiệp để nói.
Như thế, thường nói về thân, nghiệp.

“Đối với các khuYết-mầu nhiệm…” trở xuống, là nói
về ngữ nghiệp.

“Ở các thế giới mười phương v.v…” trở xuống, nói về
ý nghiệp. “Dùng thân, ngữ, ý…” trở xuống, là
y cứ chung ba nghiệp, để nói
về hồi hướng, phát nguyện và công hạnh
cúng dường, mà không
có buông lung thân nghiệp.
Trước là y cứ ở ruộng kỉnh để nói về ba.

“Đối với bệnh tật v.v…” trở xuống, là y cứ vào Ruộng bi để nói.

“Đối với các học Xứ v.v…” trở xuống, nếu theo Luận
sư
Cảnh thì nói, nói về bảy
điều thiện. Nay, dựa theo
Luận sư Trắc thì nói
về chín việc thiện:

1/ Chánh niệm
2/ Chánh tri
3/ Chánh hạnh
4/ Ngăn giữ thầm hộ căn môn.
5/ Ăn, phải biết lượng.
6/ Đầu, hôm, gần sáng thường tu thức tỉnh.
7/ Gần gũi bậc Thiện Só, y chỉ bạn lành.
8/ Hộ trì không trái phạm
9/ Phạm rồi, ăn năn. Chín pháp thiện trên đây đều trong hai đạo tư lương của Địa Xuất ly, và Địa Thanh văn đã nói. Ở đây nói
rằng chánh niệm, tương đương với địa vị Tư lương
thứ năm kia, chính là
khả năng ngăn ngừa, giữ gìn căn, thể của luật nghi.
Chánh tri,
tương đương với địa vị Tư lương thứ tám kia.
Chánh hạnh,
tương đương với an trụ giới Cụ túc v.v… của địa
vị Tư lương thứ tư.

Giữ gìn, thầm hộ căn môn, nghóa là luật nghi ngăn ngừa tâm,
căn. Thể của sáu căn do
đã ngăn ngừa không có lỗi, vì thanh tịnh, đồng
vì suy nghó, so lường một chỗ thiện.

Nói “Đối với ăn phải
biết lượng; đầu hôm, gần
sáng thường
tu thức tónh, gần gũi
bậc Thiện Só v.v…”, như Luận sư Trắc có nói rộng.

Nói “Đối với tội lỗi mà mình đã trái phạm, xét kỹ, biết rõ,
nhận thấy lỗi ấy một
cách sâu sắc rồi chưa bỏ, là thích hợp với Tư lương thứ tư.”
hãi.
Có năm trong
sáu câu nói về tội ít, nhỏ nhặt, nhận thấy rất
sợ

Trong giới Nhiêu ích hữu tình , nếu theo Cựu luận thì chính trong

phần này được chia làm hai, là
sự nghiệp kia kia và chăm
sóc
người bịnh v.v… chia ra
làm hai.” Nay, luận này cho rằng đều là giúp đỡ nên hợp thành một. Hai môn thứ tư, thứ năm của luận này hợp thành
thứ năm, cho nên có
khai hợp, khác nhau. Do đó, số mười một là đồng.

Luận kia có nói riêng chữ thứ nhất, thứ hai v.v… còn luận này
có chữ “hựu” (lại).
Người Cựu luận liền dựa vào y cứ của
sự nghiệp kia
để giải thích rằng “Hai
pháp đầu trong mười một là đồng sự kia, một
pháp kế là Ái ngữ;
bốn pháp kế, là bố thí, bốn pháp sau là lợi hành.

Sự lợi ích trong Đồng
sự là
sự vui của bạn. Đồng bệnh v.v… là
nỗi Khổ của bạn, đồng
trong việc chung. Nay, theo Tân luận, thì một pháp đầu là
Đồng sự; một pháp kế là
Aùi ngữ; Kế đến là năm bố thí,
sau là

bốn lợi hành.

Đồng sự có hai:

Đồng
sự tùy theo nghóa lợi.

Đồng
sự về việc cứu khổ.

Trong năm bố
thí, có:
1) Thí Trả ơn.
2) thí Vô úy . Trong Vô úy thí có:
1) Vì một pháp đầu tiên nên Khổ, thí cho Vô úy.
2) Một pháp kế là, bỏ đi ái, thí vô úy. Một pháp kế là, chính là tài thí, một pháp sau, thí chúng chế ngự.

Trong bốn lợi hành, gồm có:

Một pháp đầu đối với người thiện không có đức, thuận theo
tâm chuyển.

Đối
với người thiện có đức, khen ngợi thật đức.

Nói “Hoặc che giấu, hoặc phát lộ v.v…. Nghóa là
1/ hoặc ở nơi vắng vẻ; hoặc ở trước chúng, khen thật đức của người.
2/ Đối với hữu tình có lỗi, thì nhu nhuyến điều phục, phẩm Trung là quở trách, trị phạt; phẩm Thượng là đuổi đi. Đối với hữu tình, người ác quá ngang bướng thì dùng thần
lực để chế phục.

Giới tướng của ba trụ trong phần nói về trì, đầu tiên, đều đặt ra
ba câu hỏi. Dưới đây,
là đáp theo thứ lớp.

Trong luật nghi đầu, trước có mười câu
giải thích, sau, là
nêu mười câu kết.

Câu thứ hai trong mười câu trước nói “Đến đời vị lai, ở cung
vua Thiên ma, nơi có dục mầu nhiệm, người không
sinh hỷ lạc vì
sao
không mong muốn sinh lên
Vô Sắc v.v… ? Vì cõi ấy là qua định, vì Giới
luật nghi là tán thiện,
nên không sinh lên Địa kia.”

“Nhân duyên thì bó buộc, đến cõi kia không hiện hành hỷ,
lạc cũng thế, nghóa là tự thu lại gọi là bó buộc.
Do bó buộc, nên lời
nói không chính đáng, cho
đến Tầm, tư không còn để tâm. Chẳng hạn như xưa, đối với ngôn luân không
chính đáng, hiện hành
sinh hỷ, lạc.
Bồ-tát an trụ nơi đây,
ngôn luận v.v… không thích đáng kia không hiện
hành. Hỷ, lạc cũng đồng
với Hỷ, lạc hiện hành ở trước, nên nói “cũng thế”.

Nói “Các hữu tình đã không có tâm gây tổn hại, không có
tâm sân nhuế, đối với
họ, vì Đại bi, nên Bồ-tát đã phá hoại pháp của
phẩm thượng.” Luận bản
dịch cũ nói: tâm không nhuế hận, khởi pháp tâm bi tâm.

Pháp sư Tuệ
Viễn nói “Tâm pháp, nghóa là Tuệ. Dùng Tuệ
thêm vào tâm kia, là vì
pháp số, nên không có người, để sân.”

Tâm bi, nghóa
là cứu vớt người kia, e họ sẽ chịu đau khổ. Nay,
lại giải thích rằng “pháp
Đại bi , nghóa là do phá hoại pháp phẩm
thượng, nên có thể
khởi ý Đại bi, để cứu khổ chúng sinh, không nói về pháp.”
Trong năm chi không buông lung thứ chín, ba chi ở hiện tại, chính đã trái phạm, như pháp
sám hối để tiêu trừ, là y cứ ở trái phạm hiện
tại của ba đời lớn,
lập tức sám hối để dứt trừ.
Bốn chi trước ở thời
gian sau,
sẽ bị trái phạm, phát
Khởi mạnh mẽ,nhạy bén, tự thề về dục lạc v.v… cho đến kết rằng “Lúc trước
đã thực hành không buông lung.

Luận sư
Trắc thuật lại lời
Pháp sư Viễn nói rằng
“Như điều nên thực hành là thực hành pháp lành, như điều nên trụ là
pháp “chỉ thiện”.
Thực hành như thế, như thế, cho đến khiến không có trái
phạm giới điều nào, là
chuyên tâm gìn giữ.
Lại giải thích “Như như
sự thích ứng, là nhắc lại thọ pháp
trì ở trước. Như như đối tượng nên trụ, nghóa là nêu pháp thọ ở trước. Đây
là nói pháp sở y.”
“Đi, đứng v.v… như thế”, là nói đúng về hạnh trì giới.
Pháp sư Khuy Cơ nói “Ý trong đây nói là như có một
thân trước, ở vị lai, đã có chỗ trái phạm, tự thề
không phạm, đối với điều nên làm, đều
thề thế. Quá khứ phát
nguyện , thân sau đã có pháp lành, hạnh ác đều
thôi dứt, là ý trong đây. Chi thứ năm “Nếu các
Bồ-tát lấy công hạnh
không buông lung đã thực hiện ở thời gian trước như thế để làm đối
tượng nương tựa, cho
đến không khởi hủy phạm v.v… Luận sư Cảnh nói
“Kế trước, tức lấy tác ý như lý ở trước của không buông lung trong ba
đời làm cấm giới đã
thọ thứ tư. Nay, chi thứ năm này tức do lý tác ý
trước của không buông
lung trong ba đời làm nương tựa sinh ra không
buông lung trong ba đời
kia, đều thực hành như lý tác ý là chi thứ năm.”

Luận sư Trắc
nói “Ba chi trước trong năm chi này là hạnh ăn năn
lỗi lầm, hai chi sau là ngăn ngừa phi hạnh.Vì sự ăn
năn lỗi lầm rơi
vào ba đời, nên có ba thứ khác nhau. Ngăn ngừa lỗi quấy ở vị lai nên có
hai khác nhau.”

“Bồ-tát thành tựu mười chi như thế…” trở xuống, có mười câu.

Kết mười chi trước, nói rộng về nghóa.

Chi thứ tư, lại ưa xa lìa, không
sinh điều thiện là kết đoạn văn trước có hai. Dùng hai câu này, tìm kiếm nghóa để phối hợp, theo chi
thứ mười phối hợp,
chi thứ năm cũng thế.

Trong chi thứ mười có hai:

Đầy
đủ phép tắc

Đầy đủ tịnh mạng.

Đầy đủ
phép tắc, nghóa là kết phát lộ xong, ghét sự che giấu,
tự khéo léo cho đến oai
nghi đều vắng lặng.

Đầy đủ tịnh
mạng, kết trước lìa sự giả dối v.v… tất cả có thể khởi tà mạng là pháp của pháp lớn tà mạng. Giả dối để được của cải là
mạng bất tịnh, khiến lìa
bỏ sự giả dối này, gọi là đầy đủ tịnh mạng.
Kế trong phần đáp câu hỏi thứ hai về
Giới nhiếp
thiện pháp, trước y cứ ở
sáu Độ, chia ra thành
mười tướng. Sau, kết phối hợp
với văn trên.

Trong phần trước, y cứ ở năm Độ, tức là năm tướng; chia ra
Tuệ Độ dùng làm năm
tướng, trong đó có hai:

Nêu năm tên gọi

“Các Bồ-tát này v.v…” trở xuống, là giải thích:

Khéo biết thắng lợi của quả.

Khéo biết về nhân. Kế là, khéo biết về nhân quả. 3,
4) So sánh không có trái ngược là ba, bốn.
5) Khéo biết về chướng Nhiếp thiện pháp, Đối với vọng kiến vô thường không cho là thường, v.v… đối với bốn Thánh luận về tướng khổ là thô nhất, cho nên
trong đó khởi điên đảo, chẳng phải ba đế còn
lại. Chướng của nhiếp
thiện pháp: Tức là sáu phát. Nếu theo Pháp sư
Khuy Cơ giải thích rằng
“trong luận Trí Độ, chia riêng thành năm Xứ. Năm Xứ, là như thắng lợi của quả thiện thứ nhất, nghóa là tức có thể khi
được Bồ-đề đã có
tất cả công đức v.v… của tướng tốt, biết rõ nhân thiện,
là thứ hai, nghóa là
hạnh sáu Độ v.v… biết rõ nhân quả thiện, trái
ngược, không trái ngược
thứ ba, nghóa là tức tạo ra sự hiểu biết về thường,
lạc, ngã, tịnh v.v… là
nhân, quả không trái ngược.

Nếu cho rằng
khổ, vô thường, v.v… là nhân quả không điên đảo biết rõ về chướng pháp lành thứ tư, là biết rõ chướng của
sáu Độ, nghóa là
sáu thứ chướng như keo kiệt v.v… Biết rõ về
sự thắng lợi của
quả thiện, tìm cầu nhân
thiện. Trong nhân, quả biết trái ngược, không
trái ngược, không chấp
là tịnh v.v… biết rõ chướng v.v… của thiện, mà
có thể nhanh chóng xa lìa
thứ năm. Nếu theo Pháp Viễn sư nói biết nhân quả thiện
trái ngược, không trái ngược thứ ba này là hai. trái ngược
như thế, có hai, chẳng
trái ngược như thế, bốn. Lại trong chữ chia làm
năm Xứ, “các Bồ-tát
này có thể đối với quả thiện” trở xuống, là giải
thích về năm Xứ trước.
Nghóa này không đúng. “Các Bồ-tát này” trở
xuống, Văn cuối nói rằng
“Biết rõ về chướng của Nhiếp thiện pháp, vì nhiếp
thiện nên
nhanh chóng có thể xa lìa, là giải thích văn nào trước?
Nếu giải thích thứ năm
trước, biết rõ nhiếp thiện pháp, nghóa là ở trước
chỉ nói tri chướng, không
nói xa lìa. Nay nói xa lìa là kết thứ năm ở
trước, há không trái nhau?”

Nay, “phân biệt các Bồ-tát này” trở xuống, là thứ năm, vì xa
lìa chướng và Tri chướng riêng.

Hỏi “Nếu lấy xa lìa chướng làm thứ năm, thì có khác gì với
biết nhân thiện ở trước?”
Đáp “Ở trước biết
nhân thiện, biết
sáu Độ v.v… là nhân,
nhưng chưa thể dứt trừ
chướng. Nay, thứ năm vì dứt trừ chướng, nên có
riêng khác. Nếu ông dùng
tri chướng để dứt trừ chướng thì sẽ không được là hai biết
trái ngược, chẳng trái ngược lẽ ra không được là hai. Ông
đã không thành, thì nghóa
của tôi hiển nhiên được lập, “biết trái ngược
với chướng (chướng)
điều thiện đâu có khác nhau?”
Đáp
“Vì sao có
sáu câu hỏi trong ba nhóm giới của câu hỏi trước?

Là trụ Giới luật nghi, khéo hộ trì Giới luật nghi v.v… ?”
Ở trước kết
Giới luật nghi, tức nhắc lại cả hai pháp là trụ
Giới luật nghi, khéo hộ trì
Giới luật nghi. Nay, giải thích về
Giới nhiếp thiện
pháp và dưới đây giới
nhiêu ích hữu tình , không kết câu hỏi thứ hai, chỉ
kết trụ Giới nhiếp
thiện pháp v.v… là có ý gì?”
Nghóa là “Chỉ văn kết trước, lấy trước để
so
sánh sau.
Song kết trong Giới luật nghi xong,
so
sánh với hai luật
nghi sau, nên biết,
cho nên không nói.”

Lại, có giải
thích khác “Trong Luật Biệt giải thoát nghi kia,
mới sinh khởi trong văn, chỉ có trụ Luật nghi
Biệt giải, “nói là không có
nói thủ hộ khéo giới
biệt giải” trở xuống, là văn kết, tức song kết, gồm
lời nói có sự giữ
gìn khéo léo.”

Trong giải thích về Nhiêu ích hữu tình thứ ba kia, mới sinh khởi, chỉ có một ở lời nói có trụ, không nói khéo tu
Giới nhiếp
thiện pháp,
tức cả hai thứ trong văn kết kia đều kết.

Giới nhiếp thiện pháp thứ hai kia sinh khởi, chỉ có trụ ở lời nói, trong văn kết kia nói rằng “Gọi là trụ
Giới nhiếp
thiện pháp,
nhanh chóng có thể nhiếp
thiện lời nói tất cả chủng tướng.” Ý tức kết lời nói khéo tu
Giới nhiếp
thiện pháp. Lấy lý làm tiêu chuẩn giới Biệt giải thoát, tức
sinh Khởi và kết đầy đủ có hai.
Nhiếp thiện kia lợi ích chúng
sinh lẫn nhau có tiêu chuẩn
so
sánh
Nhiếp thiện đều có hai kết
sinh khởi, chỉ
có một lợi ích chúng
sinh, tức có hai sinh khởi không có hai kết trong tiêu chuẩn, nên văn không nhất định. Lại, giải thích “Câu hỏi trước lại có ba
câu hỏi, rằng, trụ
Luật nghi mà có thể khéo thủ hộ. Ở đây chỉ một nghóa, chứ chẳng phải có hai câu hỏi.”
Dưới là
so
sánh lợi ích chúng
sinh và
nhiếp thiện, cũng là một
câu hỏi, nên phần sinh
khởi và kết trong giải thích dưới đây cũng chỉ
một thứ, không nhọc
công giải thích nữa.

Trong phối hợp
kết dưới đây nói “Xoay vần.”

Pháp sư Thái nói “Các hạnh vì không thể tu tức khắc, nên dần
dần tu thí v.v… Đáp câu
thứ ba dưới đây, trong nhiêu ích hữu tình giới,
đầu tiên, nêu số, nêu
lược. Kế là, giải thích rộng, sau là kết.”

Trước nói rằng “Do mười một tướng gọi là trụ v.v… Pháp
sư
Viễn nói “Mỗi một
tướng trong mười một tướng đều có mười một
tướng, cho nên được biết như thế là vì y cứ trong Báo ân thứ ba dưới đây, có đủ mười một nhất
thiết chủng.
So sánh trong
tướng khác, cũng có thể
đồng có, vì lược qua
nên không nói.”
Lại giải thích “Trong mỗi tướng vì có
nhiều tướng, nên nói là
“Tất cả”, chưa hẳn có
đủ mười một.”

Pháp sư Khuy
Cơ giải thích “Những gì là mười một tướng?
Nếu xét cách giải
sơ lược trước về mười một tướng của đoạn văn dưới, thì các
Bồ-tát đối với
sự nghiệp kia của các hữu tình đều làm giúp đỡ”,
trở xuống là thứ nhất.
Lại, “các hữu tình Bồ-tát như lý giảng nói rằng,
đối với lạc hạnh, ác
hạnh v.v… ” trở xuống, là thứ hai. “Lại, các
Bồ-tát đối với hữu tình có ơn kia, đã biết ơn
sâu sắc, ban cho tuệ” trở xuống,
là thứ ba. Lại, “các
Bồ-tát hay vì cứu hộ các loại hữu tình đang gặp
phài sự
sợ hãi” là
thứ tư. Lại, các
Bồ-tát đối với các loại hữu tình đang
ở trong hoàn cảnh suy hao
não nề, có thể khéo khai mở” trở xuống,
nói thứ năm. Lại, các
Bồ-tát sẵn sàng có người đến cầu xin, lập tức đều
thí cho…” trở xuống,
là thứ sáu. Lại, các Bồ-tát với tánh ưa nhiếp thọ
các loại hữu tình, đúng
như pháp chế ngự chúng…” trở xuống, nói thứ bảy. Lại,
“các Bồ-tát thích tùy chuyển tâm tánh của các hữu tình, khi tùy tâm chuyển…” trở xuống, là nói
thứ tám. Lại,
“các Bồ-tát tánh
ưa khen ngợi, biểu dương công đức chân thật, để cho người khác vui mừng…”
trở xuống, là nói thứ
chín. Lại, tánh các Bồ-tát ưa thương xót, dùng
pháp điều phục để điều
phục hữu tình…” để trở xuống, là thứ mười.
Lại, các Bồ-tát vì muốn nhiêu ích các hữu tình,
nên hiện thần lực…” trở
xuống, là nói thứ mười
một. Mười một thứ này so sánh với mười một tướng
đã giải thích sơ lược
ở trên để phối hợp. Lại, theo trong Tónh lự nói ở quyển bốn mươi ba dưới đồng với đây. Dù giúp đỡ là hai, nhưng vẫn kết hợp là thứ nhất. Nếu chia làm
hai, tức mười hai tướng,
nên biết kết hợp với giúp đỡ làm một.
Nếu theo luận Địa Trì, bản cựu dịch thì có một, hai cho đến
số mười một. Trong phần
giản lược ở trước cũng thế.

Trong phần giải thích
sơ lược ở trước đã hợp hai luận với lý
do bất đồng. Nay, trong đây, dựa theo mười một của luận Địa Trì bản cựu
dịch nghóa là các Bồ-tát
đều làm giúp đỡ đối với sự nghiệp kia của các
hữu tình…” trở xuống là thứ nhất.

“Đối với các cứu khổ cũng là giúp đỡ…” trở xuống là
thứ hai, tức chia ra thứ hai trong thứ nhất ở trước
nói , tức kết hợp thứ tư, thứ năm ở trước, làm chung một tướng thứ năm, đã có khai hợp khác nhau như
thế trong giải thích sơ
lược ở trước. Phần giải thích rộng kia đồng với văn giản lược. Nay, nếu theo quyển bốn mươi ba ở dưới, thì
sự nghiệp giúp
đỡ cứu khổ là hai
môn. Lại, ở trước nói “Trong giải thích về trả
ơn thứ ba, vì sao đối với sự nghiệp, đối với
nỗi Khổ như thế, như lý mà nói
v.v… tức chia sự nghiệp
ra làm hai là ý gì?”
Nghóa là “Nay,
y theo giải thích sơ lược trước, thì về nghóa của mười một tướng, tức
sự nghiệp cứu Khổ được kết hợp thành một; để
làm giúp đỡ, vì nghóa
đồng nhau. Nếu đã làm giúp đỡ, thì một là sự
nghiệp, một là cứu Khổ,
vì hai nghóa khác nhau, do quyển bốn mươi ba sau
và trong Báo ơn chia ra
thành hai. Làm sao được biết? Vì chính trong
Báo ân giải thích rằng
“Đối với như lý nói, đối với phương tiện nói, đối
với như lý, nói tướng
thứ hai của mười một tướng ở trước. Phương tiện nói là gì?
Thứ ba là báo ơn, phương tiện nói kết hợp tương đương với thứ ba.

Chỗ nào trong
Báo ân có nghóa phương tiện nói?

Nay, giải thích
“Trong thứ hai, như lý nói, có nói rằng “Hoặc là phương tiện khéo giảng nói, như về lạc hạnh v.v… tức là phương
tiện nói. Ở đây, nếu
mười tướng được nói về nghóa, thì tức Như lý
phương tiện giảng nói kết hợp với thứ hai. Nếu nói dù đồng như lý, nhưng về
hai nghóa phương tiện khác
nhau, nên trong đây chia làm hai.”

Hỏi “Nếu vậy, thì vì
sao trong mười giải thích về báo ân
này không nhắc lại báo
ân có nghóa là gì. Nghóa rằng: Ở đây giải thích báo ân, báo ân có mười tướng
trước sau, cho nên không nhắc lại riêng về tướng báo ân, nếu phương tiện nói cho nên khổ đều là một.
Trong phần ở trước lẽ ra mười hai tướng chia giúp đỡ thành hai, nghóa là giúp đỡ
này có hai. nếu thế thì
vì sao trong phần lược có mười một chữ “lại”.

Nghóa là “Chữ
“lại” thứ tư, thứ năm kia kết hợp thành thứ năm, trong chữ “lại” thứ nhất kia chia giúp đỡ làm hai, tức cần phải biết
đích xác trong văn rộng
này. Nghóa là “Do người xưa nói, thật ra trong bản Phạm của luận không có nêu
tên một, hai, ba, bốn v.v… mà là do người dịch tự thêm vào.
Do vậy, nghóa thứ nhất trước là đúng, nếu theo Đại
sư Tuệ Viễn thì thứ hai
là Đồng sự, kế là, một ái ngữ. Kế là, bốn
Bố thí, sau là bốn lợi
hành. Nay, thì không như vậy, một thứ đầu tiên là đồng sự, một thứ kế là ái ngữ, năm thứ kế là bố thí, kế là bốn lợi hành.
Do hai văn trái nhau, nên
dẫn riêng như trước.
Lại, có vui,
Khổ trong đồng sự, trước vui, sau Khổ của Đồng
sự, dựa theo văn để tìm.

Kế là, trong một tướng Ái ngữ, nói rằng, do văn, cú v.v… tương ưng cho đến “mà vì nói rộng”, tức lấy bảy câu để nói về như
lý nói tướng:

1/ Do văn cú
tương ưng.
2/ Giúp đỡ
3/ Thuận theo
4/ Trong sáng
5/ Có dụng

6/ Tương xứng, ưng thuận
7/ Thường ủy thác, phân chia pháp tư lương. Các trường hợp như thế trong luận Hiển Dương quyển mười ba và Nhiếp Thích phần, v.v… có
nói rộng. Nhiếp Thích phần quyển ba nói thế nào là
văn nghóa là
có sáu thứ: Một là danh thân, hai là cú thân, ba là văn thân, bốn là
ngữ, năm là hành tướng, sáu là cơ thỉnh.

Dưới đây nói ngữ, phải biết rằng, đại khái có tám phần, nghóa là tốt đẹp đứng đầu v.v… Do văn cú của ngữ kia tương ưng, cho đến
ủy thác, phần tư lương,
nên có thể nói chánh pháp, cho đến nói “Tám
ngữ như thế, tóm tắt có ba đức:

Đức
thu hướng, nghóa là một thứ đầu

Đức
tự thể, nghóa là hai thứ kế

Đức
gia hạnh, nghóa là các thứ còn lại.

Tương ưng, nghóa là: danh, cú, văn, thân an lập khéo theo thứ
lớp.

Lại, vì dựa vào bốn thứ đạo lý tương ưng.

Giúp đỡ, nghóa là thành thứ lớp.
Thuận theo, nghóa là giải thích

theo thứ lớp.
Trong suốt, nghóa là câu văn, rõ ràng.
Thanh tịnh tư
trợ, nghóa là tâm khéo
nhập chúng. Tương xứng, nghóa là như chúng hội,v ì

ứng cúng, vì
xứng pháp, vì dẫn nghóa và vì thuận với thời gian.

Thường gửi gắm phần tư lương, nghóa là tra xét, điều đã
làm, thường đã làm,
gọi là thường gửi gắm.

Phần kia, nghóa là chánh kiến v.v… đây là tư lương kia.
Nhưng câu tương ưng v.v…
này, Luận sư Trắc chia làm tám khác nhau, vì lấy ưng thuận làm thứ bảy.
Pháp sư
Khuy Cơ xếp thành làm tám câu để
giải thích nghóa, nghóa là bảy ưng thuận thường gửi gắm, tám phân biệt
pháp tư lương. Nay, đều
không theo, tức xếp thành là bảy.

Kế là, nói về bố thí có bốn:

Một Báo ân thí

Vô úy thí.
3/ Kế là, một Tài thí,
4/ Sau là một Pháp thí. Trong Báo ân thí, có mười một tướng ở trước. Luận sư Cảnh
nói “Đầu tiên là Báo
ân thí, rất dễ hiểu.”

Kế là, “Đối với như lý nói, đối với phương tiện nói, nghóa là
bốn Aùi ngữ trong Báo ân thí.”

Kế là, đối với cứu giúp sự sợ hãi, đối với chỗ suy vi khổ não,
giải tỏa nỗi lo buồn.
Nghóa là nói về Vô úy thí trong Báo ân thí. Hai câu rất dễ hiểu.
Đối với
Tuệ tư cụ. Nghóa là tài thí trong Báo ân thí, gọi là Tuệ tư cụ.
Đối với y
chỉ chung, nghóa là pháp thí trong Báo ân thí, dưới đây
có bốn câu
đối với lợi hành trong Báo ân thí.

Về tùy tâm chuyển, nghóa là đối với người thiện, không có đức, tùy chuyển biến
sự việc của họ, thể hiện rõ thật đức, để họ được
hân hoan, vui vẻ sâu sắc.
Đối với người lành có đức, thì khen ngợi đức
để họ được vui vẻ.
Đối với
người có tâm thân ái, dùng phương tiện điều phục, nghóa là đối với người có lỗi, dùng tâm mềm mỏng để điều phục, đối
với người có lỗi thì
tâm mềm mỏng điều phục, xua đuổi họ. Về việc hiện thần thông là thứ mười một, nghóa là trong trường hợp có kẻ
ngang bướng, Bồ-tát sẽ
hiện thần thông khuất phục sự sợ hãi, rồi dẫn dắt
họ. Như cần nói rộng thì
phải biết cũng thế, nghóa là như vì sự sợ hãi,
cho nên hiện thần thông,
vì muốn dẫn dắt, nên hiện thần thông cũng thế.

Pháp sư Thái
nói “Lập tòa ở chỗ tốt lành, nghóa là ở chỗ đẹp,
tốt lành, lập bày
giường, tòa.”
“Tánh ưa tùy chuyển” trở xuống, trong phần nói về lợi đắc có bốn:

Đối với người thiện không có đức, tánh ưa
tùy chuyển, trước

chung, sau
riêng. Trước, biết hữu tình, hoặc thể, hoặc tánh.
Luận Địa Trì bản cựu dịch
nói rằng “Hoặc tánh tự tánh.” Pháp sư Viễn
giải thích “Hoặc tánh nghóa là có tánh cộng trụ (ở chung).
Tự tánh, nghóa là
không có tánh ở chung.
Có tánh tự hành xong, tùy các hữu tình, đồng ở, đồng làm.”

Dưới đây là nói riêng về Tùy chuyển có bảy câu. Câu đầu có ba:

Nói về Bồ-tát đã biểu hiện thân, ngữ, sah ra nỗi khổ ưu tư cho
người khác vô ích thì thôi, có ích thì làm.

Kế là nói
Bồ-tát hiện hành thân, ngữ trong việc của người, nảy
sinh nỗi khổ lo lắng cho hữu tình khác thì dừng, có ích thì làm.

Nói về Bồ-tát hiện hành thân, ngữ trong việc của
mình, sinh ra
khổ lo cho người, thuộc phi Học xứ, không thuận
với phước, trí thì thôi, nếu thuận thì thực
hành. Như sinh nỗi khổ lo buồn cho người, sinh hỷ, lạc cũng thế.

Trên đến đây, sinh ra nỗi khổ, niềm vui cho người, có tùy, không tùy.
Dưới đây là thứ hai, biết triền phẫn của người có thể bỏ, không

thể bỏ, có tùy, không tùy.

Thứ ba, là nói về người khác đến, phải bàn luận chung. Câu
bốn, năm, sáu, như văn rất dễ biết.
Câu thứ bảy nói
“Không thường hy vọng, biết lượng mà thọ,
nghóa là đối với đối
tượng chẳng phải thân tình, không thường hy vọng
được cúng dường, thí
cho. Nếu có cúng thí, không nhận vật quá phần
mình muốn dùng.”
Dù có bảy câu, nhưng đều là công hạnh lợi người, là câu đầu
trong bốn câu xong.

Nói khen ngợi người có đức, rằng, đối với công
đức v.v… của tín, nghóa là nói về bảy Thánh
tài, lược qua không nói tàm, quý.

Nói về có lỗi, dễ điều phục, trị phạt, xua đuổi. Ba phẩm tâm
phạm, ba phẩm quở trách.

Nói vềù có lỗi khó điều phục, hiện thần thông để
chiết phục,
hoặc vì sợ hãi, hoặc vì dẫn dắt.

Trước chia ra hai môn, sau giải thích rất dễ hiểu.

Thứ hai, trong
phần nói là nương tựa giới để tu học. Trước là
nói nương tựa giới để
tu học. Sau, nói về thắng lợi của giới học.

Trong phần trước lại có hai:

Nói rộng về tu học

Tùy theo vấn nạn, giải thích lại.

Trong phần đầu
lại có hai: Trước, nói chính thọ với người .
Sau, nói từ tịnh tâm thọ.

Trong phần trước có ba:

Nói từ chính thọ với người khác,

Nói về chuyên tinh tấn, thủ hộ giới.

Nói về phạm rồi, mà biết ăn năn. Trong phần trước có bốn:

Nói về thọ giới

Nói về giữ giới

Nói lại nói về thọ giới

Nói về giới tướng. Trong phần đầu có hai:
Thứ nhất,
chính nói về thọ giới.

Thứ hai, khen lợi ích của giới,
xét nghiệm,
so lường, nhằm làm
rõ pháp vượt hơn.

Trong phần trước có ba:

Nói về tiền phương tiện

Nói về chính thọ giới

Nói về phương tiện sau thọ giới

Trước, phân tích sơ lược về nghóa có ba môn:

Nói về người thọ giới

Nói thầy truyền giới

Nói về nhân của giới. Trong phần trước có hai:

Nói về người mới học phải nương theo Đại thừa mà
phát nguyện.

Nói về giới, cõi. Người thọ giới Bồ-tát chung cho
cõi Dục, bốn đường và
cõi Sắc.
Do Kinh Phạm Võng nói “Mười tám
Phạm Thiên, tất cả quỷ, thần v.v… chỉ hiểu được lời nói của thầy, đều thọ được giới” mà
không nói Địa ngục và cõi Vô Sắc. Mười tám vị
Phạm Thiên, như Đại
Bát-nhã nói “Trong Sơ thiền có bốn:

Trời Phạm Chúng

Trời Đại Phạm

Trời Phạm phụ

Trời Phạm .

Trong Nhị thiền có bốn:

Trời Thiểu Quang

Trời Vô lượng Quang

Trời Âm

Trời Quang

Trong Ba thiền có bốn:

Trời Thiểu Tịnh

Trời Vô lượng Tịnh

Trời Biến Tịnh

Trời Tịnh Thiên. Trong Bốn thiền có sáu:

Trời Phước Sinh

Trời Phước Ái

Trời Quảng Quả

Trời Thanh Tịnh

Trời Tự Tại

Trời Đại Tự Tại

Hình tướng của ba minh là chung cho Đạo, Tục. Bốn là nói ngăn ngừa vấn nạn.
Như kinh nói
“Tỳ-kheo không được hiện thân thọ giới chung với người gây ra bảy
tội nghịch. Bảy tội nghịch là: Làm thân
Phật chảy máu ,
giết cha, mẹ;
giết A-Xà-Lê;
Phá tăng Yết-ma; chuyển
pháp luân; giết bậc Thánh .

Nếu có bảy “già” thì thân không đắc giới, tất cả người khác
đều được thọ giới.

Năm Minh hư, thật, như kinh nói “Cho đến người biến hóa đều được thọ giới.” Đây là chung cho cả người biến hóa, chứ chẳng phải
như Thật báo của Tiểu
thừa được thọ, chẳng phải người biến hóa.
Sáu, y cứ năm uẩn.
Luận sư Trắc nói “phải đủ năm uẩn, không có tâm thì
không được, chẳng phải như
Tiểu thừa, cho đến nhập
Diệt định, chỉ có hai uẩn, cũng đắc giới.

Nói về Sư
có khả năng truyền trao học giới của Bồ-tát Đại thừa. Theo kinh Thiện
Sanh Ưu-Bà-Tắc Giới, thì hai mươi
sư Yết-ma, thọ bốn, giống như ni
sáu pháp .
Kinh Phạm Võng chép: “Đối trước
hình tượng Bồ-tát, tự
thệ thọ giới. Nếu sám hối, thấy được tướng tốt, tức
là đắc giới. Nếu không
thấy được tướng tốt, thì không đắc giới. Nếu hiện tiền thọ
giới Bồ-tát, hoặc khi thọ giới trước
Sư , thì không cần phải
thấy tướng tốt. Nếu
trong ngàn dặm, Sư không có khả năng truyền trao
giới, được thọ giới
trước Phật, Bồ-tát nhưng phải thấy tướng tốt.”

Hỏi “Vì sao Thanh văn phải đủ
mười Sư, trong khi
Bồ-tát chỉ
một?”
Đáp
“Vì sức nhân của giới
Thanh văn yếu, phải nhờ
“duyên” mạnh mẽ, nên cần đủ
mười Sư, còn
Bồ-tát với tâm
Bồ-đề mạnh, nên một
sư vẫn được.”
Lại hỏi “Theo đoạn văn dưới đây nói “Người trí muốn
truyền giới Bồ-tát, trước, phải vì nói giới Bồ-tát và tướng phạm giới, để cho tự
mình tư duy “Ta có khả
năng thọ giới hay không?”
Vì lẽ gì hàng Thanh văn thọ giới
về sau, vì nói bốn Trọng, bốn y? Trước,
Bồ-tát phải thuyết giới và tướng trái phạm?
Đáp “Trong
pháp Thanh văn, nếu vì nói giới trước, e sẽ trở
thành “Tặc trụ”, nên không được nói trước.
Bồ-tát thì không như thế.
Cần phải đối diện,
trước hết, Bồ-tát trù tính cân nhắc xem mình có đủ
khả năng truyền giới hay
không? Sau đó mới vì thọ.

Nói về nhân của giới, nếu là
tướng chung, nói về nhân, tức tâm Bồ-đề, nên văn này nói
“Phát nguyện Vô thượng
Bồ-đề rồi, nếu nói
riêng, thì phát ba tâm là nhân của ba nhóm, có
nghóa là dứt ác, tu thiện và
độ sinh. Lại, nếu theo
Nhiếp Luận, thì năm căn là nhân của ba nhóm.
Tinh tấn là nhân của giới đầu trì căn là nhân
của giới thứ hai, Định căn là nhân của giới thứ ba.
Hai căn Tín, niệm, chung cho nhân của ba giới, vì hai căn này có thể nhiếp hộ chung, nên y cứ vào phương tiện trước có
ba. Đầu tiên, lại có ba:

Trước là nói về phương tiện xa của thọ, nghóa là trước phát
nguyện, kế là, thỉnh sư
cầu giới; sau, “vén y…” trở xuống, niệm công Đức
Phật, Bồ-tát, vận tâm cúng dường.

Nói “Đối với nghóa ngữ biểu, năng
truyền trao, năng khai
mở. Pháp sư Thái nói
“Xưa nói hai tác thân và khẩu, nay nói hai biểu thân, khẩu, vì
“năng biểu” ở trong tâm. Đối với nghiệp ngữ tác, có công
năng khiến người khác hiểu rõ.”

Luận sư Cảnh nói “Nay ta muốn ở chỗ ngườ Thiện nam đối
với người xuất gia,
không thọ giới Bồ-tát , nên cầu khắp giới. Hoặc ở
chỗ trưởng lão đối
với người xuất gia nhỏ.” Nay, tìm trong luật Thiện
Kiến của Luật tạng nói rằng “Người già nói là Đại đức, người trẻ xưng là Trưởng lão.”
Luật Sư Thủ nói “Về việc này cũng không
nhất định. Rằng, trong luật
Tứ phần, nhóm
Tỳ-kheo mười bảy vị đều nhỏ hơn nhóm
Tỳ-kheo sanh vị, mà bảo nhóm
Tỳ-kheo sáu vị rằng:
“Trưởng lão là thượng tọa chúng ta.” Lại, trong năm trăm vị kiết tập,
Ly-Ba-Đa kêu gọi là tất cả hãy
bỏ đi Thượng tọa lớn
nhất, làm trưởng lão đại đức.

Luật Thập Tụng nói “Từ nay, không được gọi là ngay
Thượng tọa là Trưởng
lão, nên nói là Trưởng lão tên gì? Chẳng hạn như gọi
là Trưởng lão
Xá-Lợi-Phất, Mục-Kiền-Liên v.v…”

Không nề mỏi
mệt, thương xót chấp nhận truyền trao giới.
Nghóa là nguyện sư không
ngại gì mỏi mệt, vất vả, xót thương chấp nhận
lời cầu thỉnh của con và
trao cho con giới pháp.

“Tùy theo các giới Sư kia có chấp nhận hay không…”

trở xuống,
cho đến “đứng im lặng, là nói về phương Tiện gần.

“Lúc bấy giờ, người có trí, có sức” trở xuống, là nói về phương tiện gần của
giới sư.
Luận sư Trắc nói “Về nghóa phương tiện xa của
giới sư trong đây, nghóa có mà văn “Không, sở
đắc biết là có, nghóa là trong giới
Bản Biệt hành nói “Chính nói giới tức phương tiện xa, cho
nên biết có nghóa. Nhưng đoạn văn dưới đây lại
lựa chọn là chẳng phải
thuyết trung dung, nên ở đây không nói.”

Nói “Hoặc ngồi, hoặc đứng.” Luận sư Cảnh nói “Nếu đối
trước tượng giới sư
đứng thì đứng, nếu đối trước tượng giới sư ngồi thì
ngồi, nên nói “hoặc
đứng, hoặc ngồi”

Pháp sư Huy nói rằng
“Giới sư
tráng niên, thiếu niên có
sức
khỏe, thì nên đứng, nếu
không có sức khỏe thì ngồi. Sư này dựa vào Trì
luận mà xếp. Chương Thọ
Giới rằng “Có ba lượt hỏi đáp:

Hỏi về chủng tánh

Hỏi về danh tự

Hỏi về phát nguyện.

Dưới đây, ba lượt Yết-ma là căn bản thọ giới
Bồ-tát.Cựu luận nói không có Yết-ma
của chánh pháp. Ngài Tam Tạng xem trong
đây không có người
nào thọ giới Bồ-tát, nên không chịu dịch. Về các đức hoặc chiêm bao, được văn
Yết-ma bày tỏ với ngài
Tam Tạng. Ngài Tam Tạng nói “Nên được lưu hành, có
Yết-ma riêng chính đồng
với luận này.”
Trong văn này,
Sư chủ thể thọ hỏi, người thọ Bồ-tát giới đều
đáp “Có thể”, không đồng với thọ giới
Tỳ kheo, lúc ba
Yết-ma không có
hỏi đáp. Về sau, văn
trong phương tiện có hai:

Nói về giới
sư chung cung thỉnh chư Phật mười phương tác
chứng, pháp nhó tướng hiện trước chúng.

Nói về thọ xong, kính lễ rồi lui ra.

Trong sự khen vượt hơn, xem xét,
suy lường thường có bảy:
1) một trăm.
2) một ngàn.
3) số.
4) kể.
5) Toán.
6) Dụ.
7) Ổ Ba Ni Sát đàm phần. Nếu dựa vào
chủ thể đoạn, thì Kinh Kim cương thường có mười:

1) một trăm.
2) một ngàn.
3) một trăm ngàn.
4) Câu chi một trăm ngàn.
5) Câu-chi-Na-dữu-đa một trăm ngàn.
6) số.
7) kể.
8) Toán.
9) Dụ.
1
0) Ổ-Ba-Ni-Sát-đàm phần. Trong đây, lược qua không nói một trăm ngàn Câu-chi-na-dữu-đa. Nếu
theo Luận sư Bát-nhã , thì giải thích mười số trước
dùng làm bốn thứ:

Một trăm, một ngàn, mười ngàn. Ba số này gọi là thắng số.
Về phước trì kinh, số ấy vượt hơn rất nhiều so với
phước thí cho ở trước.

Câu chi một trăm ngàn,
Câu-chi-na-dữu-đa một trăm ngàn.
Hai số này gọi là
Thắng lực. Phước trì kinh, như trên thân người có
nhiều lông, chỉ dựa vào một
sợi lông mà phân tích
thành trăm, ngàn phần, phước bố thí không bằng một phần, vì nói phước trì kinh có thế lực lớn.

Số,
kể, toán, dụ, bốn thứ này gọi là sự vượt hơn không
giống nhau.
Phước trì kinh, phước ấy rộng lớn như núi Tu-di,
so
sánh với phước
thí cho ở trước, cũng như hạt cải. Vì lớn, nhỏ,
nên lại nói “không giống nhau.”

Ổ-Ba-Ni-Sát-Đàm
Phần, Hán dịch là Nhân quả thắng, nghóa là
nói đem công đức trì Kinh để thành tựu nhân quả
vô lậu; phước bố thí,
thành tựu nhân, quả hữu lậu. Nay, y theo cách giải
thích này, công đức mà giới Bồ-tát có
so với giới đức của hàng Thanh văn cũng thế. Đại
khái không có Câu-chi-na-dữu-đa một trăm ngàn,
gọi là Lực thắng.

Trên, nói về
thọ giới rồi, dưới đây là thứ hai, nói về trì giới,
trong đó, trước là
thường tư duy đế lý, chuyên tâm nghe pháp.
Ma-đát-lý-ca,
Hán dịch gọi là Bản mẫu. Sinh trí Bản mẫu, tức là
tên của Luật tạng.

Lại, “các Bồ-tát không từ tất cả…” trở xuống là thứ
ba, nói lại
về phương tiện thọ giới,
tức là vì phương tiện xa, nên lại nói sau, trong đó có ba:

Lựa chọn giới sư

Nói về người trụ giới,
so luờng căn cơ để truyền cho giới
pháp.

Nói về thầy chọn lựa đệ tử. Trong phần trước có hai:

Nói về giới sư có tuệ, không có đức tin, không nên theo thọ.

Nói giới sư có sáu thứ chướng kia, không tu sáu Độ, thì không

nên theo thọ.

Có người keo kiệt, tham lam v.v… Y cứ chướng đàn việt có bốn

trương hợp.
Luận sư Trắc nói
“Hai câu đầu, y cứ ở
sự phân biệt của
đời, trong đó, câu
trước là tham ở vị lai.”

Như thế, Bồ-tát trụ Giới luật nghi có bốn thứ thắng Xứ khác…”
trở xuống, là thứ tư,
phân biệt rộng về giới tướng, trong đó có hai:

Nói về bốn giới Trọng

Nói về bốn mươi hai Khinh, trong phần trước có hai:

Nói về tướng của bốn trọng

Tùy nghóa phân biệt.

Nếu theo
Kinh Phạm Võng, nói có
mười trọng, luận này lược
qua, không có sáu pháp trước.

Xưa gọi là Ba-la-di, Hán dịch là “Bất cộng trụ.” Ngài Tam
Tạng nói “Tiếng Phạm
là Chánh Ba-la-xà-dó-ca, Hán dịch là “Tha thắng
xứ pháp”, nghóa là nếu
người phạm giới này thì người khác vượt hơn.
Bốn pháp Thắng Xứ khác
này có đủ ba nhóm giới:

Không vì tham cầu mà khen mình, chê người là Giới luật
nghi, tức hợp với Kinh Thắng-man nói “Không Khởi
tâm ganh tî đối với các chúng sinh.”

Không keo kiệt, luyến tiếc tài, pháp là giới lợi ích hữu tình,
tức tương đương với Thắng-man nói “Không Khởi
tâm keo kiệt đối với
pháp trong, ngoài.”

Kiết không giận dữ, cũng là giới nhiêu ích hữu tình.

Không chê bai Đại thừa nói pháp
giống nhau, là
Giới nhiếp thiện pháp.

Trong bốn tha thắng này,
1) Tham,
2) Keo kiệt,
3) Sân,
4) Si, mạn, như thứ lớp làm thể. Thứ hai, trong
tùy nghóa phân biệt có năm:

Nói về lý do người khác vượt hơn, không có hai kham năng,
nên bị ma vượt hơn.

Nói về Khởi triền phẩm hạ, trung, phạm giới không xả, triền
phẩm thượng liền xả.

Nói “Chẳng phải các Bồ-tát tạm một hiện hạnh, cho đến liền xả bỏ giới
Biệt giải thoát.
Luận sư Cảnh nói
“Như thuyết của
Kinh Bộ, Thượng tọa Bộ,
Chánh lượng Bộ v.v… trong Tiểu thừa đều nói
rằng, trong ba phẩm triền,
hễ Khởi bất cứ triền nào, phạm trọng tội đầu tiên liền xả
Luật nghi. Chỉ có
Thập Tụng, Tát-bà-đa Khởi ba phẩm
triền, phạm tha thắng xứ, đều không xả
giới.” Nay,
Tông Chỉ của Đại
thừa không đồng với
hai phái kia: Nếu khởi triền phẩm thượng mới Xả tịnh giới, phạm thì không xả giới, cho nên chẳng phải các Bồ tát tạm một
hiện hạnh
pháp tha thắng Xứ, tức Xả luật nghi. Như Tiểu thừa nói
các “Bí-sô v.v… phạm pháp tha thắng, tức Xả giới
Biệt giải thoát.
Như Kinh Thập Luận chép: “Tỳ-kheo phạm trọng mà không
Xả giới, vì để
cho người tục sanh kính
tín đối với tăng, nên nói là phạm trọng không
Xả. Đây là y cứ ở
Khởi triền phẩm trung phạm. Dưới đây Quyết Trạch nói trong năm duyên Xả giới rằng “Hoặc do Xả đối tượng
Học Xứ, là
Tác ý Xả giới, hoặc do phạm tội căn bản, nên
Xả giới, nghóa là vì y cứ ở
triền phẩm thượng phạm.
Kinh Niết-bàn nói “Các đệ tử của ta, hoặc nói
vì phạm tội trọng nên
Xả giới, hoặc nói không Xả đều không hiểu ý ta.” Nay, xem tông Đại thừa qua thể văn luận này nói
“Giới Thanh Văn hễ trái phạm tội trọng liền Xả.
Giới Bồ-tát do thường khởi
triền phạm mà về sau mới
Xả, ý đại khái đồng nhau.”

Luận sư Cảnh
lại nói “Như thuyết của Tiểu thừa nói, nay
không dùng lời này.”

Nói về thọ lại

Nói về hai duyên xả
giới Bồ-tát.
Vì Quyết Trạch dưới đây, nên
bốn duyên xả giới, khai, hợp đồng, đến luận kia sẽ giải thích.

Luận sư Cảnh
nói “Quyển năm mươi ba dưới đây sẽ nói về
năm duyên đối với giới
Bí-sô. Trong đây, vì sao Bồ-tát không có gốc
lành đoạn, xả? Một là
hình mất, hai hình sinh Xả?”

Giải thích
“Giới Bồ-tát từ phương tiện khéo phát. Lúc dứt
tiền phương tiện khéo,
đã mất đi phương tiện khéo, liền mất giới
Bồ-tát. Vì không có lúc chính đoạn thiện mới xả, nên không có đoạn thiện xả.
Bản tánh của
Bồ-tát thuần thiện, vì nghiệp ác nhẹ, nên không có hai
hình sinh. Xả phạm trọng
xả, nghóa là sẽ khởi triền phẩm thượng, phạm
tha thắng xứ. Xả sở
học xứ, tức sẽ lui sụt nguyện Bồ-đề giới Bồ-tát,
mạng chung Xả, vì trải qua
sự sinh không mất.

Nói về tịnh giới, trải qua
sự
sinh không mất, dù rằng thọ lại
nhưng không gọi là mới được.

<類></類>



<詞>DU-GIÀ LUẬN KÝ</詞>



<卷>QUYỂN 10 (Phần Cuối)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 41</詞>

ba:
Dưới đây là thứ hai, trong phần nói về
giới khinh, văn chia làm

Khuyên chung, biết tướng phạm, chẳng phạm. Tất nhiên, khi

phạm tội, vì
có phẩm xuống cấp, nên nói là nhuyến trung, thượng.

Giải thích riêng

Tổng kết không phạm.

Trong giải
thích riêng, nếu dựa theo
Cựu luận, có bốn mươi
hai giới Khinh, Tân luận,
có bốn mươi ba. Xét cả hai bản: Cựu luận
không có bảy chi tánh
tội sát sinh, trộm cắp thứ chín v.v…, vì hoàn toàn không chung, nên về
số có bốn mươi hai. Tân luận thì có, nên đủ bốn
mươi ba, trong đó, nếu
giá tội thứ tám kia có chung, không chung, được
chia riêng làm hai, lẽ ra
nên nói là số có bốn mươi bốn. Lại, giới thứ hai mươi chín kia, nghe
Tạng Bồ-tát, thần lực
của Chư Phật, không
sinh tín hiểu. Về lưỡi đôi chiều trong chê bai, được chia riêng làm hai, lẽ ra
số thành bốn mươi lăm, mà nay, cả hai chỗ vì đều hợp lại, nên nói rằng
số có bốn mươi ba. Nếu theo
Kinh Nhân Vương thì nói là
có bốn mươi tám thứ, nhưng không nêu tên.

Trong kinh Phạm
Võng có bốn mươi tám, mỗi thứ đều nói
riêng, nhưng so với luận
này đã nói về giới tướng có nhiều không đồng.

Phần lớn trong bốn mươi ba giới khinh này được chia làm hai:

Trái phạm bốn mươi hai giới Khinh, chướng sáu Độ Giới
nhiếp thiện pháp.

Phạm mười một thứ Khinh, chướng bốn nhiếp, giới lợi ích chúng

sinh .

Trong phần trước, Phạm bảy thứ Khinh đầu là chướng bố thí. Phạm bảy giới Khinh kế là
chướng giới; phạm bốn giới
Khinh kế, chướng tinh tấn, ba thứ kế,
chướng định, tám thứ
khinh sau,
chướng tuệ.

Trong chướng
thí có bảy: năm thứ đầu, chướng tài thí; một thứ
kế là, chướng pháp thí;
một thí sau, chướng Vô úy thí.

Một thứ đầu trong phần trước, luống qua ngày, đêm không cúng dường Tam Bảo.

Chế-đa, Hán dịch là Linh miếu, nói “Nếu người không cung
kính v.v… Luận sư Trắc
nói “Luận Quyết Trạch nói “Bồ-tát lúc siêng tu
tập giới nhiếp thiện pháp, đại khái nên khéo
quán sát sáu tâm:

Tâm khinh miệt

Tâm biếng nhác “câu hành” (đều hiện hành) Tâm có chướng

Tâm siêng
năng, mỏi mệt Tâm bệnh tùy hành

Tâm chướng tùy hành.

Nói rông cho
đến ba thứ trước của sáu tâm như thế sinh khởi
mà chịu đựng là hoàn
toàn có tội. Tâm bệnh tùy hành, tiến đến chịu đựng về
sau thì hoàn toàn không có tội. Hai tâm còn lại, nếu
sinh khởi rồi
mà chịu đựng được thì
hoặc là có tội, hoặc là không tội.

Lúc siêng
năng tu tập trong giới làm nên lợi ích cho hữu tình, cần phải quán
sát
sáu xứ
nhiếp hạnh, cái gọi là tài của mình, người
suy
sụp, tài thịnh, pháp
thịnh. Trong đây, Bồ-tát làm pháp mình suy yếu để cho tài của người
hưng thịnh, điều này không nên làm. Như khiến cho
tài thịnh pháp suy cũng
thế. Làm tài mình suy đồi, để cho tài người hưng thịnh, không dẫn đến pháp
suy vi, điều này nên làm. Nếu dẫn đến
pháp suy vi thì điều này
không nên làm. Như khiến cho tài hưng thịnh, pháp hưng thịnh
cũng thế. Lại, tạo ra pháp mình
hưng thịnh, làm cho tài
người hưng thịnh, thì
điều này nên làm. Như khiến tài hưng thịnh, pháp
hưng thịnh cũng thế. Nói
rộng như Quyết Trạch kia.” Nay, trong đây nói rằng
“Không cung kính, chính là tâm
khinh miệt kia.” Trễ nãi,
lười biếng, nghóa là tức tâm đều hiện hành.
Người vì ngộ nhận, quên mà phạm,
tức là chướng tâm tùy hành. Phần bàn luận v.v… hỷ, lạc, hoặc có
sáu tâm mà không gồm thâu thì
sẽ không trái
phạm. Nghóa là người
tâm điên loạn, tức tương đương với tâm bệnh
tùy hành. Tự mình
không phạm, không thọ, minh
Sơ địa trở lên
không phạm.

Như Bí-sô đã được bốn bất hoại tịnh. Thứ hai danh lợi không biết đủ thì chướng Bố thí của mình.

Luận sư Trắc nói “Nói có đại dục v.v… kia, nghóa là tức
tương đương với chướng thứ ba trong
sáu tâm của
Luận Quyết Trạch, nghóa là
vì dứt trừ
sự sinh khởi ưa muốn kia v.v… do phát siêng năng, tinh
tấn, nên tuy thường khởi
hoặc, mà vẫn gọi là không phạm. Điều này
tương đương với tâm
mỏi mệt trong sáu tâm kia.”

Thứ ba đối với trưởng giả có đức, không đứng dậy tiếp đón,
sinh bàn luận.
Luận sư Trắc nói “Đây là nói về pháp thí.”
Lại nói “Lười biếng, quên, nghóa là nói chung tâm hỷ
Vô ký. Nghóa tâm pháp
tạm thời không tiến
tới, nói là lười biếng quên niệm (chẳng phải
tùy phiền não, nên chẳng
nhiễm phạm. Có mười câu như bị bệnh nặng v.v…
trong không trái phạm.

Nói “Hoặc có trái phạm người nói
chánh pháp, nghóa là
người sắp muốn.
Pháp sư Thái nói “hoặc vì tuổi cao nên có trái
phạm nói pháp.
Pháp sư vì muốn bảo vệ người nói pháp, nên không đứng dậy đón rước.” Thứ tư,
người khác thí cho tiền của, dụng cụ, vì kiêu căng,
ngạo mạn, nên không
nhận, cũng gây trở ngại cho việc bố thí của họ.

Sinh sắc có
thể nhiễm: Vàng, gọi là sinh sắc, vì trước sau
không đổi. Bạc, gọi là
thể nhiễm, vì có thể nhiễm, biến đổi.

Hoặc còn biết người mê loạn đối với việc thí cho, nghóa là
người kia không muốn thí
cho, chỉ do mê loạn, nên lầm loạn làm việc bố thí v.v…

Tùy xả, tùy thọ, nghóa là đa
số thí chủ ưa bố thí, hễ được của
là cho ngay.
Nếu tùy xả, liền thọ, do đó, nhất định thí chủ
sẽ trở nên
nghèo nàn nên họ chống
đối không thọ thì không phạm.

Túy Đô Ba, Hán dịch dịch là chỗ
Cao Thắng, là pháp keo kiệt
thứ sáu, chướng ngại
Pháp thí. Có tám trường hợp trong không phạm. Nếu
theo Cựu luận thì trong trường hợp thứ bảy, được
chia thành ba
trường hợp, có riêng
chữ “nếu”. Nghóa là “Nếu” người độn căn kia khi nghe pháp mầu nhiệm,
sâu xa,
sinh tâm
sợ hãi. “Nếu” biết, nghe rồi
tăng trưởng tà kiến.
“Nếu” biết, nghe xong, chê bai, thì lui mất.
Hoặc lại biết pháp kia vừa đến tay họ là chuyển đi khắp kẻ
phi nhân, vì chẳng phải
pháp khí, nên gọi là Phi nhân.

Cựu Luận rằng “Nhắm vào người ác nói.”
Đối với kẻ
phá giới, người buông bỏ không làm việc lợi ích,
gây chướng ngại cho Vô úy thí.

Kế là, trong phần nói về giới có bảy: Một già tội đầu là
chung, không chung. Trước,
nói về Học chung, sau, nói về Học không chung.

Sự nhỏ, nghiệp nhỏ, hy vọng nhỏ. Cựu luận
nói “Lợi nhỏ,
việc làm nhỏ, phương tiện nhỏ.”

Luận sư Trắc giải thích “Không thể tiếp nhận rộng đàn việït
thí cho nhiều, khiến sinh
phước thí cho, gọi là sự nhỏ. Không thể vì
người có rộng điều
cầu xin, gọi là nghiệp nhỏ. Không thể chứa của, dẫn
dắt nhiều chúng sinh, gọi
là phương tiện nhỏ.”
Lại giải thích “Trong năm
Thiên giới, chỉ y cứ ba mươi
việc có đồng,
không đồng.
Trong số đó, có mười một không đồng
với Học nhỏ:

Xin ý cư só
chẳng phải bà con để. Biết quá đủ mà còn nhận lấy y.
Quá ba lần, sáu lần im lặng,

Biểu hiện giận dữ mà vẫn tha thiết xin. Đồ nằm thuần lông dê đen
Đồ nằm
thuần lông dê trắng

Dưới sáu
năm, đã sắm đồ nằm mới Không may chồng tọa cụ cũ

Cất giữ vật quý báu Xin bát

Tự xin chỉ sợi bảo người chẳng phải bà con dệt y. Xin áo mưa
và sử dụng quá trước thời gian.
Trừ mười một
Học nhỏ này, các Học nhỏ khác đều là đồng có giải thích này
mà lớn, nhỏ, thực
hành riêng, chưa thể phán quyết nhất định.
Y-kiêu-thế-da,
tiếng Phạm là nói Câu-Xá, Hán dịch là Kiển
(cái kén tằm).
Phương Tây không có chiếc kén tằm của thần nhà, chỉ có cái kén của thần dã. Kén tằm
sản xuất ra tơ, dùng để dệt áo, gọi là
Kiêu thế da y. Cựu luận
nói là y Kiêu-xá-da, là dịch âm sai.

Bảy chi tánh
tội thứ hai, hoàn toàn không chung. Bồ-tát vì
chúng sinh mà dùng quyền
hành thì không phạm. Nếu nhân giữ giới mà thiếu việc đem lại lợi ích cho chúng
sinh thì dù có công hạnh lớn lao,
cũng gọi là phạm.
Một đoạn văn này, ở
Cựu Luận hoàn toàn không có, mà là
do người dịch tách riêng
ra. Nếu theo Luận sư Cảnh thì đoạn văn này
lại thuộc về giới đầu
tiên trong tám. Nay, tìm kiếm ở cách hành văn, cũng có thể đồng với giải thích của Ngài, nhưng do tánh, tội già
tội không đồng, nên lấy riêng làm một giới, trong đó, trước nêu chung,
sau
giải thích riêng thành bảy.”

Luận sư Trắc nói
“Sát sinh trong đây là y cứ ở
Bồ-tát địa lớn.
Nếu bát địa trở lên, thì trong bất cứ lúc nào cũng thường nhập quán,
nên chỉ có sát sinh của
tâm thiện. Thất Địa trở xuống, vì có Địa xuất, nhập
quán, nên
được có tâm ký sát vô , nên chẳng phải ở Địa tiền.” Thứ nhất,
Hỏi “Bồ-tát Địa thượng không đọa vào Địa ngục,
vì sao nói “Nếu ta cắt đứt mạng
sống chúng
sinh ác kia, thì
sẽ đọa địa ngục?”

Giải thích “Đây là giả
thuYết-mà luận, nếu y cứ
sự thật thì
bất sinh.”

Bồ-tát xuất gia đối với giới dâm, tất cả không nên làm.
Người tại gia được làm.
Bồ-tát xuất gia vì bảo vệ đối với sự chê bai nặng nề
của thế gian, nên ngăn cấm không cho.
Đối với
nói dối rằng “Vì giải thoát cho mạng sống của
nhiều hữu tình, nên nói dối.”

Thứ hai, Hỏi
“Cũng có Bồ-tát vì tai nạn của mạng mình,
không dựa theo cảnh sở
tri chính đáng mà nói dối, đâu riêng vì người khác?”

Nói chung, dù
các Bồ-tát vì sự khó khăn của mạng mình, cũng
có nói dối, không theo cảnh
sở tri
chính đáng, nhưng ở đây nói là vì
cứu giúp hữu tình,vì
biết mà tư duy phân biệt nên mới nói dối.

Thứ ba, nói về pháp tà mạng
sinh khởi
sự lừa dối, biểu hiện
tướng mạo khác lạ.

Thứ tư, là điệu cử giao động.

Thứ năm, Khởi kiến lập luận, khiến cho nhàm
chán Niết-bàn,
đối với các phiền não
không nên nhám chán, sợ hãi.

Thứ sáu, là
tự thân Bồ-tát hay phát ngôn nặng nề rằng không
tin tưởng ở người
khác, không che chở, không rửa trừ. Thứ bảy,
nên thực hành phạm hạnh, trị phạt, gia hạnh lợi
chúng sinh, không thực
hành là trái phạm.

Tiếp theo là
nói về chướng Nhẫn có bốn:

Giải thích về bị đánh đập, mắng nhiếc, không thể an nhẫn.

Đối với
người khác, có đối tượng xâm phạm, do
trái ngược, nên
không từ bỏ, không rửa sạch.

Xâm phạm người khác đến, từ chối không nhận, gọi là phạm.

Đối
với người khác, ôm lòng giận dữ, giữ mãi
không bỏ. Kế là, nói về chướng Tinh tấn có ba:

Tâm nhiễm chế ngự chúng

Trễ nãi, lười biếng, ham vui, ngủ nghỉ.

Với tâm háo thắng, nói năng vô bổ luống qua ngày
tháng. Kế là, nói về chướng định có ba:

Vì trễ nãi, thong thả, không cầu pháp thiền.

Không dứt trừ năm cái làm chướng Định

Tham vị Tónh lự.

Kế là, nói về chướng tuệ có tám, năm thứ trước trong tám, y
cứ vào pháp; ba thứ
sau, y cứ ở Nhân. Trong năm thứ trước có:

Khởi kiến, lập luận, không chấp nhận học Tiểu thừa.

Học Đại thừa chưa tinh tường đã bỏ Đại thừa, theo học Tiểu thừa.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Vì sao không nói rằng “Nếu đã nghiên
cứu kỹ về tạng
Bồ-tát xong, mới học tạng
Thanh văn, chẳng phải là phạm?”
Đáp “Bởi
Bồ-tát chỉ có ba thời học trong ngày, chưa có thời
gian nghiên cứu kỹ về
tạng Bồ-tát, là nghóa bỏ Đại thừa, học Tiểu thừa,
cho nên, kế là, giới
dưới đây chia chung, không phạm. Ban ngày được chia ra ba thời: phần trên, tu lời
Phật nói, phần giữa, học
luận ngoại, tức
Tiểu thừa song song với
luận ngoại. Phần dưới, chia ra về trong nghóa v.v….

Đối với giáo pháp Phật, chưa nghiên cứu
tinh thông, mà học đòi
thuần túy dị luận, tức luận phù phiếm của ngoại
đạo, sách thế tục.

Vượt qua
pháp Bồ-tát, tìm kiếm vụn vặt đạo khác. Với tâm
sâu
sắc nhìn cảnh đẹp
thật sự, chẳng phải như thuốc cay mà tập gần gũi.
Luận sư Cảnh nói “Như vì chữa bệnh, nên uống
thuốc vị cay, liền chấp mắc vị cay. Vì nhận biết tà tông, tạm thời kẻ vạch, luận bàn, tức yêu thích
tà luận. Lại, vị thuốc có tác dụng chữa bệnh tà. Luận bất chính
của ngoại đạo hoàn toàn không có tác dụng sinh trí.”

Lại, nói “Chẳng phải như thuốc cay mà tập gần.” Pháp sư Cơ nói “Trạng thái của luận ngoại đạo này, đồng với thuốc cay, nên
nhàm chán, trái bỏ,
không thể gần gũi, là ý trong đây.”

nghe
tạng Bồ-tát, thần lực của Chư Phật không sinh tin, hiểu,
thêm vào đó sự chống đối, chán ngán, chê bai, trong đó có hai:

Nói về chê bai có phạm.

Nói về tin tưởng mạnh mẽ không phạm.

Luận sư Cảnh nói “Đoạn văn
sau đây, vẫn thuộc về thứ
năm.” Pháp sư Khuy Cơ
nói “Trong đây nói “Bồ-tát tin ở lời Phật
nói, nên tin tưởng mạnh mẽ. Tự biết mình không
có Tuệ nhãn, nên đối với những điều Đức
Như lai nói, không nên
sinh chê bai, chỉ biết mình không
biết, không nên chê bai,
mà tìm kiếm cái hay biết của Phật v.v… là ý
trong đây.”

Nói “Ngôn ngữ mật ý của Như lai”, nghóa là như Kinh Mật
Tích Lực Só nói “Bí
yếu của Như lai có ba: thân mật, khẩu mật, ý mật.
(Như kinh ấy Nói rộng).

Có ái, có nhuế, tự khen, chê người khác.

Nghe nói chánh pháp, luận bàn, quyết định chọn lựa,
thường không lắng nghe.

Đối với việc
thuyết pháp, tỏ thái độ
khinh thường, chê bai, cười
nhạt. pháp.

Trên đây, ba mươi hai
giới khinh, chướng
sáu Độ
Giới nhiếp thiện Từ đây trở xuống, có mười một thứ Khinh, chướng bốn Nhiếp, giới

Nhiếp hữu tình , trong đó,
1) Hai chướng Đồng sự.
2) Một chướng Ái ngữ.
3) bốn thứ kế là, chướng bố thí,
4) bốn thứ sáu, chướng lợi hành. Trong phần trước, một thứ đầu, không giúp cho sự nghiệp, một
thứ kế là, không chung
bệnh hoạn. Pháp sư Cơ nói “nếu theo mười một
thứ tướng của quyển
trước thì không nói rộng, đã nói như trước. Nay,
trong đây, chỉ là mười một tướng kia:

Đối
với sự nghiệp, đồng giúp đỡ.

Làm bạn giúp cho khổ. Trong đây, không nói thứ sáu,
sợ cọp,
sói, sư tử v.v… Nếu dựa theo quyển trước thì
bất luận rộng, lược.
Giúp cho khiến được niềm vui nhất.

Nói về cứu giúp sợ sư tử v.v… có hai giải thích:

Giải thích “Như Luận địa trì bản cựu dịch nêu tên ba v.v… của
mười một tướng.”

Giải thích “Như trong phần sơ lược của luận này giải thích về
mười một tướng là mười một.”

Sự gặp gỡ ở đây khác nhau, nghóa là
sự việc cho vui, cứu khổ
khác nhau, nên trong đây
được chia làm hai:

Quyển trước vì đồng là giúp đỡ, nên kết hợp nói là trong đây do
chia giúp đỡ làm hai, nên không nói là sợ sư tử v.v…
Lại, tức giống nhau ở chỗ cùng mất tài vật, nên không nói.
Quyển kia vì khiến giúp đỡ, nên nói về sợ sư tử v.v…
Lại, quyển bốn mươi ba dưới đây với mười một tướng
sơ
lược trước đồng nhau,
dù chia giúp đỡ làm hai nghóa, nhưng chỉ là thứ
nhất, hoặc là hai, tức
mười hai tướng, chứ chẳng phải mười một tướng.

Hỏi “Vì sao
không nói về mười một tướng trong ba mươi hai
giới sơ lược mà mười
một tướng trong đây để làm trực thuộc?”

Nghóa là “Trong ba mươi hai giới sơ lược, do sau Ba-la-mật
gồm thâu riêng, nên
không lấy mười một tướng thuộc. Nay, mười một
tướng này, mỗi tướng
đều có đủ Độ, nên không đồng với ba mươi hai giới
sơ lược ở trước. Nghóa của ba mươi hai lược giới hẹp, nghóa trong đây rộng.
Dưới đây,
là tổng kết không phạm.

Trên đây, đều là phần thứ nhất nói về người khác chính thọ xong.

Dưới đây là thứ hai, chuyên thuần túy thủ hộ, do ý cầu học
khéo thanh tịnh, nghóa là
tâm ưa cầu thọ Giới luật nghi.
Ý ưa Bồ-đề,
nghóa là tâm cầu thọ Giới nhiếp thiện pháp.
“Nhiêu ích…” trở
xuống, tâm cầu thọ giới Nhiếp hữu tình .

“Giả sử có…” trở xuống, là thứ ba, phạm rồi, mà biết ăn năn.
Trước lược, sau rộng.

Tất cả trái phạm đều là ác tác. Luận sư Cảnh nói “Hoặc
Khinh, hoặc trọng đều có thể biết chừa bỏ, đều gọi là ác tác.”
Luận sư
Trắc nói “Tức là
thuộc ác tác thứ năm trong bốn mươi lăm nhóm tội
Khinh của Bồ-tát.”
Về nghóa ngữ biểu v.v…
Luận sư Trắc nói “ Nghóa là chủ
thể hiểu ngữ, biểu này chẳng phải
người điếc, mù
v.v… lớn, nhỏ, dù khác,
nhưng vì đồng là người
tu hành, nên vẫn được đối diện.”

Trên đây là nói chung về chính thọ giới từ người khác.
“Lại, các
Bồ-tát… cho đến “nếu không hộ ngộ…” trở xuống,
là thứ hai, nói tự chướng tâm thọ. Nếu theo
Kinh Anh Lạc sẽ có ba thứ thọ:
Phật,
Bồ-tát ở đời, người trực kế là thọ, gọi là giới
phẩm thượng.

Phật ở đời quá khứ, về sau, phàm phu theo thọ giới
Bồ-tát, gọi là thọ giới phẩm trung.

Trong ngàn dặm, không có người thọ, phải qua nhiều sám hối,
tiêu trừ, được tướng thiện, tốt đẹp, sau đó
mới thọ, gọi là phẩm hạ.

Ngoài ra, tất cả như trước nên biết. Nghóa là như trước, thọ
giới xong, thỉnh bạch Chư
Phật, Bồ-tát, việc tướng hiện v.v… học rộng
về giới tướng, chuyên
cần tinh tấn, hộ trì, sám hối, thanh tịnh trở lại,
nói rộng như trước.
Lại, trong đạo phạm giới của Bồ-tát không có vô dư.
Dưới đây là thứ hai, tùy theo vấn nạn, giải thích lại, trong
đó, trước hết, phân biệt giới
Thanh văn, nếu phạm bốn
giới Trọng, thì trong hiện đời không thể
sám hối, gọi là phạm
vô dư. Nay, nói giới
Bồ-tát Xả mà không thọ lại,
nên nói về là không có phạm Vô dư.

Pháp sư Minh
nói “Y cứ bốn pháp tha thắng xứ ở trước, gồm có:

Do phạm tham.

Do phạm keo kiệt.

Phạm sân.

Tà kiến.

Nếu phạm tà kiến, thì giới thứ tư không đồng, Thượng, trung đều
mất giới
Bồ-tát. Nếu phạm sân, thì phạm thượng trung của giới thứ
ba liền mất, phẩm hạ không mất. Nếu phạm keo kiệt, thì phẩm thượng
của giới thứ nhất đều
không mất. Người Thanh văn thì không như thế,
nên nói rằng “Bồ-tát
không có phạm Vô dư.”
Một cách giải thích khác
“Trong giới
Thanh văn, tất cả phiền
não đều phạm giới, nên
nói rằng “nói là phạm Vô dư.” Trong giới
Bồ-tát, Khởi phiền não tham, hoặc
không phạm. Nếu vì đem lại lợi ích cho
hữu tình mà tham thì
không phạm giới Bồ-tát, vì lợi ích cho riêng mình, thì phạm
giới Bồ-tát. Nếu phiền não
sân vì mình, vì
người khác, đều có
thể phạm giới, nên nói
rằng “không có phạm Vô dư.”

Nói về tham,
sân trong
Kinh độ vô cực, đối nhau phân biệt
mất giới. Sân phẩm
thượng, mất giới, phẩm trung hạ không mất. Phạm
ba phẩm tham không mất giới.

Kế là, nói về phần giới hạn phải thọ. Phần nhiều lẽ ra sân chung mà
Khởi phạm, chứ chẳng phải do tham mà Khởi.
Luận sư
Cảnh nói “khởi sân thì phạm
giới, khởi tham, không phạm. Nếu theo Cựu
luận, như đức Thế tôn
nói “Bồ-tát Khởi sân, phạm sân não, nên thọ lại,
chứ chẳng phải thọ phạm tham dục.”

Luận sư Trắc
nói “Hỏi “Ở trước đã nói là phạm trong bốn pháp Thắng xứ khác cũng mất”,
sao ở đây lại đáp “Nếu theo Cựu luận thì
chỉ nói là phạm nhiễm,
mất giới chứ chẳng phải tham. Cho nên, trước
sau trái nhau.” Đáp “Nay,
tân luận, đã nói rằng phần nhiều ở sân, tức biết
phạm tham cũng mất. Cho
nên, hai văn trước, sau không trái nhau.”

Nói “Chẳng phải phi
sở phạm: là phân biệt chẳng phải
sân mà khởi…” trở xuống, là nói về
phạm khinh, trọng, như phần
nhiếp sự, lẽ
ra phải biết rõ. Trong Cựu
luận lầm rằng “như phẩm Bốn nhiếp, nên phải biết rõ.”
Pháp sư Viễn nói
“Trong phẩm Bốn nhiếp không có nghóa
này, chẳng hay chỉ cho Bốn
nhiếp của Kinh nào ư?”

-“Sư kia không biết luận này có riêng phần nhiếp sự đã
nói trong quyển thứ chín mươi chín.”

Ở trên, nói
y theo giới để tu học. “Như thế, Bồ-tát chính đã dựa vào tất cả
Tỳ-nại-da của mình…” trở xuống, là thứ hai, nói về thắng
lợi của Học giới, được ba viên mãn.

“Như thế, nếu giảng nói lược, rộng v.v…” trở xuống, là đoạn
văn lớn thứ ba, là văn
kết giới của tại gia, xuất gia trên.

“Như thế, giảng nói rộng, kết phần nói rộng trên, văn nói về
ba nhóm giới.”

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 42</詞>

Giới khó thực hành có ba: Y cứ ở Cựu luận trong thứ ba
tức có ba “Tất cả”:

1) “Tất cả” tu hành’
2) “Tất cả” trụ định;
3) “Tất cả” nhớ nghó. Tất cả môn giới có bốn: Giới Chánh thọ, tức chính thọ từ người khác và tịnh tâm thọ của
mình.

Giới bản tánh, nghóa là Thập Tín trở xuống, do năng lực
tánh

chủng mà
Khởi thân, ngữ, thường chuyển thanh tịnh.

Giới quán tập, tức nhập
Thập Tín trở lên, trong
Tập chủng tánh,
đã có giới thể lợi mình.

Giới phương tiện tương ưng, tức giới lợi người của bốn Nhiếp
sự.

Thiện só giới
có năm thứ, như văn. Trang Nghiêm Thi-la trong tất

cả giới, như Địa Thanh Văn.

Người Cựu luận đều biết trong mười bảy, tự có Địa Thanh văn
đã làm xong sự Trang
Nghiêm, nghóa là nói chỉ riêng cho Địa Thanh
văn trong kinh Tiểu thừa làm xong.

Bảy thứ như giới chỉ tức v.v… Luận sư Cảnh nói

là Giới luật nghi.

Giới chuyển tác, tức hai nhóm giới: là Nhiếp thiện và
Nhiếp
sinh.

Giới phòng hộ, tức hộ chung hai giới trước, dùng làm thứ ba.

Bốn giới sau là quả.

Giới Đại só tướng Dị thục, tức ba nhóm giới được tướng Niết- bàn.

giới
Tăng thượng
Tâm Dị thục, tức ba nhóm giới trước được quả

của hai cõi trên.

Giới Khả ái
Khởi Dị thục, tức ba nhóm giới trước được
quả trời, người cõi Dục.

Giới Lợi hữu tình Dị thục, đây là quả của giới lợi tha ở đương
lai.

Pháp sư Thái
nói “Chỉ là chỉ trì. Giới chuyển tác là tác trì chuyển
gọi là Khởi.
Có đối tượng Khởi tác, gọi là giới chuyển tác .”

Luận sư Trắc nói “giới Tâm tăng thượng Dị thục là giới
Định cộng, có thể cảm
quả Dị thục của cõi Sắc, Vô Sắc.”

Giới Lợi hữu tình Dị thục , nghóa là cảm quả thù thắng, báo
của

người, nhiếp lợi hữu tình.

Toại cầu giới, Cựu luận gọi là tức khổ giới, có tám
thứ là thân và ngữ bảy nghiệp đạo bất thiện,
và tay cầm phương tiện sát: cục đất,
gậy gộc v.v… dùng làm thứ tám.

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Hỏi “Trong đây, vì
sao không nói về
ba nghiệp của ý?”
Nghóa là “Nếu lấy ý ba, xen vào thân, miệng bảy tức là mười. Nếu mười thì
sẽ không thành môn
tăng số, do đó, không lấy. Môn tất
cả thứ (môn nhất thiết
chủng) ở trước có sáu thứ, bảy thứ. Lạc của
hai đời sau có chín môn. Nay, Toại cầu này nhân từ
trên đến đây hợp với
nhau tăng thành tám, nên
không lấy ý ba ở sau để thành mười thứ. Lại, bảy thứ trước đã phát
ở thân, khẩu, không lìa ba
thứ sau, có thể phát chủ
thể phát ra nơi thân,
khẩu, tất nhiên, phải do ba thứ sau, nên không nói.

“Nếu vậy, thì há không có khởi riêng ý ba sau hay sao?”

Nghóa là “Dù
có ẩn không nói, nhưng vì gồm thâu ở chủ thể
phát ra trong bảy thứ
trước, nên không nói. “

Trong giới của lạc hai đời,
Luận sư
Cảnh nói “Ngăn ngừa,
nghiêm cấm là Giới luật
nghi. Mở ra cho là giới Nhiếp thiện . Nhiếp thọ,
điều phục là giới
Nhiêu ích hữu tình . Với người không có lỗi, thì nên nhiếp thọ
(thu nhận), kẻ có lầm lỗi, thì nên điều phục. Bốn thứ này đều
là giới Độ, năm Độ còn lại đều là giới hạnh, lại là năm thứ.
Nhờ giới được định, gọi là niềm vui trong hiện tại.
Về sau, chứng đắc Bồ-đề, gọi
là niềm vui ở mai sau.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Tức ngăn, cấm; khai cho; nhiếp thọ và
điều phục là bốn; không
lấy hai nghiệp thân, khẩu. Và năm Độ, không
luận giới độ. Chín thứ
này tức là giới Độ.”

Luận sư Trắc
nói “Đầu tiên chia giới ra làm bốn; năm Độ sau
là năm, hợp thành chín
thứ. Hai thứ trước trong bốn thứ trước là hạnh lợi mình; hai thứ
sau là hạnh lợi người, cũng có thể hai thứ trước là y
cứ theo pháp để phân
biệt: ác, là pháp ngăn thiện tức là khai. Hai môn sau, đối với người để phân biệt: hễ là
điều thiện, thì nhiếp thọ; việc
ác, thì khuất phục ngay.
Bốn thứ này là giới Biệt giải thoát.

Tónh lự trong
năm thứ sau, đều hiện hành là Định cộng giới.
Tuệ đều hiện hành là Đạo công giới.
Ba thứ Thí,
tinh tấn đều hiện hành, cũng thuộc về Biệt giải thoát tùy hành.

Giới thanh tịnh có mười. Luận sư Cảnh nói “Một giới đầu là
thọ; giới thứ mười,
là nói về Trì, tám thứ khoảng giữa là nói về lìa chướng
của giới.”

Nói “Hôn trầm không thái quá và Điệu cử không thái quá,
nghóa là do Hôn trầm thái
quá, nên trái phạm về giới. Dù cho sinh tàm, quý, cũng còn
lớp mỏng. Nay, xa lìa tàm, quý là do điệu cử thái quá,
nên chẳng phải chỗ nên
hối mà sanh tàm quý, nên nay cũng xa lìa.”

Pháp sư Thái
nói “Hôn trầm, Điệu cử thái quá, nghóa là nếu lúc Bồ-tát phạm giới, khởi tàm, quý
tăng thượng. Lại có người thật
sự
không phạm giới, liền
sinh tàm quý, gọi là tàm quý phi xứ, là tâm điệu cử
lớn, Bồ-tát cũng xa lìa.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Mười tướng, như Luận Địa Trì nói: thứ
hai trong đây, luận kia chia làm hai: Hôn trầm thái quá
là một, trao cử thái quá là hai. Gồm thâu quỹ tắc thứ
sáu này với tịnh mạng thứ
bảy làm một, thật ra, về nghóa quỹ tắc và tịnh mạng khác nhau, không thể
là một, điều mà luận kia đã lầm.

Giới trao cử
thái quá trong thứ hai này, nói là chẳng phải chỗ
ấy, nghóa là trì giới
thái quá, bèn trì chẳng phải chỗ, chỗ có thể trì, gọi là lỗi của chỗ. Chỗ không thể trì của có thể trì này là “phi xứ” (chẳng
phải chỗ). Nếu Điệu cử
thái quá, vượt qua đây, đến “phi xứ” thì có
thể sinh hối quý.

Luận sư Trắc
nói “Như Quyết Trạch quyển bảy mươi lăm ở dưới
chép “Lại nữa, đã nói mười thứ
Thi-la thanh tịnh trong phẩm
giới ở trước.
Phải biết rằng, một giới đầu tiên là ý lạc
thanh tịnh; chín
giới khác là gia hạnh lại có năm thứ:

Không có gián đoạn, thiếu gia hạnh.

Tu khắp gia hạnh

Hướng chung gia hạnh

Giúp đỡ gia hạnh

Thủ hộ gia hạnh.

Thứ hai, thứ ba là gia hạnh đầu; thứ tư là gia hạnh thứ hai; thứ năm là gia hạnh thứ ba;
thứ sáu, thứ bay, thứ tám, thứ chín là gia hạnh thứ
tư; thứ mười là gia hạnh thứ năm.

Thứ hai, thứ
ba kia trong phần nói về gia hạnh Vô gián, một thứ trước, nói về lìa hôn trầm, Điệu cử, để nói về gia hạnh
Vô gián, một
thứ sau, lìa biếng nhác,
v.v… để nói về gia hạnh Vô gián.

Nói “hôn trầm thái quá”, là nói về lìa phạm nhỏ, sinh ra
hối quý, gây trở ngại cho hạnh lợi người.
Trạo cử thái quá v.v… Nghóa là cảm thấy hổ thẹn đối với
chỗ chẳng phải giới.
Chẳng hạn như giới gà, giới heo v.v… của ngoại đạo.

Nói “Năm chi không buông lung như trước đã nói”, nghóa là cho trì đầu tiên của phẩm
Giới ở trước, nghóa là ba đời đều hiện hành
và những việc đã làm
trong thời gian trước, đều nói rõ về hạnh Tùy
hành không buông lung. Về
phần nhiếp sự sau cũng nói về hạnh đó.

Nếu y theo luận bản cựu dịch thì thứ sáu, thứ bảy hợp
thành một. Nay, chia làm hai:
Thứ hai, thứ ba hợp thành thứ hai. Y cứ ở
Quyết Trạch thì Vô gián thiếu gia hạnh và gia hạnh trợ bạn, biết được
sự khai, hợp của luận bản cựu dịch là
sai lầm. Trên đây,
đã giải thích về chín môn tịnh giới xong. Thứ hai
dưới đây trong phần nói
về sự thắng lợi của giới, gồm có:

Nói về giới Đại Thi-la sẽ được Bồ-đề.

Nói về chưa thành Phật đến nay, được năm thắng lợi. Hai thứ
đầu trong năm là thắng lợi của hiện báo, thứ
ba, thứ tư là thắng lợi của
báo đời sau, thứ năm chung cho thắng lợi của hiện tại và đời sau.

Dưới đây là thứ ba, nói việc làm của giới hạnh, trong đó:

Nhiếp chín làm ba.

Nói về ba nhóm giới, mỗi nhóm đều có việc đã làm.

Nói về gồm thâu hết việc đã làm.

Nói “Luật nghi có thể an trụ tâm. Nghóa là nhờ giới được
định, gọi là phẩm an trụ
trong tâm. Đoạn lớn có ba: Hai đoạn trước đã
xong. Trong phần kết của
đoạn thứ ba nói “Chỉ có ngần ấy tịnh giới của Bồ- tát”, là nhắc lại chín môn trước,
chỉ có ngần ấy lợi của tịnh giới là nhắc lại môn thứ hai,
chỉ có ngần ấy việc mà tịnh giới đã làm, là nhắc lại môn thứ ba.
Trừ các môn này, không có quá tăng, nghóa là nói gồm
thâu khắp hết, kết không có thêm, bớt.
“Quá khứ…” trở xuống, kết các
giới trước, ba đời đều cùng tu học.

--------------------------------

<詞>PHẨM NHẪN</詞>

Đối với cảnh mà tâm an, gọi là Nhẫn. Phẩm này nói rộng, nên
gọi là phẩm Nhẫn.

Trong văn, trước là hỏi; kế là;
giải thích,
sau là kết, khen
công năng của Nhẫn.

Trong giải thích có hai:

Chia ra chín chương

Dựa vào chương giải thích.

Trong tự tánh
nói “Hoặc sức tư duy lựa chọn là đối tượng nương tựa v.v…
Luận sư Cảnh nói “Cho đến khả năng có thể nhẫn kẻ oán,
hại, thể nhẫn không lợi
ích của người. Đây là đối với tất cả khổ cụ, có khả năng nhẫn chịu, nên nói rằng khắp tất cả,
đối với tất cả kẻ oán thù v.v… vì có thể nhẫn, nên nói rằng khắp tất cả. Dùng thế văn này để giải
thích riêng không lợi ích của người, cũng có thể lấy
sức tư duy, lựa chọn
v.v… để nói về nhẫn
không lợi ích cho người.”
“Khắp tất cả…” trở xuống, là nói về an thọ
Khổ nhẫn. “Cùng khắp tất cả v.v…” trở
xuống, là nói về tư duy giải nhẫn.

Nói “Do không có tâm nhiễm, nghóa là không quên thiện căn.”

Vì thuần thương xót, nghóa là bi “duyên” chúng sinh, tức văn
sau đây thuận với giải thích ở trước.

Pháp sư Thái
thuật lại bốn giải thích:

“Nhẫn Tư Tuệ, gọi là sức tư duy lựa chọn. Nhẫn tu tuệ, gọi là
Tự tánh, do tự tánh của tu tuệ có thể kham nhẫn.”

“Nhẫn của Địa trước, nghóa là
sức tư duy lựa chọn, học lâu,
thành tựu, gọi là tự tánh nhẫn.

Nhẫn trước khắp tất cả đều có thể nhẫn, nhẫn sau, khắp tất cả đều có thể nhẫn. Trong một chúng
sinh có
nhiều việc, nghóa là hoặc
việc đánh đập, hoặc mắng nhiếc v.v… chẳng phải một.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Về thời gian, chung cho ba cõi, gọi là
Biến nhẫn; về không gian, nhuần thấm cả bốn sinh, là Phổ nhẫn. Lại,
chung khắp cả hữu tình là Biến nhẫn, chung cho cả
kẻ oán, người thân,
là Phổ nhẫn. Như thế, Vô lượng phân biệt!

Do tâm không
có nhiễm, có thể thương xót, nghóa là theo Địa
Trì, tâm không có nhiễm, tức
Vô tham. Do nhẫn dựa vào Vô tham và tâm
bi, nên có thể nhẫn, nay,
tâm không có nhiễm. Tâm nhiễm tức tham
cũng được. Lại, tức sân cũng được.

Luận sư Trắc
nói “Sức tư duy, lựa chọn là nương tựa, nghóa là nói

về nhân của
Nhẫn kia. Hoặc do tự tánh, nghóa là đối với duyên, chính nêu ra thể nhẫn của tự tánh, trong đó, đầu tiên, chính là nêu ra
Thể của Nhẫn. “Khắp tất cả
v.v…”, nghóa là có thể nhẫn đối với hữu tình.

Về sau, khắp
tất cả v.v… Nghóa là đối với pháp, có thễ nhẫn, do tâm không có nhiễm, vì hay
thương xót, nên có thể nhẫn, nghóa
giải thích thành nghóa nhẫn.

Do tham ái nhiễm thân mình, nên hễ gặp phải hoàn cảnh ngang trái thì nổi giận ngay.
Chính vì thế, nên dựa vào tâm không có
nhiễm,có thể có kham nhẫn.
Do sân, không có thương xót
chúng sinh, hễ gặp phải cảnh
ngang trái, thì liền phẩn nộ, cho nên, nương tựa
thương xót, có
thể có khả năng nhẫn.
Trong tất cả nhẫn, đầu tiên, là gạn; kế là,
giải thích;
sau là
kết trước, chia ra sau.

Trong giải thích có hai:

Y
cứ ở nhân chia làm hai

Y cứ ở cảnh, chia làm ba, trong đó, đầu tiên, y cứ cảnh được
chia làm ba; sau, dựa vào chương nêu, giải thích.

Trong phần trước, gồm có:

Nhẫn nại khi bị người khác oán ghét hãm hại.
Luận sư Cảnh nói
“Dùng Vô nhuế và bi “duyên” chúng sinh làm tánh.

Luận sư Trắc
nói “Dùng Vô si và tuệ làm tánh.”

An thọ Khổ nhẫn, dùng hai số tinh tấn và Tuệ làm tánh.

Ba pháp: Tư,
thắng giải, nhẫn. Luận sư Cảnh nói “Dùng trí tuệ,
vô duyên đại bi làm tánh. Luận sư Trắc nói “Dùng
hai số định, tuệ làm tánh.”
Trong dựa vào chương để
giải thích, trước là giải thích về
sự
nhẫn nại, sự oán hại
của người khác, văn được chia làm ba: Đầu tiên,
là hỏi, kế là, giải thích, sau là kết.

Trong giải thích có ba:

Nêu cảnh nhẫn

“Nên biết rằng, học như thế v.v…” trở xuống, là đối cảnh tu
nhẫn.

“Sao gọi là nhẫn?” trở xuống, là giải thích nhẫn,
nghóa là . Đầu tiên, nói là mạnh mẽ, nhạy bén,
nghóa là khổ nặng. Vô gián,

là khổ nối tiếp nhau
chủng chủng, nghóa là nhiều nỗi khổ, thời gian dài, nghóa là nỗi khổ lâu xa. Các khổ từ tha
sanh hiện tiền: là bốn khổ
trước hiện tiền ép ngặt.
Trong đối cảnh tu nhẫn
có hai: Trước, tu ba quán;
sau tu năm
tưởng.

Nói ba quán là:

Quán tư duy nghiệp đã qua của mình.

Quán tánh Khổ của các hành

Quán dùng thứ nhỏ chú thành to.

Nói “Ở trên tánh Khổ, lại tăng là Khổ”, nghóa là tất cả pháp
hữu lậu lấy Khổ hạnh
làm tánh, tức trên tánh Khổ này, vì thêm Khổ
Khổ, Khổ hoại , nên nói
như thế. Nhưng trong năm tưởng:
1) trước hết, nêu sơ lược.
2) Giải thích rộng. Thân giáo quỹ phạm, tôn giống với tôn v.v… Hòa thượng, gọi là Thân giáo sư. Xà-lê
gọi là Quỹ phạm sứ. Phần lớn, người đồng học
và có đức, gọi là
Tôn giống dưới đây gọi là Tợ tôn.

Trong tưởng Vô thường nói rằng
“Các hữu tình, hoặc
sinh hoặc trưởng.
Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Sinh, nghóa là
hóa sinh, vì loại
tăng trưởng. Trưởng,
nghóa là ba sinh còn lại tăng trưởng dần.” Nay, giải thích “Đầu tiên
sinh ra, lớn lên, cuối cùng trở về với cái chết.”

Trong giải
thích danh,
Luận sư Cảnh nói “Tự không giận
dữ, không báo óan người
khác, nghóa là đối với oán có thể nhẫn.”

Cũng không tùy miên chảy rót, thường nối tiếp nghóa là giả
sử tạm thời
Khởi sân, nhưng nối tiếp nhau không lâu.
Luận sư Trắc nói
“Tự không có giận
v.v… là nói về tâm Vô thượng. “Cũng không tùy
miên v.v…”, là nói về
hạt giống đoạn.”

Kế là, giải thích An thọ Khổ nhẫn, văn được chia làm ba:
1) Hỏi, giải thích,
3) kết. Trong giải thích có ba:
Nêu xưa để
so
sánh nay, tiêu biểu chung về chủ thể nhẫn
(năng nhẫn).

“Thế nào…?”
Trở xuống, là giải thích rộng tất cả
sự Khổ có
ba.

“Lại, các Bồ-tát dù xúc chạm các khổ…” trở xuống, là khen

chung, chỉ rõ sự vượt hơn.
Y cứ giải
thích rộng, trước, nêu tám Khổ,
kế sau, là giải
thích theo thứ lớp. Y, nghóa là bốn y, tức là Y phấn tảo.
Thường mặc đi khất
thực, ngồi trong gò mả,
dưới gốc cây, là bệnh, thì chữa trị. Bốn thứ này
gọi là các vật lặt vặt.

Trong Khổ xứ của thế pháp có chín, bốn thứ trước là bốn trong
tám thế pháp, tức duyên trái mà hợp, nên Khổ.
Trong đây, bất luận
bốn thứ như lợi v.v…
Do đó, nếu nhân tướng chẳng phải Khổ, nên về
sau, chính vì pháp ái lìa, nên sinh ra Khổ.

Pháp sư Thái
nói “Hoại của hoại pháp , nghóa là đối với pháp có thể hư hoại, lúc hư hoại
sinh ra khổ. Đối với pháp có thể hết, khi
hết sinh ra Khổ, cho đến
pháp có thể chết, lúc chết, sinh ra Khổ.”
Tám pháp như thế, một lúc gặp duyên, gọi
là “hoặc chung”.

Duyên riêng một thứ mà hội ngộ, gọi là sai khác.

Luận sư
Cảnh nói “Hoại hết, nghóa là tiền của, dụng cụ bên
ngoài, chỗ ở, ruộng,
vườn, rừng cây, nhà cửa, y phục đều hư hoại hết, gọi
là dựa vào Khổ xứ ở
trên. Già, bệnh, chết là Khổ hoại của báo bên
trong. Pháp
sư
Khuy Cơ nói
“Pháp của hoại, pháp là tánh của các pháp dục
là pháp hư hoại, đến
lúc hư hoại, gọi là pháp hoại hoại pháp.

Pháp hết, nghóa là thể của các pháp dục đến hết, không có lúc
nào là hết. Pháp hoại
trước cũng có chất, pháp hết hôm nay hết, không
có chất, già v.v… y cứ so sánh sẽ biết.

Hỏi “Nếu vậy, pháp hết hết, với pháp tử tử, pháp hoại hoại
với pháp bệnh bệnh có
gì khác nhau?”

Nghóa rằng “Một bên là pháp ngoài, còn một bên là pháp
trong, cho nên khác nhau.”

Trong pháp nhiếp bảy.
Luận sư Cảnh nói “Năm pháp trước là
Văn tuệ, người Tiểu
thừa nói “Thọ trì kinh, luận là Sinh đắc tuệ.” Đại
thừa thì cho là Văn tuệ
thọ trì ba tạng. Thứ sáu là Tư tuệ, thứ bảy là chỗ
lợi người của tu tuệ.”
Khổ có mười một thứ như trước nói, nghóa là “mười một thứ
sự như giúp đỡ v.v…” trở xuống, giải thích về pháp, nhẫn tư thắng giải
đầu tiên là nói tám
chỗ sanh thắng giải. Sau, là nói do hai nhân duyên
mà nhẫn được an lập.

Trong phần trước nói rằng “Đối với tất cả pháp, có thể tư duy, lựa chọn là nói mới tu quán, do khéo quán
sát v.v… là nói “tu quán
cuối cùng thành” trở
xuống, là phát ra thể của cảnh. Nếu theo Cựu luận thì không đặt để
số một, hai v.v… là do người
Cựu luận, cho rằng,
Tam Bảo được chia
làm ba, nhân, quả hợp thành một, không đến tất cả
sở
tri, hành xứ được thích
ứng là một số riêng mà thành tám.

Nay, tám số
này như phẩm lực chủng tánh ở trên đã nói
rộng, chỉ phẩm kia đã nêu thứ lớp
của số,
so với đây hơi khác. Thứ hai của xứ kia là oai lực.
Thứ ba, nghóa
chân thật. Nay, oai lực này là thứ ba, nghóa
thật là thứ hai. Văn rất dễ hiểu.

Do hai nhân duyên:

Vì tập quán trong thời gian dài, nghóa là phẩm lực tánh nói
rằng: “Vì phần nhiều tu thắng giải.”

Vì chứng thiện tịnh trí: phẩm
Lực Tánh nói “Vì chứa nhóm
nhẫn mạnh mẽ, nhạy bén.”

Trong nhẫn Thiện só, như Pháp sư Viễn nói “các Bồ-tát cho
đến trong thế giới trời,
là một; “Thấy thắng lợi” trở xuống, là hai;
“khuyến hóa v.v…” trở
xuống là ba; khen ngợi nhẫn là bốn; thấy năng thực
hành nhẫn là năm.”

Pháp sư Cảnh
và Thái đồng trường hợp này. Luận sư Trắc nói
“Văn chia làm ba:

Nói chung về thấy thắng lợi của Nhẫn.

“Khả năng có thể nhẫn” trở xuống, chính là nói về nói năm Nhẫn.

“Thấy thắng lợi” trở xuống, là nói về việc làm thắng lợi.

Nói năm nhẫn: Trước ở đời đương lai, sẽ không có nhiều kẻ
thù là một. Không có nhiều tai nạn thình lình là hai.
Có hỷ, lạc là ba, lúc chết không có ăn năn là bốn.
Sau thân hư hoại v.v… là năm.
Trong Kinh Thiện Giới nói “
1) Không chấp mắc tâm ác, tâm sân, cho đến năm là chết rồi, thọ niềm vui trời, người.”

Thứ ba, trong phần nói về việc làm thắng lợi có bốn câu:
Câu đầu là lợi mình; ba câu
sau là
lợi người. Nay, dựa vào ba câu
sau
để giải thích, tức vì
dựa vào thấy năm điều lợi, nên sinh Nhẫn, gọi
là năm nhẫn. Sáu thứ, bảy thứ trong tất cả thứ
nhẫn. Thế nào là sáu thứ? Sáu thứ đó là:

Phi ái Dị thục, vì sợ nên thực hành Nhẫn.

Thương xót các hữu tình trực tiếp khéo thực hành nhẫn.

Đối
với Vô thượng Bồ-đề, khởi tâm mạnh mẽ, nhạy bén, viên
mãn nhẫn độ mà năng thực hành Nhẫn.

Pháp xuất gia thọ nhẫn. Nói “Do pháp thọ. Luận sư Cảnh
nói “Nói là vì muốn thọ nên được chánh hạnh.”

Đã
tập xuyên suốt, nay an trụ nhẫn.

Biết pháp nhẫn không có hí luận. Thế nào là bảy thứ? Bảy thứ đó là:

Nhẫn không lợi ích, tức nhẫn nại sự oán hại của người khác.

Từ nhẫn tất cả, tức An thọ
Khổ nhẫn. Bốn thứ này đối
cảnh phân biệt.

Nhẫn tất cả xứ.

Nhẫn tất cả thời. Phân biệt hai thứ thời và xứ này.

Nhẫn thân.
Nhẫn ngữ

Nhẫn ý. Đây, tức là phân biệt ba nghiệp.
Sáu thứ trước là hạnh tự
phân biệt; bảy thứ sau
là hạnh thắng tấn, gồm mười ba thứ.

Trong Toại cầu nhẫn, trước, giải thích tám thứ, gọi là
Toại cầu nhẫn. Sau, trong giải thích về danh, nghóa của nhẫn, có tám.
Luận sư Trắc nói “Ba thứ
trước là nhẫn nại sự oán hại của người, chỉ trừ tự
não. Năm thứ sau là An
thọ Khổ nhẫn, trừ não của mình, người.

Trong phần trước, đối với những người Khổ, đến cầu xin, người bị điều ác ép ngặt có thể
nhẫn. Kinh Thiện giới nói “Người nghèo hèn, thường theo cầu
xin Bồ-tát. Dựa vào pháp Đại bi, nhẫn không gây tổn não,
do nương tựa giáo pháp và nương tựa đại bi, nên có thể nhẫn.
Nghóa là khả năng có thể nhẫn nại,
dứt trừ các Khổ, các Khổ của hữu tình, người đã có
siêng năng,
Khổ nhọc. Do hữu tình kia có các Khổ, nên
Bồ-tát dựa vào những nỗi
Khổ đó, không hề cảm thấy mệt mỏi, có khả năng chịu đựng.”
Nếu đối với hữu tình có tổn não, do nhẫn nên xa lìa được.
Cựu luận chép: “Việc
nhỏ đã có thể kham nhẫn được lợi ích.”

Trong ưa nhẫn
của đời khác này có chín. Luận sư Trắc nói
“Cựu Luận sư
cho rằng, sinh, già, bệnh, chết là
tức bốn; lạnh, nóng, đói, khát hợp thành một, vì trừ không buông
lung trước, nên có chín thứ.
Nay, giải thích không đúng.
Đầu tiên, trụ không buông lung là một; đối với các pháp lành là hai.
Trường hợp khác, rất
dễ hiểu. Lại, giải thích
“Trụ không buông lung là trường hợp chung.
Hoặc thân, hoặc tâm thì
hợp thành hai.
Trường còn lại rất
dễ hiểu. Cảnh,
Pháp sư
Khuy Cơ đồng với giải
thích sau, tức với điều kiện có thể nhẫn là thứ nhất.
Kế là, lạnh, nóng là hai; đói,
khát là ba; muỗi, rận là bốn; gió, nắng là năm; rắn,
rít là sáu; thân cần
cù, nhọc nhằn là bảy; Tâm nhọc mệt là tám; sinh, già là chín.

Trong thanh tịnh
nhẫn có mười. Nghóa là các Bồ-tát cho đến
cuối cùng không đáp lại
quả báo là một, cũng không có ý giận là hai; cũng không có oán ghét, hoài nghi ba; ý lạc nối tiếp nhau, cho đến
chẳng phải thù oán, tự
tánh ăn năn, từ bỏ năm, cuối cùng không khiến
người khác, cho đến vừa
từ bỏ, liền thọ là sáu; đối với việc không thể
nhẫn, thành tựu tăng
thượng tàm, quý mạnh mẽ, nhạy bén là bảy.
Dựa vào có thể nhẫn, cho đến yêu thích mạnh mẽ, nhạy bén, nên yêu là tám.
Dựa vào không tổn não, cho đến ái lạc là chín. “Tất cả không nhẫn”
trở xuống là mười.

Y cứ trong Luận địa trì bản cựu dịch, đặt số thứ nhất v.v…

Luận sư Cảnh
nói “Tất cả không nhẫn, nghóa là sân nhuế, đều là pháp giúp đỡ, nghóa là
nghiệp thân, ngữ đều
sinh (câu
sinh) với
sân. Rằng, đều là pháp
giúp đỡ pháp tâm, tâm số tương ưng với sân và
các pháp như căn, trần v.v…”

“Vì đều được dứt trừ, nên lìa dục của cõi Dục”, do chín thứ nhẫn tư duy lựa chọn ở trước làm nhân mà
sinh ngang đồng với mười
nhẫn của sức tu tập,
nên có thể dứt trừ dục phiền não của cõi Dục,
nhập địa Tónh lự.

Quyển bảy mươi lăm chép: “Lại nữa, trong mười nhẫn
Ba-la-mật đa
thanh tịnh, đại khái có hai thứ
thanh tịnh, nghóa là chín thứ
nhẫn trước, gọi là sức
tư duy, lựa chọn thanh tịnh; nhẫn thứ mười, gọi là
sức tu tập thanh tịnh. Sức
tư duy lựa chọn thanh tịnh lại có bốn thứ:

Xa lìa tội, sinh thanh tịnh

Tội kia không hiện hành, thanh tịnh

Không có tội sinh thanh tịnh

Xa lìa nhân duyên thanh tịnh kia, một thứ, hai thứ, ba thứ, bốn thứ,
như thứ lớp của các thứ đó. Phần thứ ba ở dưới, là kết khen công đức.

-----------------------------------

<詞>PHẨM TINH TẤN</詞>

Khích lệ, cố gắng
siêng năng tu, gọi là tinh tấn, tức dùng
sự
siêng năng thường xuyên
của phần vị thiện làm Thể. Trong đây, vì nói
rộng, nên gọi là phẩm
Tinh tấn. Phân tích Văn, y theo trước.

Trong giải thích tự tánh. Luận sư Trắc nói “Nói là tâm kia dũng mãnh, mạnh dạn kham năng,
tức là Tinh tấn Hoạn giáp dưới đây, nhiếp thọ Vô lượng pháp lành, tức là
Nhiếp thiện pháp ở dưới, đem lợi ích
yên vui cho tất cả hữu
tình, tức là lợi ích hữu tình ở dưới. Nay, phán
quyết tâm dũng mãnh,
mạnh dạn kia là Hoạn giáp dưới, có khả năng có
thể nhiếp thọ pháp lành,
là Nhiếp thiện ở dưới.
Trong tất cả tinh tấn, đầu tiên là chướng
Vô gián; sau, là
giải thích riêng.

Trong Hoạn giáp rằng “Tâm kia dũng mãnh v.v… có bốn trường
hợp:

Nói về sự dũng cảm, mạnh dạn kia.

“Nếu ta vì giải thoát nỗi khổ của một hữu tình”, nghóa là nói về

việc đã
làm. Cho nên, luận Đối Pháp nói “Việc làm vượt
hơn hết, là vì đem lại lợi ích yên vui cho tất cả hữu tình.”

Dùng ngàn đại kiếp, cho đến cũng không lùi bước,
chịu khuất, là nói về thời gian dài.
Vì thế, nên Đối Pháp nói rằng “Thời gian dài
hơn hết là đã chứa nhóm trải qua ba ngàn kiếp
A-tăng-kỳ da.”

“Đối với cầu Vô thượng chánh đẳng Bồ-đề” trở xuống, là nói về hồi hướng rốt ráo.
Cho nên, luận Đối Pháp nói rằng “Vô tận tối
thắng do hồi hướng Đại Bồ-đề rốt ráo Vô tận.”

Trong Nhiếp thiện nói “Rằng, các Bồ-tát có tinh tấn v.v… Địa
tiền có thể là gia hạnh
sáu Độ, lại có thể nói Địa thượng.”
Ba-la-mật đa,
đại khái có bảy thứ. Pháp sư Viễn nói “Nhưng
bảy thứ hạnh này, thật
ra đồng thời tùy theo phần giống nhau, chẳng phải không có thứ bậc. Ba thứ đầu là địa vị tánh hạnh; một thứ kế
là giải hạnh; một thứ kế là
Sơ địa; một thứ kế là là nhị Địa trở lên; một thứ
sau là Bát Địa trở lên.”

Nói “Tất cả phân biệt, các thứ phân biệt. Nghóa là như luận
Đối Pháp nói “Các
thứ phân biệt là mười tán động; Tất cả phân biệt, tức
là tán động.”

Kế là, giải thích phần trước.

“Nói phương tiện tương ưng với
Tinh tấn, cho đến bình đẳng
vì thông suốt.
Pháp sư Thái nói “Vô thượng Bồ-đề là nghóa nên được.

Thập Địa trở
lên, còn gọi là đạo không có điên đảo.”
Trong khó thực hành tinh tấn có ba:
Luận sư Trắc nói “
1) Tu không có gián đoạn.
2) Tu trong suốt thời gian dài.
3) Tu không có thừa (Vô dư).

Ý chú trọng
một thứ nghóa bao trùm ba nghóa trước.

Trong tất cả
môn có bốn: Hai cặp đầu là bốn Chánh Cần, hai cặp
sau, là nói về thắng lợi của tu.

Do dứt trừ hai nhiễm, nên ba nghiệp tịnh. Nhân tu bốn điều thiện mà ba tuệ tăng.
Trong Thiện Só nói “Không Xả tất cả gia hạnh
dục, nghóa là không bỏ
dục rộng lớn là nguyện có thiện đều tu, sáu thứ,
bảy thứ, trong tất cả thứ.”

Trong sáu thứ,
Luận sư Trắc nói “Dù danh
có sáu, nhưng
gồm thâu làm ba đôi:

Tu không có gián đoạn; tu ân cần trân trọng, là một cặp.

Hai trước nhân hiện khởi, là một cặp.

Hai phần thắng tấn của mình, là một cặp.

“Trong không
có lay động” có hai trở xuống, là nói về không lay động:

Không bị mọi nỗi khổ hiện tại khuấy động, nên gọi là
không
lay động.

Bồ-tát tu tinh tấn không chuyển thành ba Hữu của Nhị thừa, vì phần tánh, nên không lay động.
Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Sở dó nói
sáu thứ như có thế, có
siêng năng v.v… là thuộc về
sáu thứ trước, nghóa là có
vững chắc, có mạnh mẽ xen với bốn thứ còn lại
là có sáu thứ.”

Trong bảy thứ.
Luận sư Trắc nói “Sáu thứ đầu là “chuyên”;
một thứ sau là “hoàn”.
Một thứ đầu trong sáu thứ trước là Hoạn giáp;
bốn thứ kế là Nhiếp
thiện, một thứ sau là nhiêu ích lợi tha. Mười một
tướng tinh tấn chỉ đồng
với thuyết tinh tấn nhiêu ích hữu tình.

Trong tinh tấn thanh tịnh có mười thứ, như
Quyết Trạch quyển
bảy mươi lăm nói. Lại nữa,
Tinh tấn Ba-la-mật đa có mười thanh tịnh:
1/ An xứ thanh tịnh.
2/ Thuần thục.
3/ Răn chắc làm cho phát khởi.
4/ Phương tiện.
5/ Chỗ trụ không luống dối.
6/ Trụ ở chỗ không gian nan.
7/ Xuất ly.
8/ Nhiếp thọ giúp đỡ.
9/ Thần thông nhanh chóng. 1
0/ Tánh vô tận thanh tịnh. Thỉ nghiệp, sơ nghiệp. Pháp sư
Cơ nói “Thỉ nghiệp,
sơ nghiệp,
tức trước sơ phát tâm,
nói về năm pháp quán dừng tâm v.v…”

Luận sư Trắc nói
“Gieo trồng gốc lành của phần
giải thoát, gọi
là Thỉ nghiệp. Năm pháp
quán dừng tâm, gọi là Sơ nghiệp.
Đầy đủ các
thứ: chỉ nêu, tướng xả, tướng nhập, trụ, xuất,
nghóa là như địa Tam-Ma-hý-đa ở trước đã nói v.v….

Nói “Có thể khéo hiểu rõ v.v… Cựu luận chỉ có hai trường
hợp, nghóa là thường
khéo quán sát , không phân biệt luống dối. Nay,
theo văn này có ba trường hợp:

Khéo biết rõ, nghóa là biết được tám tướng.

Không có lỗi hư vọng, nghóa là tướng trụ không luống dối.

Khéo thông suốt, nghóa là thông suốt tướng xuất.

Nói “Tu tác không gián đoạn, tu tác ân cần trân trọng.” luận
bản dịch xưa không có hai
thứ này, như địa Tam-Ma-hý-Đa nói)
Tác ý vô gián. Nghóa là tất cả thời gian không có gián cách,
không có đứt đoạn,
chuyển biến nối tiếp nhau.

Tác ý ân cần trân trọng. Nghóa là phương tiện gia hạnh không
trễ nãi, chậm chạp.

Nói “Nghe nói các thứ rất rộng lớn”, nghóa là cùng tận tất cả
tánh, tức cảnh Tục đế.
Rất là sâu sắc, nghóa là như tất cả tánh, tức cảnh
của Thắng nghóa đế,
không nghó bàn, thành tựu cảnh tục trước, không
vượt qua thành tựu cảnh thắng nghóa.

-------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 43 PHẨM TÓNH LỰ</詞>

Như Đối Pháp
nói “Tâm kia thuần thiện, vì trói buộc tâm ở
một cảnh, nên gọi là
Tónh lự. Phẩm này vì nói rộng, nên nói là phẩm
Tónh lự. Phân tích văn, y cứ theo trước.

Trong giải thích tự tánh, ở
tạng Bồ-tát, Văn, Tư là
trước nhất, nghóa là phương tiện tu định.

Tất cả điều thiện mầu nhiệm, là phân biệt vị định. Thế gian,
xuất thế gian, nghóa là hữu lậu, gọi là thế gian;
Vô lậu, gọi là ra đời.
Lại, “duyên” Thế đế trong
Vô lậu, gọi là thế gian;
“duyên” Chân đế, gọi
là ra đời. Một tánh
cảnh của tâm, nghóa là phát ra thể của tónh lự.
Tâm chánh an trụ: là giải thích nghóa
Tónh lự. Hoặc phẩm
Xa-ma- tha v.v…
Luận sư Cảnh nói “Thế định lúc chính tu nghiêng về đa
số, hoặc trí tuệ tăng
riêng. Đây là y cứ ở nhóm đồng phát ra Thể, vì
dùng bốn chi, năm chi, đều
gọi là Định.”

Nói “đạo vận dụng
song song, chung cho hai phẩm,
hai phẩm định, tuệ đồng đều cùng
vận chuyển.
Pháp sư
Cơ nói “Trong đây, vì
sao nói
Tỳ-Bát-Xá Na?” -Luận sư Cảnh nói
“Vì hôn trầm, trao cử, với
ý lấy Xa-ma-tha.” Lại,
nghóa là “Trong đây, không đúng! Nay, trong
đây đều có phẩm nói
“Nếu trong đồng thời lúc ở phẩm định, thì chẳng phải không có tâm, tâm pháp v.v… khác. Nếu đồng thời ở phẩm quán,
thì chẳng phải tâm, tâm
pháp v.v… không có định, mà chỉ vì tùy tăng,
nên nói là phẩm Định,
phẩm Quán. Y cứ ở sự thật, thì chính lúc đó, có
đầy đủ định, tuệ v.v…
Trường hợp riêng đã như thế, thì trường hợp
chung cũng đều như thế.”

Luận sư Trắc nói
“Bốn trường hợp này là nói bốn thứ
tu chân chính:

Phẩm Xa-ma-tha

Phẩm Tỳ-Bát-Xá-Na

Đạo
hay vận dụng song song.

Đều
cùng đi suốt qua hai phẩm, tức đồng với bốn thứ tu chân
chính đã nói ở phẩm Lực Chủng Tánh ở trước.
Phẩm ấy nói:
1) Xa-ma- tha.
2) Tỳ-Bát-Xá-Na.
3) Tu tập Xa-ma-tha, Tỳ-Bát-Xá-Na.
4) Ưa tu tập Xa-ma-tha, Tỳ-Bát-Xá-Na, cho đến nói rộng.” Trong tất cả tónh lự, đầu tiên, là y cứ ở địa vị, chia
làm hai. Sau, y cứ trên phần thực hành, được chia làm ba.
Luận sư Trắc nói “Nói xa lìa
tất cả phân biệt v.v… nghóa là lìa
Kiến hoặc, nên thân, tâm khinh an,
xa lìa kiêu mạn, điệu cử
v.v… Vì lìa tu hoặc, nên triệt tiêu tất cả tướng.

Kế là, giải thích dẫn Đẳng trì, trước là nói về đức không chung.

Sau, nói đức
chung với Nhị thừa.

Về sau, trong
giải thích về mười một tướng lợi ích hữu tình,
Pháp sư
Cơ nói “Trong đây, đồng với mười một tướng
sơ lược trong giới trước, do bạn đồng
sự nghiệp có thể vì cứu Khổ hợp thành thứ nhất, vì
thứ mười khác với
thứ mười một; mười là điều phục, vì thứ mười một
hiện thông suốt, nên đồng với mười một tướng giới
sơ lược, như hai
quyển bốn mươi mốt bốn
mươi hai ở trước đã hội thông.

Trong phần Tónh
lự khó thực hành, có ba việc khó làm:
Việc khó làm thứn nhất, nghóa là Bồ-tát đã được dẫn phát
thần thông cực thiện,
thành thục tónh lự, xứng đáng sinh lên cõi trên,
vì đem lợi ích cho hữu tình, nên sinh lại cõi Dục,
đây là việc khó làm, ý trong đây.
Luận sư Cảnh nói “việc này không khởi phiền não, chỉ có
hạt giống thấm nhuần sinh
khởi “hoặc”, nhuận sinh ở đây cũng không
có hao hụt, do Thất Địa
trở xuống đều có lợi ích, cần khởi phiền não,
lúc bấy giờ liền Khởi ngay.

Tónh lự Thiện Só có năm:
1) Tónh lự không có vị ái, nghóa là tónh lự Hữu lậu. Trí Hậu Đắc chỉ lấy Vô lậu, nghóa là y cứ ở phần vượt hơn mà nói. Trong nhất
thiết chủng nói: “
2) Vô ký biến hóa tónh lự, nghóa là nếu Bồ-tát vì đùa giỡn nên hiện thần thông, thì điều này chỉ Vô ký. Nếu vì nhiếp hóa nên
hiện thần thông thì đây
chỉ là thiện, như Quyết Trạch và Tạp Tập nói.”

Gọi là “Duyên” theo nghóa “duyên” . Nghóa là do “duyên”
pháp giống nhau trong tu
tuệ, nhưng vì môn lý, thì luân v.v… nói rằng “Hiện lượng không
“duyên” danh v.v… nghóa là y cứ ở hiện lượng của tán
tâm mà nói, tâm nhập định
“duyên” danh nghóa đều là
hiện lượng.
Cho nên, luận Tập Lượng
chép “Tất cả tâm định đều là hiện lượng.”

Trong Toại cầu nói “
1) Đối với các thuốc độc, cho đến có thể thôi dứt, có thể thành chú thuật, đều là người đã dựa vào
Tónh lự. Bồ-tát dựa vào định, có khả năng tiêu diệt các thuốc độc, cho đến tai hoạn cũng
có thể thành.”

Thứ sáu và thứ bảy trong tónh lự thanh tịnh có khác gì nhau
không?” Pháp
sư Cơ nói
“Thứ sáu thuận
với nhập, trụ, xuất tự tại; thứ bảy
nghịch với nhập, trụ,
xuất tự tại, nên có khác nhau.”

Luận sư Cảnh
nói “
9) Lìa tất cả “Kiến” thú, nghóa là kiến hoặc. 1
0) Tất cả phiền não chướng sở tri thanh tịnh, nghóa là lìa tu hoặc.
Luận sư Trắc
nói “
1) Thanh tịnh thanh tịnh.
2) Vô lậu thanh tịnh.
3) Căn bản tu phương tiện thanh tịnh.
4) Chứng đắc căn bản thanh tịnh.
5) Tự tại phương tiện thanh tịnh.
6) Trụ tự tại thanh tịnh.
7) Dẫn phát thần thông tự tại
thanh tịnh.
9) Hàng phục ngoại đạo tự tại thanh tịnh. Vô thượng Trừ chướng thanh tịnh.
------------------------------------

<詞>PHẨM TUỆ</詞>

Tiếng Phạm là Bát-nhã,
Hán dịch, là Tuệ, phải biết là Độ thứ
sáu. Tiếng Phạm nói
Nhã Na, Hán dịch là Trí là Độ
thứ mười. Trước,
nói vể phẩm định, vì
tâm chuyên chú được soi sáng, nên kế là, nói về
Tuệ. Trong đây, vì nói
rộng, nên nói là phẩm Tuệ.

Trong giải thích tự tánh, Cảnh, Pháp sư Khuy Cơ đồng nói
“chủ thể ngộ nhập tất
cả sở tri, là trí vô phân biệt, và đã ngộ nhập tất cả
sở tri phân biệt, các
pháp v.v… là trí Hậu Đắc.”

Pháp sư Thái
nói “Tự tánh Tuệ có hai công dụng:

Ngộ nhập tất cả cảnh sở tri.

Ngộ nhập xong, trong cảnh sở tri, lại phân biệt nữa,
“duyên” khắp tất cả năm Minh xứ để chọn lựa.

Luận sư
Trắc nói “Trong đây,
1) Nói “duyên” Chân tuệ.
2) “Duyên khắp…” trở
xuống, là nói “duyên” Tục tuệ. Y theo trên, lẽ ra hữu
lậu sinh ra tánh Tuệ, vì
lược qua không nói, cũng có thể vì lợi sinh mà
tùy duyên, nên càng
không có tánh riêng.

Nói “Ngộ nhập tất cả
sở tri, nghóa là gia hạnh chính chứng hai
trí.”

“Và, đã ngộ nhập…” trở xuống, nói về trí Hậu Đắc “duyên” lý.

Hoặc có thể trước là gia hạnh; sau là chánh chứng. trí Hậu Đắc là
ngộ nhập tất cả sở
tri, phân biệt các pháp, nghóa là phân biệt lựa chọn
tánh viên thành thật của
tất cả pháp, chẳng phải cho rằng phân biệt, tánh
Y tha khởi, mà gọi là phân biệt.

“Khắp tất cả…” trở xuống, nói về trí “duyên” tục, như phẩm
Lực Chủng Tánh ở trước đã nói.

Trong nhất thiết Tuệ nói “Tánh Vô ngã đối với ly ngôn
thuyết pháp, đây là nêu
cảnh của Chân trí. Hoặc muốn giác ngộ về Chân
đế, tức trí gia hạnh.”

Chánh giác ngộ: là sự giác ngộ của trí chánh thể.
Tất cả trí tuệ mầu nhiệm là trí
Hậu Đắc, rất vắng lặng, hiểu
rõ ràng sáng suốt.
“Biết rõ ở trước không có phân biệt v.v…” trở xuống, là nói
về hành tướng của ba tuệ trước.

Nhập tướng của Đại đức, nghóa là Chân như là tướng chung.
Lại, hai “Vô ngã” là chung. Pháp sư Cơ hỏi “Vì
sao ở đây nói trí gia
hạnh hữu lậu?”
- Nghóa là “Ở trước nói về thế gian, ra đời gian có ba thứ, nên

trong đây lui
sụt trí gia hạnh hữu lậu.”

Kế là trong Tuệ, Pháp sư Cơ nói “Nếu hành tướng Chân như chỉ có trí Hậu Đắc
Vô lậu. Nếu nói chung, thì về chủng loại hữu lậu, trí
Hậu Đắc cũng có. Nếu y cứ ở tánh mà nói thì như nói Vô phân biệt của
nghóa ba môn giải thoát
cũng có. Nay, lấy lui sụt hữu lậu, vô lậu là tốt.
Như cái khó của trí gia hạnh ở trước.

Giải thích “Nói tám Xứ, nghóa là năm Minh xứ là năm; pháp của ba tánh là ba.
Phẩm Tuệ này, thượng hạ đều lấy ba trí gia hạnh v.v…
để phối hợp, nhiếp thu.”

Tuệ Khó thực
hành có ba, đó là:

Nói về chứng lý rất sâu, để nói về cái khó.

Rất dễ hiểu phương tiện điều phục, giáo hóa hữu tình, để
nói về sự khó khăn.

Y
cứ ở cảnh trí vô ngại để nói về cái khó.
Tất cả môn Tuệ có bốn:

Tuệ do văn thành.

Tuệ do Tư thành.

Nên làm thì làm; không nên làm thì Tư Tuệ. Luận sư Trắc nói
“Đây là đã thành Tu tuệ hữu lậu.”

Nói do tu mà sinh tu tuệ Vô lậu.

Tuệ của bậc
Thiện Só có năm.
Luận sư Cảnh nói “Ba thứ
trước tức là ba tuệ;
thứ tư, tức pháp, nên biết, nghóa là trí biết nhân, quả.
Thứ năm, tuệ xả phiền
não, tức Tuệ chứng lý.”

Pháp sư Thái
nói “Thứ tư, nghóa là tự tánh các pháp, gọi là
pháp trụ của các pháp.
Sự sai khác của các pháp gọi là pháp an trụ.”
Trong tự tánh
sai khác của các pháp, không có tuệ điên đảo.
Pháp sư Khuy Cơ nói “Pháp,
nghóa là pháp quả, vì pháp quả trụ ở trong
pháp nhân, nên nói là pháp trụ.”

Luận sư Trắc
thuật lại hai giải thích:

“Trí nhân trong biết mười hai duyên sinh.”

“Pháp có hai thứ:

Có một pháp, nghóa là tất cả năm trần v.v… có, không v.v… các
tư tưởng đều trụ ở vị của chúng.

Có thể có
sai khác trên pháp, nghóa là về nghóa
sai khác
của thường, vô thường v.v… có thể thấy, không thể thấy v.v… trên
sắc v.v…

Nói “Pháp trụ đối với các pháp, nghóa là “duyên” pháp hữu.
An lập, nghóa là “duyên” trí pháp.

Lại, có môn khác lạ v.v… Luận sư Cảnh nói “
1) Xứ như tất cả.
2) Biệt tận tất cả. Luận giải thích hai câu này có hai: Như Luận Đối Pháp nêu chung pháp của sự pháp Thế đế đều cùng tận, gọi là
Tánh Tận tất cả, tức pháp của
sự kia có nhiều môn nghóa: các thứ nghóa môn hữu lậu, vô lậu, hữu đối, vô đối, gọi là như tánh
sở hữu.

Chân như này tức gồm thâu các pháp, như tận, gọi là tánh Tận sở hữu:

Tuệ vi tế ngộ nhập sở tri, tánh tận sở hữu, vì “duyên” theo lý.

Tuệ đủ khắp, ngộ nhập sở tri, tánh tận sở hữu, vì “duyên” sự,
có thể đều nói rằng, Chân như và Bốn đế, mười
sáu đế v.v… nghóa là
tánh như sở hữu “duyên” tất cả pháp, sự sinh
ra uẩn, giới, xứ v.v… gọi
là Tánh Tận sở hữu. Ở đây, như Đối Pháp và
Du-già thượng, hạ,
phần lớn có văn này.

Tuệ Câu sinh v.v… Tự tánh niệm sinh trí, vì Bồ-tát được, nên
chẳng phải chỗ sinh được trí, các đường khác được.

Cụ giáo tuệ, tức là Văn tuệ.

Cụ chứng tuệ, tức là Tu tuệ.

Luận sư Trắc nói “Năm thứ trước là phân biệt chứng pháp
của Văn, tư và tu. Năm
thứ sau là cảnh, vì nhân cụ giáo trụ, nên phận
biệt Địa. Hai thứ đầu
trong năm thứ sau là cảnh; một Tuệ vi tế ngộ nhập
sở tri, vì tánh như sở hữu v.v… Theo Tam Tạng Chân
Đế nói “Như lý
trí, gọi là tánh như sở
hữu. Như lượng trí, gọi là tánh Tận sở hữu.”

Nay, giải thích
“Đều có cả hai trí. Nói tánh như sở hữu, nghóa
là xứng pháp mà biết
được tự tánh các pháp.”
Tánh tận
sở hữu, nghóa là đối với lý
và sự, phân tích, đo
lường cùng tận, biết
được sự khác nhau của các pháp này.

Hai thứ như thế, đều có ba trường hợp:

Chỉ “duyên” ở “lý” mà có hai thứ.

Chỉ “duyên” về “sự”, cũng có hai thứ.
Lý,
sự đều “duyên”, cũng có hai thứ.

Nếu theo văn dưới, chỉ y cứ
riêng “duyên” lý, để chia làm hai thứ.

Nói Câu sinh tuệ, túc trí v.v… nghóa là do
sức trí mà đời trước
thường tập,
nên trong thân hiện tại, trí nhậm vận sinh, gọi là
Câu sinh Tuệ.

Cụ giáo tuệ v.v… là trí có khả năng lãnh thọ, lắng nghe ý nghóa, nên gọi là giáo tuệ.
Cụ chứng tuệ: Đầu tiên,
Sơ địa trở lên đã có trí tuệ,
như văn.
Sáu thứ, bảy thứ trong
Tuệ Nhất thiết chủng; bốn Đế trong
sáu y cứ ở Địa học; Tận vô
sinh ở
Vô học. Có các thứ nghóa của
Loại trí, Pháp trí của bảy môn.

Du-già nói là “duyên” danh, pháp của cõi dưới, danh loại của cõi trên.

Luận Thành
Thật nói là “duyên” danh, pháp trong hiện tại’

“duyên” quá khứ, vị lai, gọi là Loại. Đối Pháp nói
“duyên” lý, gọi
là Pháp trí. “Duyên”
trí “Năng duyên”, gọi là Loại. “Duyên” tự
loại này, gọi là Loại. Như Đối Pháp nói chín tâm trong
Kiến đạo. Hoặc pháp
của niệm đầu, niệm
sau trở đi, đồng
“duyên” gia cảnh của niệm đầu, gọi
là Loại. Như Luận Đối
Pháp nói ba tâm trong Kiến đạo. Hai tâm trước
là Pháp; tâm thứ ba là Loại.
Trí thế tục,
tức là Đẳng trí; trí thần thông, tức Tận trí, nói là:
“Sự sinh tử của ta đã hết, phạm hạnh đã lập. Tướng đầu tiên của
Vô học, gọi là Trí tướng. Hạnh
trí trước của mười Lực, tức là trí Vô sinh.”

Có trí Vô sinh, nghóa là căn tánh rất nhạy bén, có thể được
mười Lực, gọi là trí
hạnh trước của mười Lực.

Lý trí của chánh đạo trong bốn đạo lý, tức trí của bốn Đế,
Chánh biến tri trong trí bốn Đế.

Pháp sư Thái
nói “Biết được tướng các pháp, gọi là Trí tướng.
Trí tiền phương tiện của
mười lực gọi là gia hạnh trước của mười Lực.”

Xưa Pháp sư Viễn nói “Ba thứ trước như trên.
Trí thần thông, nghóa là trí
sáu
thần thông.
Trí tướng, nghóa là tướng của pháp trí.
Phương tiện của mười lực. Là nhân của mười lực cũng có thể vì công dụng khéo, nên gọi là
sự phương tiện.”

Cụ túc trí là bốn trí Vô úy. Cựu luận chép: “Cụ túc sự.” Nay,
nói là lý trí của bốn Đạo.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Sáu thứ như văn, vì
sao không nói là
trí khác? Ở đây vì lấy
sáu môn làm pháp, nên, nếu lấy trí khác, thì tức
là số tăng, cho nên, không nói.

Lại, về môn nhân, quả, bốn trí trong nhân vì gồm thâu trí
khắp; hai trí trong quả vì
gồm thâu trí khắp. Lại, vì phần vị nhân y cứ ở Đế, nên chỉ có bốn trí hạnh; phần vị quả vì
luận chung, nên y cứ ở hai
trí, gồm thâu các Tận
trí. Bảy chủng trí trước được nói rõ là nhận lấy.
Trí tướng tức trí tận. Trí hạnh trước của mười Lực, tức trí
Vô sinh.
“Nếu vậy thì vì
sao ở đây lại không nhận lấy trí của bốn Đế
trước?”

Có người nói “Trí tướng, nghóa là trí “duyên” ba mươi hai tướng.
Trí hạnh trước của mười Lực, tức trí phương tiện khi định khởi mười lực.”

Nay, giải thích
“Nếu y theo sự thật, thì hai trí Pháp, Loại, tức
trí bốn Đế. Nay, lấy mỗi tướng của mười trí để nói thì chẳng phải là trí
của mười Lực đồng
với giải thích trước.”

Trong Tuệ lạc
của hai đời có chín: Tuệ của năm môn Xứ là
năm, tức dựa vào năm
tuệ này, đối với sự ngu si, buông lung, yếu kém của người mà
siêng tu chánh hạnh bốn
thứ sau, như thứ lớp đó, đối
với người ngu, thì thị
hiện; đối với kẻ buông lung thì giáo hóa, dẫn dắt;
đối với người yếu
hèn, thì khen ngợi, khích lệ, đối với người siêng năng
tu hành, thì chúc mừng an ủi.

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Một thứ nội minh là
Tuệ Bồ-tát đã
vận hành, đã chứng, đã
làm là khéo an trụ. Bốn Minh còn lại thì không
như vậy, nên chẳng phải
đối tượng an trụ (chỗ an trụ).”

Luận sư Trắc nói
“Năm thứ đầu, nói về biết
sự khác nhau của
các pháp; bốn thứ sau,
nói về điểm sai khác giữa giáo hóa và lợi ích.
Bốn thứ sau, vì hóa độ bốn hữu tình như ngu
si v.v… như thứ lớp, thị
hiện, giáo hóa, dìu dắt,
khen ngợi, khích lệ, vui mừng, an ủi, tức là thị,
giáo, lợi, Hỷ đã nói
trong kinh khác.”

Lại, như phẩm
Giới nói “Hữu tình đã được giáo hóa, có bốn hạng khác nhau:

Đối
với người thiện không có đức, thì thuận theo chuyển biến tâm, tức thích hợp với
sự khen ngợi, tưởng lệ hữu tình yếu hèn trong đây.

Đối
với người thiện có đức, thì khen ngợi biểu
dương đức chân thật, tương đương với ở đây
là chúc mừng, an ủi hữu tình siêng tu
hạnh chân chính.

Đối với hữu tình, tánh nhuyến có lỗi, điều phục, đuổi đi, đây là
giáo hóa, dẫn dắt hữu tình buông thả ở đây.

Đối
với người ác có lỗi ngang bướng, dùng thần lực
nhằm chế phục họ, thích hợp ở đây thị hiện hữu tình ngu si.

Trong tuệ thanh tịnh có năm cặp, mười thứ.
Luận sư
Cảnh nói “Nói về nghóa chân
thật có hai thứ Tuệ: Tánh tận sở hữu và Tánh
như sở hữu, lấy nghóa
Chân thật. Đây là đối với nghóa trong Chân như nói
là hai.” Pháp sư Thái
nói “Đối với Chân như có hai thứ tuệ: Biết tự
tánh Chân như, gọi là Tánh tận
sở hữu; biết môn Pháp giới
sai khác của
Thật tế Chân như, gọi
là Tánh như sở hữu, nghóa là như sai khác.

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Nếu tự tánh “duyên” Chân như một vị là tánh
Như sở hữu; nếu mười
sáu hạnh
“duyên” Chân như
sai khác
là Tánh tận sở hữu,
thì nhân là một, quả là một, lưu chuyển hai. Tuệ trôi lăn
trong sinh, tử,
so với chấp thường v.v… là một, chấp
Vô thường v.v… không trái ngược là một, là chấp thọ hai. Hai trong rốt ráo, có
khác gì với trái ngược?”
Nghóa là
“Luận sư kia chỉ y cứ ở bốn
trái ngược, còn ở đây thì y
cứ ở tất cả các
“hoặc”. Luận sư Trắc nói “Như Quyết Trạch nói
“Lại nữa, Tuệ Ba-la-mật đa có năm thanh tịnh:

Thông đạt tướng thanh tịnh

Thông đạt duyên Khởi thanh tịnh

Thông đạt giáo đạo thanh tịnh

Thông đạt Só dụng thanh tịnh

Thông đạt chứng đắc thanh tịnh.

Như thứ lớp tức thích hợp với nghóa năm cặp trong đây. Trên đây,
lợi mình có hai đoạn trước trong ba đoạn, đã nói xong. “Lại nữa…” trở xuống, là thứ ba, tổng kết
sáu thứ, dẫn chứng,

khen pháp vượt
hơn. Văn chia làm hai:

Dẫn Kinh chứng thành

Tên khác, kết khen. Trong phần trước, lại có hai:

Nói về
sáu Độ là thuyết do Đức
Phật nói, để cho người khác
chính thức sinh niềm tin.

“Lại, các Như lai…” trở xuống, là nói về
sáu Độ này là pháp mà
Đức Phật vốn đã tu tập trong nhân, để cho người khác ưa tu.

Trong phần trước lại có hai:

Dẫn thuyết chung.

Dẫn riêng chín môn của sáu Độ để nói.
“Lại nữa,
sáu Độ như thế, cho
đến “nên biết”, ngài
Tam Tạng nói “Xét Kinh Thiện
Giới, đầu tiên, có kinh “Tôi nghe như vầy
khoảng ba trang.” Do đây,
Đức Phật nói ba tạng xong, về sau, đều là Địa
Trì, lại không có khác.
Nghi rằng, ba trang đầu, người dịch vì không
hiểu phương âm, nên dịch
là Kinh. Thật ra, ba trang này chỉ là pháp do
Bồ- tát Di-lặc nói. Rằng, nếu Phật nói
giới thiện. Đây là
Phật chuyên nói
về sáu độ ở một chỗ
trong thiện giới nói về Lục độ, không nên nói
trong Du-già này. Sáu độ
này nói rải rác khắp nơi. Thời kỳ sau ngài
Di-lặc, được gồm thâu ở một chỗ.
Nói thu nhập,
nhiếp thọ, nghóa là ở chín môn này, thu nhập môn

nào, tùy theo
nghóa nhiếp thọ?

Kế là, nói về sáu Độ là pháp mà Phật vốn tu, trong đó có hai:

Nói chung về khổ hạnh, nương vào sáu Độ.

“Hoặc chỉ dựa vào hạnh thí cho…” trở xuống, là nói riêng về
Khổ hạnh, nương tựa sự khác nhau.

Ý trong đây nói
rằng “Thuở xưa, đức Như lai còn là Bồ-tát, đã thực hành
Khổ hạnh, như Xả thân v.v… phải biết rằng, tất cả đều tương ưng với công hạnh bố thí. Bồ-tát vì nương tựa bố thí, nên thực
hành Khổ hạnh. Đôi khi thị hiện chỉ thực hành một Độ, hoặc hai, ba cho đến
năm, sáu Độ.”

“Với sáu thứ như thế…” trở xuống, là thứ hai, tên khác, kết khen.

Trong đó có ba:

Nói do tu làm ra.

“Biển v.v… bạch pháp lớn này làm rõ tên khác của sáu Độ.

Nói “là biển pháp bạch lớn, nghóa là vì rất lớn trong tất cả
pháp bạch, nên gọi là Đại bạch.”

Biển pháp, nghóa là tất cả pháp bạch đều gồm thâu vào
trong biển, không lìa sáu Độ này.

Ao, suối báu
lớn: là nước suối áo phun lên, sinh ra công đức vô cùng tận.

“Lại, tức như thế…” trở xuống, nói về quả cân xứng với nhân.

--------------------------------

<詞>PHẨM NHIẾP SỰ</詞>

Hạnh lợi mình, gồm thâu lợi mình của
sáu Độ trước, nếu muốn cùng tận viên mãn, thì phải có lợi người.
Vì thế, kế là, giải thích
về phẩm Nhiếp sự, nghóa
là dẫn dắt, truyền trao cho hữu tình.
Trong đây,
nói rộng, gọi là phẩm Nhiếp. Trong phẩm này chỉ nói về ba Nhiếp sự.

Hỏi “Nếu vậy, ba Nhiếp sự lấy tuệ làm thể, vì sao lại nói?”

Nghóa “Không đúng! Vì một bố thí trước đã nói rộng. Ba nhiếp
sự là thuộc về Tuệ,
nhưng trước đây chưa nói rộng, nên nay phải nói.”

Trong văn, trước lấy tụng, văn xuôi để chia ra chung
chín chương. Sau, giải thích riêng về
ba sự. Đầu tiên, giải thích Ái ngữ, dùng
chín môn để giải thích
trong tự tánh. Luận sư Cảnh và Trắc đồng nói
rằng: “Ngữ, ý vui vẻ,
nghóa là không nói lời thô ác. Đế ngữ, nghóa là lời nói không giả dối.
Pháp ngữ, nghóa là lời nói không chia rẽ, dẫn nhiếp
nghóa ngữ, là lới nói
không thêu dệt.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Lời nói vừa ý, là không chia rẽ, đế ngữ là không nói dối.
Pháp ngữ, là không thô ác, lời nói dẫn nhiếp nghóa là lời nói không
thêu dệt. Lại, chưa hẳn phối hợp các ngữ đó, chỉ tùy theo
mỗi ngữ đều có bốn thứ này.

Trong tất cả
Ái ngữ, trước, là nói về ba thứ, sau, nhiếp ba thành hai.

Tùy theo nghi
thức, phép tắc thế gian, đều thuận với tánh người.

Pháp sư Thái nói
“Thuận theo phép tắc của
triều đình,
khu vực, ấp, tánh của
nhân só, không thuận theo tánh của người làm ruộng, họ đã
được thịnh vượng mà
không tự biết, như người nên giác ngộ để bày tỏ,
chúc mừng, vui vẻ. Chúng
sinh có sự tốt lành, hưng thịnh, không tự hay
biết, để chúc tụng, an ủi mà bảo.

Ái ngữ Khó thực hành có ba:

Dùng kẻ hay có khả năng giết tất cả mọi người, là kẻ thù, bạn
ác, có thể làm lợi ích cho họ. Ngoài ra, rất dễ hiểu.

Một trong tất
cả các môn, là người muốn dứt trừ các Cái,
hướng về đường thiện,
là pháp mà trước họ đã làm.

Luận sư Cảnh nói
“Nghiệp thiện
của người, trời, từ đời
Vô thỉ đến nay, vì thường đã được, nên nói là lúc trước đã thích ứng với tác pháp.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Bồ-tát hóa độ hữu tình, muốn cho
chúng chứng Đại
Niết-bàn, không thể trực tiếp vì nói đạo, nên trước, vì hành
động của
người, trời, gọi là pháp mà trước đây đã làm.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Giúp họ nhập
Phật Pháp, trước nói
ngũ pháp quán dừng tâm,
trước là pháp đáng nên làm.”

Trong Thiện só ái ngữ nói “Được chỗ có nhân, chế
lập Học xứ. Luận sư Cảnh nói “Trong Tỳ-ni, dựa
vào có chỗ đã trái phạm đắc tội
mà chế lập học xứ.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Tức Tỳ-nại-da nhân sự mà chế giới.
Nếu pháp đã nói thuộc
về Bốn y thì giả đặt ra người thực hành chính
hạnh của luật pháp không điên đảo.”
Pháp sư Cảnh,
Pháp sư Cơ đồng nói “Như nói “thường khất
thực, y phấn tảo, ngồi
dưới cội cây, ưa dứt, ưa tu. Vì nương bốn việc này
mà tu đạo, hành đạo,
nên gọi là Bốn y.”

Pháp sư Thái nói
“Dựa vào pháp, không dựa vào người, đều thuộc về
bốn y. Nay, lại giải
thích rằng, bốn y là “
1) Y phẩn tảo;
2) Khất thực; Ngồi dưới gốc cây;
4) Thuốc mục rã, nói lên Khổ, hạnh xuất ly không lui sụt, có quyết định mạnh mẽ?”
Luận sư Cảnh
nói “Vì nói khổ hạnh xuất ly của hai đạo Kiến,
Tu, gọi là không lùi lại.”

3) Thần biến: là thần thông luân, ký tâm luân, giáo giới luân. Sáu thứ, bảy thứ trong tất cả ái ngữ. Hai thứ đầu trong
sáu tức
là khai già. Bốn thứ sau
tức nói bốn cảnh Vô ngại , pháp, nghóa, từ
biện, như thứ lớp.

Trong bảy, Luận sư Cảnh nói “Một thứ đầu là úy dụ ngữ.
Hai là “Khánh duyệt ngữ…” trở xuống, là y cứ trong
Thắng ích ngữ,
chia làm năm. Một thứ
đầu trong năm thứ sau là dạy bảo, chỉ bày cho người khác hiểu rõ về tiền của, dụng cụ, ham muốn nhỏ, phóng túng rộng.
Kế là, một Ái ngữ; Vô
úy thí ngữ. Kế là, một pháp thí, hai thứ sau, rất dễ hiểu.

Luận sư Trắc nói “Hai thứ đầu trong bảy chi làđồng
sự ngữ. Kế là, có ba bố thí ngữ trở xuống, là hai ngữ lợi hành . Một thứ đầu trong thí
là tài thí. Một thứ kế là
Vô úy thí; một thứ
sau là pháp thí. Bốn trong
Toại cầu tức lìa bốn lỗi của ngữ. Tám thứ thật ngữ, gọi là tám
Thánh ngữ. Pháp
sư Thái nói “Nói nương tựa bốn tịnh ngữ tám
Thánh ngữ, nghóa là thật thấy nói
là thấy, người khác hỏi nói là thấy. Thật không thấy
thì nói là không thấy,
người khác hỏi nói là không thấy. Hai thứ này thuộc tưởng, cảnh về đều thiếu.
Không thấy cho là
không thấy, người
khác hỏi nói là thấy.
Thật thấy mà nói là không thấy, người khác hỏi nói
là không thấy. Hai thứ
này thuận với tưởng, trái với cảnh. Bốn thứ này là

Thánh ngữ kia.
Nói chẳng phải
Thánh ngữ, nghóa là thật thấy, mà nói
là không thấy; người khác hỏi nói là thấy.
Thật sự
không thấy, mà nói là
thấy, người khác hỏi nói là không
trông thấy. Hai thứ này trái với
tưởng, thuận với cảnh.
Thật thấy, mà nói là thấy, người khác hỏi nói
là không thấy. Thật không thấy, mà nói không thấy;
người khác hỏi nói là thấy. Hai thứ này là cảnh, tưởng đều trái nhau. Bốn thứ này là lời nói
của phàm phu kia.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Toại cầu hữu, nghóa là không lấy bốn
tịnh, lấy tám Kiến v.v…
sau.”

Trong niềm vui của hai đời có chín: năm thứ vui đầu, trừ nạn;
bốn vui sau, khen ngợi điều thiện.

Trong phần trước,
Luận sư Cảnh nói “Ba thứ đầu là
Vô úy thí.
Thứ tư, nói chánh pháp.”

Dứt chánh giới khó, nghóa là trừ ngoại đạo kia đã thực hành
giới pháp Khổ hạnh.

Thứ năm, trừ tà kiến.
Pháp sư
Thái nói “Thứ tư, thứ năm, là ta kiến phá giới, là hiện tạo nên chánh kiến của tịnh giới.
Đời sau,
sẽ
cảm các Khổ trong ba đường
ác. Bồ-tát nói Thánh ngữ vì trừ đoạn.”

Luận sư Trắc
nói “Ba thứ còn lại trừ nạn Dị thục, một thứ kế
là, trừ nạn nghiệp ác,
một thứ sau, là dứt trừ nạn phiền não. Về pháp
tắc thứ tám, như Địa
Thanh văn nói. Thanh tịnh có hai mươi thứ, như
phẩm Lực chủng tánh ở
trước đã nói. Phẩm ấy nói có hai:

Dựa vào thuyết thuận theo có mười lăm.

Dựa theo thuyết thanh tịnh có năm. Trên đây, đã nói về ái ngữ xong.

Dưới đây nói về lợi hành, trong đó, trước, chỉ nói rộng như
trong Ái ngữ. Kế là,
phân tích sự khác nhau; sau, lại dựa vào chín môn
giới để phân biệt.

Nói khác nhau, nghóa là
“các Bồ-tát… cho đến “nên gọi
là lợi hành”,
Luận sư
Cảnh nói “Ái ngữ, thông thường nói
về lý, giáo,
quả, pháp. Nay, trong lợi
hành, tùy theo căn cơ, chính là trao hạnh Đại
thừa, để cho chúng sinh
kia tu tập, gọi là môn lợi, nên khác với Ái ngữ.”

Luận sư
Trắc nói “Ở trước, trực tiếp
nói pháp, nay, đem pháp
này khuyên hữu tình khởi
sự tu, gọi là sai khác còn lại.”

Trong tự tánh
rằng, do Ái ngữ kia vì các hữu tình thị hiện lý
chân chính, nghóa là nói về pháp mà Lợi hành đã
nương, tức là Ái ngữ,
nói các thứ pháp, nêu bày chánh lý.

Tùy theo sự
thích ứng là chính nói về lợi hành, so lường căn
được thích nghi, chỉ
riêng một môn, để họ như thuYết-mà thực hành.
Trong hạnh ấy,
an trụ tâm Bi, là nói khởi nhân duyên hạnh.

Không có tâm
ái nhiễm: là nói dứt trừ chướng lợi hành.
Khuyến khích, dẫn dắt
v.v… là phân biệt về hành tướng của lợi hành.
Trong tất cả lợi hành, nói rằng, chưa
thành thục.
Luận sư
Trắc nói “Nếu theo Đại thừa,
chưa nhập Tam kỳ da về trước, gọi là chưa thành thục. Nếu bắt đầu nhập Kỳ-da trở
về sau, thọ gọi là đã
thành thục,
cũng như trong quyển ba mươi
bảy nói về ba phẩm Thành thục.”
Đối với lợi hiện pháp, công hạnh lợi tha là
khuyến khích, dẫn
dắt, nghóa là chính khuyên
bảo, dẫn dắt, dùng pháp, nghiệp, đức để chiêu cảm, nhóm họp, giữ gìn v.v…;
Luận sư Cảnh nói “Giáo học tạo
nên pháp vàng, bạc, hoặc
cách thức gieo trồng v.v… gọi là pháp.”

Nghiệp, nghóa
là dạy làm nghề nghiệp khéo léo v.v… Đức,
nghóa là dạy tu học đạo
đức. Do có pháp, nghiệp đức, nên chiêu cảm,
nhóm họp rộng của cải,
được tên gọi là lớn và niềm vui hiện pháp.

Pháp sư Thái nói “Hoặc do truyền bá giáo pháp v.v…
Hoặc do sự nghiệp tinh tấn
v.v… ; hoặc do đạo đức v.v… có thể nhóm họp
tiếng khen ngợi và lợi
ích, giữ gìn, tăng trưởng phần vị tiền của, tài sản,
gọi là vui hiện tại.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Pháp, là đúng như pháp, không do tà
mạng mà được của.
Nghiệp, về sau, pháp lợi khuyến đạo lợi hành: là
chánh khuyên, dẫn dắt,
v.v… là nghề nghiệp của lái buôn mà được của.
Đức, nghóa là đạo đức.
Vì có đức nên được của, do người khác cúng
dường.” Luận
sư Trắc nói “niềm vui hiện tại và
mai sau, vì về
sau
mới quyết định, nên gọi
là sau. Vì hiện báo không nhất định, nên không gọi
là hiện.”
Trong khó làm rằng “Người kia đối với dấu vết rất buông
lung rộng lớn, vì chuyển biến
sự ham vui, chấp mắc ở chỗ rất buông lung. Pháp
sư Thái nói “Nghóa là người
sống buông thả bước theo dấu vết,
đã nương tựa chỗ đình chỉ.”

Luận sư Trắc
nói “Chốn vườn, rừng, ngựa, săn bắn, qua, lại,
gọi là dấu vết buông thả. Chỗ nghỉ lại đêm ở
lầu quán, điện, đường, gọi
là chỗ buông thả, ý rất đồng.”
Tất cả môn lợi hành, tức giản lược lấy bốn tài trong bảy
Thánh tài.

Trong Thiện só có năm, trong nhất thiết chủng có bảy.
Luận sư

Cảnh nói “Năm thứ đầu là Hạnh, hai thứ sau là quả. Một
phần của chỗ
yên ổn đã hóa độ hữu tình. Nghóa là vì phân biệt chủng tánh của
ba thừa, nên gọi là một phần.”

Về tư
lương thiện, thủ hộ, trưởng dưỡng v.v… nghóa là thực hành bảy phương tiện trước của đạo
Ba thừa, đều là
Tư lương. Hoặc dựa vào sự xuất ly của Tiểu thừa, hoặc nương
tựa xuất ly của Đại thừa.
Phương tiện xuất ly cũng gọi là xuất ly. Như sự
giáo hóa ngày nay ở tư
lương thiện, thủ hộ, trưởng dưỡng của hạnh
trước của Địa kia.
“Như thế, hoặc…” trở xuống, là
so sánh, giải thích về Kiến,
Tu lìa chướng, nhiếp thiện.

Lăng Pháp sư
nói “Hoặc đối với xa lìa, nghóa là hạnh lìa
chướng của Kiến đạo,
hoặc đối với một tánh cảnh của tâm, nghóa là
công hạnh nhiếp thiện của
Kiến đạo. Hoặc đối với thanh tịnh
các chướng, nghóa
là công hạnh lìa lỗi
của Tu đạo. Hoặc đối với tu tập Tác ý, chính là
ở chỗ yên ổn, nghóa là hạnh nhiếp thiện trong Tu đạo.”

Về sau, cũng
y cứ ở quả, tức phân biệt Đại thừa, Tiểu thừa,
cho nên khác nhau. Pháp sư
Thái nói “Nói “Hoặc đối với xa lìa”, nghóa
là ở chốn A-Lan-Nhã
v.v… Hoặc đối với một tánh cảnh của tâm, chính
tu định. Hoặc đối với
thanh tịnh các chướng, nghóa là hoặc dựa vào
định dứt “hoặc”, hoặc
đối với tu tác ý, nghóa là dựa vào định, tu bảy
tác ý.” Pháp sư Khuy Cơ nói bảy thứ: là theo Nhị
thừa xuất ly bậc nhất.

Pháp sư Tuệ
Viễn nói: “Là Văn tuệ. Dùng tài v.v… trưởng dưỡng
nhập vào văn tuệ xa lìa,
là Tư tuệ.”
Thứ ba là chỉ, thứ tư là quán, thứ năm là xả. Căn của hai Đại,
Tiểu khác nhau. Nay, y cứ
thì không đúng, vì dựa vào xuất ly bậc nhất
của Nhị thừa, chính là
nương tựa phương tiện giáo của Nhị thừa khiến cho xuất ly.

Đây là y cứ
tùy ở một phần thiện xảo của Nhất thừa.

Xa lìa, nghóa là hoặc xa lìa một phần
“hoặc” v.v… hoặc
so
sánh
chung xa lìa “hoặc” v.v… của thừa mình.

Hoặc ở một tánh cảnh của tâm mà được định.

Thanh tịnh các chướng được tuệ.

Xa lìa trước, nói chung là lìa
“hoặc”, không nói là được Tuệ v.v…

Tu tập Tác ý, chính là đặt vào chỗ yên ổn. nghóa
là tác ý trong

Tu đạo, hoặc
ở yên ổn đối với tất cả Tác ý.

7) Ở yên ổn trong hiện tại xong, sẽ được quả của thừa mình. Toại cầu có tám. Luận sư Cảnh nói “Trong đây, chỉ Bồ-tát giản lược không nói về tám triền của hữu
tình chướng. Cựu luận gọi là trừ
não, tức
thuận với văn luận này nói bỏ đi triền buộc ràng
người khác.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Vì sao chỉ tám thứ này? Nghóa là vì chướng ba Học v.v… Hai thứ
Vô tàm, vô quý, hai
chướng giới. Hai thứ
Hôn trầm, thùy miên, gây trở ngại cho định, hoặc tuệ. Điệu cử, ác tác chướng
ngại tuệ, hoặc định. Hai
thứ ganh tị, keo kiệt chướng chung ba học. Vì
thế, nên không nói là khác.”

Hoặc có thể là tám triền. Luận sư Trắc nói “Gồm thâu tám
thành bốn, nghóa là Vô tàm, Vô quý là chướng
của giới. Hôn trầm, thùy
miên là chướng của
định. Trao cử, hối là chướng của Tuệ. Ganh tị, keo kiệt là pháp đồng, nghóa là chướng ngại cho
sự xoay vần thọ dụng tài,
pháp. Cho nên, quyển tám mươi chín
nói “Lại nữa, tất cả phiền não đều có triền ràng buộc của chúng, vì phiền não hiện hành, đều gọi là
Triền. Nhưng có tám thứ:
Các Tùy phiền não thường xuyên hiện hành
suốt trong bốn thời gian.
Cho nên, chỉ lập tám thứ làm triền, nghóa là trong khi tu học giới
tăng thượng, vô tàm, vô quý thường xuyên hiện hành, hay làm
chướng ngại. Nếu ở vào thời gian tu học tăng
thượng Định,
hôn trầm, thùy miên (ngủ
gật) thường hiện hành, có thể gây chướng
ngại. Nếu là pháp đồng,
thì sẽ xoay vần nhận dùng tài, pháp. Sự ganh
ghét, keo kiệt, thường
xuyên biểu hiện, hay làm chướng ngại.

Trong niềm vui
của hai đời có chín: Ba thứ đầu, là thân
nghiệp, không sát sinh,
không trộm cắp, không tà dâm. Thứ tư, là không uống rượu. Nếu theo
Cựu luận, thì chỉ nói là tất cả trừ không uống rượu.
Nay, nói rằng “Tất cả
Túy la nhã, là rượu gạo.
Mễ Lệ Da, Pháp sư Cảnh,
Cơ đồng nói là
rượu thuốc.
Pháp sư Thái,
Luận sư Trắc v.v… nói
“Rễ, cọng, cành, lá như mía
ngọt v.v… là rượu.”

Mạt-Đà, Hán dịch là Rượu bồ đào.

Kế là, miệng lìa bốn lỗi. Ba căn bản của
ý sau, tổng hợp
thành một, công với
trước thành chín.
Lợi hành thanh tịnh có mười, dựa theo ngoài có năm, theo trong
có năm, nghóa là theo
duyên ngoài của hữu tình mà khởi, gọi là thanh
tịnh ngoài. Dựa vào trong
mình có bi khởi công hạnh vì đem lại lợi ích
cho chúng sinh, gọi là
thanh tịnh bên trong. Nếu theo Kinh Thiện Giới nói, thì năm thứ trước,
y cứ đối tượng được giáo hóa lìa lỗi gọi là ngoại tịnh, công đức giáo hóa quy về mình, nên gọi là tịnh bên trong. Năm thứ
sau, y cứ vào Tông chỉ của bốn tâm Vô lượng vì lợi người, gọi là ngoài.
Lúc giáo hóa, hóa độ
tâm không có nhiễm, gọi là trong.”

Kinh Thiện Giới ngộ nhận rằng, các Bồ-tát đối với hạnh ác, tạp nhạp của các hữu tình. Nếu y theo Cựu luận thì chỉ có ba thứ trước, thiếu

không có câu
hạnh tạp nhiễm thứ tư.”

Luận sư Cảnh
nói “Hai câu trước trong bốn câu này là nói về tại

gia.”

Hạnh ác tạp nhiễm, nghóa là hạnh ác lẫn thiện.
Hạnh trước,
nghóa là thông thường, hễ có được địa vị, là lấy việc

ác làm
trước nhất. Dưới đây là hai hạng xuất gia:

Có các tội.

Tâm có tạp nhiễm.

Pháp sư Thái
nói “Về hạnh ác tạp nhiễm của các hữu tình,
nghóa là trước làm ác,
sau tu thiện. Hạnh có tội, nghóa là tội giá (ngăn), vì
là tội, chẳng phải
nhiễm. Hạnh tạp nhiễm, nghóa là tánh tội.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Hoặc từ trên đến đây, kẻ gây ra điều
ác, gọi là người làm
ác ở trước.”

Luận sư Trắc nói “Người tu hành có tội, là ở tâm Vô ký
thiện, phạm giới mình
đã tho, như ở địa vị vô học phạm tội.”

Hạnh tạp nhiễm. Tạp, tức phạm tội tạp nhiễm. Lại nói “Hai
thứ đầu, về phần mình
đã khởi hai phần lỗi: thuần túy, tạp nhạp.”
Không đối với chẳng phải
giải thoát, chẳng phải Xứ v.v…
định thanh tịnh. Pháp sư
Thái nói “Nghóa là không là ở trời Vô Tưởng v.v… chẳng phải
Xứ giải thoát, mong được
Chân giải thoát. Không là định của bốn
Vô Sắc, chẳng phải xứ
thanh tịnh, cầu được định tịnh, tức
ở trong đó, có thể
chính thức khuyên bảo, dẫn dắt, gọi là lợi hành
không thay đổi.” Lại, giải thích
“Chẳng phải đạo, chấp Đạo, gọi là Định thanh
tịnh.”

Luận sư Trắc
nói “Cầu Đạo điều phục của thế tục là định thanh
tịnh .”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “không vận chuyển pháp Phật, khiến
vào trong tà, chẳng phải
không thay đổi tà mà tiến đến Đạo.”

Về bốn tánh. Luận sư Trắc nói “Ba thừa và địa vị đường thiện
là bốn tánh. Hoặc bốn
tánh như Sát-Lợi v.v… như thích ứng.”

Trong Lợi hành. Pháp sư Thái nói “Nói là các phẩm thiện ở
nghóa của mình, tùy theo công năng khác nhau của
phẩm hạ, trung, thượng
có thể khuyến khích, dìu
dắt. Nghóa là nếu đối với tự tánh của các phẩm pháp lành
thành thục, thì công năng
khác nhau. Hạ, trung, thượng có
thể khuyến khích, dẫn
dắt hữu tình, khuyên bảo chúng tu tập. Và, do công năng khác nhau của phương tiện mà khuyến hóa dẫn dắt: Ở hiện
tại khởi công năng
khác nhau phương tiện gia hạnh, có thể khuyến khích,

dẫn dắt ấy,
khiến tu gia hạnh khác nhau.
Đối với kia, như kia. Nghóa là đối với nghóa tự tánh kia,
như phương tiện, mà
khuyên bảo, dẫn dắt họ.
Pháp sư
Khuy Cơ nói “Đại ý
trong đây nói, nếu có hữu tình đối với ba phẩm đức của
thừa mình: thiện,
quả, pháp có thể khuyên
bảo, dẫn dắt, thì hãy khuyên bảo, dẫn dắt
chúng. Nếu họ đã vào
thừa mình rồi, hãy dùng pháp sau mà khuyên bảo,
dẫn dắt chúng.” Dưới đây,
là nói sơ lược về tướng mạo đó trong Đồng sự,
không trải khắp chín môn để phân biệt.

Luận sư Trắc
nói “Y cứ theo loại trên để giải thích, nên có chín môn.”
Do công dụng của đồng
sư kia, nên chúng
sinh đồng chung với
các hạnh trước, lại
không có pháp riêng, y theo trên, rất dễ hiểu, nên
lược qua không nói.

Sở dó biết có chín môn là vì như văn dưới đây nói “Từ tất cả thí cho đến
đồng sự, cho đến thí cho
thanh tịnh; cho đến đồng
sự
thanh tịnh”, cho nên biết đều có chín môn. Nay, trong văn dưới đây, trước hỏi,
sau đáp.
Trong phần đáp,
1) Y cứ ở pháp để nói.
2) Y cứ ở bốn trường hợp của người để phân biệt. Trong phần
(1) trước có hai: Chính nói về Đồng sự.
“Vì sao gì…” trở xuống, giải thích lại.

Nói “Nếu ở đây v.v… Nghóa là người Cựu luận nói “Nếu ở nghóa này, nghóa là dựa vào cảnh mà tu Thể của
Đồng sự. Dưới đây là nói “Nếu
ngang đồng, nghóa là trở thành nghóa tu của phần mình ở
trên. Nếu tăng, thì sẽ
trở thành nghóa tu của phần Thắng tấn ở trên.”

Nay, giải thích
“Đại khái luận về chủ thể giáo hóa với hữu tình, đối tượng được giáo hóa hoặc
ngang đồng, hoặc vượt hơn, mới trở
thành chủ thể giáo hóa.
Nếu vì kém mà ruồng bỏ chúng thì không gọi là
chủ thể giáo hóa, nên
nói “Hoặc tăng đồng đều.”

Trong giải thích lại,
1) Giải thích về đồng sự.
2) Giải thích về xa lìa sự chê bai, ngờ vực. Trong bốn trường hợp, Luận sư Cảnh nói “trường hợp một,
nói về Bồ-tát, chủ thể giáo hóa, tự cho là thầy,
Bồ-tát được giáo hóa,
người thật sự có công
đức mà vì tiềm ẩn điều tốt lành của mình, mà
vì không bày tỏ oai lực đức của mình, nên tiếp
nhận sự giáo hóa.”

Trường hợp hai, chẳng phải Đồng
sự của người khác chứng tỏ

sự
việc chung. Vì hóa độ hữu tình thấp kém, nên hóa hiện giống
như Chiên-đồ-la, cho đến
chó v.v… mà sinh trong đó.

Trường hợp thứ ba, có các Bồ-tát là đồng
sự của
người khác, nghóa là nhận thấy thiện căn được giáo hóa, được tiếp nhận, cũng có thể bị
lay động. Vì muốn cho họ
không bị nghiệng động, hiện đều được đồng sự.
Hoặc tăng,
nghóa là phần vị công hạnh dù ngang đồng, nhưng vì chưa thành tựu viên mãn, còn có nghóa lùi bước,
nghiêng động, nên
Bồ- tát đồng sự chung
mà hành động chung.

Pháp sư Thái
nói “Trường hợp thứ nhất, có một Bồ-tát chung với oai lực công đức của đa
số
Bồ-tát đều được bình đẳng. Đối với
đạo Bồ- tát, hoặc Khởi tăng
thượng mạn, tự cho là bực thầy, hoặc thật
sự thọ
địa vị thầy.
Ngoài ra, có chúng
sinh cần che giấu điều tốt lành của mình, mà không biểu lộ rõ oai lực đức mình, tương tợ với thầy. Do tự giấu
điều thiện nên không tự
tỏ bày chung với đồng sự của người khác.

Trường hợp thứ hai, vì hóa độ chó v.v… nên
sinh trong loài chó v.v… nhưng không chung với loài chó v.v… đồng làm hành động
của chó, gọi là chẳng
phải đồng sự của người khác. Mà tự làm sáng tỏ
hiện đời sanh kia, nên
gọi là tự làm sáng tỏ hiện cùng với kia đồng sự.

Trường hợp thứ ba, rằng, các Bồ-tát nhận thấy kẻ được giáo
hóa, vì căn lành đã tu
không trụ vững chắc, nên hóa hiện đồng tu chung, để giúp cho họ được trụ vững chắc. Hoặc nói tu điều thiện giống như
người kia, hoặc điều thiện vượt hơn.

Trường hợp thứ tư rất dễ hiểu.
Từ trước trên đây, tự phân tích về nghóa trong công hạnh
được chia làm ba.
Hai công
hạnh trước, đã nói xong. Từ đây trở xuống, là thứ
ba, song kết tác nghiệp
của hai lợi, tỏ bày thành tựu lợi ích, trong đó
được chia làm ba:

Nói về
sự khác nhau của tác nghiệp lợi mình, lợi người của
sáu Độ và bốn Nhiếp, Nghóa là
sáu Độ, pháp tự
thành Phật. Tứ nhiếp thành
thục hữu tình. Đây là y cứ ở phần vượt hơn mà nói.

Nói về hiện hạnh của sáu độ và Bốn nhiếp hơn hết, kể cả ba
thứ nhân duyên thanh tịnh.

Nói về sáu độ, bốn nhiếp được nghóa quả riêng trong tám môn

sau.

Đến trong văn
thứ hai, trước là nêu chung, kế là, giải thích riêng,
sau là kết.

Trong giải thích:
ý.

Do ba thứ nhân duyên hiện hạnh như thí v.v… của thân, ngữ,

Do hai nhân duyên không có tạp nhiễm rộng lớn, nên rộng lớn

hơn hết.

Kế là, có ba:

Khắp vì chúng sinh

Khắp các hạnh tu

Tu khắp tất cả thời gian.

Do bốn tướng
trở thành không có nhiễm.

Luận sư Trắc
nói “Dùng bốn tướng như thứ lớp phối hợp với
Sơ địa, nhị địa, Tam địa,
Tứ địa trở lên để giải thích.

Do ba nhân duyên thanh tịnh thí cho v.v… Nghóa là do hừng cháy, nên không có
lay chuyển, nên
thanh tịnh.
Sơ địa trở lên, gọi là
hừng cháy không có lay động. Thập địa gọi là
Thanh tịnh, đến Địa rốt
ráo tức Địa thứ mười.

Hoặc hệ thuộc
lần sinh, tức trụ ở cõi trời, là hữu
sau cùng, tức
sinh thân trở xuống.
Y cứ thứ ba, nói về được quả khác nhau, đầu tiên, là nói được
quả Phật, sau, nói được
nói được quả trong phần nói về nhân.

Chỉ nói tám thứ sau, nói được tám quả, không nói tự tánh.
Luận sư
Cảnh nói “Trong đây, muốn nói được quả khác nhau.
Môn sau,
sẽ phân tích về nghóa
được quả của nghóa khác nhau, nhằm phát huy
môn tự tánh, cho nên không nói. Lại, chỉ nói về đắc quả của tám
môn sau, tức gồm thâu tự tánh, cũng nhập trong đó, phân biệt ngoài không có, vì chung.
Lại nữa, tự tánh nói về Thể
không thể được quả. Vì tám môn chính là nói về
công dụng của nghóa, nên nói được quả.

Pháp sư
Khuy Cơ lại nói “Do môn tự tánh không lìa tám môn
sau, cho nên không nói.”

Hỏi: “Nếu vậy, như trên đây, chỉ nói rằng tất cả phương sau của môn thứ hai, bảy môn còn lại là
sự khác nhau này. Nếu vì không lìa
tám môn sau, nên không
nói, thì lẽ ra phải nói môn thứ hai đã cảm quả?”
Nghóa là
“Không đúng! Vì thứ nhất là
Tự tánh, thứ hai là
sai
khác. Cảm quả tự tánh
không nói, được giống nhau trong cảm quả này,
nghóa là chẳng phải
khẳng định thể cảm chung một, từ vì môn nhân của các quả.”

Luận sư Cảnh
nói “Nếu là phần nhiều tu tập, là mới tu. Nếu nói khéo
thanh tịnh, là kế tu. Nếu nói đầy đủ viên mãn là tu thành. Cũng có

thể phối hợp
với ba-tăng-kỳ để giải thích ba nghóa này.”
Trong khó thực hành cảm quả,
Luận sư Cảnh nói “Khó thí cho v.v… chiêu cảm quả thần thông biến hóa v.v… kỳ lạ ít có của pháp
môn giải thoát.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Cảm quả mầu nhiệm ít có, nghóa là
pháp mầu nhiệm ít có
của Thánh giáo, hoặc pháp ít có của thần thông.”
Lại nói rằng
“Trong thanh tịnh cảm quả, nói bốn thứ tịnh, nghóa
là tịnh, là đối tượng
nương tựa, Thần túc là chủ thể nương tựa. Lấy trụ,
bỏ tự tại tức là
mạng sống dài ngắn, v.v…”

Cảnh giới tịnh, tức là biến hóa Khởi ba thứ lớp tại, tâm thanh
tịnh, nghóa là tức một
sát-na nhập Vô lượng định v.v…
Trí thanh tịnh,
tức trong một chữ nói tất cả pháp. Như Đối
Pháp quyển mười bốn
giải thích “Hoặc đối tượng nương tựa v.v… như trong hai mươi ba công đức đã nói.
Cũng chiêu cảm trôi
lăn sinh, tử, thuận với hạnh quả
của Bồ-tát.
Luận sư Cảnh nói “Thời kỳ nhân hạnh của
Bồ-tát, trôi nổi trong
sinh, tử đã lâu, do tu thí v.v… nên giúp chiêu cảm
duyên tăng thượng. Nếu
hạnh hữu lậu đối với quả hữu lậu là chiêu
cảm chính đáng.

<類></類>

DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 11 (Phần Đầu)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 44</詞>

PHẨM CÚNG DƯỜNG THÂN CẬN VÔ LƯỢNG
xong.

Trên đây, bảy phẩm nói về hạnh tự phần lợi mình, lợi người đã

Dưới đây là hai phẩm nói về thắng tấn của công hạnh ấy. Trong
đó, trước,
là phẩm Cúng dường, nói chung về hạnh lợi mình, lợi
người, tùy duyên tạo
nên hạnh tu. Sau, phẩm Bồ-đề phần, là nói về
hạnh nội chứng kia.

Nay, trong phẩm
này nói rộng về cúng dường Tam Bảo, gần
gũi bạn lành, tu Bốn Vô
lượng, cho nên dùng để nêu danh.

Trong văn, trước hỏi,
sau đáp.
Trong đáp, trước nêu bài tụng, chia ra ba
chương môn.
Sau là dựa vào môn để nói,
giải thích, tức
là ba đoạn: Đầu tiên,
văn giải thích cúng dường chia làm hai: Trước, nói
về mười thứ cúng
dường. Sau, nói về sáu thứ ý lạc tăng thượng.

Trong phần trước lại có hai:

Nói về cúng Phật.

So sánh cúng Pháp, Tăng. Trong phần trước có ba: Hỏi.
Đáp.
Kết.

Trong phần đáp trước, nêu mười môn. Sau, dựa vào môn để phân tích.
Một cặp sơ,
nhị trong mười môn, nghóa là cúng dường thân Phật kể cả
Chế-đa. Luận sư Cảnh nói “Thiết-lợi-la, Hán dịch là Thể.
Nghóa là cúng dường Thể của Phật.
Ca-Da, dịch là Thân.
Xá-lợi là nếp, lúa. Lại, đệ tử Phật, gọi
là Xá-lợi-tử, nên
nói là Xá-lợi-phất-đa. Xá-lợi là chim biết nói.
Mẹ tên Xá-lợi, vì có đôi
mắt giống như con chim kia. Phất-Đa, dịch
là Tử. Nay, vì chữ Xa này khó nói, nên lại
nói là Xá-lợi-tử.
Nói Chế-đa,
ngài Tam tạng nói “chứa nhóm. Chứa nhóm gạch, đá, cho đến vàng, bạc để làm tháp Phật. Do xây dựng tháp Phật, nên
có thể khiến mình, người
khác chứa nhóm nghiệp phước, cũng gọi là chứa nhóm, bên trong đôi khi có
thờ Xá-lợi, hoặc không có, đều là tháp
Phật, đều tên là Chế-đa.”
Tốt-đổ-ba là nghóa cao, tỏ rõ, cũng tương đương với nghóa
Phù-đồ của Xứ này.

Pháp sư Thái
nói “Thiết-Lợi-La, Hán dịch là Thân, nghóa là
gần gũi cúng dường sắc
thân Như lai. Xá-lợi là âm sai.
Tốt-đổ-ba,
Hán dịch là chỗ cúng dường. Cựu luận nói Phù-đồ
là âm sai. Theo bản Phạm gọi là
Bột Đà, Chế-đa, Hán dịch là
Cao Thắng, là chỗ tốt đẹp.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Thiết-lợi-la là Thể, tức là thể của
Đức Phật. Ở đoạn văn
dưới đây dù nói là cúng dường Sắc thân Phật,
nhưng vì ngụ ý cúng
dường Pháp thân Chân Phật, nên nói là Thể.”

Luận sư Trắc
nói “Theo pháp phương Tây, phần nhiều là nơi
thờ Xá-lợi Phật, gọi
là Chế-đa. Hoặc theo Luật-Tăng-kỳ nói rằng “Nơi
có Xá-lợi, gọi làtháp,
không có Xá-lợi gọi là Chi Đề.”

Kế là, một cặp hai hiện tiền, không hiện tiền. Kế là, một cặp
hai tự mình làm, bảo
người khác làm, tức thứ bảy, tức bảy thứ trước.

Đối với sự
nhiều của, vận dụng tâm rộng lớn, gọi là cúng
dường rộng lớn, tức tám thứ ở trước. Tịnh tâm
cúng dường, gọi là
không có nhiễm.

Chín thứ trên đây, là cúng tài vật, chánh hạnh thứ mười
là cúng dường hạnh.

Trong phần dựa
vào môn để phân biệt, tức chia làm hai:

Nói về chín thứ cúng dường tài ở trước.

Nói về cúng dường hạnh thứ mười. Trong phần trước, gồm có:

Nói có chín thứ cúng dường tài, hạnh

“Nếu không có sức” trở xuống, là kế là, nói không có tài, vận
dụng tâm để cúng dường.

Trong phần trước, lại có hai:

Nói riêng chín thứ

Nói chung.
(1) và
(2) trong phần trước rất dễ hiểu.

Y cứ giải thích hiện, bất hiện trong phần trước, văn chia làm
hai: Trước, nói về cúng
dường hiện, không hiện. Sau, nói về cúng dường
sẽ được quả khác nhau.

Trong phần trước có ba:

Hiện đối trước Phật và hiện đối với Chế-đa cúng dường.

Chung cho hiện, không hiện.

Không hiện cúng dường.

Nói “Nếu một Pháp tánh
Như lai, tức là Pháp tánh Như lai ba đời. Một tánh
Chế-đa tức là tất cả Pháp tánh của
Chế-đa trong mười
phương, nghóa là lý Chân
như đồng với thể của Pháp thân là một.

Thời nay, Bồ-tát đối với một Như lai và
một Chế-đa,
“duyên” Pháp tánh của Như lai và
Chế-đa ấy, Khởi lên ý
cúng dường, tức là
vận dụng tâm Như lai khắp
mười phươngvà Chân như Chế-đa, đều Khởi cúng dường.
Đối với tất cả
Như lai, tất cả Chế-đa, không hiện tiền, đối với Phật ba đời và Chế-đa, thi thiết
cúng dường, nghóa là ngay khi
vận dụng tâm, không nhìn thấy
Phật và Chế-đa, gồm đối với Đức Phật hiện
tại của phương khác và
với Chế-đa, đều tưởng đến Phật quá khứ, vị lai
và Chế-đa, không hiện
cúng dường. Dưới đây, sẽ nói về đắc quả.

Đắc quả có hai:

Thành đức Nhân.

Thành đức Quả. Đức nhân có ba:

Gồm phạm hạnh, phước rộng nhiều công đức.

Nói về xa lìa lỗi, không rơi vào đường ác.

Có công năng thành tựu tư lương Bồ-đề.

Trong văn, đại khái nói về cúng dường không hiện tiền để
trở thành đức nhân.

Trong thành tựu đức quả, trước nói về hiện cúng chỉ đối với một vị Phật và
một Chế-đa, tâm,
cảnh ít, hẹp, chỉ được quả lớn.
Kế là, “duyên” Đức
Phật không hiện
và Chế-đa, tâm, cảnh rộng dần, được quả rộng lớn.
Thứ ba, cúng hiện, không hiện ở trước, cảnh khắp,
tâm khắp, hạnh được quả trên hết.

Kế là, trong phần nói về tự làm, bảo
người khác, làm
1) Nói về ba thứ cúng dường.
2) Nói về được quả không đồng. Nói “Không dựa vào sự lười biếng, trễ nãi, các chốn buông
lung. Cựu luận nói “Không
có chữ “Xứ”. Nói là Xứ, nay cho là chỗ thường dựa, nằm và chỗ của lỗi quấy.
Không được dựa vào chỗ này mà
đặt bày cúng dường.

Trong giải thích về tài cung kính, như Cựu luận nói “tài Vô tận
là của hơn.” Nhưng xét
trong bản Phạm, không có nói của tài hơn.
Nay, nói là tài Vô
lượng, nghóa là đã được định tự tại của vật mà Bồ-tát
đã hóa hiện ra là để
cúng dường Vô tận.

Ngài Tam tạng
nói “Pháp sư Viễn nói Vô tận là nhiều.”

Trong sự rộng lớn.
Luận sư
Cảnh nói “Đầu tiên, là nhắc lại
trước, khởi sau, nghóa
là trên đã bày tỏ tài cung kính cúng dường, để
nhắc lại trước.
Dưới đây, biện minh về
tướng rộng, hoặc nhiều mầu nhiệm, nghóa là hai thứ này nói về
vật rộng. “Hoặc hiện,
không hiện, hoặc tự làm, bảo người khác làm, bốn thứ này nói về
sự rộng.”
“Hoặc tâm thuần tịnh…” trở xuống, là nói tâm người kia
rộng. Dưới đây, nhắm
vào lấy bảy thứ cúng dường ở trước, khéo Xa cầu
Bồ- đề để giải thích
về nghóa rộng lớn. Pháp sư Cơ nói “Bảy thứ gọi là trên là nhiều đối tượng
cúng dường, tức phụng thí tài
Vô tận, là đối
tượng cúng dường mầu nhiệm.

Lại tức tài cung kính cúng dường, như đã nêu trên là chung. Nói chung, là nêu như trên, hoặc nhiều thứ cúng dường là thứ nhất,
cúng dường mầu nhiệm
là thứ hai, cho đến tâm thuần tịnh, mạnh mẽ,
nhạy bén, thắng giải là bảy.

Pháp sư Tuệ
Viễn nói “Nếu các Bồ-tát ở chỗ Như lai là một,
chỗ Chế-đa là hai, cho
đến ba thứ tài cúng dường, nhiều mầu nhiệm
v.v…; hiện tiền bốn,
không hiện tiền năm, tự làm sáu, người khác làm bảy.”

Hoặc tâm thuần tịnh…” trở xuống, là giải thích sự phát tâm
trên, về ý nghóa có trở
ngại. Lại ý văn có trái, lấy gì làm bảy, nghóa là
trong đây, nói về sự
rộng lớn, là ý ở tâm tài cúng dường, kể cả vật tự
mong cầu Bồ-đề, mà lấy
Như lai, Chế-đa là không đúng, vì cảnh được
cúng dường. Các Pháp sư
đều đồng với giải thích này.

Nay, Đại sư
dựa vào thứ hai để giải thích “Dùng nhiều tài của
là thứ nhất; của mầu nhiệm là thứ hai; cho đến tâm thuần tịnh là thứ
bảy.” Luận sư Trắc đồng
với giải thích của Pháp sư Viễn .

Cúng dường vô nhiễm có sáu. Luận sư Cảnh nói:

Không có tâm khinh dễ, ngạo mạn

Không có tâm buông lung, biếng nhác

Không khinh thường vất bỏ, tâm không tản mạn, tâm không tạp

nhiễm.

Không giả dối đặt bày cúng dường.

Không được xoa “thư hoàng” vào kinh, tượng, vì nó
hôi hám. Không được dùng bơ dầu để tẩm, rưới tượng.

Không dùng
hương Cuộc-quật-La, vì khi đốt, nó tỏa ra mùi
rất hôi, giống như mùi hôi của keo ở trong đây,
mùi hôi của hoa Át-Ca v.v…

Nên dùng hoa thơm v.v… làm vật
cúng dường. Hoa này to như
tay người, màu đỏ thắm
như thịt. Đây là hoa phược ca thời Bàn-Lập .

Pháp sư Thái nói
“Người phương Tây cúng dường hình tượng
Chư thiên, quỷ thần ở
miếu, hoặc dùng thư hoàng, đồ tể để rưới, vì đều
là vật hôi hám, nên
gọi là cúng dường nhiễm ô.”

Bồ-tát không
như thế. Cuộc-quật-la, Hán dịch nói là An tất hương; hoa Át Ca là hoa mầu đỏ, đều là loại hoa thơm để cúng dường
thần, quỷ, do đó, không
nên dùng để cúng dường Phật.

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Nói vô nhiễm có sáu, nghóa là có năm
chữ cúng dường là
năm, trong chữ cúng dường thứ ba được chia làm hai:

Không khinh thường, vứt bỏ, nghóa là không ném vật cúng
dường, tức là một,
không tản mạn, không tạp nhiễm là một, nên có sáu thứ.

Pháp sư tuệ
Viễn giải thích hoàn toàn khác ở đây. Luận sư Trắc nói

Tự tay cúng dường

Lìa khinh khi, ngạo mạn

Lìa lỗi buông lung v.v…

Lìa khinh miệt v.v…

Lìa dua nịnh, giả dối, tham lam.

Lìa lỗi tài vật nhiễm.

Trên đây, là nói riêng chín thứ
cúng dường, dưới đây là
nói chung, trong đó,

Nói dùng ba tài của làm chín thứ cúng dường ở trước.

Nói về Bồ-tát tự tại hóa ra sự cúng dường. Ba thứ tài của là:

Tự lực được.

Từ người khác được.

Được
mọi dụng cụ, của báu tự tại. Trong văn thứ hai,
có bốn trường hợp:

Nói về hóa ra nhiều thân để cung kính, lễ bái.

Nói về mỗi hóa thân hóa ra nhiều tay cầm hoa cúng dường.

Nói về tất cả hóa thân đều phát ra âm thanh mầu nhiệm
khen ngợi Đức Phật.

Nói về hóa ra các dụng cụ trang sức để cúng dường Như lai.

Dưới đây nói: “Do Bồ-tát này đã được chứng nhập Địa v.v…
bất thối chuyển.”

Luận sư Trắc
nói “Do đã nhập Đệ bát Địa trở lên, nên thường ở Tịnh độ, thường thấy thân tha thọ dụng của
Chư Phật, mà làm việc
cúng dường.”

Lại giải thích “Bất thối có hai:

Bát Địa trở lên, vì chứng được Vô tướng vô công dụng, nên
nhậm vận thường có tiến, không có lùi.

Sơ địa trở lên chứng kiến Chân như vô phân biệt v.v… các kiến phiền não và
sự xúc chạm các khổ không thể
nghiêng động. Nay, ở
trong đây, y cứ chung một thứ không lay động.

Trên đây, đã nói rộng về hữu tài
cúng dường, dưới đây, là nói không có
tài sức, vận tâm “duyên” ba phẩm dụng cụ trong đại thiên
giới kia, để cúng dường Như lai. Trên đây,
nói chung là chín cúng dường ở trước đã xong.
Dưới là nói về hạnh cúng dường thứ mười:

Chính nói về hạnh.

Trong so lường, chỉ bày hạnh vượt hơn. Luận sư Cảnh chia làm sáu:

Tu bốn Vô lượng.

Tu bốn pháp.

Tu tập tùy niệm.

Ốt-Đà-Nam, Hán dịch nói là nghóa
sơ lược,
nghóa chung.
Tam Bảo và Ba-la-mật, tu tập tùy niệm.

Tín giải ly ngôn Chân như.

Tu ba học.

Tu sáu Độ, Bốn nhiếp.

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Nói tu tưởng Vô thường, tưởng khổ,
tưởng Vô ngã, đây là ba pháp ấn. Chẳng nói
“không”, tức là đồng với
Vô ngã, cho nên không nói.”
Lại nói “Tu tưởng thắng lợi về
Niết bàn kia, rằng, đây là tụng
nói là thường tụng.
Già Tha là tụng. Ốt Đà Nam là nhóm (họp). Ở đây
nói đối với Niến-bàn
kia, tu tưởng thắng lợi là thường tụng.”

Luận sư Trắc nói

Nói về Đạo Tư lương.

“Ít thời gian…” trở xuống, là nói về Đạo phương tiện.

“Pháp tánh ly ngôn…” trở xuống, là nói về Kiến đạo.

“Huống chi…” trở xuống, là nói về Tu đạo.

Trong phần trước, nói về bốn
Vô lượng. Kế là, nói về pháp ấn.

Sau, nói về bốn Niệm, là Phật, Pháp, Tăng, Ba-la-mật-đa.

“Như thế, Bồ-tát ở chỗ Tam bảo…” trở xuống, là thứ hai, nói
lúc Khởi sự cúng
dường, phát khởi sáu thứ ý lạc tăng thượng.
Hoa mầu
nhiệm Ổ-Đàm, trong đây không có danh từ để
dịch. Phương Tây nói là Đại hữu. Cây này không có hoa, chỉ ở trong lá
có hạt mà mọc lên. Khi
Luân Vương xuất hiện, nó mới trổ hoa. Như
hoa sen xanh có hoa không có
hạt chính là trái với cây Ổ-Đàm-Bát có
hạt, không có hoa.

Dưới đây là thứ hai, giải thích về sự gần gũi bạn lành. Trước, là bảy câu hỏi, trong đó, bốn câu hỏi trước hỏi về thể, tướng của bạn
lành; ba câu hỏi sau, hỏi
về việc cầu pháp.

Trong phần trước, câu hỏi đầu, thành tựu bao nhiêu tính chất
tốt mới được làm bạn lành?
Câu hỏi hai:
Có bao nhiêu đức tương ưng mới được làm bạn
lành giáo hóa không giả dối?
Câu hỏi ba:
Thành tựu bao nhiêu tướng, để cho người khác
nghe từ xa, rất sinh niềm
tin thanh tịnh?

Câu hỏi bốn: Do bao nhiêu thứ tướng đối với đối tượng đã
giáo hóa, sinh ra việc bạn lành?

Văn ba câu hỏi sau rất dễ hiểu. Dưới đây,
dựa vào bảy câu hỏi, theo thứ lớp giải thích:
“Nói oai nghi v.v… mầu nhiệm vượt hơn.
Luận sư Trắc nói
“Trong câu hỏi đầu có bốn trường hợp:

Trường hợp đầu, tập lâu, nay thành.

Trường hợp thứ hai, quần áo được xem xét rất kỹ càng.
Trường hợp thứ ba, ba ngàn oai nghi đều đủ.

Trường hợp thứ tư: Toàn thân tề chỉnh, nhìn thấy nghiễm nhiên.

Nói “Bốn câu đối với bạn lành, hoặc chính thức y chỉ ở nghóa
đúng như pháp, hoặc hợp, hoặc ly tùy tự tại chuyển v.v…
Pháp sư Cơ nói
“đã nương tựa sư nói
pháp, nếu đồng với Cựu luận thì gọi là hợp, nếu
khác nhau, gọi là ly. Hoặc
nương tựa kinh, luận v.v… gọi là hợp, nếu phát ra riêng kiến thì
sẽ không dựa vào kinh v.v… gọi là ly, đều kiến như
pháp, tùy theo Sư tự tại
mà không nghiêng động.”

Lại, tự tánh, gọi là hợp; Sai khác, gọi là Ly. Lại, hợp là làm cho

nghóa này phù
hợp nhau, như hợp v.v… trong Nhân minh. Nếu ly, thì
sẽ khiến nghóa này riêng,
như ly trong Nhân minh v.v… :

Khởi tưởng quý báu, vì nghóa khó được, nghóa là giáo pháp khó
được.

Khởi tưởng mắt, nghóa là do pháp mở mang, dẫn đường,
nhân

tuệ rộng lớn, như mắt dẫn đường, có thể có
sở đắc. Cũng có thể giáo pháp mở mang, dẫn dường có thể
sinh
Tuệ nhãn, vì nhờ mắt, nên gọi
là khởi tưởng mắt, do đó được tên quả.

Có ý tưởng
sáng suốt. Đã được
Câu sinh Tuệ nhãn rộng lớn.
Nghóa là nhắc lại nghóa ở trước.

Vì nghóa soi
rọi khắp tất cả sở tri v.v… Nghóa là do giáo pháp
soi rọi, sinh ra tuệ v.v…
gọi là sáng suốt. Do đó được gọi là quả, nói
giáo pháp là sáng suốt.

Trong văn giải
thích tu bốn Vô lượng, được chia làm ba:

Y
cứ ở ba duyên, tu bốn Vô lượng.

Đối
với một trăm mười khổ, nói riêng về Tu tuệ.

Kết khen tướng thắng lợi. Trong phần trước lại có ba:

Nêu số, nêu danh.

Giải thích.

Phân biệt môn nghóa.

Trong phần trước, gọi giải thích ở trước là Thể.

Về Thể. Luận sư Cảnh nói
“bốn Vô lượng: Từ, bi, hỷ, xả.
Nếu chúng sinh
“duyên”, nghóa là theo thuyết
Tiểu thừa nói, chỉ
quán giả tưởng.
Từ bi, dùng Vô nhuế làm thể. Hỷ là hỷ căn, xả là
Vô tham. Theo giải thích của Đại thừa thì có
chung giả, thật.
Nếu Bồ-tát mới học
vì điều phục tâm mình,
nên tu tập giả tưởng, phát ra Thể như trước.
Nếu học lâu, thì sẽ tự
tại cho vui, cứu khổ, có thể có ích thật, tức sử
dụng trí tuệ làm Thể.

Pháp “duyên”
vô lượng, tức dùng trí quán Nhân không của
Chư Phật, Bồ-tát để
làm Thể. Chỉ quán nhân duyên của năm uẩn là giả
có, rốt ráo không có
“nhân”. Do trí quán này, nói bày hữu tình giúp cho
họ đồng được, gọi là pháp
“duyên” Bốn vô lượng tâm.
Vì thế, nên
Kinh Duy-ma nói “Quán
chúng sinh là thế nào? Đáp “Như mầm (mộng)
lúa bị cháy sém, như
thân Kiến của Tu-đà-hoàn, như thai người của
A-na- hàm, như ba độc của
A-la-hán, như tham, nhuế, hủy hoại giới cấm
của Bồ-tát đắc nhẫn.”

“Nếu vậy, thì sao gọi là Từ?”
Đáp “Được
pháp này xong, vì chúng sinh nói, là Từ chân thật.”
Vô duyên
Bốn vô lượng, tức là trí Vô phân biệt , xa lìa tất cả
phân biệt hí luận. Do
được trí này, thấy lý bình đẳng, sự nghiệp lợi tha
được thành tựu. Cho
nên, lúc bấy giờ gọi là chứng Địa của con một
rất đáng yêu.
Vì thế, Vô duyên Từ lấy trí vô phân biệt làm
Thể tánh. Kinh Niết- bàn cũng nói
rằng “Vô duyên, nghóa là duyên theo Pháp thân
Vô duyên của Như lai. Như lai
vì lìa phân biệt, nên gọi là Vô duyên.”

Hỏi “Chứng trí, duyên lý đã không có phân biệt, không có
tướng lợi vật, sao gọi là Từ?”
Đáp “Như
Bồ-tát vì muốn đem lợi ích cho hữu tình, nên cần
châu báu như ý. Khi được
ngọc báu này rồi, dù không có phân biệt, vẫn có thể tùy theo năng lực phước của chúng
sinh mà trên, dưới khởi
mây mưa báu, nhằm thành tựu công việc lợi ích. Ở đây cũng thế,
Bồ-tát vốn vì
sự nghiệp lợi tha, nên
đã tu tập trí này. Khi được trí này rồi, dù không
có phân biệt, nhưng tùy phước lực của
chúng sinh, trên dưới, khởi mây
Hậu trí, cho pháp, cho của,
mưa các thứ châu báu, tất cả đều hoàn thành,
dù không có phân biệt
mà là Đại từ.”

Nếu vậy, tại
sao trong luận đều xếp trí này, vào gọi là lợi mình?”

Đáp “Vì hai
trí khác nhau, nên nói lên thuyết này. Nay, y cứ ở
sự nghiệp lợi tha của Hậu trí
sở dó được thành tựu, đều do
Trí Vô phân
biệt này, nên nói chứng
trí là Thể của Chân từ.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Căn lành
Vô si của
Từ là tánh, căn lành Vô
sân của
Bi là tánh, căn lành Vô tham của
Hỷ là tánh. Xả như
số
Xả. Nếu theo Tiểu thừa,
thì vì dứt trừ “hoặc” trái với tướng trên, nên mượn để nói về quán, mà nay, Đại thừa vì dùng ba cảnh
sở duyên, nên thật
sự Khởi Vô lượng để
cứu giúp chúng sinh.”

Giải thích về danh hiệu của bốn
Vô lượng. Vì thương yêu rất mực, gọi là Từ,
thương xót, gọi là Bi.
Yêu vật, gọi là Hỷ, quên nhớ, gọi là Xả, đều từ nghóa được danh. Đây là y cứ trong duyên chúng
sinh
mà giải thích danh.

“Nếu vậy, “duyên” pháp Vô duyên Từ, Bi, Hỷ, Xả làm sao được
tên?”

“Duyên” pháp Vô lượng là Trí “Nhân không” còn Vô duyên Vô lượng là
trí chứng kia, lúc hai trí khởi, thật sự không có bốn hạnh khác nhau
yêu thương, thương xót v.v…
Do trí này, nên có thể Khởi hạnh giải của
tướng riêng: Từ, Bi, Hỷ, Xả trong duyên hữu tình. Vì từ quả
mà được tên. Cho nên,
cũng đặt bốn thứ tên .”

Trong giải thích có hai:

Nêu cảnh của BốnVô lượng.

Đối
cảnh để nói về tu.

Đầu tiên, nói rằng “Nếu các
Bồ-tát đối với tất cả hữu tình
đều được an lập ở ba
Nhóm kia, cho là không có khổ, không có vui v.v… :

Nhóm tà định, nghóa là gây ra năm
tội nghịch, nhất định
đọa Địa ngục.

Nhóm chánh định, được Nhẫn xong, bỏ định, được Niết-bàn.

Nhóm bất định, ngoại trừ hai nhóm trước còn lại là
chúng sinh,
Đại, Tiểu thừa đều chấp nhận nghóa này.
Nay, Du-già y cứ ở chúng
sinh mang tánh cố định của
Ba thừa, gọi là Chánh định. Người
không có tánh của Ba thừa, gọi là tà định. Người
có tánh bất định của Ba thừa, gọi là Bất tịnh.

Bồ-tát mới học, đến với ba nhóm này, giả tưởng an lập cho là ba thứ:
1/ Không có khổ, không có vui, tức cảnh của Từ. Từ là cho vui, Từ không “duyên” khổ.
Vì “duyên” khổ là Bi. Cảnh của Từ không có
khổ. Vì người không có
niềm vui, nên cho họ niềm vui, không có khổ cho
là cảnh Từ. Có khổ là cảnh Bi. Có vui là cảnh Hỷ. Hỷ vì người kia vui,
thì ba cảnh trước, nói
chung là cảnh Xả.”

Luận sư Trắc nói “Nếu phân biệt
thô sơ, thì bốn
Thiền trở lên, gọi là không có khổ, không có vui.
Ba đường ác, gọi là có khổ.
Ba Thiền trở xuống, là cho đến
người, trời cõi Dục, gọi là có vui.

Phân biệt lớn, nhỏ, ở cõi
Vô sắc có đủ ba thứ, nên
Luận Trí Độ nói
“Nghóa Ma-ha-diễn nói là bốn Vô lượng
“duyên” chung cho ba
cõi, có cả hữu Lậu, Vô lậu.”
Trong đối cảnh, nói về tu, đầu tiên, đối với Cảnh ban đầu,
tu ba thứ Từ.

2/ “Như hữu tình “duyên”…” trở xuống, là so sánh nói đối với
ba cảnh, tu ba Vô lượng.

Trong phần trước, dù không có nêu lên cảnh không có khổ,
vui, như cảnh có khổ
v.v… mà nói là cho vui, tức đã giải thích xong.
An trụ không có
trái ngược.
Luận sư Trắc nói “Chỉ giả lập hữu tình ở trong uẩn, không có ngã chân thật, nên gọi là hữu tình v.v…
không có trái ngược.

Thứ hai, là nói
so sánh, nói là xa
lìa “hoặc” si, sân, tham.
Luận sư Cảnh thuật lại hai giải thích:

“Xả chúng sinh, đối tượng duyên không
có khổ, vui, phần nhiều

sinh
ra si.
Do Xả Vô lượng, khiến người kia
bỏ si. Hữu tình có
khổ, thường sinh ra sân.
Do sức Xả, nên làm cho chúng bỏ sân. Hữu tình
có niềm vui, phần nhiều
sinh ra tham.
Do sức Xả, nên giúp họ bỏ tham,
cho nên nói “như thứ
lớp kia, lìa si, sân, tham, tu Xả, đều có tâm.”

“Tất cả hữu tình, hoặc có một phần ở thân Bồ-tát, không
sinh
khổ, vui. Người như thế, phần nhiều sinh ra tâm si
của Bồ-tát. Hoặc có
một phần ở thân Bồ-tát là oán, sinh khổ, hay sinh
ra tâm sân của Bồ- tát.

Thời nay, tu Xả, đối với hữu tình
sinh ra khổ, không khởi tâm
sân, một phần là
sinh gần niềm vui
của Bồ-tát. Đối với họ, Bồ-tát lẽ ra
khởi tâm tham. Thời nay,
tu Xả, không Khởi tâm tham, nên nói rằng
“theo thứ lớp lìa tham.”

Cách giải thích của Pháp sư Cơ cũng đồng với lối giải thích đó.

Lại nói “Lại, khiến chúng sinh lìa “hoặc”, tiến đến quả vị
Thánh mà buông bỏ, gọi
là Xả. Lại, vì oán, thân đều bình đẳng, nên gọi là
Xả. Ở đây, cụng y cứ khiến chúng
sinh lìa ba “hoặc”, ba hiện lạc ở
trước chẳng có lợi
ích. Xả một, khiến lìa ba “hoặc”, đương lai, sẽ thoát
khỏi khổ, mới gọi là lợi ích.

3/ Dưới đây
là thứ ba, phân biệt về môn nghóa:

Nói về ba duyên có
chung chung,
không chung.
Duyên hữu tình, chung với ngoại đạo.
Về đạo lý, cũng chung với
Nhị thừa. “Duyên” pháp
chung với hàng Nhị thừa, nghóa là Nhị thừa cũng
quán chỉ pháp không
có Nhân. “Duyên” pháp này không chung với ngoại
đạo, vì các ngoại
đạo đều có “ngã chấp”, nên không có “duyên”
pháp. “Vô duyên”
chỉ Đại thừa mới có.

Y cứ ở việc lợi lạc để phân biệt.
Luận sư Cảnh nói “Ba Vô
lượng trước chỉ gọi là ý yên vui, vì cho ích
hiện tại và thế gian. Xả, gọi
là ý lợi ích, vì cho đời sau và ích xuất thế.”

Pháp sư Thái
nói “Ba Vô lượng trước chính thức có thể cứu
khổ, cho vui, gọi là ý an
vui, thuộc về lạc. Xả Vô lượng, trừ bỏ trái,
thuận, bình đẳng, lợi
vật, gọi là ý lợi ích, thuộc về lạc.

Nói về tên khác. Dưới đây là thứ hai, đối với mười khổ, nói
riêng về ba Tu Bi, trong đó có ba:

Nói về đối khổ tu bi.

Nhân giải thích về nghóa Đại bi.
Kết,
khen thắng lợi của tu bi. Trong phần trước lại có ba:

Nói chung đối với khổ, tu Bi.

khổ.

Hỏi đáp, biện minh rộng về một trăm mười khổ.

Giải thích xong, tổng kết.

Y cứ trong phần nói về một trăm mười khổ, gồm có:

Y
cứ ở năm mươi lăm khổ trong môn tăng một.

Y cứ riêng phần nói về năm mươi lăm khổ trong môn chín

Hai lượt như thế, như
Giới kinh nói “Năm mươi lăm thứ trước,

quán khổ
của chúng sinh, năm mươi lăm thứ sau, tự quán nỗi
khổ của mình.

Trong phần trước nói rằng “Nỗi khổ trôi lăn không có khác
nhau, tức là khổ đế.” Lại, có hai khổ v.v…
Pháp sư Thái nói “Nói dục là nỗi khổ
căn bản. Vì nhân dục,
nên tham lam chấp mắc việc đáng yêu trong,
ngoài. Những việc đáng yêu nếu đến khi đổi thay, hư hoại, thì
sinh ra các khổ.”

Nói Dị thục si, nghóa là đo thọ báo si, vì không có tuệ biết,
nên, nếu bị Thể khỗ
mạnh mẽ, nhạy bén tăng thượng. Khi bị xúc chạm,
tức thì ở nơi thân
mình chấp ngã, ngã sở một cách ngu si, mê muội, thật
là tự oán trách lắm thay!

Vì thân, tâm đã bị mũi tên khổ bắn vào, nên không thể tự giải tỏa một cách
sáng suốt. Nếu là người trí tuệ
sáng
suốt dù xúc chạm
khổ đau, vẫn tự mình
cởi mở, không có hai mũi tên.

Luận sư Cảnh
nói “Thông thường, thọ khổ xúc chạm, chấp
ngã, oán trách, thở
than, tất nhiên, ở lức tuổi hai mươi trở đi, nên nói là
thể mạnh mẽ, nhạy bén,
tiếp nhận đối tượng xúc chạm, chấp ngã, ngạ
sở v.v… Hiện đã chịu
khổ, chính là do nghiệp trước đã cảm. Đến nay gặp phải khổ báo này, không biết nó đã xuất phát từ đâu? Nên gọi là
Dị thục sinh ra khổ.

Duyên hiện tại sinh ra khổ, tức là dục trước là nỗi khổ căn
bản, chỉ vì nghóa khác nên có.

Trong thêm chín, Luận sư Cảnh nói “Pháp hư hoại, pháp hết, đây là y cứ ở nương tựa bên ngoài, dựa vào quả hư hoại, dứt hết, cho
nên sinh khổ.”

Pháp sư Thái nói “Nỗi khổ khi pháp hư hoại, tan rã. Lúc có
thể tan rã, sinh khổ.”
Nỗi khổ khi tận của pháp cùng tận, nghóa là pháp có thể cùng
tận, nếu đến khi hết,
bèn sinh khổ lớn, ở trước chỉ hư hoại, không
cùng tận. Trong tám pháp, không nói khổ, chỉ nói ba thứ lợi v.v… tức nỗi

khổ đã nói trong đây, nên không nói khổ, nghóa là như phẩm
Tự lợi, tha lợi ở trước đã nói:
nhân
vui, nay, trái lại nói là nhân khổ, cái gọi là nghiệp ác trái lại
nghiệp thiện. Căn, cảnh thuận với khổ thọ xúc, trái với thuận
Lạc thọ, nhân khổ.

Lạc thọ, nay trái lại nói là khổ thọ, tức thọ khổ.

Lạc đối trị khổ, nghóa là đói được ăn v.v… Nay, trái lại
khổ không được.

Thọ đoạn lạc, nghóa là nhập Diệt định. Nay, trái lại là vì ở giai
vị Hữu tâm, nên khổ.

Niềm vui xuất ly, tức vui xuất gia.
Cho nên, dưới đây nói “Gia, tức nỗi khổ của tại gia.”
Xa lìa, tức được
Sơ định của
cõi Sắc, xa lìa kiết
cõi Dục. Nay, vì không được Sơ định cõi Sắc,
nên có khổ của kiết cõi Dục.

Vắng lặng, tức định thứ hai lìa vui Tầm của
Sơ Thiền. Nay,
vì không lìa Sơ thiền,
nên có khổ của Tầm.

Niềm vui Bồ-đề, tức
ba Bồ-đề. Nay, vì ở địa vị phàm phu,
Tầm là pháp của cõi Dục,
như thứ lớp phối hợp.
Ba khổ trước trong năm khổ là khổ khổ, Kế là khổ Hoại,
sau là Hành khổ.

“Lại, các Bồ-tát…” trở xuống, là thứ hai, nhân giải thích Đại
Bi, trong đó có hai:

Nói về đối tượng duyên (sở duyên) của Đại Bi.

Giải thích nghóa Đại. Cựu luận chia “nỗi khổ ép ngặt do tự mình
tạo ra” trong Tân luận quyển sáu ra làm hai, nghóa
là khổ tự tạo ra và
nỗi khổ bức não.” Lại có một nỗi khổ, đó là
nỗi khổ do người khác tạo nên, ít hơn tất cả khổ trôi lăn thứ mười bốn và nỗi khổ theo đuổi thứ
mười bảy, nên chỉ mười tám.

Nay, tám thứ
trước trong mười chín đến trong năm mươi lăm
nỗi khổ trước, mười
một nỗi khổ sau đến trong năm mươi lăm khổ sau.

Hỏi “Vì sao
chỉ ngấn ấy nỗi Khỗ đến, còn khổ khác không đến?”

Nghóa là “Vì
lấy tăng thượng trong mỗi môn, nghóa là “đến”
để làm cảnh của Đại
Bi, cái gọi là nỗi khổ ngu si, tức khổ ngu si trong
hai môn trước. Nỗi khổ rốt ráo, tức khổ hành trong ba môn trước.
Nhân khổ tức nhân khổ trong
sáu môn trước.
Sinh khổ, tức
sinh khổ
trong bảy môn.

Nỗi khổ bức não do tự tạo, nghóa là nỗi khổ tự ép ngặt trong
tám môn trước. Nỗi khổ
hao hụt, suy đồi của giới, tức nỗi Khỗ hao hụt,
suy
đồi của
giới trong chín môn trước.

Nỗi khổ của nhân đời trước, là năm mươi lăm khổ sau. Nhân
đời trước trong hai môn
trong đã sinh ra khổ.
Nỗi khổ rộng lớn, tức là tên chung trong bốn môn. Nỗi khổ
Na Lạc Ca, tức khổ
Na Lạc Ca trong bốn môn. Nỗi khổ thuộc về
đường lành, lại là nỗi khổ đường lành trong bốn môn. Tất cả nỗi khổ do tà hạnh
sinh
ra, tức là tên khổ chung trong năm môn.

Tất cả nỗi khổ trôi lăn, tức là tên khổ chung trong sáu môn.
Nỗi khổ không có trí, nghóa là nỗi khổ của hiện hạnh không có trí
trong bảy môn. khổ
tăng trưởng, nghóa là phiền não tham v.v… của các người xuất gia trong tám môn Tăng ích
sinh khổ. Nỗi khổ theo đuổi tức tên khổ
thứ tám trong chín môn.
Thọ khổ tức khổ thọ trong mười môn. Nỗi khổ
thô nặng của phiền não
ba cõi trong mười môn.

Trong Hiển Dương, giải thích rộng năm mươi nỗi khổ khác.
Nhưng hơi khác với luận này.

Kế là, giải thích về nghóa Đại, do bốn duyên, nên Bi, gọi là Đại Bi v.v… nghóa là nếu Bi ở
Bốn Vô lượng, gọi là Bi, không gọi là Đại
Bi, còn chung với Thanh
văn, Bồ-tát sơ địa trở lên cũng có. Nếu Bi gọi
là Đại Bi, chỉ ở Phật
địa và Địa thứ mười.

Hỏi “Vì sao
Sơ địa đến cửu Địa không gọi là Đại Bi?”
Nghóa là “Do bốn duyên mới được gọi là Đại Bi.
Cửu Địa trở xuống, dù Bồ-tát có
“duyên” khổ hạnh rất
sâu và hai nhân duyên tác
ý mạnh mẽ, nhạy bén,
nhưng vì không có tập trong thời gian dài và
nhân duyên rất thanh tịnh.
Do ba duyên tập v.v… trong thời gian dài, nên rất
thanh tịnh, chủ yếu là Địa thứ mười v.v…
Vì thế, nên
Bồ-tát cửu Địa
trở xuống không gọi là Đại Bi.”
Dưới đây trở là kết khen thắng lợi.
Trong đó,
1/ Trước là khen ngợi.
2/ Nói về sự thắng lợi.
3/ Dẫn thuyết về chứng thành. Thắng lợi có hai:

Nói về thắng lợi tu Bi của Địa tiền.

Nói về thắng lợi tu Bi của Địa thượng. Địa tiền có hai:

Nói về Địa tiền do tu Bi, nên nhanh chóng nhập Địa, được
sáu thứ tâm.

Vượt qua tâm nhàm lìa Vô học Kiến đạo của Tiểu thừa.

Tâm hạnh trước của Bi, nghóa là Địa tiền tu Bi, chính là tâm
hạnh trước của Bi Sơ
địa, chính thức quán hữu tình đọa ở một trăm thứ
mười thứ uẩn khổ cực đại.

Dưới đây là dẫn thuyết để chứng thành: Hoàn toàn khác với
Cựu luận. Luận ấy nói
“Nếu có người hỏi “Ai được gọi là Bồ-tát?”, thì
nên chính thức đáp “Là
người trụ Đại Bi.”

Trên đây, giải thích tu bốn
Vô lượng. Đoạn văn lớn có ba.
Hai đoạn trước ở giữa
đã giải thích xong.

Dưới đây là tổng kết khen tướng thắng lợi của bốn đẳng:

Tổng kết khen

Nói được bốn thắng lợi Bốn thắng lợi đó là:
Được
trụ hiện pháp lạc

Được
tư lương của phước

Ý
lạc vững chắc đối với Bồ-đề.

Là khổ sinh nhẫn.

-----------------------------------

<詞>PHẨM BỒ ĐỀ PHẦN</詞>


Trên đây,
phẩm Cúng Dường trước trong hạnh Thắng tấn, nói
về thuyết tùy duyên xây dựng tu hành.
Ở đây, đã
nói phần Bồ-đề phần, tức là hạnh nội tại. Như bài
tụng đã nêu mười lăm
pháp đều hướng đến Bồ-đề, gọi là chung là
pháp Bồ- đề.
Phần cũng có thể thứ chín trong mười lăm pháp, nói thú
hướng về Bồ-đề. Gọi chung là phần
pháp Bồ-đề, cũng có thể thứ chín trong
mười lăm pháp là nói
về Bồ-đề phần. Từ đây, nêu tên Phẩm là phẩm Bồ-đề Phần.

Trong văn, trước hỏi,
sau đáp.
Trong phần đáp, đầu tiên, có
hai bài tụng nêu mười
lăm môn. Sau là giải thích riêng theo thứ lớp trong văn xuôi.

Trong hai bài
tụng, bài tụng đầu, nêu chín, bài tụng sau, nêu
sáu. Nếu theo kinh, luận Thập Địa nói chung cho thực hành pháp Bồ- đề phần có
mười thứ:
1/ Tín.
2/ Xả.
3/ Từ.
4/ Bi.
5/ Tàm.
6/ Quý.
7/ Sức giữ vững.
8/ Không có nhàm chán.
9/ Luận trí mười đời. Sáu pháp như Tàm v.v… của Kinh Thập Địa kia, đồng với
chỗ này. Bốn pháp như
Tín v.v… lược qua không nói. Vì sao? Luận sư Trắc giải thích
“Phẩm chủng tánh ở trước nói tám thứ.
Trong phẩm Thí, giới, nói rộng về Xả v.v…
Trong phẩm
Cúng Dường, nói rộng về Từ, Bi,
cho nên chỗ này không nói.”

Trong phần giải thích riêng của Văn xuôi, tức là mười lăm đoạn: Đầu tiên,
giải thích về tàm, quý. Rằng, đối với mình mà
sinh ác tác hữu y, theo đuổi không Xả mà cảm thấy hổ thẹn.
Luận sư
Cảnh nói “Ác tác là ăn năn. Vì ăn năn rồi làm trở lại, nên gọi là Hữu y tùy trục.”

Pháp sư Thái
nói “Vì ăn năn chỗ đã nương tựa, nhưng không thể bỏ, dựa vào
sự ăn năn chỗ nương tựa này mà
sinh hổ thẹn. Phải biết gọi

là Y Xứ thứ tư.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói , “do làm ác thứ ba đã ăn năn, ăn năn rồi,
lại làm nữa. Vì làm sau
dựa vào làm trước, nên gọi là “hữu y”.”

Luận sư Trắc nói “Đối với mình đã làm
điều thiện, ác vì nghi
ngờ Khởi lên mà cảm
thấy hổ, thẹn. Ác tác là ăn năn; “hữu y” là nghi.
Cho nên, Cựu luận nói
“Nếu là nghi ngờ ăn năn, tự có thể trừ diệt, tiếp
tục khởi hổ thẹn, gọi
là Y xứ thứ tư.”

Kế là, giải thích về
sức tánh giữ vững.
Luận sư Cảnh nói
“Nói cấm được tâm
nhiễm, tức lấy Niệm, Tuệ làm tánh.”
Kham nhẫn tánh khổ, nghóa là an nhẫn là Trí. Đối với nhiều
sự sợ hãi mạnh mẽ,
nhạy bén, không có tánh nghiêng động, nghóa là
khó phá hoại tánh tinh
tấn , cho đến hay chính đáng tư duy lựa chọn, lại
là Trí. Tìm văn, lượm
lặt, tức dùng Niệm, Tuệ, tinh tấn làm tánh của sức giữ vững.

Luận sư Trắc nói “Tánh dũng cảm tương ưng dưới đây phát ra
Thể của trì. Nói tánh dũng cảm, nghóa là tinh tấn.
Nói tương ưng, nghóa
là định này. Chủ thể tư
duy, lựa chọn, là Tuệ. Cho nên, trong luận Trang Nghiêm, hỏi thế, tướng của Vô úy thế nào?
“Kệ rằng “Ba tấn, định, tuệ Khởi.”
Tâm không nhàm chán, mệt mỏi.
Luận sư Cảnh nói “Tức dùng
ba pháp Tinh tấn, Tuệ, Bi làm Thể.”
Trong năm
nhân duyên,
1/ Tự tánh có sức mạnh.
2) Thường tu tập. Do hai nhân duyên này, nên không có nhàm chán, mỏi mệt.
Ba pháp dưới đây phát ra
Thể. Thứ ba, Tinh tấn; thứ tư, là Tuệ mầu nhiệm;
thứ năm, là tâm Bi. Nên
biết, ba pháp là Thể.

Luận sư Trắc nói
“Cựu luận chép: không nghiêng động.”
Nay, ở đây nói là tâm
không có nhàm chán, mỏi mệt. Nếu theo luận
Trang Nghiêm thì gọi là không lui sụt.

Chia ra bốn môn:

Phẩm loại có ba:

Nghe pháp không nhàm chán, không lui sụt.

thường
đại tinh tấn, không lui sụt.

Đối
với khổ sinh tử, thường không lui sụt.

Y chỉ có hai:

Tàm, b) Dũng.

Người có hổ thẹn, không lui sụt, lui sụt thì chẳng phải mạnh mẽ.

Tự tánh. Nghóa là ưa thích Đại Bồ-đề. Nếu quay lại
sự
muốn ưa, tức lui sụt.

sụt.

Sai khác, có ba:

Chưa thành, nghóa là ở Địa Tín, Hạnh, Bồ-tát không lui sụt.
Thành, nghóa là
Sơ địa, cho đến
Thất Địa, Bồ-tát không lui

Cực thành không lui sụt, nghóa là bát Địa trở lên,
Bồ-tát không

lui sụt. Nên
biết lấy muốn ưa thường xuyên làm Thể của không
nhàm chán, mệt mỏi.

Khéo biết nói. Luận sư Cảnh nói “Phần này có bốn:
1)Văn tuệ. “Đối với…” trở xuống, là kế là, luận về Tư tuệ.
“Như thế, biết pháp, biết nghóa…” trở xuống, là vì ôn lại, nên
không quên, tức dùng niệm với tinh tấn làm thể.

“Lại, vì biết rõ…” trở xuống, là biết cái mới, cũng chung cho
văn, tư. Luận sư Trắc nói “Nếu theo luận Trang
Nghiêm thì gọi là biết pháp.

Chia ra sáu môn:

Biết pháp, nghóa là biết luận Ngũ minh

Biết pháp nghiệp, nghóa là biết lợi mình, lợi người, lấy đây
làm nghiệp.

Biết Nội luận, nghóa là tự tu và nói cho người khác nghe.
Biết nhân luận, nghóa là
vì bày tỏ nghóa của mình và khuất phục nghóa của người.
Biết Thinh luận, nghóa là vì âm tốt lành, nên khiến
người tin, nhận.
Biết y luận, nghóa là vì chữa bệnh cho người.
Biết Xảo luận, nghóa là vì giúp cho người hiểu.

Biết tướng Luận, nghóa là biết năm luận này có được năm nhân,
là Bồ-tát biết tướng của luận:

Nghe được.

Giữ gìn được.

Tụng được.

Tư duy được.

Thông suốt được.

Trước khi nói, Bồ-tát có nghe, nghe xong, thọ trì; trì rồi tập tụng, tụng rồi dừng lại tư duy, tư duy rồi,
thông suốt.
Thông suốt, nghóa là
biết là công năng, biết
lỗi lầm ấy. Đây là lời nói thiện, đây là lời nói ác.

Tướng Vô tận. Nghóa là như trí này, cho đến phiền não vô dư
cũng không cùng tận.

Đắc
quả. Nghóa là tự biết chứng được trí Nhất thiết chủng .

Hai môn:

Môn Tam muội.

Biết Đà-la-ni.

Biết luận,
Bồ-tát dùng môn tam-muội, để thành thục chúng
sinh, tùy hóa độ dẫn dắt. Dùng môn Đà-la-ni để thành thục pháp Phật,
tùy theo pháp đã được,
đều có thể giữ gìn.

Nay, trong Văn này có ba:

Nói Văn tuệ, tức thích hợp với ba tướng: Nghe, trì,
tụng trong phần biết tướng của Luận Trang Nghiêm.

“Tức đối với như thế…” trở xuống, là nói về Tư tuệ, thích hợp
với tư duy tướng đắc của Luận Trang Nghiêm.

“Lại, vì biết rõ…” trở xuống, là nói về Tu tuệ, tức thích hợp
với thông suốt tướng
đắc của Luận Trang Nghiêm, trong đó có hai:

Nói về Tu tuệ hữu lậu.

“Ở đây” trở xuống, là nói Tu tuệ Vô lậu, khả
năng biết Thể, tức số Tuệ.

Khéo biết trong thế gian, đầu tiên là hỏi, kế là, giải thích,
sau là kết.

Trong giải thích, trước là biết
thế gian. Sau, là thuận theo thế gian.

Luận Trang Nghiêm nói “Bồ-tát có ba thứ biết thế gian:

Thân biết thế gian, nghóa là dung nhan
sáng rỡ, hớn hở,
cười vui tươi.

Miệng biết, nghóa là trước hết, ngỏ lời hỏi thăm, an ủi,
khen tốt đẹp.

Đế biết, nghóa là:
1) Biết thế sinh, đây là biết khổ, Tập.
2) Biết thế diệt, tức đây là biết Diệt đạo, nói
rộng như trong Luận
Trang Nghiêm.

Y cứ trong phần đầu tiên biết thế gian có năm:

Biết chúng sinh thế gian.

Biết Khí thế gian.

Thực hành tám quán.

Thực hành thắng nghóa quán Nhân vô ngã.

Nhắc lại để kết. Trong phần trước có hai:

Biết thế gian không biết rõ như thật về nhàm
chán sinh, tử, trên
đến xuất ly. Pháp sư Thái nói “Đạo Vô lậu, có
công năng dứt sinh tử, gọi là trên đến, xuất ly, mà các hữu tình đối với đạo xuất ly, không biết
rõ như thật. Luận sư Trắc nói “Người, trời,
phàm phu ra khỏi ba đường,
gọi là trên đến; ba Thừa, Bồ-tát giải thoát ba
cõi, gọi là xuất ly.

Biết thế gian
vẩn đục, tăng, giảm. Thể tánh (tánh chất) của
năm vẩn đục (năm trược):

Tuổi thọ trược, người Đại thức lấy thức
A-lại-da giữ gìn mãi không chết để giả lập ra
Mạng căn, tức dùng mạng căn này làm
Thể của tuổi thọ vẩn đục.

Hữu tình trược trong giải thích ở dưới nói “Không
biết cha, mẹ, Sa-môn
hoặc Bà-la-môn, không nhận thức
gia trưởng, lấy
sự kiêu căng,
ngạo mạn làm thể. Không sợ tội đời này, lấy vô minh làm thể. Không tu thiện v.v… lấy
sự lười biếng làm Thể, tức lấy năm pháp làm Thể vẩn
đục của hữu tình. Nếu năm uẩn đồng thời, thì
lấy cả năm làm Thể.

Phiền não trược. Nghóa là trừ kiến, và phiền não khác của năm
thứ trước, làm Thể của vẩn đục này.

Kiến trược. Nghóa là đói khát, bệnh dịch, lấy hai số trong năm
trược làm Thể. Việc đao, binh, dùng bốn trần,
hoặc năm uẩn làm
Thể của Kiếp. Nếu y cứ ở giới để phân biệt thì chỉ cõi Dục, chỉ cho cõi
Diêm-phù Đề ở phía Nam . Sở dó biết được như
thế, là vì trong văn tự nói. Chẳng hạn như con người ở thời đại ngày nay,
số tuổi thọ ngắn ngủi v.v… cho đến như vào thời kỳ này dần dần
sẽ đi vào cảnh đói khát, trộm cướp v.v…

Nếu nói về đối trị thì vì lẽ do hành động giết hại, nên bị chết yểu.

Nay, tu không
sát hại, sẽ lìa khỏi mạng trược.

Do không cung
kính, si mê, keo kiệt, lười biếng, nên sự vẩn
đục của hữu tình Khởi
(nổi lên). Nếu tu cung kính, sẽ tách rời sự si mê, keo kiệt v.v… lìa
Hữu tình trược. Nếu được
Thánh đạo, thì lìa phiền
não trược và Kiến trược.
-
Kiếp trược, nghóa là nếu ở vào thời nay, giữ giới không
sát
trong một ngày, đêm thì
cuối cùng sẽ không sinh vào kiếp đao binh kia.
Nếu dùng một bữa ăn
thí cho ruộng phước tăng thì không bao giờ sinh trong kiếp đói khát kia. Thí một quả
A-Lê-Lặc cho một người binh thì
sẽ không bao giờ sinh
trong kiếp dịch bệnh lan tràn kia.

Nói tập tham
phi pháp, nghóa là tham lấy vật của người dần
dần sẽ đi vào kiếp đói khát v.v…
Phải biết rằng, thời nay đã bước vào
trong ba tai, nhưng chưa rốt ráo. Tai đói rốt ráo là đến thời gian ba mươi tuổi, bệnh đến thời gian hai mươi tuổi, binh đao, chủ yếu là vào thời
gian, tuổi thọ con người
chỉ còn mười tuổi.

“Lại nữa, các Bồ-tát đối với thế gian kia…” trở xuống, là thứ
ba, thực hành tám quán.
Cựu luận lược qua không có quán thứ tư. Đối
với hành vi nhóm tập có
thể qua đến thế gian, có bảy trường hợp còn lại.

Luận sư Cảnh nói “Nói đối với thế gian, thì quán khổ. Đối với
Tập của thế gian, đối với Diệt của thế gian, thì
quán Tập, diệt. Đối với hành vi nhóm tập qua đến thế gian, đây là quán Thọ.
Nhân Thọ sinh ra Ái.
Ái là Thể của Tập, Thọ
là đi qua, hướng đến, là hành động của Tập.
Chỗ khác chỉ thực hành
bảy quán, không quán về Thọ.
Đối với
hành diệt hay hướng đến thế gian, đây là quán Đạo.
Ái Vị , nghóa là trùng quán đối với tập.
Tai họa, nghóa là trùng quán đối
với khổ. Và, xuất ly, nghóa là trùng quán đối với Diệt, lược
qua không trùng quán đối
với Đạo, vì tâm năng quán chính là Đạo.

Vì Tập là gốc của sinh, tử, cho nên dùng ba Độ để quán.

Pháp sư Thái nói
“Hỏi “Vì sao Tập đế thì cần ba lớp quán,
còn Không đế, Diệt đế
chỉ có hai lớp quán?”

-Nghóa là “Vì
khổ, Tập sâu có thể nhàm chán, nên quán hai, ba lớp.
Vì Diệt rất có thể phân tích, nên cũng
trùng quán. Lại, bốn Đế
của năm quán ở trước
chỉ trùng quán Tập.”
Hành động hướng đến Tập, gọi là Ái, nghóa là do
sâu có thể
nhàm chán, nên cố ý quán lại.
Ở trước
là quán riêng bốn Đế, dưới đây, là quán lại bốn Đế.
Ái Vị , nghóa là
Tập đế, hoặc khổ đế. Tai họa lỗi lầm, nghóa là
khổ đế, hoặc là Tập đế.

Xuất ly, là hai Đế Vô lậu là một quán.

Luận sư Trắc
nói “Tương truyền giải thích rằng “Tám thứ quán là “Lấy bảy Xứ thiện làm bảy. Vô ngã là thứ tám.”
Thuyết này
không đúng. Vì ngài Tam tạng xét
Thích Luận của Phạm rồi
giải thích.
Về nghóa, đồng với
Luận sư Cảnh
“Tám quán trên, gọi là An lập đế quán.”

Dưới đây, phần thứ tư, nói về
Quán Thắng Nghóa của
nhân Vô ngã. Rằng, trưởng lão này có tên v.v… như thế. Cựu luận chỉ có bảy
thứ trước, lược qua
không có thứ tám, đều đủ bờ mé của thọ lượng.
Từ đây trở xuống, là thứ năm, là nêu, kết bốn thứ trước, rất dễ hiểu. Trên, đã nói về biết thế gian xong.
Dưới đây, là nói về thuận theo

thế gian, trong đó có bốn:

Nói về vận chuyển ái ngữ nhằm giáo hóa, thuận với tâm
tình của chúng sinh.

“Hoặc biết, không biết…” trở xuống, là nói về chuyển
hạnh lợi tha để hóa độ thích hợp với căn cơ chúng sinh.

“Hoặc vì nghóa
sự lợi ích hiện pháp…” trở xuống, là nói về
chuyển hạnh thí cho, nhằm giáo hóa, vừa ý chúng sinh.

Trong việc đáng nên làm kia…” trở xuống, là nói về hạnh Đồng
sự chuyển, nhằm giáo hóa thích hợp với thời cơ.

Mười bốn nghiệp nhơ bẩn, đây là xuất xứ từ Kinh A-hàm
Thiện sinh vấn.
Kinh ấy giải thích về mười nghiệp rằng
“Lìa nghiệp bốn
Kiết: Sát sinh; trộm cắp, tà dâm, nói dối.
Lìa nghiệp do bốn phi
Xứ Khởi. Nghóa là tham sân,
si, sợ hãi, lìa sáu thứ tài sản hao hụt, đó là:

Uống rượu.
Cờ bạc.

Phóng đãng.

Ham ưa ca múa.

Bạn ác làm tổn thương nhau.

Lười biếng, trễ nãi.

Tàng ẩn sáu
phương. Thiện Sinh kia hỏi Phật “Như việc của
con đây, các quỷ thần ở
sáu phương chưa biết Phật, pháp, có đồng với
con chăng, bạch Thế tôn!
Phật nói “Trong Phật pháp ta cũng nói về
công việc của chúng sinh
ở sáu phương, nhưng không đồng với ông. Cái gọi là cha mẹ là
phương Đông,
Sư trưởng là
phương Nam; vợ, con
là phương Tây, bạn thân là
phương Bắc, tôi tớ là
phương dưới, bực
Sa-môn cao
đức là phương trên.
Cúng dường, thờ phụng sáu phương, gọi là Tàng ẩn.

Tránh xa bốn bạn ác:

Sợ bạn chế phục. Vì sợ, nên họ rất tâm chẳng phải tốt.

Bạn nói lời trau chuốt, nhưng tâm họ không chân thật.
Kính,
thuận với bạn, thiện, ác chỉ thuận theo.

Là bạn ác, mọi việc ác họ đều làm. Nhiếp bốn bạn lành:

Bạn dứt quấy.

Bạn từ, thương xót.

Bạn lợi người.

Bạn đồng sự.

Là dựa theo
Kinh A-hàm kia, mỗi việc giải
thích riêng,
nhưng luận Địa Trì bản
cửu dịch nói rằng “Lìa mười bốn việc nhơ bẩn,
nghóa là che giấu sáu
phương; bốn bạn ác gây khó khăn Nhiếp bốn bạn lành. Địa Trì lẽ ra là lầm!
Vì “Thi-Khư-Chung-Ca”, ở đây lẽ ra chỉ cho
thuyết trong A-hàm kia. Từ
các kinh kia, người ta lấy đó đặt tên, Hán dịch
gọi là Đảnh Kế Trì.
Dưới đây, là thứ ba, tổng kết:

Rằng “Như thế gian kia, chính là đối tượng nên biết, là Kết biết thế gian thứ nhất kia. Như thế gian kia, chính là đối tượng thích hợp,
đối tượng được
chuyển biến, là thuận theo thế gian thứ hai kia.

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 45</詞>

Năm môn trước trong mười lăm môn đã giải thích xong. Dưới
đây nói về Tu Bốn y, chia làm ba:

Nói chánh tu bốn y

Nói sơ lược hiện bốn lượng

Nói về công năng tu .

Trong phần trước,
Luận sư Cảnh nói “Về thứ lớp
bốn Y, kinh,
luận nói không đồng.
Đại khái có năm thứ:

<章>Quán nhập thứ lớp, như Thành luận nói:</章>

Y
theo pháp, không y theo người

Y
theo liễu nghóa, không y theo không liễu nghóa

Y
theo nghóa, không y theo ngữ

Y
theo trí, không y theo thức.

Đây là y cứ
Văn, Tư, tu v.v… để quán nhập thứ lớp: Đầu tiên
là dựa vào pháp, không
dựa vào người; theo Kinh liễu nghóa, không
theo Kinh không liễu nghóa,
phân biệt chẳng phải lấy là Tập thành Văn
tuệ. Thứ ba, y nghóa,
không y ngữ, là phân biệt chẳng phải lấy là Tập
thành Tu tuệ; Thứ tư dựa vào pháp trí hạnh của các Hiền, Thánh tập
thành Tu tuệ.

<章>Từ gốc, Khởi tác dụng của ngọn theo thứ lớp, như Kinh Niết- bàn nói:</章>

Y
theo pháp, không y theo người, là Thể của lý Chân như.

Y
nghóa, không y ngữ: Nghóa là quả Phật, cái gọi là Bát-nhã,
giải thoát, Pháp thân. Vì dựa vào lý để thành
đức, nên theo thứ lớp để luận.

Y trí, không y thức: Trí là
Phật trí, tức là Dụng. Vì văn dựa vào
đức Khởi tác dụng, nên theo thứ lớp, để luận.

Y
Kinh liễu nghóa, không y kinh không liễu nghóa: Vì dựa
vào trí, Khởi thuyết, nên về sau mới nói.

<章>Nêu quả, tìm nhân, để nói về thứ lớp, Cũng như Kinh Niết- bàn nói:</章>

“
1) Dựa vào
nghóa, đó là Bát-nhã, giải thoát, pháp thân. Đây
là Đức Phật của cho nên nói trước.

Nương tựa pháp, không nương tựa con người: Pháp là lý
Chân như, quả dự vào lý thành, nên nói kế đó.

Dựa vào trí, không dựa vào thức: Trí là nhân liễu.
Do trí làm
sáng tỏ cho Như, nên nói kế là.

Y
Kinh liễu nghóa, không y kinh không
liễu nghóa. dựa vào
Kinh giáo liễu nghóa, tu tập dần, nên mới thành tựu
trí chứng lý, vì
thế nói kế đó.

<章>Theo thứ lớp, nêu sâu để tìm cạn. Như Phẩm Pháp Cúng Dường của Kinh Duy-ma đã nói:</章>

Y
nghóa. Nghóa là “hai không” đã nêu rõ Chân như.

Y
trí. Trí là chứng trí. Vì dựa vào lý mới khởi, nên nói kế đó.

Y
Kinh liễu nghóa,
Kinh là giải
thích nghóa. Nghóa đã nói trước,
do giải thích, nên nói kế đó.

Y
pháp. Pháp là Pháp hạnh của Địa tiền. Nương tựa pháp hạnh
để tu tập, mới được Trí chứng lý.

<章>Nương tựa đạo lý của nghóa, Khởi tu thứ lớp, như kinh đây</章>

nói:

Y nghóa, không y ngữ, tức dùng cả nghóa giáo để giải thích dưới

để làm chỗ nương tựa, không dựa vào lời nói. Dù rằng nương tựa
nghóa, nhưng nếu pháp không trái với bốn đạo lý kia, mới đáng được
nương tựa. Cho nên, kế
là, nói về chủ thể nương tựa.
Pháp. Pháp là bốn thứ pháp của đạo lý, hai thứ trên đây dựa
vào đạo lý của nghóa để nói về thứ lớp, hai
thứ sau, là khởi tu thứ lớp.

Y
Kinh liễu nghóa, không y kinh không
liễu nghóa, tức giải thích giáo pháp ba tánh là
Kinh liễu nghóa. Giáo pháp không liễu khác, không đáng nương tựa. Do dựa vào giáo
liễu nghóa, nên tu thành chứng trí.
Cho nên, thứ tư, là nói về y trí, không y văn, tư.
Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Theo thứ lớp các Kinh, luận không đồng.
Như Kinh Niết-bàn thì từ quả, tìm nhân,
để nói thứ lớp. Nghóa là Chân như là quả,
có thể dựa vào quả Chân, không thể dựa vào người, tức
“duyên” trí như gọi là nghóa, có thể
dựa vào nghóa này, không thể dựa vào ngữ, tức
nhân trí này khởi
hậu đắc nói pháp.

Có thể dựa vào trí này, không thể dựa vào thức: Đã
nghe pháp xong, có thể y
liễu nghóa, không thể y không
liễu nghóa. Lại bỏ đi
sự tìm kiếm từ nhân đến quả, tức do pháp được chứng
Trí Chân như. tức
là nghóa nhân, vì Chân
như tức là quả có thể y liễu nghóa, tức trước quán nhân,
sau mới quán trí, không dựa vào thức. Hợp năm lớp này
không thể ghi nhận phiền
phức. Nay, văn này là lớp thứ ba.

Luận sư Trắc nói “Hai thứ trước trong
Bốn y này, là nói về thứ
lớp của pháp Nhiếp. Vì
nghóa có thể thành hạnh, nên trước y nghóa là đúng lý. Nghóa vì nhờ giải thích rõ ràng, nên tiếp theo là nương tựa pháp, pháp là giáo.
Hai thứ sau, nói về Khởi tu thứ lớp. Dựa vào giáo pháp
trước để
tu tập, hiểu biết cho đúng.

Dựa vào Kinh liễu nghóa, dựa vào nghóa lý, để tu tập, khởi công hạnh.

Nói về y trí ám thuyết, là
đại thuyết,
Luận sư Trắc nói “thuyết

mà Ngoại đạo
Thắng luận v.v… nói, gọi là ám thuyết; thuyết mà
Chư Phật nói là Đại
thuyết. Chánh tuệ hiểu rõ thuyết này rồi, dùng
Thánh pháp của đạo lý làm chỗ nương tựa, không đồng với
Luận Trang Nghiêm chỉ dùng giáo pháp làm y chỉ.
Đối với
nghóa chân thật, nghóa là đối với bốn thứ, pháp
Tỳ-nại-da của lý Chân
thật. Ở đây có hai giải thích:

“Pháp là hai Tạng. Tỳ-nại-da, tức là Tạng Tỳ-nại-da.”

“Pháp là ba Tạng, tức là tác dụng diệt ác của ba tạng, gọi là
chung là Tỳ-nại-da.”

Về nghóa bản
tánh. Pháp sư Cơ nói “Tức bản thể của các pháp, ý nói thức có tám thứ, là bản tánh của Thức. Tiểu thừa vì không liễu
nghóa, không nói, vì thế nói về bản tánh, cũng không thể hiểu rõ.”

Luận sư Trắc nói “Dựa vào tất cả các thứ môn khác, nhằm nói về tánh
Tận sở hữu,
Tánh Như sở hữu, nên nói rằng “Dựa vào các môn
để nói về nghóa bản
sinh.”
Trong y trí,
không y thức, Pháp sư Cơ nói “Văn, Tư, là Trí, vì
sao không nương tựa?”

Nghóa rằng
“Dù là trí, nhưng là trí tán, vì chưa viên mãn,
nên không đáng nương tựa.”

“Nếu vậy, thì thế gian lẽ ra chẳng đáng nương tựa?”

Nghóa rằng “Cũng không đáng nương tựa. Vả lại, do ba Tuệ đối nhau, nay không nương tựa, nghóa là luận chỉ nói Văn, Tư tuệ còn
trong Tu tuệ kia cũng có
không nương tựa.”

Trong chỉ bày
rõ bốn lượng, Luận sư Cảnh nói “Nghóa đã nói
tức là y nghóa. Chánh
lý, tức là y pháp. Đấng Đại Sư, tức là dựa vào
Kinh liễu nghóa mà Đức
Đại sư đã nói.”

Tuệ do tu thành, tức là y trí.

Trong nói về
Vô ngại, Luận sư Cảnh nói “Bốn đều dùng trí
như lượng làm thể, tất
cả môn khác trong Pháp Vô ngại, nghóa là danh,
vi, cú, giáo, vì có nhiều
thứ khác nhau, nên gọi là tất cả môn khác.”

Tánh Tận sở hữu, nghóa là giáo giải thích về
Tục đế, như tất cả tánh , nghóa là giáo giải thích
Chân đế. Cũng có thể y cứ ngay trong
Tục đế, nhằm giải thích
chung về Tục đế, gọi là Tận sở hữu.

Giải thích riêng, mỗi thứ khác nhau của pháp thế Tục đều có
nhiều môn
nghóa, gọi là Tánh như sở hữu. Tới (ngay như) trực tiếp
giải thích chung về Chân
như, gọi là Tận sở hữu; giải thích riêng về
Chân như thì gọi là la
nghóa không có sinh, không có diệt, Pháp giới, Thực
tế v.v… gọi là Như sở hữu.
Nói là mỗi thứ bất đồng của nghóa đã giải thích trong
nghóa Vô ngại, gọi là tất cả
tướng khác.
Nghóa khác đồng với trước đều nói là
dựa vào tu mà thành,
nên biết chỉ lấy Tu tuệ.

Giải thích về
Từ Vô ngại, là biết rành rẽ về
phương ngôn,
giải thích bất đồng.
Trong Biện Vô ngại, đối với tất cả phẩm riêng của
tất cả pháp, căn cơ bị đối trị và chủ thể khởi nghiệp
sai khác, vì
chẳng phải một, nên gọi là
phẩm riêng.
Hoặc căn cơ,
hoặc nghiệp, đều có tánh
Tận sở hữu, tánh Như
sở hữu, phân biệt rất dễ hiểu.

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Pháp do
giáo “năng thuyết”.
Tuệ “năng thuyên” là Thể
của PhápVô ngại. Nghóa Vô ngại giải kia tức là
nghóa dưới của pháp
trước, cho nên, có lời nói môn khác trong nghóa của
đối tượng giải thích,
có bàn bạc riêng của tướng khác trong nghóa của
đối tượng giải thích,
tức đối với chủ thể giải thích được trí, gọi là Pháp
Vô ngại; đối với đối
tượng giải thích được tự tại, gọi là nghóa Vô ngại.
Như Tạp Tập quyển mười
bốn nói “Pháp Vô ngại đối với tất cả, gọi là sai khác, nghóa là dựa vào Vô minh v.v… đối với không có trí, không
có Kiến, không hiện quán
v.v… sai khác, gọi là Trung Vô ngại trí.
Các tướng của nghóa Vô ngại và ý thú, tướng là tự tướng
cộng tướng. Ý thú, là nghóa riêng.

Từ Vô ngại, ở đây chỉ có ngôn từ giải
thích pháp, như
Tạp Tập cũng nói rằng, đối
với các âm của phương ngôn, rằng từ tư tưởng, âm từ của chúng
sinh trong
Vô lương, nước, ấp.
Giải thích rõ về ngôn, từ của các luận, nghóa là có thể phá, gọi là thế gian v.v… Dùng một âm
để giảng nói, tùy từng loại
chúng sinh, mỗi chúng
sinh đều được hiểu
bằng mỗi thứ tiếng nói.
Biện Vô ngại kia, ở đây chỉ nói đối với tất cả phẩm riêng của tất cả pháp. Như tất cả phẩm riêng của
Tạp Tập. Nghóa là các thứ từ biện
sai khác: có thật, có giả, có thế Tục,
Thắng Nghóa v.v…
Luận sư Trắc nói “Theo Luận
Trang Nghiêm quyển mười nói có bốn
môn sai khác, với kệ rằng
“Ớ tướng môn, nói là trí.”

Giải thích “
1) Trí biết môn rất dễ hiểu
sự khác nhau của môn
danh đã có trong nghóa.”

“Trí biết về tướng, rất dễ hiểu được nghóa này thuộc về danh

này.”

“Trí biết lời nói: rất dễ hiểu lập ngôn âm khác.”

“Trí biết được Trí, rất dễ hiểu mình có thể nói pháp. Cho đến dưới đây nói rằng “Nêu pháp nghóa là lấy môn.
Giải thích về pháp,
nghóa là lấy tướng, khiến người khác hiểu, nghóa là dùng lời nói.
Tránh khỏi nạn, nghóa là dùng trí. Nói rộng như Luận
Trang Nghiêm kia.

Nói về Tư lương của Bồ-đề. Nếu theo
Luận Trang Nghiêm thì
hai nhóm gồm thâu môn
sáu Độ, bài kệ chép:

Hai đầu là thể phước Thứ sáu tức là trí

Ba khác, nhân hai nhóm Năm cũng thành nhóm trí

Y cứ trong giải thích dưới đây:

Ba khác, nghóa là Nhẫn,
Tinh Tấn, Thiền, làm nhân chung cho
hai nhóm phước, trí.

Năm cũng thành nhóm trí, nghóa là về sau, do Bát-nhã có thể
hồi hướng, nên các
Ba-la-mật đều thành nhóm trí. Về môn khác, nói
rộng như luận Trang Nghiêm kia.
Trong nói về ba mươi bảy pháp
Bồ-đề phần, trước là nêu nhắc
lại trước sinh, sau, chia
ra hai chương. Sau, là giải thích theo thứ lớp.

Trong phần trước, nói là hai thứ pháp Bồ-đề phần của Đại
thừa, Thanh văn, gọi là
lý thú của Nhị thừa. Bồ-tát biết rõ như thật về
Niết- bàn của
Thanh văn. Vì muốn khuất phục Thanh văn có trí
Nhất thiết chủng , nên trong trí đó không lấy tác chứng, vì lý thú của Đại thừa
khác với Thanh văn.

Luận sư Trắc
nói “Các Bồ-tát biết rõ như thật về tự tánh ly ngôn, lìa
“có”, “không”, nhưng vì không chấp
nghiêng lệch, nên nói
“mà không tác chứng.”
Dưới đây, trong giải thích về hai chướng, pháp
Bồ- đề phần của Thanh
văn, chỉ như Địa Thanh văn.

Giải thích chương thứ hai, văn chia làm hai:

Đến
với hai quán Chân, Tục của ba tánh, để nói về phẩm đạo.

Y cứ ở quán bốn Đế an lập, phi an lập, nhằm nói về phẩm
Đạo.

Trong phần trước,
Luận sư Cảnh nói
“không phân biệt ở thân,
nghóa là ở trên thân của nhân duyên khác kia, nói là phân biệt quyết định có tánh, tức là lìa chấp tăng ích của
Biến kế. Nói “Cũng không phân biệt tất cả
chủng loại đều không có tánh, nghóa là với tánh
quyết định của Biến kế
sở chấp, dù thân kia không có, nhưng về pháp nhân duyên của thân thì không được nói là chẳng có, cho nên nói
“Cũng không phân biệt
tất cả đều không có tánh, thì lìa chấp tổn giảm.”

Lại, đối với thân kia, cho đến biết rõ như thật , đây là
biết rõ như thật về pháp y tha, pháp của thân và
Chân như Viên Thành thật tánh.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Không phân biệt có tánh, không bị
Biến kế chấp phân biệt có thân, không phân biệt vô tánh, nghóa là
không phân biệt hai tánh
y tha, Viên thành là không. Lại, thân kia xa lìa
pháp tánh v.v… của tự
tánh ngôn thuyết, đây là giải thích lại Viên thành thật không Khởi ngôn thuyết phân biệt, chân như là không thể nói là,
tự tánh, Pháp tánh. Nếu
theo đoạn văn dưới đây “Như thế, Bồ-tát đối với pháp, thân v.v… không phân biệt tồn tại v.v… ”,
tức là cũng không phân biệt tất cả chủng loại đều không có tánh, tự tánh, pháp tánh, tức là
Viên thành thật.”

Nay, lìa ngôn
thuyết, ngôn thuyết không tương xứng, không đồng
với y tha, nên đoạn văn dưới đây nói “Là pháp tánh của Bốn đế.
Pháp tánh tức là
Chân như, tức là không phân biệt tất cả chủng loại đều không có tánh là y tha. Xa lìa pháp tự tánh của ngôn thuyết là
Viên thành thật.”
Kế là, y cứ ở môn bốn Đế an lập, phi an lập, để luận về phẩm
Đạo của hai quán Chân, Tục.
Đầu tiên
nói rằng “Đối với các pháp, như thân v.v… không
phân biệt khổ, Tập,
Diệt, Đạo. Nghóa là hướng đến Chân như quán trong
trí gia hạnh, dù tìm kiếm
bốn Đế mà vẫn không phân biệt, gọi là
Thắng Nghóa quán. Nói “Lại,
tức là đối với Pháp tánh xa lìa tự tánh ngôn thuyết
này, cho đến biết rõ như
thật, nghóa là quán bốn Đế, như chánh thể trí
quán phi an lập, phải biết
gọi là dựa vào lý thú Thắng Nghóa để tu phần
Bồ- đề v.v… là kết hai lượt giải
thích trước, gọi là
Thắng Nghóa quán
phi an lập.

“Nếu các Bồ-tát thuận theo Vô lượng…” trở xuống, là quán riêng tám khổ là khổ đế, ái là
Tập đế, cho đến tám chi Thánh đạo gọi là
Đạo đế v.v… tức là
an lập Hậu trí quán môn Thế tục.

Trong phần nói
về tu chỉ, quán, gồm có:

Nêu chung hai môn. Nói không có đối tượng phân biệt, phải
biết gọi là chỉ, nghóa là một duyên tónh lự, lìa
các phân biệt, phải
biết rằng gọi là Chỉ.

Nói về hai trí Chân, Tục, gọi là Quán.

Nói riêng phẩm loại sai khác.

Nói “một công hạnh trước của Thắng Nghóa Thế Tục trí”,
Luận sư Cảnh nói “Trước hết
Khởi định, dựa vào định tu trí, gọi là công hạnh
trước của trí (Tiền hành trí); cũng có thể trước
Khởi trí, dựa vào trí để
tu định, nên gọi là Trí
tiền hành.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Tức là tiền phương tiện định của trí
Hậu đắc, Trí vô phân
biệt, tức định đồng với trí gia hạnh.”

Hỏi “Vì sao
được biết trí Thế Tục trong đây là trí Hậu đắc?”
Nghóa là “Vì trong phần nêu chung môn trước có hai trí:

Như thật chân quán.

An lập trí mầu nhiệm Thế Tục, nên biết trí Thế Tục trong
đây là trí Hậu đắc.

Quả của hai trí
Thắng Nghóa và
Thế Tục. Luận sư Cảnh nói
“Nếu dựa vào định để
tu trí thì trí là quả của định. Hoặc y trí tu định,
thì định là quả của trí.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Tức định đồng thời với Chánh trí, trí
Hậu đắc là quả của
định gia hạnh trước, nên Thể của định đồng thời của
hai trí chính là quả.”

Lại giải thích “Tức là định Đẳng lưu đã được sinh sau hai trí,
nên nói là quả của
Thắng nghóa, Thế Tục, tức là quả của hai Trí.”

Hỏi “Sao
không nói định đều cùng lúc của hai Trí?”

Nghóa là “Định
thứ ba, thứ tư dưới đây tức là định đồng thời
hai hai Trí.”

Khắp tất cả đối với hí luận, chuyển biết vô công dụng.
Luận sư
Cảnh nói “Nói về lìa ác.” Pháp sư Thái nói
“Là trí thế Tục.” Pháp
sư
Khuy Cơ nói “Chuyển là chuyển diệt. Nghóa là chánh
trí phổ cập trong tưởng của tất cả hí luận, đều
có thể chuyển diệt.”

“Nếu là quả của hai trí đã giải thích như trước, đây là nói
nghiệp dụng của định
đồng thời của Chánh trí. Nếu như trí Hậu đắc, thì
chính thức nói về định
đồng thời của Chánh trí.”

Tức là đối với ly ngôn như thế, chỉ có
sự cho đến một vị thật
tánh. Luận sư Cảnh nói “Nói về định của phân
biệt trí chính thức của
Chân như.”

Pháp sư Thái nói “Tìm kiếm tánh phân biệt ngôn thuyết trong
Thế Tục như thế không
thể được, vì ở ly ngôn, chỉ sự y tha tánh, tâm
người kia vắng lặng là
Chân trí.”
Pháp sư Khuy
Cơ nói “Nói là Chánh trí quán y tha vì không phân biệt có tánh nên nhập nghóa một vị
Chân như. Nếu theo giải thích trước thì nói là hai lớp nói về nghiệp dụng của hai Trí. Nếu theo giải
thích sau, tức là nói
lại nghiệp dụng của hai Trí.”
Nói về Thể.
Nay ở đây, nói về công dụng của nghiệp:

Nếu y cứ ở địa vị thì,

Ở
trong đạo gia hạnh Địa tiền.

Nhập Địa trở đi, cho đến Thất Địa trở xuống.

Ở
Bát Địa trở lên, cho đến Cửu Địa.

Mười Địa là chỉ nhập ở Phật địa.

“Đại khái có bốn hạnh, phải biết gọi là Quán”, trở xuống, là văn. Luận
sư Cảnh nói “Nói là công hạnh trước của đạo bốn
Hạnh chỉ”, đây là câu thứ nhất, nói về dựa vào bốn thứ hạnh chỉ để tu quán, gọi là hạnh trước của đạo chỉ. Cũng có thể dựa vào quán để tu bốn thứ hạnh
chỉ trước, gọi là hạnh
trước của công hạnh chỉ.”

“Đối với tất cả pháp, xa lìa tăng ích, chấp biên bất chính”, đây
là câu thứ hai, biết
Biến kế chấp không có tướng.

“Xa lìa biên
chấp bất chính tổn giảm”, đây là câu thứ ba, biết
rõ Viên thành là có.
Và “với thuận theo vô lượng các pháp sai khác
v.v… đây là câu thứ
tư, nói về quán sai khác của pháp nhân duyên y tha.”

Pháp sư Thái
nói “Nói là tức hạnh trước của Đạo hạnh chỉ, nghóa là phương tiện trước của đạo bốn chỉ, vì tư duy,
suy lường, quán
sát, nên gọi là bốn quán.
Từ sau bốn quán, nhậm vận mà chuyển, không
tác ý tư duy, so lường,
tức gọi là bốn chỉ. Pháp sư Khuy Cơ nói “tức hạnh trước của Đạo chỉ của bốn Hạnh là thứ nhất, tức trí gia hạnh.
Trí của hạnh trước trong bốn chỉ trước có văn, tư
hữu lậu. Vả, nói về trí của
bốn hạnh chỉ, thật ra,
quán đồng thời với chỉ thứ nhất là Trí gia hạnh,
cũng thuộc về chỉ thứ
nhất này, lìa chấp tăng ích thứ hai, lìa chấp tổn
giảm thứ ba.” Hai, tức là Trí vô phân biệt lìa
hai lỗi. Và, với thuận theo cho
đến an lập lý thú là
trí Hậu đắc thứ tư.
Bốn trí này ở mỗi Địa đều có, nên phối hợp riêng, thì hơi khó. Dưới đây,
phần thứ ba, là kết.

Nói về phương
tiện thiện xảo. Trước là nêu chung, nêu. Sau,
gạn riêng, giải thích.
Đã nói là
hai thứ trong, ngoài khác nhau, thì đâu được bên
trong có nghóa thành tựu
chúng sinh, bên ngoài có nghóa tự thành?

Nghóa là “Ở bên trong dù nói là chúng sinh bên ngoài, nhưng
vì ý lấy tâm của
Bồ-tát, nên nói là bên trong. Về nghóa ngoài, ở
hữu tình, không tồn tại tự thành thục nội tại.”

Trong giải thích về
sáu thứ bên ngoài, trước là gạn, chia thành
sáu thứ. Sau, là giải
thích theo thứ lớp, trong đó:

Giải tích riêng hai thứ trước.

Giải thích chung bốn thứ sau.

Một tháng không ăn là chấp của ngoại đạo

Từ đỉnh núi cao nhảy xuống vực thẳm, nhảy vào lửa, là chấp
của phái Ni-kiền Tử.

Chú Phệ-Đà-Ca của Bà-la-môn. Hán dịch là Minh Chú.

Rốt ráo tịnh, nghóa là tịnh của xuất thế vô lậu. Trong
giải thích bốn thứ sau:

Đặt
ra bốn câu hỏi

Giải thích

Tổng kết.

Trong giải thích, chia ra
sáu
chương môn.
Sau là giải
thích theo thứ lớp.

Trong giải thích về phương tiện
ban đầu, rằng, các
Bồ-tát cho
đến “Lại đối với thu
nhập, “duyên” khắp tất cả môn Tam-ma-địa, có thể
vì thuận theo v.v… ” trở
lại, nói về thuận theo.

Dưới đây, nói về
sự hội thông:
Thuận theo, là thuận với người kia.

Hội thông là
giải thích thuyết của kinh cho rõ ràng thông suốt.

Thuận theo người kia
sinh vui, ưa vì phương tiện
duyên khắp.

Trong thuận theo, trước là ái ngữ, tức là lời nói tốt đẹp.

Kế là, bố thí, cũng lại hiện hạnh thí cho gần, thuận theo chuyển
v.v…
Thí cho gần,
thuận theo chuyển, nghóa là tùy khởi sự thí cho mà
dẫn dắt gần,
hoặc thí cho gần, tức là thực hành sự thí nhiếp
mà gần gũi họ.
Tùy chuyển,
tức là Đồng sự nhiếp sự . Do bố thí tài vật
sự
đồng bạn, diệt trừ
Nhuế v.v… đã sinh.

“Sinh yêu kính…” trở xuống, là nói về Lợi hạnh.

“Vì hiện thần thông ký hiển thuyết v.v… tức là ba luân.”
“Lại, đối với thu nhập,
“duyên” khắp tất cả môn
Tam-ma-địa, để vì thuận
theo truyền trao, răn dạy v.v… nghóa là có Tam-ma-địa, có thể
“duyên” khắp tất cả, thì định là chỗ nương tựa của trí
Nhất thiết chủng.”

Nếu có thu nhập, nghóa là vì thuận theo người kia nên mới
truyền trao, răn dạy, là đại ý trong đây.

Trong hội thông, rằng vì người kia nói là kinh này không nói
tất cả các pháp đều
không có gì chỉ nói các pháp mà nói tự tánh đều đã
có v.v… nghóa là không
nói hai tánh y tha v.v… đều là không. Nhưng
vẫn nói tự tánh mà
Biến kế nói là không có. Dù có tất cả sự đã nói, vì dựa
vào y tha kia,
nên chuyển biến các ngôn thuyết, nhưng điều mà y
tha nói có thể nói là
tự tánh, y cứ Đệ nhất nghóa thì chẳng phải là tự tánh v.v… Nghóa là dù có
sự mà y tha v.v… đã nói, nhưng nếu dựa vào
sự
này Khởi lên ngôn
thuyết của Biến kế thì như tự tánh mà ngôn thuyết
này đã nói, cũng như
sừng thỏ, nên y cứ ở Đệ
nhất nghóa, chứ chẳng
phải như tự tánh mà
Biến kế sở chấp đã nói. Nói không có sự, tức là không co
sự biến kế, chứ chẳng phải không có y tha. Ví dụ như trong hư
không, có rất nhiều sắc.
Nghiệp của sắc có thể dung nạp tất cả các sắc.

Nghiệp sắc
v.v… Ở đây dụ cho Chân như như hư không, Biến
kế chấp như sắc v.v… Như
dưới đây, chỉ trừ bỏ nghiệp sắc của các tợ
sắc Biến kế, mà chứng tánh tợ không của
Chân như. Lại Bi như
huyễn, mộng, như hiển
hiện, như thật là có v.v…

Trên đây, nói về tợ không dụ cho
Chân như, tợ Biến kế cho nghiệp
sắc.

Dưới đây là dụ y tha như huyễn v.v… Như chấp Biến kế là chẳng

thật có, như
chấp con người là thật v.v… Giả tưởng tợ kia là
không vô tức y tha.

“Các pháp như thế, như ngôn thuyết, tập quán của kẻ ngu v.v…”
trở xuống, là tổng kết, trên đây, nói về y tha,
Viên thành là “có”, Biến kế chấp là “không”.
“Y cứ ở tự tánh ly ngôn của
Thắng nghóa, hai tánh này chẳng
phải không có cái có
tồn tại hai tánh. Do phương tiện này, ngộ nhập đạo
lý: Tất cả pháp chẳng
phải có, chẳng phải không, cũng như huyễn, mộng
tánh của chúng không hai.”
Đây là kết
ba tánh trên. Nói Biến kế cũng chẳng phải có,
chẳng phải không. Chẳng
phải đồng với sừng thỏ, chẳng phải không có
vọng tình. Y tha cũng thế, chẳng phải có, như Biến
kế, chẳng phải không
có giả mộng.
Viên thành cũng thế, chẳng phải có, đồng với
Biến kế, chẳng phải không có cái
có của Thắng nghóa.

Không lấy phần nhỏ, không bỏ phần ít v.v… nghóa là không
chấp Biến kế, không bỏ
y tha chân thật, không tạo ra tổn giảm, nghóa là
biết hai tánh là có.
Không tạo ra tăng ích, nghóa là biết Biến kế chấp
không có. Cho nên, đạo
lý này không có sự mất mát, hư hoại.

Mười dụng cụ nuôi dưỡng thân. Tương truyển rằng “Ruộng,
nhà v.v… như dưới đây
dùng làm mười thứ.” Thuyết này không đúng.
Nay, dựa trong rốt ráo
thiện xảo, văn của ý thức Tương ưng Địa,
Hỏi.

Giải thích. Kết.

Giải thích riêng về nghóa rốt ráo thanh tịnh.

Trong giải thích thứ hai, nói về tám tướng. Trong văn không
đầy đủ, đầy đủ, nên nói là:

Trụ ở cõi trời Đô-Sử-Đa

Hạ sinh, nhập thai.

Trụ thai.

Sơ sinh.

Xuất gia.

Thành đạo.

Xoay bánh xe Pháp luân.

Đại bát Niết-bàn.

Trong văn thiếu bốn việc, thêm một
khổ hạnh. Lại, dùng
Phật nhãn quán
sát thế gian, chớ để cho hữu tình
sinh ra
sự chê bai rằng:
“chỉ do Phạm Vương đích
thân tự đến thỉnh Phật. Vì kính Phạm vương,
nên Phật mới giảng nói
chánh pháp, chứ chẳng phải đối với hữu tình,
Đức Phật tự Khởi tâm Bi v.v…”
Pháp sư Thái nói “Vì phá tan một loại hữu tình chấp v.v…
nên Đức Thế tôn ở
dưới cội Bồ-đề, Phạm Vương đến thỉnh đầu tiên,
không là vì nói. Ngài
dùng Phật nhãn quán năm anh em Câu-Lân v.v… vì
có căn cơ, nên về sau,
khi đến vườn Nai mới nói pháp.”

Tổng kết “hoặc lược, rộng, nghóa là có người giải thích “Y cứ
giải thích riêng, có sáu,
hoặc sơ lược, hoặc rộng. Thuận theo phải Khế
hợp với rốt ráo có ba
là rộng, ba tướng còn lại gọi là lược, nên nói thế.

Giải thích về
bốn Đà-la-ni, trước hỏi, sau đáp. Trong phần đáp có
bốn:

Nêu số, nêu danh

Gạn hỏi, giải thích riêng

Y
cứ ở Địa vị để phân biệt

Nói về sự khác nhau của nhân.

Luận sư Cảnh nói
“Ba trì “Pháp, nghóa, chú dùng trí Như lượng

làm tánh. Nhẫn trì
dùng chung, theo pháp
số phát ra Thể thì hai trí
pháp, nghóa thì dùng Niệm,
Tuệ làm tánh, một thứ chú trì dùng định tự tại
làm tánh. Dùng năng lực
thiền định để gia bị Văn, câu các chú, khiến
cho có thần nghiệm.”

Nhẫn trì, tức dùng trí tuệ làm tánh, tức là
dùng Pháp, Tư, tánh, giải,
Nhẫn làm tánh.
Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Người được
Nhẫn Đà-la-ni, dùng trí Vô
phân biệt làm Thể Nhẫn, tức chứng Chân như, có thể được
Nhẫn. Ở đây, vì trí, chứng
Chân như. Cho nên, đoạn văn dưới đây,
ở hạnh địa Thắng giải,
trong giải thích thứ tư, đầu tiên nói “Thành
thục tuệ mầu nhiệm, nghóa
là phát ra Thể (thể xuất ly).
“Một mình ở nơi
trống trải, nhàn tản” trở xuống, là nói về phương tiện.
“Đối với thuyết
Phật nói…” trở xuống, là nói rộng về tu tướng.

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Nói thành tựu tự nhiên bốn nhân hạnh của
bậc Hiền, nghóa là ở
Địa tiền, người đầy đủ Tuệ mầu nhiệm, tức thành tựu thu hướng tuệ mầu nhiệm xuất thế, hoặc đã đầy đủ tuệ mầu
nhiệm trong nhân hạnh bất động.

Nói “một mình ở nơi trống trải nhàn tản.” Pháp sư Thái nói
“Chỗ trống, vắng, con đường mắt đi qua, vì không có vật nào để xem, nên
gọi là trống không,
chẳng có vật, thấy đường mà đi.”

Luận sư Cảnh
nói “Không cất giữ tiền bạc, “duyên” thấy
đường mà đi. Ban đêm
không qua chỗ khác, đợi sáng hôm sau, mới tới.”
Nói rộng về tu tướng có ba:

Nêu chú không có nghóa. Lời là cảnh tư duy.

Ngay nơi câu chú, chính khởi tư duy.

Do tư duy, thành tựu nghóa lợi vượt hơn của Nhẫn, lời chú có

hai:

Có nghóa.

Không có nghóa, tức nêu chú không có nghóa, lời tư duy
quán

sát.
So sánh biết tất cả tùy tự tánh của lời nói đều không thật có.
Do tánh tư duy này được
thành tựu Nhẫn Đà-la-ni này.
Văn thứ hai nói “Tức là đối
với chương, cú nghóa v.v… của chú như thế.”
Luận sư Cảnh nói “dựa vào câu chú không có nghóa, chính khởi tư duy,
so
sánh biết tất cả tánh của ngôn thuyết đều không thật
có, gọi là thông đạt.”

“Nói “Biết rõ các chú như thế…” trở xuống, là nói lại
sự
thông suốt kéo dài thành câu, nghóa là biết rõ về chương, câu các chú như thế, đều không có nghóa, là
Viên Thành thật, chỉ không có nghóa, biết rõ
như thật câu của chương
này, gọi làkhông có nghóa.

Cho nên, ngoài văn chú này, không có nghóa nào khác
để tìm cầu.
Pháp sư Cơ nói “chú này không có nghóa, chỉ duy có tánh, nghóa
là Bồ-tát Địa tiền
tụng chú không có nghóa này, thân trừ kế chấp. Ở
đây, chỉ có danh, chỗ
nào có nghóa? cho nên biết rằng, các pháp chỉ có
chấp danh giả dối , không
có chấp nghóa như thật, do đó, không nên dựa
vào danh sinh ra chấp.

Do tư duy này,
nên có thể nhập Chân quán, chứng Bồ-tát nhẫn.
Luận sư Bị nói “Câu chú chính là giải thích về y
tha, Viên thành,

vì ly ngôn vô
sinh. Bồ-tát tư duy đế, tự nhiên được hiểu Vô
sinh
Pháp nhẫn.” Luận rằng
“Không có nghóa, đại ý ở đây.
Trong pháp, nghóa thành, mà không
quyết định, nghóa là do có
sự ngộ nhận.
Cũng không
trụ vững chắc, là do có
lui sụt, cũng không rộng lớn, vì trì có giới hạn, chứ
chẳng phải như Vô biên.”

Giải thích về đối tượng tu
chánh nguyện.
Trước là hỏi,
sau là đáp.

Nói về thể
tánh của nguyện, các Luận sư không đồng quan điểm.

Có Luận sư
xưa, dựa vào Thành thật, lấy Nhẫn làm Thể.

Luận sư Bị nói “Lấy trí làm tánh”, nên luận này nói
“Trí ở sau,
vì mong cầu về sau.”

Ngài Tam Tạng nói
“Trên tư duy, muốn, tin tưởng, mà giả
lập nguyện.”

Luận sư Cảnh
nói “Dùng Thắng, giải, dục, tư, tín làm Thể.”
Trong phần đáp, thì nói về năm nguyện. Phát tâm nguyện, theo

Luận Đối Pháp, thì phát tâm có hai:
1) Chung.
2) Riêng. Nay, Sơ phát tâm này tức là chung. Trong Thọ sinh nguyện nói
“Thuận theo lợi ích hữu tình trong
các đường lành.”

Hỏi “Vì sao
trong đây không nói thuận theo sinh trong các đường

ác?”

Pháp sư Khuy
Cơ giải thích “có hai ý:

Nghóa là vì lợi của đường lành thì nhiều, lợi của đường ác ít,

nên lược
qua không nói đến.

Thuận với tám tướng, vì chỉ ở đường lành. Hơn nữa, đường ác
không có tự tại, vì bị vua v.v… giáo hóa.

Lại, khi nói
về đường lành, ý chứng tỏ đọa đường ác, từ chỗ
vượt hơn mà nói, nên
chỉ nói về đường lành.

Trong chánh nguyện nói “hoặc chung, hoặc riêng”, có giải
thích rằng: “Cầu chung
các đức, gọi là chung. Cầu riêng giới, định v.v…
gọi là riêng.”
Đại nguyện thứ năm xuất phát từ
Chánh nguyện. Đại
nguyện khác nhau, có mười thứ.
Kinh Án Địa nói có
mười nguyện, đồng với
nghóa Đại của Luận này. Kinh ấy nói:

Cúng dường nguyện.

Nguyện Thọ trì chánh pháp.

Nguyện Nhiếp pháp thượng thủ.

Nguyện Tăng trưởng chúng sinh tâm hạnh.

Nguyện Giáo hóa chúng sinh.

Nguyện Biết thế giới.

Nguyện Tịnh Phật quốc độ.

Địa luận
giải thích “Tướng của Tịnh Phật quốc độ có bảy thứ:

Tướng đồng.

Tự tại tịnh.

Trang Nghiêm tịnh.

Thọ dụng tịnh.

Trú xứ chúng sinh tịnh.

Nhân tịnh.

Quả tịnh, (như luận kia giải thích rộng)

Nghiệp thứ tám
(Địa kinh): Được tất cả
Bồ-tát đồng tâm, đồng hạnh, cùng góp chung căn lành, vì không có oán ghét, ganh tị, tất
cả Bồ-tát đồng quán.

Nguyện ba nghiệp không cùng tận. Nguyện thành Bồ-đề.

Nói về ba môn giải thoát, gồm có:

Nói về ba tướng.

Nói về Kiến lập.

Kết khuyên tu học.

Trong phần trước, Luận sư Cảnh nói “Đây là nói ba
Tam-ma-địa không chung của
Đại thừa, dùng nghóa nhất thể của số tịnh tương
ưng với Trí vô phân
biệt, để nói. Dưới đây, y cứ mười sáu hạnh, để nói
về ba Tam-ma-địa chung với
Nhị thừa. Pháp sư Khuy Cơ nói “Ý
“không” trong đây, nếu tướng
Kiến đạo, thì chỉ có hai
Hạnh khổ dưới. Ý của
văn Vô nguyện, do có diệt hẳn, lời nói vắng lặng chỉ diệt bốn hạnh
dưới. Nếu y cứ ở chỗ
khác, thì văn có nhiều khác nhau. Một văn như trước. Lại, Vô nguyện đều gồm thâu bốn hạnh dưới của Đạo. Hạnh còn lại
như trước. Có văn không
có bốn hạnh dưới của Đạo gồm thâu. Vô
nguyện thì không như thế,
hạnh còn lại như trước nói.

Có văn nói ba Đế như giải thích đầu tiên ở trước. Bốn hạnh
dưới của Đạo, thuộc chung ba môn giải thoát .
Như Luận Hiển Dương quyển hai nói “Có nghóa
“không” hạnh, nếu y cứ ở dứt “hoặc”, thì chung
cho cả bốn Đế, ngoài ra, rất dễ hiểu. Lại, ý của văn luận trong đây là ở phần nghóa dụng
trong Chân quán, lập ra ba môn giải thoát này. Nếu dứt “hoặc” chỉ là hạnh
“không”, nếu cùng lúc thì cũng có nghóa của
Vô nguyện, Vô tướng, thì ý của
văn trong Vô nguyện sẽ
có lời nói phiền não v.v… vì chỉ gom góp hai hạnh khổ của bốn hạnh, theo môn tăng, giảm ở dưới, đều ở hữu vi mà lập
Vô nguyện. Vô nguyện
chung cho cả ba Đế.

Lại, đây là nói chung, nếu ý trong đây nói như trước, thì Kiến
lập trong ba rằng “Ngã
và ngã sở gọi là chẳng thật có.” Luận Địa Trì
chép “Không có ngã,
ngã sở, gọi là không có.”

Trong kết khuyến học, Pháp sư Khuy Cơ nói “Như thế, cho đến
tinh tấn, siêng năng tu học”, đây là khuyên học. Đối với,
Kiến lập này biết rõ như thật, nghóa là kết trước,
chính là nói ba môn giải
thoát trước. Lại, kết nghóa
không tăng, giảm, đối với hành
tướng khác, ba
Tam-ma-địa như thật ngộ nhập, nghóa là do biết
rõ môn giải thoát đã
nói này đối với hành tướng khác, như thật ngộ
nhập, đều có thể giải thoát.
An lập lý thú, như thật ngộ nhập, tức là đầu tiên, ngộ nhập ba
giải thoát môn chân thật.

Tu tập lý thú như thật biết rõ, nghóa là khuyên tu tập pháp Tam- ma-địa. Dưới đây,
là giải thích lại “ở trong đó, các chúng Thanh văn
tinh tấn, siêng năng tu
học, tức là học, hạnh. Và chứng Viên mãn, tức
ngộ nhập”. Lại, giải
thích riêng về tư duy, rất dễ hiểu. Nay,
giải thích:
“Bồ-tát Như thế, cho đến tu học”, là kết chính
nói về tướng của ba
môn giải thoát trước. Ở đây,
Kiến lập biết rõ như thật, nghóa là kết môn Kiến lập
của văn kế là ở trước.
Đối với ba
Tam-ma-địa của hành tướng còn lại thì ngộ nhập như thật, nghóa là nêu kiến lập này
so với kiến lập hành tướng khác đồng
với giải thích của Pháp sư Khuy Cơ.

<類></類>

DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 11 (Phần Cuối)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 46</詞>

Dưới đây là thứ mười lăm, giải thích về Ô-Đà-Nam. Nếu
nói chữ Ốt, thì phải cải chính. Ngữ xưa
không đúng. Gọi là
bốn Ưu-Đà-Na,
dịch là Ấn, nay dịch là
Thuyết, tức Đức Thế tôn thường tụng, nói, nghóa này giống như “Vô vấn tự thuyết.” Tùy theo bên cạnh nghóa dịch cũng được gọi là Ấn. Hoặc gọi là
nghóa tổng, lược. Hoặc gọi là tướng tiêu
biểu. Như nói “Vô
thường là nói tiêu biểu của hữu vi, khổ là tướng tiêu
biểu của pháp hữu
lậu.Vô ngã là tướng nêu của tất cả pháp.
Niết-bàn vắng lặng là tướng
tiêu biểu của pháp vô vi.

Nếu gọi là Ốt-Đà-Nam thì gọi là Tập thí, tức gọi là
Ô-Đà-Nam, nên là tướng nêu.
Trong văn,

nêu số, nêu danh.

Giải thích nghóa Ô-Đà-Nam.

Dựa vào bốn nghóa, giải thích theo thứ lớp. Dùng ba
nghóa để giải thích Ô-Đà-Nam.

Rằng, nghóa của pháp tương ưng, nghóa là Vô thường tương
ưng v.v… với pháp hữu vi.

Xoay vần giảng
nói. Nghóa là Chư Phật quá khứ đã nói bốn pháp này, truyền đến hiện tại.
Chư Phật hiện tại nói bốn pháp này,
sẽ
truyền đến vị lai. Phàm
phu nương tựa, tìm kiếm dấu ấn của bốn hạnh này,
có thể hướng về quả thù thắng của người, trời,
gọi là thu hướng Đại
sinh, bậc thánh nương tựa, tìm kiếm dấu ấn bốn hạnh này,
sẽ được thoát ly
ba cõi, gọi là xuất thứ nhất.

Có giải thích
“Đầu tiên, trong nghóa Vô thường, là hỏi, giải thích, kết.

Trong giải thích có
hai “Đầu tiên, là y cứ ở Biến kế
sở chấp để

giải thích về
Vô thường, luận Trang Nghiêm nói “vì nghóa vô là nghóa
Vô thường,
vì tướng phân biệt rốt ráo là không.”

“Lại, tức quán pháp kia…” trở xuống, là thứ hai, y cứ pháp
nhân duyên của y tha, nhằm
giải thích nghóa Vô thường, trong đó có ba:

Quán tự tánh của y tha vô thường.

Y
cứ ba đời để nói về Vô thường.

Đến
bốn tướng, để nói Vô thường.

Đầu tiên
nói rằng “Cho đến không hiểu biết (Vô minh) là
nhân sinh, diệt có thể được v.v… Luận sư Cảnh
nói “ở đây nói về tự tánh y tha không thể nói năng, như mắt
chứng sắc, cho đến thân được cảm
xúc không thể nói năng,
như uống nước lạnh. Người chứng tự biết. Nếu nói năng, tất nhiên,
sẽ không thích hợp với những gì mình đã chứng.
Tự tướng các pháp
nhân duyên đều như thế. Nếu muốn Khởi nói, chỉ
nói cộng tướng, nghóa
là nói chung về sắc, tức là nói tất cả thể của
sắc
đều cùng tận. Nếu nói màu xanh, tức nói, tất cả màu xanh đều cùng tận. Như một niệm nhãn căn thấy một
Niệm sắc, như thế, tự tướng
sát-na
dứt ngay, nói không thể được.

Do không thể
biết rõ tự tánh của hình tướng, ngôn thuyết, chỉ tùy theo ngôn thuyết ấy chấp có tánh cố định biến kế
sở chấp.
Khi chấp như thế,
sẽ huân tập hạt giống trở thành hạt nhân
sinh ra
pháp sắc, tâm
v.v… của y tha kia, có sinh
thì có diệt, nên gọi là Vô thường.

Luận sư Trắc nói “Do không biết rõ hai thứ chân thật: Tánh như
sở hữu và bốn thứ
chân thật thế gian, nên khởi chấp các pháp Vô minh
hí luận, khởi lên năm
uẩn hữu lậu của các thế gian sinh, diệt có thể được.

Kế là, quán các hành Vô thường của ba đời, do các hành kia không có nhân để được,
cũng không có tự tánh, nghóa là nói các hành quá khứ kia không có tự thể tánh, nghóa là nói các hành quá khứ kia không có
tự thể tánh, cũng không
có khả năng sinh ra nhân.

Luận sư Trắc
nói “trong văn này phương Tây có hai giải thích:

Rằng “Về đạo lý của pháp tướng đối với một pháp hiện tại,
Kiến lập ba đời, nghóa là trên hiện pháp, vì đã
từng không có, nên gọi
là vị lai. Vì đương lai không có, nên gọi là quá
khứ. Vì đã có chưa diệt,
nên gọi là hiện tại. Đây là y cứ ở đạo lý
thắng nghóa. Nếu theo đạo lý thế Tục, thì cũng được nói là quá khứ, vị lai cũng có, vì từng
sẽ có. Y cứ
theo đạo lý này, đều được nói là “có”,
“không”, cũng có, cũng không
có, chẳng phải có, chẳng phải không. Đây là nghóa
của Luận sư nhằm
phá y cứ ba pháp, ba đời đều có thật thể.

Lý Duy thức lập ra ba đời, nghóa là trên thể của
Kiến phần ở
hiện tại có tướng của ba đời mà được biểu
hiện rõ ràng, nên nói là ba

đời, y cứ
sự thật là thuộc về hiện tại.”

Hỏi “Quá khứ, vị lai v.v… đều là không vì
sao là
Vô thường, ba tạng có hai giải thích:

a/ Vị lai vốn
là không, vì là sẽ có nên gọi là vô thường,
b/ quá khứ
cũng là không, vì từng là có, nên gọi là Vô thường.”

Rằng “Sẽ có, gọi là
Vị lai. Lúc đang có,
vì “sẽ có”.
Không có, nên gọi là Vô thường.
Trở lại không có, gọi là quá khứ. Chính khi đang
có vì trở lại không
có, nên gọi là quá khứ Vô thường.

Trong quán bốn tướng,
1) Nói về bốn tướng.
2) rộng phá chấp của người ngoài. Trong phần trước, nói, mỗi
sát-na đều có ba tướng.
Sau sát-na,
lại có tướng hữu vi
thứ tư. Luận sư Cảnh nói “Ba tướng hiện tại, đồng
với nghóa Thể, nói là
quá khứ của tướng diệt.”

Hỏi “Nếu vậy, thì trái với thuyết của kinh nói
tức sinh, tức
già, tức diệt sao?”

Giải thích “chưa hẳn bốn tướng đồng thời gọi là “tức”. Nay, nói lập, tức là pháp
sinh này
sẽ diệt hoại, không còn có pháp nào khác,
nên nói là “tức”.

Luận sư Trắc
nói “Thuật lại hai giải thích của phương Tây:

“Ba tướng không có trước, sau. Cho nên, tướng sinh của Đạo
Vô ngại, tức khi pháp “hoặc” diệt, chẳng phải
cho là cùng một lúc mà
cả hai pháp đều biểu hiện.”

“Ba tướng
có trước, sau, nghóa là
sinh
và trụ, dị.
Tướng sinh
cùng một thời gian với tướng trụ. Cho nên, tướng
trụ của pháp
“hoặc”, đạo Vô ngại ở tướng sinh đều ở đời hiện
tại, vì ba tướng ấy đều ở trong
sát-na hiện tại tướng Diệt thứ tư ở quá khứ, nên nói trong mỗi
sát-na v.v…”

“Tức ở trong đây, cho đến chánh quán là diệt.” Nghóa là
duyên sinh mới, cũ, chứ chẳng phải là các hành ở trước, nay lại nói là
sinh. Pháp
sư
Khuy Cơ nói “Nếu tức hiện tại đồng thời với Dị mà gọi là
Diệt, thì Diệt là không có pháp, còn Trụ, Dị là có pháp.
Làm sao có pháp đều cùng lúc cũng không có pháp?
Cho nên, Luận này nói rằng
“Từ các hành
sau khi
sinh sát-na, tức tự tánh của các hành
sát-na đã
sinh
này diệt hoại, chính thức
nói là Diệt, tức do có pháp không có khi nào đến thời quá khứ mới lập
tướng Diệt,
cho nên, sinh, diệt, sáng, tối mà
không đồng thời.”

Hỏi “Nếu như vậy, thì một sát-na không có bốn tướng?”
Nghóa là
“Pháp này diệt, là khi pháp
này sinh, như hai đầu cán
cân đều
ngang bằng nhau, cho nên, một sát-na có sinh, có diệt.”
“Nếu vậy, thì vì sao trước diệt, sau nói sinh ư?”

Nghóa là “ Vì từ đầu tiên nói, do lúc đầu phải có sinh.”
Hỏi “Trong các kinh đều nói ba tướng hữu vi, ba là
gì?” Nghóa là “Có hai nghóa:

Đem
trụ vào Dị, vì trụ giống như vô vi. Lại, nếu nghe nói các
pháp có Trụ thì sẽ nhàm chán hữu vi, vì tâm
không mạnh mẽ. Lại, Trụ có thể lôi kéo pháp
sinh sau, thì đối với
Diệt sẽ không có công dụng,
nên sáp nhập Trụ vào Dị.

Nói đem Dị nhập trụ. Trụ đối với sát-na của mình vì có công
năng, nên sinh rồi, chưa hư hoại, nói là Trụ, nên
có công năng, nói
Dị là khác với pháp trước. Vì đối với niệm của
mình không có công năng,
nên sáp nhập Dị vào Trụ. Dị thuận với tự tánh
không hiển lộ của tướng
Diệt, cho nên sáp nhập Dị vào Trụ.

Nếu vậy, thì
sao không sáp nhập Dị vào Diệt?

Nghóa là “Vì
Dị có pháp, còn Diệt là không có pháp. Một là
quá khứ, một là hiện
tại. Về tướng mạo dù có giống nhau, nhưng không
thể nhiếp nhập tướng Diệt.”
Nay, lại có giải thích “Tướng Diệt y cứ ở phần vị, dù ở quá khứ mà giả lập làm tướng, cũng ở hiện tại lúc
sắp diệt, vì có
sinh thì
phải có diệt. Tiểu biểu Vô vi
sau hiện pháp này, pháp này là
tướng Diệt.
Do nghóa này nên một
sát-na có đủ bốn tướng. Nhưng trong luận này y cứ thật
sự không có phần vị để nói. Cho nên nói rằng
“Ở sau sát-na, lại
có thứ tư.” Dưới đây,
là phần thứ hai rộng phá chấp của người ngoài:

Nếu theo Tát-bà-đa thì, ngoài pháp, có riêng thể của bốn
tướng chẳng
phải sắc, chẳng phải tâm. Thể riêng đồng thời, mà dụng
có trước, sau.
Nếu theo luận
Thành Thật , thì
Thể đồng, mỗi thời gian đều lìa các
pháp sắc, tâm v.v… không có bốn
tướng riêng, nên nói là
Thể đồng. Nhưng mới sinh, kế
là Trụ, cuối cùng Dị, sau Diệt, nên gọi là thời gian khác nhau. Nay, Đại thừa
nói “Nếu giả, thật,
khác thường,
dụng hợp, gốc khác, thì tướng ngôn thuyết khác với pháp, không đồng với
Luận Thành Thật. Nếu tìm kiếm giả không lìa Thật, tìm kiếm quả không lìa nhân, thì ngoài pháp ngôn thuyết không có bốn
tướng riêng, không đồng
với phái Tát-bà-đa. Lại, ba tướng đồng thời, không đồng với
Thành thật hoàn toàn
khác thời, sinh,
diệt trước, sau, không đồng với
Tát-bà-đa hoàn
toàn bốn
tướng thường đồng thời.

Văn chia làm hai:

Y
cứ hai tướng lớn, nhỏ để phá thật có.

“Lại, người Thiện nam…” trở xuống, là y cứ ở quán giả có, để
thành phá thật có.

Trong phần trước có hai:

Lược phá bốn tướng ngoài pháp.

“Bốn thứ như thế…” trở xuống, là phá rộng bốn tướng ngoài
pháp, trong đó, gồm có:

Sắp phá, trước phải, bày tỏ chánh nghóa.

“Trong đây,
Bồ-tát…” trở xuống, là phá chấp tà trong đó có

hai:

Nói về quán chung chẳng phải thật

“Lại, các Bồ-tát…” trở xuống, là dùng lý để gạn
riêng, để phá

thật có.

Trong phần trước nói
“Vì sao cho đến không có
riêng sinh, già, trụ, diệt khác.”
Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Vì sao không đồng như đây?
Lại, nêu bốn tướng, là dùng pháp nhiếp để ngăn ngừa pháp. Nếu pháp nhiếp vì nhiếp lẫn nhau, nên chỉ nói các
hành sinh, cho đến các
hành Trụ, già, Diệt. Nếu pháp ngăn ngừa thì cần phải ngăn ngừa,vì có thể của
bốn tướng riêng. Vì
pháp ngăn ngừa khắp, nên nêu chung bốn tướng.”

Hỏi “Vì sao trong ngăn
ngừa Sinh, cho đến Trụ, Diệt cũng thế
ư?”
Nghóa là “Vì trong Trụ cũng
có Sinh. Do lúc
Sinh có Trụ v.v… nên

Đại sinh sinh
ra tám pháp v.v… cho nên, ngăn ngừa khắp.

Trong văn thứ
hai, chia làm hai:

Y
cứ bốn tướng để phá thật có.

“Nếu pháp Diệ…” trở xuống, là y cứ riêng tướng
Diệt, để phá thật có.
“Như thế, tìm cầu không thể được”, nghóa là nếu lìa các
hành v.v… của các sắc
v.v… kia, thì phá cái sinh của sinh sắc này lẽ ra
cũng có sinh, tức
Tiểu sinh
(sinh nhỏ) trong
Tiểu thừa. Nếu nói là một
cho đến không hợp với
đạo lý. Sinh nhỏ sinh ra bản sinh mà là một với
Đại sinh
(sinh lớn).
Cũng sinh lớn
sinh ra các hành, tức là một với các
hành. Cho nên, chấp có
Sinh riêng , tức gọi là Vô ích (hoang đàng), cho
đến không hợp với đạo lý.

Nếu nói Dị là to lớn thì không hợp lý, nghóa là Tiểu sinh đối
với Thể, tướng của
Đại sinh đều khác mà sinh ra Đại sinh ấy thì lẽ ra Tiểu

sinh phải khác
với hành, mà thật sự có thể sinh ra thể của hành, vì
đều khác nhau, nên không hợp lý.

Pháp sư Khuy
Cơ giải thích “Chẳng phải hành sinh, sinh là Tiểu sinh.
Là Hành sinh,
sinh tức
Đại sinh. Nếu ông nói Đại
sinh khác
với Tiểu sinh cũng sẽ
giống với Đại sinh, nên có thể sinh ra sắc. Đại
sinh sinh ra sắc, pháp, cũng
có thể sinh ra Tiểu sinh. Tiểu sinh sinh ra
Đại sinh, lẽ ra cũng sẽ
sinh ra pháp. Cho nên, Tiểu sinh chẳng phải là
hành sinh
sinh ra, cho nên, hai
sinh khác nhau thì không hợp với đạo lý.
Dưới đây, phá riêng tướng Diệt:
Ý cho rằng:
“Nếu các tướng Diệt khác với tánh của hành mà
tiêu diệt các hành ấy
là tức một tướng Diệt sinh ra tất cả pháp lẽ ra diệt, vì thể của nó khác mà vì
tướng Diệt. Thí như ánh
sáng sinh, tất cả bóng
tối diệt. Như thế thì lẽ
ra ít dùng công sức có thể diệt các hạnh. Như
nhập Diệt định, các tâm,
tâm pháp tất cả đều diệt. Lại, trước do tướng diệt sinh, nên các hành diệt theo, tức do tướng
Diệt Diệt, nên trước
Diệt các hành, tức lẽ ra sinh
trở lại, do không có pháp trái nhau. Pháp sư
Khuy Cơ nói “Chia văn này là phần thứ hai phá riêng tướng diệt
là không đúng. Nếu giải thích
sinh kia
sinh ra thì
so
sánh với tướng khác đã
xong. Dưới đây, là nêu
Diệt sau để phá, nói chung là một cách dịch.
Y cứ vào quán giả có thứ hai, thành phá thật có, nghóa là
“Lại, người thiện nam,
đối với pháp ba đời, nếu là thật có mà quán là giả,
sẽ được giải thoát thì
không hợp lý, đây là giải thích ngược lại.
Với tướng vi này là hợp lý, nghóa là do pháp của ba đời giả,
thì vì quán biết giả,
nên được giải thoát. Trong giải thích Vô ngã nói rằng “Biết rõ hai tánh Vô ngã của các pháp, nghóa là Cựu luận rằng
“Đối với tất cả pháp hữu
vi, vô vi, vô ngã, ngã, ngã sở. Biết như thật chúng
sinh Vô ngã là pháp Vô
ngã, tương truyền giải thích rằng “Vô ngã nghóa
là nhân Vô ngã; ngã;
ngã sở là pháp Vô ngã. Nay, thì không như thế.
Nói chẳng phải có pháp,
cũng chẳng phải lìa có pháp, nghóa là phá thì
chấp uẩn khác chấp ngã.

Trong giải thích
Niết Bàn vắng lặng, trước là pháp, kế là dụ.
Trong pháp, gồm có:

Giải thích danh Niết-bàn.

Phát ra thể Niết-bàn.

Y cứ người để nói.

Nói nhân trước dứt hẳn, nghóa là hữu dư này diệt. Vô dư
sau diệt, nghóa là Vô dư này diệt. Ngoài ra, rốt ráo
không khởi, không sinh,
nói là Niết-bàn, nghóa
là do nhân quả của sinh, tử, ngoài ra, sẽ Khởi nhập
phiền não
khổ rốt ráo bất sinh nói là Niết-bàn. Lại, nhân trước đã dứt hẳn ở Đạo
Vô gián. Vô dư
sau diệt ở đạo
giải thoát. Lại, nhân
trước dứt hẳn ở gia
hạnh khuất phục tâm trên. Vô dư sau diệt, dứt hạt
giống. Ngoài ra, rốt ráo
bất sinh, nghóa là quả bất sinh, do dứtnhân. Kế là,
là nêu thể. Dưới đây, y cứ nhập biện:

Bồ-tát Địa tiền chưa thấy Thanh văn, dù đối với Niết-bàn,
miệng nói vắng lặng mà chưa thể chánh chứng. Nhưng
Thanh văn kia cũng
có tác ý như lý, nghóa
là cũng có tác ý tư lương dựa vào giáo pháp.

Kế dưới là nói về dụ, đầu tiên là nêu dụVương tử, kế
là, nêu dụ người bệnh.

Trong phần trước, trước là dụ, sau là hợp. Trong thí dụ, có ba:

Dụ lấy giả làm chân.

Dụ nghe Chân, chưa hiểu.

Dụ giác Chân, hổ thẹn.

Nói nai, trâu, ngựa, voi. Có giải thích “Vì Nai thường ở núi, chằm, nên dụ cho
Độc giác. Trâu, chậm,
ngựa nhanh, dụ cho Thanh văn
có chậm lụt, có nhạy
bén. Voi, dụ cho Bồ-tát.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Dụ cho
bốn Niết-bàn: Voi, dụ cho
Niết-bàn Vô trụ . Ba
Niết-bàn còn lại không có dẫn đạo. Nay, không lấy
nghóa để so sánh. Nghóa
là nai, trước, sau thường ở núi yên tónh, dụ cho
bản lai tịnh. Vì trâu có
sừng, nên dụ cho Hữu dư y, vì ngựa không có
sừng, nên dụ cho Vô dư y.
Trong hợp lại có ba: Trong hợp thứ ba, bậc Thánh của ba thừa khi nhập
Kiến đạo, chứng lý
Chân như, tức gọi là trí hiện chứng
ở Chân Niết-bàn.

Dụ người bệnh, nghóa là nói về giáo pháp thích ứng với căn cơ. Trước dụ,
sau hợp. Trong dụ có sáu:

Dụ ứng cơ cảm Thánh.

Dụ nghe giáo pháp, đổi chấp.

Dụ khuyên nghe pháp thù thắng.

Dụ chấp ở trước không bỏ.

Dụ nói giáo pháp cạn, sâu.

Dụ người ngu chưa hiểu. Trong hợp có ba:

Hợp với dụ thứ năm ở trước, cũng có thể hợp chung với năm
thí dụ ở trước.

Hợp với dụ thứ sáu

Nhân đó nói về niềm tin thanh tịnh.

Nói “Nếu vượt hơn thượng thượng, cho đến “kể cả cùng
cực vượt hơn v.v…” Luận sư Cảnh nói “Ba câu
đầu: Hạ, gọi là Chánh giáo. Đầu tiên, là nói
tên “thượng”; Kế là, nói là vượt hơn trên
(thượng), lúc cuối cùng, gọi là cùng cực trên.

Ba câu kế là, hạ gọi là truyền dạy, khiến người kia khởi
hạnh, có hạ, trung, thượng phối hợp với ba câu này.
Ba câu sau:
Hạ, gọi là dạy răn, khiến người kia có lỗi, lìa lỗi
có ba, nghóa là hạ, trung,
thượng phối hợp với ba câu này.

Pháp giáo là
chung, ba câu dưới là riêng.

Pháp sư Thái nói “Ba câu đầu là nói trong ba phẩm của
Bồ-tát thừa, nghóa là
ba đạo: Kiến, Tu, Vô học. Ba câu kế là, là nói ba
phẩm đạo của Duyên giác
thừa. Ba câu sau là nói ba phẩm của phần thượng, trung. Kế là, là ba phẩm của phần
trung trung, sau, là ba phẩm
của phần hạ trung.
Pháp giáo
chánh giáo. Nghóa là phương tiện giáo, gọi là
pháp giáo, căn bản giáo,
gọi là Chánh giáo.

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Một giải thích về ba câu cùng cực
trên v.v… là văn tuệ.
Ba câu cùng cực sâu là tư tuệ. Ba câu cùng cực vượt hơn là tu tuệ.
Trong ba Tuệ, mỗi Tuệ đều
có thượng, trung, hạ.
Lại, Pháp giáo,
Chánh giáo là ba câu của ba phẩm cùng cực trên.
Truyền dạy là ba phẩm của ba câu cùng
cực sâu. Răn dạy là ba câu của
ba phẩm cùng cực vượt hơn.” Lại, trong ba tuệ trước, mỗi tuệ đều có phẩm của ba câu
pháp giáo, chánh giáo
v.v… theo thứ lớp phối hợp.

------------------------------------

<詞>PHẨM CÔNG ĐỨC</詞>

Trên nay là nói riêng về chủ thể Học có mười phẩm, được
chia làm ba: Bảy phẩm đều
nói về tự phận kia. Kế là, có hai phẩm, nói
về thắng tấn đã xong. Nay, phẩm này nói về
nhân thành, quả
mãn kia. Công,
là công lao; đức là đạo đức. Dụng công mà được đức này, gọi là công
đức. Trong đây, nói
rộng, gọi là Phẩm Công Đức.

Trong văn, trước hỏi, kế là,
giải thích. Có năm bài tụng nói về
hai mươi bảy pháp môn,
hai mươi lăm thứ chính là nói về công đức.

Từ nêu danh này, lui sụt, rơi vào giống nhau, thật ra chẳng
phải công đức, vì theo nhau nên đến.

Năm bài tụng, chia làm bốn lượt, dùng hai bài tụng sau làm
một lượt. Bài tụng đầu
nêu bảy danh, văn xuôi giải thích theo thứ lớp.

Bồ-tát thành tựu năm pháp
không hiếm, lạ gọi là thành tựu
rất hiếm lạ.
Luận sư Cảnh nói “Khi lợi ích người tức như việc của mình,
gọi là không hiếm, lạ.
Pháp sư Cơ nói “Y cứ ở tướng mà nói con người đều có thể được thọ, là
không hiếm, lạ. Nếu lấy ý mà nói thì
sẽ không từ
bỏ việc này, gọi là pháp
hiếm lạ. Lại, tự loại đối với nhau, thì không
hiếm, lạ. Nhị thừa đối
với nhau, rất hiếm, lạ.”

Vị vui mặc nhiên. Nghóa là im lặng không có nói năng. Im lặng, thật
sự là vui, chỉ vì hữu tình mà nói
chánh pháp. Lại, tự nhập
Niết-bàn, sự im lặng
này thật sự là vị vui, vì hữu tình mà nói chánh pháp. Lại tự nhập
Niết bàn, im lặng thật này là lạc vị, vì hữu tình cho nên
nói chánh pháp.

Luận sư Trắc
nói “Do tầm, từ đều khởi các ngôn thuyết. Tónh
lự thứ hai trở lên,
lìa Tầm, Từ kia, Khởi nhân ngôn thuyết, nên gọi là
vị vui im lặng, mà vì giáo
hóa hữu tình, nên bỏ các Tónh lự, thọ sinh
cõi Dục, lợi ích hữu tình.”
Do năm nhân duyên tạo ra gia hạnh không giả dối đối với các
hữu tình, cho đến “nên
biết tướng kia”. Nghóa là, như phẩm Cúng Dường ở trước đã nói “Nếu các Bồ-tát đủ năm tướng có thể là bạn lành, làm
việc gì không luống dối:

Đối
với người trước, muốn cầu thực thi lợi ích, yên vui.

Biết rõ như thật về lợi ích yên vui không có điên đảo.

Với phương tiện quyền xảo, thiện, thuận với phương thức nói pháp, tùy kham tiếp nhận công việc điều phục có khả năng, có
công sức.

Thực thi lợi ích, tâm không nhàm chán, mỏi mệt.

Đầy
đủ Đại bi bình đẳng, đối với phẩm vượt hơn trong các hữu
tình yếu kém, tâm không nghiệng lệch.

Ở đây, giải thích đại khái hai thứ. Bài tụng thứ hai có
sáu
môn, đầu tiên, nói về gia hạnh:

Tùy thủ hộ Niệm, Tuệ gia hạnh làm tánh.

Trí tuệ gia hạnh không có tội, tinh tấn làm tánh. Hai thứ này
đều phát ra thể của gia hạnh, ba thứ sau là y cứ ở địa vị.

Với sức tư duy lựa chọn địa vị gia hạnh ở Địa tiền.

Gia hạnh ý lạc tăng thượng
thanh tịnh, nghóa là nhập
Sơ địa
cho đến thất Địa.

Rơi vào gia hạnh
quyết định, nghóa
là bát, Cửu,
Thập Địa, hừng
cháy không có trái ngược, tức là tinh tấn.

Công đức
giống nhau, thứ năm, là công đức chân thật, hai
môn này, ở Luận Trang
Nghiêm hợp thành một.
Đại khái ở
mười chỗ không trái ngược, điều phục hữu tình v.v… đã giáo hóa. Nghóa là nếu theo Cựu luận nói rằng “Trong hai mươi
điều phục chúng sinh, có
mười thứ, gọi là điều phục chính. Mười thứ đó
là: Lìa các triền, lìa
phiền não, phân biệt giới ác, tương truyền rằng
“Lìa triền, là lìa tám
triền, lìa phiền não, nghóa là mười Sử huân tập
phiền não nặng, nói chung là chín.”
Lìa giới ác,
nghóa là lìa tâm tà của ngoại đạo, phân biệt giới gà.

Giới chim nói
chung là mười, thuyết này không đúng.

Bài tụng thứ
ba có năm môn, thọ ký có sáu. Luận sư Cảnh nói:

Địa
vị chưa phát tâm an trụ chủng tánh, nghóa là Thập Tín trở
xuống đã có chủng tánh Đại thừa, Đức Phật đã thọ ký cho.

Địa
vị đã phát tâm, nghóa là từ Thập Tín trở lên cho đến
Pháp Vân, đều gọi là địa vị phát tâm, Đức Phật đã
thọ ký cho. Một cặp này
là gồm thâu tất cả các thọ ký.

Địa vị hiện tiền, nghóa là đối diện
trước Phật, trực tiếp
vâng lãnh thọ ký.

Địa
vị không hiện tiền, nghóa là không cầu ở chúng, Phật đều
thọ ký cho. Cặp thứ hai này cũng gồm thâu tất
cả, tất cả thọ ký không
ngoài hiện tiền và không hiện tiền. Cũng có thể nhập Bồ-tát Địa, niệm niệm thấy
Chân báo, Phật thọ ký, gọi là hiện tiền. Địa tiền chỉ thấy hóa
Phật, không thấy được Chân thân, gọi là không hiện tiền.

Có giới hạn thời gian nhất định, nghóa là trong ngần ấy thời
gian, sẽ chứng Bồ-đề.

Không có giới hạn thời gian nhất định, chỉ ghi nhận chung rằng
“Ông thực hành công hạnh này sẽ được thành
Phật.” Một cặp sau này
cũng gồm thâu tất cả.

Ba thứ rơi vào quyết định, nghóa là nếu theo luận Trang
Nghiêm, thì y cứ tu sáu
Độ được sáu thứ quả để giải thích về quyết định. Nay, ở đây chỉ y cứ ở ba thứ để giải thích về
quyết định, tức
là chủng tánh, phát tâm thực hành
phương tiện. Về địa vị được
nêu như trước.

Luận sư Cảnh nói “Tức trong
sáu thọ ký ở trước, chỉ y cứ ở tự tại, khởi công hạnh lợi người, không có luống qua, nghóa là Đức
Phật thọ ký cho, y cứ
trong mười điều hơn hết, Luận sư Trắc giải thích
rằng “Trong tánh của ba
thừa, chủng tánh Bồ-tát là hơn hết. Phát tâm
nhất thiết trong mười
thứ chánh nguyện là thù thắng. Đạo cần sách, tinh
tấn Bát-nhã trong sáu Độ
là hơn hết. Ái ngữ, lợi hạnh trong bốn Nhiếp
là hơn hết. Trong Lưỡng
túc hữu tình, Như lai là hơn hết. Trong Phạm,
trụ thương xót là hơn
hết, Tónh lự thứ tư trong Thiên trụ là thù thắng,
tam muội không trong Thánh
trụ là hơn hết. Trong bốn Đẳng chí, Đẳng
chí Diệt tận là hơn hết.

Phẩm Bồ-đề phần nói phương tiện khéo thanh tịnh trong
hai phương tiện khéo là hơn hết.
Hai bài tụng thứ tư, gồm có chín môn: Một bài tụng đầu có
bốn môn; bài tụng thứ
hai có năm môn. Trong Pháp thi thiết nói rằng
“Thứ lớp, Kiết tập, an trí, nghóa
là Ma-đát-lý-ca.
Chế lập, nghóa là Tỳ-ni.
Lại, Pháp Ba thừa. Lại
theo thứ lớp, gom góp văn kia an trí, gom góp
nghóa kia nhằm chế lập
các pháp Học Xứ.”

Luận sư Trắc
nói “Mười hai phần Giáo như Tố-đát-lãm v.v… đức Như lai đã nói rải rác khắp mọi nơi.
Nơi Bồ-tát Văn thù, ngài
A-nan Kiết tập, đã an trú văn, cú theo thứ
lớp trước, sau, lập ra mười
hai không thêm, bớt. Tướng đế trong ba môn tăng môn đế, là thể tướng của
các pháp. Ngữ đế, nghóa
là giáo “năng thuyên” (chủ thể giải thích). Dụng
đế, tức tướng ngữ trước, đều có tác dụng.

Bốn trước trong tăng năm môn là an lập, môn sau chẳng phải an
lập.

Bốn đế trước: Luận sư Cảnh nói

Nhân đế, tức là Tập, Đạo.

Quả đế, tức là khổ, Diệt.

Trí đế, là trí của Bốn đế.

Cảnh đế, tức là bốn đế sở tri.

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Bốn thứ trước là Bốn đế.”
Luận sư
Trắc nói “Nhân gồm thâu nhân của thế,
xuất thế; quả, gồm thâu
quả thế gian, xuất thế gian. Đây là nhân, quả đối nhau gồm thâu
tất cả. Trí, cảnh, tức là tâm cảnh đối nhau cũng gồm thâu hết tất cả. Hai môn
trước trong tăng
sáu môn, tức là Chân, Vọng đối với nhau; bốn môn
sau
là khổ, Tập, Diệt, Đạo.”
Pháp sư Cơ nói “Pháp, thiện, gọi là Đế đế, pháp bất thiện v.v… gọi là
Vọng đế. Trong Tăng bảy môn, Cảnh,
Luận sư Trắc đồng nói “
1) ái Vị là Tập;
2) Tai hại lỗi lầm, là khổ.
3) Xuất ly là Diệt.
4) Pháp tánh, tức là Đế phi an lập.
5) Thắng giải, tức là Đạo đế.
6) Thánh đế tức Diệt,
Đạo.
7) Phi Thánh đế, nghóa là khổ đế, Tập đế.” Pháp sư Khuy Cơ nói “Tai hại lỗi lầm của ái vị, là hai
Đế khổ, Tập.
Xuất ly, là
Diệt đế, hoặc chung cả Đạo đế.
Pháp tánh, là
Chân như. Đế thắng giải,
tức là dứt khổ, Tập, Đạo.
Bốn thứ trước trong Tăng tám là khổ đế, Tạp nhiễm là
Tập đế, Hoàn diệt là
Diệt đế. Thanh tịnh và Chánh gia hạnh là Đạo đế.
Bốn thứ trước trong Tăng chín là bốn hành khổ phẩm hạ. Hai ái kế là, Ái là
Tập đế, thứ bảy là
gia hạnh của Đạo đế, tám, chín là Diệt đế.
Năm thứ trước trong tăng mười là khổ đế; phiền não nghiệp
là Tập đế, hai thứ kế
là Đạo đế; thứ mười là Diệt đế.
“Về bốn đạo lý như trước nên biết”, Cựu luận nói “Bốn thứ
phương tiện lập bày, như phẩm Lực chủng tánh ở trước đã nói, thì Bốn nhiếp
là bốn phương tiện.
Thuyết này không đúng.

Nay, dựa vào
đạo lý của luận này như Địa Thanh văn, quyển hai mươi lăm nói là bốn đạo lý như Quán đãi v.v… trong bảy hành
tướng của Thanh văn thừa:

Tuệ không có trái ngược. Ở đây nêu ra Thể của thừa, là
Tuệ trong Biệt cảnh, thường chứng Đế, lìa trái ngược.

Đây
là đối tượng nương tựa của Tuệ, ngài Tam Tạng nói “Đây là
Tâm Vương, lại đây là định.
Luận sư Trắc nói “Là hạt giống y và
Vô gián diệt y.”

Sở duyên (đối tượng duyên), tức là bốn Đế.

Loại bạn, là các tâm sở khác.

Tác nghiệp, là nghiệp dụng của chủ thể dứt trừ “hoặc”.

Tư lương, là đạo phương tiện trước.

Đắc
quả, là Niết-bàn.

Trong năm Vô
lượng, trước nói về tướng, sau, Kiến lập theo thứ lớp.
Hữu tình Như ý địa quyển
sáu mươi bốn nói. Nhưng với luận
Hiển Dương, lại có điểm bất đồng. Nếu theo Cựu luận nói
“Sáu mươi
mốt chúng sinh.”

Sách-ha, Hán dịch là Nhẫn.

Môn Tăng bảy
trong đối tượng điều phục Vô lượng,
Cựu luận nói “Người trong những người ác,
người đại trí trong người tiểu trí, điều phục hiện tại,
điều phục ở vị lai, tùy theo điều phục vượt hơn, nếu
được duyên hồi hướng
như thế như thế.”

Luận này nói
“Khinh chê v.v…” Pháp sư Thái nói “

Chê bai Tam Bảo.

Trung dung chẳng phải chê.

Ưa nói rộng.

Thích nói lược.

Luận sư Cảnh nói “
1) Khinh chê như việc của Điều-đạt, lấy khinh chê vào mình.
Trung dung, như nhóm họp chúng, dùng tối nhuyến ngữ để điều
phục. bén.

Trí nói rộng bốn; trí nói lược là
sự khác nhau về chậm lụt, nhạy
Luận sư Trắc nói “Bảy “duyên” dẫn đến điều
phục, như đồng tử

Thiện tài nhờ gặp các bực Thiện tri thức, mới được nhập đạo.

Tám bộ Chúng, như đã nói trong Ý địa trước.
Đối tượng
mà đức Như lai giáo hóa trong tăng chín. Luận sư
Trắc nói “Hoặc có một hữu tình chỉ được đức Như lai giáo hóa, như
kinh Niết-bàn nói
“Xá-lợi Phất có hai đệ tử:

Người xỏ ngọc.

Người giặt áo.

Cuối cùng không thể giáo hóa.
Về sau, đến chỗ Đức Phật. Đối
với người giặt áo,
Ngài bảo quán xương trăng, đối với người xỏ ngọc,
Ngài bảo quán sở tức.
Chẳng bao lâu, cả hai người đều đắc đạo v.v… ”,
cho đến thời tiết không
đồng, cho nên nói “Điều phục Xa, gần.”

Diễm-ma, Hán
dịch là Tónh tức (lặng dứt).
Vô lượng cõi phương tiện điều phục, như ở trước nói, nghóa
là phẩm Thành tựu ở
trên nói đủ hai mươi bảy thứ phương tiện khéo léo, nên Cựu luận nói rằng “Như phẩm
Thành Tựu ở trước nói
“Nếu theo luận Trang Nghiêm thì
lấy mười hai phần giáo làm phương tiện.”

Trong năm quả lớn:

Pháp Nhẫn sinh khởi, nghóa là Kiến đạo.

Được
hết lậu, nghóa là Vô học.

Hai địa vị này được quả Tiểu thừa.

Phát đại nguyện, nghóa là Thập tín.

Pháp nhẫn vượt hơn hết, nghóa là Thập giải trở lên.

Thọ trì, đọc tụng, cho đến khiến chánh pháp trụ lậu, nghóa là
giáo pháp Đại thừa thường lưu hành. Các Bồ-tát
vì tương ưng với bảy
tánh lớn, nên gọi là Đại thừa v.v… nghóa là ba
tánh trước chỉ Địa tiền.

Tăng thượng ý lạc đại, chỉ ở Địa thượng.

Tư lương đại,
Luận sư Trắc nói “Hai Địa trở lên.”
Luận sư
Cảnh nói “chung cho Địa tiền, Địa thượng.”

Thời gian đại, tánh có cả ở trước, sau.

Viên chứng đại, tức đã chứng Bồ-đề. Ở đây đồng
với bảy tánh lớn mà luận
Hiển Dương đã nói. Bảy tánh lớn của Đối Pháp với bảy nghóa lớn của
Trang Nghiêm, danh khác,
Thể đồng, không đồng
với Luận này.

Pháp Nhiếp Đại thừa.
Luận sư Cảnh nói “Bảy thứ trên là
giải thích nghóa Đại, sáu
thứ này là giải thích nghóa Thừa, trong đó, ba thứ trước, là y cứ giáo để nói về Thừa; ba thứ kế, như thứ
lớp văn, tư, tu
tuệ, tức y cứ ở công
hạnh, nhằm nói về Thừa. Thứ bảy là quả tri, thứ tám
là quả đoạn, tức y cứ quả để nói về
Thừa.” Luận sư Trắc nói
“Năm thứ trước đều ở địa
vị Thắng giải hạnh. Thứ sáu, ở Sơ địa trở lên, cho
đến cửu Địa. Thứ bảy
ở Địa thứ mười, thứ tám ở quả Phật .”

Trong Bồ-tát có mười rằng
“Bồ-tát như thế,
siêng năng tu
học xong”, tức Kết văn
đầu, pháp trì Bồ-đề phần ở trên.

Văn năng tu học, dưới đây Văn nói rằng “Mười loại
Bồ-tát, đối với Bồ-tát Học, có thể chánh tu
học. Trên đây không có chủ thể
chánh tu học, tức kết đoạn văn thứ ba nói về chủ thể chánh tu học ở trước.
Nên biết ba đoạn văn
sắp xếp không đồng. Như Học trì thứ ba, phán
quyết ban đầu, hai thứ
đầu có văn sinh khởi không có kết. Chủ thể chánh tu học không có
sinh khởi, có kết, nên biết rằng,
so
sánh hiển lược
mà không nói, được
chia làm ba đoạn.

Trụ chủng tánh, nghóa là Thập tín trở xuống.

Đã
thu nhập, nghóa là Thập Tín trở lên, cho đến Pháp Vân.

Ý
lạc chưa tịnh, nghóa là ở Địa tiền.

Ý
lạc đã tịnh, nghóa là nhập Sơ địa.

Chưa thành tựu, nghóa là cửu Địa trở lại.

Đã
thành tựu, nghóa là Địa thứ mười.

Chưa đọa quyết định, nghóa là chưa nhập bát Địa, cửu Địa, tức văn ở dưới nói rằng “Chưa được nhập Địa
quyết định, nghóa là chưa

nhập bát Địa.
Chưa nhập quyết định hạnh Địa, nghóa là chưa nhập cửu Địa.”

Đã
rơi vào quyết định, tức đã được nhập.

Nhất sinh sở hệ.

Trụ hữu sau cùng. Pháp sư Cơ nói “Chủng loại Bồ-tát có ba:

Nhất sinh sở hệ, như Bồ-tát Di-lặc v.v… Trước kia, khi ở trong
loài người, đối với địa vị Phật ở đương lai,
nên có bốn sinh. Người, trời
vốn đến hữu trong hai, như bảy lần sinh v.v… gọi là một Đại sinh.
Nếu trụ nửa đời trong trời, gọi là một bản hữu,
nên Luận Trí Độ nói
Di-lặc ba đời. Nói là trừ thân thành Phật ở trong loài
người, nên nói là ba.

Thân sau cùng.

Ngồi đạo tràng, hai điều này cuộc hạn ở thân Phật. Hóa thân đã
thế. Hai thân thọ dụng dù không thấy, văn y theo
đây, nên đều là thân thọ dụng, thất Địa trở xuống, gọi là nhất
sinh
sở hệ. Bát Địa
về sau, gọi là thân
sau cùng, lại vì
vô sinh, nên ở tòa
hoa sen, gọi là ngồi đạo tràng,
thân Tha thọ dụng, như Tiền thân Bồ tát Quan Âm,
gọi là nhất sinh
sở hệ. Thân Đức Quan Âm gọi là thân
sau cùng, ở tòa bảy báu, gọi là ngồi
đạo tràng. Pháp thân Vô sinh thì không có nghóa này.”

Luận sư Trắc
nói “Như trụ ở cõi trời Đỗ-Sử-Đa, gọi là
Nhất sinh. Gọi là đời
sau cùng. Đây là y cứ ở hóa thân để phân biệt. Nếu y cứ
ở thân Phật để phân
biệt, như Kinh Hoa Nghiêm nói. Ở địa thứ mười
tiếp nhận lợi ích hiện
báo của địa vị Phật, tức là nhất sinh sở hệ.
Kinh Hoa Nghiêm kia lại nói “Ở
trí Ma-hê-thủ-la, ở lợi ích của báo đời sau, tức là
Bồ-tát thân
sau cùng.
Pháp sư
Nhân người
Tân-La giải thích luận
Trí Độ nói ba đời
Di-lặc rằng “Đầu tiên sinh trong nhân gian, sinh trên cõi trời, trở lại đời
sau đến trong nhân gian, đây là gồm có mười
sáu
tên trong danh hiệu của
Bồ-tát ba đời.”

Luận sư
Cảnh nói “Đầu tiên, nói về tên riêng
Bồ-đề Tát-đỏa.

Luận Đối Pháp nói có hai giải thích:

Duyên “Bồ-đề kia và vì phát tâm với Tát-đỏa , nên gọi là
Bồ- đề Tát-đỏa.”

Rằng “Tát-đỏa “duyên” Bồ-đề kia phát tâm, nên gọi là
Bồ-đề Tát-đỏa.
Bồ-đề Tát-đỏa, gọi là chung cho cả ba thừa, nên là tên chung.
Ma-ha-tát ở dưới chỉ Đại thừa của ta, gọi là Đại hữu tình, cho nên
là tên riêng.

Thành tựu giác tuệ soi sáng trên hết, v.v… là giải thích lý
do được gọi là Đại. Mười phương vô biên như
thế, cho đến đức bên trong đều riêng Vô lượng,
Vô biên, tùy theo đức đặt tên, danh cũng Vô lượng.BẢN

<詞>LUẬN QUYỂN 47</詞>

Phẩm Bồ-tát Tướng trong trì tùy pháp
Du-già Xứ thứ nhất
nói; bốn Xứ của địa
Bồ-tát, đây là thứ hai.

Trì Du-già Xứ
ban đầu, chính là nói về pháp sở học. Xứ này
nói về học của người
năng học sở học đã thành tướng Bồ-tát. Vì tùy
theo pháp Sở học ở
trước mà khởi sự tu, nên gọi là Tùy pháp Du-già Xứ.
Địa Bồ-tát
đầu tiên nói “Có mười pháp Nhiếp thọ đủ đạo và
quả của Bồ-tát Đại thừa:
1/ Trì
2/ Tướng
3/ Phần.
4/ Ý lạc tăng thượng.
5/ Trụ.
6/ Sinh.
7/ Nhiếp thọ.
8/ Địa tướng.
9/ Hạnh. 1
0/ Kiến lập.

<章>Trì Du-già đầu tiên, trong đó lược chia làm ba trì:</章>

Chủng tánh trì, tức là phẩm Chủng tánh

Phát tâm trì, tức Phẩm Phát Tâm

Bồ-đề phần pháp trì, Văn trong đó rộng, có mười
sáu phẩm,
gồm có mười tám phẩm làm Du-già Xứ ban đầu.
Du-già thứ hai này có bốn phẩm, tức tăng thượng ý trụ của
phần Tướng.
Năm pháp sau, là Du- già thứ ba, tức là năm phẩm. Tướng của các phẩm
sinh thứ lớp trước,
sau là Du-già thứ tư.

<章>Tướng, nghóa là thành tựu pháp này nhập tướng Bồ-tát, nên gọi là tướng.</章>

Phẩm này ở trước phẩm thứ hai, nên nói là Phẩm Tướng đệ nhất.

Trong Văn, trước hỏi,
sau đáp.
Trong phần đáp, bài tụng đầu và
văn xuôi chia ra, chương môn.

Dựa vào chương để nói rộng.

Trong phần trước, đầu tiên, là nêu tụng, kế là, thuộc về văn xuôi. Ba chữ của một câu đầu trong bài tụng, nêu
Bồ-tát chân thật
đầy đủ năm tướng.

Kế là, biết nên…” trở xuống, là khuyên biết năm tướng, mỗi
tướng đều đủ năm môn.
Nói năm thứ tướng của
Bồ-tát chân thật…” trở xuống, là văn
xuôi giải thích, nghóa là
năm thứ như thương xót v.v… lấy làm thể tướng.

Đầu
tiên, là thương xót lấy từ bi làm thể. Chân thật thì dùng trí
tuệ làm thể. Tướng giả thì dùng Vô nhuế làm
thể. Dựa vào nhiếp thọ
dưới, tức là dùng trí Tónh lự làm thể, do dựa
vào Tónh lự, tu Từ bi.

Ái
ngữ thì lấy bốn ngữ thiện làm thể. Dựa vào nhiếp thọ nhau ở dưới thì dùng
Thi-La Bát-nhã làm tánh.
Luận sư Cảnh nói “Đối tượng
phát Ái ngữ, tức là Thi-la. Tâm, chủ thể phát
ngôn ngữ, tức là Bát-nhã,
nên lấy hai Độ làm tánh.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Vì từ luật nghi mà thực hành, dùng
Bát-nhã để dẫn đường
chúng sinh, cho nên, hai nhiếp thọ này nếu y theo
phẩm Thí ở trước, thì
giới là Nhiếp độ bốn nhiếp của phẩm Nhiếp, bố thí
chỉ Nhiếp bố thí, bốn Độ
còn lại, thuần là Đồng sự nhiếp. Nếu trừ bố
thí, ba Nhiếp sự còn
lại, đều thuộc về Độ trí tuệ. Nay, nói rằng Aùi
ngữ là Thi-la, đây là chính dựa vào giới mà thực hành. Nhưng dựa vào
giới không nói dối
v.v… là nói về giới kia không lìa Thể, vì tất cả
hạnh đều do trí phát.”

Mạnh mẽ, trong đoạn văn dưới đây lấy ba pháp: Nhẫn nhục,
tinh tấn, Bát-nhã làm tánh. Pháp sư Khuy Cơ nói “Y
cứ sự thật, chỉ là
Tinh tấn do Tuệ phát an thọ khổ nhẫn trong thời gian
dài, cho nên gồm nói. ngại.

Dang tay tuệ thí là thuộc về Thí Độ.

Khả năng hiểu rất
sâu về mật ý của nghóa lý, tức là bốn Vô
Văn dưới đây lấy định, tuệ làm tánh. Nếu chỉ Khắc ghi
Thể là tuệ,

do định phát
thì vì Tuệ vượt hơn, nên đều từ sự vượt hơn phát ra
đồng thời mà làm và
nói nhất định. Năm thứ này đều do dựa vào thực
hành sáu Độ. Thành tựu
năm thứ này, nhập tướng Bồ-tát.
Trong dựa vào chương
để nói, trước, giải thích về năm tướng,
năm chuyển. Sau, là kết
khuyên, nên biết.

Trong phần trước, y cứ ở năm môn như như tự tánh v.v… mà
phân biệt năm tướng, tức là năm đoạn.

Tự tánh của thương xót có hai:

Ở
ý lạc, tức là lợi lạc.

Ý lạc làm tánh.

Theo luận Trang Nghiêm, lấy tư, dục làm tánh, theo Nhiếp
luận, dùng dục và hai
số thắng giải làm tánh.

Tự tánh của Ái ngữ, là như thuyết trước nói. Ở trước
nói “an ủi,

thí dụ, chúc mừng, vui vẻ là tùy theo lời nói của oai nghi phép tắc.
Vượt hơn lời nói vô ích là lời nói thuận với giáo
chánh pháp, đây là ba Ái
ngữ khó thực hành.

Về Ái ngữ của chín môn, nói rộng như phẩm Nhiếp sự ở trước. Tự tánh mạnh mẽ.
Luận sư Cảnh nói
“Cương quyết là trí tuệ;
vững chắc, là nhẫn. Không có tánh yếu kém, có tinh tấn với thế lực
lớn v.v… Pháp sư Khuy Cơ
nói “Nay, ý văn chỉ nói riêng về Tinh tấn, tức là dùng ba thứ như mặc áo giáp Tinh tấn v.v… để phối hợp theo thứ lớp: Tánh bố thí vô nhiễm rộng lớn, gọi là dang tay
Tuệ thí, cũng như đã
nói rộng trong chín môn
thí trước.”

Bốn Vô ngại giải và tức là ở trí chánh gia hạnh v.v… đã
dẫn phát không trái ngược kia, nghóa là bốn
Vô ngại giải, chính là trí tánh
sau hiểu rỏ nghóa
sâu sắc, tức là trí phương tiện trước của bốn Vô ngại
giải, gọi là trí gia hạnh.

Chỗ nương tựa của sự thương xót. Luận sư Cảnh nói “Nói cảnh
là Xứ (chỗ), nghóa là
“duyên” năm thứ có khổ và người làm điều ác
v.v… mà vì cho thương
xót, nên gọi là Y xứ (chỗ nương tựa). Khả năng
hiểu được mật ý của
nghóa lý rất sâu cũng là năm y xứ.

Trong y xứ thứ nhất, Luận sư Cảnh nói “Nói dựa vào khế
Kinh, thuận theo rất sâu,
nghóa là đối với lý Chân như, trí nông cạn không
so lường được, gọi là
rất sâu. Kinh nói “Hai không”, vì thuận theo
Chân như, nên nói rằng
“Thuận theo rất sâu.”

Rất sâu hiển
hiện, nghóa là do tìm kiếm “Hai không”, nên Chân
như thể hiện rõ ràng.

Tánh không tương ưng với duyên tánh, duyên Khởi. Duyên
tánh là tánh của bốn
duyên, duyên khởi là mười hai duyên khởi.

Thể của duyên tánh duyên khởi như thế, lìa tánh Biến kế
sở
chấp cố định, nên nói tướng ưng với
tánh không.
Luận sư Trắc nói
“Điều mà đức
Như lai nói, thường dựa vào hai Đế, nên gọi
là “thuận theo”.
Lý của hai Đế vì lìa
ngôn ngữ, dứt ý nghó, nên còn nói là “Rất
sâu, rất sâu được hiển hiện rõ ràng.”

Nói tánh không, tức là Viên thành thật. Duyên tánh, duyên
khởi, tức là Tục đế của y tha.
Trong y xứ thứ tư,
Pháp sư
Khuy Cơ nói “Các tưởng, nghóa
Tưởng, nghóa là danh của chủ thể giải thích
(năng thuyên); nghóa là
“sở thuyên” (đối tượng giải thích).

Luận sư Trắc
nói “Nói làm sáng tỏ, trừ ý thú v.v… Nghóa là
khả năng làm rõ mật ý,
loại trừ tâm nghi ngờ của người.”

Trong y xứ thứ năm nói rằng “Đối với tất cả pháp, nghóa là
giáo pháp ba tạng. “Pháp”
là cảnh của Vô ngại của pháp. “Nghóa” là cảnh Vô ngại cũa nghóa, giải thích rõ cảnh
Từ Vô ngại của lời, phẩm loại
nói về cảnh Vô ngại.

Trong lợi của
quả thương xót, đầu tiên, nói về lợi của quả.
Kế là, dẫn thuyết để chứng thành. Sau, là kết.

Trong phần trước,
1) nói về lợi mình, dứt trứ oán hại v.v…
2) Khắp lợi người ở phẩm hạ, trong dẫn nói để
chứng thành,
Luận sư Trắc nói “Như trong kinh nói
“Tu từ phước, lợi có mười
một thứ: Ngủ yên, thức yên,
Trời che chở, Phi nhân yêu mến, không bị thuốc độc, không bị
binh đao, nước, lửa không làm mất mạng, ngủ không có
chiêm bao xấu, chết sinh
lên trời Phạm Thiên, còn sống được lợi ích.”

Xét kinh Hoa
Nghiêm lại luận giải thoát đạo, nói về tu
Từ có mười một công đức:

Ngủ yên, không sợ hãi

Thức yên, không có tướng xấu

Không có mộng xấu

Được
người thương yêu, nhớ nghó

Được
phi nhân yêu mến

Được
Chư thiên che chở.
Lửa,
chất độc, đao, binh không hại được thân mình.

Tâm mau được định

Sắc mặt tươi sáng,

Lúc qua đời, tâm không loạn

Chưa được pháp vượt hơn, sinh lên cõi trời Phạm Thiên.

<章>Phẩm Phần:</章>

Tiếng Phạm là Bạc-nhẫn, Hán dịch gồm ba nghóa:

Nghóa phần vị.

Nghóa phần loại sai khác.

Nghóa giúp đỡ. Cựu luận gọi là phẩm Dực, nghóa là thực hành
bốn pháp, có thể mau chóng được quả, cũng như
con chim nhờ vào đôi
cánh nên bay đến chỗ nhanh. Nay, thì xuất phát từ
hai phần vị tại gia,
và xuất gia kia, Bồ-tát nêu tên là phẩm Phần.

Đối tượng
nương tựa của năm tướng không ngoài hai phần vị
tại gia, xuất gia, nên sau phẩm Tướng, kế là, nói về phẩm Phần.
Trong văn:

đầu
tiên, là chia ra, nêu về môn chương.

Dựa vào thứ lớp bốn chương, giải thích.

Phân biệt chung, trong giải thích phương tiện thiện xảo nói rằng
“Như trước, tức là trong Địa Bồ-tát này v.v…
4/ nghóa là bốn thứ trước, như đã nói trong mười hai phương tiện.
5/ Như trong Nhân minh xứ.
6/ Như giới.
7/ Như trong năm nguyện. Về ba thứ sau, chỗ văn chẳng phải một: gần thì như trong phẩm Bồ-đề phần đã nói.

Tùy theo chủng tánh căn v.v… của người kia.
Ngài Tam Tạng nói “Danh tánh của
hạt giống hiện hành, gọi là căn.” Trong giải thích về lợi ích nói “Có thể đem lại lợi ích cho một phần hữu tình, cho
đến một phần yên vui,
một phần đều có. Pháp sư Khuy Cơ nói “Tức là
bốn Nhiếp sự này, mỗi
nhiếp đều có lợi ích, yên vui. Cũng được dù thí
cho của người kia khiến
họ phát tâm v.v… là lợi ích, hiện được vật dụng,
là yên vui v.v…

Như thế, cho
đến nhất nhất đều có đủ, y cứ mà biết. Nếu
không như vậy, thì
Lợi hạnh, ái ngữ tùy tăng nói lới ích, bố thí là yên vui.
Đồng sự là chung cho cả
hai, vì đồng là thiện, ác.
Ba môn trong Hồi hướng không
trái ngược, nghóa là tức khéo tu
sự nghiệp là một, phương
tiện thiện xảo là hai, lợi ích người là ba.

Trong phân biệt chung có hai:

Nói về bốn thứ này nhiếp khắp cùng tận pháp
sở học của
tại gia, xuất gia.

Nói về tại gia, xuất gia, dù đồng tu bốn sự, mà vẫn khác nhau
khá nhiều về chỗ hơn, kém. Bồ-tát xuất gia mà có
thể kiềm chế phạm
hạnh. Pháp sư Cơ nói “Ý kiềm chế, là lấy nghóa
gò bó cách ngại nhau.
Người xuất gia có giới cấm , y cứ ở
sự ngăn ngừa ba nghiệp ác, nên như
móc xích. Bồ-tát tại gia thì không như thế.

<章>Phẩm tăng thượng ý lạc:</章>

Trong đây, là nói chung về nhập phát tâm, ý lạc của Bồ-tát có
bảy thứ lợi người và
mười lăm thứ tự lợi, lợi người. Từ việc này nêu
danh. Trước đã nói về
phẩm tướng, phẩm Phần, là đều là pháp hạnh.
Công hạnh đã Khởi, tất
nhiên phải xuất sinh từ ý lạc, nên sau Phẩm Phần,
là kế là, nói về ý
lạc. Nếu theo Nhiếp luận thì “Dục và Thắng giải là
thể của ý lạc.” Nếu
theo luận Trang Nghiêm thì “Dục và Tư là tánh của ý lạc.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Trong đây có người nói giống như
tăng thượng, chỉ ở Địa
thượng. Theo văn nói về nghóa chung cho Địa tiền có ngại.
Trong văn,
trước hỏi, sau đáp. Trong phần đáp,

Có một bài tụng chia ra môn chương.
ý lạc.

Văn xuôi trở đi, dựa theo chương để giải thích.

Nửa trên của bài tụng, nêu chung về bảy tướng lợi người.
“Thương xót…” nửa bài tụng dưới, là nêu
chung mười lăm tác
sự
Y cứ trong văn xuôi
giải thích, được chia
làm hai: Trước, giải thích

về thương
xót, kế giải thích về ý lạc.

Trong phần trước nói rằng “Vì đủ thương xót nên gọi là thiện
ý lạc. Luận sư Cảnh
nói “Bảy thứ thương xót, phải biết là tưởng giả
dối của Từ bi. Từ bi
tức là không có tánh Nhuế, từ bi chân thật lấy trí
tuệ làm thể, cũng có thể bảy thứ trở lên là ý lạc, vì tương ưng với
thương xót, nên gọi là
thương xót.”

Bị Luận sư
nói “Thắng giải với Vô sân đều cùng từ bạn giúp đỡ, gọi là
thương xót. Khắc thể trở lại là
thắng giải. Lại, giải
thích kinh, luận, gọi là là bất định. Hoặc có thuyết nói “Trí gọi là Đại bi, quán tưởng
như thật.” Hoặc có
pháp đương lai, như Hỷ Vô lượng trong quán tưởng giả dối.

Nói là cuối cùng không dùng phi pháp v.v… nghóa là không
dùng hành động của
mười điều ác, phi pháp, phi luật, phi Hiền thiện và
chỗ phi lý của tà pháp
ngoại đạo, khuyến khích trao cho hữu tình.

“Nói là tên không có nhiễm, cũng gọi là Vô duyên. Pháp
sư
Cơ giải thích “Không
cầu trả ơn, gọi là không có nhiễm, không mong
cầu quả sau, gọi là Vô
duyên. Lại, hai thứ đều gọi là vô nhiễm. Vì
nhiễm chung cho báo và
quả thế gian đời sau, nên “duyên” cũng có cả nhiễm đó. Thứ hai,
trong giải thích về mười lăm ý lạc, được chia làm bốn:

Nói về thể, nêu danh.

Giải thích.

Nói về mười lăm ý lạc, có thể tạo ra mười việc.

Kết nhiếp, nói về lợi. Bảy thứ trước trong mười lăm từ cảnh mà
được tên. Kế là, có ba thứ từ nghóa đặt
tên. Năm thứ sau, từ địa vị
mà được tên gọi.
Nói “Lại,
các Bồ-tát không thanh tịnh ý lạc, đây gọi là nên điều phục ý lạc v.v… Nghóa là Địa tiền chưa
chứng pháp, chỉ hiện bốn thứ như thần thông v.v… nhằm điều phục ý lạc. Bát Địa trở lên, tự
chứng Chân như, tu tập thần thông trong nhiều kiếp với thân đều cùng
sinh, nên thanh tịnh ý lạc thiện
thanh tịnh, là ý
lạc “câu sinh”, dùng tánh
của ý lạc thanh tịnh để
thành tựu thiện thanh tịnh an lập.

<章>Phẩm Trụ:</章>

Trụ, nghóa là gì? Tức nhân mười hai địa vị, chủ thể hữu trụ, hữu
vi, vô vi trong Bồ-tát
trụ, nên gọi là phẩm Trụ.
Trước kia đã nói rộng về các hạnh
của Bồ-tát. Hạnh, tất
nhiên nương tựa ở địa vị.
Cho nên, sau phẩm ý lạc là nói phẩm Trụ.
Trong phẩm này, trước là
nêu câu hỏi ở trước. Kế là, nêu số, nêu danh.
Sau, là hỏi đáp, giải thích.

Ba câu trong phần trước:

Nhắc lại ở trước.

Sinh sau, nêu số.

Nêu danh.

Như thế, bắt
đầu từ đầy đủ chủng tánh nói rộng, cho đến sở học của
Bồ-tát như đã nói, chính
siêng năng tu học, đây là nhắc lại mười tám phẩm Công đức trong trì thứ nhất. Đối với các tướng của
Bồ-tát như đã nói,
chính thức đồng hiển hiện, là phẩm tướng thứ
nhất trong trì này.

Chính siêng năng tu học trong phần gia hạnh của
các Bồ-tát, là phẩm Phần.
Ý lạc của
Bồ-tát như đã nói, là phẩm ý lạc.
“Các chúng
Bồ-tát…” trở xuống, là
sinh sau,
nêu số, trong đó,
đầu tiên, là nêu
Bồ-tát trụ. Kế là, nêu Như lai trụ. Trong phần nêu
danh,
1) Nêu bài tụng,
2) Thuộc về văn xuôi. Trong ba trụ tăng thượng tuệ nói rằng “Các Bồ-tát biết rõ như thật, chủ thể quán
chân thật v.v… nghóa là phẩm Đạo là chủ thể
quán. Các Đế của phẩm
Đạo là sở quán (đối tượng quán). Ngũ Địa quán
còn lại là sở quán.

Bồ-tát Lục Địa quán biết
chúng sinh, do mê không có trí, nên
trôi lăn trong mọi nỗi
khổ. Do ngộ có trí, nên các khổ thôi dứt. Chân
quán nối nhau trong Địa
thứ bảy, gọi là là không xen hở thiếu sót. Dù
cũng “duyên” Tục, nhưng
phần nhiều trụ Chân như, gọi là Vô tướng trụ.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Chẳng phải không có tâm hữu lậu
ngăn cách, mà là dùng
nhiều quán Vô lậu nối nhau để nói, nên nói là
không có gián cách, chứ chẳng phải thật sự không có gián cách.

Trong bát Địa, Chân,
Tục đều quán, gọi là không xen
hở thiếu sót.
Thuận theo từ
Chân quán, gọi là
Vô tướng trụ.
Kinh Thiện Giới nói “Không thấy Bồ-đề
và tướng chúng sinh nên nói là Vô tướng.”

Thứ hai, trong hỏi đáp,
giải thích, đầu tiên,
sơ lược,
kế là, giải thích rộng.

Trong phần sơ
lược chia làm hai:

Giải thích riêng.

Phân biệt chung.

Trong chủng
tánh trụ, rằng, trụ
Bồ-tát chủng tánh là thế nào? Nghóa là hỏi về thể của
chủng tánh. Thế nào là
Bồ-tát trụ chủng tánh trụ?
Nghóa là hỏi về người năng trụ.

Trong phần đáp, dùng ba nghóa để đáp chung hai câu hỏi trước:

Tu tánh phước thiện

Nói về tánh lìa nghiệp Vô gián v.v… thô, nhơ bẩn.

Trong phần trước, Luận sư Cảnh nói “ các Bồ-tát trụ chủng
tánh, tánh tự nhân,
Hiền thành thục, cho đến rất nhiều pháp thiện, nghóa
là thành hạt giống.
Về hiện hạnh kia cũng hiển hiện. Thập tín trở xuống ở phần
vị trôi lăn. Do năng lực chủng tánh khiến cho hạt giống kia hiện hành, nghóa
là thường khởi phần
thiện của phước, chứ chẳng phải khởi thiện của
phần giải thoát, thì là
Thập Tín. Thập Tín, tức là gồm
cả Giải, Hạnh,
Trụ, chẳng phải chủng tánh trụ.
Trong văn dưới đây
sẽ nói về hạnh vị khác rằng, từ mới
phát tâm, cho đến chưa
được ý lạc thanh tịnh, đã có các hạnh, tất cả đều
trụ thắng giải, nên biết
là khởi mọi điều thiện trong chủng tánh trụ, đều
là phần phước, chẳng phải nghi ngờ, do tánh nhân,
Hiền, thôi thúc loại
bỏ phương tiện, cuối cùng chẳng phải do tư căn v.v… tư, nghóa là do
sức chủng tánh, đôn đốc tu thiện của phần phước v.v…
Luận sư
Trắc nói “Bồ-tát thích ứng
với rất nhiều pháp thiện đối với hiện hạnh kia,
nghóa là có hai giải thích:

“Bồ-tát Thập
Trụ trở xuống, gọi là chủng tánh trụ. Y cứ khi chưa phát tâm, đã thích ứng với hiện hạnh trong thiện căn của
phần trước, nghóa là dựa vào phần ở trước, cũng có nghóa năng hiện hạnh.
Nếu đã phát tâm, thì không hiện hạnh.”

“Bồ-tát Thập Trụ cũng gọi là chủng tánh. Đối với pháp
thiện được thích hợp, tức là sáu Ba-la-mật hữu
lậu. Nếu theo giải thích trước,
thì có một vài điểm bất đồng với Nhiếp luận:
Nhiếp luận thì y cứ vào
ba-tăng-kỳ để chia làm năm người của ba địa vị.
Dựa vào năm người của ba địa vị này làm thành mười hai trụ.
Chủng tánh trụ của
Bồ-tát kia y cứ ở phát tâm”, còn luận này nói rằng, chủng tánh là phần vị chưa
phát tâm, nên không tương đương.”

Ngài Tam Tạng
xét Nhiếp luận của bản Phạm thì nay không
có văn của mười hai
trụ, nên không cần giải thích. Luận Nhiếp Đại thừa
cũng không có văn của mười hai trụ.
Do đó, nghiệm biết
Tam Tạng Chân đế đã dịch lầm.
Ở đây nói rằng “giữ gìn hạt giống của tất cả Phật pháp ở trong
nội thể. Luận sư Cảnh
nói “Lời nói này là chung.”
Đã đầy đủ trong
sở y (đối tượng
nương tựa): Đây là y cứ ở chỉ
định riêng, thì gìn giữ
hạt giống của tất cả Phật pháp kia trong A-lại-da,
gọi là trong sở y.

Luận sư
Trắc nói “Ở đây,
sáu nhập thù thắng trong chủng tánh
đã nói trên, lần lượt nối tiếp nhau, vô thỉ pháp nhó nghóa đó là một. Ở
trong tự thể, ở trong sở
y, cũng là Nhiếp luận dựa vào Bản thức. Sở y của
hạt giống có hai:

Môn Chân thật lý thì dựa vào A-lại-da mà chuyển.

Môn Tùy chuyển lý, dựa vào thân năm uẩn mà trụ.
Kế nói rằng, tánh
lìa Bồ-tát, cho đến tạo nghiệp
Vô gián. Luận sư Cảnh nói
“Bồ-tát chủng tánh dù còn trôi lăn trong phàm
phu, nhưng không khởi
sân thô, mạnh mẽ, nhạy bén, soạn năm luân Vô
gián, tà kiến, dứt điều
thiện, chỉ vua A-xà-thế giết cha, Đạt-đa làm thân
Phật chảy máu v.v… đều là
Bồ-tát học đã lâu, quyền hiện đồng với phàm, dẫn dắt người gây
ra năm tội nghịch, để họ sớm sửa đổi, ăn năn.”

Pháp sư Thái
nói “Chủng tánh có hai:

Tánh chủng tánh, nghóa là từ vô thỉ, phàm phu có tánh Đại thừa,
cũng tạo Vô gián dứt thiện.

Tập chủng tánh, nghóa là ở trước
Thập Tín, phát tâm
Bồ-đề và địa vị Thập Tín. Nay, nói về Tập chủng tánh,
nên tánh lìa thô, nhơ bẩn.

Trong Thắng giải hạnh nói rằng “Từ phát tâm cho đến gọi
là Giải hạnh trụ, phát
ra hạnh vị kia. Luận sư Trắc nói “Thuật lại hai giải thích:

“Tự Thập Tín trở lên, đều gọi là phát tâm trụ.”

“Từ Thập Giải trở lên, mới gọi là Phát tâm.

Nói mười một chủng tánh khác trong chủng tánh trụ và
Như lai trụ, chỉ có nhân chuyển biến nhiếp thọ nhân kia v.v… tức là
đối với trước,
sau để phân biệt
sự khác nhau, nghóa là chỉ thành
sát trong
chủng tánh trụ,
về sau,
sẽ trụ ở nhân, chưa khởi hiện hạnh, phát
hạnh thu hướng.
Luận sư Cảnh nói
“Phải biết rằng, trước đây đã nói là mọi công hạnh hiện khởi trong chủng tánh trụ, hiện Khởi, chỉ là phần
phước được ngay, nên gọi là được tức khắc.
Vì “giáo hạnh” thành tựu ngay, nên
gọi là được tức
khắc. Vì “chứng hạnh” được thể hiện rõ tức khắc, nên gọi

là tịnh tức khắc.

Thế nào là Bồ-tát kia trụ? Trụ sở trị riêng, có Vô lượng phẩm,
vì Như lai trụ tướng, chỉ
có một phẩm, nên có khác nhau?

Luận sư Trắc
nói “Được các công đức, sao là được ngay? Lìa
các lỗi lầm,
sao là tịnh ngay? Nếu y cứ ở hiện hành thì không thể hiện
hành ngay, nhưng vì thành
thục, nên nói là được ngay.”

Trong Vô ngại
giải trụ nói rằng “Đối với các môn khác của các pháp, nói là nghóa
Pháp biện, hướng đến
nghóa biện, nhằm giải thích
sự khác nhau giữa Từ,
Từ biện. Biện, tức là bốn biện tài. Phân biệt về
biện tài trong phần sơ lược đã xong.

Dưới đây là nói chung, có hai:

Nói về đối tượng tạo tác không đồng.

Nói về công hạnh v.v… thắng giải có khác nhau đối với
chứng Vô tướng.

Cho nên không
nói chủng tánh trụ, là vì trong đây, chỉ muốn nói về tướng phát tâm
Khởi hạnh. Ở
Sơ trụ vì không có tướng này, nên không cần
giải thích.
Hạnh thắng giải trụ công việc
làm hẹp, nhỏ.
Viễn Pháp sư nói “Vì công hạnh hướng đến hạn chế ít, vì nên gọi là hẹp; vì không thể thường xuyên thực hành, nên gọi là thiếu; vì hạnh,
tâm không Hiền, nên nói
là bất định; vì hễ gặp “duyên” liền mất mát,
nên nói là có lui sụt.”

Luận sư Cảnh
nói “Vì mọi công hạnh đã khởi, chưa chứng
Pháp giới, nên nói là
hẹp, nhỏ; chưa thể lìa lỗi, nên nói có thiếu, vì có
khởi, không khởi, nên gọi là không nhất định. Địa tiền là địa vị phàm phu, nói chung là
lui sụt. Công hạnh của lục Địa như cực Hỷ v.v… xứng
với Pháp giới, gọi là rộng lớn; lìa lỗi nói là
không thiếu; thường khởi các
công hạnh, gọi là quyết
định. Chứng lý, nói là bất thối. Thất Địa, nói là
Vô tướng ban đầu.
Bát Địa, nói là Vô tướng thứ hai. Thất Địa trở lại, chỉ
đối với mỗi công hạnh,
mà khởi tất cả công hạnh. Bát Địa trở lên, vì
khởi tất cả hạnh trong
tất cả hạnh, nói là Vô lượng. Công dụng của thất
Địa, về sau, gần lên bát
Địa , về tướng thì từ chung, nên nói là Vô lượng.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Có sở đắc, có lui sụt, chứng tỏ công
hạnh không nhất định.
Lại, không nhất định, nghóa là việc làm không thuần. Có
lui sụt, nghóa là không thể thuần,
tiến tới. Lại, bất định là vẫn còn
có tâm do dự, nghóa là
vì không thể tiến hơn, cho nên lui lại.

Trong sai khác
của Vô tướng, nếu theo Cựu luận, thì chỉ có
bốn trường hợp: Lấy ai
Vô Tướng trụ hợp với tu tịnh, luận này có
năm trường hợp:

Ở Địa tiền, chưa thể chính có khả năng Vô tướng
Chân như, chỉ có phát thú.

Lục Địa trước, đối với Vô tướng trụ, dù tu, nhưng vì chưa viên
mãn, nên nói là đạt được.

Địa
thứ bảy, nói là chứng đầy đủ viên mãn. Ở
đây có hai giải
thích:

“Tướng của ba Địa đầu, đồng với phàm phu.
Tứ Địa, phẩm
Đạo.
Ngũ Địa, Tứ đế. Lục Địa
duyên Khởi, tùy
sự quán riêng
Vô tướng, không viên mãn.”

Bỏ các tướng
của lục Địa trước trong Địa thứ bảy, vì nhập mười thứ hạnh thù thắng của thất Địa, nên nói là Vô tướng viên mãn,
như nói rộng ở sau.

“Y cứ sự thật để giải thích, lục Địa trước,
thời gian nhập
Chân quán ít, Khởi Tục quán nhiều, nên gọi là không
viên mãn. Trong Địa thứ bảy, thời gian nhập
Chân quán nhiều, thời gian xuất quán ít, nên nói là viên mãn. Lại ở Địa này, vì Chân,
Tục song hành, nên nói là viên
mãn. Lại ở địa này chân tục song hành nên gọi là Viên mãn.

Bát Địa vì đủ thanh tịnh, lìa công dụng.

Cửu Địa, Tậhp Địa, tu đủ quả, được lãnh thọ, nên nói là do tu
hành viên mãn, nên chỉ có thể lãnh thọ.

Luận sư Cảnh
nói “Vì hai Địa sau, Chân, Tục đều không có công
dụng, là tu, học Vô tướng.”

Dưới đây là thứ hai, nói rộng, trong đó cũng có hai: trước
riêng, sau chung. Trong phần
trước không nói ý sơ trụ, nghóa như giải thích
ở trước. Y cứ nói
thắng giải hành trụ, có hai: đầu tiên là nói tướng
hành trạng, sau nói về ba phẩm nhẫn.

Trong phần trước, gồm có: Hỏi, giải thích, kết.
Hạnh là
sao?
Trạng thái là
sao? Tướng là
sao?
Ngài Tam Tạng nói “Hạnh, tức là
trạng thái, trạng thái, tức là tướng, danh khác, mà
nghóa một.”

Luận sư Trắc
lại thuật lại hai giải thích:

“Trụ riêng có ba thời gian khác nhau, nên nói về Hành, trạng
thái, tướng, như thứ lớp phối hợp.

“Kiến, tướng, gọi là hành;
Tự chứng, gọi là
trạng thái, chứng tự
chứng phần, là gọi là Tướng.”
Nay, xét theo
Cựu luận, chỉ hỏi có hành tướng gì? Lại, trong phần đáp dưới đây, không có giải
thích riêng,
có ba. Lại, theo ngài
Tam Tạng đã nói trước đây.

Trong giải thích có hai:

Nói riêng về tu vượt hơn chưa thành.

Nói về đức thù thắng chưa đủ.

Trong phần trước Văn có chín lượt. Đầu tiên, do tư duy, giải
thích, mới có thể tu
tạo, chưa thể nhậm vận thành xong tu vượt hơn. Tu
vượt hơn, là nhân định.
Do định mà sinh ra quả thần thông v.v… cũng
chưa thể được, nghóa là
vì chưa được định căn bản, nên chưa vượt qua năm sự sợ hãi.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Chiếu theo chủ thể đối trị năm
sự
sợ
hãi v.v… dưới đây,
đối tượng trị (sở trị) là thể của sự sợ hãi
này. Sự sợ
hãi này lấy gì làm thể?

Sợ không sống, lấy ngã Kiến và ngã ái giúp cho sự
sinh ái làm
thể, nên dưới đây nói rằng “Do trí tu Vô ngã,
phân biệt tưởng ngã, còn
không chuyển biến, huống chi được có phân biệt
ngã ái, hoặc giúp
sinh
ái, nên biết lấy ngã kiến, và ái làm thể.

Sợ tên xấu ác, lấy tham dục làm thể, nên văn dưới đây nói “Do không có hy vọng gì ở
người khác, nên thường tự phát Khởi đủ niềm vui như thế,
sẽ lợi ích tất cả hữu tình, phi hữu tình có nhu cầu, tìm kiếm.
Do nhân này vượt hơn, không sợ tên xấu ác, nên
biết lấy tham dục làm thể.”

Sợ chết, vì lấy ngã kiến làm thể, nên văn dưới đây nói rằng
“Do lìa ngã kiến, nên đối với ngã vì không có
tướng mất mát, hư hoại
đổi thay, nên không có sợ chết”, là nói biết
lấy ngã Kiến làm thể.

Sợ đường ác, lấy si làm thể. Luận dưới đây nói rằng “Tự biết
sau khi chết, ở đời đương lai, quyết định
sẽ gặp
Chư Phật, Bồ-tát.
Do quyết định này, nên không có sợ đường ác.”

Sợ ở mọi tánh, lấy
si làm thể, nên dưới đây luận nói “Do ý lạc, tất cả thế gian, còn không có một ai bằng ta, huống chi là hơn.
Cho nên, có sợ ở mọi tánh. Đối tượng trị này lấy si làm thể.

Tin người khác…” trở xuống, là nói về tin người khác, nên làm
ra vẻ chưa tự biết rõ.
Thành tựu văn hẹp, nhỏ…” trở xuống, là nói về năm căn
chưa mãn, thành tựu nghe
nhỏ hẹp, mà thành biết v.v… Nghóa là nói về
tuệ căn chưa mãn, đôi
khi quên mất, nghóa là Niệm căn chưa thành.
Hạnh khổ trì thông, nghóa là Định căn chưa thành tựu, đối với
Đại Bồ-đề không có
mạnh mẽ, nhạy bén.

Ưa muốn, nghóa
là ở đây nói sự ưa muốn không dữ dội. Tinh
tấn, nghóa là nói về cần căn, không sâu chắc lắm.

Tịnh tín, là tín căn.

Ở ba chỗ có niệm quên mất.

Từ “thông minh v.v…” trở xuống, là niệm, tuệ không nhất định.

Nói “Hoặc đôi khi ghi nhớ đầy đủ, hoặc vào một thời gian
trở thành loại quên nhớ
nghó, chứ chẳng phải vì nhớ, quên mà nói là loại.”
Đối với
các hữu tình trở xuống, là không biết như thật về các
thứ phương tiện lợi mình, lợi người.

Hoặc ở vào thời kỳ đối với Đại Bồ-đề…” trở xuống,
là nói về hai lợi hạnh tiến, lùi không nhất định.
Do tư duy lựa chọn, nên muốn cho người khác ưa thích, nghóa là lợi mình thì dễ, việc lợi người thì khó,
cần phải do tư duy lựa chọn.
Đối với các Bồ-tát có trái phạm…” trở xuống, là nói về thường
có trái phạm, do dự, nghi ngờ.

Xa lìa Đại bi
đối với các hữu tình. Trên đây,
nói về tu vượt hơn chưa thành tựu trở xuống: là nói
về Đức vượt hơn chưa
đủ. Văn có bốn lượt:

Trong đức viên mãn có mười tám phẩm Sơ trì đã nói như trên
chưa thể học khắp.

Năm tướng của phẩm tướng đã nói như trên, chưa thể thành
thục.

Hai phần gia hạnh của tại gia, xuất gia ở phẩm
“Phần” chưa

hiển hiện đồng đều.

Mười ý lạc của phẩm ý lạc cũng chưa
thanh tịnh, cho đến đối với
sự hừng cháy kia, pháp Bồ-đề phần của điều
thiện mầu nhiệm không
nghiêng động, chưa có thể thành thục.

Phán quyết thứ hai, trong ba phẩm Nhẫn, văn chia làm ba:
Giải,
Hạnh, Trụ là ba phẩm.

Đối
với phẩm này, nói về tám trụ sau.

Giải thích chung về vấn nạn của người ngoài.

Nói Nhẫn phẩm hạ lúc
chuyển biến, phẩm thượng v.v… của
tướng trạng đã nói
trên. Luận sư Cảnh, Cơ đồng nói rằng “Lỗi của Địa tiền đã nói trước, ở địa vị Thập tín khi đủ
Nhẫn phẩm hạ, lỗi này
là phẩm thượng. Ở lúc
Thập Giải, Thập Hạnh có đủ
Nhẫn phẩm Trung.
Thập hồi hướng v.v… đã đủ
Nhẫn phẩm thượng, lỗi ấy là của phẩm Trung, hạ.”

Pháp sư Thái nói
“Thắng giải hạnh, trụ, nghóa là
Thập Giải, Thập Hạnh, Thập Hồi
Hướng, tức là ba phẩm Nhẫn hạ, Trung, Thượng.

Kế là, trong văn nói rằng “Do được các pháp đã nói ở
Thắng giải hạnh trụ trong phương tiện được
Cực Hỷ trụ, nên các pháp Địa tiền đều

không hiện, phẩm bạch của
Sơ Địa đều thể hiện rõ, đây là bỏ Thể,
nghóa là bỏ đủ được danh.

Giải thích vấn nạn.
Nạn rằng “Địa tiền, trải qua một Tăng kỳ kiếp nhằm chế phục
“hoặc”, tịnh tu,
sao không tịnh ý lạc vượt hơn?
Cho nên, ở đây, giải thích
rằng “Lúc giải, Hạnh chuyển biến, dù phần nhỏ
thanh tịnh thắng giải mà chưa được gọi là ý lạc
thanh tịnh. Do bị nhiễm ô
của dòng phiền não mà
chuyển biến. Cực Hoan hỷ trụ thì không như thế.

Trong Hoan Hỷ
trụ, trước là hỏi, kế là, giải thích, sau, là
kết. Trong giải thích có tám:

Nói về sáu quyết định là Thể của các Địa.

Nói về bốn tướng phát tâm.

Nói phát khởi tinh tấn, dẫn phát chánh nguyện.

Nói về mười thứ tịnh tu pháp trụ.

Nói về chia ra rõ trụ khác.

Nói về tu trị căn lành.

Nói về sự thọ sinh.

Nói về oai lực.

Trong tám pháp
này, một đoạn văn đầu tiên, nói về thể của
các Địa. Bảy pháp sau, nói về Tướng.

Tự tánh Bồ-đề, nghóa là hai đoạn, hai trí.
Phương tiện Bồ-đề,
nghóa là sáu Độ. Sáu
độ của Địa tiền chưa mất, ba Luân tùy người khác mà chuyển, vì trừ Xả kia. Phát khởi
sáu tướng mới, khéo
quyết định. Nghóa là nêu chung
về số. Tướng quyết định
này nhập Địa, mới chứng gọi là mới, thiện.
Nếu theo Cựu luận thì sẽ
có số một, hai v.v… Luận Thập Địa nói rằng:

Gọi là quán tưởng quyết định thiện
Chân như quán, vì tướng
một vị, như Kinh nói “không có xen lẫn.”

Chân thật khéo quyết định, chẳng phải tất cả cảnh giới của thế
gian, vì xuất thế gian, như kinh nói “Vì không thể thấy.”

Khéo quyết định vượt hơn, cho đến như
Kinh nói “Rộng lớn như
pháp giới.”

Nhân khéo quyết định có hai thứ nhân:

Thành quả ái Vô thường, quả nhân khéo quyết định, nhân này
như hư không. Dựa vào hư không này sinh các sắc không tận cùng, như kinh nói “Rốt ráo như hư không.” y theo đây
sanh ra
các sắc,
sắc không
cùng tận. Như kinh nói rốt ráo như hư không.

Quả đương lai nhân khéo quyết định, được đạo Niết-bàn, như
Kinh nói “Tận cùng mé vị lai.”

Quyết định đại thiện, thuận theo công hạnh tạo lợi ích cho
người, như kinh nói “Che chở tất cả cõi chúng
sinh.”

Không yếu hèn khéo
quyết định, nhập tất cả Địa của
Chư Phật, vì không yếu hèn. Như kinh nói “Phật tử là các
Bồ-tát, vì có thể nhập
vào ba đời khởi Địa. Trong đây, đầu tiên nói
rằng “nội chứng , tu tánh, Bồ-tát, Đại Phật
vượt qua tất cả Phật bạch tịnh khác. Luận sư Cảnh nói
“Nghóa là Vô phân biệt Khởi chứng nội, phát
tâm một vị, vì không lẫn
lộn, nên siêu việt Đức Phật khác, là tướng
quán thứ nhất kia.”

Pháp sư Khuy Cơ nói:

Đức
Phật cầu Bồ-đề không có nguyện lẫn lộn tức là dùng trí
Hậu đắc để quán.”

“ Quả v.v… bất cộng vô đẳng…” trở xuống, là vì không thể
bằng, nên nói “Vô đẳng”. Không đồng với
dưới, nên nói bất cộng, Địa
tiền kia vì trước tu tập mà thành, nên nói là
quả. Dù đồng với cảnh thế gian, như kinh nói “Vì không thể thấy”, thì đây là chân thật khéo quyết
thật thứ hai trong kia.”

“Tùy che chở tất cả hữu tình khổ, nên không chung với tất cả
Thanh văn, Độc giác.”

Luận sư Cảnh
nói “Là rất khéo quyết định lẫn lộn thứ năm
kia.” Luận sư Trắc nói “Là quyết định đại thiện
vượt hơn thứ ba kia.”

“Dù một sát-na cho đến quả đáng yêu.” Luận sư Cảnh nói
“Là quyết định thiện vượt hơn kia.”

Luận sư Trắc
nói “Là nhân quyết định thiện thứ tư kia.”

“Lại, nguyện lớn này không có thay đổi, không có tận cùng
v.v… Luận sư Cảnh nói “Là nhân quyết định thiện
thứ tư kia.”

Luận sư Trắc
nói “Là quyết định thiện thứ năm kia.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Che chở, gìn giữ tất cả cõi chúng
sinh”, nghóa là hình thế
của Kinh thích hợp với ba thứ lớp này tùy cứu vớt
tất cả hữu tình.”

Thưa ba kia, kinh nói “Rộng lớn như
Pháp giới”, là thứ năm ở đây. Nghóa là được nguyện
Vô tận, không thể
lui sụt, rộng lớn như
Pháp giới.”

“Lại, phần vượt hơn này rơi vào Bồ-đề cực đại của
bờ mé sau, tức là quyết định yếu kém thứ sáu
kia, nghóa là Đức Phật này là phần
vượt hơn, có thể nói là bờ mé sau, có thể tận
cùng Bồ-đề cực đại, nhập trí Địa ba đời, trí Địa ba đời là quả Phật. Được đại Bồ-đề, không yếu
kém, không đối với Đại Bồ-đề, mà sinh yếu kém.”

Pháp sư
Khuy Cơ phán
quyết rằng, ba thứ trước trong
sáu là trí

Hậu đắc; ba thứ sau, là chung cho hai trí.

Trong nói về
bốn tướng phát tâm được chia làm ba:

Nói về bốn tướng phát tâm.

Giải thích nghóa vui mừng.

Giải thích về lìa nguyên nhân của năm thứ sợ hãi.

Trong phần trước, trước nêu câu hỏi, nên biết
sau là giải thích theo thứ lớp. Địa Luận giải thích về tướng,
Văn kinh thì bao gồm cả
hai. Sơ trụ, an trụ, hợp
tác nói là Phần. Phần nhập đủ Sơ trụ, phần trụ,
gọi là an trụ. Phần Địa
mãn, gọi là xét tra, đo lường phần vượt hơn, tức là phần xuất ly.

Y cứ trong thuyết có ba:
Một phần trụ có hai giải thích đủ ba an trụ.
Sự khác nhau trong
trụ có bốn mươi câu,
được chia làm bốn:

Dựa vào thân nào?

Vì nghóa gì?

Do nhân nào?

Có tướng gì? Với bốn tướng của Luận này rất đồng, còn về phần khác, nghóa là thân nào trong trụ kia?
Là Sơ địa phát tâm, dựa
vào thân Sơ địa.

Trong đây,
nói về người giải, hạnh. Vì sao? Vì lẽ trong luận này muốn nói về mười ba trụ. Vì thứ lớp
sinh nhau, nên dùng giải hạnh
làm người phát tâm.

Trong đây, tướng nào phát tâm? Nghóa là hỏi về thể tướng
của phát tâm. “Duyên”
nghó về những gì? nghóa là “duyên” cảnh giới
nào mà phát tâm ư?
Trạng thái gì? Tướng gì? Tự tánh nào Khởi? Nghóa
là hỏi về trạng thái
phát tâm và với tự tánh mau chóng khởi tư lương Bồ- đề.
Thuận theo và lợi người. Việc làm thuận theo và hai quả thuận
theo, là đáp về trạng thái phát tâm.

Tâm nguyện rộng lớn, là đáp tự tánh nào khởi. Có thắng lợi nào?

Là hỏi về thắng lợi kia.

Trong giải thích theo thứ lớp, được chia làm bốn đoạn:
Tướng một, hai thì có văn kết.
Tướng ba, bốn không có văn kết.

Đầu tiên, nói về phát tâm tướng nào? Nghóa là đã vượt qua Địa tiền. Mười câu như gom góp nhiều căn lành
sâu dầy v.v… trong
Kinh Thập Địa, nhằm nói về sự nương tựa vào thân.
Câu đầu là chung chín
câu còn lại là riêng.

Nói về “duyên” ý nghóa gì? Nghóa là tức bốn viên mãn.
Câu đầu là nói về nhân tố lợi mình, câu thứ hai,
nói về nhân tố lợi người.

Quả lợi mình.

Quả lợi người.

Địa luận nói “Vì nghóa gì mà
sinh tâm như thế?
Kinh nói “Vì được trí Phật , nên
đồng có mười trường hợp: Trường hợp đầu là trường
hợp chung, chín trường
hợp còn lại là riêng.

Về nghóa nhân, quả trong đây hợp thành mười trường hợp.
Nói về tướng trạng phát tâm, văn cũng có bốn
trường hợp. Địa luận nói “Do nghóa nào nên
sinh tâm như thế?”
Kinh nói “Có mười trường hợp là
tâm Đại bi đứng đầu v.v… ” tức là lấy Đại bi làm
trường hợp chung, chín
trường hợp còn lại là khác nhau.

Nói về sự
thắng lợi. Địa Kinh có chín trường hợp, văn nói về tám lỗi.
So lường về lỗi ở giai đoạn phàm phu, thứ nhất là trường hợp
chung. Tám trường hợp dưới là riêng.
Trong đây nói rằng
“Chứng nhập tánh ly
sinh của Bồ-tát là
lỗi nhập địa vị thứ nhất.”

Sinh vào nhà
Như lai, là lỗi nhà thứ hai, thành con ở hông
Phật, là lỗi chủng tánh thứ ba. Như ngoại đạo nói chủng
Bà-la-môn sinh
ra từ tìm, hông của Phạm
Vương. Nay, nói Bồ-tát từ hông Phật sinh,
nhất định thu hướng
Chánh đẳng Bồ-đề v.v… chính là lỗi hoàn tất định
thứ tám kia. Lược qua không nói về lỗi của đạo thứ tư trong đó.
Lỗi của pháp thể thứ năm;
lỗi gia thứ sáu, lỗi nghiệp thứ bảy.

Dưới đây giải thích nghóa Hoan hỷ, có bốn trường hợp:

Vì chứng bất tịnh, hư hoại, cho nên vui mừng.

Quán thân mình, thuận theo công dụng của hai hạnh lợi mình,
lợi người, một cách nhanh chóng, vì viên mãn nên thường vui mừng.

Nói “xa lìa nhiều phẫn nộ, hãm hại, đấu tranh.”
Pháp sư
Thái nói “Địa tiền vì
chỉ lìa hiện hạnh, nên nói là phần ít. Sơ địa đều lìa
hạt giống nên nói là
nhiều phần. Vì chỉ lìa kiến hoặc, chưa dứt trừ tu
hoặc, nên chẳng phải
hoàn toàn xa lìa.

Tự quán thấy điều thiện mầu nhiệm, rộng lớn, lìa dòng hoan
hỷ, lợi ích thân, tâm.

Lại tự biết rõ cách gần Bồ-đề, vì lìa
sợ hãi, nên thường vui mừng.

Phần thứ ba,
nói về dứt trừ nguyên nhân của năm sự sợ hãi, trong đó, trước, là nói lìa năm thứ
sợ hãi. Sau, nhân lìa
sợ hãi, lại nói lìa
phiền não khác, tu trí
Vô ngã, lìa ngã ái và giúp
sinh ra ái, không có nỗi
sợ hãi không
sống v.v… Đoạn văn này là nói do trí
Vô ngã, đối trị nỗi lo
sợ không sống, biết ngã
kiến và ái v.v… là giả.

Rằng “Vì sợ…” trở xuống, trong phần nói về lìa phiền não
khác. Luận sư Trắc lấy
Địa bi trong an trụ của Địa kinh làm đầu, đồng
phối hợp với ba mươi mốt câu văn, .
Dưới đây là thứ ba, nói phát khởi tinh tấn, dẫn phát chánh
nguyện, trong đó chia
làm ba: Trước, nêu chung, dẫn phát
chánh nguyện.
Kế là, giải thích, sau, là kết.

Luận sư Trắc nói “Theo luận
Thập địa, dưới đây là xét tra,
so lường phần vượt hơn. Xét lường có ba:

Xét lường nguyện

Xét lường hạnh

Xét lường quả.

Văn này tương
đương với xem xét suy lường thứ nhất kia. Y cứ
trong giải thích, chia làm hai:

Nói về khởi nguyện.

Nói mười nguyện có công năng sanh vô số. Trong phần
trước có ba: a/ Nói về
mười nguyện, b/ Nêu câu vô tận để thành
mười nguyện,
c/ sau xếp vào hai thứ khởi nguyện nương tựa.

Nguyện trong
đây đều nói vì khởi nhân duyên của Phật, nên đều nói là vì dục v.v… Hoặc tiền
phương tiện, gọi là
nhân duyên.
Nếu chính khởi, thì gọi là nguyện căn bản.

Nói mười Phật dưới đây là:

Nguyện cúng dường.

Nguyện thọ trì truyền, nói.

Nguyện khuyến thỉnh xoay bánh xe pháp, cũng gọi là nguyện
tám tướng thành đạo.

Nguyện tu hành.

Nguyện thành thục chúng sinh.

Nguyện nhiếp pháp đặt ở đầu.

Nguyện tu trị Tịnh độ.

Nguyện đồng tâm, đồng hạnh.

Nói “Thường đồng một vị gia hạnh ý lạc với các Bồ-tát,”.
Nghóa là như Cựu luận cho rằng, đồng một phương tiện với tất cả Bồ-tát,
dùng Đại thừa để giáo
hóa, gọi là một vị.

Nguyện ba nghiệp không cùng tận.

Nguyện thành Bồ-đề.

Kế là, nêu mười trường hợp vô tận, trở thành mười đại
nguyện, mười trường hợp cùng tận:

Thế giới chúng sinh cùng tận

Thế giới cùng tận

Thế giới Hư không tận

Pháp giới viên mãn cùng tận.

Thế giới Niết-bàn cùng tận

Thế giới Phật xuất hiện cùng tận

Thế giới Như lai khởi cùng tận.

Thế giới sở duyên của tâm cùng tận

Vì là cảnh giới Phật, nên nhập giới cùng tận

Thế giới chuyển của trí chuyển pháp luân thế gian cùng
tận. Phát nguyện này, nói thêm thế giới hữu tình
v.v… “Như thế giới
chúng sinh không cùng tận, nguyện của ta không cùng
tận.” Cũng như, đạo thế gian trở xuống, là như khí thế giới bất tận, nguyện của ta bất

tận.”
Đây là nguyện của mười
nguyện trước, cho đến
“Bồ-đề, cuối
cùng không quên mất…”
trở xuống, là xếp vào hai nguyện sanh Khởi.
Mười tám nguyện trước
vì “duyên” riêng mười việc nên phát mười
nguyện. Mười nguyện Vô
tận sau, là “duyên” nguyện Khởi nguyện.
Nói về mười thứ tịnh tu pháp trụ, là thích hợp với tám hạnh xét lường vượt hơn của Địa luận,
tức là dựa vào các chánh hạnh như thế, ứng theo thời phần lượng v.
v… trong chánh gia hạnh mà tu tàm, quý.
Như Địa kinh nói “Thành Thế trí xong, biết thời gian, biết
so lường
tàm, quý, trang nghiêm tu
tập đạo lợi mình, lợi người.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Nghóa là như thời ký kiếp cuối cùng
của năm trược, rằng,
tùy theo thời kỳ này có thể thực hành pháp này.
Phần lượng, nghóa là
tùy theo ngần ấy v.v… pháp.”
Nói về khai hiển các trụ khác, tức là thích hợp với
sự xét
lường vượt hơn của Địa
luận, lợi của quả có bốn:

Quả điều nhu, nghóa là trong tâm mãn của Địa, tu tập các hạnh
điều phục, rèn luyện, đối trị v.v…

Quả phát thú, nghóa là lại gom góp trong Địa đầy đủ, để giải
thích phát ra quả thu hướng này.

Quả Nhiếp báo, nghóa là Vua Xà-Phù v.v…

Quả trí của bốn nguyện, nghóa là tác dụng Vô lượng.

Luận này đồng với Địa luận kia, chỉ phần thứ hai của Luận kia
là thứ nhất, tức là
nói về quả phát thú, có pháp, dụ. Trong pháp nói
“Từ Phật, Bồ-tát chuyển tinh tấn, thăm hỏi, cần cầu v.v…”, đây là
nói về câu hỏi.
Công đức của đạo
Nhất thiết chủng, nghóa là đạo hạt giống trị
chướng của trụ khác.
Lỗi lầm, nghóa là chướng bị
diệt trừ. Và, thần thông ưa đạo không có mất mát, hư hoại, nghóa là dùng thần thông vượt hơn để thấy
sắc thân Phật v.v… Khéo lấy công hạnh kia, được
tướng Đẳng lưu, nghóa
là nói về hạnh của người kia tu ghi nhận quả Đẳng
lưu trong các Địa.
Đối với
tất cả trụ, tự nhiên tiến lên, nghóa là nói về hạnh.
Chứng Đại Bồ-đề, là nói về quả.
Trong dụ nói rằng “Bậc Đại
đạo sư”, là Đức
Như lai. Phải biết rằng, các hạnh trong
đây năng nhập, nói là hạnh v.v…” Luận sư
Trắc nói “Ba câu này,
là thích hợp với câu hỏi về trạng thái gì? Tướng gì?
Ở đây cũng là hạnh
của ba tâm: nhập, trụ, xuất.”
Có giải
thích rằng:
“Trí gia hạnh, gọi là Hạnh; Chánh trí gọi
là Đắc; Hậu trí, gọi
là Đẳng lưu.”
Nói về tu trị gốc lành, thích hợp với quả điều phục, nhu nhuận
thứ nhất kia, có pháp,
dụ, hợp. Trong pháp được chia làm ba:

Phần nhiều thấy
Chư Phật khởi công hạnh thắng lợi, do hai
“duyên” hiện thấy Chư Phật. Địa Kinh nói hai thứ thấy Phật:

Sức thần thông thấy Phật sắc thân.

Sức Phật thấy Phật Pháp thân.

“Bồ-tát như thế v.v…” trở xuống, là thứ hai, nói về năng luyện ba duyên:

“Duyên” lợi mình

“Duyên” lợi người

“Duyên” hồi hướng

“Do ba thứ này…” trở xuống, là thứ ba, nói về đối tượng rèn
luyện tín v.v… Nói về
tịnh, chỉ nói Na-dữu-đa, như số một, mười, một
trăm, mười muôn, ức, mười ức, gọi
là Lạc-sa, mười
Lạc-sa gọi là
Câu-chi, mười Câu-chi,
gọi là Na-dữu-đa.

Luận sư Trắc
nói “Câu-chi, tức tương đương với số triệu của
xứ này. Na-dữu-đa, tương
đương với số Kinh của xứ này. Công thợ
trong thí dụ, là dụ cho
Bồ-tát tịnh
ý lạc. Lửa, dụ cho
ba “duyên”. Vàng,
dụ cho tín v.v…”

Nói về sự
thọ sinh, tương đương với gồm thâu quả báo kia,
được chia làm hai đoạn:

Gồm thâu quả tại gia

“Nếu lạc phát khởi…” trở xuống, là gồm thâu quả xuất gia
(thuộc về quả xuất gia).

Bồ-tát này trụ trong Địa này, thường làm vua
Thiết Luân Bộ Châu
Thiệm được tự tại, là thân tốt đẹp trong tại gia, xa lìa tất của cải keo
kiệt nhơ bẩn v.v… là
quả tốt đẹp trong tại gia. Y cứ ở quả xuất gia có
mười hai trường hợp:

Chứng một trăm tam-muội

Thấy một trăm Như lai

Biết một trăm Đức Phật, biến hóa, trụ trì.

Có thể lay động một trăm thế giới

Có thể đi qua trăm thế giới

Ánh
sáng soi chiếu trăm cõi

Có khả năng hóa ra trăm loài

Lưu lại mạng sống trong một trăm kiếp.

Biết danh của mé trước sau, những việc trong trăm kiếp.

Nhập trăm pháp môn

Hóa ra trăm thân

Ở
mỗi thân, hiện ra trăm quyến thuộc.
Thứ tám,
nói về oai lực, tương đương với quả của trí Phật
kia. “Phải biết rằng…” trở xuống, là thứ ba, nhắc lại để kết.

Ở trên, nói
về tám môn, đầu tiên, là nhắc lại để kết, kế là chỉ
ra Đại bản. Sau, giải
thích hội tên khác.
Ma-đát-lý-ca,
là Bản mẫu. Nay, trong Luận này giải thích
nghóa mười trụ, với
kinh kia nói Thập địa là Ma-đát-lý-ca, nghóa là vì
kinh có luận, nên nghóa rất dễ hiểu.

<類></類>

DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 12 (Phần Đầu)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 48</詞>

Trong giải thích giới trụ Tăng thượng, trước hỏi, kế là, giải
thích, sau, là kết, giải
thích hội danh. Trong giải thích có ba:

Giải thích về mười ý lạc, tức Địa luận gọi là phát khởi phần
tịnh.

Nói về tướng trụ, luận kia gọi là phần tịnh của tự thể.

Nói về
so lường. Địa luận vì lấy trước để
so
với sau, nên không

có văn này.
Nếu theo đoạn văn kết dưới đây, tức là chín đoạn. Các
địa dưới, cũng tùy
theo đoạn văn kết, tức chia ra ngần ấy đoạn, y theo đó sẽ biết.

Sơ địa ở trước vì thực hành mười ý lạc rất viên mãn, vượt
nhập Nhị Địa.
Trong mười ý lạc, chín thứ trước là lợi mình, một
thứ sau, là
lợi chúng sinh, tức do
mười thứ ý lạc như thế, thành tựu phẩm thượng.

“Cho nên ngang bằng v.v…” trở xuống, là thứ hai, nói về
Tự thể tịnh, trong đó,
1) nói về Thể của trụ.
2) “Ở trong trụ này v.v…” trở xuống, là nói về tướng trụ, gồm có năm câu: Hai câu đầu, nói về giới Luật nghi. Một câu kế nói về giới
Nhiếp thiện pháp. Sau, có hai
câu, nói về giới Nhiếp hữu tình.

Nói đầy đủ tánh giới trong trụ này, nghóa là Sơ địa dù không
cố phạm giới, cũng có lầm phạm.

Nay,
vì ở Nhị Địa nên lầm phạm giới đều không có, nên gọi là
đầy đủ, đây là câu một.

Phạm giới tà ác rất nhỏ còn không có, huống chi là
phẩm trung,
thượng, tức lìa tất cả thứ nhơ bẩn hủy phạm giới.
Lại, đối với mười thứ nghiệp đạo viên mãn hiển hiện v.v…, nghóa là nhờ dứt trừ mười nghiệp đạo ác, nên mười nghiệp đạo thiện viên mãn, tự tánh
thể hiện rõ.

Tánh giới đầy đủ như thế, có thể dùng tuệ mầu nhiệm, đối với

nhiễm của
thế gian, không nhiễm hiện hạnh của các nghiệp, quả
Đẳng lưu Dị thục và Đẳng lưu của các nghiệp xuất
thế, đều biết rõ như thật.

Nói tự dứt ác, tu thiện, lại khuyến khích người
khác thực hành.

Nói về bình đẳng quán chúng sinh, thương xót chúng
phải cam chịu đau khổ.

Nỗi khổ của nghóa thứ nhất là hành khổ kia.

“Các Bồ-tát này an trụ…” trở xuống, thứ ba, là nói về suy
lường, trong đó có hai:

Nói về quả điều phục, nhu nhuận.

Nói về gồm thâu quả báo, quả Phát Thú là Kiến giải, vì gồm thâu cuộc hạn ở
Sơ Địa, nên ở đây không nói.
Theo Pháp sư như
Chánh giải thích “Vì chỉ bày phương tiện của đạo không
mê, mà vì tu
chánh hạnh, nên bỏ đi quả
Phát thú. Lại, lấy trước
so
sánh
với sau, nên không
do nói đạo lý, mười Địa đều có quả phát thú.
Quả của nguyện, nghóa là
đồng với Sơ địa, vì chẳng khác với trước, nên cũng không nói.

Trong quả điều
phục, nhu nhuận, trước, chỉ chung đồng với trước.

Sau, nêu dụ để làm rõ.

Nói thấy rộng thiện căn thanh tịnh của Chư Phật, như trước
nên biết, nghóa là trong
Sơ Địa ở trước nói “đối với Phật, Pháp, Tăng,
cúng dường, nhiếp thọ,
dùng bốn thứ nhiếp thành thục hữu tình, dùng tất
cả thiện căn để hồi hướng Bồ-đề.

Trong nêu thí
dụ chỉ bày, trước là dụ, sau là hợp.

Ca-Tứ-Ta, là
đá phèn xanh, đen. Bản dịch xưa rằng “Thuốc Ca-
tư-ta, Địa luận nói là đá phèn. Do thể chất vàng
có vết bẩn nhỏ
nhiệm, nên đặt đá phèn vào để trừ.
“Trong trụ này…” trở xuống, nói về gồm thâu quả báo, đầu tiên,
là nói về quả của tại
gia. Kế là, nói rằng “Phải biết oai lực vượt quá
gấp mười lần trước,
tức bảo cho biết quả của xuất gia.”
Bản dịch xưa rằng
“Mười sự của thần lực, như
Tu-đa-la nói
“Theo như kinh Thập Địa
rằng “
1) Trong một niệm, được ngàn tam-muội, cho đến mười hai. Trong mỗi thân, có khả năng thị hiện ngàn Bồ-tát để làm quyến thuộc.
Trong đây nói
rằng gấp mười lần, nghóa là Sơ địa được một trăm, nhị địa được một ngàn, nên tức Bản dịch xưa rằng
“mười việc” là
sai lầm!

quả.”
Có chỗ giải thích “Ở đây nói
rằng “oai lực, tức gọi là nguyện biết

Giải thích này, không đúng. Trong kết giải thích hội danh, có ba:

Kết, nói sơ lược.

Chỉ kinh nói rộng.

Giải thích hội tên khác. Trong phần trước có chín câu:

Một câu, kết mười ý lạc.

Có hai câu, kết Giới luật nghi.

Có một câu, kết giới Nhiếp thiện pháp.

Có hai câu, kết giới Nhiếp hữu tình.

Có một câu, kết quả điều phục, nhu nhuận.

Có hai câu, kết gồm thâu quả báo.

Trong tăng thượng tâm trụ, cũng hỏi đáp, kết.
Chín câu trong phần đáp, theo Địa luận thì câu đầu là Nhị Địa
thú nhập phương tiện của
ba Địa. Câu kế là, tức là tâm của chánh trụ
địa. Sau, có sáu câu nói
về quả nhàm chán, tức tâm mãn của Địa.
Trong câu đầu nói rằng “Đã được mười thứ ý lạc
thanh tịnh”, nghóa là tự chia công hạnh trong Nhị Địa.”

“Lại, do mười tâm tịnh khác…” trở xuống, là nói về hạnh thắng tấn của
Nhị Địa, cho đến nhập
Tăng thượng tâm trụ. Mười tâm tịnh
này, cho đến như Địa luận nói:

Dựa vào tăng thượng tâm trụ kia, khởi tâm niệm tịnh
sâu sắc,
như kinh nói “Vì tâm tịnh”.

Dựa vào không bỏ thừa mình, như kinh nói “Vì tâm không dao động”.

Đối
với chí cầu pháp vượt hơn, khởi phương tiện thiện. Đây là
chủ thể nhàm chán tai hại tham dục ở đương lai,
như kinh nói “Vì
tâm nhàm chán”.

Dựa vào không tham dục hiện của người, như kinh nói “Vì
ly
dục”.

Dựa vào không bỏ lợi đao của thừa mình, như kinh nói “Vì tâm

không lui sụt”.

Dựa vào phiền não của Địa mình không thể phá hoại, như
kinh nói “Vì tâm vững chắc”.

Dựa vào Tam-ma-Bạt-Đề tự tại, như kinh nói “Vì tâm rất
sáng suốt”.

Dựa vào thiền định tự tại
có sức, dù
sinh xuống Địa dưới, nhưng
không lui sụt, như kinh nói “Vì tâm đôn hậu”.

Dựa vào Địa dưới sinh, phiền não không thể nhiễm, như
kinh nói “Vì tâm vui sướng”.

Dựa vào lợi ích chúng sinh, không cắt đứt các hữu, như
kinh nói “Vì tâm rộng lớn”.

Theo Địa luận
kia nói, trên đây tức giải thích về thu hướng
phần công hạnh. Kế có
một câu nói về tâm của trụ địa ban đầu, nghóa là
Bồ- tát an trụ, cho đến có thể khởi ý lạc thương xót rộng lớn, đó là khi
Bồ-tát an trụ tăng thượng tăng trụ, đã có các thứ tai họa lỗi lầm, có thể làm
hư hoại tất cả công
hạnh lành, đều có thể khởi tâm sâu sắc nhàm lìa
v.v… đối với các công hạnh đó.

Nói “Sinh tâm dựa
vào nghóa”, nghóa là
sinh tâm nghóa lợi
lạc, nghóa là nghóa lợi.

Kế có một câu nói về tâm chánh trụ địa, nghóa là “quán
các hữu tình, cho đến “đều nghe chánh pháp dùng làm
duyên khởi, trong
đó, đầu tiên, là quán phương tiện giúp cho hữu tình thoát khổ, chỉ là trí không có chướng ngại của Đức
Phật kia. Kế là, tìm kiếm trí Phật,
do Học kia khởi trí vô
phân biệt. Kế là, tìm kiếm trí này do dựa vào
định khởi, nghóa là tức
định v.v… mà ba Địa đã tu. Lại, tìm kiếm ở định
này, biết nhân giáo
pháp, khởi sự lắng nghe làm đầu.
“Quán thấy từ đây…” trở xuống, có
sáu câu, là quả của
phần nhàm chán. Đầu tiên, đối với
chánh pháp, học hỏi, tìm kiếm
không biết mệt mỏi.

Từ câu
“Bồ-tát phát khởi tinh tấn như thế” trở xuống, là có khả
năng chính tu pháp tùy, pháp hạnh.

Từ câu “Đã phần nhiều trụ rồi, lại ruồng bỏ v.v…” trở xuống, là
ruồng bỏ tónh lự, tùy lạc, ái, sinh cõi Dục.

Nói “Như thế, Bồ-tát vì lìa dục tham, nên gọi là cắt đứt
sự
trói buộc của dục, nghóa
là lìa dục được được định.”

Lìa bỏ Tónh lự, đẳng trì, Đẳng chí, nên gọi là dứt trừ hữu tình
trói buộc, nghóa là bỏ
định trên, không thọ, gọi là cắt đứt sự trói
buộc của hữu.
Ở trước từ hạnh địa
thắng giải, cho đến rốt ráo không chuyển
biến, Luận sư Cảnh nói
“Ở trước, từ Thắng giải địa nhập Chân như quán,
đã đoạn Kiến phược,
tà tham, nhuế, si, rốt ráo không chuyển biến.” Pháp
sư Thái nói “Do từ
Thắng giải hạnh Địa, vì tu thắng giải ở đối với
pháp Chân như, nên đã dứt trừ kiến phược trong
Sơ địa. Dựa vào các
Kiến phược mà khởi
tà tham, nhuế,
si cũng diệt theo. Nếu phân biệt ngã kiến gồm thâu
Kiến phược, thì
sẽ dứt hết hạt giống trong
Sơ địa. Nếu câu sinh ngã kiến là dục phược, thì
sẽ thuộc về hữu phược. Trong Địa thứ
tư, khuất phục, không để
sanh khởi, đến
Kim Cương, mới dứt trừ hạt giống.

Biên Kiến cũng chung cả phân biệt, Câu sinh, như đối với ngã
kiến dứt trừ. Nếu hai thủ tà kiến vì phân biệt khởi, thì ba Kiến này chỉ gồm
thâu kiến phược. Bồ-tát
Sơ địa hạt giống cùng tận.

Từ câu “thấy nhiều Chư Phật…” trở xuống, là nói về quả
điều hòa, nhu nhuận.

Địa vị xứng
lượng v.v…, nghóa là Nhị Địa trước như tôi
luyện khoáng chất chưa hết, gọi là thiêu hủy nhẹ
hai Hữu. Nay, ở ba Địa,
như khoáng chất hết, vàng
sạch, gọi là hai trụ định.

Nói về sự thọ sinh.

Nói về oai lực, đều là văn gồm thâu quả báo.
Luận sư Cảnh nói
“Có oai lực…” trở xuống, nói về quả oai lực
trong quả của nguyện trí,
giải thích không như vậy.

Trong đoạn kết, trước, kết nói
sơ lược, kế là, chỉ
kinh nói rộng.

Sau, giải thích hội tên khác.

Do phát nghe, thực hành chánh pháp
sáng suốt, đẳng trì
sáng
suốt v.v…, nghóa là khi
cầu pháp, vì văn tuệ soi rọi pháp sáng suốt, nên nói “nghe, thực hành chánh pháp
sáng suốt. Do nghe
sinh tu, nên nói
“đẳng trì sáng suốt v.v….”

Do nội tâm tịnh, nghóa là Địa này vì chứng nội, tu tuệ sáng
suốt, nên nói
“nội tâm tịnh”. Ý tịnh
Vô lậu, gọi là nội tâm, nghóa
là tức định.

Trong phần giáo tương ưng với Tăng thượng tuệ trụ, gồm có
hỏi, giải thích, và kết.

Y theo văn kết
dưới đây thì sẽ biết trong phần giải thích có mười ba đoạn.

Trong phần đầu
nói “ các Bồ-tát, cho đến “Nên biết tướng v.v… kia”, nghóa là theo như Địa kinh nói
“Sẽ dùng mười pháp
sáng
suốt nhập Địa thứ tư,
mười pháp là gì? Cho đến nói rộng.
Địa luận giải thích
“Pháp sáng
suốt nhập, nghóa là được chứng
Địa sáng suốt, dựa vào
trí sáng suốt đó, nhập vào pháp mà đức Như lai đã nói. Trí đó được gọi là pháp
sáng
suốt nhập. Pháp mà đức Như lai
đã nói đó, do chánh
quán tư duy so lường, biết như thật về hai Xứ là
thuận theo hạnh. Sự tư
duy so lường này có mười thứ khác nhau:

Tư duy so lường phân biệt chúng sinh, giả gọi là sai biệt, như
kinh nói “So lường giới chúng sinh vì sáng suốt
hội nhậïp.”

Y
kinh phân biệt, như kinh nói
“So lường thế giới,
sáng
suốt thể nhập.”

Dựa vào nhiễm phân biệt, như kinh nói “So lường pháp giới,

sáng suốt thể nhập.”

Vô tận phân biệt, như kinh nói “So lường hư không giới,
sáng
suốt nhập.”
Nhiễm,
tịnh y chỉ phân biệt, như kinh nói “So lường thức giới,
vì sáng suốt nhập.”

Phiền não khiến nhiễm phân biệt, như kinh nói “So lường cõi
Dục, Sắc, Vô Sắc, sáng suốt nhập.”

Tịnh phân biệt, như kinh nói
“So lường tâm vượt hơn, quyết
định tín, giới, vì sáng suốt nhập.”

So lường tâm đại, quyết định tín, giới, vì sáng
suốt nhập. Sử phiền não trong đây, nói là ba cõi
tịnh, nghóa là hai câu:

Dựa vào phiền não bất nhiễm.

Dựa vào không bỏ
nghóa đồng,
không đồng, của
chúng sinh, Thanh văn v.v….
Nay, luận này nói “Nếu giả
thuyết v.v…”,
Luận sư
Cảnh nói “Trong đây chỉ có
mười pháp sáng suốt nhập đã nói sơ lược về
nghóa, Nghóa là nếu pháp kia là giả lập thì
sáng
suốt nhập thứ nhất.
Chúng sinh là sự nhóm họp giả
có. Nếu do giả thiết ở trong đó, là thứ hai.
Đối
với thế, chỉ, trụ, là giả lập. Thế giới nhập cũng là
sự nhóm họp giả có. Nếu do giả thiết này là thứ ba, thì là pháp nhiễm của ba tánh như thiện hữu lậu v.v… Do pháp ba tánh của pháp giới này, giả
thiết chúng sinh và khí
thế giới. Nếu Thắng nghóa bình đẳng, là thứ tư.
Đại hư không này cũng
có thể nói Chân như kia gọi làhư không, nên trong đây nói
Thắng nghóa bình đẳng. Nếu vì nhiễm não, vì thanh tịnh
nên trở thành nhiễm,
thành tịnh, là thứ năm. Do thức là chỗ nương tựa
của nhiễm, tịnh, nên nói
thành nhiễm, thành tịnh. Nếu do phiền não
ràng buộc mà nhiễm thì
đó là thứ sáu, thứ bảy, thứ tám.

So lường
cõi Dục, Sắc,
Vô Sắc, dùng
sự ràng buộc để kiến lập riêng ba cõi, nếu do thanh tịnh vô thượng mà tịnh, thì tức là
thứ chín, thứ mười.

So lường hai pháp thắng thiện, đại thiện sáng suốt nhập.
Niết- bànVô lậu của Nhị thừa bất nhiễm, gọi là thiện
vượt hơn. Vô lậu của
Đại thừa vì vượt hơn Nhị thừa, nên gọi là Đại thiện.

Nói về Thành tựu trí, như khế kinh nói “Ý lạc không hư hoại
mà là thượng thủ, cho đến đều thành thục”,
nghóa là mười thứ Pháp trí, chủ thể thành tựu trí; Trí là được thành tựu. Mười thứ này là
Pháp thành
tựu trí, là ý nghóa trong đây.

Ý lạc không
hư hoại, mà làm Thượng thủ, Pháp sư Cơ giải thích

“Tức thứ nhất trong mười pháp, nên nói là Thượng thủ.”
Luận Địa Trì bản cửu dịch nói
“Thành thục tịnh không hư hoại là đứng đầu.” Địa kinh tương đương với thứ hai, đồng kính
Tam Bảo, gọi là tịnh không hư hoại. giải thích này tương đương với tâm không lui
sụt thứ nhất kia.
Không hư hoại, tức là nghóa
không lui sụt.”

Kinh rằng “Vì trí đầu tiên nên nói là thượng thủ.” kinh ấy nói “Các Phật tử là
Bồ-tát được Đại địa, tức nương tựa vào nhà
Như lai, chuyển biến có thế
lực vì được pháp nội, dùng mười thứ pháp trí,
giáo hóa thành thục
chúng sinh. Mười trí đó là:

Tâm không lui sụt.

Nương tựa Tam Bảo, quyết định cung kính, vì rốt ráo hết lòng.

Phân biệt quán hành sinh, diệt.

Phân biệt quán tự tánh các pháp bất sinh.

Phân biệt quán tuệ thanh tịnh của thế gian.

Phân biệt quán ưa có sinh.

Phân biệt quán Niết-bàn thế gian.

Phân biệt quán Nghiệp sai khác của thế giới chúng sinh.

Phân biệt quán sự khác nhau giữa mé trước, mé sau.

Phân biệt quán không có cùng tận.

Nói lớn lên trong nhà
Như lai, nghóa là
Sơ địa, gọi là
sinh vào
nhà Như lai. Đã
sinh trong nhà
Như lai rồi, nay, Địa v.v… này, gọi là lớn
lên trong nhà Như lai.
Được pháp
thề kia, Luận Địa Trì bản cựu dịch nói là được tự
tại. kinh rằng “Được
lớn lên trong nhà Như lai rồi, được thế lực tự tại.
Lại, được Pháp thể,
được thể của Như lai, nghóa là Chân như là Pháp thể.”

Lại, mười tự tại, gọi là Pháp thể.

Nói về tu tập pháp Bồ-đề phần. Nói “Quán nhất thiết chủng
Bồ- đề Tát-đỏa, vì sức tăng thượng. Đây là
nói tu phần giác. “Duyên”
Bồ- đề, gọi là giác,
là cảnh được mong cầu. Tát-đỏa, Hán dịch là hữu tình, là cảnh được
giáo hóa. Lại, năng cầu giác ngộ
hữu tình. Lại,
Tát-đỏa là nghóa mạnh mẽ, mạnh
mẽ cầu đại Bồ-đề.
Nói về dứt trừ thân kiến v.v…, Địa này có khả năng ra lìa, điều phục ngã kiến trong thức
thứ sáu.
Ngoài ra, tham,
sân v.v… hãy
còn. Thức thứ bảy kia
vẫn còn điều phục khi nhập Bát Địa.

“Do dứt trừ kia…” trở xuống, là thứ năm, nói về chế
nghiệp, khai nghiệp, xa lìa tập gần.
“Đã như thế…” trở xuống,
thứ sáu, nói về tâm
điều hòa, nhu nhuyến.
Theo Địa luận,
có mười tâm: Tâm nhuần thấm lợi ích.

Tâm mềm mỏng. Tâm điều hòa.

Tâm vui, yên
ổn. Tâm bất nhiễm.
Tâm chuyển,
cầu thắng hạnh thượng thượng. Tâm chuyển trí thù thắng.

Tâm cầu thế gian.

Tâm cung kính
các thầy, thuận theo thọ giáo. Tâm hễ nghe được
pháp nào liền tu hành pháp
đó. Nay, luận này có ba câu:

Nhuận thấm, nhu hòa, gồm thâu chung ba tâm ban đầu kia,
cũng có thể thấm nhuần là tâm nhuận ích đầu
tiên. Nhu, là tâm mềm
mỏng thứ hai; Hòa là tâm điều hòa thứ ba.

Có khả năng gồm thâu tâm bất nhiễm, vui yên ổn kia.

Tâm kia
chuyển biến, thêm vào đó, các thứ hành tướng đều
khéo thanh tịnh, gồm thâu năm tâm sau kia.

Lại, “khéo biết ơn…” trở xuống, thứ bảy, nói về thuận theo công đức đều
hưng thịnh, như Địa kinh nói
“Bồ-tát này thành tựu tâm
biết ơn như thế, với
tâm biết trả ơn chuyển sang tâm ngay thẳng, nhu
hòa, đồng dừng ở yên
vui, tâm nhuyến không có rừng rậm, hạnh không
có dua nịnh, cong vạy, không có ngã mạn. Khéo thọ lãnh
sự dạy răn,
được gọi là ý.”

Luận này nêu
hai câu đầu, đồng lấy câu khác. Tìm kiếm Địa
trên đến xa được an
trụ, là chi Đại tinh tấn của nghiệp tu trị Địa thứ tám.

Địa kinh nói
về mười tinh tấn:
1) Tinh tấn, không thôi dứt, cho đến điều lành thứ mười, phân
biệt là Tinh tấn của
Đạo, chẳng phải Đạo, như kinh kia nói rộng.

Nói về ý lạc thắng giải tịnh tu trị.

Nói về Thánh
giáo, oán thù không thể lấn át, nghiêng động.
Địa
kinh nói “Là, Bồ-tát,
tâm sâu, cõi
thanh tịnh.
Tâm sâu,
cõi không mất. Tín hiểu cảnh giới chuyển biến
sáng suốt,
sinh thiện
căn tăng trưởng, xa lìa vẩn đục, của thế gian, dứt trừ các tâm ngờ vực,
không có lưới nghi. Hiện
ở trước đầy đủ thành thục Hỷ, lạc. Đức Như lai
hiện ở trước, che chở
vô lượng tâm sâu hiện tiền thành thục.”

Nay, xếp đoạn
văn kia chính thuộc về câu này, nghóa là cho
đến thiện căn tăng
trưởng, phối hợp với câu thứ chín.
nhất.

“Xa lìa vẩn đục thế gian v.v…” trở xuống, là phối hợp với câu thứ

Cũng có thể hệ thuộc chung câu thứ chín để giải thích.
“Thấy rộng
Chư Phật v.v…” trở xuống, thứ mười một, nói về thiện

căn thanh
tịnh, gọi là quả điều nhu.

“Phần nhiều làm v.v…” trở xuống, là câu thứ mười hai gọi
là quả Nhiếp pháp. Tô-Dạ-ma, Hán dịch là thiện thời phần.
Dưới đây, trong giải thích hội danh nói là pháp
Bồ-đề phần, như Phật biết ánh lửa có thể thành
tựu giáo chánh pháp,
tuệ soi sáng v.v…. Luận sư Cảnh nói “Trí của
phẩm tu đạo trong bốn
Địa, gọi là ánh lửa, trí có thể lập giáo, gọi là Tuệ,
gọi là Diệm Tuệ địa.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“giáo chánh pháp là đối tượng
soi rọi.
Trí này vì hay soi rọi
giáo chánh pháp, nên gọi là Diệm Tuệ địa.”

Trong các Đế
tương ưng với Tăng thượng tuệ trụ, giải thích,
kết. Trong giải thích có mười:

Tu mười thứ ý lạc bình đẳng, được nhập Ngũ Địa.

Nói “Như Khế kinh chép: “Nên biết
tướng kia”, nghóa là như
kinh Thập Địa nói “Các
Phật tử trong Ngũ Địa! Nếu Bồ-tát được Địa
Bồ-tát thứ tư khéo
viên mãn các công hạnh xong, muốn nhập Địa Bồ-tát
thứ năm, thì phải dùng
mười tâm tịnh, sâu sắc bình đẳng để nhập Địa
thứ năm, mười tâm tịnh là?

Tâm tịnh sâu sắc, bình đẳng của pháp Phật quá khứ.

Pháp Phật ở vị lai.

Pháp Phật hiện tại.

Giới tịnh.

Tâm tịnh.

Dứt kiến, nghi, hối, tịnh.

Trí đạo, phi đạo tịnh.

Hành đạo, trí tịnh.

Tịnh thượng thượng, so lường tất cả pháp Bồ-đề phần.

Tâm tịnh sâu sắc bình đẳng hóa độ chúng sinh tịnh.

Luận rằng “Đối trị mạn vượt hơn, nghóa là mười tâm tịnh
sâu
sắc, bình đẳng vì đồng
nghó đến tâm không lui sụt, nên ở trước đã nói giải pháp đối trị
ngạo mạn. Nay, trong Địa này nói thân tịnh, đối trị với
mạn phân biệt, cho đến
giải thích rộng.”

Giải thích “ở Tứ Địa, tự cho rằng mình được
sinh vào nhà
Phật vượt hơn Tịnh, vì
được pháp nội tịnh của phẩm Đạo kia, nên khởi ngạo

mạn
Thân tịnh, chính là che lấp nghóa bình đẳng của
Pháp thân. Nay,
tu bình đẳng, chính là trị tâm kia.”
Ba tâm trước trong mười tâm này quán
Pháp thân, tu tâm
bình đẳng, dứt trừ
ngạo mạn khởi trên nội pháp của phần đạo lợi mình,
lợi người mà nhà Phật đã được.

Trong đây, Pháp sư Cảnh, Cơ đồng giải thích rằng “Nói là
Vô đẳng giác, nghóa là giác biết tất cả công đức của
Phật ba đời, tất cả
pháp bình đẳng, Phật là
đấng không ai bằng, giác ngộ không có ai bằng
này gọi là Vô Đẳng
giác, do Phật ba đời tức là ba bình đẳng, tức không
có ngang bằng với không
có bình đẳng.”

Nói ngang đồng
với các giác, tức là sáu thứ kế thuận theo
Pháp của Chư Phật ngang bằng với giác của ba đời là nhân, nên nói là
ngang bằng với các giác.
Dù có sáu thứ, nhưng chủ yếu gồm có ba, cái gọi là ba học: Một học đầu là giới, một học kế là định, bốn học
sau là tuệ.
Dù chia ra bảy, cái gọi là bảy tịnh:

1/ Giới tịnh.
2/ Định tịnh.
3/ Kiến tịnh, trừ Thân kiến.
4/ Độ nghi tịnh, trừ nghi.
5/ Đạo, phi đạo tịnh, trừ giới thủ. Nắm thứ lớn, nhỏ trước này gọi là đồng; hai thứ sau,
gọi là khác.

Người Tiểu thừa.

6/ Hạnh tịnh.
7/ Hành đoạn tịnh, do người Tiểu thừa thú hướng Diệt tận.

Người Đại thừa:
Thứ sáu, gọi là
Hành đoạn, thứ bảy gọi là
so lường tịnh thượng thượng của pháp
Bồ-đề phần, do dựa vào
sự đoạn kia vượt qua
sự mong cầu vượt hơn trong Đại thừa. Như bảy tịnh này
tức sáu bình đẳng, do
hợp với độ hai Nghi, Kiến làm một, vì độ Nghi Kiến bình đẳng.
Nếu y theo địa vị để nói, thì giới, định ở trước
Kiến đạo, ba thứ
kế, ở Kiến đạo, hai
thứ sau, ở Tu đạo.

Nếu vượt qua các cõi hữu tình khác, tức là tâm tịnh sâu
sắc
bình đẳng, giáo hóa
chúng sinh tịnh. Đấng Đại bi giáo hóa, đem lại lợi ích cho chúng
sinh vượt qua người
Nhị thừa, phàm phu v.v…. Chín thứ
trước trong mười thứ
này là lợi mình, một thứ sau là lợi người.

Nói “và các pháp, như bình đẳng kia”, nghóa là giải thích từ
ngữ bình đẳng, tương đương với Địa luận rằng “Do tâm được thanh
tịnh trong bình đẳng, nên
gọi là tâm tịnh sâu sắc bình đẳng.” Nếu theo Lu-
ận sư Trắc
thì nói là Vô Đẳng giác, ngang bằng với các giác, là ba
câu trước trong kinh, là
pháp của Chư Phật.”

Nói “Kể cả các pháp như bình đẳng kia, là bảy câu
sau trong
kinh, là thuận theo pháp
của Chư Phật.”

Nói về khéo quán Đế. Rằng, thường mong cầu tánh cao siêu
của trí, nghóa là trụ
trong Ngũ Địa, phần nhiều mong cầu trí quán các Đế.
Đối với
bốn Thánh đế, đến “nên biết tướng của Đế
kia”: nghóa
là y theo kinh này có mười
bốn Đế. Bốn là gốc, mười là ngọn. Ngọn,
giải thích gốc, bốn chẳng
phải có pháp riêng. Mười Đế là:

Thế đế.

Đệ nhất nghóa đế.

Tướng đế.

Sai biệt đế.

Thuyết đế.

Sự đế.

Sinh khởi đế.

Tận Vô sinh đế.

Nhập đạo đế.

Các Địa Bồ-tát khởi trí đế của Phật.

Hai đế đầu là hai
Đế Chân, Tục. Bốn Đế kế là, gọi là khổ đế;
một đế kế là, gọi là
Tập đế; một đế kế là gọi là Diệt đế; hai đế
sau, gọi là Đạo đế.
Chín trí trước giáo hóa người
Tiểu thừa, một
trí sau, giáo hóa người Đại thừa.
Kinh ấy đã nói rộng, trong đây chỉ nói nghóa
sơ lược, rằng dựa vào hiểu biết rõ người khác cho đến “gọi là thuyết như
thế. Nghóa là dựa vào
làm cho người khác hiểu biết v.v…. Ba trí đầu,
Pháp sư
Huyền Trang có hai
giải thích: Dựa vào làm cho người hiểu rõ thì đây là câu một, nghóa là dùng bốn Thánh đế để giáo hóa người
Nhị thừa, nên nói là “tha”
(khác). Dựa vào tự nội trí, đây là câu thứ hai, nghóa là dùng trí này giáo hóa chúng
sinh mang chủng tánh Đại thừa.
Chúng sinh của chủng tánh Đại
thừa là tự thừa của Phật, nên gọi là dựa vào
tự nội trí. Dựa vào đều có nơi chốn, đây là câu thứ ba. Nghóa là hai trí trước là
Biệt giáo, đây là câu một, là
Tổng giáo. Hai Đại thừa, Tiểu vì
những người chung, riêng
của hai thừa này nói bốn Đế, gọi là thuyết này.” Lại, giải thích “Ba câu đầu tức ba lần xoay bánh xe pháp, dựa
vào sự làm cho người
hiểu biết là thị hiện chuyển tướng, nghóa là bảo
cho người khác biết rõ
đây là khổ”, cho đến “đây là đạo”. Dựa vào tự nội trí là tướng
chứng chuyển, rằng “Nỗi khổ này ta đã biết”, cho đến “đạo này ta đã
tu”. Dựa vào xứ sở đều có, nghóa là khuyến
chuyển, nghóa
là bảo rằng “Nỗi khổ
này ta đã biết, ông nên biết”, cho đến “Đạo này
ta đã tu, ông nên tu.”
Vì ba chuyển này, nên gọi là thuyết này, tức là
ba hành tướng.”

Kế là ba tạng, khế kinh là kinh, Điều phục, là Tỳ-nại-da, là
Luật Bản Mẫu là
Ma-đát-lý-ca, là luận do ba Tạng này, nên ta nói bốn Đế, gọi là
“do thuyết này”. Vì khắp ba thứ trước, nên hợp thành
sáu thứ. Dựa vào tự tánh của mọi nỗi khổ trong hiện tại là khổ đế, dựa vào
nhân của nỗi khổ ở vị
lai, sinh ra tánh là Tập đế. Dựa vào nhân hết, nỗi
khổ kia hết, không có
sinh, là Diệt đế, tức nhân diệt hết, quả diệt hết.
Dựa vào sự tu tập tánh
của phương tiện dứt kia là Đạo đế. Nói Bốn đế
như thế, gọi là “thuyết
như thế”, tức là mười hành tướng.”

Luận sư Trắc nói “Hiểu rõ
người khác, tức chín trí trước trong mười tướng trí mà Địa luận đã nói, là tạo ra trí của người
Tiểu thừa. Đối với “Đại”, gọi là “tha”.

Dựa vào tự nội trí, là một trí sau. Đối với “Tiểu” gọi là
“tự”. Trí của hai câu này, tức
trí của mười tướng.

Dựa vào đều có nơi chốn. Nghóa là trí bốn Đế bao gồm chung
tự, tha, gọi là “câu”.
Vì ba câu này nói hai môn trí.

Dựa vào khế kinh v.v…. Nghóa là trí của ba câu này do ba
Tạng giáo, nên nói. Dựa
vào tự tánh của các khổ ở hiện tại, đây là cảnh
sở duyên của hai môn trí.

Như thuyết này nói, nghóa là đạo lý bốn Đế này có thật,
không có thật, tánh
tướng thường trú, pháp thật, phân biệt trí quán, tức là
sự khác nhau giữa bốn Đế này, nói là mười Đế, là phương tiện trí
giáo hóa chúng sinh.

“Như thế, Bồ-tát khéo léo đối với Đế…” trở xuống, là thứ ba,
nói về phá hoại các
hành, thương xót hữu tình. Dùng tuệ để hủy hoại
chính đáng. Địa kinh nói
“Biết như thật tất cả hành vi đều là luống dối.”

“Hoặc phàm phu nhiếp thọ cho đến “tâm phát chánh nguyện”, là câu thứ tư.

Và, “Tức đối với hữu tình kia, cho đến “đều thành thục”,
là câu thứ năm.

Và, tức dùng ý lạc, chánh nguyện kia làm chủ thể nhiếp,
chánh niệm, tuệ hạnh v.v… là đối tượng tu, khởi
niệm, tuệ, tàm, quý v.v…. Vì niệm, tuệ trong các
đức thù thắng ở ngay lúc đầu, nên nói Niệm,
Tuệ là thượng thủ.

“Các tác ý, cho đến “thành thục hữu tình” là câu thứ sáu.
“Như khế
kinh nói…”trở xuống, là thứ bảy, nói về dẫn phát
nghiệp công xảo thế gian, trong đó chia làm hai:

Nói chung về nguyên nhân dẫn phát.

Kết luận.

Trong phần trước có mười hai câu. Câu đầu là chung, mười
một câu sau là giải thích riêng.

Sở dó khéo về năm luận, là nói có thể lợi ích hữu tình, viết
chép, biện luận, in ấn,
toán số v.v…, nghóa là nhưng loại sách này có bốn
thứ chướng đối trị, bốn chướng đó là:

Chướng quên trong việc đã
sử dụng:
Lấy cho, gửi gắm, dặn dò, nghe pháp, tư duy nghóa, những việc làm, không làm; việc đã làm, chưa
làm, việc nên làm, không nên làm. Đây là đối
trị với loại sách cũ.

Chướng tà kiến, trí nhu, dùng
Nhân Luân, Thinh luận để đối trị
hai thứ luận cũ này.

Chướng vật đã lấy, không giữ gìn. Đây là đối trị in ấn cũ.

Chướng lấy, cho,
sinh nghi. Đây là đối trị toán
số cũ.
Số là một với một là hai, hai với hai là bốn, như thế v.v…. Toán là từ
mười ngang, như thế v.v….

“Ngoài ra, tất cả…” trở xuống, là thứ tám, nói về thiện căn thanh tịnh.

Vật báu Mâu-Bà-La: ở đây nói là báu
Mã não, nghóa là Địa trước,
ở trên
vàng, đã thêm Mạt-Ni Bảo. Nay, Địa này lại thêm
báu mã não. “Thọ sinh, thường làm v.v… trở xuống là thứ chín nói về thọ
sanh.
San-Đô-Sử-Đa,
Hán dịch là Hỷ túc, đây là gồm thâu quả của tại

gia trong quả
báo. Nếu ở trong loài người, cũng có quả của xuất gia.

Sở dó oai lực, phải biết đây là nói
số ngàn câu chi, là
câu thứ mười.

Trong Duyên khởi tương ưng với tăng thượng tuệ trụ, gồm có
câu hỏi, giải thích, kết.

Trong phần giải thích có mười: Đầu tiên,
nói về mười pháp thành tựu, viên mãn, được nhập
Trụ này, như Địa kinh nói
“Phải dùng mười pháp bình đẳng mới được
nhập Địa thứ sáu. Mười pháp đó là:
1) Tất cả pháp vô tướng bình đẳng, cho đến nói rộng. Nay, trong đây nói “Đối với tất cả pháp, do có tự tánh
thắng nghóa, vì tánh
bình đẳng, cho đến “có”,
“không”, chẳng hai, vì tánh bình đẳng nên ngang bằng.
Như Luận Địa Trì bản cựu dịch nói
“Có số một, hai v.v… là dùng

số để nêu danh luận này có mười một chữ
“cố”, không
thể thêm. Vả lại, theo bản dịch xưa nói
“Số một là tự tánh bình đẳng của
nghóa đệ nhất, hợp với thứ nhất trong đây, là tánh bình đẳng vô tướng của tự
tánh Thắng nghóa, tức
hợp với Vô tướng bình đẳng của tự tánh tất cả
pháp bậc nhất của kinh.
Ý trong đây nói là do “duyên” lý Thắng nghóa,
nên tất cả pháp bình
đẳng. Như Bản dịch xưa quyển hai nói “Không có lời nói, thực hành vô tướng bình đẳng, hợp với nay nói
rằng “lời nói, tạo tác, ảnh tượng, tánh bình đẳng vô tướng, hợp với kinh nói
“Vô tướng bình đẳng thứ
hai.” Trong đây Ý nói “Tất cả lời nói, tạo tác, ảnh tượng v.v… đều do tưởng
khởi.” Nay, tướng này cũng là không, không
có tướng bình đẳng. Về
lý, vốn là vô tướng, vì “có” là do giả dối
sinh
ra, như bản dịch xưa nói
ba là vô sinh bình đẳng, hợp với nay nói “Tức do
tướng này tự nhiên bất sinh, vì tánh bình đẳng”,
hợp với kinh nói
“Vô sinh bình đẳng.”
Luận sư Cảnh nói “Tức ở trước dựa vào pháp
nhân sinh, nên gọi là Vô
sinh bình đẳng.”

Pháp sư Khuy
Cơ giải thích “Ý ở đây cho tức do tâm tưởng này là không nên tự nhiên không có khổ
sinh ra. Lại, tức do đây, đối
với lời nói, tạo tác,
vì tánh y tha bình đẳng, nên chấp có tự nhiên sinh,
Tự nhiên bất sinh này
chỉ là nhân duyên sanh nên nói Vô sinh bình
đẳng, không có tự
nhiên sinh.”

Giải thích trước là hơn. Như bản dịch xưa nói “Bốn là nhân
duyên không vượt qua bình đẳng, thích hợp với nhân này cũng là bất
sinh, vì tánh bình đẳng, thích hợp với kinh nói rằng “Không có thành
bình đẳng.” Nay, lại nói
rằng “Vì lẽ tự nhiên với nhân đều bất sinh”, nghóa là nêu cả hai câu trước, để khởi
sau.” kinh nói “Không có
thành bình đẳng,
Sớ rằng
“Do Vô sinh, nên cũng không có tánh khổ, trở thành
khởi hiện ở trước.”

Ngài Tam Tạng
nói “Nhân là “năng thành”, quả là sở thành
(đối tượng thành). Chấp
có Tự Tại thiên v.v… là nhân. Nhân đã không
thể sinh, nên nói là
không thành bình đẳng, bởi vì từ nhân duyên sinh,
nên tự nhiên với nhân
đều bất sinh, nghóa là chấp có trời Tự Tại v.v…
làm nhân sinh ra đều bất thành.”

Pháp sư
Khuy Cơ lại giải thích
“Sinh bất bình
đẳng trước, nghóa là tâm tưởng tạo tác vì đồng đẳng không có nên nỗi khổ tự nhiên bất
sinh, chứ chẳng phải chỉ
tự nhiên bất sinh. Nay, vì nhân cũng là không, nên không thành bình đẳng. Tự nhiên với nhân đều
bất sinh, nghóa là hai lớp giải thích lại nghóa quả, nhân
đều sinh, tức
“bất sinh” thứ ba
“không thành bình đẳng”
thứ tư. Như bản dịch xưa nói rằng “Thứ năm, rốt
ráo
vắng lặng, bình đẳng thích hợp với nay nói “Tánh bình đẳng rốt ráo
vốn vắng lặng.”

Kinh chép: “Vắng lặng, bình đẳng thứ năm.” Yù trong đây nói rằng “Vì tạp nhiễm xưa nay vắng lặng.” Nếu theo giải thích của
Pháp sư Khuy Cơ thì, thứ sáu
là trí “năng soi rọi.” Thứ năm, thứ sáu đều y
theo Chân như để nói.”

Ngài Tam Tạng triển khai câu một “rốt ráo vốn vắng lặng, vì
tánh bình đẳng, thành
bình đẳng vắng lặng, bình đẳng vốn tịnh thứ năm,
thứ sáu. Kế là, câu
dưới phân tích là bình đẳng thứ bảy v.v….”

Hỏi “Hai câu
đầu khác nhau thế nào?”

Như Bản dịch xưa giải thích
“Câu thứ năm, lìa
nhân nhiễm,
do câu thứ tư, thứ ba
lìa quả nhiễm. Nay, câu thứ sáu là nói lìa tướng tịnh đối trị
với Diệt. Nay,
sao lại giải
thích riêng, nói lời “rốt ráo vắng
lặng” đều là đúng?”

Một câu vắng
lặng, bình đẳng thứ năm của bản dịch xưa chính
là Chân như.
Dưới đây, sự của thể hiện hữu, có thể lấy Chánh trí lìa các
hí luận làm tánh bình
đẳng, thích ứng với “lìa các giả dối, bình đẳng”
của bản dịch xưa. Vốn
thanh tịnh bình đẳng của bản dịch xưa tức là
Chánh trí lìa hí luận
luống dối.”

Hỏi “Như đoạn văn của Bản dịch xưa có thể thông suốt, như
kinh nói “Vốn tịnh tức Chân như”, thì làm sao
hiểu? Vì câu thứ sáu này
là Chánh trí?”
Nghóa là
“Như kinh nên cũng là
Chánh trí, vì
soi rọi
“vốn vắng lặng”, nên gọi là
“Bản tịch”, chứ chẳng phải thể là “Bản tịch”.

Lại giải thích “Một câu sự v.v… của Thể hiện hữu này là câu thứ bảy của kinh.
“Không có hí luận bình đẳng” tương xứng với câu thứ tám của bản dịch xưa, tức là
Chánh trí. Câu thứ năm, thứ
sáu của kinh đó
rốt ráo bản tịch như
trước đã chia ra.”

Luận sư Cảnh nói “Cũng đồng như bản dịch xưa nói
rằng “Câu thứ sáu, lìa các giả dối,
bình đẳng”, thích ứng với câu thứ
sáu của
kinh rằng “Bản tịch, bình đẳng.” trong đây ý nói
“Thể, tướng Chân như
thường thanh tịnh, nên nêu trí
“năng chứng” để làm rõ.
Như Bản dịch xưa chép “Câu thứ bảy, bình đẳng không
có lấy, bỏ”, thích ứng với nay, xa lìa
tất cả lấy, bỏ, tạo
tác, vì tánh bình đẳng.”
Câu thứ bảy của bản dịch xưa “Tất cả pháp không có hí luận,
bình đẳng.”
Pháp sư Cơ nói “Xa lìa tất
cả lấy, bỏ, tạo tác, vì tánh bình
đẳng, tức mọi khổ tạp
nhiễm phiền não này, lìa trói buộc, giải thoát, vì
tánh bình đẳng, thích hợp
với câu bảy: lấy, bỏ, bình đẳng của Luận Địa Trì,
hợp với
câu thứ tám, bình đẳng không có lấy, bỏ của kinh.”

Nếu y theo kinh, dùng làm rốt ráo bản tịch làm hai thứ vượt hơn. Nếu hợp thành một thứ, thì chia chữ “cố” này thành hai.
Tuy nhiên, không dựa vào văn kinh, vì ý trong đây nói là các khổ phiền não vì
được giải thoát, nên tất cả lấy, bỏ đều bình đẳng. Như bản dịch xưa nói
“Thứ tám, tất cả pháp
lìa bình đẳng”, tương đương với nay nói “Tức mọi
khổ tạp nhiễm phiền não,
lìa trói buộc, giải thoát, vì tánh bình đẳng.”

Kinh nói câu
thứ tám “Tất cả pháp không có lấy, bỏ, bình
đẳng.” Đại ý trong câu này nói là đối với
pháp nhiễm, tịnh, vì không có
tướng mạo lấy, bỏ, nên
bình đẳng.”

Pháp sư Cảnh
nói “Một” lần lại nữa này, Địa kinh không có.
Như bản dịch xưa nói
“Cảnh giới vọng tưởng thứ chín như huyễn, như
hóa, bình đẳng”, thích
hợp với nay nói “Tự tánh của cảnh giới phân biệt
sở chấp, như huyễn, hóa
v.v…, vì tánh bình đẳng.”

Kinh nói “thứ
chín, tất cả pháp như huyễn mộng, ảnh, tiếng vang, mặt trăng đáy nước, hình tượng
trong gương, ánh lửa, biến hóa,
đều bình đẳng.” Ý
trong đây nói là ngã, ngã sở, thật ra chẳng thật có, cho nên bình đẳng. Như bản dịch xưa
nói “Thứ mười, Cảnh giới
vọng tưởng “có”,
“không”, “không có hai”,
bình đẳng”, thích hợp với trong đây nói “Đối tượng hiện hành của trí
Vô phân biệt,
“có”, “không”, “chẳng hai”, vì tánh bình đẳng,
Kinh nói tất cả pháp bậc nhất hữu vô không hai, vì
là bình đẳng. Ý cho rằng
hoặc thành, hoặc hoại, không có hai tướng.”

“Như thế, Bồ-tát trụ trong trụ này…” trở xuống, là thứ hai, nói
về giác ngộ duyên khởi,
sinh môn giải thoát.
Dùng tất cả thứ duyên khởi
chánh quán, quán
sát biết rõ, nghóa
là như Địa kinh nói “Mười
lượt quán pháp nhân duyên nhóm họp lại, cái gọi là
nhân duyên, vì chia ra thứ lớp, vì thuộc về nhất tâm, do
tự nghiệp thành, vì không
lìa bỏ, nhau, vì ba đạo không dứt, vì quán mé trước,
sau vì ba khổ nhóm họp, vì
nhân duyên sinh, vì nhân sinh, diệt, ràng
buộc và thuận theo quán
có cùng tận. Như kinh, luận kia giải thích rộng.”

Nói Nhất thiết chủng chánh quán dựa vào trí duyên khởi, có thể dẫn phát ba môn giải
thoát Không,
Vô tướng, Vô nguyện, nghóa là
quán duyên khởi,
vì sinh, diệt, vì
Vô ngã, nên là hạnh
“Không”. Do có đạo
lý sinh diệt Vô thường trôi lăn và đoạn, vì được vô vi, nên gọi là
Hạnh “Vô tướng”. Do hữu
lậu hữu vi này rất có thể nhàm chán hư hoại, vì
không nảy sinh hy vọng,
mong cầu, nên gọi là Vô nguyện, là ý trong đây.

“Do nhân duyên này…” trở xuống, là câu “tất cả tà
trưởngkhông hiện hành”
thứ ba. “Như thế, Bồ-tát khéo léo đối với thắng nghóa, đến
tất cho đến cả hữu vi” là câu
“Phương tiện nhiếp
thọ sinh, tử” thứ
tư. Nghóa là Bồ-tát vì
khéo thấu suốt Chân như, nên xót thương hữu tình. Vì biết phiền não trói buộc,vì các duyên hợp, nên lìa ngã, ngã
sở và
các nhiễm ô, không lìa
các duyên phiền não tụ hợp mà có sự trói buộc
hữu tình riêng. Vì biết như vậy, nên không
bỏ sinh, tử, trụ
ở Niết-bàn.
Vì thương xót hữu tình,
thành thử không nên diệt hẳn tất cả hữu vi,
nhập Bát Niết-bàn, nên
vào sinh, tử giáo hóa hữu tình, là ý trong đây.

“Như thế, cho đến “mà cũng không trụ”, là câu “trí vô trước
hiện tiền” thứ năm.
kinh rằng “Bồ-tát thực hiện quán như thế xong, vì
khởi Đại bi, nên không bỏ tất cả
chúng sinh, tức thì được môn Vô ngại
trí hiện ở trước, gọi
là hành Bát-nhã Ba-la-mật, sáng suốt hiện tiền.
Bồ- tát này thành tựu
hạnh Bát-nhã Ba-la-mật như thế, ánh sáng hiện hành
ra. Soi chiếu, vì đầy đủ nhân duyên giúp đỡ
Bồ-đề phần, mà không trụ chung với pháp hữu vi
với tánh tướng vắng lặng, cũng không trụ
trong đó, mà vì muốn đầy
đủ pháp phần Vô thượng Bồ-đề.” Luận nói:
“Trí không có chướng ngại, nghóa là trí Như lai.
Nhưng vì trí này chưa
thành thục, nên gọi là ánh sáng hiện ở trước.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Ví trí Vô trước hiện ở trước, nên
không nhiễm sinh, tử. Vì trí
Bát-nhã hiện tiền, nên không nhập
Niết-bàn. Trước, nói
là Chánh trí, sau, nói là Trí hậu đắc. Lại, đều có chung
hai trí, lại, y theo hai
công hạnh Bi, Trí, khác nhau.” Nói “Lại,
tức trụ này có Nhẫn v.v… mạnh mẽ, nhạy bén, nghóa là như kinh nói
“Bồ-tát trụ hiện tiền Địa, hạnh
Bát-nhã tăng thượng, thành thục,
được Đảnh, Nhẫn, thứ ba, thuận theo pháp như thật, không có
trái, nghịch.”

Luận sư
Trắc nói: “Đây tức đối với Nhẫn phẩm thượng của
phương tiện trước thứ
bảy. “Như thế, cho đến “Phải biết như thế”, là thứ
sáu, chứng đắc Vô
lượng Tam-ma-địa.” Như kinh nói rằng “Bồ-tát này
trụ Địa này, được Tín không tam-muội, cho đến ly
bất ly không
tam-muội thứ mười, là
Bồ-tát này được mười môn
Không tam-muội như thế,
đứng hàng đầu một
trăm, ngàn, muôn môn “Không tam-muội” hiện ở
trước. Hai tam-muội khác
cũng vậy. “Do đây, cho đến ý lạc không hư hoại”, là câu thứ bảy.
Như kinh nói
“Bồ-tát trụ ở Địa này, lại chuyển biến đầy đủ tâm không hư hoại, tâm
quyết định, cho đến đầy đủ tâm hạnh của
trí phương tiện thứ mười.”
Nói về tâm không hư hoại, nghóa là vững chắc không
lui sụt.
Tâm không hư hoại này có chín thứ:
1) Tín quán không hư hoại, như kinh nói “Vì tâm quyết định.” Cho đến thứ chín,
công hạnh giáo hóa chúng sinh không hư hoại, như kinh nói “Vì đầy đủ tâm hạnh của trí phương tiện.”
Đối với
Nhất thiết chủng, cho đến không thể dẫn đoạt, là thứ
tám, đối với Thánh
giáo của Chư Phật, không thể dẫn đoạt.

Pháp sư
Khuy Cơ giải thích rằng
“Vì sao
Sơ địa ở trước chẳng
phải “dẫn tha”, nay lại nói về?
Sơ địa ở trước với nghóa đầy đủ. Nghóa là giáo của Chân như chẳng phải là
“tha dẫn ”, hoặc tất cả giáo chẳng
phải “tha dẫn ”. Nay, ở đây đối với nhất thiết chủng
Thánh giáo chẳng phải
là “tha dẫn”, chẳng
phải “tha dẫn” trong tướng riêng. Nay ở đây đối
với Thánh giáo của Nhất
thiết chủng chẳng phải tha dẫn, trong tướng
riêng chẳng phải tha dẫn.
“Pháp khác, như thuyết trước đã nói…” trở xuống, là câu
thiện căn thanh tịnh thứ
chín. Nay, ngọc báu lưu ly trong địa này là trang
sức trên vàng ở trước,
tức tất cả Địa y cứ theo trước, phải biết.”

Nói bốn phong
luân, nghóa là hoặc bốn phương.

“Thọ sinh, phần nhiều tạo ra…” trở xuống, là thứ mười, một
câu thứ mười rất dễ hiểu.

Trong “có gia hạnh, có công dụng, vô tướng trụ,
gồm có: hỏi,
giải thích, và kết.”

Trong phần giải thích có mười hai. Đầu tiên, nói về
Tuệ mầu nhiệm đã dẫn phát
Thắng hạnh
Tiến đạo, thành tựu, viên mãn,
được nhập trụ này, đã
được mười thứ phương tiện tuệ khéo léo. Tuệ này tức là phương tiện nhập trụ đã dẫn thế gian không chung với tất cả hữu
tình, mà là đối với
tấn đạo, thắng hạnh của tất cả thế gian.

Pháp sư Cảnh nói “Vì hạnh tùy theo thế gian, nên là chung.
Vì pháp thế không nhiễm,
nên gọi là không chung.”

Hướng đến cầu Địa kia, gọi là Tiến đạo. Học hạnh của Địa
sau, gọi là Thắng hạnh.

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Tiến đạo, Thắng hạnh này tạo ra có hành tướng, tướng duyên
sự có
sai khác, nên gọi là thế gian, vì chẳng bị
ràng buộc bởi nghiệp
phiền não, nên gọi là không chung, vì thể là Vô lậu, do có tướng, nên cũng gọi là chung. Vì điều mà hữu tình không
thể thực hành, nên gọi
là không chung. Vì tạo ra tướng duyên sự, nên
gọi là chung.”

Luận sư Trắc nói “Do trí không
trụ sinh, từ nên gọi là
không chung.

Do Bi không nhập Niết-bàn, nên gọi là chung.

“Như kinh nói rộng” nên biết tướng
chung v.v…, nghóa là Địa
kinh nói “Bồ-tát khéo
đầy đủ công hạnh của Lục Địa xong, muốn nhập Địa
thứ bảy, phải dùng mười thứ chi trí
phương tiện, khởi hạnh thù thắng
để nhập. Mười phương
tiện ấy là gì? Cho đến nói rộng.

Luận chủ gom mười thành bốn:

Gọi là sự nhân của thân của mạng, tài sản.

Gọi là sự nhân ngăn dứt điều ác.

Gọi là sự nhân giữ gìn việc thiện.

Bảy thứ sau, gọi là sự của nhân hóa sinh.
Nay, trong đây nói “dựa vào chủ thể khởi nhiếp thọ phước đức hưng thịnh của thế gian, ý nói là dựa vào chủ thể khởi
sự của nhân hưng thịnh thế gian, nhiếp thọ phước đức của
hạnh Bồ-tát, tức thứ nhất
sự nhân
của thân, của. kinh nói
“Khéo tu không,
Vô tướng, Vô nguyện
mà nhóm họp công đức
lớn để giúp Đạo.”

Dựa vào ý lạc
tăng thượng, đem lại lợi ích yên vui cho hữu tình, nghóa là đối với đa
số hữu tình, mà khởi lên điều ác, nên hữu tình là
nhân ác. Nay, do ý lạc tăng thượng của lợi ích
yên vui đối với hữu tình kia, nên không khởi điều ác, tức là
sự nhân của thủ hộ điều ác. kinh nói
“Nhập các pháp vô ngã, vô thọ mạng vô chúng
sinh, mà không bỏ, vì
khởi bốn Vô lượng.

Dựa vào pháp
Bồ-đề phần
so lường, phước đức của Bồ-đề, thắng tấn ở
sau sau, nghóa là vì chứng quả Bồ-đề, nên mau chóng nhóm họp
so lường, tức
sự của nhân thủ hộ
điều thiện. kinh nói “khởi Pháp
công đức, tạo ra công hạnh tăng thượng Ba-la-mật,
mà không có pháp
nào để chấp.”

Dựa vào Thanh văn, Độc giác không chung, tức là sự của
nhân hóa sinh.

Nguyện lực thứ nhất trong bảy môn, là nhận lấy chúng sinh,
thưc hành hạnh giáo hóa
chúng sinh là hàng đầu. kinh nói “Được xa lìa
ba cõi mà có thể ứng,
hóa, khởi công hạnh trang nghiêm ba cõi.”

Dựa vào cõi hữu tình, là môn thứ hai nói là đối trị. kinh nói
“Niết-bàn rốt ráo vắng lặng, mà có thể vì tất
cả chúng sinh khởi công
hạnh Niết-bàn dứt tham, sân, si.”

Dựa vào các Pháp giới, là môn thứ ba, vì dứt trừ
các chướng. kinh nói
“Thuận theo huyễn, mộng, ảnh,
tiếng vang, biến hóa, trăng đáng nước, hình tượng
trong gương, tự tánh không hai, mà khởi
Niết- bàn, vì vô lượng tâm sai khác.”

Dựa vào các thế giới, là môn thứ tư, đối với chủng hội của Pháp Đại thừa nhóm họp. kinh nói “Khéo biết tất cả
cõi nước, đạo, như hư
không, mà khởi hạnh trang nghiêm, thanh tịnh cõi nước Phật.”

Dựa vào thân trí của các Như lai, là môn thứ năm, thấy nghe, gần gũi,
cúng dường, tu hành,
sinh phước đức. kinh nói “Biết Pháp thân
Phật, tự tánh không có thân mà khởi hạnh trang
nghiêm tướng tốt của
Sắc thân.”

Dựa vào trí ngữ của các Như lai, là môn thứ sáu,
xoay bánh xe
pháp.
kinh nói “Biết âm thanh của
Chư Phật không có tiếng, xưa nay
vắng lặng,
không thể nói là tướng, mà tùy tất cả chúng
sinh, khởi
các thứ hạnh khác nhau
để trang nghiêm âm thanh.”

Dựa vào tâm, trí của các
Như lai, là môn
thứ bảy, hỏi, và
khéo giải thích.

kinh nói “Nhập
Chư Phật ở trong một khoảnh ý niệm, thông
suốt sự việc ba đời, mà có thể phân biệt các tướng,
số kiếp tu hành, tùy
quán tâm sai khác của
tất cả chúng sinh.”
“Bồ-tát vì tương ưng chung với
Chư Phật kia…” trở xuống, là
phần thứ hai, thấu suốt
cảnh giới của Như lai, khởi gia hạnh Vô gián
khuyết. “Từ đầu cho
đến” cảnh giới của Như lai”, nghóa là vì tương ưng chung với mười thứ tuệ phương tiện mầu nhiệm ở trước, có thể thấu
suốt tất cả cảnh giới của
Như lai, do chỗ mà tuệ ở trước đã hiện hành là cảnh
giới Phật.

Nói “Và vì hữu tình kia, khởi Vô tướng v.v… không có công dụng, cho đến “không xa lìa đạo”,
Luận sư Cảnh nói
“Trong Bát Địa,
vì Chân quán, vô công dụng, nên nói là Vô tướng không có dụng công, vô
phân biệt. Tục quán vẫn
có công dụng, rất dễ hiểu Tục đế cũng như
huyễn, hóa, nên nói là
không có phân biệt khác.
Bát Địa quán cảnh giới của hai Đế kia, gọi là quán Vô lượng
cảnh giới Phật. Hai quán chỉ khởi danh, khởi
Vô gián. Nhưng quán
Chân, Tục, còn gọi là
“không có thiếu” (Vô khuyết). Nay,
Bồ-tát Thất Địa, vì khởi hạnh quán như thế của
Bát Địa, nên tinh tấn, siêng năng
tu học tất cả oai nghi, hoặc đi, hoặc đứng,
thường tác ý luôn,
không xa lìa đạo trong tất cả địa vị.

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Lại, vì cảnh giới Phật, nên khởi Vô
tướng vô công dụng,
không có phân biệt biến kế chấp. Vô lượng Trí hậu đắc y tha phân biệt, quán cảnh giới của
Chư Phật, khởi Vô gián
khuyết. Thường tinh tấn,
siêng năng tu học tất cả oai
nghi đi, đứng,
không lìa tâm, miệng, thân mà thực hành hạnh này, là đạo không xa lìa công
hạnh của tất cả phần vị.
Vô tướng vô công dụng này, quán cảnh giới
Phật là Đạo. Tác ý đi,
đứng trong oai nghi, tất cả phần vị đều không xa lìa đạo.
Cho nên, đoạn văn kết dưới đây
nói rằng “Thấu suốt cảnh giới của đức Như lai,
khởi Vô gián, Vô
khuyết, vì siêng năng gia hạnh.”

“Bồ-tát kia, trong mỗi sát na tâm…” trở xuống, là thứ ba, nói
về mỗi sát-na, chứng
viên mãn tất cả pháp phần Bồ-đề. Địa kinh nói
“Bồ- tát đối với
Thập địa đều đầy đủ tất cả pháp trợ Bồ-đề
phần, chỉ địa thứ bảy vì vượt hơn, nên được
tên gọi, cho đến nói rộng. Nay, chính trong trụ thứ
bảy này, phát khởi đầy đủ tất cả pháp Phật,
chi giác viên
mãn, trong Thất Địa, vì
niệm niệm thường khởi mười Ba-la-mật, nên nói là đầy đủ chi giác viên mãn. Vì gia hạnh của
Bồ-tát trụ này thuộc về
công hạnh viên mãn, là
công dụng rốt ráo.

Trí mầu nhiệm, tức là trí
phương tiện. Công hạnh thần
thông thanh tịnh, nghóa là dẫn phát công hạnh thù thắng của thế gian, lìa
tướng tu tập, gọi là
thanh tịnh, có thể nhập
Trụ thứ tám, nghóa là hạnh công dụng cuối cùng được nhập địa vị vô công dụng của
Bát Địa. Nếu theo giải thích của
Luận sư
Trắc v.v…, thì từ gia hạnh của
Bồ-tát Trụ này, vì
công hạnh viên mãn, nên
cuối cùng có thể là lý do nhập trụ thứ tám.

Phán quyết là câu thứ tư có gia hạnh, thuộc về công hạnh viên mãn.

Từ “Do Bồ-tát này…” trở xuống, là thuộc về câu thứ năm. Nay,
lấy đoạn văn
sắp xếp của
Luận sư Cảnh vì thuận với đoạn văn kết
ở dưới “Do Bồ-tát
này trụ Vô gián này v.v…” trở xuống, là thứ tư, nói
về an lập nhiễm ô, không
nhiễm ô, nghóa là vì Địa thứ tám không có công
dụng, nên hoàn toàn thanh tịnh. Thất Địa vì có công
dụng, nên gọi
là tạp nhạp. Địa thứ
bảy này được Vô tướng là vì Địa thứ tám dẫn
đường trước, nên gọi
là bất nhiễm, chưa được Vô tướng căn bản, vẫn còn
có công dụng, có đối tượng mong cầu, vì chưa thể nhậm vận vô tướng,
nên rơi vào tạp nhiễm.

Nay, “Trong trụ này…” trở xuống, là thứ năm, nói về câu
có gia hạnh, thuộc về công hạnh viên mãn. Như Địa kinh nói
“Bồ-tát trụ
trong địa Viễn hành, nên
không gọi là có phiền não. Vì ham cầu trí Tuệ của đức
Như lai, vì chưa đầy đủ, nên chẳng gọi là không có phiền não.
Pháp sư Cảnh nói “Tu dứt hai phẩm thượng trung phiền não ở trong
Kiến đạo đã chế phục không
hiện hành. Vì chúng sinh, nên Thất Địa trở
xuống vẫn khởi, lúc
phiền não phẩm hạ lại hiện hành. Thì nay, nói phiền não hàng đầu như tham v.v… đều dứt trừ. Y cứ vào thời gian nhập quán trong
Thất Địa, thì nhiều, thời gian xuất quán khởi “hoặc” thì rất ít.
Lấy theo đa số, nên nói
tham v.v… đều dứt trừ.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Trụ này, đều dứt trừ tất cả tham v.v….
Y theo tâm viên mãn của Địa, chứ chẳng phải tâm của
Bát Địa đoạn.
Như thế, hoặc như luận
Phật Địa tự phải phân biệt. Phải biết trụ này
chẳng có phiền não…”
trở xuống, giải thích rằng “tất cả phiền não vì
không hiện hành, nên Địa
được nói là viên mãn.”

Như giải thích
trước, chẳng phải lìa phiền não…” trở xuống, giải thích rằng “Cầu trí
Phật chưa được. Do có ái tương tợ
Bồ-đề Phật, vì còn chấp, nên chẳng phải lìa phiền não, do đó, đoạn văn kết dưới đây nói
là có gia hạnh, vì công
hạnh viên mãn.”
“Hành giả như thế…” trở xuống, là
thứ sáu, nói về ba
nghiệp thanh tịnh. Dựa vào
ý lạc, nghiệp thanh tịnh chuyển sang biến
nghiệp công xảo thế gian,
đều được viên mãn, cho nên nói riêng.

Nghiệp công xảo trong địa thứ
bảy viên-mãn, hễ là công
xảo, kinh doanh tạo tác,
thì công việc đã làm được hoàn thành.

Từ khi mới phát tâm, vì lợi ích cho chúng sinh, nên học các
Công xảo, dựa vào cầu tài vật, nhằm thực hành
cứu giúp cho, cho đến
Thất địa đã học công
xảo, mới bắt đầu thành tựu mầu nhiệm, do công dụng của Địa thứ bảy rốt ráo, vì công xảo hoàn thành viên mãn. Đức
Phật khen thì làm, không khen thì không làm.
Như thuyết của Tứ Địa nói “Ở trụ thứ năm đã được
công xảo. Nay, đến
Thất Địa, chuyển biến
được viên mãn, cho nên,
cả thế giới Tam thiên đều thừa nhận chung là
bậc Thầy. Đại khái
không nói là trừ Bồ-tát đẳng vị, vì Bồ-tát
Đẳng vị cũng không làm thầy lẫn nhau.

Các Tónh lự v.v… trong Địa thứ tám, như trụ Dị thục, không
cần gia hạnh, nhậm vận
hiện trước. Nay, trong Địa này chưa có thể
nhậm vận. Như Dị thục
trụ của Địa thứ tám, nên có công dụng. Cho nên,
các Tónh lự v.v… mới
có thể hiện tiền, do tướng tu hành biểu hiện ở trước.
Luận Địa trì hơi khác với luận này. Tất cả
Thiền định, Pháp Bồ-đề phần kia đều thể
hiện ở tu mà không thọ báo pháp.

“Các Bồ-tát này…” trở xuống, là thứ bảy, nói theo kịp
Tam-ma- địa không chung với Nhị thừa.

“Phương tiện
như thế, cho đến môn Tam-ma-địa.” Địa kinh nói “Bồ-tát trụ, nhập
trong Địa thứ bảy, được gọi là trí khéo lựa chọn
tam- muội của Bồ-tát
v.v…, đầy đủ, cho đến Bồ tát là Đại trí thông môn
như thế đứng hàng đầu
mười tam-muội, có thể nhập trăm, ngàn
tam-muội của Bồ-tát tịnh
trị Địa này.”
Bản dịch xưa chép: “Bồ-tát ở trụ này, tư duy phương tiện
nhập, khéo điều phục
tam-muội, sinh trăm, muôn tam-muội. Bồ-tát như thế,

tất cả phiền
não đều xa lìa, cho đến gia hạnh mạnh mẽ. Luận sư
cảnh nói: Bồ tát Thất
Địa do lìa các hoặc, tất cả phân biệt, ba nghiệp sở tùy thảy đều không hiện hành mà vẫn lìa bỏ tìm cầu Bồ-đề với gia
hạnh mạnh mẽ.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Do có phân biệt nhỏ nhiệm, nên khó rất dễ hiểu rõ. Vì không có phân biệt thô, nên gọi là
Vô tướng. Địa v.v…
ở trước có phân biệt
thô, gọi là có tướng. Các Địa này đều vì thuận
phân biệt Bồ-đề, nên không lìa bỏ. Tu trị mầu nhiệm, đã thể hiện rõ
Vô sinh Pháp nhẫn, nghóa là
nhập lâu dài Chân quán Vô sinh pháp nhẫn, niệm niệm thêm
sáng suốt, nên nói khéo tu
Vô sinh
Pháp nhẫn. Vô sinh
Pháp nhẫn tức chánh
chứng trí Vô phân biệt trí.
“Lại, các
Bồ-tát…” trở xuống, là thứ tám, nói về niệm niệm
có thể nhập Diệt định.
Trong trụ
thứ sáu, đã nhập
Diệt định. Nay, mỗi niệm trong trụ
này đều có thể nhập.
Pháp sư Cảnh nói “Chỉ nói trụ thứ sáu, không là
năm trụ trước, là vì
nêu sau để chỉ rõ trước. Từ Sơ địa về sáu, có xuất,
quán nhập quán khác nhau,
vì không thường Diệt định, nên nêu thứ sáu,
so sánh chứng tỏ năm trụ trước cũng tạm nhập Diệt. Cũng có thể tướng của ba Địa trước đồng với thế gian, nên không nói được
Diệt kia. Tướng của Tứ địa, Ngũ Địa,
Lục Địa đều đồng với Nhị thừa. Tứ Địa, mới được
vô lậu của phẩm đạo,
ví như Sơ quả chưa được Diệt định. Bồ-tát Ngũ Địa, như thứ hai cũng chưa được
Diệt định, cho nên nói riêng.
Bồ-tát Địa được Vô sinh nhẫn,
vì như A-la-hán, nên trong mỗi niệm thường
nhập Diệt định.”

Hỏi “Nếu Thất Địa mỗi niệm thường nhập Diệt, thì tức là hai
trí rốt ráo không hiện hành?”
Đáp “Y cứ ơ ûkhả năng có thể mỗi niệm nhập, chưa hẳn niệm
niệm thường nhập diệt. Vì nếu y cứ Chân quán lìa tướng, giả gọi là
Diệt định, tức niệm niệm nhập.”

Ngài Tam Tạng
nói “Phương Tây có hai giải thích:

“Bát Địa trở lên, mới nhập Diệt định, Thất Địa trở xuống,
Bồ- tát ngộ tức khắc, tức không thể nhập. Vì sao? Vì
Thất Địa trở lại, vượt
qua “hoặc” của ba cõi, mà hiện ở trước, nên
không thể nhập. Nay, nói
rằng “Trong Lục Địa, Thất Địa, có thể nhập Diệt
định, nghóa là y theo
chánh thể trí tương ưng với định, vì thường
“duyên” vắng lặng, nên gọi
là định Diệt Tận, chứ chẳng phải định Diệt Tận
trong hai mươi bốn
Bất tương ưng.”

Rằng “Sơ địa trở lên đều nhập
Diệt định, nên
kinh Lăng-già

chép: “Phật
bảo Đại Tuệ! Từ Sơ Địa cho đến Lục Địa nhập định
Diệt Tận, Thanh văn, Duyên
giác cũng nhập Diệt định, cho đến Thanh văn, Duyên giác tức không được nhập.
Bồ-tát Thất Địa, niệm niệm
nhập Diệt định. Nay, nói rằng
“Địa thứ sáu, vì được
Vô Tướng, nên có thể chế phục phiền não. Có khả năng chế phục phiền não, có thể phá
tướng nhập Diệt định.” Lại,
Tam Tạng nói rằng
“Sáu Địa trở lên, do tạo nên Vô lượng
gia hạnh, mới nhập Diệt định.”

Địa thứ bảy
cũng do phương tiện muốn nhập liền nhập. Cho nên, giả thiết là nói có thể niệm niệm nhập, chứ chẳng phải cho rằng
vì nghóa tiếp nối nhau,
nên gọi là niệm niệm. Vì sao? Vì Lục Địa trở
lên, cũng có nhiều sát
na nối tiếp nhập. Nhưng Bồ-tát này rất ít có
nghiệp gửi gắm, đến có thể không tác chứng, nghóa làm rõ lại
Bồ-tát Thất Địa, thường nhập Chân quán trong cảnh thật tế, mà không tác chứng
khởi công hạnh lợi tha.

“Bồ-tát kia do như thế…” trở xuống, là thứ chín, nói về hiện
hành hạnh thế gian không
chung của tất cả hữu tình.

Pháp sư Cảnh nói “Có thể thực hành tất cả công hạnh đồng
với hữu tình, khác với
công hạnh mầu nhiệm mà Bồ-tát đã thực hành,
nên nói là không chung.
Công hạnh mầu nhiệm của Bồ-tát dù đồng với thế
gian nhưng chẳng phải là tánh của thế gian kia, như
kinh nói rộng.”

Luận sư Trắc
nói “Dù ở trong nhiễm mà không đắm nhiễm, nên gọi là không chung.”
“Nghóa chung trong đây…” trở xuống, phát ra công hạnh
giống nhau, hiện đồng với hữu tình trong kinh đã chỉ dạy
kia. Về nghóa chung có tám:

Đồng
với việc phước nghiệp.

Đồng
với việc nhiếp thọ, thân thuộc, đồ chúng.

Đồng
với việc phàm phu cầu thọ sinh.

Đồng với người mới phát tâm, phát khởi tiến đến cầu trụ
ba giải thoát.

Đồng
với việc tin ưa thừa hạ, vì điều phục người khác.

Đồng
với sự khác nhau của thọ dụng các dục.

Đồng
với việc ngoại đạo được Phật giúp cho quay trở lại.

Đồng
với người đời, tùy chuyển tâm người khác, tùy
chuyển đại chúng.

“Pháp khác như trước đã nói…” trở xuống, là thứ mười, nói về
căn lành thanh tịnh.
“Thọ sinh, nhiều tạo tác…” trở xuống, là thứ mười một, hai oại lực

thọ sinh, lời văn rất dễ hiểu.

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Mười hai đoạn văn trong Địa này lại
như đoạn kết, y cứ phối
hợp mà biết.”

Có gia hạnh, vì thuộc về công hạnh viên mãn. Xét văn trên
giống với đoạn kết điên đảo thứ tư.

Thứ tư phối hợp với thứ năm, thứ năm phối hợp với thứ tư.
Ngài Tam Tạng nói “Thứ
năm này có gia hạnh, thực hành viên mãn, tức
là hôm nay, tất cả tham v.v… trong trụ này, đều dứt trừ. Do có gia hạnh,
vì thực hành viên mãn,
cho nên dứt trừ “hoặc” còn lại, lại dựa vào
đoạn kết kế là, chứ
chẳng phải pháp điên đảo.

Trong không có gia hạnh
Vô tướng trụ, gồm có hỏi đáp,
giải thích, kết.

Trong giải thích có mười một: Đầu tiên, là nói nhập đệ nhất nghóa

trí của tất
cả pháp thành tựu viên mãn, được nhập trụ này.

Xét Địa kinh nói:

Nhập tất cả pháp xưa nay vô sinh. Không có thành.

Không có tướng (Vô tướng). Không có xuất (Vô xuất).

Không có mất
(Vô thất). Không có cùng tận (Vô tận). Không hiện
hành (Vô hành). Chẳng phải có hữu tánh.
Đầu, giữa, sau bình đẳng.
Chân như vô phân biệt, nhập trí nhất thiết trí.
Luận Trí Độ
giải thích về Nhẫn kia ở
trong bốn thứ Vô sinh, nên biết:
Sự Vô sinh.

Tự tánh Vô sinh.

Sác sai khác Vô sinh.

Tác nghiệp sai khác Vô sinh.

Bảy câu đầu là sự Vô sinh. Ba câu sau, như thứ lớp phối hợp.
Ba thứ sau,
Vô sinh.
Như Pháp sư Viễn v.v… giải thích “Tất cả pháp
Vô sinh có mười câu
giải thích về trí Vô sinh này, gọi là Nhập trí. Nay, lại nói Đệ nhất nghóa của tất cả pháp, nghóa là loại trừ hai chấp, mà làm
rõ Chân như, gọi là Đệ
nhất nghóa trí của tất cả pháp, nghóa là dựa vào ba đời, như đối tượng thích ứng với ba đời, dưới đây, nêu ra mười thứ.
Pháp sư Cảnh nói “Văn
ở đây và văn của luận Thập Địa, chẳng phải không có một vài điểm khác nhau, vì đại ý giống nhau.”
Pháp sư Cơ nói “Như văn luận Địa Trì không thể là nhà chú
sớ giải
thích riêng. Văn ở
đây cũng không có đủ
mười pháp. Mười pháp, nghóa là dựa vào ba đời,
như đối tượng thích hợp với ba đời, vì tùy ở
ba đời có chấp này, nên tùy
đối tượng thích ứng.
Mười pháp này đều loại trừ Biến kế sở chấp.
Mười câu như xưa nay
Vô sinh v.v…, như thứ lớp phối hợp.
Địa kinh giải thích rằng
“Viễn Pháp sư nói “Nói là đối với ba đời, nghóa là Địa thứ tám này trở xuống, Thất Địa là quá khứ, đương Địa, gọi là
hiện tại; Nhị Địa sau,
gọi là vị lai. Bốn địa đầu trong đây sẽ phối hợp
với ba đời. Nghóa ấy thế nào?
Ở quá khứ
có Sơ, Nhị, nghóa là
Vô sinh,
Vô khởi, hiện
tại Vô tướng, vị lai
Vô thành. Quá khứ được chia làm hai:
Sơ địa, gọi
là “Sinh”, nhị Địa, cho đến thất Địa, gọi là
“khởi”. Nói vô danh nghóa là không
có pháp tịnh của Sơ địa
sinh. “Vô khởi”, nghóa là không có Nhị Địa trở
đi “khởi”. khởi, tức
khởi tác. Nhị Địa này, nghóa là loại trừ chấp quá khứ.

Nói Vô tướng, nghóa là chấp ngay Bát Địa có tướng Vô
sinh
Pháp nhẫn. Nay, loại trừ
chấp tướng này, nói là Vô tướng, tức là hiện tại.

Nói Vô thành, nghóa là không có Cửu Địa trở lên, cho đến
thành Bồ-đề của Phật, có chấp thành
Bồ-đề Phật này, nay đều loại trừ.
Do bản dịch xưa nói, chỉ có bốn thứ này không có ba thứ kế là, có
ba thứ sau.

Luận sư Trắc
nói: “Ngài Tam Tạng dựa vào sự xem xét kinh Hoa Nghiêm bản Phạm có
mười thứ quán Vô sinh:

Vô sinh

Vô khởi

Vô tướng

Vô thành

Vô thất

Không có hữu tánh

Không có tánh trôi lăn

Không có tánh ngừng dứt

Tánh bình đẳng của đầu, giữa, sau.

Ở
Chân như không có chứng nhập trái ngược. Tánh bình đẳng không có phân biệt. Mười thứ này với Đại bản
Hoa Nghiêm và luận
Thập địa. Đã giải thích kinh này có đồng nhau: Năm câu trước trong
mười câu Đại Bản Hoa Nghiêm kinh hoàn toàn đồng
nhau. Không có câu
thứ sáu, không có câu hữu tánh, hai câu không có đến, không có đi,
thích hợp với “không có tánh trôi lăn, không
có tánh dừng nghỉ ở đây. Một câu không có ban đầu, không có ở giữa, không
có sau, cũng như

luận
Thập Địa. Luận ấy
nói “Ban đầu, giữa,
sau bình đẳng.”
Về sau, một câu nhập trí Như
lai, là nói lược qua, cũng không thích hợp với Địa luận bản Phạm.
kinh nói “Câu đầu, đồng với bản Phạm. Câu thứ
hai, Vô thành trái ngược
với bản Phạm, vì “Vô thành” của bản Phạm kia ở câu thứ tư.

Câu Vô thường thứ ba, cũng thích hợp với bản Phạm. “Vô
xuất” thứ tư, cũng
trái ngược với bản Phạm này. “Vô tận thứ
sáu, không hiện hành thứ bảy, không thích hợp với bản
Phạm.” “Chẳng phải có có
tánh” thứ sáu của bản
Phạm. Hai câu sau, phần lớn đồng với bản Phạm.
Nay dựa theo kinh Hoa
Nghiêm bản Phạm, để phối hợp, giải
thích văn này. Như ngài
Tam Tạng đã giải thích:
“Nói là dựa vào ba đời, như đối tượng thích ứng với ba đời đó,
xưa nay Vô sinh, Vô khởi,
Vô tướng. Nhà chú thích có hai giải thích:

Nói là đối với Chân như vì không có việc
chưa sinh, nên nói
là Vô sinh; vì không có từng khởi, nên nói là
Vô khởi, vì không có
sự
tướng hiện tại, nên nói là Vô tướng. Nếu theo
thứ lớp thì, trước nói quá khứ; kế nói
vị lai, sau, là hiện tại.
Tuy nhiên, vì không theo thứ lớp này,
nên nói rằng “Đối với ba đời, như đối tượng
thích hợp với ba đời đó.”

Nói xưa nay Vô sinh, nghóa là không có quá khứ sinh. Vô khởi,
nghóa là không có vị lai khởi, Vô tướng, nghóa là
không có tướng hiện
tại. Nếu theo thứ lớp thì, đầu tiên, nói quá
khứ; kế nói hiện tại, sau nói vị lai. Nhưng, vì
không theo thứ lớp đó, nên nói là “Như đối tượng mà
ba đời đó thích hợp.”

Ba quán trên
đây, là y cứ vào sự quả của ba đời để nói
về quán Vô sinh:

Dựa vào tánh của nhân khác là không nên Thành, vô hoại, nghóa là tất cả hữu vi là Nhân; công năng (chủ thể)
sinh ra các pháp, gọi
là “Nhân thành”. Cũng
có công năng dứt trừ các pháp, gọi là hoại
Nhân, vì Chân như không phải nhân khác
năng thành, năng hoại, nên
nói “Dựa vào tánh của
nhân khác là không Thành, không có Hoại.”
Quán hai nhân này y cứ
vào tánh của nhân khác để nói về Vô sinh quán.

Năm trường hợp trên đây, y cứ vào việc kia để nói quán Vô
sinh. Dựa vào Đệ nhất nghóa rốt ráo lìa lời nói, nghóa là vì Chân như
Đệ nhất
nghóa không thể nói năng, do tánh y tha dù là tự tánh ly
ngôn, nhưng cũng có thể vì danh ngôn mà làm rạng rỡ nghóa Đệ nhất.
Nay, thật tánh của Chân
như này chính là tự tánh ly ngôn, rốt ráo không
bị danh ngôn nêu bày, cho
nên nói “rốt ráo ly ngôn.”

Các sự tự
tánh: Tức Chân như này là thật tánh của các pháp, nên
nói
“sự tự tánh”.
Sự là
the sự.
Lời nói, tạo tác, ảnh tượng, tự tánh
có hai nghóa:

Tự tánh của lời nói, ảnh tượng.

Tự tánh của tạo tác, Biến Kế sở chấp, ảnh tượng.

Vì thể tướng
và vì tánh của nhân, nên đều không có gì, nghóa
là không có “hữu
tánh”, mà có hai nghóa:

Không có “cái có”, vì không có các tướng của tự thể.

Không có tánh, nghóa là không có tánh nhân của “Nhà có”.
Vì Thể tướng của thể, tức thích hợp với
“không”. Vì tánh của Nhân, tức thích hợp với
“tánh không có”. Tướng của Thể này và tánh của nhân vì
không có sở đắc, nên nói “đều không có chỗ được.”

Lại giải thích “Nói do “tướng của thể” là thành tự
tánh của ảnh tượng, lời
nói trên. Và, là
“tánh của nhân”,
sẽ trở thành tự tánh của
ảnh tượng, tạo tác ở
trên. Hai thứ như thế đều không có gì. Sự kiện này y theo Thể tánh để nói về quán
Vô sinh, là trường hợp
thứ sáu, tức
do Thể tánh tạp nhiễm như
thế. Không có tánh trôi lăn, có nghóa là ở
trên Chân như, không có
tánh trôi lăn của mười hai duyên sinh. Nói
“không có tánh trôi
lăn”, tức là trường hợp thứ bảy.

Không có tánh chất dừng, nghỉ, nghóa là dựa trên Chân như cũng không tánh hoàn diệt của mười hai
duyên sinh, nên nói “Không có
tánh chất dừng nghỉ. Sự
dừng nghỉ dựa vào (trôi lăn). Trôi lăn đã không thì dừng nghỉ
cũng không, đây là trường hợp thứ tám. Dựa vào mười
hai duyên sinh này, lấy Vô
trí tà chấp làm nhân, cho đến tất cả thời
gian, tánh nhiễm bình đẳng,
nghóa là do mười hai duyên sinh dùng Vô
minh, ác Kiến làm nhân.
Đối với các sự “có thể” của ly ngôn kia, tức là
nhân sự đã sinh, ở
trên Chân như không có đầu, giữa, sau. Về đầu, giữa,
sau này có hai giải thích khác nhau:

Y
theo ba đời, nhằm phân tích đầu, giữa, sau: Quá khứ gọi là
đầu, vị lai, gọi là sau; hiện tại, gọi là giữa.

Y
theo chủ thể dẫn (năng dẫn), đối tượng dẫn (sở dẫn); năng
sinh, (chủ thể sinh), sở sinh (đối tượng sinh), để
nói về đầu, giữa, sau.

“Năng dẫn” thuộc về
Vô minh, hành là biên tế đầu, đối tượng
dẫn là Thức,
danh sắc,
sáu Xứ, Xúc, thọ và chủ thể
sinh
là ái, thủ, hữu, là
bờ mé ở giữa, đối
tượng sinh, sinh, già chết là biên tế sau. Nay, Chân như này vì không có ba phần vị
sai khác, nên nói
“Dựa vào vô trí này, cho đến tánh bình
đẳng nhiễm, đây là trường
hợp thứ chín.

Dựa vào Chân như, cho đến tánh bình đẳng, đây là y cứ trí
năng
quán lìa phân biệt, thể hiện rõ lý tánh bình đẳng, để nói về
Vô sinh,
đây là trường hợp thứ mười.
Nói chủ thể trừ tạp nhiễm, tức Địa kinh nói
“Bồ-tát này xa
lìa tất cả tâm, ý,
thức, nhớ tưởng, phân biệt, không có tham chấp, như
hư không, bình đẳng nhập
tất cả pháp, như tánh hư không. Đoạn văn
này lấy sự giải thích
để chế phục những lời bắt bẻ.

Trên đây, y cứ vào Chân như v.v… không có Biến kế sở chấp,
để nói về Vô sinh, vì e người tu hành sẽ bị dứt
trừ trí vô phân biệt cho
nên có đoạn văn này.

Ngài Tam Tạng giải thích “Xa lìa tất cả phân biệt của Tâm,
ý, thức, nhớ tưởng,
có là hai giải thích:

“Phân biệt tự tánh các pháp, cũng ý thức phân biệt
sai khác, gọi
là phân biệt nhớ tưởng.”

“Xa lìa tất cả Tâm, ý, thức là xa lìa tâm vương của tám thức.
Phân biệt, nghóa là xa lìa phân biệt pháp số.”

Không có tham, chấp nghóa là người dịch lầm lẫn, nên nói
là không có đối tượng ngăn ngại.

Luận giải thích có ba sự vượt hơn trong Địa dưới đây:
1) Hạnh tự nhiên vô công dụng, như kinh nói “Không có
tham, chấp.”
Ngài Tam Tạng nói “Trí Vô
sinh thông minh không có
công dụng, không hề bị
ngăn ngại, như hư không bình đẳng.”
Luận rằng:
“
2) Tưởng khắp tất cả pháp”, ngài Tam Tạng nói “Ở đây nói về Trí hậu đắc, duyên khắp các pháp như hư không, nhập tất
cả pháp như tánh hư không.”
Luận rằng:
“
3) Nhập hạnh tự nhiên Chân như không lay động.” Ngài Tam Tạng nói “Cũng là trí chánh thể “duyên” trí hư không
bình đẳng Chân như.

Nói “được nhập trụ thuần thanh tịnh trụ thứ tám. Pháp sư Cơ nói “Do tâm hữu lậu ngăn cách, nên gọi là tạp nhạp. Thuần túy
Vô lậu, gọi là thuần tịnh.
Tương tục gia giải thích trên Bát Địa này “Vì Thất Địa
có công dụng, nên gọi là tạp nhạp; còn Bát Địa thì không, nên gọi là thuần.
Nói cách ngăn, không cách ngăn
Bát Địa này, do bỏ đi tâm hữu lậu
gián cách là nghóa của
người khởi.”

Luận sư Trắc
nói: “Vì phiền não hoàn toàn không còn hiện
hành, nên gọi là thuần.”
“Trụ trong trụ này…” trở xuống, là thứ hai, nói do quán ở
trước được Vô sinh
nhẫn. Đối với Pháp Vô sinh, chứng được nhẫn thanh tịnh
tối cực bậc nhất,
Sơ địa cũng được
Vô sanh nhẫn, hai trường hợp này khác nhau thế nào?
Pháp Sư Khuy Cơ giải thích: Theo luận
Hiển Dương quyển sáu thì vô
sanh nhẫn có ba thứ, tánh
sở chấp gọi là
Vô sinh nhẫn xưa nay, y tha, gọi
là Tự nhiên Vô sinh nhẫn; Viên thành, gọi
là Vô sinh nhẫn khổ cấu.
Hai chấp phần biệt chứng, đoạn của Sơ Địa
là đắc Vô sanh nhẫn xưa
nay. Bát Địa trở lên, Chân, Tục hiện hành
song song, được hai Vô
sinh nhẫn tự nhiên, và khổ cấu. Lại, Bát Địa trở
lên, vì chứng một vị Chân như quán thuần túy, nên
gọi là được khổ cấu Vô sinh, do ở trước đã chứng đắc
Vô sinh
nhẫn khác. Lại, vì ở trước đã được
Vô sinh nhẫn
Phần đoạn. Bát Địa trở đi, chứng
Vô sinh nhẫn
Biến dịch. Lại, Sơ địa
v.v… không Vô sinh nhẫn đường Ác. Bát Địa trở lên, chẳng phải tâm hữu lậu
Vô sinh nhẫn
gián sinh. Đối với tất cả
pháp, chính Tầm, Tư xong.
Ngài Tam Tạng nói “Thất Địa trở xuống đều có Tầm,
Từ xong, là do
sức Tầm, Tư của Địa thứ bảy trước. Địa thứ tám
trở lên, do trí Như thật
sinh, chứ chẳng phải là Địa thứ tám có Tầm, Tư.
Vì sao?
Vỉ Bát Địa trở lên, bất cứ lúc nào cũng thường nhập quán
“Nhân”, không và “Pháp không”.
Lại giải thích “Lại, có khi xuất quán, vì chẳng phải pháp gia hạnh, nên không thực hành
quán Tầm, Tư.
Bấy giờ, cho đến không bao
giờ còn sinh nữa. Pháp
sư Cảnh nói “Từ xưa đến nay, do pháp tà phân biệt luống dối
thường khởi, giờ đây, không còn khởi nhân phân biệt,
nên pháp luống dối vị
lai sẽ không bao giờ còn sinh nữa.”

Luận sư
Trắc nói: “Trong Bát Địa này, tất cả “nhân chấp và
pháp ý thức đều không
hiện hành, nên nói rằng tất cả tà chấp phân biệt
đều xa lìa. Trí Như thật
này, cho đến Nhẫn thanh tịnh cùng cực.”

Luận sư
Cảnh nói: “Địa vị công dụng tu hữu chưa
thanh tịnh.
Nay, trí Như thật của Bát Địa này vì quán lìa công dụng, nên gọi là
thanh tịnh cùng cực. Trí
Như thật này tức quán Vô sinh. Văn này tức nói
Bát Địa cũng thực hành
Tầm, Tư Như thật quán trí, phải biết rằng Cửu
Địa, mười Địa cũng
thực hành quán này, chỉ các Đấng Như lai lìa hẳn
Tầm, Tư, Thập Địa vẫn còn.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Vì sao không nói bốn Tầm, Tư? Vì
Tầm, Tư chẳng phải Vô
sinh nhẫn, nên chỉ có hữu lậu, trí Như thật có cả Vô lậu, là thể
Vô sinh nhẫn của
Bát Địa này.
Vì thế, hai văn trước giải
thích lại trí Vô sinh
nhẫn, nên ở trước nói “Vậy là thế nào? Nghóa là các
Bồ- tát do bốn Tầm, Tư,
đối với tất cả pháp chánh, Tầm Tư ứng xong,
hoặc có lúc giữ gìn
được bốn trí Như thật, cho nên biết trí này tức là thể
của Nhẫn. Nói có Tầm,
Tư xong, nên biết Tầm, Tư không ở Bát Địa trở đi,
vì không có tâm hữu lậu, do ở trước đều có tâm hữu lậu. Trí hậu đắc
kia chỉ tạo ra nghóa giống
nhau, nên không có ngăn ngại, thật ra, tạo
nên Tầm, Tư chỉ hữu
lậu. Yù muốn dẫn sinh trí Như thật Vô lậu. Trí Vô lậu đã tương xứng với Pháp tức là
Như thật, vì
sao lại thực hành quán
Tầm, Tư, dẫn sinh trí Như
thật ? Dù lúc thực hành là giống nhau, chứ
chẳng phải thực hành
chân thật.”

“Các Bồ-tát này…” trở xuống, là thứ ba, nói về dứt trừ bốn
tai họa. Bản dịch xưa gọi là lìa bốn não.

Pháp sư Cảnh
nói “Địa kinh có nói ba dụ:

Dụ Diệt định.

Dụ tỉnh mộng.

Dụ sinh lên cõi trời Phạm Thiên.
Nay, luận này đã nói về bốn thứ tai họa là trong thí dụ kia
đã lìa lỗi. Hai thứ đầu
là lỗi đã lìa trong thí dụ Diệt định kia. Hợp trụ
báo hạnh thành. Thứ hai,
tức Địa kinh kia nói “Lìa việc của thân, miệng,
ý. Thứ ba, là thí dụ
thứ hai kia, hợp từ xưa đến nay, thấy các chúng
sinh rơi vào bốn con
sông lớn, phát ra
sức tinh tấn lớn, tu rộng hành đạo,
đến Bất động địa, lìa
tất cả tưởng, có hạnh công dụng v.v….

Thứ tư, là thí dụ thứ ba kia, hợp rằng “Tất cả tâm Phật, tâm
Bồ- tát, tâm Bồ-đề,
tâm Niết-bàn không hiện hành, huống chi sẽ hiện
hành tâm thế gian.”

Pháp sư
Thái nói: “Nói bốn, nghóa là trừ dứt có hành hiện
tiền của tướng nhỏ
nhiệm, nghóa là Bồ-tát lúc nhập quán, tướng thô, tế
đều không khởi. Khi xuất
quán, tướng nhỏ nhiệm vẫn còn khởi. Nay, nhập Bát Địa không có xuất quán, nên dứt trừ hiện hành
nhỏ nhiệm, chấp tướng. Lại,
“Bồ-tát này đối với sự nghiệp thần thông to lớn trong
dòng pháp môn như thế”, là câu thứ tư.
Địa kinh nói:
“Bồ-tát được địa
Bất động xong, vì năng lực
bản nguyện trụ, nên bấy
giờ, Chư Phật cho Bồ-tát trí tuệ Như lai trong môn
pháp lưu thủy kia, cho đến nhờ vào bảy điều khuyên của Phật:

Khuyên ông vì mục đích thành tựu pháp của Chư Phật, nên hết
lòng, tinh tấn, đừng bỏ môn Nhẫn này.

Khuyên dù được vắng lặng,
giải thoát, nhưng ông phải xót
thương, nghó đến chúng sinh.

Khuyên nên nhớ đến Bi, trí của nguyện xưa.

Khuyên ông chớ chung với Nhị thừa, chỉ mong cầu Pháp tánh.

Khuyên quán Vô lượng thân Phật, cõi nước v.v… nên khởi thị
hiện.

Khuyên vì được Vô lượng pháp môn của Như lai, ông nên
khởi Pháp này.

Khuyên nên quán thông
suốt về
sự khác nhau của Vô lượng
cõi nước, chúng sinh khắp mười phương (giải thích
rộng như kinh luận kia).

Pháp sư
Khuy Cơ rằng: “Hỏi “Bồ-tát trụ này không có dụng
công, thì đâu cần phải khuyên?”
Nghóa là “Do được
Vô tướng, nên nói là phần nhiều nhập
Vô tướng, không ưa tiến
tu. Với bày lời khuyên của Chư Phật, sẽ giúp
cho Bồ-tát khởi quán Vô
tướng. khởi quán Vô tướng xong, tự nhiên, như
Dị thục, nhậm vận tinh
tấn vượt hơn, không đợi gia hạnh.”

Như vậy, “nhờ đức
Phật giác ngộ,
khuyến khích, dẫn dắt
Vô lượng phân thân, trí
mầu”, là câu thứ sáu.
Địa kinh nói “Kim Cương Tạng nói với ngài
Giải Thoát nguyệt rằng “Phật tử!
Nếu Chư Phật không cho
Bồ-tát này khởi môn trí,
thì lúc bấy giờ, Bồ-tát
này sẽ gặp Niết-bàn ngay, ruồng bỏ phục vụ lợi
ích cho tất cả chúng sinh.
Do Chư Phật cho Bồ-tát này Vô lượng, Vô biên môn khởi trí, nên trong một ý niệm đã khởi lên
nghiệp trí.
So với từ khi mới phát tâm đến nay, cho đến Địa thứ bảy cuối cùng, trăm phần
không bằng một v.v…, cho
đến chẳng phải tính, đếm, thí dụ mà hiểu được.
Vì sao? Vì Phật tử trước,
phải dùng một thân để khởi trí hạnh. Nay,
trong Địa Bồ-tát này vì
được Vô lượng thân khác nhau của Bồ-tát, vì
nhóm họp Vô lượng sức
công hạnh, nên ngang bằng nói rộng.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Dẫn phát Vô lượng phần thân, tức dẫn
phát khiến sinh năm phần
pháp thân.”
“Được mười tự tại…” trở xuống, là thứ bảy, là nói được tự tại.
Xét Địa kinh, trước là nói ba tự tại, nghóa là công hạnh tự tại của
khí thế gian, hạnh tự tại của chúng
sinh thế gian, hạnh tự tại của tri chánh
giác. Kế là Quán, nói
mười tự tại, trong đây chỉ nói mười tự tại.
Vì được tự tại, nên tùy theo đối tượng muốn trụ, như ý có thể trụ. Đây là
nói về mạng tự tại.

Tùy theo ưa an
trụ Tónh lự, đến Như lai có thể trụ, là nói về tâm tự tại.
“Nếu tạm tư duy, cho đến đều có thể
hiện hành”, là của vật tự tại, có thể
“hoặc” sinh nghiệp khắp tất cả, nghóa là nói về nghiệp tự tại.
Và đối với tất cả nơi
chốn hậu sanh được tự tại sanh về, gọi là sanh tự tại.

“Tùy theo đối tượng yêu thích cho đến, đều khởi tác, là như ý tự
tại.”

Tất cả nguyện mầu nhiệm cho đến đều làm thỏa lòng Phật,
nghóa là nói về nguyện tự tại.

Tùy theo sự
vật cho đến, đều thành không khác, là thắng giải tự tại.
Tùy đối tượng mà trí ưa muốn, cảnh giới của trí đều là trí
Như thật,
là nói về trí tự tại.

Khắp tất cả danh, cú văn thân đều được khéo léo, nghóa là
nói về pháp tự tại.

“Bồ-tát như thế, cho đến “nên biết tướng kia” là thứ tám, nói
về thắng lợi tự tại.
Xét Địa kinh chép:
“Bồ-tát được mười tự tại thì được gọi là bậc
trí giả v.v… không thể
nghó bàn, cho đến nói rộng.”

Luận giải thích “Thắng đại, có ba thứ đại:

Trí đại.

Thừa đại, tức ba nghiệp thanh tịnh.

Công đức của hai trụ kia đại. (giải thích rộng như kinh ấy) “Lại có thể rời bỏ” trở xuống, là thứ chín, gốc lành
thanh tịnh.

Xét Địa kinh rằng “Ví như vốn vàng thật, thợ kim hoàn giỏi khéo léo, chế tạo ra dụng cụ
trang nghiêm, đem cho vua
Diêm-phù đề hoặc
ở đầu, hoặc đeo trên
đỉnh. Người Diêm-phù trang sức bằng dụng cụ báu khác, họ không thể cướp đoạt.
Như thế, Bồ-tát trụ
Bất động địa,
các căn lành kia, tất cả
Thanh văn, Bích Chi Phật, cho đến Bồ-tát Thất
Địa đều không thể hư
hoại. Bồ-tát được dùng đại trí của Địa, ánh sáng, phá tan chướng phiền não đen tối. Lại nói “Ví như quốc vương của ngàn
thế giới, vua Đại Phạm
Thiên, có khả năng trong cùng một thời gian, trang
trải lòng Từ đầy khắp hằng ngàn thế giới, cũng
có thể ánh sáng
chiếu rọi trong đó.

Như thế, Phật
tử! Bồ-tát trụ trong Địa Bất động này, có thể phát ra ánh
sáng trên thân chiếu khắp mười ngàn muôn Tam thiên Đại
thiên thế giới,
số thế giới chúng
sinh nhiều như cát bụi, có thể dập tắt dần
các lửa phiền não, để được mát mẻ.

Oai lực thọ sinh của Bồ-tát trụ này rất lớn, nên biết tướng ấy,
là câu thứ mười một.

Về thọ sinh, Địa kinh nói
“Bồ-tát trụ trong Địa này, đa
số làm
Đại Thiên Vương, làm
chủ ngàn thế giới.”
Oai lực tự tại trên hết.
Như kinh nói
“Trong khoảng một
niệm, được trăm muôn
tam thiên Đại thiên thế giới số tam-muội như cát
bụi và thấy Phật v.v…,
cho đến nói rộng.”

Trong Vô ngại
giải trụ, gồm có: hỏi, giải thích, kết luận.
Nói trong trụ rất
sâu của Địa thứ tám, bất
sinh
Hỷ túc, nhập
địa Thắng tấn. kinh nói
về mười trường hợp làm phương tiện của Pháp sư. Nay, trong đây nói “Hỷ túc bất
sinh
sâu xa” tức thích hợp với trường hợp thứ nhất
trong kinh. kinh nói “Này Phật tử!
Bồ-tát dùng trí
Vô lượng như thế, trí
khéo so lường, lại cầu vận chuyển sâu sắc vượt
hơn vắng lặng, giải thoát.” Lại, yêu thích tánh thù thắng của trí
tăng thượng, là hợp với
trường hợp thứ hai của
kinh. kinh rằng “Lại chuyển, sang mong cầu trí rốt
ráo của Như lai.”

Tùy nhập, là
thích hợp với trường hợp thứ ba của kinh. kinh rằng “Nhập trong pháp
sâu kín của đức Như lai.”
Bảy trường hợp còn
lại, trong đây lược qua
không nói.”

Cũng có thể tùy nhập lời nói, tức gồm thâu chung tám trường hợp
sau.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
“Hỏi “Bát Địa trước, loại trừ bốn tai. Địa
thứ hai trừ dứt đối với thanh tịnh trụ ở trên, tinh tấn,
siêng năng
kính mến, thì vì sao địa
thượng có yêu thích thú nhập đối với tánh thù
thắng của trí?”

Nghóa là “Trước kia có đối tượng mong cầu là nhiễm pháp
chấp, Thất Địa khởi,
Bát Địa dứt. Nay, Địa này chỉ yêu thích trí thù thắng
Vô ngại giải trong Vô
lậu quán, chứ chẳng phải nhiễm pháp chấp, cho
nên không đồng với
trước. Các Bồ-tát này đến nên vì người khác
nói tất cả pháp, là trường hợp thứ hai. Pháp sư
Cơ “Hỏi “Vì sao Bát Địa trở
lên, gọi là không có
gia hạnh? Còn Địa này thì nói có khởi trí gia hạnh?”
Nghóa là
“Trong Thất Địa trước, đối với giải thoát cõi trên,
cần phải siêng năng gia
hạnh thì mới mong thú nhập, được gọi là gia hạnh. Đối với
Phật địa, muốn vì hữu tình nói pháp, thì nhậm vận nói, chứ chẳng phải
gia hạnh. Nay, Trụ này vì đã thú nhập giải thoát cõi
trên, nên không có trí
gia hạnh nhậm vận như Dị thục vượt hơn. Nhưng khi muốn vì hữu tình nói pháp thì không thể như Phật nhậm vận mà
nói, phải tác ý mới
nói được, tức là trong quán Vô lậu, khởi tác ý nói
pháp gọi là khởi gia
hạnh, do đó không đồng với trước.
“Khắp tất cả việc nói pháp v.v…” trở xuống, là thứ ba, nói về
việc làm này như thật biết.

Địa kinh nói
về rừng rậm có mười một:
1/ Tâm hạnh rừng rậm của chúng sinh.
2/ Hành phiền não.
3/ Hành của ba nghiệp.
4/ Hành của căn.
5/ Hành của tín.
6/ Hành của tánh.
7/ Hành của tâm sâu sắc.
8/ Hành của sử.
9/ Hành của sinh. 1
0/ Hành của tập khí (thói quen). 1
1/ Hành rừng rậm sai khác của ba nhóm. Ngài Tam Tạng nói “Tín, là dịch lầm, lẽ ra dịch là
Thắng giải, nên kinh Hoa Nghiêm
chép: “Thắng giải thoát.” Nay, đoạn văn này nói “Phải biết việc nói pháp đã làm ở
đây. nghóa là chính thức
ra khỏi rừng rậm. Cách hành văn dưới đây rất khó. Ngài
Tam Tạng xem xét,
giải thích, biện luận, để giải thích rõ
đoạn văn này, “Nói là đối với tất cả hạnh gần gũi rừng rậm, đây là nêu chung mười một thứ rừng rậm, mười một thứ rừng rậm như tâm, hạnh
v.v…, tức là cảnh sở
quán của Bồ-tát. Tạp nhiễm như thế, thanh tịnh như
thế, là rừng rậm của
tâm hành, tức tâm hành nhiễm, tịnh.
Do tạp nhiễm này, tức là rừng rậm phiền não, rừng
rậm hành nghiệp.
Do thanh tịnh này, là rừng rậm của căn hành nghóa là năm căn
như Tín căn v.v….
Hoặc đối tượng tạp nhiễm, hoặc đối tượng
thanh tịnh, nghóa là rừng
rậm Tín, hạnh, tức là
Thắng giải. Nếu tương ưng với phiền
não thì gọi là đối
tượng tạp nhiễm (bị tạp nhiễm), nếu tương ưng với
pháp thanh tịnh, thì gọi
là đối tượng thanh tịnh. Nếu chẳng hoàn toàn thì
nói là rừng rậm hành
tướng của tánh, là rừng rậm hành tướng của
tâm sâu, là
sở quán của
Bồ tát, hoặc là hữu tánh, hoặc là vô tánh, chứ chẳng phải hoàn toàn. Nếu là hoàn toàn thì là rừng rậm của
sử hành, rừng
rậm của Sinh hành. Nghóa
là hầu hết đều thuộc về phiền não, vì hoàn
toàn nhiễm. Bồ-tát đã
dứt hết năm khổ v.v…, vì sinh là thanh tịnh, nên
nói là hoàn toàn.”

Hỏi “Hành rừng rậm của
sử có khác với phiền não rừng rậm
ở trước nhau chăng?”
Đáp “Phiền
não là tâm trên, còn sử là hạt giống, nên có
sự
khác nhau này. Nếu chung cả hai thứ, nghóa là rừng rậm Tập khí và rừng rậm của ba nhóm hành. Ở đây gồm thâu chung bốn thứ tập khí rừng
rậm v.v… của hành tánh,
nên nói là hai thứ. Lại, vì gồm thâu ba nhóm hữu

tình, nên nói
là có cả hai thứ.”

Pháp sư Cảnh nói “ Đối với tất cả hạnh rừng rậm gần gũi,
tạp nhiễm thế đây, thanh
tịnh như thế: là nêu chung pháp nhiễm, tịnh.
Do tạp nhiễp này, do thanh tịnh này, là nêu nhân tịnh. Nếu chẳng
phải hoàn toàn, nghóa là nhóm tà định,
chánh định. Nếu chung cả hai thứ, nghóa
là chung cho cả ba nhóm.”

Nói hành rừng rậm, như kinh nói có mười một. Địa luận nói
rằng “Rừng rậm, là
nghóa nhiều, nghóa
khó biết. Hành, nghóa là không
chánh tín”, như Luận kia có nói rộng.

“Bồ-tát như thế…” trở xuống, là thứ tư, nói về phương tiện
khéo léo thành Đại Pháp sư.

phương tiện
khéo khéo trong nói pháp, nghóa là nhắc lại
trường hợp thứ hai ở
trên. Nói đã tạo ra phương tiện khéo léo, nghóa là
nhắc lại câu thứ ba ở trên.

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Oai nghi nói pháp, gọi là nói khéo léo,
nói hợp với căn cơ,
gọi là nói những gì đã làm. Lại, đối tượng
giải thích rõ ràng, hợp lý, gọi là nói khéo léo. Thích hợp với căn cơ, lợi ích
chúng sinh, gọi là đã
làm đúng như lời nói.”
Đối với nhất
thiết chủng, thành đại Đại
Pháp sư, Địa
kinh nói “Bồ-tát trụ trong
Địa Thiện Tuệ, đại khái là nói làm Đại Pháp sư,
trụ trong nghóa mầu nhiệm
sâu sắc của Đại Pháp sư, giữ gìn pháp tạng
của Chư Phật.”

Luận giải thích là trong đó, nói là gìn giữ, hai câu thị hiện.

Trụ ở trong nghóa mầu nhiệm, sâu sắc của Đại Pháp sư, nghóa
là có hai mươi thứ để
tạo nên sự nghiệp của Pháp sư:
Thời gian.
Yù chính đáng.
Đốn (tức khắc). Nối tiếp nhau. Tiệm (dần dần). Thứ lớp.

Thứ lớp câu, nghóa. Bảo cho biết. Vui mừng.
Khuyên răn. Đủ đức.

Không hủy phạm giới cấm. Không tán loạn.
Đúng pháp.
Tùy chúng. Tâm từ.
Tâm yên ổn. Tâm thương xót.

Không đắm lợi dưỡng, tiếng tăm.

Không khen mình, chê người (cho đến nói rộng).
Đạt được
Vô lượng môn Đà-la-ni. kinh nói “Được các nghóa
Đà- la-ni, cho đến thứ
mười, được các nghóa Đà-la-ni.
Được các môn Đà-la-ni như thế v.v…, đầy đủ mười
a-tăng-kỳ, trăm ngàn, đối với tất cả
chi âm, từ, chia chẻ phân tích đầy đủ, khéo
léo, tức là từ Vô
ngại. Biện tài Vô tận là nhạo thuyết Vô ngại.

Thành tựu Pháp Đà-la-ni như thế, lãnh thọ kham năng, như kinh nói “Bồ-tát này ở chỗ một vị Phật, đã dùng
một trăm ngàn môn Đà-la- ni trong suốt mười
a-tăng-kỳ để lắng nghe, thọ lãnh chánh pháp.
Như nghe pháp ở chỗ một
vị Phật, ở chỗ Vô lượng, Vô biên Chư Phật
khác cũng vậy. Bồ-tát
do Vô ngại giải thù thắng này, dẫn phát ngôn, từ, có thể ngồi tòa pháp mầu nhiệm như thế. Do ba biện tài khác, dẫn
phát Từ biện, việc làm tự tại, đủ khả năng lên pháp tòa, nói rộng bốn
Vô ngại”, như trong
kinh ấy nói, nếu ở trong đây,
Thích Luận chép: “Nghóa là
lúc nói pháp được
diễn ra trong hội đại tập.”
“Nếu ở chỗ này”, nghóa là nói pháp ở chỗ cõi nước, nói
rộng chánh pháp, tường
tất cả tận môn, là tùy căn cơ chúng sinh kia,
giảng nói chánh pháp,
cùng tận pháp môn kia.
“Nếu do đây… nên”, cho đến đều hoàn toàn thành tựu:
Do căn cơ này đối với
các hữu tình hoặc nói là khuyến khích, dẫn đường,
hoặc nói là an ủi, dẫn
dụ, với những khả năng đều thành tựu căn lành, thanh tịnh, oai lực,
thọ sinh, như kinh nói nên biết, là trường hợp
thứ năm, sáu, bảy.

Căn lành thanh tịnh. Như kinh nói “Ví như vàng ròng, được
chế tạo nên các dụng cụ trang nghiêm, đeo trên đầu
hoặc cổ vua Chuyển Luân. Tất cả dụng cụ trang
sức của tất cả
Tiểu vương, người của
bốn thiên hạ, đều không thể
sánh bằng.
Như thế, Bồ-tát trụ trong Địa
Thiện Tuệ này, các căn lành kia càng trở
nên sáng,
sạch vượt hơn. Tất cả
Nhị thừa và Bồ-tát ở
Địa dưới không thể làm hư hoại.” Lại, nói rằng “Ví như trong thế giới Tam thiên của Đại
Phạm vương có tất cả
chỗ rừng rậm sâu, đều được soi rọi đến.” Như thế,
Bồ-tát trụ ở Địa này, ánh sáng của gốc lành
soi rọi tâm
phiền não
của chúng sinh, nơi rừng rậm âm u được chiếu rọi trở lên.

Thọ sinh, như
kinh nói “Trụ trong Địa này, đa số làm Đại
phạm Thiên Vương, được thế lực lớn, chúa tể của thế giới
Tam thiên, được
tự tại trong đó.”

Oai lực: như kinh nói
“Trong một niệm, được tam-muội nhiều
như số cát bụi của trăm
ngàn cõi nước Phật trong mười a-tăng-kỳ, và
thấy Phật v.v…, cho đến nói rộng.”

Trong Bồ-tát
trụ được thành tựu viên mãn trên hết, trước hỏi,
kế là, giải thích, sau là kết.

Trong giải thích hội thông, gọi là giải thích, y theo đoạn văn
kết ở dưới đây. Đã
không có kết quả riêng. Đây là đoạn văn khó chia
ra, phán quyết. Nếu theo Địa luận, thì có tám phần khác nhau
trong Địa thứ mười:

Phương tiện tạo tác đầy đủ Địa phần. Được phần tam-muội đầy đủ.
Được phần
thọ vị. Nhập phần tận lớn.

Địa giải thích danh phần.

Năng lực thần thông phần vô thượng, hữu thượng. Phần ảnh tượng của Địa.

Phần lợi ích của Địa. Nay, đoạn văn này có
sáu
phần trước, lược qua không có hai
phần sau. Nay, y cứ theo
trước nay, chia làm chín câu:
Đầu tiên, là nói về chín công hạnh của Cửu Địa viên mãn, có khả năng nhập vào Thập địa là vua
Quán Đảnh. Địa luận gọi là phương tiện tạo tác đầy Địa đủ phần, như kinh nói “Phật tử!
Nếu Bồ tát có
vô lượng trí, khéo quán trí như thế, cho đến Địa
Bồ-tát thứ chín, là khéo giải
thích trí.”
Khéo đầy đủ pháp thanh bạch v.v…, cho đến gọi là được đến
Nhất thiết chủng, trí
nhất thiết, trí
Thọ vị. Địa luận, giải thích phương tiện
của Địa, tạo ra đầy đủ
Địa phần, nghóa là trí nghiệp khéo giải thích Sơ
địa đến Cửu Địa, nên
biết. Trí khéo giải thích này có bảy tướng:

Vì khéo tu hành, nên có ba câu.
Như kinh nói “Khéo đầy đủ
pháp trong sạch, nhóm họp Vô lượng pháp giúp đạo,
vì khéo gồm thâu
đại công đức trí tuệ. Dưới đây có sáu tướng
phối hợp với sáu câu dưới
của kinh, giải thích rộng như kinh ấy.”

“Được lìa nhơ bẩn v.v… cho đến vì hiện ở trước.”

Nói được Tam-ma-địa hiện ở trước, Địa luận gọi là tam-muội.

Nói “được Vô lượng, vô
số ly cấu v.v… vượt hơn
Tam-ma-địa”, như kinh nói “Phật tử!
Bồ-tát thuận theo thực hành trí như thế, được nhập Địa thọ vị, tức được
Bồ-tát gọi là tam-muội Ly cấu mà hiện
ở trước, cho đến thứ
mười gọi là hiện tất cả Chư Phật hiện tiền trụ tam- muội
suốt
mười a-tăng-kỳ, đều hiện ở trước.” Trăm ngàn các môn
Tam muội thượng thủ như
thế trong mười A-tăng-kỳ đều hiện tiền.

Nói “Tạo ra đối tượng đã tạo kia”, nghóa là thích hợp với kinh ấy kế là nói
“Bồ-tát nhập tất cả
tam-muội này, biết phương tiện
tam-muội, cho đến tam-muội
đã tạo ra Chánh thọ.”

Nói “Tất cả trí trí v.v… ” thích ứng với kinh nói kế là
“tam-muội sau cùng, gọi là “Trí nhất thiết trí thọ vị vượt hơn” tam-muội của
Bồ-tát mà hiện ở
trước, được tương xứng với Toà mầu nhiệm của tất cả
Phật, cho đến có thể
dẫn dắt rộng khắp mà giáo hóa hữu tình, phần thứ ba, nói được tương xứng với Tòa mầu nhiệm của tất cả Phật, quán
đảnh, giáo hóa, dẫn dắt. Địa luận nói “Đây gọi là “được phần thọ vị”,
như kinh nói “Là khi
tam-muội hiện ở trước, thì có vua Đại Bảo Liên
Hoa ra đời, tròn khắp Tam thiên đại thiên thế giới bằng
mười a-tăng-kỳ,
cho đến nói rộng.”

Luận thích nói “Được thọ vị trong đây, nghóa là tùy các tòa nào, tùy thân lượng nào tùy các quyến thuộc nào? Tùy những tướng
nào? Tùy xuất xứ ở
đâu? Tùy theo địa vị đã được, tùy theo sáu việc đã
nói như thế, nên biết,
cho đến nói rộng.” Nay, trong đây nói “Được tất cả tòa tương xứng với Phật là
thứ nhất, tùy những
tòa nào? Chỗ tòa ngồi có mười tướng:

Tướng sinh, như kinh nói “Tức có vua Đại
Bảo Hoa xuất hiện.”

Tướng lượng, như kinh nói “tròn khắp như trăm Tam thiên ngàn
Đại thiên thế giới, trong mười A-tăng-kỳ.”

Tướng thù thắng, như kinh nói “Dùng các châu báu trang ng- hiêm.”

Tướng Địa, như kinh nói “Vì vượt qua cảnh giới thế gian.”

Tướng nhân, như kinh nói “Vì gốc lành của thế gian sinh ra.”

Tướng Thành, như kinh nói “Thực hành các pháp như huyễn, vì
cảnh giới của tánh đã thành tựu.”

Tướng Đệ nhất nghóa, như kinh nói “Ánh sáng, khéo soi chiếu
tất cả pháp giới. Khéo soi, còn gọi là chánh quán.”

Tướng công đức, như kinh nói “Vượt qua tất cả cảnh giới của
chư thiên.”

Tướng của thể, như kinh nói “Dùng báu Đại lưu ly ma-ni làm
cọng v.v….”

Tướng trang nghiêm đầy đủ, như kinh nói “Thân hoa có
Vô lượng ánh sáng, với các thứ châu báu đan xen
trong đó, cùng Vô lượng
lưới báu giăng mắc trên đó.”

Nói “thân”,
là thứ hai, tùy những kích cỡ thân nào?, như kinh nói “bấy giờ, thân
Bồ-tát mầu nhiệm đặc biệt, xứng với tòa hoa v.v….”

Nói “các quyến thuộc, là thứ ba, tùy những quyến thuộc nào,
như kinh nói “bấy giờ, quyến thuộc của vua Đại
Bảo Liên Hoa trên hoa
sen có Bồ tát v.v… được
ánh sáng rực rỡ lớn chiếu khắp qua, lại”, là thứ tư, tùy những
tướng nào?, như kinh nói
“Bồ-tát này lên tòa Đại bảo
liên hoa vương, và
Bồ-tát quyến thuộc ngồi trên
tòa sen, nhập
tam-muội xong. Bấy giờ,
tất cả thế giới trong mười phương đều rung chuyển
dữ dội. Tất cả đường
ác đều biến mất, ánh sáng tỏa soi, chiếu khắp tất
cả Pháp giới. Tất cả
thế giới đều trang nghiêm thanh tịnh, đều được
thấy, nghe tất cả các
đại hội của Chư Phật.”
Tùy những chỗ nào? Tức là chỗ phát ra
ánh sáng, như
kinh nói “Phật tử!
Bồ-tát này vì
sao cho đến công đức trí tuệ đều được hiển
hiện ở trước? Tất cả
hành tướng, tất cả trí trí đều rưới lên đỉnh đầu họ.”

Tùy địa vị đã được, như kinh nói “Như thế, Phật tử! Lúc bấy
giờ, Chư Phật phát ra
ánh sáng giữa hai đầu chân mày, gọi là nhiêu ích tất cả trí thông, cho đến khi nhập vào đỉnh đầu
Bồ-tát kia, gọi là đắc vị v.v….”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Nghóa là rưới nước pháp lên đỉnh đầu
Bồ- tát, gọi là tất cả
tướng. Đây là trí Nhất thiết tri, cũng là việc đã làm.”

“Phật sự v.v… đối với phương tiện giải
thoát kia”, là thứ tư, nói
về phương tiện giải
thoát, được trí như thật, kịp được Vô lượng giải
thoát, Tổng trì, thần thông.

Địa luận gọi
là nhập phần Đại tận, nên có năm thứ:

Trí Đại.

Giải thoát đại.

tam-muội đại.

Đà-la-ni đại.

Thần thông đại.

Nay ở đây nói rằng:
“Phật sự của phương tiện giải thoát kia
là tam-muội đại. tam-muội
có thể làm nhân cho giải thoát. Nói:
“Phật sự của phương tiện
giải thoát”, là nói được trí như
thật, là Trí Đại.

Kịp được Vô lượng giải thoát, là giải thoát đại.

Một Đà-la-ni, là
Đà-la-ni đại. Năng lực
thần thông, là
Thần thông đại (nói rộng như Địa luận kia).
“Và, Tăng thượng này cho đến an lập, phần thứ năm, nói được Niệm trí đại, huấn từ an lập. Địa luận, gọi là Địa là giải thích phần
danh. Giải thích danh có ba:

Được
sức niệm lớn, có thể thọ lãnh mây mưa nói pháp của
Chư Phật, nên gọi là Pháp vân.

Pháp thân che khắp, rưới xuống mưa pháp, vì dứt sạch phiền
não, nên gọi là Pháp vân.

Rưới xuống mưa pháp,
sinh vật này mầm tươi tốt, nên gọi
là Pháp vân.

Nay, trong đây
nói rằng “Và, tăng thượng đại niệm, đại trí
này”, là thứ nhất, giải thích danh.

Tăng thượng dẫn phát huấn từ an lập, là hai thứ
sau giải
thích danh. “Nhưng ở đây,
giải thích danh” trở xuống, là tự giải thích.
Nay, trước nêu tóm tắt
nhằm bổ sung cho phần kế là. Và, đại thần thông tăng thượng dẫn phát, là
thứ sáu, nói về
sự thần thông. Nếu theo
Địa luận, thì dưới đây có năng lực thần thông.
Có năng lực thần thông
vô thượng, hữu thượng.
Không có ai trên, nghóa là
so
sánh với năng lực thần thông
của chúng sinh khác. Có
trên, nghóa là do so sánh với năng lực thần
thông của Như lai.

“Gốc lành thanh tịnh” là câu thứ bảy. kinh nói “Phật tử!
Thí như thợ kim hoàn khéo
léo, luyện thỏi vàng này thành vật trang sức.
Dùng báu Ma Ni không chi
trên trộn lẫn trong đó, đeo lên cổ hoặc đỉnh
đầu Tự Tại Thiên vương.
Ngoài ra, vật trang sức của trời, người đều
không thể sánh bằng.

Lại nói “Ví như ánh sáng của Ma-hê-thủ-la thiên vương sáng hơn tất cả ánh
sáng của chúng
sinh ở
chỗ sinh, khiến cho thân, tâm của chúng
sinh được trong mát.
Như thế, Bồ-tát trụ trong Địa này, trí
tuệ sáng suốt, cho đến
Bồ-tát trụ ở Cửu Địa đã không sánh bằng.”

Thọ sinh, là
câu thứ tám. kinh nói “Bồ-tát trụ trong trụ này, đa
số làm Ma-hê-thủ-la
thiên vương với đầy đủ oai lực tự tại v.v… ”, là
câu thứ chín. kinh chép:
“Trong một niệm, được mười không thể nói
trăm, ngàn, muôn, ức na
do tha thế giới Phật với tam-muội như số cát bụi,
và thấy Phật v.v… (nói rộng như kinh).

“Phải biết rằng…” trở xuống, là thứ ba, kết hợp giải
thích danh.

Văn chia làm ba:

Kết luận phần trên nói sơ lược

Chỉ ra kinh nói rộng

Giải thích tên gọi khác.
Lại,
Bồ-tát này tự như vầng mây lớn chưa hiện Đẳng giác
Vô thượng Bồ-đề, hoặc
hiện Đẳng giác. Pháp sư Cơ nói “Địa thứ mười có ba tâm:

1) Tâm Nhập.
2) Tâm Trụ.
3) Tâm Mãn. Trong tâm mãn này, gọi là Đẳng giác Bồ-tát. Đức Như lai gọi
là Diệu Giác.
Bồ-tát nhập trụ kia, không gọi là Đẳng giác. Hoặc ở hai
tâm nhập trụ, hoặc chưa hiện Đẳng giác; hoặc ở tâm mãn, đều gọi là giác
đã hiển hiện v.v…. Lại,
Đẳng giác là Phật, chưa hẳn là Bồ-tát Đẳng
giác, ý nói Bồ-tát này
ở đương địa chưa thành Đẳng giác, cũng có thể
giáo hóa chúng sinh, nói
pháp như mây mưa. Nếu thành Đẳng giác, Phật
rồi cũng có khả năng
giáo hóa chúng sinh, nói pháp như mây mưa. Nói
là giống với Phật, như
Đẳng giác Bồ-tát, gọi là Đẳng giác.

Trên đây, nói rộng, phân biệt riêng trong trụ đã xong,
dưới đây nói chung.

Văn chia làm năm:

Nói về giới hạn phần tu chứng.

Nói về phần vị đoạn chứng.

Nói về thanh tịnh dần.

Nói gồm thâu tám pháp trong phẩm Công Đức ở trước,
ở trong mười ba trụ này.

Lấy nhiều so với ít, tương đương theo thứ lớp. Trong phần đầu
được chia làm hai: Trước, là giải thích khuất
phục vặn hỏi. Sau, là nói
về các trụ tu chứng, trải qua kiếp số nhiều, ít.

Trong phần trước là ý vặn hỏi “Bồ-tát Thập Địa, mỗi Địa đều
tu muôn hạnh, vì sao ở
trước lại nói là Sơ địa tu đàn (bố thí); Nhị Địa,
Trì giới, Tam địa tu định,
Tứ địa tu Đạo phẩm v.v… ư?” Cho nên, luận
để làm giải thích.

Như thế, đã nói công đức của phần chi giữa trong
Trụ sau
sau, chẳng phải trụ trước
trước, tất cả đều không. Nhưng vì phẩm dưới
đây không rơi vào số
v.v…, nghóa là địa ở trước vì tu chưa hoàn thành
viên mãn, nên không lập,
đến Địa sau viên mãn, mới Kiến lập.

Pháp sư Thái
nói “Nếu dựa vào mười hai trụ của Bồ-tát này
mà tu tánh công đức,
thì cũng sẽ có đầy đủ trong chủng tánh trụ ban
đầu. Nhưng vì chưa thành
tựu viên mãn, nên chưa lập danh hiệu của mười

một trụ còn lại.”

Dù có giải thích này, nhưng không bằng giải thích ở trước.
Trong văn thứ hai được chia làm ba:

Phân biệt chung, riêng số lượng kiếp của các Trụ.

Quyết định kiếp Đại, Tiểu, nói về tu trong thời gian dài, ngắn.

Nói về tinh tấn có thể chuyển biến, không thể chuyển biến.

Trong phần trước, trước riêng, sau chung. Trong phần riêng,
nói rằng “Lại, tức
trong mỗi trụ, rất được thành tựu, viên mãn.
Trong mỗi trụ, trải qua
Trung kiếp, có nhiều
tai hủy, hỏa, phong v.v… ; đến
Đại kiếp, do tu tập mới
được viên mãn. “Nhưng tất cả trụ v.v…” trở
xuống, là luận chung.

Nói “Đây là y theo luôn thường mạnh mẽ tinh tấn và, nói ở đây tức là định v.v….
Pháp sư Cảnh giải thích
“Trong Tăng
Kỳ đầu, công hạnh có thực hành, bỏ giở, chỉ là luống qua. Thời tiết (giai đoạn)
không tu hành, bỏ không
lấy, chỉ y cứ vào trí hạnh, để khắc phục khi lấy.
Về hành tướng của
quãng thời gian từ Sơ địa trở lên, quyết định không
có thời gian vô ích, vì được ý lạc tịnh.

Kế là, trải qua vô số đại kiếp thứ ba, cho đến chứng được
Bồ-tát trụ thành tựu,
viên mãn trên hết. Pháp sư Cơ nói “Vì sao ở đây
không nói chứng đắc Như lai?”

Nghóa là “Vì
ba kiếp này đều ở nhân, nên không nói chứng
Phật, vì Đức Phật ở
ngoài ba kiếp. Lại, ở trước, nói về hai kiếp, văn đều
có nói theo thứ lớp,
cho đến chứng đắc Cực Hỷ trụ v.v… Nay, trong
phần thứ ba này không
có nói về thứ lớp, nên không nói Địa Như lai,
chỉ giữ lấy địa vị của mình.
Thứ hai, trong quyết định
số
kiếp nhiều, ít
trung bình mà nói. Nếu y
theo sau để nói, cho đến không vượt qua số lượng này.
Pháp sư Viễn nói
“Lấy số một trăm hai mươi trong kinh Bất
Tư Nghị làm một lượng
Tăng-kỳ.” Lại giải thích “Trong số một trăm hai mươi, đầu tiên có một trăm lẻ ba là lượng của kiếp ban đầu. Kế có
mười bốn là kiếp thứ
hai. Lại, có ba số là kiếp thứ ba.”

Luận sư Cảnh
nói “Văn này rõ ràng.” Lại, dẫn kinh Anh Lạc nói rằng “Địa thứ mười mãn, lại trải qua nhiều kiếp để học (bắt
chước) bước đi của voi đầu đàn mới
được Bồ-đề.
Chứng ngoài ba kỳ, lại
trải qua nhiều kiếp, lấy
ba kỳ mãn của Tiểu thừa. Về sau, lại trải qua
một trăm kiếp tu nghiệp
tướng tốt.” Việc này không đúng. Nhiếp luận bản dịch xưa chép: “Hoặc nói ba kỳ, hoặc nói
bảy tăng-kỳ, hoặc nói
ba mươi ba. nay, quyết định nói ba Đại
Kiếp tăng-kỳ, liền được thành
Phật, không hơn, không kém. Ở chỗ này, văn luận nói là chỉ trải qua ba vô

số đại
kiếp, không quá số lượng này. kinh Anh Lạc thì y cứ nghóa
trong Thập địa để chia ra
vô số Tiểu kiếp, ở trong đó tu tập bước đi v.v…
của voi đầu đàn, cũng
là trong số ba kỳ, mà không hơn.”

Pháp sư Thái
nói “Lấy kinh làm chính, chỉ vì Luận chủ lấy đa
số bao gồm thiểu số, nên
nói là không hơn.”

Lại giải thích “Luận nói về thật nghóa, không đồng với
luận Tiểu thừa. Lại nói “kinh Anh Lạc là kinh do
Ngài Trúc-Pháp-Niệm dịch
vào thời đại đời nhà
Tiền Tần, nhưng nay, ngài Tam Tạng không tin.”

Luận sư Bị nói “Kinh Anh Lạc không ở trong mục lục, do
đó, không thể chứng minh.”

Trong tinh tấn
có thể chuyển biến, không thể chuyển biến, ý
nói là công hạnh của
Địa tiền có thịnh, suy, đồng trụ Bồ-tát, được có vượt qua trên
Sơ địa không có vượt qua.
Trung kiếp, là kiếp đao binh.
Đại kiếp, là kiếp nước, lửa.” Dưới đây,
là thứ hai, nói về phần vị dứt chướng. Ở đây nói
rằng “Tam trụ dứt trừ
hai chướng kia, nghóa là ở trong Cực Hỷ trụ, cho đến nhập
Như lai trụ, nghóa là ở
Sơ địa, dứt trừ phiền não của đường ác.
Lại, chế phục hai
phẩm trung, thượng “tu hoặc” hoàn toàn không hiện
hành. Dứt trừ hai phẩm
“hoặc” trung, thượng trong Địa thứ tám, khuất phục phẩm hạ kia đều không hiện ở trước, chính là thời gian tâm
Kim Cương dứt trừ tức
khắc tất cả hạt giống “hoặc”.

Ngài Tam Tạng nói “Theo luận Đối Pháp thì “tất cả phiền
não đều chế phục, đến
Kim Cương sau mới dứt.”
Văn trong đây nói là Địa thứ tám dứt, nghóa là chỉ dứt trừ
hạt giống “hoặc”, trên
thể có tánh không điều nhu, cũng gọi là dứt trừ thô nặng, chứ chẳng phải dứt thể của hạt giống. Dứt trừ
“Kiến hoặc” thô nặng trong
Sơ địa kia, và hạt giống của
“kiến hoặc” đã dựa vào
thô nặng, đều gọi là thô nặng.

Địa thứ tám
chỉ dứt trừ thô nặng, chưa loại trừ hạt giống của
“Tu hoặc” ở trong Thập địa đã thọ phần đoạn, nên quyển tám mươi nói
rằng “Trong mười Địa chỉ tu đối trị chướng
Sở tri, không tu đối trị
chướng Phiền não.”

Pháp sư Thái nói “Khí còn dư lại của các
Sư từ xưa đến nay, gọi
là Tập khí. Nay, thì không
như vậy. Hạt giống phiền não cũng gọi là Tập khí, cũng gọi là
Tùy miên. Phải biết rằng phẩm
Chướng sở tri đã có
thô nặng, cũng có ba thứ
v.v…. Luận sư Cảnh nói “Ở đây nói rằng “Ở
da, vỏ, hạt phần nhiều y
theo thân cây. Lỏi cây ngay thẳng, bền chắc, gọi là
“thật”. bản dịch xưa
nói “Vỏ, da, xương, cũng gọi
là da, thịt, tim. Hai thứ này được gọi là y cứ chung cả pháp tình, phi tình làm thí dụ.
Phật địa đều dứt thật, nghóa
là y theo đạo giải thoát, chứng đoạn gọi là đoạn.
So sánh dứt chướng phiền não, cũng gọi là
Phật địa đoạn, mà nói là
Bồ-tát đoạn hữu trên
hết. Y theo Vô ngại đoạn, so với dứt chướng Sở tri,
Vô ngại chánh đoạn cũng nên nói là trụ đoạn trên hết, đây là y cứ ảnh
lược, làm rõ lẫn nhau.
Pháp sư Cơ nói “ Vỉ lẽ gì chướng phiền não không
nói là ở da v.v… ?”
Nghóa là
“Phẩm Phiền não hữu, lấy ba phẩm
để nói. Nay, chướng này thì không như thế, nên mới nói ở da v.v….
Ngài Tam Tạng nói “Đoạn văn này y
theo thô nặng, không y cứ hạt giống chướng Sở
tri.” Luận sư Bị y theo
chướng Sở tri, trong ba trụ, cho đến tu dứt tư
lương.” Pháp
sư
Cảnh nói “Chủng tánh, giải hạnh, trụ tu
Cực Hỷ Trụ, dứt “hoặc” tư lương. Từ tu đạo
Sơ địa tu đạo cho đến
Thất Địa, tu tư lương đoạn đạo của Địa thứ tám Cửu địa tu đạo Tư lương của
Thập địa. Đây là y
cứ riêng ở chỗ mãn
của ba Kỳ để nói ba trụ đoạn.”

Luận sư Bị
nói “Như chướng Sở tri, mỗi Địa trong mười Địa,
đạo tu dứtriêng phiền
não, cũng ở các Địa, các Địa dứt riêng, mà vì y theo chỗ rốt ráo để nói, nên nói là Tam trụ dứt vì Địa khác dứt chưa được
rốt ráo, nên nói tu đoạn
so lường.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Mỗi Địa đều dứt chướng Sở tri vì sao
nay nói so lường?”
Nghóa là “Dù dứt Địa mình, do khởi các “hoặc” ở
Địa sau, ba chỗ này đều dứt, vì
Địa sau, Địa mình không bao giờ hiện hạnh, không
đồng với Địa khác, nên
không nói so lường.”

Trong phần nói
về thanh tịnh dần, vì hợp ba tuệ thành một,
nên chỉ có mười một.
Thứ tư, nói về gồm thâu tám pháp trong phẩm
Công đức ở trước trong mười ba trụ này.
Phẩm Công Đức nói “Có tám
thứ pháp có thể gồm
thâu đủ tất cả Đại thừa:

Tạng Giáo Bồ-tát.

Tức chỉ bày rõ các giáo chân thật trong Tạng Bồ-tát như thế.

Chính trong tạng
Bồ-tát như thế, chỉ bày rõ giáo với oai lực
rộng lớn hơn hết, không thể nghó bàn của tất cả
Chư Phật, Bồ-tát.

Như lý lắng nghe đã nói ở trên.

Như lý tư duy, so lường, là thu hướng trước nhất về ý lạc vượt
hơn.

Thú Hướng ý lạc vượt hơn là trước khi nhập tu về hành tướng.

Nhập tu hành tướng là trước khi tu quả thành tựu viên mãn.

Tức do tu quả thành mãn như thế, nên rốt ráo xuất ly. Nay, ở

đây nói là trong trụ thứ nhất, thứ hai, cho đến lắng nghe, thọ lãnh,
tư duy, đó là chủng tánh, giải hạnh.
Gồm thâu năm pháp trước trong hai trụ trong tạng Bồ-tát là ba pháp trước trong tám pháp, đều là
tạng Bồ-tát.
Sinh tín, thắng giải,
lắng nghe, thọ lãnh, tức pháp thứ tư.

Tư duy, tức pháp thứ năm, thật ra,
về sau, các Địa chẳng
phải không có năm pháp
này. Y cứ cho rằng trên đây đã áp dụng tăng
thời gian ngang bằng với ngôn ngữ.

Nói “Trong trụ thứ ba được ý lạc vượt hơn, thu hướng hành giả vượt hơn công hạnh ở trước, tức gồm thâu một phần
thứ sáu, nghóa
là ưu tiên hướng đến
ý lạc vượt hơn, vì trong Sơ địa, được Vô tướng
trước nhất, vì thu hướng
hạnh trước là Vô tướng, nên được một phần.”

Nói “Đối với tất cả pháp khác, cho đến có gia hạnh, có công
dụng đắc tu rộng lớn
trong Vô tướng trụ.” nghóa là ở đây gồm thâu một
phần thứ sáu, là nhập
tu hành tướng. Chung với Sơ địa, gồm thâu chung
Vô tướng thứ sáu. Đây là tức tu tập
Vô tướng tu, rộng lớn như ở đây,
chứ chẳng phải như Sơ
địa được gọi là hạnh tu ở trước.

Ba thứ trên đây thuộc về hanh thanh tịnh, tu quả thành tựu,
viên mãn trong Bồ-tát trụ.
Địa
thứ tám, chín, mười gồm thâu nhập tu hành tướng của Địa thứ bảy trước khi tu quả thành mãn. Phải biết rằng trong
Như lai trụ, đạt được rốt ráo xuất ly, nghóa là gồm thâu địa thứ tám kia, tức do tu
quả thành mãn rốt ráo xuất ly như thế.
Nói về lấy Đại đa
số
so với Tiểu, tương đương theo thứ lớp:
Thanh văn có mười hai
trụ. Luận sư Cảnh nói “Chủng tánh, tức vào lúc
chưa phát tâm, vốn có chủng tánh.

Ở bảy phương tiện.

Ở
Kiến đạo, cho đến Sơ quả.

Giới học.
Định
học, đều ở trong đạo phương tiện tinh tấn dứt
“tu hoặc” ở cõi Dục.

Ở
dứt ba phẩm “hoặc” trên.

Ở
dứt ba “hoặc” của phẩm trung.

Dứt ba phẩm “hoặc” dưới, ba này là tuệ.

Đã
được bốn định căn bản, làm đạo gia hạnh cho cõi Vô
Sắc kia.

Là ba Vô Sắc, vì ba Vô Sắc có chân vô lậu, bỏ tất cả tướng,

gọi là Vô Tướng Trụ.

Từ dứt chín Vô ngại của Phi Tưởng và được Diệt định.

Là Đế chân thật của
quả A-la-hán.
Trong Nhiếp Luận Sớ cũng sắp xếp như thế. Vì mười hai của Tiểu thừa
chỉ so sánh với mười
hai trụ Học Địa của Bồ-tát, không lấy trụ Như lai thứ mười ba.

Người chú thích lại giải thích “Dựa vào định Vị Chí, lìa
thiền cõi Dục, đạo phương tiện của
Sơ thiền, gọi là thứ chín, lấy bốn thiền
căn bản làm thứ mười,
do Xã các thứ tướng phi pháp của cõi Dục, nên tức lấy
Bốn không, cho đến
Phi Tưởng. Vô ngại thứ chín và được
Diệt định là thứ mười một.
Vô học là thứ mười hai, tám thứ trước, như cũ.”

Pháp sư Thái nói
“Sơ trụ là phần giải thoát
thiện chung, riêng
của năm pháp quán dừng tâm.”
Đây là y
theo tập chủng tánh để nói. Nếu giải thích chủng
tánh, thì cũng chung cho Vô
thỉ sinh tử. Bốn địa vị như Noãn vị v.v… làm
gia hạnh cho Kiến đạo, là
ở Chân tướng Kiến đạo.
Địa vị của ba
học giới, định, tuệ, được
Sơ quả
về sau, lúc khởi
đạo Thắng tấn, vì
muốn “tu hoặc”, lại tu tập ba
học giới, định, tuệ, tức là
ba trụ. Bốn trụ sau, phần
lớn đồng với giải thích lại của người chú giải.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói “Như các
Thanh Văn, cho đến trụ thứ
tư cũng thế, nghóa là
trong đây, người Thanh văn chẳng phải lúc được
trụ Sơ quả, như trụ thứ tư
của Bồ-tát. Trụ thứ tư của Bồ-tát ở Địa thứ hai,
vì lìa Sơ địa. Nay, vì y
theo trong tâm hướng dẫn đến ở Sơ quả của
người Thanh văn để biện luận, nên giống
với Bồ-tát.
Lại nữa, lúc trụ quả, cũng được
so
với Bồ-tát, vì giới được
Sơ quả cũng có, vì
sao phải
giống với Bồ-tát khi
thuộc về Sơ địa, gọi là trụ thứ tư? giải thích trước là
hơn, vì giải thích sau còn
có sở đắc. Về tâm học, Tuệ học ở dưới y cứ
theo đây, ở tâm thú hướng nên biết.

Phẩm sinh thứ
nhất của Du-già Xứ rốt ráo. Nghóa là bốn Xứ
của Bồ-tát địa, đây
là thứ ba. Do ở trước, tùy yêu cầu cần thiết,
tức là được rốt ráo, vì gồm thâu lợi mình,
lợi người, nên gọi là Rốt ráo Du-già
Xứ. Có năm phẩm: Vì
nhiếp hóa chúng sinh là trước, nên nói là thứ nhất.
Y cứ trong năm phẩm, đầu tiên, có ba phẩm, nói về hạnh của
phần mình. Kế có một
phẩm, nói về hạnh Thắng tấn. Sau, có một phẩm,
đối với công hạnh, nói về quả.

Trong phần trước có hai:

Có hai phẩm nói về hạnh của phần mình.

Một phẩm nói về Địa, nơi nương tựa của hạnh. Trong
phần trước lại có hai:

Nói về năm sinh, là hạnh lợi ích chúng sinh.

Nói về sáu hạnh nhiếp hóa chúng sinh. Trong phần trước, chia làm ba:

Nêu số, nêu danh.

Giải thích theo thứ lớp.

Nói về năm sinh, nhiếp hóa chúng sinh một cách khắp hết.

Trong giải thích trừ tai nạn cho
chúng sinh, trước là hỏi, kế là,
giải thích, sau là kết sơ
lược, chỉ bày rộng.

Trong giải thích có hai:

Nói về sự dứt trừ năm nỗi khổ ở hiện tại.

Nói về cách dứt trừ tà kiến, ác hành. Năm khổ là:
Đói rét, thiếu thốn.

Bệnh tật.

Nạn chiến tranh.

Kẻ thù.

Trị phạt.

Nói năng lực
trì các minh chú có linh nghiệm, nhiếp thọ rộng
lớn thân lương được
vương v.v…, nghóa là do sức nguyện, lại dùng năng lực chú để nhiếp thọ chi tiết thân mình, trên dưới đều thành
thuốc hay. Chia cắt, bố thí cho người, nhằm tiêu trừ bệnh dịch cho người,
trong tăng thượng, ngài
Khuy Cơ nói: Sơ Trụ làm nhất
Thiên vương. Nhị trụ làm
tứ thiên hạ, cho đến
trụ thứ tám làm chủ Tiểu thiên giới. Trụ thứ chín làm chủ hai ngàn thế giới.
Bồ-tát trụ thứ mười
sinh lên trời
Ma-hê-thủ-la
tức Tịnh độ, thật ra là
ở trong hai cõi dưới, do nghiệp Vô lậu mà sinh, nên gọi là rốt ráo trên. Ở đây, là nói theo chưa được Pháp giới
Thọ dụng thân để biện luận.
Pháp sư Cảnh nói “Nói đủ, nên nói Ma- ha.
Ma-ha là Đại-hê-thủ-la, Hán dịch là
Tự Tại. Trong lần thọ
sinh
sau cùng,
hoặc sah vào nhà Đại quốc
sư thuộc dòng
dõi Balamôn, đồng hiện
Đẳng giác.” Pháp sư
Cảnh nói “Là hành tướng thành đạo của thân biến hóa, nếu là
Phật báo thân, thì lần thọ
sinh
sau cùng, thân kia cao lớn đặc
biệt, sinh trong hoa sen lớn,
lượng đồng với Pháp giới.”

Pháp sư Khuy
Cơ thuật lại lời ngài Tam Tạng rằng “Có kinh nói “Phật bảo Từ Thị!
Ông sẽ sinh vào nhà Bàlamôn, ta sinh trong nhà Sất đế lợi.
Ta sinh bên hông phải mẹ, còn ông
sẽ hóa
sinh trên đỉnh đầu.
Ta hưởng thọ tám mươi
tuổi, ông sẽ sống lâu đến sáu muôn tuổi v.v….”

Có kinh riêng
này trái với kinh Di-lặc. Xét về câu hỏi, văn nhiếp hóa khắp hết
chúng sinh, nói rằng “Chỉ trừ Địa phàm phu,
Bồ-tát thọ sinh ở đây, là lấy
Bồ-tát có trí làm năm sinh, có hai cách giải thích:

“Chỉ lấy nhập ở Thập tín trở lên, cho đến mười Địa làm năm

sinh này,
không lấy Thập tín trở xuống, Bồ-tát đã thọ sinh trong
chủng tánh ngoại đạo, phàm phu.”

“Chỉ lấy Bồ-tát có trí của Đại địa, vì hữu tình thọ sinh, không
lấy Bồ-tát phàm phu Địa tiền, vì chưa bình đẳng
đối với chúng sinh.
Sơ địa đến Thất Địa trở xuống, đã thọ
năm sinh, chung cả biến hóa. Bát Địa trở lên, chỉ biến
hóa sinh.
Ngài Tam Tạng chỉ giữ lại cách giải thích
sau, vì đúng hơn.
VII.
Nhiếp thọ, cũng là nói ở trước: Vì muôn vật ưa thọ
năm sinh.
Đối với năm thân sinh, dùng sáu thứ nhiếp thọ
nhằm lợi ích hữu tình.
1/ Kế là, nói về phẩm Nhiếp, trong đó đầu tiên, nói về sáu
thứ nhiếp thọ, trong đó,
trước là chia sáu môn. Kế là, dựa vào môn để
giải thích. Sau, nói về
nghóa sáu Nhiếp khắp cùng tận.

2/ Thứ hai, nói về nỗi khó khăn khi nhiếp thọ, qua đó, trước nói về việc gặp phải mười hai nạn. Sau, nói về phương tiện khéo léo đối trị mười hai nạn ấy,
trong đó, lời văn khó có thể lấy riêng.

Pháp sư Khuy
Cơ nói “Theo thứ lớp của mười một câu đầu,
mỗi câu đối với một
đối tượng trị.”
Thứ mười một vì giải thích thứ mười một ở trên, mười hai việc khó khăn.

Luận rằng:
1.“Hoặc ở trong đó, nên quán nặng nhẹ, như đối tượng thích hợp mà thực hành phương tiện.” Tức là thứ nhất ở trước, rất dễ hiểu.
2.Hoặc ở trong đó nên phân biệt Bổ-đặc-già-la, tức là thứ hai. do phân biệt với hữu
tình ở trước nên nói năng mềm mỏng nhẹ nhàng,
tự không khởi phiền
não.
3. Hoặc ở trong đây nêu duyên mạnh mẽ,
nhiếp thọ nhân chuyển,
tức là thứ ba.
4. Tuy vật ít nhỏ nhưng vận tâm phan duyên mỏng manh, nay
nhiếp nhân khởi khắp, nếu phát chánh nguyện tức là thứ tư.
5.Tuy không có năng lực làm khắp các việc, chỉ phát chánh nguyện, sau có lúc thực hành, cứu giúp cùng khắp,
hoặc ở trong đây chế ngự tâm mình, không để cho rong ruổi là thứ năm.
6.Các thứ thọ lạc phần nhiều thuộc về buông lung, tâm không tán loạn có công năng xa lìa rong ruổi. Hoặc ở
trong đó an trụ tâm cuồng là thứ sáu.
7. Không có khả năng lợi sanh, an tâm kính làm sau sẽ được quả tâm, mạnh mẽ
chọn lựa tức là thứ
bảy.
8. Khởi tâm chọn lựa, có thể nhiếp, không thể nhiếp thì nên xả bỏ ,
không sanh nhàm mỏi mà tự an nhẫn tức là thứ tám, rất dễ hiểu. Hoặc ở
trong đó mà thực hành buông bỏ: Trước giải thích
thứ mười rằng: đối
với vật này khó xả bỏ nên lẽ ra không sanh luyến
mến mà chấp lấy bố thí
cho, hoặc ở đây giải thích thứ bảy ở trước, đời
này có thể xả bỏ chọn
lựa mạnh mẽ ở trước hợp giải thích thứ tám, hoặc ở
trong đó phát khởi
siêng năng tinh tiến, hăng hái không biếng nhác. Thứ lớp lại giải thích thứ chín ở trước, rất dễ hiểu. Nếu dùng hạnh
trước này để buông bỏ
là lại giải thích thứ bảy ở trước, đây là hợp giải
thích thứ chín, thứ
mười. Hoặc ở trong đó khéo léo phương tiện giải thích
thứ mười một ở
trước, là đối trị rất dễ hiểu. Mà chánh tu hành: là giải
thích thứ mười, mười hai ở trước, rất dễ hiểu. Có chỗ
giải thích: Ở trước đối trị như trước phối hợp, hoặc ở trong đó an trụ tâm mình trở xuống, cho
đến mà tự an nhẫn để
giải thích đối trị thứ sáu ở trước. Hoặc ở trong đó
mà thực hành buông bỏ
là giải thích đối trí của câu thứ bảy ở trước, hoặc
ở trong đó phát tâm
siêng năng tinh tiến, hăng hái không biếng nhác là giải thích câu thứ tám, thứ chín, thứ mười ba,
tinh tiến trong đây là một, hăng hái là hai, không biếng nhác là ba. Như kế đây là ba. Hoặc ở
trong đó khéo léo phương
tiện mà chánh tu hành là hợp giải thích mười
một, mười hai. như trước
giải thích rất dễ hiểu. Nếu theo Địa Trì thì năng trì trong đây có chín câu, không thể y theo xem xét, tuy có nhiều lời
mà chưa quyết định. Nay
lại giải thích hai luận tâm và cựu đều như thứ
lớp có mười hai câu
để đối trị mười hai vặn hỏi ở trước, nghóa là trong đây đầu tiên nói rằng các Bồ tát gặp các việc nạn, hoặc ở trong đó nên quán xét nặng nhẹ, đúng như
sự thích ứng mà thực hành
phương tiện. bản dịch xưa nói “Đối với
chúng sinh,
Bồ-tát không quán nặng nhẹ mà
thực hành phương tiện.
Đây tức là đối trị với điều khó thứ nhất ở trước.”

Thứ hai nói rằng “Hoặc ở trong đó, nên chọn lựa
Bổ-đặc-già-la. Bản dịch xưa chép rằng: Hoặc quán
sát ở người mà thực
hành sai, là
đối trị nạn thứ hai ở
trước, thứ ba là ở trong đó phan duyên mạnh mẽ
nhiếp thọ nhân chuyển
biến.” bản dịch xưa nói “Hoặc phương tiện mạnh
mẽ vì tạo ra nhân duyên, đối trị với việc khó thứ ba.”
Thứ tư nói rằng “Nếu phát chánh nguyện.” bản dịch xưa nói
“Hoặc tu nguyện chân
chính, đối trị với việc khó thứ tư.”

Thứ năm nói rằng “Hoặc ở trong đó, chế ngự tâm tình, không để cho rong ruổi.” Bản dịch xưa nói “Hoặc tâm tịnh tín, đối trị việc
khó thứ năm.”

Thứ sáu nói
rằng “Trong đó, an trụ tâm mình.” Bản dịch xưa
nói “Hoặc chuyên tâm,
đối trị việc khó thứ sáu.”
Thứ bảy nói rằng “Tư duy lựa chọn một cách mạnh mẽ, nhạy
bén.” Bản dịch xưa nói
“Tư duy, quán sát, đối trị với việc khó thứ bảy.”

Thứ tám nói rằng “Bất sinh nhàm chán, mỏi mệt.’” Bản dịch
xưa nói “Không mỏi mệt, đối trị với việc khó thứ tám.”

Thứ chín nói
rằng “Mà tự an nhẫn.” Bản dịch xưa nói “Hoặc đôi
khi nhu nhuyến,
đối trị với việc khó thứ chín.”
Thứ mười nói rằng “Hoặc ở trong đó mà thực hành không
bỏ.” Bản dịch xưa nói
“có khi hành Xã, đối trị việc khó thứ mười.”
Thứ mười một nói rằng “Hoặc ở trong đó, phát
siêng năng tinh
tấn hăng hái, không có
lười biếng.” Bản dịch xưa nói “Đôi lúc tinh tấn,
đối trị việc khó thứ mười một.”

Thứ mười hai nói rằng “Hoặc ở trong đó, dùng phương tiện khéo léo mà tu hành chân chính.” Bản dịch xưa nói “Đôi khi dùng
phương tiện khéo để đối
trị việc khó thứ mười hai.”

<類></類>



<節>DU-GIÀ LUẬN KÝ</節>



<卷>QUYỂN 12 (Phần Cuối)</卷>



<詞>BẢN LUẬN 49 PHẨM ĐỊA</詞>


Địa.
Thứ bậc nhiếp thọ, đem lại lợi ích cho mình, cho người, gọi là Trước, nói hai
phẩm Sinh,
Nhiếp là hạnh, mà hạnh thì phải nương

tựa, nên
kế đây sẽ nói về phẩm Địa.

Trong văn có ba:
1/ Nói gồm thâu mười ba để làm bảy địa.
2/ Nói về nhân duyên lìa đường ác của Sơ địa.
3/ Nói về mười thứ tịnh tu địa. Trong phần trước nói thứ bảy là, một loại Bồ-tát, Như lai, lập
xen lẫn làm địa. Nghóa
là ở trước nói thứ bảy chỉ ở địa thứ mười.
Nay vì sao lấy chung là có.
Y theo
sự thật, chung
trong Phật, vì ở trước chỉ y theo phần
vị nhân, nên lược qua
không nói về Phật. Nay thật sự ghi chép, nên gồm lấy cả Phật.
Không có gia hạnh, cho đến rơi vào quyết định thứ ba.
Pháp sư Cảnh nói trong phẩm
Công Đức ở trước, nói về ba quyết định:
1/ Chủng tánh quyết định, vì người có chủng tánh thì sẽ thành Phật.
2/ Phát tâm quyết định, vì hễ phát tâm rồi, về sau, nhất định sẽ

không lùi bước.

3/ Không có hạnh suông quyết định. Địa vị của ba quyết định này khó biết. Thập Tín trở xuống,
gọi là chủng tánh. Mười
Tín gọi là phát tâm. Thập giải trở lên, gọi là
hạnh không giả dối. (Vô Hư Hạnh) Văn luận trong đây đã nói
Bát địa, gọi là hạnh không giả dối

quyết định thứ ba, tức biết Bảy địa trước gọi là phát tâm
quyết định. Địa tiền, gọi là chung là chủng tánh
quyết định, bởi vì chủng tánh khác đó
ở trước chưa có vô
lậu hiện hành, chỉ có thành thục hạt giống vô lậu.

Pháp sư
Khuy Cơ nói phát tâm
quyết định, là nhập
Sơ địa. Nay địa thứ 8, gọi là hạnh
không giả dối quyết định.

Có chỗ giải thích: Thứ ba này, nói là ở Sơ địa. Nay lấy cách
giải thích trước, như văn luận
Hiển Dương. Ở
Sơ địa, nghóa là thời gian
được tự tại. Lại, giải thích về Tăng kỳ thứ ba của địa thứ tám này, như
Dị thục trụ, nhậm vận khởi
hiện hạnh, lại vì không có tâm hữu lậu ngăn
cách, nên gọi là quyết định.

Trong phần nói lìa đường ác, nói mười khổ, như quyển bốn mươi bốn nói các nghiệp đường ác của tất cả hữu tình, do ý lạc tịnh, đều
nguyện thân mình thay cho hữu tình để lãnh thọ.

Tịnh ý lạc có hai thứ:
1/ Vô lậu, nghóa là nhập địa thượng.
2/ Vì hơn nên gọi là tịnh, tức Địa tiền này.
3/ Nói về tu các trụ, có thể thanh tịnh mười pháp, ở trong đó đầu tiên là nhắc lại trước, khởi sau, chia ra ba chương.

Dựa vào thứ lớp của chương, để giải thích riêng.

Tổng kết. Như phẩm Trụ ở trước đã nói tín v.v… có thể tịnh
tu đối trị mười pháp của các trụ. Đây là nhắc
lại trước. Nay từ đây trở
xuống, là nói khởi sau, là an lập chủ thể trị,
đối tượng trị, là một
môn chương.
Nghóa sơ lược, nghóa là môn chương thứ hai, thứ lớp là môn
chương thứ ba. Sau dựa vào ba chương này để giải
thích, rất dễ hiểu.

---------------------------------------

<詞>PHẨM HẠNH</詞>

Trên đây, ba phẩm nói về hạnh của phần mình đã xong.
Kế là, một phẩm này nói
về hạnh thắng tấn, dựa vào địa khởi hạnh, nên
sau Địa, là nói về hạnh,
hạnh có bốn thứ nhân để nêu danh.

Trong văn có ba:

1/ Nói chung về bốn hạnh.
2/ Giải thích riêng về hạnh ba la mật.
3/ Giải thích lại bốn hạnh. Trong phần trước lại có ba:
1/ Nêu số, bày danh.

2/ Giải thích.
3/ Kết luận. Trong giải thích về hạnh thứ nhất có ba lượt. Giải thích đầu
nói rằng trước nói sáu
thứ ba-la-mật-đa, nghóa là trước nói phẩm Sáu Độ. Bốn thứ như phương tiện v.v… kia là
sáu giúp đỡ ở trước, đây
là một lượt. Nói: Như ở trước đã nói về phương tiện khéo léo của mười
hai hành tướng, nghóa là
như trong phẩm Pháp Bồ-đề phần ở trước đã
nói về mười hai thứ
khéo léo sáu nội, sáu ngoại. Năm thứ nguyện lớn
đều như phẩm Địa kia,
thật sự là mười nguyện, vì y theo phần hơn, nên
nói là năm thứ trước.

Phương tiện mười lực, như phẩm Lực chủng tánh đã nói. An
lập, nghóa là an lập
giáo. Kế là nói về sự khác nhau giữa hai trí.

Thứ sáu “duyên” chân, thứ
mười “duyên” tục. Đây là lượt thứ hai.

Lại có môn khác nói là vô lượng trí, gọi là phương tiện, nghóa là

hoặc lấy bốn
vô lượng tương ưng với trí; hoặc năm vô lượng trí ở trước làm thể
phương tiện, để cầu tánh thù thắng của trí hậu đắc
ở sau, gọi
là thể của nguyện.

Văn này nói rõ ràng về trí mong cầu, gọi là thể của nguyện,
đạo lý ma không phá
hoại được, gọi là lực. Lực lại là trí. Cảnh của trí
Như thật gọi là trí. Đây là lượt thứ ba.

Giải thích về hạnh thứ tư, rằng như trước đã nói về hai
thứ vô lượng:
1/ Đối tượng điều phục v.v… Hỏi: - Vì sao gọi vô lượng này gọi là hạnh thành thục hữu tình?
Nghóa là vô lượng này đã thành thục. Do có vô lượng này nên

khởi hạnh
thành thục, gồm tiếp nhận lấy.

2/ Trong giải thích riêng về hạnh ba-la-mật-đa có ba: Giải thích nghóa ba la mật.

Do ba nhân duyên kiến lập theo thứ lớp.

Gom sáu độ kia thành ba học.

Trong giải thích nghóa ban đầu, Pháp sư Cơ nói có hai thứ “đáo
bỉ ngạn” (đến bờ kia):

Thời đáo bỉ ngạn, nghóa là ba đại kiếp.

Thể đáp bỉ ngạn, nghóa là trí như vì ở
nhân nhiễm, nên chưa hiển
hiện, ở quả vì sáng tỏ nên gọi là đến bờ bên kia.

Bồ-đề ngạn: Nhị thừa gọi là nhân, không gọi là quả viên mãn.

Đại Bồ-đề
gọi là quả đáo bỉ ngạn.

Ngài Tam tạng lại nói đáo bỉ ngạn này có bốn, thêm thiện căn
đáo bỉ ngạn, thiện căn của Đại thừa mà vượt hơn
Nhị thừa, cho nên trong đây luận nói rằng vượt qua tất cả thiện căn của
Thanh văn, Độc giác ở thế gian. Nếu theo dưới đây, thì văn luận chỉ có ba thứ thiện căn
ở trước, nghóa là nhờ
thiện căn sẽ được quả mầu nhiệm, không lấy
thiện căn hữu vi.

Theo trong giải thích môn thứ hai, đầu tiên chia ra ba chương.
Sau dựa vào chương để
giải thích. Phải biết rằng hầu hết ba la mật khác đều thuộc về ba
chương này, vì
sáu tệ nên lập ra
sáu độ. Phải biết rằng
bốn độ sau, tức thuộc về
sáu độ trước.
Như phương tiện độ thuộc tướng
riêng của công hạnh trong
kinh Tương Tục Giải Thoát, là ba bạn trước.
Nguyện độ là bạn tinh tấn; lực độ là bạn của định; trí độ là bạn giúp đỡ của tuệ. Nếu theo Địa kinh thì bốn độ
sau là bạn chung
với sáu độ trước,
tức khéo nhiếp hóa chúng sinh trong sáu độ trước, gọi
là Phương tiện. Chủ thể
tinh tấn tăng thượng gọi là Nguyện độ. Pháp
của ma không nghiêng động,
gọi là Lực độ. Sai khác biết khác được nói
là trí độ, tức thuộc
sáu độ trước, nên không nói riêng.

Dựa theo sự
thật, như Địa kinh, Tương tục giải thoát kinh, y
theo nghóa hơn thêm để luận.

Thứ ba, nói về gồm thâu
sáu độ để làm ba học: bốn độ trước
là giới học. Thí là so
lường giới; giới là tự tánh; nhẫn là quyến thuộc;
tinh tấn là thủ hộ. Hai
độ sau là tuệ tâm, rất dễ hiểu.

Trên đây, ba đoạn đều là giải thích riêng thứ hai về độ hạnh.
Dưới đây là thứ ba, giải thích lại bốn độ trước, dùng bốn để giải thích
bốn, tướng văn như thứ
lớp đó, rất dễ hiểu.

----------------------------------

<詞>PHẨM KIẾN LẬP</詞>


Trên đây,
dù rằng nói chung về nhân, và quả nhưng phần nhiều nói về nhân.
Dưới đây, là đối với nhân để luận về quả.
Công hạnh khuyến tu của đại
kiếp, cần có quả, nên được quả thành tựu viên
mãn, cầu thoả mãn bản
tâm, do kiến lập mà thành, gọi là phẩm Kiến Lập.

Trong văn, một là nói về công đức của
Phật địa; hai là cuối
phẩm kết luận chung, Trên
đây, đã nói về nhân quả.

Trong phần trước, gồm có:

1/ Nêu mười một pháp môn công đức.
2/ Tùy theo từng pháp môn, giải thích riêng.
3/ Nói chung. Dựa vào
Như lai trụ, nghóa là Như lai trụ trong mười ba trụ.
Và dựa vào Như lai đến Địa
rốt ráo, nghóa là một phần thứ bảy trong Thất Địa.
Địa, trụ, là nêu cả hai, bao gồm nghóa viên mãn.

Trong giải thích về tướng tốt, văn được chia làm sáu:
1/ Đến tướng và danh số tùy hảo.
2/ Được phần vị viên mãn.
3/ Nói về nhân duyên chiêu cảm tướng tốt.
4/ Nói về địa vị tu chứng.
5/ Tướng, danh, phế lập.

6/ Suy xét, so lường hơn kém. Đầu tiên, là nêu danh số, y theo các kinh, luận đã nói về
tướng trượng phu, chẳng phải một lời mà bao gồm hết được.
Vả lại, đối
với nói rộng, lược
thuật, tách rời, kết hợp, nói rộng về chân thì
chia ra hai tướng: gót chân, mu bàn chân. Bốn gót chân của
Phật tròn, dài,
đoan nghiêm, ngay thẳng.
Bảylà mu bàn chân đầy đặn, hai bên ngay
ngắn, sai với gót chân gọi là tập tễnh. Lại, phân tích một lỗ, một
sợi lông làm hai tướng, một lỗ
sinh
một sợi lông, lông thân
xoay vòng theo chiều bên phải, vai vế đầy đặn tức lấy chung vai vế làm một tướng; tướng thân thứ mười tám rộng lớn, ngay ngắn tức nói chung thân không cong vạy, và lớn ngay ngắn
làm một tướng. Lại,
chia tướng thứ hai mươi hai làm hai tướng. Tướng thứ hai mươi ba, tướng đủ bốn mươi răng;
răng ngang, bằng, khít khao;
răng ngà trắng tươi, có
ánh sáng bóng loáng, tức nói chung là luân này
lấy tướng hai mươi ba,
hai mươi bốn làm một. Hai luận đối nhau, có thể
có bốn trường hợp chung:
1/ Hợp với đây, lìa với kia, như gót chân, mu bàn chân v.v…
2/ Hợp với kia, lìa với đây, như thân không cong vạy v.v…
3/ Kia, đây đều hợp, như bảy chỗ đầy v.v…
4/ Kia, đây đều lìa, trừ ba trường hợp trên. Ô-sắt-nị-sa
trên đỉnh đầu, là xương đỉnh trùng, giữa búi tóc của Đức Như lai có xương đỉnh trùng (lớp xương đỉnh đầu), giữ lấy âm
Phạm, gọi là Ô-sắc-nị-sa.

Trong Tùy hảo nói rằng hàm răng trên, dưới đồng đều, nghóa là hàm răng trên dưới trông như chiếc
mão Mạn-đà-la-hoa, đều mầu
nhiệm đặc biệt. Nướu răng là một tướng. Bản
dịch xưa chia làm hai
là sai.
Tóc trái đào, hai tai là bốn, bản dịch xưa nói hai mái tóc, hai trái
đào, hai tai, tức là sáu. Nay trái đào, mái tóc
đều là một tướng, chia tai
làm hai, nên thành bốn tướng tốt.

Trong được địa vị mãn. Văn này nói rõ ràng, từ Sơ
địa trở lên,
thìđược tướng tốt tăng hơn dần, cho đến khi
ngồi toà Bồ-đề, mới chứng
được công đức của mười hạnh khác. Nếu viên
mãn thì tiến đến địa vị
Phật mới được. Nếu người thấp kém thì lúc
còn là Bồ-tát ở trước,
cũng đã thành thục.
Nói: Lại, tất cả tư lương
Bồ-đề này, đại khái có hai thứ là cách Bồ-đề hoặc xa, hoặc gần, nghóa là chưa được tướng tốt, gọi là xa tức
trụ Địa tiền. Nếu được
tướng tốt thì gọi là gần, nghóa là được nhập
địa trở lên.
Vì sao biết được? Vì kế trước nói rằng nhập địa ý lạc
tịnh thắng, các tướng tùy hảo, đã được
Dị thục, cho nên biết Địa tiền không được
tướng tốt của thật
báo. Lại, đoạn văn sau quyển này nói rằng tướng tốt, nếu đối với địa chủng tánh thì chỉ có hạt giống nương vào thân.
Ở giải, hạnh địa, tu phương tiện kia. Nếu ở ý lạc địa thù thắng thì mới gọi là Đắc;
các địa trên gọi là
thanh tịnh, ở Phật địa, được thiện tịnh vô thượng.

Trong phần nói về nhân của tướng tốt, trước nêu ý
nói. Về lý, tất cả
nghiệp tịnh, được tướng tốt của diệt. Do không có
sai khác mà tùy
ưa nói nghiệp sai khác. Kế chính thức nói về
nghiệp nhân, trong đó có
hai: kiến lập rộng và nói cách sơ lược.

Trong kiến lập rộng có bốn:

1/ Nói sáu mươi ba nghiệp chiêu cảm tướng tốt.
2/ Chỉ có tịnh giới chiêu cảm tướng tốt.
3/ Nói về hợp lập.
4/ Tổng kết. Nói “chỉ vì một trụ”, nghóa là chỉ một chỗ vắng. Vì nương tựa một người bạn, nghóa là
y chỉ bạn làm thầy, tạo nên nghiệp tướng tốt
này. Hoặc đồng một trú
xứ, nhiếp thọ chung với nhau, đồng học một thầy,
như nước
với sữa. Vì nghóa này nên các lỗ chân lông của thân, mỗi
lỗ đều mọc một sợi lông.
Theo phần nói lược, nói là đều dựa vào bốn hạnh của phẩm
Phần, có thể chiêu cảm
tướng tốt. Bốn hạnh nói ấy là:

1/ Khéo tu sự nghiệp.
2/ Phương tiện thiện xảo.
3/ Lợi ích hữu tình.
4/ Hồi hướng không trái ngược. Đầu tiên, khéo tu sự nghiệp.
Không ngay thẳng có bốn thứ là: Quyết định tu tạo; Ủy thác đều tu tạo;
Luôn thường tu tạo; Không có
tội tu tạo. Nay, y cứ vào
ngay thẳng, đầu tiên khéo tu
sự nghiệp có bốn hạnh để nói về khả năng chiêu cảm tất cả tướng tốt, trong đó quyết định tu
tạo, chiêu cảm được
một tướng. Ủy thác đều tu tạo, có công năng cảm
chín tướng. Luôn thường
tu tạo, có công năng chiêu cảm năm tướng.
Không có tội, tu tạo, có
thể chiêu cảm tướng khác, nghóa là trong cách tu này chia ra làm tám
trường hợp:

1/ Không có hao hụt gia hạnh, chiêu cảm hai tướng.
2/ Theo thứ lớp, gia hạnh hợp thời, chiêu cảm một tướng.
3/ Hoan hỷ, tịnh tâm, hiện hành, các điều thiện, chiêu cảm bốn tướng.
4/ Không dựa vào tiếng khen ngợi, tu thiện, che giấu đức
của mình, chiêu cảm một tướng.

5/ Gốc lành tu được hồi hướng Bồ-đề, chiêu cảm bốn tướng.
6/ Tu điều thiện, không nhàm chán, không có gia hạnh kém, chiêu cảm hai tướng.
7/ Đối với các hữu tình, nhìn bằng tâm lợi ích bình đẳng thì chiêu cảm ba tướng.
8/ Đối với việc thiện thấp kém, bất sinh hỷ túc, khởi gia hạnh vượt hơn, thì chiêu cảm một tướng.
Như thế, tổng
số là ba mươi ba. Do thiếu các lỗ chân lông của
thân thứ mười bốn,
mỗi sợi lông sinh ra như màu xanh biếc, có vân xoắn
ốc xoay về bên phải.
Thân thứ mười lăm với da màu vàng ròng. Tướng hai mươi
hai răng đồng đều, bằng
phẳng, nên tướng kia nếu thêm một hợp với
hai, lại thành số ba mươi hai.

Địa
là vị tu chứng, tức có năm vị:

1/ Chủng tánh chỉ có hạt giống vô lậu của tướng tốt.
2/ Địa thắng giải hạnh, thập giải trở lên, học thực hành quán không là có thể được phương tiện vô lậu.
3/ Địa ý lạc tăng thượng hiện khởi so lường vô lậu, hữu lậu cảm Dị thục vượt hơn.

4/ Địa trên chuyển biến vượt hơn.
5/ Phật địa vô thượng. Tướng thứ năm, gọi là phế lập. Các tướng như thế là vì có sắc,
nên chúng sinh ba phẩm dễ biết nên lập làm tướng.
Pháp không chung
khác vì khó biết rõ, cho nên không lập làm tướng.
Và tức ba mươi hai
tướng như thế là đối tượng nương tựa cho công
đức khác, vì khả năng gìn giữ, nên gọi là riêng là tướng. Do thù thắng cùng cực, khiến thân
đoan nghiêm, nên gọi là “tùy hảo”.

Tướng thứ sáu, xem xét,
so lường
hơn kém, trước, nói về
so
lường, sau, nhân nói về ba vô lượng.

Nói “tướng đại pháp loa”, nghóa là trong hai mươi hai tướng
trước không có tướng
pháp loa (vỏ ốc pháp). Tướng pháp loa, tức là “tứ
đại sương khư” trong cổ họng của đức
Như lai, hình dáng của nó
trông giống như con ốc, từ con ốc này phát ra tiếng rất viên mãm khắp
vô biên thế giới.
Thuộc về tự thể, nghóa là tướng tốt nói ở trước, và ngoài tướng
tốt ra, bốn trần phù
căn: nhãn căn, nhó căn, tỷ căn, thân căn đều là tự
thể thuộc sắc uẩn, được
chiêu cảm từ vô lượng phước đức tư lương.

Một tịnh sở
y trong bốn thanh tịnh, nghóa là tập khí thô, nặng của phẩm Phiền não đã dứt trừ hẳn, đây là y theo thân
thọ dụng. Lại,
ở trong trụ, xả của tự thể, tự tại chuyển biến đây là y theo thân biến hóa.
Trong đây, kiêm lấy phiền
não, tập khí thô nặng đều dứt hẳn. Như luận
Đối pháp quyển mười
bốn nói chỉ có lấy trụ, xả không có tập khí v.v… diệt hẳn ở trước, tức trong phẩm Giải công đức của
Bồ-tát địa này cũng
đồng với luận Đối
pháp. Luận này có ý gì? Trong luận này y cứ pháp
Nhiếp cùng khắp, trong địa
kia y theo tịnh hữu vi, không lấy tịnh vô vi. Y
cứ thật sự là chung cả hữu, vô vi.

Tâm tịnh thứ
ba, nghóa là vì tất cả tâm thô, nặng đều dứt hẳn, là nói về định
thanh tịnh.
Do sự thô nặng đã dứt hết, nhập trụ vô ngại,
đây là nói lìa lỗi.
Lại, vì tất cả gốc lành trong tâm đều chứa nhóm,
nghóa là thiện căn, định rất
sâu của Phật đã chứa nhóm, đây là nói về công
dụng của định, có thể
gồm thâu đức tốt.

Trí tịnh thứ
tư, nghóa là bốn trí của Chư Phật đều được thanh
tịnh, vì đã lìa vô minh thô, nặng, đây là nói về
thể của trí lìa lỗi.
Tự tại vô ngại, nghóa là nói về công dụng của trí kia gồm thâu đức
tốt. Trong
giải thích mười lực, văn chia làm hai:

1/ Phân biệt riêng về cảnh duyên của mười lực.
2/ Ở quyển sau, trước là chia ra bảy môn. Trong phần trước, trước nêu danh, sau giải thích theo thứ lớp.

Dựa vào dưới đây, quyết định lựa chọn mười lực, lấy
“như lượng làm thể”.
Theo quyển sau, đầu tiên, phát ra tự tánh, nói rằng cả
năm căn đều là tự
tánh. Do tuệ vượt hơn, nên chỉ nói, trí lực của xứ, phi
xứ, không nói tín lực
và lực v.v… khác. Do “duyên” mười cảnh, tức gọi
là mười lực, từ cảnh đặt tên.

Trong giải thích về lực
ban đầu, trước, là giải thích riêng
mười một câu trường
hợp. Sau là nói chung về nghóa sơ lược.
Văn ban đầu tức giải thích về nghóa của mười một trường
hợp trong kinh. Nếu theo
giải thích dưới đây, thì đại và địa vị tôn quý
của tiên, được chia làm
hai trường hợp, nên nói rằng mười hai trường
hợp. Nay theo nghóa lược
qua, có thể là mười một trường hợp, cái gọi
là đức Như lai biết như thật về xứ, phi xứ. Lực
thứ nhất, thành thục
Niết-bàn trên hết. Tôn vị đại tiên tự biết chuyển
Phạm luân, chánh
sư tử
hống trong đại chúng.
Nói nhân bất bình đẳng của quả tịnh, bất tịnh trái với ở trên,
là gọi là phi xứ, nghóa
là nhân bất bình đẳng của trời Tự tại, chẳng
phải chỗ sinh ra quả.

Xa lìa tất cả
trí tăng thượng mạn, nói là như thật. Đức Thế tôn
xa lìa trí tăng thượng
mạn chưa được, cho là đã được, nên gọi là như
thật. Ở đây, tức giải
thích về những cái có trên, đã nói tất cả như thật,
nên gọi là Như lai.
Nếu trí nhất thiết chỉ bày bình đẳng v.v… trở xuống, đây lại
là thay đổi cách giải
thích nhắm vào xa lìa tất cả trí tăng thượng ở
trước, như phẩm Bồ-đề
trước đã nói. Kế là, giải thích thứ nhất, tiếp đến
giải thích về nghóa lực,
đệ nhất nghóa xứ, phi xứ của đức Như lai trong
giải thích kinh nói trên.
Dưới đây là giải thích về cảnh giới của lực xứ, phi xứ. Văn còn
lại có năm trường hợp:

1/ Đối tượng nên được, tức là Niết-bàn.
2/ Phương tiện năng được, tức tám chi đạo.
3/ Tự chứng diệt, đạo.

4/ Khai thị cho người, gọi là chuyển phạm luân. Tăng ngữ là danh, nghóa là các Như lai đều có tên phạm này, nói là Phạm.

Trước hết chuyển biến từ đây về sau. Pháp còn lại là khác
v.v… trở xuống, xoay vần
chuyển hóa, dẫn đường khắp cả các hữu tình,
đây là giải thích nghóa “Luân”.
5/ Đức Thế tôn tự hiển hiện, rơi ở Chư Phật nói pháp, thuộc Đại sư viên mãn,
chủ thể nói chánh đạo, phá tan tà đạo. Đối với đạo, oán thù không có yếu hèn, vì khuất phục luận
người khác, giảng nói luận
mình, nên gọi là sư tử hống.
Tóm lại v.v… trở xuống, là thứ hai, về nghóa giản lược có hai phen:

1/ Công hạnh lợi tha đã mãn, tức địa vị tôn quý đại tiên của Niết- bàn trên, tự biết. Lợi tha viên mãn tức Chuyển phạm luân ở trên, để
có thể phát rõ ràng,
nói xong, dựng lập, mở bày.

Hai lợi viên
mãn không chung, nên gọi là chánh sư tử hống
trong đại chúng, cũng có thể chín câu trong mười một câu. Nếu tự lợi
viên mãn thì có hai câu,
sau gọi là lợi tha viên mãn.
2/ Lượt thứ hai rằng: Lại có môn khác, về nghóa lược qua trong đây, nói là pháp nên được v.v…, kết năm nghóa ở trước:
Pháp nên được, tức Niết-bàn ở trên.

Phương tiện tốt đẹp, tức tám chi đạo ở trên.

Tự biết diệt, đạo.

Xoay bánh xe phạm.

Chánh sư tử hống ở trong chúng.

Trong năng lực
nghiệp, trước, là giải thích, sau là kết. Phần
giải thích có tám trường hợp.
Biết bốn pháp thọ. Nói rộng như trong phẩm
Tự lợi, lợi tha đã nói. Trong đoạn kết rằng: Tất cả phần vị, nghóa là bốn pháp thọ, gia hạnh
sai khác, nghóa là có ích,
không có ích v.v…

Trong sức
định, đầu tiên, là nói về sở tri (cái bị biết)
sau, nói
về thể của sức “năng
tri” (người biết). Sở tri có bốn:

1/ Biết đẳng trì, đẳng chí, chủng tánh được giáo hóa.
2/ Biết trị chướng.
3/ Biết giả lập.
4/ Biết thanh tịnh. Có bốn tónh lự, có tám giải thoát, nghóa là nêu chung sở tri,
tức “do như thế”, cho
đến “đều có thể thành xong, nghóa là biết công năng của định.

Nếu theo tónh
lự, giải thoát kia, cho đến gọi là Đẳng trì, Đẳng chí ấy, thì đồng giữ lấy loại
sai khác của
sắc có mười một, đẳng chí
có sáu.

Nói rộng như
Tam-ma-hý-đa-địa.

Như nói, cho đến nói rộng, nghóa là dẫn lời Phật nói
để chứng minh.
Do sức định, nên ánh
sáng
soi rọi khắp, tiếng nói được nghe
khắp. Theo Đức Phật nói
kinh A-hàm, đôi khi vì giáo hóa chúng Phạm,
Ngài lên cõi trời kia, thân phát ra ánh
sáng rực rỡ, miệng giảng nói
pháp nhiệm mầu.
Các Phạm thiên thấy ánh quang, nghe ngài nói, không
nhìn thấy hình dáng.

Như thế, Như lai cho đến trừ định này ra, không có
hoặc quá, hoặc thêm, ở đây, là nói về Như lai vì dựa vào tónh lự, nên hay có thành
xong, cũng là sự “sở
duyên” của sức định Như lai ở chỗ tónh lự này, cho
đến Đẳng trì, Đẳng chí, nghóa là giải thích về tác dụng của kinh đã dẫn
trên, kể cả đoạn văn
kết v.v…, ý nói riêng Như lai dựa vào tónh lự.
Như lai ở nơi tónh lự này
mà tạo ra chủng loại, phần nhiều trụ như thật, chỉ
nói đẳng trì, đẳng chí,
giải thoát đều thuộc về tónh lự, không nói Đẳng
chí, Đẳng trì, giải thoát
trong định Vô Sắc.

Giải thích về
trị chướng. Giải thoát tạp nhiễm của tónh lự có hai thứ, thanh tịnh có bốn thứ, trái với tạp nhiễm ở trên, nên biết tướng
của chúng, nghóa là trong
hai thứ tạp nhiễm, mỗi thứ đều có hai, nên thành bốn.

Nhiễm đầu có hai: không có gia hạnh khéo léo, và các cái
hiện ở trước.

Nhiễm thứ hai có hai: triền phiền não của địa mình và tùy miên của tự địa.

Vì trị bốn nhiễm này nên thanh tịnh có bốn.

Giả lập, nghóa là dựa vào tónh lự v.v… dẫn phát các thứ công đức,
tùy theo công đức đó, giả đặt tên gọi.

Thanh tịnh, rất dễ hiểu.

Đức Như lai
đối với lực này v.v… trở xuống, là nói về lực, rất dễ hiểu.

Như đã thành
thục tu viên mãn, cho đến gọi là các căn vượt hơn,

thua kém. Đây
là nói về cảnh sở duyên của căn, lực. Trong đây vì
chỉ nói về căn nhập
đạo, nên chỉ nói năm căn như tín v.v… Nếu nói chung cả căn
sinh tử, thì tức hai mươi hai căn đều là căn
sinh tử, nên
Bà-sa
nói căn lực chung cả
bốn niệm xứ. Nếu từ người khác tin, cho đến mỗi
thứ thắng giải, thì đây
là nói về sở duyên (đối tượng duyên) của năng
lực thắng giải. Thắng
giải như thế, hoặc tin từ người, hoặc tự quán sát, tức trở thành ba phẩm ái lạc, tức giải
quyết định, gọi là
thắng giải, bản
dịch xưa, gọi là dục.

Kế là, nói về giới lực. “Duyên” theo giới chủng tử của hạt
giống. Hành
sai khác như tham v.v… của chỗ khác, có tám mươi bốn ngàn.
Nay vì nói
số lớn, nên nói tám mươi ngàn. Bản dịch xưa rằng tám muôn
bốn ngàn hành. Nếu tức
các nẻo như thế mà đi vào cổng, cho đến như
kinh Ca-la-ma v.v… có nói
rộng, đây là nói sức của hành đến khắp sở tri có bốn:

1/ Biết quy thú thuận với quán hạnh.
2/ Biết nghiệp bất động tội phước, hướng đến hành của năm đường.
3/ Biết bè đảng, mỗi bè đảng đều thuận, trái với kiến hạnh.
4/ Biết tất cả phẩm loại sai khác. Hạnh hướng đến không có tôi của đời này, đời khác.
Nghóa là biết ba thừa và tánh bất định, khởi hành động vô tội hướng đến Niết-bàn.
Hỏi: Năng lực hành hướng đến khắp này có gì khác với năng
lực của xứ, phi xứ?
Đáp: Năng
lực xứ, phi xứ biết cảnh, tức rộng. Năng lực của hành hướng đến khắp, chỉ biết các hành có thể có đối tượng hướng đến.
Năng lực của xứ, phi
xứ chẳng phải chỉ biết hành này, cũng như pháp khác, cái gọi là
số giọt nước của biển cả, đại địa, vi trần, các niệm tâm
sở
của tất cả hữu tình.
Lại biết việc bảy báu chân, ngụy v.v… như thế là vô lượng.
Tiếng Phạm là Ca-la-ma,
Hán dịch là thời. Nước ngoài có thời kinh riêng.

Trong năng lực túc trụ, trước tiêu
biểu chung, kế là giải
thích riêng, sau kết sơ
lược. Tám lời nói, sáu thứ câu, sơ lược về hành.
Pháp sư Thới nói vì nói
lược về sáu hành, nên nói là sáu hành sơ lược.
Cưu luận nói sáu thứ
đồng hành, nghóa đồng lẫn lộn với nghóa lược qua,
cho nên dịch lầm.

Tám thứ Sự
của có thể là lời giải thích, nên nói tám câu lời nói. Pháp
sư Cảnh nói lời nói đã giải thích rõ ràng
về sự, lý, rộng
tức vô lượng, lược qua thì có
sáu hành. Trong tám lời nói, ba lời nói
sau kết
hợp thành một, đồng là
lượng tuổi thọ, nên chỉ có sáu.

Nói cho nên, là chỉ đối với phẩm loại như thế, phát khởi tùy niệm, lại không có tăng, nghóa là nói về
sức túc trụ, tùy khởi niệm ở trước,
lại không có cảnh nào khác. Hỏi: Năng lực túc trụ cũng biết diệt, đạo vô lậu quá khứ của
mình, người hay không?

Đáp: Nay trong
luận này dù văn không nói, nhưng về mặt đạo
lý, cũng nhận biết như
kinh Pháp Hoa nói: “Quá khứ có Phật hiệu là
Oai Âm Vương,
thành chánh giác v.v… ”

Nói là “nếu lời nói, hành động mà có hành tướng ấy”, tức là
đã nói sáu hành sơ
lược. Nếu câu lời nói, tất cả nêu thuyết tức
là tám câu lời nói.

Và, “tức đối với tùy khởi nhớ nghó này” chính là nói về biết
sức của túc trụ tùy niệm.

Kế là nói về sức, trí sinh tử, cũng gọi là sức thiên nhãn, trong đó trước y theo
sức thiên nhãn để
giải thích,
sau y cứ vào
sức tử,
sinh
để giải thích. Tónh lự
trong đây đươc gọi là thiên trụ, cho đến gọi là
thiên nhãn, nghóa là đã
tu được nhãn, từ tónh lự kia cũng gọi là thiên, nên gọi là
thiên nhãn.
Ngài Tam tạng nói: - Vì có
ánh sáng, nên gọi là trời.
Trời là nghóa ánh sáng.
Trong giải thích kinh dưới đây, có hai câu rất
thanh tịnh, vượt hơn loài người.

Kế là, giải thích về năng lực của trí sinh tử, trong đó đầu tiên,
là nói lúc sinh tử đã
thấy sắc tướng tốt, xấu. Sau nói do hành vi thiện
ác, nên qua đến chỗ khổ
vui, trong đó chia làm hai:

Nói đến đường ác.

Nói đến đường thiện.

Trong phần trước, đầu tiên, giải thích rộng về nhân quả, sau tổng kết.
Tất cả hoại giới, nghóa là hành động ác của thân, ngữ và đẳng
khởi của
hành động đó, nghóa là hành động ác của ý. Và kẻ trụ
phẩm loại khác của ý
kia đã trở thành tà kiến v.v… Và kẻ trụ phẩm loại
khác của ngoại đạo, đã
trở thành tà kiến chê bai hiền Thánh.
Vì muốn chỉ bày tướng của
Na-lạc-ca (địa ngục), nghóa là vì muốn mở bày hữu tình, khiến
sinh
tưởng Na-lạc-ca, nên trong kinh nói
đoạ vào đường hiểm
ác, vì muốn mở bày tự tánh, sự thể v.v…, nghóa là
vì chính khai thị sự thể
của địa ngục, nên kinh lại phải nói về Na-lạc-ca.
Kết rằng phải biết rằng trong đây, nếu do
sự
sinh này, nghóa
là ác hành, tà kiến
v.v… Nếu được sinh rồi, kẻ đã thọ các khổ não,
chính là sinh vào đường
ác. Nếu chịu khổ rồi, lại khởi tự nghiệp khác mà
tạo ra các thứ khổ,
nghóa là đọa trong địa ngục, chịu khổ của nghiệp
trước xong, lại khởi
nghiệp khác, chiêu cảm các thứ khổ.
Trái với ở trên v.v… trở xuống, là thứ hai, làm rõ pháp trái lại
sức lậu tận của đường
thiện nói rằng sau cùng có thuyết gọi là nội chứng.
Thứ sáu,
thần thông. Pháp sư Cảnh nói bậc A-la-hán được lậu
tận thông, trụ thân sau
cùng, gọi là nội chứng.

Pháp sư Tuệ
Viễn nói: bốn thứ như sự sinh tử của ta đã hết v.v…,
như thật biết đạo là trí chứng, tùy theo nghóa nói là bốn, tức lúc đầu
tiên khởi trí chứng, vì
được tận trí, nên gọi là sự sinh của ta đã hết. Vì
được trí vô sinh, nên
không thọ hữu sau. Luận Thành Thật cũng đồng trường hợp này.

--------------------------------

<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 50</詞>


Trên đây,
đã giải thích riêng, về mười năng lực rồi.

Dưới đây là dùng cả bảy môn để phân biệt. Đầu tiên, là nêu
bảy môn. Sau giải thích theo thứ lớp.
Đầu tiên, về tự tánh có thể hiểu, kế là trong phân biệt,
Pháp sư Viễn Công nói:

1/ Y cứ vào thời gian để nói về lực. Túc trụ trong mười lực, biết quá khứ, thiên nhãn biết vị lai, bảy thông còn lại biết ba đời. Về lậu tận thông, cần phải phân biệt.
Nếu y theo thân mình hiện chứng lậu tận, được biết hiện tại.
Về lý, sở tri vô vi không rơi vào ba đời.
Luận chủ trạch diệt y cứ vào
con người, nên chung cả ba đời.
2/ Y cứ vào pháp nói về lực. Trong mười lực, lực đầu tiên rất rộng, biết cả tự thể Lực thứ bảy cũng thế.

Biết bất tịnh
v.v… là biết tự tướng. Biết pháp vô ngã, gọi là
biết cộng tướng (khái
niệm). Sức lậu tận kia thấy có trừ ám, có thê biết
tự tướng chứng
“không”, lậu tận, rất dễ hiểu cộng tướng, bảy thứ còn lại, biết đạo lý của mình. Mười lực cũng biết vô vi. Vì luận muốn y
theo phẩm loại để phân
biệt về mười lực, nên nói không chứng vô vi.
3/ Y theo con người để nói về lực, mười lực đều “duyên” tất
cả hữu tình.
Biết phương tiện lợi ích đối với mỗi hữu
tình riêng.
Pháp sư Cảnh nói ba là năng
phân biệt biết về sự thể khác nhau giữa thân của các hữu tình. Nay hiểu rõ nghóa
sự của tân luận, tức lợi ích của
Bản dịch xưa.
Nói nếu y cứ vào Đức Như lai phần nhiều đã an trú, thì
sức trụ
đối cơ của Chư Phật sẽ khác nhau
5/ Nói về tác nghiệp: trong sức nghiệp nói: Và có thể hàng phục, thí phước, di chuyển các thứ
tranh luận.
Pháp sư Viễn công nói hoặc chấp bố thí là có phước. Hoặc cho rằng bố thí không có phước, gọi là thí phước dời đổi.
Về lý, chế phục khắp tất
cả tội, phước,
tranh luận.
Người bố thí, vì đa số nên nói riêng.

Pháp sư Cảnh
nói như có một người cố ý đến lễ cây Bồ-đề, và
bố thí, có người không
biết lại dùng vàng bạc để mua lấy công đức bố
thí của người đến lễ
cây Bồ-đề kia. Lại, có người nói dù mua vẫn
không được, nên xảy ra
các thứ tranh luận. Nay, với sức nghiệp của Phật,
hễ mình làm, mình chịu,
không có việc mua bán ở đây.

Trong định lực, nói ba thần biến:
1/ Thần túc thần biến rằng hiện các thứ, khiến người khác phát sinh niềm tin.
2/ Ký tâm thần biến, tức sự ghi nhớ của tha tâm thông, nói lên tâm niệm thiện ác của hữu tình, sao cho họ quy phục.

3/ Giáo giới thần biến, tức lậu tận thông. Tự chứng lậu tận, lại vì người khác nói để cho họ cùng chứng lậu tận. Và, có thể hàng phục v.v…,
tức dùng thần biến thần túc ở trước để hàng phục mà không tin. Thần biến của tha tâm hàng phục những
kẻ kiêu hãnh, ngạo mạn.
Thần biến lậu tận, hàng phục phiền não của hữu
tình, trái với tranh luận, oán hại của phẩm khác.

Trong giới lực, trước, nêu
sơ lược tướng
của giới. Sau, nói rộng
về truyền dạy.
Trong phần trước rằng có thể như căn kia, nghóa là nêu
căn ở trước. Như ý
lạc kia, nghóa là nhắc lại thắng giải trước. Như tùy
miên kia, là nêu giới
hạt giống trước kia.

Dựa vào sự
truyền dạy không trái ngược trong môn thú nhập kia, như nên an lập. Dựa vào hữu tình kia, hoặc mới thú nhập môn
Ngũ Đình Quán. Hoặc có khi
thú hướng, năm đường. Hoặc có khi thú nhập
hạnh môn, kiến khác của
bè bạn. Hoặc có khi thú nhập hạnh môn thánh đạo
của ba thừa. Như nên an lập môn giáo thọ này, tức
là hướng đến khắp đối tượng duyên của hạnh lực, chỉ nay nói vì biết giới
sai khác,
nên nhân đó nói về giới.

Y cứ trong phần nói rộng, chia làm hai:

1/ Dạy Thanh
văn giáo, chỉ như Địa Thanh văn.
2/ Nói về dạy Bồ-tát trong đó trước là hỏi, kế là giải
thích, sau là
kết.

Nghiệp ban đầu, Pháp sư Cảnh nói là mười tín. Xưa,
Pháp sư Viễn nói
so lường của Đẳng trì trở xuống, đều không

có tượng
giáo, không bằng giải thích trước. So lường có
mười một:
1/ Tịnh trì giới.
2/ Được bạn lành.
3/ Giữ gìn căn môn.
4/ Ăn biết độ lượng.
5/ Hao hụt ngủ nghỉ.
6/ Có tâm thiện.
7/ Có tin hiểu.
8/ Có phần của hành giả.
9/ Có xứ giải thoát. 1
0/ Lìa ba chướng. 1
1/ Bỏ tâm chấp mắc (nói rộng như luận Thành Thật). Nay nói rằng
so lường, là gồm thâu chung mười một thứ kia.
Trong giải thích có ba:

1/ Phát quán hạnh.
2/ Quán nhiếp thọ.
3/ Dạy không xả.

Trong phần trước, trước là phương tiện giáo, nghóa là các Đức
Như lai, cho đến ở nơi
vắng lặng bên trong trở lại. Kế là, nói về quán hạnh của giáo căn bản, trong đó, trước là
“quán nhân không”;
sau là
dạy “quán pháp không”.
Đầu tiên
nói như lý tư duy về việc mà cha mẹ ông đã làm để
đặt tên, cho đến ở
trong đây, nói như thế, gọi là chuyển biến tư tưởng lập bày, giả đặt lời nói. Nghóa là ông nương tựa ở cha mẹ,
sư tăng vì
ông đặt tên, tức tùy theo tên này, chấp có thật ngã. Ông nên tư duy vì lìa
sáu xứ như nhãn v.v… có ngã chân thật của tự
tánh riêng. Hoặc lìa ngoại xứ như
sắc v.v… hoặc lìa cả trong, ngoài và
khoảng giữa, có thể
của ngã này, trong đó
có ngã, như thế gọi là tưởng thi thiêát, giả lập lời
nóit chuyển biến chăng.

Giáo quán như
thế, lìa xứ trong ngoài đều không có cái tên
ngã, chuyển biến ở trong đó. Ông đã tư duy đúng như thế xong, đối với
pháp này phải không có
sở đắc. Tư duy như thế rồi, ông phải biết rằng
ngoài pháp sáu xứ này
đều không có thể của ngã để được, chỉ phải như thật biết rõ như thế, chỉ đối với
pháp khách, có chuyển biến tưởng
khách, nghóa là Đức
Phật khuyên người kia hãy biết rõ, chỉ đối với pháp
nhân duyên giả có, có
giả danh chuyển biến, không thật sự có ngã, nghóa
là danh tự tùy chuyển.

Dưới đây là giáo pháp không quán, trước là nhãn không; sau
so với nhó v.v… Nếu bấy giờ đối với tên của
mình, chỉ có tưởng khách
đã sinh, đã được,
nghóa là nêu lên cha, mẹ ở trước đặt tên cho mình, chỉ
là giả danh, đã sinh, đã
được, không thật có ngã.

Nói lại nên ở trong, như lý tư duy, cho đến trừ tư duy này
không có, hoặc tăng,
nghóa là chế lập nhãn, hoặc là một việc. Gọi là tưởng
thi thiết, đều là sự
sai khác của tên nhãn. Và nhãn này chỉ sự, ở trong đó giả đặt tên, tưởng thi thiết là việc thứ hai, chỉ có nhãn căn y tha là
sự
lìa lời nói, trong đó giả đặt tên nhãn v.v… danh tự không thể bằng.
Nếu tìm kiếm danh của nhãn, chấp có tự thể của nhãn thì đó là biến kế
sở
chấp, vì rốt ráo không
có thể, nên nói là “nhãn không”.

Nói ở trong nhãn này, tất cả chế lập danh, tưởng của nhãn.
Nếu giả lập thì chẳng phải nhãn. Nghóa là lại nói về danh v.v… trở xuống, đã
giải thích
không có thể của nhãn. Thời nay, lại nói về danh của
nhãn, vì chẳng phải nhãn,
nên nói là “đã có chế lập danh của nhãn”.
Tưởng của nhãn lại
chẳng phải là nhãn, nói nhãn này chỉ có sự, ở trong đó
giả đặt danh, tưởng
v.v… của nhãn. Phải biết rằng tự tánh cũng chẳng phải nhãn, nghóa là nhãn này chỉ có
sự của lời nói kia, trong đó giả đặt
danh, tưởng v.v… của
nhãn. Phải biết tự tánh của danh, tự nhãn cũng
chẳng phải nhãn, đây là thành lập tông.

Dưới đây, hỏi đáp để nói. Vì lý do gì? Nghóa là vì
sao tên của
nhãn đã nói, chẳng phải
là tự tánh của nhãn?

Chẳng phải ở
trong đó, cho đến ít có nhãn giác biết mà vì có
thể chuyển, nghóa là do
tìm kiếm danh, chấp nhãn, chứ chẳng phải lìa
danh nhãn mà sinh ra giác
của nhãn, nên biết lìa danh, không có tự tánh của
nhãn. Đây là giải thích thuận.
Nếu có việc này, cho đến chỉ có chuyển giác nhãn đối
với việc này, nghóa là nếu dưới tên nhãn có thật thể của nhãn, xứng với danh nhãn thì chỉ
“duyên” thể nhãn, lẽ ra
sinh giác nhãn, cần gì phải
đợi danh nhãn, mới sinh giác.

Nhưng không có như thế, cho đến nhãn giả đặt ra, nghóa là khác cũng là giả. Cho nên trong đây chỉ ở trong lý giả đặt
pháp tướng, giả đặt ra tưởng lập bày tên nhãn, không có tự tánh của nhãn của đối
tượng giải thích riêng.
Ông đã như
thế, cho đến “sẽ được”, nghóa là ông đã tư duy nhãn nội
biết không, lẽ ra tư duy danh của nhãn chỉ là giả đặt,
sẽ sinh, sẽ được.

Ở trên, nói
về “nhãn không”, dưới đây, so với nhó v.v…
Như đối với nhãn kia, như thế cho đến chỉ có tưởng khách
sẽ
sinh, sẽ được, nghóa là
dùng nhãn so với nhó v.v…, tùy theo tánh của lời
nói, rốt ráo không có
tự thể. Lại, y cứ thấy, nghe, hay biết, tùy tầm từ kia, chấp các pháp, phải biết chỉ có giả danh
sẽ sinh,
sẽ được, không
có thật thể.

Kế là, nói về hạnh quán ở trước khuyên nhiếp thọ người kia. Như thế, cho đến đạt được một tánh cảnh của tâm không
trái ngược.
Dưới đây là thứ ba,
khuyên đừng bỏ lìa.

Như thế, các
ông cho đến rốt ráo xuất ly, phải biết trở xuống,
là thứ ba, kết. Văn có ba:

1/ Chính kết danh.

2/ Nói cả ba đời, đức Như lai đều giả đặt.
3/ Nếu hàng Thanh văn giác biết quán này, thì sẽ nhanh chóng được thông tuệ.

Nếu người nào có thể đối với quán này, như thật thấu suốt,
hoặc quán “nhân không”, thì
sẽ được nhập các pháp hiện quán của khổ nhẫn. Nếu người nào có thể hồi tâm
song
quán “hai không”, thì có thể
đạt được hiện quán của Sơ địa.

Trong thu hướng
khắp lực hạnh, nói rằng hạnh hay xuất ly, nghóa là năm độ quán v.v…
Hạnh không xuất ly, nghóa là hạnh thú
hướng năm đường v.v….

Nói theo thứ lớp có ba:
1/ Trong nói thứ lớp nói rằng với sự truyền dạy đó, khiến cho
hữu tình kia thu hướng
thế gian lìa dục, giúp chúng đạt được đạo như
thật. Pháp sư Cảnh nói
vì tónh lự của thế tục không điên đảo, nên gọi
là đạo như thật.

Có giải thích: Đạo như thật là đạo xuất thế gian, nên
kinh Hoa Nghiêm chép: vì chúng
sinh cõi Sắc, nói là đạo xuất thế. bản dịch
xưa nói: - Dùng thiền
giải thoát, trí lực tam-muội chánh thọ, trước, đạo
thế tục giáo hóa tâm
chúng sinh lìa dục. Kế là khởi trí lực túc trụ tùy
niệm, cho đến tịnh tu xong,
nghóa là nêu lực hạnh thu hướng khắp thứ bảy
ở trước, khiến hữu
tình kia tu gia hạnh thích đáng sau khi thú nhập
môn, gồm thâu trụ tâm
xong, tịnh tu hạnh xong.

Nói “vì nói
Trung đạo, cho đến
sẽ dứt chấp, do
sức túc trụ, biết nhân duyên quá khứ của hữu tình kia, khiến chúng lìa thường
kiến. Trí lực của sinh
tử, biết hữu tình kia, trong vị lai sẽ thọ thân sau,
khiến chúng lìa đoạn kiến.”

Nói “vì khiến hữu tình dứt hẳn phiền não, từ đây về
sau, khởi trí lực lậu tận”, nghóa là khởi
sức lậu tận vì hữu tình kia nói pháp, giúp
cho chúng dứt hết lậu.

Nói “nếu có cho đến khởi không mà làm” tác giả: nghóa là
khởi tạo nên việc
thiện, không tạo ra phiền não.”

Nói “tăng thượng mạn”, nghóa là khiến hữu tình kia lìa bỏ
tăng thượng mạn này, nghóa là chưa hết các lậu mà cho là đã hết các lậu. Người tăng
thượng mạn, do
sức lậu tận, khiến hữu tình kia
bỏ ngạo mạn.

Theo thứ lớp nói rằng khắp trong tất cả pháp duyên
sinh, trí trụ
quán sát pháp mầu nhiệm hơn hết, nghóa là trí lực
xứ, phi xứ, biết quả
ái, phi ái, trụ trong nhân thiện ác, nên nói là
trí trụ pháp mầu nhiệm.

Kế là, khởi
sức nghiệp, quán phần tại gia, cho đến tu
chứng sai khác, nghóa là trí lực của
nghiệp mình, biết người tại gia lúc đã đang,
sẽ

tu nhân, chứng quả khác nhau.

Quán sát về phần tại gia như thế xong, cho đến quán chiếu như thật tất cả thế gian, nghóa là quán
sức nghiệp của phần tại gia
xong, khởi trí lực giải
thoát của tónh lự, quán các tónh lự, gọi là quán xuất gia. Dùng định cõi
sắc để xa lìa năm dục, gọi là xuất gia, nghóa là quán tónh hữu lậu cõi
Sắc đều chẳng phải là đạo xuất ly khổ. Biết các thế
gian không có ai cứu vớt,
không có ai để quy thú, do đại bi, dùng Phật nhãn kia quán chiếu thế gian. Đã quán
chiếu xong, cho đến tâm người
kia thú nhập, nghóa là kế
là, khởi căn, lực hiện ở trước biết rồi, tức là đối với pháp đã nói, tâm họ thú nhập thức, căn truyền trao pháp,
khiến tâm họ thú nhập.

Kế là, lại như trước, những thứ
sự
thắng giải, trí lực v.v… nghóa
là từ căn, lực trước,
sau khởi thắng giải, lực v.v… theo thứ lớp như trước.

Theo thứ lớp nói rằng quán
sát tất cả pháp giới
duyên sinh, nghóa
là lực đầu tiên biết nhân, quả của ba tánh kia,
gọi là pháp giới
duyên sinh, tức biết pháp giới vô lượng trong năm vô lượng.

Kế là, khởi nghiệp lực cho đến các quả, nghóa là sức nghiệp
biết các pháp duyên sinh
kia giả lập hữu tình mình làm, mình chịu, tức
biết vô lượng cõi hữu tình.

Quán sát
thật, cho đến “mà truyền dạy cho hữu tình”, kế là,
khởi định lực, đã
truyền dạy xong, kế là khởi các lực lại v.v…,
nghóa là khởi bảy lực sau, chẳng khác với lực trước.
Nói về
sự khác nhau, cũng có
sai khác, cũng không
sai khác.
Pháp sư Cơ nói rằng như xứ, phi xứ với nghiệp của mình, do quán nhân
thiện, bất thiện, nên gọi là không có
sai khác, chỉ quán
nghiệp thiện, bất thiện có thể cảm quả ái, phi ái là xứ, phi xứ, tự tạo ra
nghiệp thiện, tự
thọ lãnh báo thiện, gọi
là sức nghiệp của mình, nên có sai khác. Pháp
khác ở dưới y cứ theo
đây nên biết. Pháp sư Cảnh nói lực đầu tiên là nghiệp thiện, ác được quả ái, phi ái, đây là biết trực tiếp nhân quả.
Sức nghiệp biết cả người giả,
tạo nghiệp, thọ quả. Vì biết người giả, nên không đồng với lực ban đầu, cũng có khác nhau, đồng biết quả nghiệp
cũng không có sai khác.
Thứ hai đối với thứ ba, biết con người giả kia, chủ thể tu ý
lạc tónh lự, tức người ấy có thể nhập, là do
sức nghiệp. Nếu biết tức dựa
vào tónh lự, hiện chi ba thiền, giáo hóa, truyền trao cho hữu tình nhờ
sức tónh lự.

Thứ ba, đối với thứ tư, lấy “định câu
sinh ” tín v.v… kia, nhất
định là năng lực của
tónh lự. Nếu phân biệt đúng căn nhuyến trung, thượng

thì gọi là căn lực.

Thứ tư đối với thứ năm, nghóa là nếu do các căn lấy ý lạc kia, thì đây là do căn lực. Nếu phân biệt đúng
sự
sai khác của ý lạc, do
sức thắng giải, thì do
thắng giải này phân biện biệt sáu thứ ý lạc. Hai
thứ đầu, một cặp, nghóa
là không xuất ly và xuất ly. Hai thứ kế là, một
cặp thanh tịnh xa gần. Hai thứ sau, một cặp là hiện
được Niết-bàn, sẽ được Niết-bàn. Thứ năm,
đối với thứ sáu, nếu biết thắng giải huân tập
thành tự loại, thì giống với hạt giống do
sức
thắng giải. Nếu chính
soi rọi lấy
hạt giống khác nhau thì
đây là do sức giới, nhân nói hạt giống có bốn.

Thứ sáu đối với thứ bảy, nếu biết các loại giới mà khởi lên dấu ấn hạnh thú nhập, thì đây là do
sức giới. Nếu chính phân biệt dấu ấn
hạnh, thì thú nhập sẽ do
biến hành hướng đến trí lực.
Thứ bảy đối với thứ tám, biết tất cả nhân thú năm thú
như năm dừng, năm đường v.v… mé ở trước, đều do trí lực hiện hành
khắp thu hướng. Nếu biết tám lời nói, câu của mé trước, thì
sáu hạnh lược qua
sẽ do sức túc trụ.

Thứ tám đối với thứ chín, biết dựa vào mé trước, trước
tạo ra các nghiệp, nên khiến
sinh tử mé
sau của hũõu tình do
sức túc trụ.
Nếu quán chính đáng sẽ thấy
sự sinh của mé sau do sức sinh tử. Thứ chín,
đối với thứ mười. Nếu biết hữu tình tự dứt trừ sự lậu,
vì chưa được rốt ráo,
nên thọ sinh nối tiếp nhau ở mé sau, do trí lực sinh, tử.
Nếu biết hữu tình tự dứt trừ
sự lậu xong,
sẽ được tâm rốt ráo,
khéo giải thoát, hiện
được Niết-bàn, do sức lậu dứt hết.

Nói trời “Na-la-diên”,
Thới Pháp sư cho rằng: Hán dịch là
lực tráng. Vì trời có
sức Na-la-diên, nên nói là trời Na-la-diên.

Có giải thích: Ma-hê-thủ-la, gọi là Đại tự tại
phạm thiên.
Tổ công, gọi là Na la diên.
Phạm vương, gọi là Phạm thế.

Trong bốn vô
úy, chia văn làm năm:
1/ Nêu chung, chỉ cho kinh.
2/ Chia ra bốn thứ.
3/ Đối vặn hỏi, nói về tướng.
4/ Lập lý do.

5/ Giáo khởi nhân duyên.

Trong phần nêu
bốn thứ: trước, nói chung về bốn xứ, Đức Phật
tự khen ngợi. Sau, nêu riêng bốn xứ, nghóa là tự khen rằng: - Ta đã
biết chướng dứt trừ, đối với tất cả pháp, giác biết rõ hiện ở trước, tức trí
nhất thiết,
vô úy, không chung với Nhị thừa. Dứt trừ chướng phiền
não, chứng đắc lậu
tận, đây là chung với Nhị thừa, tức lậu tận, vô úy.
Vì mong cầu thoát khổ, là nói đạo, có công năng xuất ly khổ, nên phải tu tập, tức hướng về thánh đạo xuất ly khổ ở trước,, có các
pháp chướng, khuyến khích xa lìa.
Trong đối với vặn hỏi để nói, ở hai xứ trước mà khởi vặn hỏi rằng:

- Đức Phật ở trước tự nói “Ta có Trí nhất thiết, như đệ
tử mình an cư
hạ xong, từ các nơi đến
mà đặt ra câu hỏi rằng “Ông đồng trụ có yên
vui không? Khất thực có
được dễ dàng không?” Ở đây, vì không biết nên hỏi, không có
Trí nhất thiết. Lại tự khen “Các lậu của ta đã hết, mà
vẫn dùng ái ngữ đối
với La- hầu, giống như có người thương con mình,
quở mắng Đề-bà, dường
như có sân hận. Đã có ái, giận dữ, là biết
lậu chưa hết.
Hai thứ trước này, vặn hỏi chê bai thân Phật. Ở hai chỗ
sau mà khởi vặn hỏi:
“Thuyết thứ ba trước nói đạo có công năng xuất ly
khổ, như A-la-hán được
đạo đầy đủ, mà có các nỗi khổ bị rắn cắn, bệnh
tật v.v… Phải biết đạo
không xuất ly khổ.

Thuyết thứ tư ở trước nói Niết-bàn chướng đạo,
như người chứng quả Dự lưu đã đắc đạo nhưng,
vẫn yêu vợ con v.v…, thêm nhuế, mỏi mệt v.
v… Phải biết rằng phiền não không che lấp thánh đạo, nên
nói rằng trước sau trái
nhau, rơi vào trạng thái phi lý mà khởi vặn hỏi chê bai, cho rằng đối với thế gian trở xuống, là vặn hỏi chung về vô
úy. Trước là nói chung
về ý. Đức Phật đối với thế gian có kiến minh,
kiến vô minh, có trí tha
tâm, không có trí tha tâm. Các đại chúng ở trước
đối với chỗ tự khen
ngợi này, có thể vì đối trị đạo lý đều không chân
thật trong các vặn hỏi
chê bai, có thể làm tướng mạo của vặn hỏi. Cho
nên nói đều không thấy
có tướng của nhân chân thật. Kế là giải thích
riêng bốn nạn, như giải thích nạn đầu rằng:
Thầy trò kiết hạ riêng, nay đến tham vấn ta, đã cần an ủi, hỏi
han, chứ chẳng phải cho
rằng vì không biết mới hỏi người kia.

Giải thích vặn hỏi thứ hai.
Chúng sinh nhập đạo, nhờ các
thứ duyên. Đề bà vì
ngang bướng, nên cần phải dùng lời lẽ thô nhằm điều phục ông ta, chứ thật ra chẳng phải
sân nhuế. Vì điều thiện cho
La hầu, nên cần nhuyển ngữ
để giáo hóa, thật sự chẳng phải kiết ái.

Giải thích vặn hỏi thứ ba, đạo La hán, lậu dứt hết, chưa
sinh khổ, rốt ráo không bệnh khổ của hiện thân, trong trường hợp đền trả
cho nghiệp trước, vẫn
phải cam chịu khổ.

Giải thích vặn hỏi thứ tư, phiền não che lấp đạo có hai thứ, nghóa

là phiền não
của kiến đạo, che lấp kiến đạo, phiền não của tu
đạo, che lấp tu đạo.
Sơ quả đã được kiến đạo, phiền não của kiến đạo rốt ráo không hiện hành. Chưa đủ tu đạo, cho nên vẫn khởi tâm yêu vợ con v.v…

Kế là nói về lập bốn lý do. Vì sao vô úy chỉ lập bốn thứ?
Đáp: Nếu
tùy theo đối tượng trị sợ hãi vô lượng, chủ thể trị vô úy cũng có vô lượng. Nay tùy trí đoạn của mình, người mà khởi vặn hỏi,
vì chung cho vặn hỏi kia,
nên đại khái nói bốn. Hai vô úy trước trong đây chung cho hai vặn hỏi ở trước, tức là tự đặt tên là lợi mình; hai vô úy
sau chung cho hai vặn hỏi
sau, là yên đệ tử, gọi là lợi người.
Kế là nói về nhân duyên khởi giáo.
Trong đây, nếu đức Như lai
tự khen ngợi: Nay, ta hiện giác biết các pháp, nên thành
Chánh giác. Phải biết rằng vì hướng dẫn Bồ-tát để cho
Bồ-tát thu hướng đạo. Nếu tự khen tất cả lậu dứt hết là vì dẫn dắt người tánh
Nhị thừa, để họ thu
hướng chứng. Nếu lại
khen ngợi đạo có công năng xuất ly phiền não che
lấp đạo. Phải biết rằng
vì dẫn dắt các hữu tình đồng hướng đến ba thừa. Hỏi: Nếu Đức Phật khen ngợi đạo có công năng ra khỏi phiền
não khổ chướng đạo,
dẫn dắt hữu tình đồng thu hướng ba thừa. Vì sao trong Đại thừa chỉ nói vì Bồ-tát, không nói vì chướng của Thanh văn ư?
Trong kinh Tiểu thừa chỉ
nói là vì Nhị thừa nói, không nói vì Bồ-tát ư?
Vì đã thông vặn hỏi này, nên ý giải
thích rằng: Đức Như lai đã
nói trong nghóa, câu kinh của Đại thừa Tiểu thừa nhất nhất đều nói vì
ba thừa nói hai vô úy
sau, mà người kiết tập lại trừ Bồ-tát nói trong
tạng Thanh văn, trừ lời
nói của Thanh văn trong tạng Bồ-tát.
Trong ba niệm trụ, ý cho rằng trong
suốt đêm dài, Đức
Phật muốn cho hữu tình, thuận
theo trụ trong ba tạng giáo mà ta đã nói, nhưng các hữu tình có thuận,
không thuận, là tức tâm
Phật có thỏa,
không thoả,
bất sinh tạp nhiễm, tham,
sân, vô minh. Đây là chỉ y cứ lúc người khác
ngự trị chúng, Như lai
mong muốn có thoả, không thoả, bất sinh tạp nhiễm. Lại, do ba chúng khác nhau kiến lập. Nếu hoàn toàn chúng kia
đồng thời giáo hóa,
khởi tà hạnh không lo, nếu một phần trong chúng kia
là chánh hạnh, một phần
là tà hạnh, không đều sinh lo mừng, thì chỉ trụ ở xả.

Trong pháp không quên mất, thường tùy ghi nhớ, hoặc
sự
v.v… Pháp sư Cảnh nói
thông thường có mong cầu tạo ra việc làm căn
bản, gọi là sự, hoặc
nơi chốn, tức là nơi chốn, phương hướng đã đi qua.
Nếu như nghóa là phương
tiện tác nghiệp, như căn bản kia. “Nếu thời
gian” (có lúc), nghóa là thông thường thời gian đã đi qua, đều không quên mất.

Tâm oai nghi
v.v… của A-la-hán, cũng kèm theo phiền não không
điều phục, nhu thuận, đã
khởi thân, ngữ, đôi khi mất chỗ. Pháp sư Khuy
Cơ nói “nếu như”, nghóa là tức tùy phương tiện được thích nghi lúc
giáo hóa chúng sinh, thuận
với lý, nên gọi là Như. Lại, tức phương tiện
như thế, nên gọi là
“như”. Trong nhất thiết chủng trí mầu nhiệm. Pháp
sư Cảnh nói nghóa là
biết rõ pháp bất thiện, vô ký, chọn lựa, lìa bỏ,
gọi là trí nhất thiết chủng. Biết rõ pháp thiện,
vì người khác giảng nói, gọi
là diệu trí của Như lai.
Pháp sư Khuy Cơ nói nếu đối với pháp bất
thiện, vô ký, không có trí điên đảo, biết mà không làm là trí nhất thiết
chủng. Nếu biết điều
thiện mà làm, thì gọi là diệu trí. Trước giống với Trí
hậu đắc sau, nói là
chánh trí, kỳ thật trí vô phân biệt không quán các pháp như bất
thiện v.v…, chỉ thực hành
quán thiện, nên chỉ là
Diệu trí, Trí hậu đắc kia là Nhất
thiết diệu trí chủng. Lại hai thứ Trí hậu đắc đều
có chánh trí là không đúng.

Trên đây, là giải thích mười một thứ công đức. Dưới đây là
nói chung. Nói chung có bốn:

1/ Nói về địa vị thành tựu viên mãn mười một công đức.
2/ Dùng trí tuệ của
Bồ-tát thành mãn
sau cùng, đối với Phật để
nói.
3/ Nói về mười một công đức vì mười việc lợi ích.
4/ Kết, kiến lập công đức và không chung. Trong phần trước nói rằng:
Như thế, tất cả gọi là chung là một

trăm bốn mươi thứ Phật pháp không chung của
Như lai: là giải
thích xong, tổng kết. Dưới đây,
là nói về địa vị viên mãn.

Nói “tức thiện, thanh tịnh cùng cực ở trong đây”, nghóa là y
theo tướng tốt của thân
biến hóa của Bồ-tát thành mãn, nghóa là từ trời
Đổ- sử-đa, giáng sinh
xuống loài người với tướng tốt rất thiện, thanh tịnh.

Nếu lúc bấy giờ, cho đến định Kim Cương dụ, nghóa là sau
thập địa, chứng định
Kim Cương dụ, so lường cùng cực viên mãn. Bấy giờ, nếu vì không có thầy, tự tu pháp
Bồ-đề phần thì từ vô gián này cho
đến đều vì vô thượng,
đây là y theo chỗ thành tựu viên mãn mà nói là Đức Phật đốn đắc.
Về lý, thật
sự các đức từ
Sơ Địa trở lên, tức được
dần, cho đến địa vị
Phật mới viên mãn. Dựa vào phát ngộ, đến chứng
nhập tất cả công hạnh
của Như lai, địa Như lai. Pháp sư Cảnh nói tâm ý trôi lăn
không dừng, như
dụ xe, pháp, đều nêu danh làm ý xa, ý xa của
Phật viên mãn, vượt qua các Bồ-tát.

Pháp sư
Khuy Cơ nói do ý nghiệp có thể có nghóa vận tải, điều

hòa, nên thí dụ ở xe.

Trong phần nói về
sự khác nhau có tám dụ, năm dụ trước và dụ
thứ tám, nói về trí sai khác.

Nói về thân; thứ bảy, là nói về tâm sai khác, nên đoạn kết
sau
nói rằng diệu trí, thân tâm có rất nhiều sự khác nhau.

Nói về mười một đức có thể tạo nên mười thứ
sự nghiệp của
Như lai, do kết hợp tướng tốt làm một sự nghiệp, nên chỉ có mười.

Nói “do ở trước đã nói cho đến bốn vô
sở úy đã có
thể thành xong”, ở đây giải thích việc thứ tự, đối với bốn vặn hỏi ở trước, như thứ lớp thấy biết, hiểu rõ, nên có thể đáp bốn câu hỏi. Cũng có thể
giải thích đối với mỗi
vặn hỏi đều thấy biết, hiểu rõ.

Thứ tư, kết kiến lập và
không chung.
Dựa vào đây, trụ ở đây, nghóa là
Bồ-tát dựa vào công đức của
Phật này, vì kính mến tu, học, nên gọi là dựa vào đây. Trụ ở nhân hạnh của Phật vì mong cầu
đức của Phật, nên gọi là trụ nơi đây.
Dưới đây, là nói về không chung
có hai nghóa:
1/ Với bốn pháp như đại bi v.v…, vì Nhị thừa đều không có phần nhỏ giống nhau, nên nói không chung.
2/ Đức khác dù có phần được
giống nhau, nhưng vì đều
không viên mãn nên nói không chung.

Phẩm trên đây, chính là nói về đức của Phật địa xong.
Dưới đây là kết chung
Bồ-tát địa đã nói học đạo và quả, trong đó,
1/ Kết địa này, nói đủ nhân quả là chỗ nương tựa của giáo.
2/ Giải thích danh hiệu của địa.
3/ Khen luận, khuyên thọ trì. Trong phần trước, chỉ bày rõ đạo và quả, gọi là Bồ-tát địa. Pháp sư Cảnh có hai giải thích:
1/ Bồ-tát địa ở trước, đầu tiên nêu mười pháp, trì học chỉ cho nhân, kiến lập thứ mười chỉ cho quả, pháp khác có cả nhân và quả.
2/ Phẩm Kiến lập chỉ có quả, còn vị và địa thì có cả nhân, quả, ngoài ra chỉ là nhân.
Pháp sư
Khuy Cơ nói đạo học là trí, quả là
cảnh Như. Lại, địa
trước hữu vi, gọi là
đạo học; địa sau có vô vi, gọi là quả của đạo
học. Nói đủ cho đến thật y xứ (chỗ nương tựa
thật). Vừa rồi nói về đạo học và
quả là chỗ nương tựa
chân thật của Nhất thiết chủng Bồ-tát tạng giáo.

Kế là, giải thích về địa Bồ-tát có rất nhiều danh, nghóa là địa
này được gọi là Bản
mẫu Bồ-tát tạng, do gồm thâu đủ nghóa, nhân, quả
của Đại thừa, nên cũng gọi là
Nhiếp Đại thừa.
Phiền não nghiệp, khổ, gọi
là con đường hư hoại,
xuất thế đối trị, gọi là con đường không hư hoại.
Dưới đây là khen luận, khuyên thọ trì, nghóa là nếu các người trời đối với địa
Bồ-tát tin, hiểu, thọ trì rộng vì người nói, đạt
được nhóm phước, như Đức Phật nói
Bồ-tát tạng giáo ưa nghe, thọ trì, khai thị,
khen ngợi, được phước
không khác. Vì sao? Vì Bồ-tát phân biệt, chỉ bày rõ Phật nói
kinh Bồ-tát tạng. Tiêu biểu
sơ lược, giải
thích rộng, vì giúp
cho người khác được
hiểu rõ. Lại, do Bồ-tát địa khai thị ba tạng, khiến
cho đa số hữu tình thọ
trì, đọc tụng, như lời Phật nói tu hành trải qua
nhiều thời gian, pháp
tương tợ không hưng tịnh, chánh pháp không diệt.
Nếu bấy giờ, pháp tương
tợ hưng thịnh có thể dẫn phát lợi ích chân thật
thì chánh pháp sẽ diệt
nhanh chóng, cho nên thọ trì Bồ-tát địa sẽ được vô lượng phước. Xưa,
Pháp sư
Viễn Công nói đại khái có chín người được
công đức lớn:
1/ Tín;
2/ Hiểu;
3/ Ưa nghe;
4/ Thọ trì;
5/ Tu học;
6/ Ghi chép;
7/ Cúng dường;
8/ Cung kính;
9/ Sâu nặng. Phước của chín người này với nghiệp ưa nghe của Bồ-tát Thập Tín trong Hoa Nghiêm, nói rộng công đức của Thập Địa không khác.

Bồ-tát Thập Tín kia có công đức gì ngang bằng với công đức
của Bồ-tát Thập địa
kia, nghóa là như kinh Hoa Nghiêm nói như đấng
Nhất thiết Trí nhómhọp
các công đức. Phẩm Nhất Thiết Trí Công Đức
Môn cũng giống như thế,
nếu người nghe thì công đức cũng thế.
Đại ý đoạn
văn kia nói như Phật địa nhóm họp công đức vô biên. Công đức pháp môn của Thập địa đồng với Phật.
Có người nghe,
thì công đức đồng với
địa, cũng tức đồng với Phật.

Trì thứ lớp Du-già xứ: trong Bồ-tát địa có bốn Du-già xứ, trong
Du-già đầu tiên, nói về chủng tánh, phát tâm và
phương tiện hạnh kết
hợp có mười tám phẩm, là pháp sở học.

Tùy pháp
Du-già nói về hạnh của chủ thể học, nghóa là bốn
phẩm kia nói là hạnh ý lạc trụ của phần tướng.

Cứu cánh Du-già: là hạnh thành tựu được quả, là quả của
Du- già. Có năm phẩm,
đó là: Sinh, Nhiếp, Địa, Hạnh và
Kiến lập. Nay, Trì thứ tư lại không có khác, chỉ nói về hai mươi bảy phẩm ở trước và pháp
môn trong phẩm Bồ-tát, theo thứ lớp trước, sau,
cho nên nói là thứ lớp
Du-già xứ của Trì thứ tư.

Trong văn gồm
có:
1/ Kết trước, hỏi sau;
2/ Chính nói về thứ lớp;
3/ Tổng kết. Y cứ trong chính nói, nói các Bồ-tát trước phải an trụ chủng tánh Bồ-tát mới có thể phát tâm Bồ-đề, tức
kết phẩm chủng tánh và
phẩm phát tâm, đã phát tâm rồi, mới tu hành đúng, lợi mình, lợi người. Đây là
kết hạnh
phương tiện, phẩm Trì nội tự tha lợi, đối với lợi mình, lợi người, lúc tu hành
chân chính, được phương tiện không có tạp nhiễm, nên
được phương tiện không có nhàm chán, mỏi mệt, nghóa là kết oai lực, vì trong phẩm này nói về cầu các thần thông nên được không có nhàm
chán, mỏi mệt. Vì không
có nhàm chán, mỏi mệt, nên được phương tiện
tăng trưởng của các
căn lành, nghóa là kết phẩm Thành thục.

“Được tăng trưởng rồi có thể chứng Vô thượng Chánh đẳng
Bồ- đề”, kết phẩm Vô
thượng Bồ-đề. Đây là kết hành phương tiện trì,
bảy pháp của năm phẩm.
Lại, trong gia hạnh lợi mình, người như thế,
cho đến được đại
Bồ-tát, là nhắc lại năm phẩm đã kết ở trước.

Khi sắp tu
hành, trước là đối với chánh pháp rộng lớn rất sâu,
an lập tín hiểu v.v…, đây
là kết phẩm Lực Chủng Tánh của phương
pháp học, trong phẩm đó có sáu pháp:

1/ Thắng giải.
2/ Cầu pháp.
3/ Nói cho người nghe.
4/ Pháp tùy, pháp hạnh.
5/ Tám thứ giáo thọ.
6/ Phương tiện nhiếp ba nghiệp. Nay nói tín, hiểu, nghóa là kết thắng giải thứ nhất, hỏi cầu chánh pháp, đây là kết
cầu chánh pháp thứ hai.

Rộng vì người
khác, là kết thứ ba, nói cho người nghe, cũng đối với
chánh hạnh, tự có thể
thành xong, là kết thứ tư, pháp tùy pháp
hạnh. Lúc thành xong, nếu
do đây, đối với người này, vì người này, nên thực hành, đây là kết thứ năm, tám thứ giáo thọ,
sáu thứ dạy răn.
Trong giáo thọ, nói là hoặc do Bồ-tát, hoặc do
Chư Phật mà có thể giáo hóa,
truyền trao, nên nói “do
đây”. Đến khi giáo hóa, truyền trao, trước phải
xem xét về tâm căn, tánh
dục của người kia, nên nói “đối với người này”. Đã biết căn cơ rồi, dạy tu năm pháp quán dừng tâm, trị bệnh tăng
riêng, nên nói “vì người này”.

Nói “tức do đây, đối với người này, vì người này mà thực hành” là kết ba nghiệp thuộc về phương tiện thứ
sáu kia.
Trên đây, là
sáu
câu tổng kết về phẩm Lực chủng tánh.

Do đây, đối với người này, vì người này, lúc thực hành, như khiến cho phước đức, trí tuệ
tăng thượng, đối tượng nên thực hành, tức là công hạnh như thế, kết phẩm
sáu ba la mật.
Phước đức, trí tuệ đã
tăng trưởng rồi, đối với phương tiện không lìa bỏ
sinh tử, có thể tu hành chân
chính, là tổng kết phẩm
Tứ nhiếp và phẩm Cúng dường, gần gủi vô lượng.

Tức ở trong đây, cho đến chánh hạnh viên mãn, đây là kiết
phẩm Bồ-đề phần pháp.
Trong phẩm đó có hai bài tụng, nói chung về
mười lăm pháp môn. Bài
tụng đầu, có chín tụng; tụng sau, có sáu tụng.
Tụng kia nói giữ lấy
sức vững chắc tàm, quý, thế trí không nhàm chán
biện luận, chính thức
nương tựa vô ngại giải. Bồ-đề phần so lường,
phương tiện khéo léo của
tánh chỉ quán. Chánh nguyện của Đà-la-ni
Tam-ma- địa có ba pháp, ốt
đà nam có bốn pháp. Nay nói tức ở trong đây,
chính lúc thức tu hành,
có thể thực hành hạnh sinh tử không có tạp nhiễm,
là kết tàm quý ban đầu,
tức tu hành chân chính ở trong đây có thể đối
với mình, ưa thực hành
công hạnh không chấp mắc, đây là kết tánh gìn
giữ sức mạnh bền chắc thứ hai.
Tức ở trong đây, cho đến công hạnh không có nhàm
chán mỏi mệt, đây là kết tâm thứ ba, không có nhàm chán mỏi mệt. Do không
có nhàm chán, mỏi mệt đối với
sinh tử, cho đến được không còn
sự
sợ
hãi, đây là kết khéo
biết luận khác thứ tư.

Nói “khéo biết luận rồi, cho đến khéo biết thế gian”, đây là kết khéo biết thế gian thứ năm.
Như thế, Bồ-tát đến phỏng vấn, hết lòng cầu xin
chánh pháp, đây là kết
thứ sáu. Bốn y như y pháp, không y
nhân v.v… Đã phỏng vấn,
tham cầu xong, với khả năng có thể dứt trừ tất
cả “nghi ngờ” của tất
cả hữu tình, đây là kết bốn vô ngại giải thứ bảy.

Như thế, khả
năng có thể dứt trừ “nghi, ngờ” của người, cho
đến dần dần được
viên mãn, đây là kết so lường thứ tám.

Đã viên mãn
rồi, cho đến có thể siêng năng tu hành, đây là
kết pháp Bồ-đề phần thứ chín.
Đối với tu
phương tiện, có khả năng rõ cho đúng, đây là kết chỉ, quán thứ mười, tức giữ gìn chánh cần như thế mà tu hồi hướng Đại
thừa, không cầu quả
Niết-bàn của Nhị thừa, đây là kết phương tiện khéo
của mười một tánh.
Đã được
như thế, cho đến đà-la-ni vô ngại biện tài viên mãn,
đây là kết đà la ni
thứ mười hai, và chánh nguyện thứ mười ba. Lại, giải thích đại khái, không kết
chánh nguyện, vì muốn
dứt trừ vónh viễn tất
cả chướng, nên tinh tấn siêng năng, tu tập ba môn
giải thoát, đây là kết
mười bốn Tam-ma-địa.

Tức ở trong đây cho đến chánh hạnh viên mãn, nghóa là bốn Ốt- đà-nam thứ mười lăm của pháp này, cũng gọi là bốn pháp, tức
Trên đây, đã kết phẩm Bồ-đề phần xong.

Dưới đây là kết phẩm Công đức có hai mươi lăm pháp, trong
đó có năm bài tụng:
bài tụng đầu, tụng về bảy pháp; tụng thứ hai, tụng về
bốn pháp; tụng thứ ba, tụng năm pháp.
Sau có hai bài tụng, tụng
về chín pháp.

Như thế, chánh hạnh được viên mãn xong, đối với tất cả hữu
tìnhh và Thanh văn, Độc
giác, đều là thù thắng: sắp muốn kết thức hai
mươi lăm pháp sau, trước
nhắc lại khen thù thắng ở trước, chia ra hai chương môn, cái gọi là công đức thù thắng của
chánh hạnh, nghóa là nêu
chung bảy pháp của kệ
đầu, để làm chánh hạnh, là một chương môn.
Và có thể khen ngợi công đức thù thắng, nghóa là nêu chung
mười tám pháp của bốn
bài tụng, sau gọi là đáng khen ngợi, là môn
chương thứ hai, nên bài
tụng đầu nói rằng:

Ít có, không ít có.

Tâm bình đẳng, đem lại nhiều lợi ích. Trả ơn và vui khen.

Tánh gia hạnh không dối.
Nay, ở đây,
chia ra nêu chương. Trước kết bảy pháp của bài tụng đầu.

Nói “phải biết công đức thù thắng của chánh hạnh trong đây,

nghóa là nhắc lại chương đầu.
Bồ-tát vì lợi mình, lợi người nên
siêng tu
chánh hạnh, gọi là
ít có. Dùng sự nghiệp
lợi người để làm sự nghiệp của mình, gọi là
không hiếm lạ.
Hàng Nhị thừa thì không như thế, đây là hai việc ít lạ, không
ít lạ đầu trong kết thứ bảy.

Do các Bồ-tát
v.v… trở xuống, đây là kết tâm bình đẳng thứ ba.

Do khởi như thế, cho đến “thường thí cho ân tuệ”, đây là kết
lợi ích hữu tình thứ
tư. Không mong hữu tình trả ơn, đây là kết báo ơn thứ năm.

Bồ-tát như thế, cho đến “muốn cho hữu tình kia được lợi ích
yên vui”, đây là kết
hân hoan khen ngợi thứ sáu.

Do ý ưa lợi ích yên vui này thường khởi lên gia hạnh không
giả dối. Đây là kết
gia hạnh không giả dối thứ bảy.

Phải biết rằng ở đây gọi là lần lượt dẫn phát công đức thù
thắng của chánh hạnh, là
kết chương đầu. Phải biết rằng khen ngợi công
đức thù thắng trong đây,
nghóa là sắp kết môn sau, nên nêu ra chương ba.

Bồ-tát ở chỗ Chư Phật đã được thọ ký, chứ chẳng phải các
hàng Nhị thừa v.v…, nghóa
là ở đây khởi bài tụng thứ hai, trước kết
tụng thứ ba, do trước hết nhờ ghi nhận, rồi mới khởi hạnh.
Vì nghóa này,
nên trước kết tụng thứ
ba. Trong bài tụng thứ ba có năm pháp, nên các
Bồ- tát thọ ký trong bài tụng kia, rơi vào
quyết định, nhất định là thường nên

làm, hơn hết là sau hết.
Nay nói ở chỗ
Chư Phật, Bồ-tát đã được thọ ký chứ chẳng
phải hàng Nhị thừa, đây
là kết sáu thứ thọ ký thứ nhất.
Được thọ
ký xong, tức là chủ thể an trụ địa không lui sụt, đây
là kết thứ hai rơi vào quyết định.

Thọ ký có ba:

1/ Chủng tánh rơi vào quyết định.
2/ Phát tâm rơi vào quyết định.
3/ Tu hành không giả dối, rơi vào quyết định.
Nói an trụ trong đây, có thể đã tạo nên đối với tất cả việc
làm quyết định, đây là kết việc làm quyết định thứ ba. Việc làm quyết
định, thuyết đó có năm:

1/ Quyết định phát tâm.
2/ Thương xót.
3/ Tinh tấn Tu tập.
4/ Tu tập phương tiện minh xứ.
5/ Không có nhàm chán mệt mỏi. Việc làm thường xuyên, đạt được pháp vững chắc không
quên mất, đây là kết
thứ tư, luôn thường xuyên làm việc.
Vững chắc như thế, cho đến việc nêu bày trên hết, đây là kết
hơn hết thứ năm là sau cùng.

Dưới đây là kết bốn pháp trong bài tụng thứ hai, nên bài
tụng kia nói rằng:

Gia hạnh không điên đảo, Thối đọa và thắng tiến,
Dường như công đức thật, Khéo điều phục hữu tình.

Nay nói rằng
khắp tất cả việc nên làm, có thể không có lui
mất, đây là kết gia
hạnh không có điên đảo thứ nhất.
Đối với
chưa được lui sụt, cho đến như ánh sáng chia mặt
trăng, đây là kết thắng tấn thứ hai.
Do các pháp thiện vì chuyển biến
tăng trưởng, nên cuối
cùng không gọi là giống
nhau, đây là kết công đức chân thật thứ ba.

Nói “do được danh hiệu
Bồ-tát chân thật, cho đến biết rõ
như thật”, đây là kết
khéo điều phục hữu tình thứ tư. Trong bài tụng dù có lui
sụt
sa đọa và hai môn
giống nhau, nhưng vì chẳng phải công
đức, nên luận gia không kết.
Từ đây trở xuống, là kết môn hữu tướng của hai bài
tụng sau, tụng
rằng:
nhất.

Các nêu bày kiến lập, Tất cả pháp tìm cầu, Và như
thật biết khắp, Như thế, các vô lượng, Quả thắng lợi nói pháp,

Tánh Đại thừa và nhiếp, Bồ-tát mười nên biết, Kiến
lập các danh hiệu, Vì nói biết như thật.

Tất cả an lập đều được khéo léo, đây là kết nêu bày kiến lập thứ

Nói “từ tìm cầu này v.v… ” trở xuống, đây là pháp kết tất cả pháp

tìm cầu thứ hai.

Nói “từ đây, ở đây, do đây”, nghóa là từ các
Như lai, nêu bày
kiến lập ở tất cả
pháp do tuệ mà tìm cầu.

Nói “đã tìm cầu xong, do rốt ráo này” trở xuống, đây là kết
như thật biết khắp thứ ba.

Nói “với các an lập được khéo léo, cho đến Tam-ma-địa
vương”, đây là kết
các vô lượng như thế thứ tư, tức là năm vô lượng.
Đạt được
Tam-ma-địa như thế xong, cho đến đều có quả vượt hơn, đây là kết lợi quả nói pháp thứ năm, có thể đối với Đại thừa rốt
ráo xuất ly, đây là kết tánh Đại thừa
thứ sáu. Do dựa vào tánh đại mà vì xuất
ly, nên có thể Nhiếp
Đại thừa, đây là kết nhiếp thứ bảy.

Do đây lại ở kia, trong địa vị xuất ly của Đại thừa kia, đây là
kết mười điều nên
biết của Bồ-tát thứ tám.
Được các
danh kia, cho đến đều khen ngợi chung, đây là kết
kiến lập các danh hiệu thứ chín.

Phải biết rằng danh này đã có thể khen ngợi công đức thù
thắng, nghóa là tổng kết chương thứ hai.

Dưới đây là 25 tổng kết phẩm Công đức xong.

Do được như thế, cho đến thành tựu tướng Bồ-tát kia, đây là
kết phẩm Tướng Bồ-tát
kia, nghóa là các Bồ-tát có năm tướng Bồ-tát
chân thật. Nếu thành
thục thì rơi vào số Bồ-tát, cho đến nói rộng.

Chánh hạnh như thế, cho đến đối tượng
(sự việc) có thể
thành xong, kết phẩm Phần kia.
Trong hai phần có thể hoàn
thành xong, cho đến ý lạc tăng
thượng, là kết phẩm Ý lạc.

Ý lạc như
thế v.v… trở xuống, đây là kết phẩm Trụ.

Từ đây trở lên, cho đến gặp Phật Bồ-tát, đây là kết phẩm Sinh. Và, có thể khởi làm các việc đem lại lợi ích lớn cho tất cả
hữu tình, là kết phẩm Nhiếp Thọ.

Luôn thường không có gián cách, cho đến “như nhà cửa
của mình”, đây là kết phẩm Địa.
Trụ địa vị này xong, cho đến bất
sinh hỷ túc, đây là
kết phẩm Hạnh.
Thăng tấn như thế, chứng được rốt ráo v.v… trở xuống, là
kết phẩm Kiến lập, là
gọi là thứ lớp của nghóa Bồ-tát, nghóa là tổng kết.
Địa hữu dư y, Cửu Địa trước trong mười bảy địa, nói về cảnh.
Sáu địa kế là, nói về nhân đã xong. Nhị Địa
sau đây, nói về quả của địa
đó. Vì quán cảnh, khởi
hạnh mới chứng quả. Trong đây, nếu dựa vào
Nhị thừa, thì nhân mất,
quả táng, quả lập hai môn để làm trước, sau.
Nếu đến thân Phật, thì Bồ-đề,
Niết-bàn sẽ được chia thành hai pháp khác dùng
làm trước, sau.
Trong Nhiếp luận, ngài
Thế Thân giải thích do
hạt giống diệt hữu dư.
Quả báo đều diệt, gọi là Vô dư. Lại, hữu dư gọi là
Thanh (trong) vì lìa vết nhơ của phiền não, nên vô dư gọi là lương (mát mẻ), lìa nóng bức của báo khổ. Lại nói
hai thân ứng, hóa là hữu dư; pháp thân là vô dư, đây là y cứ Tha thọ dụng và
thân biến hóa, khởi
công dụng chưa thôi dứt gọi là hữu dư. Nếu hai thứ
này thôi dứt, gọi là vô dư, do thân tự thọ dụng một khi được nối tiếp nhau
thì sẽ không có dứt
mất. Nay, ở đây cho rằng không nói Niết-bàn hữu dư, chỉ nói hữu dư y, vì ở đây không được lấy
riêng Niết-bàn.
Thích luận giải thích rằng: -
địa hữu dư y, nghóa là địa hữu dư y Niết-bàn. Y tức
là đối tượng nương
tựa (sở y) của hữu lậu. Đại khái có tám thứ:

Thi thiết y, cho đến hậu biên y thứ tám, nay hoàn toàn lấy một biên y
sau cùng, trừ
sự
sáu nhiếp trôi lăn chướng ngại lấy một phần
còn lại. Lại, trong địa
này có bốn vắng lặng. A-la-hán v.v… trụ địa Vô
học, đủ bốn vắng lặng
có một ít dư y, cho nên nói là địa hữu dư y. Địa
này tức là các pháp
hữu lậu trong thân vô học của Nhị thừa, đều là tự tánh. Đức Như lai tùy thân tâm hữu lậu dư y không có chân định, có biến
hóa tợ hữu lậu y, nên
y theo tướng khác cũng được nói là hữu dư y địa.

Trong văn đầu
tiên, là kết trước, sau chia ra hai môn chương.
Sau dựa vào chương để nói. Một địa nêu bày an lập, nghóa là trong mười
bảy địa, văn này lấy
mười một địa hoàn toàn, phần nhỏ của Ngũ Địa là
thể của địa này. Vì sao?
Vì trong Ngũ Địa, vả như có năm vị vô tâm trong địa vô tâm, nghóa là vô tâm thùy miên,
Vô Tưởng định và bao định
Diệt tận, nhập cõi
Niết-bàn Vô dư y v.v… Nay chỉ lấy bốn địa vị trước, vì
trừ Niết-bàn Vô dư y,
nên nói một phần là thể của địa này, một phần
của Tu sở thành địa.
Pháp sư Cảnh nói rằng hai Niết-bàn đều là tu tuệ
đã thành sở đắc của
ba thừa. Thời nay, chỉ lấy tu tuệ có thể thành ba
thừa, có thể được
nghóa Niết-bàn hữu dư, nên nói một phần.

Pháp sư Khuy
Cơ nói tu thành hữu vi, vô vi trong địa do tu
thành. Vô vi của địa kia
là thể của Vô dư y, nay loại trừ, lấy tu thành hữu vi.

Hỏi: Nói tu sở thành, chỉ là tu, vì sao có lời nói vô vi?

Nghóa: Nói thẳng là tu tuệ thì không theo vô vi. Nay, nói tu
sở thành, đã có lời
nói sở thành nên có cả vô vi. Địa Thanh văn v.v…
kia nói chung bốn đế.
Trong diệt đế kia có nhân tận quả, tận vô vi. Nay,
vì phân biệt bỏ quả,
tận vô vi, nên nói dứt trừ một phần. Vô dư y địa,
tức đã dứt trừ hoàn toàn.

Hỏi: Địa khác cũng có chẳng phải thể của địa này. Vì sao chỉ
trừ một phần của Ngũ Địa này?
Nghóa là từ
nhiều tướng, từ
biện luận. Lại, tùy làm rõ tướng, nghóa là lấy bỏ. Tướng ẩn giấu của địa kia chẳng phải là thể của địa này,
nghóa là lược qua mà
không luận.

Thứ ba, dựa vào trong lập bày rằng: Và, vì dựa vào đây nên giả đặt ra tên gọi như thế,
cho đến bờ mé của lượng tuổi thọ như thế,
tưởng của các tưởng v.v… giả dùng lời nói,
nghóa là ở năm thủ uẩn, giả đặt tám câu lời nói.
Quyển như thế, nói La hán khởi tám câu này dựa vào
Tương ưng, Bất tương ưng này.
Rằng khởi
sáu
sự nhiếp thọ không tương ưng chung, nghóa là tương ưng chung với
sự nhiếp thọ của cha mẹ, vì người Vô học không bỏ
cúng dường cha mẹ. Vì
sáu việc lìa bỏ khác, nên không tương ưng chung.
Với trôi lăn
chướng ngại, nương tựa một bề hoàn toàn
không tương ưng.
Thới Pháp sư nói do tham thu hướng trong bốn thức trụ, nên
gọi là “hướng về
thức trụ” v.v… La hán không có tham, vì chẳng phải
sắc thu hướng thức trụ
v.v…, nên không có bốn thức trụ, đó là nhân
duyên không thành nhân quả
của A-la-hán.
Với sự nương tựa khác, chẳng phải tương ưng, chẳng phải
Bất tương ưng.
Pháp sư Cảnh nói với
sự
nêu bày ban đầu dựa
vào năm thủ uẩn chẳng phải tương ưng, vì đã lìa các thủ.
Thân sau củA-la-hán dù rằng lìa thân thủ, nhưng vẫn là
loại thủ uẩn, nên chẳng phải
Bất tương ưng. Với trụ trì thứ ba kia dựa vào
danh, chẳng phải tương ưng,
vì đã lìa yêu thích bốn cách ăn, nên chẳng
phải bất tương ưng. Thân
sau củA-la-hán vẫn mượn bốn chi thực nhằm duy trì trụ.
Khổ não thứ
sáu dựa vào danh chẳng phải tương ưng, vì
không gây ra nghiệp ác,
chiêu cảm nhân khổ, vẫn thọ nghiệp đời trước vì gây ra báo khổ.

Với vui vẻ thứ bảy kia dựa vào danh, chẳng phải tương ưng, vì
lìa tham tónh lự, niềm vui
định, mà có niềm vui định thanh tịnh lìa
nhiễm, chẳng phải tương ưng.

Thới Pháp sư nói về
sau không nối tiếp nhau, là chẳng
phải tương ưng, thân này tạm có chẳng phải không tương ưng, nên nói là với
sự nương tựa khác
chẳng phải tương ưng, chẳng phải không tương ưng.
Địa vô dư y, thể của địa này tức cái mà địa trước đã dứt trừ.
Về nghóa, cứ theo trước
nên biết. Thích luận giải thích rằng: - Nghóa là
địa vô dư y Niết-bàn.
Tất cả hữu lậu dư y đều xả. Hữu vi, vô lậu của
Nhị thừa cũng xả. Đức
Như lai dù có hữu vi vô lậu mà không có tất cả
hữu lậu dư y, nên cũng
nói là địa vô dư y.

Trong văn, đầu tiên, là kết trước,
sinh sau, chia ra ba chương.
Sau, dựa vào hai chương để giải thích.
Nói một phần của Ngũ Địa tức thuộc về địa này. Trong địa vô
tâm gồm thâu chung định
vô tâm và Niết-bàn. Nay, chỉ gồm thâu địa vô dư y trong địa do tu thành, cũng lấy
Niết-bàn vô dư. Do tu tuệ được, là vì tu quả, nên thuộc về địa do tu mà thành ba thừa đều có cả vô dư,
về nghóa này có thể hiểu. Năm thức tương ưng ngang với mười một địa, đều là
có tánh tâm, nên không chung với
vô dư. Lại, ở trong đây y theo vô dư
của Ba thừa, nói chung, chỉ nói có phần của
Ngũ Địa. Nếu y theo
Như lai cũng có địa không có
tầm, không có từ, ngang đồng với địa khác.

Lại giải thích thức thuận với ý, vì là hữu lậu. Phật địa không
nói năm thức, ý địa
và địa định, tấn v.v…

Nói:
1/ “Số giáo vắng lặng” nghóa là số giáo là số v.v… là ngôn giáo, đều thôi dứt trong vô dư y.
2/ Tất cả dựa vào vắng lặng,
Pháp sư Cảnh nói lìa tám y
trước trong cõi
Vô dư, gọi là
y vắnglặng.
Thới Pháp sư nói “y” là tên khác
của thân, lại là tên
khác của hữu lậu.
3/ “Y” là dựa vào khổ, vắng lặng. Pháp sư Cảnh nói dựa vào
tám y trước mà sinh, nỗi
khổ của chúng sinh cũng được tiêu diệt hẳn.

Thới Pháp sư nói thân gọi là “y”. Nỗi khổ nương tựa vào thân,
gọi là nương tựa y.
4/ Dựa vào nỗi khổ của thân (y)
sinh ra ngờ.
Pháp sư
Cảnh nói rằng dựa vào tám y
sinh khổ lo nghó ngờ vực, trong vô dư không có.

Thới Pháp sư nói dựa vào nỗi khổ của y (thân) đồng với trước.
Người học phàm phu và người vô học lo nghó nỗi khổ ở vị lai là
sinh, không do có tâm thấp kém.
Đẳng tụng, nghóa là dẫn kinh nói, hai câu trước có thể chứng
nhân của hai Niết-bàn.
Câu thứ ba là quả của hữu dư. Câu thứ tư là
quả của vô dư.
Nói là với tất cả y không tương ưng, chính là chân vô lậu.
Pháp sư Cảnh nói theo
Nhiếp luận nói về
sáu thứ chuyển y. Thời nay đã nói,
tức là chuyển viên mãn,
chuyển tám y trước, phiền não và nỗi khổ đã
làm sáng tỏ chân như,
gọi là giới vô lậu. Dưới đây,
nêu hai kinh để chứng minh, như nói Bí-sô vắng lặng hẳn gọi là an trụ niềm vui chân thật, nghóa là
Niết-bàn vô dư, gọi là vắng lặng hẳn, trụ yên vui
chân thật. Lại, như nói là thật có vô
sinh, cho đến “vô đẳng”
sinh khởi, nghóa là thật có thể của Viên thành thật vô dư.

Thới Pháp sư
nói vô đẳng, nghóa là pháp vô vi không có gì
sánh bằng.

“Cũng có” cho đến “có” đều sinh khởi, nghóa là do nói lại vô dư
tập khởi
nhân duyên có trụ, sinh có khởi y tha khởi tánh.
Nếu đương lai không có
sinh v.v… trở xuống, giải thích trái lại, nếu không có mê vô dư, thì cuối cùng
sẽ không nói là có y tha
sinh khởi, cho đến ngược dòng có xuất ly hẳn, tức là kinh nói nếu không có
Như lai tạng, thì sẽ không
được gieo trồng nỗi khổ. Do thật có cho đến có
xuất ly hẳn nghóa là kết
thuận, tức là kinh nói từ vô trụ, vốn lập tất cả pháp.

Nói số không
thể đếm, vì không có hai thuyết, nên gọi là
không có số.
Thới Pháp sư nói
số không bị đếm, lại vì không có nghóa
phân biệt hai thuyết, nên
nói là thuyết. Nói là “có” “chẳng phải có”,
không thể nói, nghóa là
chân như vô tướng, tánh ly ngôn không thể nói là
có, kể cả chẳng phải có.

Nói tức sắc, lìa
sắc vì không thể nói, nghóa là
sắc trở ngại, như không trở ngại, không thể nói “tức”. Vì
“tức” sắc nói “như”, nên không nói “lìa”, cho
đến “tức” thức, “lìa” thức, nghóa không thể nói,
so
với trước nên biết.

Môn khác vắng lặng, nghóa là nếu dựa vào Tiểu thừa thì có tám tên: gọi là đoạn, không
có dục, diệt, đế, đoạn biết,
quả Sa-môn, hữu
dư Niết-bàn, vô dư Niết-bàn. Nay, trong Đại thừa phải biết khác với vắng lặng, gọi là vô lượng.

Nay, chỉ nói
sơ lược về hai mươi sáu thứ, lời văn rất dễ hiểu.

<節>DU-GIÀ LUẬN KÝ</節>



<卷>QUYỂN 13 (Phần Đầu)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 51</詞>

Một trong năm thức thân tương ưng địa ý địa của
Nhiếp quyết trạch phần, nghóa là một bộ luận này gồm có năm phần.
Quyển năm mươi ở trước đã nói về ý nghóa của tự thể mười bảy địa, tức là phần
bản địa ở đầu. Nghóa
của bốn phần dưới, là nói lại nghóa đứng hàng đầu ở trước đều gọi là bao gồm. Phần này chính là phần ban đầu trong
bốn phần dưới, vì bao gồm lại, vì chưa quyết định lựa chọn, phân biệt
rõ, nên gọi là Nhiếp
quyết trạch phần. Hoặc có văn bao gồm những gì
có phần trong văn ở
trước. Nay nói lại để làm một phần. Lại, y theo
luận Câu-xá gọi là Đối
Pháp tạng, do Thắng nghóa trong luận Đối pháp
kia, vì xếp vào phần này,
nên phần này được gọi là Tạng. Hoặc nghóa này dựa theo nghóa kia, từ nghóa kia dẫn phát ra là đối tượng ẩn giấu
của nghóa kia, nên cũng
gọi là tạng. Tạng kia đã có hai nghóa, sự bao
gồm ở đây cũng như thế.
Do thắng nghóa trong phần bản địa ở trước, bao gồm vào phần quyết trạch này để nói.
Hoặc nghóa này dựa vào nghóa kia từ bản
địa dẫn sinh, tức nghóa được bao gồm kia thuộc về phần này, nên gọi
là Nhiếp quyết trạch
phần. Ở đây là lấy văn bao gồm văn, nên gọi là
bao gồm. Có chỗ dùng văn nhiếp nghóa, tám nghóa
trước dù nói là thể
của pháp, nhưng nghóa ấy
có chỗ chưa sáng tỏ. Nay, ở đây nói về nghóa đó để làm một phần. Như nói nhãn giới bao gồm nhãn giới v.v…,
tự thể nhiếp tự.

Hoặc có chỗ lấy nghóa bao gồm văn, dùng yếu nghóa quyết
trạch trong phần này, để
bao gồm văn bất tận trong phần trước.

Hoặc có chỗ dùng nghóa bao gồm nghóa, dùng trí quyết đoán, lựa chọn đối tượng
giải thích, nhằm chọn lựa các địa không đồng
nhau, nhưng về nghóa lựa
chọn bằng nhau lại thâu nhiếp, tức là lấy nghóa bao gồm một phần giáo này. Chủ thể
giải thích,
quyết đoán, lựa chọn từ đối
tượng giải
thích được mang tên, nên gọi là nhiếp.
Ở đây nói
về nghóa nhiếp, tức là đủ bốn trường hợp.

Nói quyết trạch; quyết nghóa là quyết đoán, nói là quyết nghi
của người khác, cũng
có thể quyết là quyết liễu, có khả năng tự
hiểu.Trạch là phân biệt,
lựa chọn có thể nói là phân biệt đúng, sai. Nay,
ở đây nói cái đúng phá bỏ cái
sai nên nói
quyết trạch. Gia kiến bác bỏ
không có chân, tục, dù
quyết đoán là sai, lựa chọn đúng sai. Dù nghi ngờ
lựa chọn đúng, sai nhưng
chẳng quyết đoán. Nói quyết để phân biệt “nghi
ngờ”, nói trạch nhằm phân biệt gia kiến. Bản địa
phần trước nói thẳng về
tướng nghóa. Nay hỏi đáp lại để
quyết nghi, lựa chọn cương yếu, nên gọi là
quyết trạch. Luận dịch xưa nói tạng
quyết định, là
“sai”. Tạng
kia nói là “ni”, ma, có
thể nói là quyết định. Đã nói rằng Tỳ-ni sinh
chiết chăng? Hán dịch là
quyết trạch, đâu được gọi là quyết đinh. Luận nói phần, nghóa là phần giới hạn, phân biệt phần khu vực. Một phần
giới hạn trước bao gồm
giải thích sau bản địa. Chính giữa, là phân biệt.
Ng- hóa Trì, phân biệt
mười lăm địa khác trong mười bảy địa, nói đặc
biệt nói về hai địa này,
nên nói là chính giữa.
Nói năm thức thân, tương ưng địa, ý địa, nghóa là như
Bản địa phần ký đã giải thích.

Hỏi: Vì sao
không nói ý thức? Do tên bị lạm dụng, ở đây nói
về tâm, ý, thức. Cho
nên không đặt để Thức. Hỏi:
Nghóa tương ưng không chỉ hạn cuộc ở năm, vì
sao ở
đầu không nói ý hữu? Đáp:
Theo sự thật đều có, nhưng lược qua
không nói. Lại,
nêu trước để làm rõ
sau, cho nên ý địa không nói tương ưng. Lại, nói
theo ở pháp vượt hơn
thì năm thức không có chấp trì v.v…, vì cảnh của
năm thức kia nhỏ hẹp,
nên nêu tương ưng, không nói căn, trần. Trong ý còn nói, căn, trần v.v… của hai thức thứ bảy, thứ tám vì không thể nói
riêng tương ưng, nên lược qua.

Hỏi: Phần bản địa ở trước đã chia ra làm hai địa, sao giờ đây
lại nói kết hợp ư?

Đáp: lại có hai ý:

1/ Sáu thức đều nương tựa riêng, nghóa là sáu căn, nương chung gọi là bản thức. Nay phần này trước nói thức thứ tám, được thức
năm, thức thứ sáu nương
tựa chung, nên kết hợp nói. Phần trước y theo
nghóa nghiệp dụng v.v…
của tự tánh, nên chia ra riêng làm hai địa.

2/ Sáu thức, đều có hạt giống y riêng. Trong bản địa phần dù
nói lại-da, như chỉ nói
về hạt giống y. Tùy sáu thức mà nói, vì công năng
đều khác nhau, cho nên chia ra riêng thành
hai địa. Nay, trong phần
này gồm nói về hiện
hành của thức thứ tám là đối tượng nương tựa
chung của sáu thức. Đã
là nương tựa chung thì không thể chia ra riêng hai địa để nói, cho nên hợp nói. Vì từ thức thứ tám để nói, nên kết hợp làm
một để nói. Lại, chỉ y theo
tác nghiệp.
Tác nghiệp đã riêng, thì phải
chia ra, nói riêng, đều
dựa vào hành tướng, trạng thái của căn “duyên”
trần đồng, cho nên kết hợp nói.

Lại, như Hiển
Dương quyển sáu nói rằng: Hỏi: Thức A-lại-da thuộc
về thức nào?
Đáp: Thuộc
sáu thức. Ở trước, y theo hạt giống, phân biệt. Nay, y cứ thuộc về
sáu thức, cho hợp nói. Địa quyết trạch này gồm có
bảy quyển, vì phần này
là đầu tiên, nên nói là một. Y cứ trong phần này
có ba mươi quyển. Quyết
định lựa chọn nghóa của mười bảy địa trước chia
làm mười hai đoạn, kết hợp địa năm thức thân,
ý địa làm một. Địa có tầm v.v… là một, địa
Thanh văn, Độc giác là một. Hợp địa hữu dư
y, vô dư y là một, nghóa
là bảy quyển đầu hợp quyết định, năm thức
thân địa, ý địa, bốn
quyển kế kết hợp ba địa quyết định, hữu tầm v.v… ; một quyển rưỡi kế là quyết định
tam-ma-hý-đa địa.
Theo thứ lớp, quyết
định khác của một chỉ
trong quyển thứ sáu mươi ba, quyết định chẳng
phải tam-ma-hý-đa địa, hai
chỉ kế là, quyết định khác hữu tâm địa, hai
chỉ rưỡi kế là, quyết định địa vô tâm.

Theo thứ lớp
quyển sáu mươi bốn, là quyết định địa văn tuệ;
hai quyển kế là, quyết
định địa tư tuệ, theo thứ lớp khoảng ba trang
trong sáu mươi bảy quyển,
cho quyết định địa tu tuệ. Từ quyển sáu mươi
bảy trở xuống, bốn quyển rưỡi hợp quyết định địa Thanh văn và địa
Độc giác, gọi là chính
giữa chỉ Thanh văn, không quyết định địa Độc giác. Từ quyển thứ bảy mươi trở xuống, đến quyển thứ tám mươi rưỡi, kết hợp tức quyết định
Bồ-tát địa. Kế là, nửa quyển
sau trong quyển
thứ tám mươi, tức kết hợp quyết định địa hữu dư y, vô dư y. Vốn quyết
định tương đối, nên đặt
ra bốn trường hợp:

1/ Đầu hợp, sau lìa, nghóa là địa hữu tâm, vô tâm.
2/ Đầu ly, sau hợp, nghóa là năm thức thân, ý địa, đều là địa Thanh văn, Độc giác và Hữu dư y địa.

3/ Đầu, sau đều hợp, nghóa là ba địa như có tầm v.v…
4/ Đầu, sau đều ly, là sáu địa còn lại, tức Tam-ma-hý-đa-địa, phi Tam-ma-hý-đa-địa; địa do văn, tư, tu thành; Bồ-tát địa.

Y cứ đoạn thứ nhất,
1/ kết trước, sinh sau, nói chung thắng lợi;
2/ dựa vào địa, chính nói.
Văn đầu dù chung, nhưng vì gửi gắm một ít ở năm thức, nên ý
địa được nói hàng
đầu. Y cứ trong nói chính nói có ba:

1/ Phân biệt riêng về hai địa.
2/ Hỏi đáp, giải thích.
3/ Kết quyết định lược qua về hai địa kia. Trong hỏi đáp, nói đúng, trước, là quyết trạch riêng. Sau, là phân biệt chung.

Trong phần trước có hai:

1/ Từ quyển đầu hết, nửa sau quyển ba trở lại, là nói sơ lược sáu thứ khéo léo.
2/ Từ sau nửa sau quyển tba, nói rộng về sáu thứ khéo léo. Mười môn trong phần trước:
1/ Môn tâm, ý, thức.
2/ Nói về thức thân biết khắp.
3/ Biện biệt về sự khác nhau giữa hai thứ khéo léo.
4/ Nhân duyên quyết trạch của đạo lý chứng thành.
5/ Nói về nghóa bất tương ưng hành.
6/ Nói về hạt giống của bất tương ưng hành đó.
7/ Giải thích về nghiệp.
8/ Nói về hai định vô tâm.
9/ Nói về hư không phi trạch diệt.

1
0/ Nói chung về danh nghóa của bất tương ưng. Y theo trong môn thứ nhất có ba:

1/ Quyết định lựa chọn nghóa của tâm, ý, thức.
2/ Y theo thành tựu bốn trường hợp.
3/ Hỏi đáp để nói về nghóa tâm, ý, thức. Trong phần trước, lại có ba:
1/ Nhắc lại trước đã nói mà đặt ra ba câu hỏi.
2/ Dựa vào
câu hỏi để giải đáp đúng.

3/ Kết luận. Trong phần hỏi lại có ba:
1/ Nhắc lại bản thức ở trước để làm chỗ quyết đoán, lựa chọn.
2/ Chia ra đầu mối của ba câu hỏi để làm lý do của câu hỏi.

3/ Đặt ra ba câu hỏi kết hợp khởi quyết đoán lựa chọn. Hỏi: Ở trước nói hạt giống y, nghóa là thức A-lại-da, đây là
ban đầu, nghóa là trong
bản địa phần ở trước đã nói thức thứ tám là các
hạt giống y. Vì hạt giống
đều nương tựa “hữu”, mà chưa nói “hữu”.
Nay, phân biệt rộng về
nghóa nhân duyên của “hữu”, nghóa là ở đây là phần

thứ hai, chia
ra đầu mối của ba câu hỏi để làm nguyên do của câu hỏi.
Mà chưa nói hữu, nghóa là bản địa ở trước, dù phần lớn nói có
thức thứ tám, nhưng kinh Tiểu thừa vẫn chưa nói có, là một câu hỏi.

Như Nhiếp luận dẫn trong kinh Tiểu thừa nói
rằng ái, lạc, hỷ,
tập, nghóa là A-lại-da,
đã hội ý trong kinh cũng nói như thế.
Lời nói này tức kinh Tiểu thừa nói đã có, vì
sao ở đây lại nói chưa
có?

Pháp sư Khuy
Cơ thuật lại hai nghóa đó. Ở đây là không, nghóa là
thuyết
Tát-bà-đa v.v… Lại, nhưng kinh Tiểu thừa kia dù nói có,
nhưng thể là thức thứ
sáu, không có đối tượng giải thích riêng và nghóa
khác, nghóa là nhân duyên
phân biệt rộng v.v…. Nay, chưa có nghóa là
không có tự thể riêng,
chứ chẳng gọi là có.

Nhân duyên của hữu, nghóa là lý do có thức thứ tám này.
Dù lời nói có, nhưng chưa
biết lý do có. Đã biết sở dó có, nên thứ tám tồn tại. Thứ tám kia với hiện thường thọ v.v… đều cùng chuyển biến nghóa
phân biệt rộng, tức là câu hỏi thứ ba.

Vì sao không
nói… trở xuống, là thứ ba, chính lập ra ba câu
hỏi, để cho khởi quyết đoán lựa chọn.

Vì sao không
nói? Nghóa là chỉ hỏi lý do khác với Tiểu thừa.
Văn còn lại rất dễ hiểu.

Pháp sư
Cảnh bổ khuyết: - Bản địa phần trước nói trong ý địa
của năm thức đều nói
năm câu hỏi thuộc về tự tánh nào v.v… ?

Lập đối tượng nương tựa (sở y) của thức có bốn:
1/ Sinh y chỉ, nghóa là hạt giống thức.
2/ Nhiễm ô y, nghóa là thức Mạt-na.
3/ Sinh y, nghóa là năm căn.
4/ Thứ đệ diệt ý căn, nghóa là
sáu thức kia lần lượt
sinh nhau. Nay, hỏi đáp,
giải thích. Hạt giống
sinh y tức là nghóa tâm phân biệt, do Lại-da là tâm;
Mạt-na là ý;
sáu thức là thức. Y theo lý, trong đây chỉ tâm phân biệt, mà trong đoạn kết dưới đây, là kết chung ba thứ
tâm, ý, thức. Do kiến
lập này là Phật, Thế tôn… trở xuống, là thứ hai, đáp. Trong phần đáp, tùy câu hỏi, tức là ba câu đáp, đây là đáp câu hỏi đầu. Nghóa là
Lại-da nhỏ nhiệm,
Bồ-tát Địa tiền, tùy giáo pháp,
sinh
hiểu biết, chưa thấu rõ
vì thế đối với hàng Nhị thừa không bị phân biệt,
nên nói rằng mật ký, vì thế không nói.

Như Thế tôn nói… trở xuống, dẫn bài tụng kinh Giải Thâm
Mật, nhằm giải thích đúng không nói.
Một câu đầu, bày tỏ chung
sâu
sắc, nhỏ nhiệm. Câu thứ
hai, thứ tư, nói đúng về lý do không nói. Câu thứ

ba, nói đúng về không nói.

Hỏi: Vì sao
câu thứ tư, thứ hai nói lý do không nói? Đáp: Vì
có hai nghóa nên không nói:

1/ Vì sâu sắc, nhỏ nhiệm, nên không nói, tức thứ hai, nói đúng về nghóa sâu sắc, nhỏ nhiệm.
2/ E khởi phiền não, cho nên không nói, tức câu thứ tư, nói thức A-đà-na rất sâu sắc nhỏ nhiệm.
Pháp sư Cảnh nói
Bồ-tát Địa tiền v.v… chưa hiểu rõ, gọi là
rất sâu. Người Nhị thừa
không thấu suốt, gọi là rất sâu kín. Pháp sư
Khuy Cơ nói: Luận bản dịch
xưa cho rằng thức thứ bảy, thứ tám đều gọi
A- đà-na là sai, tức.

Luận bản dịch
xưa có bài tụng rằng thức chấp trì sâu xa. Đã nói rằng chấp trì, thứ bảy há có thể trì?
Tiếng Phạm là
Ngật-lợi-sắc-tra- mạt-na; Hán dịch là ô
nhiễm ý. Nay,
gọi A-đà-na, tức nghóa chấp
trì của thức thứ tám.

Hỏi: Luận bản dịch xưa nói thức chấp trì sâu sắc, nhỏ nhiệm,
có khác gì với thức
A-đà-na ở đây chăng?

Thuật rằng nói chấp trì, nghóa ấy là đúng.
Nhưng phân biệt
có nghóa khác, không
đồng. Vì sao? Vì ở trước nói sâu sắc, nhỏ nhiệm, là chỉ phân biệt phàm phu, chưa phân biệt
Nhị thừa. Phàm phu kia y
cứ nghóa đều thô, cạn,
ở đây nói sâu sắc, nhỏ nhiệm, chỉ phân biệt phàm phu. Giáo pháp của Nhị thừa kia đều
sâu sắc, nhỏ nhiệm lẽ ra đồng với phàm phu đây.
Chính vì thế, nay rất phân biệt Nhị thừa với
Nhị thừa. Kinh giáo sâu, nhỏ
nhiệm chẳng phải rất. Ở đây, vì phân biệt đầy
đủ, nên cần phải khác.
Vì thế, dưới đây nói là bậc Thánh kiến đế, mới
rất dễ hiểu rõ, pháp
khác chưa thể biết. Trước kiến đạo, thức thứ
sáu
thực hành duy thức quán,
chưa thấy thứ tám, vì khi nhập kiến đạo, mới
biết, nên nói rất sâu sắc,nhỏ nhiệm. Luận sư Trắc
nói dùng ba nghóa để giải thích danh từ A-đà-na:
1/ Do chấp trì, gọi là chấp, nghóa là có công năng gìn giữ
hạt giống, danh, tướng
v.v… không để mất.
2/ Do chấp
thọ, gọi là chấp, nghóa là chủ thể chấp thọ (năng
chấp thọ) gọi là sắc
căn ý xứ, khiến cho sinh giác thọ.
3/ Do chấp
thủ, gọi là chấp, nghóa là chủ thể chấp thọ, kiết
sinh nối tiếp nhau. Vì hữu
tình không thể cùng tận đáy, nên nói là rất
sâu. Hướng đến chủng
tánh vắng lặng không thể thông suốt, nên gọi là
rất nhỏ nhiệm. Điều này như Duy thức nói nếu theo ngài
Thế Thân thì
sâu, kín kết hợp để
giải thích, nên luận ấy nói rằng rất sâu sắc, nhỏ nhiệm,

nghóa là vì
khó biết rõ, nên không phối hợp với tánh. Nếu dựa vào
vô tánh, nói rất sâu
thì người thông minh thế gian đã giác tuệ vì khó
cùng tận đáy, nên nói
rất tế, nghóa là các Thanh văn v.v… khó biết rõ.
Nay, tìm kiếm ở cách dịch
xưa khác với văn thời nay. Nếu Khinh Ý
Bồ-tát nói về ý nghiệp
rằng đức Thế tôn nói tâm thức A-đà-na sâu kín
trong kinh Thâm mật Đại
thừa, không thể so lường, vô lượng các hạt
giống, số của chúng như
giọt nước mưa. Đối với phàm phu, ta không vì họ
nói pháp này, vì họ chẳng phải là ít có ái, nên
ta sợ họ lại phân biệt tất
cả hạt giống của ngã.
Như bậc lưu… một câu này nêu nghóa
sâu sắc, nhỏ nhiệm của
thức thứ tám, mà không
vì họ nói, tức sâu, kín bậc nhất, không nói lý do
tại sao?

Pháp sư Cảnh
nói A Lăng-già rằng thức A-đà-na là Như lai
tạng, nghóa là y theo thức
Lại-da vì có tất cả hạt giống phiền não, nên có thể chứa đựng pháp thân của
Như lai kia, gọi là
Như lai tạng. Lại, trong
Lại- da có hạt giống vô nhiễm của
Như lai kia, có khả năng tiềm tàng
nhiều quả, gọi là Như lai tạng.

Lại nói tám, chín thứ hạt
giống thức: nghóa là căn cư chung
các thức. Thức có chia
chín phẩm. Luận Bất Dục nói thức có tám, chín thứ. Pháp
sư
Khuy Cơ nói nước chưa có gió kích động, gọi là dòng
chảy bằng phẳng. Nếu gặp
phải gió giựt thì nước sẽ vọt lên, mới thành
sống dậy. Thức này cũng
thế. Gió “năng huân” chưa vỗ, thì niệm niệm
chỉ là dòng chảy bằng
phẳng. Nếu khi gió “năng huân” cổ vũ sẽ trở
thành hạt giống, tức là
như lượn sóng. Hoặc hạt giống sinh hiện hạnh, do
như lượn sóng. Một làn
sóng nhân đến một
làn sóng,
sinh ra nhiều làn
sóng, nhân đến nhiều
lượn sóng nổi lên.

Hỏi: Ở trước dịch hạt giống như “hằng lưu” (dòng chảy liên
tục) có khác gì với nay chăng?

Thuật rằng dù nói hạt giống, nhưng chưa biết là gì? Nói e sẽ
có cuộc hạn. Nay nói tất cả tức là bao gồm lời nói hằng lưu, đây là
ng- hóa gì? Nếu như dòng
chảûy “hằng thuỷ” tức là chẳng đúng. Như
hằng thường mà chảy,
há là y theo nghóa nhân huân tập. Nay nói nghóa bộc lưu ở đây. Ta đối với phàm ngu, không mở bày giảng nói, một
câu này là thứ ba,
chánh thuyết minh không nói. Pháp sư Cảnh nói từng
ở Tăng nhất A-hàm cũng
đều vì nói là hỷ, lạc, ái, tập chấp mắc v.v…
e sẽ không thêm phân
biệt hai chấp nhân, pháp mà không vì hữu tình
kia giảng nói rộng.

Hỏi: Đức Phật không vì Nhị thừa nói Thức lại-da, người Nhị thừa
không khởi
ngã kiến, cũng đã không vì phàm phu nói thức
lại-da, thì
lẽ ra phàm phu sẽ không
phân biệt ngã kiến?
Đáp: Phàm
phu dù không dựa vào lời Phật dạy mà sinh phân
biệt ngã, nhưng có người
dựa vào tà giáo của ngoại đạo mà sinh phân biệt ngã.

Pháp sư
Khuy Cơ nói Tiểu thừa có danh, không có
nghóa thể, ở đây, ta không giảng nói đối với người ngu. Vì chỉ chia ra danh, nên danh từ phàm phu cũng chưa được chia ra, tức “ta không khai diễn đối
với phàm phu”. Nếu danh
từ Tiểu thừa đã có, chỉ không vì giảng nói.
Nếu danh từ Tiểu thừa
đã có, chỉ không vì giảng nói. Nếu danh chưa có,
thì cũng không vì khai giảng.

Hỏi: Người Nhị thừa, phàm phu đã không vì khai diễn, vì sao nay
lại nói “để cho phàm phu nghe”? Đáp: Trong đây đều có hai người, trong hàng Thanh văn
có hai hạng người:

1/ Hạng căn cơ không thành thục.
2/ Hạng căn cơ chưa thuần thục. Người thứ nhất với tánh quyết định.
Người thứ hai vì tánh bất định nên không vì họ giảng nói rộng. Nếu người với tánh bất định, căn thuần thục,
sao không vì họ giảng nói? Phàm phu cũng thế;
1/ người căn cơ không thuần thục, không có chủng tánh;
2/ người căn chưa thuần thục nên không vì họ nói. Nay, y theo người nghe, vì đều là những người căn đã thuần thục, nên
được nghe. Nay nói đối với phàm phu không
giảng nói là do nghóa này.

Hỏi: Ở trước nói rằng đối với phàm phu, ta không nói có khác
gì với ở đây nói không?

Thuật rằng: chẳng đúng bởi chỉ phân biệt với phàm phu,
không phân biệt với Nhị
thừa nên nay ngụ ý nói thế, e rằng phàm phu kia
sẽ phân biệt chấp làm
ngã, tức câu thứ tư.

Giải thích thứ hai, vì lý do khởi phiền não, nên Đức Phật
không nói hai chấp của
phàm phu chưa dứt trừ, hai chấp ngã e sinh, người
Nhị thừa dù ngã đã
dứt trừ, nhưng pháp ngã vẫn còn, e rằng chúng sẽ khởi ở đây.

Ngã có hai thứ: phân biệt và câu sinh.

Ngã câu sinh
nhậm vận sinh ra, cái ngã phân biệt nhân giáo
pháp mới khởi, e rằng
phàm phu sẽ nhân giáo pháp, phân biệt hai ngã
được sinh. Người Nhị
thừa thì nhân thầy, phân biệt pháp ngã được khởi,
cho nên không vì họ nói.

Hỏi: Ở trước nói phàm phu kia đừng chấp làm ngã, với phân
biệt ngã ở đây khác
nhau thế nào?

Thuật rằng lời nói ở đây đều chưa phân biệt ngã tự nhiên,
nghóa đó rất dễ hiểu. Hỏi: Thức thứ tám nối tiếp nhau dường như
một thường, e
khởi chấp nhân, ngã,
phàm phu không nghe nói bản thức có tự thể, tướng
là thật, vì lo nghó pháp
chấp, nên phần lớn không nói?

Thuật rằng nói thức thứ tám kia dù
sinh pháp chấp, nếu bỏ
đi pháp chấp, thì cần phải do
Duy thức. Thức thứ tám là nhân duyên như
thật của các pháp, vì
đây là gốc của Duy thức, nên là căn lớn, được nói
là bản thức v.v…
Đó là nghóa của thức này, nghóa là Đức
Phật nói pháp, chủ
yếu lấy việc lợi ích
hữu tình làm gốc. Nếu nói pháp này mới bắt đầu thì
sẽ không rơi vào sinh tử,
cuối cùng sẽ được Niết-bàn. Đức Phật tức vì
nói, nhưng vì phàm phu khi
nghe nói đến thức này, liền sinh phân biệt
hai “ngã”. Nếu người
Nhị thừa nghe nói đến thức này, thì sinh chấp pháp, và không thể thực hành quán duy thức. Bắt đầu thì có hao hụt, cuối
cùng thì hóa ra vô ích. Hỏi: Duy thức chẳng phải là cảnh Tiểu thừa nên Đức
Phật đã không vì họ nói thức thứ tám;
còn Mạt-na, đạo quán của người
Nhị thừa dứt trừ, lẽ ra
phải vì họ nói?

Thuật rằng hoặc chướng của
Mạt-na đối với nhân quán, đạo
quán của Nhị thừa dứt
trừ. Nhân chấp, thức nhỏ nhiệm, Nhị thừa chẳng
phải chủng trí, cho nên Đức Phật đã không vì họ nói thức thứ bảy, tức
như kiến đạo, dù dứt trừ quả của ba đường ác. Thức thứ tám nhỏ nhiệm,
nên Đức Phật không vì
họ nói. thức Mạt-na nhỏ nhiệm, nên hàng Nhị
thừa kia chẳng phải bực
nhất thiết trí, do đó cũng không vì nói.

Hỏi: Đạo quán của Tiểu thừa có “duyên” Mạt-na hay không? Đáp: Nếu trí quán vô phân biệt lúc dứt trừ hoặc, vì tự
tướng quán,
nên quán lý
của Mạt-na.
Quán Trí hậu đắc vì chẳng phải
Nhất thiết chủng trí, nên đối
với sự sai khác không có biết, cũng không được
nói. Lại nữa,
“Ốt-đà-nam nói… ” trở xuống, đáp câu hỏi thứ hai,
trong đó văn có hai:
1/ Tụng và văn xuôi nêu khởi tám tướng.
2/ Giải thích theo thứ lớp, tức là tám đoạn. Pháp sư Thái nói thứ hai, thứ ba trong tám tướng, nhân vặn hỏi
của người ngoài mà
thành, chứ chẳng phải chính thức chứng.

Luận sư Bị nói một tướng đầu, chính là nói về
thức A-lại-da, chứng
có bản thức, bảy
tướng sau, chẳng phải chính nói về Lại-da, do nói
chứng trong duyên. Nay giải thích văn của tám tướng, phần lớn nghóa đều lấy
ở sớ
sao của
Pháp sư Khuy Cơ.
Y cứ trong đoạn đầu, trước hỏi kế là giải thích, sau kết.

Trong phần giải thích có năm nhân không đồng, tức là năm
đoạn. Đại ý của nhân
ban đầu kia, nghóa là trong các Tiểu thừa v.v… không lập bản thức, như
Sư kinh Bộ lấy
sáu thức gìn giữ thân, nay ý
chẳng phải ở chỗ này,
nghóa là từ nghiệp trước hay chấp giữ thân. Từ
duyên sinh hiện tại, nghóa là không thể chấp trì. Đây là y theo lý
thời gian dài, không y theo
sáu thức trong
một sát-na, hoặc khởi tâm
Dị thục. Trong cách pháp nên lập
lượng rằng: chuyển thức như nhãn v.v… chẳng phải chủ thể
chấp thọ, (tông). Vì hiện
duyên phát, (nhân). Như khởi
âm thanh v.v… (dụ).

Lại, nếu có chuyển biến để bào chữa cho nhãn, nói rằng cũng có tâm Dị thục trong nhãn thức v.v… của ta, từ nghiệp
trước sinh, có
thể chấp trì, sao ông lại
nói chuyển thức nhãn chẳng phải chủ thể chấp trì để rồi đều ngăn
ngừa ta. Nay, lẽ ra “nên đả phá
sự bào chữa đó”
trở xuống, là thứ ba, nhân tỷ lượng.

Nếu vậy… trở xuống, là thứ ba, nhân lẽ ra không còn phá nữa, ở đây vì người ngoài kia cố bào chữa cho mình, nên bị phá.
Về sau, đã
có phá, biết rõ trong
đây chỉ có lúc nối tiếp nhau trong thời gian dài,
nên đả phá, như giải
thích ở trước, đây là nhân thứ nhất. Nhân là lý do
của lời nói, tức nhân của tông, nhân v.v… Từ nhân nhân này đặt tên,
nên nói năm nhân. Từ trước,
phá chung sáu thức đã xong. Dưới đây nhân phân biệt gần, nên
sớ nhắc lại để phá.
Vả lại, vì phá tâm
tánh thiện, bất
thiện, nên là nhân thứ
hai. Lại, tánh thiện, bất thiện v.v… của sáu thức thân có thể được, là nhân thứ hai, nghóa là đã định phá.
Vả lại, ngăn ngừa pháp riêng có chẳng phải chấp thọ, mới là đồng dụ, mà có thể
ngăn căn thiện, bất thiện v.v… kia. Nếu có chấp rằng
Niết-bàn có thể gìn giữ
hữu lậu, y chỉ. Nay, lập lượng rằng:
Tông:
hai thứ Niết-bàn, nhất định chẳng phải chấp thọ.

Nhân: vì là vô vi.
Dụ:
cũng như hư không.

Nghóa này đã
thành, chuyển phá đạo đế. Nếu có chấp riêng
đạo đế có thể gìn
giữ, nên lập lượng rằng:
Tông:
tâm thiện, vô lậu không thể chấp thọ các căn hữu lậu.
Nhân:
lời nói này vì phân biệt thuận với trí Đại
viên cảnh của

thế gian kia, có thể gìn giữ thân. Nếu chỉ nói chung tâm thiện vô
lậu không thể chấp thọ,
thì có lỗi bất định. Vì như Niết-bàn là vô lậu, nên tâm thiện vô lậu không thể chấp thọ, vì như trí Đại viên cảnh là vô lậu mà có thể chấp thọ, vì tránh lỗi này nên nói lên lời này là
vô lậu (nhân).
Dụ:
cũng như Niết-bàn. Nghóa này đã thành, cần phải chuyển
phá tâm thiện hữu lậu, nên lập lượng rằng:
Tông:
tâm thiện hữu lậu không nên chấp thọ các căn hữu lậu.

Nhân: vì là thiện.
Dụ:
như thiện vô lậu.

Thiện đã bị phá, bất thiện cần dứt trừ, thành lập riêng lượng
rằng:
Tông:
các tâm bất thiện lẽ ra chẳng phải chấp thọ.

Nhân: vì tánh hữu ký.
Dụ:
như phẩm thiện kia.

Dù phá tánh hữu ký, nhưng trong vô ký có bốn vô ký, vả lại bỏ

đi Dị thục ở nhân thứ ba, thì ba thứ như biến hóa v.v… Nay, lẽ ra
phá riêng, lập lượng rằng:

Tông:
ba tâm vô ký lẽ ra chẳng phải chấp thọ.

Nhân: vì gián đoạn.
Dụ:
cũng như âm thanh, điện.

Hoặc đồng dụ nói rằng vì chẳng phải tánh
Dị thục, nên
có tâm thiện, ác. Nhân này
cũng thiện, nhân trước có tâm Dị thục
sinh là
lỗi bất định. Nay, luận
rằng tánh thiện, bất thiện, không nói vô ký. Đã có chữ
“đẳng” chứng tỏ có phá riêng, dù rằng nên gần tâm vô ký báo
trong sáu thức kia. Trong đây có chấp dùng làm chấp trì, phải phá trừ chấp
đó, nên nhân thứ ba
tức ngăn ngừa chấp này. Luận rằng lại sáu thức thân thuộc về loại Dị thục vô phú, vô ký, không thể được, là nhân thứ ba. Nói dù có Dị thục trong
sáu thức, chỉ một
niệm sinh, hoặc các tâm gián cách, tánh Dị thục của một
loại trước, sau; tất nhiên không thể được.
Một loại tánh Dị thục trước
sau, không có đổi khác, có khả năng gìn giữ là
chân Dị thục. Nay, tâm Dị thục trong
sáu thức, chỉ một
niệm sinh, chẳng phải không có gián cách. Đã chẳng phải một loại là
Dị thục sinh, không
được gọi là năng
chấp thọ, nên lập lượng rằng:

Tông:
sáu thứ chuyển thức chẳng phải chân Dị thục sinh.

Nhân: vì có gián đoạn.

Dụ: như tiếng gió.

Lượng này chưa sáng tỏ, nên lại lập riêng: Tông:
một loại Dị thục vô phú, vô ký của sáu chuyển thức, đã
không thể được, không thể gìn giữ thân.
Nhân:
Vì có nghóa gián đoạn.
Dụ:
đều đồng với trước. Hoặc nên lập lượng rằng:
Tông:
tâm Dị thục trong sáu chuyển thức không thể chấp thọ.

Nhân: vì có gián đoạn.
Dụ:
như tiếng gió v.v…

Loại Dị thục nói kia không thể được, tức là nói nhân có gián
đoạn trong đây, tức bỏ
đi vặn hỏi kia. Tâm Dị thục trong sáu thức là Dị
thục sinh, chẳng phải chân
Dị thục, nên không thể gìn giữ. Tông của ông
vì sao bất khổ, bất lạc thọ từ
Dị thục sinh. Đã
Dị thục sinh, lẽ ra
chẳng phải chấp thọ?

Thuật rằng Dị
thục sinh có hai thứ:
1/ Từ hạt giống Dị thục sinh.
2/ Từ Dị
thục nối tiếp nhau sinh.

Là hạt giống
Dị thục trong thức thứ sáu sinh, gọi là giả Dị
thục, như nhãn căn chẳng
phải chân Dị thục. Thức thứ tám kia là Dị thục
nối nhau sinh, vì niệm trước, niệm sau đều Dị thục. Nay, niệm trước,
niệm sau đều là Dị thục,
nghóa là có thể giữ gìn, vì chẳng phải sáu thứ
thức, nên có khác, tức
do văn này, một Luận sư nói rằng cõi Dục có tâm
Dị thục của thức thứ sáu.

Một Luận sư nói đây là ngăn
ngừa chấp. Lại, người ngoài kia
chấp thức thứ bảy của
tông ông lẽ ra được gìn giữ thân, đâu phiền đến
thức thứ tám, nên lập lượng rằng:

Thức thứ bảy của ta không gìn giữ thân. Vì chẳng phải tánh Dị thục.

Như sáu
chuyển thức v.v… Lại, người ngoài kia chấp chẳng phải một chủng thức có khả
năng giữ gìn tất cả
căn, mà mỗi nhân thức có thể gìn giữ căn mình. Nay,
nên phá bỏ.
Vì thế, nhân thứ tư nói: lại
sáu thức thân đều chuyển biến
riêng, cho đến nhân thứ
tư này. Trong đây có hai:

1/ Dựa theo
chấp, chính là phá.
2/ Đuổi bỏ đi vặn hỏi của chấp dọc, nghóa là như khi nhãn
thức khởi, căn vô thức
của nhó v.v… còn lại, tức là mục rã, (tông). Vì không có khả năng giữ
lấy thức, (nhân). Do tông của Tiểu thừa chủ trương các thức đều không
cùng sinh, cũng như
thây chết, (dụ).
Giả thuyết thừa nhận chấp thọ cũng không hợp lý, đây là nhắc lại chấp để bỏ đi vặn hỏi,
nghóa là người ngoài kia chấp khi nhãn thức khởi, chẳng phải chỉ duy
trì nhãn căn, mà có thể
gìn giữ nhó căn v.v… còn lại. Nay, giả thiết cho
dù như thế, nên nói rằng cho là chấp thọ, cũng không hợp lý, vì thức xa
lìa. Nay, lập lượng rằng:
Tông:
nhãn thức sẽ, không thể gìn giữ các căn như nhó v.v…

Nhân: vì thức xa lìa.
Dụ:
như người khác không thể gìn giữ căn v.v… của mình, như
thây chết v.v… Lại có ý kết hợp lập lượng rằng:
Tông:
ý thức, các căn, lẽ ra không có chấp thọ.

Nhân: vì thức xa lìa.
Dụ:
cũng như thây chết.

Đã vặn hỏi
không có chấp thọ xong, lẽ ra trở thành thuộc về
phi tình. Lập lượng rằng:
Tông:
các căn vô thức, lẽ ra thuộc về phi tình.
Nhân:
vì không có chấp thọ.
Dụ:
cũng như thây chết.

Như trước đây đã chấp thân thức gìn giữ căn mình.
Nếu là thế,
thì lẽ ra thành lỗi
thường chấp, nên nhân thứ năm nói rằng: Lại, đối
tượng nương tựa lẽ ra
trở thành lỗi lầm v.v… thường thường chấp thọ.
Trong đây, lượng rằng: -
Khi đã có chấp thọ, không chấp thọ. Khi không
chấp thọ, lẽ ra thuộc về
phi tình. Vì không có chấp thọ, như thây chết v.v…
Do năm nhân trên,
sáu thức chấp trì đã chẳng phải đạo lý,
thừa nhận thức thứ
tám, chủ thể chấp thân. Văn kết rất dễ hiểu.

Trong tướng thứ hai, trước hỏi, kế chính
giải thích.
Tướng này chẳng phải chính kiến
lập, chỉ do vặn hỏi của người ngoài, tức là
phá chấp của Tiểu thừa,
để kiến lập tông mình.

Theo trong phần
hỏi, nếu theo giải thích trước sau. Đoạn văn này
hơi trái. Vì sao? Vả, như đoạn văn trước, nếu có
thức thứ tám thì nương tựa chấp thọ có thể được. Nếu không có thức thứ tám thì nương tựa chấp thọ
sẽ không
thể được. Nay, nếu theo
giải thích, nên nói nếu có
thức thứ tám, thì
sinh khởi trước hết có thể được. Nếu không có thức thứ
tám, thì sự sinh khởi
trước hết sẽ không thể được, lời nói này bèn có lỗi, chỉ chung, nên nói Tiểu thừa không có thức thứ tám, các thức
không đều sinh. Lý của Đại thừa tức
nói rằng, căn,
cảnh “duyên” đủ,
năm thức đều khởi.

Vì sao một thức
sinh khởi trước hết, hễ có thức thứ tám thì
thừa nhận các thức đều
sinh? Cho nên có thứ tám, không có khởi trước
nhất là hợp với đạo
lý. Ông đã nói không có thứ tám sinh khởi trước hết là
không hợp
với đạo lý. Nay Tiểu thừa nêu lên câu hỏi vì
sao nếu không có thứ thứ tám sinh khởi trước
nhất là không hợp chánh lý? Có thể xét ngay đoạn văn, không thể y theo trước và
sau mà phát ra cách giải
thích có y cứ. Đây là phần hỏi xong.

Chính trong giải thích có hai:

1/ Giả thiết vặn hỏi của người ngoài.
2/ Dựa vào vặn hỏi, để giải
thích đúng. Vì trong
Tiểu thừa, các thức đều sinh riêng,
đoạn văn đó dễ hiểu.

Trong phần đáp
có ba:
1/ Đáp chung.
2/ Gạn, giải thích lý do. Cách hành văn rất dễ hiểu.
3/ Giải thích rằng chấp nhận có hai thức đều cùng lúc chuyển, nghóa là trong Đại thừa, Tiểu thừa, thức cũng có thời
gian riêng mà sinh, đoạn văn
còn lại, dễ hiểu.
Trong đây nên lập lượng rằng:
Tông:
ba duyên đầy đủ lúc nhãn thức khởi, ba duyên còn lại, đủ
các thức như nhó v.v… cũng nên hiện khởi.

Nhân: vì ba duyên đủ.
Dụ:
như nhãn thức hiện khởi.

Như đối tượng vặn hỏi trước, e rằng thức
đều sinh, nên không
thừa nhận thức thứ
tám là có. Nay, đã thành lập các thức đều sinh rồi, lẽ
ra phải thừa nhận có
thức thứ tám. Đây là giải thích ngược, lại mà
thành. Trong tướng thứ ba, đầu tiên là hỏi v.v…, văn phán quyết
như trước. Nhân này
cũng không phải chính lập nhân của thức thứ tám,
vì khi giải thích về nghóa
vặn hỏi của người ngoài, họ bèn hỏi ngược lại:

Nhân vì giải thích vặn hỏi, lại lập bản thức, nghóa là
người ngoài,
Tiểu thừa chấp thức không đều sinh, lúc ý “duyên”
sắc, ở sau nhãn thức.
Nay, phá thức này
“duyên” cảnh
sắc quá khứ, nên không
sáng suốt rõ ràng. Nên lập lượng rằng:

Tông: tâm tán
sau như nhãn thức v.v…, ý thức
“duyên” nhãn v.v… quá khứ kế là, đã dẫn phát
sắc cảnh, nên không
sáng
suốt rõ ràng.
Nhân:
lời nói này phân biệt tâm định kia và ý độc đầu (độc đầu ý thức).
Nay “duyên” xa, nghóa là nay, luận đả phá ý thức quá khứ gần,
nhằm phân biệt với ý thức xa.

Bản văn nói vì phần vị bất định bao gồm
“duyên” quá khư, lời
nói này lại phân biệt
tâm định, như trong tâm tán, “duyên” việc trong
trăm ngàn kiếp quá khứ,
đây là cũng phân biệt với tâm định.

Pháp sư Thái
nói Tát-bà-đa v.v… cho rằng ý thức “duyên” cảnh
giới của
năm thức kế là. Hiện lượng đã bao gồm là thức minh liễu,
vì “duyên” gần.
Có Luận sư bắt bẻ rằng đã
“duyên” quá khứ, thì lẽ
ra chẳng phải hiện lượng. Hỏi: Độc đầu ý thức vì chỉ
“duyên” quá khứ hay cũng duyên
hiện tại ư? Ngài Tam Tạng
đưa ra hai giải thích:
1/ Hoặc “duyên” hiện tại mà không
sáng rõ, vì không có năm thức.

2/ Chỉ “duyên”
quá khứ. Trong tướng thứ tư, đại ý nói rằng
kinh Bộ sư v.v…
chấp sáu chuyển thức có thể gìn giữ hạt giống.
Nay, vì các tâm riêng khác, làm
sao gìn giữ hạt giống. Nên lập lượng rằng:
Tông:
sáu thứ chuyển thức không thể gìn giữ hạt giống.
Nhân:
vì xoay vần khác nhau.
Dụ:
cũng như trống, v.v… phát ra âm thanh.

Lại, nói rằng sáu thứ chuyển thức lẽ ra không giữ gìn hạt giống.

Vì ba tánh gián đoạn. Như thân nghiệp ngữ nghiệp.

Pháp sư Thái nói giới mầu nhiệm
trong giới, nghóa là cõi
Dục, cõi Sắc, cõi Vô
Sắc. Lại, hạ thiện gọi là kém; trung thiện gọi là
trung; thượng thiện gọi
là diệu (mầu nhiệm), lậu, vô lậu, thế, xuất thế
đâu có riêng khác. Vô lậu, tức có cả hai trí:
hậu trí gọi là thế gian, bản trí
gọi là xuất thế. Tướng
trạng riêng khác là như thế.

Nói “lại các thức kia gián đoạn trong thời gian dài, không
nên nối tiếp nhau, lưu
chuyển v.v… trong thời gian dài. Lại, nếu ông
chấp sáu thức gìn giữ
hạt giống, như khi nhập vào cảnh của định vô tâm,
sáu chuyển thức kia gián
đoạn trong thời gian dài. Đã không có thức
“năng trì”, không nên gieo trồng hạt
giống “sở trì”, mà được nối tiếp trong
thời gian dài, lưu chuyển
không sinh diệt. Nên lập lượng rằng:
Tông:
Nhập định vô tâm, hạt giống lẽ ra phải mất.
Nhân:
vì không có thức gìn giữ.
Dụ:
như nhập cõi Niết-bàn Vô dư.
Lại, nên nói rằng lúc nhập diệt định,
sáu thức gián đoạn trong thời gian dài. Ở đây tức vô thức gìn giữ hạt giống,
tức hạt giống đã mất, không nên có nối tiếp nhau khi xuất định, mà kế là lại được lưu
chuyển trong thời gian dài,
dùng hạt giống nào để sinh? Lại, ở đây lấy gì
làm thức gìn giữ thân? Phá, dù phá môn hạt giống thức không có gìn giữ hạt giống, nhưng cũng gồm lúc phá nhập diệt định,
sáu thức gián đoạn không hợp với thân kia mà bị trôi lăn trong thời gian dài, được trải qua nhiều thời
gian. Vì không có thức
gìn giữ, nên phải mục rã, nối tiếp nhau nói là thân. Nếu vậy,
với… trở xuống, thứ bảy phá, đâu có khác. Đã vậy,
lấy tốt đẹp thứ nhất.
Tướng thứ năm, tướng này cũng chẳng phải chính lập thức thứ tám, mà phá
người khác, cũng nhân vặn hỏi người khác
giải thích nguyên do vặn
hỏi, nên trở thành thức thứ tám.

Bốn thứ nghiệp dụng:

1/ Phân biệt rõ về nghiệp khí, nghóa là khí thế giới bên ngoài.
2/ Phân biệt rõ nương tựa nghiệp, tức năm căn bên trong, năm trần phù căn và hạt giống nội v.v… Vì hai căn này là nghiệp của
thức thứ tám, nên kinh Thắng-man nói dụng cụ nuôi sống tự thân, nhất
thời, phân biệt tức khắc. Nghiệp thứ nhất này vì
thức thứ tám chỉ biến, nên “duyên”. Vì từ hạt giống
sinh nên gọi
là “duy biến”, vì là cảnh kia,
nên gọi là “duyên” kia.

Nương tựa vào công cụ nghiệp bên trong ấy có hai nghóa:
1/ Vì “biến” nên “duyên”.

2/ Vì “chấp” nên “duyên”.
Nghóa vì “biến” nên
“duyên”, như trên rất dễ hiểu.
Vì “chấp” nên “duyên”, nghóa là
gọi là số chúng sinh.

3/ Phân biệt rõ nghiệp của “ngã”, tức Mạt-na thường xuyên chấp thứ thứ tám làm “ngã”.
4/ Phân biệt rõ về nghiệp của cảnh, tức sáu thức còn lại đều phân biệt rõ tự cảnh. Ý trong đây, nghóa là khi một thức khởi nghiệp cảnh thứ tư, thì từng sát-na bốn nghiệp đều cùng
chuyển biến, chứ chẳng phải tất cả thời gian đều không có tâm muộn tuyệt v.v… và nhập định
vô tâm, mà có thể đủ
bốn, vì chỉ đủ ba nghiệp trước. Như kinh đã nói
nếu khi nghiệp cảnh khởi,
thì từng, sát-na, sát-na, bốn nghiệp có thể
được. Nếu không có
thức thứ tám, thì các thức không được cùng
sinh, mà bốn nghiệp này không thể một thức trong một lúc có ngay, há không trái
với kinh và với đạo
lý. Nếu Tiểu thừa tin giáo pháp Đại thừa và trong
một sát-na có bốn nghiệp
này có thể vặn hỏi như thế. Người khác đã
không tin kinh và không cho
có bốn nghiệp trong một sát-na, mà hiện có
thể được, đâu được
như ở đây mà khởi vặn hỏi ư?

Thuật rằng nhưng dùng đạo lý để bỏ đi, tất nhiên, thừa nhận
có bốn nghiệp này và
tin giáo pháp Đại thừa mà được thành lập. Dùng
lý để bỏ đi, nghóa là
sớm lập tỷ lượng của Duy Thức rằng:
Tông:
các pháp như sắc v.v… đều không lìa thức.
Nhân:
vì là đối tượng thức.

Dụ: Giống như thức.

Các pháp như
sắc v.v… đã không lìa thức, từ thức mà biểu hiện.
Lúc vô thức,
cảnh này lẽ ra không có, như nhập định vô tâm, hoặc
chỉ “duyên” các cảnh như
Niết-bàn v.v… thì bấy giờ,
sắc v.v… không
có thức “năng duyên”, các căn như nhãn v.v… và khí thế giới v.v…
bên ngoài, cần phải dứt
bặt. Nên lập lượng rằng:
Tông: nhập phần vị định vô tâm v.v…, các thức căn như nhãn
v.v… và khí thế giới v.v… bên ngoài, tức là nêu đoạn tuyệt.

Nhân: vì vô thức.
Dụ:
như thức đã diệt.

Tông: lúc “duyên” các cảnh như Niết-bàn v.v…, thì các nhãn
căn v.v…, tất nhiên nên dứt bặt, tông.
Nhân:
vì tự thể năng duyên không có.
Dụ:
cũng như nhãn thức v.v… chưa sinh duyên.

Nhãn căn này
tức thành lập hai thứ nghiệp ban đầu là có. Kế là, thành lập nghiệp thứ ba, người Nhị thừa chỉ nói rằng có nghiệp
liễu “ngã”, không nói
tất cả thời gian để khởi liễu biệt “ngã”. Nay,
nên lập lượng rằng:
Tông:
lúc phàm phu khởi tâm thiện v.v…, thì sẽ có ngã kiến.
Nhân:
đây là có phân biệt, có thể cần phải tư duy, là phàm phu.
Dụ:
như lúc khởi ngã kiến của địa vị khác.

Về nghóa của ba thứ nghiệp này đã thành lập, trong bất cứ
lúc nào, tất nhiên, cần
phải thường có. Nếu khi nghiệp cảnh khởi, thì sẽ có bốn.
Trái lại, chỉ có ba
nghiệp trước, phân biệt rõ
nghiệp cảnh,
Nhị thừa cùng chấp nhận. Vì nghóa của ba nghiệp ở trước đã thành, nên bất
cứ lúc nào, bốn nghiệp
đều có thể được. Đối với ba nghiệp trước,
đều lập lượng rằng:
Tông:
trong thân phàm phu không có tâm nhiễm v.v…, lúc hiện
tiền có ba thứ nghiệp trước.
Nhân:
vì là địa vị phàm phu.
Dụ: như Nhị thừa đã cùng thừa nhận lúc ba thứ rõ biết hiện ở trước.

Do nghóa này, nên bốn nghiệp rất dễ hiểu. Dùng lý để dứt trừ,
lập lượng Duy thức ở
trước. Lại, ngài Tam tạng đã lập lượng:
Tông:
vì chân nên cực thành, sắc không lìa nhãn thức.
Nhân:
vì tự thừa nhận ba nghiệp đầu bao gồm, nhãn không bao
gồm.

Dụ: như nhãn thức.

Pháp sư Hiểu
người Tân-La quyết định trái lại rằng: Vì chân cực

thành, sắc
nhất định rời nhãn thức. Vì tự thừa nhận ba
nghiệp đầu bao

gồm, nhãn
thức không bao gồm.

Dụ: Như nhãn căn.

Người trí lưu ý, nên lại bào chữa cho lập.
Trên đây, dù rằng về
mặt lý thì đả phá,
nhưng về phần trái với giáo thì sao? Trong Nhiếp
Luận thành lập rộng Đại thừa thật là
Phật nói. Tin Phật rồi, có lỗi trái với
giáo, chứ chẳng phải
trước khi chưa tin, mà đã có lỗi này.

Trong tướng thứ sáu, nói là “như lý tư duy, cho đến quyết định
có thức A-lại-da”, nghóa là trong đây chính nói về thức thứ tám là có, rằng như lúc nhập định, năm thức không hiện hành, bỗng nghe tiếng
xúc chạm liền khởi lãnh
thọ, như ngài Xá Lợi Phất nghe tiếng gầm thét, đã không có nhó thức khởi thọ
lãnh tiếng, tức thức thứ tám mà
khởi lãnh thọ. Nếu không có thức thứ tám, thì nghóa nào ở đây được thành
lập. Nếu trong Tiểu thừa
không thừa nhận cảnh trong định cho đến khởi
thọ lãnh thì nên lập lượng rằng:
Tông:
cảnh trong lúc nhập định khi tiếp xúc với thân, lẽ ra khởi lãnh thọ, vì có cảnh của phần vị ý thức xúc chạm thân, nên như giai
đoạn tán tâm. Nếu lúc không thừa nhận cảnh trong
định, trái với địa
vị khác rằng:
Tông: lúc cảnh xúc chạm thân trong giai đoạn tâm tán, lẽ
ra không khởi thọ.
Nhân:
vì cảnh xúc chạm thân.
Dụ:
như địa vị nhập định.

Ngài Tam Tạng nói thân thọ túc khinh an xúc chạm vào
thân khởi cảm thọ.

Nói “tư duy như lý, không như lý, nghóa là ý trong đây nói là
thời gian sáu vị, cảnh không phải là một thứ lãnh
thọ, chẳng phải nhất tâm không
cùng sinh, tâm
“duyên” trong đây, tùy một thứ cảnh, hoặc
có trần đến thức không
cùng sinh. Nếu không có thức thứ tám khởi, thì
cái gì lãnh thọ? Nếu có
thức thứ tám thì thức thứ tám sẽ lãnh thọ. Dù nhập định đều không có giác thọ của năm thức khác, nhưng
vẫn sinh.
Luận sư Trắc nói tư duy so
lường an lập, chẳng an lập đế, gọi là tư duy lý, tà tư duy v.v… của ngoại đạo, gọi là không như lý, dứt trừ
sự phân biệt
mạnh mẽ. Tâm nhậm vận
khác và lúc vô tâm, muộn tuyệt v.v…, gọi là vô tư lự, tâm phân biệt, lựa chọn, gọi là
tùy tầm, từ, tức do định, tán đối
nhau, nên gọi là ở định, không ở định.

Luận sư Cảnh
bổ khuyết: Tư duy như lý, không như lý, đây là
ở tâm tán, hoặc khi
chánh tư duy, hoặc tà tư duy, hoặc không có lo
nghó, ở đây có cả
định, tán, như vô tâm thùy miên, vô tâm muộn tuyệt,
sinh
lên cõi trời
Vô Tưởng. Đây là ở giai đoạn tán mà không lo nghó.
Nếu nhập hai định vô tâm
thì đây là ở phần vị định không có lo nghó.
Hoặc tùy tầm từ, ở
đây có cả định, tán. Như thế, ở giai đoạn định, tán
không có lo nghó. Nếu có
duyên ngoài xúc chạm thân, vì không có sáu thức
tư lự tâm nên chỉ có
lãnh nạp trong xả thọ của lại-da gọi là thân thọ.
Nếu ở giai đoạn tán
tâm có tư lự, do có lại-da chấp trì nămc ăn và năm thức tương ưng với hạt giống của thân thọ, nếu gặp duyên bên ngoài thì thân thọ
được sanh. Nói hoặc có người ở trong định tâm, ở trong định
hữu tâm thì năm thức
không hiện hành. Nếu có duyên bên ngoài xúc
chạm thân thì có sự
lãnh nạp trong xả thọ của lại-da, gọi là thân thọ.
Lại do lại-da chấp trì năm căn và năm cảnh ở
trong định, tương ưng với
hạt giống của thân thọ.
Nếu có duyên bên ngoài xúc chạm thân, thân
thọ năm thức dựa vào
căn mà khởi. Nếu không có Lại-da, như ở trước
đã nói rất nhiều thân
thọ sinh khởi không thành.
Ở định vô tâm trong tướng thứ bảy không hợp với đạo lý, cho
đến vì thức không lìa
thân, nghóa là y cứ mười tám bộ, gồm có hai loại.
Tát bà-da v.v… trong cuối bộ kinh kia, chỉ lập một thứ ý thức không có
trong diệt định. Mười
bảy bộ còn lại lập hai thứ ý thức. Nay ở đây luận
chủ chính phá không có.
Ở đây có hai nghóa:

1/ Trái với tỷ lượng.
2/ Trái với thánh giáo. Nên lập lượng rằng: Tông: nhập định vô tâm, lẽ ra như xả mạng.
Nhân:
vì thức lìa thân.
Dụ:
Giống như thây chết.

Lại, trái với thánh giáo, như văn rất dễ hiểu. Phái
Tát-bà-đa bào chữa
sáu thức không lìa thân. Vì thức được không lìa, nên gọi là
thức không lìa thân.
Thức lẽ ra cũng vì được không lìa thân, nên không
thể gọi là định diệt
tâm, nên lập lượng rằng:
Tông:
ông lập định diệt tâm, lẽ ra chẳng phải diệt định.
Nhân:
vì thức được không lìa.

Dụ: như định có tâm.

Lại, định vô
tâm của ông, chắc chắn là định hữu tâm, (tông). Vì có thức được,
(nhận). Như định có tâm, (dụ). Đây chẳng phải
Tát-bà- đa chính thức bào chữa, vì họ đã bào
chữa đúng rằng: - Dù nhập định không có thức, nhưng
sau khi xuất định, thức kia
sẽ sinh, nên nói là
thức không lìa thân, nên
lập lượng để phá rằng:
Tông:
Ông lập định diệt tâm, nhất định có tâm.
Nhân:
vì nói là thức không lìa thân.

Dụ: như định có tâm.

Phái Tát-bà-đa kia đã nói lên lời trái ngược quyết định rằng,
định v.v… diệt tâm,
quyết định không có tâm, vì vắng lặng, giống như Niết- bàn. Nay nên cho tạo ra có tự tướng của pháp, vì lỗi trái nhau, nên
khiến cho chủ trương của
họ không thành. Ông lập định diệt tâm, lẽ ra
chẳng phải là định, vì
vắng lặng, cũng như Niết-bàn. Nếu nói mạng căn
v.v… tồn tại, thì mỗi mạng căn đều không mục rã, cho nên phá mạng căn rằng trước phá bốn tướng, bốn tướng nhất định chẳng phải thật có,
vì chẳng phải hai lượng
biết, nên như sừng thỏ v.v… để làm thí dụ,
nhằm đả phá mạng căn kia.

Trên đây, đã phá
Tát-bà-đa xong. Nếu lập có tâm, nên phá lượng rằng:
Tông:
ý thức thứ sáu trong các địa vị như định vô tưởng v.v… lẽ

ra không có.
Nhân:
vì ở trong địa vị này, tùy theo một bao gồm ở trong
sáu
thức.

Dụ: như năm thức.

Lại, nếu có thức thì quyết định sẽ có xúc chạm. Nếu có xúc,
thì

sẽ
có thọ, tưởng.
Sao ông nói là định này có thức tỷ lượng đã thành. Phá chấp của
Tiểu thừa xong, vì trái với kinh, trái với lý, nên thành
thứ tám. Lại, như cõi
Vô Sắc lẽ ra có các lượng như diệt định v.v…, nên
tư duy. Trong tướng thức
thứ tám, nói khi qua đời, cho đến không hợp
với đạo lý, nghóa là như quyển thứ nhất nói.
Từ trên xả, từ dưới xả, đều đến chỗ tâm, về
sau mới xả. Nói chẳng phải ý thức kia có lúc
không chuyển biến, nghóa là nếu thức thứ tám chấp chung phần thân, thì khi
xả phần trên, phần dưới
chưa xả, sẽ có nghóa chuyển, không chuyển.
Nếu là nghóa của thức thứ
sáu thì không hẳn đúng, vì
“duyên” cảnh khác, vì chẳng phải có xứ
không khởi, nên chẳng có khả năng gìn giữ.
Lại, nếu thức thứ tám
“duyên” cảnh nhỏ nhiệm thì lúc qua đời, duyên
cảnh sẽ không thể biết. Nếu thức thứ
sáu
duyên cảnh, hạnh thô, nếu
thức thứ sáu xả hành
tướng của mạng, nên thô, chẳng phải ý thức kia
có lúc không chuyển biến, nên lập lượng rằng:

Khi qua đời,
thức “duyên” cảnh, nên biết là thức
thứ sáu,
cũng như phần vị khác,
lẽ ra lại nói chung, chẳng phải ý thức thứ sáu mà
có thể xả mạng, lượng rằng:
Tông:
ý thức thứ sáu chẳng phải tâm xả thọ.
Nhân:
vì thuộc về chuyển thức.
Dụ:
Giống như năm thức.

Cho nên biết,
nghóa của thức thứ tám được thành lập. Xét
Nhiếp luận quyển ba kia
nói lúc bấy giờ, không nơi nào chẳng có, nghóa là ý thức không thể gìn giữ thân, từ trên tới dưới thân, không có vị trí
nào được sáng tỏ,
không có ý thức, cảm giác lạnh nẩy sinh v.v… A la da
có chỗ không có, nghóa
là thức A-lại-da gìn giữ thân được sáng tỏ, có
chỗ không có A-lại-da,
cảm giác lạnh sinh ra v.v…, do dựa vào trú xứ,
biến tợ phương, hiển
hiện lẫn nhau, nghóa là do A-lại-da dựa vào trú xứ
của tự thân, trụ biến
tợ, tướng phương xứ của cảm giác lạnh biểu hiện. Trên đây,
đáp về nhân duyên “có” thứ hai đã xong. Dưới đây,
là thứ ba, đáp về nghóa
phân biệt rộng, trong đó có hai:
1/ Tụng và văn xuôi, chia ra, nêu năm tướng.
2/ Giải thích theo thứ lớp. Trong phần trước, bài tụng đầu, nêu năm tướng. Thứ hai, là văn xuôi thuộc đương.

Ba câu tụng trên, nêu bốn tướng kia, đều là “lưu chuyển” của
A- lại-da. Một câu tụng
dưới, đều là “hoàn diệt” của A-lại-da thứ hai.

Trong thuộc đương văn xuôi, đầu tiên, là lược chia làm hai.
Kế là nêu riêng năm tướng.

Thứ năm, kiến lập có tạp nhiễm, tức thích hợp, nếu có các đạo
có “hoàn diệt”, tức
là kiến lập và có được tụng Niết-bàn.

Trong giải thích theo thứ lớp, trước là giải thích về tướng
chuyển của “sở duyên”.
Trước là hỏi, kế là giải thích, sau là nhắc lại kết.

Trong giải thích có năm. Đầu tiên do hai thứ tướng chuyển
của sở duyên. Nói là chủ thể phân biệt rõ tự tánh biến kế
sở chấp, chấp hư tập khí luống dối.
Pháp sư Cơ giải thích rộng về phần hỏi đáp này, nghóa
là hai thức sáu và bảy
vì đều khởi chấp, đã huân tập thành hạt giống,
có thể nói chấp giả
dối tập khí. Hạt giống tự huân tập năm thức v.v…
kia dù chẳng phải chấp
giả dối tập khí, cũng “duyên” thức thứ tám.

Vì sao trong đây không nói thức thứ tám duyên ư? Vì dựa
theo văn trên, dưới tất
cả pháp hữu lậu đã tùy theo có thô, nặng, hạt
giống của năm thức
v.v… dù chẳng phải tập khí vọng chấp, vì đã tùy
theo thô nặng, chỉ gọi là tập khí là thức thứ tám duyên, trong đây bao gồm
chung là ngữ, tức tập
khí biến kế chấp. Trực tiếp là hai thức sáu, bảy.
Tập khí là năm thức còn lại và thức thứ tám.
Chẳng phải tập khí giả dối,
các hiện hành đều là
vì đã tùy thuộc thô, nặng lẽ ra đều gọi là tập khí.

Nếu vậy, lời
nói thức thứ tám “duyên” tập khí, nghóa ấy bao
gồm tất cả pháp, cần gì
phải chia ra hai cảnh?

Thuật rằng tập khí chung cho hai thứ, cái gọi là hiện hành và hạt giống.
Trong đây, y cứ hạt giống gọi là tập khí, không y theo hiện
hạnh, nên chia ra hai khác nhau.

Làm sao được
biết hiện hành cũng gọi là tập khí? Như
A-la-hán giới hạn chân
nhảy qua hầm hố, gọi là tập khí, đây là hiện hạnh,
nên biết có cả hai thứ.
Lại giải thích trong đây nói tập khí biến kế, nghóa là pháp hữu lậu của ba tánh đã có hạt giống đều gọi là biến kế
sở chấp, vì tâm v.v…
của ba tánh, đều bị phược trói buộc, gọi là biến kế, chứ chẳng phải cho
rằng biến kế đều là
hạt giống do hai chấp tạo thành.

Nếu vậy, sao trong đây nói “tâm v.v… của ba tánh biến kế
sở chấp không
khởi chấp”. Nghóa là trong đây, nói chung về nghóa trong văn
bao gồm, tức biến kế tự
tánh tập khí. Biến kế sở chấp, chấp giả dối tự
tánh tập khí, trước có cả hạt
giống thiện,
bất thiện, sau, chỉ hạt giống
tâm của hai chấp. Lại,
giải thích:
Ngài Tam tạng nói rằng phương Tây có hai giải thích:

1/ Tâm của ba tánh đều có chấp pháp, dù lúc tâm thiện khởi, tức

văn này làm
chứng, nên gọi là Biến kế sở chấp tập khí.
2/ Tất cả hạt giống tâm thiện hữu lậu v.v… đều gọi là tập khí biến kế sở chấp. Tập khí này chẳng phải tâm v.v… biến kế trong ba tánh,
tất nhiên vì bị lậu ràng buộc, nên tánh thiện, kia v.v… cũng gọi là Biến kế sở chấp. Hỏi: Hạt giống vô lậu chẳng phải tập khí giả dối thức thứ
tám “duyên” hay không?

Có nghóa duyên, vì lược, nên trong đây không nói, lại nghóa
này không đúng, nghóa là vì tâm yếu, cảnh mạnh, nên không được
“duyên”. Như
Nhiếp Luận cho rằng
“huân tập nghe, chẳng phải là đối
tượng duyên của
A-lại-da, vẫn dựa vào bản thức, vì mạnh hơn.”
Nếu vậy
sao gọi là Duy thức? Nếu y theo kiến phần vô lậu thì nghóa này laị thành, khi chưa khởi tâm vô lậu, nghóa này không nên
gọi là Duy thức. Như
Nhiếp Luận dựa vào thức thứ tám kia, do mỗi
niệm đều cùng diệt theo,
nên cũng gọi là Duy thức, vì thức thứ tám “duyên” cảnh, bị ràng buộc nhau. Các cảnh của thức thứ tám đều là biến
chuyển gần. Nếu “duyên”
vô lậu thì do không phải ràng buộc nhau, nên không duyên. Trong đây theo giải thích như
Bồ-tát Hộ Nguyệt thì hạt giống vô lậu kia trong ba phần của kiến phần v.
v… kia là “duyên” tự chứng phần. Vì hạt giống tức thể của kiến phần, do lý này nên tương ưng với năm
số không “duyên” hạt
giống. Do lý này nên sinh kiến phần của thức thứ
tám cõi Vô
Sắc, tức không có sở duyên, nên kiến phần thứ tám của cõi Vô
Sắc kia, mà khí thế giới v.v… của cõi Dục, cõi
Sắc do nghiệp
chung này dù sinh cõi Vô
Sắc mà vẫn được “duyên” cõi dưới. Hỏi:
Vì sao hạt giống không ở tự chứng phần v.v… chỉ ở kiến phần
ư?

Nghóa là do tướng, kiến và phần thứ tư kiến lập sai khác trên tự

chứng phần. Nay, vì hạt giống
là “sở duyên”, nên kiến lập trên
kiến phần. Vì tự chứng
phần là “năng duyên” (chủ thể duyên), nên không kiến lập ở trên. Lại dựa vào lượng nhóm họp vì chỉ lập ba phần,
nên không ở thứ tư.

Nếu lập bốn phần, do không lìa tự chứng phần, nên chỉ là lập
sai khác của phần thứ
ba. Nếu ở cõi Vô Sắc cũng “duyên” khí thế giới
cõi dưới, nghóa là vì sao văn dưới đây nói
rằng: - Nếu ở cõi Vô Sắc, thì chỉ có tập khí,
chấp thọ liễu biệt. Nói chung là ở đây y theo tự chứng
phần để nói, không y theo kiến phần. Nêáu y theo kiến phần, thì
“duyên” chung khí thế giới, nên phân biệt cõi
Vô Sắc không
“duyên”, chỉ ở trong văn nội căn v.v…, không ở trong văn khí thế giới bên ngoài v.v…, nên biết khí thế giới bên ngoài cũng
được duyên. Nếu theo
ngài Hộ pháp, thì lấy đoạn văn này làm chính. Ở cõi
Vô Sắc không
“duyên” địa dưới, vì
nghiệp trói buộc cõi khác nhau. Năm số nương gá vào
đây làm bản chất mà
biến tướng ảnh tượng trên. Vì ở đây chẳng phải
thật dụng, nên không thể
sinh các căn thật như nhãn v.v… Nếu theo nghóa của ngài
Hộ Nguyệt, thì thức thứ tám của
Vô Sắc kia do duyên cảnh
với thức của cõi dưới v.v….
Nếu vậy thì có nghiệp không thô, tế gây trở ngại, nghóa ấy thế nào?
Vả chăng, kiến phần v.v… và tướng của khí thế giới bên ngoài,
sẽ chiêu cảm
nghiệp này.
Nghiệp này gây ra vào thời gian nào?
Duyên kia có biến chuyển năm
căn của thân khác hay không? Có người nói
rằng phương Tây có người
tranh cãi là không đúng: một giải thích cũng
biến chuyển là thuộc về môn cảnh, chẳng phải thuộc về môn nội căn.
Trong đây, nói chung
“duyên” khí thế giới, không nhắc lại sớ riêng.

Hỏi: Nếu do thức thứ tám “duyên” hạt giống thì vì sao hạt
giống có thể sinh ra thức,
duyên thân căn khác và vì sao căn này không
thể sinh ra thức người khác?

Đáp: Do ảnh
tưởng nên hạt giống biến chuyển gần, vì thế
không được so sánh.

Hỏi: Như tướng phần của năm thứ bản thức dựa vào thứ tám
của người khác làm ảnh
tượng thay đổi, hạt giống kia đã tự tướng của thức
thứ tám
người khác lẽ ra cũng thay đổi? Đáp: Căn, pháp lúc hiện ảnh tượng thay đổi, có thể làm thọ
dụng, tức là thấy lẫn
nhau v.v…. Hạt giống nhỏ nhiệm không được
“duyên”, người khác
không có nghóa thọ dụng, nên không cần “duyên”, vì ở
đây chỉ có cảnh của ý.

Trong luận Trung Biên v.v… nói rằng duyên theo thân người
như giải thích câu hỏi
này Pháp sư Cảnh nói Lại-da dựa vào hạt giống
của tướng chung, biến thành căn trần v.v… khác, đối với chỗ khác, hiện
căn trần giống nhau, thật
sự là khí thế giới bên ngoài. Do biến chuyển này nên duyên với tạo tác, khiến khi người khác
“duyên”, thức kia
được biến chuyển, lúc
bấy giờ, duyên hạt giống tướng chung của nhà mình, tức gọi là
“duyên” biến hạt giống, lại không có biến
“duyên” riêng hạt giống của thân
người khác. Lại, Lại-da của thân mình, “duyên”
tác dụng của mình gọi
là “duyên” hạt giống, hạt giống không có thể
tánh riêng để “duyên”.
Năm số đã biến chuyển có thể tánh riêng tư duy thể tánh rất dễ hiểu, và các
sắc căn, căn
sở y xứ.
Pháp sư Thái nói căn
sở y xứ tức bốn trần. Y cứ trong bốn trần, phần ít xúc trần là căn
sở y, trừ
ba đại kia. Ba đại đã
chẳng phải đối tượng chấp thọ, nên Lại-da trong
bốn đại lẽ ra chỉ
“duyên” đại địa. Lại, theo văn dưới, nếu y theo hiện hạnh không lìa nhau, nghóa là chỉ có bảy vật đại địa nhãn, thân và cả
bốn trần, phải biết rằng
âm thanh cũng là đối tượng chấp thọ.

Nếu vậy, âm thanh và ba đại, Lại-da không “duyên” hay sao? Đáp: Như đối tượng nương tựa của nhãn căn, chỉ có đại địa là
tánh cứng chắc, vì chẳng phải ba đại tạo, nên chẳng phải căn nương tựa.
Lại, ba đại tạo này tất nhiên không hiện hạnh, nên thuộc nhãn căn chỉ
có bảy vật, như nước
mắt v.v… của nhãn v.v… dù là thủy đại, nhưng
thủy đại v.v… này là
riêng phân biệt từ duyên sinh, chẳng phải một chủng loại với nhãn căn khởi, âm thinh cũng thế, vì gián đoạn nên chẳng
phải là cảnh của A-lại-da.

Luận sư Cảnh
bổ khuyết và Luận sư Bị giải thích căn y xứ có
cả năm trần, do đồng
thời có âm thinh, là tánh của nhó, nên cũng nói là
y theo tánh, hình thành bốn
đại, tất cả xứ đủ bốn, chỉ y theo sự tướng,
tức có tướng không
đủ. Về lý, thật sự đồng thời bốn trần có sinh công
năng của âm thanh, đều
gọi là có tánh của âm thanh. Lại, ngài Tam tạng nói vì
Lại-da “duyên” âm thanh, nên ba đại và âm thanh, dù chẳng phải chấp thọ mà là đối
tượng duyên, nên
Nhiếp luận nói rằng thức là đối tượng
thấm nhuần, nuôi
lớn sắc, thinh, hương, vị, xúc.
Pháp sư
Khuy Cơ nói chỗ nương tựa
của căn, tức bao gồm Bốn đại trở xuống và bốn trần phù căn.
Ngài Hộ Nguyệt nói có ba thứ năm căn:
1/ Ý thức và tương ưng biến.
2/ Mạt-na tương ưng biến. Do thức thứ bảy kia
“duyên” tướng phần của thức thứ
tám làm ngã sở. Hỏi:
Nếu vậy, thức thứ bảy đã
“duyên” tướng thứ tám để làm
ngã sở, thì thứ bảy
gọi là vô lậu “duyên” sử, vì “duyên” tướng của thức
thứ tám làm ngã sở.
Nay giải thích chỉ “duyên” căn và sở y v.v… làm
“sở duyên”, chẳng phải hạt giống. Hạt giống tức phần nghóa trên tự thể,
tức “duyên” tự
chứng phần, nên chẳng phải vô
lậu “duyên” sử. thức
thứ bảy dù “duyên”
thứ tám khởi “ngã”, nhưng vì mê chung, nên mê hiện hạnh, không
“duyên” riêng hoàn diệt, vì công năng trên nên chẳng
phải vô lậu “duyên” sử.

Nếu vậy, cũng
“duyên” sở duyên của thứ tám, khí thế giới
bên ngoài làm “sở
duyên”, lẽ ra là cõi trên “duyên” sử?

Thuật rằng không đúng, thức thứ tám dù “duyên” khí thế giới
cõi trên, nhưng có gần,
có xa. Cõi Dục là gần, do nghiệp “duyên” diệt, cõi trên là xa, không do nghiệp
duyên diệt. Thứ bảy đã
“duyên” kiến phần của thức thứ tám làm ngã, nghiệp tướng
sở duyên đã chiêu cảm
sinh tướng phần gần, tức
khí thế giới cõi Dục. Ngã sở kia cần phải tùy theo ngã, ngã đã trói buộc cõi Dục mà lẽ ra cũng thế, nên chẳng phải
cõi khác “duyên” sử. Hỏi: Khi Ý thức
“duyên” sắc v.v… của cõi trên, ở đây tức tùy
kiến phần trói buộc cõi
Dục. Thứ tám đã “duyên” sắc tướng v.v… cõi
trên, tức lẽ ra trói
buộc cõi Dục?

Thuật rằng
không đúng, thức thứ tám bao gồm hạt giống.
Thức thứ sáu thì không như thế, cho nên không được
so sánh. Vì có hạt
giống biến chuyển gần,
nên cảnh của thức thứ tám chẳng phải trói buộc cõi Dục, thức thứ
sáu v.v… vì không gọi là ảnh tượng hạt giống, nên
tùy theo kiến phần trói
buộc cõi. Lại, giải thích ngài Hộ Nguyệt cho
rằng thức thứ bảy lúc
“duyên” thức thứ tám không có ngã sở. Vì nói
chung nên nói là chỗ kia không có.
3/ Năm căn cho bản thức biến ra. Nay, chỉ tự biến nghiệp thật đã diệt, chẳng phải năm
căn của hai thứ khác. Lúc duyên bên trong này, bốn đại tạo thinh kia, tất cả thời có thường, cũng là nghóa của giới
thinh kia nói là có, thật
ra thì không có, tức “duyên” hạt giống của âm
thinh và bốn đại, nên
gọi là duyên thịnh, chẳng phải hiện hành thinh tất cả thời gian đều có.
Trong đây, lẽ ra khi có một đại tăng, như thân căn,
nhãn, bốn
trần địa đại trong nhãn, tức bảy vật có thể được biết đều
có còn lại đều không
thể được. Lúc địa đại trong nhãn kia tăng, cũng
tức nói là duyên. Ngài
Hộ Pháp chỉ nói có hai thứ năm căn, do hai thức
thứ tám, thứ sáu biến
ra. Thức thứ bảy chỉ “duyên” thức thứ tám làm
ngã của nhà ngã, tức
là ngã sở. Ngài Hộ Nguyệt vặn hỏi pháp rằng nếu
hai thức trên không
“duyên” khí thế giới bên ngoài, thì vì sao tu sinh
thiên nhãn, “duyên” của thức thứ tám. Nghóa là
đây chẳng phải là cảnh
của thức thứ tám, nên
không “duyên”, chỉ hiện hành của ý.

Nếu vậy, tâm không có, cảnh không có, ý không
“duyên” đối tượng này. Thức thứ tám kế không
“duyên”, nhãn kia lẽ ra là
không. Nếu vậy, như năm
thức chẳng phải là cảnh của thức thứ tám, ý
không “duyên”, năm
thức này há lẽ ra không có. Thức là kiến phần đã lấy
ở “sở duyên”, nhãn này chẳng phải kiến phần, đâu được làm tỷ lệ.
Vì cũng tùy thức làm
kiến phần, nên đồng với năm thức.

Thuật rằng
“duyên”, chưa hẳn cần phải do nghiệp đã cảm,
như căn v.v… được nuôi
lớn của cõi dưới, thức thứ tám cũng “duyên”.
Như hạt giống dù chẳng
phải do nghiệp sinh, thức thứ tám cũng không ngăn ngại duyên.

Nếu vậy thì vì sao không thừa nhận địa trên, dù khi địa dưới
sinh, cũng “duyên” tướng
mạo của khí thế giới bên ngoài.
Do thức thứ tám ở cõi dưới
“duyên” nhãn của cõi trên, như thứ lớp dưới đây tự hiểu. Đây là đối với cõi
có sắc.
Luận sư Bị nói đoạn văn này là tức thuận với cách giải thích của ngài
Hộ Pháp, vì nếu là
thân người khác, thì
sẽ không có chấp thọ.
Pháp sư Cơ thuật lại cách
giải thích của ngài Hộ
Pháp rằng nếu không có cõi Sắc thì thức thứ tám
sẽ không “duyên” khí
thế giới cõi dưới, vì sao đoạn văn của khí thế giới bên ngoài ở trước đã dự kiến phân biệt rằng, thứ tám này đối với cõi
có sắc, cho nên biết cõi
Vô Sắc “duyên” khí thế giới cõi dưới.

Ngài Hộ Pháp
nói đây là phân biệt với chấp thọ bên trong.
Nếu cõi Sắc có hạt giống, có căn và đối tượng nương tựa của căn thì
Vô Sắc chỉ có hạt giống
không có căn và phù trần căn, tức chấp thọ nội tại
nữa có, nữa không có,
cần phải phân biệt sắc căn. Chấp thọ bên ngoài, tất cả cõi
Vô Sắc đều không có, cần gì phải phân biệt. Vì cho nên thí dụ tim đèn dầu dưới đây, nếu
Vô Sắc có khí thế giới bên ngoài thì
trần sẽ không có tim đèn
bên trong, ngoài có ánh sáng, nên biết phân
biệt, không theo ý ông. Thứ thứ tám đều có
năm số, đã biến ra
số chúng
sinh như thân khác v.v…,
số phi chúng sinh tức số chúng sinh.

Nếu vậy, vì
sao chẳng phải
Dị thục, nói căn được thức nương
tựa, cũng
đúng. Nhưng là chưa nương tựa bản sinh, ngoài phân biệt
rõ, không có phân biệt
tướng khí thế giới, nghóa là cho đến tướng mạo
của khí thế gian v.v….

Bổ khuyết rằng: Lại-da duy trì nội tại, hạt giống của tướng
chung bên ngoại, sinh ra thế
giới bên ngoài, không có gián đoạn, tức là
dựa vào trong, ngoài được
thành. Nay, môn thứ hai chỉ phân biệt rõ khí
thế giới bên ngoài đã
sinh, nên nói rằng có thể cho đến tướng mạo của
khí thế giới, có thể
sinh ra hạt giống chung. Câu hỏi ở trước đã hiểu rõ.
Ví dụ như cho đến bên
ngoài phát ra ánh sáng, nghóa là ánh lửa thí dụ
cho bản thức, tim đèn dầu thí dụ cho hạt giống của
tướng chung.
Bên ngoài, phát ra ánh sáng,
các chỗ đầy khắp, dụ cho khí thế giới.

Pháp sư Thái nói phân biệt rõ, nghóa là nói
Thức lại-da có
thể phân biệt rõ về
tướng của khí thế giới bên ngoài, tức giải thích
chương, phân biệt rõ trong nói về ngữ, y chỉ
“duyên” nội v.v…, nghóa là tức một phần
Thức lại-da
“duyên” nghóa hạt giống chấp thọ nội có một phần phân biệt rõ tướng khí thế giới bên ngoài. Phân biệt rõ một phần của khí thế giới bên ngoài,
Thức lại-da y chỉ
“duyên” thức của phần
hạt giống nội mà biến
ra bên ngoài, làm tướng của khí thế giới bên
ngoài, vì thường lúc
nào cũng không gián đoạn. Ánh lửa đèn lúc sinh, dụ cho chủ thể phân biệt rõ trong khí thế giới bên ngoài kia. Cao như hạt
giống chấp thọ, tim đèn
dụ cho Thức lại-da. Ánh sáng dụ cho tướng của
khí thế giới bên ngoài,
là tức phân biệt rõ khí thế giới bên ngoài, y chỉ
hạt giống kia và y chỉ
Lại-da, mà biến ra tướng khí thế giới bên ngoài.
Lại không giải thích
riêng về sự phân biệt rõ kia.

Nói không có
phân biệt tướng khí thế giới, có giải thích:
Lại-da của tất cả chúng
sinh đã biến một thời, một xứ của khí thế
giới bên ngoài, không có khác nhau, vì một khí thế giới
tương đồng, gọi là
vô phân biệt. Lại, giải
thích trên sức nghiệp chung trong Thức lại-da,
cảm một ngọn gió ở
trú xứ, vì đối với thế giới khác, thì không có
nghóa thọ dụng, vì tướng của khí thế giới đã biến chuyển không có gián đoạn,
nên gọi là không có phân biệt, cũng có thể vì chẳng phải hữu tình, nên gọi là không có
phân biệt. Căn, trần v.v… kia dù không phân biệt mà vì thuộc về hữu tình, nên gọi là có phân biệt.
Lại nữa, Lại-da “duyên” cảnh nhỏ nhiệm, vì người thông minh ở thế gian cũng khó hiểu.
Pháp sư
Cảnh nói Lại-da hiện là biết
tự tướng của pháp, như nhãn thức thấy chung rừng rậm. Một niệm nhãn thức
sai khác tạo nên hiểu biết tự tướng của
pháp. Lại-da cũng thế,
một niệm biết ngay thân trong, khí thế giới ngoài
vô lượng trăm ngàn sai
khác. Hạnh giải phân biệt biết sự trước, gọi là biết
tự tướng, được gọi là
so lường tức khắc, nên
biết Lại-da, trong
mỗi niệm khởi nhiều
hạnh giải. Hạnh giải đã phần nhiều “duyên” lo
nghó nhỏ nhiệm, người thông minh ở thế gian cũng không thể hiểu rõ.
Lại nữa, thức A-lại-da
cho đến một vị vì phân biệt rõ mà chuyển. Pháp
sư Khuy Cơ nói trong đây, ngài
Hộ Pháp đặt ra chánh văn vặn hỏi ngài
Hộ Nguyệt rằng: Nếu
“duyên” tướng khí thế giới của ba cõi, vì sao trong đây chỉ nói là từ chấp thọ ban đầu cho đến lúc qua đời.
Ngài Hộ Nguyệt giải thích rằng: - Ở đây chỉ y theo một thân nội để nói mà nói là khí
thế giới bên ngoài, chứ
chẳng phải y theo nghóa thật. Hỏi: Nghiệp xứ như thế
hoàn diệt, xứ, giới này như tử
sinh của
cõi Dục, cõi trên, tức
vì nghiệp cõi này hết nên sinh. Nếu chưa hết, thì
làm sao
sinh lên cõi trên.
Nếu hết, vì
sao
sinh lên cõi trên, cũng
“duyên” khí thế giới của cõi dưới. Khí thế giới bên ngoài này nếu
sinh cõi trên,
cũng “duyên” khí thế
giới bên ngoài này lẽ ra không cùng tận.
Nghóa là nếu thân hữu tình và quả thọ dụng riêng bên ngoài
thì khi nghiệp dứt, quả
sẽ hết. Lúc có nghiệp “duyên” quả riêng của
khí thế giới bên ngoài,
quả của khí thế giới bên ngoài kia không hẳn
cần phải có nghiệp. Một
khi có phương tiện duyên do tất cả thời gian
nhậm vận “duyên” phương
tiện kia làm cảnh giới.

Hỏi: Nếu vậy, như nói các xứ, nói là khí thế giới bên ngoài của đệ Tứ thiền dù không có ba tai hư hoại mà tùy thân
sinh diệt. Đã
tùy sinh diệt, khí thế giới đã là quả của
tướng chung, thì làm
sao lúc diệt
do tất cả thời gian tự
nhiên duyên? Địa của các cõi dưới, về lý dù là
vậy, nhưng nếu y theo bốn
thiền mà nói thì không rõ ràng?

Nghóa là: Vả
lại vì y theo duyên thù thắng, nên đặt ra thuyết này, nghóa ấy thế nào? Một hữu tình cảm được
“duyên” một xứ, nhà cửa v.v… Với khí thế giới bên ngoài này, hữu tình chiêu cảm chung,
dù chiêu cảm một nghiệp
chung, nhưng vì sức nghiệp của một chúng
sinh bèn gia tăng, nên có
“duyên” vượt hơn của thọ dụng riêng. Nếu duyên vượt hơn này tồn tại thì hữu tình khác
sẽ tùy theo duyên đó mà
được biến chuyển. Nếu
không có duyên vượt hơn này thì xứ này cũng diệt. Hỏi: Nếu vậy thì một hữu tình này lại hữu tình khác
đã duyên chung, nghóa là cũng tùy theo duyên vượt hơn, nói là cảm xứ
sở của hữu tình và
“duyên” vượt hơn đã tồn tại, mà hữu tình kia cũng
“duyên” chung. Về mặt
lý, đã khó khăn trở ngại, không thể chấp nhận. Lại,
như địa ngục tất nhiên
chiêu cảm nghiệp ác. Nếu sinh cõi người, trời thì
sẽ chiêu cảm nghiệp nào?
Nếu ở cõi Sắc cũng được duyên, thì vì sao thân cõi
Sắc cũng khởi các nghiệp bất thiện của địa ngục mà có thể cảm quả,
nên có trở
ngại lớn. Nếu Bồ-tát Hộ Pháp nói lên nghóa này
thì sao?

Nghóa là nếu
ở cõi trên không “duyên” cõi dưới, thì lý ấy
không trở ngại. Nhưng
người trời cõi Dục lúc nào tạo ra nghiệp kia, nghóa
là ở đây nếu quả mà
người trời chiêu cảm, tất nhiên là thiện cảm, bởi
lẽ người trời không
thọ sinh kia. Nếu gây ác cảm, nhất định sẽ thọ
sinh, thêm vào đó nghiệp
ác v.v… riêng, nên ở trong đây không có trở
ngại, như thấy phân chấp
cho là thức ăn ngon. Lý ấy như ở đây. Lại, thức thứ tám không
“duyên” sắc v.v… cõi trên, như
thiên nhãn thông kia, nhãn
căn này há thức thứ tám duyên ư?

Đáp: Không duyên.

Hỏi: Nếu vậy, sao gọi là Duy thức? Đáp: Vì hạt giống
sinh nên gọi là
Duy thức. Vì chẳng phải
đối tượng duyên của
thức, nên giới sáu, bảy thức làm duyên v.v… Lại
nói rằng nếu “duyên”
như vậy thì vì sao không thừa nhận “duyên” cõi trên ư?

Nghóa là nếu
đi đến cõi kia thì vì sao không thừa nhận
“duyên” cõi trên ư?

Nghóa là nếu
đi đến cõi kia thì vì sao không thừa nhận duyên
sắc hệ thuộc cõi Sắc
kia, chứ chẳng phải thức thứ tám “duyên”, vì
tướng, kiến trói
buộc riêng, dựa vào tướng, kiến đó làm môn, vì tự biến
làm ảnh tượng. Việc
tỳ-kheo Mã Thắng nhập tịnh độ v.v… đều tùy theo
đi đến như thế mà thấy
liền biến chuyển, hệ thuộc kiến phần. Nhưng
cõi Sắc, sắc trói buộc
duyên, phải nói trong cõi Dục, “duyên” cảnh
v.v… chấp thọ nhỏ, hẹp.
Pháp sư Thái nói hẹp, nhỏ, rộng lớn, không chỉ lấy thân, cũng lấy hạt giống làm cảnh của chấp thọ. Do nhân rộng hẹp
này, nên cũng là quả.

Hỏi: Hạt giống của thức thứ tám, thứ bảy đã chẳng phải là
nhân, quả rộng, hẹp, có
bao gồm trong đây không?
Đáp: Như
luận nói tâm cõi Dục gọi là tâm tiểu, tâm cõi
Sắc v.v… gọi là tâm đại. Vì đã là hạt giống của tâm tiểu, đại nên cũng gọi là
rộng hẹp, v.v…

Luận sư Bị nói văn luận này cũng thuận với nghóa của
ngài Hộ Pháp. Nếu theo ngài
Hộ Nguyệt, thì nên nói rằng
Lại-da cõi
Dục “duyên” năm thứ
cảnh, cho đến Phi tưởng “duyên” đủ năm cảnh,
nên bổ khuyết rằng, một
đoạn văn này chỉ nói về duyên thân bên trong,
do văn đều nói duyên
chấp thọ. Thân cõi Dục nhỏ hẹp, thân cõi Sắc
rộng lớn. Lại-da của
Không xứ, Thức xứ trở lên, chỉ “duyên” hạt giống,
mà nói hai xứ không,
thức “duyên” vô lượng cảnh chấp thọ. Do thực hành
quán đầy
khắp không, thức nên huân tập thành hạt giống.
Lại-da vì “duyên” quán đầy khắp kia, nên gọi là
“duyên” vô lượng. Từ quán đầy khắp thức xứ, nếu lại còn tìm kiếm rời ngoài thức lại không có, nếu
sắc, chẳng phải
sắc có thể được, bèn khởi kiến giải vô
sở hữu huân tập
thành hạt giống.
Lại-da đương địa
“duyên” hạt giống kia, gọi là
“duyên” cảnh chấp thọ nhỏ nhiệm,
khí thế giới ngoài làm sao được biết so lường
một cõi Dục, làm sao nên
biết lượng một cõi Sắc. Ngài Tam Tạng nói
rằng gọi là là lượng
đệ Tứ thiền, nhắm vào đối tượng cái ở cõi dưới là
một cõi Dục, lượng một
cõi Sắc, như
sơ Tónh lực che một
Tiểu thiên thế
giới, tức có một ngàn
Tứ thiên hạ có một vua Phạm. Tónh lự thứ hai bao
phủ trung thiên giới, tức
bao phủ một ngàn cõi Phạm Vương. Tónh lự thứ ba
bao phủ thế giới đại thiên, tức che lấp thế giới
đại thiên, tức che khuất một trăm muôn cõi
Phạm vương. Thiền thứ tư bao phủ vô lượng cõi,
tức che vô lượng cõi
vua Phạm, nên dựa vào cương giới sở hữu của
Tónh lự thứ tư, xứ đã che
cõi dưới là một cõi Sắc hay là mội cõi Dục?

Nói vô lượng, nghóa là vì đối với Tónh lự thiền thứ
ba, nên nói vô lượng, chứ chẳng phải cho rằng vì vượt khỏi tất
cả số, nên nói
là vô lượng, bởi vì mười phương thiền được có vô lượng ba cõi.
Cho nên, bên cạnh thời gian có nhiều ba cõi.
Pháp sư Cơ nói ở đây y theo thân để
nói. Do lượng của thân
nhỏ, nên gọi là hẹp, nhỏ.

Có nghóa là do khí thế giới bên ngoài có lượng lớn, nhỏ nên nói là đồng như thế giới
Tiểu thiên v.v…
Pháp sư
Cơ nói: Lại, nói do các mười tám
giới nhiều, ít, nói
là “duyên” nhỏ, lớn như cõi
Vô Sắc,
không có sắc, không có thân, lấy gì để làm lớn nhỏ, nên nói các giới gọi
là lớn, nhỏ, do cõi Vô
Sắc y theo pháp xứ để nói lớn, nhỏ, nghóa ấy
chưa giải thích. Ngài Tam
Tạng cho là tâm kia hoặc có lúc rộng, hoặc lược qua, huân tập thành hạt giống. Thức thứ tám
“duyên” hạt giống này. Hạt giống từ hiện hạnh, gọi là rộng, lược v.v… chẳng phải
“duyên” hiện hạnh.

Nếu vậy, thì được gọi là thức thứ tám
“duyên” cảnh của hạt
giống ba cõi? Đáp:
Không đúng, y theo công năng, như cõi Dục, công hạnh
hẹp, nhỏ, vì hạt giống
mà sinh hiện hạnh cũng hẹp, nhỏ. Như thế, cho
đến cõi Vô Sắc cũng
vậy. Nếu là cõi Dục, cõi Sắc thì sẽ không nói khí thế giới bên ngoài được luận, vì đều “duyên” vô lượng khí thế
giới bên ngoài.

Thứ hai, là nói về tương ưng với tướng chuyển.

Rằng thức thứ tám đều cùng có năm pháp. Pháp sư Cơ nói đây là

nghóa chủ thể
huân tập hay là đối tượng huân tập?

Nghóa là chẳng phải vua không có sức, không tương ưng với
chủ thể huân tập mà
chẳng phải đối tượng huân tập, vì không có năng lực, không được dẫn
sinh từ tâm gia hạnh, nên chẳng phải chủ thể huân tập. Chủ thể huân tập phải từ tâm gia hạnh ở trước
dẫn sinh, mới có
thể thành chủ thể huân
tập, nên năm pháp này chẳng phải là chủ thể huân tập.

Nếu vậy, xả thọ của Dị thục trong
sáu thức lẽ ra đồng với loại
này, chẳng phải là chủ
thể, đối tượng huân tập?

Nghóa là: Dù vậy, vẫn không có lỗi, vì đây là nghóa vượt hơn.
Lại, cảnh duyên của năm
pháp này là “duyên” cảnh thức thứ tám hay
phân biệt là duyên cảnh.

Hỏi: Có lỗi gì?

Nếu “duyên” cảnh bản chất thì
sao gọi là không đồng với
một hành tướng.
Nếu “duyên” riêng, nghóa là như năm căn đã được
sáu pháp như bản thức v.v… biến thành
sáu căn, năm căn, mà nhãn
thức v.v… dựa vào căn
nào? Nên đều có trở ngại.

Nghóa như thật, là đều “duyên” cảnh của thức thứ tám.
Nếu vậy, sao lại giải thích là đồng một
sở duyên, không đồng hành tướng?
Dù cảnh không có riêng, nhưng tác dụng của kiến đều khác nhau, thọ
là sự nhận lãnh, tưởng
là lấy hình tượng v.v… Vì kiến có riêng, nên nói
là không đồng hành tướng.

Nói thuộc về
tánh vô ký bổ khuyết rằng: Ở trước đã nói là thuộc về Dị thục tức là vô ký, thì cần gì nói nữa. Là tánh vô ký, nghóa là vì
kế trước đã nói về
số của thọ là không khổ, không vui, vì thọ không
khổ, không vui, chung cho cả ba tánh, nhưng chưa biết rõ thọ này là thuộc
về tánh nào, cho nên nay
nói lại là thuộc tánh vô ký. Phải biết rằng
hành tướng của tâm sở
khác cũng thế. So sánh bốn số phân biệt như thọ.

Thứ ba, tánh
chuyển tướng làm duyên lẫn nhau, ở trong đó,
đầu tiên, hỏi, kế giải
thích; sau nhắc lại kết.

Trong giải thích có hai:

1/ Nói Lại-da
và chuyển thức là hai duyên.
2/ Nói về chuyển thức và Lại-da kia cũng là hai duyên. Lại-da
làm hai duyên, nghóa là:
1/ Là hạt giống, nghóa là công năng sinh chuyển thức của ba tánh kia, tức là nhân duyên, chính là nhân sinh khởi trong mười nhân.
2/ Là đối tượng nương tựa (sở y) kia tức là duyên tăng
thượng, nghóa là do
Lại-da gìn giữ năm căn, mới sinh năm thức. Lại, do Lại-da
sinh
Mạt-na kia, vì làm y chỉ, nên ý thức
được chuyển, tức là
trong mười nhân, bao gồm nhân thọ, bởi vì nhất định có ba duyên trong
nhân nhiếp thọ.

Pháp sư
Khuy Cơ nói do thứ tám làm cảnh, nên được khởi
kiến phần thứ bảy. Lại,
do hạt giống trong thức thứ tám, nên thứ bảy
được khởi. Vì đủ hai
nghóa này, nên tạo ra thuyết này. Lại nữa, các
chuyển thức tạo ra hai
duyên tánh bình đẳng cho thức A-lại-da. Pháp sư
Cảnh nói vì hạt giống kia được nuôi lớn trong hiện pháp, nghóa là dựa vào chuyển thức huân
tập Lại-da. Do chuyển thức thiện v.v… của nhân duyên này lại
tăng trưởng,
sáng tỏ rực rỡ, huân tập, hình thành
hạt giống danh ngôn của
ba tánh. Đây là hiện hạnh được làm nhân
duyên, chẳng phải đối với thể của thức, hạt giống kia không có tự thể riêng, vin lấy thức làm tánh, nên đều đối với thức nói là tạo ra
nhân duyên,
tức nhân sinh khởi trong mười nhân. Hỏi: Hiện hạnh huân tập thức lúc trở thành hạt giống là đồng
thời thành hạt giống hay
là khác thời thành?

Phương Tây (Ấn độ) đưa ra hai cách giải thích:
1/ Giải thích lúc huân tập tức trở thành hạt giống.
2/ Giải thích chủ thể lúc huân tập tướng trụ diệt, đã huân tập
hạt giống khởi tướng
trụ, sinh. Hai tướng trong pháp sau là tướng được
sinh kia bao gồm gieo trồng hạt giống kia, nghóa là với hạt giống
Lại-da được huân tập kia hay dẫn
sinh
Thức lại-da ở đương lai, nghóa là chủ
thể huân tập sinh hạt
giống có phần của bản thức kia, phải trải qua sự
sinh thì nhân này mới
thành thục. Lại, ở trước y theo huân tập chấp hiện tại, về
sau tăng huân tập
sinh ra hạt
giống sau. Lại, trước đây y theo mới huân tập
thành thục.
Về sau, y theo dẫn phát bản hữu,
sinh ra hạt
giống của bản thức.

Pháp sư
Khuy Cơ nói trong đây, nếu huân tập hạt giống đồng thời với
nhà sinh, diệt, lấy đoạn văn này làm chính. Nếu là nhà khác thời
đối với đoạn văn này
nói rằng: - Đây là thức “năng huân” của hiện
hạnh đồng sinh, đồng diệt với thức thứ tám, huân tập thức thứ tám, chẳng phải hiện hạnh đồng thời với hạt
giống sinh, diệt. Trong đây có
hai tranh luận:
1/ Một nhà nói rằng phần thứ năm của pho đầu tiên trong bảy nghóa của hạt giống nói rằng nếu sinh loại khác, tức niệm này sinh. Nếu tự Lại- da chẳng
phải tức sát-na này, nên biết rằng hiện hạnh đối
với hạt giống, hạt
giống đối với hiện hạnh, là niệm
khác của tự loại sinh.

Nếu vậy, thì
sao lại giải thích về
sáu nghóa của hạt giống, mỗi
niệm diệt đều có?
Nghóa là ở đây chỉ y theo đều cùng có
sinh diệt chứ chẳng phải
tức đồng sinh, đồng
diệt trong sát-na này.
2/ Một nhà nói rằng các hạt giống sinh hiện hạnh, hiện hạnh sinh hạt giống,
tất nhiên đồng thời, như nghóa của hạt giống và đoạn văn v.v… trong đây, như
đoạn văn của bảy nghóa hạt giống của quyển thứ năm v.v… nói là tự loại, nghóa là tự loại hạt giống, hạt giống
sinh hạt giống, vì tự loại
sinh nhau, nên chẳng phải tức
sát-na này.
Nếu hạt giống đối với hiện
hạnh, thì gọi là loại khác, tức là sát-na này.
Lại hạt giống cũ, đối với
hạt giống mới cũng có loại khác, tức sát-na này,
cho nên hai giải thích này
không đồng với chỗ này.

Thứ tư, là nói về tướng chuyển đều chuyển. Trước hỏi, kế là
giải thích, sau là kết.

Trong giải thích có hai:
1/ Nói về đều chuyển.
2/ Giải thích, nghi ngờ. Đều chuyển có ba:
1/ Nói về Lại-da, thức khác đều chuyển.
2/ Đều chuyển với ba thọ.
3/ Chuyển thức với ba tánh. Trong phần trước, trước nói về thức căn bản. Sau là nói về bàng sinh luận rằng: - Nếu
là vị hữu tâm, thì sẽ phải đều chuyển một lúc với Lại-da, nghóa là thuyết của luận nói dù nêu chung vị hữu tâm, vị vô
tâm đều có, chưa như thật, chỉ lấy vị vô tâm. Nếu lấy vị hữu tâm, vô tâm,
thì đều chuyển một
lúcvới hai thức, cho đến bảy thức, tức không được
nói là chỉ đều chuyển
với một thức Mạt-na.

Pháp sư Thái
nói lược có hai chứng, chứng không có trong
quán vô lậu của Thức Mạt-na:

1/ Văn sau nói hoặc có thành chuyển thức, chẳng phải Thức lại- da, nghóa
là A-la-hán. Nếu các Độc giác,
Bồ-tát bất thối và các
Như lai trụ nơi địa vị
hữu tâm, thì bấy giờ dù có tâm mà chẳng phải
Lại-da. Đoạn văn này đã nói rằng thức
A-lại-da với một đều cùng
chuyển, nghóa là thức
Mạt-na, được biết trong quán vô lậu, nếu có
Mạt-na tức không có Lại-da, có
thể đều chuyển với Mạt-na.
2/ Tức đoạn văn này nói: - Vì sao do ngã kiến, mạn v.v… của
Mạt- na thường cùng tương ưng chung với hành
tướng nghó, lường, biết
rõ Mạt-na đã nói trong
đây, không được hiện khởi trong hai quán không. Nếu trong quán hữu lậu, nếu có Lại-da, thì
sẽ không có Mạt-na để cùng
chuyển với
Lại-da. Vì hai chứng này chứng Lại-da, Mạt-na. Nếu
đối với quán vô lậu
không được cùng chuyển, mà nói là địa vị hữu
tâm, vô tâm thường cùng với Lại-da.
Một lúc
đều chuyển, nghóa là Định vô tưởng và Vô tưởng
Dị thục. Các Đại đức
phương Tây như đoạn văn này chứng minh có Thức
Mạt- na trong quán vô lậu là không hợp với đạo lý, vì tự chẳng phải tỷ
lượng không được
thành lập Mạt-na.

Có nghóa lượng rằng ý thức vô lậu có căn đồng thời.
Vì thuộc thứ sáu, như ý thức hữu lậu. Ý thức hữu lậu lẽ ra không có căn đồng thời,
vì thuộc về sáu căn, như
ý thức vô lậu. Lại thành pháp chấp rằng như
khi ý thức hữu lậu
củA-la-hán khởi có Thức Mạt-na là căn đồng thời, vì
là ý hữu lậu, như ý
thức của phàm phu, tức không thể nói cái mà La
hán khởi, là nhân chấp.

Pháp sư
Khuy Cơ nói lượng này trái với Đối
Pháp quyển
hai, quyển ấy nói rằng: -
Lại ý này khắp, do tất cả pháp thiện, bất thiện,
vô ký đều có, chỉ trừ
hiện hạnh của thánh đạo. Nếu vì ở Diệt định và
địa vị vô học, tức văn
này nói rằng: - Vô tâm, hũõu tâm đều trái nhau,
tức Diệt định, Thánh
đạo vô tâm, hữu tâm vô học, vẫn còn hiện hành,
nên có trái nhau.

Theo phương Tây có hai thuyết:
1/ Mạt-na chỉ có nhân ngã, không có pháp ngã, tức như ba thời gian của luận Đối Pháp không hiện hành làm chính. Nhưng trong
đây nói giai đoạn của
ba tánh hữu tâm, vô tâm v.v… tức dứt trừ phần vị
vô tâm khác của diệt
định, nghóa là vô tâm, thùy miên, muộn tuyệt, nhập định vô tưởng,
sinh lên trời vô tưởng, chứ chẳng phải cho rằng
trong diệt định là “có”.
Nay, trong thân Vô học của quán vô lậu, người
Nhị thừa đều nhập quán
nhân không. Vì thức thứ bảy chỉ có nhân, ngã nên thức hữu lậu không hiện hành, thức vô lậu có
thể sinh. Nếu nói
rằng diệt định cũng đều
có thức thứ bảy thì bất cứ lúc nào cũng luận,
đây là pháp ngã.

Hỏi: Ba thời
gian của diệt định là không? Mà nói là thường
cùng chuyển biến với
thức thứ bảy? Đáp: Đây là y theo tâm, dứt trừ ba phần vị, tất cả phần vị
khác đều cùng có, chứ
chẳng phải ba phần vị cũng có, gọi là “đều có”.
Dưới đây nói định hữu tâm, định vô tâm tức định vô tưởng, định hữu lậu
v.v…, chẳng phải định vô lậu của
Diệt định. Lại,
Luận sư thứ hai giải
thích rằng: - Tức đoạn
văn này là đúng. Thức Mạt-na thường có trong bất
cứ lúc nào. Nhưng ba thời của luận Đối
Pháp không hiện hành cũng có nghóa, vì thức thứ bảy khởi cả hai ngã nhân và pháp.
Như Nhị thừa nhập ba giai đoạn như quán vô lậu v.v… Nhân chấp
Mạt-na không hiện hành. Nếu
Bồ-tát nhập ba pháp không quán giai đoạn như thánh đạo v.v…,
tức Mạt-na pháp chấp
không hiện hành. Lúc không có nhân chấp trong
hai thời gian này, pháp
chấp vẫn tồn tại.

2. Chấp không có lúc nào Mạt-na vô lậu sinh. Nay, vì ngăn ngừa hai chấp hữu lậu nên nói là “không”, chứ chẳng phải không có pháp chấp trong nhân quán,
không có vô lậu trong hai không quán.

Nếu vậy, thì
vì sao đoạn văn này nói “hoặc” đều chuyển với một
thức? Đáp:
Chữ “hoặc” ở đây là đối với
sáu pháp khác mà nói
là “hoặc”, chứ chẳng phải chỉ
một “hoặc” này.
Không đúng, lại thêm hai ba
v.v…, vì không nhất định
nên nói là “hoặc”, chứ chẳng phải thức Mạt-na
có lúc, có có lúc
không, nên không có nói chữ “hoặc”.

Vì sao không có chấp nhân, pháp trong quán vô lậu? Nghóa là
như luận Phật địa, Đối
pháp quyển hai nói về lý do trên.

Nói “duyên” A-lại-da dùng làm cảnh giới chấp ngã, khởi hành tướng lo nghó,
so lường, ngạo mạn. Nghóa là y theo hai giải
thích của phương Tây:
1/ Luận sư Hộ Nguyệt nói thức thứ bảy chỉ “duyên” kiến phần thức thứ tám
làm ngã, tướng, phần làm
sở v.v…, hạt giống, v.v…
như trước đã nói. Văn
này chỉ “duyên” kiến phần, nên chỉ có “ngã”, không có ngã
sở v.v…
Nhiếp luận v.v… nói ngã, ngã
sở v.v…, hoặc chỉ
có “ngã”, không có
“ngã sở”, văn chỗ khác mới đến.
2/ Ngài Hộ Pháp giải thích rằng do tiêu chuẩn này biết
được rằng thức thứ
bảy chỉ “duyên” kiến phần thức thứ tám làm ngã,
không “duyên” tướng
phần v.v… riêng làm “sở”. Nhưng nói ngã, ngã
sở v.v… tức chấp thức thứ tám làm ngã, ngã của nhà tức là
ngã sở, trong
đó “duyên” hạt giống,
không “duyên” giới khác. Vô lậu “duyên” sở
v.v… như trước đã nói.
Lại nữa, ý thức nhiễm ô Mạt-na để làm y chỉ.
Lúc ý thức kia chưa diệt, ràng buộc liễu biệt nhau, không được giải thoát v.v… Pháp
sư Cảnh nói
Mạt-na chấp thể
của nhân, pháp, gọi là
ràng buộc nhau. Ý thức nương tựa
Mạt-na buộc ràng với nhau kia, không
được thanh tịnh, gọi là
trói buộc lớn của Mạt-na.
Đoạn văn
dưới đây, tức y theo tướng, kiến của ý thức, để nói
về hai thứ ràng buộc.
Văn ấy nói rằng ngoài thân mình, là ràng buộc nhau đã ràng buộc, bên trong là vô lượng
sự buộc ràng. Gần thì lấy
sự
trói buộc nhau, tức là
tướng phần, chấp thật tướng của triền phược kia, gọi

là trói buộc
nhau. Vô lượng phược, tức là kiến phần, do đính kèm
tánh không điều hoà, nhu
nhuyến của phiền não. Thông thường “duyên”
bị đối trị không thể
yên ổn, gọi là vô lượng ràng buộc. Mạt-na diệt rồi,
ý thức đối với cảnh,
biết không, vô ngã, tức là ngay nơi ràng buộc
nhau mà được giải
thoát. Nếu lại có đoạn văn trái với đây, nên dựa theo
đạo lý trong đây để
giải thích hội thông.

Pháp sư Thái nói cũng hôm nay, quyết định lựa chọn
Lại-da ở trong đây đều cùng khởi
lưu chuyển, vì
sao
về sau, lại nói về ý
ràng buộc nhau? Tức có
hai thứ giải thích:
1/ Nhân lý lẽ của lời nói dài, lại giải thích về cách giảng giải
này ở trước.
Nếu Lại-da có với ý, thì
sẽ cùng khởi
với Mạt-na, bởi ý
thức Mạt-na làm nơi nương
tựa. Nhân Mạt-na này tức chứng là ý thức hữu lậu nương tựa
Mạt-na nhiễm ô, chứ chẳng phải trong các quán nhân không có tạo ra
chấp Mạt-na, cũng tức ý thức hữu lậu, vô lậu.
Sao đoạn văn này nói ý thức lấy
Mạt-na nhiễm ô làm y chỉ, nên biết được ý thức, chủ thể nương tựa chẳng phải là ý thức vô lậu
của pháp, không.
Lại, nói sự ràng buộc
rõ biệt nhau, nghóa là “liễu biệt” của ý thức.
Nếu nói có chấp
Mạt-na chưa diệt kia ở trong quán
nhân không. Nếu là
chủ thể nương tựa, thì
thức vô lậu có phược liễu biệt nhau, vì trí vô ngã
chỉ “duyên” chân như. Do đó, dù biết đối tượng nương tựa là nhân
chấp, Mạt-na, chủ thể
nương tựa là ý thức hữu lậu. Lúc Mạt-na kia chưa
diệt, tướng của tám
thức đều được giải thoát, chẳng phải chỉ có ý thức.

Pháp sư Khuy
Cơ nói văn này là đoạn văn ở trước do có
Lại-da. Mạt-na được có thể văn khởi, như ý y chỉ đồng thời trong Bản địa
phần, ý kia chưa giải
thoát, còn nương tựa nhau, khởi qua hành tướng.
Nay, ở đây sẽ nói về hành tướng đó.
Do có Mạt-na, nên thức thứ
sáu khởi
ràng buộc nhau. Nghóa là do
Mạt-na chấp thức thứ tám làm ngã, thức
thứ sáu đối với cảnh,
khởi pháp chấp. Chấp cảnh duyên có v.v…, khởi
ràng buộc, gọi là buộc
ràng nhau. Thể của ràng buộc nhau tức sáu trần,
đối tượng duyên đều ràng buộc.
2/ Lại, do có
Mạt-na này, nên cảnh duyên của tám thức đều
có phược khởi, tức các luận nói rằng, tướng của cảnh giới
sinh
ra ràng buộc.
Sự ràng buộc này là do
Mạt-na pháp chấp nên khởi, hay là
do nhân chấp cho nên khởi.
Nếu chấp pháp, thì quán không của Nhị thừa và Đại thừa, lẽ ra là hữu lậu, tất nhiên, phải chờ đợi pháp chấp, đối tượng
nương tựa. Nay, chỉ biết
Mạt-na nhân chấp nên thức thứ
sáu v.v… khởi ràng buộc.
Vì sao? Vì nhân chấp này là tánh của “hoặc”, vì thể thô, nên khởi thức của người khác ràng buộc nhau. Pháp chấp thì không như vậy, nên không được
so sánh. Nhưng vì cảnh
sở hành của tự thức đối với nhau bị ràng buộc. Lại cảnh người khác bị buộc ràng, do đối tượng duyên của
Mạt-na thuận với chủ thể nương tựa của thức
thứ sáu, cho nên
khởi ràng buộc.
Nếu “duyên” vô lậu, thức thứ bảy
không thuận, nên không
bị ràng buộc “duyên”
cảnh mình, cảnh người. Lại, do tướng ý giải không phải chỉ ở cảnh của mình khởi ràng buộc, mà còn
“duyên” cảnh
của người, khởi buộc ràng.
Nói hoặc
“duyên” tức khắc, không tức khắc.
Pháp sư
Cảnh nói duyên chung năm trần,
gọi là tức khắc (đốn) v.v…

Pháp sư Thái nói ở đây là giải thích ở trước, hoặc trong một
lúc với ba, bốn cho đến bảy đều có, nghóa là nếu có năm thức, thì vì
sao nhất định có ý thức.

Giải thích ý
câu hỏi này, do ý thức cũng được hiểu về cảnh
năm thức của người
khác. Lúc năm thức khởi, nhất định có ý thức. Do đạo lý này nên có ba, bốn cho đến bảy đều có.
Kế là, nói về Lại-da,
ba thọ tương ưng với bảy
thức kia đều chuyển. Nói thọ này tương ưng
với chuyển thức, dựa
vào chuyển thức kia mà khởi, Pháp sư Cảnh nói
dứt trừ số thọ Lại-da
kia, nói về bản thức, phân biệt ba thọ tương ưng
với chuyển thức, đều
cùng chuyển.
Pháp sư Thái nói thọ này tương
ưng với chuyển thức,
dựa vào chuyển thức kia mà khởi. Nói là nếu với
nỗi khổ ròng rặt, không
có lẫn lộn trong Na-lạc-ca v.v…, đều cùng lúc
mà chuyển v.v…, Pháp sư
Khuy Cơ nói ở đây dù Du-già lấy niềm vui của ba thiền cực chỉ ở ý địa,
khổ của địa ngục cùng cực cũng chỉ ở ý địa. Nếu địa ngục, đại địa ngục, chỉ có khổ thọ, như
Nhiếp luận bản
cựu dịch tương ưng với
niềm vui. Lại nói rằng bản địa phần ở trước nói
địa của năm thức thân
tương ưng với niềm vui, nghóa là không có đoạn
văn này. Nay, đoạn văn
trong đây chỉ là một thuyết, y theo hạt giống, văn chỗ khác là cũng được lạc thọ
thành thục. Nêáu y cứ hiện hạnh
thì không đúng, nên thứ tư ở trước nói rằng bốn thứ địa ngục không có lạc thọ,
nhưng có nhiều phần khổ thọ, khổ như thế v.v… Đây là y theo thêm khổ,
chẳng phải cho là có niềm vui.
Lại nói rằng chết là niềm vui, chứ
chẳng phải cho là lạc
thọ, vì nỗi khổ diệt, nên gọi là niềm vui, thật ra
là khổ thọ. Lại, y cứ địa ngục nhẹ khác, đâu ngại gì gặp gió mà làm đoạn
thực, tất nhiên, cũng tương ưng với
niềm vui. Nay, y theo báo vui, dựa
vào niềm vui không có
trở ngại. Lại, Nhiếp luận bản cựu dịch dù có
phiên dịch cũng chưa dựa
vào gốc, nay không có đoạn văn này trong
Nhiếp luận. Nếu bản địa
hội tụ địa ngục như trước, nói là “đẳng”,
nghóa là vì quỷ,
súc
có khổ, vui, niềm vui ở trước bao gồm một phần có phước, nay
nỗi khổ bao gồm một phần không có phước, nên nói là
“Đẳng”. Như quyển mười bảy luận
Hiển Dương không có chữ
“Đẳng”. Tuy nhiên chỉ có ba thọ đều cùng nói một phần
súc
sinh v.v…, nên biết một phần
khác tức là thuần khổ.
Nói về
Lại-da đều chuyển với tâm ba tánh. Trong đó
Pháp sư Cảnh nói rằng nghóa này hơi khó, người các nước phương
Tây có hai giải thích:
1/ Nay nói Lại-da với tâm của ba tánh đều chuyển, nghóa là
trước sau được cùng có với tâm ba tánh, chứ chẳng phải cho rằng một lúc. Luận
sư này tức nói là do
sáu thức trước
“suất nhó” tìm kiếm thế
lực ngang bằng. Một lúc
dẫn khởi dòng sáu thức được đều theo thứ lớp
chỉ sinh ý thức. Thứ lớp của ý thức lại
sinh
sáu thức,
sáu thức diệt xong, lại
chỉ ý thức khởi riêng,
đều là một tánh, không có tánh lẫn lộn khác.

Giải thích này trái với trước. Ở trước nói về Lại-da với bảy
thức và ba thọ đều là
một thời gian được có đều chuyển.

2/ Thuyết của Luận sư thứ hai rằng năm thức nối nhau trong phần vị đẳng nhiễm, được có ba tánh đều với Lại-da.

Cơ Luận sư
lại nói rằng phương tây là hai thuyết của nhà
duyên năm thức có thứ
lớp, không có thứ lớp:
1/ Về nghóa của nhà duyên có thứ lớp, nghóa là do tâm
suất
nhó chỉ một sát-na, nên
sự nối tiếp nhau chỉ ở tâm đẳng lưu, như nhãn
thức “duyên” điều
khéo khởi đến tâm đẳng lưu.

2/ Một loại tự nối tiếp nhau sinh. Nhó thức lại khởi, cho đến lưu, “duyên” tự loại của tiếng bất thiện nối tiếp nhau. Nhãn thức thiện
ở trước chưa diệt, nhó
thức bất thiện bèn sinh, nên đều là vô ký của
thức thứ tám, ba tánh
đều khởi, với trong năm thức lại lấy một thức khởi
vô ký, có thể biết
chính là hoặc thứ bảy.
Hai nhà không có thứ lớp
“duyên”, cho đến năm thức đẳng
lưu cũng không có nối
tiếp nhau, có hai thuyết:
1/ Không có ba tánh trong một niệm đều khởi. Trong đây y cứ nghóa rốt ráo của sự,
gọi là một sát-na, chứ chẳng phải ba tánh trong một niệm đều khởi.
2/ Tức như khi nhãn thức thiện ở trước khởi, đến tâm đẳng lưu, tâm suất nhó cho đến tâm đẳng lưu bất thiện của nhó sinh, nhãn
thức cũng sinh, nên thiện
bất thiện một thời gian này đều khởi.

Hỏi: Nếu năm
thức khởi thiện, ác tất nhiên ý thức dẫn sinh,
như nhó thức khởi, ý
dẫn bất thiện sinh, nhãn thức không có khả năng
dẫn phát, lẽ ra không
khởi điều thiện?
Đáp: Nghóa
là đầu tiên, khởi thiện ác, tất nhiên do ý dẫn.
Nếu đã dẫn sẽ không cần
dẫn nữa, nên vào thời gian sau, nhãn trở lại sinh ra điều thiện. Hỏi: Nếu cảnh bình đẳng, có thể hai thức nhãn, nhó cần phải
ngăn cách ba sát-na, mới
khởi, hoặc đã tham ái cảnh, thì nào trở ngại,
ngăn cách một, hai sát-na liền khởi.
Nếu vậy thì nhãn, nhó tức
sẽ không cùng
sinh? Nghóa là chủ yếu là cần cách nhau
ba sát-na, vì các loại như năm thức v.v… dù tham ái cảnh, dùng các loại như năm thức v.v…, không được ngăn cách một, hai
niệm liền sinh. Lại có
nghóa ngăn cách một, hai sát-na cũng có khởi điều ác. Nếu vậy
sẽ không có ba tánh cùng khởi. Nghóa là vì chấp nhận
có nghóa này, nên khởi tâm ba tánh vào lúc cảnh bình đẳng, như ở trước đã nói. Dưới đây,
là thứ hai, giải thích nghi ngờ, được chia làm bốn:
1/ Nói về Lại-da và chuyển thức đều khởi mà không tương
ưng.
2/ Nói về Lại-da đều khởi với chuyển thức
mà không trái nhau.
3/ Nói về các thức chấp cảnh chung, riêng.
4/ Nói về Mạt-na, các địa thường khởi, không trái với điều thiện v.v… bốn đoạn văn này,
đều giải thích nghi ngờ. Đầu tiên, vặn hỏi rằng như một hành động nên tâm khởi, khởi lên nhiều tâm sở mà
được tương ưng. Nay, một hành động là thân, ba thọ của tám thức đều khởi
cùng một lúc, lẽ ra được
tương ưng. Nay giải thích rằng: dù cùng chuyển
với chuyển thức, nhưng cũng chấp nhận tâm pháp thiện v.v… với
chấp nhận thọ, đều
cùng chuyển, đây là y theo thức ở trước đều cùng thọ lãnh,
đều cùng tánh, đều
cùng môn làm pháp “có”, nhưng không nên nói
tương ưng với chuyển
thức kia là pháp, tức hợp làm tông. Vì sao không
cùng đồng “duyên” chuyển, cho nên lập nhân. “Như nhãn thức… ” trở
xuống, là nên ra đồng pháp dụ.

Pháp tương ưng, phải có đủ bốn nghóa v.v…
Nay kinh nói đều
khởi mà không đồng
nương một căn và không đồng “duyên” một cảnh, nên không tương ưng. Vì lược qua không nói căn
không đồng.
Ngài Tam Tạng nói nhãn căn, nhãn thức được nói là đồng cảnh, không gọi
là đồng “duyên”, vì “duyên” là tâm pháp có lo nghó của đối
tượng duyên.
Nhãn căn là sắc, chỉ là
cảnh đối, không được gọi là cảnh “duyên”. Như
Tạp tâm nói năm căn chỉ là cảnh giới có đối, chứ chẳng
phải “duyên” có đối.

Pháp sư Thái nói người ngoài tạo ra lượng để vặn hỏi:
Thức lại-da của ông lẽ ra tương ưng với ba thọ, ba tánh của
chuyển thức. Vì cùng lúc

chuyển, giống như tâm pháp.

Nay, để giải
thích vặn hỏi này, nên nêu hai lỗi:

1/ Lỗi quyết định trái nhau: Thức lại-da không được có tương
ưng với ba thọ, ba tánh
của chuyển thức, vì không đồng “duyên”, như nhãn
thức, nhãn căn v.v…
2/ Lỗi không nhất định, vì như tâm pháp, là cùng lúc chuyển, nên tương ưng với các thức, hay như nhãn căn, nhãn thức đều cùng lúc chuyển nên không
được tương ưng ư? Thí dụ không thể hoàn toàn
đồng với pháp kia, nên
nói rằng dựa vào phần nhỏ. Nếu hoàn toàn đồng
với pháp kia, tức là
pháp kia, thì không thể làm thí dụ. Hỏi:
Vì sao chuyển thức không nói rằng chấp nhận hai thứ
thọ, tánh kia mà có tên chấp nhận?

Đáp: Danh từ
chuyển thức, tự thọ, tánh của A-lại-da riêng, vì
tên lẫn lộn, nên lấy chấp nhận riêng.

Hỏi: Vì xả thọ, vô ký lẫn lộn, nên nói rằng chấp nhận tên
thiện ác, khổ, vui, có
lẫn lộn gì?

Đáp: Lại, ba
số riêng, chẳng phải không có trở ngại này. Vì
hợp tánh, thọ nên tiêu
biểu chấp nhân tên. Vì thế, trong đây nói rằng
cũng cho chấp nhận thọ,
không nói là khổ, vui. Dù ba tánh được nêu
riêng, nhưng y theo thọ,
nên hợp, do đó không có lỗi này.

Pháp sư Khuy
Cơ nói thọ, lấy chấp nhận là nói phân biệt, tự
phân biệt trong danh từ
chuyển thức kia, nên không nói chấp nhận v.v…

Vặn hỏi thứ hai: - Một hành động, thân lẽ ra chỉ có một thức, đã có
nhiều thức, há không trái nhau
sao? Đây là vặn hỏi của
Tát-bà-đa trong kinh bộ.
Vì giải thích vặn hỏi này, nên trước dẫn so sánh
để làm chứng.

Pháp sư Khuy
Cơ nói nên lập lượng rằng:
Tông:
thứ tám và các thức dựa vào một thân, đều cùng chuyển.
Nhân:
vì tướng đều khác nhau.
Dụ:
như, pháp tâm sở kia một thân đều chuyển.

Kế là, dẫn hai dụ. Pháp sư Cảnh nói đồng dụ một việc đều
khởi, không có trái
nhau, cũng có thể đồng.

Người xưa giải thích đầu tiên, là nói nước, và sóng không khác. Vịn lấy nước hoặc
thành sóng, nhằm nói nghóa không lìa, thí dụ
bảy chuyển thức bám lấy
Lại-da làm thể. Gương soi sau, thí dụ cho mặt,
dụ nghóa không lìa. Không
bám lấy gương soi, mặt để thành ảnh tượng.

Pháp sư Thái
nói người ngoài vặn hỏi rằng: Một thân, tám
thức, lẽ ra trái nhau,
không được cùng chuyển, vì là chủ. Cũng như một nước

nhiều vua, là không có.
Luận chủ nêu ra lỗi trái nhau quyết định rằng:
Một thân, tâm, thức không trái nhau, vì lẽ khác nhau. Tâm pháp v.v… không trái nhau
trong lập tông, tức nghóa đều chuyển.

Pháp sư
Khuy Cơ nói đây là y theo thức thứ tám, vì
chẳng phải “một”, “khác” vì có hạt giống nên được có các thức
cùng sinh. Nay, lập lượng rằng:
Tông:
chấp nhận có các thức trên thức thứ tám đều sinh.
Nhân:
vì không phải “một” “khác”.
Dụ:
như nước với sóng, gương soi với hình tượng.

Đạo lý
nhân, quả trong đây, nếu y theo tác dụng riêng, thì không được gọi là “một”, như tánh của tâm
sở dù không có
sai khác,
nhưng khác hẳn nhau. Nếu
nói là thể khác nhau, thì sóng dù nhiều, nhưng thể
của chúng chỉ là “một” nước, cho nên thức sáu,
thức tám, không được nói là
“khác”. Tác dụng của nhân, quả riêng, không được nói là
“một”, như một hạt giống, không tự nó thành nhân quả, cuối cùng vì đối với trần v.v… mới
hình thành. Thể, tức là một tánh; “khác” tức không
thành nhân quả, nên
không được nói là “khác”. Như nước không sinh ra lửa, vì là tánh
“khác”. Đạo lý ở đây cũng vậy, tức như thuyết của
Bồ-tát Vô Trước v.v… đã nói trong
Nhiếp luận: -
Do sáu thức v.v… là có tự
thể riêng. Lại, có pháp
tức là mọt thể, hai nghóa này khác nhau. Nay, trong đây dựa vào Trung đạo để nói. Hai là nghiêng về
“câu phi”, hai xứ đều
lấy, đều “phải”. Nghi ngờ thứ ba: Tại sao các thức
lấy cảnh đều riêng mà
không trái khác? Vì giải thích nghi ngờ này.
1/ Nói về nhãn thức lấy cảnh chung riêng.
2/ So sánh với ba thức.
3/ Nói về thân thức chấp lấy cảnh.
4/ So sánh với ý thức.
5/ Kết, làm sáng tỏ không trái. Pháp sư Thái
nói trong Đại thừa, như nhãn thức, lúc ở một
niệm chấp lấy cảnh giới
nhiều màu sắc xanh, vàng v.v… có nhiều thứ hạnh giải về màu xanh, vàng v.v… tiếp nhận tướng mạo đều khác, không
trái nhau. Nói rộng cho
đến ý thức cũng vậy. Phải biết rằng, bản thức
với các thức đều cũng không trái nhau.

Luận sư Bị
nói nghóa của sư thứ ba trong luận Tỳ bà sa thích
hợp với luận này, nghóa
là như luận đó nói nhãn thức chấp lấy sắc, có
bốn Luận sư giải thích:

1/ Giải thích duyên riêng.

2/ Giải thích không rõ duyên chung, rõ duyên riêng.
3/ Giải thích về sắc đồng, “duyên” chung,
sắc riêng, duyên
riêng, tương đương với
nghóa của luận Thành Thật.
4/ Giải thích về các nhóm sắc, nhóm tập nhiều sắc
sinh ở
một sắc.

Nếu không nhóm họp thì “duyên” một sắc, sinh ra một thức.

Nghi vấn thứ
tư rằng: Thế nào tánh Lại-da là vô ký? Chung với thức của ba
tánh tán, định,
đều sinh, đều
không trái, khác? Vì giải thích nghi vấn này, nên dẫn thuyết ở trước để làm chứng, tánh của
Mạt-na là tâm tán ẩn mất, chung với địa vị định, thiện v.v… đều
sinh mà
không có trái, khác.
Lại-da đều sinh với chuyển thức, không trái nhau,
đâu có gì lạ?

Pháp sư
Khuy Cơ nói
Mạt-na dùng các môn phân biệt, như chương các đức có thể giải thích về duyên tám thức làm ngã,
ngã sở.
Có hai thuyết:
1/ Tức “duyên” năm thức làm ngã, “duyên” sở làm ngã sở.
Đây chẳng phải là nghóa
đúng, vì đều “duyên” riêng.
2/ Tức “duyên” trực tiếp ngã là ngã kiến, vì ngã của người
chấp ngã là sở kiến của ngã.

Hỏi: Vì sao
được khởi kiến giải của hai tâm trong một niệm ư?
Nghóa là thứ thứ
sáu còn khởi kiến giải tất cả cảnh,
Mạt-na đâu
có trở ngại. Nghóa này
là chính đáng. Lại, “duyên” kiến phần làm
“ngã”, “duyên” tướng phần
làm sở.
Chín số còn lại có tương ưng với văn luận. Hoặc ytheo tương ưng v.v… với mười
chín số. Quả thứ ba lúc nào đoạn? Đạo thế gian hàng phục, không hàng phục, như chương
Mạt-na của
Duệ sư giải thích. Mạt-na
này lại vượt hơn đoạn văn trong các thức
trước đều là cùng
chuyển. Các thức kia chưa liễu biệt, luận này cũng
quyết định lại. Các thức
kia chiếu theo trước nói: - Nếu với hữu tâm, vô tâm, không hiểu địa định, bất định, vì không trái với thiện, bất thiện.
Thời nay nói rằng quyết
định lại, tức giải thích sáu thức “duyên” văn
trước của mình, người
nên luận nói lại, ở trước nói.

Trong phần nói
về tướng tạp nhiễm, hoàn diệt, trong đó, trước
là hỏi, kế là, giải thích, sau là kết.

Trong giải thích có ba:
1/ Nói về kiến lập tạp nhiễm.
2/ Nói về thu nhập, thấu suốt tác ý tu tập.
3/ Nói về kiến lập chuyển y. Trong kiến lập tạp nhiễm, đầu tiên, là lược lập tông, nghóa là
tất cả tạp nhiễm này.

Vì sao v.v… trở xuống, là hỏi đáp phân biệt, có bảy câu đến
dưới, là nhắc lại
kết, chỉ nêu năm câu, không nhắc lại câu thứ ba, thứ tư.

Nói bảy câu là:

1/ Căn bản của hữu tình.
2/ Căn bản của khí thế gian.
3/ Hữu tình này khởi căn bản lẫn nhau. Tất cả hữu tình đối với nhau, vì làm duyên tăng thượng lẫn nhau, nên
ngang bằng.
Pháp sư Cảnh nói đoạn văn này tức thuận với ngài
Hộ Nguyệt nói
Lại-da của tự thân đối
với căn, trần, xứ của người vừa biến, vừa “duyên” mà không gìn giữ. Nếu không biến khởi căn, trần v.v… của người thì
sao gọi là thấy thân người khác
sinh khổ, vui v.v… Đây là dùng hạt giống tướng chung của tự thân biến ra căn trần của thân
người, sinh tâm tự chấp, thật ra chỉ thuộc về khí thế giới kia, mà tướng mạo
lại thuộc về hữu tình.

Pháp sư Khuy
Cơ nói phương Tây có hai thuyết:

1/ Rằng ngài Hộ Nguyệt cho rằng, trên thứ tám, biến thành thân người.
2/ Ngài Hộ Pháp cho rằng không đúng, là thức thứ tám là hai biến, biến nhãn v.v…
khiến tự trông thấy v.v…, đây là nghiệp cảm của
tướng không chung. Cả hai thuyết cũng cho rằng, cảm
tướng chung,
khiến người khác thấy
v.v…, nên gọi là duyên tăng thượng. Nếu Hộ
Nguyệt nói rằng cũng
biến thành thân khác, thì năm căn của thân khác kia là đối tượng nương tựa của thức, nghóa là cũng từ hạt giống của tự thân
mà sinh, tức dựa vào
thức khác, đâu không phải tự hạt giống sinh ư?
Lẽ ra đồng với căn, lập lượng rằng:

- Tông: nhãn
thức của thân người, lẽ ra từ hạt giống tự
thân sinh. Nhãn, nhãn căn của
thân người, tùy một trong nhãn thức, như
nhãn căn của thân người
khác. Nếu thân thức người khác đã nương tựa căn, tự không
sinh gần, đâu khác gì với ngã.
Người khác làm
duyên tăng thượng, mà là thức thứ tám biến, nhưng biến đổi thành thân người
là thuộc về khí thế
giới bên ngoài, chẳng phải nói là biến căn, thức
thật của người, gá vào
biến đổi phù căn trần kia. Thức thứ sáu có thể chấp làm hữu tình v.v… Trong đây có
hai nghiệp, đó là cộng, bất cộng.
Nhưng trong cộng có hai, đó
là cộng trong cộng và Bất cộng trong cộng, như một khí thế giới bên ngoài, vì người khác
“duyên” chung thọ dụng, nên gọi là cộng
trong cộng, như y phục, vật dụng v.v…, chỉ tự
sử dụng, người khác dù có nghóa tác dụng gọi là cộng, nhưng vì nghiệp tự thọ dụng
vượt hơn, nên gọi là
bất cộng trong cộng. Trong bất cộng cũng có hai, nghóa

là bất cộng
trong bất cộng và cộng trong bất cộng, đó là như nhãn
căn của mình, thức người
khác không nương tựa, chỉ tự thức nương tựa,
gọi là bất cộng trong
bất cộng. Phù căn trần v.v… kia tự nghiệp chiêu
cảm bất cộng.
Nhưng cũng do thức thứ tám của người khác biến ra, tức
cộng trong bất cộng.

Hỏi: Như đối
tượng biến của nhãn thức trong tự thân, cũng chẳng phải điều mà ý v.v… đã thấy, huống chi
người khác, làm
sao gọi là
cộng trong cộng, cộng trong bất cộng?
Bài tựa cho rằng nhưng lấy lý để
so
sánh thì không có cộng, nghóa là đều tự thứ tám đã biến, ra người khác thì không thọ dụng. Nay y
theo chỗ giống nhau, như
thức thứ tám kia chỉ nghóa tự thọ dụng, người
khác không có dụng, gọi
là bất cộng trong bất cộng. Khí thế gian ngoại
kia dù tự biến, chẳng
phải thọ dụng của người khác, nhưng có nghóa
giống nhau trong thọ dụng.
Nghóa là vì nói thọ dụng chung, nên gọi là
nghiệp chung (cộng nghiệp).
Hai câu còn lại, y theo đây, nên giải thích.
Nay hiện cũng tức biến
nghóa thật căn v.v… của thân người khác.

Lại, có người nói nghóa của hai Luận sư:

1/ Biến, thức thứ tám nương vào thân người mà biến.
2/ Nhãn thức nương tựa đối tượng biến của thức thứ tám kia mà lại biến ra. Nếu vậy, vì sao không đúng? Há dùng nhãn để nương tựa lại
mà nói là khác. Lý như
đây v.v… có nhận thức tường tận.

4/ Khả năng gìn giữ tất cả hạt giống.
5/ Ở hiện đời là thể của khổ đế, nghóa là vì đáp lại nhân trước.
6/ Cũng là nhân sinh của khổ đế ở vị lai, nghóa là giữ gìn hạt giống lôi kéo đến tương lai.
7/ Là nhân sinh của tập đế trong hiện tại, nghóa là do mê
hiện thức, khởi nghiệp
phiền não, gọi là hiện tập nhân.

Nói về thú nhập, thấu suốt tác ý tu tập. Trong đó, trước, là nói
về thu nhập thấu suốt,
sau nói về tác ý tu tập.

Trong phần trước lại có hai:
1/ Thu nhập thấu suốt.
2/ Giải thích nghi ngờ. Trong phần trước có năm câu, đầu tiên nói rằng: Lại-da bao gồm hạt giống của
pháp thiện,
giải thoát, quyết trạch phần v.v…, chẳng
phải nhân của tập đế
trái với lưu chuyển.

Pháp sư Cảnh nói bảy phương tiện trước phát tâm để mong cầu giải thoát là phần
giải thoát. Ba phương
tiện trước, gọi là thuận theo
phần
quyết trạch, bốn thứ như noãn v.v… chính là
Quyết trạch phần. Hai thiện căn này do nhàm chán
sinh tử, hướng đến cầu
Thánh đạo, nên chẳng phải tập đế.
Vì thế, bản địa phần nói về mười hai chi, hoàn toàn là phi học, phi vô học, vì tùy theo
lưu chuyển, luân hồi, nên nói về
phần giải thoát, gọi là
Học. Trái với lưu chuyển, chẳng phải là chi hữu, nên chẳng phải tập đế. Nhưng ở chỗ khác, có thuyết nói là ba căn vị tri,
dục tri v.v… hoàn toàn
vô lậu, là đạo đế kia. Như bảy phương tiện của kiến đạo về trước, và kiến đạo là thể của căn vị tri,
dục tri. Lại, văn chỗ
khác nói phần giải thoát
thiện, chung cho trói buộc không trói buộc của
ba cõi và. Phần quyết
trạch thiện, là trói buộc và không trói buộc của
cõi Sắc, Vô Sắc, há
không trái với nhau, vì có trở ngại này. Nên các
nước Phương Tây có hai
giải thích về tánh pháp nhó (tự nhiên) hạt giống vô lậu của ba thừa, thành tựu phát tâm
về sau, phần vị tám giải thoát và vị thuận
quyết trạch, tức y theo phần vị này để nói về hạt giống này, cũng gọi là thuận giải thoát phần v.v… Hai gốc lành này chính là thể của
căn vị tri, đương tri, nên nói ba căn vô lậu, hoàn toàn thuộc về đạo
đế vô lậu. Lại, nói phần thuận giải thoát chung cho trói buộc và không
trói buộc của ba cõi,
nghóa là thể là hữu lậu, là trói buộc ba cõi. Do nhàm chán
sinh tử, không nhất định chiêu cảm, gọi là không trói buộc.
Thuận quyết trạch phần chung cho cả trói buộc và không trói buộc của cõi
Sắc, Vô Sắc. Về nghóa cũng như trước.

Hỏi: Phần giải thoát nếu là hữu lậu trói buộc địa ba cõi thì lẽ ra chiêu cảm nhập mười hai chi. Nếu là chi “hữu” thì mười hai chi cũng
có “hữu” này, vì sao
nhất định nói là phi học, phi vô học ư?

Giải thích nếu là hữu lậu thì sẽ cảm chung hai báo chung,
riêng, nhập mười hai chi, phần giải thoát v.v… Do nhàm chán
sinh tử, nên không thể lôi kéo chung. Thể là hữu lậu, cũng chiêu cảm
báo riêng. Có tiến, thối này chẳng phải mười hai chi, nên mười hai chi không
được gọi là Học.

Pháp sư
Khuy Cơ nói nay giải thích về ba gia hạnh của năm
pháp quán dừng tâm
v.v… chính là thể của giải thoát phần, vì đều là
quyết trạch phần ở trước, nên gọi là tùy thuận quyết
trạch phần. Phần giải
thoát kia cũng vậy. Từ
văn tuệ trở đi, gọi là giải thoát phần. Về trước, thọ trì mười bộ kinh v.v…, là
“sinh đắc thiện”, nên là thể gia hạnh của phần
giải thoát kia, chứ chẳng phải giải
thoát phần. Giới giải thoát chung cho trói buộc chín địa, tự có văn nói về quyết
trạch phần.

Ngài Tam Tạng
nói là chung cho cả bảy địa, bốn sắc, ba Vô Sắc.
Nếu vậy, sao dưới đây lại nói trong
sáu hiện quán rằng ba y, năm

y sinh, cho nên
biết quyết trạch phần quan hệ năm địa của cõi Dục,
cõi sắc. Vì ba phương
tiện trước là quyết trạch phần, nên năm pháp quán dừng tâm v.v… nếu là tâm tán, tức là trói buộc cõi
Dục v.v…, nên chung cả bảy địa. Bốn căn lành như noãn v.v… vì chỉ ở
cõi Sắc, nên ba y,
năm y cũng không trái.
Trong đây nói chẳng phải nhân tập đế v.v…, nghóa là nếu ngài Thắng Quân nói rằng phần giải thoát này cũng là căn lành, dù thể thuộc về phương tiện thiện hữu lậu, khiến cho hạt giống của phần
phước, thiện v.v… tăng
trưởng, chiêu cảm quả Dị thục, mà thuận theo vô
lậu, chính là không thể
chiêu cảm quả khổ của căn chung sinh tử.

Nói chẳng phải tập đế, như ngài Hộ Nguyệt v.v… tức là sức hạt giống vô lậu, khiến hiện hạnh pháp thiện hữu lậu
phương tiện, căn
lành của phần phước v.v….

Hai pháp tăng
trưởng, câu thứ hai nói rằng: Thế gian khác đã có căn lành do
đây sinh, càng trở nên
sáng suốt,
hưng thịnh.
Pháp sư
Cảnh nói căn lành của
phần phước thế gian, do giải thoát phần v.v…, vì
được giúp đỡ dẫn
dắt, nên càng thêm sáng suốt hưng thịnh.

Pháp sư
Khuy Cơ nói do thường tu tập gia
hạnh thiện, nên
thấu rõ nhân quả, nên
sáng suốt. Nếu ngài Hộ Nguyệt, v.v… cũng nói là
gia hạnh thiện hữu lậu hôm nay, và phần phước đồng sáng rõ.

Nói rằng: Do
nhân duyên này, cho đến nhanh chóng được thành lập.
Pháp sư Cảnh nói đây là nói về hạt giống thiện của phần
phước. Do giúp đỡ dẫn
dắt giải thoát phần v.v… này, chuyển biến duyên hưng thịnh
sáng suốt, tức có thể bao gồm nuôi nấng hạt giống phần
phước của mình,
tăng trưởng, thành lập.
Pháp sư
Khuy Cơ nói trong đây, do
giải thoát v.v… làm nhân
duyên. Nay, hạt giống thiện v.v… của phần
phước thế gian, hạt giống danh ngôn,
vô ký chuyển biến có công năng,
hạt giống của nghiệp thiện v.v… chuyển biến có thế lực,
hạt giống căn lành của tự giải thoát phần nhanh chóng được thành lập.
Thành lập, nghóa
là có thể thêm quả sinh
vượt hơn. Lại, tức khiến cho hạt giống thiện
v.v… của phần phước
nhanh chóng thành lập. Bên cạnh trong đây, hai
nghóa mới huân tập, là bản hữu. Nói rằng:
Lại, do hạt giống này, nên các pháp thiện kia
chuyển biến
sáng
suốt hưng
thịnh sinh.
Pháp sư Cảnh nói đây là nói về
hạt giống của phần
phước, có khả năng sinh quả đẳng lưu hiện hạnh vượt hơn, nghóa là do hạt giống tự loại của phần phước
tăng trưởng,
khiến hiện khởi phần
phước chuyển biến sáng suốt hưng thịnh sinh. Pháp
sư Khuy Cơ nói vì có thể do hạt giống của giải thoát phần v.v…, lại tự hiện
hạnh pháp lành, chuyển biến
sáng
suốt hưng
thịnh sinh. Lại, nói
tức hiện hạnh thiện của phần phước.
Nếu vậy thì đâu khác gì với chuyển biến lại
sáng suốt,
hưng thịnh ở trước.
Thuật rằng:
Vượt hơn trước, vì mỗi niệm tăng.

Nói rằng lại, có thể cảm, cho đến các quả Dị thục. Pháp sư
Cảnh nói đây là nói
dẫn dắt đến quả Dị thục vượt hơn, nghóa là tức hạt
giống của phần phước ở
trước, chứ chẳng phải trực tiếp có thể sinh quả đẳng lưu hiện tại, cũng cảm quả Dị thục đã thọ ở đương lai.
Pháp sư
Khuy Cơ cho rằng đây là chính
nói về nghóa nghiệp thiện của phần phước, chứ chẳng phải thiện giải thoát phần v.v…, nhưng chẳng phải không
cảm báo riêng. Dưới đây là giải thích bằng phục vặn hỏi. Về ý vặn hỏi,
Luận chủ ở trước đã nói Lại-da là nhân tạp nhiễm,
sao nay lại nói là
nhân hoàn diệt, trị
chướng trong một thức đều có, há không trái nhau.
Dưới đây, Luận chủ
dẫn hai kinh để thành lập phần đáp: - Đầu tiên dẫn
kinh Chủng tử. Nếu hiện
khởi giải, “hoặc” trong một thức, thì hai pháp
trái nhau, hạt giống thanh
tịnh dựa vào trong một thức, về lý tức là
không có hao hụt, nên
nói là đấng Bạc già phạm nói có mười tám giới. Do
ở Lại-da có các thứ
giới, giới là hạt giống, cũng là nghóa nhân. Lại,
như kinh nói ác-xoa, vì trái lìa.

Dẫn kinh thứ
hai, ngài Tam Tạng nói trong các nước phương
Tây thấy trái ác-xoa,
dục, giống như giày ủng nhuộm trong đây, không
ăn thịt con. Các nước
phương Tây dùng nó để nhuộm đồ, hoặc ép lấy dầu. Trong đây vì không có danh từ để dịch nên vẫn giữ nguyên
ôm ác- xoa.
Trong nói về tác ý tu tập, trước nêu,
sau
giải thích.
Trong giải thích, trước nói về người chưa kiến đế của ba thừa, ở trước kiến đạo,
chỉ “duyên” chuyển thức
làm cảnh, tạo ra tác ý tu tập quán bốn đế, chưa thể thâu
suốt đạo
lý A-lại-da. Khi quán khổ đế, cũng
quán chung,
nghóa là Thức A-lại-da vì
chưa biết nên chỉ nói “duyên” chuyển thức
thành cảnh. Kế là, nói
đã nhập đạo, thì có khả năng thấu suốt Thức
A-lại-da. Nói hoặc nhập chánh tánh ly sinh v.v… của
Thanh văn. Pháp
sư Cảnh nói xưa nói
tánh thánh, gọi là
tánh chánh, tánh của phàm phu, gọi là tà tánh, nay nhập kiến đạo, bỏ tà,
được chánh,
sẽ thọ vô biên
sinh tử. Nay nhập kiến
đạo, chỉ trừ bảy lần sinh. Sinh khác được diệt,
vượt ngoài ly sinh. Nay,
các nước phương Tây giải thích niệm lý chân như,

gọi là chánh tánh.

Nói vì ly sinh, tức kiến hoặc, kiến hoặc là gốc sinh tử, cũng như

sinh thực ở
bụng không tiêu hóa là gốc các bệnh. Dùng dụ gọi là pháp, tức gọi là kiến hoặc
là sinh. Nay, là vì kiến hoặc, nên gọi là ly
sinh. Trong đây, đã nói
Bồ-tát thấu
suốt tất cả pháp chân như xong,
thông suốt Lại-da, tức
nói về Nhị thừa, kiến đạo của Nhị thừa chỉ quán
nhân vô ngã mà làm
sáng tỏ chân như, tức không được nói là thấu
suốt pháp giới chân như của tất cả pháp, thông
suốt A-lại-da, vì
Bồ-tát kia
thấu suốt chân như hai
không. Sau khi xuất quán, lại hiểu rõ trong tâm,
thấy rõ Lại-da là gốc
các pháp. Bậc Thanh văn thấy đế, khi quán khổ,
tập gọi là thấu suốt
chung vì Lại-da kia là khổ, tập.

Pháp sư Thái nói đoạn văn này đã nói về hoàn diệt.
Diệt Thức lại-da, gọi là hoàn diệt. Nay trong đây nói lại có thể thông đạt
A-lại-da, tức là hạt
giống Lại-da kia gọi là hoàn diệt. Ba thừa đều
cùng tức vì
có thể có hạt giống
Lại-da, nên gọi là thông đạt. Nếu Bồ-tát thông đạt hai chân vô ngã xong, trong trí
Hậu đắc, tức có thể thông đạt
Thức A-lại-da, ngay bấy giờ có thể quán
sát chung trong tự thức đã có tất cả tạp
nhiễm, cũng biết rõ được
tự thân kiến phần của tự Lại-da. Hoặc có thể
chuyển thức, cũng gọi
là phân biệt rõ tự thân. Trong đây, ngoài thân là tướng phần bị phược ràng buộc, bên trong bị hạt giống của tất cả thứ duyên
so lường, buộc ràng.

Pháp sư
Khuy Cơ nói đây là do giải thích
thông thường, không
nói nhập kiến đạo Độc
giác, nghóa là lược qua nên không nói. Lại, vì
quán hạnh đồng, nên chỉ
dường như dứt trừ nhân chấp.
Nếu nói
Thanh văn xong,
sẽ nói đến Độc giác. Trong đây
nói “duyên” chuyển thức thành cảnh thì
sẽ trái với văn của
Nhiếp luận. Luận ấy nói
Bồ-tát mới học, trước nên học nhân duyên như thật, vì
nhân duyên như thật tức
là Thức A-lại-da, cho nên trái nhau.
1/ Giải thích: Thật ra Bồ-tát Địa tiền quán A-lại-da chỉ là thức,
như Nhiếp luận nói, nhưng chung cả ba thừa, vì hành kiến đạo trước, nên gọi là chỉ quán
chuyển thức.
Trong chuyển thức có pháp lìa, nên
đều “duyên” pháp lìa
đó, chẳng phải Bồ-tát không “duyên” thức thứ tám. Lại, đều
“duyên” thức thứ tám tạo ra
Duy thức. Nhưng nhập kiến
đế về sau, tức “duyên”
bản chất thức thứ tám. Nếu có thể thực hành
quán duy thức, thì đây
là y cứ trí Hậu đắc. Nếu chưa nhập kiến đế,
“duyên” bản chất không chấp mắc, vì không có trí hậu đắc, nên
“duyên” ảnh
của tự thứ thứ sáu,
vì cho nên gọi là “duyên” chuyển thức, chẳng phải
cho rằng không “duyên”
thức thứ tám trong bản chất. Nhiếp luận y cứ bản chất, trong đây y theo ảnh tượng, nên nói không có lỗi.
Hàng Thanh văn thuận với
song quán
của Bồ-tát, nhập kiến đế trở lên, Trí hậu đắc khởi,

mới thật sự
“duyên” A-lại-da. Nếu không như vậy thì không
“duyên”. Nếu trước
không “duyên” thức thứ tám, thì sau làm sao được “duyên”.
Hỏi: Hạng Thanh văn nào khởi quán này ư?

Thuật rằng nếu Thanh văn bất định, căn đã
thành thục, thì phải được nhập kiến đế rồi, mới thu hướng Đại thừa, tức cho phép thực
hành quán này mà được
có. Căn kia chưa thành thục, người quyết định
nhập kiến đạo, tức là
không đúng. Đoạn văn này y theo căn đã thành thục, bất định
mà nói. Lại, y theo thể của hạt giống để nói, ba thừa đều
nương dựa vào tất cả
hai đế khổ, tập. Nếu có một pháp chưa thông đạt,
chưa biết khắp, thì cuối
cùng ta sẽ thị hiện nói được lậu tận, được thể
quán xong, ba thừa đồng
quán. Nếu y theo danh thì tùy theo nghóa riêng, là dựa vào duyên, nghóa là chỉ
song quán; Bồ-tát có hai ngã, tức
Nhiếp luận v.v… y theo
thể, ở đây cũng như thế, nên có tất cả đều thấu
suốt. Nếu y theo nghóa tùy theo trong danh thì
sẽ không có hai ngã, vì chỉ quán nhân ngã, nên dứt trừ tất cả phiền não.
Bồ-tát biến chuyển dứt
trừ hai ngã, quán riêng
như thuyết ở trước nói, vì quán thông suốt
A-lại-da như trước nói không có khác. Lại chính
giải thích,
Bồ-tát biết được
thức thứ tám, chứ
chẳng phải người Nhị thừa. Kiến đạo trong đây của
người Nhị thừa, dựa vào
“duyên” chuyển thức
quán sau, nhập kiến đế, biết
rõ tất cả lìa duyên và
các phược v.v… Bồ-tát Địa tiền thật sự duyên
thức thứ tám. Vì chưa
duyên, nên gọi là “duyên” chuyển thức. Về sau,
nhập kiến đế “duyên”
A-lại-da. A-lại-da chẳng phải duyên của Nhị thừa.

Dưới đây là nói về chuyển y, trong đó có ba:
1/ Nói về kiến lập chuyển y.
2/ Nói về chuyển y trái với tướng Lại-da kia.
3/ Nói về tướng đã chuyển y. Đầu tiên, nói rằng tu quán, vì sao cho đến sẽ nói đã dứt
trừ tất cả tạp nhiễm. Pháp sư Cảnh nói chuyển y có ba:

1/ Chuyển y liễu nhân, tức Thánh đạo của Thập địa.
2/ Là đối tượng chuyển, tức là hạt giống tạp nhiễm của A-lại-da.
3/ Thể của chuyển y, tức là dứt trừ “hoặc” đã lìa
trạch diệt.
Trong đây, do ở trước thông đạt pháp giới chân như xong, nên
về sau, khởi phần vị xuất quán, kiến kia đã dứt. Nói là các hí luận nhân
khởi căn bản, vì giới là
nghóa nhân. Đầu tiên, quán tất cả các hành hữu vi đều
do nhân duyên của bản
thức tập khởi, là đem lời nói để tìm kiếm sự nhập lý, tạo ra quán chân như, dứt trừ các tướng giả dối, trước hết ở trong
sự, nêu gốc, gồm về
ngọn. Thâu quả vào nhân, tất cả hữu vi đều là
thức. Ngoài thức không
có pháp, cho nên kinh nói ba cõi luống dối, đều một
tâm tạo, nên nói lược các pháp kia đều là một viên, một cụm, một nhóm trong bản thức, đây là phương tiện xa, chỉ do nhập vào tập chấp
lấy không bỏ. Về sau,
thấy thể của thọ có tướng mạo kia. Vì dứt trừ
tướng này, kế là tu
“quán không ”. Quán tướng tánh của nhóm thức này
đều là không, không có
ngã, ngã sở. Do “ quán không” này là môn phương tiện, chứng được chân như, nên nói là một nhóm xong, do
“duyên” cảnh chân như, khởi tu tập, vì tu tập nhiều, nên được chuyển y. Đây tức
là Kim cương vô ngại,
dứt trừ “hoặc”, làm sáng tỏ lý chân như.

Nói chuyển y
“duyên” Vô gián, phải nói là đã “duyên”
A-lại-da, nghóa là tức ở
Phật địa, là đạo giải thoát. Do đoạn này, nên phải nói là đã dứt tạp nhiễm, nghóa là
Lại-da gìn giữ hạt giống, do
dứt Lại-da,
phải biết rằng, đã dứt
trừ tất cả gốc của duyên chủng.

Pháp sư Khuy
Cơ nói ở đây, vì nói chuyển y, nên có ba thứ:
1/ Tâm chuyển y, nghóa là chân như chuyển tác sở y.
2/ Đạo chuyển, tức vô phân biệt trí, đây là chủ thể chuyển.
3/ Tánh diệt,
tức trạch diệt vô vi, đối tượng duyên này tức trạch diệt. Do trí
“năng duyên”
“duyên” chân như mà được, nên kiến lập,
chứ chẳng tạo ra pháp thật này.

Kế là, nói về trái nhau, có năm
trường hợp, phải biết rằng
chuyển y do trái nhau nên
trị hẳn Thức A-lại-da, nghóa là nếu Lại-da ở chuyển y thì
sẽ không được hiển bày.
Nếu chuyển y
sáng tỏ thì
Lại-da liền diệt, cho nên trái nhau, đây là trường hợp chung. Dưới đây có bốn trường hợp giải thích
nghóa trái. Lại, Lại-da có tánh
“thủ” “thọ” v.v…
Pháp sư
Cảnh nói Lại-da từ
“thủ” mà sinh, rồi lại sinh ra “thủ”. Pháp sư
Khuy Cơ nói có tánh “thủ”, “thọ” tức chấp
quả chung. Lại, Lại-da thường bị tất
cả thô, nặng theo đuổi
v.v… Lại, Lại-da cho đến chẳng phải tánh của
sinh nhân. Pháp sư Cảnh
nói Lại-da là nhân sinh ra phiền não. Thánh
đạo là nhân bất sinh
chuyển y cũng là nhân sinh ra bất sinh, trái với
trước, rất dễ hiểu.
Chuyển y đối với Thánh đạo, chỉ là duyên tăng thượng và duyên
sở duyên. Kiến lập Thánh đạo chẳng phải là
nhân duyên, nên nói phải biết rằng, chỉ là tánh để kiến lập nhân, chứ chẳng phải
tánh sanh ra nhân. Lại,
Lại-da cho đến được đại tự tại. Pháp sư Cảnh nói
do có chướng tạp nhiễm
ở định, đối với pháp thiện và quả thiền kia, biến hóa vô ký không được tự tại.
Pháp sư
Khuy Cơ nói được chuyển y xong, lấy bỏ pháp ba tánh được tự tại. Nếu không như vậy, thì lấy bỏ
sẽ không tự tại.

Trong phần nói về tướng đã chuyển y.
Pháp sư
Cảnh nói, Lại- da cho đến bỏ hai thứ thủ, là
một nghiệp. Lại, thân người kia dù trụ
cũng như biến hóa, là nghiệp thứ hai. Ở trước, nói về chuyển y
chính là làm sáng tỏ
chuyển y của Đại thừa. Thời nay, chỉ nói chuyển y
của Tiểu thừa, như
A-la-hán dù dứt trừ báo thừa của các thủ, vẫn tồn tại, giống như biến hóa. Biến hóa có tướng mà không có phiền não.
Vô học, “hoặc” hết, thân
thanh tịnh như hóa. Thân thật thọ dụng của Đại thừa do
nhiễm Lại-da, theo nhân đã diệt, thì không được nói thân kia
vẫn còn trụ v.v… cũng
có thể y theo hóa Phật của Đại thừa kia, được thuận với cách giải thích này. Tướng hóa được nói mười chín tuổi xuất gia,
ba mươi tuổi thành đạo,
dứt trừ hết phiền não. Báo tàn dư trong năm mươi
năm, cũng trụ, cũng như biến hóa. Đây là lập tông xong.

Vì sao v.v…
trở xuống, là hỏi đáp, giải thích hai chương trước.
Sở dó bỏ hai thứ thủ, thân kia vẫn trụ vì sao? Hậu
Hữu ở đương lai, vì nhân khổ đã dứt, tức là bỏ cái thủ của thân hậu hữu,
vì không tạo ra nhân của mười chi trong hiện tại,
nên gọi là bỏ thủ của hậu hữu,
tức bỏ chi thủ trong mười hai chi. Tất cả nhân phiền não trong hiện pháp được dứt
hẳn, tức là bỏ tất cả
hiện pháp, lìa chấp duyên sở y, do tức tất cả hạt
giống “hoặc” hiện tại, bèn xả chủ thể nương tựa, đối tượng nương tựa của
hiện pháp. Đây là giải
thích nghóa ban đầu, chỉ có mạng “duyên” tạm
thời được trụ: Là
giải thích nghóa thứ hai, dưới đây dẫn kinh để chứng minh rất dễ hiểu.
Pháp sư
Cơ nói: lại nữa, đây là y theo lời nói hồi tâm
hướng về Đại thừa,
nghóa là dùng nguyện lực thần thông, khiến trụ ngàn kiếp. Trụ mạng này tức do nguyện lực thần
thông sinh, như biến hóa, cũng
do sức thần thông biến
hóa sinh. Nếu là Phật, thì không như thế.

Dưới đây là nhắc lại để nêu kết, có thể biết trên đây, trong quyết định lựa chọn nghóa
của tâm, ý, thức, trước là hỏi; kế là, đáp xong.
Dưới đây là thứ ba, giải
thích xong, tổng kết. Nghóa là đạo lý mà Đại
thừa này đã lập, vượt
hơn hàng Nhị thừa kia, nên nói là thắng nghóa,
chẳng phải đế thắng nghóa.

Trên đây, nghóa Đại thừa nói chung về nghóa của
tâm Lại-da.
Tuy nhiên, vì ở trước
nói rằng Mạt-na tương ưng với bốn hoặc. Nếu là
giai đoạn hữu tâm, vô
tâm thì thường hiện hành. Lại, vì nói về sáu thức
lấy cảnh chung, riêng nên
nay tổng kết rằng “kiến lập tâm, ý, thức”.
Nếu có kinh luận nói chung về tâm ý thức thanh tịnh của ba cõi: nên tùy theo mà
giải quyết, ngay nghóa
A-lại-da mà nhập tâm, ngay nghóa
mạt-na mà nhập ý, ngay
sáu thức mà nhập thức, đây là khuyên người tu
học. Trên là kết riêng
nghóa tâm, ý, thức của tự thể riêng.
Dưới đây là kết về nghóa đồng thể trên mỗi thức kia, để nói
về nghóa của tâm, ý,
thức; nên nói ở chỗ khác đã làm sáng tỏ, chỉ tùy đối
tượng biến
hóa v.v…, nghóa là sáu thức, gọi là thức, sinh
sau, gọi là
ý, tức thức, ý này
nhóm họp khởi, gọi là tâm.

Trên đây, y cứ đầu tiên, trong tâm, ý, thức là có ba, đoạn
văn thứ ba đã xong. Dưới đây là thứ hai, y cứ
thành tựu bốn trường hợp
thông bít. Pháp sư Cảnh
nói trường hợp đầu tiên là vô tâm, thùy miên,
muộn tuyệt. Y theo người
học phàm phu ở trong cõi Dục, tạm thời không
có sáu thức, nhập Định
vô tưởng, có ở cả cõi Dục, cõi Sắc; Diệt định có
ở cả ba cõi. Nhập sinh
lên cõi trời Vô tưởng thiên trong năm trăm
kiếp, đều không có sáu
thức. Những việc này y cứ không khởi hiện để gọi
là không thành tựu. Hỏi: Như thùy miên vô tâm v.v… tạm thời, chuyển thức
không hiện hành, tức nói không thành tựu
chuyển thức, như trong bảy địa
trước, hoặc có nhiều
thời gian nhập quán, không khởi ái của chuyển thức
kia, sao không nói là không thành tựu Lại-da ư?

Giải thích rằng thùy miên vô tâm v.v… dù trải qua thời gian
ngắn ngủi, nhưng vì không
thành chuyển thức thì định, nên luận gia nói bảy địa trở xuống, thật
sự có nhiều thời gian không khởi ái của chuyển
thức kia, nhưng về thời
gian, nơi chốn của chuyển thức không nhất định
là ở địa nào hay ở
thời gian nào, cho nên luận gia không nói. Nay, bắt
bẻ giải thích này cũng
chưa khỏi vặn hỏi vì sao: nhập quán không khởi ái là định? Nếu do nơi chốn, thời gian không nhất định, nên không nói,
thì thùy miên, muộn tuyệt
ở sau, đâu có nhất định xứ sở, thời gian ư? Nay, giải thích tên thức chung cho các phần vị, nên tùy
thể không khởi, gọi là không thành tựu. Danh từ Lại-da có phần vị xả hẳn, nên y theo tên xả, gọi là không thành tựu, y theo nghóa
không đồng,
nên không được so sánh.

Pháp sư Thái
nói về mặt lý, trong tất cả quán vô lậu, ái đã
không hoạt động, thì chẳng
phải A-lại-da. Nay, trong bốn trường hợp
v.v… này, lấy theo đa số.

Luận sư Bị nói: ở trên nói về chuyển y, cho rằng dựa vào thời
gian Kim cương, mới bắt đầu
diệt Lại-da.
Vì thế, nên biết rằng bát,
Cửu, Thập địa đều tên
là Lại-da. Nay vì trong trường hợp thứ hai này,
A-la- hán, v.v… đều tiêu
diệt tên của một thứ Lại-da, nên đều gọi là
không thành tựu. Nghóa là
La hán, Độc giác dứt bỏ tên hạt giống ái
không thành, Bồ-tát bất
thối đã hàng phục hẳn hiện hành, gọi là không hoàn thành.
Chư Phật, Như lai đều dứt hết hạt giống, tập khí, gọi
là không thành.

Pháp sư Khuy
Cơ nói vấn đề này, như luận Đối Pháp quyển hai
rằng A-lại-da,
nghóa là chủ thể gồm chứa giữ hạt giống các pháp.
Lại, các hữu tình vì chấp lấy làm “ngã”, nên tức ngã ái, chỗ bị chấp lấy,
gọi là A-lại-da. Nay, vì lấy
nghóa sau, nên bát địa v.v… bỏ tên,
không bỏ thể.

Nói diệt định
trong trường hợp riêng thứ nhất, ở đây cho là
người chứng quả thứ
ba, chẳng phải người quả khác, vì người quả khác
thành tựu trường hợp
thứ tư. Nếu không có nhà ý thức sinh trong ý niệm chết, thì người khác
sẽ vặn hỏi rằng vì
sao trong đây không nói về
sự ràng buộc của
sinh tử. Tức bao gồm trong
muộn tuyệt.
Trong trường
hợp riêng thứ hai có ba địa vị:
1/ Thô biểu hiện, ái xả hết, gọi là chẳng phải pháp chấp nhỏ nhiệm, nghóa là Nhị thừa.
2/ Địa vị thứ hai: Hàng phục hẳn hiện hành, nhập bát địa trở lên,
“nhân ái” hiện hạnh, được hàng phục hẳn, không khởi ái phi pháp.
Địa vị này chẳng phải
để lại “hoặc” vì thu hướng pháp không.

3/ Bỏ đi cả hai tập khí thô, tế, nhập hai chấp pháp, nghóa là Như lai, Bồ tát bát địa trở lên. Trong đây, gọi là bất thối, nghóa là do
chưa được bất thối,
nên nhất định thường tăng tấn pháp thiện. Sơ địa gọi
là bất thối, danh đã được bất thối, chẳng phải lúc nào
không được, có
khởi tâm v.v… hữu lậu
phiền não, nên chuyển thức gọi là chung cả hữu
lậu, vô lậu đều được
A-lại-da hẹp, chỉ đến Nhị thừa hữu học, thức Dị thục v.v… của bát địa Đại thừa thì rộng, cho đến Kim cương của Đại thừa, Vô học của
Nhị thừa. Nếu nhập cõi
Vô Dư, thì Nhị thừa rốt ráo,
Như lai thị hiện tướng.

Trường hợp thứ tư trong đây, là nói chung cả Diệt định v.v…,
nên nói: Và Như lai v.v…

Chẳng phải
Bồ-tát bất thối và
Như lai, thật
sự cũng nhập
Niết-bàn Vô dư y. Đây là y cứ
sáu
chuyển thức, không y cứ thức thứ bảy, cũng
là Thức yêm Mạt-na, Hán
dịch là Vô cấu thức, chỉ ở quả vị Phật, tức
tên khác của thức thứ tám. Dưới đây,
là thứ ba, hỏi đáp, nhằm dứt trừ trở ngại. Như
Bản địa phần nói năm thức, địa ý thức đều nói rằng năm nghóa tự tánh
v.v… Nay, nhân tự tánh
của sáu thức xứ kia để phát khởi hỏi đáp.

Nếu là tự tánh của ý mà nói, tức mười tám giới đều là tự tánh,
vì sao chỉ tự tánh của
sáu thức giới được kiến lập, bỏ đi căn, trần, y theo đối tượng nương tựa, đối tượng duyên của
sáu thức kia mà kiến lập
phải không?

Trong phần đáp
có hai lần “lại nữa”:

1/ Y cứ sáu thức có tự tánh liễu biệt, vì sáu thức kia với tánh nhẹ nhàng, nhạy bén, chuyển biến một cách nhanh chóng, nương gá
vào căn, cảnh, sức giúp
đỡ v.v…, vô lượng trăm ngàn cõi nước có nhiều
thứ không thể tùy
duyên, vì đồng là một loại nhãn thức, cho đến loại
thức nhất định, nên gọi
là tự tánh kiến lập. Đây là do sáu thức kia dựa
vào sáu duyên kia, được gọi tên là
sáu thức,
sáu duyên kia, như cỏ, lửa v.v… dù còn dựa vào các duyên, với đa
số
sinh khởi, nhưng vì loại tự
tánh không gì hơn sáu
thức. Nhưng từ đối tượng nương tựa, đặt tên
là sáu thức, vì không chung, nên đối tượng duyên
(sở duyên) là chung, vì
sinh chung hai thức v.v…, như mất đi nhãn căn, nhãn thức
không sinh.
Dù mất đi một sắc, còn
có sắc khác để sinh nhãn thức. Căn, cảnh còn lại, tự nối tiếp nhau khởi, lại không có đối tượng lẫn lộn, chỉ y theo
sở y,
sở duyên của sáu thức, mà đặt tên.

Lại nữa, y cứ chung tự tánh của một thức để
kiến lập. Lại, loại một thức nhờ dựa vào tự tánh các thứ
sai khác của
sở y,
sở duyên kia
mà sinh khởi, nghóa là
trong đây, học trò của Luận sư Vô Trước giải thích về tám thể dù khác nhau, nhưng dòng loại của một thức dựa vào
duyên đều riêng, tùy theo nương tựa đặt tên. Nếu như
Nhiếp luận khác
với cách giải thích của
học trò ngài Vô Trước rằng thể của tám thứ là một thức. Vì dựa vào căn khác nhau nên mới lập ra tám danh, thể của
chúng không có khác nhau,
tức là lấy đoạn văn này làm chứng.

2/ Trên đây, đã nói về môn tâm, ý, thức thứ nhất trong mười môn xong. Dưới đây, là
thứ hai, nói về thân thức biết khắp:

1/ Nêu thuyết.
2/ Chính nói. Trong phần nói, trước có một câu hỏi đáp, chia ra ba nghiệp. Kế là, dựa vào nghiệp
để nói. Sau, kết nói về ích tốt đẹp.

Trong giải thích tướng ban đầu, trước hỏi, kế
giải thích,
sau là kết.

Trong phần giải thích,
1/ Giải thích tham và lìa tham;
2/ so sánh sân v.v… Tâm có chín cặp khác nhau, nghóa là
sân
lìa sân,
si
lìa si, thấp kém, chẳng phải thấp kém; điệu cử, chẳng phải điệu cử; vắng
lặng, không vắng lặng;
tán loạn, chẳng phải tán loạn; nên tu, không nên
tu; giải thoát, không giải
thoát; buông lung, không buông lung.

Trong tướng thứ hai,
1/ Nhắc lại trước, khởi sau.
2/ chính nói, trong đó trước nói về lỗi lầm. Sau, nói do có lỗi lầm, nên có bệnh
dịch v.v… Pháp sư Cảnh
nói do tham, hiện đang bị nghiệp sát trói buộc,
gọi là tội hiện pháp.
Do tham, nên đọa vào đường ác, gọi là tội hậu pháp.

Có bệnh dịch, nghóa là tội hiện pháp.
Có ngang trái, là tội hậu pháp.
Có tai biến, nghóa là tội hiện, pháp hậu pháp.
Có não, là thân tâm
lo rầu khổ sở.

Pháp sư Khuy
Cơ nói có bốn thứ như bệnh dịch v.v…, ở đây như ngài
Tam Tạng nói ba thứ đầu là ba hại, một thứ
sau là tâm lo
lắng khổ sở. Lại, ba thứ trước là tội, một thứ
sau là tâm lo
sầu
khổ sở. Nay,
lại phân biệt tức lấy
thứ lớp của bốn tướng để phối hợp. Lại, một thứ
đầu là ba hại, ba thứ
sau là ba tội. Lại, ba thứ đầu là ba hại, một thứ
sau
là ba tội. Tướng thứ ba, rất dễ hiểu.

Do nhân duyên
này… trở xuống, là kết luận lợi ích tốt đẹp kia.

Nói không có
tánh thí dụ, là nói về tâm nhanh chóng, khó có thể dụ biết.

Thứ ba, là nói về sự sai khác giữa hai khéo léo, trong đó có
bốn:
1/ Nói về hai thứ khéo léo.
2/ Nói về tâm tịnh tu tâm nhiễm vượt hơn, có lỗi.
3/ Hỏi đáp, giải thích vặn hỏi.
4/ Dẫn kinh để giải thích.

Trong phần trước, Pháp sư Cảnh nói dùng tâm như lý để biết rõ Biến kế
sở chấp xưa nay không có tướng, chứng chân như kia, gọi
là tâm khéo léo. Dùng
trí như lượng biết rõ pháp nhiễm, tịnh v.v… của
y tha, chuyển biến từ
nhân duyên, gọi là biết tâm chuyển biến khéo léo sai khác.

Pháp sư
Khuy Cơ nói quán tự tánh Biến kế
sở chấp không có đến, không có đi,
Niết-bàn “duyên” chứng không có lúc nào chứng tâm pháp tánh chân như,
rất dễ hiểu như thật, gọi là khéo léo. Vì chẳng phải y tha khởi v.v…, nên gọi là
sai khác,
“duyên” tâm của ba tánh.
Pháp y tha này chẳng phải không có pháp. Quán biết tâm này dựa vào cái
khác mà khởi, gọi là tâm
chuyển biến. Thật biết được nghóa là không
sinh chấp biến kế, gọi
là khéo léo. Khác với quán ở trước, gọi là
sai
khác. Lại giải thích pháp
y tha khởi chẳng thật có, mà dường như có, giả
đặt ra cái có. Lúc dứt
pháp này, chứng được chân như, gọi là tâm
chuyển biến khéo léo.
Chuyển biến đó gọi là diệt. Chứng tâm chân như,
diệt y tha khởi, thể tánh của Biến kế sở chấp là
không. Quán pháp chỉ có
cái mà tâm chấp không
thể dứt trừ, không chứng chân như, chỉ gọi là tâm khéo léo.

Kế là, nói về nhiễm tịnh, được mất:
1/ Đối với quả yên vui, nghóa là được Bồ-đề, Niết-bàn.
2/ Đối với nhân tự tại, nghóa là khiến tâm ưa thích rồi, không tham, buông lung. Lại, tức do ở trước huân tu tâm. Lúc ở quả, vì
được rốt ráo, nên yên
vui. Trong nhân, chế ngự ba tánh tự tại.
3/ Trong giải thích vặn hỏi, Pháp sư Cảnh nói ý vặn hỏi trong đây, luận chủ vừa nói về điều thiện, tu ở tâm khéo léo
sai khác. Như đức
Thế tôn nói là chỉ phải với tâm
sâu xa, mạnh mẽ, như lý
quán sát. Đây
là nói thuận với nhau.
Lại theo kinh khác đã nói trong niệm, trụ: cần phải đối với thân,
trụ thân, tu quán, cho đến đối với pháp, trụ pháp, trụ quán. Đây là quán
chung thân, thọ, tâm, pháp,
so với thuyết trước đã nói,
đâu không trái nhau, nên
nói ở đây với mật ý gì? Đáp: Vì làm
sáng tỏ bốn niệm trụ chỉ quán tâm, nghóa là đáp chung
kinh trước: dù nêu
chung thân, thọ, tâm, pháp, nhưng với ý
chỉ quán tâm. Dưới đây là phân
biệt riêng, nói là quán tâm chấp thọ,
nghóa là quán tâm hay
chấp thọ của sắc thân kia, nên gọi là quán thân.
Quán tâm nhận lãnh, nghóa là quán nghóa năng nhận lãnh của
tâm vương kia, tức gọi
là quán thọ, quán tâm phân biệt rõ, gọi là quán
nơi tâm. Quán tâm nhiễm,
tịnh: là quán nghóa nhiễm, tịnh của tâm
vương kia, tức gọi là quán pháp.

Chỉ vì quán sát v.v… trở xuống, là kết thúc giải thích chỉ thú
của kinh. Pháp sư Khuy Cơ
nói ở đây chỉ dứt trừ tâm lạc, tịnh, thường,
ngã, vì đối với pháp,
cảnh, khởi thật sự bất tịnh v.v…, nên có nói quán tâm niệm trụ được cảnh.
Trong đây, ở trước nói thân thức biết khắp.
Nay, nói chỉ thích hợp
với tâm thiện sâu sắc, mạnh mẽ, nên có văn vặn hỏi này.
Bốn trái ngược như trước đã nói.
Quyển tám nói rằng giới thủ là với lạc trái, kiến thủ là trái với tịnh, phần nhỏ biên kiến là trái
với thường, ngã kiến là trái với ngã.

Luận Hiển Dương nói bốn trái ngược vì đều tưởng thấy tâm trái ngược đều là tâm. Vì dứt trừ tâm trái ngạo này, nên dẫn
kinh để giải thích, tức dẫn hai kinh. Trụ ba thứ trụ, hạnh
sáu
chánh hạnh. Đối
với giáo pháp của đấng
Đại sư, phần nhiều đã thật hành. Đây là dẫn kinh ban đầu.

Nói là trụ v.v… trở xuống, là giải thích. Pháp sư Cảnh nói trụ
giải thoát trụ, nghóa là
Bồ-đề Niết-bàn của ba thừa lìa trói buộc, gọi là
giải thoát. Khi trí chứng
đắc, thì gọi là trụ giải thoát trụ.

Trụ môn giải
thoát: tức các môn giải thoát: không, vô tướng, vô nguyện. Nếu y theo môn an lập đế để nói về ba
giải thoát, tức
bảy hạnh không, vô ngã gọi là không
giải thoát.
Hai hạnh khổ, vô thường, tập, đạo đều có bốn, gọi là vô nguyện. Diệt bốn hạnh dưới, gọi là vô tướng.

Nếu y cứ phi
an lập đế, lập một chân như có đủ ba nghóa: như
lìa nhân, pháp tức là không môn; như lìa
mười tướng, gọi là
Vô tướng; như
lìa cảnh giới phân biệt,
mong cầu, gọi là Vô nguyện. Một niệm chứng
trí, lúc chứng chân như,
về nghóa riêng thì gọi là đủ ba giải thoát.

Pháp sư
Khuy Cơ nói như luận
Hiển Dương quyển hai nói nếu
nói không v.v…, không nói tu v.v…, thì có cả ba
tuệ văn, tư, tu chung
cho cả lậu, vô lậu. Nếu
chỉ nói Tam-ma-địa không v.v…, thì tức chỉ tuệ
do tu sinh ra, có cả hữu
lậu, vô lậu. Nếu nói không môn giải thoát, tức
chỉ tu tuệ vô lậu. Nay, ba
môn giải thoát chỉ nhập kiến đế vô lậu, nghóa
là hai đạo kiến, tu trong
sáu chánh hạnh ở dưới bao gồm nhau, bao gồm
ở đây. Và, trụ hay dẫn
pháp trụ của môn giải thoát, tức bảy phương
tiện trước khi kiến đạo. Lại, giải thoát trụ, trụ diệt
đế Niết-bàn, trụ môn
giải thoát, tức
đạo đế, Niết-bàn dựa
vào đạo đế này mà được sáng rỡ, nên gọi là môn.

Chủ thể dẫn pháp trụ môn giải thoát, tức ba tuệ hữu lậu Địa
tiền dẫn sinh đế diệt,
đạo trong kiến đế v.v…

Kế là, giải thích về thực hành sáu chánh hạnh. Pháp sư Cảnh nói thực hành hạnh
Vô gián, là văn tuệ. Văn tuệ chính là do giáo pháp
khởi, gọi là hạnh Vô gián.

Thực hành điều thiện, lãnh thọ hạnh tư duy là hạnh tư tuệ.
Thực hành tu đã dẫn
phát căn lành sinh khởi hạnh, nghóa là hạnh tu tuệ
hữu lậu. Ba tuệ hạnh
này tức là bao gồm ở trước, chính là trụ, chủ thể
dẫn pháp trụ của môn
giải thoát, vì đồng là hạnh phương tiện của kiến
đạo trở xuống của Ba
Thừa. Hạnh lìa các vị ái, phân biệt lựa chọn hạnh đế, nghóa là đối với vô tướng của Ba thừa và hai thứ kiến đạo của
tướng, lìa các vị ái,
phân biệt, lựa chọn an lập, phi an lập đế. Hạnh, tức ở đây, không có hạnh tăng
thượng mạn. Đều là nói chung là tập học tu đạo
của ba thừa, trước được kiến đạo, nay được tu đạo, tức dứt trừ chưa được,
nói là được tăng
thượng mạn. Hai hạnh này tức bao gồm trụ môn giải
thoát của trụ trước, vì
môn giải thoát kia đồng ở hai đạo Kiến, Tu.
Thực hành hạnh chánh thanh tịnh thọ dụng, tức là hạnh
Vô học của ba thừa. Vì lìa hết nhiễm, nên gọi là
thanh tịnh.
Chứng niềm
vui Niết-bàn gọi là thọ
dụng, tức bao gồm trụ giải thoát của trụ ở trước, vì thể đồng.

Pháp sư Khuy
Cơ nói giải thích đầu rất đồng. Lại giải thích
hạnh Vô gián, tức tu Vô
gián trong bảy phương tiện. Khéo thọ tư duy, tức tu Vô gián của kiến đạo xong, nay được vô lậu, nên nói giỏi thọ. Điều thiện do tu dẫn khởi nói là
Tu đạo, vì dựa vào tu thiện căn khởi, nên lìa
dục của ba
cõi trong tu đạo. Đây tức là khi lìa dục cõi dưới,
lìa sắc
cõi Dục, gọi là hạnh
phân biệt, lựa chọn đế, “duyên” đế lý mà phân
biệt, lựa chọn. Lìa dục của cõi
Vô Sắc, gọi là không có tăng
thượng mạn,
như tỳ kheo tăng thượng
mạn vừa được thiền thứ tư, cho là quả La hán. Ở đây lìa dục cõi
Vô Sắc, được vô lậu, không khởi tăng
thượng mạn,
cũng đối với đã được
lìa dục cõi Sắc, không khởi tăng thượng mạn. Đây đều là tu đạo. Nhưng y theo
sự vượt hơn thêm trong một cõi mà được
tên, không như giải thích
trước. Về sau, khi được quả vô học, gọi là
chánh tịnh hạnh, vì được
sáu pháp hằng trụ.
Giải thoát ở trước cũng có thể
theo thứ lớp phối hợp:
cũng thứ nhất ở đây là bốn trong thứ ba ở trước là
thứ hai trước. Y theo
Tăng thời ngữ, thứ sáu là thứ nhất ở trước.
Hoặc năm tổng sau đây có cả hai thứ trước.

Kế là, dẫn kinh thứ hai để giải thích. Pháp sư Cảnh nói:

1/ Thọ lãnh là xả thí, như ngài Đại Ca-Diếp theo thứ lớp đi khất thực,
đem phước lợi cho kẻ nghèo hèn. Đây chính là xả thân làm ruộng. Thọ lãnh thức uống ăn của
người khác, gọi là thọ là thí cho. Cũng có
thể thấy có người thọ
lãnh, tức bèn thí cho, gọi là thọ là thí cho.

2/ Thí là xả thí, tức là thí chủ thực hành thí cho, rất dễ hiểu.
Quả thí cũng có hai:

Được của cải giàu có là kết quả của bố thí đầu tiên. Xả thân làm ruộng, gọi là người thọ lãnh. Thí cho của cải thì
sẽ được của cải giàu
trong hiện tại, vì được thí vật.

Nếu nói thấy
có người thọ lãnh, bèn bố thí thì người này sẽ
được của cải giàu có tương lai.

Được
thọ dụng thắng giải đẳng lưu này là người thí, quả thí.
Do bỏ của cải nên ở vị lai, sẽ lại được nhiều
tài sản, gọi là được đẳng lưu. Nhân đẳng lưu này lại có thể tự dùng của cải bố thí cho người, gọi là
thọ dụng thắng giải.

Pháp sư Khuy
Cơ nói nên nói lại hai giải
thích của ngài Tam Tạng:
1/ Như người khất thực, tức đồng với giải thích đầu của Luận sư Cảnh.
2/ Thọ lãnh được của cải người khác mà thực hành xả thí, tức là chuyển thí. Pháp thí: là thí cho, rất
dễ hiểu. Lại, phá tan tự keo
kiệt, nên tự thọ dụng
của cải. Người Thọ, nghóa là tự xả cho thân mình,
gọi là người thọ. Xả
thí tức cho đồng tử, tôi tớ của mình, cũng là đều
dùng tâm thí, nên ở
đương lai sẽ được của, lại tự thọ dụng là quả
thắng giải đẳng lưu.

Thí cho người
khác, nghóa là được của cải giàu có. Lại, hai thí ở trước, như ở trước
giải thích, đều được nhiều của cải, là quả
Dị thục, trong đó không keo
kiệt, lại có thể thọ dụng, gọi là quả đẳng lưu.
Đạo lý
chứng thành, nhân duyên quyết đoán lựa chọn. Trước,
là nói chung, sau đó chính nói.

Trong chính nói, trước là nói về đạo lý chứng thành, lập
quá khứ, vị lai là không. Sau, chế độ nhân duyên
quyết đoán lựa chọn.

Trong phần trước có ba:
1/ Nói quá khứ, vị lai là không.
2/ Nói về tướng của ba đời.
3/ Đối vặn hỏi, giải thích chung. Trong phần trước, đầu nói về vị lai là không. Sau, nói về quá
khứ là không. Văn giải
thích trong đây, phần nhiều là của Cơ Luận sư
viết. Đây là luận đả
phá quá khứ, vị lai là thật có. Vì muốn nói tự pháp
của ba đời, trước là
phá nhân kia, quyết định lựa chọn Địa tầm, từ thứ
sáu ở trước, chẳng
phải chính quyết định lựa chọn, vì đây là quyết định
lựa chọn y tha v.v….

Vì sao trong
vặn hỏi dưới đây, gạn chung, chẳng phải không
có lực, xứ, có nghóa
từ phương khác, chuyển đến phương khác, đây là
phá thứ nhất, nên lập lượng rằng:
Tông:
sắc của đời vị lai lẽ ra có nơi chốn.
Nhân:
vì có chuyển biến khác.
Dụ:
như sắc hiện tại.

Lại nữa, pháp ở đời vị lai không thể di chuyển đến đời hiện tại, vì không có
phương hướng, nơi chốn.
Như sừng thỏ v.v…
Cũng chẳng
phải pháp chưa sinh, chưa
đã sinh v.v… Đây là phá hai, nghóa là pháp vị
lai của ông, nhất định
không có tử, vì không có sinh, như hư không
v.v…, như sừng thỏ v.v…
Nếu pháp vị lai kia làm duyên mà được sinh, thì
sẽ khác với
pháp sinh, đây là phá thứ ba, nghóa là pháp vị lai tự dừng lại
ở tác dụng không hư
hoại. Đây là “duyên” pháp riêng của hiện tại
sinh. Pháp này vì ở vị
lai là không, nên chính là lỗi trái với tông chỉ,
sao
lại nói là tất cả pháp
vị lai vốn có, nên lập lượng rằng:
Tông:
pháp sinh của hiện tại này chẳng phải ở vị lai thấy có.

Nhân: vì lìa sinh.
Dụ:
như tướng dụng của trụ, diệt v.v…

Lại, trong tất
cả pháp đệ nhất nghóa không có tác dụng v.v…, đây là phá nghóa thứ tư của
sư
nghiệp dụng. Tác dụng nghiệp lìa thể,
tất nhiên không thể
được. Vì thể có, nghiệp dụng mới khởi, như tự
thể của thể. Nếu chấp nhận khác thì vị lai lẽ ra cũng có tác dụng
của nghiệp, vì
nương vào thể
mà sinh, như ở nghiệp
hiện tại. Lại, tác dụng của
nghiệp này lẽ ra vốn
không mà hôm nay lại được sinh, tức phù hợp, thuận
với tông của người,
nhưng trái với tông mình, vì họ cho rằng tất cả
pháp vị lai là có.

Không như thế, thì cũng nên lập lượng rằng:
Tông:
tất cả thể tướng vị lai chẳng thật có.
Nhân:
vì không lìa nghiệp.
Dụ:
cũng như nghiệp hiện tại v.v…
Lại, trái với lời Đức Thế tôn đã nói v.v…. trở xuống, là phá
thể của vị lai là có,
nên lập lượng rằng:
Tông:
thể của đời vị lai, thể lẽ ra là thường.
Nhân:
vì xưa có, nay có.
Dụ:
như hư không v.v…

Đối với
một tướng, nếu phần khác nhau được là có v.v…, đây
là phá tướng vị lai thứ
năm chưa mãn, tướng hiện tại mãn. Trong đây
nói rằng nếu chưa mãn,
một phần vị lai có, thì phần vị lai đã viên mãn
này vì sao không? Nên lập lượng rằng:
Tông:
một phần tướng viên mãn hiện tại, vị lai lại là có.
Nhân:
vì có mỗi phần không đồng kia.
Dụ: như tướng hiện tại.
Luận sư Cảnh bổ
khuyết rằng: Các pháp vị lai tương ưng viên mãn, vì cùng là một thể với pháp hiện tại,
như tướng hiện tại.
Lại, tướng hiện tại lẽ ra không viên mãn. Vì đồng một thể với pháp vị lai. Như tướng vị lai, và phần khác nhau vốn không, nay có
v.v… nên phá vị lai không
viên mãn, chẳng phải vốn có, lượng rằng:
Tông:
một phần tướng không viên mãn ở vị lai, lẽ ra xưa
không có, nay có.
Nhân:
vì một phần tướng.
Dụ:
như một phần tướng viên mãn của hiện tại.
Lại, tất cả hành tướng
lìa sắc, v.v…, phần vị lai khác
là ngang bằng, đây là phá
thứ sáu, vị lai có
phần riêng, không có
sắc v.v…
Vì hiện tại cũng vậy,
nên ba đời là riêng, nên lập lượng rằng:
Tông:
ông đã nói lìa sắc, có phần vị lai quyết định là không.
Nhân:
vì hiện lượng, tỷ lượng không thật có.
Dụ:
như sừng thỏ v.v…

Bổ khuyết: hành lìa
sắc v.v…, phần vị lai khác tất nhiên
không thật có. Vì tánh cùng với
sắc v.v…, không khác nhau. Cũng như
sắc v.v…

Lại, lẽ ra vị
lai không có tướng quả, hiện tại mới có v.v…, nghóa là tướng quả này cũng vốn không mà nay có,
sao lại nói là tất cả đều
vị lai có. Nên lập lượng rằng:
Tông:
Lúc ở đời vị lai, lẽ ra có tướng quả.
Nhân:
vì có phần thế gian.
Dụ:
như đời hiện tại.

Phần thế gian: tức là phần vị lai v.v…, trong đây có sáu
Luận sư.

Bản địa thứ sáu ở trước có bảy chấp, tức có hai giải thích:

Chấp thứ sáu, thứ bảy kia, hợp thành thứ
sáu trong đây, nên
ở đây là sáu.

Lại, giải thích thứ bảy kia tức thứ sáu ở đây, trong đây không có thứ
sáu của
Bản địa kia.
Kế là, nói về tướng của ba đời. Thứ ba của
Bản địa ở trước, tức
đã giải thích có ba thứ ba đời:
1/ Ba đời thần thông.
2/ Ba đời Duy
thức.
3/ Ba đời pháp tướng. Ba đời pháp tướng: như hạt giống ở hiện tại có nghóa sẽ, đã v.v…,
nói là pháp ba đời, tức thứ ba ở trước, kiến lập ở hạt giống, hạt
giống này đồng với
hiện hạnh. Tuy nhiên, vì hạt giống này thường hằng,
nên nói chẳng phải hiện
hạnh. Phần thứ hai dưới đây, tức nói rằng hiện tại có ba tướng:

1/ Tướng quả ở quá khứ.
2/ Tướng nhân ở vị lai.
3/ Tự tướng ở hiện tại, tức là ba đời pháp tướng. Ba đời Duy thức: nghóa là trên thức ở trước, có cảnh đã
sẽ
v.v… Như phàm phu v.v…
“duyên” cảnh quá khứ, vị lai. Cảnh này hiện
ngay tâm, do trên thức,
giả dối có công năng, ảnh tượng sinh nhau, không
có hạt giống riêng với
thức, dường như pháp ba đời sinh. Pháp hiện thực này nương tựa vào
“duyên” hạt giống đã, hạt giống
sẽ “duyên” mà
sinh bra ảnh tượng này.
Đây là do Duy thức luống dối, nên gọi là Duy thức.
Bản địa thứ ba ở trước, nếu là ý thức nhậm vận (tự nhiên) tán
loạn thì gọi là “duyên”
cảnh hiện tại, vì cảnh thường hiện tại. Hỏi: Tâm không khởi riêng mà gá vào bản chất thực
mà sinh.
Nếu tâm này “duyên”
cảnh quá khứ, vị lai mà sinh, và thức đã vốn không có bản chất thì cảnh làm
sao
sinh?
Như cực vi, hư không v.v…
Dùng giáo pháp làm bản chất, như ở trước lấy hạt giống
làm chất. Lại,
như “duyên” sừng thỏ
thì lấy gì làm bản chất. Đây đều là tìm kiếm tên
gọi là, vì gọi là bản
chất, nên ảnh tượng sinh, vì thế chỉ có thức.

Sừng thỏ này v.v…
bất sinh, nghóa là do hiện tại không có
nhân của sinh. Nếu quá khứ vì đã chẳng phải là quả của
sừng thỏ,
thìsừng
thỏ không đồng với quá khứ.

Ba đời thần thông: thần thông ở đây, chính là tha tâm thông
thiền định. Nếu phàm phu
và bậc Thánh “duyên” quá khứ, vị lai làm
cảnh, do khởi có công
năng giống nhau, nếu ở thời gian hiện tại, hoặc trí
có mạnh, yếu thì “duyên”
cảnh sẽ có rộng hẹp. Trí này khác với trí
trước, hoặc trí trước
là tâm chấp, chẳng phải so lường cảnh. Nếu tâm không chấp thì
sẽ do trí
so sánh,
so lường mà biết. Hoặc do hiện tại, quá khứ
đã từng nhìn thấy, so
sánh với vị lai tương đương với việc này sinh.
Hoặc dùng hiện tại để
so sánh,
so
sánh từng có việc này, do tỷ lượng mà
biết. Nếu dùng thần
thông và thiền định thì việc này đều chứng biết.
Dù do công năng trên tâm
mà sinh, nhưng vì
chứng định, nên khác
với tâm trước. Văn luận nói trong quá khứ lẽ ra có quả.
Hiện tại, lại y theo nhân của vị lai, là có.
Trong đây, vì chỉ luận về nhân nên tướng của ba đời kia đã xả, vì không luận về quả, nên không nói
hiện hữu. Lại, chứng
tỏ quá khứ, vị lai không có thể. Y theo hiện pháp để nói quá khứ,
không nói là quả có, chỉ vì nói tự tánh, nên nói đã không có, chứng tỏ rằng tướng
sinh ở vị lai cũng không có tự thể. Vị lai nói nhân hiện hữu, ở trên
nhân hiện tại, có nghóa của quả
sinh ở đương lai, đủ chứng tỏ ở pháp hiện tại
cũng lập. Biết rõ thể,
tướng của nhân quá khứ đã diệt. Đối với quả hiện
tại có nhân này đã
từng có, chẳng phải nay mới có, tức đối với hiện
pháp mà lập quá khứ,
nên ở đây đồng làm rõ văn.
Nếu các hạnh kia… trở xuống, là cặp thứ ba, vặn hỏi, giải
thích như đoạn rất dễ hiểu.

Dưới đây, là thứ hai, nói về nhân duyên
quyết trạch, tức
Quyết trạch ý địa quyển
ba nói rằng: lại có bốn duyên v.v…, trong đó có hai:

1/ Chính quyết định chọn bốn duyên.

2/ Biện biệt về “duyên” nghóa của tâm vô sinh.

- Trong phần
trước có ba:
1/ Nêu lên.
2/ Giải thích.
3/ Đối với hai nhân, mười nhân, bốn duyên nhiếp nhau thọng bít.

Trong giải thích nhân duyên có hai:

1/ Nương tựa chưa kiến lập Lại-da về trước, Đức Phật dạy
dùng thuyết nhân duyên.
2/ Nói dựa
vào từ giáo Lại-da về sau, lập ra tướng nhân
duyên. Trong phần trước có ba:

1/ Chính nói về nhân duyên.
2/ Nói về nghóa hàng phục, dứt trừ, thối, bất thối.
3/ Nói về hạt giống của phần vị ba thọ v.v… theo đuổi. Trong phần trước, trước, chính nói về nhân duyên. Kế là,
vặn hỏi ngược lại người ngoài.

Trong phần trước, đầu tiên là hỏi, kế là giải thích, sau là kết.

Nói “các sắc căn, căn y và thức”, hai thứ này lược nói
về chủ thể gìn giữ hạt giống v.v… của tất cả
pháp v.v…. Pháp sư Cảnh nói sắc
căn, là năm căn như
nhãn v.v… Căn y là phù trần căn. Đại với căn kết
hợp thành một, tâm là
thứ hai, trong đây lược qua không nói về tâm sở,
chỉ duy trì đối tượng
hạt giống của tự tâm.

Nói dứt trừ sắc, v.v… của đại chủng, đây là y theo trrần bên trong lớn, nhỏ để nói. Phải biết rằng núi,
sông v.v… bên ngoài không
phân biệt gìn giữ hạt
giống, chỉ do thức bên trong, căn bên trong giữ gìn
hạt giống bên ngoài sinh.
Pháp sư Cơ nói ngài Tam Tạng nói căn y,
nghóa là phù trần căn.

Nếu vậy, thì vì
sao dưới đây bao gồm trong tất cả hạt giống không nói phù trần căn. Và kế văn dưới nói rằng phải biết rằng,
sắc pháp khác chỉ bị theo đuổi bởi tự hạt giống. Nay vì lý này trái với văn, cho
nên cần giải thích:
Căn y, là bốn đại trái với căn, nên lần “lại nữa” thứ hai là
giải thích lý do rằng:
nếu các sắc căn và tụï đại chủng chẳng phải theo
đuổi hạt giống của tâm,
tâm pháp v.v… Nếu vậy, thì vì sao luận nói là theo đuổi
sắc căn, có các hạt giống v.v… của
sắc căn, không nói có hạt
giống v.v… của các sắc
pháp trong bốn đại.

Giải thích: ở
đây lược qua không nói. Lại, đoạn văn chung ở trên nói căn y và trong lý do nói rằng
“tự bốn đại”. Do nói về bốn đại
tạo căn, nghóa là có
hạt giống của các pháp. Trong đây, giải thích về
căn xong, giải thích về
bốn đại tạo căn, luận nói “phải biết rằng, sắc
pháp khác chỉ bị tự hạt
giống theo đuổi, đây là phù trần căn, chứ không
phải là sắc của khí thế giới bên ngoài. Do đó,
chỉ tức trong pháp tâm sở
lẽ ra cũng có tự hạt
giống. Trong đây chỉ nói thức, vì lược qua không
nói. Lại nữa, tâm sở
không đồng với phù trần căn. Vì sao? Vì phù trần
căn không khi nào chấp
nhận có tâm sở. Nếu không như thế, đâu há
được tâm vương không
có lúc nào có ư? Cho nên không được so sánh.
Trong đây nếu như lúc
có sắc, khác có tâm, thì hạt giống
sẽ ở chỗ nào?
Vì mỗi sắc pháp, tâm pháp đều có tất cả hạt giống hay khi có tâm, thì ở tâm,
lúc không có tâm thì ở
sắc. Nếu trong mỗi sắc pháp, tâm pháp đều có hạt

giống thì sẽ
có vô lượng hạt giống. Lại, lúc sinh cõi Vô Sắc, hạt
giống trong cõi Sắc đều ở chỗ nào?

Nếu có tâm thì hạt giống sẽ ở tâm, tức như cõi có sắc lúc
có tâm, hạt giống sẽ ở nơi nào? Nếu ở trong tâm
thì vì sao không ở trong sắc?
Lại nữa… trở xuống, là thứ hai, vặn hỏi ngược lại người
ngoài không lập hạt
giống ở nơi sắc, tâm, tức là có lỗi. Đầu tiên, là nói về
lỗi sắc không gìn giữ hạt giống.
Nói về lỗi tâm không gìn giữ hạt giống. Văn luận dưới đây nói rằng đều dựa vào chưa lập thánh giáo
A-lại-da v.v…, đây là nghóa thuận theo kinh Bộ
sư của lý.
Kế là, nói về
nghóa thối, bất thối của hàng
phục, dứt trừ. Đầu
tiên, nói về đạo thế gian hàng phục, nói về đạo xuất
thế gian dứt trừ.

Trong phần trước có hai:
1/ Giải thích sơ lược.
2/ Nói rộng. Pháp nhiễm của các pháp cõi Dục, là hạt giống phiền não và
hạt giống của các pháp
khác, nghóa là hạt giống của thiện, vô ký. Nói
rộng về hàng phục, gây tổn hại có ba:
1/ Xa lìa sự hàng phục tổn hại, là xuất gia thọ giới, xa lìa dứt
trần, hàng phục phiền
não, đây là sinh đắc tuệ.

2/ Nhàm chán tai họa, hàng phục tổn hại, nghóa là giới, do
tướng lỗi lầm, quán
năm dục hấp dẫn làm hại mình, hại người, cả hai đều
hại v.v…, gọi là tướng
tai họa lỗi lầm. Hoặc chỉ quán bất tịnh, nhàm
chán, hàng phục tham, dứt
trừ “hoặc”. Hạnh này có cả ba tuệ.
3/ Xa-ma-tha hàng phục gây tổn hại, nghóa là hàng phục phiền não của hai cõi Dục, Sắc. Dù cũng hàng phục, dứt trừ phiền não vô
sở hữu xứ trở, vì y
cứ cõi Dục, nên không nói lìa Vô Sắc.

Nói về Thánh
đạo dứt hẳn phiền não:
1/ Nói lúc nhập hữu dư, dứt trừ hạt giống nhiễm.
2/ Nói khi nhập Vô dư, hàng phục tổn hại hạt giống thiện, vô ký.

Nói y cứ không sinh mầm, chẳng phải không hạt giống, nghóa
là dụ cho đạo hữu lậu
phục chế mà không dứt. Nếu bị lửa gây tổn hại, dụ cho vô lậu dứt trừ,
tức ở vào thời gian tâm Kim cương dứt hẳn tất cả hạt giống của ba cõi, chứng vô dư.
Khi sắp nhập cõi Vô dư, đã có tất cả hạt giống vô ký, thiện đều bị tổn hại, hàng phục, nghóa là theo
Tỳ bà sa, thì La hán cõi Dục khi nhập
Vô dư, ngoại trừ hoặc năm, hoặc
sáu tâm,
đều được Phi trạch
diệt. Đoạn văn này có hai giải thích:

1/ Đây là y cứ theo thứ lớp của tám tâm cõi Dục:

Tâm thiện phương tiện.

Tâm sinh đắc thiện.

Tâm bất thiện.

Tâm ẩn mất.

Tâm ức chế sinh.

Tâm oai nghi.

Tâm công xảo.

Tâm biến hóa.

Lúc bấy giờ tác ý muốn nhập Vô dư, hoặc chỉ dứt trừ tâm ức
chế sinh thứ năm, hoặc chỉ dứt trừ tâm oai nghi
thức sáu. Hai tâm này là
tâm lúc qua đời. Dứt
hai tâm này, đều được Phi trạch diệt.
2/ Hoặc có chỗ giải thích: - Đây là La hán muốn nhập Vô dư. Trước hết, đối với năng lực định của bờ mé thứ tư, chỉ trừ bốn tâm
niệm của bốn tónh lự,
trừ tâm thiện cõi Dục thứ năm. Tâm không ẩn mất
thứ sáu là tâm lúc qua
đời. Ngoại trừ sáu tâm này, đều được Phi
trạch diệt. Vì sao như thế?

Lúc bấy giờ hành giả từ định bờ mé nhập ngược bốn định,
thiện, vô ký cõi Dục,
cho đến tâm thứ sáu mới qua đời. Nay ở đây thì
không như vậy. Trong văn dưới đây nói chủ yếu là nhập
Diệt định, diệt
sáu thức tâm, trụ tâm
A-lại-da trong diệt định mà qua đời.

Nói “do hạt giống của pháp nhiễm ô diệt, cho đến cũng
không còn có thể sinh
quả tự loại nữa, vì lúc tâm Kim cương dứt trừ
hạt giống nhiễm v.v…, nên đã làm cho hạt giống thiện không
sinh
Dị thục, hạt giống vô ký không
sinh ra quả tự loại.
Đó gọi là
gây tổn hại, hàng phục v.v…, nghóa là hạt giống nhiễm chưa dứt trừ, có thể giúp đỡ hạt giống vô ký, thiện được quả, do dứt
hẳn hạt giống nhiễm, tức
là hại dứt hẳn sự bạn giúp đỡ, nên có thể
gây tổn hại, hàng phục hạt giống vô ký thiện, không thể
sinh quả, nên gọi là
dứt hẳn giúp đỡ, gây
tổn gây tổn hại, hàng phục.
Nói thứ tư,
ở đây có hai giải thích:
1/ Lìa nhiễm ba cõi, tức chia làm ba, dứt hẳn
sự giúp đỡ,
gọi là thứ tư.
2/ Ở trước nói ba thứ xa lìa v.v… Nay nói gây tổn hại, hàng phục hạt giống của pháp nhiễm.
Hạt giống của pháp thiện, gây tổn hại, hàng phục v.v… ra sao?
Đáp: Nếu
thường hết lòng huân tập việc thiện trái với các
pháp nhiễm ô là gây
tổn hại, hàng phục đầu tiên. Nếu chấp thủ Da
kiến, tập Da kiến nhiều như các ngoại đạo là tổn
hại, hàng phục thứ hai. Nếu đa

số chỉ tập
tà kiến, chê bai, như dứt trừ gốc lành, là tổn hại, hàng
phục thứ ba. Nếu có thể hại dứt hẳn hạt giống của
pháp thiện, như ở trước
đã nói, là tổn hại,
hàng phục thứ tư. Dưới đây, là thứ ba, nói về hạt
giống phần vị ba thọ
v.v…, đều theo đuổi. Đầu tiên, tùy theo là tâm
pháp của ba thọ.
Kế là, tùy theo tâm của ba tánh, kế là tùy tâm của học vị;
kế là tùy theo địa vị
vô học. Tâm vô lậu của người học khởi, cũng bị
hạt giống phiền não theo đuổi.

Dưới đây, là thứ hai, dựa vào môn chân thật lý, nhằm kiến
lập nhân duyên, được chia làm hai:

1/ Kết trước, sinh sau, chính là lập nhân duyên.
2/ Giải thích thuyết khác của kinh. Nói “phải biết rằng bấy giờ vì dứt trừ
sự
lui sụt, nên
lui sụt,
nghóa là vì hàng phục,
dứt trừ, nên lui sụt, cũng là trụ lui sụt”.

“Do lui sụt mà khởi… ” trở xuống, hoặc thiền định hữu lậu không hiện ở trước, gọi là trụ
lui sụt, tức tập hành
lui sụt.
Pháp sư Thái nói
bậc Vô học trở xuống,
lui sụt Diệt định, không thuận với đoạn văn này.



DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 13 (Phần Cuối)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 52</詞>

Kế là giải thích duyên Đẳng Vô gián rằng: Nếu sáu thức này làm duyên Đẳng Vô gián cho
sáu thức kia, thì ở phương Tây (Ấn độ) có Luận
sư dựa vào văn như ở đây, mà lập ra năm thức với nhiều niệm
nối tiếp nhau, có duyên thứ đệ.
Tuy nhiên, cuối địa năm thức thân trong phần Bản địa nói rằng một niệm của năm thức
sẽ khởi ý thức tìm kiếm, mong cầu ý địa. Lại nói năm thức không có hai niệm nối tiếp nhau, cũng không có
sự xoay vần
sinh ra thức khác v.v…. Phải biết rằng ở đây y theo
suất nhó đọa, nên nói như thế. Nếu còn ở Đẳng lưu, chưa tiếp nhận lấy cảnh khác trở lại, thì tự loại của năm thức
sẽ tiếp nối
nhau không dứt, nên được
tự loại có duyên Vô gián.

Sư thứ hai cho rằng năm thức, không bao giờ có hai niệm nối
tiếp nhau, thuận với phần
Bản địa, chỉ nên giải thích văn quyết trạch
này. Nếu sáu thức này
làm duyên Đẳng Vô gián cho sáu thức kia, thì đây
là nói chung, nên nói là
ý thức đối với sáu thức; sáu thức đối với ý thức
là duyên Đẳng Vô gián.
Nay xét nghóa đúng của ngài Hộ pháp trong Duy thức quyển tư, thì tám thức đều chỉ tự loại là được chia ra, dắt dẫn
đường và nương tựa,
giải thích văn luận này nói chung mà ý riêng.

Trong Giải thích duyên Tăng thượng, nói sơ lược về sáu
thức. Hỏi: Quả ái, phi ái với quả Dị thục có
khác gì nhau mà phải nói
lại ư?
Giải thích:
Tức lấy nghiệp thiện, ác cảm riêng khổ vui trong
sáu
thức, gọi
là quả ái, phi ái. Về sau, cảm xả thọ của
A-lại-da, gọi là quả Dị thục.

Trên đây, chính là quyết định trong bốn duyên nêu lên
và giải thích xong.

Dưới đây, là thứ ba, đối với hai nhân, mưới nhân, bốn duyên
thông bít bao gồm nhau.

Nói: - Một hạt giống nhân duyên đối với pháp được sinh, có khả năng làm nhân
sinh v.v…, nghóa là nhân
“năng sinh” này, như
Bồ-tát địa quyển ba mươi
tám chép rằng: - Dẫn dắt sinh khởi là nhân
duyên. Quyển năm lại nói
sinh khởi là
nhân duyên, gồm nhân
“năng sinh, chẳng phải nhân dẫn dắt mười hai
duyên sinh”.
Quyển thứ mười
nói mười hai duyên này
đối với nhau, đều thuộc về dựa vào tăng
thượng, dẫn phát, sinh
khởi, mà nói nên không có nhân duyên. Lại, như
Bồ-tát địa nói nhân
sinh khởi vô ký là duyên
tăng thượng, nên biết thể của nhân
“năng sinh” là
nhân duyên.
Sinh khởi dẫn dắt, đều chung với duyên
tăng thượng. Nếu chỉ
sinh khởi, chỉ là
nhân duyên, thì trái
với duyên sinh và nhân sinh khởi vô ký.

Trong văn này, và y cứ đồng với quyển năm và hai nhân thuộc
Bồ- tát địa v.v…, cho
nên là nhân duyên, chẳng phải chi khác. Nếu
không lãnh hội ý này
thì chi hành bị thấm nhuần rồi, đây là nhân gì? Đối
với sinh, già, chết, mà
nói, vì chẳng phải nhân sinh khởi, cho nên cho
đến không có nghóa sinh
khởi ngay, là kết đáp câu hỏi trước, khiến nói lại rõ ràng.

Nhân duyên lập mười nhân, như quyển ba mươi tám ở trước
và quyển năm nói: Sinh
khởi, một phần dẫn dắt là nhân duyên, gồm
một phần nhân thọ là
duyên Đẳng Vô gián, duyên sở duyên ; một phần còn lại và dẫn dắt,
sinh khởi, đều là một phần nhân khác, đều là
Duyên tăng thượng.

Trên đây, ba
đoạn quyết đoán lựa chọn bốn duyên đã xong. Dưới đây,
là thứ hai, nói về nghóa “duyên” theo tâm vô sinh:
1/ hỏi,
2/ đáp,
3/ vặn hỏi,
4/ giải thích. Hỏi: Như Đức Thế tôn nói cho đến vì sao nói rộng hành kia là
ý duyên sinh. Ý hỏi như tông chỉ của ta nói thể của năm hành uẩn
quá khứ, vị lai là “có”,
là ý duyên sinh. Thời nay, trong tông chỉ Đại thừa, Luận chủ cho rằng quá khứ, vị lai là
“không”, sao Đức Phật nói
các hành quá khứ, vị
lai là ý duyên sinh ư? Đây là lỗi trái với kinh.
Nếu ý cũng
“duyên”, chẳng phải có cảnh
sự mà được
sinh v.v…, đây là lỗi
trái với kinh thứ hai? Đáp: Do khả năng gìn giữ các nghóa đã không hiện hành của
năm thức thân, nên
Phật, Thế tôn giả gọi là pháp v.v…, nghóa là ý đáp rằng,
nếu pháp có thể chỉ ở hiện tại,
thì thể là “có”, nên gọi là pháp chân thật.
Nếu thể của quá khứ, vị lai chẳng phải thật có, nhưng chủ thể gìn giữ
tự không có thể, làm
cho năm thức không hiện hành, khiến ý thức chuyển biến, giả nói tên pháp, đây há gọi là pháp, nên khiến thuộc pháp xứ.

Trước kia, dẫn trong kinh chỉ có lượng pháp mà không có chữ
“xứ”, giả nói là pháp vô vi,
vì chẳng phải cho là pháp, nên tức là thuộc pháp
xứ, bèn nói là có tự
thể. Nên lập lượng rằng:
Tông: như ta đã nói pháp quá khứ, vị lai là không, lẽ ra cũng
gọi là Pháp.
Nhân:
vì có đối tượng gìn giữ.
Dụ:
như pháp hiện tại.

Nên trở thành ý
“duyên” quá khứ, vị lai v.v…, không có tự
thể. Pháp không có tự
thể, ý thức lẽ ra “duyên”, vì pháp này như pháp có tự thể.

Tiếng Phạm Đà la, đời Đường dịch là Nghóa gìn giữ. Tiếng
Phạm Đạt- ma, cũng là Nghóa gìn giữ, vì khả năng
gìn giữ, nên gọi là pháp.

Hỏi: Vì sao
biết Phật, Thế tôn có mật ý này? Đây là vặn hỏi
thứ ba. Ý vặn hỏi: -
Đức Phật nói “duyên” pháp xứ sinh ra ý, pháp
xứ nhất định có.
Làm sao biết được Đức Phật nói là quá khứ, vị lai có thể gìn giữ tự không có thể, để cho ý thức
chuyển biến, giả gọi là pháp
“có” mật ý ấy?

Trong phần giải thích thứ tư dưới đây,
1/ dùng lý chính đáp;
2/ Lại- dẫn ngôn luận rộng
lớn để chứng minh “duyên” vô thức.

Trong phần trước, trước nêu ví dụ so sánh để đáp.

“Do ý thức kia cho đến chẳng phải thức cảnh kia thuộc về pháp xứ”, nghóa là trước đây ông đã dẫn
kinh “duyên” ý và pháp, ý
thức được sinh, tức chấp nhất định có pháp của pháp xứ, hiện thấy ý
“duyên” tâm thức quá khứ, vị lai, đâu thể được nói thức
sở duyên thuộc về pháp xứ ư? Thức quá khứ, vị lai dù là đối tượng duyên của ý thức, nhưng không thể dựa vào kinh, chấp pháp là có. Nên lập
lượng rằng: Các pháp
sắc
v.v…, là cảnh sở duyên
(đối tượng duyên) của ý thuộc hai đời quá khứ, vị
lai chẳng bao gồm pháp xứ.
Vì “duyên” thức của đời quá khứ, vị lai
nên lấy đối tượng mà
ý thức hiện hành, như sáu thức đã duyên đời vị lai.

Hỏi: Có phải
đây là duyên sở duyên hay không? Đáp: Ảnh tượng thích hợp với tâm, chỉ thức bao gồm ba đời, nên là duyên
sở duyên (chủ thể duyên, đối
tượng duyên). Bản chất này
không có pháp, chẳng
phải nhân quả; ảnh tượng có thể thành nhân, quả. Nay, y cứ phá chấp bên ngoài, chẳng phải là ảnh tượng trong Đại thừa
không có các thức để
hiện hành. Lại, tánh có, nghóa là an lập nghóa “có”,
khả năng gìn giữ nghóa “có” v.v…, là bảo cho
biết chánh lý kia.
“Nếu đối với hai thứ… ” trở xuống, là vặn hỏi lại. Nếu đối với hai thứ
“có” “không”, chỉ hiểu rõ pháp
“có”, chẳng hiểu rõ
“không”, thì
không nên nói là ý
“duyên” tất cả nghóa, vì ý chỉ
“duyên” “có”, nên điều này trái với
đạo lý. Giả thiết tạo ra thuyết này, tức là phải trái
với Tất-đàn-đa của
mình, nghóa là nếu ông nói ý chỉ “duyên” pháp
“có”, chẳng “duyên” “không”, tức là trái với ý của tông mình
“duyên” tất
cả, đây là lỗi trái tông.
Tất đàn đa,
Hán dịch là Tông. Giải thích: Hán dịch là Giáo.
Lại, không nên nói v.v… trở xuống, là lỗi sai trái.

Cho nên… trở
xuống, kết “duyên” chẳng phải có. Pháp sư
chứng người Tân-la nói
pháp có ba nghóa:
1/ Gìn giữ sai khác, như đoạn văn trên đây, nói về nghóa sai khác của gìn giữ thức không hiện hành.
2/ Gìn giữ tự tánh, như đoạn văn kế là nói. Lại, tánh “có”, nghóa là an lập nghóa “có”, chủ thể gìn giữ nghóa “có”.
Vô tánh (tánh không có) nghóa là an lập nghóa “không”, chủ thể

gìn giữ nghóa “không”.
Ba quỷ tắc sinh kiến giải. Kế là, trong văn nói rằng do ý thức
kia đối với nghóa có
tánh, nếu do nghóa này mà được an lập, tức do
nghóa này khởi thức
phân biệt rõ về nghóa không có tánh. Nếu do nghóa
này mà được an lập,
thì do nghóa này khởi thức rõ biệt.

Dưới đây, là thứ hai, dẫn ngôn luận rộng, để chứng minh
có “duyên” là không.
Trong văn có hai:
1/ Nêu năm thứ đạo lý của ngôn luận, để chứng minh “duyên” vô thức.

2/ Giải thích thuyết khác của kinh, trong phần trước, thứ nhất là ngôn luận,
Luận sư Cảnh nói ngã này không có tánh. Chẳng thuộc về vô vi.
Bồ-tát địa nói rằng hữu vi, vô vi gọi là
“có”. Chẳng
phải ngã, ngã sở, gọi là
“không”. Nói có
tướng chung, quán thức chẳng phải
không “duyên” cảnh giới kia mà chuyển, nghóa là nói về nghóa vô ngã
này. Gọi là chung tâm
“duyên” quán chung, nên biết rằng ý thức “duyên” “không”, được
sinh quán vô ngã này.
Nếu văn, tư tác động, tức
là tỷ lượng.

Trong tâm tu
tuệ có hai thuyết:
1/ Giải thích: Muốn nhập quán ở trước, tạo ra vô ngã trong tâm văn, tư phương tiện, là tướng chung kia, chính là tỷ lượng. Chính là
khi nhập tu tuệ quán vô
ngã, là hiện lượng kia. Hiện lượng mỗi việc
chứng riêng các pháp vô ngã mà nói là chung, nghóa là từ phương
tiện đặt tên.

2/ Giải thích: Tu tuệ, chứng minh đúng vô ngã, thật sự là chứng riêng cảnh giới tự tướng, chỉ dùng các pháp dường như vô ngã,
nên gọi là chung. Pháp sư Khuy Cơ nói bản chất của
vô ngã này là không,
như chánh trí, tức “duyên” vô ngã kia không có làm
sáng tỏ được chân
như, như trí gia hạnh, tức
cũng có ảnh tượng, thích hợp với tâm y theo gốc, gọi là không có ảnh tượng, nói là “có”. Nay lấy bản chất phá
người ngoài. Nếu ảnh
tượng là bản chất của tánh y tha, là thuộc về
tánh nào? Đáp: Thuộc về pháp đồng phần trong bất tương ưng.
Pháp này chính là nghóa tướng phần của tâm đồng chủng với tâm, gọi là
pháp đồng phần, chẳng
phải cho là lời nói dựa vào vô ngã, soi rọi ngay bản chất, lại không biến
đổi sinh, tức là thuộc không có pháp, lẽ ra đồng với

cách giải thích trước.
Nói quán
tướng chung, đây là y theo lời nói của đạo gia hạnh. Hoặc các pháp chân như, vì chung, nên gọi là chung, chẳng phải
tâm “năng duyên” dựa
vào chung. Lại, vì trên Trí hậu đắc tạo ra quán
này, nên gọi là tướng chung.

Trong ngôn luận thứ hai,
Pháp sư Cảnh nói
“duyên” giả đặt
ra thức uống, ăn, đoàn
quân, khu rừng không có tánh làm cảnh, mỗi
pháp phân biệt biết cảnh
của tự tướng. Pháp sư Cơ nói quán tự tướng,
nghóa là chẳng phải tự
tướng trong tự tướng, cộng tướng (tướng riêng, tướng chung). Đây là nói chung, nói riêng
trong chung. Tự, nghóa là
thể tướng riêng, tức tự tướng của thức uống ăn, chẳng phải như năm thức,
mỗi thức đều chứng
biết, gọi là tự tướng.
Nếu nói vô ngã
“duyên” khổ đế, thì khổ đế tức vô ngã, đây
là khổ “có”, có thể gọi là
“ngã” không có.
“Duyên” riêng tất cả pháp,
ngã không có, việc này
thuộc về chỗ nào? Nên biết trong “duyên”
không có mỗi thứ, đều
nên lập lượng rằng:

“Duyên” cảnh Vô Sắc, ý thức lẽ ra chuyển. Vì ý đã chấp,
như vô ngã v.v…

Trong ngôn luận thứ ba cho rằng, Da kiến bác bỏ không có bố
thí v.v…, thật sự chẳng
có cái “không” này. Nay, “duyên” không khởi,
há chẳng phải “duyên không” sinh.
Vì nói không có bố thí, không có ái v.v…
Pháp sư Thái nói cha
mẹ và vật v.v… của con, gọi là ái.

Ngài Tam Tạng nói ba
giải thích. Như quyển bảy ở trước ghi nhận trong ngôn luận thứ năm nói rằng đối với hành vị lai, chẳng phải không tùy quán
sinh diệt.
Pháp sư Thái nói ở đây cũng tùy quán tướng phần
của tâm, có tướng sinh
tử, chứng tỏ rằng vì sinh diệt không có lý do, cũng
là “duyên”
tâm vô sinh. Nếu “duyên” sẽ có sinh diệt, tức là
“duyên” tâm có sinh.
Pháp sư Cơ nói vì bản chất trong đây cũng là
không. Cách phá của thời nay chẳng phải trong ảnh tượng của tâm người Đại
thừa tự không biến đổi
thành tướng sinh diệt v.v…, nên lập lượng rằng:
Quá khứ, vị lai lẽ ra
không có sanh, không thuộc về hiện tại, như sừng thỏ, v.v…

Hai đời quá khứ, lai tất nhiên không có diệt. Vì do không có
sinh, như lông rùa v.v… ở dưới là giải thích thuyết khác của kinh, có ba kinh. Giải thích ý đáp trong
kinh đầu tiên, Đức Phật nói nghiệp đã khởi ở quá khứ huân tập hạt giống ở thức,
sinh ra chủ thể huân tập kia, nói là
có nghiệp quá khứ.
Đại tự tại
là định đại tự tại thứ tư, tự tánh là tự
tánh của Số
luận. Trượng phu là thần
ngã của Thắng luận v.v… Trong giải thích kinh thứ hai nói không nên do thuyết của tánh quá khứ, vị lai kia nói là
“có”, nghóa là thể của pháp quá khứ, vị lai kia. Tiểu thừa nói nay hiện
có, không nên nói là
khứ, lai, vì tánh của khứ, lai sẽ có, đã có, không
nên dùng tánh quá khứ,
vị lai để nói là hiện đang có.

Trong giải thích kinh thứ ba, Pháp sư Cảnh nói đã cho quả xong, hạt giống nối tiếp nhau, với công năng của căn dù hết,
sinh ra công năng của tự loại, vẫn nối tiếp nhau có.
Lấy xong, với công năng
của quả căn đã hết,
gọi là cõi quá khứ, sẽ sinh ra hạt giống của quả, dòng nối tiếp của hiện tại,
gọi là cõi vị lai cho quả hiện tại, chưa xong, là chưa cho quả, gọi là cõi hiện tại.
Pháp sư Thái nói nếu đã cho hạt
giống của quả nối tiếp
nhau, gọi là cõi quá khứ. Nếu chưa cho quả, hạt
giống đương lai nối tiếp nhau, gọi là cõi vị lai. Nếu chưa cho quả, hiện tại
nối tiếp nhau, gọi là cõi hiện tại. Đời vì cho hạt giống của tự loại hết,
sẽ phải diệt. Vì quả
sinh nên nhân diệt, quả của quá khứ sinh hiện tại,
thì chẳng phải hạt giống hiện tại.
Lại giải thích y theo môn lý
tùy chuyển, từ nghóa
cho sáu, bảy quả của loại khác, vì nhân diệt,
quả sinh. Nếu hạt giống ở hiện tại,
cũng không phải cho quả.
Phần thứ năm của môn đại nói về nghóa Bất tương ưng hành.
Cuối quyển thứ ba trong ý
địa của Bản địa phần nói lược về pháp giới,
hoặc giả, hoặc thật, có
bảy mươi tám pháp: tâm sở có năm mươi ba. Sắc
có hai thứ sắc của luật
nghi, bất luật nghi, sắc Tam-ma-địa sinh. Bất tương ưng có hai mươi bốn, đó là đắc, định vô tưởng v.v… Vô vi có tám, đó
là hư không v.v… Nói
rộng là tám, nói lược là sáu bình đẳng. Nay, ở đây quyết định lựa chọn Bất tương ưng hành chỉ có hai mươi hai, trừ bất hòa
hợp và
phương. Dưới đây đều đầy đủ. Quyển năm mươi ba nói hai
định và quả báo. Vì sao
không nói phương, bất hòa hợp ư? Nghóa là
phương phần nhiều y theo
sắc để nói, còn bất hòa hợp thì dựa vào các duyên
ly tán để nói. Vì chẳng
phải tướng mạo của sắc, tâm không sáng tỏ,
nên lược qua không nói.
Lại nữa, nay tóm tắt dùng năm môn để phân biệt:
1/ Nói về thể, đều là pháp giả không có tự thể, không cần hạt giống, bất tương ưng hành uẩn, thuộc về pháp xứ của pháp giới, đây là
phần vị giả.
2/ Giải thích danh: đầy đủ, thì nên nói là chẳng phải
sắc bất
tương ưng hành. Nói chẳng
phải sắc, tức phân biệt với sắc, bất tương ưng, lại phân biệt với tâm. Tâm là tương ưng, vì chẳng phải tâm, nên gọi
là bất tương ưng. Hành,
phân biệt với vô vi, pháp vô vi cũng không
phải tươngưng, chính là
vì hữu vi, cho nên là hành, tức là từ số phân biệt
đặt tên, tên riêng như
văn nói rất dễ hiểu.
3/ Nói về giai đoạn của tâm, sắc được kiến lập.
4/ Kiến lập trên phần duy tâm, nghóa là hai vô tâm nhất định
Dị thục vô tưởng, giả
đặt ra trên hạt giống của chỗ không có tâm. Nếu
hai định kia, trước khi
nhập định tâm huân tập thành hạt giống, ở trên
hạt giống, có nghóa trái
với tâm không khởi, giả lập bên cạnh. Dị thục
vô tưởng cũng y theo chỗ
không có hạt giống Dị thục kia mà kiến lập. Vì thế, nên luận Đối Pháp nói ở nơi phần vị khác nhau của tâm, tâm
pháp, nhằm kiến lập ba thứ.

Ngài Tam Tạng nói quả báo Vô tưởng được kiến lập ở
trên A-lại- da, đây chính là báo chung.
Quyển năm mươi ba nói tâm, tâm pháp
của sinh đắc diệt, tức
tâm, tâm sở của báo đã diệt.
5/ Chỉ y cứ sắc để kiến lập, nghóa là danh, cú, văn thân và
phương, nên luận Đối Pháp nói ở phần vị
ngôn thuyết, kiến
lập danh, cú,
văn thân, nơi nhân quả
mười phương đầy khắp, giả nói là Phương. Phải biết rằng trong đây chỉ nói nhân quả thuộc về
Sắc pháp. Vì chỗ đầy
khắp của pháp không có
sắc, không có công năng, nên mười bảy thứ khác,
y cứ chung phần vị nhân
quả của sắc, tâm mà giả kiến lập, trong đó, nếu
mạng căn dựa trên thức thứ tám cũng là tâm.
Luận Hiển Dương nói
ở sáu xứ, quyết định
kiến lập, tức chung cả sắc,tâm.
Hỏi: Như dài,
ngắn, là y theo sắc để lập thể, lại là sắc. Danh,
cú, văn, y theo âm thinh
để kiến lập, vì sao chẳng phải âm thinh?
Giải thích:
Dài, ngắn, chỉ y theo sắc để kiến lập, lại là tướng
sắc, thể lại là sắc.
Danh v.v… lại dựa vào xứ này, y theo thinh để lập, y
cứ chung mười phương,
chẳng phải chỉ y theo âm thinh.

sắc? Hỏi:
Nếu vậy, phương chỉ y theo
sắc để giả đặt ra,
sao chẳng phải

Giải thích: Lấy chung bốn uẩn, v.v… của chúng
sinh trong phương

để kiến
lập phương, nên không phải sắc.
Nói về ba tánh hữu lậu, vô lậu, thể Dị thục vô tưởng chỉ có vô ký. Thể của hai định vô tâm chỉ là thiện. Thể tánh của phàm phu chung
cho bất thiện, kể cả ẩn mất (hữu phú vô ký), vì kiến dứt trừ hạt giống,
có chung bất thiện và
ẩn mất vô ký. Mạng căn, danh, cú v.v… có cả
thiện, vô ký. Phương
cũng có thể như thế, vì dựa vào sắc để lập. Ở đây là y theo bản chất, pháp khác có cả ba tánh.
Pháp sư Thái nói mạng
căn, đồng phần, danh,
cú, văn là tự tánh vô ký. Dị thục vô tưởng
là sinh
đắc vô ký. Mạng căn
vì có chung là chỉ quả, nên gọi là tự tánh, không
nói rằng sinh đắc.

Lại nữa, định vô tưởng và báo, tánh phàm phu chỉ có hữu lậu,
diệt định có chỉ vô
lậu, ngoài ra, có cả hữu lậu, vô lậu.
Nói về trói buộc của ba cõi. Định vô tưởng, Dị thục vô tưởng chỉ là trói buộc
cõi Sắc.
Ba thứ danh, cú, văn hữu lậu, là trói buộc của cõi
Sắc, vô lậu là không
trói buộc. Tánh phàm phu có cả trói buộc ba cõi.
Diệt tận định chỉ có
không trói buộc. Mạng căn, đồng phần có cả trói
buộc và không trói
buộc. Mười lăm hữu lậu khác tức là trói buộc của ba cõi, vô lậu là không trói buộc. Nếu theo ngài
Khuy Cơ giải thích thì
phương chỉ có cõi Sắc.
Nói về năm môn xong. Trong đây, giải thích tóm tắt
về mười chín pháp, chia
làm mười bốn đoạn:

1/ Giải thích về bốn tướng, văn chia làm ba: Nói về tướng.

Đối
với vặn hỏi, giải thích, thông suốt qua.

Nói về danh nghóa sai khác của bốn tướng. Trong phần
trước, trước là hỏi, sau là đáp.

Trước nói về già,
sau gọi là trụ, nghóa là vì ngay
lúc sinh, tức là dị, nên chẳng phải vì có trụ, nên
mới dị. Lại, vì khiến
sinh nhàm chán,
nên trước hết nói dị,
trụ, vì lẫn lộn với pháp thường.

Trong đáp có bốn:

1/ Không có vị lai sinh.
2/ Không có hiện tại sinh.
3/ Nói có nhân, không có sinh riêng.
4/ Tới, lui, gạn hỏi, trách cứ. Phần thứ năm, kết quy nghóa đúng.
Trong phần trước, lập chung
lượng rằng: Pháp ở đời vị lai nhất

định sẽ
không có hiện tại, vì không thuộc về vô vi, như
sừng thỏ
v.v… Ông nói là đời
vị lai sinh, nhất định chẳng có cái có, vì thuộc về vị
lai, như sắc vị lai. Lại,
vị lai sinh, không thể sinh ra thể của pháp, vì không
có, như sừng thỏ v.v…

Kế là, nói không có đời hiện tại. Người ngoài nói trong kinh nói có sắc đời vị lai
v.v…, nên biết có sinh riêng, sinh ra các pháp. Nếu vậy,
luận nói cái gọi là hoặc sinh, hoặc khởi, hoặc hiện
tại, cho đến thành tựu
tánh hiện tại. Ở đây, đáp vặn hỏi của người ngoài: - Kinh nói
có sinh, tức có tự thể riêng.
Kinh nói có hiện tại, nên phân biệt có hiện tại. Hiện tại khiến cho pháp hiện tại, nên lập
lượng rằng:
Không có năng sinh riêng
sinh ra các sắc, v.v.. nói trong kinh Sinh khởi
Hiện Tại Tam Pháp. Như khởi đến hiện tại, lại hiện tại nên có
siêng
năng hiện tại. Các pháp
hiện tại trải qua thuyết sanh khởi thuộc về ba
pháp hiện tại như sanh
của ông, kế là nói có nhân mà không có sanh
riêng, như văn. Kế là
tiến lùi, gạn trách, tức là pháp, lập lượng
rằng:- Sinh lìa sắc, không có tự thể riêng.
Vì sắc
có “cái có”, cũng như
sắc v.v…,
là không đúng, vì đều
có lỗi trái tông.

Trong phá nhân
sinh, Pháp sư Thái nói ở mỗi hành tức là có hai sinh, nghóa là đã có nhân của
hai sinh, tất nhiên, là có quả của hai
sinh. Đã mỗi hành vì không có hai
pháp sinh, ông cho rằng,
sinh nhau là
nhân của sinh, có thể
sinh ra hành thì không hợp lý.
Ngài Khuy Cơ nói ở trước phá tiểu
sinh rằng:
Tiểu sinh lẽ ra không có tự thể. Đối với đại, chủ
thể sinh và trong vô vi v.v… của pháp bị
sinh (đối tượng
sinh) không
thể được. Hoặc vì
không nói riêng, nên ngang bằng với hai nhân, như
sừng thỏ v.v…
Tiểu sinh đã phá, tức phá
đại sinh. Ông nói Đại
sinh
chẳng phải là nhân sinh
của pháp, nói là pháp năng sinh, nên như Tiểu
sinh, v.v… Vì thế, người
ngoài lập nên hai sinh là lỗi to. Một sinh còn không thừa nhận có thì cần gì nói đến
hai sinh, nghóa là
sinh là
Tiểu sinh, vì
tự nó từ duyên khởi.
Chủ thể sinh là Đại sinh, vì có thể sinh ra cái
khác. Dưới đây, là
kết nghóa đúng, như văn.

Giải thích, đối với vặn hỏi,
Văn có hai: đầu tiên, chung
cả bốn tướng, hợp thành ba tướng, nói là do vị
lai sinh, đây là
sắp sinh, hiện tại, chính
sinh
trong diệt, hiện tại
sắp diệt, quá khứ đang diệt. Cho nên
luận về sinh, y cứ
sắp sinh; luận về diệt, y cứ
chính diệt, luận cũng làm rõ
lẫn nhau. Trong kinh chỉ có
trong sinh diệt. Thượng tọa bộ lấy việc này
để chứng minh rằng, tâm
chỉ có hai tướng. Sắc v.v… cũng có ba tướng.

Kế là, giải thích. Quán sinh diệt trong ba tướng hữu vi.

Nói trụ, dị cùng
sinh đã rõ ràng, nghóa là lấy nghóa của tướng
sinh
để
nói trụ, dị, chỉ khi
quán sinh, tức
quán trụ, dị. Lại, quán
sinh
diệt, có thể khởi nhàm
chán, lìa bỏ v.v… Đoạn văn này rõ ràng, chỉ nói
hai tướng sinh diệt, là
tướng vô thường, thêm vào trụ, dị, gọi là tướng hữu vi.
Nói về danh nghóa khác nhau của bốn tướng.
Sự khác nhau
của sinh có mười một: trước hết, vào thai, gọi là
sinh thấp kém, trong ba thời gian đều
trái ngược.
Vào thai, gọi là
sinh trong xứ, nghóa là lúc
xuất, nhập thai không trái
ngược. Độc giác nhập, trụ không trái ngược.
Nhập thai sau cùng, gọi là sinh khéo léo.

Ba thời gian
không trái ngược, đó là đức Như lai. Các tướng sinh, già, chết này, như kinh Duyên Khởi có nói rộng. Trong vô thường
có sinh khởi vô thường,
tướng sinh lúc này vì sao không có diệt, hoại
sinh trong sinh, nghóa là lúc
tướng diệt. Ở đây có hai thứ: tướng vô
thường và thể vô thường.

Sinh là thể vô thường.
Pháp sinh, vốn y theo pháp có, cho nên pháp diệt chẳng
phải sinh. Nên giải thích về vặn hỏi “có”, tư duy
sẽ hiểu. Lại, y theo đồng
sinh, không có trở ngại.
Biến đổi vô thường, nghóa là điều đáng yêu tự nó hư hoại, tan
hoại vô thường, bị
người khác xâm chiếm, cướp đoạt. Ngoại đạo chỉ
nhàm chán, lìa bỏ một
phần các hành, không thể rốt ráo, nghóa là do đối
với của cải dù duyên
sự sinh, thiểu dục, nhưng đối với có “hữu cụ”,
không thể biết đủ.

Kế là, nói về “đắc”, đạt được thành tựu, nghóa là nếu
lược nói sinh,
“duyên” nhân thịnh vượng thêm của nhiếp thọ, nói là đắc v.v… Pháp
sư
Cảnh nói đắc, được thành tựu, là nói theo
Tiểu thừa, “đắc” là
y cứ mới được, thành
tựu là có cả mới cũ. Nay theo nghóa trong Đại
thừa, tức là chung. Pháp
sư Khuy Cơ nói đây là y theo hạt giống chưa hàng phục, chưa dứt trừ, có công năng
sinh ra quả, gọi là nhân
tăng thịnh, lập ra “đắc”, chứ chẳng phải đã hàng phục, dứt trừ hạt giống mà gọi là
đắc. Vì thế, đoạn văn
dưới đây nói nếu chưa được định hàng phục và
Thánh đạo hàng phục, như căn lành đã
gieo trồng, không bị tà kiến khuất
phục, gọi là thành thục,
gọi là đắc, nên tức hàng phục, dứt trừ kia đã bỏ, chỉ gọi là hạt giống, không gọi là Đắc. Như Đối pháp nói ba thứ thành
thục: Nếu ở cõi Dục
được định cõi Sắc, cõi Vô Sắc thì hạt giống cõi Dục
vừa gọi là thành thục,
vừa gọi là không thành thục, chưa dứt hẳn tùy
miên, vì thuộc về đối
trị. Nhưng thành thục có hai nghóa:
1/ Thể Thành thục. Nếu đã lìa dục, vì có tự thể nên cũng
gọi là thành thục.
2/ Công năng Thành thục, như đã lìa dục, không có công
năng sinh quả, gọi là
không thành thục.

Trong đây, vì y cứ riêng công năng
sinh quả, nên không
thành thục. Y cứ thể
thành thục kia có, cũng gọi là thành thục. Đây là y
theo lời nói vượt hơn
thêm của hạt giống như hiện hạnh, cũng gọi là
thành thục. Dưới đây
nói trong hạt giống có tự tại. Câu văn này y theo
phần vượt hơn.
Nếu Trên đây chưa được pháp này, pháp này đã không có được
nhân sinh, thì lẽ ra thường
không sinh.
Pháp sư Cảnh nói
nếu phàm phu đã chưa
được Thánh đạo vô lậu kia. Đã không có được
nhân sinh Thánh đạo, như
Thánh đạo này lẽ ra thường bất sinh, vì không
có nhân, nên lập lượng
rằng: Thánh đạo của tự thân lẽ ra thường bất
sinh, vì không có nhân,
như mầm không có hạt giống, sẽ không sinh.
Pháp sư
Khuy Cơ nói đây là vặn hỏi hạt giống vô lậu vốn là không, lại
y theo tông chỉ ngoài,
chẳng phải nghóa của Luận sư Thắng Quân về
hạt giống vốn không trong
Đại thừa. Do đoạn văn này tức là vốn không
có vô lậu hạt giống.
Nếu các pháp này không lìa nhân tán, cho đến lẽ ra hiện hành ngay.
Pháp sư Cảnh nói do tông chỉ của Tiểu thừa chủ
trương sáu thức không
chung đồng, một thức tâm không có ba tánh đều
sinh, nên tạo ra vặn hỏi
này, nên lập lượng rằng: Lúc tâm thiện khởi, tương ưng với tâm của hai tánh khác đều khởi,
vì có nhân cũng như tâm thiện,
cho đến tâm vô ký khởi hai tánh khác,
tâm nhất định lẽ ra đồng khởi,
vì có nhân, như tâm vô
ký. Hai câu này tức thích hợp với hạt giống
thành thục. Nếu thế tự
tại v.v… trong duyên dẫn phát, Pháp sư Cảnh nói hạt giống thiện gia hạnh và một phần thiện của hạt giống vô ký, chỉ tập,
nghóa là gặp phải năng lực tự tại của duyên dẫn phát, giả lập là đắc,
tức là đắc tự tại.
Dùng tự tại này làm nương tựa… trở xuống, là nói hiện
hạnh thành thục.
Pháp sư
Khuy Cơ nói cứ theo văn này nói thế lực tự tại v.v…
trong duyên dẫn phát, tức ở trên pháp ngoại cũng giả lập
thành thục, phải biết rằng “đắc” này lược có ba thứ v.v…,
Pháp sư Cảnh nói nếu dứt
hẳn hạt giống nhiễm thì
đối với hạt giống vô ký, thiện, cũng gọi là
hại. Lại nói xưa nay, Luận sư Tiểu thừa phần nhiều
chỉ nghóa nói là thân ở
địa dưới, được khởi
tâm sinh đắc thiện của địa trên, như là thiên nhãn,
nhó thông. Vô ký oai nghi
từ tâm định tịnh sinh sau, thì sẽ không được
vào ngay định tịnh, mà
chủ yếu là vào tâm sinh đắc thiện của địa trên, mới vào
định tịnh. Lại,
so
sánh mà biết định, thuận nhập đến phi tưởng
xuất, ở trong sinh đắc
thiện mới lại nhập nghịch, v.v… Lại, y theo La hán lui khởi phiền não của cõi
Vô Sắc. Đã không có phần
lui sụt, thì định từ
tâm nào mà
khởi phiền não. Do nghóa này so sánh biết thân ở địa dưới, được
sinh đắc thiện lìa dục của
địa trên. Nay, trong Đại thừa cũng
có văn. Ngài Tam Tạng
nói thiên nhãn, nhó thông chẳng phải là oai nghi vô ký mà là quả
thần thông. Lại, khi vượt qua thiền, từ
sơ Tónh lự
thuận nhập đến đình Phi
tưởng, chỉ trong nhiều thời gian. Hoặc chuyển biến tạo ra quán khác, gọi là thẳng là
thuận nhập.
Về sau, dựa vào quán gốc, lại nhập nghịch định cõi dưới, gọi là
nhập nghịch. Đạo lý của câu
thuận nghịch, nghịch thuận
đều thành tựu, không hẳn cần phải xuất ở tâm
tán mới thành.
Vượt qua định, La hán
lui sụt, khởi phiền não cõi
Vô Sắc.
Từ trụ phần định mà
nhập phiền não. Nếu dựa vào giải thích này, thì thân ở địa dưới,
sẽ không khởi tâm
sinh đắc thiện của địa trên.
Pháp sư
Thái nói đắc có ba thứ:
1/ Hạt giống là chủ thể đắc, nên phát khởi ba tánh là đối tượng đắc.
2/ Hạt giống biến hóa của phương tiện thiện là chủ thể đắc, nên khởi tâm v.v… vô ký biến hóa của phương tiện thiện làm đối tượng đắc, đây đều là pháp
mà ở trước đã được.
3/ Tức các pháp ở trước hiện ở trước làm đối tượng đắc, tức hạt giống trước với pháp sở đắc đều gọi là hiện hạnh đắc, đây đều là do đắc, được các pháp.
Nếu dùng hạt giống hiện khởi làm đối tượng
đắc, tức dùng công
dụng của hạt giống thuộc trên bản thức làm chủ thể đắc, đây là
sau đắc
có đắc. Lại, vì hạt giống hiện khởi, nên cũng là
hiện hạnh đắc. Lại, nếu do hạt giống trước từ hạt
giống sau, cũng là
hạt giống thành thục và
hiện hạnh thành thục. Pháp sư Khuy Cơ nói chưa được định hàng phục v.v…, cho đến gọi là thành thục v.v…, đây là
y theo công năng không
thành thục, chứ chẳng phải thể. Luận Đối
Pháp nói nếu được đạo đối trị vô lậu, mới gọi là hạt giống
thành thục, thì đắc
thành thục.
Nếu sinh cõi
Sắc v.v…, thì cõi Dục cũng gọi là
thành thục, cũng gọi là
không thành thục. Tánh không thành tựu kia là tánh gì?
Sao nay lại có phi đắc riêng? Phi đắc bao gồm hết tất cả phi đắc.
Nhưng nay không lập là có ý gì? Một là vì ngăn ngừa phải nói nhiều,
lẽ ra cũng lập chẳng
phải đồng phần và không lưu chuyển v.v…, nên
lược qua không nói. Lại,
tức bao gồm trong đắc, như không thành thục
khởi, đều tất nhiên là
có đắc. Được phi đắc này tức đối tượng đắc,
cho nên không nói.
Không nói tiểu đắc, nghóa là Đại thừa không có lỗi, vì chứa
nhóm nhiều lớp giả. Bốn
tướng cũng vậy, nhưng phi trạch diệt đắc. Đại thừa cũng có cả hữu lậu, vô lậu, chỉ là vô ký
và thiện. Thiện, nghóa là đắc
trong thân
Phật. Vô ký nghóa là phi trạch diệt đắc, đối
tượng nương tựa trong
thân Phật. Nay, Đại thừa có hạt giống không thể được trên đối tượng nương tựa, lập phi trạch diệt đắc, vì rằng công năng của hạt
giống thiếu duyên, không
sinh quả sau, tức gọi là phi trạch. Vì sao “đắc”
này lập ra đối tượng nương tựa. Nếu thân Như lai
không có hạt giống,
nên thuộc về đối tượng
nương tựa và hạt giống. Hạt giống vô lậu không
thể sinh quả hữu lậu,
cũng là Đắc trạch diệt vô lậu, chỉ là vô lậu
phi trạch đắc, có cả thiện hữu lậu, vô lậu và
vô ký. Thiện, là đạo thế gian, cũng là thiện
trạch diệt.
Trạch diệt đắc, có cả pháp hữu lậu, vô lậu, pháp
trước, pháp sau đều có,
phân biệt chỉ cùng với pháp .
Một phần vô ký trong tự tại
thành thục, luận Đối Pháp nói
xứ công xảo, tâm biến hóa v.v… Đắc trong đồng đẳng, lấy oai nghi, như oai
nghi của Phật tập rất
thiện, vì gia hạnh sinh.

Trong giải thích mạng căn, trước nói chung về tướng; sau, nói
về năm cặp khác nhau.
Ngài Tam Tạng nói chỉ ở trên A-lại-da lập chỉ
là báo chung, trái với
văn luận Hiển Dương. Luận ấy nói khi sáu xứ trụ
vì quyết định. Dựa vào
quyết trạch để nói mạng căn hoàn toàn là Dị
thục vô ký, trong khi luận
Đối Pháp nói rằng, mạng căn được gọi là tự
tánh vô ký, nghóa là
tức một vô ký Dị thục này y theo thể là Dị thục vô
ký, lại gọi là tự
tánh vô ký. Nhưng vô ký Dị thục hẹp, chỉ ở
Lại-da, còn tự tánh vô ký thì rộng.
Đối pháp
nói tự tánh vô ký, nghóa là năm căn, ba trần, mạng căn, chúng
đồng phần, danh, cú,
văn thân. Lại, Đối Pháp nói
sinh đắc
vô ký, nghóa là do pháp
hữu lậu thiện, bất thiện đã sinh ra Dị thục, gọi
là sinh đắc vô ký, tức
nói vô tưởng sinh là sinh đắc vô ký. Pháp sư
Khuy Cơ nói vì sao không
lập tiểu mạng căn và Đại mạng căn làm căn,
như bốn tướng, v.v… nay
Đại thừa không lập cũng không ngại. Đối pháp
y cứ trên chúng đồng
phần để lập, nên biết có cả quả báo chung,
riêng, nghiệp trước đã
dẫn rằng, chỉ là Dị thục, không được chung trên
đẳng lưu trưởng dưỡng.
Nếu lập lời nói nơi chúng đồng phần, cũng giống với giải thích
trưởng dưỡng.
Nhưng cũng nói là
nghiệp trước, nên chỉ
có báo. Lại, không đúng,
chỉ là lập trên tâm, tức tâm Dị thục sinh của sáu thức, tâm chủ thể gìn giữ trên
sáu xứ, cũng không ngại gì. Ngoài ra như luận Đối
Pháp nói. Lại, thuận
sinh
báo sau, không nói là báo hay
chẳng phải báo. Nhưng, như biến dịch thấm nhuần
sự sinh.
Và La hán xả y, bát, mạng
sống lâu, đều nhuần thấm nghiệp
kiếp trước, nên chẳng
phải báo hiện tại.

Hỏi: Nghiệp đời trước này là dài hay ngắn? Nếu dài thì lẽ ra tự
sinh, đâu cần thấm nhuần ?
Nếu ngắn, thì mạng
sống lâu vì
sao dài?
Tức nghiệp hiện tại chiêu cảm lẽ ra là hiện báo.
Nay giải thích:
Mạng nghiệp trước của nghiệp
quá khứ, nay thấm nhuần nghiệp cũ, nên chẳng
phải hiện báo, chẳng
phải hiện báo thì phán quyết việc gì? Vì trong văn có nói
nghiệp trước, nên chẳng phải hiện báo. Dưới đây,
trong phần nói về tự thế lực chuyển, đã nói rằng
A-la- hán v.v… nên biết
ba nghiệp trước đều được mạng sống lâu. Ngài
Tam Tạng nói bờ mé đạo lý của Đại thừa vượt
hơn định, giải thích bốn tónh lự, nên bốn quả Thánh đều được mạng
sống lâu.
Trong chúng
đồng phần, Pháp sư Cảnh
nói giới, đường sinh ba, thể là Dị thục, pháp
khác có cả ba tánh. Hữu
Lậu và vô lậu chỉ y cứ chúng đồng phần để lập.
Tỳ bà sa cũng vậy.
Về sau, đến
Luận sư
Câu-xá mới lập đồng phần
của pháp có.
Pháp sư
Khuy Cơ nói chúng đồng phần chung cho đẳng
lưu trưởng dưỡng và Dị
thục. Lại, có cả ba tánh.

Tánh phàm phu. Pháp sư Cảnh nói kiến cụ phược (trói buộc đủ) dứt trừ hạt giống phiền não, giả lập tánh phàm phu.
Do chướng, đầu tiên nhập Thánh,
nên về mặt lý, kiến đạo dứt trừ nghiệp phiền não
và Dị thục, đều nên
kiến lập thể tánh phàm phu, chỉ vì hạt giống thường nối tiếp nhau, nên y cứ riêng để kiến lập.
Pháp sư Thái nói thọ
khác, hướng đến sinh,
đều chấp cảnh khác. Công do kiến hoặc, nên đối
với kiến hoặc, nên đối với công năng của hạt giống kiến hoặc, giả
lập tánh phàm phu.

Bậc Thánh không thọ thân phàm phu trong năm đường và chứng chân
không khác, nên
sơ tâm kiến đạo trở lên, gọi là xả
tánh phàm phu.

Hòa hợp, Pháp sư Cảnh nói vì đồng một
sự thành tựu, nên
luận Đối pháp, Du-già
đều không giải thích về tánh bất hòa hợp. Ngài
Tam Tạng nói chỉ y cứ (dựa) trên pháp ly tán của nhân, quả (pháp
nhân, quả lìa tan), giả
lập tánh bất hoà hợp. Theo tông phái Tát-bà-đa,
ngoài mười bốn pháp bất tương ưng, còn lập riêng
một tánh bất hoà hợp.
Nói bất hòa hợp, tức là tánh
không được, không
thành thục.
Trong không được này bao gồm khắp tánh của tất cả pháp
không được, nghóa là
tánh phàm phu; tánh lui
sụt; căn che lấp, tánh hòa hợp không hòa hợp
v.v… Do xúc có thể lại
hòa ba sự, nên nói riêng về duyên hòa hợp của xúc đó.
Dưới đây, sẽ nói về
sự khác nhau. Hoặc có lãnh thọ hòa hợp,
nói là sáu xứ “duyên”
xúc, nghóa là sáu xứ làm duyên cho xúc, xúc đối với cảnh ở trước. Cũng gọi là hòa hợp lãnh thọ, hoặc
“duyên” sắc v.v…
; hoặc lấy sáu cảnh như
sắc v.v… làm duyên cho xúc, hoặc “duyên” tác
ý v.v… Do tác ý v.v… làm duyên
sinh ra xúc.
Hoặc xúc “duyên” thọ,
kế là nói về “duyên”
xúc kia và thọ, làm duyên sinh thọ, gọi là chung
là hòa hợp lãnh thọ.
Hòa hợp lãnh thọ, nói là sáu xứ duyên, nghóa là
xúc là thọ duyên, cũng
gọi là lãnh thọ. Nay, nói sáu xứ là duyên của
xúc, tức dựa vào sáu
xứ giả lập nghóa hòa hợp lãnh thọ. Các pháp khác,
cứ so sánh sẽ biết.
Hoặc có hòa hợp thanh tịnh nghóa là mười hai thứ nhóm họp
không có lẫn lộn. Đối
pháp Quyển 15 dẫn kinh Thập nhị hà, nói về tướng
dẫn phát, trước lập hai
câu: tự viên mãn và tha viên mãn.

Mỗi tự, tha viên mãn này đều có năm câu. Hợp số chung, riêng gọi là mười hai.
Ngài Tam Tạng nói xuất địa
Thanh văn, xét trong
danh, cú, văn thân, trước
nói về tướng ấy, sau chỉ rõ điểm khác nhau.

Tự tánh thi thiết, tự tướng lập bày. Pháp sư Cảnh nói chẳng
phải là môn tự, cộng.
Tự tướng giống như tự tướng của các pháp, vì tánh
lìa danh ngôn, không thể nói.
Nay nói tự tướng, chỉ là tự tánh trong môn tự tánh
sai khác
của các pháp, tức là
nói chung tự thể của các pháp, nên gọi là tự
tướng. Do phân biệt khắp là tùy theo ngôn thuyết,
chỉ kiến lập tưởng, nghóa là
do khởi ngữ, tâm, nên
phân biệt khắp thể, tướng các pháp, nên khởi ngôn thuyết. Lúc khởi
ngôn thuyết, thì dựa vào lời nói giả kiến lập
danh. Danh do tưởng sinh.
Từ nhân gọi là tưởng.
Pháp sư
Khuy Cơ nói một vật tức thể
vì “đối” mà “duyên”,
nên có hai thứ tánh, tướng khác nhau.

Tự tánh, nghóa là thể.
Tướng nghóa là hình dáng, chính là
nghóa thể trạng của các pháp.

Thế nào là cú thân? Nghóa là tức dựa vào tự tướng kia, giả đặt
ra sở hữu sai khác của
các pháp, nghóa là tự tướng sai khác, được y
theo pháp để nói như nói
chung tâm thức, tức nói tự tướng, về sau nói tất cả nhiễm tịnh của tâm này đã có được, mất đều do
tâm sinh. Người tu hành đối với tâm, các việc ác chớ làm, mọi điều thiện vâng làm, đủ chứng
tỏ sự khác nhau này.

Văn thân, là hai đối tượng nương tựa: văn là chữ, chữ là
nghóa mẫu mực bất động
nhất định. Nếu thuyết là văn, làm rõ nghóa. Do dựa vào chữ này khiến cho danh, cú kia giải thích về pháp rõ ràng.
Dưới đây, là nói về
sự khác nhau gồm có ba:

1/ Rộng trong lược của nghóa được giải thích, nghóa là văn chẳng phải giải thích đúng, mà chỉ giúp danh, cú khiến hình
thành thuyên biểu, xa thì có
nghóa khác, ít dần, gọi
là lược. Danh, chỉ giải thích về thể

trong danh, cú (câu) giải thích về tác dụng của nghóa thể, gọi là rộng,
vì lúc câu khởi, tất
nhiên phải kèm theo danh, văn, cho nên nói, câu,
chủ thể giải thích sự
việc ngoài một cách rộng rãi.
2/ “Duyên”
danh, câu, văn, sinh ra sự hiểu biết khác nhau.

3/ Do nương
tựa năm minh, để nói về các thứ phân biệt, khởi
lên danh, câu v.v… nên
nói danh v.v… dựa vào năm minh kia.
Trong lưu chuyển nói hoặc có thế lực tự tại
lưu chuyển, nói
là hạt giống bị hao hụt,
hiện hành các pháp, nghóa là dù hạt giống bị
hao hụt, tự ở thế khác
cũng khởi hiện hành. Trong tương ưng nói rằng
các pháp kia đều ngang
nhau, nên nói là đẳng, Pháp sư Thái nói các
pháp ấy đều giống nhau,
gọi là “đẳng”. Vì thuận nhau, giống nhau, nên
nói là tương ưng. Lại,
nghóa bằng nhau là nghóa tương ưng, như nhân
thiện, được quả vui.
Bình đẳng, tương xứng mà khởi
ngôn thuyết. Lại, kiến lập làm nhân quả bình đẳng để cho chúng
sinh được mở hiểu, gọi là bình đẳng khai giải.
Pháp sư
Khuy Cơ nói ngôn thuyết bằng nhau, nghóa là
ngôn thuyết, có công năng giải thích với đối tượng được giải
thích, giống với pháp
kia, gọi là bằng nhau (đẳng). Đây là chung cho ở tất
cả ngôn thuyết bằng nhau,
kiến lập, nghóa là không chờ đợi nhân
duyên của ngôn thuyết để
kiến lập pháp quả.

Bằng nhau, mở mang hiểu biết, nghóa là chỉ bày rõ ràng pháp
yếu sâu kín, chủ thể
giải thích xứng với đối tượng giải thích. Bình đẳng
từ ngôn thuyết, cho đến mở mang
sự hiểu biết, do chủ thể
giải thích,
xứng với đối tượng
giải thích, nên nói là tương ưng.

Lại, giải thích đồng với Pháp sư Thái. Lại, ngôn thuyết có
công năng giải thích thích
hợp với đối tượng giải thích, tương ưng bình
đẳng kiến lập, có nghóa
là tự tướng của đối tượng giải thích thuận với
nhau, tương ưng nhau.
Nói các phương tiện vượt vượt hơn, trong thứ lớp nói tám
phần vị trẻ thơ, đồng
tử v.v… Pháp sư Cảnh nói không đồng với thứ lớp của mười thời kỳ. Có riêng tám thời kỳ. Đầu tiên là thời kỳ mười tuổi là
giai đoạn bệnh thứ nhất.
Mười tuổi trở xuống, là nhiều bệnh. Hai mươi
tuổi là phần vị sắc của
tuổi ấy. Về nhan sắc của nam nữ ở thời kỳ này.
Quá thời kỳ này là mất, ba mươi tuổi được gọi
là giai đoạn của thể lực vẹn toàn, vì
sức thân
hoàn thành. Bốn mươi tuổi được gọi là giai
đoạn có trí, hễ làm việc gì cũng phải vận dụng nhiều tư duy,
so lường, cân nhắc. Năm mươi tuổi gọi là giai đoạn của niệm, nhớ nghó đến những
việc được, mất của
chính thân mình. Đến sáu mươi tuổi, phần vị sắc lực
tổn giảm. Bảy mươi tuổi
giai đoạn của trí, ý nghó sút kém. Đến tám mươi
tuổi, được
gọi là giai đoạn của tối tăm, tán loạn.

Pháp sư Khuy
Cơ nói hai thời kỳ đầu, như quyển hai nói. Thời kỳ này lấy thời kỳ thứ ba làm đầu. Trên thời kỳ đó, lại có giai đoạn
của nghiệp ở trong thai
mẹ. Trong số nói giới mốc của số, gọi là A
tăng-xí- da, nghóa là xét
103 trong 102 số của kinh Hoa Nghiêm, gọi là
A-tăng- kỳ da. Nhưng ở
đây nói là bờ mé, vì từ đây trở đi, hầu hết
toán, số
đều không chuyển biến
kịp. Quyển sáu của Đại môn nói về hạt giống
kia. Văn chia làm bốn:
1/ Nói về tướng mạo của hạt giống.
2/ Nói về hạt giống bị hao hụt, hàng phục.
3/ Nói về số đầu của hạt giống.
4/ Nói về an lập hạt giống ở Lại-da.

Trong phần trước là pháp dụ.
Pháp sư
Cảnh nói: trước là nói
về chủ thể huân tập
đối với hạt giống không “tức”, không “ly”, nghóa
là chẳng phải phân tích
các hành, có riêng vật thể thật, gọi là hạt
giống, dù do chủ thể
huân tập, hình thành hạt giống, nhưng nếu phân tích
chủ thể huân tập, thì
trong mỗi phần của các hành đều không có hạt giống thật, đây là nói không
“tức”. Cũng chẳng phải chỗ khác, nghóa là
chẳng phải lìa chủ thể
huân tập, hình thành hạt giống, đây là không “ly”.
Tuy nhiên tức các hành, chủng tánh như thế,
sinh như thế v.v… đây là nói
về hạt giống đối với
quả đã sinh, không “tức” không “ly”.

Nhưng “tức” các hành, nghóa là nhắc lại hành
đã sinh.
Chủng tánh như thế, nghóa là nhắc lại hạt
giống “năng sinh”, tùy theo hạt giống
của ba tánh,
sinh ra hiện hạnh của ba tánh, nên nói “như thế v.v… ”
An bày như thế, gọi là hạt giống, cũng gọi là quả. Đây là nói về an bày hạt giống ở
trong A-lại-da. Như hạt giống năng
sinh này là hạt giống, lại
là quả của người hay
huân tập, không lẫn lộn nhau.
Vì lý do v.v… trở xuống, là giải thích không lẫn lộn,
Pháp sư
Thái nói theo Tát-bà-đa
nói khổ, tập là một vật, vì nhân quả nên nói là
hai, cũng không đồng với
luận này. Luận này đồng với sư kinh Bộ lập ra
sự nương gá. Sự huân
tập trên nói là hạt giống, nhưng hạt giống này với thân quả báo không nhất định
là một, khác, không lẫn lộn nhau, như lúa mì v.v… không lìa nhau. Nếu theo môn chân thật lý của Đại thừa thì hạt giống ở
Thức lại-da, với thức không nhất
định một, khác. Nếu y theo môn tùy chuyển lý, thì hạt giống
sẽ nương tựa vào báo thân trong
sự
nối tiếp nhau của thân,
không nhất định là một, khác. Nhiếp luận cũng
nói hạt giống ở trong
chỗ nương tựa và trong bản thức. Hai là vì văn y theo môn lý
tùy chuyển, nên dựa theo các hành để nói.
Luận sư
Bị nói nhưng,
tức các hành với hạt giống như thế, bằng nhau như
thế sinh, bằng nhau, đây là nói về
thức sáu, thứ bảy với hạt giống không
phải một, khác.
An bài khắp như thế, gọi
là hạt giống, cũng gọi là quả, đây là nói về
bản thức với hạt giống
không phải một, khác. Pháp sư Khuy Cơ nói lại
giải thích của ba Luận sư
trên đã xong. Nay, giải thích hơi khác, ở đây
đều đối với hiện
hạnh, hạt giống để luận, cũng chẳng phải chỗ khác. Trên đây,
giải thích về hạt giống với hiện hạnh không khác,
mà tức các hạnh dưới
đây, là nói hạt giống và hiện hạnh không phải một.

Vì sao v.v…
trở xuống, là giải thích về thành lập nghóa trên.

Ví như các vật như lúa mì v.v… trở xuống, ngài Tam Tạng nói ý trong đây nói là như một mầm lúa mì đối với cọng lúa
về sau, gọi là
hạt giống. Từ hạt giống
trước sinh, gọi là quả, tức lấy mầm làm hạt
giống của cọng, cũng làm quả của hạt giống. Nay giải thích từ “thí như… ”
trở xuống, cho đến
“chẳng phải chỗ khác”, là nói về lúa mì v.v… từ
mầm, cọng dùng làm hạt
giống sinh, làm quả cho cọng v.v… không phải một, khác.

“Nhưng chủng
tánh như thế, bằng nhau như thế sinh của các đại chủng v.v… ” trở xuống, là nói về lúa mì này từ
sức duyên
của đất, nước,
sau khi nẩy
sinh cọng, quả (hạt) không
phải một, khác. Thí dụ này phần nhiều đồng với pháp ở trước, tức hạt giống của quả, cọng v.v…, lúa mì làm
“duyên” sinh ra mầm v.v…
về sau, được gọi là hạt
giống. Phải biết rằng pháp tướng cũng giống như thế. Đây là nhân pháp giả
bất tương ưng ở trước
không cần hạt giống sinh. Người ngoài vặn hỏi, phát khởi: - đối với nhân duyên
trước rằng, lấy thức thứ tám làm nhân
duyên cho hạt giống này
như thế nào, nên mới có đoạn văn này.

Nếu không thế, tức ở đây kết hợp với nghóa riêng, sau sao
lại nói rằng, lập bất tương ưng như thế,
sau khi giải thích về Diệt định
v.v…, mới kết văn trước này.
Nói bốn trường hợp làm tổn hại hàng phục trong gây tổn hại,
hàng phục hạt giống.
Pháp sư Cảnh nói:
1/ Thường huân tập nhiễm ô.
2/ Đều chấp các kiến, đều gọi là tà kiến, như các ngoại đạo.
3/ Tập tà kiến, năng dứt trừ gốc lành. Văn này không nói tà
kiến chê bai khổ, tập.

Vì chung cho
bốn đế… trở xuống, là tà kiến đều dứt trừ
gốc lành.
4/ Do lúc định Kim cương, dứt hẳn hạt
giống nhiễm. Điều thiện
kết hợp với
phần phước, không thể dẫn đến báo, gọi là tổn
hại hàng phục.
Pháp sư
Khuy Cơ nói trường hợp thứ nhất là
siêng năng mà không
làm lợi cho phiền não.
Trường hợp thứ hai, làm lợi mà
không siêng năng.
Trường hợp thứ ba, cắt đứt gốc lành.
Trường hợp thứ tư, cuối quyển trước đã nói chẳng phải bạn giúp đỡ, gây tổn hại, hàng phục,
tức hạt giống thiện lúc
người Vô học nhập Vô dư.

Do thể của hạt giống thứ tư này là không, nên gọi là tổn hại
hạt giống thiện. Ba trường hợp trước đã khiến cho hạt giống thiện không có thế lực, gọi là tổn hại, chứ chẳng phải hoàn toàn
bất sinh.
Trường hợp thứ ba,
hiện hạnh khiến bất sinh, hạt giống không có công
sức, gọi là tổn hại “đắc”, không thành tựu,
chẳng phải là tất cả thể “đắc”
cũng không, như đã nói
trong “đắc” ở trước.
Kiến chấp trong trường hợp thứ hai, chấp mắc tà kiến, đây là
kiến thủ, thường huân
tập tà kiến, đây là tà kiến.

Trong phần nói về
số đầu của hạt giống.
Pháp sư
Khuy Cơ nói nếu mới huân tập thì
sao?
Nói “nếu trụ ở bản trụ, gọi là phẩm hạ”,
giải thích rằng hạt giống
này cũng đã huân tập từ vô thỉ, nhưng có điều
lâu lắm rồi không khởi
hiện hành. Hạt giống cũ ở đây gọi là phẩm hạ.
Lại, sau khi huân tập hạt
giống xong, từ không
chuyển biến, gọi là
trung, thượng v.v… tất
cả ba phẩm của hạt giống bản hữu, đều xưa cũ, vì
sao đến tu luyện v.v… xong, mới gọi là
phẩm trung, nghóa là hạt giống của ba phẩm này vốn đều tự có.
Nhưng trong đây, y theo nghóa
trên hạt giống của một
phẩm, để nói huân tập, không huân tập, đều có
ba phẩm, thể của hạt
giống kia là nhất đẳng (một bằng nhau), chứ chẳng phải hạt giống của ba phẩm, biến đổi phẩm hạ
thành trung. Đây
gọi là chuyển biến diệt
vì một hạt giống nên lại chuyển biến ngang bằng không có trở ngại. Ba phẩm của bản hữu này đã có ở trước, về
sau huân tập, rèn
luyện xong, biến đổi phẩm hạ ngang bằng
phẩm trung, cho
nên trong thân Phật, tất
cả đều bình đẳng, không có hạt giống của ba phẩm
thượng, trung, hạ. Trong đây, y theo chuyển biến ba phẩm ngang bằng,
gọi là riêng, chứ chẳng phải một phẩm biến đổi thành ba địa vị, là
nghóa của hai Luận sư mới, cũ.
Nói về an lập hạt giống nơi bản thức.
Trước hết, giải thích hạt giống hữu lậu,
sau giải thích hạt giống vô lậu xuất thế.
Ngài Tam Tạng nói phân biệt trong
năm sự là tâm, tâm pháp của ba cõi, vì không thể chứng
lý “hai không”, đều là tự tánh biến kế chấp giả dối, phân
biệt mà thành hạt giống,
gọi là tập khí, bao gồm chung hết tất cả hạt
giống hữu lậu. Hạt
giống này có thật. Trên thể thật có nhiều công
năng khác nhau. Vì đối với thắng nghóa đế là
“không”, nên gọi là thế tục
“có”. Thế tục có hạt giống: đối
với Lại-da; đối với đối
tượng sinh; đối với chủ
thể huân
tập. Không thể nhất định nói là tướng của khác, không khác, cũng như chân như là vật thật có, nhưng nhất định chẳng phải một,
khác với các pháp.
Thắng nghóa chân như thật có, hạt giống thế tục thật
có, dù hai đế riêng,
nhưng thật có thì đồng. Đối với nghóa không phải một, khác của các pháp đều
ngang nhau, nên dẫn ra đây để
so sánh.
Pháp sư Cảnh nói: có
luận nói rằng tất cả hạt giống đều là hí luận
phân biệt, huân tập, chính là đồng với văn này.
Sắp chứng tâm ba tánh, đều
là pháp chấp, do Biến kế chấp hạt giống giả dối.
Pháp sư Thái nói là ta
sẽ lược nói an lập hạt giống ấy, nghóa là ở trước, y theo môn lý tùy
chuyển biến hạt giống, trước nói chẳng phải phân tích các hành,
có riêng vật thật gọi là hạt giống. Nay y theo môn lý chân thật, nên nói là trong
Thức A-lại-da. Pháp sư
Khuy Cơ nói đối với Biến kế sở chấp không có thể, đây là tánh y tha vì có tự thể nên nói là thật, không như tánh viên
thành thật gọi là thế
tục có, do hạt giống biến kế, nên gọi là hạt giống
biến hành, vì bị hữu
lậu đã theo đuổi, ràng buộc rắn chắc từ nhiều kiếp, nên gọi là thô nặng.
Hơn nữa, vì hạt giống thô nặng này khắp làm nhân
cho các pháp, nên gọi là
biến hành. Luận Hiển dương quyển 15 nói vì
tính chất thô nặng ở
đây là hành khổ, nên gọi là biến hành.
Kế là phần hỏi đáp, giải thích về hạt giống xuất thế.
Các pháp xuất thế gian được
xuất phát từ hạt giống ngang bằng, đối tượng
duyên của chân như. Luận
sư Cảnh, Bị đều nói nếu theo ngài Thắng Quân
thì không lập nhà hạt
giống vô lậu bản hữu, giải thích văn này có hai:
1/ Giải thích: Chư Phật, Bồ-tát do chứng chân như xoay vần tuôn
ra mười hai bộ kinh,
lưu hành ở đời.
Kiến đạo trở xuống, thuận giải
thoát phần, thuận quyết
trạch phần,
“duyên” giáo kinh kia, tạo ra duyên
sở duyên
sinh. Từ gốc
đặt tên, gọi là từ duyên
sở duyên
của chân như sinh.

2/ Giải thích: Thánh đạo xuất thế của Sơ địa: Từ pháp thế đệ nhất, thuận theo quyết trạch, khéo làm duyên
tăng thượng, duyên sinh đẳng Vô gián.

Từ duyên
sở duyên của chân
như sinh. Nếu theo ngài
Hộ Nguyệt, Hộ pháp phân tích tường tận về văn, cũng
có hai giải thích:

Hạt giống vô lậu bản hữu làm duyên tăng thượng, chân như làm
duyên sở duyên; căn lành của thuận giải thoát phần được sinh.

Lấy hạt giống vô lậu bản hữu làm nhân duyên, giải thoát phần v.v… làm duyên
tăng thượng; pháp thế đệ nhất làm duyên đẳng Vô gián ; chân như làm duyên
sở duyên, pháp xuất thế gian của
sơ địa
được sinh. Nói từ thuyết của
duyên sau, nên nói các pháp xuất thế gian đều từ duyên
sở duyên của chân như
sinh ra.
Pháp sư Cảnh lại vì ngài Hộ Pháp
v.v… giải thích văn này, chính thức đáp về nhân duyên
sẽ được hỏi. Đáp từ hạt giống bản
hữu sinh. Nếu tập khí này bao gồm tất cả hạt
giống, còn gọi là biến
hành, thô nặng thì pháp xuất thế gian của kiến đạo
ba thừa kia sẽ sinh từ
hạt giống nào. Nếu nói là hạt giống với tự tánh
thô nặng làm hạt giống
sinh thì không hợp với đạo lý.
Dưới đây là đáp: - Các pháp xuất thế gian đều
sinh ra từ hạt
giống duyên sở duyên
của chân như, chứ chẳng phải từ hạt giống chứa nhóm của tập khí kia mà
sinh ra. Ý đáp, nói là kiến đạo của ba thừa từ hạt giống bản hữu là chánh nhân của trí vô phân biệt
“duyên” chân
như. Nay, từ hạt giống
kia sinh, nên nói là từ hạt giống duyên sở duyên của chân
như sinh, chứ chẳng phải từ hạt giống chứa nhóm hữu
lậu kia sinh.

Pháp sư Thái
nói Luận sư Thắng Quân chỉ lập mới huân tập, nên chân như là duyên
sở duyên. Vô lậu đầu tiên khởi, chỉ từ hạt
giống, đối tượng duyên
của chánh trí sinh, vô lậu ban đầu không sinh từ
nhân duyên. Ngài Hộ
Nguyệt v.v… chỉ lập bản hữu huân tập. Tánh huân tập bản hữu chứng chân như, là duyên
sở duyên huân tập bản hữu.
Sự huân tập này được gọi là hạt giống duyên
sở duyên của chân như.
Thánh đạo đầu tiên sinh khởi
từ hạt giống này. Luận sư Giới Hiền lập ra hai
huân tập mới, cũ. Huân
tập cũ, như các ngài Hộ Nguyệt v.v… đã giải thích:

- Dù bản hữu
huân tập cũ, nhưng nếu không có huân tập mới thì huân tập cũ
sẽ không thể
sinh
Thánh đạo, mà mới, cũ hòa hợp, mới có
thể sinh Thánh đạo. Vì
trí tánh huân tập mới cũ “duyên” chân như nên
nói là pháp xuất thế
gian từ hạt giống duyên sở duyên của chân như
sinh. Luận Nhiếp Đại Thừa nói huân tập văn với tánh giải hòa hợp, tất
cả Thánh đạo đều từ đây sinh.

Hỏi: Nếu chẳng phải tập khí chứa nhóm hạt giống mà nẩy
sinh, cho đến tất cả đều có duyên
sở duyên của chân như, đây là vặn hỏi
của người ngoài. Đại
ý vặn hỏi nếu pháp xuất thế gian có hạt giống
riêng duyên
sở duyên của chân
như sinh, thì tất cả hữu tình đều duyên
sở duyên của chân như, lẽ ra đều có hạt giống duyên như, làm
sao kiến
lập có Bát Niết-bàn,
không Bát Niết-bàn. Dưới đây,
y cứ có chướng, không chướng, nhằm làm rõ hạt
giống xuất thế trong thân
người kia là có thành tựu hay không thành tựu,
nên có năm tánh riêng.

Nói phải biết rằng do sức “chuyển y” nên đã gánh vác lấy,
nghóa là kiến đạo của
ba thừa chuyển phàm thành Thánh, gọi là “chuyển
y”. “Chuyển y” tức là chân như. Chân như làm duyên, gánh vác lấy các
hạnh vô lậu xuất thế, tùy chuyển nối tiếp nhau.
Ngài Tam Tạng nói
kinh Lăng-già quyển thứ hai loại tám quyển nói về năm
chủng tánh,
tánh quyết định của ba
thừa là ba người trước, bốn là tánh bất định, năm
là Nhất xiển-đề. Xiển đề có hai loại:
1/ xiển đề Bồ-tát, nghóa là rốt ráo không thành Phật.
2/ Xiển đề đoạn thiện: Nếu gặp duyên tốt, tất nhiên
sẽ
được thành Phật.
Ngoài ra, ở vào thời đại
phương Tây,
sẽ thấy rõ. Văn bản
cũng đồng với bản
Lăng-già chữ Phạm.
Các đại đức phương Tây thừa nhận nghóa này, nói
Lăng-già không nói là người thứ năm không có tánh hữu tình, chỉ nói có hai loại xiển
đề trong hạt giống Phật:
1/ Hạng cắt đứt căn lành, gặp duyên, nối tiếp trở lại, rốt
ráo sẽ thành Phật.
2/ Là Bồ-tát với đại bi thuần, vì chúng sinh, nên không thành Chánh giác. Nhằm nói lên
sự ít có mầu nhiệm này, nên đặc
biệt nói riêng, tức kinh Đại Tập nói rằng
Bồ-tát phát tâm thề cứu độ chúng
sinh. Chúng
sinh chưa hết, ta quyết định
sẽ không
thành Phật.
Nếu chúng sinh hết, công dụng
của ta thôi dứt, thì công lúc ấy mới vào Niết-bàn. Lại, luận Trí Độ nói có
các Bồ-tát, nhân hạnh đã viên mãn,
không nhận lấy ngôi vị
Chánh giác, như Bồ-tát Văn Thù v.v…

Luận Trang Nghiêm quyển hai nói người không có
Phật tánh, nghóa là thường
xuyên không có tánh. Nếu đến bản quốc, tất nhiên
họ sẽ không nẩy sinh
niềm tin. Ta mong sẽ đến với họ, đem vấn đề chủng tánh để cùng thảo luận, và nói với họ rằng, ngài
Giới Hiền sắp đến đây.
Bấy giờ, các Đại đức đều đưa ra văn luận về người không có tánh, đồng loạt quở rằng: Lìa xa chiếc xe, con người hiểu biết là vật gì
mà lại bị người kia gây tổn hại.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
Luận sư
Thắng Quân đã mới gieo
trồng, y theo chướng để
nói về ba thừa, tức lấy văn này làm chính. Ngài
Hộ Nguyệt, Hộ Pháp dù
có hạt giống bản hữu, nay y theo chướng để nói, chứ chẳng phải hạt giống cũ không có. Dù cho có chướng của
chủng tánh không thể dứt
trừ, cũng gọi là không có chủng tánh, huống chi
là sức của pháp nhó.
Có chủng tánh, không có chủng tánh làm
“duyên”, mà chướng có thể dứt,
không thể dứt khác nhau. Nay y theo chướng để nói
nghóa cũng không có lỗi, đều do quả lúc bấy giờ
đã hướng đến
chướng trong nhân không
được, nên y theo chướng để nói, vì hạt giống vô
lậu ẩn giấu, vì pháp nhó
cho nên không nói, từ chướng ngại mà luận.

DU-GIÀ LUẬN KÝ - QUYỂN MƯỜI BA (Phần cuối, hết)

<節>DU-GIÀ LUẬN KÝ</節>



<卷>QUYỂN 14 (Phần Đầu)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 53</詞>

Trong mười môn thứ bảy, là giải thích nghóa Nghiệp, tức là
quyết định lựa chọn
biểu sắc trong sở duyên của nhãn thức; thanh sở
duyên của nhó thức và
tư trong sự giúp đỡ của ý thức, cũng có thể quyết định chọn lựa chung
số tư duy tương ưng với giúp đỡ của
sáu thức kia, vì
đều là tánh của nghiệp
kia, trong đó có hai:

1/ Nói về ba nghiệp của ba tánh.
2/ Nói về ba nghiệp bất luật nghi, v.v… Trong phần một, trước là nói về tướng của nghiệp. Sau là
nói về giả, thật.

Lại nữa, thế nào là nghiệp biểu? Nghóa là tóm tắt có ba thứ Đẳng. Pháp
sư
Cảnh bổ khuyết:
Hai nghiệp thân, ngữ trong ba nghiệp
biểu này, nếu tướng
phần phát ra thể, nghóa là từ ý tứ ba tánh biến đổi
khởi sắc, thinh làm thể
của nghiệp thân, ngữ; ý nghiệp kia sẽ lấy thân,
ngữ căn bản đồng thời
với ý tứ là thể của ý nghiệp. Nếu dứt bỏ tướng phần để y theo kiến phần phát ra thể, thì tức là lấy ý tứ căn bản dựa vào
môn thân, ngữ, gọi là
nghiệp thân, ngữ biểu. Tư của phương tiện trước,
được gọi là nghiệp ý biểu.

Nghiệp vô biểu, nghóa là nếu trong cõi Dục, nếu
nghiệp thiện, bất thiện, tùy theo y theo ở
tướng phần, hoặc dựa vào kiến phần phát ra thể của ba nghiệp, thì nghiệp kia đã huân tập thành hạt giống. Ngăn cấm
sự nối tiếp nhau của hạt giống này, như điều thiện ngăn ngừa việc ác,
việc ác ngăn cản điều
thiện, giả lập hiện hành, tùy theo có kỳ hạn cần
thiết chưa mãn đến nay, hạt giống nghiệp như thế,
vận chuyển, tăng
trưởng, gọi là thành
tựu nghiệp. Nếu hạn chế thế lực lỗi lầm và hy vọng chấm dứt hạt giống nghiệp
không tăng, thì gọi là xả nghiệp.
Nếu đạo, định giới chỉ y theo ở
nghóa một niệm hiện khởi tương ưng với ý tứ, để
lập ra bảy chi vô biểu.
Một niệm có thể lìa lỗi
của bảy chi, vì giáo pháp Đại thừa, Tiểu thừa đều nói
là đạo, định, luật nghi tùy
tâm khởi, diệt, không thường
nối tiếp nhau. Nếu y theo
hạt giống để lập
đạo, định, giới thì lỗi lầm
sẽ nối tiếp nhau luôn, không được nói là tùy tâm khởi diệt.
Bồ-tát tịnh giới, ý biểu
thân, ngữ, hoặc y theo
tướng phần; hoặc y theo ở kiến phần phát ra thể như trước.
Nếu nghiệp vô biểu thì y theo hạt
giống nghiệp, tùy theo kỳ
nguyện xưa, một
phen thọ lãnh xong, nhậm vận
tăng thượng,
cho đến Bồ-đề.

Kế là, giải thích về danh từ nghiệp vô biểu kia, thân, ngữ tướng phần, thể
là sắc, thinh. Từ khi tác động khởi, biểu thị
sụï việc mừng, giận của ý tứ, tức là dùng tướng phần tiêu biểu ở kiến phần, cũng gọi
là dùng tướng để biểu
thị thể, nên Bách luận nói dòng chảy ngầm nổi lên
làn sóng vỗ chập chùng mà tự biểu lộ. Nghiệp ý
biểu, nghóa là
không thể biểu thị cho
người biết, chỉ tự mình biểu thị rõ cảnh giới
sở duyên. Nay nói
nghiệp thân, ngữ biểu từ chủ thể biểu thị thân, ngữ
được tên gọi.
Nghiệp ý biểu, tức là từ tương ưng với cảnh liễu biệt làm
nhân. Nghiệp vô biểu có hai nghóa:

1/ Y theo hiện khởi thân, ngữ, tùy theo việc thiện, ác của thân ngữ kia, dùng tướng để biểu thị thích hợp với tánh tự biểu, gọi
là nghiệp biểu. Nếu đối với tánh khác thì không thể biểu thị nhau, cũng gọi là
“vô biểu”, như thiện
không biểu thị ác, ác không biểu thị thiện v.v…

2/ Y theo ở hạt giống của nghiệp thân, ngữ, giả lập tánh nghiệp,
không thể biểu thị các việc thiện, ác v.v… gọi là vô biểu. Đạo, định luật nghi, dựa vào
tâm khởi, diệt, không thể tùy
sự
việc có đối tượng
biểu thị, gọi là nghiệp vô biểu. Trong đây chỉ nói
nghiệp hữu biểu, lược
qua không có đạo lý vô biểu, tất nhiên là có hạt giống.

Nghiệp ý biểu, nghóa là nếu đối với biểu thị rõ cảnh của mình, gọi là
nghiệp biểu, tức công năng làm biểu hiện.
Thiện khác của tánh thiện, ác không thay thế ác, có đối tượng biểu hiện rõ điều ác,
không thay việc thiện có đối tượng biểu thị rõ, cũng gọi là vô biểu. Nếu y theo hạt
giống để lập nên nghiệp
vô biểu của ý, thì cho dù y theo hạt giống, giả
lập hiện hành, vẫn không thể biểu thị rõ cảnh giới
sở hữu, gọi là ý vô
biểu. Pháp sư Khuy Cơ nói
đây là chiếu theo quyển này v.v… trở xuống, là giải thích về hai vô vi hư không v.v… xong,
kết rằng hai mươi bốn pháp bất tương ưng v.v… như thế, đều là giả có.
Xem thế văn, tức là gồm
kết thứ năm mươi hai ở
trước đến nay, cuối quyển trước nói: Hạt giống và nghiệp v.v… này đều là hàng phục vặn hỏi, nghóa là bất tương ưng
ở trước, chứng thành
giả có. Ở trước nói hạt giống là giả, là thật. Đã nói hạt giống giả, thật rồi.
Nghiệp được kiến lập trên hạt giống để nói. Nếu giả hiện lập hạt giống trở xuống, vì bất tương ưng chưa hết, nên kiến
lập định vô tưởng
v.v… ở trên hạt giống.

Nên nghiệp v.v… trở xuống, nói về ba bất tương ưng của định vô tưởng v.v… tức là quyết định lựa chọn nghóa nghiệp đạo của
Quyết Trạch Bản Địa tám quyển .
Địa kia là
địa tầm, từ, đây là ý địa, nên chẳng phải quyết
định lựa chọn đúng. Nói: - Nếu đối với mười nghiệp đạo v.v… bất thiện
của thân, ngữ, ý.
Pháp sư Cảnh nêu bảy thứ trước vừa là nghiệp, vừa là đạo, ba thứ
sau: tham, sân, tà kiến,
là đạo mà chẳng phải nghiệp, vì sao nay lại nói
ba nghiệp thân, ngữ, ý
gọi là mười nghiệp đạo bất thiện ư?

Giải thích: Vì, nay y theo ở ý nghiệp tương ưng đồng
thời với tham, sân, tà kiến mà nói, nên nói là mười nghiệp đạo bất thiện
của thân, ngữ, ý về
mặt lý, ý tứ chẳng phải là ba đạo sau, vì nghiệp ý tứ
là nghiệp, chứ chẳng phải Đạo.
Không lìa,
nghóa là hạt giống của nghiệp này thường theo không lìa.
Vì sức tăng thượng của hiện hành nên bình đẳng, nghóa là do
hạt giống này đối với
sức tăng thượng của hiện hành kia, sinh khởi tất
cả nghiệp biểu nhiễm ô của thân, ngữ.

Luận sư Bị
nói chưa lìa Thánh đạo đã đối trị, nên nói không lìa. Nay, giải thích có hơi khác.
Dưới đây, là nói trong nghiệp thiện
rằng đối với lời thề
kia, thọ lãnh xa lìa, nên biết ở đây nói là không lìa
hiện hành, tức không xa
lìa mười bất thiện.
Nếu tức đối với lời thề kia, cho đến “gọi là nghiệp biểu
thiện”, Pháp sư Cảnh
nói đã nói thề thọ lãnh xa lìa nghiệp biểu thân, ngữ, tức là chưa
khởi thân, ngữ, chỉ có tư nguyện
(ý nguyện),
sao được gọi
là nghiệp biểu thân, ngữ?
Giải thích:
Nếu y theo ở “tác thiện” thì bấy giờ tức sẽ không
có hai nghiệp thân, ngữ.
Nếu cứ theo “chỉ thiện” thì bấy giờ sẽ có, vì lúc thề nguyện thọ lãnh giới, đối với ý tứ có lìa bảy
nghiệp thân, ngữ
chẳng phải nghóa, nên gọi là ý tứ này là nghiệp thiện
của thân, ngữ, vì cho
nên không có lỗi. Nếu
các oai nghi lộ, cho đến “gọi là nghiệp biểu vô
ký”, Pháp sư Khuy Cơ nói
ở đây như tùy chuyển nghóa của Tát-bà-đa rằng một phần trong bốn trần oai nghi, năm trần công xảo, vì chỉ lấy thân,
ngữ nên nói một phần.
Nay, ở đây Đại thừa có cả ba tánh này. Nay, lấy
vô ký trừ thiện, bất
thiện, nên nói là một phần. Việc này đều là gia
hạnh sinh, chứ chẳng phải
như tâm Dị thục sinh, nên không thể phát
nghiệp. Nếu vậy, tâm
biến hóa cũng có thể phát nghiệp, vì sao không nói đến.
Nay nếu Đại thừa vì lợi lạc, phải biết thiện này là chủng
loại thiện.
Nếu vì đùa giỡn, phải biết rằng vô ký, tức chủng loại oai nghi v.v… lược
qua không nói. Nếu có không muốn biểu thị với
người khác, cho đến gọi là ý biểu.
Luận sư Cảnh nói đây là nói chung ý nghiệp ba tánh, không
muốn biểu thị rõ cho
người khác biết, chỉ tâm ba tánh của nội tâm mình khởi biểu thị rõ pháp ở trước, gọi là nghiệp ý biểu.

Pháp sư Thái
nói biểu tư sau, tư trước, nên gọi là nghiệp ý biểu. Pháp
sư
Khuy Cơ nói như hai thứ thân, ngữ biểu thị với
người khác, ý chỉ tự biểu thị, như khi phát
nghiệp thân, ngữ tất nhiên có ý biểu, dùng
làm phương tiện ý biêu
của mình, biết ta đã làm những việc như thế v.v… tức biểu thị ở trước biết về
sau
sẽ làm việc này với ý đều có
nghiệp biểu, gọi là nghiệp ý biểu.

Luận sư Trắc nói điều mà kiến phần đã làm, tự chứng rất dễ
hiểu. Điều mà tự chứng
đã làm, chứng tự chứng rất dễ hiểu, cho đến cái mà chứng tự chứng đã làm thì tự chứng rất dễ hiểu. Chỉ vì nội đã biết nên
ý tứ nội chọn lựa,
gọi là “nghiệp ý biểu”.

Trong đây v.v… trở xuống, kế là, nói về giả, thật. Pháp sư
Cảnh nói đây là phá Tiểu thừa chấp thân nghiệp trong một
sát-na có hành động là nghiệp
thật kia. Nay, y theo ở hiện tượng nối tiếp nhau, nơi
này diệt, chỗ kia sinh,
giả gọi là thân nghiệp. Vì một niệm không có
hành động, nên không có
nghiệp thật. Ở đây y theo nơi sắc căn, tướng phần của bản thức, chỗ này diệt, chỗ
khác sinh, nhằm phá tan chấp
của người ngoài.
Ảnh tượng của ý thức tùy thuộc vô ký của bản chất.
Pháp sư
Khuy Cơ nói do
Luận sư
Chánh Lượng bộ cho rằng
sắc pháp nối tiếp
nhau, bốn tướng của một
thời kỳ có phân biệt sắc xao động, được gọi là
thân biểu. Nay, phá bỏ
tướng đó: sát-na, sát-na sinh, diệt nối tiếp nhau,
diệt ở nơi này, sinh ở
chỗ khác, chẳng phải trong một pháp thật, không
có sinh diệt, từ không diệt ở đây mà có thể qua đến nơi kia.
Sự co
duỗi v.v… trong đức cú
của Phệ Thế sư cũng vậy, là có thật thể. Nay, đồng phá tất cả. Nếu phái
Tát-bà-đa cho rằng dù không có
sắc xao
động, nhưng vẫn có sắc
nghiệp riêng , như lúc co vào duỗi ra, có sắc
nghiệp riêng
nẩy sinh.
Sự việc này
không đúng. Vì chỉ có
sắc thân vô ký của
Dị thục ở chỗ này, do
sức tư duy nên biến đổi mà sinh, chứ chẳng phải
có sắc nghiệp riêng, cho
nên nói chỉ có thân ở chỗ khác diệt v.v…
Chỉ có âm ngữ, goị nghiệp ngữ biểu. Ở đây phân biệt
thinh của Tát-bà-đa, tức là
ngữ nghiệp. Nay nói chỉ có âm ngữ. Nghiệp tư đã phát, gọi là nghiệp ngữ biểu, thể nó chỉ vô ký, không đồng với thể nghiệp của
Tiểu thừa có cả ba tánh, chỉ có tâm phát khởi tạo tác tư, gọi là nghiệp
ý biểu, nghóa là ở đây
nói lấy tư làm ý nghiệp, ý nghiệp cũng phát động thân, ngữ dùng tư
làm nghiệp.
Nghiệp tức là
sắc mà là giả danh,
chứ chẳng phải có sắc
riêng gọi là nghiệp v.v…

Vì sao v.v… cho đến “không hợp với đạo lý”, đây là đả phá
Chánh lượng bộ, v.v… lẽ ra trước phải thành lập có
sát-na diệt rồi, mới
có thể phá không có
hành động, nên trước lập lượng rằng: - Các sắc trần v.v… lẽ ra
sát-na diệt, vì thuộc về
sắc uẩn, như ngọn đèn, ánh
lửa, tiếng chuông, cái
mà người khác cùng thừa nhận, mới lập lượng rằng:
- Không có
sắc ở chỗ này qua đến chỗ khác.
Vì sát-na diệt, như ánh
lửa của ngọn đèn, v.v…

Sát-na diệt này nhân phương hướng là cực thành. Lại, lìa chỉ
các hành sinh, tác dụng thật khác
do nhãn, nhó, ý đều không thật có.
Đây cũng phá bỏ có
tác dụng của hành động của Chánh lượng bộ. Lại,
phá tác dụng, thật tánh
cực vi sắc nghiệp của Tát-bà-đa. Lại, phá thật tánh cú nghiệp của
Phệ thế sư. Nay, phá
chung rằng: - Không có tác
dụng riêng thật, như
nhãn, nhó, ý đã lấy ba nghiệp đều không thể được.
Dù hành động kia và sắc
nghiệp đều là đối tượng mà nhãn v.v… chấp
lấy với sắc kia là tùy
theo một, nên không thành lỗi. Ở đây vì không
thừa nhận “đắc” của
nhãn thức v.v… nên lượng rằng: “Ông nói sắc
nghiệp v.v… của hành động, không gọi là lìa các hành,
do nhãn, nhó, ý
nhất định không thật có.
Vì hai lượng hiện, tỷ đã không biết. Như sừng
thỏ v.v… Ý nghiệp dù
chung cả ba tánh, nhưng lấy tư tác động biểu thị
rõ nghóa tác dụng v.v…

Dưới đây, là nói về ba nghiệp bất luật nghi v.v… văn chia làm
bốn:
1/ Nói về nghiệp luật nghi ác.
2/ Nói về nghiệp luật nghi thiện.
3/ Nói về nghiệp xử trung.
4/ Hỏi đáp, nói lại. Trong phần trước có hai: Trước, nêu ra nhân duyên.

Sau, nói về thể tánh.

Trong phần trước, hỏi: Vì sao luật nghi thiện tức là nghiệp đạo?

Luật nghi bất thiện khởi theo xử trung mới gọi là đạo nghiệp?
Ngài Tam Tạng nói luật nghi
thiện vì chỉ thiện nên tức thành nghiệp đạo.

Pháp sư Cảnh nói thể tánh của luật nghi ác tức dùng mười đạo bất thiện và tư nguyện ác, luôn tương ưng với bất tín,
lười biếng, ý niệm giả

dối, tán
loạn, ác tuệ, dùng làm thể.

Giải thích các danh từ ấy, nghóa là chiêu cảm thể của nghiệp quả khổ, gọi là ác.
Các giới ác, gọi là ác luật nghi. Tùy theo văn để
giải thích: Nói có đối
tượng rõ biết, nghóa là phân biệt với người điên loạn. Ở đây nói
sinh vào nhà bất luật nghi, chủ yếu ở kỳ hạn
sự thọ lãnh
được bất luật nghi,
không đồng với Tạp Tâm nói sinh vào nhà bất luật
nghi, chỉ giết một sự
sống, tức là được bất luật nghi, chưa hẳn là
phải kỳ hạn việc thọ lãnh. Nếu sinh vào nhà khác,
tất nhiên phải thọ lãnh. Lại, đối với việc mạng
sống ở đây, lại càng khởi
tâm dục, lạc, nhẫn khả
bình đẳng, nghóa là đầu
tiên, việc đã thọ lãnh, lại thêm nhẫn khả mới
thành bất luật nghi.

Dưới đây giải thích về ý chịu đựng lại, do thuộc về bất luật nghi, nên
ngang bằng. Theo như ngài
Tam Tạng nói đầu tiên, lúc thọ
lãnh sự việc, chỉ thành tựu
sáu bất tín v.v… của ý địa, và thành tựu tất cả
hạt giống của bảy chi
phương tiện như sát v.v… khả năng sinh nghiệp đạo căn bản của thời
kỳ sau, gọi là căn bất thiện, chứ chẳng phải tham, v.v… gọi là căn bất thiện.
Thời gian sau, đối với duyên hành động
sát
hại, trộm cắp v.v… mới
thành tựu dần sát xử trung v.v… cũng có thể lại
giải thích: trước lấy
sáu bất tín, tư duy bất chính làm duyên cho sự thọ lãnh, phát khởi hạt giống nghiệp căn bản trong
sát hại của
Thức A-lại-da v.v… làm cho nó
tăng trưởng. Bấy giờ được gọi là thành tựu nghiệp
bất luật nghi của các
căn bản như sát v.v…

Nếu sinh vào nhà bất luật nghi, như thế là tùy theo những
loại người nào sinh vào
nhà khác để lãnh thọ thời gian mong muốn và
làm việc v.v… đều được
gọi là người trụ luật nghi. Người này cho đến
v.v… trở xuống, là văn, nghóa là chưa được đối trừ đến nay, mỗi niệm
tăng trưởng, nghóa là
từ hạt giống của mười nghiệp đạo bất thiện. Kế là, ý niệm gia tăng, thành hai mươi.
Từ thứ ba, tăng đến ba mươi,
cho đến vô biên.

Pháp sư
Khuy Cơ nói nếu
sinh vào nhà bất luật nghi,
sẽ có đối tượng phân biệt rõ tự phát tâm mong muốn, nghóa là ta
sẽ dùng việc này v.v… để nuôi
mạng sống, nghóa là ở đây
sẽ là chủ thể khởi
luật nghi trong tám luật
nghi. Ngoài ra, dưới đây, mỗi pháp đều phối
thuộc. Nay, Đại thừa dù
sinh vào nhà bất luật nghi, có đối tượng phân biệt
rõ trở đi, tự phát
tâm mong muốn mới thành. Nếu tâm không mong
muốn, trái với chí trước
của cha mẹ, ta không làm việc này thì chẳng phải
bất luật nghi. Luật nghi gọi là phép tắc, vì không
phép tắc, nên gọi là
bất luật nghi. Chẳng phải
phép tắc ác, gọi là bất luật nghi mà là danh thể
của bất luật nghi đó, như tướng tợ
ác thi-la. Nay, y theo thế của văn này, tức mới phát tâm mong làm , cũng chẳng phải thuộc về bất luật nghi,
vì điều quan trọng là
phát tâm mới thành tựu.
Nay giải thích trước là đạo gia hạnh đã thành tựu, nhưng
chưa quyết định hãy còn
nhẹ, nên huân tập sau của phẩm hạ là phẩm
trung, tức đạo Vô gián.
Về sau, nếu tạo ra việc này xong, sẽ trở thành
phẩm thượng, phát ra vô
biểu. Nhưng y theo luận rằng dù thành tựu vô
biểu của thân, ngữ, nhưng chỉ thuộc về ba căn bất thiện của ý. Do ý đã
thành tựu vô biểu của
bảy chi thân, ngữ. Luận nói chỉ thành tựu các căn bất thiện rộng lớn.
Về sau, nếu việc thực hành đã xong, thì
phát biểu, vô biểu. Ý này đã phát vô biểu, thì không
thuộc thân, ngữ không nói thành tựu vô biểu
của thân, ngữ, chỉ nói rằng thành tựu căn bất thiện.
Khi thực hành công việc xong, thì thuộc
về thân, ngữ. Lại, chỉ thành căn bất thiện của ý, tức gọi là bất luật nghi, chứ chẳng phải là thành tựu nghiệp đạo
bảy sắc. Khi thành tựu
bảy sắc, cũng gọi là bất luật nghi,
không đồng với phái
Tát-bà-đa gọi là nghiệp đạo xử trung.
Phải biết rằng phi phước xoay vần
tăng trưởng, việc này cũng là bảy
chi sát-na,
sát-na,vì gia tăng gấp bội, nên gọi là vận
vận tăng trưởng.
Kế là, nói về thể tánh.
Pháp sư Cảnh nói
sáu pháp như tà
nguyện v.v… trong đây, khi
chính thức hiện ở trước, dùng chúng làm thọ,
khả năng thọ lãnh hạt
giống nghiệp đạo của bản thức, gọi là năng phát ra nghiệp kia.

Trong Tỳ-Đàn
có bốn duyên xả. Nay, Đại thừa chỗ nào cũng chỉ
thấy xả duyên giới thiện, chưa thấy đoạn văn nào
nói xả luật nghi
ác. Theo lý thì có ba
duyên, trừ hai hình sinh.

Luận sư Bị
nói mười nghiệp đạo ác, ba căn bất thiện, sáu
thứ như bất tín v.v… đều là thể của giới ác, văn lược không nói. Lại nói
xử trung có hai:

1/ Thọ lãnh biểu, vô biểu, tức thọ nghiệp, phát nghiệp.
2/ Tùy thuộc ở biểu, vô biểu, chính là do hạt giống hiện hành.

Pháp sư Khuy
Cơ nói khắc tánh phát ra thể, chỉ ở trên hạt giống của ác tư duy mà
giả lập. Nay, vì lấy trái với năm căn tăng, nên nói bất tín v.v… thật ra thường thích ứng với mười pháp
đều chuyển,
cho đến (thậm chí) tà
dục, tà thắng giải v.v… Tư duy này tức chủ thể
khởi tư nghiệp. Như thứ
hai trong tám luật nghi dưới đây có công năng khởi luật nghi.

Trên đây, nói về tâm một kỳ hạn bất luật nghi, tức thành thời
gian, nghóa là thời gian chưa xả bảy chi đến nay, bảy chi càng tăng trưởng gấp bội.

Về thời gian
xả, nghóa là thọ giới rồi qua đời được quyết định hai hình
sinh bốn
thời gian. Nay, Đại thừa cho rằng dù không thọ lãnh giới, thề
xả “tác pháp”, cũng gọi là xả, nên có năm thời gian.
Vì thế, nên luận nói cho đến tư này chưa xả
về sau, gọi là bất luật nghi, nghóa
là biết xả nghiệp ý
tứ, cũng xả bất luật nghi.
Nói thi-la ác:
thi-la gọi là mát mẻ. Người làm ác, vì mát mẻ
ác, nên làm thi-la ác,
chẳng phải thể ác kia chính là thi-la.
Xưa vặn hỏi rằng ngăn ngừa
sai quấy để giải thích về giới.
Có giới không ngăn ngừa
lỗi lầm v.v… nghóa là bất thiện này, với danh từ ấy, nếu cách giải thích ở đây tức không có lỗi lầm, như danh từ bất
luật nghi đồng nhau.

Lại, vặn hỏi
rằng: thể ác chẳng phải thi-la. Người làm ác, vì
ghét thi-la nên gọi là ác thi-la. Lẽ ra cũng thấy thể chẳng hạnh phải ác
, người ác ghét kiến
kia, nên gọi là ác kiến.

Giải thích: - Kiến gọi là phân biệt thiện ác, phân biệt đều cùng
gọi là kiến.
Thi-la gọi là thể của thanh lương ác, vì chẳng phải thanh
lương, nên không sánh đồng với kiến.

Kế là, nói về luật nghi thiện, văn được chia làm năm:
1/ Trái với ác, nói điều thiện.
2/ Nói về sự khác nhau giữa thiện về ác.
3/ Nói về thể tánh của thiện.
4/ Nói về số đầu.
5/ Hỏi đáp để nói. Trái với thiện này, như thích hợp tùy chuyển, đây là đầu tiên.
Pháp sư Khuy
Cơ nói thể tánh của luật nghi cũng lấy tư duy thiện
cùng lúc, cũng lấy năm số, khắc thể chỉ giả lập
trên hạt giống của tư. Nay, Đại thừa y theo văn, tức lấy mười nghiệp đạo thiện và năm
uẩn của tư làm thể.

Kế là, nói về phần khác nhau. Văn chia làm hai:
1/ Nói về phần khác biệc.
2/ Sau, hỏi đáp để giải thích nghóa là có người có khả năng thọ phương thì có thể được thọ: một là có tự thể, hai làTâm trong xuất thế, có ưa thích,
nhàm chán. Trong luật nghi ác thì không như thế, nên có khác nhau. Hoặc do
người khác, do mình mà thọ lãnh luật nghi. Hoặc lại có một chỉ thọ lãnh tự nhiên, trừ luật nghi
v.v… của Bí-sô. Pháp sư
Cảnh nói do mình do người. Đây là nói chung,
nói chung bảy chúng và
giới ngày, đêm. Hoặc chỉ tự thọ lãnh trừ luật nghi Bí-sô, nghóa là khuyên chung giới mà bảy chúng đã thọ và giới ngày
đêm dùng làm ba thứ. Năm chúng xuất gia được gọi là chung là
luật nghi Bí-sô,
cận sự, và cận trụ trong tại gia . Nay, nói
cận sự, cận trụ
đều được có nghóa tự
thọ lãnh giới. Năm chúng xuất gia, phải thọ lãnh giới từ
người khác, bởi vì chẳng phải tất cả đều có khả năng thọ, huỳnh
môn v.v… chẳng được thọ giới.

Nếu Bí-sô,
Bí-sô v.v… trở xuống, là chất vấn ngược lại
người ngoài rằng: - Về thời gian phát giới, tức ba chúng trong năm
chúng xuất gia, yết-ma lần thứ ba xong là đắc giới.
Nếu sa-di,
sa-di-ni và ba
chúng tại gia thọ lãnh ba
quy y xong, liền đắc giới. Nếu là hai chúng xuất
gia, thì phải thuộc người
khác mà thọ Bí-sô. Ba chúng tại gia được tự nhiên thọ, tức cũng cần thọ ba quy rồi, liền đắc giới. Nếu là giới
Bồ-tát thì chung cho tự nhiên thọ, gồm thâu hết tất cả giới.
Về sau khi xuất gia
rồi thì phải thọ từ người khác. Nay, vì nói về giới của
Nhị thừa, nên phải từ người khác thọ lãnh.

Luận sư Trắc nói do người, do mình, là nói từ người khác được.

Chỉ tự nhiên
thọ nghóa là nói về tự tịnh tâm thọ, không nương
tựa giới sư.

Kế là, hỏi đáp để giải thích rằng hai thứ thọ, tùy theo chi thủ hộ, cái gọi là hổ thẹn.
Pháp sư
Khuy Cơ nói hổ thẹn có thể tự thọ;
thẹn nghóa là từ người
khác. Tuy nhiên, cả hai cử chỉ hổ thẹn đều cùng
hiện hành, nhưng y theo ở
phần vượt hơn, nên có nhất thời. Hoặc không
có thời gian thứ hai,
chứ chẳng phải không có một. Nếu từ người khác
thọ giới, do thân phát
động bảy chi, chẳng hạn như đến chỗ thầy. Hoặc
do ngữ phát ra bảy chi,
như phát ngữ thỉnh sư, v.v…
Nếu tự nhiên thọ, nghóa là chỉ có nghiệp ý biểu, nghiệp này
không dùng thân, ngữ làm
phương tiện, chỉ lấy ý làm
phương tiện, để thọ
được vô biểu của bảy chi thân, ngữ. Hỏi: Tức có vô biểu không từ
biểu sinh, vì không có thân ngữ nên tự có ý hình
thành biểu.
Nếu vậy, thì lúc tự thọ, lễ Phật, phát ngôn,
đâu chẳng phải là
nghiệp biểu sao?
Nay giải thích không có biểu thị với người khác để cho họ biết, nên nói không có thân ngữ, chứ chẳng phải tự mình không
có nghiệp thân, ngữ. Vì cho nên cũng có
biểu sinh, như bác bỏ việc làm của
người khác, hoặc bằng
lời lẽ v.v… làm biểu của thân v.v… cho nên thân, ngữ được biểu thị
lẫn nhau. Lại, thân ngữ này được y theo ở tất cả tác pháp, như người bệnh nặng không thể cử động thân phát ra lời nói.
Dù từ người khác thọ,
cũng có vô biểu không từ biểu sinh. Hoặc tự phát
tâm
kỳ nguyện,
chỉ có vô biểu, cho nên có luận này.

Luận sư Trắc nói tùy hai pháp hổ, thẹn của chi thủ hộ có
hay không đủ, nên từ
người khác thọ. Nếu người có hổ, thì sẽ có thẹn,
nên tự thọ. Nếu kẻ có thẹn, chưa chắc đã có hổ, cho nên họ không
thể tự thọ. Dựa vào
người khác, mới khởi thẹn, được thọ giới. Vì người
này nên phải từ người khác thọ.
Nói bình đẳng không khác nhau, nghóa là cả hai
sự thọ giới
dù khác nhau, nhưng đều
có năm chi. Nếu xa lìa tư v.v… trở xuống, là thứ ba, nói về thể tánh. Đầu tiên, nói về
sáu pháp là thể của luật nghi.
Luận sư Trắc nói trên xa lìa tư duy, giả nói
nghiệp biểu.
Nghiệp biểu với
căn của năm căn đều
hiện hành đồng thời, nói là luật nghi.

Kế là, nói từ
sáu pháp này làm nhân đẳng khởi,
sinh mười
nghiệp đạo thiện, là
luật nghi thiện. Pháp sư Cảnh nói đầu tiên, phần ít,
phần nhiều và toàn phần
lìa mười hành vi ác, thành ba mươi việc thiện. Đối với hành vi
ác thượng, trung, hạ, chỉ lìa phẩm hạ, gọi là phần nhỏ
ít. Nếu lìa hai phẩm hạ,
trung gọi là phần nhiều. Nếu lìa cả ba phẩm,
thì gọi là toàn phần.

Kế là, ba mươi hạnh được y theo ở thời gian, mà nói khác
nhau. Bốn hạnh sau, tức
là tự thực hành, khuyên khích người khác cùng khen ngợi thể của hạnh ấy, chúc mừng, vui vẻ người tu hành, đã
sinh ra
số lượng phước, phải
biết rằng cũng vậy, nghóa là từ trăm hạnh trước
sản sinh trăm phước.

Pháp sư
Khuy Cơ nói một phần v.v… Một phần này đồng với
Kinh bộ nói khi thọ một, hai giới cũng phát giới, bất luật nghi v.v… cũng
vậy. Thề thọ trong thời
gian ngắn, cũng gọi là bất luật nghi. Nếu không
thệ thọ, mà làm việc
sát hại, thì chỉ gọi là thọ riêng, thời gian riêng, gọi
là chung có mười. Khoảng
giữa này, như phần ít lìa v.v… phần này với
lìa v.v… của thời gian ít
nào có khác, mà nói là có trăm giới cho đến
suốt đời có mười,
đâu có khác gì với tự thọ, bảo người khác thọ ?
Giải thích:
Đối tượng duyên của ý, là hướng đến mong cầu
riêng. Nhưng trong đây có
ba phần vị: ba phần vị đầu, y theo ở sự; ba phần vị kế là y theo thời gian; bốn phần vị
sau y theo ở con người. Nhưng y
theo ở sau, chính giữa,
mình, người được chia làm bốn.
Trong nói về
số đầu
của giới, trước, chính thức nói về luật nghi
có tám. Sau, gồm tám thành ba.

Trong phần trước, đầu tiên, là nêu số, nêu danh. Sau, nói về
thứ lớp. Pháp sư Cảnh nói:

1/ Năng khởi, nghóa là phương tiện thọ giới. giới.
2/ Nhiếp thọ là chính thọ giới. Hai danh từ này nói về sự thọ lãnh
3/ Đề phòng thủ hộ, nghóa là tinh tấn, chuyên cần không trái phạm.
4/ Lại Dẫn
phát , nghóa là phạm giới mà biết ăn năn. Hai danh
từ này để nói về trì.
Ba phẩm hạ,
trung, thượng có cả thọ và trì. Một hạt giống
thanh tịnh có cả thiền
và đạo. Định là thứ nhất, đạo là thứ hai, nên dưới
đây nói thứ nhất và
sức thanh tịnh thứ hai dắn dẫn. La hán vì không do
đối tượng trị vượt
hơn, nên vượt hơn, không có đối tượng dứt trừ.

Pháp sư Khuy
Cơ nói Thi-la không có ăn năn v.v… như luận Hiển Dương, quyển mười bảy nói vì thành tựu thi-la nên không có ăn năn.
Vì không có ăn năn,
nên thường sinh vui vẻ. Vì sinh vui vẻ, nên tâm
cảm thấy hoan hỷ. Vì tâm
hoan hỷ nên thân yên ổn. Vì thân yên ổn nên thọ lãnh niềm vui.
Vì thọ lãnh niềm vui, nên tâm định.
Vì tâm định nên quán như thật.
Vì quán như thật nên khởi nhàm chán. Vì khởi
nhàm chán nên lìa dục.
Vì lìa dục nên giải thoát. Vì lìa dục, giải thoát nên
tự cho rằng ta đã chứng
giải thoát, sự sanh tử của ta đã hết v.v…
Luật nghi tónh lự.
Trong luật nghi này chỉ có bốn căn bản.
Như luận Đối Pháp, quyển
tám nói đối với cõi Vô Sắc, lược qua không lập
luật nghi giới của cõi
Sắc. Văn luận Hiển dương nói Vô Sắc cũng có
định cộng giới, nhưng ở cõi Dục hoặc do tu
sinh kiến đạo, đều là đối trị
phần xa. Trong đây, vì
thuận theo môn lý, nên không nói Vô Sắc. Ở thiền vị lai, cũng có đạo
Vô gián, vì lược qua nên không nói.

Nếu vô lậu thì trước được tónh lự, nghóa là dựa vào ngũ địa,
nhập kiến đạo, được
quả Bất Hoàn. Được kiến đạo giới, đạo Vô gián là đạo đối trị với nghiệp đạo ác v.v…
sau là đạo giải thoát cho đến vô học.
Đối với giới ác của
kiến đạo, gọi là đối trị của phần xa. Nếu tội nhỏ
nhiệm trong thân của
người tu đạo, thánh giả, thì tùy đối tượng nương tựa
Sơ thiền v.v… Ở đạo Vô gián của chín phẩm đối với đối
tượng đoạn, gọi
là đạo Đối trị, đạo
giải thoát cũng gọi là đối trị phần xa. Nhưng hôm nay Đại thừa lại có gom góp ba cõi, chín địa, từ
Sơ quả tức đến vô học
là chín phẩm đoạn. Từ
khi dứt trừ “hoặc” cho đến tùy nương tựa địa
này, tức là lấy đạo
Vô gián của chín phẩm làm đạo đối trị. Địa khác gọi
là Đối trị của phần
xa, chỉ trừ Hữu đảnh, Trung gian thiền. Đây là y
theo người hữu học mới
được quả thứ ba dứt trừ “hoặc”, là vì dứt
đối tượng đoạn, cho nên vượt hơn. Nếu dứt
trừ “hoặc” dần, thì quả thứ ba
trở lên, cũng vậy, chỉ
do chủ thể trị vượt hơn nên được vô học trị. Nếu dứt

“hoặc” tức khắc chín phẩm của ba cõi cho đến chưa được đạo
Vô gián của vô học đến nay, đều là đoạn đối trị, cho nên vượt hơn,
chỉ vì chủ thể trị của vô học vượt hơn, nên vượt hơn. Nhập kiến đạo kia, trong
đây, y theo ở tác động
của bốn căn bản, vượt qua con người tạo ra pháp. Ở thiền vị lai , tạo nên pháp của người
Sơ quả, thật ra, thiền vị lai
cũng được quả siêu
việt, được bảy tác ý, dựa vào thiền vị lai, được quả
Bất Hoàn. Tác ý của
quả rốt ráo gia hạnh thứ bảy, phải nhập căn bản.
Nay y theo ở quả mãn để
luận, luận này siêu việt. Như thứ lớp, địa Vô
Sắc của con người cũng
được dứt trừ hạt giống phạm giới của cõi Dục.

Ngài Tam Tạng nói kiến đạo nương tựa lục địa, đều lấy trung gian thiền là
không đúng, vì chỉ
sáu hiện quán, ba y, năm
y sinh, trừ
thiền trung gian. Văn ở
chỗ khác dù nói rằng có vô lậu, nhưng vì chỗ cư
trú của Phạm Vương phần
nhiều tán loạn. Y theo theo Hữu đảnh dù có vô lậu, nhưng không thành dứt
“hoặc” (như chỗ khác nói rộng).
Tuy nhiên, định đạo cộng giới này, ngài
Tam Tạng nói ở kiến đạo đều kiến lập
trên hiện hành tư, vì
gọi là tùy tâm chuyển sắc.

Hỏi: Lấy tư hiện hành làm thể của định cộng giới như thế nào?

Có người nói kiến lập trên hạt giống này, lẽ ra phải được kiến lập trên hạt giống tư trong đạo gia hạnh ở trước. Như phát giới
Biệt giải thoát, tư, lấy nghiệp tư của đạo gia hạnh ở trước, nên ở trong đạo gia hạnh, việc này chưa thành
giải thích. Như đạo gia hạnh ở trước của định đạo, đều chẳng phải là giới của định đạo, mà là tâm tán, hoặc hệ thuộc cõi
của địa khác, thì làm
sao tùy
theo gia hạnh để phán
quyết thể của giới, chỉ nên tùy
định, đạo đều lập với tư .

Luận sư Trắc nói trong đề phòng, gìn giữ Luật nghi có
hai cách giải thích:
1/ Tức lấy tư duy thiện, kể cả năm căn, gọi là đề phòng, gìn
giữ. Vì khả năng giữ
gìn luật nghi, nên gọi là luật nghi, thể chẳng phải luật nghi.
2/ Lại giải thích thể của giới vì đã đề phòng, gìn giữ nên gọi là phòng hộ. Gom tám thành
ba, nói là thọ và trì, nghóa là thọ tùy theo hai
giới hữu biểu, vô
biểu, nói rộng như trong luật tông. Dưới đây,
là thứ năm, hỏi đáp để phân biệt có sáu:

1/ Nhiếp bảy chúng và giới ngày đêm để được ba thứ.
2/ Nói về ba giới có chi nhiều ít.
3/ Nói về chế giới nhiều ít cho hai chúng nam nữ.
4/ Nói về cần sách, lìa vàng, bạc kia.
5/ Nói xa lìa ca múa, dùng hương thơm thoa mình, đeo tràng
hoa, tám giới, mười
giới, khai, hợp có khác.

6/ Nói không cho phép phiến-đệ-ca v.v… thọ giới xuất gia. Trong phần đầu nói lìa hạnh ác và hạnh dục.
Pháp sư
Cảnh nói lìa uống rượu, ăn
quá giữa ngày, ca múa, dùng hương thơm thoa
mình, đeo tràng hoa, nằm
giường cao rộng v.v… gọi là lìa dục trần hạnh.
Lìa nghiệp đạo phiền não
giết hại, trộm cắp v.v… gọi là lìa hạnh ác.

Lìa phi phạm
hạnh, lìa chung cả hai thứ. Cận trụ, chỉ phải
siêng năng, tinh tấn nhiếp
thọ hai nhân v.v… nghóa là vì ít thời gian, ít
siêng năng gìn giữ nhân
của hai hạnh lìa ác, lìa dục, dần dần khiến cho
thoát khỏi gánh nặng sinh tử.

Ba chi trước
lìa hạnh ác, nghóa là lìa sát sinh, trộm cắp, nói
dối. Bốn chi sau, lìa hạnh
dục, nghóa là không ăn quá giờ ngọ, không uống rượu, không ca múa, đánh nhạc, không dùng hương thơm thoa
mình, không đeo các tràng
hoa, không nằm giường cao rộng lớn. Bốn chi này đều
là lìa hạnh dục trần.

Pháp sư Thái nói ba chi trước vì lìa tánh tội, nên gọi là lìa
hạnh ác (việc ác), bốn
chi sau, chẳng phải lìa tội tánh vì chỉ lìa chỗ trang
sức năm dục khởi, nên
gọi là lìa hạnh dục, chẳng phải phạm hạnh là
hành vi ác xấu của tánh
tội. Lại, hạnh dâm dục, lìa dâm dục kia, gọi là
hạnh đều lìa. Do chi thứ ba không thể
suốt đời rốt ráo thực hành hạnh
đều cùng lìa, chỉ phải
siêng năng thọ hai thứ nhân ngày đêm, đều cùng lìa, làm
suốt đời đều cùng lìa. Đừng tự cho rằng, người tại gia vì bị gánh nặng trấn áp, nên không thể thọ hạnh đều cùng lìa với giới
suốt đời
đều lìa làm nhân trụ
quả gần, nên gọi là cận trụ.

Pháp sư Khuy
Cơ nói ba chi trước lìa hạnh ác v.v… Nay y theo
ở phần nhiều để luận.

Trong phần nói về
chi đủ, nhiều, ít, bốn chi
như Bí-sô, nghóa
là như địa Thanh văn nói
về sáu chi Thi-la. Nay, trong văn này gom sáu thành bốn:
1/ Thọ cụ túc, tức là trụ thanh tịnh thi-la.
2/ Thọ chi tùy pháp học xứ, tức là giữ lấy giới biệt giải thoát.
3/ Chi tùy thủ hộ tâm người, tức là phép tắc đầy đủ thứ ba là giới oai nghi.
4/ Hành động đầy đủ là không làm người giết mổ v.v… Bốn tùy hộ như đã thọ chi học xứ, tức thứ năm kia, thấy
tội nhỏ nhiệm, rất
sợ hãi.
Thọ học, học xứ
thứ sáu, luận Đối Pháp,
Hiển Dương chép sáu văn
Du-già, gồm thành năm, chỉ gồm thâu phép tắc đầy đủ,
hành động đầy đủ làm một. Bốn văn khác y như cũ, nên
chỉ thành năm.
Nói nếu tác biểu, thì bạch yết-ma thứ tư và lược nhiếp thọ,
tùy học xứ thô, nghóa
là thọ giới xong, nói lược về bốn trọng, và bốn y,
đó là khất thực v.v…
gọi là học xứ thô.
1/ Bạch ba lần yết-ma. Yết-ma lần thứ ba gọi là thứ tư. Từ đây, đã thọ hành tùy giới,
gọi là thọ chi tùy pháp học xứ.

Ổ ba Hán dịch
là cận; ca dịch là sự; sách là tiếng nam; tư là
tiếng nữ. Ở trên cận
sự, thêm vào tiếng sách, tư, nên nam nữ khác nhau.
2/ Nói hai trái vượt đã thọ chi tu hành, lại nghóa là nếu đã trái phạm ba chi trước, sư tăng xét tra được, do không nói dối, phát lồ
sám hối, tu lại ba chi
trước. Thoa hương thơm vào mình, đeo tràng hoa.
Các nước phương tây dùng dầu thơm thoa vào thân, dùng tràng hoa làm
nón mũ, là chỗ buông
lung nên ngăn cấm.
Học chánh,
tức Thức-xoa-ma-na thọ sáu pháp, học giới hai năm.
3/ Nói chế giới nhiều ít cho hai chúng nam nữ. Mẫu ấp, dịch đúng

lẽ ra là mẫu
thôn. Nước tây gọi là người nữ là mẹ, đồng
với nghóa thôn ấp. Mười giới
sa di, nên nói rằng (phần ít) vì
Thức-xoa có mười
sáu
nên gọi là phần nhiều.
4/ Nói về Cần sách, lìa vàng, bạc kia. Ca, múa, kỹ, nhạc gọi là xứ. Ăn phi thời, thọ.

5/ Khai, hợp, hỏi đáp như văn.
6/ Nói về không cho phiến-đệ v.v… thọ giới xuất gia. Phiến-đệ-ca hoàn toàn không có căn.
Hoặc bẩm sinh không có căn, và bị người khác hại, gọi là chung là Phiến-đệ-ca.
Bán-trạch-ca, Hán dịch nói là nhiều nhiễm ô, có cả có căn, và không có căn. Dưới đây nói là bẩm
sinh không có căn
là phiến-đệ,
cũng là một phần
Bán-trạch-ca. Thế nam của Bán-trạch, hoặc khởi,
không khởi, chỉ có
Bán-trạch-ca, và người bị hại không có căn. Nếu không
bị người khác làm lỗi
với mình thì chỉ Phiến-đệ-ca. Nếu không bị
người khác gây nhiễm
ô, tức có cả hai thứ thì thành bốn trường hợp:
1/ Chỉ Phiến-đệ-ca, chẳng phải Bán-trạch, vì bị hại nên không có căn (cơ quan sinh dục),
là năng chẳng phải sở.
2/ Chỉ có Bán-Trạch-ca, chẳng phải Phiến-đệ, nghóa là có thế của nam căn, hoặc khởi,
không khởi v.v…
3/ Là Phiến-đệ-ca, cũng vừa là Bán-trạch, bẩm sinh không có
căn (bộ phận sinh dục)
và bị hại không có căn, có cả năng sở.

Làm sao biết được bẩm
sinh không có căn, có cả
“năng” “sở”. Vì

y theo trong
trường hợp bị người khác gia hại, nên không có căn rằng:
- Không bị người khác làm nhiễm ô, chỉ gọi
là phiến-đệ-ca.
Nếu bị người khác gây nhiễm
ô, thì gọi là cả hai. Do đó biết được người
bẩm sinh không có căn, ưa
chung làm chủ động, bị động (năng sở), đều
gọi là hai người. Nhưng
những người ấy thọ giới, gìn giữ, sẽ có phước v.v… của học xứ không khác nhau, đây là thông qua vặn hỏi ngoài, ý vặn
hỏi: Phiến-đệ v.v… vì
quả báo của họ kém, nên luật nghi được thọ ,
không trái với nam, nữ.
Ý giải thích rằng nếu dùng tâm bình đẳng để thọ
năm giới thì phước đức
sẽ không khác nhau.

Dưới đây, là thứ ba, nói về nghiệp xử trung:
Nghiệp của thân,
ngữ, ý dù là thiện,
nhưng chẳng phải luật nghi, vì không chủ yếu mong
cầu Niết-bàn mà khởi,
nên dù họ khởi mọi điều ác, nhưng không cần
mong cầu, mạng sống trong
một kỳ hạn, nên chẳng thuộc về luật nghi ác.

Hỏi: Nghiệp xử trung (lónh vực) này là chỉ có hữu biểu hay có
cả vô biểu?

Đáp câu hỏi
này có hai giải thích:
1/ Chỉ có “hữu biểu” tức theo hai việc thiện, ác hiện hành công năng trên tư duy làm thể.
2/ Cũng có “vô biểu” tức lấy công năng của chủng từ làm thể. Hỏi: Ba nhóm giới của Bồ-tát là đều luật nghi hay cũng là xử trung? Ở đây có hai giải thích:
1/ Luật nghi giới lìa ác, vì tăng vượt trội thêm, nên được gọi là luật nghi, hai luật nghi còn lại là xử trung.
2/ Đều gọi là luật nghi, nhiếp thiện, lợi ích chúng sinh, đều có thể duy trì phép tắc, nên
gọi là luật nghi.

Hỏi: Thân Phật có được xếp vào xử trung hay không? Đáp:
Có hai giải thích:

1/ Cũng có, đồng với luận Tiểu thừa.
2/ Không có, vì công đức của Chư Phật, mỗi vị đều thù thắng nên đều gọi là luật nghi. Dưới đây,
là thứ tư, hỏi đáp, để giải thích lại, trong đó:
1/ Nói về mình thọ, người thọ. Nếu với tâm bình đẳng thọ trì, thì phước đức sẽ không khác nhau.
2/ Nói về chướng của giới.
3/ Nói về duyên xả giới.

Trong phần đầu
nói rằng: Nếu do tự thọ v.v… Pháp sư Thái nói:
1/ Tự phát tâm thọ.
2/ Thọ với người khác.
3/ Thọ với Sư khác.
4/ Tự tịnh tâm thọ, không từ sư. Hai hạng người sau đều có cả hai hạng
người trước. Khi tâm
muốn thọ, phương tiện
của hai hạng trước. Thời gian chính thức phát giới
của hai hạng sau.

Trong phần nói về chướng của giới, trước nói về không
truyền trao. Sau, trái với
đây, nói về thọ giới.

Trong phần trước có ba:
1/ Bí-sô.
2/ Cận sự.
3/ Cận trụ. Trong phần trước có hai:
1/ Vặn hỏi người được thọ.
2/ Thiếu người có khả năng truyền trao. Trong phần trước,
1/ Hỏi đáp nêu bày sáu nhân;
2/ Giải thích;
3/ Kết luận.
1/ Trong giải thích, trước nói về ý ưa gây tổn hại, vì cuộc cuộc sống bị các đau khổ, vì nuôi sống bản thân cho nên xuất gia.
Trong luật tạng ngăn ngừa vặn
hỏi, không có nhân ban đầu này.

2/ Nương tựa, gây tổn hại cho thân, có ung nhọt, phù nề, chính là ở chỗ ngăn ngừa.
3/ Nam Căn bị tổn hại, nghóa là phiến-đệ-ca và bán-trạch-ca v.v… những người này ở nơi
vặn hỏi. Lại,
Bán-trạch-ca có ba: toàn phần,
một phần, và tổn hại.

Pháp sư Thái nói
Bán-trạch-ca là không có chí tánh của
người nam, là nghóa ưa
người khác làm lỗi ở nơi mình. Phiến-đệ-ca nghóa là không có căn:

1/ Bán-trạch-ca có đủ hai nghóa.
2/ Bán-trạch-ca có căn, không có chí tánh của người nam, vì ưa gây lỗi lầm, nên chỉ gọi là Bán-trạch-ca. Vì có căn, nên chẳng
phải Phiến-đệ-ca.
3/ Vì không có căn, nên chỉ có Phiến-đệ-ca, chẳng phải vốn không có căn,
mà vì bị người khác tàn hại. Tánh chí của người nam không thay đổi, không ưa thích
người khác làm lỗi, nên chẳng phải
Bán-trạch-ca. Nếu có tổn hại
về sau, mất đi chí tánh của người nam, ưa người
khác làm lỗi, đồng với tánh người nữ, thì gọi
là Bán-trạch-ca, cũng
vừa là Phiến-đệ-ca.

Pháp sư Khuy
Cơ nói như luận Đối Pháp, quyển tám nói có
năm thứ: bẩm sinh nửa
tháng, ganh ghét tắm gội, cắt bỏ.

Trong đây, chỉ
không có tắm gội, vì trong đây, chia sự ganh
ghét làm hai, nghóa là bức bách mình, vì nhìn thấy
người khác. Người kia
kết hợp tắm gội là
loại ganh ghét, vì được tinh huyết của người khác
mới khởi thế dụng.
Phiến-đệ-ca,
Hán dịch là không có thế dụng của căn.
Bán-trạch- ca, Hán dịch
là ưa muốn người khác làm lỗi ở nơi mình.

Như bẩm sinh
gọi là toàn phần, nghóa là không có căn. Ưa người khác làm lỗi ở mình, nên gọi
là Bán-trạch-ca, vì không có thế dụng
của căn, gọi là
Phiến-đệ-ca, tức
1/ khi sanh ra đã không khởi thế dụng
của người nam;
2/ ưa làm lỗi ở mình, gọi là Bán-trạch-ca, chẳng phải Phiến- đệ-ca có thế dụng của căn khởi.

Trong cắt bỏ
có hai hạng người. Người này không đồng bẩm
sanh tiện, tất nhiên không
có nam căn . Cắt bỏ nam căn đã từng có. Dù
đã cắt bỏ, không có
căn, nhưng tính dục vẫn chưa thay đổi. Nếu không
ưa thích người khác làm
lỗi thì chẳng phải Bán-trạch-ca, vì không có thế dụng của căn, nên gọi
là Phiến-đệ-ca. Nếu ưa tự mình làm lỗi, thì gọi
là Bán-trạch; vì không
có căn, nên cũng là Phiến-đệ.

Tổn hại pháp
bạch. Luận sư Bị nói gây ra năm tội Vô gián,
hơn tội nhiễm đại ni,
ngoại đạo trộm pháp, tội thân hình biểu hiện xuất gia, phạm tội bất cộng trụ (không ở chung).
Nếu đuổi tạm, ở chỗ riêng
khác, thì đều gọi là
gây tổn hại pháp thanh bạch. Pháp sư Thái nói không
ở chung, nghóa là người
phạm tội trọng. Nếu ở riêng: ở trên nói trong
ý ưa gây tổn hại có
lẽ vì sợ không có cách nuôi sống. Trong số
tỳ-kheo, biểu hiện dối trá tự nói về pháp đồng với chúng kia. Đừng cho rằng
các tỳ-kheo đồng cư trú
với ta, gọi là ở chỗ riêng khác . Trước kia, lấy ý
ưa gây tổn hại, giờ
đây lấy nghóa làm tổn hại pháp thanh bạch.

Cũng có thể Sa di phạm mười ba, cũng là trụ “tăng tàn”.
Phòng, nhà, giường nằm,
tọa cụ, gọi là biệt trụ (ở riêng). Trong mười giới,
dù không có tội “tăng
tàn”, nhưng vì trong luật rộng, đều kết chung về
tội của Sa di, nên biết cũng có giới.

Pháp sư Cảnh
bổ khuyết: Nếu phạm tội “không ở chung”, thì
tạm thời đuổi đi, gọi
là “biệt trụ”, đuổi hẳn, gọi là “không ở chung”. Nay, giải
thích luật:
Phá hai đạo, nghóa là ngoại đạo trong
đây. Cần sách lén nghe
pháp Đại thừa, gọi là “tặc trụ”. Cận cần
sách
phạm trọng bất cộng trụ,
biệt dị trụ, có hai giải thích:

1/ Giải thích đồng với Pháp sư Thái.
2/ Giải thích khác: Cần sách khởi tà kiến, nói rằng việc dâm
dục, chẳng chướng ngại đạo, v.v… nên bị đuổi,
gọi là trụ riêng khác. Nhưng khi chưa
phạm trọng, ở riêng trong đây, là thuộc về loại ngăn
ngừa, ngoài ra đều là vặn hỏi.

Nói về hệ thuộc người khác, Pháp sư Thái nói nếu người bị
vua ghét, vì tạo lỗi nhẹ,
nên bị vua ghét. Tạo nghiệp không thích nghi
với nhà vua và nghịch
ác. Nếu người khác từ chối dẫn dắt thì thuộc
về kẻ giặc. Nếu bị người khác bắt gặp được, ở vào thời trai trẻ, cha mẹ
sẽ đuổi đi mất, bị người khác bắt được. Nếu có người
tranh tụng, tranh
tụng chưa quyết đoán là
lệ thuộc kẻ thù hay thuộc về phép vua. Những
việc này đều là ngăn ngừa.
Vì che chở giúp đỡ
người khác, tức là vặn hỏi. Người giữ
vườn. Pháp sư Thái nói
âm gốc là Tăng già, Hán dịch là Viên (vườn), nghóa là khi Đức Phật còn ở đời, chư tăng đểu tu đạo ở dưới tàn cây trong
khu vườn. Nay nói rằng
A-la-ma tử viên. Chư tăng cũng cư trú trong vườn, đều cất am bên cạnh cây mà ở. Người giữ vườn kia, tức là xưa nói là
họ Tăng-già-lam. Nếu cất
chùa, nhà để ở, thì thường buông lung.

Pháp sư
Khuy Cơ nói người giữ vườn: là người trông coi cổng chùa.
Có người
giải thích:
Tiếng Phạn là
Tăng già, Hán dịch là
Thủ (giữ).
A-la-ma, Hán dịch dịch là viên (vườn). Dưới đây,
nói thiếu người có khả năng trao giới. Luận sư Bị
nói A-già-lợi-da, cũng
dịch là A-xà-lê. Ổ-ba-đà-đa, tăng trụ thanh tịnh
giới viên mãn, xưa gọi
là Hòa-thượng,
Hoà thượng cần phải
thanh tịnh.
Pháp sư Thái nói gồm có
tám vị, sáu vị trước, nói duyên bên trong. Bảy
thì thiếu Hòa-thượng,
Xà-lê. Tám, thì thiếu mười giới tăng chúng. Pháp
sư Khuy Cơ nói y theo
sư biên minh về chướng, các bộ
không đồng. Tuyết sơn,
Tây sơn,
Bắc sơn
Trụ Bộ đều nói rằng,
Hoà thượng chưa hẳn
là phải thanh tịnh, mà
đại chúng cần phải thanh tịnh. Do đó, nói rằng
nay từ chúng tăng xin thọ
giới cụ túc. Vì lẽ, Hoà-thượng kia chỉ làm
duyên thôi, chưa hẳn là phải thanh tịnh.

Tát-bà-đa v.v… cho rằng
Hòa-thượng cần phải
thanh tịnh, đại chúng không cần phải
thanh tịnh. Do đó nói
Hoà-thượng tên là
v.v… Nay từ chúng Tăng
để xin thọ giới cụ túc. Trước xưng danh hiệu
Hoà thượng là duyên
tăng thượng. Nay theo nhà giải thích của luận này
có ba giải thích:
1/ Chỉ cần Hoà-thượng thanh tịnh, đại chúng không cần thanh tịnh vì giới thanh tịnh thuộc về trên.
2/ Đại chúng phải thanh tịnh, không cần Hòa-thượng thanh tịnh, vì trụ giới thanh tịnh
thuộc về các vị dưới.
3/ Văn này nên đọc dài ra: Nếu đại chúng và
Hòa-thượng đều thanh tịnh, mới được trao cho người thọ giới cụ túc.
Hoặc mười, hoặc trong năm chúng cần
phải có một vị hiểu biết luật nghi một cách tường tận, biết rõ về
giới tướng, yết-ma là phải quấy. Cho nên về tội tánh,
già giới, Hoà thượng
đều gìn giữ. Xà lê giữ tánh giới, giá không nhất
định, đều phải nói nhanh
để cho người khác sinh điều thiện.

Luận sư Trắc nói gồm có bảy duyên:
sáu duyên nói về
chướng bên trong. Nay
duyên thứ bảy là nói về chướng bên ngoài. Trừ
sư yết- ma và
Hoà thượng, ngoài ra là các
sư tăng, được gọi là tăng trụ
giới mãn, nghóa là sư
oai nghi và bảy vị tôn chứng.

Kế là, nói về chướng của giới cận sự. Bổ khuyết cho rằng chỉ
do hai nhân, không nên vì thọ:

1/ Ý ưa thích gây tổn hại.
2/ Hình nam bị tổn hại. Dù rằng được thọ, vẫn không gọi là cận
sự. Đây là
so
sánh biết y chỉ thân tổn hại, kèm theo chứng ung nhọt, phù
nề v.v… cho thọ giới cận sự.

Pháp thanh bạch bị tổn hại, nếu tạo nghiệp Vô gián, ô nhiễm tỳ- kheo-ni, ngoại đạo, tặc trụ, tâm rất ăn năn
sửa đổi, được thọ
giới cận sự.

Lệ thuộc người khác, tại gia, người tục, cũng cho vì thọ cận sự.
Trong vì bảo vệ
người khác, nếu các rồng v.v… biến hóa thành hình dáng người thế tục, vì thọ
cận sự, không vì bảo vệ
người khác,
nên dưới đây sẽ nói
về chướng ngại của giới cận trụ.

Nếu gây tổn hại pháp thanh bạch, tâm rất ăn năn sửa đổi thì
cho thọ giới cận trụ.

Nói “tùy người khác chuyển” nghóa là chỉ tùy tâm người
khác, biểu hiện lừa dối tướng thọ giới.

Nói về duyên
xả giới, trong đó có ba:
- Nói về năm duyên xả giới
của Bí-sô. Hoặc do xả chỗ
sở học, nghóa là xả tâm thọ giới xưa, hoặc do phạm tội căn bản.
Pháp sư
Cảnh nói những lời nói
dựa vào Bồ-tát địa, quyển bốn mươi nói
Bồ-tát phạm bốn pháp thắng xứ khác, thường thường hiện hành, đều
không biết hổ thẹn, phải
biết đây gọi là phạm triền phẩm thượng, chẳng
phải là triền phẩm hạ,
trung, hễ một lần phạm, tức là xả giới. So sánh
biết hàng Thanh văn cũng
vậy, tức đả phá triền phẩm hạ, trung, thượng
của Chánh Lượng bộ,
tùy theo một phen hiện tiền, hễ một khi phạm, tức là

xả giới. Đã
nói phạm triền phẩm thượng, liền xả, tức phá
Tát-bà-đa đã phạm ba phẩm triền, đều không xả giới.

Kinh Thập Luân
y theo phạm triền phẩm trung, hạ, nên nói rằng phạm trọng không xả.
Kinh Niết-bàn quyển 30 nói rằng nếu nói xả giới, hoặc không xả giới, đều không hiểu ý ta.
Chánh lượng bộ chê
Tát-bà-đa bộ rằng: - Ông nói rằng phạm trọng không xả giới,
sẽ tăng trưởng
nhân duyên phạm tội
trọng của Bí-sô. Lại nữa, Trung bộ của ông, vì
người phạm tội trọng
quá nhiều, nên ông mới đặt ra phán quyết này.

Người Tát-bà-đa nói với Chánh Lượng bộ: Tông chỉ của ông
lập phạm trọng, tức xả giới, khiến cho các
người phạm, đối với
bản thân mình, nẩy
sinh tưởng không có giới, tức là thường trái phạm, do đó
càng tạo rộng thêm các
nghiệp bất thiện.

Ngài Tam Tạng nói theo
Bồ-tát địa phạm tội, mà xả, chủ
yếu là tâm phẩm Thượng
phạm, mới mất. Ở đây cũng như thế, đây
không thành giải thích.
Như tâm phẩm thượng của Bồ-tát địa vì không biết
hổ thẹn. Trong giới của
Thanh văn này hễ phạm liền mất, không kể
tâm phẩm thượng, trung,
hạ vì đều vượt ngoài giáo pháp, vì đều phạm tánh tội. Hoặc do hình mất, hai
hình sinh. Hình mất và hai hình
sinh đều phân biệt làm duyên, nên là
sáu duyên, vì đều nói về loại hình,
lập chung một duyên.

Một giải thích khác không có hình, không xả giới, như người dần
dần mạng chung , được nhập kiến đạo, lẽ ra cũng không xả giới.

Luận sư Bị
nói: Trước, chuyển tỳ-kheo thành tỳ-kheo-ni. Sau
nữ căn mất, vì hai
hình sinh, làm chung một duyên.
Chánh pháp ẩn mất, dù không có người mới thọ giới, người thọ giới trước không xả, lại
đồng với luận của Tiểu thừa.

Luận sư Trắc nói
Chánh pháp một ngàn năm, tượng pháp
một ngàn năm, mạt pháp một muôn năm.

Kế là, nói về ba duyên xả giới của
cận sự.
Pháp sư
Khuy Cơ nói cận
sự này không có phạm tội trọng, vì không gọi là phi phạm hạnh, nên ăn năn, cũng thanh tịnh trở lại. Hai hình
sinh vẫn trở thành tánh
của cận sự.
Dưới đây,
nói về ba duyên xả giới của cận trụ. Bổ khuyết
rằng: Mặt trời mọc về
sau, nghóa là vì thế giới cùng khắp nên xả, chỉ y
theo vào thời gian rất ít
để luận. Về mặt lý, thật ra cũng có, cho đến nhiều năm, đại khái không có dứt trừ
điều thiện. Và hai
hình sinh, xả
cũng có thể dứt trừ
điều thiện, hẳn là do nhiều lúc thường khởi phương tiện. Thời gian trung gian một ngày,
một đêm, mất, không dứt trừ
điều thiện, xả. Hai hình tại gia cho thọ giới cận trụ, nên không có hai
hình sinh,
xả. Pháp sư Khuy Cơ nói
cũng không có phạm tội trọng vì chẳng phải rốt ráo lìa phi phạm hạnh. Lại nói ngài
Tam Tạng nói cứ trong một
trăm hạnh trên, có một ngày cho đến một năm, nên biết rằng giới cận
trụ cũng được nhiều
thời gian, vì tâm kỳ nguyện rộng.

Nếu vậy, như
tâm kỳ nguyện của giới tỳ-kheo cho đến nhiều
đời, há tức nối tiếp
nhau. Vì phần thế của căn kỳ nguyện không nhiều lắm. Nếu trải qua một tháng v.v… chỉ là thiện, chẳng phải luật nghi xử
trung Trong một trăm hạnh,
đâu ngại gì gồm thâu thiện xử trung. Lại, lời thề của năm giới chỉ một tháng, há thành tựu giới luật nghi . Vì chỉ là duyên cớ xử trung, nên trong đây lược qua không có duyên xả giới
bất luật nghi.

Cơ Pháp sư
nói có bốn duyên xả:
1/ Xả nghiệp.
2/ Thọ giới.
3/ Qua đời.
4/ Được định. Có nghóa hai hình lúc sinh cũng xả, nghóa khi hai hình sinh không xả, về
sau làm duyên. Thứ tám của môn Đại thừa nói về hai định
vô tâm, trước là Định
vô tưởng; trong đó trước hỏi, sau đáp. Trong đáp có sáu:
1/ Nói về phần giới hạn được định, nghóa là đã hàng phục được tham của ba định trở xuống, chưa đàn áp được tham của định thứ tư trở lên.

2/ Tu tác ý, tu tưởng Niết-bàn.
3/ Về thể của định, tức ở chín phẩm của định thứ tư, có nghóa ngăn ngừa tâm trên hạt giống của tâm nhàm chán,
giả lập ra thể của Định vô tưởng. Vì không có tâm, vắng lặng, duy trì thân không lay động, nên
nói rằng chỉ diệt, chỉ
không chuyển biến. Nếu ở vào lúc phương tiện
mong cầu định, trước hết
nhập định thứ tư, tâm pháp của chín phẩm gia
tăng từ phẩm hạ đến
trung, cho đến thứ chín, được gọi là định biên tế.
Định này sau khi diệt, định
vô tưởng sẽ sinh.
4/ Nói về giả thật, chỉ là giả có, không đồng với Tát-bà-đa.
5/ Nói về sự khác nhau, gồm có ba phẩm kia. Pháp sư Cảnh nói phẩm hạ tu xong, không nhất định được quả báo,
vì y theo ở người này, quyển sáu mươi hai nói Định vô tưởng trước khởi ở đây,
sắc
thân sau, khởi lại hiện
ở trước, khi xả thân của địa trên, mới thọ báo kia
là sinh báo. Theo Câu-xá
v.v… trong Tiểu thừa nói Định vô tưởng là địa
kia nhân
sinh báo, quyết định được báo. Hai là mới khởi, như ở
cõi Dục, nghe giáo của
ngoại đạo, tu định vô tưởng, tức được Niết-bàn
Vô Tưởng, ngay khi giải
thoát, liền khởi văn, tư cõi Dục làm phương
tiện nhập định. Văn, tư
như thế, tức làm nhân sinh báo sau của người
trời. Hoặc lúc bấy giờ,
lại khởi tà kiến, chê bai không có dòng họ Thích
đã chứng Niết-bàn, tức
sẽ làm nhân sinh báo sau của đường ác. Dưới đây, tức nhập
Sơ định, cho đến thứ tư.
Trong định thứ tư, muốn khởi
tâm nhàm chán của chín
phẩm để cầu Định vô tưởng, trong chưa được, chợt được người dạy răn, bị bệnh rồi chết.
Sau khi chết, liền
sinh lên cõi trời Quảng Quả của tónh lự thứ tư, được túc mạng. Ở cõi dưới, tu
định Vô tưởng, chưa được, vì qua đời nên
sanh
đến sau, tức ở đời ấy, tu được
định ấy, gọi là ở cõi
Sắc mới khởi. Nếu ở cõi dưới không có chướng mà
tu được, gọi là ở
cõi Dục mới khởi.

Cơ Pháp sư nêu ra: Hỏi: Hạt giống tâm đề phòng ở tâm, thể nhất định chẳng phải
sắc tâm . Hạt giống
của sắc, ngăn ngừa đối
với sắc, thể của giới chẳng
phải là sắc của tâm?
Đáp: Hạt
giống của sắc, ngăn ngừa đối với sắc, thể của hạt
giống là sắc, tức
sắc chẳng phải tâm. Hạt giống của tâm ngăn ngừa
đối với tâm, thể của hạt giống chẳng phải tâm, tức gọi là chẳng phải
sắc của tâm. Hỏi:
Dùng sắc để giữ gìn
ở sắc, hạt
giống sắc, lại gọi
là sắc.
Dùng tâm gìn giữ nơi
tâm, hạt giống của tâm tức chẳng phải sắc tâm? Đáp: Hạt giống của
sắc đã gìn
giữ sắc, thể của hạt giống
tức thuộc về sắc.

Nếu như vậy, hạt giống của tâm đã gìn giữ tâm, thì hạt giống
tâm lẽ ra thuộc về tâm.
Đáp: Hạt
giống của sắc giữ gìn sắc phi thiện khởi, nương tựa hạt giống để lập giới, tức
là sắc. Hạt giống của tâm nhàm chán cũng giữ
gìn tâm, không có tâm
khởi riêng , nên là chẳng phải sắc của tâm.

Hỏi: Hạt giống sắc nói là gìn giữ điều quấy, hạt giống sắc, được gọi là
sắc
thiện khởi. Hạt giống tâm gìn
giữ tâm, lự. Hạt giống lự lại
nói là tâm sinh?
Đáp: Thể
của tâm vốn “duyên” lự vì hạt giống của lự không
có “duyên” nên chẳng
phải tâm. Tư từ chỗ gìn giữ (đối tượng gìn giữ)
nói là sắc. Hạt giống
của tư vì có gìn giữ nên thuộc về sắc.
6/ Nói về quả của Vô tưởng, ngài Tam Tạng nói mới sinh có tâm. Tâm này thông qua tánh thiện, vô ký, vì tự nhiên khởi, nên gọi là
“sinh đắc”. Khi tâm này diệt rồi, Dị thục vô tưởng
sẽ được kiến lập
trên Thức A-lại-da.

Luận sư Tuyển nói
sơ
sinh có báo ý thức. Vì thức này diệt, nên
gọi là tâm, tâm sở
pháp của “sinh đắc bị diệt”.

Luận sư Bị
nói do hạt giống tư của chín phẩm đã chiêu cảm
quả của định thứ tư.

Pháp sư Thái nói trời Vô tưởng kia lúc mới thọ
sinh và xả
tuổi thọ đều không có
ý thức. Nói tâm, tâm pháp của “sinh đắc” diệt, tức
là trong đó có tức tâm
chưa nhiễm ô, vì nhậm vận khởi, nên gọi là “sinh đắc”. Tâm, tâm pháp này diệt rồi, về
sau
thọ “sinh hữu”, gọi là
tâm, tâm pháp của sinh
đắc diệt, kiến lập vô tướng. Nhưng vô tưởng là
báo riêng, ở trên thức
thứ tám, có công năng gìn giữ tâm không khởi, là
thể của báo riêng, tức
thể tư của Định vô tưởng cảm báo chung, ở trên
có công năng gìn giữ
tâm chiêu cảm báo riêng.

Pháp sư
Khuy Cơ gạn rằng: Tâm, tâm pháp hiện hành của
thức thứ tám, làm sao
gọi là công năng của tâm nhàm chán cảm báo
riêng của Vô tưởng. Hơn
nữa, kiến lập trên tâm, tâm pháp không hiện hành của địa vị định, vì
sao tức trên một Tư lại chiêu cảm chung
quả báo chung, riêng ư? Lại, nghiệp vô tâm làm
sao cảm được quả báo của
thức thứ tám hữu tâm.

Giải thích này: Không đúng, vì nếu
nhất định tư ở trước là nghiệp báo chung, cảm báo chung của thức thứ tám, nếu công năng của hạt giống của
tâm nhàm chán là nghiệp
báo riêng thì sẽ cảm
tâm, tâm pháp
“sinh đắc” của thức thứ
sáu và báo riêng của
sắc uẩn v.v… Nếu báo
“sinh đắc” khi tâm
không nhàm chán của gia hạnh ở trước thì xả thọ
của Dị thục có thể
sinh. Do tâm
nhàm chán của gia hạnh
trước, nên tâm của báo
“sinh đắc” ngày nay
bất sinh. Với hạt giống này ngăn ngừa tâm, không khởi công năng kiến lập vô tưởng, tức nghiệp báo riêng cảm thể của pháp báo
riêng, không có hai thuyết có tâm,
không tâm lẫn lộn. Trong đây vì không nói là một
kỳ hạn có tâm,
nên biết rằng giả sử ở chỗ
khác nói có tâm,
thì đó là môn
thuận theo lý. Lại, vặn hỏi
Bí-sô tăng thượng mạn v.v… rất dễ hiểu trong
đây sinh hai uẩn thành
một nghiệp cảm nghiệp cảm riêng. Đáp: Nếu bao chung thì đồng
một nghiệp, nếu báo riêng thì
nghiệp cảm riêng, cho nên
“trung hữu” có tâm, còn
sinh hữu không có tâm,
đâu có sai lầm. Cũng
thích hợp với tư trước, hoặc thể của tư cảm báo
riêng của “trung hữu”,
tâm nhàm chán của công năng trên tư thì chiêu
cảm sinh hữu.
bảy:

Dưới đây, sẽ nói về diệt định: trước hỏi,
sau đáp. Trong đáp có
1/ Nói về phần vị được định.
2/ Nói về tu ý.
3/ Nói về thể của định, chính là lấy chín phẩm tâm vô lậu của Phi tưởng để thực hành quán nhàm chán kia, và khi cầu Diệt định,
sẽ huân tập thức trở thành hạt giống. Hạt giống có nghóa ngăn ngừa tâm,
giả lập làm định. Nếu
với phương tiện khi sắp muốn nhập, thì trước là
khởi định ban đầu, kế
là khởi thứ hai, cho đến Phi tưởng. Lại, từ Phi tưởng nhập ngược lại đến
sơ định. Lại, từ
Sơ định, thuận theo thứ lớp, nhập
trở lên, cho đến Phi
tưởng, ở địa Phi tưởng khởi chín phẩm tâm xoay vần diệt, bắt đầu khởi trở lên trên,
sinh nhàm chán,
không khởi.
Kế là, khởi thượng, trung, lại nhàm chán
không khởi, cho đến tướng nhỏ nhiệm của tâm hạ hạ của địa thứ chín, ở địa này
sinh nhàm chán, ưa thích ở
diệt định. Từ tâm này
đoạn diệt, định mới sáng tỏ. Tám phẩm trước dù có hạt giống nhàm chán, do tâm chưa hết, diệt định chưa viên mãn.
Lúc địa thứ chín diệt, diệt
định mới đủ. Lúc tu ở định này, Thanh văn ở
phương tiện trên, Độc giác thì ở giữa,
Bồ-tát ở dưới,
Phật không có phương
tiện, nhậm vận hiện ở trước.
4/ Nói chỉ diệt chuyển thức, không diệt Lại da.
5/ Nói định chân, giả.
6/ Nói về phẩm loại có ba, có lui sụt, không lui sụt.
7/ Nói về người được định, qua đó trước là nói về thân chứng Hữu học và Vô học đều giải thoát, có thể nhập định này. Về sau đối
với nói về Định vô
tưởng, chẳng phải là định mà bậc Thánh nhập.
Pháp sư Khuy Cơ nói diệt định là vô lậu không chiêu cảm quả báo.
Nhưng có người chưa lìa tham
của thiền thứ tư đều được.

Nay ở đây y theo ở người dứt trừ “hoặc”, không bàn đến người hàng phục
“hoặc”. Tuy nhiên, Cựu luận nói có mười ba
hạng người được, nghóa là người còn bị ràng buộc (cụ phược) và tám đạo giải
thoát: A-la-hán, Độc
giác, Như Lai. Nay, Bồ-tát nhập địa của Đại thừa cũng được.
Dù người hàng phục “hoặc” thứ tư được,
cũng đâu có trở ngại, vẫn đều là ràng buộc.
Định vô tưởng, phi học, phi vô học đã nhập,
vì không có tuệ hiện hành.

Pháp sư Thái nói lúc được báo
Vô tưởng, không có tuệ hiện hành. Luận
sư Cảnh nói khi nhập định
Vô Tưởng, vì phương tiện không có
tâm vô lậu, nên gọi
là không có tuệ hiện hành, vắng lặng trụ và sinh,
nghóa là diệt định là
trụ. Bốn xứ của Vô Sắc là sinh, vì định vô tưởng có trụ

vượt hơn kia
và sinh, nên các bậc Thánh đều không nhập định vô
tưởng và bất sinh lên
trời Vô Tưởng. Lại, định này không thể chứng, vì
chưa được pháp thù
thắng, vì y theo chỗ huyễn nên bậc Thánh không nhập.

Đại môn thứ
chín môn nói về Hư không phi trạch diệt, trước
nói về hư không. Ngài
Tam Tạng nói y theo luận Đại Trang Nghiêm
bản Phạn cũng nói như
thế. Hư không thế nào? Nghóa là sắc chẳng thật có. Phải biết rằng, cõi hư không được giả lập, trên nghóa
sắc không
chướng ngại nhau, nên nói là
sắc chẳng phải có.
Về lý, thật ra ở chỗ mà các pháp hữu vi đều không thật có, đó là hư không, nên trong luận
Phật Địa, Luận chủ đã y theo
vào tướng thô nên nói là sắc chẳng phải có
(rộng như luận ấy nói).
Lại, theo luận Hiển Dương nói hư không cũng có
cả ba tánh: như biến kế
v.v… Ngài Tam Tạng cũng nói tám thứ vô vi
đều có cả ba tánh. Pháp
sư Khuy Cơ nói hư không vô vi, nghóa là vì
mường tượng với cảnh
tướng “sở duyên” của tư, nên kiến lập là thường,
chẳng phải “duyên” tâm
kia mà là “duyên” cảnh giới kia, vì có khi thay đổi.

Kế là, nói về phi
trạch diệt.
Pháp sư Thái nói cảnh kia đối với
tâm này, cuối cùng không
còn sinh nữa, nên khi tạm thời bất sinh, được
phi trạch diệt. Nhưng pháp
tạm bất sinh ấy, thời gian sau, khi gặp “duyên” lại được sinh.

Nói: chỉ trừ
người chưa nhập Vô dư v.v… nghóa là ở trước, nói
về người học được,
ở đây nói về lỗi của người học, vì chưa thể dứt trừ
hạt giống ái, chỉ trừ
lỗi này đều xa lìa.

Pháp sư Cảnh nói chỉ trừ chưa dứt hạt
giống ái, nguyện, nên khác với bậc
Vô học, do văn này chứng tỏ rằng bậc
Thánh không
tạo nghiệp.

Pháp sư
Khuy Cơ nói không có hình, hai hình v.v…
đồng sinh: nghóa là những việc này lấy bảy lần
sinh của
Sơ quả. Ngoài ra, tất cả hình thái khác
đều sinh, hoặc ái,
hoặc nguyện. Ái có hai thứ:
1/ Phát nghiệp.
2/ Nhuận sinh. Về ái của nhuận sinh, bực bậc Thánh cũng có. Nay ái này
đã không, nghóa là đã
phát nghiệp. Nguyện tức là loại ái, thuộc về
phiền não ái. Theo văn,
chỉ trừ chưa nhập vô dư, dứt hẳn hạt giống vô
minh. Nguyện tức là ái.
Hoặc nguyện nghóa là nguyện
sinh lên trời v.v…
vì đều là nguyên nhân
của sinh tử nên bậc Thánh không khởi.

Luận sư Trắc nói: Hỏi:
Người chứng hai quả đầu chưa dứt trừ “hoặc” do tu đoạn
của cõi Dục, để hồi Tiểu thừa nhập Đại thừa, có “hoặc” của ba cõi,
sao không thọ thân nữ ư?

Một giải thích:
Cũng được, nhưng vì Luận chủ y theo ở
người không hồi hướng,
nên được Phi trạch diệt. Phi trạch diệt nghóa là vì
đã không nhất định. Lại
giải thích không được, vì được rồi thì bất sinh.

Đại môn thứ
mười nói chung danh nghóa bất tương ưng. Pháp
sư Khuy Cơ nói “ngôn” bất tương ưng là giả,
“tưởng” là danh.
Vì khởi ngôn thuyết, như trong tư tuệ ở trước nói vì dựa vào
sáu
sự mà
khởi ngôn thuyết, tức thuộc về chủ thể của ngôn luận v.v… chẳng phải có
hai thứ sắc v.v… chỉ có giả danh.

Luận Hiển Dương quyển thứ nhất nói phải biết rằng còn có
chủng loại như thế, lược
qua không lập, tức chẳng phải đắc v.v…

Trên đây, mười môn đã được phân biệt tóm tắt
sáu thiện
xảo xong. Dưới đây sẽ
nói rộng: trước, là kết trước, hỏi sau, đối với
câu hỏi sẽ nói rộng.

Sáu thiện xảo, nghóa là uẩn, giới, xứ, xứ phi xứ duyên khởi
căn. Ở mười môn
trước, dù không biểu thị rõ về danh của mười
môn, nhưng đã quyết định nghóa quan trọng, ẩn sâu,
của sáu thiện xảo nên kết
luận rằng “đã nói như thế”.

Nói rộng, tức chia làm
sáu đoạn. Trong uẩn thiện xảo lại chia làm
ba:

1/ Dùng sáu
môn để phân biệt.

2/ Dùng hai
môn danh, sắc để phân biệt.
3/ Rộng dùng các môn để phân biệt.

Trong phần trước, nửa bài tụng đầu, bày tỏ
sáu nghóa của
sáu môn

kia. Sau văn
xuôi giải thích riêng.

Y theo ở tự tánh ban đầu, trước giải thích, sau kết. Trong
phần giải thích chia làm năm.

Trong tự tánh của sắc, đầu tiên nói có mười một; sau y theo ở
hai sắc của đại tạo
biến đổi, trở ngại, để giải thích về tướng
mạo của sắc ngoại.
Trong tự tánh của thọ, trước nói về
sáu thứ,
sau nói về hai
thọ của thân tâm.

Trong phần hỏi đáp
sau đây,
sẽ giải thích rõ về ý thọ của thân tâm.
Trong tự tánh của tưởng, trước nói về
sáu thứ như trước, tức do
sáu
căn
sinh ra. Lại, tưởng
có sáu, nói là hữu tướng, vô tướng v.v… nghóa là đều khác với luận Đối pháp quyển thứ nhất. Xét hiểu rất dễ
nên không luận.

Trong tự tánh của Hành rằng: Do năm chủng loại khiến tâm tạo

tác, đây
đều là công năng của tư, một làm cảnh, tùy theo cho. Pháp
sư Cảnh nói nghóa là đối với cảnh hòa hợp. Chống đối tư tùy theo cảnh
này đều chuyển biến với thức.

Luận sư Bị
nói nghóa là tư có thể phát tâm, làm cho cảnh tùy
tâm chuyển, nói là tạo
tác, cảnh tạo tác tùy theo tâm.

Pháp sư Thái nói nghóa là tư khiến cho tâm đối với cảnh
sở
duyên, tùy cho lãnh nạp
hòa hợp, chống trái.

Pháp sư Khuy
Cơ nói do tư khiến tâm đối với cảnh sở duyên,
tùy theo cho, nhận lãnh,
không cần nói hòa hợp v.v… Thứ nhất này là
câu chung. Nếu nói hòa
hợp v.v… đâu có khác với thứ hai v.v…

2/ Khiến tâm thuận với hội ngộ .
3/ Trái, lìa với cảnh.
4/ Phát nghiệp hữu lậu.
5/ Khiến tâm vương tự tại. Trong tự tánh của thức, sự lãnh thọ khác nhau có ba, đó là ba thọ tương ưng với thức; chọn lấy cảnh
sai khác
có sáu, nghóa là tưởng vì
hay chọn lấy cảnh nên y
theo ở tưởng lấy tương ưng với sáu thức, có thể y theo ở thể thức để chọn lấy
sáu cảnh, như nói tâm làm nghiệp chọn
lấy, nhóm họp. Ý là
tập hợp, chọn lấy rộng. Thức là cái mà thức nhận biết.
Phần vị
sai khác có ba.
Pháp sư Thái nói tùy theo ba thọ,
khởi phần vị có ba. Cũng
có thể tùy phần vị của hành, tư làm ba tánh.
Pháp sư Cảnh nói thức của ba đời cũng có thể là thức của ba tánh.
Thứ hai giải thích nghóa uẩn:

1/ Y theo ở mười một nghóa để nói chung, sơ lược về nghóa chứa nhóm.
2/ Nói vì so sánh, làm sáng tỏ nghóa vô ngã, nhằm kiến lập uẩn. Đây chính là phá chấp ngã ở các uẩn, nhằm chứng tỏ trong các uẩn
chỉ có các hành đều vô ngã.

Thứ ba, là
sự khác nhau của uẩn, tức có năm đoạn. Ba thứ như
sắc thanh tịnh v.v… trong
sắc uẩn sai biệt, tức căn, trần và sắc trong pháp xứ. Nếu thức dựa vào chấp thì gọi là chấp
sắc của thọ.
Luận Câu-xá nói nghóa chấp
khổ là vui, đồng với văn này. Nếu thức không là
trống không thì gọi là
không thức của sắc đồng phần, gọi là đồng phần kia.

Pháp sư Cảnh nói nay tông Đại thừa chỉ y theo vào năm căn
để phân biệt hai thứ.
Trong một căn, bất không và thức, đồng được
cảnh trước, gọi là
phần, nên nói là do căn này bình đẳng với thức,
vì nghóa chuyển. Nghóa là
cảnh giới, căn, thức đồng chuyển biến ở cảnh,
gọi là nghóa bình đẳng
chuyển. Căn trống không, không có thức thì không
được cảnh, phân biệt với căn phần, gọi là đồng phần kia.
Dù không được cảnh, mà
tự loại liên tục sinh. Hỏi:
Như Tiểu thừa y theo mười tám giới để nói về đồng phần
kia của đồng phần, vì sao
trong đây lại chỉ y theo ở căn thôi ư?

Giải thích: -
Pháp quá khứ, vị lai của Đại thừa không có.
Thức hiện tại khởi, tất nhiên, không cần nói về đồng phần, đồng phần kia.
Tự loại của năm căn
nối tiếp nhau. Nếu hợp với thức, đồng với thức chấp cảnh thì gọi là đồng phần. Nếu không hợp với thức thì gọi là
đồng phần kia.

Năm trần chỉ
là đối tượng lấy, chẳng phải chủ thể lấy. Vì
không đồng với năm
căn, hoặc không thể lấy, nên cũng không luận về
đồng phần, đồng phần kia.

Luận sư Trắc nói ngoài đồng phần kia, gọi là đồng phần kia.
Nay, giải thích hai nghóa:

1/ Khác với đồng phần, gọi là đồng phần kia.
2/ Phần đồng gọi là kia, vì loại kia, nên gọi là tưởng của đồng phần kia đã vận hành, nghóa là “duyên” tưởng sắc v.v… Pháp sư
Cảnh nói Tỳ đàm, Bà sa
giải thích về không xứ đều lìa ba tướng này:
1/ Quá khứ có tướng sắc, nghóa là tướng tương ưng với thức.
2/ Diệt tướng có đối, nghóa là tương ưng với năm thức.
3/ Không nhớ nghó các tướng, nghóa là tónh lự thứ tư tương ưng với ý thức.
Các thứ phân biệt tướng nếu nhiễm ô thì “duyên” đương địa mười, nhập
trừ hương vị; không nhiễm ô nghóa là “duyên”
mười hai nhập, nên luận kia nói quá khứ có tướng mạo của
sắc diệt, tướng có
đối không nhớ nghó đến
các thứ tướng, nhập vô biên không xứ v.v…
Nay, trong Đại thừa đã
nói ba tướng đều là tướng của ý thức sau nhãn thức, trong đó:
1/ Nêu ba tướng của chủ thể duyên, đó là một tướng sắc.
2/ Tướng có đối.
3/ Phân biệt tướng khác. Kế là, nói về tướng của sắc sở duyên, có ba:
1/ Tướng của bóng sáng.
2/ Y theo ở phương hướng, nơi chốn.
3/ Tướng trụ chứa nhóm. Dưới đây, là thuộc về tướng của
ba sắc, tùy theo thứ lớp ba
sắc kia, làm đối tượng
hoạt động của ba tướng trên. Lấy tướng xanh
v.v… gọi là tướng sắc. Trên, nói về
bóng sáng. Nay lấy màu xanh v.v… đồng với hiển

sắc; về mặt
lý, cũng không có gì trở ngại.

Chủ thể lấy hành trở ngại, gọi là tưởng có đối, tức lấy y theo
ở sắc hình ngại của
đông tây kia. Chủ thể lấy nam, nữ, nhà, ruộng v.v… gọi là tướng
khác riêng, tức lấy
sự tu tập giả có, mỗi thứ tướng đã nương tựa
sắc khác nhau.
Luận sư Trắc nói nêu hai thứ,
ánh sáng, bao gồm màu xanh v.v… cũng có thể gồm thâu chung
hiển sắc, tạo ra
danh từ bóng sáng.

Biên tế, nghóa là đại khái có hai thứ bình đẳng. Văn này là
nói đến định vượt hơn
của Vô Sắc. Địa dưới duyên mười một thứ sắc,
khởi ngược lại ảnh
tượng, hợp với hiện ở trước, cũng như quyển năm
mươi chín ở dưới sẽ
nói về mạn “duyên” địa dưới, nghóa là sinh lên địa trên, chấp tự thân v.v… là thường, là lạc. “Duyên” ở địa dưới, nẩy
sinh
tướng mạo thấp kém, mà
sinh ra kiêu mạn.

Việc trong khác nhau của thọ uẩn, việc là nhận lãnh, nghóa là thể của thọ và thuận với pháp lãnh nạp, nghóa là tánh tụ của tâm tương ưng đồng thời với thọ.
Tướng nghóa là tự tướng và cộng tướng v.v… nghóa
là khi “lạc thọ” duyên
hư hoại, sinh ra khổ. Nếu sau lúc lạc thọ, tức khổ khổ, vì tánh thọ khổ, nên nói khổ khổ. Xả thọ là hành khổ, bởi kèm
theo sự thô nặng, không yên ổn. Vì hành này là khổ, nên gọi là hành
khổ, đây là tự tướng
(tướng riêng). Tùy theo đã có thọ, thì tất cả đều là
khổ thọ, gọi là cộng
tướng (tướng chung).
Sinh, là nhân của thọ, nghóa là mười
sáu xúc. Trước là
sáu thức tương ưng với xúc.
Kế là, hợp với năm
thức trước, gọi là xúc có đối. Thức thứ
sáu tương ưng với xúc, được gọi là
Tăng ngữ xúc.
Pháp sư
Thái nói năm thức đền được
“duyên” thật tướng, xứng với tự tướng, được gọi là xúc có đối. Ý thức có phân biệt
“duyên”, danh dùng làm cảnh, vì đối với năm thức, dùng làm duyên, nên gọi là tăng
ngữ xúc. Lại, danh,
câu, văn là ngữ. Ngữ
này tăng trong cảnh, nên gọi là Tăng ngữ. Ý
“duyên” tăng ngữ này
làm cảnh, được gọi là tăng ngữ xúc.

Pháp sư
Khuy Cơ nói nghóa là ý thức tăng
trưởng ngữ, vì là chủ thể phát ngữ nên gọi là tăng ngữ xúc. Do ba thọ tương ưng với xúc,
được gọi là thuận với lạc v.v… Ba thọ này cũng bao gồm hết xúc.
Kế là, yêu, giận tương ưng với
xúc, gồm thâu xúc không hết. Kế là, nói về ba
thứ như xúc, v.v… cũng
bao gồm hết cả xúc, xúc sáng suốt, nói là vô
lậu, vô minh, nghóa là
bất thiện, vô ký. Phi minh, phi vô minh, nghóa là
xúc thiện hữu lậu.

Tám thứ quán: như Bồ-tát địa, phẩm Bồ-đề phần pháp, khéo
biết tám thứ môn quán trong thế gian.

Pháp sư Cảnh
bổ khuyết:
1/ Nêu chương;
2/ Giải thích. Trong giải thích:
1/ Dẫn kinh nói;
2/ Giải thích. Tất cả Như Lai cho đến thọ có bao nhiêu thứ? Quán riêng ba thọ là khổ.
Cái gì là tập thọ? Quán hiện xúc là tập hiện thọ, đồng thời với nhân quả. Cái gì là
diệt thọ? Nghóa là quán
thọ diệt. Cái gì là tập thọ hướng về hành? Nghóa
là quán nghiệp là tập
thọ của báo sau, đây là trong tập có hai. Trong
bảy xứ thiện của
Tỳ-bà-sa chỉ thêm một tập này.

Cái gì là diệt thọ hướng về hành? Đó là quán đạo đế.

Kế là ba thứ
sau, tức là quán lại khổ, tập và diệt, lược qua không quán lại đạo, vì theo giải thích xưa, thì trí
“năng quán” chính là đạo
đế, nên không quán lại. Trên đây,
đã dựa vào kinh để dẫn tám quán xong.

Khi quán như
thế v.v… trở xuống, là giải thích về nghóa tám
quán trong kinh kia.

Như thật biết
rõ thọ có ba thứ, nghóa là kinh tự giải thích đối
với quán ban đầu về tự
tánh của ba thọ là khổ.
Vì tập xúc,
nên tập thọ, nghóa là quán xúc là tập. Nên biết
rằng như kinh có phân
biệt nói rộng, giải thích đầy đủ như kinh.
Trên đây là dẫn kinh.
Dưới đây, Luận chủ
sẽ giải thích về tám
câu trường hợp của kinh.

Quán tướng của tự tướng, nghóa là quán tụï tướng của ba
thọ là khổ. Quán nhân chuyển hiện pháp, nghóa là quán xúc hiện tại đồng
thời sinh thọ dùng làm
nhân chuyển. Quán diệt kia, nghóa là quán thọ diệt.

Quán nhân chuyển pháp sau, nghóa là quán nghiệp thiện ác,
tập thọ sau, nên nói là
nhân chuyển pháp sau.

Quán diệt kia, nghóa là quán đạo đế, có khả năng diệt thọ kia,
gọi là quán diệt kia.

Quán hai nhân
chuyển kia, nghóa là quán vị ái của thọ, chỉ có thể
sinh trưởng nhân hiện thọ, tiếp xúc với nghiệp nhân của
thọ sau, nên
nói là quán hai nhân chuyển kia.

Quán hai nhân
chuyển diệt, nghóa là khi quán lỗi của thọ, có
thể tiêu diệt hai nhân
chuyển: hiện tại, mai sau kia.

Và, quán thanh tịnh, nghóa là quán thọ, xuất ly, giải thoát, vô vi gọi là
thanh tịnh.
Pháp sư
Khuy Cơ nói nay y theo văn dưới đây nói “quán diệt kia tức là diệt đế”, xét theo
Bồ-tát địa thì
không đồng.
Cũng có thể giải thích đồng với địa kia, nói diệt này tức pháp diệt, gọi là
diệt vị ái, nghóa là tập đế trong tu đạo.
Lỗi lầm tức quán
khổ đế. Nay, y theo văn dưới đây nói rằng quán
hai nhân
chuyển kia, tức kế là, quán lại nhân chuyển hiện pháp của
tập đế ở trước, nên
nói là hai nhân kia. Lại nói quán hai nhân chuyển
diệt kia tức quán lỗi
lầm là đạo đế, vì dùng quán khổ làm tai hoạn lỗi
lầm là công hạnh của đạo đế.
Nếu không như vậy, tức hai chuyển kia của các văn ở dưới
đều là hai đế của tai
hại lỗi lầm của vị ái. Trong xuất ly dưới đây
gồm thâu chung hai
đế đạo, diệt, như lỗi lầm ở trước là đạo đế, tức
nhân diệt, đây là vượt hơn.

Xét về hai định của Bồ-tát địa ra khỏi khổ căn. Pháp sư Khuy
Cơ bổ khuyết: về mặt
đạo lý, khổ và ưu căn kia lìa dục của cõi Dục, thì tất cả đều lìa, mà nói tónh lự thứ hai lìa căn, nghóa là y theo có khổ căn
thô nặng, không có tánh
để gánh vác hữu báo của sơ định. Nay, được tónh lự thứ hai mới xa lìa, vì khổ căn của
sơ định thô nặng
không đồng.
Theo luận Tiểu thừa, sơ
định cũng có ba thức. Đối tượng nương tựa của
khổ căn, được gọi là
có khổ căn trong sự khác nhau của tưởng uẩn.

Pháp sư
Khuy Cơ nói
sự khác nhau của điên đảo, nghóa là các người ngu không có được
sự hiểu biết rõ ràng, thậm chí còn gọi là tưởng trái ngược v.v… nghóa là vô minh, như quyển thứ tám nói đây là căn
bản của sự trái ngược.

Trong đây, y theo tưởng là
số tưởng, nhưng chung cho cả
nội, ngoại đạo, đã
khởi ngược, gọi là chung là
tưởng ngược, trong đó chia đối lập tâm
trái ngược, kiến
trái ngược. Nếu ngoại đạo xuất gia, khởi ba kiến hoàn toàn, một ít phần kiến đều có với tưởng, thì đây là
kiến ngược, cũng là
tưởng ngược. Nếu người tại gia đối với cảnh, khởi tham với tưởng trái ngược đều cùng có, thì cũng gọi là tưởng
trái ngược,
cũng tâm trái ngược.
Nhưng pho thứ nhất quyển tám ở trước nói: Tham,
có cả hai thứ, nghóa là
bất tịnh là trái ngược với tịnh, khổ là trái
ngược với vui. Chỉ vì ngoại đạo bám giữ lấy
giới tà, chấp tà kiến cho là giới
kiến thủ, cầu sinh lên
cõi trời v.v… Tham này vì vượt hơn nên gọi là
riêng hai thứ tham này là
tâm tham trái ngược. Thường kiến chấp ngã v.v… khác, tất cả hữu tình đều có
nghóa chung, vì ẩn, nên không nói.
Nếu theo văn này, thì ngoại đạo phàm phu khởi ngã thường trái ngược ,
cũng là tâm ngược thì tâm trái ngược chung cho cả hai chúng tại gia,
xuất gia khởi. Tuy nhiên,
nay theo văn này, người tại gia đối với cảnh
dục, khởi ngược, gọi là chung là tâm ngược vì tham gia tăng vượt hơn.
Ngoại đạo được gọi là
kiến ngược, vì tác dụng của kiến chấp vượt hơn.
Nhưng kiến trái ngược, không thể nói rằng chúng tại gia khởi, nên đoạn văn này khác với tám đoạn văn trước.
Lại giải thích:
Phẩm tại gia, như đoạn

văn này, đối
với ngã thường, thật sự khởi tâm trái ngược, nhưng ngoại đạo v.v… cũng chấp
ngã thường. Do chấp chung nên đoạn văn trước
chỉ nói lạc, tịnh là tâm
trái ngược phẩm tại gia khởi ngã thường, còn kiến trái ngược thì chung ca phẩm tại gia, xuất gia khởi nên không
nói riêng lạc, tịnh, người tại gia khởi.
Nghóa tham gia tăng, được gọi là tâm ngược đồng với văn luận này nói tại gia khởi tâm
trái ngược, xuất gia khởi
kiến ngược. Vì thế,
cách thích là trước là vượt hơn. Tuy nhiên y theo
theo lý để luận, thì
người tại gia đã làm không khởi kiến ngược, người xuất gia khởi
tham ngược. Tham tà hai thủ giới kiến làm nhân giải thoát
sinh lên cõi trời. Nếu thực hành theo giải thích này thì tưởng ngược chung
cả kiến, tu dứt trừ,
dùng làm hai thứ trái ngược: tâm, và kiến vì nương
tựa nhau. Kiến ngược chỉ
kiến đạo dứt trừ, vì ngoại đạo xuất gia khởi.
Nếu tâm ngược thì chung cho cả phẩm tại gia, xuất gia khởi, chung cho kiến, tu
dứt trừ. Lại, chỉ có kiến là dứt trừ phân biệt
đã sinh.

Luận sư Trắc nói theo luận Phật tánh , tưởng kia được gọi là
tưởng trái ngược, nội tại, gọi là kiến
trái ngược, tâm gọi là tâm
trái ngược.
Nay theo luận này bốn
ngược tương ưng với tưởng, gọi là tưởng trái ngược. Tuệ chấp thường v.v… gọi là kiến
trái ngược; Tham, gọi là tâm
trái ngược. Bổ khuyết
rằng một phần xuất gia, nghóa là đối với pháp
Phật xuất gia, nên gọi
là ngoại đạo cho là một phần xuất gia .

Pháp sư Thái
nói bình đẳng có thể phân biệt rõ được tất cả
cảnh v.v…, gọi là “đẳng
liễu”, cũng có thể phân biệt rõ được pháp kia,
gọi là đẳng liễu.

Môn tự tánh đầu tiên của năm tướng tạo tác, đã giải thích xong.



<節>DU-GIÀ LUẬN KÝ</節>



<卷>QUYỂN 14 (Phần Cuối)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 54</詞>

Trong sự khác nhau của thức uẩn, trước chia chung thành
năm chương. Sau giải thích riêng.

Trong giải thích về an trụ, Pháp sư Cảnh bổ khuyết rằng: Các thứ của cõi Dục phần nhiều chấp lấy năm
sắc trần bên ngoài, được gọi là
an trụ sắc. Các thức
của cõi Sắc chấp mắc năm uẩn nội, gọi là đều an
trụ. Ý thức cõi Vô
Sắc chỉ an trụ bốn uẩn kia, gọi là ở giữa.

Pháp sư
Khuy Cơ nói cõi Dục chỉ y theo ở
trần ngoại, nghóa là do vì tập dục nên phần nhiều tham đối
với cảnh. Lại, thân trong
dù cũng khởi ái an trụ,
do sinh bằng thai, noãn v.v… nên chẳng phải
tăng thượng
an trụ. Nay, y theo ở tăng thượng để luận, cõi
Sắc chỉ nói
là thân trong, do hóa sinh
nên không phải tập khí. Cõi Vô Sắc chỉ nói
về an trụ nghiệp mà sinh
ra sinh, không luận về sắc mà định đã biến ra
là ý của văn này.
Nay nói chấp
là “duyên” chấp, chẳng phải chấp thọ, vì danh
chẳng phải đối tượng chấp thọ.

Trong tạp nhiễm, bổ khuyết rằng:
1/ Môn cảnh giới thọ dụng trong hiện pháp, nghóa là khi nhân
hiện hành, say sưa năm
trần, thức hiện tại, bị tạp nhiễm.
2/ Ở trong pháp sau, do môn sinh, già v.v… nghóa là khi quả
sau đã
thành thục,
do sinh, già chết v.v… tăng, nên các thức phiền
não phải bị nhiễm ô.

Pháp sư
Khuy Cơ nói đầu tiên là nhiễm phiền não,
sau là
sinh nhiễm. Lại, về sau là
nghiệp nhiễm . Vì nghiệp nhiễm nên sinh v.v…
ở vị lai thành nhiễm.

Trong đối tượng nương tựa, bổ khuyết rằng: Nói là sáu
thức tùy căn được gọi tên có khác, như lửa dựa vào mỗi thứ củi, được gọi
tên khác nhau. Trong trụ:

1/ Nhắc lại chương, đặt câu hỏi.
2/ Giải thích.
3/ Giải thích xong, tổng kết. - Trong phần giải thích lại có hai:

1/ Nêu số, dẫn kinh, tóm tắt giải thích nghóa trụ.
2/ Từ câu “như thế, đã chỉ bày rõ” cho đến “tư đây về sau v.v… ” trở xuống, là Luận
chủ giải thích rộng.

Trong phần trước, nếu bổ khuyết nói nghóa bốn thức trụ, do
bốn môn phân biệt.
1/ Nói về giáo khởi. Ngoại đạo chấp thức là “ngã”; bốn uẩn là “sở”, trú xứ của “ngã”. Nhằm phá chấp này, Đức Phật bảo họ rằng:
- Sắc, thọ, tưởng, hành là chỗ (đối tượng) mà thức trụ, chứ chẳng
phải “ngã”. Do nhân
duyên này, nên Phật Thế tôn mới nói nghóa thức trụ.
2/ Nói về thể hữu lậu, bốn uẩn là thể của thức trụ, vì uẩn hữu lậu, chủ thể sinh tham nhiễm,
vì nó khiến cho thức ưa trụ nên lập thức trụ, thọ vô lậu v.v… chẳng phải là cảnh sinh ái, nên thức hữu lậu
không dừng lại ở thức,
chẳng phải thức trụ. Ngoại đạo chỉ chấp bốn uẩn
như sắc v.v… là chỗ cư trú của “ngã”. Vì đối lập trái với họ, nên lại lập
bốn uẩn là chỗ của
thức trụ. Vì thế, không lập thức là chỗ của thức trụ.
Lại, bốn uẩn như
sắc v.v… hoặc tánh là nhiễm, hoặc vì
sinh nhiễm, mạnh mẽ, nên lập thức trụ. Tánh của thức chẳng
phải nhiễm,
sinh
nhiễm riêng không lập thức trụ.

3/ Giải thích danh. Phân biệt là nghóa thức, ưa ở là nghóa trụ.
4/ Danh số, đây là
từ số, y theo ở nghóa để đặt tên, gọi là bốn thức trụ. Đại, Tiểu thừa đối với nói về
sự khác nhau,
Tát-bà-đa phần nhiều
dựa vào trụ để giải thích trụ, nghóa là thức hữu lậu nương tựa vào trụ kia đồng thời với bốn uẩn như
sắc v.v… gọi là đó là trụ, chứ chẳng phải
thức “duyên” cảnh,
gọi là thức trụ, nên luận kia nói thức tự phần trụ uẩn
tự phần, không khác
giới, không khác địa, không khác thân, vì một
sát-na có hai chẳng phải
phần, nên tư tánh không chiếu cố đến thức trụ
của tự tánh. Lúc thức vô lậu và thức của giới khác hiện ở trước, thì
sắc
uẩn, hành uẩn của tự
địa dù không có thức tự phần nương tựa, nhưng được nhân duyên trung gian của tướng thức trụ, tức thức tự phần
bất sinh.
Về sau này, nếu khi
sinh thì thức ấy chuyển biến theo
(tùy chuyển).
Lại, phá thuyết khác rằng: - Có thuyết nói uẩn
số của chúng
sinh nói là thức trụ ấy là
không đúng, vì nghóa “y” hành
“duyên” phần tương ưng
là nghóa thức trụ.

Về lý, trong
đây nhắc lại chấp văn thiếu hai chữ. Đầy đủ,
thì nên nói có thuyết nói uẩn của
số
“phi” chúng
sinh “cũng” nói là thức trụ
ấy là không đúng.

Nay trong tông
chỉ của ta dựa vào “trụ” để giải thích “Trụ”.
Uẩn của số phi tình chẳng
phải là đối tượng mà thức nương tựa, nên
chẳng phải thức trụ.

Dưới đây, sẽ dùng năm nghóa để giải thích
nghóa “y” trụ, tức phân biệt với phi tình không lập thức trụ. Cho nên nói rằng nghóa
“y” “hành” “duyên”, phần
tương ưng là nghóa thức trụ.

“Y” nghóa là thọ v.v… của sắc bên trong làm y cho thức .
“Hành” nghóa là ba uẩn
như thọ v.v… đồng với một hạnh giải với thức.

Duyên nghóa là thọ v.v… với thức đồng một sở duyên (đối tượng duyên). Tương ưng tức là nghóa thứ tư tương ưng với thức.
“Phần” là nghóa
“nhân”. Sắc nội
với thức, an, nguy cùng làm nhân
sở tác gần.
Thọ v.v… với thức cùng
làm nhân tương ưng, cộng hữu và sở tác nên gọi
là phần. Dùng năm nghóa
này để giải thích thành lập y trụ. Nếu lấy
uẩn của số phi tình cũng
gọi là thức trụ, tức là “duyên” trụ, vì thế trái
với nghóa y trụ của tông chỉ ta.

Luận Câu-xá cũng nói rằng uẩn của
số hữu tình là thể của thức trụ. Trên đây,
dựa vào tông chỉ của Tiểu thừa đã xong. Nay trong Đại
thừa lấy chung y trụ và duyên, trụ chứ chẳng phải chỉ “y”. Theo văn này thì ý thức tùy theo
“sắc, trụ” tức
là “y, trụ”.
“Duyên” sắc làm
cảnh, tức là “duyên”
trụ. Nếu lấy “y, trụ” thì chỉ nương vào bốn uẩn như
sắc, v.v… của thân mình.
Nếu lấy “duyên, trụ” thì chung cả mình, người
và pháp phi tình trụ. Vì
sao? Vì về mặt lý thì phải như vậy. Thông
thường luận về thức trụ chấp mắc nghóa, vậy thế nào là trụ chấp mắc?
Do cảnh tham, nhiễm, làm cho thức ưa trụ. Cho nên thức
trụ “duyên” trụ,
gọi là trụ. Chẳng hạn
như sắc, bên trong v.v… làm cảnh nẩy sinh ra tham,
khiến cho thức ưa trụ, nên lập thức trụ. Ngoài
thân mình nếu các
việc như năm dục v.v…
của tình, phi tình là cảnh nẩy sinh tham, để cho thức ưa trụ thì
sao chẳng phải thức trụ. Cho nên
sắc v.v… trong ngoài làm đối tượng duyên của thức, đều được lập thức trụ, mà người Tiểu thừa lại nói là chỉ dựa vào thân mình, tức
sắc bên ngoài v.v… không lập thức
trụ, nghóa trụ sẽ không thành.

Lại, hữu tình cõi Dục phần nhiều thường chấp mắc các việc
như năm dục v.v… của trần bên ngoài, lại ái nhiễm
nhau, lôi kéo thức
sao cho trụ chính là thức trụ, mà nói là ngoài thân nếu các cảnh giới như
sắc
v.v… của
tình, phi tình khởi ái sinh thức, không lập thức trụ thì không hợp với đạo lý. Vì cho nên trong Đại thừa các thức hữu lậu
“duyên” cảnh, gọi là
trụ, gồm thâu nghóa trụ tận cùng đạo lý được thành. Hỏi:
Nếu “duyên” trụ giải thì đây là thức của một đời
“duyên” pháp ba đời. Hoặc một thức giới
“duyên” pháp của ba cõi. Thức hữu lậu lúc “duyên” đế (chân lý) diệt, đạo vô lậu, đều đối với chủ thể duyên
để lập thức trụ chăng?

Giải thích: Thức khác
“duyên” pháp kia, bốn uẩn hữu lậu
đã từng, sẽ, khiến cho thức ưa trụ, cho nên thừa nhận
sắc hữu lậu của ba
đời v.v… đối với
thức một đời, đều gọi là thức trụ. Ái của
cõi dưới lúc
yêu địa trên, dẫn phát
thức ưa trụ, cũng lập thức trụ. Hai chân lý (đế) diệt, đạo chẳng phải chỗ tham, chấp mắc, dù còn là thức
“duyên”, nhưng
vẫn không để cho tham
tăng trưởng nên không lập thức trụ. Hỏi: Vì ái dẫn phát thức khiến trụ, đây là dẫn phát nhau đồng
thời hay trước, sau?

Giải thích: Ở đây có hai nghóa: hoặc thức hữu lậu tương ưng với
ái, do đồng thời ái
dẫn phát trụ ở cảnh trước, đây chỉ thức nhiễm, hoặc
có tham ái, trước là nhiễm
cảnh trước, rồi dẫn phát
thức sau. Thức đi có
cả ba tánh, do tham ở trước khởi. Hỏi:
Vì sao biết được rằng tham của địa dưới
“duyên” địa
trên, dẫn phát thức ưa trụ?
Giải thích:
Quyển năm mươi tám nói đã nói mười thứ phiền
não như thế, đều xoay vần
“duyên” với tất cả phiền não của mình và
người. Phiền não của địa dưới có thể
“duyên” phiền não và
sự của
địa trên. Lại, quyển
sáu mươi hai nói nếu
sinh ở địa dưới, khởi ái ở địa trên,
chưa lìa dục, tâm không
nhất định, nghóa là trói buộc cõi Dục này. Người có nhiễm ô nghó rằng: - Nay ta
sẽ chứng được hỷ, lạc rộng lớn, rồi
khởi đẳng chí. Nếu được
chứng, ta sẽ ái vị. Lại, ta làm sao để được sinh
lên địa trên, thường
hằng không thay đổi. Ái nhiễm ô này, đây là y theo
ở ái tạp nhiễm được
“duyên” địa trên. Hỏi: Trước là trong tám thức,
“sở duyên” của thức nào nói về
bốn thức trụ?
Giải thích:
Nếu pháp nhiếp đều lấy chung tám thức, nếu y theo
ở làm sáng tỏ nhau thì
chỉ lấy sáu thức. Như kinh nói v.v… trong đây dẫn
kinh, giải thích tóm tắt có ba, theo văn dưới đây nói:
1/ Gọi là nhân duyên của thức trụ.
2/ Gọi là biên tế của thức trụ.
3/ Gọi là nhân duyên của thức trụ tịch, chỉ.

Nay nói có bốn, tức là bốn thức trụ. Nói y thủ, nghóa là tham hiện hành và hạt giống là thể
của “thủ” kia, là bốn duyên y xứ của bốn
thức trụ, nên nói là y
thủ. Do dựa vào thủ uẩn này được trụ làm duyên cho thức, để cho thức an trụ. Nghóa là thức tùy theo
sắc trụ
“duyên” sắc làm cảnh.

Nói rộng như
kinh: Đây là nhân duyên của thức trụ thứ nhất. Nói: cho đến “cuối cùng ta không nói thức trụ này ở phương Đông”

cho đến bốn
duy, đây là nói về thức trụ nhân biên tế của thức, là
môn thứ hai. Đại ý nói
thức tùy theo một thời kỳ cùng tận của bốn uẩn, lại không lìa bốn uẩn đó, không được trụ bốn hướng, bốn duy, tức gọi
là biên tế của thức
trụ. Lại, bốn thức trụ lìa tham hiện hành, kể cả ngoài tùy ngoài tùy miên, đều chẳng phải
nhân duyên, tức là biên tế của
nhân duyên của thức
trụ. Nhưng ta chỉ nói ở trong hiện pháp, cho đến
trong mát, tịnh, đây là
thứ ba, nói về thức trụ kia, kể cả nhân duyên, cả
hai đều vắng lặng hẳn
là lìa dục, nghóa là lìa nhân duyên thức trụ, tức
lìa phiền não hiện hành
và dục tùy miên, tức nhân duyên vắng lặng.
Nói lìa ảnh,
nghóa là thọ do cây thức mà sinh, nói thọ là ảnh.
Lúc bấy giờ, không có danh, lìa ảnh hẳn, vì thức hữu lậu đã hết, cho
nên vắng lặng. Đây là
nói thức trụ vắng lặng. Kế là, có ba câu nói về tên khác trước
sau của thức vô lậu:
Hữu học, được gọi là vắng lặng;
Vô học được gọi là mát
mẻ; vô dư y diệt gọi là thanh tịnh.

Pháp sư Thái
nói các ngoại đạo đều chấp rằng sau khi ta chết,
sẽ sanh về
hướng Đông, Tây v.v… Nay luận này chứng minh rằng quan niệm đó của họ hoàn toàn
sai lầm.
Như dưới đây, luận nói rằng
nhân duyên của thức trụ
này có hai biên tế, nghóa là cõi hữu sắc có đến, có đi; cõi
Vô Sắc, thức không có đến, không có đi, cho nên không nói là
trụ (dừng lại) ở bốn
duy. Vì vậy nên biết được hai thứ biên tế này do
thức trụ, vì không lìa
ba cõi, nên nói là nghóa trụ cùng tận, gọi là biên tế.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: luận Hiển Dương như quyển 18 nói tùy
sắc mà trụ, nghóa là đối tượng nương tựa của chấp thọ.
“Duyên” sắc mà
trụ, nghóa là vì lấy
cảnh giới. Dựa vào sắc mà trụ, nghóa là vì thô nặng,
tức thích hợp với “y
thủ” này, nói trụ có bốn, đó là tứ sắc đến
hành, là quả của thức, là cảnh của thức.

Y thủ, nghóa
là dựa vào thủ “duyên khởi” này. Vì thể của thủ tức các phiền não nên văn dưới đây
sẽ giải thích về thức trụ và thể của nhân duyên trụ, tức bốn nhân duyên như
sắc v.v… tức đối tượng khởi tham v.v…
Nếu sự của các phiền não nghóa là hiện hành của các
“hoặc” thuộc về phiền
não kia thì nói là hạt giống kia.

Nói nhân duyên, là tức nhân duyên của
sắc v.v… trong thức trụ. Y nói lý do vì
sao trong bốn thứ như
sắc v.v… lại do y thủ này làm
nguyên nhân, nên gọi là nhân duyên.

Ngài Tam tạng nói dùng bốn y thủ làm
“sở duyên” vì dựa vào nên đối với
sắc v.v… làm cho thức an trụ, cho đến nói rộng. Nay nói
rằng bốn quả thức này
dựa vào sắc mà khởi thủ, nghóa là dùng thủ này
làm sở duyên vì nương tựa nên đối với
sắc v.v… khiến cho thức an trụ.
Trong đối tượng duyên chứa đựng hai nghóa. Nếu là nghóa nương tựa của
sở duyên, tức chung cho
cả trong ngoài. Nếu làm nghóa “duyên” của
“sở duyên” cũng là chung, văn nghóa, không như
“duyên” nương tựa.
Trong hiện pháp, tất nhiên
lìa ảnh v.v… của dục, có nghóa là đệ tử Thánh
tu tập, vì phần nhiều tu
tập nên có thể cắt đứt sự trói buộc bốn thân ngay trong hiện pháp.
Sự trói buộc bốn thân chỉ ở ý địa phân biệt mà
sinh
ra, nên lúc kiến đạo thì dứt trừ.

Bốn dục này là mong cầu thân ở vị lai v.v…. Ảnh tức là thọ
v.v… Dưới đây, giải thích rộng. Đầu tiên, kết
phần thừa nhận ở trước,
sau nói rộng.
Sau đó chính giải thích. Trong giải thích:
1/ Chia ra chương giải thích.
2/ Nói không lập thức làm thức trụ, lý do phế lập. Trong phần
trước lại có hai:

1/ Chia ra ba nghóa.
2/ Dựa vào chương để
giải thích, nghóa là trong kinh này, đại khái chỉ bày rõ về thức trụ và tướng
nhân duyên, nghóa là chia ra một
chương, tức nhắc lại
kinh trước có bốn y thủ làm “sở duyên”, để
cho thức an trụ v.v…
Nói hai thứ “biên tế của nhân duyên thức trụ” nghóa là chia ra chương thứ hai, tức nêu kinh ở trước cho đến “ta không bao giờ nói
thức này đi qua phươn
Đông” cho đến bốn duy.

Nói hai thứ vắng lặng của nhân duyên thức trụ, là chia ra
chương thứ ba, tức nhắc
lại kinh ở trước: “nhưng ta chỉ nói ở trong hiện
pháp, tất nhiên lìa ảnh
dục, vắng lặng, mát mẻ, thanh tịnh”. Dưới đây, là
giải thích ba chương, tức
thành ba đoạn. Trong giải thích chương đầu,
trước giải thích, sau kết
luận. Trong giải thích có hai:

1/ Giải thích về nhân duyên.
2/ Giải thích về thức trụ. Trong giải thích nhân duyên, trước sơ lược, sau rộng.
Phải biết trong đây cho đến “vì có
sở duyên”, đây là giải
thích sơ lược. Bổ khuyết
rằng: Nếu các sự phiền não, nghóa là sự phiền não
hiện khởi. Nếu thuộc về phiền não kia, nghóa là hạt giống tùy miên.
Do phiền não hun đúc
thành phiền não sau, gọi là thuộc phiền não.

Nói y thủ, nghóa là từng đã dẫn kinh, nên biết rằng hai chữ
này cũng gọi là sở
duyên (đối tượng duyên) nghóa là “hoặc” hiện tại và hạt giống là đối tượng duyên dựa vào của bốn thức trụ, nên nói rằng
“cũng gọi là sở duyên”.

Nói “vì tánh của
sở duyên” nghóa là tức các
sự phiền não của
hiện “hoặc” ở trước,
là tánh của “duyên lự” gọi là duyên lự tánh.
Nói vì có
sở duyên, nghóa là hạt giống “hoặc” này có thể có
pháp sở duyên của hiện “hoặc”.
Pháp sư
Khuy Cơ nói hạt giống hiện hành trong đây, đều là
thể của thủ, hoặc như
Tạp Tập chỉ lấy dục tham dùng làm thể của thủ.

Nên tăng thượng, nghóa là trong đây y theo vào thật nghóa chung cho tất cả
phiền não. Lại, y nghóa là bốn cảnh có, không phiền não, nên biết rằng trong đây cũng gọi là đối tượng duyên
(sở duyên), vì tánh
của sở duyên nên có
sở duyên.
Hạt giống, hiện hành đều gọi là
“sở duyên”. Hạt giống đúng
ra là duyên khác, hiện hành có thể có “sở duyên”,
nên gọi là đối tượng duyên.

Tánh của sở
duyên, chính là hạt giống. Có sở duyên, tức là hiện hành.

Dưới đây, trong phần giải
thích rộng, trước giải thích các phiền

não, sau giải thích tùy miên.

Trong phần trước, trước nói do tham ái kia là duyên của
phiền não, được gọi
là hướng đến sự đối lập chấp (sở chấp), nghóa là do
tham ái kia dẫn sinh các
phiền não, hướng đến chấp cảnh của mình.

Kế là, nói về bốn trói buộc là duyên của phát nghiệp. Bổ
khuyết rằng xưa goị bốn phược, nay gọi là bốn hệ, nhưng khác
với Tỳ-đàm.
A- tỳ-đàm nói phược
tham ở khắp ba cõi, chung cả sáu, năm dứt trừ.
Thời bấy giờ chỉ lấy ý địa cõi Dục. Hai dứt trừ phân biệt
khởi tham, sân, ràng buộc chung cả
sáu thức. Nay, chỉ lấy ý địa phân biệt mà khởi hai dứt
trừ sân. Giới cấm thủ,
thật thủ cũng có cả ở ba cõi. Nay cũng chỉ lấy
phân biệt cõi Dục mà
khởi, là tánh bất thiện. Cõi trên chẳng phải phân biệt vì là tánh vô ký. Bốn hệ phược như ở đây làm
“duyên” phát nghiệp,
gọi là việc sở duyên,
nghiệp là duyên của báo, gọi là sự việc sở duyên.

Pháp sư Khuy
Cơ nói thể của nghiệp chính là quả của đối tượng duyên.
Vì “duyên” một thể, nên làm duyên của quả. Bốn trói buộc này là
“duyên” của nghiệp, có phát ra nghiệp, nên gọi là việc
sở duyên. Bốn thứ trói buộc thân, như luận Đối pháp nói lấy tham làm thể của thủ.
Thủ trong văn này chỉ lấy bốn thứ, tức cảnh của tham. Thủ kia y theo
ở chủ thể duyên, tham
này y theo ở đối tượng duyên, chỉ sinh phân
biệt, không có tu đạo.
Sân v.v… là bất thiện, không có cõi trên, nên chủ
thể “duyên” ở khắp ba cõi.

Kế là, giải thích tùy miên, hai tùy miên kia vì đã theo đuổi, nên gọi là
sự kiến lập, nghóa là tham và bốn hạt giống trói buộc.
Hai tùy miên này sinh khởi
sự “hoặc” gọi là sự kiến lập.
Ở trên đã
nói về nhân duyên của thức trụ xong. Dưới đây, là
nói về thể của thức trụ.

Nếu các phàm
phu chưa được nhàm chán, lìa bỏ đối trị với hỷ ái, chưa tu đối trị hỷ ái.
Do thức đã thấm nhuần chủ thể thủ, có thể thoả mãn thân trong ở đương lai, nghóa là có hạt giống nghiệp trong
Thức lại-da. Do ái thấm
nhuần nên viên mãn chấp lấy một thức ở đương
lai, trụ ở bên trong trở
xuống là quả báo.

Do sự xoay
vần này, nghóa là phiền não phát nghiệp, nghiệp
lại được báo, báo lại
khởi “hoặc”, “hoặc” lại phát nghiệp, nghiệp lôi
kéo đến báo, nên nói
rằng xoay vần sinh tử không có cùng tận.

Nhân duyên của trụ khác như trước nên biết, nghóa là như
nhắm vào đối tượng đã nói khởi và tùy miên v.v…
Đây gọi là nói cách
sơ lược về trụ và tướng
nhân duyên,
thuộc về kết.
Dưới đây, sẽ nói về hai biên tế. Nói thức của cõi hữu
sắc
có đến, có đi; thức của cõi
Vô Sắc có tử,
có sinh, bổ
khuyết rằng: Thức của hai
cõi dưới truyền đi, giữ
lại, gọi là có đi, đến. Cõi Vô Sắc thì không như
vậy, chỉ nói thức tử
trong thân này, thức sinh trong thân khác.

Pháp sư Khuy
Cơ nói có sắc, thì có thân, không có sắc thì
không có thân.
Sinh ở nơi này, tức tử ở nơi này, nói về thức trụ của bốn
uẩn ở hai cõi dưới.
Vô Sắc cõi trên chỉ trụ ba uẩn. Lại, hữu sắc nghóa là
có trong cái có; Vô Sắc
là có trong cái không, cho nên có tử, có sinh.

Nếu vậy, thì
sao lại nói hai trụ này cho đến tuổi thọ hết.
Cách giải trước là hơn. Lại, hai trụ này cho đến tuổi thọ hết, nghóa là
thức đến, đi, thức
tử, sinh là hai. Đây là nói về một phần giới hạn của thức trụ đã hết, nên
gọi là biên tế. Lại
nữa, hai trụ này sinh trưởng tăng ích và nghóa rộng lớn.
Như trước nên biết, nghóa là do có phiền não và năng
lực tùy miên, nên thức
có đến, đi, có tử,
có sinh. Ngoài hai thức này, không
còn nhân duyên nào để
được gọi là biên tế nhân duyên, trở lại nêu
có thức đến, đi, có thức tử
sinh là hai. Hai trụ này
sinh trưởng, tăng ích
nghóa rộng lớn, như trước nên biết. Trừ đối tượng nói ở trước, pháp khác chẳng
phải nhân
duyên, tức nhân gọi là biên tế của duyên.

Giới hạn là v.v… trở xuống, là song kết hai biên tế. Nếu lại
khác với đây mà lập
ra, nghóa là cho đến thiết lập như thế, có nghóa là
ngăn ngừa chấp khác.

Bổ khuyết rằng: Nếu có khác với nghóa của hai biên tế mà
xưa nay ta đã kiến lập,
lại còn lập bày nữa, thì nên biết rằng có ba lỗi lầm:

1/ Có ngữ, không có nghóa.
2/ Nếu người khác đặt câu hỏi đúng thì sẽ không biết đáp ra sao.
3/ Nếu đáp giả dối, sau này, tất nhiên họ sẽ
tự biết là thuyết ngu
si.

Pháp sư Thái
nói cũng do nghóa khác vì cảnh giới không có. Nếu như thức của thần ngã do ngoại đạo lập ra, thì vì cảnh giới không
có, nên không biết đâu mà đáp.
Trên đây là nói về ngoại đạo
ngu si. “Hoặc còn có khả
năng v.v…” trở xuống,
là nói về hạng ngoại đạo với căn cơ nhạy bén,
cũng vẫn hỏi một cách mê muội. Dưới đây,
là thứ ba, sẽ nói về hai vắng lặng, trong đó có
ba:
1/ Nói tu quán vắng lặng của thức trụ.
2/ Nói về chủ thể đối trừ sự thắng lợi khác nhau của thức.
3/ Giải thích nghóa của sáu câu văn trong kinh. Trong phần trước gồm có bốn:
1/ Nói về nhân duyên vắng lặng của thức trụ.
2/ Nói về vắng lặng của thức trụ.
3/ Kết thúc nhân duyên vắng lặng.
4/ Kết thúc vắng lặng của thức trụ. Trong phần trước, gồm có:
1/ Nói về vắng lặng của các sự phiền não.
2/ Nói về vắng lặng các tùy miên. Trong phần trước,
1/ Lập tông.
2/ Từ sở dó v.v… trở xuống, giải
thích rằng: Nếu người thông minh thì có khả năng dứt lìa hẳn.
Bậc Thánh ba thừa được gọi là người
thông minh. Có thể bỏ
tham ái, gọi là dứt lìa hẳn.

Nói phát bốn
thân nghiệp thuộc về phần vị phiền não ràng buộc cũng có thể dứt trừ hẳn, nghóa là do dứt trừ tham ái, bốn buộc ràng
được dứt trừ hẳn,
cho nên do dứt trừ tham ái của thức trụ, triền
trói buộc bốn thân dứt trừ hẳn là sao.
Dướùi đây là đáp do chúng tại gia đã dựa vào
sự trói buộc của tham

lam, giận dữ
rồi phát khởi các nghiệp, ấy là chung.

Vì cảnh giới
nhiếp thọ làm nhân, nghóa là do tham năm trần,
nên có thể phát nghiệp.
Vì gây tổn hại hữu tình làm nhân, nghóa là vì khởi
sân đối
với hữu tình nên có
thể phát nghiệp. Nếu chúng xuất gia dựa vào giới
cấm thủ thì hai trói buộc
chấp thủ thật này, cũng như người giận dữ, chê
bai Niết-bàn. Thông thường kiến thủ chấp thật,
phải nói rằng cái thật
này chẳng phải chi khác
gọi là chê bai Niết-bàn. Phần lớn trong đây đều là đại ý đáp.
Bốn trói buộc đồng lấy phân biệt ý địa của cõi Dục phân
biệt khởi, nhưng tham trong
bốn trói buộc chính là ái của thức trụ, cho
nên dứt trừ bốn trói
buộc của ái, tức là đoạn.

Hỏi: Làm sao
biết được bốn trói buộc đồng thời dứt trừ với ái ư? Vì thế luận đáp rằng: Phải biết
sự trói buộc của bốn thân chỉ ở
phân biệt của ý địa mà
sinh. Do bốn trói buộc này và tham của bốn thức
trụ, đồng lấy phân biệt
của ý địa khởi, cho nên dứt trừ ái, tức loại trừ
bốn trói buộc, hai điều
này đâu còn nghi ngờ. Trên đây,
đã nói phiền não của tâm vắng lặng. Dưới đây, là
nói về tùy miên hạt
giống của vắng lặng. Từ đây về sau, do phần nhiều
tu tập, vì đối trị vượt
hơn, nên có thể dứt trừ hẳn tham ái và bốn thân
trói buộc hai thứ tùy miên.
Trên đây đã nói về nhân duyên vắng lặng của thức trụ.
Do sự
dứt trừ này, là nguyên nhân dẫn đến xa lìa rốt ráo, nghóa là nói do
nhân duyên dứt trừ của
thức trụ, nên từ nhân đã sinh ra thể của thức trụ
cũng không nối tiếp nhau,
nên gọi là thức trụ vắng lặng.

Nói “do sở
duyên không nối tiếp nhau này, cho đến không an trụ theo thứ lớp, nghóa là do bốn cảnh không tiếp nối, nên thức hữu
lậu “năng duyên” cũng không an trụ.

Do đối trị v.v… trở xuống, lớp thứ ba, kết luận nhân duyên vắng
lặng. lặng.

Lại, do đương
lai v.v… trở xuống, là lớp thứ tư, kết thức trụ
vắng Lại nữa, tịnh thức thuộc về đối trị, được gọi là vô
sở trụ (không có

chỗ trụ)
trở xuống, là nói về thắng lợi khác nhau của thức “năng
trị”. Dưới đây sẽ
dùng bốn nghóa để giải thích không có sở trụ:

1/ Do bất sinh
trưởng, vì tham v.v… đã dứt trừ hẳn, nên gọi là bất
sinh.

2/ Do không có tạo tác.

3/ Do biết đủ.
4/ An trụ. Như thế, vì bất sinh trưởng v.v… là kết thứ nhất. Cho đến an trụ, là kết thứ tư.
Gọi là giải thoát cùng cực, nghóa là kết đủ hướng về
năm nghóa chung, riêng ở trước nên tâm vô lậu đó được mệnh danh là giải
thoát cùng cực. Lại vì đối với hành v.v… đều
không chấp, chấp mắc
ngã, ngã sở nên khi sắc
v.v… hư hoại, không cảm thấy e sợ, nên tâm vô
lậu đã được thanh tịnh.
Lại, do thức kia thanh tịnh hẳn, nên không chờ
đợi nhân khác mà nhậm
vận tự nhiên nhập vào Niết-bàn (tịch diệt)
nghóa là do vô lậu thanh
tịnh hẳn, không đợi nhân khác nhập vô dư tịch diệt (vô
dư Niết-bàn).
Dưới đây, sẽ giải thích văn của
sáucâu kinh nói
về ly dục hẳn v.v….

Lại, tất cả thọ là ảnh của cây thức v.v…, nghóa là vì thức có
nên thọ có; nói thọ tên là ảnh.
Vì sao chỉ nói thọ? Vì ái là gốc khởi cảnh
giới ái v.v… Vì dựa
vào cái khác diệt hẳn, nên nói là thanh tịnh, nghóa là
ở đây y theo được vô
dư Niết-bàn ở tâm Kim cương, thức kia thanh
tịnh. Nếu sau khi nhập
Niết-bàn rồi thì không thể nói là thanh tịnh. Lại,
vì không có thức nên
gọi là thanh tịnh, vì chẳng thật có nên gọi là
thanh tịnh. Dưới đây sẽ
giải thích về thức chẳng phải thức trụ.
Nếu theo Tỳ đàm nói thì trong một
sát-na không có một thức tánh chủ thể trụ, đối tượng trụ (năng trụ,
sở trụ). Nay luận này giải thích rằng tự tánh của các thức chẳng
phải nhiễm, bởi đức Thế tôn đã nói vì tất
cả tánh của tâm đều
vốn thanh tịnh. Đại ý nói là thể của thức chẳng
phải tánh phiền não, nên
nói chẳng phải nhiễm, tức vì tánh của tâm
chẳng phải phiền não,
nên gọi là bản tánh tịnh. Vì tánh tịnh, nên chẳng
phải năng lực của ái
kia dẫn phát thức khiến trụ.
Dưới đây
sẽ giải thích lý do
tại sao, cho đến tất
cả Niết-bàn,
nghóa là phiền não tham
v.v… rốt ráo bất tịnh. Vì chẳng phải phiền não,
nên không được nói
rốt ráo bất tịnh. Ở đây y theo ở xã thức hữu lậu
trong đạo nối tiếp nhau
để được thức vô lậu, vì đồng chẳng phải phiền não, nên cũng không riêng làm nhân
duyên Niết-bàn,
như sắc, thọ v.v… đây là chung cho vặn hỏi của
người ngoài, họ nạn rằng như tánh
của sắc,
thọ v.v… chẳng phải
phiền não mà sinh tham v.v… khiến cho thức ưa
trụ? Thức chẳng phải
phiền não vì sao không sanh tham, v.v… khiến thức ưa trụ. Nhằm giải thích vặn hỏi này, nên nói bốn uẩn như
sắc v.v… mỗi
uẩn đều sinh riêng. Vì
phiền não mạnh mẽ nên lập làm thức trụ. Thức
thì không thể riêng làm
sắc, thọ v.v… nhân duyên của phiền não. Vì
sao?
Vì tất nhiên không có thức tánh riêng mà khởi nhiễm ái, như đối với
sắc v.v… nghóa là vì thức tánh nhỏ nhiệm, không thể nhìn thấy, nên
thức không thể sinh ra
nhiễm ái. Thể của sắc uẩn thô, thọ, tưởng, hành uẩn, vì hạnh giải nên duyên
sinh nhiễm ái. Dù có
sinh nhiễm thọ (ái) ở
thức, cũng phải nhờ
sắc v.v… mới nhiễm ở thức. Bốn thức trụ này
đa số
đều y theo ở thức để
nói. Sáu thức “năng trụ” kia tương ưng với ba uẩn
và sắc làm “sở trụ”
(đối tượng trụ), bất luận Mạt-na ái Thức lại-da,
nhằm ngăn ngừa vặn hỏi.

Trong tướng “dị”, gồm có: hỏi, giải thích, kết. Trong phần
giải thích có năm:

1/ Nói mười đôi tâm hữu tham, vô tham v.v…
2/ Nói về mười hai tâm.
3/ Nói về hai mươi tâm.
4/ Nói về mười sáu tâm.
5/ Nói lại về mười đôi tâm ở trước. Nói là tâm có tham, tâm lìa tham, tâm có giận, tâm lìa giận
v.v… Thủ có si, lìa si;
tán loạn, chẳng phải tán loạn; hôn trầm, lìa hôn
trầm; điệu cử, chẳng phải điệu cử; vắng lặng, chẳng phải vắng lặng; tâm định, tâm bất định; tâm tu, tâm không tu.
Như kinh nói rộng, cho đến
tâm không giải thoát;
tâm giải thoát cùng cực, nghóa là đôi thứ mười. Ở
đây nói về điểm khác
nhau của mười tâm đối trị.

Cõi Dục có bốn tâm. Pháp sư Khuy Cơ nói trong năm thức kia chỉ có ba tâm, không có tâm hữu phú vô ký, vì tướng mạo của nó
không thật có. Nếu ở
cõi trên, tất nhiên sẽ có vô ký này trong năm thức.
Hữu phú vô ký này chỉ
ở ý địa, kiến đạo, chỉ bất thiện; người tu đạo kia nếu phát hạnh ác là bất thiện. Nếu thấm nhuần
sự
sinh khác là vô ký.
Ngoài ra rất dễ hiểu.
Trong hai mươi tâm,
Pháp sư Cảnh nói biến hóa của cõi
Dục trong hai mươi tâm này chỉ
là “sinh đắc”, chung cả tâm ba tánh đều có
thể biến hóa, không đồng
với luận A tỳ đàm cho rằng ở cõi Dục có tâm
tu quả. Lại nói cõi Vô
Sắc cũng vậy, nghóa là nhân ở trước, tức là giống với không có tâm công xảo. Phải biết rằng ở cõi
Vô Sắc cũng không có tâm biến hóa, oai nghi. Tâm thiện như cõi dưới, cõi trên cũng vậy,
nghóa là có chung hai tâm
thiện sinh đắc của gia hạnh.

Pháp sư Khuy
Cơ nói chẳng hạn như ở chỗ khác nói là vô phú
có năm thứ, vì sao không
nói về vô ký tự tánh ư?
Nghóa là vô ký tự tánh kia là các
sắc pháp như
Trưởng dưỡng, Đẳng lưu v.v…
Trong luận này nói về tâm, cho nên không đề cập đến.

Nếu như vậy, các tâm như pháp chấp v.v… kia thuộc về loại vô ký nào? Như luận Phật Địa nói là chủng loại của
Dị thục sinh, gồm
thâu vô ký Dị thục. Oai
nghi lộ; xứ công xảo v.v… rất dễ hiểu cõi Dục dù
có tâm biến hóa, nhưng
chẳng phải quả thần thông, vì không có gia
hạnh, vì tâm của quả
thần thông, tất nhiên là gia hạnh sinh, vì khi nhập
định, chẳng phải là gia hạnh của cõi Dục. Tâm của quả thần thông chẳng phải (trói buộc) cõi Dục, chỉ có
sự biến hóa
của trời, rồng,
Dạ-xoa v.v… chỉ là
sinh đắc, nghóa là mỗi chủng loại biến hóa ra hình v.v… của
người năng biến hóa,
chẳng phải là Dị thục sinh.

Nếu vậy, bốn
tónh lự thiền v.v…, sự biến hóa của cõi Dục, hóa ra làm các thứ việc của con người v.v… cái mà
sắc biến hóa ra là thuộc
về cõi nào? Nghóa là
tùy tâm của kiến phần là trói buộc cõi Sắc.

Nếu vậy, thì nhãn thô của địa dưới làm
sao có thể thấy
sắc
nhỏ nhiệm của địa trên?
Nghóa là sắc của địa trên làm căn bản. Ở địa
trên biến hóa riêng làm
chủng loại sắc của cõi Dục, để cho mắt của người cõi Dục ở dưới có thể nhìn thấy chủng loại
sắc của cõi
Dục này. Cõi Sắc nhìn thấy biến hóa,
vẫn hệ thuộc cõi Sắc, trở lại là pháp tế, thì làm
sao khiến nhìn thấy được. Vì là chủng
loại thô, nặng, cho nên
khiến nhìn thấy.
Cõi Vô Sắc không có thân, cũng không có oai nghi. Luận rằng như cõi
Sắc không có công xảo, không nói oai nghi, biến hóa, ở đây lược qua không nói. Cõi trên đồng không có, nghóa là nói trong đây như
luận Hiển dương, quyển mười tám nói ở cõi
Vô Sắc vì trừ biến hóa, oai
nghi, nên biết được đây là lược.
Có thuyết nói do đây, chứng biết rằng, cõi
Vô Sắc có tâm oai
nghi biến hóa, như tâm định của cõi
Vô Sắc được tự tại hoàn toàn đối với
tất cả sắc, cũng có tâm biến hóa.
Có Bồ-tát dựa vào định kia khởi hành
trụ, như Bồ-tát Bát địa
trở lên v.v…, đâu ngại gì cũng có tâm oai nghi,
đây đều là thiện, là vô lậu.

Nếu vậy, tức
là thuộc về tâm học v.v… giống với tâm v.v… biến hóa, nên gọi là tâm biến hóa. Như tâm vô ký của quả
thần thông,
nghóa là phát vô ký oai
nghi của Dị thục. Địa kia tức không có, tức chung
cho ngữ của ba thừa, ngữ
của phàm phu không y theo không thể nghó bàn, nên nói là “cũng vậy”.

Luận sư Trắc nói vì oai nghi, biến hóa chung cho cõi
Vô Sắc, nên gọi là hai mươi tâm, vì luận không phân biệt, nên trong phần nói
lại mười đôi có ba phẩm:
1/ Phẩm chưa phát thú định, nghóa là người chưa cầu định ở cõi Dục.
được.
2/ Dù đã
phát thú phẩm chưa được định, tức người cầu định chưa

3/ Người đã được định. Ba phẩm này lại có hai hạng:
1/ Hạng không thanh tịnh, nghóa là hàng phục “hoặc” được định Vị Chí.
2/ Hạng cùng cực thanh tịnh, nghóa là được định căn bản, ở trong phẩm đầu, đôi khi khởi đủ ba đối trị tâm nhiễm tham, giận, si mê
v.v… Hoặc có lúc khởi
tâm vô ký, thiện. Do xa lìa triền trói buộc tham
v.v… nên chỉ làm cho tham
v.v… không hiện hành, tức gọi là không có
tham, giận, si. Định Vị
Chí, chủ yếu là ở tâm thiện. Vô ký cũng được.

Trong phẩm thứ hai, đôi khi tâm ở chỗ không thích đáng, yên
ổn, tức là điệu cử
v.v… Pháp sư Khuy Cơ nói cứ theo trong tám triền, năm cái cũng có ố tác (ăn năn), vì khi tu chỉ, hôn trầm,
thùy miên (ngủ nghỉ) gây trở ngại cũng đồng với khi tu quán.
Trong đây, lựơc qua, nên
không nói không vắng
lặng. Nếu dùng hôn trầm, điệu cử ngay làm thể thì nói lần nữa làm gì? Vì che lấp xả, nên
sự vắng lặng ấy là xả,
thì không đúng.

Lại, lấy sự
ganh tî và keo kiệt để làm thể tánh vì như thuyết
này trong triền cái.

Trong thứ lớp của uẩn thứ tư, đầu tiên y theo ở năm nghóa để
nói về thứ lớp. Sau y
theo vào hai việc để nói.

Trong phần trước, như
luận Câu-xá,
Tỳ-Bà-Sa của hàng
Tiểu thừa đều có nhiều thứ lớp, không nêu
sài dòng. Trong đây dù có
năm thứ nghóa,
sắc trước,
thức sau, cho nên theo thứ lớp
sinh khởi thứ nhất đã
tạo thành sắc uẩn của
thuyết trước trong thứ lớp.

Kế là, nói về thức uẩn, nghóa là nhãn
sắc làm
“duyên”, tức
là sắc uẩn.
Nhãn thức, chủ thể
sinh (năng
sinh) tức là thức uẩn.
Do sắc và thức được dựa vào tâm
pháp thọ, tưởng, hành
nẩy sinh. Thể theo thứ lớp
này, tức nói là sắc,
thức, thọ, tưởng, hành như thứ lớp này. Thứ hai,
trong thứ lớp của đối trị.

Thứ ba, tâm là ngã trái ngược. Pháp sư Cảnh nói không đồng
với luận của Tiểu thừa
chấp tâm là thường. Nay nói ngoại đạo chấp tâm
là ngã, cho nên thức đứng hàng thứ ba.

Vô thường chấp là thường, nghóa là chấp chung tưởng uẩn,
hành uẩn là thường, tức tưởng đứng hàng thứ
tư, hành đứng hàng thứ năm.

Luận sư
Khuy Cơ nói ở đây y theo phần nhiều do
“phân biệt” mà chấp làm
ngã, nên tâm là ngã trái ngược. Chỗ khác, y theo ở “câu
sinh”, vì bất cứ lúc nào cũng chấp làm ngã, nên pháp là ngã trái
ngược. Hai thứ tâm pháp
trái ngược này đều cùng được.

Trong thứ lớp
trôi lăn, sắc uẩn là trước nhất; thọ là thứ
hai; tưởng là thứ ba. Tưởng lấy tượng, vóc
dáng, gọi là chọn lấy cảnh vẻ. Hành là thứ tư.
Một là đối tượng mong cầu, nghóa là thức, đứng hàng thứ năm.
Trong thứ lớp an lập, trước nói rộng,
sau gồm thâu
sơ lược.
An lập đối tượng phân biệt rõ
là sắc, có khổ, có vui là thọ, tùy khởi nói năng là tưởng và người ngu, trí là hành.
“Đẳng” nghóa là đều chấp đối với
thức. Dưới đây,
sẽ y theo ở hai việc để nói về thứ lớp. Dựa vào chúng cụ của ngã để kiến lập bốn uẩn trước; nương tựa vào
sự ngã, nhằm lập thức
uẩn sau, nghóa là “ngã”
dựa vào thân là sắc. Đối với sự thọ dụng khổ,
vui của các cảnh giới,
là thọ. Đã tùy khởi ngôn thuyết đối với người khác là Tưởng.

Hai thứ này nương tựa vào pháp, phi pháp mới được chứa
nhóm, nghóa là cả hai thọ, tưởng này vì dựa vào pháp, phi pháp trong hành
uẩn, nên mới được
chất chứa, nhóm họp.

Trong phần nói
về sự gồm thâu,
1/ Nói về sáu thứ gồm thâu.
2/ Nói về mười thứ gồm thâu.
3/ Nói về loại trừ phần giới hạn của pháp nhiếp thủ. Trong phần đầu, nói sắc uẩn gồm thâu phần ít sáu chi hữu,
nghóa là hành, danh sắc,
sáu xứ, tồn tại sinh, già chết, xứ, phi xứ, chung
cho muôn pháp. Nay chỉ lấy
sắc, cũng gọi là phần ít.
Bảy căn hoàn toàn, nghóa là năm
sắc căn và căn nam nữ.
Thọ uẩn gồm thâu phần ít ba
chi hữu, nghóa là sinh sắc, sinh già chết.

Năm căn trọn
vẹn, nghóa là năm thọ căn. Phần ít ba căn là ba căn vô lậu.
Tưởng uẩn gồm thâu phần ít của ba chi hữu, nghóa là danh
sắc, sinh, già chết không
gồm thâu các căn. Pháp sư Khuy Cơ nói vì bị tuệ che lấp nên chẳng
phải căn. Lại, chẳng phải nghóa tăng
thượng của căn.

Thế gian tạp
nhiễm tăng thượng, sinh tử tạp nhiễm tăng
thượng, như kinh nói, nên tư duy.
Hành uẩn gồm thâu bốn chi hữu hoàn toàn, đó là
vô minh, xúc,
ái và thủ. Phần ít năm
chi hữu, đó là hành, danh sắc, có sinh, già chết.

Sáu căn trọn
vẹn, nghóa là năm căn như tín, v.v… và mạng.
Phần ít của ba căn, nghóa
là ba thức uẩn vô lậu, gồm thâu một chi hữu
hoàn toàn, nghóa là chi thức.

Phần ít của bốn chi hữu, nghóa là danh sắc, sáu xứ, sinh, già chết.

Không nói hữu, nghóa là y theo ở nghiệp hữu, nên một căn
hoàn toàn, nghóa là ý.
Phần ít ba căn là ba vô lậu.

Kế là, trong
giải thích mười thứ gồm thâu, giới gồm thâu, ở
đây, tức dùng nhân gồm
thâu quả. Gồm thâu nhau: tự tướng thuộc về
cộng tướng là biến
hiện v.v… là tự tướng của sắc v.v… Nghóa chứa nhóm
là cộng tướng của uẩn.

Chủng loại gồm thâu, nghóa là khắp uẩn v.v… thuộc về tự
chủng loại, nghóa là vả
như vì hiện sắc trở ngại, nên gọi là sắc, quá khứ, vị
lai chẳng bị trở ngại,
loại ngăn ngại mới gọi là sắc, cho đến thể của
thức quá khứ, vị lai vì
là loại liễu biệt, nên cũng gọi là Thức.
Phần vị gồm thâu: như khi lạc
thọ sinh, thuận theo lạc thọ,
các uẩn trước sau đều
gọi là lạc uẩn v.v… trong không lìa nhau gồm thâu. Ngài
Tam Tạng nói nghóa là nhóm cực vi không lìa nhau, có ngần
ấy giới v.v… gồm thâu.

Pháp sư Khuy
Cơ nói theo luận Đối Pháp, thì tất cả pháp có
sắc, tức tâm cũng không
lìa nhau, nên tất cả đều là sắc, tâm sở cũng gọi
là tâm v.v…

Thời gian gồm
thâu, nghóa là quá khứ gồm thâu quá khứ, cho đến sát-na.
Trong phương gồm thâu, hoặc dựa vào
sự
sinh này, nghóa là
thức dựa vào sắc sinh
v.v… trong hoàn toàn gồm thâu.

Pháp sư Khuy
Cơ nói như nói năm uẩn như sắc, v.v… là pháp của
nghóa gồm thâu, hoàn toàn gồm thâu hữu vi. Lại nói
các uẩn hữu
lậu, vô lậu và uẩn
v.v… ba tánh đều gồm thâu đủ năm uẩn.
Phần ít gồm thâu,
Pháp sư Cảnh nói như nói các
sắc gồm
thâu phần ít uẩn, cho đến
các thức bao gồm phần ít uẩn. Lại, trong sắc
uẩn có mười một thứ,
chỉ lấy một thứ, gọi là bao gồm phần ít.

Thắng nghóa gồm thâu, nghóa là dùng lý gồm thâu sự, tất cả
pháp cùng tận, không có
một pháp nào vượt ngoài như lý. Dưới đây, sẽ giải thích về môn trừ thủ.
Pháp sư Cảnh nói như nói trừ
sắc uẩn, uẩn còn
lại bao gồm bao nhiêu uẩn, giới xứ ư? Đáp: Bao gồm bốn uẩn hoàn toàn, bảy giới hoàn toàn, phần
ít pháp giới, ý xứ
hoàn toàn, phần ít pháp giới xứ.

Trừ pháp giới, các giới khác gồm thâu uẩn cơ, giới, xứ.

Giải thích: Gồm thâu mười bảy giới, mười một xứ hoàn toàn, thức uẩn hoàn toàn, phần ít
sắc uẩn, trừ ý xứ, các xứ khác bao gồm bao
nhiêu xứ, bao nhiêu uẩn giới ư? Đáp: Mười xứ hoàn toàn, bốn uẩn hoàn toàn, mười giới hoàn toàn.

Thời nay, trong pháp ba khoa, mỗi khoa đều lấy một pháp gồm thâu hết tất cả pháp, nghóa là lấy
sắc uẩn tức gồm thâu
sắc uẩn, mười giới, mười xứ hoàn toàn, một phần ít. Vì lấy pháp giới, tức gồm thâu pháp giới, pháp xứ
hoàn toàn; thọ, tưởng, hành uẩn
hoàn toàn. Lại, gồm thâu
phần ít sắc uẩn, nghóa
là năm thứ như sắc v.v… trong pháp giới, do lấy ý
xứ, nên tức gồm thâu
ý xứ, tâm giới. Nếu lấy sắc uẩn, tức gồm thâu mười một
thứ sắc. Nếu lấy pháp giới tức gồm thâu tám mươi bảy pháp, nghóa là tâm
sở có năm mươi ba
Sắc có hai thứ:
sắc luật nghi, bất luật nghi
và sắc sở hành của
Tam-ma-địa. Bất tương ưng hành có hai mươi bốn
thứ. Vô vi có tám. Nếu
lấy ý xứ tức gồm thâu giới bảy tâm và thức uẩn.

Trong phần nói về y chỉ,
sắc uẩn,
sáu xứ trong y
chỉ chuyển,
Pháp sư Cảnh nói:

1/ Xây dựng
nhà cửa v.v…

2/ Vách ngăn cách và y phục v.v…
3/ Tiền của, dụng cụ,
giường chõng, v.v…
vật dụng, áo, cơm,

v.v…

4/ Tức năm căn.
5/ Tức phù trần căn
6/ Sắc của cảnh giới định. - Pháp sư Khuy Cơ nói:
1/ Nói là địa kim luân v.v…
2/ Nói là nhà, vách v.v…
3/ Nói là y phục, giường chõng v.v…
4/ Căn.
5/ Phù căn.
6/ Nói là sắc của định thần thông, không nói các sắc như vô biểu, v.v… và
sắc định tự tại, nghóa là vì không có
“hoặc” riêng
gồm thâu không hết.
Dựa vào bảy xứ, bốn uẩn chuyển v.v…
Pháp sư
Khuy Cơ nói: Lạc, dục nào khác gì hy vọng,
1/ Đối với cảnh đã được;
2/ Đối với cảnh chưa được, tức “duyên”
sự sinh ở vị lai, quá khư tùy thích theo sự thích ứng.
Cảnh giới,
nghóa là cảnh giới nhậm vận hiện ở trước. Tầm, từ nghóa là dù các địa vị trên cũng
có tầm, từ.
Nhưng mỗi công năng đều
riêng. Tầm, từ chỉ tư duy cảnh giới chưa được, đã được mà khởi tầm, từ
bất sinh. Lại, tức muốn hy vọng, hòa hợp v.v… nghóa
là vì hy vọng hòa hợp.

Người xuất gia ở cõi Dục này, đây là gồm thâu trong tầm, từ của cảnh giới này. Người thọ dụng dục này nương tựa vào bốn xứ. Người trụ

luật nghi y chỉ chánh tri.

Người đã được định cận phần, nương tựa vào phương tiện
thanh tịnh. An trú định căn
bản, nghóa là y chỉ thanh tịnh.
Trên đây dùng
sáu nghóa trong uẩn thiện xảo để phân biệt uẩn đã xong.

Dưới đây, là thứ hai, y theo ở hai nghóa
danh sắc, nhằm nói về uẩn
thiện xảo, trong đó,
sẽ nói.
Trước thừa nhận
nói sắc,
sau đó là
người giải thích.
Trong phân
biệt sắc, trước hỏi,
sau
giải thích.
Trong giải
thích trước nêu một bài
tụng, bày tỏ mười môn, giải thích theo thứ lớp:
1/ Vật.
2/ Nhỏ nhiệm.
3/ Sinh khởi.
4/ An lập.
5/ Lưu (dòng
chảy)
6/ Nghiệp.
7/ Sát-na.
8/ Một mình.
9/ Sở hành. 1
0/ Phân biệt bảy môn trong vật tạp nhạp, đầu tiên, là nói đồng với xứ nhiều ít. Hỏi: Sắc uẩn, nhãn, thuộc về bao nhiêu vật? Vật là
sự của thể.
Đại ý hỏi
như nhãn căn, thuộc mấy giới trong mười tám giới? Đáp: Nếu y theo gồm thâu nhau, chỉ có một vật v.v… nghóa là
nếu tự tướng được
nói về gồm thâu thì chỉ gồm thâu tự tánh của nhãn
căn, nghóa là đối tượng
nương tựa của nhãn thức, nêu quả lấy nhân. Nếu y theo vào
sự gồm thâu không lìa nhau thì
sẽ có bảy vật v.v… thì đây là
y theo ở đồng không lìa nhau.

Bổ khuyết rằng thông thường nói về không lìa nhau:
Đồng xứ
không lìa nhau, nghóa là từ nghiệp trước cảm được
nhãn căn, ở phần vị
sinh hữu, nhãn căn sắp khởi, đại địa sinh trước y theo ở nơi chốn đó,
về sau, đến trong chi mất xứ, bấy giờ, nhãn căn mới
bắt đầu sinh, đồng thời gian, đồng xứ. Đại địa, căn thân của hữu
sau và
bốn trần phù căn, như
bảy vật này hòa hợp thành một thể, khắp nhiếp
nhập với nhau. Như đốt
các ngọn đèn trong một ngôi nhà, thể của ánh
sáng lan tỏa cùng khắp
hòa nhập vào nhau, không thể nói là ánh sáng ở chỗ này hay chỗ khác, cũng như hạt đào v.v… lúc mọc ra, tùy thuộc
vào thể to, nhỏ của hạt đào ấy, chỉ là một, không được nói là do các cực vi
nhóm họp thành, đây gọi
là “đồng xứ” không lìa nhau. Có thể bảy vật đồng
xứ không lìa nhau này, chủ yếu là tánh đồng, nghóa là đồng báo là
báo; đồng nuôi lớn là
nuôi lớn (trưởng dưỡng). Nếu báo tánh khác đối
nhau với trưởng dưỡng,
tức là gồm thâu lìa nhau, không lìa nhau. Nhóm
lúa, lúa mì v.v… tức
gồm thâu hòa hợp, không lìa nhau.

Câu hỏi thứ nhất,
như báo, nhãn, nhãn căn với trưởng dưỡng
và hai thứ: trần, đại, đồng ở nơi chốn của một
thân, không khác nhau,
không thể nói là ở nơi này, nơi khác, vì báo thì
ở bên trong, còn trưởng dưỡng thì ở ngoài. Nếu trong ngoài khắp nhau, thì nơi chốn
sẽ không có
riêng, sao không đồng xứ, không lìa nhau ư?

Giải thích:
Báo, cách xa sắc, khoảng giữa, chấp nhận thọ,
trưởng dưỡng, căn đại,
như so sánh chỗ nước với tính chất cát không đồng,
vì y theo ở nơi chốn khác
nhau, nên không được gọi là đồng xứ không lìa nhau.
Vì báo, trưởng dưỡng, hai căn, hai đại, hai hạt giống, bốn trần
kia, đây ngăn ngại với
nhau, không hòa nhập khắp với nhau. Báo, đại
địa, tự thể căn trần
với báo, khắp nhau đồng một nơi chốn. Trưởng
dưỡng, đại địa, tự tướng của căn trần với trưởng dưỡng hội nhập khắp, được
gọi là đồng xứ không
lìa nhau, vì hai đại địa pháp nhó ngăn ngại nhau.
Hai sắc, hai hương v.v…
cũng ngại nhau, nên báo, trưởng dưỡng bất đắc
dó lìa nhau, là đồng xứ không lìa nhau.

Thứ hai, là hỏi: Như các vị trời với tâm bình đẳng, lượng thân rất
cao lớn, đi đến chỗ Phật, mỗi thân đều dừng
lại trên đầu một sợi lông, thể khắp nơi chốn hội nhập nhau
không khác. Lại, đồng là báo,
sao
không gọi là đồng xứ, gồm thâu không lìa nhau?

Giải thích:
Sắc báo của cõi trời kia thanh tịnh, cũng như ánh
sáng đèn không ngăn ngại nhau, nhưng đều tùy nghiệp
tự nhìn thấy giới hạn đó, đây
không đồng, không được nói là đồng xứ không lìa nhau,
đầu cuối một chỗ. Trời
kia thì không như vậy. Vì tụ, tán chẳng phải
thường hằng, nên chẳng phải đồng xứ.

Thứ ba hỏi: Đã biết đồng xứ không lìa nhau, cần phải là tự tánh.
Báo với trưởng dưỡng, chỉ gọi là lìa nhau, chưa
biết lìa nhau như thế là nhóm họp tế thành thô, vì tùy ở một vật thể lớn, nhỏ
mà sinh, chứ chẳng
phải do góp họp thành ư?

Giải thích:
Nay, Đại thừa nói các sắc trong ngoài đều tùy
nghiệp trước kia mà
khởi, theo nghiệp lớn nhỏ đó chỉ là một vật thể mà
chẳng phải do gom góp thành.

Thứ tư hỏi: Tóc, lông, móng, răng của thân hiện tại từ đầu đến chân, có báo,
trưởng dưỡng, bốn trần, và địa đại giả hợp hình
thành thân, có nhiều
số phần,
sao lại nói là một
vật sinh, chẳng phải nhóm

họp thành ư?

Giải thích: Như các
sắc này dù tánh loại là riêng, nhưng do
sức nhân duyên đồng
với thời gian, nơi chốn nên thành một thể sinh,
chẳng phải như lấy đất
nhuyễn hòa hợp với nước, trước rả (ly) sau dính
(hợp), gom góp tế trở
thành thô, nên nói tùy một vật lớn nhỏ kia mà sinh.

Thứ năm, lại hỏi: Nếu không nhóm họp thành thể là một vật, thì
làm thế nào thời gian sau, dao, búa, chém, cắt trở
thành nhiều phần ư?

Giải thích: Về sau, gặp phải nhân duyên dao búa hư hoại, một vật của toàn thân căn bản tự nó diệt, đa
số duyên dao, búa của phần
tế nẩy sinh, chứ chẳng phải cho là toàn thể một vật của thời gian ở trước đã vỡ tan, bị chặt đứt thành nhiều mãnh vụn. Do nhân duyên này trong
Đại thừa không lập sắc nhỏ cực vi.

Thứ sáu lại hỏi: Vì sao Đại thừa không thừa nhận có vật thể cực
vi rất tế nhóm thành căn, cảnh. Nếu thừa nhận
nhóm họp thành thì
sẽ
có lỗi lầm gì ư?

Giải thích:
Tất cả hữu tình đều từ nghiệp sinh, nhãn giống
như có dụng thấy, từ
nghiệp sinh, nhó giống như có tác dụng nghe, căn
khác cũng vậy. Cho nên
nhãn v.v… kia từ nghiệp hoàn toàn sinh, hình thành công dụng của căn kia. Năm trần cũng vậy, tất nhiên từ toàn thể
nghiệp trước mà
sinh thành tác dụng của cảnh giới. Cực vi rất nhỏ nhiệm
không hình thành căn,
cảnh, ông cũng đồng thừa nhận, sao lại từ nghiệp
sinh ra vật thể vô dụng cực vi kia.
Về sau còn phải chờ chứa chất, nhóm
họp mới thành căn,
cảnh; nên tông của hàng Tiểu thừa lập cực nhỏ nhiệm thật uổng công phí
sức tư duy tìm tòi rất nhọc nhằn mà vô dụng.
Lại nữa thuyết này thuận với Phệ thế
sư lập cực vi là thường, đến kiếp
Hoại sẽ không tiêu diệt.
Về sau này đến kiếp Thành, chúng sẽ nhóm họp tế thành thô.

Văn kế là nói: Do các nhóm sắc lúc mới sinh là sinh toàn
phần. Về sau, khi diệt không đến cực vi thành lập, chẳng giữa đã tiêu
diệt hết, cũng như giọt
nước rơi. Lại nói: - Lại nữa khi các nhóm sắc
sinh, như nhóm rau diếp,
lúa mì, đậu v.v… Vì sao? Vì tùy theo năng lực
tăng thượng của nhân
sinh của nhóm sắc kia, vì sinh như thế là có tác dụng.

Thứ bảy hỏi: Nếu trong Đại thừa không có cực vi thật thì vì
sao
lại bảo quán cực nhỏ nhiệm?

Đáp: Vì phá
tâm chấp thật của hữu tình, nên bảo phải nhờ
phân tích mọi tụ cực vi
tập họp từ đầu đến chân. Do thực hành quán này đối với
sắc
trong ngoài, khởi giả tưởng hư không, thuận với ba môn
giải thoát. Pháp sư Khuy
Cơ nói như một nhãn căn có bảy cực vi đồng xứ,
đồng thời không chướng ngại nhau. Như cực vi của một nhãn căn
giống như quả nho lớn.
Vật thể cực vi trong đây đều có thể chấp nhận cực
vi khác, xoay vần như thế,
cho đến nói rộng ra là trong mỗi nhóm có
bảy vật thể cực vi kia.
Nếu y theo sự thật mà nói thì một khi đã không
có thể của cực vi
riêng, làm sao có được bảy vật ư?

Nghóa là vì tức như sắc của quả nho là sắc thanh tịnh, vì làm
tác dụng của nhãn, nên
gọi là nhãn. Cho đến vì làm tác dụng của xúc,
nên gọi là xúc, đều phân tích riêng đến cực vi
sắc, nên nói trong một nhóm có bảy cực vi, chứ
chẳng phải thực sự cực vi mà có bảy vật. Đây chính là đồng xứ không lìa nhau. Nhưng ba thứ không lìa nhau này là
theo thuyết của Tiểu thừa
hay nghóa của Đại thừa? Tức có hai giải thích:
1/ Ý của Luận sư Bị nói hiện ở Đại thừa cũng có nghóa này. Nếu đều y theo ở giới gồm thâu,
thì có mười vật, v.v… Giới là hạt giống ở nơi chốn của nhãn, dù không có các
thứ nước, lửa, gió mà có hạt giống ở xứ nhãn căn. Đây là y theo ở hạt giống ba đại ở trước khi chưa lập
giáo Lại da, tức ở
trong địa đại của tâm sở của năm căn, sáu thức.
2/ Nói về xúc “sở tạo” là giả, trong đó a/ kết trước, nêu sau; b/ giải thích.
Pháp sư Cảnh nói hai mươi thứ xúc đều giả lập ở phần vị
bốn đại. Pháp sư Khuy Cơ
nói trong đây giải thích về xúc có 1chín thứ, như luận Đối pháp nói có hai mươi hai thứ, không có ba thứ:
vội vàng, chậm chạp, kém.
Vì sao không có?
Vì đại khái. Không lập
sinh làm lý
do của xúc, như bệnh, già trong bốn tướng là một. Nay ở đây vì
sao lại chia
làm hai ư? Nay vì ở đây
chẳng phải bốn tướng, nên không so sánh.

Xúc tử kia, nghóa là từ quả được tên, tức ở trên thân có
Mạt-na lúc gần huyệt tử, khiến thân liền chết. Xúc này từ quả được tên.
Xúc già cũng vậy. Xúc này
sinh già v.v… gọi là xúc già.

Như sáu phần
vị lại chia làm tám v.v… nghóa là:
1/ Hai thứ tịnh, bất tịnh là hai;
2/ Cứng chắc không cứng chắc là hai, thành tám. Nói các thức chấp cảnh chung, riêng. Nói hoặc dần dần, hoặc ngay tức khắc.
Pháp sư
Khuy Cơ nói nghóa là tùy năm thức khởi, đều
“duyên” với ý, gọi là dần
dần (tiệm).
Nếu năm thức đều sinh,
ý cũng đồng “duyên” thì gọi là tức khắc (đốn).

Nói về cõi Sắc không có hai trần, hai thức. Pháp sư Khuy Cơ
nói sử dụng căn này ra
sao?

Nghóa là như
luận Câu-xá lấy cớ trang nghiêm thân, nghóa là nếu
trang nghiêm thân thì phù căn trần được đủ, đâu cần dùng căn.

Nghóa là vì phát ra tiếng nói, chủ yếu nhờ ở phù trần căn.
Nếu có nhãn căn “năng y” (chủ thể nương tựa) thì trần
“sở y” (đối tượng nương
tựa) mới được dựa vào căn để phát ra lời nói. Nếu không như thế
thì không được, cho nên phải có căn. Cho đến như không có nam căn,
cũng không có y xứ. Vặn
hỏi hai căn không, y xứ cũng không, v.v… Tư
duy theo theo số trái ngược.
Nói về nghóa giả lập của mười hai
thứ sắc.
Như thế, chín
trong tất cả sắc là thật
có v.v… Pháp sư Khuy Cơ nói trong văn dưới đây,
như đoạn dài v.v… trong
sắc xứ là giả; màu xanh, vàng là thật. Đại chưng thọ, nhân trong âm thanh, đại chủng không thọ là thật,
sự vừa ý khác v.v… là giả.
Sự vừa ý khác
trong hương, hương là giả,
“duyên” các
pháp khác sinh ra sự hòa
hợp v.v… là thật. Sáu thứ đắng, chua v.v… trong
vị là thật, vị v.v… vừa ý khác là giả.

Trong mỗi trần
đều có giả, thật vì sao trong trần này cho đến
nói chín thứ đều thật
sự có xúc được chia làm hai.

Nghóa là vì lẽ trong xúc xứ, chủ thể tạo, đối tượng tạo
khác nhau. Sắc đối tượng tạo
(sở tạo) đều là giả có.
Lại nữa, vì nhiều nên nói
riêng. Ngoài ra, không có
sắc “năng tạo” trong chín thứ, hơn nữa, đều là
“sở tạo”. Sắc
“sở tạo” dù giả có, nhưng vì ít, chẳng
phải nhiều,
cho nên không nói.

Luận sư Trắc nói các cảm xúc trơn v.v… lìa
đại “năng tạo”, không có
“sở tạo” riêng, tức vì đại được nói là giả, nên gọi là giả. Độ dài,
ngắn v.v… dù là giả
có, nhưng vì dựa vào “sở tạo”, giả kiến lập nên tùy
đối tượng nương tựa
của chúng, không gọi là giả có.

Rơi vào pháp
xứ sắc có hai thứ, nếu có oai đức quyết định
cảnh sở hành thì cũng như biến hóa v.v…
Luận sư Bị,
Pháp sư Cảnh đồng
nói bậc Thánh của ba
thừa quyết định cảnh giới của tâm, nghóa là tạo nên tám, quán tất cả xứ đều được biểu hiện ngay ở tâm, việc này là có
thật. Vì “duyên” khiến
người khác tự thấy tâm mình biến thành tám
tướng phần, như tâm
biến hóa, khởi sắc biến hóa, làm duyên cho người
khác, cũng làm cho họ được nhìn thấy sắc mà mình
biến hóa, nhất định
hiện sắc là quả của
tâm định. Về sau, là đối tượng duyên của định được
gọi là cảnh, nên nói
là quả kia, cảnh kia.

Hỏi: Cảnh hoạt động (sở hành) của định là pháp xứ, thì làm
sao khiến mắt người khác
được nhìn thấy?
Đáp: Vì
duyên tăng thượng giúp cho người khác tự biến hóa, nên nhãn thức nhìn thấy, chứ chẳng phải cho rằng khiến người khác
nhìn thấy sắc pháp xứ.

Pháp sư Thái nói đối với định tự tại như năm
thần thông, được gọi là có oai đức. Cảnh mà định được thể hiện đã tác động
“duyên” làm cho
người khác
được thấy, nghe v.v… nên chỉ ra việc rằng, giống
như biến hóa. Cảnh của định tự tại, do tu tập lâu, định được hiển hiện, nên nói
là “quả kia”. Vì cảnh
giới của tâm số do tác ý hiện khởi định nên nói
là “cảnh kia”. Và vì
tâm vương, tâm số khác tương ưng với sắc, nên nói và thức v.v… Vì lẽ các tâm vương, tâm
sở đều hiển hiện cảnh của
mình, nên phải nêu riêng.
Pháp sư Khuy Cơ nói trong pháp xứ sắc, như luận Đối Pháp nói năm thứ định tự tại đã
sinh có hai
thứ sắc, đó là định có
oai đức và định của
giả tưởng chẳng có oai đức. Nghóa là trong đây chỉ nói định oai đức, tức bốn trong năm
sắc của pháp xứ hoàn toàn một phần
là giả, một phần là
thật, sao cho là oai đức mà nói là thật. Như đoạn
văn dưới đây nói vì
là vô lậu, nên gọi là oai đức, vì là pháp của bậc
Thánh, nên gọi là oai đức.
Sắc định này của bậc Thánh kia được
sự tạo tác thật, như
sắc biến hóa.
Sắc của định phi oai đức kia, chỉ khiến người
khác nhìn thấy, chứ
chẳng phải tạo nên việc thật, không như biến hóa. Hỏi:
Sắc vô lậu nhất định kiến đế mới được.
Sắc này vừa được định hữu lậu, vì
sao có được
sự thật như thế? Vì chủng loại vô
lậu của bậc Thánh, nên
mới được. Như đoạn văn dưới đây nói vì sức
tăng thượng nên được
sự thật. Lại, cứ theo đoạn văn
sau đây:
Vì sức
tăng thượng của trí Vô
phân biệt nên trí Hậu đắc mới khởi sắc này,
nghóa là định hữu lậu thì không được. Trong đây
y theo ở thật thể là vô lậu.
Vì dường như hữu lậu,
nên nói là nhân hữu lậu của vô lậu. Lại, nghóa của Đại thừa nói vô lậu này có cả hữu lậu, mà hữu lậu là chẳng phải thật,
vì không tùy ý thọ
dụng. Nếu chẳng phải quán giả tưởng, tùy ý thọ
dụng thì cũng là thật có.

Trong đây nói
“quả kia” “cảnh kia”, theo nghóa của Đại thừa
nói quả, tức là do sức
định, khiến cho Bản thức biến hóa riêng sắc trần, tức như nhập
Tịnh độ, vì
sức của trí Hậu đắc đã giúp cho Bản thức biến
hóa riêng thành trần,
đây là quả của định có thật, nói là vì quả của tâm, vì là đối tượng duyên của định, cho nên
sắc của định này đối với định,
vừa là quả, vừa là
cảnh giới mà là một vật. Hỏi:
Chỉ sắc
“sở duyên” của một
số định là vật thật có
phải không?
Đáp: Đồng
thời “đối tượng biến” của tâm sở, tâm vương, cũng
là vật thật có, nên
nói “và tương ưng kia v.v…”.

Giải thích chung cả vặn hỏi, hoài nghi. Pháp xứ trong đây chỉ
lập ba thứ, nên
sắc của luật nghi, bất luật nghi đều là giả, vì dựa vào
tư v.v… mà kiến lập.
Lại, sắc do định hiện hành, nếu dựa vào tư này
trói buộc định thì cũng
chính do tư này trói buộc đại chủng sở tạo. Pháp
sư

Cảnh nói đoạn văn này y theo ở định cõi Sắc khởi, dẫn đến đại
chủng cõi Sắc mà sinh
(dẫn sinh đại chủng cõi Sắc), tức nói đại sở tạo kia
tự tại. Vì cõi Vô Sắc
không có bốn đại, nên không được nói. Nếu dựa vào định hệ thuộc
Vô Sắc này mà hiện
ra sắc, thì đại chủng tạo trói
buộc Vô Sắc. Vì thế trong đoạn văn dưới đây nói
“sắc của quả định vượt hơn thuộc về pháp xứ, chỉ dựa vào định thù thắng, không dựa vào đại
chủng. Nhưng vì từ
“duyên” ảnh tượng của chủng loại đại chủng kia, mà
Tam- ma-địa mới phát, nên cũng nói đại chủng
sở tạo kia chẳng phải dựa
vào Tam-ma-địa kia sinh,
nghóa là như ở ngoài định, nhìn thấy tọa cụ xanh,
sau khi nhập định, quán màu xanh đã nhìn thấy phù
hợp với ảnh tượng của màu xanh biểu hiện trong tâm định, là loại tọa cụ xanh của bản
chất kia cũng được nói
là từ đại tạo của tọa cụ kia. Về mặt lý, thật ra chẳng phải dựa vào
sự
sinh kia.
Pháp sư
Khuy Cơ nói đây chỉ y theo ở cõi
Sắc, vì định, tuệ đều
là định sáng suốt, nhạy bén, nên luận nói dựa vào định này tức ở đây trói buộc bốn đại tạo. Nếu cõi
Vô Sắc cũng như đoạn văn cuối quyển năm mươi ba trước nói vì
sao ở đây không nói là cõi
Vô Sắc. Vì cõi
Vô Sắc kia không có nương tựa ở thân, vì lược qua nên
không nói. Vì cho nên
đoạn văn dưới đây nói chỉ từ chủng loại của
ảnh tượng kia, trong
Tam-ma-địa phát định cũng biến thành
sắc đại chủng tạo
của ảnh tượng, gọi là tạo, nhưng chẳng phải bản chất đại chủng mà
sinh, gọi là tạo, nên tìm
tòi chín chắn. Đoạn văn dưới đây nói rằng trước
là đại chủng,
sau là
tạo sắc, tức cũng có đại chủng, là nghóa này.
Nhưng vì chẳng phải vốn đại
chủng của xúc xứ, nên nói không có pháp xứ
gồm thâu đại chủng. Vì
từ chủ thể dẫn sinh định vượt hơn nên nói. Chính
vì cho nên đoạn văn dưới
đây nói không dựa vào đại chủng. Nhưng
định tự tại vì biến
thành quả của tâm định đại chủng, nên tùy theo đối tượng trói buộc của định mà nói là định này trói buộc đại chủng tạo, tức
là luận này nói Vô Sắc
trói buộc định, dẫn sinh định vô lậu, khởi lên
sắc này, tức đại chủng
sở tạo của Vô Sắc. Ở cõi Vô Sắc vốn không có đại chủng, đâu có
sở tạo. Vì đây là vô lậu, chẳng phải hữu lậu, vô lậu
giống như thể hữu lậu. Lại, giải thích chỉ ở
cõi Sắc, vốn trói buộc đại chủng của định,
còn cõi Vô Sắc thì
không có. Như quyển sáu mươi sáu nói nếu “duyên”
cõi Sắc này làm cảnh,
thì cũng chính đại chủng tạo của cõi này là có
sắc, vì chỉ cõi Sắc.
Lại, văn dưới đây nói giống như biến hóa, vì
cõi Vô Sắc là không.
Nếu giải thích như trước dựa vào trói buộc định nói là tạo, vì y theo ở đối tượng hệ thuộc, nên dù là định của cõi
Vô Sắc, nhưng lúc

“duyên” cõi Hữu sắc làm bản chất, cũng sẽ biến đổi thành đại chủng cũng như biến hóa. Vì y theo ở tướng dụng thật, nên dụng đồng
như biến hóa. Dựa vào định “năng dẫn” để nói là
sắc vô lậu. Đại chủng
của cõi Vô Sắc thật ra
chẳng phải trói buộc cõi là gồm thâu pháp xứ, vì
sắc thần thông với tâm
biến hóa đâu có phân biệt là hữu lậu hay vô lậu.

Duyên và không duyên khác nhau. Đây là y theo ở phân biệt
hữu lậu, vô lậu khác
nhau v.v… Nhưng oai nghi, đức, định cũng biến
thành năm căn, biến dường như chẳng phải chân. Ở đây chỉ là thể của
phù trần căn, chứ chẳng
phải là thể của căn thanh tịnh. Lại, sắc này giả
gọi là sắc. Nếu y theo
vào công năng của bản chất, thì tức như quyển
sáu mươi sáu nói tùy
theo “duyên” đại của cõi kia, chủng tạo của cõi
kia. Nếu y theo ở sinh gần
(sinh trực tiếp), tức đại chủng tạo đã biến trong định. Nếu cứ theo
do sinh, tức là
sức định, chứ chẳng phải do đại
chủng. Mỗi thứ như thế
đều dựa vào nghóa khác nhau. Lại cũng chung cho
cõi Vô Sắc có sắc của
định oai đức này.
Nay trong đây nói trói buộc cõi mầu nhiệm dù không có xúc trong định bốn đại, nhưng cũng biến thành bốn đại, vì bốn đại tùy thuộc
ở định, nên tùy định trói buộc.
Y theo thân có nương tựa để luận, không nói cõi
Vô Sắc.
Nếu văn dưới đây v.v…, là
nói chung về định oai đức, định chẳng phải oai đức.
Đoạn văn trước nói định là chủ thể tạo. Văn này y theo ở chỗ nương tựa gần
sát-na trước, sau, gọi là tạo, chứ chẳng phải đồng
sát-na, như cõi
Sắc sinh gọi là
sắc tạo.
Nhưng định vượt hơn của cõi dưới,
trước là đại chủng;
sau dựa vào trong định vượt hơn, để tự nói. Lại,
sắc
định này vì làm nhân cho
chí định. Pháp sư Cảnh nói đây là nói về sắc
của cảnh định, chỉ là
sắc mà định của bậc Thánh sinh ra, chẳng phải phàm phu, vì từ Hậu trí của
Nhị thừa, vì tâm thế gian hiển hiện, nên gọi là
thế gian. Tâm Niết-bàn
của Bồ-tát địa tiền viên mãn, vì cũng được nghóa thể hiện rõ ràng trong tâm gia hạnh, nên là hữu lậu. Tâm vô lậu
sau của Bồ-tát địa tiền,
tức hiện là vô lậu. Trí xuất thế gian của ba thừa
chỉ “duyên” chân như,
vì đã lìa nhân tố hý luận “có” “không”, nên
không hiển hiện sắc này.
Cho nên sắc này chẳng phải xuất thế gian.

Pháp sư Thái
nói sắc của cảnh giới định chẳng phải là cảnh định vô phân biệt của xuất thế gian, cho đến trí Hậu đắc của đức Như lai thể hiện
sắc của cảnh định, vì dạo chơi tự tại, đều gọi là định làm nhân
cho hạnh hý luận. Lại,
chẳng phải tất cả đều đạt đến phải biết rằng không thể
sinh khởi
sắc này.
Luận sư Cảnh nói đây là phân biệt với
sức
cố gắng của người mới
tu quán, tu định không thể sinh sắc. Tâm không có

công dụng, do
tu lâu thuần thục mới thể hiện sắc này.

Pháp sư Thái
nói dù do sức thắng giải mà được nhìn thấy sắc, thì vì đã nhìn thấy, nên không thể
sinh ra
sắc mà người khác
được nhìn thấy.

Pháp sư
Khuy Cơ nói nếu Bồ-tát là vô lậu, nếu Nhị thừa là
hữu lậu, thì đều biến
hóa để cho người khác thọ dụng, gọi là định oai
đức. Vì quán giả tưởng
khác thì không như vậy, nên chẳng phải là định oai đức, không gọi là
sắc thật.
Lại nữa, sắc này còn tiến đến không
nghó bàn. Pháp sư Cảnh
nói đây là nói do năng lực tăng thượng của trí
chân như, nên trí Hậu
đắc mới có khả năng thể hiện sắc này.

Pháp sư Thái nói do
sức tăng thượng của định vô phân biệt
của đồng thể đại bi,
nên tùy duyên hóa hiện sắc không thể nghó bàn, dù
do sức định khởi, nhưng chẳng phải là cảnh
giới định. Lại, giải thích do chánh thể trí chứng đầy khắp nên giúp cho trí Hậu đắc phổ biến cả
pháp giới, tùy hóa hiện
sắc thân vượt hơn.

Nói về tướng
sắc khác nhau của hai cõi, dùng ba nghóa để nói:
1/ Phát ra ánh sáng thù thắng, thanh tịnh.
2/ Chẳng phải cảnh của địa dưới.
3/ Không sinh khổ thọ. Đây gọi là ba nghóa trong sắc của cõi Sắc. Trái với nghóa này
nên biết tức là ba nghóa
trong sắc của cõi Dục.

Pháp sư Khuy
Cơ nói sắc của cõi Sắc thanh tịnh, chẳng phải
cảnh của mắt cõi dưới.
Đây là y theo ở sắc báo tự nhiên, như Phạm
Vương đến bên Đức Phật để nghe pháp, cũng biến hóa thô tế, để cho người
cõi Dục được nhìn thấy
v.v… cũng có nghóa thôi.

Dùng sáu thứ tướng để phân biệt năm uẩn: tướng thọ dụng, là cảnh giới khác nhau của
sắc ngoài kia mà
sinh v.v… vốn do
nghiệp, nên chiêu cảm năm căn như nhãn v.v… thọ dụng năm trần.
Năm căn đã khởi, tất nhiên
dẫn cảnh sinh, gọi là năng lực tăng thượng, nói là vì muốn thuận theo thọ dụng khác nhau của các
sắc xứ nội. Đây là
giải thích về lý do bốn
đại có, không , chẳng nhất định, cần có gỗ đá để
thọ dụng, nên chỉ đại
địa sinh riêng. Cần nước để nhận dùng, nên chỉ thấp sinh, như
sông v.v… Cần lửa để thọ dụng, nên chỉ
noãn sinh, như
tia sáng mặt trời v.v… Vì phải có tác dụng của gió, nên chỉ có
chuyển động sinh, như gió trong hư không. Vì cần hòa hợp thọ dụng, nên hoặc hai,
ba đại; hoặc bốn đại
kết hợp sinh. Lại có nghiệp khác ở sau sẽ nói rộng. Bốn đại,
mỗi đại đều có năm nghiệp v.v… Trên đây,
đã giải thích 7 nghóa nói chung là giải thích Thứ nhất
trong mười
môn, môn đầu đã xong.
Nói phân biệt kiến lập, cho đến không
có sinh, diệt v.v…
Nghóa là thể cực vi biết, nhưng với pháp nào để nói về
sự sinh, diệt, gọi là
không có sinh, diệt, không
đồng với Phệ-thế sư ngoại đạo nói: “Thời kỳ
kiếp sơ, từ hai cha mẹ
thường vì sinh một con, trong vi ở cha mẹ, thay đổi
từ hai cha, mẹ này sinh ra một cực vi thô, lớn,
trong thay đổi hai cha mẹ trước, cứ như thế, xoay vần hình thành thế giới đại
thiên.” Và,
Tỳ Đàm nói: “Bảy vi hình
thành A-Nậu;
Bảy A-Nậu hình
thành Đồng, trần v.v… Cho đến bảy lần hình
thành nhau; do một trong
sáu tu tập hình thành
đại địa, núi, sông v.v…” Nay, nhằm đã phá hai
thuyết này, nói về các
sắc trong,
ngoài đều do tu nghiệp
báo mà sinh, tùy theo một vật thể lớn, nhỏ đó, khởi
tu khắc; chẳng phải do tu
tập tế hình thành.

Kiến lập khác nhau, nghóa là nói đại khái về cực vi có mười
lăm thứ v.v… Pháp sư
Cảnh noí: “ở đây, mượn mười lăm thứ sắc, dùng
giả tưởng phân tích, để nói về cực vi.

Sắc trong pháp xứ có năm, chỉ một
sắc của định tự tại là thật
cũng giả phân tích bốn
sắc còn lại chẳng phải thật, nghóa là cực lược
sắc giả phân tích
sắc chất ngoại có đối, đến một cực nhỏ nhiệm.
Huýnh sắc, nghóa là giả phân tích
sắc của
không giới;
sắc vô biễu. Nhưng hạt giống của Tư giả lập
sắc ảnh tượng của Biến kế
sở chấp, nghóa là
sau nhãn thức, ý thức theo
đuổi duyên, chẳng phải khi nhìn thấy
sắc
mặt của mình, rồi biến khởi
tướng phần, giống với loại
sắc đó, nhưng thật
thì chẳng phải sắc đó,
cho nên cũng chẳng phải thật. Lại, ý “duyên” năm căn và tướng phần được trần biến ra, lại thuộc về căn trần, chẳng thuộc về pháp xứ, cũng có thể ý thức phân biệt mười một thứ
sắc rồi biểu
hiện ảnh tượng, đều
là Biến kế đã khởi thuộc về pháp xứ.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Pháp xứ trong đây, y theo khắp sự thật để nói:
Nếu vậy, trong
sắc v.v… cũng có cái giả, lẽ ra đồng với pháp
xứ hay sao?”
“Lại, đối tượng mà xúc phạm hoàn toàn giả, vì
sao không nói khắp?” Nghóa là:
“Không đúng!vì có thể thọ dụng, nên cái giả khác của pháp xứ không thể lấy dùng”.
Trong sắc v.v… dù giả, nhưng vẫn
là thức kia, v.v… do
“duyên” riêng pháp xứ, vì ở giữa chỉ thức thứ
sáu
“duyên” nên không được
so sánh.
Lãi vì, dựa vào
câu” sinh”; nên không
so sánh. Lại, nếu xúc xứ tức với đại đều có thì cũng giãn biệt với pháp xứ kia,
vì không như các pháp
này, nên không nói.
Kiến lập độc lập, nghóa là
sự cực vi vì kiến lãp tự
tướng (tướng riêng).
Pháp sư
Cảnh nói: “Thật ra không có một vật thể cực vi
sinh riêng, chỉ y theo ở
tuệ giác, giả phân tích các sắc, mỗi sắc đều
riêng, nên gọi là độc lập”.

Pháp sư Thái
nói: “Bốn trần cùng chung tự tướng của một nhóm, vì mỗi tướng đều riêng, nên gọi là độc lập. Vì nhỏ nhiệm khó phân
tích, nên nói là vi sự,
giúp đỡ được kiến lập, nghóa là nhóm cực vi v.v…”
Văn này chính lìa nói tánh không lìa nhau của đồng xứ.
Dưới đây, là hỏi đáp giải thích:
“Vì nhân duyên gì v.v… ” cho đến “không lìa bỏ nhau” ý vặn
hỏi: “Thông thường có
pháp đối, ngại, hễ có một, thì
sẽ không có cái
thứ hai, vậy, tại sao chỗ
của một địa đại vi lại có cực vi khác? Đây là
vặn hỏi thứ nhất.

“Nếu một chỗ cực vi có cực vi khác không ngăn ngại nhau thì
tức là pháp vô ngại
đồng với đạo tâm, sao không gọi là tánh không có
đối ư? Đây là vặn hỏi thứ hai.

Trong phần đáp, trước là giải thích vặn hỏi thứ nhất
“Vì thuận theo chuyển, cho đến
“không ngăn ngại nhau”, nghóa là trong các
sắc có trái nhau, mỗi
sắc đều y theo vào nơi chốn có một không hai.
Nếu thuận theo nhau, thì trong một
sẽ có nhiều. Lại do nghiệp của
chủng loại như thế, tăng
thượng đã cảm như thế mà sinh, nghóa là chính vì
do nghiệp, nên ở một
chỗ trần mà có nhiều vi, làm sao biết có nhiều? Vì tất cả
nhóm sắc, tất cả
sắc căn đều thọ
dụng chung, nghóa là trong tất
cả nhóm sắc, chọn lấy
một vật rất nhỏ bé có đủ các trần mắt nhìn thấy
là sắc; mũi ngửi có
mùi hương; lưỡi nếm cơ vị; thân cảm giác có xúc.” Dưới đây,
là vặn hỏi trái ngược lại, rất dễ hiểu.

“Lại có các sắc v.v… ” trở xuống, là giải thích vặn hỏi
vô đối thứ hai. Hoặc đối với chỗ này cũng ngăn
ngại nhau, nghóa là như hai cực
vi đại địa, với sắc
trần đồng tánh hai sắc; hai hương và hai xúc, tất
nhiên vì không nhập vào
nhau, như đất và bốn trần, mỗi thứ đều chỉ tức
một, tức không ngại nhau.

Như sắc của
Trung hữu tìm kiếm chỗ thọ sinh, xuyên thẳng qua đá, núi mà vẫn không có
chướng ngại. Nếu trung hữu trái nhau,
hoặc vào bụng mẹ, không
thể qua được, là có trở ngại.
Không có phần kiến lập, nghóa là như bản địa quyển ba
nói: “Chẳng phải cực
vi, lại còn có phần tế khác có thể được v.v…”

Thứ ba, là nói về năm nhãn kia đối với năm thứ cực vi riêng,
có thấy, không thấy.
Pháp sư Khuy Cơ nói: “Hai thứ nhãn Nhục, và Thiên nhãn. Đều nương tựa
vào sáng, tối
mà sinh, nên không nhìn thấy vật
thể cực vi. Ba nhãn như
Tuệ v.v… lấy gì làm thể?”.

Ngài Tam Tạng đáp: “Tuệ nhãn
“duyên” “không”; Pháp
nhãn “duyên” “hữu”, tức đều là
Hậu đắc trí. Phật nhãn kia phải có tự
thể riêng, nên dùng trí
Vô phân biệt làm Phật nhãn. Mắt thịt thì không
như vậy, vì có quả mới
được tên gọi.”

Nếu vậy, thì
trí này “duyên” như, vì sao duyên cực vi. Đã thế
thì tuệ nhãn duyên không,
làm sao duyên cực vi nghóa rằng: Duyên cực
vi không, nên cũng được
“duyên” cực vi?

“Duyên” cực vi, “như” cho nên, trí vô phân biệt cũng
được “duyên” cực
vi, bởi vì trí vô phân biệt là thể duyên của Phật.”
Ngài Tam Tạng
cho rằng: “Lại Phật nhãn: tức pháp nhãn,
nhãn “duyên” “hữu”. Lại, về nghóa thì
không đúng. Vì, dù cần phải
Tuệ nhãn “duyên” “lý”
tức là trí chánh thể. Pháp nhãn “duyên” “không”
“hữu”, tức trí Hậu
đắc. Phật nhãn gồm thâu chung hai nhãn, trước dùng
làm Phật nhãn. Làm sao
biết được? Như luận Đối Pháp nói: “Chân như kia chỉ cho cảnh Tuệ nhãn của
bậc Thánh”, nên biết được tuệ nhãn
mà “duyên” chân như”

“Nếu như vậy, kinh nói: “được pháp nhãn thanh tịnh”, lẽ ra
pháp nhãn “duyên” “lý”?
Nghóa là: “Vì chỉ nói tịnh, nên tức
“duyên” chân như. Vì pháp gọi là
thần thông, nên được pháp nhãn vô lậu, chứ chẳng phải là pháp
nhãn trong năm nhãn”.

Nếu vậy, thì vì
sao ở phần cuối quyển hạ này nói rằng:
“Tuệ nhãn của bậc Thánh nhìn
thấy tất cả sắc”.

Nếu xa, gần bình đẳng, tức tên khác của pháp nhãn, vì lấy
tuệ làm thể, nên gọi là
Tuệ nhãn, chẳng phải Tuệ nhãn trong năm nhãn. Ở
nhân gọi là Tuệ pháp ở
quả, gọi là chung là Phật.

Y theo ở tướng dụng để lìa, gồm có ba nhãn: Phật nhãn
cũng đầy đủ. Phật nhãn như Luận Đại Trí Độ tự
giải thích, đây là
liễu nghóa.
Pháp sư Cảnh có ba giải thích:

Tuệ nhãn quán
“không”; pháp nhãn thấy “Hữu”. Hai nhãn này đều đều quán đế an lập. Phật nhãn thì thấy phi
“không”. Phi
“hữu”. Phi an lập đế.

Theo quyển năm
mươi nói: “Đại bi, gọi là
Phật nhãn, tức là
pháp nhãn, cho đến Phật nói, gọi là Phật nhãn.

Tức bốn nhãn trước được rốt ráo Phật, đều gọi là
Phật nhãn, như Luận Trí độ noí:.
xong.

Trên đây, cả ba đọan, nói chung là thứ nhất, đã nói về nghóa đúng
Dưới đây là phá tà” Trước, là hỏi
đáp chung; sau, là nêu năm
tướng.

Trong phần trước, cũng như giọt nước không đạt đến cực vi,
lại nói: “Và thí dụ
giọt nước cho đến sắc tiểu vi, tức không như
vậy, nghóa là trong năm tướng.
Pháp sư
Thái nói: “Ba tướng trước là chấp của
Tát- bà-đa; Tướng thứ
tư là chấp của Kinh Bộ và Thượng Tọa Bộ v.v…

Nhóm sắc sở
tạo được chứa nhóm trong lượng cực vi của bốn đại chủng mà Trụ, lại thiệp nhập vào nhau, vì có cực vi riêng, nên khác
của Đại thừa; vì thiệp
nhập vào, nên khác với Tát-bà-đa.

Chấp của Ngoại đạo; Pháp sư Khuy Cơ nói:
1/ Tát-bà-đa cho rằng: “Dù cực vi không có
đứng riêng, nhưng vẫn có tự tánh của nó trong các
nhóm sắc.
Chính thức phá
Nhất thiết Hữu Bộ, gồm phá phệ-thế-sử Ca.

Có sinh, có diệt, chính là chủ trương của
Nhất thiết
Hữu Bộ. Phệ-Thế-Sử-Ca kia cho rằng: Cực vi cha mẹ, là
thường; cực vi khác là
vô thường. Nay, gồm phá tất cả.

chính
là Phệ-thế-sử-ca, vì phái ấy chấp rằng: “Kiếp
sơ khai, cực vi cha, mẹ ở tản mát khắp nơi trong kiếp
“Không”. Về sau, vào thời
kiếp Thành, cha mẹ, hòa hợp nhau mà sinh ra cực vi con, gọi là hợp.

Chính là Nhất Thiết Hữu Bộ chủ trương: “Do chứa chất cực vi trở thành
nhóm sắc”.
Lại nói: “theo nghóa của
Chánh Lượng Bộ thì, cực
vi đó không có lâu hư, vì có chất chứa, nhóm họp.”

Phệ-thế-sử-ca
cho rằng: “Do cực vi cha, mẹ hòa hợp, nên
sinh
con, danh sắc của nhóm thô, vì cực vi không có tự
thể. Vì không có tự
thể nên là vô sanh diệt. Vì không có sinh, diệt,
nên không có hòa hợp,
không có ly tan, nên không thể nói sắc nhóm sinh ra
từ cực vi.”

Do lý này như năm chấp trước đều là không đúng lý.
Luận sư
Trắc nói: “Như kinh Phật
Bản Hạnh nói: “Khi Như Lai chưa thành đạo
đã theo học pháp toán
với sư An-Đà-Kệ, hỏi thấy rằng: “Trong cõi Diêm-
phù đề này có bao nhiêu vật thể cực vi?” Thầy đáp:
“Toán, số không được nói-”

Hỏi: “Do kiến Đà-La có mấy vi trần mà thành?” Đáp: “Việc
này cũng không nói”
Nếu như thế thì không có
sở học. Lại, kinh pháp
Hoa chép: “Vượt qua thế giới
nhiều như số cát bụi.” Lại, không thể nghóa bàn,
kinh nói: “tất cả thế giới
nhét vào một (hạt bụi)”.

Thánh giáo như thế, vì sao nói là không có cực vi ư?”
Giải thích:
“Vì kinh y theo ở cực vi, tướng phần của ý thức,
nên nói là “có” luận
y theo vào bản pháp nên nói là không, vì vậy
không trái nhau”. Dưới đây,
là thứ ba, nói về nhờ phân tích, mà kiến lập cực vi,
có năm điều thắng lợi.
Pháp sư Khuy Cơ nói:

Được
thắng lợi phá thường mà chứng vô thường.

Vì nhận biết vô thường, nên không chấp cái ta, cái ta có. (Ngã, ngã sở).

Đã
không có ngã, nên cùng lúc ngã mạn cũng bị dứt bỏ.

Dứt kiến chấp, ngã mạn rồi, đối với cảnh giới kia
không khởi các “hoặc”, hàng phục cho chúng không hiện khởi.

Vì hàng phục các “hoặc” nên đối với cảnh, không
chấp tướng, mà có thể dứt trừ pháp chấp. Năm thắng lợi này có
được “người” riêng,
so sánh, tư duy sẽ hiểu.

Ngài Tam Tạng noí: “Đầu tiên, là môn không giữa là môn
vô nguyện; một môn sau
là môn Vô tướng”.

Hỏi: “Vì sao
môn thứ hai phá ngã mà nói là vô nguyện?”

Nay, lại giải
thích môn đầu và thứ hai là “không”. Hạnh
“không” gồm thâu hạnh
“không”, vô ngã, nên ở giữa là môn hai vô
nguyện. Pháp
sư
Cảnh nói: “Ba môn trên là
“không”; một môn kế là là
vô nguyện; một môn sau là vô tướng.

Môn thứ ba trong mười môn, nói về môn sinh khởi, gồm có năm:
1- Y theo ở năm nghóa để nói về sinh khởi. Nói về lìa nhau không lìa nhau.
Nói các
sắc dù có chủng
loại riêng, nhưng do Đại chủng đổi
thay khác mà sinh.

Do năm duyên, quả thành đổi khác.
5- Lập Trung hữu. Y chỉ trong năm nghóa sinh ra, nghóa là đối với nơi chốn của đại chủng đã nương tựa, có
sắc
sở tạo khác v.v…, nghóa là lúc mới thọ
sinh, trước, có đại
chủng chiếm cứ nơi chốn của nó, sắc khác nương tực
vào đại chủng mà sinh,
gọi là “y chỉ sinh”, là nhiếp giữ nghóa kia, nghóa
là giải thích về nghóa
tạo kia. Vì Đại địa nhiếp giữ lấu sắc đồng xứ, nên gọi là Tạo, nếu đến tướng có, chẳng phải có trong
sắc chứa nhóm ở đây, thì
sẽ nói chung về
“có”, “không có”, nghóa là nếu đối với
nhóm sắc,
có đại địa kia, hoặc có
đại khác và có sở tạo; hoặc căn, hoặc trần, thì
“có pháp kia”. Đối
với nhóm sắc, chỉ có một đại, không có ba đại khác và

không có tạo
khác, tức là “không có pháp kia”.

“Nếu có thuyết nói v.v… ” trở xuống là nhắc lại chấp để chỉ
chỗ sai lầm.
Tát-bà-đa nói: “Tất cả
nhóm sắc, phải có đủ bốn Đại.
Như tướng đại nước. Lửa, gió trong một phiến đá dù không thật có,
nhưng cực vi tất nhiên là có.”

Nay, nên hỏi
phái Tát Bà Da kia: “Địa Đại này là thật có, nghóa là với ba đại còn lại
không được, vì thể là bình đẳng, hay là không bình đẳng? Nếu thể là một thứ, mà ba đại kia không thể được, thì
phi lý. Lượng rằng:
“Nước, lửa, gió còn lại trong một viên đá lẽ ra cũng thật có.
Vì thể đồng có, như địa đại. Nếu không bình đẳng, nghóa là vì thể
lượng nên không bình
đẳng, hay vì y theo ở tác dụng tăng thượng nên
không bình đẳng? Nếu vì
hình lượng không bình đẳng mà Đại địa thật có
thì, tất nhiên hình lượng
của ba đại còn lại sẽ nhỏ, không thể được mà
thật là có. Phần nhỏ
của ba đại kia lẽ ra có thể được, do có phân biệt
hình lượng, nên phần ít
vì đã không thể được, nên biệt trong đây không có lượng của ba đại rằng: “Tông của ông trong viên đá. Đại đều bình
đẳng, vì phần ít không
có. Như hoa đốm giửa trong hư không kia”. Nếu vì
y theo ở dụng, nên đại
địa có tướng dụng thật có. vì ba đại có dụng nhỏ, nên không thật có, nghóa là dụng dựa vào thể, thể đã không mà có
dụng ấy, chấp này phi lý Lượng rằng:

“Trong viên đá, nhất định không có uy thế của nước v.v…
Vì không có Thể, như
sừng thỏ v.v…”

Trong hạt giống sinh, Pháp sư Cảnh nói: “rằng, tất cả sắc đều
từ hạt giống các sắc
trong thức Lại da sinh, bởi vì có hạt giống riêng,
nên gặp phải duyên biến
đổi khởi, như nước lạnh đóng thành băng, vì cứng chắc nên thành đất. Như lớp băng gặp lửa, bèn trở thành dòng chảy
ẩm ướt, tức thành nước.”

Nói “Do bình
đẳng như vậy, dù không có tự tánh, nhưng vẫn
có giới bình đẳng”,
nghóa là ở trước, đã phá Tiểu thừa cho rằng, có
những sự nước, lửa
trong viên đá kia. Giờ đây thuết minh rằng, có hạt giống nước, lửa v.v… trong viên đá cứng chắc vì mỗi chủng tử đều có
giới (nhân) của chúng,
nên không có lỗi.”

Pháp sư Thái
nói: “Ở trước, luận về hai thứ đại trì là đại và
tạo. Trong đây, một đại có thể tạo
nên căn, trần, vì
sao không nói duy trì ba thứ?”
Giải thích:
“Ở trước vì y theo ở sự huân tập trở thành hạt
giống, nên nói duy trì hai
thứ. Nay, nói “chủng”. Nghóa là chỉ có Hữu” trong
đại địa vì
có thể sinh ra các chủng như đại v.v… nên gọi là
“chủng”. Vì cho, không có chủng
căn khác trong nhãn”.

Luận sư
Trắc noí: “Thông thường luận về hạt giống theo đuổi
của Đại thừa, tự có hai:
1- Môn tùy chuyển lý, trong địa đại cũng có công năng sinh ra ba đại, gọi là hạt giống,
2- Môn chân thật lý: có đủ bốn đại chủng trong thức Lại da.

Chủng có ba nghóa:

1- Chủng đối với chủ thể huân tập không phải “một”, khác v.v…
2- Chủng đối với Lại-da không phải một, không phải khác.

3- Chủng đối với hành, không phải một, không phải khác. Theo tánh chất cứng chắc thứ ba,
thì có hạt giống ẫm ướt hữu lậu. Nay, ý văn này gồm có hai nghóa, hoặc có thể chỉ dựa vào lý tùy
chuyển để nói. Lại giải
thích: “Lúa, gọi là hạt giống, vì nẩy mầm. Tánh cứng chắc, gọi là hạt giống, do vì
sinh ẫm ướt, đó gọi là hạt
giống sinh,
chẳng phải lại-da.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Đây là y theo nghóa của
sư
Kinh Bộ, chẳng phải của Đại
thừa. Tuy nhiên, như trong đá, dù không có
tướng của ba đại, nhưng
vẫn có quả của hạt giống trong bản thức. Một
duyên sinh ra ba đại, cũng
y theo theo giải thích của Đại thừa.

Trong thể dẫn sinh có ba:
1- Thế lực của năm căn dẫn sinh năm trần bên ngoài
2- Nghiệp dẫn.
3- Dục của
sáu tầng trời, châu phía Bắc, dẫn sinh ra tự cụ.

Pháp sư
Cảnh nói: “Cảnh giới của năm dục trong bốn đại cõi
dưới, nối tiếp nhau,
thường có, gọi là hiện tiền dục, do thế lực nghiệp đã
dẫn sinh. Cảnh giới năm
dục trong hai tầng trời sau không thường nối tiếp nhau gọi là dục không hiện tiến, dù cũng do nghiệp tác động.
Do thế của ý ưa thích dẫn
sinh ở châu phía Bắc, nơi mà y phục, nhạc cụ
v.v… hiện ra từ trên
cây, ý thích thì đến lấy, lập tức cây cong nhánh xuống, tận tay lấy được, cũng do thế lực của nghiệp
dẫn sinh, vì thế,
nên không có lỗi”.

Cơ Pháp sư
nói: “Việc trên đây đều sinh ra nghiệp, vì sao lại
nói là do hiện hành khởi ư?”

Nghóa là: “Vì
trong sự sinh này đều cảm thọ một phen khởi dục là được báo ngay. Nếu nói là quả của
sinh kia thì cái gì không từ
nghiệp sinh? Đây là nói theo đa
số lấy tướng hiện ở trước, nên nói là
từ dục sinh.

Hai sinh sau, nghóa là do nước nhiếp thọ nên mầm mọc ra
v.v… gọi là “nhiếp thọ
sinh”. Trái lại, ánh nắng mặt trời, lửa, làm cho
mầm héo khô, gọi là “tổn giảm sinh”.

Dưới đây, là nói về hòa lẫn không lìa nhau.
Pháp sư
Cảnh nói: “rằng, tùy nhân
tăng thượng,
sinh ra lẫn lộn như thế, vì các căn thọ
dụng trong một nhóm”.
Pháp sư Khuy Cơ nói: “Tùy hạt giống kia nhân
sức tăng thượng, nên
sinh như thế, vì tác dụng lấy của căn, cho nên như
thế, lại tùy bốn đại
sinh, nhân sức tăng thượng. Sắc tạo kết hợp lẫn lộn
mà sinh như thế, làm cho
căn có, lúc nhãn v.v… nhận lấy, các trần đều
có. Bấy giờ cái “có”
trong nhóm sắc là dụng, nên biết được các sắc
sinh
ra do kết cấu lẫn lộn.
Đây là nói về hòa hợp lẫn lộn không lìa nhau.”

Luận sư
Trắc nói: “Đây là nghóa đồng xứ không lìa nhau trong bản địa phần của
Chánh quyết trạch. Nay, dù là tướng văn, nhưng
không bằng giải thích trước.”

Nói về các sắc dù có chủng loại riêng của chúng, nhưng do đại chủng đổi khác
mà sinh, trước hỏi,
sau đáp.
Trong phần đáp có ba
nghóa. Trong nghóa đầu lại
có ba nghóa. Pháp sư Cảnh nói: “
1/ Do dụng của só phu, chẳng phải công dụng của con người, mà gọi là dụng
só phu.
Sinh ra từ bốn đại, gọi là dụng
só phu, nghóa là do đại địa đã vỗ đánh, vì va
chạm, như gổ, đá v.v… đánh vào
thân người, có
sắc xanh, đỏ tỏa ra.

Sự sai khác
của khí thế giới: Như ngài Tam Tạng nói: “Như lúc trời mưa giọt nước rơi vào miệng, bèn trở thành chân châu, tùy
theo giọt to, nhỏ chân châu cũng vậy. Nếu mưa rơi vào địa ngục, thì trở
thành dao, gươm. Giọt nước
mưa rơi vào ngạ quỷ, liền trở thành lửa v.v…
Do thửa ruộng khác nhau,
sinh trưởng không đồng, do định v.v… vượt hơn, nghóa là như tu căn
thiên nhãn, thiên nhó, vào định vượt hơn của
Sơ thiền. Vì sức định
vượt trội, nên trước hết, là dẫn khởi có thể
tạo ra địa chủng. Như thế thời
gian sau, vừa mới tu được
sắc
sở tạo của căn
Thiên nhãn, thiên nhó.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Ba nghóa đổi khác v.v… như sinh sinh cõi dưới; dựa vào kiến lập, duy trì, nuôi lớn trong năm nghóa ăn
để phối hợp.

Sự biến đổi trong đây bao gồm cả ba thứ
nhân sinh, nhân y
và nhân trưởng dưỡng,
như trước hết, đại chủng là sinh nhân sinh, sau
đó tùy theo nghiệp kia,
tức là nhân y; sức định vượt hơn là một phần
trong nhân trưởng dưỡng, rất dễ hiểu. Kiến lập
khác là nhân kiến lập;
nhậm trì là nhân nhiệm
trì, là Bản địa quyển ba lại có nói rộng về năm
nhân và nói bốn giải
thích này về nghóa Đại tạo.”

Nói “Vì sức định vượt hơn, theo
Pháp sư Thái đã nói ở trên:
“Nếu dựa vào định trói buộc này. Nếu theo đại tạo của căn mà luận thì chỉ
hệ thuộc cõi Sắc. Nếu y
theo trong định biến đổi thành đại chủng thì như đoạn văn chỗ này. Như nhập định
Vô Sắc, khởi
sắc quả của định.
Vì đối tượng biến của định
Vô Sắc của
sắc đã khởi này, nên tùy theo kiến
phần là trói buộc của
Vô sắc. Sắc sở tạo này tùy định trói buộc cõi Vô Sắc.
Đoạn văn trước chung cho hai
cõi trên. Nay, ý niệm ban đầu trong định này là trước khởi đại chủng, chỉ vì chất cứng, ẩm ướt, lay
động, không do
sắc tạo; trong
sát-na
sau mới là
sắc tạo, làm
sao biết?
Tức văn dưới quyển này
nói: “Sắc của quả định vượt hơn không nương tựa đại chủng, chỉ nương tựa định. Nhưng dựa vào ảnh tượng của chủng
loại, Tam-ma-địa cũng được
gọi là đại chủng sở tạo. Ý văn trong đây,
nếu y theo đồng với niệm
thì như đại tạo của báo v.v… cõi dưới. Đầu tiên, có đại chủng là có
tạo sắc, gọi là không dựa vào đại chủng.
Nếu sắc tạo này nương tựa
Tam-ma-địa thì vì đại chủng chủng loại
của niệm trước, nên cũng được gọi là bốn đại
sở tạo. Nếu chẳng phải
sắc của định v.v… thì đại với
sắc tạo tất nhiên tạo đồng thời. Đại chủng của
định này là khác thời
tạo. Nay, văn này nói: “Trước khởi đại chủng, nghóa là ý niệm trước biến thành đại
chủng xong, ý niệm
sau mới làm
sắc tạo, nếu không thì
tức là đồng niệm tạo, nên là nghóa của đại
chủng.” Lại giải thích
“Trong đây, vì y theo vào sắc thật của quả định, cho
nên cũng biến thành đại
chủng trong định. Nếu y theo bất biến thành
đại chủng của văn dưới
thì y theo nhờ sắc của định mà phải nương đại tạo thật, cho nên chấp định chủng loại tam-ma-địa ở trước ảnh tượng
sắc đại chủng tạo. Đã
nói chủng loại ảnh tượng tam-ma-địa, giải thích này không bằng giải
thích trước: lại trong đây y theo thật,
sắc của định:
đều biến thành đại
tạo. Văn dưới đây nói phải y theo bản chất thì mới
biến thành đại chủng
trong. Nên ẩn giấu đại chủng trong định, không luận, không nói nương tựa đại tạo. Vì duyên từ gốc, nên cũng được gọi là
đại chủng tạo. Đoạn văn này làm chứng, như tâm giai hạnh dẫn
sinh
đại chủng v.v… Như văn
này, tức là đại chủng tạo sắc trong định.

Nếu gia hạnh
không dẫn sinh, đại chủng, chỉ dẫn tạo sắc, thì văn dưới đây nói là chẳng phải đại chủng tạo mà là dựa vào
Tam-ma-địa của ảnh tượng
phát sinh, nên gọi là tạo.”

Quyển sáu
mươi sáu chép: “Tùy theo được đại chủng kia của cõi kia.
Luận sư
Trắc nói: “Nghiệp đã gây ra, nghóa là trên nói đại chủng
với nghóa sinh trước, sau
của sắc sở tạo. Do duyên tăng thượng của nghiệp và hạt giống danh ngôn, nên lúc mới
thọ sinh, trước, khởi địa đại để tạo
thân căn, và nhãn v.v…
Do sức của đại này, nên vào thời gian của phần vị
sáu xứ, bốn căn như nhãn v.v… mới được
sinh.”
Nói do quả của năm duyên, trở thành đổi khác, như hạt giống,
lúa, mạ, nước, phân
điều hòa thích hợp, thêm vào đó nhân công, sinh quả sẽ vượt hơn:
1/ Gặp phải duyên gió,
sương v.v… hạt, quả đều bị bệnh, vị
sắc
sẽ đổi thay, gọi là sức đại chủng.
2/ Do nhân
công chăm sóc, sửa sang, quả sẽ không có bệnh
xấu ác, được gọi là
sức nhân của só phu.
3/ Do minh chú, hoặc chú thuật vào cây rừng, khiến chúng
khô héo và chết. Có
ngoại đạo chú khéo, chú quả tươi thành khô.
4/ Do thần
thông chuyển biến, biến tốt thành xấu; hoặc biến
xấu trở thành tốt.

5/ Tùy thuộc nghiệp trước, cảm hạt giống của người kia làm chủ thể nương tựa, quả sẽ chuyển biến theo.

Trong kiến lập có hai:

Nói Trung hữu do tự hạt giống danh ngôn làm nhân, hữu phần
huân tập làm duyên.

Hỏi đáp, nhằm nói về nguyên nhân của hữu.
Pháp sư
Cảnh nói: “người ngoài đặt ra vặn hỏi rằng:
“Sau khi chết ở chỗ này, lại hiện
sinh
ở nơi khác, đâu cần Trung hữu? Như có người
đến trước hang, réo gọi
là, lập tức có tiếng vang đáp lại, há là có
vật nào truyền tiếng vang nọ đến tận trong hang mà đáp lại ư? Ý đáp của
Luận chủ: “Tiếng vang không nhất định, chẳng hạn như đến hang kêu gọi là, tùy theo hang lớn,
nhỏ, mà âm thanh phát ra ứng với tiếng, chỉ do ta
mê lầm, rối loạn.
Tử hữu, sinh hữu thì không như vậy.”

Lại vặn hỏi:
“Như bóng mặt trăng trên trời hiện trong nước,
phải chăng cũng cần vật
truyền đi bóng này ư? Nay, Luận chủ phá:

Mặt trăng trên vòm trời không tắt mất, tức bóng trăng dưới
đáy nước sẽ hiện ra.
Tử hữu diệt rồi, sinh hữu bắt đầu sinh, cho nên
không đồng.”

Người ngoài lai nói: “Như tâm người
“duyên” việc ở nơi khác. Lúc bấy giờ há có việc riêng truyền tâm đến nơi khác ư?”
Luận chủ phá rằng:
Cũng không nên nói, như lấy đối
tượng duyên, chẳng phải đi
qua. Như một người tâm
ở chỗ này “duyên” nơi khác, chỉ là tâm duyên
xa, không đi qua thọ sinh,
tất nhiên phải đến.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: Tiếng “Vang của Đại thừa như bóng,
lúc tai nghe, chỉ nghe tiếng gốc, nhưng vì ý mê lầm, tán loạn, nên cho rằng

trong hang có
vang. Như hình tượng giống nhau trong gương soi.

Nay y theo ở
tông kia, nên nói là không diệt.
Môn thứ tư trong mười môn nói về
sự an lập kia, gồm có
tám đoạn. Đầu tiên
nói: “nên biết, Đại chủng, trước y theo vào xứ kia,
sau sắc tạo khác nương
tựa xứ này chuyển v.v… nghóa là ở đây y theo vào môn
Năng y, Sở y (chủ thể nương tựa, đối tượng
nương tựa).
Lúc nghiệp sinh báo, vì khởi
Đại chủng làm đối tượng nương tựa, nên cùng một
lúc có hai sắc tạo. Vì
sắc tạo là chủ thể nương tựa, nên nói rằng:
“Sắc tạo khác nương tựa xứ
này chuyển, chứ chẳng phải thời gian khác.

Địa đại khởi ngăn ngại, thì địa đại khác không được
sinh lại, gọi
là sắc tạo của lượng đại địa nương tựa xứ
này chuyển, chẳng phải đầy
khắp vào thời gian khác. Do thế lớn của địa đại
kia duy trì sắc tạo, có
chỗ chiếm cứ ngăn trở sắc đại tạo khác không được sinh nữa.

Nói về bốn đại thô, tế. Nếu hạt giống của Địa và
Quả của địa
đã sinh, vì thể, dụng đều vượt hơn, nên thô, hai đại còn lại, thì tế, là thứ yếu.

Nói thể của tiếng gián đoạn, khởi ngay thì như
tia sáng.
Pháp sư
Thái nói: “Gá vào chất địa đạo”. Lại giải
thích: “Tiềùng lìa ngoài chất, chỉ đại tạo
ngoài chất”.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Theo đoạn văn này, tức
tướng đồng với ánh sáng đèn, lìa ngoài đại tạo chất.”

Nói về phong đại: Các phong Luân hành, gọi là thường nối tiếp
nhau, nghóa là phong luân duy trì mặt trời, mặt trăng
gọi là Ty-lam-bà, và phong luận v.v… gọi là
“Hằng tương tục” (thường nối thiếp nhau)
Vận hành ở vật, gọi là hằng nhiếp thọ. Pháp sư
Cảnh nói: “Như trong
thân người, gió trong các mạch thường xuyên vận hành không dừng
nghó, gọi là “Hằng Nhiếp Thọ”. Pháp sư Khuy Cơ
nói: “Gìn giữ vật để không cho ly tan, gọi là hằng nhiếp thọ.
Như Bản Địa quyển ba nói khác
với luận này.”

Cơ quan gìn giữ liên tục, gọi là hằng tương tục,
Pháp sư
Cảnh nói: “Cối nước xoay
chuyển, gọi là cơ quan. Nhân nước kéo theo gió,
nhờ sức gió làm làm cho cối nước
quay quanh, thường chuyển động nối
tiếp nhau.”

Pháp sư Thái
nói: “Gió xương, lóng”

Trắc Pháp sư
nói: “Hơi thở ra vào trong thân hữu tình là gió.”

Nói về
giới không.
Ngài Tam Tạng nói: “So với giới không
này, tức là sắc sáng tối.”

Luận sư
Cảnh nói: “Nếu theo phương Tây thì chỉ y theo ý
thức “duyên” hư không mà biểu hiện phần trên, giả lập ra
sắc của cõi không.

Thường tối sáng, nghóa là chỗ ở khoảng giữa của hai thế
giới thường xuyên tối,
các trời thường sáng. Phải biết rằng hiện tượng này cũng y chỉ
nhóm sắc:
Luận sư
Cảnh nói: “Sắc của cõi không này,
nghóa là dựa vào bên
cạnh sắc chứa nhóm mà biểu hiện, nói là dựa vào
mái nhà, thành cũ, vách
v.v… Pháp sư Khuy Cơ nói: “Như luận Câu-xá
gọi là sắc lân a-già
là rất ngăn ngại sắc gần với sắc kia, tức chỗ thinh,
sắc v.v… nương tựa trong
đây mà có các xứ như sắc v.v… của giới
không, mới có giới không.

Nói về các
sắc như dài v.v… là giả. Dù không có chất chứa nhóm họp nhỏ nhiệm mà vẫn có chứa nhóm
sắc xanh v.v… thô
chứa nhóm thành hình.

Nói lỗi lầm lẫn lộn, nghóa là do có một lỗi một pháp vừa
dài, vừa ngắn. Lại, như chiếc xe v.v… vì biết nó
có thể hư hoại, như khi lấy
trục bánh xe ra thì sẽ
mất đi xe v.v… kia, vì chúng đối đãi nhau.

Nói về sắc quả định vượt hơn của pháp xứ. Phải biết rằng, chỉ
có tướng của hiển sắc v.v… là bình đẳng, nghóa
là do hành giả kia vốn lấy hiển
sắc xanh, vàng v.v…
ngoài định.
Nhập định, quán
sát nghóa,
thể hiện tướng phần dường như bản chất kia, gọi
là tướng của hiển sắc.
Lại sắc định này, dù không thể nhìn thấy, nhưng do
sắc này làm duyên,
khiến người khác tï biến, vì nhìn thấy nơi hiển
sắc, nên nói sắc định gọi
là hiển sắc. Trong đây có hai thuyết:

“Sắc của quả định thật ra không có hương vị. Nếu vậy
thì vì lẽ vì trong tám giải thoát của luận
Hiển Dương nói: “Nếu hơn, nghóa là
xanh, vàng v.v… ; nếu kém nghóa là hương, vị v.v… ?”

Giải thích: “Thông thường, nêu pháp không lìa nhau trong
cảnh sở quán, kém là hương, vị cho đến chánh quán chỉ quán
Hiển sắc.
Nếu tâm định kia
quán hương, vị thì tùy tâm định kia, thuộc về trói buộc địa
trên, tức là lỗi địa
trên có hương, vị nên nói vì ở nhân sinh kia thiếu.”

Lại, trong địa
trên không có “đoạn thực”, nghóa là hiện hương,
vị không có công dụng
của địa kia.”

“Do sức định nên
sự thật cũng có thể biểu hiện, nên quyển năm
mươi hai ở trước nói: “Do sức định vượt hơn,
đối với cõi Sắc, đều được
tự tại. Lại, kinh Hoa Nghiêm nói: “Tỷ căn của
Bồ-tát nghe mùi hương
của cung điện cõi Sắc. Ở xứ này dù người ta
nói là không có hương, vị v.v… của pháp xứ.”
Pháp sư
Khuy Cơ đã không ngần ngại lấy cách giải
thích ở trước.”
Hỏi: “Ở cõi
Sắc không có hạt giống của hương, vị và vì công
dụng, nên
không có hương, vị v.v… ; nếu vậy, tức cõi Vô
Sắc không có hạt giống của đại
chủng, lẽ ra không biến thành đại chủng v.v… ?”
Đáp: “Cõi
Vô Sắc không có sắc nghiệp, mà có sắc đại chủng vô lậu, nên
có sắc.
Cõi Sắc đã không có hương, vị của quả báo, cũng
không có hương, vỉ của
hạt giống vô lậu” lại hỏi;
Đại chủng
của cõi Vô Sắc không có quả báo, tức có hạt
giống vô lậu. Cõi sắc dù không có quả báo hương,
vị, nhưng ngại gì được có
hạt giống vô lậu?”

Giải thích: “Đại chủng của cõi
Vô Sắc vì có công dụng, nên dù không có đại chủng của quả báo nhưng vẫn có đại chủng vô lậu.
Hương, vị của cõi Sắc,
vì không có công dụng, nên không có vô lậu.

Pháp sư
Thái nói: “Cõi trên đã không chiêu cảm
nghiệp đoạn thực, chỉ dùng
căn mũi, lưỡi, nên
ở đó, hương, vị không có nghiệp
nhân sinh và công dụng
của căn mũi, lưỡi chấp cảnh.”

Luận sư Trắc
nói: “Dù tâm định tạo ra tướng phần của năm
trần, nhưng vì thuộc về
pháp xứ, thành rakhông gọi là hương vị, vì đều
tùy đối tượng giống
nhau, nên giả gọi là hương, vị. Vì sao? Vì định cõi trên chẳng phải là nhân của hương, vị cũng chẳng phải đối tượng mà
tâm định dùng.”

Phong không hành chẳng có hương câu sinh v.v…, nghóa là ở đây nhân nói
trưởng dưỡng, để nói về nhân
không hành, không có hương “căn bản
câu sinh”, chỉ co giả danh, như gió gặp hoa, mùi hương
quyện theo gió phảng phất đến.

Hỏi: “Lẽ ra cũng không có xúc?”
Đáp: “Xúc
trần này vì vốn dựa vào phong đại v.v… nên không
so sánh với ánh sáng bên ngoài.

Thích Luận có hai thuyết:

Trong ánh
sáng của mặt trời, chỉ có đại chủng của
sắc
ánh sáng,
còn trần khác thì hoàn toàn không có.”

Nói chỉ có Hỏa đại va chạm với ánh
sáng thôi, còn đại khác đều không có, rằng không thật có, lại bên ngoài đồng trở thành
nghóa thật”.
Pháp sư
Cảnh nói: “Ánh sáng ngoại luân thì không công năng tạo ra đại
chủng và không có hương v.v… ”

Pháp sư Thái:
“Đưa ra hai thuyết:

1/ Giải thích: “Có sắc tạo lìa bản chất, như ánh áng của vầng mặt trời từ xe đại tạo, chẳng phải đều có xứ có đại, dùng văn
này để chứng minh là nhân gìn giữ trong năm nhân.
Đây là nói theo bàn chất đại.”

2/ Giải thích: “Cũng có đại tạo như ánh sáng, đại ấy cũng có tạo ánh
sáng riêng kia v.v…, nhưng vì Hỏa đại trong vần gốc làm
duyên, nên dẫn sinh vì tế
không thể được. Trong đây nói là không, như
trong ánh sáng, há không
có xúc nhiệt, xúc nhiệt được gọi là giả, tức lấy
hỏa đại làm thể, đâu
có xúc nhiệt nào lìa lửa mà sinh ư? Cho nên biết
cũng có. Nếu trước, nếu là xúc nhiệt trong mặt
trời ấy, thì lại là phần nhiệt của lửa nóng ấm trong vầng mặt trời, chứ chẳng phải tạo ra hỏa đại
của sắc ánh sáng. Thinh,
so với sắc này rất dễ hiểu.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nhân này trái với nhân gìn giữ trong
năm nhân, vì thuyết kia nói lượng bình đẳng không hư hoại.”

Hỏi: “Vì sao
không có hương, vị ư?” Đáp: “ Hương, vị vì nhẹ, nên không có trong
ánh sáng.
Sắc và
xúc vì nặng, nên trong
ánh sáng cũng có.”

Hỏi: “Nếu xúc nặng mà có thì hỏa đại trong ánh sáng lẽ ra
cũng có, vì sao nói không có?”.
Đáp: “Nay,
nói không có tạo ra ánh sáng, nghóa là không nói
là không có đại nhiệt trong mặt trời”.

“Nếu vậy, thì cũng có thể nói là hương nhẹ không có nhóm
đồng với ánh sáng,
cũng có một hương riêng xa từ phần nhiệt của chỗ
vừng mặt trời ư?”
Đáp: “Vì
nhẹ nên được ở chưa hết như trước.” Lại giải thích:
“Vì có xúc nhiệt, không có ba đại còn lại, nên nói là không.
Lại sắc của quả định vượt hơn, chỉ dựa vào định vượt hơn, không dựa vào đại chủng v.v…
Pháp sư
Cảnh nói: “Sắc tự tại của định không có bốn đại
tạo. Nhưng, đoạn văn ở
trước nói, chính sắc kia trói buộc đại tạo, nghóa là
y theo ở đại chủng đó
và săc định, đồng dựa vào định mà sanh, nói là đại tạo của
sắc kia. Như tâm của
sơ định, quán
sắc định, tức lại dẫn
sinh
đại chủng của trưởng
dưỡng, đồng trói buộc định ban đầu, khởi cùng một lúc như vậy. Như ở tâm tán, lấy tọa cụ màu xanh, dùng làm phương
tiện, từ đây nhập định,
tạo ra sắc xanh, quán hiện ảnh tượng của màu xanh, gọi là
sắc định, như lấy tọa cụ xanh.
Do sắc định này là loại tọa cụ
xanh đã nhìn thấy ở
trước, nên nói là từ đại chủng tạo của tọa cụ, tạo ra
sự nương tựa được
sinh.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Có huyết nói là trong đây chỉ vì quán
sắc tạo, không có mong
quán đại chủng, nên không biến thành đại
chủng trong định. Từ bản chất
sắc của ảnh tượng ở trước của định mà nói,
cũng đồng được gọi
là đại tạo. Ở trước, y theo ở nói về tâm kỳ nguyện biến thành đại chủng để luận, nên
sắc tạo trong định cũng biến thành
đại chủng. Chỗ này
không đúng, vì có khác nhau.”

Hỏi: “Tâm kỳ nguyện không vì không có đại chủng. Trong quán “đại”, hay tâm kỳ vọng chẳng vì không có
sắc tạo trong quán
“tạo’, chỉ có đại chủng ư?”

“Nên biết rằng, lấy hội ý trước là hơn”.
Luận sư
Trắc nói: “Ở trước vì y theo ở
đại thuộc về pháp xứ, đối tượng biến của tâm định (do tâm định biến hiện) nên nói là đồng
trói buộc. Nay, vì y theo
“duyên xa xúc xứ, nên dựa vào
đại của cõi Dục, cho nên không trái.

8- Nói về có kiến, có đối v.v… trong các sắc. Sắc thuộc về pháp xứ là không có kiến, không có đối, cả hai đều có đủ,
như pháp xứ trong Tiểu thừa chỉ có sắc vô biểu là có thể như vậy. Trong Đại thừa trước nói rằng: “Pháp xứ có
sắc thật, được người khác thọ dụng (tha thọ dụng),
vì sao không có kiến, không có đối?”
Vì sắc thật từ tâm định biến ra là
nhỏ nhiệm, không căn cư
ở nơi chốn, bởi không phải do nghiệp tạo ra,
nên không có đối. Sắc
v.v… của cõi Sắc kia, vì đều y theo ở nơi chốn,
nên không được so sánh.
Trong đây, nếu là người khác thọ dụng, thì
nhãn thức sẽ nhìn thấy,
lẽ ra thuộc về sắc xứ, sao lại nói là pháp xứ ư?”

Nghóa là: Từ
lúc bản sinh là vì tâm định phát, nên thuộc về pháp xứ. Pháp xứ đó là người khác dùng, dù cũng do mắt nhìn thấy,
nhưng không đối với
người này là pháp xứ.

Môn thứ năm của mười môn, là giải thích về nghóa đẳng lưu,
tức ba thứ nghóa đẳng
lưu trong Quyết Trạch quyển ba. Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Đẳng lư thứ
nhất lại có bốn thứ: một và hai trong đẳng lưu số
này không lìa hai thứ Dị
thục, trưởng dưỡng ở trước, tức một vật, tánh
đẳng lưu gốc kia, y theo
theo đoạn văn dưới đây thì trừ ba thứ đẳng lưu
khác của sắc căn, nói
về Phù căn trần cũng có tánh đẳng lưu gốc. Về
tướng dễ biết, tức chỉ
có năm trần bên ngoài, đủ căn trong năm căn và
trưởng dưỡng, đều có
thể đổi thay hư hoại, cũng được là đẳng lưu thứ hai,
hai đẳng lưu rộng, khắp
Dị thục v.v… Niệm trước diệt, niệm sau sinh,
gọi là dòng chảy của
đẳng lưu. Căn bên trong v.v… kia được gọi là Dị
thục trưởng dưỡng, ngoại cảnh khác chỉ có hai đẳng lưu biến dịch, và
bản tánh. Đẳng lưu biến
dịch, theo nghóa thì chung cho cả ba thứ: ban tánh, báo và
trưởng dưỡng. Lúc một niệm ban
đầu sinh, gọi là đẳng
lưu Dị thục, niệm thứ hai trở đi, là đẳng lưu Dị thục nối tiếp nhau. Đẳng lưu này có cả
Dị thục giả, thật.
Dị thục thật, nghóa là từ niệm đầu trở đi cho đến lúc qua đời, thể đều là
Dị thục, cũng được gọi là
Dị thục sinh,
từ sát-na trước là Dị
thục sinh, nên chính là dùng đoạn văn này để hội
ý. Dị thục đầu tiên
vượt hơn, từ niệm thứ nhất được tên, chẳng phải
như văn của Đối Pháp
nói rằng: Thức A-lại-da là Dị thục thật. Thưc còn lại
vì từ Dị
thục sinh, nên giả nói là Dị thục. Nay thức thứ tám cũng
được gọi là Dị thục
sinh, nhưng trong Dị thục giả, y theo văn này cũng được gọi là nghiệp Dị thục
sinh di thục, vì niệm đầu tiên nên giả gọi là
Dị thục. Niệm thứ hai
v.v… cũng gọi là sinh. Ngoài ra như Bản Địa thứ
ba giải thích: Sắc rộng
khắp của xứ trong đẳng lưu, trưởng dưỡng. Vì
sắc đó có lưu truyền nên gọi là xứ rộng khắp.
Tưởng thịnh vượng nói
là thể lớn thêm.
Nói đẳng lưu
trưởng dưỡng, thì biết vì do ăn, nên tức cái ăn
ở trước. Vì đối tượng
nương tựa kia, nên tức thùy miên, phạm hạnh. Vì
tu tác ý vượt hơn, nên
tức là định, lại các sắc căn, phải biết rằng hai
thứ đẳng lưu mà bị lưu
chuyển, ây là đối với lưu chuyển của đẳng lưu bản tánh.
Vì sao căn trong kia chẳng phải lưu chuyển của đẳng lư biến dịch? “Vì khi xúc chạm đánh đập, có đổi thay hư hoại, cái không nói
trong đây cũng được
nói.” Dưới đây là hỏi:

“Vì sao Dị thục chẳng phải Trưởng dưỡng, Đẳng lưu?
Đáp: “Vì
có trưởng dưỡng nối tiếp nhau, có thể gốm thâu, có
thể gìn giữ lưu chuyển
của Đẳng lưu Dị thục, nên hiện có tăng trưởng
v.v… nghóa là do đẳng lưu
trưởng dưỡng, nuôi dưỡng lưu chuyển của Dị thục, có lưu chuyển riêng của
trưởng dưỡng, chẳng phải tức
Dị thục. Luận Câu-xá nói: “Như quách bên ngoài phòng vệ thành bên trong.
Nếu chẳng phải sắc thuộc
về căn thì phải biết rằng, đủ ba thứ lưu: Dị
thục; Trưởng dưỡng
đẳng lưu; Đẳng lưu, tức là chuyển lưu đổi khác, cũng có đẳng lưu của bản tánh. Trong đây nói chung, lẽ ra nói rằng
Phù trần căn có đủ Dị
thục, trưởng dưỡng. Trần bên ngoài kia, chỉ có đẳng lưu bản tánh kia không có
Dị thục; trưởng dưỡng, vì chẳng phải thân
bên trong, nên hợp với
thuyết này. Trong đây nói chung đáng lẽ là phù căn trần nội tại có đủ
Dị thục, trưởng dưỡng. Ngoài ra các tâm tâm
sở có
lưu chuyển của đẳng lưu,
Dị thục sinh và đẳng lưu của trưởng dưỡng
thịnh vượng thêm của tướng thứ hai.
Đoạn văn trước đây nói:
“Sắc là trưởng dưỡng của xứ rộng,
vì chẳng phải tâm. Lại,
các giới thinh cũng có Dị thục chẳng phải
thinh: theo
Pháp sư
Thái nói: “Vì hạt giống thinh thường nối tiếp nhau, nên giới thinh là hiện hành của
Dị thục, vì gián đoạn, diệt nên không
gọi là Dị thục. Nếu
Pháp sư Cảnh nói: “Bảy xứ phát ra âm thinh, được gọi là giới thinh là
Dị thục”. Nay lẽ ra
không đúng, vì bảy xứ bình
đẳng, viên mãn là bảy
Dị thục. Do hạt giống của các căn trong hai mươi hai căn đều là
Dị thục, thinh trong đây cũng có ngần ấy, y theo
sẽ biết.
Như Pháp sư
Khuy Cơ đã giải thích giới là Nhân, cũng tức tạo ra bốn đại của thinh. Đại ở đây là thinh được Dị thục
sinh ra, chứ chẳng phải là di
thục, tức thích hợp với
thinh truyền đi thứ ba, vì âm thinh từ quả báo sinh.

Trong mười môn, nói về nghiệp: Đầu tiên là nói về nghiệp
của sắc do bốn đại tạo.
Kế là, nói về đối tưọng hoạt động của mắt, tai
có ba tánh riêng. Sau, nói
về y chỉ các sắc mà có sự vận động không khác với chúng.

Trong phần trước có hai:

1/ Nói riêng về bốn đại, mỗi đại đều có năm nghiệp.
2/ Nói chung bốn đại, có chung nghiệp. Đại địa có nghiệp đánh đập, xúc chạm, đổi thay, hư hoại, như rèn sắt, đâp ngói v.v…

Kiến lập nghóa là dựa vào sắc tạo của địa đại để kiến
lập. Y chỉ, nghóa là sắc tạo của địa đại được tồn tại.

Nghiệp hao tổn, nghóa là như do xúc rắn chắc hao mòn, chứ
chẳng phải là vật mầm,
mạ v.v… nhiếp thọ, nghóa là đất có công năng
nhiếp ích sắc sở tạo.
Phong đại mới khởi, nghiệp tự vận hành, phát động, cử động của thân
về sau, lại còn khởi gió, làm cho chuyển động
không ngừng, gọi là
nghiệp tùy chuyển.

Nói chung về
năm nghiệp của bốn đại, tức như Đối Pháp
quyển nhất nói: “Tức
dựa vào năm nhân để được gọi là Tạo:

Nhân sinh: Tức là nhân khởi, nghóa là vì lìa đại chủng
sắc không
khởi.

Nhân y: Tức là nhân chuyển, nghóa là bỏ các sắc tạo của đại

chủng, vì
không có công năng chiếm cứ chỗ riêng.

Nhân lập: Tức nhân tùy chuyển, do đại đổi thay khác nhau.

Nhân gìn giữ, tức là nhân trụ, nghóa là do các sắc tạo của đại
chủng dường như nối tiếp nhau sinh, gìn giữ không để dứt.

Nhân dưỡng, chính là nhân trưởng, nghóa là do đại chủng nuôi
nấng sác tạo kia cho được tăng trưởng.

Kế là, nói về việc mà mắt, tai đã trải qua đều có chung ba
tánh:
1- Tư duy gia hạnh, nghóa là tư duy từ xa, muôn
khởi việc này.
2-Tư duy quyết định phải làm việc này.

3- Đẳng khởi, tức nhân đẳng khởi, nghóa là khởi tâm trong sát-na gần gũi. Nay, tùy theo trở thành thiện, ác, tất nhiên phải dựa vào tư
duy đẳng khởi, là tư
của phẩm thượng, nên tùy theo tánh này, không nương tựa tư duy gia hạnh và quyết định là
phẩm hạ, trung. Lại, hai phẩm
trước thông qua tư duy
của Kiến đạo. Tư duy kiến đạo là gia hạnh rất xa
mới có thể phát nghiệp.
Tư duy của phẩm thượng thứ hai này là Tu đạo. Tư phân biệt
sát-na đẳng khởi cũng có khi dựa vào phẩn này. Như khi nhập

định vô tâm
được thọ giới. Trong đây do ba tư duy phát sinh, sắc,
thinh trở thành biểu
thiện ác, chứ chẳng phải thể là thiện ác. Hương,
vị v.v… còn lại, chẳng phải do ba tư duy này phát ra,
cho nên không thành tánh thiện ác. Dưới đây,
là nói về y chỉ nhóm sắc mà có sự vận động
với không trái khác, do Chánh Lượn Bộ cho rằng,
có hành động riêng; Tat Bà
Đa thì cho rằng, lìa nhóm
sắc có tánh nghiệp là động. Nay ở đây xin hỏi:

“Vì trong Đại
thừa cho rằng, chính khi sắc Dị thục dời đổi, gọi là Động. Một hỏi đáp này là nói chung. Câu hỏi thứ hai dưới đây
nhằm giải thích riêng về
nghóa chung của Đại, nghóa sinh, bất sinh; diệt, bất diệt đều mất. Nếu nói
sinh mà có đông, tức là vượt qua tướng
sát-na, nghóa là nghiệp
sinh bất diệt, đến hai sát-na, từ chỗ này đến chỗ
khác, mới có động, tức
là trái với lời Phật nói: “Tướng sát-na diệt”
nên lập lượng rằng:

“Nghiệp của ông lập lẽ ra là thường, vì chẳng phải
sát-na diệt, như hư không v.v… ” Nếu nói
bất sinh, thì lẽ ra không có động, nghóa
là nghiệp đã bất sinh,
thục, sao lại nói về động? Lượng rằng:

“Nghiệp của ông lập rốt ráo là không có, vì bất sinh, giống
như sừng thỏ.”

Nếu nói diệt, thì lẽ ra bình đẳng với pháp khác, nghóa là khi
sắc nghiệp diệt, thì đều
diệt cùng lúc với sắc báo. Khi sắc báo diệt, không nói là có động.
Săc nghiệp đồng với diệt, làm
sao có
động? Lượng rằng:
“Nghiệp mà ông nói rốt ráo không có đông, vì nghiệp ấy
diệt, giống như sắc của báo.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Lượng rằng:
“Động mà ông nói, thật
sự ra không có động.
Vì có diệt, như
tham v.v… còn lại.”
Nếu nói
không diệt, tức là diệt qua
hành tướng, nghóa là
không diệt tức là
thường, chẳng phải hạnh hữu vi. Lượng rằng:

“Nghiệp do ông lập, lẽ ra là vô vi. Vì không diệt, như hư
không v.v… ” Lại, ở chỗ khác, nói nhân duyên
sinh khởi rõ ràng thật có, nghóa là như khi
tạo nghiệp, vận dụng tay để hành động, biểu hiện
sắc ở nơi
này diệt, chỗ khac sinh
khởi. Ông nói không diệt là trái với hiện lương.
Môn thứ bảy trong mười môn, nói
trong sát-na, được chia làm hai:

Nói về sắc pháp có sát-na diệt.

Nói về các hành là quả của tâm, phải biết rằng, như tâm đều là
sát-na diệt. Trong phần trước có ba:

Nêu chánh nghóa.

Dùng bốn trường hợp để phá chấp của người ngoài.
3- Kết khuyên nên biết rõ. Trong phần trước lại có ba:
1- Nêu Tông. Gạn hỏi.
Giải thích về lý do.

Pháp sư Cảnh
nói: “Đoạn văn này chính là phá chấp của
Thượng tọa bộ.
Bộ ấy nói:
“Pháp quá khứ, vị lai là không, chỉ hiện tại là
có, trong đó chỉ có ba pháp:

Sắc.
Tâm.

Tâm sở.

Tâm và tâm
sở lúc khởi rât nhanh chóng trải qua hai
sát-na ở
hiên tại, đó là sinh và
diệt. Tâm trước khởi đến tướng diệt; tâm sau đã
đến sinh. Tâm thứ ba
khởi, cho đến tướng sinh, tâm thứ hai kia đã đến
tận tướng diệt. Vì sắc
pháp chậm lụt, nên đã trải qua ba sát-na ở hiện
tại, đó là sinh, trụ,
diệt. Nay phá nghóa này. Pháp sư Khuy Cơ nói: “Đây
là nêu nghóa đúng, để
nói là tự nhiên diệt, khác hẳn với Chánh Lượng bộ. Bộ ấy lập thân trong và mạng căn v.v… khi mới
thọ sinh, gọi là
sinh, khi chết, gọi là
diệt. Ở khoảng giữa là hằng trụ. Nếu thế giới
v.v… vào thời kiếp sơ, gọi là sinh, kiếp hoại, gọi
là diệt, trong đó kiếp trụ
v.v… không trải qua sinh
diệt. Nhưng Chánh Lượng bộ cũng thừa nhận
rằng, ánh sáng đèn điện
v.v… và pháp tâm, tâm sở v.v… đều là sát-na
sinh, diệt, tức nêu lên
sự việc đã được thừa nhận chung này để làm
chứng, nói là hiện có
thể được, nên lập lượng rằng:

“Các sắc như nhãn v.v… vừa sinh liền diệt, vì là hữu vi. Như
ánh sáng đèn v.v…”

Dưới đây chẳng phải nhân duyên, sanh diệt tà chấp. Như
Tát-Bà- da cho rằng, lửa
nhiều là duyên tiêu diệt củi, đây là duyên củi.
Trong đây đã phá.

Không nên cho
rằng nhân “năng sinh” tức là nhân diệt, vì tướng của
chúng khác.
Pháp sư
Cảnh nói: “Như nói thí dụ:
Pháp sinh có nhân, pháp diệt không có nhân”. Lấy nghóa của Đại thừa lập ra thuyết như
thế này”. “Phái A-
Tỳ-Đàm nói là diệt có nhân”. Lúc mũi tên rơi
xuống, không dùng sức,
thì cái gì là nhân mũi tên đó?”

Tỳ-đàm kia, là nói chung lúc mũi tên được bắn đi, bị cái xà
ngang v.v… cản lại, thì
rơi xuống ngay. Nếu không có vật ngăn cản lúc
dùng sức bắn đi, tức nhân rơi. Nếu xưa không bắn, thì nay do đâu mà rơi?
Do lý này, nêu pháp sinh,
diệt đều có nhân. Nay, nêu nghóa của
Tỳ-Đàm để chính phá:
“Không nên cho rằng nhân của
sinh tức là nhân diệt, vì tướng
của chúng khác nhau. Sinh
diệt đã khác thì làm sao nhân là một?” Pháp
sư Khuy
Cơ nói: “Như bộ
Tát-Bà-Da dùng đạo lý lập tỉ lượng để thành
lập Diệt cũng có nhân, lập lượng rằng:

Tông: “Diệt cũng có nhân. Nhân: Vì là hữu vi.

Dụ: Như tướng sinh”. Lại, Đại thừa kia và
sư
Kinh Bộ đều nói rằng: “Nếu diệt không có nhân thì lẽ ra chẳng phải hữu vi (Tông). Vì không có
nhân (Nhân),
cũng như hư không (Dụ).
Đây là ngăn ngừa tỷ lượng. Nay, Đại thừa phá rằng: “ông lập tướng Diệt nếu có nhân, về
sau, lẽ ra lại
diệt (Tông). Vì có
nhân (Nhân), giống như tướng
sinh (Dụ). Lại lập lượng:

Tông: “Thành
lập diệt không có nhân. Nhân: Vì về sau bất diệt. Dụ: Giống như
hư không.”, vốn là tỷ lượng, cũng tức lại phá
rằng:

Tông: Diệt có nhân của ông, lẽ ra chẳng phải diệt. Nhân: Vì
có nhân, nên đồng là hữu vi.

Dụ: Giống như tướng sinh.”

Nếu vậy, vì ông chấp hữu vi, nên nhân trái với tự tướng của pháp
có. Lại,
ông lập hai tướng sinh diệt đồng một nhân chung.
Nay, tôi vặn hỏi ông:
Tông: “Nay,
lẽ ra hai tướng sinh diệt không đồng một nhân.
Nhân: Vì tướng của chúng khác nhau.
Dụ: Như khổ, vui v.v…”

Hoặc thiện ác, hoặc sắc tâm v.v… Một tỷ lượng này là đúng
với tỷ lượng gốc của
văn này. Nhưng tỷ lượng này có lỗi không nhất
định, vì sao? Vì Đại
thừa cũng thừa nhận một tướng thật được làm nhân
cho tâm vương, cũng được
làm nhân cho sắc tự biến ra. Tiểu thừa cũng cho
tức tưởng thật này không ngăn sắc sinh, cũng
không ngăn tâm sinh, tức là một nhân có thể sinh
ra tâm, sắc.”

“Nếu vậy, là như sắc tâm vì tướng của chúng khác, nên tức đồng

một nhân, hay là như
việc thiện, ác, vì tướng chúng khác nhau, nên không đồng một nhân, đồng thời nên nói rằng: “Đây là y theo vào
nhân duyên để nói, nghóa
là như hạt giống của một sắc trong Lại-da có
thể sinh hiện hành sắc,
cũng có thể sinh hạt giống tự loại, mà được nói
là sắc vơí hạt giống.
Tướng chúng cũng khác. Nhưng, một hạt giống này có thể
sinh ra
pháp sắc, phi
sắc đều là
nhân duyên, cứ theo đây cũng
có lỗi bất định, cũng
có thể lại dùng tỷ lượng để phá hai tướng sinh,
diệt, vì chúng có một
nhân. Nên lập lượng rằng:

Tông: “Diệt có nhân của ông, lẽ ra chẳng phải diệt. Nhân: Vì
sinh không khác với nhân sinh.

Dụ: Giống như
sự sinh kia.”

Nên lập lượng lật lại để phá. Lại, pháp sinh rồi, pháp khác
đình trụ, vì nhân không
thật có. Pháp sư Thái nói: “Đây là phá sắc pháp của Chánh
Lượng bộ, vì trụ nhiều thời gian. Luận chủ vặn hỏi rằng:
“Vì sinh tức diệt, nên nhân
của trụ nhất định sẽ là không ” Lượng rằng:

Tông: “Các pháp như nhãn v.v… không có nhân dừng trụ. Nhân:
Vì là hữu vi, nên có sinh, diệt.

Dụ: Giống như
pháp Tâm, Tâm sở.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nếu nói cách khác, thì sinh diệt trái
nhau: nhân sinh chẳng phải
nhân diệt; Trụ, diệt không trái nhau; nhân trụ tức nhân nhân
diệt.” Nay, phá rằng: “Lại, nếu pháp dừng trụ thì có thể
chờ đợi duyên diệt,
mới diệt, mà không đợi duyên, nhậm vận diệt.
Trụ đã không có nhân, đâu
có thể đợi chờ duyên diệt, vì nhậm vận diệt.
Cho nên biết các hành
không đợi duyên diệt, nên lập lượng rằng: Tông:
“Các sắc như nhãn, v.v…
lìa sát-na, trụ ngoài,
không trụ riêng.

Nhân: Vì là hữu vi, nên có sinh, diệt.

Dụ: Giống như
đèn, điện và tâm, tâm sở, vốn tỷ lượng.”
Cũng có thể dùng tỷ lượng để phá rằng:

Tông: “Các sắc, như nhãn v.v… lẽ ra chẳng trụ lâu. Nhân; Vì
cái khác trụ lâu mà không gồm thâu.
Dụ: Như đèn, điện v.v…”

Nếu là trụ lâu thì nhất định cái khác này thuộc về trụ lâu.
Cũng như hư không (đồng
dụ). Lại, lập lượng rằng:

Tông: “Các sắc như nhãn v.v… không có nhân trụ lâu. Nhân: Vì
từ một gồm thâu trong đèn v.v…

Dụ: Giống Như đèn v.v…”

Nếu trụ lâu thì nhất định chẳng phải thuộc về tùy một trong đèn

v.v… thí dụ như hư không.

Nếu cho rằng
lửa v.v… là nhân diệt, hoại thì không hợp lý v.v… Pháp
sư
Cảnh nói: “Như người ngoài bào chữa rằng: Hiện nhìn thấy
như pháp sinh, tất nhiên
phải chờ đợi nhân duyên. Nhân duyên không hội đủ, thì pháp không
được sinh. Nếu diệt đợi nhân, nếu nhân không đủ, thì pháp lẽ ra
sẽ không diệt là có lỗi này: pháp diệt không có nhân.
“Nghóa này không đúng!Vì hiện nhìn thấy lửa v.v… hoại diệt củi; há chẳng
phải lửa đều làm nhân
cho diệt đó sao? Vậy vì sao Luận chủ nói pháp diệt không có
nhân?” Nay, chẳng phải chấp này gọi là không đúng lý.
Pháp sư Khuy Cơ nói:
“Rằng, Tát-Bà-Da bào chữa Vì lửa là nhân diệt, nên nay phá:

“Lửa này vơí củi đã đều cùng sinh, diệt,nên không thể làm
nhân cho diệt, như lửa và củi đều
cùng sinh, tất nhiên, lửa chẳng phải là
nhân của sự sinh. Đã
đều cùng diệt (tắt) với củi thì đâu được làm nhân cho diệt? Nếu nói lửa diệt làm nhân thì lửa đã cùng
sinh
với củi, sinh,
thì phải diệt.
Hiện tại, người ta nhìn thấy củi là chỗ nương tựa của lửa,
nên lửa không thể diệt,
đâu được đem lửa để làm nhân diệt của củi ư?”

Vặn hỏi rằng: “Nếu vậy, thì lửa v.v… lại làm gì đối với củi?
Lại, đều cùng với sinh,
diệt thì đâu ngại gì làm duyên?”

Nay nói: “Chỉ
có thể là pháp sau khi đổi khác kia, sinh ra
duyên, nói là tác dụng
ở củi, chứ chẳng phải duyên diệt là tác dụng ở củi.
Như luận Hiển Dương nói:
“Ánh sáng tuyết và giấm hội tụ rất đồng”.

Hỏi: “ Nếu lửa chẳng phải là nhân của diệt, tức lửa này đã
nương tựa vào củi, là
cũng gọi là củi, hay là từ gốc đặt tên, gọi là củi ư?
Nếu cũng gọi là củi, nếu là củi chưa bị biến đổi thì có thể được gọi là
củi. Một khi đã bị củi
làm thay đổi chất thì khác với xưa, lẽ ra không
gọi là củi, đâu được nói là củi với lửa
cùng sinh, cùng diệt ư? Nếu từ gốc
gọi là củi, thì đây là
củi bị đốt, thật ra chẳng phải củi, sao lại nói là lửa và củi kia có thể làm đổi khác,
sinh ra duyên ư? nếu nói lửa của
Sát-na ban đầu này chỉ làm duyên đổi khác cho niệm
v.v… sau, không là đối
tượng nương cho lửa của
niệm ban đầu, là duyên đổi khác.” “Nếu vậy, lửa của niệm ban đầu lẽ ra không đốt củi, trọ của
niệm sau lẽ ra thường
sinh lửa, vì đối tượng nương tựa chẳng phải củi?”

Đáp: “Trong
đây, người ngoài y theo vào việc mà người đời cũng biết chung (ai cũng biết) là lửa đốt củi, là nhân
của diệt. Nay,
Luận chủ lại lấy củi
mà mọi người đã biết để giải thích: “như người thế
gian đều biết phân biệt
ở nơi khác, dùng lửa để đốt củi kia.” Luận chủ nói: “ Dùng lửa đốt củi, chỉ có thể làm nhân của
sự đổi khác mà thôi”. Vì
sao? Như người
đời vì biết chung có củi, cho nên có lửa, tức là lửa đều cùng
sinh với củi. Vì củi không có, nên lửa không có. Được biết lửa
với củi đều tắt. Lại,
người đời biết chung rằng, vì củi do lửa, nên tức có
sự biến đổi của tro
tàn. Luận chủ chỉ y theo ơ đạo lý thế tục để giải thích bào chữa này của họ. Nếu theo thật lý của Đại thừa thì các pháp
như lửa v.v… vừa sinh,
liền diệt, không có việc đem lửa này để đốt
vật kia, chỉ do lửa ngoài làm duyên dẫn khởi tâm
mình, đã đốt tướng mạo đổi khác. Lửa của niệm ban đầu
vừa sinh, chính lúc này, thức biến
thành tướng bị đốt,
không được nói là vì lửa của niệm đầu làm duyên, nên
đã đổi khác với niệm
sau, làm duyên sinh. Lại, cho rằng, sự hoại, diệt là nhân của diệt hoại, thì không hợp lý v.v…
Pháp sư
Cảnh nói: “Người ngoài bào chữa rằng: “Nếu lửa là pháp chẳng phải nhân của diệt, thì tông ta
sẽ có riêng tướng diệt
phi sắc, phi tâm, chủ thể tiêu diệt
cac pháp”. Nay, luân chủ
bác bỏ “ông chủ trương rằng “tướng diệt đều
có với tướng sinh.
Tướng sinh thì pháp sinh; tướng diệt thì pháp diệt”,
đạo lý ấy không thành.”
Nếu người ngoài bào chữa: “Bốn tướng ở trên một
pháp đồng thời, nhưng công dụng thì có
trước sau: Đầu tiên
là sinh; kế là Trụ;
cuối cùng là Dị, sau là diệt.”

“Nếu vậy, thì một pháp trải qua bốn sát-na, vì thời gian của công dụng bốn tướng kia
khac nhau”.
Người ngoài lai bào chữa:
“Dù rằng công dụng của bốn tướng kia
có trước, sau, nhưng đồng một
sát-na, không trải qua nhiều ý niệm cho nên thời gian
sát-na mà ông lập
chẳng phải rất ngắn, bởi
vì bốn thời gian của công dụng bốn tướng khác
nhau nhau.”
“Nếu nói là ta lập đơn vị rất ngắn tong thời gian,
thì sinh, diệt
này lẽ ra công dụng đồng
thời. Tướng sinh, ở vị lai, chính là pháp sinh,
lúc diệt thì sẽ ra diệt”.

“Nếu vậy thì tất cả hữu vi chỉ đến thời gian của nữa tướng vị
lai, không đến hiện tại,
tất nhiên sẽ không tránh khỏi lỗi hữu vi, vô vi
nối tiếp nhau đoạnhoại.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Nghóa của
Tát-Bà-đa lập, tướng diệt
trong bốn tướng, là nhân diệt của
sắc v.v… Nhưng họ lại lập
sắc v.v… ở vị
lai, lúc sinh, dù công dụng của
tướng sinh. Vẫn đến theo thể của
tướng diệt. Nay, Luận chủ y theo lúc
sinh vì được có diệt, nên không thể diệt
là nhân diệt của sắc
v.v… nên nói là sinh, đều không hợp lý. Lượng rằng:

Tông: Tướng diệt của vị lai, lẽ ra sẽ có công dụng. Nhân: Vì
ông thừa nhận đã có tự thể.

Dụ: Giống như
tướng sinh.”

Hỏi: “Như vô vi của ông cũng đã có tự thể, có những công
dụng nào? Ở đây đã
có thể, dụng, là vì như vô vi đã có tự thể nên không
có dụng, hay vì như tướng
sinh đã có tự thể, nên tức có dụng ư?
Giải thích:
“Tát-Bà-Đa lập ba đời, được gọi là tự thể không
gồm thâu vô vi. Tại sao
đời vị lai, gọi là đã có, đời hiện tại, gọi là đang có, đời quá khứ gọi là cũng có? Chỉ nói là đã
có thể, dụng, tức phân biệt
vì chẳng phải vô vi, nên
không thể đem vô vi để gây ra lỗi bất định.
Lại nữa nên lập lượng rằng:

Tông: “Tướng
sinh ở vị lai của ông lẽ ra sẽ không có tác dụng.
Nhân: Vì thuộc về vị lai.

Dụ: Giống như tướng diệt.

Tỷ lượng ở đây với nhân lẫn công dụng của tỷ lượng ở trước
đều thật có. Lại tự tánh của tướng diệt là pháp diệt hoại mà có thể làm
nhân cho các pháp diệt
là không đúng. Nếu bào chữa rằng: “Pháp hoại
diệt chỉ là không có tự
tánh của tướng diệt có riêng, nghóa là lìa pháp
hoại diệt kia, có riêng
không thể được, là không hợp lý.”

Nếu người ngoài kia bào chữa riêng rằng: “Có riêng ít, bớt,
diệt, diệt ít hơn đối
với tướng diệt. Nghóa là lìa pháp của tướng diệt lớn
kia, mà vẫn còn một ít
tự tánh Diệt hoại là không thể được, nên không hợp lý.” Lại,
giải thích: “Vì các pháp tự nhiên tự diệt, không có tướng
diệt riêng, mà nói là
“ngoài pháp có tướng diệt riêng” Vì rốt ráo
không thể được, nên hợp với đạo lý. Vì vậy,
giải thích trước là hơn.
Nếu cho rằng,
lửa v.v… làm giúp đỡ của Diệt thì mới có thể diệt là bình đẳng.
Pháp sư
Cảnh nói: “Người ngoài lại nói: “Lửa v.v…
là giúp đỡ diệt. Tướng
diệt là chính đang diệt. Nay, tức lại ngăn ngừa
lửa và tướng diệt.
Nếu cho là tướng diệt của củi v.v… đang diệt; còn
lửa là giúp cho việc ấy, nếu vậy, thì lúc tâm pháp đèn, điện diệt, đã không
có lửa giúp đỡ, lẽ
ra không được diệt.”

Người ngoài bào chữa rằng: “Công năng của nhân sinh các
pháp đều riêng; công năng của nhân diệt các pháp cũng khác cho nên,
không thể so sánh với
điện v.v… kia có lửa giúp đỡ mới diệt (dập tắt).”
Vì thế, nay,
nhắc lại lỗi sai quấy. Nếu cho rằng, sự sinh có công năng riêng thì điểm khác nhau này không thật có, nên không hợp
lý, nên lập lượng rằng:

Tông: “Lúc củi v.v…, chẳng phải dùng lửa để giúp đỡ.
Nhân: Vì nghóa diệt bình đẳng.

Dụ: Giống như đèn, điện.
Nếu cho rằng lửa vì giúp đỡ cho diệt, nên tướng diệt mới
chính đang diệt. Hai thứ
như thế, đối với một chỗ củi đều có công năng diệt, tức lẽ ra lửa ở chỗ củi có công năng giúp diệt, không có công
năng chính diệt. Tướng
diệt đối với củi, có công năng chính diệt, không có công năng giúp đỡ diệt. Nếu lửa có giúp đỡ diệt đối với củi kia, thì tướng diệt
sẽ
chính diệt. Vì củi có thể được diệt, nên nói đều ở hai phần có công năng diệt.
Lại nữa, lửa này không có diệt chính thức kia,
tướng diệt cũng không.
Như lửa giúp đỡ cho diệt, củi không nên diệt, nên
nói “hoặc” không có
công năng, vì có lổi lầm.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Do hai thứ tướng diệt và lửa v.v… đối với pháp đều là
duyên diệt, vì lửa
so với
tướng diệt, lẽ ra trở thành chính
là nhân diệt, vì tướng diệt được
sánh với lửa, nên chính là duyên giúp
cho diệt, đều là duyên
của pháp diệt. Cả hai thứ đều đã không thành,
nên biết không được
dùng lửa v.v… làm tướng giúp đỡ cho diệt, là diệt.”

Kế là, kết duyên
khuyên biết, cứ theo bốn trường hợp trên, rất dễ hiểu.

Trên đây, đã nói về ý
sát-na diệt của
pháp sắc. Dưới đây
sẽ nói về

các hành như
tâm, đều sát-na diệt. Nay y theo ở nghóa đúng:

Các hành đều
là tướng phần của tâm, vì kiến phần đã sát-na
diệt, nên kiến phần cũng
theo tâm sát-na diệt.
Môn thứ tám trong mười môn, trong phần nói về tướng
riêng; chẳng
phải riêng.
Pháp sư
Cảnh nói: “Ngài Phật-Đà-Đề-Bà nói:
“Ngoài bốn đại, không
có sắc tạo riêng.” Nay, nói về tánh tướng của bốn
đại tạo sắc có khác
nhau. Lại, chỉ thân căn chấp bốn đại kia; sáu căn
đều lấy sắc sở tạo, biết rõ có khác.

Nói “nếu đối với
tướng khác, mà chấp là một v.v… ”.
Pháp sư Cảnh nói: “Đây là vặn hỏi ngược lại: Bốn đại tạo
sắc có nhiều thứ khác mà chấp là một, cũng thể dụng của bốn đại khác nhau lẽ ra chấp là một.”

Nói “riêng chẳng phải riêng”, Pháp sư Cảnh nói: “Ngoài sắc
tạo có đại chủng riêng,
gọi là tướng riêng. Ngoài tạo, không có đại chủng, gọi là chẳng phải
tướng riêng. Luận lấy tướng riêng để làm nghóa
đúng.” Luận
sư
Trắc nói: “Ngài Giác Thiền cho là
“tướng riêng” còn
Luận chủ cho là “chẳng phải
riêng”. Nay theo cách giải thích của Pháp sư
Cảnh thì môn thứ chín
trong mười môn nói về tánh sở hành.

Trước là hỏi đáp chung, nói về sắc pháp gồm thâu nhiều, ít căn trần. Kế là hỏi đáp nhằm
giải thích.
Trong đó, trước nêu chung ba duyên, chỉ cho thuyết của
bản địa. Sau, theo thứ lớp, giải thích
rộng. Bày ra tánh của
sáu thứ sở hành, cũng là nghóa hiện tiền của cảnh
giới. Lại, Bản Địa
quyển ba phần nêu danh chưa giải thích, dưói đây sẽ giải thích.

Luận sư
Trắc nói: “
1/- Dài, ngắn v.v… là dựa vào hiển
sắc để
lập, nên gọi là “y xứ”
2/ Hiển sắc như xanh v.v… vì có thể tướng thật, nên gọi là “do tướng”.
3/ Các phương phát ra loại của vật sắc đều khác nhau.
4/ Thời gian phát ra sắc.
5/ Sắc trong cảnh trời quang mây tạnh, do trong sáng, nên có
thể nhìn thấy, như thể của
sắc mặt trời, mặt trăng có
ánh sáng, vì
không mượn ánh sáng
khác, nên không sáng tỏ có thể nhìn thấy rõ.
6/ Hoặc vật có sắc, nhìn thấy phần ít, thì biết sắc của vật đó. Pháp sư Cảnh nói: “
1/- vì y xứ, nghóa là hữu tình thế gian là đối tượng nương tựa của tội,
phước và khí thế gian là chỗ nương tựa của trụ xứ.” Pháp sư Khuy Cơ nói: “Thật nghóa là màu xanh v.v… sáng tỏ; không thật
nghóa là dài v.v… là
giả, tức không rõ ràng.
“Do bao nhiêu nhân duyên” trở xuống, giải thích rộng theo thứ lớp:
1/ Giải thích căn không hư hoại, nghóa là do hai nhân, do yếu kém

v.v… như Bản
địa quyển hai nói.
2/ Lại, đại khái do bốn duyên, các căn đổi khác v.v… nghóa
là trước tốt, sau xấu,
trước xấu sau tốt, đều gọi là đổi khác.

3/ Do duyên
ngoài sinh ra, nghóa là do sự thọ dụng gồm thâu
thọ (nhiếp thọ), nghóa là
nói phi tình thuận với cảnh, lợi ích năm căn. cảnh giới ngoài tổn hoại, trái với cảnh gây tổn hại năm căn. Hoặc do phe khác đã
sinh ra lợi hại, nghóa là quả này gồm có:
1/ Hữu tình trái, thuận.
2/ Cảnh tổn ích năm căn.
3/ Do duyên trong sinh ra các triền như
tham v.v… làm hư hoại năm
căn, hoặc do Đẳng chỉ, trưởng dưỡng năm
căn.
4/ Do nghiệp lực
khiến cho năm căn kia giữa đường chuyển biến trước xấu,
sau tốt v.v…
5/ Do tự thể đổi khác, nghóa là báo của các căn kia và nuôi dưỡng lẫn nhau, có mạnh yếu lẫn nhau.
Sự khác nhau của tự tướng do
sáu thức của bốn nhân duyên
sinh sau, đều gọi là ý căn không
hư hoại trái với hư hoại.

Kế là, giải thích cảnh giới hiện, không hiện ở trước, trong
đó:
1- Chính nói về cảnh giới hiện ở trước. Đối với sáu sở hành (sáu hành động), nói về sự khác nhau.
Kết.

Trong phần đầu trước hỏi, sau đáp. Trong đó có ba:
1/ Y theo ở năm căn nói về cảnh hiện ở trước.
2/ Y theo vào thiên nhãn.
3/ Y theo vào tuệ nhãn. Trong phần đầu lại có ba:
1- Nói về cảnh của nhãn.
2- Cảnh của nhó.
3- Ba căn còn lại. Nhục nhãn trong phần đầu, tức nói là cảnh chẳng phải bao trùm, chẳng phải tối
tăm, gọi là hiện ở trước. Thiên nhãn tức nói hoặc
sáng, hoặc tối, đều gọi là hiện ở trước, tức biết được hoặc nhắm mắt lại,
cũng gọi là hiện ở
trước. Nhục nhãn nếu nhắm, là không gọi là hiện
ở trước, cảnh u tối lẽ ra cũng như vậy, vì cảnh bao trùm có
sương mù, có che
lấp, chẳng phải xa. Như
Bản Địa quyển ba nói: “Có che lấp gồm bốn
thứ, với các căn như
nhó v.v… nhiều ít không đồng. Ở chỗ có thể vận hành v.v… tuy là nói rằng, hoặc gần hoặc xa, đều gọi là hiện ở trước, tùy
theo cảnh của nhãn nhó
của ba thừa, phàm phu, thế lực thấy, nghe xa gần
và xứ, tức gọi là
hiện ở trước, cũng có thể nhìn thấy xa.

Lại, đối với một nhãn, dù bóng tối che lấp sắc cũng gọi là hiện
ở trước. Luận sư Cảnh
nói: “Một nhãn ngăn che lấp, đối với sắc,
không ngăn che mắt, cũng
gọi là hiện ở trước”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Mắt của con dơi, cú tai mèo, trong mắt chúng có che lấp. Như trong
Phả-Chi-Ca cũng trong thấy vật v.v…
vì sang nên bình đẳng”.
Luận sư Trắc nói: “Thiên nhan có thể nhìn
thấy sắc bị bóng tối che
khuất, nên nói là một nhãn. Tuệ nhãn của
Thánh, tất cả thứ
sắc đều là đối tượng vận hành.”
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Trong đây tức chẳng phải nhãn trong năm nhãn kia.
Bậc Thánh dùng tuệ
nhãn làm dẫn đạo hàng
đầu, nên nói Thánh tuệ nhãn.

Kế là, trong đối với
sáu trần, nhằm nói
sự khác nhau, do ba
tự tánh, nghóa là năm
trần như sắc v.v… không ngoài ba tánh: Thiện, ác, vô ký. Với báo của
sắc vì có tánh nghiệp này nên có tác dụng.
Tánh của hương, vị, xúc là
nghiệp, đều không có tác dụng.”
Dưới đây giải thích về khả năng
sinh tác ý. Bản địa thứ ba nói: “Tác ý chính thức khởi, do bốn nhân:
như dục, lực, niệm v.v… thứ mười trong mười môn nói về môn ly.
Pháp sư
Cảnh nói: “Sắc cõi
Dục xa, đại chủng của cõi
Sắc bổ
sung ở bên
trong thân, như nước thấm vào cát.
Nơi chốn không khác, vì
tánh loại riêng nên chẳng phải đồng xứ không lìa

nhau. Đó là
nghóa lìa nhau, không lìa nhau. Tuy nhiên sự việc lìa
nhau, không lìa nhau, thường y theo ở địa đồng, có đầu cuối, báo
của đồng nhóm,
sắc
trưởng dưỡng. Đây là
sắc trói buộc cõi trên, vì trụ trong
thân cõi Dục, chẳng phải
là nghóa lìa nhau, không lìa nhau,”

Luận sư
Trắc nói: “Sắc của cõi Dục, cõi
Sắc đồng ở một
thân, không ngăn ngại
nhau, gọi là đan xen lẫn nhau.”



DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 15 (Phần Đầu)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 55</詞>

Trong phần y theo hai
nghóa danh, sắc, để nói trong Uẩn khéo
léo ở trên. Đầu tiên,
là dùng mười nghóa để phân biệt nghóa sắc đã
xong. Nay, ở luận này,
tức phần sau, giải thích Danh của bốn uẩn.

1/ Kết trước, sinh sau, cho đến tùy đối tượng thích hợp để lập ra tướng.
2/ Giải thích, trong đó, trước dùng mười môn để giải thích riêng
về danh của bốn uẩn, sau
y theo ở ba tánh, bốn uẩn, đều tạo ra chín
môn để giải thích.

Trong phần một, đầu tiên, là giải thích lập tướng nhất tâm
trong Bản địa phần quyển
hai. Trong đây, dẫn riêng hai kinh, chẳng phải
là văn của Bản địa
phần, như đức Thế tôn nói v.v… là kinh thứ nhất.
Lại, nói như thế v.v…
là kinh thứ hai. Dưới đây, là giải thích văn kinh.
Pháp sư
Cảnh nói: “Loại như thế, cho đến phát nhất tâm, là nghóa
chuyển khởi; thuộc về
tâm hiện khởi nối tiếp nhau, gọi là phát nhất tâm.

Giải thích về dẫn
kinh đầu tiên, chỉ phát nhất tâm và giải
thích kinh sau, do nói một
tâm tịnh. Lại, dựa vào đạo lý nối tiếp nhau của
thế tục, gọi là phát
một ngữ và phát nghiệp thân, đây là giải thích
kinh đầu tiên và một
ngôn thuyết, huống chi
là thân, ngữ, đúng như lượng
của tâm kia, thuận theo vâng làm.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Trong đây, y theo cảnh
duyên sự, tùy
theo lượng sát-na nhiều
ít, gọi là nhất tâm, chứ chẳng phải một sát-na
tâm, gọi là nhất tâm.”
Nói về ý phân biệt với năm thức vô phân biệt đồng duyên
hiện cảnh. Có ba lý do
giải thích nhân duyên:

Rất rõ ràng do ý thức kia với năm thức vì đồng được hiện cảnh,
nên ý thức đối với cảnh, đều được sáng suốt rõ ràng.

Vì đối với tác ý kia, nên tác ý căn bản muốn lấy hiện cảnh.
Năm thức,
câu sinh ý thức đồng “duyên” sắc kia.

Do hai y giúp đỡ, nuôi nấng, nghóa là ý thức kia:
1/ Nương tựa vào ý căn, tức là Mạt-na.
2/ Dựa vào nhãn căn cũng có
sự giúp đỡ, nuôi
nấng. Do nhãn thức kia vì dựa vào mắt, phân biệt
rõ sắc, khiến cho ý
thức nọ chấp cảnh rõ ràng. Cho nên nhãn căn cũng có sự giúp đỡ, nuôi
nấng đối với ý thức kia. Vì thế, nên nói là
hai y giúp đỡ, nuôi nấng.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Như luận Tập Lượng Lý Môn nói:
“Năm thức chỉ
hiện lượng, đồng thời ý thức
cũng vậy. Nay, năm thức
trong đây, làm sáng tỏ
hiện lượng, không gọi là có phân biệt, vì không
tương ứng với tầm, từ
v.v…. Thức thứ sáu dù cùng năm thức đồng duyên hiện lượng, gọi là phân biệt, vì tương ưng
với tầm, từ, nên gọi là đồng
duyên hiện tại, có thể
được sáng rõ, vì duyên quá khứ. Như “duyên” với
việc trong một trăm, một
ngàn kiếp, tức không sáng rõ. Như cách phá
trong quyển năm mươi mốt.
Nay nhân thứ nhất này đã nói vì rất sáng rõ, như vì duyên hiện tại, nên có được
sự
sáng rõ, chẳng phải năm thức vì có “duyên” quá khứ, nên lại được
sáng rõ. Nhân thứ hai với năm thức
đồng thời, đã tác ý
ở năm cảnh, nên biết cũng “duyên” hiện tại.
Nhân thứ ba,
hai y giúp đỡ, nuôi nấng, nghóa là nhãn thức có
bốn y căn. Bốn căn với
nhãn đồng với thứ năm thêm tự, điều này có nghóa là ý thức dựa vào căn của nó và hai y giúp đỡ, nuôi nấng của nhãn
căn. Mới có thể “duyên”
hiện tại. Nếu chỉ dựa vào một y của mình, thì
sẽ “duyên” cảnh không
sáng rõ. Đây là y theo trong cảnh tán, chẳng phải
định. Ở đây dựa vào nhãn làm môn để chấp
cảnh, gọi là giúp đỡ,
nuôi nấng, chứ chẳng
phải đồng với nhãn thức dựa vào căn, gọi là
giúp đỡ nuôi nấng.

Lại như thức
thiện ác của nhãn v.v… khởi lên, thì phải do ý
dẫn phát mới được. Do
ý giúp đỡ nhãn thức, nên mới có thiện, ác, mới
biết được ý, nhãn đồng “duyên”.
Nói về tương ưng với phiền não. Tự tánh của tâm
vương thanh tịnh, chỉ do tương ưng nên tùy miên đeo đuổi, nên nhiễm.
Pháp sư
Cảnh nói: “Trong luận
tiểu thừa, Tỳ-Bà-Xà-Bà Đề phân biệt Bộ, lấy nghóa này trong Đại thừa làm tông chỉ, nên thuyết ấy nói là tánh tâm
vốn thanh tịnh, vì khách trần che lấp nên nói là bất tịnh.
Về sau khi
lìa chướng, lại được
gọi là thanh tịnh.”

Hỏi: Phiền não trói buộc ở nơi tâm, sẽ nói là những gì trong
hai nhân nhiễm ô?” Đáp:
“Sẽ nói là tương ưng, nghóa là hai
“hoặc” “bản” và
“tùy” chỉ là hiện khởi, đều được gọi là
Triền (ràng buộc). Những gì trong đây
đều là tùy miên, cho đến tánh không yên ổn, nghóa là đoạn văn này
tức nói, hoặc nói là
hạt giống “hoặc” gọi là thô nặng tánh không yên
ổn, vì hạt giống của
“hoặc” kia khiến cho thân tâm không thể chịu
đựng. Du-già quyển mười
một rằng: “Tịnh lự thế gian chỉ có thể dứt bỏ
phẩm thô nặng kia, không
nhổ đi hạt giống.”

Đoạn văn kia
chính là nói thế lực của hạt giống “hoặc”
không có khả năng
trong thân, tâm, gọi là
sự thô, nặng. Lại, giữ gìn các hành, cho đến hiện quán là khổ, nghóa là do tùy
miên thô, nặng, giữ gìn hạnh hữu lậu không được tự tại, làm cho hành động không yên, vì hạnh kia
trở nên khổ, nên nói như vậy.

Dưới đây, sẽ nói về quán khổ, như thuốc độc, bệnh đơn
nhiệt, ung nhọt v.v… nghóa
là địa tầm, từ được nói như thuốc độc, bệnh
nóng, ung nhọt; thoa tro
nóng vào người, càng thêm nỗi khổ kia, gọi là
quán khổ khổ. Như thuốc
độc, bệnh nóng ung nhọt, thoa thuốc mát vào
một ít, cảm thấy niềm
vui nhỏ nhoi, gọi là quán khổ Hoại. Như tự tánh
của thuốc độc, bệnh đơn
nhiệt, ung nhọt là quán khổ hành”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Thuyết trong đây khi
tâm sinh, tự
tánh thanh tịn, đây là y theo chẳng phải tự
tánh nhiễm, gọi là
thanh tịnh,
chứ chẳng phải vì vô
lậu nên thanh tịnh, đồng như trong kinh Thắng-man. Thứ tư, là
nói về ba thứ nhiễm não:

Nói là nghiệp bất thiện,

Nói là khổ ưu, vì y theo cõi dưới.

Nổi khổ được
y theo ở quả, nghóa là chỉ khổ không có ưu tư,
các phiền não là thứ
ba, nên chung cả ba cõi.

Nói về Phược
(ràng buộc). Pháp sư Cảnh nói: “Hạt giống phiền não đeo đuổi, ràng buộc, gọi là phiền não buộc tâm. Ưa
sửa
sang
y bát, mỗi thứ sự
nghiệp, trở ngại cho người tu Thánh đạo, gọi là
nghiệp ràng buộc. Lại
đối với ba chỗ, cho đến cho rằng tâm xuất ly, nghóa
là ưa chấp mắc sinh, tử
che lấp tâm chán lìa, cầu giải thoát, tức ngăn
che phần thiện giải thoát.
Đối với
hỷ, lạc được xuất ly nghóa là các gốc lành như
noãn v.v… ở nơi định khởi, tương ưng với hỷ
lạc, có thể được phương tiện xuất ly của
Thánh đạo. Nghiệp ác của cõi Dục, làm che lấp ba thứ thiện
kia. Đối với người
được Thánh đạo chính là chướng ngại cho sự chứng
đắc Thể của Thánh đạo.
Lại, thuận với nghiệp Dị thục, cũng gọi là sự ràng buộc
của nghiệp. Nghóa là nghiệp của đường ác; nghiệp của
Uất đơn việt; nghiệp v.v…
của trời Vô tưởng. Lại nghiệp v.v… của tà
nguyện, nghóa là nguyện làm rồng chim cánh vàng v.v… Lại, nghiệp của các
ngoại đạo
cầu sinh lên cõi trời.

Chia ra riêng
làm sáu, tổng hợp làm bốn.
1- Sự nghiệp ưa chấp mắc.
2- Nghiệp bị chướng ngại ở ba chỗ.
3- Nghiệp thuận với Dị thục.

4- Nghiệp tà nguyện, đây tức là bốn. Trong nghiệp thứ hai, chia làm ba, gọi là chia ra riêng có
sáu: Pháp sư Thái nói: “

Tâm xuất gia, gọi là tâm xuất ly.

Đối
với xuất gia,sinh tâm mừng vui.

Đối với được Thánh đạo hai nghiệp trước tức là phương tiện của
Thánh đạo, nên đối với Thánh đạo không lập đắc thánh đạo hỷ tâm lạc

Pháp sư Khuy
Cơ nói:” xuất ly và Hỷ lạc, đây là xuất gia. Nếu
là pháp xuất gia tức là gia hạnh của kiến đạo.

Thứ sáu, là
nói về Biến hành; biệt cảnh.
1- Hỏi đáp, nêu bày. Nói về tướng.
Nói về tác Nghiệp.

Về sau, nói
về bốn cảnh. Trong nói về tướng nói rằng: “Đặt
ra sở duyên, lập bày danh ngôn, giả hợp mà chấp,
hình tượng, tướng,
mạo giả, nói là tướng
tùy miên, rằng không thể hiểu rõ các tưởng như danh ngôn v.v… chỉ có hạt giống của ngôn thuyết theo duỗi, giúp đỡ, hun
đúc (huân tập)khiến tùy
miên kia cũng khởi tưởng phân biệt.
Tùy theo nhận lãnh, nghóa là tùy theo cảnh nào,
gặp nhau, liền nhận lãnh.
Kế là nói về
tác nghiệp,
Luận sư
Trắc nói: “trước nói về tự
tướng, trong đây đối
quả để nói về nghiệp:

“Tác ý v.v…, gọi là nhân; tâm là quả.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Xúc trong đây là nghiệp gì? Nghóa là đối tượng nương tựa
của thọ, tưởng, tư là nghiệp. Như ở chỗ khác.
Luận Đối Pháp v.v… chỉ là
thọ dựa cái gì không nói tưởng, tư v.v….
Luận này khái
Luận Đối Pháp, nghóa là luận này có y theo
nói chung, đều dựa vào
xúc. Kế là xúc tác ý sinh sau. Nếu y theo ở
tướng tùy chuyển, tức
chỉ có thọ. Thọ vì nghiệp nào ái sinh, đối tượng
nương tựa làm nghiệp,
nghóa là ái cảnh giới v.v… đều do sau Thọ mới sinh.

Dưới đây là nói về năm biệt cảnh. Do sự bốn cảnh sinh, nghóa
là đối tượng ái
v.v…. Đối tượng ái, nghóa là muốn nương tựa.
Quyết định
nghóa là
Thắng giải y. Tập quán nghóa là niệm y, quán
sát làm
hai y, như luận nói.

Nói về ba tâm: Suất nhó; tìm cầu và quyết định. Trước, sau
đồng loại. Ý hỏi trong
đây, nghóa là các tâm sở có phải là uẩn khác của
bất tương ưng chăng? Pháp
này là tâm suất nhó (Tùy tâm) khởi, hay là
đến lúc tâm quyết định khởi?”
Đáp: “Tùy
tâm liền khởi”

Trong đây vì
sao chỉ nói ba tâm trước, không nói tâm thứ tư,
thứ năm? Mỗi tư duy,
cũng ở trong câu hỏi. Lại, tánh của tâm trước, quyết định chỉ có
Vô ký; biến hành, biệt cảnh không nhất định. Bốn thứ có cả ba tánh, hoặc có “đắc” đều khởi phiền não v.v…
thiện khác.
Nếu khởi tâm thiện, ác,
thì tất nhiên, đều đi chung với pháp này, nghóa
này quyết định. Biến
hành v.v… kia không chỉ một tánh quyết định.
Trong đây chỉ hỏi duyên
cớ này, nên chỉ hỏi về ba tâm trước, không được hai tâm sau.

Hỏi: “Như kinh nói, cho đến “nay, sự khác nhau đó”, đây là nêu kinh.
“Vì sao tướng Dị của pháp kia đã thành tựu, tức là mà nói hòa hợp không khác nhau ư?” ý hỏi:
“Tánh tướng của các tâm, tâm
pháp đều khác nhau sao
lại là không thể phân tích, hòa hợp, không có
khác nhau?” Đáp:
“Đa số đều hòa hợp giúp đỡ nhau, mới khởi đối với cảnh, thọ dụng mà nhận lãnh, hiểu biết mới viên mãn, thiếu một, thì không
xong. Gọi là không có khác nhau.

Bốn thứ tên khác của tâm pháp, “Vì sao gọi là tương ưng?”

Đáp: “Do sự
bình đẳng cho nên bình đẳng: Pháp sư v.v… Pháp sư
Khuy Cơ noí: “ Sự bình đẳng nghóa là Thể, vì Thể
đều một, không
có thọ v.v… thứ hai.
Xứ bình đẳng v.v… Nghóa là đồng chuyển biến ở một xứ, cảnh
lại, vì dựa vào duyên xứ v.v….

Thời gian bình
đẳng. Nghóa là đồng một sát-na.
Việc làm bình đẳng. Nghóa là đồng
một cảnh, hạnh, nghiệp
đã làm. Như “duyên” xanh là xanh.

Lại, đã tạo thiện ác, vô ký. Pháp sư Cảnh nói: “Vì sao không
nói về hành tướng là
bình đẳng ư?
Giải thích:
“Trong Đại thừa, nói về hành tướng, không được
nói là bình đẳng. Vì
sao? Vì hành là kiến phần; tướng là tướng phần,
nghóa tâm, tâm sở khi chấp cảnh trước, mỗi thứ
hạnh giải của kiến phần
đều khôngđồng nhau. Dựa vào kiến phần này mà biến ra khác nhau của

tướng phần, phần nhiều khác nhau) nên không được nói
Hành tương ưng bình đẳng.”

Pháp sư Thái
nói: “Hoặc, nghóa là có chỗ nói, chia xứ ra làm
hai: Nghiệp lẫn với thể v.v… Dùng bốn nghóa bình đẳng để giải thích
về nghóa tương ưng, đây
là khai hợp không đồng.

Trong giải có hạnh, lại như nhãn thức, tâm và tâm
sở đồng lấy một cảnh bản chất, đều đối với một
sở duyên, khởi nhiều hạnh giải,
đều biến ra tướng phần
thích hợp với tự tâm khởi, gọi là vô lượng thứ hành tướng mà chuyển. Trong có
sở y.
Pháp sư
Cảnh nói: “Như một
nhãn thức nương gá vào ba căn sinh:

Nhãn căn

Ý
căn thành, diệt theo thứ tự.

Xa từ Mạt-na làm căn nhiễm ô. Thức khac cũng vậy,
nên nói: “Do một chủng loại nương gá mọi đối
tượng nương tựa gọi là có sở y.
Hỏi: “Nếu vậy thì tất cả các pháp như
sắc v.v… hữu vi đều
có nương gá, mới được
sinh khởi. Cho nên sắc pháp cũng có sở y, đâu
có trực tiếp với tâm
pháp v.v… ư?” Nay,
giải thích: “Dù pháp hữu vi chẳng có pháp nào không
nương tựa, nhưng chẳng
phải nghóa y trong đây nói, nghóa là trong đây nói
là căn dùng làm sở y;
các sắc pháp không nương tựa vào căn sinh,
không gọi là có y.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “tâm sở y v.v… đồng với một thức
chủng loại nương gá vào
đối tượng nương tựa, như nhãn thức nương vào
nhãn căn, tâm sở cùng
lúc, cũng vậy. Suy ra các thứ còn lại rất dễ hiểu.

Người ngoài, vặn hỏi rằng: “Các pháp hữu vi đâu có nương tựa,
vì sao tâm pháp v.v… lại
riêng được gọi tên ư?
Nêu giải
thích rằng: “Dù pháp hữu vicó chỗ nương tựa,
nhưng chẳng phải lả nghóa
“y”đã kết luận trong đây. Vì kia tự chia nhân đều chẳng phải thường nương tựa.
Hơn nữa, vì pháp tương ưng, cộng
hữu chẳng phải “hằng
y” nên chỉ luôn làm y, nghóa làm lượng y trong đây. Nhãn v.v… là
sở hữa thức v.v… gọi là “hữu y” chứ chẳng phải
pháp khác. Hoặc nói sở
y, nghóa là tức loại sáu thức, nương gá vào các
căn “sở y”.
Thức “năng y” được gọi là
“y sở hữu” nên nói
là “hằng y”.
Cách giải thích này là hơn”.

Nói có năm thứ pháp đối lập nhau:
1- Khổ, vui đối nhau. Dùng khổ, vui đối với Xả

Không khổ, vui đối với vô minh kia.

Minh đối lập với vô minh
5- Minh đối với Niết-bàn. Nói: “Đáp: Do tất cả phiền não với các thọ đều là giúp
đỡ, vì đối lẫn nhau.
Pháp sư
Cảnh nói: “Xả thọ có tất cả các thọ tượng ưng
vói phiền não. Vô minh
cũng vậy, tương ưng với tất cả phiền não, vì
nghóa ngang nhau, cho nên đối nhau.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nghóa giúp đỡ cho các thọ là Xả thọ.
Tất cả phiền não giúp đỡ là vô minh. Thọ làm bạn giúp đỡ đối với
thọ. Phiền não giúp đỡ
đối với phiền não, nên nói là đối lẫn nhau. Lại thọ và vô minh đều có thể làm phiền não thọ và giúp đỡ, nên
hai thuyết đối nhau.

Dùng đoạn văn này để chứng minh Chi chánh tri không lập
làm chi, phản ảnh xả thọ
trong thiền thứ tư.

Trên đây trong mười môn lẫn lộn, quyết định lực chọn danh
của bốn uẩn đã xong.
Dưới đây là thứ hai, lấy chung ba tánh thuộc về bốn Vô
Sắc dùng
làm chương, trải qua chín môn, nhằm phân biệt, giải
thích, trong đó đầu tiên, buộc bốn uẩn để làm ba tánh, nói là tất cả đều
không khác nhau, nghóa là bốn uẩn đều có cả ba tánh, không có khác nhau;
có chung, không chung, kế
là nêu một bài tụng, chín môn trình bày:

Y xứ.
Tự tánh.

Tương ưng.

Thế tục bình đẳng.

Nhu nhuyến bình đẳng.
6- Sự. Khác nhau. Được mất.

Năng trị sở trị

Dưới đây là trải qua chín môn, phân biệt ba tánh tức có ba đoạn:
1/ Trải qua chín môn, phân biệt uẩn thiện. Trước là nói về y xứ có sáu thời gian. Dưới đây là giải thích tự nói trong môn
Tương Ưng thứ ba.

Nói về tự tánh, mười một trong Đại thừa, đều là
tự tánh thiện,
không đồng với Bà-sa cho rằng: “Chỉ dùng sự hổ
thẹn và ba gốc lành
làm tự tánh thiện.

Trong tương ưng, quyển sáu mươi chín nói rằng: “Trong mười một thiện, chỉ trừ khinh an, mười thứ còn lại tất cả tâm thiện đều có.
Nếu theo quyển ba của pho đầu nói: “Có bao nhiêu
pháp chỉ dựa vào

điều thiện,
chẳng phải tất cả xứ, tâm sinh, nhưng tất cả địa chẳng
phải tất cả theo thời gian ư?”
Đáp: “Tín v.v…, Bất hại là
biên sau. Lại, quyển năm
mươi ba chép:
“Chỉ có hổ,
sẽ có thẹn.
Tự có thẹn, chưa chắc có hổ, dù có các thuyết
không đồng. Nay, dựa vào quyển
sáu mươi chín để xét định:
Nếu ở định, tất nhiên
đều khởi với mười một nói thiện. Nếu ở địa bất
định lúc khởi tâm
thiện, tất nhiên đều khởi với mười số, trừ khinh an.

Nay, nói sáu
thời là có, không, nghóa là y theo vào tác dụng
của thế lực được
tăng cường để nói.

Quyển năm mươi ba chép: “Có thẹn, chưa hẳn có hổ, cũng y theo ở tác dụng của thế lực. Vì hổ là tự cảm thấy
xấu hổ; thẹn, là hổ thẹn
với người khác, chỉ có tội tự xấu hổ, lẽ tất nhiên, xấu hổ đối với người
khác. Tự có xấu hổ
đối với người khác, chưa hẳn là tự xấu hổ”.
Nếu không y theo tác dụng của
thế lực. Mà y theo ở thể để luận về có, không,
thì thuyết kia cũng nên
thừa nhận chỉ có “vô tâm” (không có xấu hổ),
tất nhiên có “vô quí”,
không hẳn có “vô tâm”.
Trong giả,
thật nếu theo Luận Đối Pháp quyển nhất nói: “Vô
si, cái gọi là
sinh
đắc Văn, Tư, Tuệ, lấy quyết định lực chọn làm thể.
Hạnh Ác không thay đổi
sở y
làm nghiệp. Văn này dường như nói
Vì si là giả, vì y theo Tuệ trong biệt cảnh phát ra thể
vô si.
Ngài Tam Tạng nói: “Nêua tuệ tương
ưng, làm sáng tỏ thể vô si, vì hai mươi hai căn
không thuộc về gốc lành
vô si, nên biết có văn riêng nêu ra. Văn nói ba pháp là giả.

Phân biệt ba
phẩm: Gốc lành của Địa bất định là phẩm hạ.
Định thiện của thế gian
là phẩm trung, vô lậu là phẩm thượng, y theo
trong vô lậu thiện.
1- Dứt trừ
“hoặc” phẩm thượng, gọi là Hạ;
2- Dứt trừ
“hoặc” phẩm trung, gọi là Trung.
3- Dứt trừ “hoặc”
phẩm hạ gọi là Thượng.

Nay vì kết hợp để nói, nên nói là phẩm hạ, nghóa là các Địa
bất định đã có gốc
lành vô lậu của địa định, dứt trừ phiền não ở trên.

Nói phẩm trung, nghóa là định thiện của thế gian và vô lậu kia có công năng dưt trừ phiền não
phẩm trung. Gốc lành xuất thế
phẩm thượng dứt trừ
không phiền não. Lại, các pháp lành, hoặc do năng
lực gia hạnh v.v…. Pháp
sư Cảnh nói: “Gần, ở đời này, siêng tu gia
hạnh, thành tựu phẩm
thượng, gọi là năng lực gia hạnh. Hoặc đã từng
nhiều đời vì thường
quán tập, nên trở thành phẩm thượng, gọi là
năng lực tập quán. Tánh vô thỉ thành tựu, gọi
là năng lực tự tánh. Đối với ruộng thù thắng, bình đẳng của
Tam Bảo, ban cho năng lực
só dụng, phat
sinh thiện phẩm thượng,
gọi là năng lực só dụng của ruộng. Vì dựa vào
thân lìa dục thanh tịnh kia
khởi, nên thành tựu phẩm thượng, gọi là năng
lực thanh tịnh.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “ Tất cả tâm thiện hai cõi trên, lại có
Hữu học, Vô học lấy
tâm thiện hữu lậu, vô lậu.”

Lúc gốc lành
sinh. dựa vào tám thứ sự: ba thư đầu là phước:
gồm Thí, giới, tu. Tu là
bốn vô lượng; ba thứ kế là Trí, gồm văn. Tư, tu.
Nói tu khác, nghóa là ngoài bốn vô lượng đã có tu khác, tức là thiện
của phần giải thoát và
phần Quyết Trạch.
Phân biệt lực chọn thứ bảy tức nhập vô
học kiến, tu, phân biệt
lựa chọn đế lý, an
lập, phi an lập v.v….
Tám nhiếp hữu tình, tức là hạnh lợi người. Phải biết trong đây tùy ở công hạnh thích hợp, dựa vào
sự đã nói, nghóa là kết gốc lành ở
trước, dựa vào tám sự nhiếp.

“Hoặc đối với hiện pháp v.v… ”trở xuống, là nói về thắng lợi của tám
sự nhiếp kia. Nếu người tu hành kia, hoặc đối với pháp hiện tại, hay pháp
mai sau, tùy theo bị một
thứ tham, giận, ác, kiến tương ưng với
tâm thành nhiễm. Do dựa vào tám
sự nhiếp, tu các đối trị thí, giới v.v…,
nên đã khiến cho pháp
nhiễm không còn tương ưng.
Nói về
sự khác nhau của
điều thiện, hoặc có một thứ cho
đến mười thứ, như Bản địa phần nói:
Thiện, vì đều do nghóa không có tội, nên phân biệt với bất thiện.

Nói là gia hạnh sinh đắc.

Nói là tự tánh tương ưng với đẳng khởi, cho đến mười
nghiệp đạo thiện này.

Năm thứ môn mười thiện
thêm số, như Bản địa quyển ba nói.
Lại, các pháp thiện, hoặc vì có đối trị tạp nhiễm, nên bình đẳng, nghóa
là dùng sáu nghóa để
nói về thiện.”

Pháp sư Cảnh
nói: “Đôi trị tạp nhiễm là dứt trừ đối trị thiện, tạp nhiễm lặng dứt, nghóa là đối trị hàng phục
“hoặc”. Nhiếp thọ quả,
nghóa là phàm phu, người
học thiện hữu lậu.
Tịnh nối tiếp nhau, nghóa là trong thân Vô học đã khởi pháp
thiện. Cúng dường linh
miếu, nghóa là nói chung, phàm và Thánh chỉ tu
một phần phước, thiện.

Nhiếp hữu tình, nghóa là việc thiện lợi người.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Đối trị nghóa là đạo
Vô gián. Tịnh tức, nghóa là đạo
giải thoát.

Hoặc Vô lậu trước, đạo hữu lậu sau.”

Tịnh nối tiếp
nhau. Nghóa là luật nghi giới thiện.

8- Trong nói về điều thiện không có lổi lầm, có đức, trong đó có bốn cặp:
1- Lìa bỏ ác, nhóm họp điều thiện.
2- Bỏ khổ, được niệm vui. Nhàm chán hữu vi, ưa thích vô vi.
Nói về lợi ích hiện tại, lợi ích mai sau.

Trong cặp ban đầu, là tạp ác trong đối, tức lìa hai điều ác, làm cho gốc lành không
lui sụt, tức là pháp, thiện
đã sinh, có thể giữ trọn
không mất, khiến cho hành
tướng đăng lưu mà chuyển biến nối tiếp nhau,
tức là phương tiện của
pháp thiện chưa sinh, làm cho sinh.
Trong đối thứ hai có
sáu trường hợp nói về lìa nhân khổ, quả khổ, nghóa là một trường hợp không vì hại mình v.v…. Nói được quả vui, nghóa làm cho thọ được
sinh hỷ, lạc kia.

Trong cặp thứ
ba, có thể suốt đời là nhàm chán hữu vi, khổ
sinh trong tám khổ là hàng đầu, điều thiện có thể
suốt đời lam hàng đầu, nơi đã có tám khổ. “Lại, có thể tăng trưởng v.v… ” trở cuống, nói
về ưa thích vô vi.

Trong cặp thứ
tu, sự lợi ích trong hiện tại có ba:
1- Của cải không thoái hóa.
2- Ở trong chúng luôn mạnh mẽ, tiếng tăm được đồn đại khắp nơi.
3- Lúc sắp qua đời không hối tiếc. - Lợi ích đời sau, gồm có ba:
1- Sinh về đường lành.
2- Việc thiện không có lùi mất.
3- Mau chóng chứng Niết-bàn. Đối trị có mười lăm thứ: Đối trị nhàm chán tai
hoạn, nghóa là

quán khổ,
tập, là nhàm chán khổ hu hoại, là đạo gia hạnh.
Đoạn đối
trị, nghóa là đạo Vô gián, duy trì đối trị, nghóa là
chứng vô vi kia, là đạo giải thoát.

Phần xa, nghóa là từ đạo giải thoát làm hàng đầu.
Dưới đây, đã khởi các đạo
so với phiền não đã dứt ở trước, có ngăn ngừa xa.
Bốn đối trị này thuộc về
đạo khắp hết. Ba lần “lại nữa” dưới đây, chỉ là
nghóa, vì phân biệt nên
biểu hiện, lại không có tự thể riêng.

Nói “Đối trị dục vọng dẫn đến
ràng buộc”, nghóa là quán
năm cảnh dục của thế
gian đều là bất tịnh.

Tổng hàng phục tham, chẳng phải
sở dục” dẫn đến triền
(buộc ràng) nghóa là quán
kẻ thù nọ như bạn thân, là hàng phục sân chung. Lại, như văn dưới đây nói:
“Dục là người, trời.
“Phi sở dục” là ba
ác. như.
Đối trị tùy miên: Dứt trừ tùy mien của ba nhà kia là quán chân Đối trị phiền não phẩm nhuyến
trung thượng: Đây là nói về nhiếp,

trị cũng hết.

Đối trị tán
loạn, nghóa là buộc tâm ở định.

Đối trị kén
chọn, ăn năn: Quở trách, can ngăn hữu tình, sao
cho dứt được phiền não.

Đối trị yếu
kém, Pháp sư Cảnh nói: “Tự cố gắng tiến tu, có
công năng dứt trừ sự yếu kém”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Làm cho việc ác yếu kém, gọi là
đối trị yếu kém”.
Đối trị
hàng phục, nghóa là đối với chúng sinh nặng về tham,
thì quán bất tịnh v.v….
Bốn đối trị trên, là gia hạnh của đạo đoạn.
Dưới đây, là nói
về chánh đoạn Vô gián,
nghóa là đối trị lìa trói buộc.

Tóm lại, bốn
lần “lại nữa”, là nói về các đối trị, có mười lăm
thứ. Trên đây,
là chín môn nói về thiện. Dưới đây,
là nói về nhiễm. Trước chia ra chung hia chương nhằm

nêu thuyết
trước sau. Sau, là giải thích hai chương, mỗi chương
đều có chín môn.
Trong chỗ nương tựa của
‘hoặc” kia, trước y theo vào cảnh
sở duyên để nói về.”
Chỗ “hoặc” nương tựa gồm có sáu thứ. Sau,
“thuộc đương” nương tựa.

Trong phần trước gồm có:

1- Cảnh thuận của đối tượng duyên tham.
2- Đối tượng duyên của sân.

3- Đối tượng duyên của vô minh.
4- Đối tượng duyên của mạn.

Mạn có bảy thứ:

Trực danh mạn, “duyên” cảnh cõi dưới.

Danh quá mạn, “duyên” cảnh bình đẳng sinh.
3- Mạn quá mạn. Bất như mạn, đồng “duyên” cảnh trên mà khởi,
mỗi
cảnh đều có năm thủ uẩn riêng, nghóa là đối
tượng duyên của ngã mạn.

Được
chưa được điên đảo, nghóa là tà mạn.

Công đức điên đảo, nghóa là tăng
thượng mạn, mạn ban đầu
trong bảy đạo lý. Đối với thấp hơn nói là mình
hơn. Đối với người hơn
nói mình là bằng.

Mạn quá mạn, bất như mạn chỉ
“duyên” cảnh trên.
Trong đây, lại dựa vào một tướng để nêu bảy cảnh mạn: Năm là cảnh của kiến,
sáu
là cảnh của nghi. Sáu
phiền não này, như văn luận khác, tức chẳng
phải thứ lớp này.

Trong tương ưng
Vô minh, tương ưng với tất cả nghi, đều
không có bình đẳng. Ngài
Khuy Cơ v.v… nói: “Như Đối Pháp quyển sáu nói: “Giận không tương ưng
với tham, mạn, kiến. Không nói giận
không tương ưng với nghi.”

Lại, trong giải thích về giận nói rằng: “Như giận, nghi cũng
vậy, nên biết rằng văn
ấy nói: “Giận tương ưng với nghi.”

Trong đây, chẳng phải tất cả, nghóa là ở luận này y theo
vào phần nhiều, luận kia y theo vào nỗi nghi ngờ từ lâu
không thôi, đã
sinh
ra giận. Giận tương ưng
với nghi. Luận này y theo vào thời gian lúc
đầu, còn luận kia y theo
thời gian sau. Luận này y theo ở tướng thô, cho
nên không tương ưng. Luận
Đối Pháp kia y theo vào môn Chân thật lý.

Trong đây tham, giận trái nhau, không tương ưng, tham thừa
nhận tương ưng với mạn,
kiến. Luận Đối Pháp kia đồng với trường hợp
đó. Luận này cho rằng:
“Giận tương ưng với mạn, kiến, còn Đối Pháp
thì không thừa nhận và
cho rằng: “Giận không tương ưng với mạn,
kiến. Luận này thì y theo
ở môn Chân thật lý; Luận Đối Pháp kia lại y
theo môn tùy thuận lý”.
Luận Đối Pháp kia y theo ở tướng mạo ghét, giận dữ, vì tăng ngữ.
Luận ấy chép: “Nếu đối với việc này khởi tâm
oán ghét, giận dữ, thì
tức là sẽ không tỏ thái độ tự cao ở đây và có thể
tìm kiếm, mong cầu, cho nên
không được tương ưng. Tuy nhiên, luận
này y theo hành tướng
của thật lý nhỏ nhiệm. Nếu ngạo mạn vào thời
gian kia vì tìm kiếm mong
cầu ở thời gian đó, chấp nhận oán ghét, giận dữ, nên được tương ưng. Nhưng vì ở đây y theo Đại thừa nên lý được
không sai trái.”

Lại giải thích: “Văn này y theo theo luận kia hội ý rằng:
“Như tham, giận cũng vậy,
nghóa là nói giận không tương ưng với mạn,
kiến v.v…, cũng vậy,
nghóa là sân không là sân kia tương ưng với mạn,
kiến v.v…, đều nói cũng
thế cũng không tham tương ưng với mạn kiến,
sân
cũng không
tương ưng với tham, như than không tương ưng với giận.”

Luận này nói: “Nhiễm ái, oán ghét, giận dữ cũng vậy, nghóa là không do giận, cũng tham được tương ưng với mạn, như tham
không tương ưng với giận, cũng là giận không tương ưng vùi tham, đồng như luận kia tức là giận không tương ưng
với mạn, kiến. Nhưng với giải thích
trước là hơn. Văn còn lại đồng với với đây. Như quyển năm mươi tám
dưới đây nói: “Năm kiến không tương ưng lẫn nhau, vì tự tánh chúng
không tương ưng,
nên tham, giận, mạn, nghi lại trái nhau.

Không tương ưng lẫn nhau và đưa ra lý do. Luận Đối Pháp kia
y theo vào môn lý tùy
chuyển thô của hành tướng, cũng không trái nhau. Xứ phiền não đủ yên trong ba phẩm, được nói là căn cơ thuần
thục, nghóa là tánh phần
nhiều là phẩm thượng. Pháp sư Cảnh nói:
“Quyển hai mươi trở lên
nói: “Xứ đủ yên là các căn thành thục, bấy giờ thường
khởi phiền
não phẩm thượng”.
Pháp sư Thái,
Pháp sư Khuy Cơ đồng nói: “Từ khi lên mười lăm tuổi trở đi, căn
thành thục, nếu khởi tánh phiền não, thì thường
thuộc về phẩm thượng;
chẳng phải phiền não gia hạnh, nghóa là chẳng có thể khởi xứ phiền não, là không thể khởi xứ gia hạnh mà là khởi phiền
não, tức đối với Tam
bảo, khởi lên các phiền não.

Có phiền não
nghiệp, nghóa là phát nghiệp. Luận Đối Pháp chép: “Tu
“hoặc” cõi Dục, hay phát hạnh ác cũng là bất thiện, ngoài ra
là vô ký, tức thuận
với phiền não phát nghiệp trong đây, là phẩm
thượng kia.”

Trong môn sự, tức là
sáu trường hợp tham.
Pháp sư
Thái nói: “Nói tham, nghóa là cảnh chưa được, vì là không. Tâm tham tự biểu hiện tướng cảnh để tham, không đồng với quá khứ hiện tại, vốn có cảnh
tánh tướng mà tham, nên
gọi là tham tham. Tham cái, nghóa là từ trước, đã từng thọ dụng cảnh quá khứ,
sinh ra,
quyến luyến, chấp mắc, vì
cảnh đã thọ dụng lại,
vì cái là nghóa che lấp, nên gọi là tham cái. Lúc
hiện cảnh ít ỏi, vị lai
chưa khởi, vì không đồng với quá khứ, nên không gọi là tham cái.

Có, không có
thọ, tức tham của hai chấp đoạn, thường.

Trong giận, Pháp sư
Cảnh nói: “Tất cả hữu tình cõi Dục khởi giận, đều dựa vào mười việc.
Sáu việc trước và thứ mười, đối với
sự hữu
tình khởi giận, sự thứ
bảy, cảnh không vừa ý, giận đối với sự phi tình. Đối với hai
sự tám, chín, tùy trên tình, phi tình
nổi giận. Vì, hoặc đối với thân
người khác. Hoặc đối với chuyện dụng cụ, tiền của, công việc làm vượt hơn của
người khác, đâm ra ganh ghét nổi giận. Tập quán kiếp
trước (túc
tập) cũng vậy. Do túc tập nổi giận đối với tình, phi tình
(vật vô tri giác).

Nói “Dựa vào
sáu việc ở trước để lập chín việc như não
v.v…”, nghóa là ba
sự đầu là chung, ba
sự kế là y theo ở đời, phân
biệt thành chín. Ban đầu khi nghe người ta nói có người nào đó, trước đây, mới hôm qua mắng nhiếc chính thân ta và bạn thân ta đã khen kẻ thù của
ta, mãi đến hôm nay nghe,
gọi là “duyên” việc mà bạn thân đã khen,
che kẻ thù, chính bản
thân ta trong quá khứ, mà sinh ba thứ sân. Văn lược chỉ nói kẻ thù, bạn thân trong quá khứ, cũng có thể hiện tại, vị lai
thuộc về trong thân thuộc
của chính mình, đều có ba, so sánh sẽ biết.

Dưới đây gom mười thành ba, giận thẳng người khác, thấy chẳng phải
hữu tình. Lại, vì chẳng phải xứ
vốn tình, khởi, nên không gọi là
sân cảnh giới, chỉ gọi là sân kiến:

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Trong bốn thứ dưới, trừ ganh ghét, ba
thứ còn lại, hoặc ở trước không nhịn nhục hữu tình mà tiếp xúc với
cảnh, khởi sân, gọi là
sân hữu tình. Do ở trước không nhẫn nhục, nên cũng
gọi là sân túc tập và gọi là sân kiến.

Cho nên không
luận về sự ganh ghét kia, là vì “duyên” cảnh giới sinh, nghóa là trước đây chủ yếu
“duyên” hoặc tiếng đồn, lợi dưỡng, cho đến các cảnh
sự như giòng họ
v.v… sinh, vì
sân nên chẳng phải
biện luận trong đây. Lại,
chín não hại của sáu thứ trước, được gọi là chung là hữu tình. Trừ hữu
tình này, “duyên” núi, sông, đất liền,
khởi sân, gọi là
sân cảnh giới thứ bảy.
“Duyên” sự ganh ghét thứ
tám sinh, tức gọi là tiếng đồn v.v… cũng thuộc về
sân hữu tình. Vì kiến của cảnh quán tập trong đây, nên cũng là
sân kiến. Là không đúng! Vì túc tập thứ
tám chung với chín thứ còn lại.

Trong mười thứ này có ba phần vị: bảy thứ là
sân hữu tình;
một thứ là sân cảnh
giới; một là sân kiến; túc tập chung cả ba thứ.

Luận sư Trắc nói:

1- Thuộc về sáu thứ trước và sân thứ tám.
2- Thuộc về sân thứ bảy.
3- Thuộc về sân thứ mười. Trong vô minh nương tựa vào bảy việc, khởi bảy vô tri. Hoặc
lại nói mười chín, môn
đầu của bảy thứ kia khởi ba vô tri, nghóa là ba
đời vô tri. Sự thứ
hai cũng có ba, nghóa là ngã của sáu xứ bên trong, ngã
sở của xứ ngoài và đều chấp nhiều ngã. Ở ba
sự cũng có ba, đó là ở
nghiệp báo hai và đều
có ba thứ vô tri.”

Pháp sư Cảnh
nói: “Đối với nghiệp sở tác, khởi kiến của tác giả.
Đối với Dị
thục kia khởi kiến của thọ giả. Đối với nghiệp
Dị thục, khởi song song kiến của tác giả, và thọ giả.
Tướng của ba kiến như thế, gọi là vô minh, vì ba thứ không có,
nhân ác nhân kiến, nghóa là lập ngã làm tác giả, gọi là nhân ác, chê
bai không có nhân chính
đáng, gọi là vô nhân. Ở đây chỉ lập lại việc
trên, không nói lại có
việc vô tri khác.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Do đều không có, nên khởi không có
trí, không có nhân, nhân
ác. Việc này khác nhau với Bản địa thứ chín
nói: “Ở sự thứ tư
có ba, đó là Tam bảo; ở sự thứ năm có bốn:
Bốn Đế; ở sự thứ
sáu có hai.
Pháp sư
Cảnh nói: “ Đối với nhân và nhân đã
sinh
ra hành, không hiểu rõ
việc vô tri là hai.’

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Vì mê
nhân nhiễm, nên chấp cho
là tác giả, thọ giả,
só phu v.v….
Vì mê quả, nên chấp các hành là thọ giả
v.v… với tưởng thanh
tịnh, mà khởi tà hạnh.

Thứ bảy có một. Pháp sư Cảnh nói: “đã được gốc lành thế
gian, cho rằng được Thánh
đạo, rồi khởi tăng Thượng mạn.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nghóa là sáu xúc xứ, như thật thấu suốt.

Tăng Thượng mạn như văn noí, nên có mười chín.

Như văn, chỉ
có bảy cảnh giới vô tri v.v… xét bản Địa quyển chín có đủ bảy vô tri, mười chín vô tri thuộc về nhau v.v…. Ngã mạn dựa
vào sáu sự sinh, như ở
trước, trong môn y xứ đã giải thích: “Kiến dựa
vào hai sự: Đầu tiên về
sự tăng ích có bốn, trừ tà kiến, theo thứ lớp
phối hợp, nghóa là thân
biên kiến, giới thủ hai. Tánh thường, vô thường, nói là tăng ích v.v… ”
Pháp sư
Cảnh nói: “ Nên nói tăng ích vô thường,
chấp là thường, văn
này trái ngược vì cũng có thể vô thường là đoạn,
thêm tánh đoạn kia cũng gọi là tăng ích. Ba, bốn tăng ích,
Pháp sư
Cảnh nói: “Chấp cẩm giới này làm
nhân được sinh Phạm
thiên, gọi là tăng thượng sinh phương tiện, là giới
cấm thủ, chấp các kiến
nhiễm cho là Niết-bàn. Nhân giải thoát là kiến thủ kia. Nếu không
chấp giới, kiến, chấp ngay
Phạm Thiên là nhân
của chúng sinh, cho đến
chấp pháp hữu lậu khác là đạo, là nhân
Niết-bàn, rất là vượt
hơn v.v…, đều là tà kiến”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Chấp giới ác của thân, ngữ trong Đại thừa, như chấp giới heo, gà v.v…, chẳng phải kiến chấp vượt hơn, vì
kiến sinh, nên gọi là
kiến thủ, không đồng với luận Tiểu thừa. Trong sự tổn giảm có bốn, thì không thí cho v.v…, gọi là chê bai nhân, đó là như
Đối Pháp nói, trong đây có năm. Nghóa là thí cho, ái lạc, tế tự, diệu hạnh
và hạnh ác, đồng với
chê bai trong quả. Trong chê bai tác dụng, luận Đối

Pháp nói: “Không có thế gian này, không có thế gian kia; không có
mẹ, không có cha; không
có hữu tình hóa sinh, gọi là chê bai tác dụng.”

Văn của ba kết luận trong đây:

Nói là chê bai tác dụng qua, lại của đời khác, tức
là thế gian,
nơi này, nơi kia.

Giữ gìn tác dụng của hạt giống, tức cha mẹ.

Che bai tác dụng nối tiếp nhau, tức hữu tình hóa
sinh trong đây. Chính vì cho nên luận này
sẽ
giải thích, trong tác dụng của
só phu
có bốn rằng:

a- Qua, lại
nghóa là không có thế gian nơi này, nơi khác. b- tác
dụng duy trì thai tạng,chê bai rằng không có mẹ.

Chê bai tác dụng của hạt
giống dưới, chê bai rằng không có
cha.

Chê bai nghiệp của đời
(hữu) sau, cho rằng không có trung hữu;

hữu tình hóa
sinh, từ nghiệp của thân (hữu) sau.

Luận này chia
ra cha mẹ làm hai, luận Đối Pháp nói là một.

Theo luận này, chia ra rộng lược về tám việc, hai việc
sinh ra
năm kiến, nghóa lược qua
là hai tăng, giảm; rộng là tám, đó là mỗi thứ tăng giảm đều có bốn,
sinh ra
năm kiến. Lại, dựa vào
sáu mươi hai việc,
sinh ra hai kiến. Có bốn
biên thường; một phần bốn thường trong sáu
mươi hai kiến. Tướng
“có” mười sáu; tướng “không” đều chẳng phải đều
có tám. Hợp lại, có
bốn mươi kiến, dùng thường kiến trong chấp kiến
làm thể. Bảy kiến đoạn
diệt. Dùng đoạn kiến trong Biên kiến làm thể.
Có mười lăm kiến khác
vì dùng tà kiến làm tánh.

Nghi, dựa vào sáu việc sinh:

Nghe pháp bất chánh, trước sau trái nhau. Ngờ vực nhau về lý
đã nói là đúng hay chẳng đúng.

Nhận thầy tà hạnh nghi hành vi của thầy mình là tà đạo.

Chấp những điều tin nhận, với ý kiến khác nhau nghóa
là điều mà ngoại đạo tin nhậnđiều xuất phát
từ mọi ý kiến bất đồng. Nghi ngờ mục tiêu mà
họ hướng đến chẳng phải chân rốt ráo?

Tánh tự ngu si, thô lỗ, do đó sinh ngờ vực.

Pháp tánh thật sâu xa, vì chưa hiểu rỏ nên sinh nghi.

Đối
với giáo pháp rộng lớn, vì chí lui sụt nên sinh nghi.

Trong môn khác nhau.
Pháp sư
Cảnh nói: “ khởi hoặc”trong
nhiều năm, gọi là địa
vị tán. Cũng có thể do các triền của cõi Dục ràng
buộc, nên gọi là địa vị
tán loạn. Phiền não Phạm giới, gọi là phiền não của địa vị can ngăn, ăn năn. Đến khi già, bệnh mà khởi phiền não, gọi là
phiền não của địa vị yếu kém. Phiền não của địa định, gọi là địa
vị chế ngự,
khuất phục. Cũng có thể hàng phục rồi lùi lại, khởi phiền não.
Lìa “hoặc”của Địa
dưới, khởi hoặc của Địa trên, gọi là phiền não của
Địa vị lìa trói buộc.

Pháp sư
Thái nói: “Thứ mười một là địa vị thọ giới chứa phát
tâm. Thứ mười hai là
đã phát tâm thọ giới. Đã có phạm giới, bị người
khác bàn bạc, nêu tội, rồi tự ăn năn
sửa đổi. Là đã có
“hoặc” trong
địa vị này.

Thứ mười ba, tu quán bất tịnh v.v… để hàng phục “hoặc” yếu
kém thường hiện khởi.

Thứ mười bốn, đã được đẳng khởi của
sáu hạnh thế gian
hàng phục tu hoặc, nhưng
vẩn có kiến hoặc.

Thứ mười lăm, đã được đối trị của kiến đạo lìa trói buộc,
nhưng vẩn có tu hoặc hiện khởi.

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Đây tức như mười lăm thứ trong các
thiện ở trước, theo thứ lớp phối hợp, đều được lập một nghóa
tăng thượng, gọi là chẳng phải khắc thể.
Như môn trong, gọi là nhàm chán tai hoạn.
Kiến đạo, gọi là “trì”;
Tu đạo gọi là phần xa.”

Kế là, nói về tùy y xứ của “hoặc” có chín:

Xoay vần ở chung, nghóa là ở chung, phần nhiều
sinh giận
hờn.

Xoay vần nêu nhau: Vì nêu lên tội của mình, nên sinh phiền

não che giấu.

Nhân lợi dưỡng mà sinh ganh ghét.

Dựa vào lối
sống bất chính (tà mạng), mà
sinh giả dối, nịnh
hót.

Dựa vào cử chỉ không kính tọng
tôn sư, rồi
sinh kiêu hãnh,

buông lung.

Nhân không nhẫn nhục sinh ra hại.

Phá giới tăng thượng, không khởi hổ, thẹn.
8- Phá tâm tăng thượng.
9- Làm hư hỏng tuệ tăng thượng, nên sinh mười hai thứ “hoặc” khác”.

Hỏi: Sự kính
trọng lấy hổ thẹn làm thể, không cung kính lấy hổ thẹn
làm thể. Nay,
sao lại nói không kính trọng tôn
sư mà
sinh tâm
kiêu ngạo ư?”

Luận sư Bị
nói: “nói rộng luận nêu ra thể, đại khái có hai nghóa:
1/ Hai pháp dịch đúng để nêu ra thể, nghóa là cung kính, lấy
sự
xấu hổ làm
thểù không cung kính, lấy không xấu hổ làm thể.
2/ Chủ thể trị, đối tượng trị trái nhau để phát ra thể, nghóa là không kính trọng tôn sư, tức gọi là kiêu ngạo; nên không có trái nhau.
Trong môn
Tự tánh, đầu tiên, nói về tự tánh
sau thuộc về y
xứ. Trong tương ưng. Pháp
sư Cảnh nói: “Trong đây nói không có hổ,
thẹn (vô tàm quý) tương
ưng với tất cả bất thiện, trong khi quyển năm mươi ba lại nói về thể của bất luật nghi, chỉ nói rằng:
“Tư, Nguyện bất
thiện, bất tín, (lười
biếng) Vong niệm (quên); tán loạn và ác tuệ, đều là
căn bất thiện, không nói
vô tàm, quý, ở đây tức vô tàm, quý chưa hẳn tương ưng với tất cả pháp bất thiện. Cũng có thể ở chỗ kia vì không có hổ
thẹn, ở trong pháp bất
thiện. Nhất định có điều dể hiểu, nên không nói.
Lại, trong đây lược qua
không luận về Tầm, Từ tương ưng với ba tánh.”

Luận sư
Trắc nói: “Hai pháp Tầm, Từ hoàn toàn là hư hỏng,
vì lược qua nên không nói.”

Pháp sư Thái
nói: “Hôn trầm, trạo cử, vì hai thứ này không đồng nhau, nên không tương ưng.
Lúc “cử” tùy phiền não khác tương
ưng với “trạo”; khi
“trầm” tương ưng với
“hôn”, vọng niệm, tán loạn; bất
chánh tri là phần si; ông
nói là tương ưng với tất cả tâm nhiễm. Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Năm pháp hôn trầm, trạo cử; bất tín,
lười biếng; buông
lung thường tương ưng chung với tất cả phẩm nhiễm ô”. Như văn quyển năm mươi tám dưới luận này, theo văn dưới đây nay lại thêm:
Hôn trầm, điệu cử; tà dục,
thắng giải là mười đều cùng khởi với tất cả nhiễm,
vì sao ba đoạn văn này trái nhau?
Lại có một
giải thích: “Đoạn văn của quyển năm mươi lăm này
về Đối Pháp quyển sáu
cùng mười thứ dưới đây không đồng nhau.
Nghóa là nay, văn này y
theo ở năm căn tín và trái với trong thiện, tức nói
là tương ưng, cho nên,
năm thứ như Tín v.v… và buông lung là sáu, nói
là phẩm nhiễm đều cùng có.
Hai pháp hôn trầm, trạo cử dù luôn chung cho cả định tuệ
có chướng ngại. Sinh ra
pháp trái nhau thô, tế, nhưng vì hôn trầm thì
thấp, điệu cử thì cao,
nên chẳng phải trái lại trong thiện, vì thế, nên xứ
này có sáu: ba thứ đồng
với luận Đối Pháp, còn ba thứ kia thì không
đồng, không có hôn trầm, trạo cử. Tà dục,
Thắng giải trong văn dưới của luận Đối Pháp, là y theo một phần trong biệt cảnh mà có, cho nên chỗ này không nói, vì chỗ
này, hai mươi tùy “hoặc”
không có dục thắng giải.

“Nếu vậy, vì sao lại nói ba pháp: Vong niệm, tán loạn và tuệ
ác đều cùng có với
các tâm, vì đây là biệt cảnh”.
Đáp: “Vì
đây là chung cho phần biệt cảnh, cũng là phần căn
bản si, nên văn dưới
đây nói: “Vong niệm; tán loạn và ác tuệ là phần vị
si, đó là lý do cũng
nói tương ưng.”

“Nếu vậy, tức văn dưới đây nói: “Phú, cuống, siễm, miên, ác
tác, đều là phần vị si,
vì sao không nói là tương ưng?”

Nghóa là: “Vì phân biệt
cảnh sinh, ở đây vì chủ yếu
“duyên”riêng cảnh ô
nhiễm sinh, nên không nói là
đều khởi. Dục,
Thắng giải
cũng vậy, đều có hai
phần, nên trong đây không luận. Đó là lý do hoàn
toàn không có dục, thắng giải.

Trong đây chỉ
sáu ý, Đối Pháp năm. Nghóa là ba pháp như bất
tín v.v… đồng với cách
giải thích của luận này. Nhưng vì tướng thô, tế của hai pháp hôn trầm, trạo cử trái nhau, nên luận này không nói.
Luận Đối Pháp
cho rằng: “Được định, tuệ đều cùng khởi, vì đối tượng
chướng ngại đồng thời,
nên tướng tế của hôn trầm, điệu cử kia có thể che lấp, cũng là thể đồng
thời sinh, cho nên nói là hôn trầm, trạo cử”.
Tuy nhiên, ba pháp vong niệm; tán loạn và ác tuệ mà luận Đối
Pháp nói, vì là
phần biệt cảnh, nên luận
ấy không nói. Vả lại vì không có tà dục, tà thắng giải, nên chỉ lập hai mươi tùy
“hoặc”. Sở dó không có hai pháp
dục, thắng giải chỉ có
hai mươi, là vì như ở trước đã hội ý với một giải
thích trên đây, nếu tâm
nhiễm đều có, như mười pháp của văn sau là
quyết định. Do nghóa ở
trước cho nên, các luận đều giải thích hoặc sáu,
hoặc năm. Lại giải thích:
“Văn dưới đây dù nói rằng: “Với mười pháp
đều có, nhưng chưa hẳn
là tất cả đều cùng chung, vì sao, v.v… là?”

Dục “duyên” mong cầu ở vị lai; niệm
“duyên” quán tập
trong quá khứ, làm
sao hai pháp này có thể đều cùng
sinh?
Tướng trầm thì
tối tăm, thấp, tướng
trạo thì đưa lên cao. Hai pháp thấp cao trái nhau.
Đã trái nhau, thì làm
sao đều
sinh?
Bốn pháp dục, giải, trầm, trạo đã
không được cùng nhau
sinh, nên ở đây, y theo văn các luận đều nói: “Chỉ
có sáu là hơn, vì chủ
yếu phải đều sinh luận Tạp Tập cũng thế, chưa hẳn là đồng
thời sinh. Đối tượng chướng ngại định, tuệ
đồng thời, trầm,
điệu đều cùng lúc khởi
đã trái với pháp thiện, đã đều cùng khởi với ba
pháp như bất tín v.v…,
nên nói là “câu”. Đối tượng chướng ngại đã trái với đều cùng khởi, nên nói là năm pháp, thật ra chưa hẳn đều
sinh?
Các văn nói
sáu ở đây là
quyết định; mười lăm pháp khác, đều y theo ở
nghóa riêng, hội ý ở đây là hơn.

Thùy miên, ác tác, tương ưng với ba tánh, vì hai pháp thông qua
ba tánh, nên là phần si,
nghóa là vì nói trong triền, nên chỉ tánh bất
thiện, là nói phần si.
Còn lại bất tương ưng, nghóa là như ở trước đã nói:
“Giận, hờn “duyên” sự ở
chung sinh “khởi’, há không tương ưng ư?”

Nghóa là: “Cảnh, sự đồng, nhưng quá khứ, hiện tại khởi riêng, cho đến tất cả pháp còn lại, như
sự thích ứng.
Các pháp này, như
quyển năm mươi tám nói:
“Hai xứ khởi tùy phiền não v.v… ”. Đoạn văn
này có nhiều khác nhau, cần xét kỹ.
Trong giả,
thật. Pháp sư Cảnh nói: “Trầm, là luận về là giả,
thật, nói có hai đường:
1/ Y theo ở phần phiền não căn bản này, nói là giả, nhưng, đều có tự thể riêng từ hạt giống sinh, tức được huân tập hạt giống riêng.
Làm sao biết được? Vì
trong thuyết tùy phiền não có Độc đầu khởi và
tương ưng khởi. Lại, nói vô tàm, vô quý tương ưng với tất cả tâm bất thiện;
sáu pháp như bất tín
v.v… tương ưng với tất cả tâm nhiễm ô.
2/ Nói Tùy “hoặc” là giả, nghóa là không có tự thể riêng, tức y theo ở nghóa khi Bản “hoặc” khởi, nói là Tùy “hoặc”, như nghóa lúc
sân kia khởi, nói
là phẫn, hận, não, tật,
hại v.v…. Lại, về nghóa
lúc tham khởi, nói là
san
(keo kiệt), kiệu, điệu cử; tùy theo nghóa mạnh mẽ,
nghóa là nói là Độc
đầu. Nghóa yếu ớt, nói là tương ưng. Nếu theo nghóa
này thì lúc tùy “hoặc”
khởi, tức là Bản “hoặc” tự huân tập thành.”

Dù có hai giải thích, nhưng cách trước là tốt, vì trước, sau đều
nói là tham không cùng
có chung với sân, điệu cử là phần tham. Nếu
phân biệt nghóa vui say tham
mà nói thì làm sao nói được đều có chung
với sân? Vì tức y theo
nghóa tham để nói điệu cử. Vô tàm, vô quý, bất tín, biếng nhác là vật thật có. Bốn pháp này y theo trái với bốn
số
trong thiện, nên nói là thật.’

“Nếu vậy, hại trái với bất hại, sao gọi là giả?”
Đáp; “Bất
hại là giả. Nay trái với bất hại là hại, ha được là
thật ư? Lại, điệu là phần vị tham, làm
sao tương ưng với tất cả phiền não được?”
Giải thích:
“Chính vì y theo ở nghóa tham có nghóa xao động
đậy không ngừng nên
nói là điệu, tức nghóa này tương ưng với thể.”

“Nếu vậy, Lý này thật sự có, nhưng về tướng mạo của tham
dục, điệu cử giao động
này mạnh, nên nói riêng điệu cử là phần tham
kia. Hai thứ Tầm, Từ
cuối cùng đều là giả có. Y theo vào thuyết nói rằng: “Nếu Tư là
Thể của Tầm, Từ, thì nay nói là phần gia hạnh v.v…,
tức là ý tứ khởi
nghiệp ngữ làm gia hạnh trước và phần tuệ, nên
đều là giả có.”

Pháp sư
Thái nói: “Bốn pháp như Vô tàm v.v… là thật có, như
luận Đối
Pháp nói: “Phẫn v.v… đều là giả có. Vì sao trái nhau?”

Một cách giải thích: “Vì Luận Đối Pháp kia y theo chung mà nói, nên nói phẫn v.v… đều là giả. Luận này vì y theo ở
sự thật để luận,
nên bốn pháp này đều
là thật. Lại, giả có nhiều đầu mối: hoặc không có tự thể, gọi là giả, như
sự phẫn nộ v.v…,
sự thành tựu có thể dùng tự
thể riêng, từ hạt giống
sinh, phải nương tựa nhau. Pháp tham, sân khởi, gọi
là giả, như vô tàm v.v… này.”
Luận Đôi pháp kia vì y theo vào nhau mà khởi, nên ở môn giả, còn luận này y theo ở nghóa hạt giống có riêng, do đó, điều này nên
vặn hỏi: “Nói là Vô
tàm, quý là hai, tất cả tâm bất thiện có chút phước
có thể thế, bất tín v.v… cũng trái ngược trong thiện đến, vậy
sao bất tín, lười biếng lại là thật? Há vì trái với trong thiện đến là thật hay
sao?
Đến trong biệt cảnh v.v…
kia vì sao chẳng phải thật?”

Nghóa là: “Như thế các pháp như biệt cảnh kia v.v… có cả ba
tánh. Trong đây dù có tùy phiền não như bất thiện nhiễm ô, nhưng vẫn là tánh bất thiện trong biệt cảnh v.v…. Tín trong thiện này của người kia
là tín bất chính trong tùy
“hoặc”. Tinh tấn trong thiện biếng nhác của
tùy “hoặc”. Vậy cái
gì là một phần? Cho nên biết trái với thiện đến
(có), đều là có thật?
Như vậy thì buông lung làm sao giải thích?” Nghóa là:
“không buông lung trong thiện căn bản hãy còn là
giả, huống chi buông lung trong bất thiện?”

Năm môn sau
đây, so sánh nói, trong văn không luận đến.
Dưới đây là thứ ba,
sẽ dùng chín môn để phân biệt về bốn uẩn vô ký:

Y, xứ có bốn v.v… Pháp sư Cảnh nói: “Nghiệp đã dẫn sinh, nghóa
là Dị thục
sinh này dựa vào nghiệp “năng dẫn”.

Sinh xong nếu
đi, đứng: là oai nghi lộ. Đại khái nêu đi và ở trong bốn oai nghi. Cũng có thể ra
ngoài Già-lam, cầu xin áo cơm, có
bốn oai nghi, gọi là chung là hành (đi). Quay trở lại đến chỗ cũ, có bốn oai
nghi, gọi là chung là trụ (ở).

Nếu nuôi thân mạng là xứ công xảo. Nếu Tam-ma-địa, nghóa là từ định khởi giáo hóa.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Có tâm Dị thục
sinh có
cả ba tánh, chẳng phải
thuộc về trong ba tánh này mà chỉ thuộc về
trong Dị thục, thì có cả
ba tánh, năm uẩn, vì đều sinh ra từ pháp Dị thục
Lại- da. Nếu công xảo,
oai nghi thuộc về gia hạnh trung dung thì được là
vô ký. Nếu tích cực tu
tập, tức là thiện. Nếu do tâm ác khởi, là bất
thiện. Vì biến hóa thuộc
về gia hạnh đùa giỡn, nên là vô ký. Vì mục đích
lợi người mà khởi
biến hóa là thiện.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Y theo bốn nghóa thật đều có cả ba tánh. Nay y theo báo chung để luận, nên nói rằng: “uẩn Dị
thục sinh”.
Ba thứ dưới đây đều có
tướng mạo, vì phân biệt khác, nên nói rằng: “Nếu
nói trung dung v.v… ” là phân biệt.

Trong tương ưng. Pháp sư Cảnh nói: “Những việc bằng thủ công khéo léo như đan
trướng mỏng, quay tơ, dệt vải trong oai nghi gia
hạnh, đây gọi là oai
nghi trong một thân nghiệp, cũng gọi là công xảo.

Một sát-na Tâm, cũng là nghóa có đủ hai thứ.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Như giả thật dưới đây nói rằng: “Các tâm vô ký được lập bày
“có” ở trên tâm Dị
thục sinh, vì sao ba vô ký này không nói là tương ưng
với tâm Dị thục ư?”

Về nghóa “có”
trong đây, nếu oai nghi, công xảo, nhất tâm,
phát hai cảnh, nếu tâm Dị
thục v.v… đặt ra ba vô ký thì không như thế,
cho nên không trái.

Trong giả, thật.
Ngài Tam Tạng nói: “Bốn thứ vô ký, nếu vì
cứ theo đối đãi danh
ngôn, nên gọi là giả có, đều là giả có. Theo đối
đãi với danh ngôn, đều
gọi là thật có. Nay, lại y theo ở môn đối đãi
danh ngôn, nên nói là giả có.”

Pháp sư
Cảnh nói: “Nhân là thiện ác; quả là vô ký.
Nhân khác mà thục, gọi là
Dị thục. Đây gọi là thật có. Dù nghiệp báo đáp khởi,
nhưng chẳng phải nối tiếp
nhau, vì có đối tượng phân biệt, nên gọi là Dị thục sinh, tức gọi là cái có của thế tục, nghóa là giả lập nghóa Dị thục
sinh trong bốn uẩn Dị thục,
gọi là có thế tục. Ngoại trừ Dị thục, đối với
gia hạnh khác, đã
sinh ra biến hóa; công xảo và oai nghi được giả lập
trong uẩn do gia hạnh sinh,
gọi là thế tục hữu, không bỏ ba vô ký. Trong
bản thức đều cùng có
một loại hạt giống danh ngôn của bốn uẩn vô ký gia hạnh. Từ hạt giống này lúc
sinh hiện hành bốn uẩn kia, tùy việc
làm của bốn uẩn đó,
tức giả kiến lập, được gọi là tên oai nghi và công
xảo v.v…, gọi là thế
tục hữu. Cho nên ở đoạn văn trước chỉ ghi nhận chung một phần hạt giống vô ký được gọi là hạt giống thành tựu, không nói
là có riêng hạt giống
oai nghi, công xảo v.v….”

Kế là, nói về tự tại thành tựu “Nói là hạt giống thiện phương
tiện, lại nói chung và
một phần hạt giống vô ký gia hạnh, gọi là tự tại thành tựu, trong đó, đều có tự thể riêng của
vật thật. Lại, nói rằng tâm
của bốn vô ký đều giả
đặt ra ở trên cảnh biến hành, phải biết tất cả đều
là thế tục hữu.”

Pháp sư Thái
nói: “Bốn uẩn Lại-da và uẩn tương ưng là Dị
thục, nên nói rằng: “Các
uẩn thuộc về Dị thục”. Ba pháp oai nghi, công xảo
và biến hóa là tâm phương tiện nên nói là gia hạnh. Ba tâm gia
hạnh được giả đặt ra
trên Dị thục sinh, nên là giả có. Sắc của bốn uẩn kia
ở trên bốn trần của Dị
thục mà giả đặt ra, nên cũng là giả có.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Các uẩn thuộc về Dị thục, nghóa là pháp tâm, tâm
sở v.v… đồng thời, tức như
số v.v… đồng thời của thức thứ tám và trong gia hạnh khác nhau của tâm mà giả đặt ra, nghóa là tâm
Dị thục trụ ở pháp vận
chuyển sinh, chẳng phải gia hạnh riêng. Nếu ba tâm gia hạnh vô ký phát thì nói là gia hạnh tâm. Vì quả đặt trên tâm
Dị thục sinh, cho nên là giả có.”
Hỏi: “Nếu vậy, tức tâm vô ký chẳng phải cái có của Thể có
riêng. Tâm Dị thục sinh
là nhậm vận tâm này cũng là vô ký, vừa là gia
hạnh, sao giả đặt ra ở trên ư? Đáp: “Vì là một loại hạt giống của danh ngôn, ngoài hạt
giống danh ngôn của ba Dị
thục khác, ba tâm vô ký khác không có hạt
giống sinh riêng. Bốn trần như oai nghi v.v… kia vì giả đặt ra trên năm
trần của Dị thục, nên nói là giả”. Hỏi:
“Lại, trong thân nghiệp có
hương v.v…, chẳng phải là thể
của thân nghiệp. Vì lẽ gi có bốn trần trong oai nghi v.v… đều là thể của
thân nghiệp kia ư?”

Nghóa là: “Nếu thân đều hữu biểu, thì chỉ
sắc có thể đúng.
Các vô biểu như
hương v.v…, biểu thị
sắc chẳng phải tướng
sáng suốt, vì hương v.v… tối tăm, nên không phải trong giới oai nghi kia đều là
tâm dẫn sinh, chẳng phải như thân nghiệp đều có
hương v.v…, chẳng phải là
tâm dẫn sinh, không được
so sánh.”

Luận sư Trắc
nói: “Tất cả vô ký đều là Dị thục sinh. Cho nên,
Dị thục được gọi là vật thật có. Ba vô ký khác ở trên
Dị thục, tùy nghóa
giả nói, nên gọi là
giả có. Trong ba phẩm:

1/ Y theo chung bốn thừ vô ký kia, để nói về ba phẩm.
2/ Y theo riêng trong bốn vô ký, mỗi vô ký đều có ba phẩm. Pháp sư Cảnh nói: “Văn này chính là đoạn y theo ở nghóa khác nhau để nói về ba phẩm. Lại,
biết rằng Lại-da ba cõi có thô, tế, dựa vào mười
hai sự trong môn sự như
Địa, văn, tư, ở đoạn cuối quyển mười lăm đã nói, trong khác nhau rằng: “Nếu vì mười hai việc khác nhau của xứ
công xảo v.v…, tức mười hai trong môn
sự trên. Mười hai
sự
ấy nói: Công nghiệp, minh xứ có mười hai xứ công nghiệp (lónh vực công
nghiệp), nghóa là kinh doanh
nông nghiệp, công nghiệp, thương hộ công
nghiệp v.v….”

Tám thứ biến hóa: Pháp sư Cảnh nói: “Phàm phu là một, Thanh văn, Độc
giác hợp làm một; Bồ-tát là một và đức Như lai là một.
Bốn người như thế vì đùa giởn. Nên khởi biến hóa của
thân ngữ. Lại, vì
mục đích lợi người,
nên khởi thân ngữ biến hóa, nên thành tám thứ.”

Pháp sư
Thái nói: “
1- Phàm phu;
2- Thanh văn;
3- Độc giác;
4- Bồ-tát Như lai, mỗi vị đều có sự đùa bỡn vì lợi cho người cho nên có tám”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Tức kết hợp Độc giác, Thanh văn
làm một; hoặc có thể
kết hợp Bồ-tát với Phật làm một”.
Trong bốn đều có hai. Nghóa là như luận nói:
“Vì đùa bỡn,
vì người khác nên làm.
Dù có thiện, vô ký không đồng, nhưng vì đều
là biến hóa, nên thành
tám thứ. Lại, biến hóa không là tâm, do chẳng phải người khác có thể làm, chỉ thân, ngữ có thể biến hóa. Bốn người
này đều có biến hóa
thân, ngữ nên chia làm tám.”
Nếu theo giải thích đầu thì làm
sao phàm phu vì gốc
thiện biến hóa, nên tâm biến hóa thiện? Nếu theo như cách giải
thích sau, thì
luận nói rằng:
“Vì đùa bỡn, vì lợi ích
cho người”, với ý muốn phân biệt
thiện, vô ký, nên chia làm tám. Do đó không được lấy cách giải thích
sau làm hơn. Như giải
thích trước, phàm phu vì tâm biến hóa thiện, thì đâu có
trở ngại khó khăn gì?
Theo giải thích trước thuận với văn là hơn. “Nếu vậy, vì
sao đức Như lai có tâm vô ký? Nên biết cách giải thích
sau nói thân, ngữ là vượt hơn, bởi việc đùa bỡn vì lợi ích
cho người, thì không nên
phân biệt bất thiện, vô ký, chỉ nên nói “Do lợi
ích cho người v.v… nên
đều có thân, ngữ.”
Thân ngữ là hai, lại chia thành tám, nghóa là
Thanh văn, Độc
giác, Bồ-tát, mỗi vị
đều có hai: là vô ký và thiện. Đức Như lai chỉ có
thiện; phàm phu, vô ký, nên có tám”.

Luận sư Trắc
nói: “Bốn người tức là bốn thứ: Dạo chơi, lợi
người, thân, ngữ làm
bốn hỏi đáp.”

“Nếu vậy, lợi người vì sao gọi là vô ký?”
Giải thích:
“Môn sai khác này vì nói rộng về chủng loại, nên
ba tánh thô, nói là do
sự khác nhau này, tức vì thuộc về
sự khác, nên
không phân biệt. Pháp sư
Cảnh nói: “Dạo chơi, vì người khác, khởi biến
hóa vô lượng, nên
không thể mỗi việc đều nói rộng về các tướng mạo
ấy, chỉ nêu lân tám
thứ, tức bao gồm sự khác, nên không nói riêng.”

Pháp sư
Thái nói: “Do biến hóa khác nhau, tức thuộc về
sự
nghiệp vị tha của Đức
Như lai, nên không nói riêng. Lại, Dị thục
sinh hoàn toàn vô ký, nghóa là y theo ở nhân,
quả nhậm vận mà đáp.

Hai, ba có thể
được, nghóa là oai nghi, công xảo có cả ba tánh.
Một có hai thứ. Nghóa là biến hóa chỉ có thiện,
và vô ký.” Luận sư Trắc nói: “Theo văn này, Dị thục có ba:

Dị thục tức thức Lại-da.

Dị thục sinh tức là nghiệp thiện, ác đã chiêu cảm sáu thức.

Từ Dị thục
sinh có cả ba tánh, tức đoạn văn trước nói rằng:
“Cac uẩn thuộc về Dị thục và vì trong khác nhau của
tâm gia hạnh mà
đặt ra, nên tất cả đều giả có.

Kế là phân biệt oai nghi, công xảo là thiện và biến hóa
nhiễm là thiện, chứ
chẳng phải lý do tại sao nhiễm? Không bàn đến vô ký,
vì trước đây đã nói.
Sinh đắc biến hóa chung cho ba tánh. Nay vị quả
của công định, nên nói
hai tánh, không nói hai môn sau trong chín môn vì pháp vô ký chẳng phải
pháp thiện, nên không gọi là đức, vì chẳng
phải là pháp nhiễm, nên
cũng không gọi là mất, cũng không phải là chủ
thể trị, đối tượng trị. Trên đây,
trong uẩn thiện xảo có ba:
1- Dùng sáu môn để phân biệt.

2- Lấy hai môn danh, sắc để phân biệt hai đoạn văn xong.
Dưới đây là thứ ba.
Về sau,
sẽ dùng các môn để nói rộng
trong năm uẩn, trong đó có năm:

Đem
Đế lý đối chiếu với uẩn, có cả thiện, ác.

Y
theo bất tương ưng hành để nói về phần vị uẩn.
3- Dùng các môn nhằm phân biệt năm uẩn.

4- Giải thích nghóa uẩn và tương ưng.
5- Phá chấp của người ngoài. Trong phần trước có ba:
Nói về đế lý, thuộc về tướng uẩn.

Nhân lời nói, mà biện minh rộng nghóa bốn đế.
3- Phá tà, nói chánh. Trong phần đầu, diệt đế tạo ra sự so lường riêng, chung của
uẩn, vì không tương ưng,
như Tỳ-bà-sa nói.

Kế là nói về đoạn văn bốn đế, chia làm sáu:
1- Nói mười sáu hạnh.
2- Nói thứ lớp Đế.
3- Nói về nghóa Đế.
4- Y theo bôn Đế, để phân biệt hai đế.
5- Nói về biết đoạn, chứng, tu.
6- Nói về quán đế hiện. Trong phần đầu có ba:
1- Nói về mười sáu hạnh.
2- Nói về mười hạnh.
3- Nói về ba minh. Mười sáu hạnh, thuộc về ba môn giải thoát. Trong phần trước, “duyên” bốn Đế kia, mỗi đế
đều có bốn hạnh.

Bốn công hạnh khổ đế vì đối trị bốn điên đảo v.v…. Pháp
sư Cảnh
nói: “Đầu tiên, một
hạnh chữa trị một đảo đầu, nghóa là vô thường trị
đảo thường. Kế là một
hạnh chữa trị hai đảo kế, nghóa là hạnh khổ trị đảo vui. Đã biết là khổ, tức biết bất tịnh, cũng là đảo tịnh khác.
Hai công hạnh sau đối trị
một đảo sau, là hạnh “không vô ngã”, đồng đối
trị ngã điên đảo.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Một hạnh đầu đối trị một đảo đầu, nghóa là khổ trừ vui. Vô thường đối trị hai, nghóa là chấp thân tịnh
và tâm thường.

Hai hạnh sau
đối trị một, nghóa là hạnh không vô ngã đối trị
chấp ngã. Lại, một hạnh
đầu vô thường đối trị tâm thường; khổ đối trị
thân lạc, tịnh và lạc
đảo. Ngoài ra đồng với trên.”
Bốn đảo này và bốn đảo trong
quyển trước, theo thứ lớp phân biệt:

“Vì sao khổ hạnh đối trị với hai ư?
Vì kiến, giới thủ, ngoại đạo

chấp là nhân
tịnh vượt hơn, nên đối với đó khởi tham. Thư ở tám trước với đây cả hai đều tham, vì dứt trừ tham này, nên kết hợp thành một
khổ hanh, trừ lạc, tịnh,
tức hai thủ: Kiến, giơi. Nhóm họp bốn hạnh dưới,
do có bốn ái nên bình
đẳng. Pháp sư Cảnh nói: “Bốn ái là thể của tập đế vì dựa vào bốn ái, thể của tập đế này, nên nhóm họp bốn hạnh, nhân
tụ hợp sinh ra duyên.
Không được nói nhân hạnh thực hành quán ái
nào đó, cho nên “duyên”
hạnh quán ái nào đó v.v…, vì bốn ái kia, mỗi
thứ ái đều có lý
nhân tu tập sinh duyên bốn thứ.” Hỏi: “Đoạn văn của Bản địa phần nói về thể của ba trái
ngược (đảo): “Tâm,
tưởng và kiến, hai thứ kiến chung đều có bốn đảo.
Tâm đảo là ái chỉ có
lạc, tịnh.” Nay, văn luận này nói: “Do sự khac biệt
của ái thường, lạc, ngã, tịnh, nên kiến lập
sai khác, là tức tâm đảo có cả
ngã thường, sao lại nói
là chỉ lạc, tịnh ư?”

Do ái làm duyên lập nên ái của hữu
sau v.v…, nghóa là do ái
“thường” kia làm duyên cho quả báo vị lại của
ái, lập nên ái của
hữu (thân) sau.

Do ái “lạc” làm duyên cho cảnh đã được ở hiện tại, đắm mê
không bỏ, kiến lập hỷ, tham đều hiện hành ái.

Do ái “tịnh” làm duyên, đối với cảnh chưa được,
thấy là tịnh,
đeo đuổi, mong cầu, nên lập sự hy vọng ái “lạc” kia.

Do “ngã ái” sau cùng làm duyên kiến lập ái riêng.
Ba ái còn lại, đều có tên khác, nghóa là ái, hỷ, tham của thân
sau đều hiện hành ái
của hỷ, lạc kia, chỉ có ái này, trực tiếp gọi
là riêng ái, nên gọi là “Độc ái”.

Phải biết rằng ái này theo đuổi tự thể, nghóa là khuyên ta nên
biết “ngã ái” vì
thường tiêm nhiễm hiện thân, nên nói rằng: “Theo
đuổi tự thể”.

Lại sao nói
là ái thường giữ gìn, tự thể? Vì đây là nói
về ái riêng.

Ái biểu hiện
ở thân mình mà khởi theo đuổi, gìn giữ hiện thân.

Tóm lại, ái của hữu sau, tìm kiếm tự thể đương lai. Hai ái còn
lại, chấp mắc năm trần
hiện tại, vị lai.

Pháp sư Thái
nói: “Ngã ái” được lập riêng làm thể ái,
nên gọi là “Độc ái”.

Trong phần nói
về mười hạnh, văn được chia làm bốn;

1- Nêu chung mười hạnh. Giải thích sơ lược về hai hạnh kia.
2- Dùng mười hạnh và ba khổ thuộc về nhau.
3- Nói về tám khổ với ba khổ thuộc về nhau.
4- nói bốn khổ với tám hạnh thuộc về nhau. Đầu tiên, nói rằng: “Như địa Thanh văn đã ghi nhận mười hành tướng như hư hoại
v.v…. Pháp sư Cảnh chép: “ Như quyển ba mươi bốn nói: “Dùng mười hạnh kia thuộc về bốn hạnh khổ ở dưới.
Lại nữa, dùng tướng khổ đế
trong bốn hạnh, nghóa là thuộc năm hạnh vô thường.

1- Hạnh Đổi khác
2- Hạnh diệt, hoại.
3- Hạnh chia lìa.
4- Hạnh pháp tánh.
5- Hạnh hội hợp. Khổ hạnh thuộc ba hạnh:
1- Hạnh kiết ràng buộc.
2- Hạnh không đáng ưa thích.
3- Hạnh không yên ổn. “Không hạnh” thuộc về một hạnh, nghóa là hạnh “Vô sở
đắc”(không có cái
được). “Hạnh Vô ngã”, thuộc về một hạnh, nghóa
là hạnh không tự tại.

Nay, đoạn văn
này nói hạnh vô sở đắc là sao? “Nghóa là nêu
một hạnh kia để nói về
hạnh vô sở đắc, nhằm làm sáng tỏ “không hạnh”;

nghóa là chỉ
có căn, chỉ có cảnh giới; chỉ có sắc uẩn; chỉ có thọ do
kia sinh, nghóa là chỉ có
căn sinh ra thọ uẩn; chỉ có thọ uẩn kia sinh ra
tâm; nghóa là chỉ có
căn, trần mới sinh ra thức uẩn. Chỉ có chấp ngã,
tưởng của ngã, nghóa là chỉ tưởng uẩn chấp ngã, ngã
sở (cái ngã có); chỉ
có chấp ngã, ngã kiến; chỉ có hành uẩn, chủ thể chấp ngã kiến; chỉ có ngã, ngôn thuyết hí luận của ngã; chỉ có chấp giả dối; khởi ngôn thuyết
hí luận của ngã”.

Kế là, nêu hạnh không tự tại, thuộc về hạnh vô ngã v.v…
Pháp sư Khuy Cơ nói: “
Chỉ có chấp ngã, tưởng ngã và trường hợp thứ bảy, tưởng uẩn của ngôn thuyết hí luận. Do lúc tưởng khởi chấp giả dối
ngã, rất có thể chấp
lấy giả dối của cảnh tượng.

là
nêu hạnh ràng buộc hạnh không đáng yêu; và hạnh không yên ổn đầu thuộc về hạnh khổ. Do hành tướng của trói buộc và biến
đổi, hư hoại tăng thượng mà khởi lo rầu, phải
biết là tánh chất của khổ hoại, nghóa là
“duyên” đối tượng hư hoại, nẩy
sinh đau khổ, tất nhiên do
ràng buộc. Nếu người lìa dục thì nỗi lo buồn sẽ dứt ngay.”

Người ngoài nói: “Tức lạc thọ hư hoại, gọi là khổ hoại, thì
cần gì phải lấy hạnh
kiết ràng buộc để thành khổ hoại. Nay, vì chẳng
phải chấp này, nên nói rằng:
“Chẳng phải chỉ đổi thay hư hoại v.v… ”, nghóa là người chứng quả
Bất Hoàn lìa dục, xả lo âu, dù gặp phải niềm vui
hư hoại, vẫn không cảm
thấy lo lắng sầu não. Do có ràng buộc, ràng buộc
“duyên” hư hoại,
sinh lo nghó gọi là khổ hoại. Nếu các hành
cõi Sắc,
thì tức hư hoại là khổ,
gọi là khổ hoại, vì cõi ấy không duyên hư hoại,
lo rầu gọi là nghóa khổ hoại.

Do hạnh không
đáng yêu thuộc về khổ khổ. Nghóa là khổ thọ
tức là dụng, thể của khổ là tự tướng, nên nói là khổ khổ, kể cả chủ thể
sinh ra căn, cảnh của ái
này và pháp tương ưng. Vì thuận theo khổ thọ, nên gọi là tánh khổ khổ. Nói hạnh không đáng yêu ở đây, nghóa là lấy
chung giúp đỡ tương ưng
với khổ thọ gọi là khổ khổ.

Do hạnh không
yên ổn thuộc về khổ hành, nghóa là khổ thọ của thức
A-lại-da và thuận với pháp ái này là thể của hạnh kia.
Do mang theo Niết-bàn thô
nặng và hai khổ thô nặng. Trước sau theo đuổi hạnh không yên ổn, đó là khổ, gọi là hành khổ.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Rằng lạc thọ chẳng phải chỉ khi đổi thay, hư hoại mới gọi là khổ, mà chính lạc thọ biến chuyển hư hoại và đã
sinh ái là khổ hoại, nên người từ
quả thứ ba trở lên, đã
lìa ái, dù có phải gặp phải cảnh đổi thay hư hoại kia, vẫn không bị tổn hoại, vì họ không có ưu tư. cho nên biết được khổ
hoại có cả hai thứ:
1/ Tự tánh của lạc thọ;
2/ Khi niềm vui đổi thay, hư hoại là đại ý trong đây.”
Luận sư
Trắc nói: “Như kinh Di
Giáo nói: “Nay, trong chúng
này, nếu ai chưa vượt
qua biển khổ, thấy Phật diệt độ, sẽ có phi diệt.
Người đã vượt qua
biển khổ, hãy nghó rằng: “Đức Thế tôn diệt độ
sao
nhanh chóng như thế!”

Do đây chứng
biết người có phiền não thì có khổ hoại.

Nói tám khổ thuộc về ba khổ, lại nữa, bảy khổ đầu, thuộc về khổ khổ, nghóa là khi ái biệt ly, cầu bất đắc, cũng
sinh khổ khổ, nên bảy
khổ trước đều thuộc về khổ khổ. Người kia
không siêng năng trị phiền não, tịnh diệu, với tâm tham lấy tịnh, nhiễm đồng thời để cho chúng
đổi thay, hư hoại, biến hoại là khổ, gọi là khổ
hoại. Lại do tâm tham, làm đổi thay hư hoại, khiến cho thọ khổ, gọi là khổ hoại.
Sau cùng, một
hành khổ thuộc về khổ. Nghóa là thủ uẩn là hành,
hành mang theo
sự
thô nặng, không yên ổn. Lại, bảy khổ trước nhập chung thứ tám, thuộc
về thủ uẩn, nên bảy khổ trước cũng gọi là khổ
hành. Dưới đây sẽ dẫn
kinh làm chứng, có hai trường hợp:

Nhập tâm biến đổi hư hoại. Nghóa là Đức Phật thấy rằng chúng
sinh nếu khi khởi tham, liền nói với người đó nhập tâm biến đổi, hư
hoại, thì sẽ thành phiền não tịnh diệu, thuộc về khổ hoại.

“Lại, nói rằng v.v… ” trở xuống, là chứng minh người chưa lìa
dục, gặp phải việc biến đổi, hư hoại, liền sinh lo
buồn, nên biết phiền
não thành sự khổ.

4- Trong phần nói về bốn khổ thuộc về tám hành. Pháp sư Cảnh nói: “Nói tám là tám hành, với tám hành này đã nếu là thuộc về bốn khổ gồm: Hành, khổ ban đầu xoay vần
thuộc nhau, nghóa là
sinh khổ đầu trong tám khổ, với thể của
sinh khổ trong bốn, vì không có rộng hẹp,
nên được nhiếp nhau.

Có ba hành thuộc về khổ thứ hai, nghóa là ba hành: già, bệnh,
chết thuộc về “duyên’ khổ nội tại này.

Có ba hành thuộc về khổ thứ ba, nghóa là ba hành: oán ghét gặp
nhau; yêu nhau phải chia lìa; mong cầu không được, thuộc về
“duyên” khởi bên ngoài.

Sau cùng, hành của năm thủ uẩn thuộc về khổ thô
nặng thứ tư.
Pháp sư
Thái nói: “Tám khổ
sinh diệt, tức gọi là tám hành.
Nói “Ở trước nói bốn hành của tập đế,
sẽ được
sinh quả hôm nay vì bốn khổ khác
nhau. Pháp sư Cảnh nói: “Tìm kiếm ái của “hữu”
sau, sinh ra khổ này. Ái riêng (độc ái)
sinh ra khổ bên trong của duyên này. Hỷ tham đều

hiện hành ái (câu hành ái) mong cầu ái của hỷ, tham kia,
sinh ra
khổ ngoài của duyên này.
Bốn ái chung, riêng, sinh ra khổ thô nặng.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Hiện đời này chẳng phải một đời riêng.

Lại lo nghó về cai già đang ẩn náu, nên nêu sự sinh hơi khó.”

Nói về mười sáu hạnh, thuộc về ba môn giải thoát: Trước nói
về thuộc về nhau. Sau hỏi
đáp, nói về thứ lớp.
Đầu tiên
nói rằng: “Mười sáu hạnh này có bao nhiêu là
“không hạnh” v.v…,
nghóa là thuộc tám môn, như quyển mười hai chép.
Dưới đây là hỏi đáp,
giải thích ý hỏi:
“Kiến đạo trở xuống trước phải quán vô thường. Vô thường là
môn vô nguyện. Về sau
nhập kiến đạo, trụ tướng vô ngã là môn
“không”. Trong môn giải
thoát, trước nêu môn không, sao không nêu a môn
vô nguyện ư?” Đại ý
đáp: “Kiến đạo trở xuống, mới tu phương tiện,
trước khởi tam-muội: Vô thường và khổ,
Vô nguyện; sau tu tam-muội
Vô ngã, không. Thể tức
dựa vào không có đoạn mà tu “không”. Lại, từ
vô ngã, khởi hạnh vô
thường, tức dựa vào “không” mà tu vô nguyện.
“Vô nguyện” và
“không”, trước sau xoay vần lại tu lẫn nhau.

Trong mười
sáu hạnh ở trước, trước là nói
“không”, nghóa là
y theo đã tu, được hạnh
không vô ngã. Kế là khởi khổ, vô thường
v.v…, nên trước nói
“không”, sau nói “vô nguyện”.

Dưới đây, là thứ hai,
sẽ nói về thứ lớp của đế. Có hai lần
“lại nữa”:

Trong lần “lại nữa” đầu trước pháp, sau dụ, nói là do đây nên

khổ này rất là
sơ đẳng, nghóa là do ép ngặt nên khổ, khổ đế là ban đầu. Như vì tập đế nên khổ.
Do có nhân, mới có quả; do
chứng diệt, nên
vui. Như vì diệt vui, nên Đạo.

Trong lần “lại nữa”
sau y theo dụ để nói về pháp, tức là thứ
lớp tu hành.

Trong phần nói về nghóa đế.
Pháp sư
Cảnh nói: “Nói như nghóa
không bỏ lìa của tướng đã nói, nghóa là thật
sự khổ không thể làm cho vui, cho đến đạo diệt khổ, thật
sự là chân đạo. Đây là y theo ở
nghóa thật, gọi là đế, tức là nghóa Xả là nghóa đế. Do quán này nên đạt đến nghóa rốt ráo thanh tịnh là nghóa đế, tức là chủ thể
sinh giác không điên đảo, gọi là đế. Nói chủ thể thành tựu của ba đế, nghóa là khả năng thành
tựu của ba thứ nghóa lợi: biết khổ, dứt tập,
chứng diệt.”

Luận sư Trắc
nói: “Lại, đế có hai nghóa:

Tất cả các pháp không bỏ nghóa tự tánh, là nghóa đế, nên
kinh Di Giáo chép: “Đức Phật nói bốn đế không thể làm cho khác.

Nghóa khả năng sinh trí thanh tịnh.

Thứ tư, là y theo ở bốn đế, phân biệt thành hai đế, là ý nghóa
trong đây. Hai đế diệt,
đạo kia, cho đến hai đế khổ, tập thắng nghóa.
Do ba thọ của tướng chung kia, đều là khổ hành, vì một vị khổ, nên là thắng nghóa đế. Nếu nói cách khác, thì khổ thọ là chẳng phải
tập v.v… khac, tức là do
sự khác nhau của tự tánh, nên gọi là thế tục đế.
Thế tục đế, như quyển
bảy mươi bốn nói, có bốn thứ:

Thế tục đế là đế của thế tục, như nói: Giường, ghế ngồi, đoàn
quân, khu rừng, bình, gọi là việc đời.”

Thế tục đạo lý, nghóa là đạo lý thế tục: uẩn,
giới, xứ v.v….
3- Thế tục chứng đắc, là bốn quả Sa-môn.
4- Thế tục thắng nghóa, nghóa là nói: “Nhân vô ngã, như, đẳng.” Nay, trong đây, y theo vào thế tục đạo lý là thế tục đế, vì tự
tánh khác nhau. Do tiêu chuẩn này, biết được thắng nghóa đế của
phương Tây cũng có bốn:
1/ Đạo lý thắng nghóa đế, nghóa là đạo lý của uẩn v.v… chẳng phải chân như.
2/ Thắng nghóa chứng đắc, nghóa là bốn quả Samôn.
3/ Thắng nghóa của thắng nghóa. Nghóa là nhập một vị chân như của chân quán.
4/ Thắng nghóa của thế tục, nghóa là quán tất cả là hành tướng khổ. Trong đây, y theo thắng nghóa của thế tục nói là
thắng nghóa.
Theo Tỳ-Ba-Sa nói: “Bốn đế đều có nghóa của hai đế, như nói:
“Người, Trời, Nam. Nữ v.v… là khổ đế của thế
tục v.v…. Khổ,
Vô thường; Không,
Vô ngã là Thắng nghóa
đế”. Như nói: “Cha, Mẹ, Chủ thể sinh dưỡng v.v…, là tập đế của thế tục. Nhân tập
sinh “duyên” là
Thắng nghóa đế, như nói:
“Như ngôi thành; như khu vườn, chỗ du lịch,
tham quan”, gọi là diệt đế của
thế tục. Diệt, tịnh, diệu, ly là thắng nghóa đế, như nói:
“Như ngôi thành bằng
đá, như hoa, như nước là đạo đế của đạo thế tục.
Gia hạnh xuất là thắng nghóa đế thế tục mà
Luận Tỳ-Bà-Sa nói, tức phù
hợp với thế tục của
môn đầu trong luận này. Thắng nghóa tức thích hợp
với thắng nghóa thứ hai trong đây.

Trong phần nói về biết, đoạn và chứng tu, đã biết khắp khổ
thì biết khắp về tập
v.v…. Pháp sư Cảnh nói: “Hạt giống nghiệp phiền
não lại không có tự
thể riêng, tức là thuộc về khổ đế củA-lại-da, nên
biết khắp Khổ thì biết khắp Tập.”

Luận sư Trắc
nói: “Nay, dựa vào hai đế Khổ, Tập của văn này, một phần nghóa của Thể lai đồng với giải thích của
Tát Bà Da. Nay nói
rằng Tập, tất nhiên là khổ, chưa hằn phải có Tập, vì tập phải là khổ,
nên nói: “Đã biết
khắp khổ, tức biết khắp Tập, do Khổ đế tập đế kia.”

Trước nói về hiện quán đế, đầu tiên là hỏi đáp chung để nói
về Thể và làm rõ số,
sau, giải thích riêng.

Trong phần đầu,
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Theo Ngài
Tam Tạng nói: “Trí tuệ
quyết định trong các đế, nghóa là hiện quán Tư. Và nhân của Tư ấy là Tín trở xuống của kiến đạo hữu lậu. Tương ưng với
Tín kia là Tín vô lậu. Nhân
cộng hữu của Tín vô lậu kia, nghóa là hiện quán
về giới. Nếu áp dụng
theo giải thích này, thì sẽ thuộc về hiện quán
không hết. Lại theo văn
trong đây và nhân của Tư kia, tức là đối với nhân đế để
quyết định, há là không có nhân của Tín vô lậu ư? Nay,
giải thích riêng: “Trí tuệ quyết định tức là đế trí và
ba thứ: Biên, rốt ráo,
hiện quán v.v…, đều “duyên” đế
mà sinh. Và nhân của Tín vô lậu kia, tức
là hiện quán Tư, là
nhân của đế Trí.” Nếu như Luận sư Thắng Quân,
thì lấy đế trí này làm
chánh nhân của khổ, pháp nhẫn.” Bồ-tát Hộ
Pháp, Hộ Nguyệt đồng
hợp lại để giải thích, so sánh mà biết.
Tương ưng kia,
nghóa là khi quán Tín vô lậu vì đều là pháp
tâm, tâm sở, nương tựa
bình đẳng, nên gọi là tương ưng.
Y theo ở vô lậu vượt hơn, nghóa là giấu tín hữu lậu mà không nói.

Pháp cộng hữu: tức hiện quán về giới. Ở đây chỉ gọi là nhân cộng

hữu kia. Nếu
vậy, vì sao trước nói Đế trí v.v… ư?

Trong đây, đầu tiên, là hỏi hiện quán đế có bao nhiêu?
Nay chính thức đáp:

“Duyên” hiện quán về đế, nghóa là Đế trí và Biện rốt ráo v.v…, pháp còn lại chẳng phải chánh hiện quán. Nếu vì là nhân của
hiện quán Tư, nên gọi là hiện quán, thì
Tín sẽ từ tương ưng được gọi là hiện
quán. Vì vậy nay không
theo thứ tự, vượt thứ tự mà đáp, bởi đầu tiên,
chính thức phát ra thể
của hiện quán, như chỗ khác nói. Trước là nói về
Tư, Tín v.v…, nghóa là vì
giới hạn của địa vị này nên không đồng. Sáu
hiện quán trong đây, như
đoạn văn dưới đây tự nói rộng. Pháp sư Cảnh nói: “Hiện quán biên ở đây và biên kiến đạo, tu thể của thế tục trí
thì không được, bởi vì tương kiến đạo tu Thể của Trí là hữu lậu, địa vị tu mới
khởi, như quyển mười
sáu nói: “Văn, Tư, Tu trong địa phương tiện đã có
hạt giống. Nay, ở kiến
đạo tu, khiến cho thanh tịnh, gọi là được trí này
mà không thể hiện ở
trước, vì mười sáu tâm sát-na của kiến đạo đã không chấp nhận được khởi tâm thế gian. Tu trong địa
vị sau, mới khởi ở trước. Nêu thể của hiện quán biện là vô lậu, thì trí Hậu đắc
sẽ thuộc về (thuộc
về) địa vị ở kiến đạo, tức là thuyết kia nói mười
sáu
sát-na v.v…
của kiến đạo.”
Kế là là văn hiện quán thứ hai trong giải
thích riêng.
Pháp sư Cảnh nói: “Do đã
quyết định với nghóa thật, nghóa là Tín tương ưng
với Tu tuệ. Và trí tuệ quyết định do văn mà thành,
nghóa là Tín kia là
nhập môn đầu tiên của
Phật pháp. Văn tuệ là đứng ở đầu của ba tuệ.
Lấy tín kàm hiện hành trung gian mà thành tuệ, gọi là hiện quán tín. Đây
là dựa vào đều chuyển,
phát ra thể quán của Tín. Pháp sư Khuy Cơ
nói: “Nếu y theo ở sự
thật, thì tín này có cả hữu lậu, vô lậu. Trong đây
chỉ nói theo vô lậu vượt
hơn. Vì sao dùng trí? Vì nói văn tuệ trong hữu lậu, nên trước là
Tư tuệ, đầu tiên
“duyên” giáo pháp, tất nhiên, trước là
văn tuệ. Trong đây, ẩn
giấu hữu lậu để luận về văn tuệ.

“Nếu vậy thì sao văn tuệ không được lập riêng ư?” Nghóa là:
“Nếu y theo lúc đầu “duyên” thật đế, thì phải lấy
Tín làm dẫn dắt hàng
đầu, tức công dụng Tín sẽ gia tăng, nghóa là do
pháp phân biệt, lực
chọn là vượt hơn, tức vì Tư tuệ vượt vượt
hơn. Chỉ y theo Tín và tư văn tuệ, tức thuộc về Tín.
Tu tuệ có cả hữu lậu. Vô lậu
vượt hơn. Là thuộc về
Đế trí v.v…. Hữu lậu như thế nào? Như văn tuệ nói
vì dụng chẳng phải tăng,
nên cũng thuộc về tín. Điều này chưa thấy đoạn
văn nào đề cập. Văn tuệ thuộc về tín, câu văn
này làm chứng, tức
lấy hai pháp văn, Tín làm
thể. Tuy nhiên, về nghóa của Tín mới tăng,
văn thì từ tín nói. Đế
trí v.v… trong đây chỉ y theo Kiến đạo mới được soạn luận.
Nhưng đoạn văn dưới đây nói: Cũng có đạo vượt hơn v.v…,
cho đến địa vị vô học,
được gọi tên chung là quán rốt ráo.

Trong hiện quán thứ ba nói: “Người không thực hành luật
nghi, tức đạo cộng giới
và định cộng giới. Do năng lực giới này, mà ở
trong ba đường ác, được
Phi Trạch diệt, rốt ráo bất sinh.

Trong hiện quán thứ tư, ban đầu, là hỏi, kế là,
giải thích,
sau là kết.

Trong phần giải
thích trước, phát ra
Thể quán; sau, phân biệt theo nghóa.

Trong phần trước, Pháp sư Cảnh nói: “Rằng trong đạo gia
hạnh, trước nhóm họp tư lương rất viên mãn, nghóa là phương tiện xa này
ở địa vị thuận giải
thoát phần, gọi là Tư lương. Lại vì phương tiện khéo, nên tâm địa
sáng suốt, nghóa là quyết trạch phần học quán
Bốn đế, dần dần
trong sáng, nhạy bén, là phương tiện gần. Từ bờ mé thuận
quyết Trạch phần của thế
gian, gốc lành Vô gián v.v… trở xuống, là phát
ra căn bản, nghóa là từ Vô gián của pháp
Thế đệ nhất, đầu tiên, nhập kiến

đạo, “duyên”
“nhân không”. Như pháp khởi trí vô phân biệt
của phẩm hạ, gọi là pháp
“duyên” tâm sinh, dứt trừ phẩm thượng thô
nặng của “chấp nhân”.

Kế là, quán “pháp không”. Như pháp khởi Trí vô phân biệt
phẩm trung, dứt trừ phẩm
thượng thô nặng của “pháp chấp”.

Song quan “hai
không” v.v… Như pháp khởi trí vô phân biệt
của phẩm thượng; dứt
trừ phẩm hạ thô nặng của hai chấp.

Tuy nhiên giải
thích về ba tâm này không nhất định.

Nói ba tâm là chân Kiến đạo trở xuống. Trước là đối với phương tiện thường tu tập ở trước, trước quán
“nhân không” kế là quán
pháp không, au quán cả hai không.
Sau khi nhập kiến đạo, dù trí vô phân
biệt do sức thường, tu tập nhậm vận am hiểu. Nhưng trước quán
“nhân không” là dứt trừ phẩm thượng
của “nhân chấp”.
Kế là. Quán “pháp không” là dứt trừ phẩm thượng
của “pháp chấp”. Sau, quán cả
“hai không” là dứt trừ phẩm hạ của hai chấp.

Ba tâm chẳng phải chân kiến đạo, chỉ là định nhập quán phương tiện trước của kiến đạo.
Về sau.
Nhập Chân kiến đạo chỉ một tâm niệm dứt trừ ngay tất cả phiền não của hai chấp, gọi là
Chân kiến đạo.
Trong tâm Hậu Trí và quán đã chứng “hai không”; đã
hiển bày chân như và
đã dứt hai chấp, khởi ba tâm kia.

Về sau, gọi
là Tướng, kiến đạo, giả thuyết Chân quán có ba
tâm, nghóa là chỉ y theo ở
nghóa của cảnh trí một vị để nói ba tâm. Dưới
đây sẽ giải thích tên khác:

Chỉ, quán song
tu, gọi là “song vận”. Pháp sư Khuy Cơ thuật lại lời Ngài tam
Tạng rằng: “Bứt trừ cái giả của hữu tình, nghóa là thật
hành trong đạo phương tiện này.”

Pháp “duyên”
tâm sinh, nghóa là tâm của đạo Vô gián sinh ra từ nhân để luận, do đạo Vô gián không tác thành hữu
tình rêing,
vì giả quán v.v….

Luận sư
Hải Tuệ ở chùa
Na-Lạn-Đà giải thích: “Ba tâm này chẳng phải y tha kiến đạo
của Bồ-tát, mà cũng là của
Nhị thừa. Vì sao?
Vì đầu tiên, quán riêng vô ngã trên pháp, nên thực hành quán hạnh vô ngã,
gọi là bỏ đi cái giả
của hữu tình.”

Kế là, thực hiện “không hạnh”, dứt trừ cái giả của ngã, pháp, bỏ đi ngã chấp, gọi là trừ khứ pháp giả thứ hai. Ngã giả thứ ba và thuộc
về pháp của ngã. Quán
lại phẩm hạ của ngã, ngã sở, vì “không” nên gọi là trừ bỏ khắp hai thứ giả.
Nhưng nay, chỉ cho Đại thừa là hơn.
Các Đại đức ở nước
phương Tây giải thích văn luận này, tự có ba thuyết:

Giải thích thứ nhất, sơ tâm chính thức dứt trừ “nhân chấp”
phẩm thượng. Kế là,
tâm chánh dứt phẩm trong “pháp chấp”. Đối với nhân, gọi là phẩm
trung “Nhân chấp”, gọi là
phẩm thượng,
so
sánh với đây
có thể hiểu, vì tâm sau
dứt trừ hai phẩm tập khí trước, nên hai trước
trong hai tâm, gọi là Vô
gián đạo, một tâm sau, gọi là giải thoát đạo.

Giải thích thứ hai, hai
chấp Nhân, Pháp, mỗi chấp đều có hai
phẩm. Sơ tâm dứt trừ phẩm đầu
của “nhân chấp”; tâm kế là, dứt trừ phẩm
đầu của “Pháp chấp”,
và tâm sau dứt cả phẩm hai chấp của phẩm sau.
Tuy nhiên vì nhân, pháp
đối nhau, nên đầu tiên, gọi là phẩm thượng, kế
là, gọi là phẩm trung,
lại có tâm thứ tư, gọi là đạo giải thoát.

Giải thích thứ ba, kiến đạo có hai:

Chân Kiến đạo, chứng
ngay “hai không”; dứt trừ ngay
hai chướng.

Tướng kiến đạo, tức ba tâm, mười sáu tâm v.v… là trí
Hậu đắc, chứng lại kiến đạo, đã dứt phiền não, giả gọi
là dứt trừ. Trong đây
Bồ- tát nhập vô tướng kiến đạo, kế là, phát ra ba
tâm hàng Nhị thừa nhập
kiến đạo, phát ra mười sáu tâm.”

Tùy nghóa phân biệt, trong đó có năm trường hợp:

Phải biết các tâm này chỉ “duyên” cảnh phi an lập đế, nghóa là
biết ba tâm kiến đạo dù còn y theo ở giải thích ngôn thuyết,
“duyên” nhân giả và pháp v.v…, nhưng về lý, thật ra chỉ
“duyên” cảnh phi an
lập của chân như.”

Hai tâm trước tương ưng với pháp trí; tâm thứ ba
tương ưng với loại trí. Đối Pháp quyển chín nói:
“Ba tâm đều là Pháp Trí nghóa là vì đồng quán chân như của các pháp.” Luận này dùng tâm thứ ba
song quán
hai không”, đã làm
sáng tỏ trí
Chân Như là loại quán riêng của hai
tâm trước, nên nói là Loại trí.”

“Lại do thế lực của tâm này.
Pháp sư
Cảnh nói: “Do thế lực của tâm kiến đạo, chủ thể
sinh tướng kiến đạo thứ hai. Quán khổ tám đế
thượng hạ, đẳng trí sinh. tướng kiến đạo này,
vì từ sau chân kiến đạo, xuất phát xong, tu khởi quán này, gọi là
“hiện quán biên”,
“duyên” tướng an lập đế, được gọi là tướng kiến đạo.”

Pháp sư Thái
nói: “Vì sao thấy đầu số không đồng? Tức là người tu hành vì khởi riêng quán
không đồng.
Như Khế kinh nói:
“Nê-hoàn là thứ báu chân thật.
Chúng sinh dùng mỗi thứ môn để nhập.”

Luận sư
Trắc nói: “Do ba tâm, nên mười
sáu
tâm sinh,
sắp
biết một người khởi
đủ ba tâm.”

“Tức ba tâm trước và chủ thể giải thích phẩm chỉ quán, do

kiến dứt
trừ phiền não, được vắng lặng, nghóa là hiện chứng kiến,
đoạn “hoặc”, diệt vô vi.”

“Khả năng chứng đắc, diệt hẳn tất cả phiền não và
sở
y sự, đạo xuất thế.
Pháp sư
Cảnh nói: “Do năng lực kiến đạo có thể dẫn đến
Kim cương sau cùng, học đạo, diệt trừ hẳn tu hoặc. Tu
hoặc đã hết, quả báo đương lai bất sinh, gọi là
sự sở y, diệt pháp sinh tử, hết quả, thành tựu
ngay là đạo xuất thế.”

Pháp sư
Cảnh nói: “Đây chỉ y theo
Kiến đạo, tất cả hết, phi vô học.
Sự sở y,
nghóa là năm uẩn bị “hoặc” của kiến đạo đã
chiêu cảm,

hoặc đây là tâm Kim cương.

Trong hiện quán thứ năm, đầu tiên, là nói đúng về thể của
hiện quán biên. Sau đối
với hiện quán thứ tư, nói về sự khác nhau của hiện quán đó.

Trong phần trước, trước hỏi; kế là, giải thích; sau là kết.
Trong giải thích có bảy trường hợp:

trí
đã được sau hiện quán này, gọi là trí hiện
quán biên, đây là phát ra thể, nghóa là từ biên
sau chân quán, khởi tướng kiến đạo, gọi
là hiện quán biên.

Nói là, phải biết rằng trí này v.v…, đây là nói về biết quán
biên của quán phần vị. Từ chân tâm thứ ba sau Vô
gián, mới thể
hiện ở trước.

“Duyên” thế trí ở trước, đã từng quán
sát v.v…, nghóa là nói về
môn duyên cảnh. Ở đây có hai thuyết:

1)“Duyên”
kiến đạo, Noãn v.v… ở trước đã từng quán sát phiền não hai địa trên
của Sắc,
Vô Sắc, dưới cõi Dục, tức
Khổ đế, Tập đế và hai nghóa là cảnh an lập đế trên, tức
diệt đế, đạo, đế, là hai
tăng thượng.”

Giải thích: “Vì “duyên” chân kiến đạo trước, nên gọi là đã từng
quán sát để phát ra chân kiến đạo, “duyên” hai
địa dưới, trên và trong hai địa đã có tăng thượng an lập cảnh của bốn đế.
Do đây, nên biết thuận
với nghóa bạn vượt hơn. Người ấy nói rằng: “Hai
tâm ở trước
“duyên’ chấp nhân, pháp của cõi dưới.

Tâm “duyên’ chấp nhân pháp của hai cõi trên, nên gọi là
“biên khiển”. Vì tướng Kiến đạo này phát ra nên như
vậy. Lại, Luận sư này
giải thích: “Lúc dứt phẩm dưới của
Nhân chấp, cũng dứt phẩm dưới của pháp chấp. Dứt phẩm trung của
Pháp chấp, cũng dứt phẩm trung của
Nhân chấp. Trong đây, vì ảnh lược, nên dùng nhân
chấp làm phẩm hạ;

pháp chấp
làm phẩm trung, chỉ cứ theo tâm chấp để luận, nên
chỉ hoặc nói là một. Lại, chỉ như Nhân, pháp đối
nhau làm trên dưới, chứ
chẳng phải do mỗi một
nhân, pháp tự làm trên dưới. Vì sao? Vì đồng một
hạt giống sinh, nên đối
với nhau làm trên dưới.’

“Tợ pháp loại trí, nghóa là nói về ba môn kiến đạo của
môn chân, tự; hai tâm trước là tâm pháp trí; chân thứ ba là
Chân loại trí. Nay, bốn pháp nhẫn, bốn pháp trí trong
quán tướng, đều
“duyên” thể của
pháp tám đế hạ thượng, gọi là Tợ pháp trí.
Bốn loại nhẫn, bốn loại trí
“duyên” pháp nhẫn, pháp trí ở trước, gọi là
Tợ loại trí.”

“Thế tục gồm chung thế gian, xuất thế gian, đây là đối với trí
vô phân biệt, nên nói hậu trí. Gọi là trí thế
tục, thể là vô lậu, gọi là trí xuất thế.
“Duyên” sự thế khởi, còn gọi là trí thế gian. Do nghóa này nên
chung cho cả thế gian, xuất thế gian!”

“Đã được hậu trí xuất thế gian, nghóa là giải thích về danh từ trí
Hậu đắc, cũng là nói về thứ lớp của các trí.”

“ Như thứ lớp của các trí đó. Ở mỗi đế có hai thứ
trí sinh bình đẳng:
Trí nhẫn khả, nghóa là nhẫn;
Trí quyết định, nghóa là
Trí.” Pháp sư
Thái nói: “Theo văn luận này, quán riêng bốn đế
của ba cõi thành tám đế quán, không đồng với
tám đế quán của Đối Pháp. Dẫn chứng
Thích Luận cho rằng: “Hai tâm trước trong ba tâm, quán riêng hai
không Nhân,
Pháp của cõi Dục; còn một tâm sau, quán chung nhân, pháp
“không” của cõi trên. Đến tâm thứ ba, vì dứt trừ nhân, pháp khắp, nên y theo vào
sự dứt trừ khắp, nên gọi là mười
sáu đế quán. Vì quán
riêng Nhân, Pháp của
cõi trên, dưới, nên biết được ba tâm phải vượt hơn bạn luận.
Nhưng luận Đối Pháp vì y theo ở cảnh của mình, người nhằm nói về tướng của ba tâm, nên có mười
sáu quán, tám duyên chủ thể chấp
(năng chấp),
tám duyên đối tượng chấp (sở thủ).”

Luận sư Trắc
nói lại lời Ngài Tam Tạng: “Vì sao hai luận
không đồng? Bởi con đường vào
Niết-bàn chẳng phải duy nhất, mà là
khá nhiều: hoặc có hữu
tình theo luận Đối Pháp, y theo quán “năng chấp”, “sở thủ”,
vận dụng mười sáu quán. Hoặc có hữu tình dựa vào luận
Đại thừa, y theo quán
hạnh đế trên, dưới, thực thi mười sáu quán.”
Cặp thứ hai, trong phần nói về khác nhau có ba
lần “lại nữa”.
Lần “lại nữa”
thứ ba, trong phần nói về
“chấp” khác nói rằng: “không có đạo thuần
túy thế gian, dứt hẳn tùy miên v.v… ”.
Pháp sư
Cảnh nói: “Đây là phân
biệt với hậu trí của
nhị thừa hoàn toàn hữu lậu, là thế gian thuần túy”. Lại nói:
“Trong giải thích lý do, nhất là vì đã từng tập, nghóa là hậu trí
tu đạo, là loại tướng
kiến đạo gọi là từng tập, không được nói là trí kiến
biên đã tu.
Nay, địa vị tu khởi, gọi là từng được, vì địa vị
ấy chỉ là hữu lậu, nên không gọi là
hậu trí. Nay, đã chấp hậu trí tu đạo có cả hai
tướng thế, xuất thế
gian. Chấp dẫn phát, nghóa là chấp tướng, tức là hai.
chấp của mạt-na, lúc
nhập vào chân quán thì hai chấp không khởi. Nay
nêu ra chân thì hiện
tướng chấp lại khởi, dẫn hậu trí kia, ba thứ không
thể mất, hàng phục pháp
tướng ba cõi, do ba nghóa này không dứt hẳn tùy miên.

Pháp sư
Thái nói: Ở đây phân biệt lý do trí hậu đắc không dứt.
Vì duyên sự nên gọi là
thuần đạo thế gian, không y theo nghóa vô lậu, gọi
là xuất thế gian. Ấy là từng tu tập: trí vô phân
biệt hậu đắc gọi là
từng tu tập. Lại duyên
sự này là trí vô tướng phân biệt từng tu, tuy là đồng với chủng loại hữu lậu nhưng là lý do tâm hữu lậu chấp nhau mà dẫn
ra, bèn khiến cho trí hậu
đắc cũng có tướng, cho đến nói rộng.

Lại giải thích: Thuần là đạo thế gian, là trí hữu lậu không
thể dứt phiền não. Nếu thế thì vì sao trong đây
lại có ý gì? Trong đây chỉ phân biệt lý do trí hậu
đắc không dứt hoặc, chẳng phải trí hữu lậu.

Trong hiện quán thứ sáu, luận sư Cảnh nói: hoặc một bề là
xuất thế: là trí vô
phân biệt, hoặc có cả xuất thế gian: là trí hậu đắc. Ở
đây là nói trí tận vô
sanh có cả hai trí chân tục làm thể, đối với hiện
pháp, phiền não dứt hẳn
quyết định: là giải thích nghóa tận trí. Ở đời
đương lai tất cả y sự
diệt hẳn quyết định: Sẽ khởi hoặc nghiệp và quả thú.
Sự tất cả bất
sanh là giải thích nghóa của trí
vô sanh. Văn phần này là phân biệt nói trí tận vô
sanh có cả chân tục, cho nên không được nói trí tận
vô sanh chỉ duyên ngã mà
sanh tận, v.v… không nói tận, v.v…

Trên đây, nói về môn Đế, uẩn thuộc về nhau có ba đoạn, trong
đó hai đoạn đã nói xong. Dưới đây,
là đoạn ba, phá tà, nói chánh, trong đó, trước
phá chấp tà, sau nói về nghóa chánh.

Trong phần trước có hai: Trước nêu ba chương; sau, là nói riêng.
Ba chương là:

1- Ba đế của Bà-la-môn.
2- Lỗi trụ ba đế. Đoạ vào số phi Phạm chí.

Y theo trong
phần nói riêng, tức là ba đoạn. Đoạn đầu được
chia làm ba:
Trước là gạn; nêu ba xứ; kế là, giải
thích riêng; sau,
là tổng kết.

Trong giải thích có ba:

Trong nuôi nấng thân mạng, trước nói về phương tiện nuôi nấng

thân mạng;
sau nói về lỗi của thọ dụng.

Trong phần trước, lại chia ra ba trường hợp:
1- Chú nguyện. Khen đẹp.
Mạng thuật.

Trong chú nguyện có hai trường hợp; khen đẹp có ba trường hợp.

Nêu thuật có ba trường hợp:

Trong tu phước
thứ hai có ba trường hợp:

Nói rộng về
sự giết hại vô lượng
chúng sinh, lập miếu
thờ thần, cầu phước.

Do cúng tế, đạt được quả của xứ Phạm thường.

Nhân thờ cúng, tế lễ, đa
số giành nhau về lợi dưỡng rồi lăng
nhục, miệt thị lẫn nhau.

Trong quả an
lập thứ ba, trước nói, sau kết. Dưới đây, sẽ
tổng kết ba xứ.

Trong đoạn thứ hai, trước gạn hỏi; phô bày
ba lỗi; sau, giải thích
theo thứ lớp, trong đó đầu tiên. Là nói về lỗi
của ngữ, nghóa là vì mục đích nuôi nấng mạng
sống nên thốt ra lời nịnh hót,
chú nguyện, khen
đẹp, kể cả dùng tà thuật, đều tận dụng lời
nói dồi, nói lời thêu dệt.

Vì trong tu phước nói rộng về, thờ thần tế lễ, cúng tế
sát
sanh
cúng tế được quả
thường xứ, v.v… cũng là thêu dệt. Cho nên là lỗi của ngữ.

Kế là, biện biệt về lỗi của sự ngạo mạn, nghóa là chấp ba xứ
đã lập trước là đế.
Là thật, rồi khinh miệt người khác, khởi ngã mạn.

Thứ ba, là thắng giải chung, riêng có năm trường hợp.

Đối
với ba xứ đã lập, chẳng quán sát về lỗi của đức, hoàn
toàn tín nhận.

Dù gặp Phật và đệ tử dạy, răn, vẫn không thể trụ đúng.

Tất cả mười hai bộ kinh trong ba tạng, phân biệt khắp giáo,
không thể trụ đúng.

Không trụ hạnh chính đáng.

Đối
với Bồ-tát là người trí lập luận, không thể
trụ chính đáng. Kết luận dựa vào ác kiến,
chẳng phải số Phạm Chí.

Dưới đây, là thứ hai, trong chỉ bày
chánh nghóa, trước nêu
chương. Sau, là giải thích.
Trong giải thích, đầu tiên, nói về ba xứ không có
ba lỗi lầm. Sau, là nói
rơi vào số Bà-la-môn của nghóa thứ nhất.

Trong phần trước nói: “Nói là không nên tát cả hại chúng
sinh, nghóa là phá ngược
lại thứ hai là vì tu phước, nên giết hại chúng
sinh, thờ thần, tế lễ.
Dưới đây, là nói về xứ này không có ba lỗi.

Đối
với xứ đã nói không hại chúng sinh, chỉ nói
thật, không có giả dối, không có lổi của lời nói.

Không tự chấp lới nói này của ta là thật, rồi khinh
miệt người,
khởi lên ngạo mạn.

Trong không có lỗi về
thắng giải, có bốn trường hợp khác
nhau:

Đối với không giết hại, xét thật kỹ công đức, lổi lầm, có thể

thêm pháp thiện.

Do không hại
chúng sinh, nên có thể lợi ích thân, tâm ưa
trụ hiện pháp.

trụ
trong quán tưởng từ bi.

Đối
với không hại, chẳng phải tin vào hành động người khác, mà chủ yếu là tự giác ngộ
chân chính.
Nói “Tất cả hành pháp là vô
thường” là xứ thứ hai. Ngoài ra, như trước đã nói.
Trái lại,
trong quả an lập thứ ba, thân trời là thường không có
ba lổi. Nói “Tất cả
pháp vô ngã” là xứ thứ ba, pháp còn lại như
trước đã nói. Nghóa là trái với đây, thứ nhất, nuôi dưỡng thân mạng, người
kia chấp có ngã, mong cầu
tài vật của ngã. Vì nuôi dưỡng thân mạng
của ngã, nên làm chú
nguyện, khen đẹp, phô bày thù thuật.

Sự khác nhau
ở đây là trong không hại thứ nhất, nói phần
nhiều trụ trung quán tưởng ở Từ bi.”

<類></類>

DU-GIÀ LUẬN KÝ

<卷>QUYỂN 15 (Phần Cuối)</卷>



<詞>BẢN LUẬN QUYỂN 56</詞>


Dưới đây,
là thứ hai, y theo hành bất tương ưng, để nói về
phần vị của uẩn. Trong
đó, đầu tiên là hỏi, đáp, nêu chung, chỉ như Bản
địa phần. Sau mỗi phần
giải thích riêng, có hai mươi câu hỏi đáp.

Trong giải thích về đắc chép: “Dựa vào nhân; tự tại, hiện hành; kiến lập phần vị: Nhân tức là hạt giống thành tựu, dựa vào một
phần oai nghi, công xảo của pháp
sinh đắc thiện căn.
Trong pháp nhiễm
ô tất cả hạt giống
người khéo tu nhờ nhân duyên kiến lập mà hạt giống thành tựu.

Tự tại tức một phần oai nghi, công xảo của gia hạnh thiện.
Người khéo tu tập và
tất cả hạt giống mà biến hóa đã có, phải do công phu
tu tập của nhân gia hạnh,
mới có thể tự tại sinh khởi hiện hành. Cho
nên, kiến lập, tự tại, thành tựu. Trong đây chỉ có hạt giống
hữu Lậu, hiện hành: tức là hai hạt giống thành tựu trước, bất
sinh hiện hành,
nghóa là thuộc về người
tu hành, y theo vào người đó để kiến lập hiện
hành thành tựu. Định Vô tưởng trong ba tâm rằng: “Trước, là đối với định
Vô Tưởng này,
sau đối với các cõi như cõi
Sắc v.v…. Pháp sư
Cảnh nói: “Người mới khởi ở cõi Dục, không nhất định chiêu cảm quả báo,
sau khi cõi Sắc khởi, mới
bắt đầu cảm báo. Bỏ thân cõi Sắc, mới sinh
Vô Tưởng. Như quyển năm
mươi ba chép: “Người tu phẩm hạ, hiện pháp tất nhiên lui
sụt v.v… ”, đủ biết rõ ở cõi Dục, mới khởi, gặp duyên
sẽ
lui mất, không nhất định được quả.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Trước, chủ yếu do cõi Dục khởi, nên về sau,
sinh cõi
Sắc lại khởi, vì thuộc về một lần
sinh
cõi Sắc.
Cõi Dục đã nhập định là
nghiệp báo sau. Nếu cõi Sắc không còn nhập định,
chỉ một lần sinh ở Địa
khác, là thọ báo ngay, thì định cõi Dục có thể
thành tựu quả báo sau. Ở trong cõi Sắc còn có
nhập định, đủ biết người này ở trước khi ở cõi Dục, đã là người lui
sụt thì vì
sao ở địa khác của cõi

Sắc mà lại khởi định mà sinh thọ báo. Và ở cõi Dục phải biết rằng
chỉ là sinh báo.”

“Nếu vậy người lui sụt cõi Dục, ở trước đã được định, nghiệp
Tư ở thân, nghiệp này
đều không thọ báo ư?” Đáp:
Nếu thọ báo, thì lẽ ra một ngàn kiếp thọ quả kia. Do cõi
Sắc nhập định, định này
là sinh, báo, chiêu cảm năm trăm kiếp. Kiếp
mãn về trước, nghiệp cõi
Dục thành thục, lẽ ra lại thọ quả, lại
năm trăm kiếp, tức lẽ ra một ngàn kiếp mà thọ quả kia ư? Nếu tức định cõi
Sắc lúc cảm
sinh báo kia, nghiệp cõi Dục đồng một lúc thọ báo riêng, thì nghiệp cõi Dục này
sẽ thành
sinh báo. Thời nay không thọ quả này, nghiệp
này đối với sinh chưa
thục, vì yếu kém.” “Nếu vậy, thì lẽ ra quả báo không nhất định, báo này có thể chẳng phải là
sinh báo trong Đại thừa, vì người thọ
báo sau, đều gọi
là sau.
Dù người đã từng trải qua trăm ngàn đời, mà vẫn còn thọ báo kia, cũng
gọi là báo sau.”

Nếu vậy, về sau, khi muốn sinh cõi kia, thì phải được định. Định này cảm
sinh cõi kia, tức là
sinh báo, nghiệp trước lúc nào mới thọ báo? Nghóa là:
“Chính vì thọ báo riêng ở cõi kia, nên gọi là
báo sau.” “Nếu vậy, thì
sinh ở cõi
Dục ở trước, khi nhập định, thọ báo riêng
kẻ cũng gọi là nhập nghiệp báo
sau ư?”
Ngài Tam Tạng nói: “Nếu người lui sụt,
về sau, khởi ở
cõi Sắc, thì nghiệp cõi Dục ở trước
tức báo của định lúc
này thuộc về bất định. Vả lại đoạn văn này nói
rằng: “Trước khởi ở đây gọi là
nhập định. Sau, ở
cõi Sắc, nghóa là đọc
dài đoạn văn dưới nói
là: “Về sau sinh cõi Sắc, thọ báo cõi Sắc, chứ
chẳng phải về sau, nhập
định ở cõi Sắc.”
Nếu đã kiến lập tất cả xứ đều được hiện ở trước, nếu theo môn tùy chuyển lý, chưa kiến lập giáo
của A-lại-da, thì người chứng
quả Bất hoàn, trước ở
cõi Dục, dứt trừ “hoặc” của ba thiền, hàng phục
các “hoặc” của định
thứ tư trở lên, được nhập diệt định. Về sau,
lui sụt diệt định,
sinh ở
cõi Sắc, lại khởi diệt định, e rằng
sẽ trở thành đoạn diệt, chủ yếu dựa vào
sắc thân, mới nhập định, cho nên trong cõi
Vô Sắc không khởi Diệt định.
Nếu dựa vào lý chân thật để kiến lập giáo của
A-lại-da nói
là sinh cõi
Vô Sắc. Dù không có
sắc thân và diệt
sáu thức, nhưng dựa
vào Lại-da cũng khởi
diệt định, nên đối với xưa của ba cõi đều được

hiện ở trước.”

Lại giải thích: “Theo Bát-nhã v.v… thì không lập giáo Lại-da, chỉ

dựa vào sắc
thân, được khởi diệt định. Nêu theo kinh giải Thâm
Mật, đều kiến lập giáo
Lại-da; sinh cõi Vô Sắc, được khởi diệt định. Nói: Dựa vào hưu tình đã
sinh
Vô Tưởng trong các cõi trời
hữu tình, gọi là diệt
phần vị v.v…. Pháp sư Cảnh nói: “Đối Pháp cho rằng: “Hai định vô tâm và trời vô tưởng đều nói là đã kiến lập Tâm,
Tâm sở diệt, không
thường hiện hành, nên biết chỉ y theo ở hạt giống
của ý thức, quả báo của trời kia, để lập trời vô tưởng. Vì hạt giống của ý
thức kia trước, sau tiếp
nối nhau, với thể là quả báo vô ký, kiến lập trời
vô tưởng ở cõi trời
kia, vì thế, nên cõi trời vô Tưởng cũng gọi là
Dị thục.” Lại, ở cõi trời này đều nói tên uẩn diệt phần vị, lập hai định
và trời vô tưởng. Nếu
y theo bốn uẩn của Bản thức thì gọi là thượng
kiến lập, văn lẽ ra nói
kiện khởi bốn uẩn gọi là thượng kiến lập, không
nên nói là “diệt phần
vị” mới bắt đầu kiến lập”.

Ngài Tam Tạng nói: “Y theo
A-lại-da Thức trong trời kia, để
kiến lập trời Vô tưởng
là Vô phú, Vô ký.” Lại nay nói hạt giống Tư của
tâm nhàm chán, vì có thể diệt vô tưởng nên nói: “có thể dẫn phát, tư của định
Vô tưởng, cảm Dị thục của trời kia, tức nói định vô tưởng có
thể diệt vô tưởng.”

Luận sư
Trắc nói: “Về mặt đạo lý tức Định vô tưởng được diệt
vô tưởng. Luận chủ y
theo chỗ sở y, nên nói Tư, chủ thể diệt quả của
cõi trời kia.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Định, đều cùng Tư, có thể diệt báo riêng”.

Nói “sau
tưởng sinh rối, từ cõi trời kia. Pháp sư Cảnh nói:
“Văn này trái với
thuyết trước. Thuyết ấy nói: “Các căn như nhãn v.v…
của hữu tình Vô Tưởng
trong tất cả thời gian, đều không phải là đối
tượng nương tựa của Xúc.”
Lại, bốn trường hợp ở trên nói: “Thành Lại-da, không thành
sáu thức, nghóa là trời
Vô Tưởng v.v…”, sao văn này nói là lúc qua đời có tâm ư?”

Giải thích: “Đối với trời
Vô Tưởng, vì thời gian vô tâm
nhiều, nên không thành
sáu thức và nhãn v.v… chẳng phải chỗ nương tựa của Xúc.”

Ngài Tam Tạng lại nói:
“Tưởng sau
sinh rồi, từ cõi trời kia mất
đi: Nghóa là như trời đã
đến, nói là hôm nay đến, cũng như nay đến, nói là đã đến. Ở đây cũng như thế, lẽ ra nói từ cõi trời kia qua đời,
sau
khi thọ sinh, tâm tưởng chính thức
sinh ở đây lại nói là người kia
đang sinh, gọi là
sinh rồi, vì theo cách đảo ngữ của
phương Tây.
Trước kia nói,
sau khi

thọ sinh, tâm tưởng
đã sinh, mới nói hữu tình vô tưởng, từ cõi trời
kia chết, nhưng bằng giải
thích trước, vì Du-già, Đối Pháp đều nói có
chín thứ qua đời, tâm
khởi ái tự thể, nối tiếp nhau đến đời nay.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Môn Thuận theo lý trong đây, quả kia của Đại thừa mới
sinh và qua đời đều không có tâm, làm
sao biết được?
Tức đoạn văn dưới đây nói: “Một thời kỳ không có tâm, chỉ
có sắc, nghóa là vì
sinh lên cõi trời vô tưởng, nên biết được chỉ
có sắc, không có tâm.
Có văn nói: “mới sinh
có tâm” Văn này nói là không có tâm. Phương
Tây đều cho khi nghiệp
người khác chiêu cảm thì cảm quả không có
tâm. Lại nữa nên đọc
dài ra đoạn văn này rằng: “Nói là nếu sinh rồi, tức
là từ cõi kia mất, đã
ở Trung hữu gọi là tưởng sinh rối, trong đó hữu tình tức là từ cõi kia mất, chính là Tông chỉ của Đại thừa, chứ chẳng
phải nghóa của Tiểu thừa.

Trong mạng căn. Pháp sư Cảnh nói: “Luận Đối Pháp nói là
mạng căn không gọi là
Dị thục Vô ký, chỉ gọi là tự tánh vô ký, tức
là Dị thục này đối với tự tánh của môn ba tánh là vô ký của tự tánh kia. Chỉ biết
vô ký tự tánh rộng,
có cả năm căn danh, văn thân, mạng căn, chúng
đồng phần v.v…. Dị thục
thì hẹp, chỉ cuộc hạn Lại-da.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Đoạn văn ban đầu trong đây nói:” Lúc
Di thục trụ, quyết định
v.v… nói làm rõ mạng căn, dường như chỉ có
quả báo chung.” Đoạn
văn dưới đây nói: trong ba thứ, lại có định, bất
định, vì ái không ái,
nên biết được cũng chung cho quả báo riêng”.

Lại như văn luận Hiển Dương chép: “ Lúc Dị thục trụ nơi sáu
xứ, quyết định v.v… thì cũng gồm quả báo chung,
riêng.” Như ở đây
chính luận Đối Pháp
không kiến lập trên thức thứ tám. Nếu không như vậy, thì
Luận sư
Tuyển nói: “ Như hạt giống pháp nhó dù nói là vô
thỉ như thế,
sáu nhập thù thắng ý chỉ lấy xứ
thứ sáu, tức chỉ cho báo chung được giả lập trên thức thứ tám.
Chúng đồng phần v.v… cũng đồng với lời nói này.”

Vì định, bất định nghóa là có
sống Trung, yểu hay không có
Trung, yểu; nhất định sống
lâu hay không nhất định sống lâu. Quả cũa ái,
phi ái, đường thiện, đường ác.
Vì năm
số kiếp đã được an lập; tức y theo ở giới hạn của
lượng tuổi thọ, hoặc một kiếp v.v….

Trong chúng đồng phần.
Pháp sư
Cảnh nói: “ Dựa vào phần vị giống nhau của các hữu tình, để lập đồng phần, nghóa là y theo chung
ở ba tánh năm chủng
loại để lập đồng phần. Đồng phần của chủng
loại: Chủng loại giống
nhau của hạng Sát-Đế-Lợi v.v….

Tự tánh: Y theo vào mỗi chủng loại, còn có đồng tánh. Chất
cứng cỏi, mềm yếu của
nam, nữ. Ngay như y theo trong tánh người nam
ưa thiện, tu ác, đều gọi
là đồng phần tự tánh.
Đồng phần của xứ nghiệp công xảo, nuôi nấng mạng, nghóa là đồng nuôi nấng thân mạng, làm công tác, nghiệp khéo để lập
chúng đồng phần.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “ Chỉ kiếp lập trên số hữu tình, chẳng phải phi hữu tình.
Vì sao? Vì đường khác vơí chẳng
phải đường. Ở đây chỉ kiến lập trên
số hữu tình.
Trong sinh không có hữu tình hôm nay, gọi
là sinh Sát-na. Tự loại
nối tiếp nhau, gọi là nối tiếp nhau sinh,
Yết-la-lam v.v… gọi là
sinh phần vị.”
Hỏi: “Sát-na Sinh, nghóa là từ pháp một niệm của nhân
duyên khởi, tức pháp
cần phải sinh, sao gọi là giả?”
Giải thích:
“Trong danh nói sinh, sinh không có riêng, tức y
theo ở sắc, tâm pháp
khởi, giả lập sinh kia, nên sinh là giả.
Trong già:
“khác” với Tánh già, nghóa là trước, sau tánh
“khác”. Già chuyển
biến. Nghóa là mười phần vị đổi khác. Lão thọ
dụng, nghóa là thọ dụng sáu trần, suy kém dần.

Lập chế trụ trong trụ: nghóa là như pháp luật v.v… ban hành
trong đời không dứt,
gọi là lập chế trụ.

Hoại, diệt trong vô thường, nghóa là một niệm hoại diệt. Chuyển biến,
nghóa là chuyển trẻ thành già, chia lìa, nghóa là tài vật tiêu tan,
bà con chia lìa.”

Ba thứ trong
Danh, Thân. Pháp sư Cảnh nói: “Nếu nói pháp
giả: Bình, chậu, nhóm
tập, tức giả đặt ra Danh, Thân. Nếu nói chung,
pháp của tướng chúng
sinh v.v… đối với pháp giả nhóm họp ở trước, tức
vật thật, gọi là thân.
Nói là hai pháp sở tri chung ở trước, gọi là danh thân hiểu rõ chung. Nếu nói hai pháp không
biết chung, thì gọi là Danh,
thân mà đời không hiểu rõ chung.”

Luận sư
Trắc nói: “Nói trắng là đen v.v…, gọi là giả nói danh, nói trắng là trắng v.v… gọi là danh của vật thật.
Vào Kiếp sơ, lập chung
như tên Diệu Cao v.v… mà
thế gian đều hiểu rõ chung.

Sự khác nhau
trong đây, nghóa là cho đến thuộc về âm, thuộc về chữ.
Pháp sư
Cảnh nói: “Tiếng Phạm Xiển Đà
Na Luận, Hán dịch
là âm thinh.
Thông thường
Bồ-tát nói pháp có ba thứ, nghóa là man, nữ đều chẳng phải âm thinh. Trong ba âm thinh, phải hội đủ âm vận hai
dài, hai ngắn mới được
gọi là đủ. Câu đủ này được gọi là thuộc về âm.
Về cú pháp của nước
phương Tây, phải đủ ba chữ để làm một câu. Câu bao gồm tên,
chữ. Bốn thứ này đều giải thích câu, nghóa.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Câu có hai thứ, đó là nêu chung, giải
thích riêng. Âm chữ có
hai thứ, nghóa là âm có gốc mười bốn, tức chữ
Lý A v.v…, nghóa là bốn mươi
bốn chữ. Ca là pháp ca v.v…, lại thuộc về âm, tức Xiển-Đà-Na Luận.

Có nam nữ v.v… đều có bảy chuyển mới thành âm, thuộc về
văn tự, tức nói là âm, chữ.

Trong tánh phàm phu, Pháp sư Cảnh nói: “Trong đây, lập
“đắc”, không lập bất đắc, chỉ nói rằng: “Tánh phàm phu không
được pháp Thánh”, tức là nêu loại không được
Thánh pháp này để giải thích tất
cả các tánh bất đắc,
cũng tức thích hợp với nghóa không được kia.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Như Tiểu thừa chỉ có tánh Hữu phú vô
ký, do tu đạo dứt trừ;
Đại thừa thì không thể như vậy, vì không có tánh
phi đắc riêng.”

Luận Tạp Tâm bản cựu dịch chép: “Phàm phu tất cả phi đắc, không có thuộc về nơi chốn, vì tánh phàm phu
cuộc hạn. Nay,
luận Câu-xá lập riêng
“phi đắc”, tức tánh phàm phu ở trong “phi đắc”. “Phi đắc” rộng, thuộc về hết tất
cả “phi đắc”.
Pháp có, “đắc” của
Tiểu thừa, pháp trước, pháp
sau đều cùng có “đắc”, “Phi đắc” chỉ có pháp
trước pháp sau, không có
pháp, đều có “phi đắc”, vì pháp hiện tại, tất
nhiên thành tựu, gọi là “đắc”, tức pháp có đều có
“đắc”. Không có pháp
thành tựu hiện tại, gọi
là pháp đều có “phi đắc”. Giả sử “phi đắc” ở hiện
tại, tất nhiên là pháp
có, đều có “đắc”, vì thành tựu. Nếu ở quá khứ, vị
lai, thì sẽ có “phi đắc”.
Nay Đại thừa cho chỉ có pháp đều có “đắc”, vì
đối với có dựa vào
kiến lập “đắc”. Không có pháp “đắc”, “phi đắc”
trước, sau. Đã chỉ ở
quá khứ, vị lai, kiến lập, tức “phi đắc” đều không có,
vì không kiến lập trên
pháp không có. Nếu có pháp “đắc” trước, sau, thì có thể
có “phi đắc”, vì kiến lập ở quá khứ, vị lai. Đại thừa không
có “phi đắc”, mà lập riêng tánh phàm phu. Tánh này tức được kiến lập, trên kiến dứt trừ phiền não, vì không được pháp các Thánh như kiến
đạo v.v…. Nếu chưa được
kiến đạo, thì sẽ không được kiến lập trên tất
cả Thánh đạo. Nếu được một phần, thì phần còn lại là chủng loại này,
nên kiến đạo không gọi
là tánh phàm phu, chung cả ba cõi. Nếu lìa địa kia,
khi nhiễm, cũng gọi là một phần tịnh. Cũng có nghóa
có thể nói là dựa vào pháp có của hạt giống, cũng tánh hữu phú vô ký, không được
nghóa chung của tất cả
pháp ở kiến đạo của ba thừa. Nếu không được tu
đạo đều là tánh phàm
phu, thì kiến đạo lẽ ra nên gọi là tánh này. Cũng có thể nói là ở
Pháp Thế Đệ Nhất, lúc Xả kiến đạo thì dứt trừ trong
sự trôi
lăn, mỗi
niệm sinh, diệt đoạn, lại dứt, gọi là lưu chuyển
Sát-na, qua lại ba cõi gọi là xoay vần
sinh lưu chuyển các pháp như ba tánh, v.v…
sanh khởi trôi lăn, gọi
là nhiễm, tịnh xoay vần trong định khác.”

Pháp sư
Cảnh nói: “Nói tướng khác với định, nghóa là như
màu xanh, vàng v.v…. Nhân
khác với định, nghóa là vì thiện ác khác
nhau, nên quả khác với
định, khổ, vui khác nhau.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Tướng khác với định, nghóa là tướng
thể trong nhân quả.”

Trong tương ưng. Pháp sư Cảnh nói: “Điều thiện sẽ diệt ở
niềm vui; việc ác sẽ
chiêu cảm với nỗi khổ. Lúc nhân duyên đủ, gọi là
hòa hợp, tương ưng. Như
nói là được trụ, thời gian sau, bỏ vọng, rồi trở lại nương theo phương tiện tụng kinh như thquở xưa, tức là phải
trở qua “đắc”, mới gọi là tương ưng với
phương tiện, tùy theo làm việc
thiện ác, gọi là như
pháp xưa đã làm thành xong, được gọi là tương ưng
với việc đã làm.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Tương ưng với phương tiện nghóa là trí
gia hạnh với tất cả sự
căn bản, gọi là Phương tiện. Đạo lý Xứng khả,
nghóa là trí tương ưng
với lý, thế nhanh chóng của các hành trong thế nhanh chóng, nghóa là như trong thời gian búng ngón tay, trải qua
sáu trăm
lần sinh diệt, thế nhanh
chóng (thế tốc) của só dụng: như ba nghiệp
nhanh chóng của só phu đoạn
căn trong thế gian.

Thế tốc của Thần thông: Như trong thời gian co, duỗi cánh tay
đã cõi trời đến sắc cứu cánh v.v….

Sát-na trong
thứ lớp, thứ lớp của lưu chuyển. Nghóa là niệm
trước theo thứ lớp của lưu chuyển.

Thứ lớp lưu chuyển trong thân, nghóa là như thứ lớp của mười
giờ trong một thân, thành lập thứ lớp lưu chuyển
của việc làm, như khí
thề giới bên ngoài được
thành lập, an bài trước sau.”

Trong thời gian. Phương Tây có ba thuyết:
1- Nhiếp Luận nói: “Hạt giống, quả đều có”. Đây là y theo ở “có”, “không” đều cùng có, chứ chẳng phải là đều cùng có.
Lúc được Kim cương tâm dù
không có nhân kia mà vẫn có bản thức, nên trí
Viên Cảnh bấy giờ chưa sinh.
2/ Trường hợp thứ hai có năm thứ: Bốn thời kỳ trước ở trong thai, nhãn căn chưa sinh.
và tánh phàm phu này ở cõi Vô Sắc, đều thuộc về trường hợp thứ hai.
Trong thời kỳ thứ năm và khi xuất thai, dù
được nhãn căn, nhưng vì
bị người khác phá hoại, nên nói: hoặc sinh rối
mất; hoặc từ xưa đến
nay không được nhãn căn; hoặc lại sinh rồi diệt,
vào quá khứ,
tức không có thể của nhãn, gọi là Vô gián diệt.

3/ Đều không có, nghóa là La-hán mất mắt, hoặc xưa nay bất sinh mắt; hoặc vị La-hán kia sinh cõi Vô Sắc, hoặc từ thân ba cõi nhập
vô dư. Cõi của thân
không có, trên đây bất sinh thân.

Ngoài ra, tùy đối tượng thích hợp, nghóa là thân căn ở hai cõi
dưới, cũng không có
lúc chưa sinh, cũng không có hoặc sinh rồi mất, chỉ
có Vô gián diệt, nhập quá khứ.

Nếu tạo ra bốn trường hợp, thì nên nói rằng có cõi của thân,
phi thân, nghóa là thân
sau cùng của A-la-hán và người học từ hai cõi
dưới qua đời,
sinh cõi
Vô Sắc,
sau cùng là xả thân, là có cõi của thân, chứ chẳng phải có thân, nghóa là thân căn của hai cõi dưới Vô gián diệt, nhập quá khứ và phàm phu
sinh
cõi Sắc, hai trường hợp khác
rất dễ hiểu.
Đối với
bốn cõi bên ngoài, tùy điều kiện thích hợp, nói đủ, nghóa là nếu bốn trần của cõi dưới thường có, nếu cõi
Sắc không có hương,
vị thì xúc của sắc
thường có. Bốn trường hợp rất dễ hiểu.
Có cõi Sắc,
phi-sắc: nghóa là sắc sau cùng của A-la-hán và
người học từ hai cõi
dưới qua đời lúc sinh cõi Vô Sắc, sau cùng xã bỏ sắc.

Có cõi Sắc
chẳng phải sắc, nghóa là bốn căn đối nhau trong bốn thời
gian trước,
Sắc và phàm phu của
Vô Sắc.
Hai trường hợp còn lại
rất dễ hiểu.
Ba thứ: hương, vị, xúc
so
sánh như thế. Hoặc có văn luận;
hoặc lại nhãn này Vô
gián hẳn là diệt.

Ngài Tam Tạng còn tra cứu luận này bằng tiếng Phạm thì
thấy không có chữ “tất”
này, khéo thuận với đạo lý. Vì sao? Vì nếu có chữ “tất” thì tức là ở hiện tại, vì chưa diệt nhãn, nên không được
“phi nhãn” đồng là hoàn toàn không có hạt
giống nhãn, gọi là không thành giới
hay vì có hạt giống không
được sinh nhãn mà gọi là không thành ư?

Ngài Tam tạng
nói phương Tây có hai thuyết:

Thuyết thứ nhất nói: “Nếu hẳn là bất
sinh khi có thì hạt giống
của nhãn đã bỏ, nên
không gọi là giới nhãn.”

Hỏi: “Nếu vậy thì việc bỏ Tiểu hướng Đại sẽ rốt ráo không
khởi vô lậu của hàng
Nhị thừa. Bấy giờ, khi chưa được phát khởi thì vô
lậu, nhưng vì hạt giống
củ đã bỏ, nên lẽ ra sinh ư?”

Ngài Tam Tạng
có hai giải thích:

Chủ yếu của văn này, khi cần nhập Sơ địa, niệm ở
trước, đầu tiên là, Xả hạt giống
Vô lậu kém.
Theo thứ lớp, tức khởi vô lậu
của Bồ-tát.

Địa tiền, tức khởi vô lậu của Bồ-tát tu hạnh Đại thừa. Hạt giống

vô lậu của
Nhị thừa khi phát tâm Đại thừa, tức Xả không thành.

Thuyết thứ hai, chỉ bỏ công năng hiện hành của sinh.” Luận sư Trắc hỏi:

Bất Hoàn cõi
“Vô Sắc, nếu cho rằng không, có nghóa hạt giống, thì vì
sao đã
sinh hạt giống của mắt, và chưa
sinh hạt giống của mắt
đều chẳng phải có ư? Đáp: “Vì không còn
sinh quả nữa, mới
sinh lên cõi
Vô Sắc, tức
là bỏ hạt giống.”
Hỏi: “Nếu vậy, cũng có thể Bát địa trở lên, tất cả hạt giống
phiền não của Bồ-tát,
vì không có tác dụng nên không thành tựu ư?”

Giải thích rằng: “Hạt giống có hai công dụng:
1- Sinh tác dụng của quả.

2- Tác dụng của chướng đạo.

Hạt giống “hoặc” cũa địa vị kia dù không có tác dụng trước,
mà vẫn có tác dụng sau,
cho nên không bỏ.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Như Đối
Pháp quyển hai có hai tranh luận, nhằm giải thích hạt giống với hiện hành đều gọi là la giới.
Sở dó
hợp nhau để giải thích
đoạn văn này, là vì Luận sư Thắng Quân dùng
văn để chúng minh hạt
giống sinh hiện hành không đồng thời. Nay, lấy mắt hiện hành làm giới, vì vượt hơn nên không có lỗi. Lẽ ra cũng trong
trần bên ngoài, tạo ra bốn
trường hợp: được mắt, không được
sắc v.v…, nghóa là: Khi mắt không biến đổi
thành sắc, là được mắt không
được sắc.

Không có mắt, nghóa là chỉ có
sắc của tướng thứ tám,
nên được sắc, không được mắt. Cả hai đều thành tựu, cả hai đều không
thành thành tựu v.v….
Nói về đồng phần, đồng phần kia:
Ngài Tam tạng nói:
“Căn đồng với thức chấp cảnh, nói căn là đồng phần.
Thức là căn, vì là đồng
ttc pháp của tâm trong
pháp giới, như tâm là đồng phần. các Pháp như
sắc còn lại v.v…, vì chẳng phải đồng, nên như năm
trần là đồng phần kia.”

Lại giải thích: “ Tiểu thừa lập ba đời có “đắc”, ý nói bất
sinh giới của bảy tâm, ở vị lai gọi là đồng phần kia; giới bảy tâm gọi là
đồng phần. Đại thừa
cho quá khứ, vị lai là pháp không. Nếu y theo riêng để phân tích về nghóa của đồng phần, đồng phần thì chỉ hiện tại là có,
thức khởi hiện tại,
thức ấy tất nhiên có tác dụng, thì sẽ không có đồng phần khác với đồng phần kia.
Sáu trần như
sắc v.v… kia chỉ là cảnh
khác, không có tác dụng
của chủ thể chấp, cũng không nói nghóa đồng
phần, đồng phần kia chỉ
năm căn hiện tại không cần duyên khác, với tự
loại nối tiếp nhau. Y theo
ở thức của Trung hữu đã nương tựa vào tác dụng
của cảnh hữu thủ gọi là đồng phần. Vô thức chưa dựa vào tác
dụng của cảnh không có
“hữu” “thủ”, gọi là đồng phần kia. Luận Đối
Pháp quyển năm chép: “Do
căn với thức giống nhau vể nghóa chuyển,
nên nói là đồng phần.
Do căn không hợp với thức, chỉ tự nối tiếp nhau
sinh, tướng căn
giống nhau, nói là đồng phần kia.Ý nói về năm căn, khi khởi nối tiếp nhau, nếu hợp với thức, cho tác dụng thức thì gọi là đồng
phần; không hợp với
thức, gọi là đồng phần kia. Năm trần như sắc v.v…
đối với năm thức
không có hợp, không hợp. Nếu làm đồng phần thì khi
sáu thức kia chưa khởi tác dụng,
sẽ không có tự Thể, không thể nói là
đồng phần, không đồng
phần kia. Nếu đã sinh thì chỉ có tác dụng thôi,
cũng không thành hai
trường hợp, thì làm sao được nói là đồng phần,
không đồng?
Vì thế, nên chỉ năm căn được thành tựu cả hai
trường hợp.
Không được đồng với thuyết của
Tiểu thừa, nói là vị lai không y theo vào
lý Duy Thức. Như “duyên”
quá khứ, vị lai có tâm tương đương (thích hợp với nhau) giống với tướng mạo của quá
khứ,vị lai.
Trường hợp này, chỉ trong tâm có công năng của quá khứ,
vị lai. Nay, chính khi
đang “duyên’ giống với tướng đó, với Lý duy thức được gọi là quá khứ,
vị lai. “Duyên” ấy chỉ
hiện tại. Đạo lý của hai pháp tướng, nghóa là pháp hiện tại
sẽ diệt, gọi là quá khứ, chưa diệt, thì gọi là vị lai; chính
khi đang sinh, gọi là hiện tại, tức ngay nơi pháp tướng tên pháp hiện tại để lập
ra ba đời. Ba thần thông
được nói là ba đời, tức là sức thần thông của chư Phật v.v… tự nhiên (pháp nhó) có như thế, nếu một ngàn tướng thể
hiện, nghóa là pháp hiện
tại đã từng có công năng gọi là quá khứ; sẽ khởi
có công năng, gọi là vị lai, thì tức là trên hiện tại cũng đã có ngần ấy
nghóa công năng, để nói là ba đời, như trước đã nói.
Trong phương:”
Luận Đối Pháp cũng nói; “Chỉ
dựa vào nhân, quả của sắc pháp. Mà kiến lập các phương. Nếu y theo ở phương, gọi là phương, thì bốn uẩn cũng gọi
là Phương, nên đoạn văn
trên nói rằng: “Tùy ở chỗ này hoặc sinh ở đây, tức trong
số thuộc về
phương này.
Trong số, cho rằng dựa vào hạn lượng của pháp để hiểu rõ phần vị, nhằm lập
ra số, nghóa là hoặc cứ theo ý
tứ; hoặc y theo theo ngữ
nghiệp, biểu thị rõ phần vị, giả lập làm số.”
Trong hòa hợp,
Pháp sư Cảnh nói: “Tập hội, nghóa là như
nhóm đại chúng, giả lập gọi là tập hội.
Một nghóa hòa hợp, nghóa là như lập chi nghóa đầy đủ, cũng có
thể các tâm, tâm sở
đồng khởi một cảnh, cảnh còn gọi là nghóa. Gọi là
một nghóa hòa hợp, viên
mãn hòa hợp, nghóa là như quyến thuộc viên
mãn của thế gian kia.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Một nghóa hòa hợp, nghóa là đồng dựa vào

một việc để
làm. Hòa hợp viên mãn, nghóa là khi được rốt ráo.
Trong không hòa hợp, hoặc là phần vị, hoặc khác nhau.
Pháp sư
Cảnh nói: “Nếu là phần vị
trước, sau không hòa hợp, hoặc đồng nhau, hoặc
khác nhau, đều lập bất hòa hợp.

Luận sư Trắc
nói: “Nếu là phần vị, nghóa là ba phần vị trước,
nếu sai khác, nghóa là ba
phần vị có khác nhau.”

Dưới đây, là thứ ba, dùng các nôn để phân biệt năm uẩn, trong
đó, trước giải thích
riêng, sau là tổng kết.

Trong giải thích, trước dùng ba mươi ba có sắc, có kiến v.v… để hỏi, phân biệt các uẩn;
sau đặt câu hỏi trái với
sắc v.v…, để làm rõ
nghóa không có sắc v.v….

Trong phần trước, có ba thứ nhỏ nhiệm, như quyển năm mươi
bốn đã giải thích. Nghóa
thô to trong đây, tức phần sắc xứ thô lớn trong
sắc uẩn, chứ chẳng phải
phần nhỏ nhiệm kia, chẳng phải là sắc uẩn, chỉ là thô lớn.

Trong giải thích hữu lậu nói rằng: “Thô, nặng đã tùy theo v.v…
” nghóa là bị các phiền
não thô, nặng theo đuổi, chứ chẳng phải chủ
thể đối trị. Xuất sinh
từ phiền não, là nghóa hữu lậu, có bốn lổi:

Không vắng lặng. Dưới đây nói: “Hiện hành triền đã làm, tức
như thể phiền não, hiện hành làm văn luận.” Ngài Tam Tạng nói:
“Do phiền não hiện hành, nên não loạn căn v.v…, gọi
là không vắng lặng.
Trong,
ngoài đổi khác. Đoạn văn dưới đây nói: “Các
sự phiền não theo đuổi việc làm của phiền não, tức
sự mà các phiền não đã
nương tựa. Do khởi tham, giận v.v… như thế, thành thử hôm nay, trong
ngoài mới đổi khác, căn, trần đổi khác, căn, trần gọi là sự.

Phát khởi hành vi ác. Ở dưới nói: “Do Nhân duyên phiền não
gây ra. Do phiền não làm nhân duyên, nên phát khởi
hành vi ác, là do
phiền não gây ra.

Nhân nhiếp thọ. Dẫn phát hữu (sau), như văn rất dễ hiểu.

“Có tranh luận về vị ái v.v… ”
Như Luận Hiển Dương v.v… đã nói rộng.

Ngài Tam Tạng
nói: “Có tranh luận, chỉ nói là thể của sân, có tất cả hữu lậu.
Vị “ái” chỉ duyên
sinh của
thân trong.
Sự vui say, thèm khát chỉ
“duyên” dục bên
ngoài khởi, chỉ văn này ở cõi
Dục.” Pháp sư
Cảnh nói: Ái, vị có ở
khắp ba cõi, mê đắm chỉ ở cõi Dục.

Hí luận, theo
nghóa là thế gian, nghóa là chủ thể (khả năng)
sinh phân biệt, chấp lấy
giả dối, gọi là đối tượng nương tựa của hí luận.”

Trong giải thích ba đời rằng: “Nhân quả đã được thọ
dụng, gọi là quá khứ,
nhân quả chưa thọ dụng, gọi là vị lai; nhân đã thọ dụng, quả chưa thọ dụng, gọi là hiện tại, nghóa là vị lai, quá khứ đều y theo ở
nhân, quả đồng thời mà
nói và quả đã thọ dụng, nghóa là “đẳng ngữ”.
Hiện tại y theo ở nhân
quả đẳng lưu, thời gian khác, nghóa là “ngữ”, là quả quá khứ ở hiện tại, chẳng phải là nhân, quả đồng thời, hiện tại không
có quả, nên biết là y
theo ở nghóa riêng, nên khác với nghóa của Bản
Địa Phần quyển ba đã nói.”

Trong hỏi trong, ngoài,
sáu xứ đều thuộc về nghóa kia là bên
trong, chấp nghóa là
sáu căn bên trong đều chấp bốn trần phù căn và thinh nội thuộc năm
sắc căn. Lại,
chấp Thọ, Tưởng, hành uẩn thuộc ý căn, đều
là sắc tự tại của
định, cho nên nói thế.

Một phần của
uẩn là ngoài: Nghóa là trong sắc uẩn, chỉ lấy
năm trần của phi tình,
nên nói rằng một phần. Uẩn của ba tội ác, gọi là
thô, người, trời là
tế. Năm uẩn vô lậu dù là vô thường, chẳng phải khổ, bất tịnh là
“diệu”. Nơi chốn thời
gian khứ, lai, phương, nghóa cách trở,
vượt qua là xa v.v… Pháp
sư Cảnh nói: “ Nơi chốn xa, như Thiên-trúc, Chấn
Đán. Vì nơi chốn kia cách trở nơi này, nên nói là xa.

Thời gian quá
khứ, vị lai v.v… Nghóa là vì quá khứ, hiện tại
nên xa; vị lai đến hiện
tại, nên xa.”

Luận sư Trắc
nói: “Phương, giải thích là nơi chốn. Cách trở vượt qua, giải thích lại thời gian đi, đến xa.
Nay nói rằng: “thời gian cách
trở, vượt qua, giải
thích thành quá khứ, vị lai. Phương ngăn cách, vượt
qua, là giải thích thành nơi chốn.”

Luận Tiểu thừa nói về bốn
thứ xa: Xứ, thời, tánh, tướng.
Như thiện, ác không có
sắc xa, dù đồng trong một thân khởi, nhưng vì tánh chất khác hẳn, nên gọi là tánh xa. Như bốn Đại chủng dù
trong một thân, nhưng tính chất cứng, ẩm ướt, ấm áp, dao động khác nhau,
nên gọi là tướng xa.

Trong luận này, giảm lược không nói là hai.
Trong trói buộc
ba cõi, cõi Dục là nói
sinh chưa được đối trị, là thời kỳ thứ nhất
chưa được vô lậu và, đối trị của tâm cõi
sắc có đủ năm uẩn của
cõi Dục. Hoặc “đắc”, là “đắc” vô lậu của thời kỳ thứ hai và đối trị của tâm
cõi Sắc,
chỉ có sắc cõi Dục và
Bất tương ưng hành.
Đã xuất: phát ra vô lậu của thời kỳ thứ ba và tâm định của cõi
Sắc có đủ năm uẩn cõi Dục.”
Ngài Tam Tạng noí: “Trong văn của ba thời kỳ hiện hành
đã thuộc về đủ sắc
của khí thế giới bên ngoại. Cõi Sắc, nói là đã được đối trị của
cõi Sắc, nếu người nhập định cõi
Sắc kia, thì thân ở cõi Dục, mà
được định
Vô Sắc và nhập định đó, là thời, kỳ thứ nhất, chỉ thành tựu
hạt giống hữu lậu của
cõi Sắc. Hoặc giả người sinh cõi Sắc kia chưa được đối trị trên, nghóa là thân
cõi Sắc, chưa được tâm của cõi
Vô Sắc, là
thời kỳ thứ hai, có đủ
năm uẩn của sắc. Hoặc “đắc” đã xuất. Nghóa là
thân ở cõi Sắc, được
tâm của cõi Vô Sắc; đã phát ra pháp trói buộc cõi
Sắc hiện hành, là cõi
Vô Sắc của thời kỳ thứ ba. Nói: “Đã được đối trị, nếu người nhập định cõi
Sắc kia, thân ở
địa dưới, nhập tâm vô
lậu là thời kỳ thứ nhất, chỉ thành hạt giống trói
buộc Vô Sắc.
Hoặc người
sinh
Vô Sắc kia chưa được đối trị, là thời
kỳ thứ hai.
Thân sinh
Vô Sắc, chưa được đối trị rốt ráo của
Vô Sắc, khởi
đủ bốn uẩn của Vô
Sắc. Hoặc, “đắc” đã xuất, nghóa là La-hán Vô
Sắc đã được đối trị rốt
ráo của Vô Sắc, đã phát ra khởi đủ pháp trói buộc
Vô Sắc, là thời kỳ thứ ba.
Lại có khác nhau: Khinh an đều cùng
có Tam-ma-địa, nghóa
là phân biệt Tán Tam-ma-địa.

Quyến thuộc đều là quả.
Pháp sư
Cảnh nói: “ Năm uẩn thiện
đồng thời, gọi là
quyến thuộc. Nếu định và quyến thuộc đã sinh Dị thục,
thì gọi là pháp của quả Dị thục đó”.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Quyến thuộc nghóa là tâm, tâm
pháp đồng thời.
Pháp quả kia: tức câu giới đạo định và
sắc quả của cảnh định,
đây đều là những trói
buộc của cõi Sắc, ngoài ra là trói buộc của cõi
Dục. Thuộc về phiền não
của sắc, các pháp hữu lậu của cõi Sắc đều sinh
ra từ phiền não cõi
sắc. Lại sinh nhân quả của phiền não khác nhau, nên nói thuộc về phiền não
cõi sắc, trái với cõi
Dục kia, là trói buộc của
cõi Sắc. Lìa sắc phiền
não, nghóa thuộc Vô Sắc kia, nghóa là lìa sắc phiền não, tức là phiền não của
Vô Sắc. Từ phiền não của cõi
Vô Sắc đó
sinh ra các pháp hữu lậu.
Quả thuộc về nhân, vì là sự trói buộc của Vô
Sắc, nên nói rằng: “Nghóa thuộc về Vô Sắc kia là
sự trói buộc của vô sắc.
Trong ba tánh,
công năng chiêu cảm quả báo vui ở đời đương
lai là thiện hữu lậu,
và đối trị với khổ phiền não chính là thiện vô lậu, chủ thể chiêu cảm quả báo khổ là nghiệp bất thiện, phát khởi hành động
ác, là phiền não bất
thiện. Ly khai lổi lầm là thiện vô lậu. Và thuận
theo công năng đầy đủ
đối trị với lổi lầm, nghóa là thuận theo công đức
đối trị lổi lầm là thiện hữu lậu.

Ba học: Như luận Đối
Pháp nói: “Người cầu giải thoát đã có
pháp lành là nghóa hữu
học, từ chứa nhóm địa vị tư lương trở lên. Một phần các uẩn của bốn xứ, mười giới là hữu học. Chủ thể cac học xứ, người
đã được rốt ráo đã
có pháp lành là vô học, nghóa là một phần các uẩn của bốn xứ,
mười giới là Vô học, nghóa là pháp thiện, bất
thiện, vô ký
mà các phàm phu đã có
và pháp vô ký nhiễm ô của các bực Học, pháp
vô ký của các bực Vô
học, đều là pháp vô vi.

Các phàm phu, nghóa là trừ người cầu
giải thoát, bực hữu
Học nhiễm ô, như đối tượng thích ứng đó, bất thiện, ẩn mất vô phú, vô ký
là lậu, nghóa là tám
giới, tám xứ; niệm và một phần các uẩn.
Ba dứt trừ:
Luận Đối Pháp chép: Sự phân biệt đã khởi lên kiến, nghi kiến xứ, nghi xứ và đối với tà hạnh mà kiến v.v… đã khởi,
kiến phiền não; tùy
phiền não mà phát ra nghiệp thân, ngữ, ý, đều là tất
cả uẩn, giới, xứ của
đường ác, là nghóa kiến dứt trừ.”

Phân biệt kiến, nghi trong đây, nghóa là hỏi pháp bất chính
mà khởi năm kiến, đều
nẩy sinh kiến, nghi nói là hiện quán, nghóa là
khởi sự
sợ hãi như thế.
Nay là ngã, ngã được tồn tại cái gì? Nghóa là kiến nghi tương ưng với pháp
Cộng Hữu và hạt giống kia. Nếu được
kiến đạo, về sau, các
pháp hữu lậu trái với kiến dứt trừ, là tu dứt trừ.
Trái với kiến dứt trừ, nghóa là dứt trừ các pháp hữu lậu còn lại như kiến nhiễm ô do phân biệt khởi. Pháp hữu lậu thuộc về
thuận Quyết trạch, năng tùy theo
phần thiện, vì cũng nói thô.
Luận Đối Pháp, quyển ba nói rằng:
“Thuận Quyết
Trạch phần thiện, dù bị phiền não thô,
nặng theo đuổi, nhưng lại kiến lập làm tánh vô lậu, vì đều là tất cả có.”
Luận này còn nói: “Lời nói của pháp hữu lậu khác cũng thuộc về quyết
trạch phần thiện”. Luận
ấy lại nói: “ các pháp hữu lậu, trừ thiện quyết
trạch phần, là chẳng
phải đối tượng dứt trừ.”

Nói “Tất cả nhiễm ô, dứt trừ hẳn nghóa đối trị, là đạo vô lậu
và nghóa “đã dứt trừ”
tức là năm uẩn như sắc v.v… trong địa vị vô học
đã dứt trừ Tùy miên,
nên gọi là không dứt trừ. Trái với văn trước đây, làm rõ nghóa
Vô Sắc v.v…, như trước đây đã nói trái với
sắc v.v… là
Vô Sắc v.v…, nghóa là
Vô Sắc không có kiến, không có đối; không có
lậu; không có tranh cãi
v.v… ” Luận Đối Pháp, ở trong đó, có sắc, không có sắc; có kiến; không có kiến, có đối; không có đối nối tiếp nhau mà
nói. Luận này về sau sẽ
nói về không có sắc v.v…, nghóa là vì luận chủ
nói về pháp, ý lạc khác nhau, nên nói như thế. Dưới đây là thứ tư, giải
thích thuộc về nghóa uẩn
và tương ưng trong đó có năm trường hợp:
1/ Giải thích nghóa uẩn. Ý nói các thứ đối tượng mới chiêu cảm thể. Nghóa là như một vật sắc, dùng các thứ sắc, hương v.v… gọi là
mời gọi là. Phải biết
nhiều pháp chứa nhóm ở một chỗ. Lại, như nhất
tâm, nói là các danh từ
thọ, tưởng v.v…, gọi là kêu gọi là. Phải biết tâm
và tâm sở, nhiều pháp
chứa nhóm, lại là nghóa hòa tạp lẫn nhau chuyển,
như bốn trần v.v… của một vật
sắc hòa tạp lẫn nhau. Cũng như bốn
uẩn hòa lẫn của một tâm.

Nghóa giản lược chung của một loại, nghóa là y theo trực tiếp
năm căn trần, trong thân
của một loại, chứa nhóm một chung riêng.
Trong loại nhất tâm cũng có tám thức và các
tâm sở, đều khởi chứa nhóm trong một niệm, cũng gọi là tổng quát
lược qua. Lại, như quyển
năm mươi ba cho rằng: “cái
gọi là tất cả sắc, hoặc quá khứ, vị lai, hiện tại, cho đến xa gần, như thế, đến thức
cũng vậy. Tổng, lược qua như
thế, thuộc về nghóa tất
cả uẩn, chứa nhóm.”

Nghóa tăng giảm. Lại y theo ở trưởng dưỡng căn, trần tăng
giảm không đồng, để
giải thích chứ nhóm. Lại, nếu tâm nhiễm, thiện
khởi, tầm đồng tụ, phần nhiều gọi là “tăng”.
Tâm vô ký khởi tâm số, phần nhiều gọi
là giảm. Lại, do có tăng ích, chứa nhóm, mới có tổn
giảm. Nay, nêu tổn giảm,
để chứng minh có chứa nhóm.”

2/ Giải thích nghóa sắc. nghóa hạt giống đã gieo trồng được tăng trưởng, nghóa là phần nhiều y theo vào xứ sắc,
nơi nhãn thức đã hiện hành mà nói và nghóa biến đổi, ngăn ngại. Đây là y theo ở sắc ngăn ngại có đối, nên luận
Bà Sa nói: “Nghóa đổi thay hư hoại, quyết định
có đối, trở ngại là nghóa sắc kia.
Nghóa hư hoại,
đối tượng mà tay xúc chạm v.v…, nghóa là y
theo theo năm căn, bốn trần, trừ thinh.

Mỗi thứ tướng khác nhau của phương, xứ, tức chung cho cả mười xứ.
3/ Nói về danh rằng: “Thuận với thu hướng các thứ nghóa của
cảnh
sở duyên: như nói là thuận với các thứ nghóa của đối
tượng giải thích.
Tám thức, bốn uẩn, nghóa của chúng
cũng vậy. Khởi, hẳn là
thuận với thu hướng
nghóa của cảnh sở duyên.
Dựa vào Danh của
ngôn thuyết, từ dụ gọi là Danh. Dựa vào
Danh của ngôn thuyết, nhằm phân biệt các cảnh
sở duyên, nghóa là chẳng
hạn như nghe người khác
nói về danh tự các hành. Bốn uẩn dựa vào
danh, để phân biệt các
pháp, tức là từ ngôn từ ngôn thuyết,
đối tượng nương tựa, nên bốn uẩn được gọi là tên.
Phải biết y theo riêng ý thức,
bốn uẩn dựa vào Danh để phân biệt, cũng có thể do ý thức này dựa vào
Danh để phân biệt, dẫn sinh
năm thức đồng thời với bốn uẩn phân biệt, sanh
ra năm thức đồng thời,
bốn uẩn phân biệt năm trần. Nếu theo nghóa này, thì
sáu thức, bốn uẩn dựa vào danh từ ngôn thuyết để phân
biệt cảnh trước. hai thức bảy, tám thì không được nói là dựa vào danh từ
ngôn thuyết để phân
biệt nghóa cảnh, chỉ có danh để tư duy. Danh để tư duy

chưa hẳn là
phải dựa vào danh từ ngôn thuyết. Tư duy các pháp,
chỉ do tự tâm biểu hiện rõ cảnh trước. Câu-xá
giải thích danh từ bốn uẩn.
Mỗi danh từ đều tự có hai nghóa:

1- Tùy;
2- Cầu. Tùy, nghóa là thuận với cảnh thu hướng; cầu nghóa là dựa
vào danh để hiểu rõ cảnh.

Giải thích nghóa thuộc về: “Thuộc về tự tánh, chẳng phải tánh
người khác, nghóa là các pháp hữu vi đều gìn giữ tự tánh, không mất
phép tắc, khuôn mẫu, gọi là thuộc về tự tánh,
chẳng phải như thế gian
dùng ngón tay để nắm áo, dùng bàn tay để cầm
thức ăn. Gọi là thuộc
về. Dưới đây, nói về tự tánh thuộc về ý. Vì
hiểu rõ khắp, nghóa là khả năng biết rõ khắp mỗi thứ tự loại. Phá nhân của tướng hòa hợp, chứa
nhóm. Đây là ngộ nhập môn Không giải thoát.

Trong phần giải thích tương ưng, vì biết rõ khắp, dựa vào tự tánh thanh tịnh tâm v.v…, nghóa là tánh tâm vốn
thanh tịnh, tương ưng với nhiễm, gọi là giảm. Cũng có thể đều cùng có với tham v.v…, tức nhiễm
tăng, thiện giảm; đều có với tín v.v… là thiện
tăng, nhiễm giảm.”
Dưới đây,
là thứ năm, phá chấp của người ngoài, trong đó
trước dùng văn xuôi để
chỉ rỏ ba lỗi. Sau dùng bài tụng để thuộc về.

Trong phần trước nói chỉ có tâm là thật có, chẳng phải các
tâm pháp, không hợp lý,
đây là phá chung Kinh bộ, chỉ có tâm vương,
một tâm pháp thọ, tưởng,
hành chẳng phải có tự thể riêng. Vì sao? Vì đây là người ngoài gạn, vả lại, nói các uẩn, vì có năm tánh không
thành, đây là chính phá.
Như tánh năm uẩn của Đại thừa, mỗi uẩn đều từ
hạt giống sinh, thì năm
uẩn thành tựu. Như ông đã chấp tâm thật, tâm sở là giả, vì pháp giả không có tự thể, nên năm tánh
không thành, đây
là một lỗi. Lại nếu người ngoài kia chấp, cho đến cũng có lỗi v.v… nghóa là
dù chấp có phần vị
trước, sau cuả nhất tâm, có riêng thọ, tưởng v.v… chứ chẳng phải có thọ, tưởng v.v… trong
một sát-na. Nay, phá chấp đó
rằng: “Hoặc có, hoặc không đều thành
sai lầm.” Nếu nói là có, vì
“tướng” khác, nên lẽ
ra có thể “khác” v.v… Pháp sư Cảnh nói: “ Nếu
lập tưởng v.v… có tướng riêng thì dụng sẽ không
lìa thể. Tưởng v.v… tức lẽ ra
có tánh của vật thật?
Nên lập lượng rằng:

“Tâm tưởng v.v… đã quyết định có thể thật.” Vì không lìa
dụng. Giống như tác dụng của tâm tưởng kia.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “ Đại ý đoạn văn này nói: “Do tâm này khác với tửơng, tức lẽ ra đồng thời có tâm
số thật, vì
sao
Sát-na ban đầu chỉ gọi là thức? đến niệm thứ hai gọi là thọ; niệm thứ ba, gọi là
tưởng. Vì
nhất tâm được có tưởng khác, nên biết rằng, do pháp tâm
sở đều có cùng lúc.
Vì pháp tâm sở như đây, nên biết được “duyên” cảnh,
niệm đầu tiên v.v… tức lẽ ra gọi là thọ,
vì tâm đã biết đối tượng duyên, như niệm thứ hai.
Nếu nói không có, thì chấp phần vị riêng, là
luống uổng.”

Pháp sư Cảnh
nói: “ Nếu nói rằng tưởng v.v… không có tác dụng riêng thì thể, dụng của tưởng v.v… này
sẽ đều là “không” mà chấp
phần vị trước, sau có
riêng, thì đâu không luống uổng ư?”

Pháp sư Khuy
Cơ nói lập lượng rằng:
“Ông nói tâm thứ hai lẽ ra không gọi là thọ, vì tác dụng
không có riêng.

Như niệm tâm ban đầu.
Lại không nên cho cuối cùng không hợp lý.
Vì lẽ, ông đã lập ý thức tùy
sáu
căn “duyên”sáu cảnh, tức có khác nhau rồi. Phần vị
của pháp tưởng, thọ
v.v… được kiến lập, chỉ ở một căn, một cảnh
đồng thời có thể được, nên so sánh không bình
đẳng. Nếu cho chuyển biến
cuối cùng chẳng phải đối
với không có sắc, hữu, như sữa lạc, sinh bơ
v.v…. Nghóa là nếu người ngoài kia bào chữa. Tôi chỉ nói một thức
chuyển biến trước,
sau để làm
tâm sở, nên có bốn tâm”, thì cũng không hợp
lý. Vì, sắc có hình
dáng, chất ngại chuyển biến trước, sau, chẳng phải
đối với pháp vô sắc.
Lại nữa. Vì nhân duyên của tâm không có khác nhau, nên hành chia ra phần vị riêng là không đúng lý v.v….
Pháp sư Cảnh nói: “
Nhân duyên của
sắc uẩn có các thứ
chuyển biến, còn tâm
thì không có nhân duyên
khác nhau, có lập chuyển biến, nghóa là tâm quá khứ, vị lai là không, hiện tại chỉ một niệm, hễ khởi thì liền diệt ngay,
thì làm sao có khả năng
làm cho tâm của một Sát-na trải qua nhân
duyên dừng lại,
không diệt, chuyển biến đẻ cho được thành tựu, rồi lại
khởi các tâm sở hiện hành ư?

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “ Ở trước chấp rằng: “Phần vị của tâm
lập ra tâm thọ, tưởng,
hành, nghóa là nhân duyên riêng của phần vị tâm
kia không thật có. Như
khởi tâm “duyên” lấy một cảnh đáng yêu, ngay
ý nghó ban đầu lẽ ra
khởi tham, cho đến bất cứ lúc nào chưa lìa cảnh
này trở lại, lẽ ra cũng
vậy. Vì sao niệm đầu tiên, gọi là thức; Niệm thứ
hai gọi là thọ; ý niệm
thứ ba, gọi là Tưởng? Vì không có pháp Tâm sở,
thì tâm ở một Sát-na
sẽ không có nhân duyên khác nhau.”

Luận sư Trắc
nói: “ Chủ thể sinh nhân duyên hạt giống của tâm vương đã không có khác nhau, chỉ là một tướng. Vì nhân
không có riêng, nên ba uẩn của phần vị riêng như hành thọ v.v… là không hợp
chánh lý. Đây là lỗi
thứ hai. Lại, vì trái với giáo thứ ba, trong đó,
trước, chỉ rỏ trái với
ba kinh; sau, hội ý kinh Lục Giới.

Trong phần trước: “như kinh nói:Cho đến vì ở trước đã nói.
Đây là trái với kinh ban đầu.”

Pháp sư
Cảnh nói: “ đại ý văn luận nói: “Nếu tham chẳng phải thật thì làm
sao có thể được nhiễm tâm phiền não, khiến không
giải thoát? Hỏi lại:
“Trái cái gì”? là ý đáp:
Nếu lập duy tâm không được đồng thời, thì đây là tâm khởi
lìa tham. Lúc tham v.v…
khởi, không nên dựa vào thức”. Người ngoài lại bào chữa:

“Sáu thức của ta có trước. Kế lại chuyển biến, nên khởi các
pháp tâm sở như tham
v.v… có công năng làm nhễm ô tâm.” Vì cho nên sau lại phá:

Trước đã phá: Sắc có chuyển biến trước, sau khác nhau, có
nhân duyên của tâm là không có khác nhau.

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “
Người ngoài cố bào chữa rằng: Tôi đâu có thừa nhận tính tham này đều có với tâm, như lúc
“duyên” cảnh đáng
ưa thích, ý niệm đầu
tiên được gọi là thức: thứ hai, gọi là tham.
Tham sau tiêm nhiễm tâm niệm
lúc đầu thì đâu có trở ngại?”. Nay phá rằng:

“Vì nhân duyên khác nhau không thật có, nên “duyên” một cảnh đáng yêu.

Luận sư Trắc
nói hai cách giải thích:

Thuyết thứ nhất: Y theo tông của người ngoài kia để phá: “Nếu chỉ có tâm vương, không có tâm
sở riêng, vì hai tâm
Vương không cùng
có, là tham v.v… đầu tiên, lẽ ra không dựa vào thức.”

Thuyết thứ hai: Y theo tông mình phá: “Đối với mỗi thức đồng loại hai tâm không cùng co”ù.
Lại nữa, kinh noí: “Với xúc
cùng sinh,
thọ, tưởng, tư v.v… là trái với kinh thứ hai.
Nếu tâm trước sau không có
tâm sở, thì sao kinh lại nói: ‘Xúc và thọ v.v…
đều cùng sinh”? Lại
kinh khác nói, ‘cho đến, cho nên không thể lìa “câu
sinh” để nói hòa hợp.”
Ngghóa là trái với kinh thứ ba.”
Đầu tiên,
là dẫn pháp để nói, lại-dẫn thí dụ:
Thí dụ ánh
sáng đèn: Như đốt các ngọn đèn rất
sáng hòa hợp,
các tâm, tâm sở hòa
hợp cũng vậy. Cho nên không thể lìa “câu sinh”
(đều cùng sinh) mà nói hòa hợp.
Hội ý để giải thích trong
kinh Lục Giới, trước, là giải thích về vặn hỏi của
người ngoài. Sau, là Luân chủ nêu kinh Bất liễu
nghóa khác,
để chất vấn ngược lại.

Trong phần trước, người ngoài lại tự dẫn kinh để vặn hỏi:
“ Nếu ngoài tâm vương có tâm
sở riêng, thì vì
sao kinh lại nói
sáu giới bốn đại,
không thức, thành tựu sự sinh, không nói tâm sở; nên
nay, nhắc lại cho là không có lỗi”?

Cho nên nói: “Dù rằng kinh nói
sáu giới như thế, gọi là
só
phu, nhưng vì mật ý nói,
nên không có lỗi. Dưới đây là mật ý:
Đáp: “Muốn
làm rõ đối tượng nương tựa hơn hết của sắc
khuynh động tâm pháp, nghóa là bốn đại trong sáu
giới là đối tượng nương tựa của
tạo sắc. Không là
sở y, của tánh xao động; Thức là đối tượng
nương tựa của tâm, tâm
sở, chỉ nói sở y.

Trong vặn hỏi
ngược lại của Luận chủ, Pháp sư Cảnh nói:
“Trong kinh nói ba thí dụ, há ngoài ba thí dụ này, không còn thí dụ nào
nữa ư? Hoặc có bốn đại
chủng của nơi chốn thô, lấy đó làm ngã, há có
thể ngoài bốn đại,
không có tạo riêng ư? Hoặc có nơi chốn, ý hữu
sắc nẩy sinh, tức dụa vào kinh này, há chỉ có hai thứ là
sắc và ý ư?
Hoặc có tưởng Vô Sắc của
các xứ sinh. Như thế, há chỉ là tưởng sinh chăng?

Như thế, kinh nói sáu xứ, há có thể ngoài sáu xứ, không có
tâm sở khác hay sao?

Luận sư
Bị nói: “Thí dụ này nói là ba phần vị ban đầu như
yết- thích-lam v.v… ”

Pháp sư
Thái nói: “Sữa dụ cho bốn đại cõi
Dục là ngã. Lạc, dụ cho ý hữu
sắc của cõi
Sắc nẩy sinh.
Bơ sống dụ cho tưởng không
của cõi Vô Sắc sinh ra.
Vì chuyển biến hơn thêm, nên lấy ba thí dụ,
nhưng chẳng lẽ ngoài ba thì cõi
Sắc v.v… không có tâm v.v… ư? Nên nói
là “thuộc về v.v… ”
trở xuống là kết. Dưới đây, dùng bài tụng tóm
thâu, như Bản địa có ghi.

Tụng chung có ba:

Phải biết rằng vì muốn giải thích nghóa, nên dùng một bài tụng
để chia ra môn nghiệp, gọi là chung là Ốt-Đà-Nam.

Trung gian là giải thích tùy theo một pháp xong, tức là dùng một bài tụng để đúc kết lại
nghóa trước, gọi
là Ốt-Đà-Nam. Nếu giải thích về môn các
nghóa xong,
sau cùng lại dùng một bài tụng để tóm
thâu chung thì gọi là Ốt-Đà-Nam sau. Nay đối tượng
được nói ở đây là
Ốt-Đà-Nam giữa, để đúc kết lại nghóa trước.

“Năm chủng tánh không thành”, đây là kết một lỗi đầu. Vì nhân duyên lỗi khác nhau của phần vị không có riêng, là tổng kết thứ
hai. “Trái với Thánh
giáo, đây là kết thứ ba.”

Lại, giải thích: “Bài tụng này kết phần vị khác nhau của bốn
lỗi
lầm là thứ hai; nhân duyên không có riêng là thứ ba, nên văn xuôi
ở trước cũng chia làm bốn.” Trên đây,
nêu ra phân biệt rộng về uẩn thiện xảo trong sáu thiện xảo đã xong, dưới đây là thứ hai nói về giới thiện xảo, trong đó,
ban đầu, là kết trước,
sinh sau, kế là, chánh nói về nghóa giới. Sau, so
sánh kết đồng với “hữu”.
Y theo trong
phần chánh nói, trước là dùng tám môn để nói
lược; sau dùng mười
bốn môn để nói rộng.

Trong phần trước, ban đầu là nói về tám môn; sau, dùng tbài ụng để kết.

Trong phần trước:
1/ Nói về tướng mạo của giới: “Nếu mắt chưa dứt, hoặc đã
dứt xong, mạng căn nhiếp
thọ.”Ngài Tam Tạng nói: “Phàm phu Hữu học, gọi là mắt chưa dứt; mắt của bực vô học, được gọi là đã dứt trừ.
Tuy nhiên được mạng căn nhiếp thọ, được trụ nối tiếp nhau.
Về lý, thật ra
là đã được Lại-da
nhiếp thọ, mạng căn vì y theo lý Tùy Chuyển, nên
nói là nhiếp thọ mạng
căn, cho đến pháp hữu lậu của một phần pháp
giới cũng đều như thế.” Lại,
giải thích: “Phần vị nhãn chưa dứt trừ “hoặc” và phần vị
nhãn đã dứt trừ
“hoặc” được Lại-da, thể của mạng căn nhiếp
thọ. Vì lấy giả để
nhiếp thật, nên gọi là mạng căn. Nếu do
sắc căn tăng thượng mà
sinh nghóa là vì được
thọ dụng năm trần như sắc v.v… nên năm căn sinh
ra. Năm căn phát sinh rồi,
do thế lực tăng thượng, dẫn sinh sắc v.v….

“Nếu kia đối
với đây làm tăng thượng, nghóa là hạt giống
nghiệp kia làm duyên tăng
thượng, để sinh ra sắc v.v….”

Lại, giải thích: “Năm trần dùng năm căn làm duyên tăng
thượng, mới được sinh khởi. Năm trần kia làm
duyên tăng thượng, nuôi
dưỡng năm căn này.”

Nói về giả, thật, hoặc mười bảy, hoặc hai mươi. Pháp
sư
Cảnh nói: “Nếu mười bảy là thật thì ý giới là
giả, vì lìa ngoài tánh phân biệt
của sáu thức, không có y giới riêng. Nếu mười
hai là thật, thì sáu thức
là giả, vì người lónh vực ý sau khi ly sinh, sẽ
không có sáu thức riêng,
nên thể chỉ là một.
Nay, y theo ở thế tục, để lập đạo lý vững chắc, nên nói là
sáu không có nhất nhất là
sáu v.v…
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Mười bảy nghóa là trừ ý giới.” Đoạn văn dưới đây nói:
“Sáu là một, vì
sáu thức
Vô gián diệt là một ý,
Mười hai: Văn dưới nói một là sáu nghóa là ý giới được chia làm
sáu thức, đều là ý giới, nói là đầu tiên, chung cả đạo lý thế
tục của
Tiểu thừa v.v…. Nếu Đại thừa tự có mười tám, dùng làm
thể của ý giới, đồng
thời là thật có. Nay xét Nhiếp Luận quyển mười một, cho ta thấy thọ là thức.
Thân là thức, gọi là ý giới, tức là
Lại-da và thức Mạt-na. Thân thức tức giới của năm căn, lẽ ra thức thọ tức giới
sáu
trần. Thức chánh thọ,
tức là giới sáu thức. Cho nên mười tám giới
đều thật có.

Y theo bốn trường hợp để phân biệt:
Pháp sư
Cảnh nói: “Có khi nhãn chẳng phải giới: nghóa là nhãn
sau rốt của
bậc La-hán. Đây là
y theo ở ý niệm sau cùng sắp vào Vô dư, nhãn
không thể sinh, về sau, chẳng phải là nghóa hạt giống, không gọi là giới. Cũng nên nói rằng.
Người Hữu học từ hai cõi dưới chết đi, lúc
sinh lên cõi
Vô Sắc,
sau cùng
Xả nhãn, không gọi là giới.”

Lại, lược qua không luận đồng trong Bản thức là hạt giống,
sinh nhãn cău sau cùng kia,
vì nếu có hạt giống, thì nhãn sau cùng là nhãn, sao
đặc biệt nói là nhãn, chẳng phải giới nhãn. Lại,
nói rằng: “Sao
nói là uẩn sau cùng của
A-la-hán, gọi là không có hạt giống đã sinh?
Nếu nhãn sau cùng đồng
thời không có hạt giống “năng sinh” thì sao Nhiếp luận lại cho trong
sáu nghóa hạt giống, có hạt giống ở thời gian này,
tức quả của thời gian
này sinh, gọi là đều có?

<章>Giải thích:</章>

“
1/ Nhãn sau cùng thật sự từ hạt giống đồng thời sinh, mà nói là chẳng phải nhãn giới, nghóa là y theo hạt giống này không có nẩy
sinh niệm sau, vì công năng của nhãn, nên gọi là chẳng phải giới, chứ chẳng phải cho nhãn
sau cùng không có hạt giống đồng thời, gọi là
chẳng phải giới.
Uẩn sau, được gọi là không có hạt giống đã
sinh cũng thế, tức
dựa vào nghóa này để
giải thích khi tâm Kim cương sau cùng của Thập Địa sinh, hiện
sinh Lại-da và hạt giống, chủ thể
sinh đều đã trụ ở tướng diệt, vì
pháp nhân, quả, về mặt lý, tất nhiên đồng thời đều dứt Diệt.
Bấy giờ, tức có trí Viên cảnh
phát sinh, nối tiếp nhau, nên
Luận Trí Độ nói
rằng: “Hạnh trong đạo
Vô ngại gọi là Bồ-tát; hạnh trong đạo giải thoát

gọi là Phật.”

2/ Lại Giải thích: “Nhãn sau củA-la-hán sinh ra từ hạt giống của niệm trước, vì đồng thời không có hạt giống, nên nói là “không có
hạt giống đã sinh”.

3/ Lại, sau cùng bất sinh, không gọi là giới nhãn. Lại, không có hạt giống của nhãn, gọi là chẳng phải giới nhãn, mà sau khi sinh
giới bảy tâm, gọi là đồng phần kia.

4/ Giới bảy tâm của Đại thừa ở vị lai không có tự thể, không thể nói là đồng
phần, đồng phần kia. Nếu khởi, thì sẽ có công dụng, đều
là dụng ấy, vì thế, nên không y theo ở
giải thích.
Sắc v.v… chỉ có
đối tượng chấp, chứ chẳng có chủ thể chấp. Cũng vì không y theo ở
giải thích,
nên có “duyên” trong
pháp giới, như ý không nói là đồng phần, đồng
phần kia. Không có duyên,
nghóa là như sắc v.v…, cũng không nói.”

Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Đồng phần, đồng phần kia chính là
lấy năm căn, gồm lấy
sáu thức cũng được.
Nhưng thức thứ bảy và ý
thức trong Đại thừa,
cũng nên phân biệt như năm căn. Tâm trong pháp giới kia, đã y theo ở mỗi một tâm tự biến ra trần, làm
sao gọi là đồng
phần? Nay, lấy chủ thể
nương tực chung một căn, lấy trần của Bản thức
làm đồng phần v.v….”

Nói về cảnh thủ của các cõi
không đồng, trong đó được chia
làm ba: Đầu tiên nói về hợp, ly. Pháp sư Cảnh
nói: “Nói sáu hợp chủ
thể chấp, nghóa là ba căn mũi, lưỡi, thân và ba
thức đó. Bốn không hợp
với chủ thể chấp, nghóa là hai căn, hai thức của mắt, tai.

Năm và một phần ít chẳng phải chủ thể chấp (năng chấp) nghóa là năm giới như
sắc v.v… và phần ít trong giới pháp, không có
pháp sở duyên (đối
tượng duyên), chứ chẳng phải chủ thể chấp.
Một giới nếu hợp, không
hợp, cả hai đều cùng có khả năng chấp, nghóa là
trong trường hợp này,
lẽ ra phải nói là hai giới, ý giới và ý thức
giới, bởi lẽ ý giới không có tự thể riêng, nên không nói.
Nếu ý, thức, giới, với ba thức đều khởi duyên đồng thì
sẽ gọi là
“hợp năng chấp”, nếu với hai
thức nhãn, nhó cùng
khởi, đồng “duyên” độc đầu ý thức thì sẽ gọi là
“không hợp năng chấp”, vì
sáu thức tức là nói ý nghóa. Nếu nói riêng giới ý căn, thì
sao
sáu
thức sinh, đều gọi là ý giới.
Như thức Tỷ, thiệt, thân và
đồng duyên ý thức sinh
sau, gọi là giới y, thì hợp với chủ thể chấp. Hai
thức nhãn, nhó và đồng
duyên ý thưc cùng độc đầu ý thức sinh sau, gọi là
ý giới, thì không hợp
với chủ thể chấp.”
Đối Pháp
quyển ba nói: “Ba trong sáu căn kia không hợp với
chủ thể chấp, đó là ba thứ nhãn, nhó, ý. Ba căn
hợp với chủ thể chấp, nghóa là căn khác. Đây là y theo ở ý thức, dù đều cùng khởi (phát
sinh tác dụng) với năm thức, nhưng chúng không dựa vào năm căn.
Cho nên, không đồng với hai
thức hợp lấy ba trần, do đó, gọi là “không hợp với chủ thể chấp”. Lẽ ra nói ý thức là nói phi ly, phi hợp, vì nó không
nương tựa năm căn. Cho
nên vì không đồng với hai thức kết hợp lấy ba
trần, nên gọi là “không
hợp với chủ thể chấp”, lẽ ra nói ý thức là nói
chẳng phải ly, chẳng phải
hợp, vì nó không dựa vào căn, cho nên đối với
năm trần và pháp trần,
chẳng phải ly, chẳng phải hợp. Nếu theo
Tát-Bà-Đa thì, nếu lấy cảnh gọi là đến,
sáu căn đều đến, nếu không gián
đoạn chấp cảnh thì sẻ
có ba căn đến, ba căn không đến.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Theo ý của Đối Pháp, thỉ chỉ không
hợp với chủ thể chấp,
nghóa là vì lấy trần của mình làm môn. Trong đây vì lấy năm căn làm môn, nêu chung cho hợp, không có trái nhau.
Pháp Giới lẽ ra nói là
một phần hợp, không hợp với chủ thể chấp. Vì chỉ một phần giới pháp này, nên lược qua không nói.
Thức Bảy, tám của
Đại thừa chẳng phải
hợp, không hợp mà chấp.”

Kế là, nói về chủ thể, đối
tượng chấp. Năm và một phần ít chỉ
đối tượng chấp, nghóa là trong năm
sắc giới và pháp giới
“không có duyên” pháp, chỉ có đối tượng chấp mười hai và một phần ít cũng là
chủ thể chấp, nghóa là
sáu căn,
sáu thức và pháp giới hữu duyên,
về sau,
sẽ
nói về sự giúp đỡ.
Ý thức chủ thể chấp cảnh.
Tâm sở của ý thức không dựa
vào năm căn, gọi là chủ thể
chấp riêng.
Về mặt lý, thật ra cũng mượn
Mạt-na làm sự giúp đỡ
cho căn, mới lấy.

Nói về sự trói buộc của cõi:

Hỏi: “Có bao nhiêu trói buộc, chỉ cõi Dục, cõi Sắc?”
Đáp: “Có
mười một, tức năm căn, ba thức và ba trần. Do
hương, vị và thức chỉ ở cõi Dục.”

Nói về chấp thọ, và chẳng phải chấp thọ.
Pháp sư
Cảnh nói: “Năm chấp thọ: đó là năm căn (năm cơ quan). Năm chấp thọ chẳng phải chấp thọ, nghóa là năm trần.
Không lìa căn, nghóa là được thức chấp. Lìa căn thì chẳng phải chấp thọ.” luận Đối
Pháp nói: năm thứ như
nhãn, v.v.. hoàn toàn là một phần tư, nghóa là
không lìa căn sắc, hương vị, xúc. Trong đây nói năm thông là thọ, chẳng phải thọ, vì khi thanh
khởi không lìa căn, nên nói là chấp thọ. Luận
đối pháp là y theo thanh
không hằng có nên không nói thọ.

Còn lại chẳng phải chấp thọ v.v…, nghóa là bảy tâm giới còn
lại và pháp giới đều
hoàn toàn chẳng phải chấp thọ. Nếu lìa năm căn kia và không lìa tám giới khác của năm trần căn, có riêng tâm chủ thể
chấp chấp thọ, thì đối với chấp thọ đó không thể được.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Nếu theo chân lý
của Đại thừa, thì chỉ có thức thứ tám, mới được gọi là chủ thể chấp thọ. Nếu thuận theo môn lý, thông qua
sáu thức, thì nay, thế văn dưới đây
sẽ nói rằng: “Vì lìa năm căn kia, căn còn lại có
thể chấp thọ. Vì xứ (lónh vực) của âm thinh có
không thường, cho nên
không nói. Nay chấp giới
của âm thinh ấy.”

Có thuyết nói: “Thức thứ tám không “duyên” âm
thinh v.v…, nghóa

là như phân
biệt xứ khác. Luận sư Trắc cho rằng: “Vì lìa năm căn
năm cảnh bên ngoài kia,
tâm pháp còn lại là chủ thể chấp thọ. Vì chấp thọ đối với căn,
cảnh đó có thể được, nên căn cảnh đó là đối tượng chấp thọ. Nhưng lìa pháp tâm, tâm
sở kia, chẳng phải tâm pháp khác làm chủ
thể chấp thọ, thì chấp
thọ đối với pháp tâm, tâm sở kia sẽ không thể được, nên tám giới chẳng phải chấp thọ”

Hỏi: “Vì sao
không nói căn, trần quá khứ, vị lai chẳng phải chấp
thọ?
Đáp: “Vì
lẽ không có tự thể, nên không đồng với luận của Tiểu thừa.”

Nói về sự khác nhau của giới. Đại ý nói về thể loại của mười
tám giới không đồng. Tánh tướng của mười tám
giới kia khác nhau, gọi là các thứ giới. Hữu tình là giả, thể của giới là thật. Giả dựa vào thật được trụ gọi là chẳng phải một giới, tức gồm ba
pháp trước, nghóa là các thứ giới.
Và “một giới gọi là Vô lượng giới” trở xuống, là dẫn thuyết
để chứng thành. Pháp sư Thái nói: “Ác Xoa là
tên bao trùm quả. Hình dáng quả ấy giống như hạt Ma tử của xứ này, là nhóm vô lượng,
nên chưa dùng làm dụ. Vì địa phương này không có, nên vẫn giữ nguyên tên gốc.”

Trong phần bài
tụng kết, những gì là một? “thật có hai tánh; bốn trường hợp có ba; đồng phần có bốn;
Thủ có năm;
Giới có sáu, chấp
thọ chẳng phải bảy, các
thứ v.v… chẳng phải mười tám.”
Dưới đây là thứ hai, dùng mười bốn môn để nói rộng về giới. Đầu tiên nói về
nghóa giới.
Pháp sư
Cảnh nói: “Sáu thứ trong đây đều y theo trong môn chủng nhân duyên của mười tám giới trong
A Lại-Da, để giải thích rõ về
giới. Dưới đây sẽ giải thích về lập “xứ”, nhằm làm rõ ba duyên còn lại; kiến lập “giới” để làm
sáng tỏ
nhân duyên,
nói nghóa nhân, nghóa hạt
giống v.v…. Hoặc y theo ở nghóa trước
sinh
sau của nhãn v.v… hiện hành, nên là
nghóa nhân, cho đến nghóa gìn giữ v.v….
Như nói “Mắt sau cùng
của A-la-hán, vì không thể dẫn đến
thân sau, nên chẳng phải giới, nghóa là phải biết rằng, vào lúc khác, trước có
thể sinh sau, đều được gọi là Giới. Về nghóa nhân là nghóa
nhân duyên,
nghóa hạt giống, nghóa như
thế gian nói công năng gần (trực tiếp) mọc
mầm, gọi là hạt giống.
Về nghóa bản tánh, nghóa là nhân duyên là bản
tánh của quả.
Nghóa chủng tánh, nghóa là quả từ
chỗ sinh, gọi là chủng
tánh, về nghóa nhỏ nhiệm,
nghóa là lý nhân duyên sâu, gọi là nhỏ nhiệm. Do nhân quả trụ, gọi là nghóa gìn giữ,
cũng có thể nhân quả trụ này dựa vào mười tám giới hiện hành, trước có thể
sinh sau, gọi là
nhân duyên. Ở
đây y theo duyên tăng thượng để nói
nhân duyên. Vì đoạn văn kế là
nói mười tám giới làm
sáng tỏ nhân duyên, mười hai xứ thì do ba duyên.”

Hỏi: “Nếu trước sinh sau là nghóa giới, thì như mười xứ cũng
nói Vô gián sinh sau là
nghóa xứ kia. Nhãn sau của A-la-hán, cũng
không gọi là xứ. Vậy
xứ và giới có gì khác nhau chăng?”
Giải thích:
“Thể dù không khác, nhưng về nghóa thì thường khác nhau, như nhãn trước
sinh
nhãn sau, có bên nghóa hạt giống, là
nghóa giới của nhãn kia,
khiến cho bên cạnh sinh trưởng sau là nghóa Xứ.
Nói y theo ở căn, trần đồng thời
sinh ra bên thức có hai nghóa: Như nhãn căn,
sắc trần chỉ
sinh nhãn thức, bất
sinh thứ khác,
đây là nhãn,
sắc đối với nhãn thức kia có nghóa hạt giống. Y theo ở
duyên tăng thượng, nói là hạt giống, như nhãn trước
sinh nhãn
sau cũng y theo
trong duyên
tăng thượng, để nói là hạt giống. Nếu đồng thời căn, trần
sinh trưởng bên cạnh thức, tức là nghóa xứ. Nên luận dưới đây nói rằng:
“Xứ là nghóa gì?”:

1/ Là nghóa môn sinh trưởng của các tâm sở.
2/ Nói về Niết-bàn, hư không được gọi là nguyên nhân của giới do chứng Niết-bàn,
nên mọi nổi khỗ đều diệt, nên nói giữ cho nổi
khỗ bất sinh. Cho nên,
Niết-bàn lập ở pháp giới, hư không, chẳng thể ngăn ngại, giữ cho thân qua lại. Vận động
tác dụng. Lại, hư không làm
duyên vượt hơn, gìn giữ
tác dụng nhìn thấy của mắt, nên nói gìn giữ nghóa
tác dụng, vận động của thân nhãn v.v….

Giải thích ý lập giới, vì làm sáng tỏ nghóa nhân duyên, nên lập mười tám giới.
Giới (cõi) gọi là chánh chấp mười tám giới chủng và làm
sáng tỏ nghóa thọ dụng của căn cảnh, căn là sáu
căn, cảnh là sáu cảnh,
thọ dụng tức sáu thức trái thuận, khổ vui, v.v…

Nói lược về giới có sáu thứ, rộng thì vô lượng.

Hỏi: Mười tám giới do đâu mà chia ra? Y vào đâu mà phân
biệt có mấy thứ giới?
Đáp: Nói
lược do sáu thứ, v.v… y theo sáu nghóa mà phân
biệt các giới, mười tám thứ như nhãn, v.v… thể tánh là pháp nên gọi là pháp
giới, phần ít pháp giới
của tất cả hạt giống vô lậu của người có tánh ba thừa gọi là
Tịnh giới; cũng có thể y theo tất cả pháp giới của người có
chủng tánh vô lậu. Vì
đều tốt đẹp nên đều gọi là tịnh giới. Tức như hạt
giống của mười tám
giới như đã nói vốn có từ vô thỉ, gọi là giới bản tánh,
và trụ chủng tánh ba
thừa, không trụ chủng tánh cũng thành bản hũu
hạt giống. Hạt giống
Niết-bàn cũng gọi là giới bản tánh, do bắt đầu huân tập trở thành hạt giống của
giới nhiễm, tịnh hơn, kém trong
Sinh tử, nghóa là mới huân tập
sinh hạt giống; mới huân tập hạt giống vô lậu, gọi là nhân
tánh Niết-bàn, nên gọi là huân tập
giới ngoài. Giới đã
sinh, hạt
giống diệt, nhập quá khứ, gọi là quả đã cho, hạt giống của quả
chưa sinh, thường chuyển
động nối tiếp nhau. Hoặc đã diệt ở quá khứ;
hoặc chuyền đi trong hiện tại, gọi là giới của quả chưa cho, giới của bản tánh quả đó được huân tập
trong giới.
Thắng Quân Hộ Nguyệt, Hộ Pháp đều phân biệt ba nghóa, nên tư duy.

Có bao nhiêu
có sắc, vô
sắc v.v… cho đến không có dứt?
Có mười chín môn để chia ra các giới. Dựa vào
thuận theo trong uẩn
trước để kiến lập.

Nói về Thể của thấy nghe v.v….
Pháp sư
Cảnh nói: “Y theo vào đạo lý
Thắng nghóa,
sáu căn,
sáu thức đều từ
duyên sinh, mỗi niệm,
không trụ, diệt, không có tác dụng, làm sao có
thể nhìn thấy, cho đến
rất dễ hiểu? Y theo trong lý nối tiếp nhau của các
hữu vi để nói là có
tác dụng thì nhãn căn v.v… đối với thấy, nghe
v.v… vượt hơn, có thể ở các căn đó để lập thấy, nghe v.v….
Vì sao? Vì, nếu có căn, thức thì nhất
định sinh, hoặc có thức, mà căn không
quyết định, căn thiếu, không
thiếu đều có thể được. Nên nói căn là hơn,
lập ra người thấy v.v…, về
nghóa thật, thì chỉ đối với
sự nhìn thấy v.v…, nói là người thấy v.v….
Ngoài thấy, nghe, không có
sự thấy, nghe
v.v… riêng.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Tự tánh các pháp vì các duyên sinh, vì
sát-na diệt, nên không
có tác dụng, nghóa là vì lẽ ban đầu chẳng phải
tự nhiên sinh, nên nhìn thấy. Kế là, vì chẳng
phải thường, nên được thấy pháp không có tác
dụng, pháp tác dụng, vì phá tác dụng của Phệ
Thế-Sư v.v…, nên không
thể thấy thật.”
Nói: “Hoặc có thức chuyền đi, chẳng phải các căn v.v…, như nhãn, v.v…
hoặc thiếu,
không thiếu, đều có thể được, nghóa là hạt giống căn
bị tổn hại, không thể
sinh hiện hành, hạt giống thức không bị hao hụt, hạt
giống thức đó lưu chuyển trong tất cả thời gian,
mà căn đối khi
thiếu, không thiếu. Nên
biết nếu có hạt giống căn, tất nhiên sinh, hiện có
hạt giống thức sinh, thức tự có hạt giống thức,
hạt giống căn vị tất sinh
ra căn.” Lại nói chuyền
đi (lưu). Nghóa là chuyền đi giống như thức đủ ba thứ thành tựu.
Nếu căn thiếu, thì chỉ có hạt giống thành tựu, thức
kia chuyền đi giống như
căn thiếu, không thiếu đều có thể được, nên
biết được có căn,
thức sinh, không dó thức có, căn có.”

Luận sư Trắc
nói: “Năm thức có ba thứ:
1- Hạt giống thành tựu. Hiện hành thành tựu.
Tự tại thành tựu.

Nên nói “Không có năm căn, thức chuyền đi có thể được. nếu không có hiện căn,
thì căn chỉ có hạt giống không có chi khác. Đối tượng nương tựa của hai mươi mốt hạt giống, tức là
sáu căn.
Căn có thứ lớp. Nghóa là nhãn là
trước v.v…. Cảnh giới tức
sáu cảnh. có thứ
lớp, nghóa là sắc, thinh
v.v… đều nương tựa Thức này. Thức đều nương tựa căn, cảnh kia
mà sinh.
Tùy căn, cảnh kia được lập có thứ lớp trong
mười tám giới, dựa vào
sáu căn, kế là nói
sáu cảnh,
sau nói
sáu thức,
nên nói là ba thứ.

“Vì sao” trở xuống, là giải thích về nghóa đều cùng nương tựa.

Trong sáu thứ, trước là văn xuôi
giải thích,
sau là bài
tụng thu nhiếp.

Trong phần trước, trước là y theo sáu nhân để nói về thứ lớp
của năm căn. Sau, nói
chung về lý do vì sao ý căn lại ở sau?

Trong phần trước có mười bốn.

Y theo
sở duyên (đối tượng
duyên) nhiều, ít để phân
tích trước,
sau, nghóa là đối tượng mà mắt nhìn thấy vì nhiều
nên nói trước. Vì tai
nghe tiếng hẹp, nên nói sau v.v….

Tùy các việc của thế tục chuyển biến để nói lên thứ lớp
của năm căn kia.

Y
theo ở sự khác nhau giữa hỹ và lạc, để nói về thứ lớp.
Pháp sư Cảnh nói: “ Tùy hỷ lạc của Chư Phật, Bồ-tát,
trước hết nói về mắt v.v….
Như kinh nói:
“Căn, nghóa
là mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý”.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Tình cảm mừng, vui được lập theo thứ lớp này.
Lại tình cảm đa số là nổi vui mừng khi mắt nhìn thấy các sắc v.v….

Y
theo sự trang sức để giải thích về An-Thiện-Na, là tên loại
thuốc của nước phương Tây. Thuốc ấy có màu xanh,
đen, bột nó dùng
để xoa vào chân mày, mắt. Xứ này không có thứ
thuốc đó, nên vẫn
giữ nguyên gốc.

Dựa vào tác nghiệp để tập theo thứ lớp của dục, nghóa là trước
thấy thân nghiệp, sau nghe ngữ nghiệp. Lúc thọ đoạn
thực, trước ngữi mùi hương, kế là nếm vị; sau
là xúc giác v.v….

Dựa theo nghiệp rộng, hẹp để nói. Xét luận Câu-xá có hai thứ
lớp:

Thứ lớp chấp cảnh.
2- thứ lớp y xứ. Nên bài tụng kia nói:
Năm cảnh trước chỉ hiện

Bốn cảnh chỉ sở tạo Dụng còn lại chóng sáng Hoặc theo thứ lớp xứ.

Giải thích rộng như luận Câu-xá kia.

Dưới đây, nói chung về ý căn, ở sau, như văn.
Tụng nhiếp rằng: Hai tác giả tức câu thứ năm thứ sáu.

Nói về mười tám giới, có thể bao gồm tên khác
trong kinh nói
về nghóa, nghóa là hoặc nói sáu, hoặc sáu mươi
hai v.v… đều thuộc về
trong kinh ấy. Sáu mươi hai giới, như kinh Đagiới nói.

Hỏi đáp để giải thích cõi sắc dường như có hai giới mũi, lưỡi,
tức là có hai nhân:

Vì trang nghiêm thân.

Ở hai nhân này vẫn chưa lìa dục.
Theo luận tạng, lại có một
nhân, nghóa là khởi ngôn thuyết.

Nói thượng địa được khởi, hạ địa
tầm từ. Nói: đáp: “Do hạt giống các thức có Tầm,
Từ theo đuổi, vì không có Tầm,
Từ cố định,
nên khi xuất định xong, là hiện ở trước, Pháp sư
Cảnh nói: “Năm thức thật
sự không tương ưng với Tầm,
Từ kia. Nhưng với năm thức đồng “duyên” ý thức thì
sẽ tương ưng
với Tầm, Từ, chứ không phải năm thức
kia có Tầm, Từ. Cho nên khi địa trên muốn khởi ba
thức của địa dưới, thì phải khởi ý thức của địa dưới, đồng
“duyên” lấy
sắc v.v…, nên
Kinh Giải Thâm Mật rằng;

“Một trần chỉ một thức sinh. Bấy giờ có phân biệt ý thức với năm thức kia
“duyên” chung cảnh
sinh ra, nên biết được năm thức đồng
thời với ý thức, tất
nhiên, tương ưng với Tầm, Từ gọi là có phân biệt. Lại, ở trước nói Tầm, Từ chỉ tương ưng với lo mừng, không nói tương ưng
với khổ, vui. Phải biết rằng năm thức nhất định
không có Tầm, Từ.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Trong đây nói y thức đều cùng có
tâm Tầm, từ làm chủ
thể dẫn, dẫn sinh năm thức, chẳng phải như năm thức của Tiểu thừa cũng tự có Tầm, Từ mới
phát sinh. Do tiểu thừa kia
dùng đạo đối trị, hoặc
chán lìa rồi, vì bỏ đi dục của Tầm, từ, nên gọi là
tánh lìa dục, gọi là không
có Tầm, Từ. Vì có hạt giống do hiện hành,
nên cũng không có lỗi.
Trong đây,
nên vặn hỏi: Tầm, Từ trói buộc Sơ thiền. Nhị thiền
lìa dục cũng được sinh.
Khổ căn lìa dục, nói là Nhị thiền, trong Nhị
thiền cũng khởi khổ,
gốc khổ ép ngặt, quả bất thiện. Nhị thiền không có
gốc khổ. Tầm, Từ phát
ra ba thức, cho nên, Địa trên có Tầm, Từ.

Nói về mắt, tai, mũi, đều sinh hai phần, căn còn lại, chỉ
sinh

một. Y theo
theo luận Tiểu thừa, có hai nghóa:
1- Vì thân đoạn nghiêm.
2- Vì thức phân biệt sáng suốt. Trong đây lược qua một. Nói về nhãn, nhó, tỷ thức dù dựa vào hai
sinh mà thể của thức
chỉ một. Nghóa là nếu một nhãn thức bị bệnh, thì không sáng suốt, nên
biết được một thức nương tựa hai mắt. Lại,
thức chẳng phải sắc, không có nơi
chốn riêng, nên không thành ba phần. Đây là phân biệt khác với
phái Độc Tử, Thượng Tọa bộ v.v… chấp hai nhãn
trước, sau được
sinh một thức.

Nói về nghóa nhân, quả. Pháp sư Cảnh nói: “Câu hỏi này tức
đồng vơi vặn hỏi của Sư Kinh Bộ, biết như hai sừng
trâu có cùng lúc,
đối với nhau chẳng phải nhân, quả. Nhãn căn, nhãn
thức đều cùng có,
cũng như thế! Ý đáp trong đây: Thức nương tựa
nhãn sinh, chứ chẳng phải như hạt giống tiêu diệt, mầm mọc lên.
Vì sao? Vì nhãn và nhãn
thức chẳng phải là nhân chính sinh. Cho nên, nhân,
quả đều cùng lúc,
cũng như ánh sáng của đèn.
Hỏi: “
Sáu nghóa hạt giống đều có của Đại thừa, pháp
sinh
đều là đồng thời, vì
sao không dẩn lý này để đáp, lại nói là thức nương
tựa nhãn sinh, chẳng phải như hạt giống tiêu diệt hết thì mầm mới
mọc, v.v… ư?” Đáp:
“Bồ-tát Di-lặc thuận theo nghóa của
Kinh bộ Tông nói
là nhân trước, quả sau,
như hạt giống tiêu mất, mầm mọc lên, để nói về nghóa
sinh nhân quả, nên nói rằng: “Nhãn thức chẳng phải là nhân
chính thức sinh, vì kiến
lập nên tạo ra thuyết này.

Luận sư
Thắng Quân dẫn đoạn văn này để nói nhãn và nhãn
thức đồng thời, chứ chẳng phải là nhân
chính sinh, tức lập hiện tại có tác dụng của hai thời gian. Như hạt giống hiện tại lúc ở tướng
“Dị” phát sinh ra
tướng “sinh” kia. Các pháp hiện hành đều do pháp hiện tại
sinh, tức gọi là “Trụ”, nên “trụ” và
“sinh” về thời gian không khác nhau. Pháp
sắp diệt, vì
suy yếu nên gọi là
“dị”. Cho nên, tất cả nhân,
quả sinh nhau, đều y theo vào thời gian tướng
“dị”, trong hiện tại làm nhân;
thời gian của tướng
“sinh” làm quả, mà Nhiếp Luận nói rằng: “ Câu
hữu”, nghóa là nhân,
quả vì đồng ở hiện tại, nên nói đều có (câu hữu)
chẳng phải đồng với
tướng “sinh”, người phương Tây không theo nghóa
này, nên họ phá rằng:
“Lúc ông lập tướng khác “thì pháp “ và tướng
“sinh” là một hay khác?
Nếu là một thì không có tướng “dị”; nếu khác, thì
lẽ ra có thể của pháp
riêng? Pháp sư Khuy Cơ đáp: “Trong đây, nói kiến

lập nhân, là
duyên tăng thượng, chứ chẳng phải là nhân duyên
chánh sinh. Nhân, quả của
duyên tăng thượng thì đâu ngại gì đồng thời
sinh?” Chính vì thế, nên
đoạn văn dưới đây noí rằng: “Dù có hạt giống
riêng mình, nhưng vì không
có đối tượng nương tựa (sở y) này, thành ra thức không
nên sinh. Nhân tố chính
sinh kia, thì không nhất định, vì
hạt giống sinh, hạt giống
khác, nên Bản Địa phần quyển. Năm ở trước
nói: “Nếu niệm khác
của đồng loại nẩy sinh, thì chẳng phải tức Sát-na
này sinh ra loại khác của
hiện tại, lại đồng thời sinh.

Nói về
sinh các giới như nhãn v.v… của ba cõi, có nghóa vô định,
bất định. Trước, y theo cõi Dục, dù tiếng có gián đoạn, nhưng dựa
vào một thời kỳ, nhất định sẽ có nghóa khởi.
Tiếp theo, y theo cõi trên,
như văn. Dưới đây là đoạn kết so sánh bài tụng
đồng có. Pháp sư Cảnh nói: ‘Nói sự giới khéo
léo, cho đến bài tụng Ốt-Đà-Nam, nghóa là theo văn kết này, trước đây đã nói về uẩn khéo léo xong.
Kết hợp, có bài tụng tổng kết, rất dễ hiểu. Trong văn vì
sao không có văn tổng kết? Chỉ văn phá chấp thứ năm trong năm đoạn của bài tụng, nghóa là năm chủng
tánh không thành v.v…

Nói “Như giới khéo léo đến” phải biết rằng cũng thế,
nghóa là so sánh giải thích văn của Đại thừa, từc là cố dự định
so
sánh với văn
tổng kết sau trong xứ
thiện xảo của thuyết sau. Pháp sư Khuy Cơ nói: “
Bài tụng sau cuối của
thiện xảo bao gồm văn trên, giới cũng thế! “Luận
sư Bị nói: “Xứ Thiện
xảo, ban đầu nên làm văn tụng, mà lược qua
không nói. Nay y theo uẩn
thiện xảo của văn trước kia, Ốt-Đà-Nam noí
rằng: “Nghóa khác nhau
của tự tánh. “Thứ lớp bao gồm y chỉ. Văn xuôi ở
sau giải thích về, sáu
môn này, như uẩn thiện xảo. Phải biết xứ thiện xảo, ban đầu cũng nên nói rộng về bài
tụng Ốt-Đà-Nam, mà giản
lượt không nói”.
“Thế nào là nhãn xứ” trở xuống, là thứ ba nói về xứ thiện
xảo, trong đó có:

Thể xuất xứ.
Pháp sư
Cảnh nói: “Vào thời kỳ thứ năm trong
thai trở đi, gọi là mắt đã được, chưabị hao
hụt, mất mát, chưa sinh
Vô Sắc, gọi là không Xả, trừ mắt của A-la-hán. Địa
vị này đã được pháp
phi đoạn diệt của thể Vô gián, là thể của nhãn xứ”.

Hỏi: “ Vì sao phải lấy Vô gián sinh sau mới là xứ? Mắt đoạn
diệt và pháp đoạn diệt
của mắt thân sau của A-la-hán không gọi là thể của xứ?”

Giải thích: “Như văn
sau nói: “nghóa môn
sinh trưởng là nghóa
xứ, trước có thể sinh
sau nối tiếp nhau không có gián đoạn, mới thuận với

nghóa sinh
trưởng, là nghóa này. Mắt sau của A-la-hán không
gọi là xứ. Mười một xứ còn lại, so với xứ này sẽ biết”.

Luận sư Trắc
nói: “Nhãn có ba nghóa:
1- Nhãn. Nhãn xứ.
Nhãn xúc xứ.

Tất cả hiện nhãn, gọi là chung là Nhãn, khả năng sinh nhãn
sau, mới gọi là nhãn
xứ. Cho nên, nhãn sau của A-la-hán và ở cõi Dục,
cõi sắc qua đời sinh lên
cõi Vô Sắc. Đều không gọi là xứ. Luận rằng:
“Đối với thể Vô
gián, chẳng phải là pháp đoạn diệt, đại ý ở đây.

Nói chung về sự khác nhau của xứ, Xúc xứ?

Đáp: “Về xứ, như trước đã nói, nghóa là đã được không Xả,
đối với thể Vô gián,
chẳng phải pháp đoạn diệt.

Nói Xúc xứ, nghóa là đều có chung với xúc, đồng thời làm căn trưởng cho xúc kia. Hoặc chủ thể không gián đoạn, dẫn phát các
xúc v.v…, nghóa là năm
căn của niệm trước dù không đều có chung với
xúc mà có thể dẫn phát
xúc của niệm sau không gián đoạn, vì thuận
theo xúc sau, cũng gọi là xúc xứ.

Đem nhãn đối với xứ, chia ra bốn
trường hợp.
Pháp sư
Cảnh nói: “Nhãn sau của
A-la-hán là pháp đoạn diệt. Khi người Hữu học
sinh
lên cõi Vô Sắc, cũng là pháp đoạn diệt Vô
gián. Lại, hiện thân của vô học
sẽ
được Niết-bàn, thân ở cõi Dục, bị người khác đánh phá nhãn căn. Bấy giờ nhãn của niệm
sau cùng, cũng là pháp đoạn diệt
Vô gián, là
nhãn, chứ không phải xứ. Nhó, tỷ v.v… Vô gián
dẫn dắt đến sau là xứ, chứ chẳng phải nhãn, nhãn kia nối
tiếp nhau. Lại, phàm phu
sinh hai cõi dưới, qua đời,
sinh lên cõi
Vô Sắc, lại có phàm phu cõi Dục đã bị
người khác đánh hỏng mắt, và thân của người
hữu học ở đới sống khác cõi Dục chưa hết,
cũng bị đánh hỏng mắt.

Các người như thế v.v… sau cùng đã Xả nhãn, không gọi là
pháp Vô gián đoạn diệt,
vì có khả năng sinh nhãn của thời gian sau kia đều là trường hợp chung.
So sánh biết hai môn giới, xứ thuộc về pháp
không hết, vì nhãn v.v…
sau cùng chẳng phải giới.”

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Sở dó nhãn trong giới và chẳng phải
giới, chỉ chấp lấy nhãn
của niệm sau cùng của A-la-hán. Nay, trong xứ này nhãn chẳng phải xứ cũng chấp
sinh nhãn niệm
sau của
Vô Sắc, nghóa
là vì chấp hạt giống
của giới trong giới, nên chỉ nói La-hán. Nay trong xứ
này vì y theo vào hiện hành giữa, nên nói chung là
niệm sau của
nhãn căn diệt tận.”

Nói về xứ và xúc xứ đối nhau tạo nên các
trường hợp, tức thuận
với trường hợp sau.”

Hỏi: “Thứ hai, trước đã nói về điểm khác nhau giữa xứ và xúc xứ.

Vậy khác nhau thế nào?”

Giải thích: “Trước, nghóa là nói chung của phiếm luận như
thế, trong đây, tạo nên các trường hợp để
phân biệt. Nhưng, chẳng phải pháp Vô gián đoạn diệt, nghóa là phân biệt nhãn v.v…
sau
cùng của A-la-hán.

Trường hợp thứ tư kia chẳng phải xúc xứ, lại chẳng phải xứ; nếu
ở cõi Sắc cho đến nhất
định chẳng phải xứ. Ngài Tam Tạng nói: “Ở đây lẽ ra là xứ, chẳng phải xúc xứ, mà gọi là phi xứ, nghóa là y theo
sinh hai căn mũi, lưỡi
của cõi Sắc. Sinh năm căn như nhãn v.v… của trời vô tưởng ở trong một thời kỳ, nhất định không thể
sinh tâm, tâm
sở
nên không không gọi là
xứ. Vì thế, nên đoạn văn tiếp theo là nói môn
sinh trưởng của các tâm,
tâm sở, gọi là nghóa xứ.

Luận sư
Trắc nói: “Đoạn văn này vì lược qua lầm, lẽ ra nói
là chẳng phải xức xứ.

Giải thích về nghóa xứ, trước hỏi đáp để nói xứ
về sau, phân
biệt rộng và theo thứ lớp, chỉ đồng với giới.

Trong phần trước, câu hỏi có hai:
1- Hỏi về nghóa xứ.
2- Hỏi về lập xứ. Đáp tức có hai: Đáp câu hỏi
trước v.v….
Sáu nghóa gọi là xứ, lược có ba
so
sánh
(tỷ lệ). Nghóa xứ đồng thời tức ở trú xứ.

Thời trước: tức xứ phương tiện của môn sinh trưởng.

Có cả hai thời gian, tức tánh hòa hợp và đối tượng nương tựa.

Nói “nghóa Môn
sinh trưởng”:
Xưa nói: “
Nghóa thâu môn là
nghỉa xứ, là sai. Vì sao
biết? Vì hoặc bản Phạm nói A-Da; gọi là sinh trưởng;
Đặc Hoạt-La, gọi là môn Hán dịch là nghóa môn sinh
trưởng. Nếu
nói là nghóa thâu môn
(cổng vận tải) thì bản Phạm nên gọi là
Ba-La-Đặc- Hoạt-La.

Hai; là đáp câu hỏi sau, vì ba nghóa dục, nên lập nghóa xứ,
nghóa ý trong mười hai xứ
là duyên Vô gián; Năm căn là duyên tăng
thượng; sáu cảnh là
sở duyên.
Sáu biện biệt, thuộc về, lược qua, gọi là xứ,
trong đó, trước nói về
thuộc về khác, gọi là xứ; sau, môn khác chỉ cho giới.

Trong phần trước, tám thắng xứ v.v… là ý trong mười hai xứ, thuộc về pháp xứ; tâm đương thời là ý xứ.
Pháp mà tâm, xứ đồng thời khởi

chung, là pháp
xứ, chỉ trừ Vô Tưởng xứ, thuộc mười xứ kia,
trừ hương vị.
Dưới đây nói: “y chỉ xứ như giới, nghóa là trong môn giới ở trước, nói về thuộc về khác, gọi là giới đã xong, tức hỏi đáp nói về tỷ giới của
cõi Sắc, để cho đối
tượng nương tựa được trang nghiêm. Lại vì đối với
hai xứ này chưa lìa dục.
Lại, nói về ba căn, mỗi căn đều sinh hai, vì
khiến nương tựa vào đối tượng trang
nghiêm này. Nay, trong xư này, lẽ ra
nói về nghóa nấy, chỉ cho như giới mà nói.

Dưới đây, là thứ tư, giải thích về
sự khéo léo của duyên
khởi, trong đó, trước,
nói lược về chín môn; sau chỉ cho Bản địa trước
đây đã nói, nay không nói nữa.

Trong phần trước:

Nói về tướng “duyên sinh” chỉ có pháp không có nhân.
Pháp sư Cảnh nói: “Nói là không có chúa tể, không
có tác giả; thọ giả”, đây là phá
Số Luận sư chấp “ngã” là “tác giả”
và “thọ giả”, nay nói chỉ
“nhân”, là chủ thể tạo tác; chỉ có “quả”,
là chủ thể thọ (nhân).

Không có tự tác dụng, nghóa là phá
sư
Thắng luận lập có
các pháp: cú,
Nghiệp,lúc khởi, có tác dụng của
nghiệp thật, nay, nói các
pháp không có tác dụng
thật, không được tự tại, từ nhân mà sinh, nương gá vào các duyên
chuyển biến. Đây là bác bỏ ngoại đạo chấp tự
nhiên:”tất cả các pháp
tự nhiên có, không sinh từ nhân”, Nay, nói các pháp đều từ
nhân sinh, tạm gá vào duyên, không được tự tại, nên biết chẳng
phải tự nhiên sinh.

“Vốn không mà có; có rồi sẽ ly tan, tiêu diệt.” Đây là phá
chấp thường. Nay, nói do
đây nên vô thường.
Chỉ pháp được
sáng tỏ, nghóa là kết không có chủ tể v.v…
ban đầu, chỉ có pháp,
chủ thể thấm nhuần, đối tượng thấn nhuần, nghóa
là kết luận trước,

không
có tác dụng riêng, chỉ do vô minh có thì hành có,
không có tác dụng của nghiệp thật.

“Rơi vào nối
tiếp nhau”, nghóa là kết thứ ba và thứ tư ở trước.
Pháp sư
Khuy Cơ nói: “Tác dụng vô minh”, nghóa là trời tự tại; hoặc pháp
nấy từ “duyên sinh”,
không có tác dụng riêng, pháp khác rất dễ hiểu.

Hai cách giải
thích, trong đó, ban đầu, nói về danh không đồng. Nhân thể làm duyên
sanh khởi ra quả, nên nói rằng: “Nhân danh
mà duyên khởi”.
Do sức duyên kia, nên thể của quả
được sinh, nên
nói rằng: “Quả gọi là “duyên sinh”.

Kế là, y theo
sinh nhau để nói về tướng “duyên sinh” của “duyên khởi”.
“Vì tùy miên vô minh này
không dứt”: Đây là giải
thích nhân,
gọi là duyên khởi.
“Vô minh kia ràng buộc hữu”, Đây là giải thích quả, gọi
là “duyên sinh”. Vì vô minh này ràng buộc
sự sinh, nên các hành
kia chuyển: Đây là y theo vô
minh “duyên” hành, để giải thích về nhân, gọi
là duyên khởi, quả, gọi là
duyên sinh. Hạt giống các hành như thế không dứt,
các hành được sinh: Đây
là y theo vào hạt giống của hành sinh ra hành,
để giải thích về duyên
sinh của duyên khởi.
“Vì các
hành sinh, nên có
thức chuyển, nghóa là do
hành sinh xong, vì huân tập hạt giống cũ của thức, dẫn phát hạt giống thức kia
sao cho nó được
tăng trưởng”. Đoạn văn này, y theo
hành “duyên” thức,
để giải thích “duyên
sinh” của duyên khởi.

“Các pháp còn lại như thế”, so sánh biết như trên.
Nói về giả,
thật. Pháp sư Cảnh nói: “Có sinh tử là giả, nghóa là
vì pháp là không, tức
chi hành trước do Ái, thủ thấm nhuần kiến lập,
gọi là “hữu”. Sinh,
già chết chỉ giả lập sinh, tử trên pháp phần vị
của báo sau, nên lập là giả.”
Pháp sư Thái,
Luận sư
Trắc đồng nói:
“Sinh và
già chết là tên gọi là
của ba tướng trong bốn tướng, vì là phần vị giả,
nên cũng chẳng phải thật.

Nói về năm tướng lập “duyên khởi: Trước là nêu chung, gạn hỏi.

Sau, là giải
thích riêng theo thứ lớp.

Trong phần trước gồm có:

1/ Quán khởi sáu xứ, là mê quả khổ ở trước. Do mê khổ này,
mà khởi bảy thứ như vô minh v.v….
2/ Hiện khởi chi thọ. Do tham thọ này, mà
sinh ba thứ Ái,
Thủ, Hữu là chỗ nương
tựa của nhân sinh.
3/ Nói là bảy chi trước.
4/ Nói là Ái, Thủ, Hữu.
5/ Nói là vị lai có hai chi. Mười hai tướng nhân như thế xoay vần sinh không dứt.
Trong đây, thì nói mười hai
chi chia làm ba phần:
1/ Bảy chi trước là nhân dẫn.
2/ Ba chi kế là nhân sinh.
3/ Hai chi vị lai là quả của hai nhân dẫn
sinh của hai chi trước.

Luận Đối Pháp chia làm bốn.
Như trong bảy chi trước, tức chia ra chủ thể dẫn, đối tượng dẫn.

Còn năm chi sau, thì chia làm chủ thể sinh, đối tượng sinh.

Trong giải thích riêng nói: “danh sắc trong hiện pháp là “duyên”
sáu thứ
sinh khởi, nghóa là đối với Thể của xứ nương tựa không
dứt, không biết cho đến
gọi là vô minh, nghóa là vì mê sáu xứ, nên khởi
vô minh làm duyên khởi
hành, cho đến xúc xứ”. Đây là giải thích nghóa
y, xứ. Trong đây trở
xuống, kết y, xứ. Luận sư Khuy Cơ, Trắc đồng
nói: “Đây là nêu chung
danh sắc, sáu xứ của một thân, làm chỗ nương tựa cho nhân dẫn như vô minh, v.v… chẳng phải thời phần;
vô minh, xúc,
thọ là nhân sinh mọi đau
khổ, tức dựa vào thời gian. Xúc, Thọ làm chỗ nương tựa cho
“nhân” sinh ra ái, thủ v.v….
Chỗ nương tựa của nhân
sinh mọi đau khổ, cũng phát ra thể, giải thích
nghóa để kết luận.
Nhân dẫn mọi đau khổ, cho đến khổ già chết, nghóa là do chi
hành của ba nghiệp như
phước v.v… kia đã huân tập (hun đúc) dẫn sinh hạt giống của năm chi hành, hữu kia mà được
tăng trưởng. Chủ thể dẫn
phát quả sinh, già chết của năm chi như thân thức v.v… còn lại ở vị lai.
“Cho nên v.v… ” trở xuống, là kết.

Nhân sinh các đau khổ, nghóa là
Thọ “duyên” Ái;
Ái “duyên” Thủ;
Thủ “duyên” Hữu v.v…. Phát ra thể của
nhân sinh, tức việc đã
làm ở trước được
giải thích dưới đây: Có nghóa:
“Nói là ở trước tạo ra chi hành và hạt giống thức
v.v… làm phiền não thấm
nhuần, để cho quả sắp hiện hành, nên gọi là hữu.

Các đau khổ sinh khởi; nghóa là hữu “duyên” sinh; sinh
“duyên” già chết. Phát
ra thể của các đau khổ, tức thức, danh sắc v.v… cho
đến “lại được gọi
là khổ, nghóa là hạt giống của năm chi, xưa ở trong
thức, từng gọi là nhân
dẫn. Thời nay, quả sinh, gọi là sinh, già chết.
Nhưng hạt giống này đồng
với Dị thục của thể sinh, tử cũng gọi là thọ khổ.

Phân biệt vô
minh, trong đó, trước, phát ra nghóa đúng; kế là,
đả phá chấp tà; sau, là kết chánh nghóa.

Trong phần chấp, phá chấp, trước, là phá chung hai chấp; sau;
là phá riêng hai chấp.

Trong phần trước, chẳng phải cho minh không có, cũng
chẳng phải người trí
tà: Có thuyết nói: “Minh không có chính là vô minh, tức còn có riêng thể của vô minh”, thuyết
sau nói: “Trí là trái với chánh,
tức là vô minh. Chỗ nào
nói có riêng thể của vô minh, nên nói như vậy?”.
Y theo trong phần phá riêng, vì sao? “Vì người ngoài
ngụ ý hỏi:
“Tôi lập minh là không, kể cả trí tà là Thể của vô minh, chính là đạo
lý. Vì sao phi ngã đều
nói là tà?”. dưới đây là Luận chủ phá:

Trước, phá minh là không; sau phá trí tà. Trong phần trước, tức chỉ rõ sáu lỗi:

Lỗi ba phẩm không thành, Pháp sư Cảnh nói: “Nếu minh kia không có là vô minh, nghóa là minh không có tức là tánh không có.
Pháp của tánh “không” chẳng có ba phẩm, mà Đức
Phật nói là vô minh
có thượng, trung, hạ, nên biết minh không có chẳng phải vô minh.
Nên lập lượng rằng:

“Ông lập vô minh, lẽ ra không có tự thể. Vì không có ba phẩm.

Giống như sừng thỏ.”

Luận sư Bị
cho rằng: “Lượng này không thuận với nghóa văn,
vì thế, nay lại lập:

“Ông chấp vô minh, lẽ ra không có ba phẩm. Vì tánh của vô minh.

Như sừng thỏ v.v….”

Lỗi hiện chủng không có lỗi khác, nghóa là nếu minh không có, minh không có, thì không có tánh, làm
sao có được hai thứ hạt giống
và hiện hành khác nhau? Do pháp không có tánh, nên
bất cứ lúc nào, tướng mạo của nó cũng
giống nhau, vì không có hiện hành và hạt giống,
vì tùy ràng buộc.

Lỗi các tâm đều nhiễm; nghóa là nếu lìa tuệ
sáng
suốt vô lậu là
vô minh, thì tâm ba tánh trong thân phàm phu đều
thường lìa tuệ
sáng
suốt, thế thì tâm pháp ba tánh lẽ ra đều thành
nhiễm, vì vô minh kia
là pháp nhiễm.

Lỗi bốn nghóa không bao gồm. Nghóa là minh không có, thì tánh không có. Pháp của tánh không có chẳng phải hữu vi, chẳng phải vô vi,
không thể làm cho nhiễm, không thể làm cho tịnh.

Lỗi tuệ sáng suốt không khởi, nghóa là tâm pháp ba tánh của
phàm phu đều là vô minh. Vô minh nối tiếp nhau, tất
nhiên, tuệ vô lậu
sáng suốt không được khởi.

Lỗi bậc
Thánh nói dối: nghóa là không nên nói vì vô minh diệt,
nên minh được sinh khởi, vì pháp vô sinh, nên
chẳng khởi, diệt.
Dưới đây là phá tà Trí.

Trước gạn
ba môn; sau, theo thứ lớp,
phá riêng. Trước, cũng y theo trí thế tục để phá chấp kia. Nếu trừ vô lậu
sáng suốt, ngoại đạo phàm phu đã có trí tuệ của ba tánh, lại là trí tà, thì
sẽ không có
tánh thiện, ác, vô trí
khác nhau, vì đều là trí tà, nên không hợp lý.

Kế là, y theo
trí của chấp bất chánh (tà) để phá chấp kia. Có ba vặn hỏi:

Vặn hỏi không với kiến khác: nghóa là nếu chỉ tiêm nhiễm trí tà

chấp, gọi là
tà trí, thì lẽ ra chỉ năm kiến gọi là tánh nhiễm?
Theo đạo, lý của
Phật pháp, do năng lực vô minh khởi lên năm hành tướng tà kiến mang tên gọi là khác nhau, gọi là chấp. Năm kiến tức là vô minh,
không hợp với đạo lý.
Nhưng năm kiến đó không lìa vô minh. Vì vô minh
đều khác với hành
tướng kiến, nên y theo trí nhiễm, gọi là vô minh thì trái lý.

Vặn hỏi
Thánh giáo trái nhau. Nghóa là nếu vô minh không khác với hành
tướng kiến, thì đức Thế tôn không nên lập riêng tùy miên
kiến, ngoài vô minh. Trong bảy tùy miên, như luận Câu-xá nói:

1- Tùy miên dục, tham.
2- Tùy miên sân.
3- Tùy miên hữu tham.
4- Tùy Miên mạn.
5- Tùy miên vô minh.
6- Tùy miên kiến
7- Tùy miên nghi
3- Vấn mạn chỗ không hề có nói, như văn rất dễ hiểu. Dưới
đây, y theo phiền não
tương ưng với tà trí để phá thì có bốn lỗi.

Lỗi không cùng có với kiến

Lỗi chẳng phải dẫn dắt hàng đầu.

Lỗi tánh nhiễm không thành, nghóa là cũng có thể nói là tánh
của tuệ nhiễm là do tương ưng nhiễm. Không thể nói rằng chẳng phải
thể vô minh, thành tánh vô minh.

Lỗi trái ngược chẳng phải phiền não; nghóa là như thọ, Tưởng,
Tư v.v… tương ưng với các phiền não khác, chăng
phải tánh phiền não. Không thể được nói là do tương ưng, nên nay thành phiền não. Vô minh cũng thế,
không thể nói là chẳng phải tánh vô minh, nay thành vô minh.

Giải thích hành kia. Pháp sư Cảnh nói: “Trong đây nói về
nghiệp của chi Hành, nói về hai thứ ba hành. Đầu
tiên, nói thân hành có hai, nghóa là gió của hơi thở, ra vào gọi là
Thân hành, gió hơi thở
có hai nghóa:

Cùng với báo thân là hành. Ba định trở xuống, nhờ gió có hơi
thở, nên thân trụ không chết.

Với thân nghiệp là hành, do
sức gió, nên phát động
thân nghiệp, nên biết thân hành. Nếu thể của thân nghiệp kia vì là chi hành, nên gọi
là thân hành.

Nghiệp do thân tạo ra, cũng gọi là thân hành. Do người ngu lúc
hành
sát
sanh v.v…, trước là khởi lên gió nghiệp theo thân xong,
sau
đó, mới khởi thân nghiệp nhiễm ô.

Kế là nói về ngữ, ý. Tầm, tư là phát ngữ, tư gọi là hành ngữ.
Đã phát thể của ngữ
nghiệp là chi hành, cũng gọi là hành. Kết hợp hai
thứ đó, gọi là chung
là ngữ hành. Tưởng hành, Thọ và Tư, đều là
nhân của tâm vương, gọi là ý Hành, ý Tứ chính là thể tánh của
Chi hành, nên
gọi là Hành.’

Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Gió hơi thở trong đây gọi là Thân
hành. Mọi sắc thân đều
do gió, nên được nối tiếp nhau, như người thắt cổ tự tử, gió hơi thở vào không
chuyển vận, nên gọi
là chết. Lại, có gió là
đầu tiên làm cho Thân
nghiệp v.v… chuyển vận hai nghóa trong đây.”
Lại, ở đây chỉ có một
“duyên”. Giải thích rằng: “Gió hơi thở ra vào gọi
là Thân hành”, nghóa là nêu chung gió là dẫn dắt hàng đầu.
Dưới đây, giải thích lý do: phải có
gió, thân nghiệp mới chuyển vận.

Nói vể địa giới. Cảnh Luận sư nói: “Như sinh cõi Dục, thân
hiện đả thọ là sinh,
già chết, tức y theo ở thân này thọ, sinh, già chết thuộc về mười chi trước, đều thuộc cõi Dục, cho đến
sinh ở
Phi tưởng, thọ
sinh, già chết. Vì y theo ở
quả thuộc về, nên nhân đều thuộc về Phi
Tưởng. Đã thế vô minh cõi dưới, nghóa là không phát nghiệp của cõi trên,
phàm phu ấy chưa lìa dục,
khởi nghiệp của định Vị Chí, chỉ do hạt giống vô minh của đương địa, mà
phát sinh. Nay, y theo luận
Duy Thức, vô minh của địa dưới, có thể khởi hành của địa trên. Nên biết rằng cách
giải thích ấy trái với Luận.”
Luận sư Bị
nói: “Chi Hữu này đối với xứ sẽ sinh để phán quyết, tức có thể là trói buộc của xứ
sẽ sinh. xứ nấy chỉ có một chi của chi
hữu, chẳng phải mười
hai chi duyên khởi, mà khởi.”

Dùng ba sự
thuộc về mười hai chi.

“Lại nữa, cho đến đều thuộc về sự. Hành trong đây có hai chi
là Nghiệp, Tâm. Hạt
giống trong chi hành và hiện hành, đều là chi Hành.
Chi thức tự lấy tên vốn có trong thức, gọi là
hạt giống thức để làm thể của chi thức. Luân Đối
Pháp chép: “Tức nói hạt giống của chi
Hành gọi là chi Thức, nghóa
là do hạt giống của chi Hành trụ ở trong thức, đồng với đối tượng nương tựa của chi hành kia, cũng gọi là Thức.
Tự tánh của chi thức nhập
vào danh sắc, tùy ý lấy, bỏ của luận giả không nhất định.

“Lại trong hai nghiệp, cho đến nói là có” ban đầu là dẫn
nghiệp trong nhân, sau là
nghiệp trong nhân sinh, cho đến nói ái, thủ trong
ba phiền não.
Pháp sư Cảnh,
Luận sư
Bị đồng nói: “Vừa thấy văn này,
giống như đồng với đoạn văn xưa nói ái, thủ ở hiện tại
phát nghiệp, lẽ
ra có quá khứ lạc tạ,
gọi là vô minh, hành. Về mặt đạo lý thì không đúng, vì vô minh
phát nghiệp, gọi
là hành. Nay, vì bị Ái,
Thủ thấm nhuần sinh, nên chuyển
sang gọi là Hữu. Đây tức là nói
thấm nhuần, gọi
là phát.” Pháp sư Khuy
Cơ nói: “Nói sinh khởi, vì có khả năng sinh,
hữu, nên ái, thủ cũng gọi là phát khởi, chứ chẳng phải phát
nghiệp phiền não. Đến
Xúc “duyên” Thọ trong
sự thuộc về
sự khác: Đây là y
theo hạt giống, danh ngôn của năm chi đối với khổ vị lai, hoàn toàn là nhân.
Lại, tức xúc, thọ của
năm chi, nghóa là năm chi hiện tại, nếu năm quả
hiện hành của thủ, tức
là mười chi quá khứ làm nhân, chiêu cảm quả
sinh, già chết này. Trong
sinh tử hiện tại ở đây, chia ra thành sự khác
nhau của thức. Lại, năm chi thuộc quả hiện tại, cho đến duyên khởi thuộc
về nhân. Pháp sư Cảnh
nói: “Năm chi hiện tại, gọi là quả, tức là quả
sinh, già chết của mười nhân trong quá khứ, tách
lìa năm hành chi.
Hai chi ở vị lai gọi là quả: “tức gọi là quả của mười nhân
trong hiện tại này.”

Luận sư Trắc
nói: “Thức, danh sắc, sáu xứ, xúc, thọ ở trước,
tánh của hạt giống ở
trước đã từng được gọi là nhân dẫn của các khổ.
Nên biết chẳng phải năm
chi hiện tại y theo theo hạt giống mà nói, nay
nói năm chi thuộc về quả
hiện tại và hai chi vị lai, được gọi là chung
thuộc về quả, nên biết năm chi hiện tại cũng hiện khởi chung thuộc về
quả Dị thục. Hai chi nói
là năm chi, tức là hạt giống hiện hành, chung, hạt giống còn lại cũng như thế.
Các Luận sư
phương Tây, nói:
“Năm chi hiện tại chính là nói hạt giống gồm cả hiện hành. Hai chi vị lai, chính
là nói hiện hành, nói cả hạt giống.
Nói về vô tri, nói
sinh năm pháp trở thành năm tai hại lỗi
lầm, trong đó, trước
hết, nói sinh ra năm pháp. Sau nói về năm lỗi.

Trong phần trước, nêu số, bày, danh, giải thích theo thứ lớp.

1/ phát ra vô tri sinh nghi của ba đời, nói: “Nếu nghi ngờ ở trong thì có cái gì?” Đây là nghi thân trong hiện tại, nghi cái ngã có.
Ngã là cái gì? Ngã là ai? Đây là nghi thân trong hiện tại bị hệ thuộc về
ai? Nay, hữu tình này, cho
đến mai sau, sẽ ở nơi nào? Nghi ngờ chỗ đi đến
của hữu tình trong hiện tại? Phải biết nỗi nghi này
từ vô tri của hai
bờ mé trước, sau trong
hiện tại mà sinh,

2/ Từ ba ngu trong, ngoài v.v… sinh ra bốn ái: Đầu tiên, là thân ở hiện tại sinh ái. Kế là thân ở trong vị lai, sinh ra ái của
hữu sau.
Kế là, ở hiện tại đã được
cảnh ngoài, sinh mừng, tham, đều là hành ái. Ở vị
lai, chưa được cảnh
ngoài, sinh ra mừng, vui, ái kia.
trụ.
3/ Nghiệp Dị thục của ba nghiệp đều là ngu, năng
sinh phi xứ
Lỗ-Đạt-La, Hán dịch là
Bạo ác. Tỳ-Sắt-Nô xưa dịch là Tỳ-hữu Thiên, Hán dịch là
Huyễn hoặc, có thể hóa
ra voi, ngựa, huyễn v.v… làm mê hoặc thế gian. Hai vị trời này đều là thân biến hóa của Đại
trời Tự Tại có chỗ
nói: “Tỳ-Sắt là thân biến hóa của vị Tiên Bà-tẩu.
Thế chủ thiên, tức Đại
Phạm thiên, là các chúng
sinh ngu nghiệp quả
của mình, nói là mình
từ trời kia sinh, nên họ quy y, kính tin vị trời ấy.

Đối
với Tam Bảo Bốn đế, không thông hiểu đúng, nên
sinh
ra các kiến.

Ngu muội về nhân, quả và Xúc xứ, sinh ra Tăng thượng mạn,
trong đó, trước là nói về nhân và quả, ngu si
tăng thượng mạn thế gian.
Đây là đối với trời Phi Trụ, cho là chánh
nhân, gọi là tăng thượng mạn. Kế là nói về ngu xúc xứ,
sinh ra tăng thượng mạn thế gian, nghóa là khi do đạo, được
quả Sa-môn, phải thấu
suốt
sáu xúc xứ, là không, tất nhiên là tường
tận danh, sắc, mới được
rốt ráo. Nay, ngoại đạo đó không thấu
suốt, gọi là tăng thượng mạn.

Trên đây
sinh ra
năm pháp. Nay, có mười chín thứ ngu, tức là
hợp với thuyết trước
thành bảy loại. Nay, tổng kết, sinh ra năm pháp, tức là năm thứ ngu.

“Như thế v.v… ” trở xuống, nói về năm lỗi. Trước là nhắc lại
để kết, sinh ra năm thứ
nhiễm. Sau nói năm đắc, sinh ra năm lỗi:
1- Tự hoài nghi không quyết định, theo tà giáo của người khác, gieo mình từ núi cao xuống hố, chạy nhảy trên lửa,
hiện đang chịu nhiều khổ não. Ba đoạn văn giữa đã chỉ rõ. (thông qua 2, 3,
4)
5- Do phi
phương tiện: như tự nhịn đói v.v…, mà khởi
chánh phương tiện, vì tăng
thượng mạn, nên không được
sinh lên cõi trời, thậm chí
đọa vào đường ác,
gọi là quả khác lạ, do thật sự không có khả năng
thông suốt. Trí của sáu
xứ chưa được, cho là được, sinh ra tăng thượng
mạn, nên không có quả Sa-môn Vô lậu.

<類></類>