<經 id="n1741">LƯỢC THÍCH TÂN HOA NGHIÊM KINH TU HÀNH THỨ ĐỆ QUYẾT NGHI LUẬN (QUYỂN 1 ～ 4) HỘI VĂN HÓA GIÁO DỤC LINH SƠN ĐÀI BẮC XUẤT BẢN LƯỢC THÍCH TÂN HOA NGHIÊM KINH TU HÀNH THỨ ĐỆ QUYẾT NGHI LUẬN Tác Giả: Cư Só Lý Thông Huyền - Bắc Ninh (Đời Đường) <卷>QUYỂN 1 PHẦN A Kinh Đại Phương Quảng Phật Hoa Nghiêm là pháp môn nêu rõ về quả Phật của viên giáo nhứt thừa. Thể của quả Phật không có thành hoại, vì hóa độ chúng sinh nên hiện việc thành tựu chánh giác. Về hình tướng để đạt quả Phật tạm nêu nhân quả năm vị cảnh giớihoá độ, quả báo trang nghiêm đều là nhằm để chỉ dạy người sau, phát khởi ý chí, nương pháp tu tập và làm cho người tu hành biết đúng đường đúng hướng. Nếu không hiểu được nhân phát tâm ban đầu, làm sao phát tâm tu đạo thành Phật? Dù có người vì sợ tội tu Phước, bỏ vọng niệm, an trụ tâm, nguyện sanh cõi thanh tịnh, đạt quả nhị thừa, vónh viễn ra khỏi ba cõi, vẫn chỉ là mong cầu mình thoát khổ, chưa biến nỗi khổ của trời, người, ba đường ác khắp mười phương và tâm vónh viễn thành cảnh giới trí tuệ. Vì tất cả các chúng sinh và các đức Phật, cùng một biển trí. Giáo pháp ba thừa chỉ nói về không để phá trừ chấp có, nhưng tất cả chúng sinh sẳn có bản tánh thanh tịnh. Hơn nửa ba ngàn đại thiên cảnh giới đều là cảnh giới báo ứng của Phật. Lại nói trãi qua vô số kiếp tu hạnh Bồ-tát, thành Phật. Hay nói ở nơi khác có cõi thanh tịnh, cõi này là cõi trược uế, đó đều là tùy thuận nhằm chỉ dạy chúng sinh, là thành biến hoá, không chơn thật. Cảnh giới của trí nhứt thừa không có biên giới. Nói cõi nước, thân hình bằng số bụi trong mười cõi Phật đan xen nhau là muốn nói sự rộng lớn như hư không không ban lượng. Cảnh giới của trí hòa nhập lẫn nhau. Vì nhằm giáo hoá đem lại lợi ích cho mọi loài nên phải như vậy. Song, kiếp số ba đời không đến, đi không bao giờ thay đổi, không thấy có ba đời, không thấy thế gian chúng sinh, không thấy có người thành Phật, không có chánh, pháp, tượng pháp, mạt pháp, thời phần pháp, chỉ có tự tánh sáng suốt, trí lớn không do ai tạo ra như hư không, tâm đại bi bình đẳng vượt mọi sự tạo tác. Tùy thuận sự hiểu biết của chúng sinh mà làm lợi ích, không trái thời cơ, không thấy có pháp được tạo tác. Vì thế trí hiển hiện từ thiền định quán thiếu đó không phải do tu hành có được. Nhưng lòng từ bi lại được sanh khởi từ hạnh nguyện, không phải là tự nhiên. Vì lòng bi được thành tựu từ hạnh nguyện nên khi công đức tròn đủ thì hạnh nguyện không còn. Trong năm vị, vị thứ tám của mười trụ, mười hạnh, mười hồi hướng, mười địa, đều không còn dụng công, tùy ý dùng bi trí, thể hiện lợi ích. Đến vị Đẳng giác, bi trí mới tròn đầy nhưng thời gian không thay đổi, pháp cũng chẳng biến dời. Chỉ vì quả dị thục khác nhau chứ thời gian và giáo pháp xưa nay không khác. Cũng như sự sai khác của cảnh giới ba thừa và nhứt thừa mênh mông khó lường. Ở đây chỉ trình bày khái quát nếu trình bày đầy đủ thì không thể được. Chỉ muốn người tu hành thuận theo đường hướng vạch sẳn để không uổng công lao. Bộ kinh này tạm phân làm mười môn để làm khuôn mẫu tiến tu, mong những ai chưa đạt được bỏ thứa về chơn. Mười môn là: Nêu quả Phật khuyên người tu hành phát sanh lòng tin. 2) Tự phát tâm tin hiểu tu hành. 3) Dùng định tóm thâu ba đời xưa nay. 4) Những chướng ngại của sự nhập quả Phật. 5) Tự tu hành thành tựu quả Phật. 6) Hạnh nguyện thường hằng của Phổ Hiền. 7) Trọn vẹn quả Phật, tất cả đều là pháp giới. 8) Thành Tựu quả Phật thuyết pháp thế gian. 9) Thuyết giáo khuyên tu. 1 0) Lên núi Diệu Phong tu hành nhập quả vị. Nêu quả Phật khuyên người tu hành phát sanh lòng tin; đó là sáu phẩm kinh của hội thứ nhứt. Sáu phẩm kinh: Thế chủ Diệu nghiêm: Nói về sự thành tựu chánh giác biểu trưng cho đạo giác của Như Lai và thân trí rộng lớn. Trong kinh chép: Từ trong tất cả các pháp thành tựu tối chánh giác, cùng lúc xuất hiện ở cõi trời người khắp mười phương. Kinh nêu lúc mới thành chánh giác: Đoạn dứt chấp ba đời dài ngắn, không thấy có xưa, nay là thỉ mở đầu; trí hiển hiện, vọng tướng mất lại thành; ba pháp lý trí, bi cùng một thể là chánh; khi thông đạt cảnh giới của tâm thì tất cả vô minh liền thành trí lớn, chiếu soi mười phương, không thấy có pháp chứng đắc là giác; Tự thành tựu đạo là thành (những nghóa khác đã nói rõ trong bản luận). Hiện tướng: Từ Kim Khẩu Như Lai phóng áng sáng, bảo tất cả đại chúng: Đức Phật thành chánh giác, đại chúng hãy tập trung. Đó là nói Ngữ nghiệp và âm thanh Như Lai vang khắp. Định Phổ Hiền: Nói về thể dụng rộng lớn của Như Lai. Thế giới thành tựu: Nói về thân hành rộng lớn của Như Lai, mỗi một thề giới có vô số trụ xứ, hoặc vuông, hoặc tròn, hoặc không phải vuông, không phải tròn, vô số sự khác biệt, hoặc như dòng suối, như ánh sáng trên núi… vô số hình trạng khác nhau, ngang bằng hư không, không thể hạn lượng được. Nhưng hạnh nguyện của Như Lai cùng khắp, nơi nào cũng có Như Lai thuyết pháp. Như Lai ở trước mọi loài, giáo hoá hợp thời là tiêu biểu hạnh nghiệp và cõi nước của Như Lai cõi nước độ sanh và hạnh nghiệp rộng lớn. Thế giới Hoa Tạng: Nói về trí bi viên mãn của Như Lai, đạt công đức rộng lớn. Thế giới Hoa Tạng trang nghiêm cò núi Tu di, do vô số phong luân tạo thành. Số phong luân ấy gồm mười hai lớp sự trang trí ở mỗi lớp khác nhau. Mười hai lớp phong luân tượng trưng cho mười địa, Đẳng giác, diệu giác. Tất cả đều do hạnh nguyện tạo thành, là tâm mong cầu quả Phật ban đầu của mười địa, và đều sinh khởi từ sức nguyện lớn. Vô số phong luân trên núi Tu di đều có nguyện lớn. Sự trang nghiêm ở đó cũng đều do hạnh nguyện lớn. Vì hạnh phát sinh từ nguyện. Lại từ nguyện có công đức hạnh nghiệp. Điều đó có nghóa là quả có từ nhân. Vì vậy ngoài Phổ Hiền nói: Thế giới Hoa Tạng trang nghiêm đều do nguyện lực của Phổ Hiền. Vì Phổ Hiền là hạnh nghiệp sai khác của trí, nghóa là hạnh phát sinh từ nguyện. Nếu nói thật thì hạnh nguyện không cùng. Lược nói Tu di là thể của bụi trần nghóa là địa thứ nhứt vui tu hạnh của mười địa và hai vị Đẳng Giác, diệu giác. Trọn vẹn một hạnh nguyện bao hàm nguyện lớn không cùng. Như bốn nguyện rộng lớn tóm thâu vô số nguyện lớn. Nêu số ít bao quát số nhiều, như kinh chép: Đức Như Lai vì gần gũi vô số Phật, ở mỗi chỗ đức Phật tu vô số hạnh nguyện (rõ như trong kinh). Như trên, phong luân này có một biển nước thơm lớn. Trong biển nưóc thơm lớn có thế giới Hoa sen lớn. Trong đó lại có số biển nước thơm bằng số bụi trong mười cõi nước. Lại có vô số cõi nước nhiều bằng số bụi trong vô số cõi Phật, như lưới của Đế Thích. Trong đó lại có biển nước thơm tên Vô Biên Diệu Hoa Quang, ảnh hiện tất cả thân hình Bồ-tát. Đáy biển bằng ngọc Ma ni bảo Vương Tràng. Có ao sen lớn tên Nhứt Thiết Hương Ma ni vương trang nghiêm, trên đó có các cõi chúng sinh. Trên dưới mỗi cõi nước có hai mươi tầng, càng lên trên càng rộng lớn. Trong mỗi tầng có đức Phật… (đã nói rõ kinh). Đó là nói về sự thăng tiến của mười địa. Trong mỗi địa, có người đã đạt quả, có người đang hướng đến. Hai hạng này đều có nhân quả báo ứng rộng lớn thù thắng. Từ đâu trở lên trên càng thù thắng hơn. Trong tất cả các cõi đó đều cò Phật… là nói nhân quả thăng tiến, đạt quả Phật. Trong mười địa có hai mươi tầng thế giới, hai mươi đức Phật. Đó đều là sự thăng tiến trong trí căn bản sáng suốt mà đặt tên nhưng thể tánh không sai khác. Trong Hoa sen có vô số cõi Phật nhặt số biển nước thơm và các cõi nước, đó là cảnh giới báo ứng của một đức Phật, dụ cho cảnh giới của trí không thể lường được, sự giáo hóa đem lại lợi ích không thể lường được. Chung quang núi Kim Cang luân vi có mười cõi nước, trên dưới đều có bốn tầng cõi nước nghóa là dùng bốn nhiếp pháp và bốn tâm vô lượng giáo hóa tất cả chúng sinh. Sanh khởi từ tâm không hạn lương là tiêu biểu cho quả báo có từ nhân, quả không tự nhiên có. (Xin khái quát để biết, còn trong văn kinh và đại luận đã nói rất rõ). 6.Tỳ-lô-giá-na: Nêu thời đức Phật thời quá khứ để biểu hiện cho pháp xưa nay giống nhau, để phát khởi lòng tin, không nghi ngờ rằng: Xưa nay không có mà không tin tưởng. Với pháp trong giới này, người phát tâm Bồ Đề noi theo tu tập. Hơn nữa, trong phẩm Thế Thủ diệu Nghiêm thứ nhứt, có mười hội chúng Phổ Hiền và mười hội chúng khác như Nguyệt Quang… nghóa là bao hàm tất cả mới thành tựu ý cùng khắp. Năm mươi chúng như trời, thần… chính là đại chúng của năm mươi vị mà đức Phật biến ra. Lại thị hiện thân nhập pháp. Nhập tức là đồng với sự hiểu biết với Phật. Ý nói, người tu hành thâm nhập tri kiến Phật, không tu lầm, (trong kinh đã nói rõ). Pháp thân không tướng, trí căn bản, trí sai biệt là nguồn gốc thần dụng của trí căn bản nhưng tạo tác, không hình tướng nhưng cùng khắp pháp giới, hư không. Bộ kinh này, nêu Văn Thù Sư Lợi (Trung hoa dịch là Diệu Đức) tiêu biểu cho trí Huệ pháp thân không hình tướng. Phật Tỳ-lô-giá-na (Trung hoa dịch là Vô số ánh sáng) dùng trí căn bản sáng suốt soi chiếu tất cả chúng sinh. Tùy thuận để độ chúng sinh là Phổ Hiền pháp thân không hình tướng là tiêu biểu cho sự thành tựu hạnh từ bi của Phổ Hiền, ở trong thế gian mà không đắm nhiễm. Trí căn bản tiêu biểu cho thần tánh sáng suốt vốn không có thể tánh căn bản. Biết rõ nguồn gốc nghiệp của tất cả chúng sinh là Trí sai biệt. Ba pháp này cùng một thể tánh. Hàng mới phát tâm phải nhờ thiền định chiếu soi mới khơi sáng được. Dùng tâm tin tưởng an lập pháp năm vị và hanh tu tập để khơi sáng ba pháp này. Trong sự tu tập, thường đưa ra ba vị Văn Thù, Phổ Hiền, Tỳ-lô-giá-na làm thể xuyên suốt, như người tu đạo, tuy có ý mong thành Phật nhưng phần nhiều bị vướng trong một pháp, không biết còn đường tiến tu, vì mê nên chấp giữ, không mong cầu đạo thù thắng, được chút ít đã cho là đủ. Vì thế ở lần thứ nhứt, trong sáu phẩm đều có ba pháp này. Hàng mới phát tâm: biết tất cả pháp, lập chí nguyện như hạnh nguyện của Phật. Nhờ vô số hạnh nguyện đem lại sự thành tựu cho lòng tin. Đây là tin hạnh nguyện của Phật bên ngoài để thành tựu lòng tin nơi mình. (Lòng tin nơi mình đã được nói Diệu Phổ Quang Minh của lần thứ tư). Trong lần thứ nhứt, năm mươi hội chúng như thần, tám bộ quỷ vương là biểu hiện cho hạnh nguyện của Như Lai và nhân quả của năm vị. Che chở tất cả là biểu hiện trí nghiệp như hư không, không hình sắc nhưng công dụng cùng khắp, không đi mà đến, không tạo tác nhưng có công dụng. Tùy mọi vật thành tựu công dụng là thần. Thể tánh trong sạch không nhỏ, không bị ngăn ngại, ẩn hiện tự tại là trời. Vào trong sinh tử làm lợi ích cho chúng sinh bằng Trí chỉ trong tích tắc biết rõ mười phương nhưng lại chẳng phải trời, chẳng phải người, quỉ… Đó là biểu hiện công dụng thần diệu cùng khắp của Trí, vì thể ở trên, tạm nêu ra nhân, quả, cảnh, hạnh của năm vị để người phát tâm cầu thành Phật. Một mặt thực hành pháp như Phật đã hành, dùng sức nguyện lớn làm tất cả việc lành như thiền định, quán chiếu, ở mãi trong sinh tử, biến vô minh si, ái thành trí rộng lớn, biến biển lớn sinh tử thành biển bi trí lớn, không ra khỏi cũng không chìm đắm mà tâm không mệt mõi. Mặt khác như hạnh Phật đã hành, quyết định tâm ý, phát tâm Bồ Đề, tin tâm mình, tu hành pháp thành Phật (như phần sau sẽ nói). Những ai phát tâm mong cầu quả Phật nhứt thừa, tức chí nguyện bền vững, như hư không, không lay chuyển là vượt hơn hàng Thanh văn, Duyên giác và Bồ-tát ở cõi thanh tịnh. Vì ba vị này đều có tâm chán ghét sinh tử, không hiểu rằng vô minh sinh tử vốn là cảnh giới của Trí, tự tìm sự an lạc cho mình, không có trí bi lớn nên ở ngoài pháp nhứt thừa, chỉ mong cầu quả nhỏ, tránh khổ sinh tử. Hàng Nhị thừa dùng sức thiền định quán chiếu, vượt khỏi nghiệp hiện tại của ba cõi, tự đốt thân, tan biến như hư không, vónh viễn đoạn dứt bi trí. Có kẻ ham tu thiền định, trải qua vô số kiếp, cho là đánh trống bên tai vẫn không nghe thấy. Bồ-tát cõi thanh tịnh chán ghét sinh tử, sinh về cõi tịnh thấy Phật, nghe pháp, không có tâm bi lớn, chỉ tự hưởng diệu lạc, sau lại hồi hướng quả lành. Những vị này đều không biết vô minh vốn là trí lớn, lại riêng tìm trí huệ nơi đạo nhỏ, ví như trong kinh Duy Ma, Pháp Hoa, những vị này đều không được nghe (Trong kinh đã nói rõ, ở đây không nói lại). Vì thế từ biển sinh tử thành tựu trí lớn, thực hành bi lớn, không ra khỏi, không chìm đắm là tiêu biểu cho hàng mới phát tâm vượt khỏi nghiệp quả xuất thế của ba thừa, nên trong phẩm Hiền Thủ của kinh đã nói rõ: Có người suốt một kiếp, đầu đội ba ngàn Đại thiên thế giới, thân không lay động, việc ấy vẫn chưa khó, người tin pháp này mới khó. Có người suốt một kiếp dùng tay nâng mười cõi Phật, ở trong hư không vẫn chưa là khó. Người tin pháp này mới khó. Có người suốt một kiếp đem lại an vui cho vô số chúng sinh, phước đức ấy vẫn chưa lớn. Phước đức người tin pháp này mới lớn. Có người suốt một kiếp phụng sự vô số Phật, phước đức vẫn không bằng phước đức của người tụng phẩm kinh này. Khi Bồ-tát Hiền Thủ nói kệ xong, cõi nước trong mưới phương chấn động đủ sáu cách, cung ma bị che lấp, cõi ác tiêu diệt các đức Phật ở mười phương hiện ra, đưa tay phải xoa đầu Hiền Thủ, khen ngợi: Lành thay! Lành thay! Ông vui vẻ nói pháp này, chúng ta đều tùy hỷ. Điều đó có nghóa là người tin pháp mà Bồ-tát Hiền Thủ nói là người khế hợp tâm tướng chân thật, là sự cảm ứng, là phước đức (trong kinh đã nói rõ). Lại ở phần tụng của kinh có câu: Chúng sinh ở khắp các cõi nước, ít mong cầu pháp Thanh văn, cầu pháp Duyên giác càng ít hơn, cầu pháp Đại thừa thật là hiếm. Người cầu pháp Đại thừa còn dể có, người tin pháp này thật là khó có. Người tu pháp Đại thừa chỉ quán sự không để phá trừ ngã chấp và thực hành sáu Ba-la-mật. Song trong kinh chép: Có cõi thanh tịnh ở nơi khác nhau, đó là điều nghóa đại thừa. Nhứt thừa là bi trí của Báo Phật Tỳ-lô-giá-na. Biến biển sanh tử vô minh thành biển bi trí lớn, không có ba đời xưa nay, sạch nhơ, đó là pháp giới. Người trí, kẻ ngu đều ở trong biển ấy, không bị ngăn ngại, như ảnh tượng dưới ánh sáng, không có cõi tịnh nào khác, đó là nhứt thừa. Đây là chỉ dạy nẻo giác ngộ cho chúng sinh có tâm lớn để chứng nhập tri kiến Phật. Giáo pháp ba Thừa đều nói: Tất cả đều trống không, tất cả chúng sinh đều có tự tánh thanh tịnh, cõi Phật bình đẳng. Chỉ vì phân biệt cõi này nhơ, cõi kia sạch, nên nhứt thừa giáo nói về sự trống không, không có mình người, sạch nhơ. Các đức Phật ba đời đều có tự tánh thanh tịnh, không có sự phân biệt xưa nay, tất cả đều là Phật, không có trước sau, tất cả chúng sinh đều có trí tuệ Như Lai. Trong mỗi hạt bụi có đủ phàm trí mười phương. Tất cả pháp không có sự phân biệt lớn, nhỏ, vừa. Tất cả đều như hư không. Lại nữa Thể dụng của Văn Thù, Phổ Hiền, Tỳ-lô-giá-na đều bình đẳng, đó là nhứt thừa. Người mới phát tâm phải tin hiểu, quán sát tu tập, lãnh hội như vậy. Quán sát mình, người, trí, phàm, đều là cảnh giới của trí, không thấy có tướng khác, đều là tướng Như Lai, không sanh diệt. Nhờ trí tự tại, tâm bi tùy thuận thế gian nên phân biệt các pháp để trừ tâm mê mời. Bốn trí vốn không có một pháp nào để đạt. Dùng Trí Như Lai quán sát tất cả chúng sinh biết vì không hiểu trí Như Lai, vọng nghiệp chấp trước nên có thân hư giả. Phải hiểu rằng: nghiệp vốn không thật có, sự hiểu biết vốn như hư không. Sự hiểu biết sáng suốt tự tại là sự hiểu biết của Như Lai. Thấy tất cả mọi việc đều là việc Phật. Trong phần tụng của kinh có chép: Muốn biết tâm của Phật, hãy quán trí của Phật, trí Phật không nơi dừng, như hư không trống rổng. Vô số sự an lạc của chúng sinh, và trí huệ phương tiện, đều có từ trí Phật. Sự giải thích của Thanh văn, Duyên giác đều từ pháp giới. Nhưng phải biết rằng: Pháp giới không nương dựa vào đâu. Đức Như Lai lập ra giáo pháp là để trừ mê lầm. Để chúng sanh biết được cảnh giới không nương dựa này. Đó là giải thoát. Nhưng sự thật không có sự trói buộc hay giải thoát. Phải tin hiểu cảnh giới, tâm lượng, hạnh nguyện của Phật là như thế. Tự phát lòng tin tu hành: Có sáu phẩm: Danh hiệu Phật, tin danh hiệu Phật tùy thuận chúng sinh nên có khác. Từ Đế: Nói về bốn Đế khổ, tập, diệt, đạo. Vì lòng ham muốn chúng sinh khác nhau nên giáo pháp khác nhau. Tuy tùy trình độ chúng sinh. Nhưng tất cả pháp đều không ngoài bốn Đế. Quang Ming Giác: Nói dưới bàn chân Phật có tướng bánh xe đẹp. Đó là pháp môn để hàng phàm phu mới phát khởi lòng tin quán chiếu, để tâm trí ngày càng rộng lớn sáng suốt hơn. Bồ-tát vấn minh: Nói về mười vị Bồ-tát như Văn Thù, Mục Thủ… mỗi vị thuyết một pháp tiêu biểu cho tâm phát khởi trí sáng của hàng mười tín. Tịnh hạnh: Nói về một trăm bốn mươi nguyện là hạnh nguyện của hàng lòng tin thanh tịnh. Hiền Thủ: Nói về Tam muội của Như Lai có tên là Phương Võng, không phân biệt giống khác, khiến cho người có lòng tin tu tập, khi thực hành trọn vẹn sẽ đạt pháp này, đều có thần thông công dụng lớn. Sáu phần này là pháp môn thành tựu mười tín. Lại nữa, ở phần đầu của hội thứ hai có chép: Lúc bấy giờ đức Thế Tôn ở Bồ Đề đạo tràng, nơi thanh tịnh, thuộc nước Ma Kiệt Đề thành tựu Thánh giáo. Phần đầu của Phẩm mười định và phẩm lìa thế gian đều có câu nầy. Đó là vì ở Bồ Đề đạo tràng, Diệu Phổ Quang Minh của Hội thứ nhứt, phẩm mười định, phẩm lìa thế gian của hội thứ hai đều có kể lại thứ này. Nghóa là kinh giáo này lấy trí sáng suốt thể của sự thành tựu chánh giác. Vì trí không có tánh dài ngắn, xưa nay. Giáo pháp trước sau là có biểu hiện sự thăng tiến khác nhau nên phân bộ khác nhau. Thời gian nói pháp không ngoài một niệm, âm thinh thuyết pháp không ngoài một âm thinh là biểu hiện cho toàn bộ kinh này dùng Trí căn bản làm Thể. Vì vô số pháp sai khác ấy không ngoài một pháp giới, một khoảng thời gian, một nháy mắt, nào có xưa nay. Tất cả đếu từ một âm thinh. Ở các lần lên trời cũng có chép: không rời Diệu Phổ Quang Minh của Bồ Đề đạo tràng mà lên các cõi trời Đao Lợi, Dạ Ma… Vì vọng thức của chúng sinh thế gian nên giả đặt có xưa nay, dài ngắn. Một khi hết mê, trí sáng biểu hiện thì không còn sự thấy biết như thế. Vì vậy trong kinh nêu: Trí có trong ba đời, không đến đi. Trí thấy hiện nay cũng chính là trí của các đức Phật ba đời xưa nay cùng lúc thành Phật. Thấy tất cả chúng sinh không có tướng chúng sinh, đều cùng một Trí. Vì vậy trong kinh chép: tâm Phật tâm chúng sinh, tâm mình đều không sai khác. Nói chung là dùng Trí sáng suốt cùng khắp làm Thể của pháp giác ngộ. Sự thăng tiến tuy khác nhau nhưng không ngoài trí sáng đó. Thể của sự giác ngộ không lệ thuộc thời gian, cứ thế trình bày bốn lần. Vì vậy khi nào cũng có Văn Thù Sư Lợi nói kệ: Tích tắc quán sát vô số kiếp, không đến không đi cũng chẳng dừng, do vậy hiểu biết pháp ba đời, vượt qua phương tiện, thành mười lực. Đó là tự tin tu tập. Mười Bồ-tát như Văn Thù, Giác Thủ… là người tu hành thành tựu mười tín, mười thế giới sắc vàng, sắc hoa sen, sắc vi diệu… là tâm tin hiểu của hàng mười tín. Vì mười tín tâm đó là tâm sắc sanh diệt của hàng phàm phu phát lòng tin, thành tựu mười thắng giải. Thế giới hình sắc như quẻ Tiệm trong Kinh dịch nói: “Con chim Hồng tiến dần đến bờ nước…” là nói rõ về người mới vào đạo tăng trưởng lòng tin. Vì chim Hồng và Hạc trắng đều thuộc loài Hạc, có hình sắc tiêu biểu cho hàng tín thứ nhứt. Có chỗ nói: Vì toàn một màu trắng nen gọi là chim hồng. Mười trí Phật như trời không lay động, trí không ngăn ngại… là quả của tín tâm. Bài tụng của Văn Thù Sư Lợi và chín Bồ-tát như Giáo Thủ… thường là pháp tin. Ánh sáng tướng bánh xe dưới thân nhập là pháp mà hàng tín tâm quán sát, theo ánh sáng để điều phục tâm, dần dần làm cho tâm rộng lớn. Trong hội thứ nhất, ánh sáng đó được phóng từ lông trắng giữa chân mày chiếu soi mười phương. Hình dạng của nó giống như ánh sáng của châu báu hoặc như mây sáng. Khi quán sát như thế, lần thứ nhất quán ánh sáng châu báu trong suốt soi chiếu ba ngàn Đại thiên cõi nước. Thứ hai quán sát ánh sáng soi khắp mười cõi Phật ở phương đông, phương nam, tây, bắc, bốn phương, trên dưới cũng vậy. Thứ ba quán ánh sáng soi chiếu trăm cõi Phật khắp mười phương. Thứ năm quán ánh sáng chiếu soi mười ngàn cõi Phật khắp mười phương. Thứ sáu quán ánh sáng chiếu soi mười ngàn cõi Phật ở phương đông rồi chiếu đến trăm ngàn cõi Phật. Thứ bảy quán ánh sáng xuyên qua trăm ngàn cõi nước, chiếu đến trăm vạn cõi nước ở phương đông. Thứ tám quán ánh sáng xuyên qua trăm vạn cõi nước chiếu đến một ức cõi nước ờ phương đông. Thứ chín, quán ánh sáng xuyên qua ức cõi nước. Chiếu đến mười ức cõi nước. Thứ mười, quán ánh sáng xuyên qua mười ức cõi nước, chiếu đến trăm ức cõi nước ở phương Đông, chiếu ngàn ức cõi, trăm ngàn ức cõi, cùng pháp giới, khắp hư không… vô số cõi nước không sao đếm được. Quán áng sáng cứ tuần tự chiếu khắp bốn hướng trên dưới hư không. Song ánh sáng này chỉ tích tắc đã chiếu soi khắp mười phương. Lại chiếu soi tâm quán ánh sáng không thể tướng, không thân tâm, thẳng trong ngoài, không ở giữa, ở bên, không lớn nhỏ, tất cả đều không. Đó là pháp thân. Pháp thân này thuộc tánh không tạo tác. Thể của nói không có một vật gì, chỉ là trí không nương tực, vốn là tánh hư không, không có xưa nay, thể sáng suốt luôn soi chiếu mười phương, không có gốc ngọn, không từ phương hướng nào cả, đó là trí căn bản, là trí thân. Tất cả chúng sinh đều có nhưng vì mê mờ nên không hiểu. Vì tham sân bám víu ngã và sở hữu của ngã, trôi nổi trong cõi ác sanh tử. Vì vọng tưởng chấp chặt, tự chuyển theo nghiệp không lo ai khác. Những ai có khả năng quán như vậy, khi sức chiếu không còn, trí huệ hiển hiện, không phải do tu tập sanh khởi. Hòa nhập được như thế là trụ nẻo phát tâm thứ nhất của mười trụ. Như Thiện Tài lên núi Diệu Phong, đến chỗ Tỳ kheo Đức Vân, đạt pháp trí sáng của Phật, được sanh trong nhà chánh trí như các đức Phật. Câu: Vừa phát tâm đã thành chánh giác chính là hòa nhập trí không tạo tác này. Người đã qua vị mười tín, vào vòng pháp trí Ba-la-mật của mười trụ. Như toi luyện vàng càng ngày càng sáng đẹp. Một vị đã bao hàm nhân quả của năm vị, hạnh nghiệp quả năm vị cũng là hạnh nghiệp của một vị. Vì người ở trụ thứ nhứt đã khế hợp với trí căn bản. Thời gian không thay đổi, trí huệ chẳng khác sai. Nhưng trong quá trình ấy sự tăng tiến dần tinh tế hơn. Đến trụ thứ sáu của mười trụ. Tâm đạt thần thông biến hóa khôn lường. Như Thiện Tài đến chỗ Tỳ kheo Hải Tràng. Pháp này xưa nay chỉ do trí thấy biết, không do thức hiểu biết của thế gian. Câu: “Tâm thêm ánh sáng ngày thêm rộng lớn” có hai nghóa: 1) Nhập cảnh giới của Trí như hư không, không có khoảng cách. 2) Dùng trí hành từ bi, độ thoát chúng sinh. Lại như cảnh giới trí không giới hạn. Như phần tụng phẩm Quang Minh Giác có câu: Nhìn thấy chúng sinh ở cõi ác, luôn bị khổ đau, sanh, già, tu tập vô số pháp phương tiện, độ thoát tất cả là hạnh nghiệp. Nghe pháp tin hiểu không nghi ngờ, hiểu pháp vắng lặng không kinh sợ, tùy thuận cõi khắp mười phương, cứu độ chúng sinh là hạnh nghiệp. Như vậy thì ánh sáng dẫn dắt tâm, làm cho tâm trở về với cái sẳn có, hiển hiện cảnh giới trí huệ rộng lớn. Như trong phần Tịnh Hạnh có chép: Nhờ chúng sinh thành tựu hạnh từ bi lớn của một trăm bốn mươi hạnh nguyện lớn, còn làm cho hạnh nguyện đó sâu xa bền chắc, hoàn toàn không nghó thoát khổ riêng mình. Vì thế hàng mười tín mở rộng tâm như hư không, đi khắp cõi nước trong mười phương, không bỏ một chúng sinh nào. Dù chúng sinh dễ độ hay khó độ vẫn không xa lánh. Tất cả những ai mới phát tâm Bồ Đề thì phải có tâm nguyện như vậy. Phải có tâm vững chải mới tùy thuận chí nguyện, mong đạt nhứt thiết trí, đi lại trong sáu đường, ba cõi, mười phương tùy khả năng và sở thích của chúng sinh hiện thân hình dẫn dắt chúng để chúng được giải thoát. Từ tín tâm phát khởi hạnh nguyện, xem chúng sinh như Phật vì tất cả chúng sinh đều có nhân sanh khởi trí Phật. Đều ở trong biển trí của Phật. Những ai không còn mê mờ thì không thấy Phật mới thành, không thấy hết chúng sinh, vì pháp không thêm bớt, pháp không có chúng sinh, trí huệ không thành hoại, chỉ do nên ngộ nên thấy khác nhau. Những ai không còn mê mờ thì không thấy có Phật mới thành, cũng chẳng thấy có chúng sinh cũ vì trí huệ không có củ mới. Thấy tất cả chúng sinh như tướng hư giả, không có gốc ngọn, như người giả không có sống chết, gốc ngọn. Chỉ dùng trí không nương tựa để phân biệt, làm cho chúng thấy thể chân thật, chẳng thấy có phải, trái, đó là nhập tri kiến Phật. Vì vậy trong kinh có câu: Pháp trụ, Pháp vị này là tướng thường của thế gian. An trụ nơi pháp vị ấy mới biết rõ tâm không có bụi nhơ. Nếu ai thấy có phải trái thì thấy biết bằng hình thức rối loạn, biết bao giờ nhập đạo? Sẽ trôi dạt mãi mãi. Hãy suy xét kỹ để làm việc lợi ích, như trong kinh nói: Ở phương đông cách vô số cõi nước bằng số bụi của mười cõi Phật có cõi nước tên Kim Sắc, đức Phật tên bất Động Trí. Đó là biểu hiện cho hàng mới phát tâm làm lành, tâm giác ngộ vừa sanh khởi. Phương đông tiêu biểu cho sự tốt lành vui vẻ, mặt trời mùa xuân vừa lên, vạn vật sanh khởi. Đức thiện Động Trí nghóa là phương tây chấn động. Ngay trong sự lay động đó là trí Bất động. Vì vậy câu: Cách vô số cõi nước bằng số bụi mười cõi Phật, có nước tên Kim Sắc”, nói về sự mê mờ tham, sân, si, mạn, nghi, thân kiến, biên kiến, kiến thủ, giới cấm thủ, tà kiến. Cách vô số cõi nước bằng số bụi trong mười cõi Phật., là tiêu biểu cho phiền não chướng nhiều. Trí bất động căn bản: Vọng tưởng là động, là tự đắm chìm. Nếu luận về cõi Phật thì không có sư phân biệt ở giữa hay biên giới, làm gì có xa gần? Chỉ vì tình thức ngăn ngại nên thấy có xa gần. Nhờ hiểu được vọng tình vốn không nên có cõi nước tên Kim Sắc. Kim được biểu hiện bằng màu trắng, là trong suốt không nhơ, tiêu biểu cho pháp thân trong sạch có từ trí sáng bất động. Hỏi: Kim được tượng trưng cho phương tây, vì sao ở đây lại nói phương đông có thế giới tên Kim Sắc? Đáp: Vì Kim nhận khí sắc từ can dần, tượng thai thì can mão. Nghóa là hàng mười tín như bào thai. Bồ-tát đứng đầu tên Văn Thù Sư Lợi là hiểu rõ vô minh vốn không tánh. Vì hiển hiện công dụng của trí nên có tên là Văn Thù Sư Lợi. Ở đây nói pháp thân không tướng, trí huệ màu nhiệm như hư không là biểu hiện sự chỉ đạo của trí căn bản. Văn Thù là thầy, là mẹ của tất cả các đức Phật. Thánh trí nhứt thiết ấy như trí trống không. Sanh khởi từ trí trống không ấy nên nơi nào cũng là cõi Kim Sắc, ơ đâu cũng là Phật Bất Động Trí, ở đâu cũng là Văn Thù Sư Lợi. Khi nào hết mê, không còn bụi trần, trí huệ bừng sáng, cảnh trí mười phương đều là Thánh pháp. Tất cả đều có từ công dụng của trí, của pháp nên gọi là Trí bất động, vì vậy nói nơi nào cũng là trí bất động. Từ trí trống rỗng biểu hiện lý này nên nói nơi nào cũng là Văn Thù. Bồ-tát Văn Thù cùng vô số Bồ-tát đến chỗ Phật là tiêu biểu trí căn bản, huệ mầu nhiệm siêu vượt cùng một thể dụng. Đến chỗ Phật tùy thuận cung kính nghóa là hàng mới phát tâm dùng trí mầu nhiệm trống rỗng phân biệt. Trí căn bản hiển hiện, hành động phải bằng trí. Đến chỗ Phật, lạy Phật, ở phương đông hóa ra toà sư tử bằng hoa sen là biểu hiện trí phát sanh, dùng tâm trong sạch làm thể của tòa, trí cảnh trong sạch dung hợp muôn đức. Không đắm nhiễm là hoa sen. Đi lại trong sanh tử lo sợ ma không lo sợ là sư tử. Từ quả báo thanh tịnh của trí thể có vô số phước đức trang nghiêm như ánh sáng bóng hình, lớp lớp không ngăn ngại. Tất cả đều có sự trang nghiêm ấy. Ở đây nói biến hóa là để dắt dẫn chúng sanh, hàng mười tín mong đạt thật báo. Dù không nói là biến hóa nó vẫn luôn như vậy, không đến, không đi, như thế, làm cho người có lòng tin, tin mình có mười trí. Mười cõi nước đâu cũng là Bất động trí, là Văn Thù Sư Lợi, là trí sai biệt của Phổ Hiền. Ba pháp này là Thể của giáo pháp, người tu hành nên học theo. Trụ thứ nhứt chủ yếu là tu bố thí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Ở đây chỉ kể lại một pháp, chín pháp kia đã nói rõ trong luận. Tất cả đều tùy thuận nghóa của phương hướng, biểu hiện cho sự thăng tiến. Tất cả kinh sách trong ngoài đều là để mọi người tự học tập thực hành, không thể vượt bậc suy tìm mà hợp với Hiền Thánh được. Các bậc Thánh không do giáo hóa, bản tánh vốn vậy. Đã nói xong mười tín. Còn mười trí Phật, mười Bồ-tát như văn thù… chỉ nói một pháp hợp với công dụng của quả Phật, trí huệ sâu mầu, hạnh nguyện từ bi. Trong sáu phẩm lấy mười trí Phật làm thể của tín tâm nên gọi là mười tín. Phương tiện trong mười tín là quán pháp vào đạo. Nhờ ánh sáng của tướng bánh xe dưới chân Phật dắt dẫn tâm dần dần rộng lớn. Đó là phương tiện đưa hàng mười tín vào Thánh vị. Những ai mong muốn, hãy nương pháp quán sát (Tuần tự như trước). ------------------------- <詞>PHẦN B Thứ Ba: Nhập vị khế chơn, hội Phật trí huệ: Như hàng mười trụ dùng việc lên đỉnh núi Tu Di để tiêu biểu. Đỉnh núi là nơi cao nhất. Thiện Tài lên đỉnh núi Diệu Phong cũng thế, đạt pháp, thấy tất cả pháp bằng trí sáng của Phật. Nêu nơi chốn biểu hiện đạo mà tâm tiến tu. Lên đỉnh núi ví như từ tín tâm hữu vi của hàng mười tín lên mười địa, trí trống không biểu hiện, thấu rõ tất cả cảnh giới của tâm. Thấy pháp bằng trí sáng là biểu hiện cho trí sáng không hình tướng, phá trừ bóng tối cố chấp lâu đời mãi trôi lăn trong sanh tử khổ đau. Giờ đây đạt vị này, trí chơn không hiển hiện, vô minh hoặc chướng kiên cố lâu đời phút chốc tan biến ví như lên đỉnh núi. Khi đạt tuệ sáng cùng tột, công sức không cần lên núi. Ở đây mượn nơi chốn để biểu hiện cho pháp tức là lấy việc lên núi Tu Di để biểu hiện. Trong đó nói về người thăng tiến đạt pháp, lấy pháp đạt được để đặt tên. Vì thế mười Bồ-tát đều có tên là Tuệ. Bồ-tát Pháp Tuệ là người đứng đầu. Mười đức Phật đều có tên là Nguyệt Phật có tên Thù Đặc Nguyệt là người đứng đầu. Đó là nói ánh sáng trí tuệ không hình tướng, xua tan sự nóng bức của phiền não tham sân si từ vô thỉ, được vui mát mả nên đức Phật có tên Thù Đặc Nguyệt. Mười Bồ-tát có tên Tuệ là người tu tập vị này. Mười cõi nước có tên là Hoa là tâm khai phát trí huệ vi diệu, là quả thanh tịnh của mười Ba-la-mật, tùy thuận tu tập mười Ba-la-mật. Sự phối hợp ở sau đều có ý nghóa. Như Thù Đặc Nguyệt phối hợp với bố thí Ba-la-mật. Vì bố thí chính là xả bỏ. Nghóa là vị nầy nhập trí chơn không xả bỏ vô minh phiền não nóng bức và nghiệp chướng lâu dày. Đó là sự phối hợp giữa Phật Thù Đặc Nguyệt và Trụ thứ nhứt. Vị này chủ yếu là tu bố thí Ba- la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Phật Vô Tận Nguyệt tiêu biểu cho pháp thân không hình tướng, là thể của giới, không có sự thành hoại, một lần lãnh thọ luôn luôn đều như vậy nên gọi là Phật Vô Tận Nguyệt. Vì thể của nhẩn như hư không, tâm không lay động nên tiêu biểu nơi Phật Bất Động Nguyệt. Trí chơn không của vị này càng sáng, luôn dùng trí chơn không quán sát các pháp, dần được sáng tịnh. Đó là tinh tấn. Ví như thể của gió vốn không nhưng có thể tạo ra các pháp thành hoại nên có Phật tên Phong Nguyệt. Nhờ thiền định thân tâm an lạc, làm sạch cấu nhơ nên có Phật tên Thủy Nguyệt. Nhờ trí biết đúng, có cõi nước tên Nhân Đà La Hoa (Nhân Đà La Trung Quốc dịch là người Chủ), nghóa là dùng trí chơn không sáng suốt dắt dẫn chúng sanh, khai mở mắt tuệ sáng suốt. Cõi nước tên Ba Đầu Ma Hoa (Trung Hoa dịch là hoa sen đỏ), nhờ giới thể, bên trong tịch tónh, nhờ giới tướng bên ngoài trang nghiêm, người thấy phát sanh pháp lành. Dùng màu đỏ tiêu biểu cho pháp ai thấy cũng thích xem. Ý của mười Ba-la-mật sau đều có nghóa không. Hoa là chỉ cho vị này diệt hết tham sân si, trí tuệ khai mở (giải thích sơ lược như vậy, trong luận ban đã nêu rõ). Bồ-tát Pháp Huệ nhập Tam muội vô lượng phương tiện, vì tâm chuyên nhất, vọng niệm không còn, cảnh giới không còn. Cảnh giới không còn, trí huệ phát khởi. Nhờ diệu lực từ thiền định, ngoài số cõi nước bằng số bụi trong ngàn cõi Phật có số Phật bằng số bụi trong ngàn cõi Phật, đều cũng có tên Pháp Huệ. Các đức Phật đều hiện ra trước, an ủi khen ngợi, đưa tay xoa đầu Bồ-tát Pháp Huệ. Nghóa là với kẻ mê mờ thì không biết số bụi trong ngàn cõi Phật nên nói là bên ngoài. Với người thanh tịnh bằng sức của thiền định thì vô số phiền não vô minh đều thanh tịnh, đều trở thành trí huệ, vô số trí huệ bằng số bụi trong ngàn cõi Phật hiển hiện. Đó là nhờ thiền định có huệ và là lúc định huệ hòa hợp, vô số Phật Pháp Huệ hiện ra đưa tay xoa đầu là định huệ hợp nhứt. Khen ngợi nghóa là từ trí phát lời vi diệu. Trí do định sanh nên khen tâm định. Truyền trao trí cho Bồ-tát Pháp Huệ là công dụng không rời định khác với không định không huệ của nhị thừa. Trao tri cho hàng mười tín không nhập định nhưng thuyết pháp, vì tín là tâm sanh diệt, chưa nhập chánh vị. Định của vị này, không phải là định dừng tâm mà định tự tại, không dụng công, vốn thanh tịnh. Vì các pháp đều là định, công dụng tịch nhiên không ngăn ngại. Giống như nói Thiện Tài lên đỉnh núi khác gặp Tỳ kheo Đức Vân thiền hành. Núi mình ở là dừng tâm, không loạn động, có nương định. Ở núi khác thiền hành là công dụng tự tại, không có loạn định, cũng chẳng nương định. Đó mới là định. Định này vượt qua định chế phục tâm, nhập trí sáng của Phật. Tất cả định đạt bằng cách nhiếp tâm đều tùy theo sự sâu cạn mà phân thành định cõi sắc, định cõi vô sắc. Chấm dứt nghiệp ba cõi, tâm như hư không, phiền não hết, không sanh trong ba cõi, không có trí huệ lớn, đạt an lạc Niết-bàn là định của Thanh văn. Định của mười trụ không như thế. Vì tất cả pháp vốn là định, đều có khả năng phát sanh trí huệ, làm cho trí ngày càng sáng, thể của nó không mất nhưng phát sanh vô số huệ. Khi thành tựu trí huệ, dù ở mãi trong sanh tử nhưng không khiến hư hoại bản tánh, không tạo nghiệp. Vị này lên núi Tu Di, đến cung Đế Thích có hai nghóa: 1) Như Lai thành đạo đi khắp mọi nơi; 2) Sự thăng tiến của mười trụ. Mượn nơi chốn để biểu hiện pháp. Câu: “Từ xa Đế Thích thấy Phật đi đến” là hàng mười tín phát tâm hướng đến mười trụ. Vì lòng tin chưa thật khế hợp với trí của mười trụ. Câu: “Từ xa thấy Phật đến, liền dùng thần lực trang nghiêm cung diện” là sự suy xét của tâm. Bày tòa Sư tử trong điện Phổ Quang Minh chính là an định thân tâm, nhập định tự tánh vốn thanh tịnh không tạo tác, tóm thâu muôn cảnh, nơi nào cũng thanh tịnh vì thể hội được trí huệ vốn có nên có tòa Sư tử trong điện Phổ Quang Minh. Ở trong sanh tử, tâm lo sợ là Sư tử. Điện ấy được làm bằng ngọc quí là trang nghiêm bằng định huệ. Trí sáng vượt vô số phiền não. Mười ngàn bực cấp: Sự thăng tiến là bậc cấp (trong bản luận đã nói rõ) ở đây chỉ nói sơ lược. Đức Phật vào điện là định huệ hợp nhứt. Có sáu phẩm kinh nói về sự thành tựu mười trụ. Phẩm lên núi Tu Di là từ mười tín tiến lên. Phẩm nói kệ khen ngợi là biểu hiện các đức Phật xưa kia cũng nhập pháp này. Pháp xưa nay giống nhau để người chứng nhập không nghi ngờ. Phẩm mười trụ nói về mười trụ tức là mười cách thăng tiến đều lấy Ba-la-mật làm thể, trong một đủ mười, đan xen lẩn nhau, trong mười có trăm, năm vị đều như thế. Phẩm phạm hạnh là nói về giới thể, là tánh không có thành hoại. Phẩm phát tâm công đức thứ năm nói về người phát tâm rộng lớn không hạn lượng, lợi ích nhiều, được vô số công đức, hợp với tâm lượng, ngang bằng hư không. Tác giả nói kệ: Hư không tuy rộng không biên giới, không thể tạo ra các công đức, trí bi giác ngộ như hư không, nhưng lại tạo ra vô số đức. Trong phần tụng của kinh có câu: Chỉ phút chốc cúng dường vô số Phật, cung cấp nuôi dưững bao chúng sanh, nào là hoa thơm hoa thật đẹp, cờ phướn dù lộng quí báu, y phục đẹp, thức ăn, tòa báu, nơi thiền hành, tất cả cung điện đều lộng lẩy, ánh sáng rực rỡ, ngọc châu quí, Ma ni Như ý sáng long lanh, bất cứ lúc nào cũng như vậy, trải qua vô số kiếp khôn lường, phước đức người nầy tuy nhiều đấy, nhưng thật không bằng đức phát tâm. Đó là nói người tu tập đức hữu vi tuy không thể lường được, nhưng chỉ một tâm niệm ác độc cũng có thể làm tiêu tan tất cả. Cho dù tồn tại trong một kiếp, cuối cùng vẫn bị hư hoại. Người phát tâm Bồ Đề, trí vô vi biểu hiện bi trí hợp nhứt thì trong nháy mắt, được công đức hơn cả hư không, không thể đo lường được. Hư không chỉ là trống rỗng, chẳng có phước lành, không có bi trí, không có công đức. Trí sáng suốt rộng lớn là thể của giác ngộ nên công đức mới phát tâm không thể lường được. Nếu không hiểu thể của trí huệ thì tạo nghiệp cõi ác. Tất cả đều do mình tạo ra. Còn như phát tâm trong nháy mắt, trí không hiển hiện. Vì trí vốn thanh tịnh nên hạnh nghiệp có vô số công đức, huống gì công đức của hành động bằng bi trí rộng lớn, tạo lợi ích cho tất cả chúng sanh, có thể lường được sao? Người phát tâm phải phát tâm cầu giác ngộ như vậy, phải mở rộng tâm như vậy, thệ độ tất cả chúng sanh, nhờ đó công đức không bao giờ tổn mất. Hãy tu tập theo đó thì công đức không uổng phí. Nếu phát tâm mà không dựa vào pháp nào thì cuối cùng sẽ đến đâu? Tuy biết phát tâm nhưng không biết phát tâm bằng cách nào, cầu tiến như thế nào? Như nói mười hạnh ở cõi Dạ Ma có hai ý: 1) Nói về thân nghiệp của Như Lai đem lại lợi ích cho tất cả chúng sanh. 2) Nói mười hạnh hơn những vị trước. Lại nói cõi này ở trong hư không nghóa là mười trụ nhờ đạt pháp trống không, bi trí hợp nhứt. Vị này nương pháp trống không để hành động nghóa là hành động nhưng không bám víu. Mười hạnh được thuyết ở cõi Dạ ma vì cõi Dạ ma trụ trong hư không. Tòa Sư tử có vạn bậc cấp là biểu hiện đến vị kiến đạo, trí huệ rộng lớn, hết nghiệp phiền não, là thể chất của tòa Sư tử ở điện Phổ Quang Minh, vị này hóa ra tòa Sư tử bằng hoa sen báu. Vì nương pháp trống không để hành động nên nói hóa ra. Vì hạnh trống không, không đắm nhiễm nên có tên là hoa sen. Mười Bồ-tát sau đều có tên là Lâm, Bồ-tát Công Đức Lâm là người đứng đầu. Lâm nghóa là mười hạnh có khả năng che chở cho chúng sanh. Mười đức Phật đều có tên là Nhẫn, Phật Thường Trụ Nhẫn là người đứng đầu. Mười cõi nước đều có tên là Huệ. Mười Bồ-tát có tên Lâm là người tu hành. Mười cõi nước có tên là Huệ là trí của người tu hành. Mười đức Phật có tên Nhẫn là nói người tu hành dùng trí biết khả năng của chúng sanh để làm lợi ích cho chúng sanh. Đó là pháp nhân quả tùy theo địa vị. Các việc khác như trước. Có bốn phẩm kinh nói về vị này, là pháp môn của vị này. 1) Phẩm lên cõi Dạ Ma nói về sự thăng tiến. 2) Ở cõi Dạ Ma nói kê khen ngợi: Nói về các đức Phật từ xưa đến nay đều nhập pháp này. 3) Phẩm mười hanh nói về hạnh nghiệp mà vị này thực hành. 4) Phẩm mười tạng không cùng tân nói về tín, giới, tàm, quí, văn, thí, huệ, niệm, trì, biện. Mười hồi hướng có ba phẩm, là pháp môn thành tựu vị hồi hướng. 1) Lên cõi Đâu Suất nói về sự thăng tiến. Ở cõi Đâu Suất nói kệ khen ngợi, nói về các đức Phật xưa nay tuy có trí lớn, bi lớn nhưng lại nhưng lại là trí trồng rỗng, phần nhiều là trí ra khỏi đời. Vị này chuyển tâm ra khỏi đời của mười trụ, mười hạnh, vào trong sanh tử, nuôi lớn từ bi. Vì thế trong những thiện tri thức của Thiện Tài, ngng đầu của mười trụ, mười hạnh là Tỳ kheo, còn ở vị này, người đứng đầu lại là người thế tục. Trưởng giả Thanh Liên Hoa. Điều đó nói lên tâm giải thoát ra khỏi sanh tử, lại vào sanh tử, nuôi lớn hạnh từ bi, ở trong sanh tử mà không đắm nhiễm. Nên trong vị hồi hướng này, thiện tri thức đầu của Thiện Tài là trưởng giả Thanh Liên Hoa. Người thế tục. Ở hai vị trước, nghinh đón đệ tử Phật chỉ có đại chúng cõi trời, không có người nữ, nghóa là chỉ đạt trí huệ từ bi xuất thế gian, chưa đạt đức từ bi vào trong sanh tử, cùng sống với chúng sanh, làm việc lợi ích nên không có thiên nữ. Mười hồi hướng vào trong sanh tử hành hạnh từ bi, nên có đủ vô số chúng như thiên nữ, long thần… tám bộ (trong bản luận đã nói rõ) ở đây chỉ nói sơ lược để người phát tâm biết pháp và hướng đi đúng đắn, biết nhân quả. Thiên vương cõi Đâu Suất đặt tòa Sư tử Ma Ni tạng trăm vạn ức bậc cấp: Vị này ở trong sanh tử thành tựu hạnh từ bi, vượt tâm xuất thế của những vị trước. Vì thế tòa được trang sức bằng vô số châu báu, trăm vạn ức bậc cấp. Vị hồi hướng này ở trong giải thoát, phát trí nghó đến việc làm lợi ích cho chúng sanh và hạnh nguyện rộng lớn, thành tựu đạo Phổ Hiền đem lại lợi lạc cho vô số chúng sanh, dùng tâm trí giải thoát, ở trong sanh tử, hiểu sanh tử vốn là giải thoát, như Sư tử Chúa tự tại độ thoát tất cả chúng sanh, không dừng nghỉ. Mười địa và đẳng giáo đầy đủ nguyện lớn của mười hồi hướng nghóa là không có gì sai khác. Vì thế khi nói về mười địa, không nói từ xa nhìn thấy, đi đến đón Phật… tức là đầy đủ nguyện lớn như vị này. Vị này được nói ở cõi Đâu Suất nghóa là trí bi hợp nhất viên mãn. Cõi trời này tiêu biểu cho nghóa Trung đạo. Vì nó ở khoảng giữa của cõi Dục. Phía dưới nó có cõi Đao Lợi, Dạ Ma, phía trên nó có cõi Hóa Lạc, Tha Hóa. Tất cả các đức Phật đều từ cõi này thị hiện việc ra đời, xuống trần như người phát tâm Bồ Đề biết rõ ý kinh để tu hành. Hỏi: Mười hồi hướng đã vượt qua mười trụ, mười hạnh, mà mỗi vị này đều có mười pháp, tức là đều do biết tự tánh các pháp vốn không, không hình tướng, không tính chất nên trí huệ hiện tiền. Đến vị hồi hướng phát khởi vô số nguyện lớn, nghó đến vô số chúng sanh, phát khởi trí bi, đó không phải là tâm sanh diệt sao? Làm sao hợp đạo được? Tác giả dùng kệ đáp: Mười trụ, mười hạnh là sơ tâm, nhờ duyên chơn như nên tăng trưởng, vì muốn đoạn trừ tập khí đó, nên phát nguyện lớn xin hồi hướng, thông đạt sanh diệt không sanh khởi, phát nguyện thương yêu không sanh diệt. Biết rõ thế gian là sanh diệt, nghi nhớ chúng sanh đều bằng trí, sơ tâm định huệ thường duyên chơn, vị này khởi nguyện biết nguồn gốc. Người biết nguồn gốc ở trong đời, đi lại ba cõi như Sư tử, như thế mới thường ở thế gian, độ thoát chúng sanh không ngừng nghó. Vì thế thành tựu đầy đủ mười địa, hòa nhập hạnh Phổ Hiền, dùng vô số Tam muội tìm Bồ-tát Phổ Hiền nhưng cuối cùng chẳng thấy được. Song chỉ cần nghó đến là có thể thấy. Bồ-tát Phổ Hiền đang ở chỗ các đức Phật mười phương, ngồi tòa hoa sen, hoặc từ nơi khác đến (Rõ như phẩm mười định). Hàng mười địa còn có chướng ngại của Niết-bàn tam muội, huống gì mười trụ mười hạnh? Vì thế phải phát khởi nguyện lớn, thành tựu hạnh Phổ Hiền, vào trong sáu đường sanh tử, ở tất cả mọi nơi, dùng mọi phương pháp, phát khởi vô số nguyện, độ thoát vô số chúng sanh, suy xét phân biệt thành tựu vô số trí huệ ở bất cứ nơi nào cũng vậy. Chỉ có pháp không sanh mới trọn đủ công hạnh. Vô số phàm ngu và những người được tướng đẹp của Như Lai đều thuộc phàm phu. Chỉ có Phật mới là người rốt ráo. Phần một trong mười địa và mười định trong vị Đẳng giác đều nương hạnh nguyện của mười hồi hướng mà tu tập trọn vẹn đạo Phổ Hiền. Đó là pháp của sự thăng tiến, được thuyết giảng ở cõi trời Tha Hóa Tự Tại. Mượn nơi chốn tiêu biểu cho pháp. Vì cõi trời tha hóa xem sự biến hóa của người khác mà vui. Cõi này còn gọi là cõi Thích sự biến hóa. Vui thích sự biến hóa của người khác, nghóa là đạo nghiệp của Bồ-tát mười địa tu tập điều ấy. Việc đem lại niềm vui cho chúng sanh làm niềm vui cho mình. Địa này có ba mươi tám Bồ-tát, đứng đầu thành tịnh pháp mười địa. Ba mươi bảy Bồ-tát ban đầu có tên là Tạng. Bồ-tát Kim Cang Tạng là người đứng đầu. Còn một Bồ-tát tên là Giải thoát Nguyệt, ba mươi bảy Bồ-tát đều có tên là Tạng tiêu biểu cho ba mươi bảy phẩm Bồ Đề, là đạo nghiệp của tất cả Bồ-tát đều thành tựu, cũng chính là pháp để thành tựu Chánh đẳng giác. Bảy Bồ-tát tên Giải thoát Nguyệt chính là quả trong ba mươi bảy phẩm đó. Trong mười địa, Bồ-tát Giải thoát Nguyệt là người hỏi, Bồ-tát Kim Cang tạng là người thuyết pháp mười địa. Đó là nhân quả vốn sẳn có hỏi đáp. Những người khác không thể hiểu biết được. Ví như Địa Hoan Hỉ thứ năm, vì thấy sắc thân Như Lai và nghe pháp Phật nên luôn vui vẻ (Rõ như trong kinh). Vị này chủ yếu là tu Bố thí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu, chỉ tùy thuận tu tập. Nhờ nghe pháp nên có thể ban cho cả thân mạng tài vật, không còn năm lo sợ: Sợ không sống, sợ đường ác, sợ uy đức đại chúng… Quán sát không có thật ngã vì không có nghiệp này. Sáu tướng chung riêng giống khác thành hoại của địa thứ năm đã bao hàm nghóa mười địa và Như Lai. Phải biết rõ sự giống khác ấy, cho đến đem tất cả cõi nước nhập vào một cõi nước, như lưới của Đế Thích, tự tại không ngăn ngại. Tất cả pháp đều có sáu tướng, ở đây chỉ nêu một môn lưới báu của Đế Thích, các việc khác đều chuẩn theo đây. Trong cung của Đế Thích có lưới báu. Lưới này được làm bằng ngọc đẹp của cõi trời, ánh sáng giao thoa, trong mỗi hạt ngọc ảnh hiện vô số hạt ngọc. Vua Đế Thích, quyế thuộc của Vua, cung điện xinh đẹp… đều ảnh hiện trong đó. Mượn hình ảnh này để biểu hiện cho cảnh giới của tâm ngang bằng hư không, không có các tướng trong ngoài, ở giữa, một bên. Tất cả cảnh giới đều như sự huyễn hóa, vốn ảnh hiện qua lại không ngăn ngại. Chỉ vì tâm chúng sanh hư vọng nên tạo nghiệp chấp chặt, tự ngăn che nên không biết. Nếu không vì nghiệp thì nó vốn như vậy, tất cả cảnh giới ảnh hiện lẩn nhau. Chỉ cần một thân trí này, cùng lúc ở khắp mọi nơi, biểu hiện trước chúng sanh, tùy thuận hiện thân hình, tùy thuận thuyết pháp làm cho chúng giải thoát, đạt an lạc. Những chúng sanh chưa đủ khả năng thì dùng phương tiện dẫn dắt. Vì trí không ở bên trong cũng chẳng ở bên ngoài. Tất cả các cảnh giới, chúng sanh đều cùng một tâm. Bồ-tát địa thứ nhứt biết đạo lý này, phát nguyện rộng lớn nên sớm đạt hạnh bi trí cao cả. Lại nữa, Bồ-tát địa thứ nhứt học tất cả pháp của mười địa và Như Lai địa, biết rõ pháp chung riêng giống khác mới dần tu tập thuần thục. Nếu trải qua vô số kiếp tu- ần tự tu tập mà tâm không lay chuyển là vì trí không có ba đời xưa nay, cũng chẳng thay đổi. Công dụng của Trí nơi mười địa đều thù thắng là riêng. Không có gì ngoài trí căn bản, cũng chẳng có xưa nay, từ trước đến giờ vốn vậy là chung. Thể của tâm tu tập và cảnh giới đều không tạo tác là giống. Mỗi vị đều khiến cho nghiệp chướng thanh tịnh, công dụng trí huệ tăng trưởng là thành. Mỗi vị tu tập nhưng không thấy có sự tu tập, không thấy thành tựu, không thấy có Bồ Đề, Niết-bàn… là hoại. Hơn nữa thân người do mắt, tai, lưỡi, tay, chân, xương, khớp tạo thành là chung. Tuy cùng một tâm nhưng tùy nghiệp dụng khác nhau nên có tướng riêng. Song tất cả đều do bốn đại đất, nước, gió, lửa tạo thành là giống. Sáu căn có tác dụng khác nhau là khác. Do nghiệp có thân là thành. Tất cả pháp đều có sáu tướng này, đều có sáu việc, dùng trí quán sát sẽ biết được. Mười Huyền môn cũng thế (đã nói ở trước). Kinh Hoa Nghiêm mười môn này để biểu hiện cho pháp không cùng tận, dùng trí quán sát sẽ thấy được. Ở đây, Bồ-tát nơi địa hoan hỉ tu tập tất cả pháp của mười địa, quả Phật và hạnh nguyện luôn tạo lợi ích cho chúng sanh của Phổ Hiền. Vị này biết tất cả pháp, nghóa là nhờ biết quả mới có thể tu tập. Như người đời muốn làm việc gì trước phải tạo mô hình mẩu. Như pháp bố thí là pháp đầu của mười Ba-la-mật. Lại như luyện vàng phải từ thỏi vàng luyện dần dần sáng đẹp, sau mới làm đồ trang sức trên Vương Miện của Chuyển Luân. Địa Ly cấu chủ yếu là tu giới Ba-la-mật để trừ hoặc nghiệp nơi cõi Dục. Địa Phát Quang chủ yếu là tu nhẫn Ba-la-mật để trừ phiền não đắm trước thiền định nơi cõi sắc và vô sắc, nhập định tự tánh ba cõi thanh tịnh, bình đẳng, không tạo tác. Địa Diệm Huệ tu ba mươi bảy phẩm trợ đạo, sanh vào nhà trí huệ Như Lai. Địa Nan Thắng Quán bốn Đế, Chơn Đế, Tục Đế… hai mươi Đế. Địa Hiện Tiền quán mười hai duyên sanh. Địa Viễn Hành thành tựu phương tiện Ba-la-mật, không còn tu tập pháp không vô tướng, vô nguyện, luôn ở trong ba cõi, độ thoát chúng sanh (rõ như trong kinh). Có nghóa là từ địa thứ năm đến địa thứ sáu tuy thường tu tập từ bi là chính, quán bốn Đế, mười hai duyên và giáo hóa chúng sanh nhưng luôn có tâm ra khỏi đời. Bồ-tát địa thứ bảy vì đạt ba pháp giải thoát: Không, vô tướng, vô nguyện nên luôn ở trong chúng sanh, độ thoát chúng sanh. Địa Bất Động đạt tất cả pháp, nhẫn vô sanh và trí vô công hiển hiện, tâm luôn thanh tịnh, được các đức Phật ủng hộ, đưa tay xoa đầu, khuyên tu pháp phát khởi trí, khiến nhớ lại bổn nguyện, phát nguyện, thực hành tâm bi. Vì dùng trí vô công dụng tự tại tạo nghiệp nên phước đức đạt được Bồ-tát từ địa thứ nhứt đến địa thứ bảy không sao sánh được một phần trong trong vô số trăm ngàn ức phần (việc khuyên tu có bảy lần, đã nói rõ trong kinh). Địa Thiện Huệ tự tại thuyết giảng giáo pháp. Địa Pháp Vân lãnh thọ vị Nhứt thiết trí, ngồi trên hoa sen lớn bằng trăm vạn Tam thiên đại thiên cõi nước. Được trang sức đan xen các vật báu, hơn tất cả cảnh giới thế gian, phát khởi căn lành xuất thế, biết tánh các pháp như huyễn, do các duyên tạo thành, thường phóng ánh sáng chiếu soi các pháp. Xung quanh có vô số hoa sen bằng số bụi trong ba ngàn đại thiên thế giới, vô số Bồ-tát là bạn ngồi trên những hoa sen ấy. Đó là cảnh giới bi trí của Nhứt thừa giáo. Vị này phát tâm rộng lớn, lãnh thọ vị cao tột. Khác với sự lãnh thọ của Bồ-tát mười địa quyền biến trong ba thừa giáo, Hoa sen chỉ bằng một Tam thiên đại thiên thế giới. Vì tâm tin hiểu của Bồ-tát ba thừa hẹp hòi, sự hiểu biết của Bồ-tát mười địa ấy cũng còn hẹp hòi. Cảnh giới trí huệ Tỳ-lô-giá- na ở đây chỉ bằng một tam thiên đại thiên thế giới. Đó là vì khả năng hiểu biết khác nhau. Trong cảnh giới trí Như Lai của giáo pháp Nhứt thừa, tòa ngồi bằng pháp giới, hư không giới. Vì đó là cảm ứng của trí thật báo. Ở đây vì khả năng tin hiểu của mỗi người khác nhau. Nếu xét đến pháp cứu cánh chơn thật phải dùng trí huệ nhứt thừa làm tiêu chuẩn. Những ai tin cảnh giới trí Như Lai của Nhứt thừa giáo để phát tâm, theo kinh này, lòng tin và trên hết. Vì mưòi cảnh giới, mười trí Như Lai vốn có trong tín. Văn Thù Sư Lợi là trí mầu nhiệm của chính mình, là tâm tin tưởng. Ở đây mười tín, mười trụ, mười hạnh, mười hồi hướng, mười địa, đẳng giác, Diệu giác đều lấy trí lớn sáng suốt sẳn có, pháp thân không hình tướng, trí sai biệt của Phổ Hiền làm thể tu tập. Sự hiểu biết và hạnh nguyện đều có từ Như Lai pháp giới. Phương tiện của năm vị thì vô số, chủ yếu là làm cho trí bi lớn được trọn vẹn sâu xa rộng lớn chơn thật (rõ như trong kinh). Các việc trong kinh nhiều nên khó ghi hết. Ở đây xin lược kể vài môn, khuyên những ai tu tập chưa trọn vẹn mà muốn tu tập thì dùng định huệ quán chiếu, tụng kinh, xem hạnh nguyện rộng lớn của Bồ-tát để không đi sai đường. Dù tu không được, chủng tử tin tưởng đã hình thành. Nhờ sức huân tập của lòng tin, dần phát trí nguyện không thối lui, tự nhiên thành tựu. Vì vậy Bồ-tát Phổ Hiền đã nêu ra pháp Thiển Duyệt Thực về một phần nơi pháp Tam muội Kim Cương dụ, vượt quá thân tướng thì tự nhiên thấu triệt ngay, nhưng phải đạt tới chỗ toàn diện của pháp định ấy thì mới an trụ, những ai nghe danh hiệu và pháp Như Lai dù không tin, chủng tử nghe đã được hình thành. Nhờ sự huân tập của một lần nghe pháp nên khi tự nhiên đạt trí kim cang của Phật mới an trụ. Người tu hành đừng cho kinh pháp này sâu xa, khó thông đạt chứng nhập. Nếu không phát tâm tin hiểu tu tập thì ơ mãi trong sanh tử không biết bao giờ ra khỏi, chi bằng phát tâm trong giây phút, dù tu không thành nhưng vẫn thường sanh trong cõi người cõi trời, được quả báo vui vẻ, dần dần thấy Phật, nghe pháp, giải thoát, thành tựu đạo vô thượng. Dùng Định tóm thâu ba đời xưa nay: Nơi phẩm mười định được thuyết ở Diệu Phổ Quang Minh. Nghóa là trí sáng là thể của định. Pháp nầy được thuyết từ một ngôn ngữ, một tam muội, không có sự thuyết giảng trước sau. Cùng lúc thị hiện ba đời, Niết-bàn nên nói cảnh giới của Trí không có ba đời. Trong phẩm này có chép: “Lúc bấy giờ Thế Tôn ở Bồ Đề đạo tràng nước Ma Kiệt Đề thành tựu chánh giác và ở điện Phổ Quang Minh thành tựu chánh giác”. Người xưa nói: Ba lần đến điện Phổ Quang Minh, kỳ thật không có việc đi. Điều đó muốn chỉ rõ ba mươi chín phẩm kinh cùng lúc thuyết giảng không có trước sáu. Kể cả giáo pháp ba thừa cũng thế. Giáo pháp cùng lúc thuyết giảng tùy khả năng của mỗi chúng sanh mà nghe có pháp nhứt thừa, ba thừa sai khác. Theo kinh Bồ-tát Bổn Nguyệt Anh Lạc thì có mười lần, bốn mươi phẩm. Một lần ở cõi thiền thứ ba, thuyết phẩm Tam Muội của Phật Hoa. Phẩm nay dạy Bồ-tát mười địa nhập hạnh Phổ Hiền. Vì Phổ Hiền là hạnh vào thế gian, cùng sống với chúng sanh. Bồ-tát mười địa là hạnh ra khỏi thếgian thành tựu quả Phật. Hòa nhập hai hạnh này, tự tại ở trong thế gian, không vướng hai bên, tâm không đắm trước, không còn chướng hoặc của tập khí hai bên. Tên mười định là do Như Lai nói. Công dụng của mười định là do Phổ Hiền nói. Về trí căn bản, Phật nói tên mười định. Công dụng lớn của trí là trí sai biệt của Phổ Hiền nên Phổ Hiền nói. Đức Phật bảo các Bồ-tát: Bồ-tát Phổ Hiền hiện ở trong đạo tràng này, bên cạnh ta. Đó là sự không dời chuyển. Muôn hạnh của trí sai biệt Phổ Hiền là hội chúng. Trí căn bản không lay chuyển là trụ xứ, ở đây nói người không mong cầu ra khỏi thế gian, chỉ tùy thuận thế gian, hạnh nghiệp không nhiễm là Phật. Xưa nay vốn vậy, chỉ vì mê mờ trôi lăn trong nhiều kiếp nên có mười địa ra khỏi thế gian. Khi trọn vẹn công dụng, thành tựu đạo nghiệp mới bỏ dụng công. Tất cả các việc thế gian đều thế. Việc xong, duyên hoại, công thành hạnh mất, việc chưa thành công không thể bỏ. Phần đầu phẩm mười định có chép: Trong một trăm Bồ-tát, ba mươi Bồ-tát tên Huệ, bảy chục Bồ-tát tên khác nhau. Vì mười địa đầy đủ trí huệ ba không, bảy phần giáo mới nhập hạnh Phổ Hiền, vừa bỏ vừa nhập, trí bi tự tại luôn luôn như vậy, hoàn toàn không có sự mong cầu như ba phẩm: Mười định, mười thông, mười nhẫn đều là hạnh Phổ Hiền của Mười trụ. Vị Đẳng giác… do Phổ Hiền nói. Điều đó có nghóa là pháp Phổ Hiền thực hành lại là hạnh Phổ Hiền. Phật tự nói là pháp của quả Phật. Chuẩn theo đây sẽ biết. Những chướng ngại của việc nhập quả vị Phật. Phẩm: Bồ-tát Tâm Vương hỏi Phật về số tăng kỳ. Như Lai tự nói (số lượng đó đã nói rõ trong kinh). Số này chỉ Phật biết được, những vị khác không biết. Người không thể dùng mắt trí để biết số lượng rộng lớn và những tướng tốt của Như Lai là còn hai chướng, không đạt Nhứt thiết trí của quả Phật. Các Bồ-tát ở địa dưới và trời rồng ngoai đạo đều không thể biết được pháp này. Những ai muốn biết được pháp của Bồ-tát, mắt trí của Như Lai phải biết rằng điều đó không thể có. Từ mười địa trở về sau có mười một thứ thô chướng, hai mươi hai ngu si… chướng này chỉ Phật biết được. Bồ-tát Tâm Vương hỏi là vì tâm ngoài tự tại nên mới có thể làm người hỏi mười một thứ thô chướng biểu hiện từ địa thứ nhứt đến địa mười một chưa trọn vẹn hạnh Phổ Hiền. Mỗi vị có một sự mê lầm nên có mười một chướng. Song trong mỗi vị, có nhân quả, chốn hướng nên có hai mươi hai ngu si. Như Lai gia hộ Bồ-tát Thanh Liên Hoa, giảng pháp cao sâu của Phật, không thể dùng tâm suy nghó được. Vì Phật là trí căn bản không tạo tác, không nói năng, nhưng với phương tiện tự tại, từ sự không nói năng mà nói năng. Trí căn bản là pháp thần dụng không tạo tác, là pháp cao sâu của Phật, là thần dụng trong quả Phật, Thanh Liên Hoa là trí mầu nhiệm của trí tự tại thanh tịnh Như Lai. Tánh của các pháp không ô nhiễm, là tên khác, dùng pháp hiển hiện của Văn Thù Sư Lợi. Phẩm trụ xứ của Bồ-tát do Bồ-tát Tâm Vương giảng giải là bất cứ nơi nào, đều làm người để chúng sanh nương tựa. Phẩm: mười thân tướng rộng lớn của Như Lai chép: công đức tướng tốt Như Lai là pháp thân của Như Lai, vốn có sẳn trong trí căn bản, tự tánh thanh tịnh không tạo tác nên do Như Lai giảng. Ở đây nói mười thân có số thân bằng số bụi trong mười thế giới Hoa Tạng. Văn sau chép: Có sô hình tướng bằng số bụi trong mười thế giới Hoa tạng. Mỗi thân trang sức bằng các thứ báu. Phẩm thế giới Hoa Tạng nói về báo thân và cảnh giới. Phẩm này do Bồ-tát Phổ Hiền thuyết, vì từ trí căn bản có trí sai biệt, thựa hành muôn hạnh, công đức cao cả, thân trang sức bằng trí căn bản. Phẩm Hạnh Nguyện Phổ Hiền do Bồ-tát Phổ Hiền thuyết, đến vị Đẳng giác trọn vẹn muôn hạnh. Tự tu hành thành tựu quả Phật. Chính là Phẩm Như Lai ra đời. Nói về quá trình từ mười tín, mười trụ, mười hạnh, mười hồi hướng, mười địa đến địa thứ mười một Đẳng giác. Nghóa là người có lòng tin tự tu tập thành tựu quả Phật, đầy đủ ba Pháp: Văn Thù Sư Lợi, Phổ Hiền, Tỳ-lô-giá-na. Từ giữa chặng mày, Như Lai phóng ánh sáng chiếu đến đỉnh đầu Văn Thù. Đó là ánh sáng hỏi pháp. Từ Kim khẩu phóng ánh sáng đến Kim khẩu Phổ Hiền. Đó là ánh sáng giảng pháp để Phổ Hiền thuyết giảng. Điều đó có nghóa là trí căn bản là trí không tạo tác, không nói năng. Văn Thù là trí mầu nhiệm, pháp thân không hình tướng, là người hỏi Phổ Hiền, là công dụng lớn của trí căn bản, là người thuyết pháp. Đầy đủ ba pháp nên sự ra đời của Như Lai… đều có trước sau. Vì ba pháp này là thể dụng. Đến đây công dụng đã vẹn tòa, như luyện vàng. Vẹn toàn công dụng gọi là ra đời. Việc dặn dò truyền giảng đều từ đây. Hạnh nguyện thường hằng của Phổ Hiền: Như phẩm lìa thế gian, nghóa là sau khi thành Phật, luôn hành hạnh Phổ Hiền, luôn ở trong đời nhưng không bị ô nhiễm nên gọi là lìa thế gian. Hạnh thường của Phổ Hiền vốn từ trí căn bản sáng suốt nên được thuyết giảng ở điện Phổ Quang Minh. Điều đó cho ta thấy không ngoài công dụng của vị tín thứ năm, luôn tạo lợi ích cho chúng sanh, thường ở trong đời vẫn không ô nhiễm nên gọi là lìa thế gian. Trọn vẹn quả Phật, tất cả đều là pháp giới. Phẩm pháp giới được thuyết ở vườn Cấp Cô Độc. Mượn việc thăng tiến nói về việc lên các cõi trời. Thấy pháp giới không ngoài nơi nào, pháp giới ở trong pháp giới. Như Lai, Phổ Hiền, Văn Thù chính là công dụng và trí lớn của Pháp giới. Thể lớn bao quát mười phương. Đó là quả trọn vẹn mọi công, hạnh, là pháp giới. Bồ-tát nói: Có năm trăm vị, bốn chục Bồ-tát là bốn vị. Mỗi vị có một trăm, thành bốn trăm, gồm cả một trăm vị của Bồ-tát Bảo Quang thành năm trăm. Một trăm vị của Bồ-tát Bảo Quang là số chính của mười Ba-la-mật, là một trăm chúng trong mười. Bốn chục tâm trước, mỗi tâm có một trăm. Đến vị này trọn vẹn công hạnh. Trong mỗi hạt bụi của thế giới mười phương đều có Phật thuyết pháp, có Bồ-tát Phổ Hiền hóa độ vô số chúng sanh. Nghóa là một người thành tựu đạo nghiệp, đầy đủ hạnh nguyện, nhập thể pháp giới như ánh sáng ảnh hiện của lưới Đế Thích, tất cả mọi người cùng lúc tập hợp, lưới báu che khắp. Lớp lớp đan xen cùng khắp pháp giới, tạo lợi ích cho tất cả chúng sanh. Sáu ngàn Tỳ kheo như Hải Giác… thể hiện đã có nhân đời trước nên đạt pháp lợi ích. Năm trăm Thanh văn như Xá Lợi Phất thể hiện đời trước không có nhân tin, không nghe cảnh giới trí của nhứt thừa như kẻ mù điếc, dù đối diện vẫn không nghe thấy. Thành tựu quả Phật thuyết pháp ở thế gian: Văn Thù Sư Lợi từ lầu gác đi ra tiêu biểu cho trí huệ sâu dày. Xá Lợi Phất từ lầu trệt đi ra tiêu biểu cho hàng nhị thừa không có trí lớn. Tự giải thoát là nhà trệt. Sáu ngàn Tỳ kheo đều là người mới xuất gia chưa đạt quả A-la-hán, tôn Xá Lợi Phất làm thầy. Tất cả đều theo Văn Thù Sư Lợi đi về thành giác ở phía nam. Xá Lợi Phất khuyên sáu ngàn Tỳ kheo quán sát phước đức của thân tướng Văn Thù Sư Lợi. Khuyên sáu ngàn Tỳ kheo cùng lúc quán sát công đức thân tướng nơi Văn Thù Sư Lợi, khi đi đường, qua trái, qua phải đều bưóc tám bước, đầy đủ đồ trang sức quí báu, tùy con đường mà trang sức thân, sanh từ tám hạnh chơn Thánh. Quán sát Văn Thù Sư Lợi liền qui y phát nguyện, lạy Văn Thù, tôn làm Hòa thượng. Văn Thù Sư Lợi liền giảng mười cách phát tâm Bồ Đề không mệt mõi, an ủi khuyên nhủ bằng nhiều cách, cùng lúc đạt mười mắt, mười tai, mười thân, mười biện tài, dần đi về phía đông của thành gaíc. Sáu ngàn Tỳ kheo thông đạt sự tu hành của mười tín và năm vị cùng lúc thông đạt nên tiêu biểu cho sáu ngàn người. Những người trên đường đi phát tâm nghóa là hàng Thanh văn có nguyện hạnh nhưng chưa có trí, ở đây đã phát tâm trọn đủ bi trí, bao gồm muôn hạnh. Thuyết pháp khuyên tu, đến phia đông thành giác tiêu biểu sự phát khởi pháp lành. Miếu Phật xưa tiêu biểu cho giáo pháp thuyết giảng không khác xưa. Rừng Sa La (Trung Hoa dịch là cao tủng “cao hơn”) cao hơn các rừng khác nghóa là vượt qua hạnh của trời, người, ba thừa vào ngoại đạo. Trang nghiêm nghóa là trang nghiêm trí căn bản bằng hạnh Phổ Hiền. Tràng là trí không lay chuyển, Văn Thù Sư Lợi đã đến thành giác, bốn chúng đi theo nhiều vô kể, nhưng chỉ nói có năm trăm người là chỉ cho người có khả năng nhập pháp năm vị. Loài rồng có một vạn, rồng tiêu biểu cho trí, vì từ trí phát khởi hạnh. Trong năm chúng, Thiện Tài là người đứng đầu, năm chúng đều là những người nhập pháp. Đêm Thiện Tài vào thai, sau mười tháng, chào đời. Mười Ba-la-mật là mười tháng. Lúc mới sanh trong nhà có năm trăm thứ báu nghóa là năm vị đều phải có lòng tin. Đó là quả báo của năm trăm hạnh Ba-la-mật. Cao bảy khuỷu tay là quả sanh từ bảy phần giác. Văn Thù Sư Lợi giảng kinh, soi sáng khắp pháp giới là trí căn bản sáng suốt. Tất cả đều được lợi ích nhưng chỉ nêu Thiện Tài là người đứng đầu là để khuyến khích kẻ phát lòng tin từ phía nam đi đến phía đông thành giác.  LƯỢC THÍCH TÂN HOA NGHIÊM KINH TU HÀNH THỨ ĐỆ QUYẾT NGHI LUẬN <卷>QUYỂN 2 PHẦN A Mười Thiện Tài nhập quả vị khế hợp Chơn Như. Phần một: Từ đoạn tụng ba thành quách hữu vi của kinh Ba mươi bốn hạnh đến Thiện tài nói kệ: Nói về Khổ nơi ba Hữu và các phần Pháp. Phần hai: Từ đoạn văn xuôi và kệ tụng: Lúc bấy giờ Bồ-tát Văn Thù Sư Lợi như voi chúa trở về. Đó là Văn Thù Sư Lợi khen đồng tử Thiện Tài phát tâm Bồ Đề và khuyên Thiện Tài không chán khổ sanh tử để đầy đủ hạnh nguyện Phổ Hiền. Phần ba: từ Văn Thù Sư Lợi nói kệ đến “Cáo từ đi về phía nam”, đoạn văn xuôi này, Văn Thù Sư Lợi khen Thiện Tài phát Bồ Đề và thị hiện các thiện tri thức. Phần bốn: Từ đi về phía nam đến nước Thắng Lạc: Thiện Tài cầu học nơi các thiện tri thức. Từ đây đến cuối kinh, kể cả Văn Thù Sư Lợi, có năm mươi ba thiện tri thức. Năm mươi vị tiêu biểu cho mười trụ, mười hạnh, mười hồi hướng, mười địa, đẳng giác. Mỗi vị đều có mười thiện tri thức, cộng thành năm mươi vị. Ba vị Văn Thù, Di Lặc, Phổ Hiền là công dụng lớn của trí Phật. Năm mươi pháp môn trong năm vị chính là thể dụng nhân quả của trí. Sự thăng tiến của năm mươi vị đều có trí căn bản này, là pháp thân không hình tướng, là trí phân biệt mầu nhiệm. Các hạnh của trí sai biệt nơi Phổ Hiền chính là nhân quả. Trong nhân có năm chục, trong quả cũng có năm chục, cộng thành một trăm. Năm lớp nhân quả thường được kết hợp với mười Ba-la-mật làm hạnh thăng tiến nên thành một trăm mười. Thể dụng của mười Ba-la-mật là trí căn bản, là pháp thân không hình tướng là hạnh của Phổ Hiền nên khi người tu hành chưa phát tâm, pháp Sư tử chính từ vô thỉ là vô minh. Vị phát tâm thấy đạo của mười trụ đã cùng lúc đoạn trừ vô minh, chủng tử phiền não dầ dần ít đi. Bốn vị Phật mới tuần tự đoạn trừ hết. Năm mươi thiện tri thức vốn có thứ lớp. Như trên đỉnh Diệu Phong, trụ thứ nhứt đến trụ thứ ba tâm luôn duyên nơi chơn như nên đưa ra ba vị Tỳ kheo để biểu hiện. Từ trụ thứ ba đến trụ thứ sáu có Tỳ kheo Hải Tràng… tiêu biểu xoay chuyển tâm duyên chơn như, hiểu rõ thế tục. Trưởng giả Di Già, trưởng giả Giải thoát. Một vị ở nơi thị tứ, một vị ở chùa, cùng Tỳ kheo Hải Tràng biểu hiện cho cõi đời ồn náo vốn là thanh tịnh. Sự học hỏi, mọi việc ở thế gian đều là giải thoát. Nêu ba vị, hai người thế tục, một Tỳ kheo biểu hiện cho pháp. Nghóa là trước phải đầy đủ sáu Ba-la-mật. Sau mới nói đến giải thoát xuất thế gian và thế gian. Sau khi đạt hai giải thoát này, dùng hạnh thanh tịnh trụ thứ bảy, ở trong sanh tử, nuôi lớn từ bi, không chán sanh tử, nghó đến khổ não của chúng sanh, tu tập trí nghiệp đến trụ thứ tám mới thành tựu một phần trí vô công dụng trong trí thanh tịnh thế gian. Nên sau nêu nữ cư só Mãn Nguyện và Tiên nhơn Kỳ Mục Cù Sa biểu hiện cho trí bi. Trụ thứ bảy, tám thành tựu bi trí của viên mãn một thể. Vì hai vị này đều ở chỗ Hải Triều. Trụ thứ chín nói về trí thanh tịnh không lo sợ của của trụ thứ tám, đạt thần thông không chết, cùng làm những việc như kẻ ngoại đạo tà kiến để dắt dẫn khuyên chúng bỏ tà về chánh. Nào là dùng năm lửa đốt thân, lửa cháy lên đến cõi trời. Nào là lên núi dạo mênh mông. vì lên núi dạo, vào lửa lớn nên tiêu biểu bằng Bà-la-môn Thắng Nhiệt. Trụ thứ mười hợp cả mười trụ, đầy đủ hạnh bi trí, tiêu biểu bằng từ hành. Con gái Vua Sư tử Tràng. Vua Sư tử Tràng là trí, từ Hành là bi. Nữ cư só Mãn Nguyện của trụ thứ bảy (tiếng phạn là Hưu xả) trước, đã tìm phương tiện vào trong sanh tử, nuôi lớn từ bi vẫn còn tập nhiễm nên tiêu biểu bằng con gái vua Sư tử Tràng. Vốn là đồng nữ. Vì trí bi của năm vị thành thục, chưa thành thục khác nhau, nên phải căn cứ từ thể dụng của trí Phật Nhứt thừa giáo. Mười trụ, mười hạnh, mười hồi hướng, mười địa, Đẳng giác lớp lớp thuận nghịch, toi luyện qua năm mươi vị mới đạt được thiện xảo của bi trí, muôn việc trọn vẹn, đầy đủ công hạnh. Nếu người chỉ cầu đạt một pháp xuất thế giải thoát, dù là pháp khác với pháp nhỏ hẹp của nhị thừa vẫn không được gọi là thầy của trời người. Người cầu Nhứt thiết trí của Nhứt thừa giáo, tức là ở trong sanh tử, không ra khỏi, cũng chẳng chìm đắm, đầy đủ thiện xảo bi trí. Vì thế không thể xem kẻ không trí, không hiểu biết là Phật. Trong kinh chép: Phật dùng pháp làm thân, thông đạt tất cả pháp nghóa là biết tất cả, hiểu hết thảy, là pháp thân Phật. Như vậy so hạnh của năm vị, gồm có một trăm mười lớp nhân quả là trí căn bản. Văn Thù, Phổ Hiền là thể dụng. Dùng trí mầu nhiệm của Văn Thù phân biệt các pháp, dùng trí sai biệt của Phổ Hiền biết rõ khả năng của chúng sanh để sống với chúng. Dùng trí căn bản là Phật. Trí đó hoàn toàn không tạo tác, thể tánh như hư không, không thuộc ba đời, không có tánh xưa nay, đầu cuối, ngang với vô số kiếp của thế gian. Song trí không có thời gian, đầu cuối không giống nhau, hạnh quả chẳng biến đổi, ở trong đời mà không ô nhiễm. Vì trí căn bản là thể của muôn hạnh, là pháp của Nhứt thừa giáo, là quả Phật, là tâm phát khởi ban đầu, là một đời thành Phật, là quả tu hành của năm vị, là pháp của giáo hạnh. Vì trí căn bản hợp nhứt, không có sự sanh tử xưa nay nhiều ít nên thấy bản tánh của chúng sanh là không sanh, chỉ là một đời. Sự đạt đạo bây giờ cũng giống như sự thành Phật của các đức Phật thời quá khứ, vị lai. Như trong lầu gác của Di Lặc hiển hiện cho kiếp số ba đời, đều trong hiện tại. Vì cảnh giới trí vốn vậy. Người phát tâm lãnh hội trí nghiệp này cũng vậy, không thấy có nhiều đời, gọi là phát tâm Bồ Đề thứ nhứt. Trong cảnh giới của trí không có sự phân chia ba đời, xưa nay vì pháp vốn như vậy. Thấy có nhiều ít là thấy sai lầm, thuộc về hiểu biết của thức, là sanh tử là chấp trước, là thiên lệch. Hãy hiểu thật đúng. Vì thế năm mươi thiện tri thức chính là hạnh thăng tiến. Văn Thù, Phổ Hiền, Di Lặc là nhân quả thể dụng của trí trong năm mươi vị. Trước sau không ngoài pháp ba đời, thành một trăm mười pháp như trước đã nêu rõ. Bốn đoạn trước nói về sự khen ngợi, khuyên Thiện Tài phát tâm Bồ Đề và đề cập đến nơi ở của thiện tri thức. Phần sau nói về Thiện Tài từ biệt để tiếp tục học hỏi, vào đúng nơi và tu hạnh Bồ-tát. Một đoạn sau nói về nhập trụ phát tâm thứ nhứt, là trụ đầu của mười trụ. Trụ này chủ yếu tu bố thí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Phía nam có nước tên Thắng Lạc. Phía nam là đúng đắn, là sáng suốt, rõ ràng, là sự trống rỗng, là tốt đẹp. Tâm, lìa pháp là tâm đạt sự trống không. Tâm hiểu rõ là tâm sáng suốt, trí huệ chơn chánh biểu hiện. Vì thế lạy Phật trước phải đọc Nam Mô… Phương đông là khởi nguyên. Vì phương đông như mùa xuân, là mùa vạn vật sanh sôi nẩy nở, là sự bắt đầu của mọi việc. Phương nam là pháp môn, là đúng đắn, là hư tịch, là trí huệ chơn chánh nên phải đọc trước phương đông như mùa xuân, là mùa vạn vật sanh sôi nảy nở, là sự bắt đầu của mọi việc. Vì vậy chữ đông gồm chư mộc xuyên qua chữ nhựt. Chữ mộc là sanh sôi nảy nở. Chữ mộc bao quát các pháp ở mười phương. Phương nam cũng bao quát các pháp ở mười phương. Chữ mộc gồm chữ thập và chữa bát. Phương đông là rồng là trí, nên nêu ngài Phổ Hiền ở phương đông là biểu hiện ý đó. Bồ-tát Quan Thế Âm là từ bi nên biểu hiện ở phương tây. Phương tây thuộc hành kim, là cọp trắng, là giết hại. Ý nói pháp từ bi được thực hiện trong cõi ác, trong sự chém giết. Vì thường mười hồi hướng hợp cả hai môn bi trí. Quan Thế Âm ở phía tây của núi Kim Cang, Bồ-tát Chánh Thú ở phương đông đi đến, hai vị gặp nhau. Chánh thú tiêu biểu cho trí huệ, Quan Âm tiêu biểu cho từ bi. Tất cả đều mượn phương hướng để biểu hiện pháp. Song, pháp của một phương bao gồm cả mười phương. Ở đây xin nêu vài ý nghóa của phương đông để biểu hiện pháp không thể nói nhiều. Chữ Mộc (trong chữ đông) tiêu biểu trí có khắp mười phương, ngang dọc thấu triệt, đầy đủ tám quẻ, thông cả pháp của hai phương trên dưới nên nói trí có khắp trong các pháp thì được gọi là trí viên mãn. Vả lại, phương đông tiêu biểu là quả chấn. Chấn là cây, là trai trưởng, là tiếng nói, là hiệu lệnh, thông cả mười phương. Lại như ngôn ngữ phát xuất từ miệng. Miệng tiêu biểu quả Đoài. Quả Tấn là lời lẽ phong giáo. Quả Ly là tốt đạp, là tâm, là mắt, là hư tịch. Quả Càn là hoàn toàn thanh tịnh. Quẻ Khôn là mọi người tin thuận, là bụng. Quả Khảm là nước, là thần lực nơi bảy ngôi sao ở phương bắc, là gian tà, là đối tượng trừng trị của người trí. Quẻ Cấn là núi, là trai út, là trẻ thơ, là dừng lại. Phương trên là trời, bao hàm muôn Quẻ. Vì thế trong mười tín, cõi nước là phương tiện là Bình đẳng, đức Phật tên Quán sát trí tiêu biểu cho trí căn bản. Thể của trí ấy là hư không. Phương dưới có bốn mùa, hậu, tî, thổ, vương tiêu biểu cho trí bi đầy đủ, chuyên chở muôn vật, vì pháp của một phương có khắp mười phương. Tất cả các hiện tượng ở mười phương đều thuộc muôn loài ở thế gian. Vì thế đạo của quân tử là hiểu rõ các pháp ở mười phương, luôn dụng công bằng định mới là có trí huệ chơn chánh, là ánh sáng, là mặt trời, là tốt đẹp. Do vậy, chữ nam gồm các chữ thập, môn, bát, thiên tiêu biểu cho phương nam là đúng, là sáng. Vì mặt trời ở tám phương, mức chuẩn của tám thước đều được định bóng thừa thiếu ở phương nam. Sơ lược là thế, nếu nói đủ thì thật phiền toái. Cõi nước tên Thắng Lạc tiêu biểu cho từ lúc bắt đầu đến lúc đạt trước viên mãn sáng suốt, phá trừ bóng tối của đêm dài nên gọi là Thắng Lạc. Cõi ấy có núi tên Diệu Phong nghóa là muốn đạt đạo không tu định thì không có gì bắt đầu, nếu muốn đạt trí thù thắng, trước phải tu phép chỉ đúng đắn. Núi là đình chỉ, là đình chỉ tâm, không lạm động, vững chải như núi, tự hiểu rõ cảnh giới của tâm, khi bỏ cả tâm lẫn tướng thì trí huệ chơn chánh phát khởi. Song, sự đoạn ảnh tướng là nhờ định. Trí được phát sanh từ định. Một khi định huệ hiển hiện, vọng chấp về chướng hoặc tan biến. Chướng hoặc tan biến thì trí lớn sanh khởi. Chấp tướng không còn, trí sáng hiển hiện nên gọi là Diệu Phong. Vì lên đến đỉnh núi, trí chơn không luôn phát khởi từ lý trống không, không hình tướng, tất cả bụi nghiệp từ xưa đến nay bỗng tan biến sạch, thân tâm chẳng còn, không còn phân biệt trong ngoài, đoạn trừ năm hiểu biết sai lầm như thân kiến, kiến thủ, giới thủ, tà kiến… được gọi là thấy đạo. Khi đã thấy đạo thì trí chơn không luôn hiển hiện soi sáng, dùng đạo đoạn dứt chủng nghiệp. Chủng tử càng giảm, trí huệ càng sáng. Trí huệ đã tăng trưởng, luôn hành hạnh từ bi. Bao giờ độ hết chúng sanh, hạnh nguyện mới hết. Chúng sanh không độ hết, hạnh nguyện sẽ không dừng. Lòng từ lớn như mặt trời chiếu khắp mười phương. Lòng bi lớn như mặt trăng xoa diệu biển hữu. Trước sau như một không dừng nghó đó là tu đạo. Đỉnh diệu phong tiêu biểu cho quả vị kiến đạo, dùng trí căn bản sáng suốt làm thể của đạo. Dùng trì mầu nhiệm của Văn Thù tu hạnh nguyện Phổ Hiền, thành tựu đạo Phổ Hiền. Ở trong chúng sanh thựa hành lòng bi lớn, an lập hành tướng năm vị, hòa hợp thêm bớt trí bi, đến vị Diệu Giác mới tròn đủ. Trí lớn càng sáng, bi lớn càng rộng thông hiểu mọi pháp, thựa hành đủ bốn nhiếp pháp công đức từ bi trọn vẹn. (Thứ tự như ở phần sau). Cứ thế tuần tự tu tập đầy đủ hạnh nguyện, không ra khỏi một cảnh trí nhỏ nhoi nào. Hãy dùng trí biết rõ, đừng hiểu bằng hình thức. Trụ phát tâm thứ hai mược thiền định hiển hiện cho sự thông đạt chơn trí sáng suốt, vô minh rơi rụng được sanh vào nhà trí của Phật nên được gọi là ở chỗ Phật, đạt trí sáng của Phật, thấy tất cả pháp. Quả vị kiến đạo không thấy có xưa nay, hoặc khoảng giữa của xưa nay. Trãi quả năm vị, dũa mòn tập khí, thêm lớn từ bi, là tu đạo. Vì vậy có câu: Vùa phát tâm đã thành tựu sự hiểu biết đúng đắn mới có thể tu đạo. Nhưng vì trí cuả các vị trên chưa tròn đủ, cản trở hạnh nguyện của Bồ- tát nên lúc Thiện Tài đi về phía nam học hỏi các thiện tri thức đều nói rằng: Tôi trước đã phát tâm cầu đạo Bồ Đề, làm học hạnh Bồ-tát, tu đạo Bồ-tát? Mà nói rằng: Thêm lớn quả Phật, Do vậy trí căn bản nhờ định hiển hiện, không do tạo tác, không do tu tập, chỉ có tu đạo Bồ-tát, học hạnh Bồ-tát mà thôi. Song trì căn bản luôn được hiển hiện bằng hạnh không bám vúi, không nhiễm ô của Bồ-tát. Nó không có tánh sanh diệt sống chết. Nếu không đạt thể của sự hiểu biết chơn chánh thì các hạnh đều là vô thường, là nghiệp báo có sống chết của trời, người. Thiện Tài lên núi Diệu Quang hết bảy ngày. Bảy ngày là tiêu biểu cho bảy phần giác. Khát khao tìm kiếm khắp mười phương nghóa nhập định quán sát mười phương, quán sát thể tánh của các pháp. Từ xa nhìn thất Tỳ Kheo Đức Vân ở đỉnh núi khác Thiền hành: Núi mình ở là sự tự tu chỉ quán. Nhìn xa là tin, vì sau khi tu chỉ quán, tin rằng: có pháp môn tịch dụng hợp nhứt của định tuệ. Vì vậy thấy Tỳ kheo đang thiền hành ở đỉnh núi khác lên núi là định, thiền hành là dụng vì dụng không ngoài định tức là không ở trong vắng lặng, cũng không ở trong tán loạn nên đang thiền hành. Sau khi nhìn thấy Thiện Tài liền đi đến, đó là sự thăng tiến. Đến nơi chấp tay là hiểu được ý, lạy là được bản vị, đi vòng quanh là tin hiểu thực hành. Đi theo đông bắc tây nam là đi vòng quanh. Thiền hành giáp không theo hành trình là đi vòng quanh. Hiện nay người hành đạo lại đi ngược cách này. Tỳ kheo Đức Vân nói: Ta đạt sức tin hiểu đúng đắn, lòng tin thanh tịnh, ánh sáng trí chiếu soi, quán sát khắp nơi, đoạn trừ chướng hoặc, khéo léo quán sát, thấu triệt mọi thứ, đầy đủ hạnh thanh tịnh, đi lại khắp mười phương, cung kính cúng dường tất cả đức Phật, luôn nghó đến định và pháp của các đức Phật, thấy tất cả các cõi Phật ở mười phương. Thấy một đức Phật hai đức Phật… Vô số đức Phật chính là sự quán sát sau khi thấy đạo. Dùng mắt pháp trí để quán sát, thấy rõ như trước mắt, vì vậy nói ta đạt sức tin hiểu đúng đắn, mắt tin thanh tịnh, trí sáng chiếu khắp. Dùng mắt thanh tịnh, trí sáng suốt, soi thấy ở phương đông có một đức Phật, hai đức Phật… Vô số đức Phật. Phương tây, nam, bắc, bốn phương trên dưới đều như phương đông. Đó là pháp quán đạt trí Phật, tức cảnh giới Phật, cúng dường Phật, học thần thông của Bồ- tát, là trả lời câu hỏi của Thiện Tài. Làm sao sớm thanh tịnh đầy đủ hạnh Phổ Hiền. Người tu hành phải dùng mắt sáng, trí thanh tịnh nương pháp này, bắt đầu từ phương đông, quán sát tâm của tất cả chúng sanh như tâm mình, không thể tánh, không hình tướng, không tâm tánh. Không thấy có các tướng. Khổ vui tốt xấu, phải trái hay dở của chúng sanh. Chỉ dùng mắt trí thanh tịnh sáng suốt soi chiếu thấy thể chơn thật của chúng sanh, không thấy biết bằng mắt thường của tình thức. Chỉ thấy thể công đức, chúng sanh như tướng của các đức Phật, không thấy tướng trời, người, địa ngục… cõi ác. Tất cả cõi nước đều như ánh sáng, như bóng, không thật, không hư, bản tánh vốn không nhơ uế. Thể tướng của Phật, chúng sanh và mình từ xưa đến nay là một. Sắc thân, cảnh giới Phật đều có từ trí, đều là cảnh giới của pháp thân không tướng. Vì thể của trí là không. Muôn ngàn hình tướng đều trống không, tịch tịnh như lầu gác của Di Lặc. Từ nơi, không phải là nơi chốn hiện đến rồi diệt mất đi về nơi không phải là nơi chốn. Thấy tất cả cảnh giới của chúng sanh đều là cảnh giới của Niết-bàn, là cảnh giới Như Lai. Đó không phải là sự hiểu biết bằng tình thức sai lầm, mà là sự hiểu biết bằng trí sáng. Do vậy, tự tại trước có không, không hư mắt thường. Thấy chúng sanh mà không hư mắt pháp. Thấy cảnh giới vốn không thể tánh mà không hư mắt trí, biết muôn thứ giả có, thấy thân Phật tự tại, nhập trí không tạo tác, sự sáng suốt thần diệu đều do trí huyền ảo, không có trong ngoài. Từ phương đông đến bốn hướng… đều dùng trí thanh tịnh sáng mắt quán sát. Nếu muốn đạt tự tại phải dùng định tự tánh không tạo tác, hiển hiện cho pháp thân không hình tướng. Trí thanh tịnh sáng suốt không có nghiệp tham sân si, đủ tâm từ bi mới có thể an nhập trí huyễn ảo này, thản nhiên trước có không. Nếu không đủ hạnh nghiệp từ bi sẽ làm quỉ thần hung dữ, dạ xoa la sát ác độc. Như phẩm hạnh nguyện Phổ Hiền có chép: Đây là pháp quán sau khi thấy đạo. Người chưa an nhập cảnh giới trí huệ thì không thể lãnh hội được. Nếu chỉ quán sát sự trống không, diệt hết nghiệp tham, duyên lý trống không, thần thông hư giả, không hành diệu dụng thì bị vướng trong tịch tịnh. Đó là chủng tử của hạnh nhị thừa. Nếu người mê lý, không có thần trí vi diệu chỉ quán tướng có, đó là sự sanh diệt của hữu vi, như cách quán cõi thanh tịnh, Phật A Di Đà ở phương tây, đây là pháp quán về cảnh, trí của nhứt thừa. Người chỉ quán tưởng làm cho trí không tạo tác sáng suốt vi diệu. Từ trí lớn thanh tịnh sáng suốt, pháp thân không hình tướng thành tựu công dụng lớn, học thần thông của Bồ-tát, nhập đạo Phổ Hiền cũng không thể đạt được. Người chỉ chuyên tâm vào chơn như cũng không thành tựu được. Như trong kinh, Tỳ kheo Đức Vân khen ngợi sự học hỏi của Thiện Tài: Người cầu thần thông của Bồ-tát, cho đến cầu pháp môn Niết-bàn sanh tử của Bồ-tát, học sự quán sát hữu vi, vô vi của Bồ-tát mà tâm không bám víu thì nên chỉ dạy pháp nhập cảnh giới Phật. Hòa hợp sanh tử Niết-bàn, hữu vi, vô vi nhưng không bám víu. Phải dùng trí lớn thanh tịnh sáng suốt để an nhập. Vì thần thông diệu dụng của Bồ-tát luôn vắng lặng nên thiền hành ở trên đỉnh núi khác là biểu hiện đạt tự tại trước động tịnh nên thân không ngồi trên tòa. Người tu hành đạt vị kiến đạo rồi, dùng trí sáng đúng đắn quán sát như vậy. Như kinh nói về thể dụng làm cho người học đạo không thiên lệch, vướng vào công đức của mình. Dùng pháp quán đời này thành tựu thần thông diệu dụng tự tại của đời sau. Đó là chỉ trong giây phút, thấy trí viên mãn sáng suốt của đời sau. Pháp quán cõi thanh tịnh phương tây là quán tướng hữu vi, thành tựu tâm tưởng, đạt nghiệp báo thần thông biến dịch sanh tử. Hoặc tu mười nghiệp lành sanh lên cõi trời, đạt nghiệp báo thần thông. Lại như rồng quỉ dữ tạo nghiệp ác vô minh mà còn có thần thông, huống gì người đã khai mở mắt đạo, căn lành đầy đủ, có thần dụng trí huệ quán sát mà đời sau không đạt thần thông rộng lớn? Đó là biểu hiện cho người vừa phát tâm, thành tựu sự hiểu biết chân chánh, là trí căn bản sáng suốt, pháp thân không hình tướng. Thể không tạo tác là là thể của chánh giác, từ đó thành tựu thần thông. Hạnh của Bồ-tát này là thể của trí biết đúng, nhờ sự phát tâm tương xứng của đời này nên đạt trí chơn chánh. Ngay trên phần đoạn hòa hợp này thành tựu quán tâm hành, tu tập pháp lành, học hỏi mọi hạnh, thành tựu quán tâm hành, đời sau đạt tâm biến dịch. Vì thân phần đoạn của Bồ-tát đời này là nghiệp quả của quá khứ. Đời này dùng trí tu tập, quán hạnh nghiệp nên đời sau được sanh bằng thần thông biến hóa. Đó là do mình thành tựu mọi công hạnh. Người thành tựu bằng công đức hạnh nguyện của mình là chơn. Người thành tựu bằng sự phù hộ của các đức Phật và của các Bồ-tát là không chơn chánh. Vì khi mất thần lực ủng hộ sẽ trở lại như trước. Ví như do sự ủng hộ của quỉ thần (ma nghiệp) biến đổi tâm người không tự tại, khiến tâm cuồng loạn, không thể giữ lấy được. Vì vậy hãy dùng sự thấy đạo của mình hiểu rõ cảnh giới của tâm không có vật thể, làm thanh tịnh nghiệp tham sân, si. Vì tánh vốn thanh tịnh bình đẳng, cùng một thể với nghiệp từ bi lớn, không thấy mà thấy, không biết mà biết, mọi việc đều chơn chánh. Dùng trí làm công dụng, dùng ấn trí in rõ nghiệp quả ba đời của chúng sanh, biết đó đều là cảnh giới của Phật nên đạt tâm không cấu nhiễm. Từ câu: “Chỉ ta đạt trí sáng suốt thấy rõ các pháp của Phật” trở về sau là nói sự thăng tiến. Đoạn từ đây nói về trước chép: Nhập tri kiến Phật, biết tất cả cảnh giới của ba đời các đức Phật đều thuộc một thời gian. Vì pháp chơn như không có tánh xưa nay, không thấy có Phật mới thành, Phật đã thành vì không có pháp xưa nay, mới cũ thành hoại. Vì dùng mắt thấy khắp để thấy. Trụ trị địa: Vị này chủ yếu là tu giới Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như cách giải thích ở trước). Phương nam có cõi nước tên Hải Môn, nghóa là giới Ba-la-mật là Thể của Hải Môn, vì biển lớn không chứa thây chết. Biểu hiện cho trí sáng nơi pháp thân là thể của giới tự tánh trong sạch, không chứa những xác chết tham, sân, si ác kiến vọng nghiệp. Vì khi trí này hiển hiện, biển sanh tử mười hia chi sẽ thành biển biện tài phước đức, công đức lớn của các đức Phật nên gọi là Hải Môn. Như trong kinh chép: Tỳ kheo Hải Vân tiêu biểu cho mười hai chi, là biển nghiệp phiền não lớn của chúng sanh đã hết. Ở đây dùng giới định tuệ để thanh tịnh, là trí sáng suốt, là biển trí lớn, là phước đức lớn của các đức Phật. Với pháp này, che chở lợi ích, khiến chúng sanh bừng ngộ. Lúc bnày mưòi hai chi thành Hải Vân nên Thiền Tài đến chỗ Tỳ kheo Hải Vân. Lạy sát chân biểu hiện cho sự thăng tiến, đạt đến vị giải thoát: Chắp tay là lãnh hội pháp của các vị đó. Thiện Tài nói: Con dùng tâm vô thượng Bồ Đề đã phát khởi từ trước nhập trí vô thượng. Đó là Thiện Tài cầu pháp (rõ như trong kinh). Tỳ kheo Hải Vân khen Thiện Tài: Để phát tâm Bồ Đề sẽ đạt trí sáng chiếu khắp, đủ trí tam muội và đạo chân thật, phát sanh phước đức, nuôi lớn pháp giải thoát, phụng sự thiện tri thức, không mỏi mệt không tiếc thân mạng, không chứa nhóm (rõ như trong kinh) Tỳ kheo Hải Vân nói: Ta ở nước Hải Môn này đã được mười hai năm, ta luôn thấy biển lớn là cảnh giới trí. Nghóa là thấy biển lớn có vô số châu báu (rõ như trong kinh). Ở nước Hải Vân mười hai năm là chuyên quán mười hai nhân duyên, quán sanh tử rộng lớn do mười hai duyên sanh nên thành tựu trí rộng lớn như biển có vô số châu báu đẹp. Vì không hiểu mười hai duyên sanh : Do vô minh có hành, do hành, có thức, do thức, có danh sắc, do danh sắc có sáu nhập… do sanh có già chết khổ đau buồn thảm. Quả khổ luôn theo không bao giờ ngừng. Giờ đây dùng diệu lực nơi tam muội quán sát thành tựu trí lớn sáng suốt, đây đủ công đức, trang sức bằng vô số châu báu, đạt trí lớn (rõ như trong kinh). Vì không hiểu mười hai chi này nên chịu vô số quả khổ, luôn ở trong địa ngục ngạ quỉ, súc sanh, nghèo cùng khốn khổ. Nếu dùng định huệ quán sát, dùng các phương tiện thành tựu công đức trí huệ của các đức Phật. Trong mười hai chi, tóm thâu chỉ có ba chi, tức là vì không hiểu: 1) Thể của tâm cảnh vốn không, cứ chấp chặt tâm cảnh hiện có là vô minh; 2) Xem danh sắc là cảnh giới; 3) Xem sáu căn là chủ thể. Vì ý căn mê lầm, tham danh sắc, căn cảnh đối xứng. Hành, xúc, thọ, ái, thủ, hữu là duyên sanh thức nghiệp. Vì ba duyên này nên mười hai duyên luôn tồn tại, quả khổ ba cõi không dứt. Giờ đây dùng sức nơi phương tiện để điều phục, thành tựu nghiệp trí lớn, đoạn dòng sanh tử khổ đau. Dùng thiền định đình chỉ ý căn, làm cho nó không tồn tại trong năm căn, không duyên cảnh giới, ý căn không sanh thì mắt tai mũi lưỡi thân căn cũng không sanh. Ý căn đã thanh tịnh thì không còn căn cảnh, không có những hình tướng trong ngoài lớn nhỏ, ba đời xưa nay. Hạt giống của thức cũng không còn. Vì ý diệt, mười hai duyên diệt, tất cả khổ đau trong ba cõi diệt, chỉ có trí chân thật biểu hiện rõ ràng, chiếu khắp mười phương, các pháp như trí, cảnh, giới… vốn không có thể tánh, vì trí không có thể tánh, vốn sáng suốt, rộng lớn như hư không, ngang với pháp giới, không có trong ngoài, thần dụng cùng khắp, không đến đi, có trong tất cả cảnh giới, như dơn nắng, như huyễn hóa, như bóng, như hư không, không lấy bỏ, không lật ngã, không ta người, không nương tựa, không do nương tựa vào cái khác mà tồn tại, ngang với pháp giới, mọi thứ đều có pháp. Trí như ánh sáng vi diệu, hiển hiện mọi hiện tượng, bao hàm tất cả. Trí là thần cao cả, thể tánh vốn không nên phân biệt được mọi hiện tượng trong mười phương. Trí thanh tịnh như hư không, sanh khởi phước đức như ánh sáng vi diệu, như lưới của Đế Thích. Hiện thân hình trong tất cả cõi nước, ở trước chúng sanh rùy thuận nghiệp sai khác, hiện thân hình tương xứng, vì trí không đến đi. Trí như ngọc làm nước trong, trí vừa hiện khởi, làm sạch nước nhơ mười hai duyên. Vì vậy vô minh diệt thì biển khổ sanh tử… mười hai chi cùng diệt, trí sáng suốt thanh tịnh và các công đức cùng hiển hiện. Vì thế khuyên sáu căn cảnh thức… mười hai duyên để thành tựu công đức trí huệ của Như Lai. Tất cả các hình tướng ở núi Diệu Phong trước kia đều tan biến, trí sáng của Phật hiển hiện. Dùng đạo xuất thế quán sát mười hai chi-hành, sáu căn danh-sắc, thức… thông hiểu thế gian, thành tựu công đức trí huệ. Tỳ kheo Hải Vân nói: Thiện nam tử! Lúc ta nghó như vậy, trong biển sanh tử xuất hiện hoa sen lớn. Cộng sen bằng báu Nhân đà la (đó là lấy tên Đế Thích để đặt). Vì nó là loại ngọc quí nhất trong các báu vật. La ni là báu màu trong suốt, tiêu biểu cho trí căn bản hiển hiện nhờ ố thí Ba-la-mật phối hợp cả chín Ba-la-mật kia. Trăm vạn Vua A-tu-la cầm cộng sen. Vua tiêu biểu cho hạnh nguyện của Bồ-tát không ngoài trí căn bản sáng suốt, ở trong sanh tử nhưng không bị chìm đắm, luôn tự tại như A-tu-la ở trong biển nhưng không bị chìm. Trăm vạn rồng chúa phun nước thơm, tiêu biểu trí sai biệt là thể của giới. Trí này như rồng luôn tồn tại trong pháp không. Mưa pháp đem lại lợi ích cho chúng sanh là nước thơm, các nghiệp thanh tịnh. Thể của giới cũng như vậy. Như rồng bay trong hư không tuôn mưa. Ngoài ra còn phối hợp thực hành các Ba-la-mật khác, trang sức bằng các báu vật khác. Đó là quả báu sanh khởi từ mười Ba- la-mật. Hoa sen được hình thành như thế. Xòe nở tỏa hương, che kín biển lớn tiêu biểu cho thể tánh của muôn hạnh không nhiễm ô, bao trùm tất cả, ủng hộ chúng sanh trong pháp giới (biểu hiện bằng hoa sen). Vì vậy trong kinh có câu: Hoa sen lớn này được sanh từ căn lành xuất thế của Như Lai, biểu hiện khắp cõi nước trong mười phương, sanh khởi từ pháp huyễn hóa, từ nghiệp thanh tịnh, trang sức bằng pháp không tranh cãi, nhập ấn vô vi, an trụ nơi pháp không ngại, cùng khắp cõi nước trong mười phương, trên hoa sen có đức Phật an trụ, thân Phật cao đến cõi trời hữu đảnh. Nghóa là trí căn bản là thể của Phật. Thể của trí vốn không, đủ diệu dụng thần thông, đoạn dứt biển hữu, có khắp mười phương, không thấy biên giới. Lên đến cõi trời Hữu đảnh là cùng tột của hình sắc thấy được. Đức Như Lai đưa tay phải xoa đầu. Tay phải là công dụng của pháp. Xoa đầu là dẫn dắt hội nhập chơn như, hợp với đạo mới có thể trừ nghi. Giảng kinh Phổ Nhãn là biễu hiện sự lãnh hội, mắt trí cùng khắp ngang bằng pháp giới, quán sát tất cả căn cảnh, tùy khả năng mà chỉ dạy. Căn cảnh không cùng sự chỉ dạy cũng không hết. Nếu không có căn cảnh thì sự chỉ dạy cũng không có. Điều đó có nghóa là người dùng trí căn bản tùy đối tượng chỉ dạy. Chỉ dạy tất cả chúng sanh gọi là Phổ Nhãn. Trong kinh dạy: Giả như có người dùng nước biển làm mực, núi Tu Di làm bút, chép một câu trong một nghóa, một nghóa trong một pháp, một pháp trong một môn, một môn trong một phần của pháp Phổ Nhãn thì không thể chép được một phần nhỏ, huống gì chép hết? Đó là vì sự chỉ dạy không tự nhiên có, phải tùy khả năng và hoàn cảnh. Vì chúng sanh quá nhiều, phiền não lại lắm, khả năng và hoàn cảnh không cùng nên sự chỉ dạy cũng không hết. Trí căn bản là Phổ Nhãn, trí sai biệt là kinh. Ta ở chỗ đức Phật đó suốt một ngàn hai trăm năm thọ trì pháp Phổ Nhãn. Mỗi người nghe học một pháp Tam muội, lãnh thọ vô số phẩm là biểu hiện cho pháp mười hai duyên sanh, mỗi chi có một trăm phiền não, có mười thứ vô minh nên cộng thành một trăm. Mười hai chi mỗi chi đều có mười thứ, cộng chung thành một ngàn hai trăm phiền não căn bản. Chúng sanh trong mười phương vì tạo vô số nghiệp mê mờ, trôi lăn trong biển lớn sanh tử. Nay dùng thiền định quán sát. Nhờ sức từ phương tiện, thành tựu trí căn bản sáng suốt thanh tịnh và trí sai biệt mầu nhiệm. Thọ trì kinh Phổ Nhãn trong suốt một ngàn hai trăm năm là biểu hiện cho trí sai biệt từ trí căn bản, tạo ra vô số pháp đem lại lợi ích cho chúng sanh. Ta ở chỗ đức Phật đó thọ trì đọc tụng là biểu hiện tướng núi Diệu Phong không còn, trở ra khỏi sự trói buộc, quán mười hai duyên sanh, điều phục biển khổ sanh tử, danh sắc, căn cảnh và thức. Vì thành tựu pháp Phổ Nhãn trí sáng thanh tịnh nên biến biển sanh tử thành biển trí. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp Phổ Nhãn này trở về sau là nói sự thăng tiến”. Như vậy tám vạn bốn ngàn trần lao đều không ngoài sáu căn, năm uẩn, sắc, thọ, tưởng, hành, thức. Nhưng danh sắc sáu căn lại do ý căn phối hợp với năm căn để nắm bắt cảnh danh sắc. Vì không hiểu nên có mười hai duyên sanh và mười phiền não lớn tạo thành tám vạn bốn ngàn trần lao. Như kinh này chép: Trong năm uẩn, mỗi uẩn có một trăm phiền não, năm uẩn có năm trăm phiền não, trên trong có năm trăm ngoài có năm trăm, cứ như thế có đến tám vạn bốn ngàn phiền não. Điều đó có nghóa là trong năm uẩn, bên trong và bên ngoài có một ngàn. Trong mười sử mỗi sử có một ngàn phiền não. Mười sử có mười ngàn phiền não. Mười sử lại chia ra trong, ngoài đều có mười ngàn, thành hai chục ngàn. Tham sân si có sáu vạn ba ngàn. Tham có hai vạn một ngàn, sân có hai vạn một ngàn, si có hai vạn một ngàn. Ba cái chung có ba vạn hai ngàn, thành tám vạn bốn ngàn. Bốn ngàn là số phiền não trong ngoài của năm uẩn, tám vạn là số phiền não của tham sân si, mười sử. Tất cả đều do sáu căn, danh sắc, thức tạo thành vô số phiền não, ngang bằng sự mê lầm của mười phương. Trong ba pháp đó, chủ yếu là ý căn. Nay chỉ dùng định làm thanh tịnh ý căn vốn không này, năm uẩn xưa nay không có chủ thể. Tất cả cảnh giới trong ngoài, sông núi, đất nước, gió, lửa đều do ý căn nắm bắt hình tướng sanh khởi thức, chấp chặt thành thức thứ bảy. Tức là đặt tên theo sự chấp chặt, không có thể riêng biệt nào. Tùy nghiệp có ba cõi, cõi hữu lậu nên có thức hạt giống thứ tám, thức này cũng không có thể riêng biệt nào. Tất cả chỉ do ý thức tạo thành. Nay người tu hành chỉ cần đình chỉ ý căn, vững chãi như núi, tâm cảnh tự nhiên dứt. Ý không còn, cảnh cũng chẳng có, thức diệt trí thành. Trần lao mê hoặc lâu xa vốn do mê ý mà có. Diệt ý, trí hiện, mười phương hiện rõ, tâm cảnh trống không gọi là Trí địa. Vì ánh sáng trí soi thấu muôn cảnh, không thể tướng. Vì không hiểu trống không nên giả có, không gốc ngọn, không sống chết. Tất cả cảnh giới trời người, địa ngục, sáu nẻo, ba cõi đều có ý vọng sanh. Ý không còn thì cảnh giới hư vọng cũng mất. Như cũi hết lửa tắt, ý diệt nghiệp không, bốn đại cũng chẳng còn, núi sông đất nước đều tan biến theo ý. Tình thức phóng túng này mất, suy nghó đều diệt là do chánh định, không do sự suy xét của tình thức. Tác giả nói kệ: Núi sông đất nước cùng gió lửa, cảnh giới ba cõi do ý sanh, ý thức diệt hết như hư không, tất cả cảnh giới cũng chẳng còn. Ý thức không còn, cảnh giới mất, chỉ còn chơn trí thật trang nghiêm. Cảnh trí trang nghiêm như ánh sáng, chiếu soi cùng khắp chẳng có không. Trí cảnh không thân nào thấy được. Nhờ nghiệp thanh tịnh được như vậy, dùng trí rộng lớn chiếu thế gian, không thấy thế gian chỉ thấy trí, dùng cặp mắt thường thấy thế gian, nhưng không đắm nhiễm cảnh giới ấy. Hỏi: Trí căn bản vốn trong sạch, vì sao không là Phật? Lại bị mê mờ thành chúng sanh trong sáu cõi, trôi nổi trong biển khổ? Nếu do tu tập đạt được thì không còn sanh diệt, thường thuộc nhân quả của trời, người. Nếu không do tu tập, cớ sao không vốn là Phật mà lại là chúng sanh có khổ vui, sống chết trong sáu cõi. Đáp: Vì trí chân thật vốn không có tánh, không có bản thể, nhưng luôn tồn tại. Nói mình là Phật là căn cứ trên tự tánh thanh tịnh. Vì không có tự tánh nên không có việc tự nhiên ta là Phật, ta thanh tịnh. Nếu tự nhiên ta là Phật, ta thanh tịnh, ta là trí huệ, ta thành chánh giác thì còn có pháp để đạt được, đó thuộc về chấp thường, sẽ bị hư hoại. Hãy quán sát kỷ mười phương không có pháp ấy tồn tại. Nếu có không có pháp ấy thì không có ba cõi mười phương đủ khổ vui, sống lâu, chết yểu… muôn thứ sai khác, đủ mọi chúng sanh. Nếu không có tự thể tồn tại thì phải hội đủ điều kiện mới có được, không do tu tập đạt được. Hai cách này đều thuộc chấp đoạn thường, vì đều không có tự tánh. Vì không hiểu tâm cảnh, chấp trước, tạo nghiệp nhân, chấp có nhẹ nặng, trái thuận, sân, ái tham si, đủ loại khổ vui sai khác của sáu cõi sanh tử. Vì phiền não tham chấp yêu ghét vui buồn nên có đủ loại nghiệp. Do phiền não ít nên có quả vui của trời, người. Do biết khổ sanh tử nên biết được trí Phật. Nhờ thầy chỉ dạy phát tâm. Nghóa là biết sanh tử dài lâu mới phát ý cầu đạo chơn chánh, không phải tự nhiên sanh ra là Phật. Chơn chánh là trí biết đúng, không có tự tánh. Nếu trời, người, rồng, thần biết được tội lỗi. Trôi lăn mãi trong sanh tử rồi tôn bậc thông đạt trí Phật làm thầy để thành tựu sự giác ngộ, làm thanh tịnh tâm cảnh mới có thể biểu hiện bản tâm không tánh. Biết cảnh đối tượng duyên của tâm đều là không tánh, tự tánh không sanh khởi. Tâm cảnh không sanh khởi là trí cảnh. Vì trí hiển hiện nên chiếu soi cảnh mà ý thức mê đắm. Biết tất cả đều không là trí cảnh. Tất cả nhân quả của ba cõi đều do nghiệp, đạt trí là nhờ định không tạo tác. Lúc này mới biết được trí vốn không tánh, không vô minh, không thành Phật. Vì trí vốn không tánh nên biết tất cả đều không tánh, không vô minh. Vì trí không tánh, không vướng mắc, vốn là Phật nên có kinh dạy: Các pháp không tự sanh vì do duyên sanh. Không do trí khác sanh vì duyên vốn không tánh. Không cùng sanh vì thể của trí và sự tu hành trống không, không tự tánh, không tan hợp, đều do nhân sanh. Phải do hiễu biết tu tập mới hiển hiện vì không tự nhiên thành tựu. Không thành mà thành, không hoại mà hoại vì trí không nương tựa, vốn không tự thành, cũng không tự hoại vì trí không nằm trong thành hoại. Không thuộc đoạn thường vì trí không tự tánh. Không thuộc sanh tử vì trí không nơi nương tựa, không thuộc sanh tử. Trí hiểu biết không nơi nương tựa thì không thể tu đạt được. Nhưng thần dụng của nó có khắp mười phương, tùy chúng sanh hiển hiện. Không nhanh nhưng có khắp ở trong thần nhưng không phải là thần mà có công dụng lớn, ở trong trí nhưng không phải trí mà lại rất sáng. Vốn trống không không thể tánh. Vì trống không nên nước lửa không hại được, dao bén không làm tổn thương được, sanh tử không làm biến khác được. Nói trống không nhưng có thần dụng của sự trống không. Nói có nhưng không có hình tướng nào đạt được. Rộng nhưng không phìn ra, nhỏ nhưng không co lại. Vì tạo lợi ích cho những kẻ chưa hiểu biết mà giả đắt tên, ở trong tên nhưng không có tên. Tất cả sự hiểu biết như tiếng vang, thể của Như Lai như ánh sáng, sự giáo hóa chúng sanh như dợn nắng, sự phát nguyện như gió, sự thực hành từ bi như mây tuôn mưa. Vì trí trống không bao hàm muôn pháp, cùng một thể với trí nhưng không ghét bỏ chúng sanh. Tùy chúng sanh hiện thân mình, giây phút đã có khắp mọi nơi nhưng không có người tạo tác. ---------------------------------- <詞>PHẦN B Trụ tu hành: chủ yếu tu nhẫn Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Từ đây đi về phía nam sáu mươi do tuần. Nghóa là sau khi thành tựu pháp quán mười hai duyên sanh, quán sát sự hiện hành sai khác của sáu căn mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý, ra khỏi sự hiện hành ấy. Vì vị nước quán mười haiduyên sanh, quán sáu căn, danh sắc, thức thành tựu trí. Vị này ra khỏi sự hiện hành của sáu căn bằng trí. Câu từ đây đi về phía nam sáu mươi do tuần, đạo Lăng Già. Nghóa là núi Lăng Già ở trong biển lớn, bốn bên đều là biển. Núi này cao vút không cửa ngỏ, khó lên đến. Trên núi nầy có đạo. Điều đó muốn nói từ trong mười hai chi, năm uẩn, sáu căn đạt đạo lớn, vượt khỏi sanh tử, sau căn trở thành trí cảnh, căn cảnh không ô nhiễm. Vượt biển sanh tử là biểu hiện cho sự khó lên núi ấy, nay đã lên được nên gọi là đạo Lăng Già. Tỳ kheo thiền hành trong hư không, biểu hiện cho việc muốn lên núi Lăng Già phải đi từ chỗ trống không. Điều đó có nghóa là trong mười hai chi, ba pháp, sáu căn, danh sắc, thức hiện khởi thì khó qua được biển lớn, sanh tử vô minh, núi cao ngã mạn sân si, nay dùng thiền định soi rọi, dùng sức từ phương tiện biết căn cảnh trống không. Vô minh diệt, biển sanh tử cạn, núi ngã mạn đổ. Trí thanh tịnh sáu trần như mặt trăng tròn nên nói bên đạo Lăng Già có xóm tên Hải Ngạn. Nay sáu căn trở thành biển trí, năm uẩn, mười hai duyên, sáu căn, cảnh giới đều là pháp giới, là xóm trí huệ sáng suốt rộng lớn. Thiện tài đến đạo Lăng Già xóm Hải Ngạn quán sát mười phương, cần học nơi Tỳ kheo Thiên Trụ, nghóa là quán sát biết tập khí của sáu căn trống không. Cảnh giới trong sáu căn và chúng sanh nơi mười phương đều trống không, từ đó dẫn đến sự thấy nghe tiếp xúc đều trống không, tạo nghiệp bằng trí huệ. Xóm Lăng Già là pháp giới, thấy nghe cảm nhận tiếp xúc đều là pháp giới. Tỳ kheo Thiện Trụ là khéo léo an trụ nơi pháp trống không, luôn tạo lợi ích cho mọi người. Không rời pháp trống không nên đi lại trong hư không. Thiện Trụ ở luôn trong biển sanh tử, làm mọi việc. Biển sanh tử và sự lợi ích cho chúng sanh đều không ngoài sự trống không, vì không đắm nhiễm. Phần sau có câu: “Thiên vương, Long vương, Thập vương cung kính” có hai nghóa: 1) Sự chiêu cảm của đạo. 2) Thựa hành mười Ba-la-mật tự tại như vua (rõ như trong kinh). Ba thiện tri thức trên: Tỳ kheo Đức Vân ở núi Diệu Phong tiêu biểu cho sự đạt được đoạn trừ hình tướng, trí huệ sáng sốt cao tột, vượt khỏi thế gian. 2) Tỳ kheo Hải Vân nước Hải Môn tiêu biểu cho sự đạt được lớn các tướng dùng trí sáng của Phật quán sát tác dụng hiện hành của sáu căn, danh sắc, thức, mười hai duyên, mình người trong biển lớn sanh tử, thành tựu trí căn bản sáng suốt, đạo pháp Phổ Nhãn. 3) Tỳ kheo Thiện Trụ ở xóm Hải Ngạn bên đạo Lăng Già, nhanh chóng cúng dường các đức Phật thành tựu pháp giải thoát không ngại, tạo lợi ích cho chúng sanh của Bồ-tát, tiêu biểu cho sự quán sát chủng tử của sáu căn nên vượt biển sanh tử, đạt trí huệ trống không, ở trong sanh tử đem lại lợi ích cho chúng sanh nhưng vẫn tự tại. Ba vị này đã tự làm thanh tịnh phiền não của sáu căn, mười hai chi, năm uẩn, thành tựu trí huệ, hạnh nghiệp giải thoát xuất thế. Tuy chỉ làm việc độ sanh nhưng vẫn thực hành đạo xuất thế. Vì hòa nhập như vậy nên tiêu biểu bằng Tỳ kheo. Vì Tỳ kheo là hạnh xuất tục nên Thiện Tài đến chỗ vị này hỏi: Thế nào là tu pháp Phật luôn siêng năng tu tập đạo Bồ-tát? (Rõ như trong kinh) Đó là hỏi cả hai, dung hợp đạo Bồ-tát và pháp Phật, là thành tựu trí xuất thế. Bồ-tát mang hình tướng thế gian ở phần sau tiêu biểu cho việc không rời thí thanh tịnh căn bản nơi thế gian học trí thế gian của Bồ-tát. Điều đó có nghóa là những thiện tri thức sau nếu là người thế tục như Di Già ở chợ giảng pháp nói về pháp: Luận tự trang nghiêm, trưởng giả giải thoát… tức là nơi ồn ào của thế gian chính là nơi giải thoát. Không cần phải ở trong núi, trong hư không chỉ cần chuyển tâm sẽ thành tựu đạo. Đó là sự thăng tiến: Trưởng giả Di Già, Giải thoát và Tỳ kheo Hải Tràng đã thành tựu pháp thế gian không ngoài pháp xuất thế gian. Vì thế nên người thế tục và Tỳ kheo để biểu hiện. Trụ sanh qui, chủ yếu là tu tinh tấn Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam cũng như trước). Có nước tên Đạt Lý Ty Trà, nước này ở phía nam Ấn Độ (chưa dịch nghóa tên ấy), thủ đô tên Tự Tại. Vì thiện tri thức này đạt trí xuất thế, hiểu rõ tục đế, thông cả hai đế chơn tục nên thủ đô tên Tự Tại. Trong nước đó có một người tên Di Già, vốn là người thế tục, lại ở trong chợ, một mặt vì giống tướng thế tục nên gọi người. Mặt khác vì ở trong chợ nên không thể gọi là Trưởng giả hay cư só mà phải gọi là người. Di Già Trung Hoa dịch là hàng phục tà luận. Vì thế Di Già hỏi Thiện Tài rằng: Người đã phát tâm Bồ Đề chưa? Thiện Tài thưa: Đã phát tâm Bồ Đề. Di Già bước xuống, thành kính lạy Thiện Tài, rải hoa, báu vật, hương thơm cúng dường Thiện tài, sau đó mới giảng pháp: Luân tự Trang nghiêm. Nghóa là Bồ-tát tôn kính tâm Bồ Đề mà Thiện Tài đã đạt trí căn bản sáng suốt của Phật. Di Già là hạnh nghiệp trong trí căn bản, tiêu biểu cho sự tôn kính vốn có. Thế gian kính trí xuất thế gian. Nghóa là Bồ-tát ở trong thế gian hành đạo Bồ-tát. Không ra khỏi, không chìm đắm, ở trong biển sanh tử, đạt vô số công đức, là nguồn gốc ra khỏi biển sanh tử, thực hành từ sáu mươi mốt lớn, là cung diện của Hạnh Phổ Hiền, là mẹ của chúng sanh, là y phục, cơm cháo nuôi lớn chúng sanh, là biển báu lớn, là căn lành của người trời. Vì kính người đã phát tâm như Phật nên Di Già nghe Thiện Tài đã phát tâm Bồ Đề liền cúi lạy, rải hoa cúng dường y phục hương thơm báu vật, cung kính lễ lạy sau mới thuyết pháp. Đây là việc không xem thường người chưa học, kính người học hỏi như Phật. Vì Thiện tài, từ miệng phóng ánh sáng là biểu hiện cho giáo pháp. Giảng pháp Luân tự, Luân là viên mãn, dùng từ ngữ của thế tục để thuyết pháp viên mãn thanh tịnh, phá trừ nghiệp ác sanh tử, tuần tự thuyết giảng văn nghóa trọn vẹn. Những ai thấy nghe thọ trì sẽ đạt trí nghiệp thanh tịnh phá nghiệp sanh tử, lấp biển bất thiện, thành biển thiện lớn, lấp biển ngu si thành biển trí huệ, lấp biển nghèo khổ thành biển phước đức, mỗi câu đủ cả chủ thể khách thể, không mất ý đạo. Mỗi văn nghóa được thuyết giảng như lưới Nhân Đà La cùng hỗ tương soi sáng lẫn nhau. Từ mỗi chữ mỗi lới, tùy khả năng của chúng sanh mà giảng vô số pháp. Mượn ngôn ngữ của thế gian để thành tựu pháp ra khỏi sanh tử, thy pháp thế gian bằng pháp Phật, biến ngu si của thế gian thành trí huệ, biến âm thanh nơi thế gian thành âm thanh của các đức Phật, làm vô số lợi ích. Xin trình bày sơ lược, hãy suy xét sẽ thấy được. Từ câu “Chỉ là biết pháp diệu âm Đà- la-ni sáng suốt của Bồ-tát” trở về sau là nói sự thăng tiến. Trụ Cụ Túc Phương tiện: Chủ yếu là tu thiền Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam cũng giống như trước). Từ đây đi về phương nam có một xóm tên là Trụ Lâm. Ở vị này không nói cõi nước, thủ đô, chỉ nói từ đây đi về phía nam. Nghóa là Di Già ở chỗ ồn ào mà lại là chỗ tịch tónh, tất cả trần lao, biển lớn sanh tử của thế gian an trụ trong thiền định. Xóm làng là nơi người ở, nơi ồn ào. Cùng một nơi ấy, chúng sanh ở lại là nơi ồn ào, người trí ở lại là rừng thiền, vị trước tên Di Già, vị này là Trưởng giả Giải thoát. Họ đều là những người ở trong nơi ồn ào sanh tử, phiền não của thế gian nhưng vẫn tịch tónh. Nói đi về phía nam thì không nói nơi nào, nước nào, thành nào vì Nam là đúng đắn, đi là sự thăng tiến, là chánh pháp, là thăng tiến. Nói: Từ đây đi về phía nam vì tất cả cõi bụi nhơ sanh tử của thế gian đều là nơi chánh pháp, là rừng thiền nên có tên là Trụ Lâm. Vì vậy là thể của thiền thứ năm. Cảnh giới của tất cả chúng sanh vốn là thiền nên tiêu biểu bằng trưởng giả Giải thoát, người thế tục. Chuyển tâm ra khỏi đời của ba vị Tỳ kheo trước để đi vào xóm làng sanh tử của chúng sanh vẫn thấy đó là xóm làng thiền tịnh. Thiện Tài học pháp ở trưởng giả Giải thoát. Trưởng giả Giải thoát vốn có đủ sức từ căn lành, oai thần của Phật, khả năng ghi nhớ của Văn Thù Sư Lợi. Trí sẳn có, thể pháp thân thanh tịnh là sức từ căn lành. Trí căn bản vốn luôn tịch tónh, có đủ công dụng, ở khắp mười phương là oai lực của Phật. Trí thanh tịnh hiển hiện lúc đầu được phát khởi từ trí huệ trống rỗng, pháp thân không tướng là khả năng ghi nhớ của Văn Thù Sư Lợi. Lại nữa, trí vốn thanh tịnh này là pháp thiền, bản tánh trong sạch, tổng hợp thành một thân, tất cả cõi Phật dung nhiếp lẫn nhau như những ảnh tượng của ánh sáng. Tùy mỗi phương hiện mà đưa ra vô số cõi nước của các đức Phật ở mười phương, thân trang nghiêm thanh tịnh giống như gương sáng, chiếu soi các ảnh tượng, sắc tướng không bị chướng ngại. Từ thân này biểu hiện vô số Phật ra đời, nhập diệt, hiển hiện nghiệp quả ba đời không cùng tận của chúng sanh và Phật, là biểu hiện cho bản tánh vốn trong sạch, tánh thiền vốn có khắp, không nơi nào không có. Bao quát tất cả, trí thanh tịnh không tạo tác vốn như vậy, pháp thân quả ba đời tròn đủ vốn như vậy, không có tánh dài ngắn, không phải do tu tập đạt được. Đó là tự tánh thiền của tất cả pháp thế gian. Tất cả cảnh giới xưa nay vốn tịch tónh. Tiêu biểu bằng trưởng giả Giải thoát, người thế tục, nghóa là không mong cầu những gì ngoài thế gian. Người tu hành phải tin hiểu như vậy. Người tu như thế, thấy tất cả cảnh giới trước mắt đều là rừng an trụ, rừng thiền. Chỉ vì người đời nắm bắt nó chấp vào đúng sai, tự phân chia cõi người, cõi mình. Từ tâm đã tạo ra các nghiệp phải có quả khổ, biết làm sao được? Từ câu: Chỉ ta biết pháp Giải thoát Trang nghiêm không chướng ngại của Như Lai” trở về sau là nói sự thăng tiến. Hai vị này biểu hiện cho thổ của thế tục là chân như, nơi ồn ào thế gian là nơi thanh tịnh. Tất cả cảnh vật, tất cả chúng sanh đều là pháp thiền. Trụ Chánh Tâm: chủ yếu là tu pháp Bát-nhã Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Từ đây đi về phía nam, đến biên giới Diêm Phù Đề nghóa là người tu hành đã đạt chỗ cùng tột của thế gian, xuất thế gian nên nói đến biên giới. Ba vị Tỳ kheo trước biểu hiện cho sự giải thoát và trí huệ xuất thế gian. Từ Trưởng giả Di Già đến Tỳ kheo Hải Tràng là biểu hiện cho sự Giải thoát và trí huệ xuất thế gian ngay trong thế gian, nên tiêu biểu bằng một vị Tỳ kheo, hai người thế tục. Có nước tên Ma Lợi Già La (chưa dịch nghóa). Ở đó có Tỳ kheo tên Hải Tràng nghóa là trụ thứ sáu thành tựu đạo Bát-nhã, ý tưởng thân tâm vắng lặng không sanh khởi, không còn chuyên chú nơi hơi thở. Từ mười ba phần của thân biến hóa vô số thân khác nhau, đi khắp mười phương, tạo lợi ích cho mọi vật, trí huệ như biển, thân tâm tịch tónh, biết hết tất cả nên gọi là Tràng. Thiện tài thấy Tỳ kheo Hải Tràng đang thiền hành bên đường, sau đó tọa thiền, bỏ pháp quán hơi thở. Thiền hành là công dụng. Tọa thiền bỏ pháp theo dõi hơi thở là tịch tónh. Điều đó có nghóa là tịch dụng không ngăn ngại. Dưới chân uất hiện vô số trưởng giả, cư só, Bà-la-môn tạo lợi ích khắp mười phương, tiêu biểu cho hạnh nghiệp của trưởng giả, cư só, Bà-la-môn luôn khiêm tôn. Vì không ngã mạn tự cao nên xuất hiện dưới chân. Hai gối xuất hiện vô số Sát lợi đế Bà-la- môn. Sát lợi đế là giai cấp vua chúa. Đầu gối là sự co duỗi tự tại. Vua là người tự tại đủ quyền lực trong thế gian, cũng như Bồ-tát ở trong sanh tử vẫn tự tại. Từ eo xuất hiện vô số tiên nhơn chúng sanh. Eo là nơi hành năm dục, tiên nhơn xa lìa năm dục, nghóa là Bồ-tát ở trong cảnh dục nhưng không đắm nhiễm, không đắm nhiễm cũng không ra khỏi, luôn thanh tịnh nên tiêu biểu bằng tiên nhơn. Hai bên hông xuất hiện vô số rồng và rồng cái (long nữ) tạo lợi ích khắp mười phương. Hai bên hông là sự giữ gìn che chở, là tâm bi trí lớn nên tiêu biểu bằng rồng và rồng cái. Rồng tiêu biểu cho trí, rồng cái tiêu biểu cho bi. Như Bồ-tát luôn luôn ở trong pháp trống không, luôn đầy đủ bi trí, tuôn mưa pháp che chở, bảo vệ chúng sanh. từ chử Vạn ở trước ngực xuất hiện vô số A-tu- la.  là chữ Vạn. Nghóa là Bồ-tát ở trong sanh tử thực hành muôn hạnh nhưng không chìm đắm nên tiêu biểu bằng A-tu-la. Vì A-tu-la ở trong biển lớn, đứng sát đáy biển nhưng nước chỉ đến nữa thân. Trên lưng xuất hiện vô số Thanh văn, Độc giác. Vì Nhị thừa quay lưng với sanh tử, quay lưng với trí tuệ nên xuất hiện từ trên lưng. Hai vai xuất hiện vô số Dạ Xoa, La sát. Hai vai là nơi gánh vác mạnh mẻ. Vì Dạ xoa La sát đều có khả năng bay lên hư không. Lực dụng tự tại là hộ trì che chở. Nghóa là Bồ-tát dùng oai lực che chở cho chúng Tăng và người lành. Từ bụng xuất hiện vô số Khẩn na la và Khẩn na la nữ. Bụng là sự bao hàm. Nghóa là Khẩn na la là thần ca nhạc, Khẩn na la nữ tiêu biểu cho từ bi. Như bi trí lớn của Bồ-tát bao hàm muôn đức, thường đi lại trong sáu cõi mười phương, dùng pháp lạc làm vui chúng sanh, trừ hết khổ đau phiền não nên tiêu biểu bằng Khẩn na la vương, Khẩn nhiều la nữ. Vương là sự tự tại. Từ giữa bụng xuất hiện vô số Càn thát bà, Càn thát bà nữ. Đây là thần nhạc. Ví như đoàn hát ở trong núi Thập Bảo, lúc chư thiên cần nghe nhạc thì đến đó trổi nhạc. Đây cũng nhằm biểu dương cho bi trí của Bồ-tát bao hàm muôn đức và pháp lạc để làm vui chúng sanh, trừ hết khổ não. Từ miệng xuất hiện vô số Chuyển luân Vương. Miệng là nơi thuyết giảng chánh pháp, cũng như Bồ-tát thường dùng bốn Thiện Tài không ngại làm bốn binh, bảy phần Bồ Đề làm bảy báu. Vì không nói những lời vô nghóa thêu dệt, nên từ miệng xuất hiện Chuyển luân vương. Tất cả ngôn ngữ đều thành giáo pháp. Hai mắt xuất hiện vô số mặt trời, chiếu soi tất cả cõi ác địa ngục (mục là mắt, là tròng mắt của người) giống như Bồ-tát thường dùng mắt trí bi quan sát tất cả chúng sanh, tùy khả năng mà thuyết giảng giáo pháp để diệt trừ nghiệp ác. Từ tướng lông trắng xuất hiện vô số Đế Thích (Đế Thích, Trung Hoa dịch là Năng Chủ, nghóa là người làm chủ, cai quản chư thiên). Tướng lông trắng giữa chân mày là nơi phóng ánh sáng trí bi viên mãn theo nẻo Trung đạo, chỉ dạy chúng sanh trong mười phương. Trên đầu xuất hiện vô số Bồ-tát. Đầu là nơi cao nhất. Đầy đủ hạnh bi trí mới đạt đến chỗ cùng tột, nên nêu số bụi trong vô số cõi Phật. Đỉnh đầu là nơi cao quí thù thắng nên xuất hiện các đức Phật, biểu trưng cho trí căn bản. Mười hai nơi biến hóa sau đều từ đỉnh đầu, kể cả lần này thành mười ba nơi. Vị này đã an trụ nơi tâm chơn chánh, bỏ pháp theo dõi hơi thở, tịch, dụng không ngăn ngại. Địa thứ sáu của mười địa giống vị này, đạt thần thông tịch tónh nhưng bi trí sâu rộng khác nhau. Mười Địa tiêu biểu bằng trời Dạ Ma. Vị này tiêu biểu bằng Tỳ kheo. Suy kỷ sẽ thấy được Thiện Tài an trụ, suy xét, quán sát suốt một ngày một đêm nghóa là thành tựu viên mãn tâm bố thí Ba-la-mật. Bảy ngày bảy đêm là làm viên mãn bảy phần giới. Nữa tháng là làm viên mãn Nhẫn Ba-la-mật. Một tháng là làm viên mãn tinh tấn Ba-la-mật, đủ tự lợi, lợi người nên một tháng. Sáu tháng là thành tựu các hạnh Ba-la-mật. Sáu ngày là làm viên mãn sáu trí. Tỳ kheo Hải Tràng nói: Tam muội này tên là Phổ Nhãn xa đắc, vì mắt trí như hư không, chiếu khắp mười phương. Trí trống rỗng không thể tánh, mọi vật cũng vốn không, giác quan, ngoại cảnh luôn trống không nên soi thấu mọi nơi. Không đắm nhiễm ngoại cảnh nên gọi là Phổ Nhãn xả đắc, vì không lấy bỏ nên chánh trí hiển hiện. Đó là tri kiến Phật, còn gọi là Bát-nhã Ba-la-mật. Cảnh giới thanh tịnh sáng suốt còn gọi là Phổ Trang nghiêm thanh tịnh. Nghóa là dùng trí huệ trống không, từ mười ba chỗ của thân này hóa hiện vô số thân như mây, đầy dẫy trong tất cả cõi Phật chúng sanh, thành tựu sự nghiệp hóa độ tất cả chúng sanh và tự hiểu rõ thân tâm. Đó là thần thông vi diệu không tạo tác, vượt ngoài hạn lượng của tình thức, tánh như hư không, công dụng tự tại. Từ câu: “Chỉ ta biết được Tam muội sáng suốt Bát-nhã Ba-la- mật” trở về sau là noí về sự thăng tiến. Sáu Ba-la-mật trên là đầy đủ tâm xuất thế gian và đoạn hết tâm thế gian, nữ cư só Hữu Xả tiêu biểu cho sự thành tựu từ bi lớn, dùng phương tiện Ba-la-mật vào trong sanh tử, cùng sống với chúng sanh. Những lẻ đủ vô số phiền não. Vị sau là như vậy (văn sau sẽ nói rõ). Nếu không như vậy sẽ thiên nặng về giải thoát xuất thế, không đủ từ bi lớn. Từ trụ thứ nhứt ở núi Diệu Phong, trụ địa ở Hải Môn, trụ Tu Hành ở Hải Ngạn, trụ sanh lý ở nước Đạt Lý Tỳ Trà, trưởng giả Di Già, đến trụ Cụ túc phương tiện ở xóm Trụ Lâm và trụ chánh tâm thứ sáu đều cùng một giải thoát. Từ trụ Bất thoái thứ bảy, trụ thứ tám, thứ chín, đến trụ Quán đảnh, nếu không thành tựu lẫn nhau thì người tu hành đạt được một pháp tự cho là đủ, không biết cầu tiến, chưa đạt cho là đạt, chưa đủ cho là đủ. Vì vậy có giáo pháp giống khác của năm vị. Hiểu đúng lý trí, hạnh giải, từ bi, thần thông, lực dụng thì không vưóng mắc. Mà phát tâm đã thành chánh giác. Vì nhờ chánh giác mới đoạn trừ tập khí, công đức mới có diệu dụng, thành tựu đạo Phổ Hiền và mọi hạnh nghiệp. Từ trí không đầu cuối, không xưa nay, không ba đời. Thành tựu các đức để trọn vẹn trí sáng, đầy đủ hạnh nguyện Phổ Hiền. Không thể xem người chỉ hiểu một lý không tạo tác, không hiểu mọi việc là Phật. Đó là đạo Thanh văn, Độc giác, không phải là Phật. Trụ Bất Thoái: Chủ yếu tu Phật Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Từ đây đi về phía nam, nghóa là từ Tỳ kheo Hải Tràng ở trong thế gian thực hành trí sáng xuất thế gian, vào trong sanh tử, sống với chúng sanh, những kẻ đủ vô số phiền não, khéo léo dùng bốn nhiếp pháp tùy thời cơ chỉ dẫn chúng sanh, để chúng giải thoát (nghóa phương nam như trước). Trụ xứ tên Hải Triều tiêu biểu cho hạnh Phương tiện của trụ thứ bảy. Dùng Thánh trí sáng suốt vào biển sanh tử, soi chiếu tám vạn bốn ngàn sóng phiền não của chúng sanh, tùy lớn nhỏ mà chỉ dạy. Trụ xứ tên Hải Triều là biểu hiện cho việc Bồ-tát biết khả năng và thời cơ để độ chúng sanh, không trái thời cơ. Vườn tên Phổ Trang nghiêm tiêu biểu cho hạnh Phương tiện ở trong sanh tử, đi lại trong đó, xem niềm vui của chúng sanh là niềm vui của mình, nên gọi là vườn. Dùng vô số hạnh nguyện, hiểu tâm tánh của tất cả chúng sanh, làm cho chúng vui vẻ phát tâm Bồ Đề, được niềm vui của cõi người, cõi trời nên gọi là Phổ Trang nghiêm. Trong vườn có nữ Phật tử tên Hữu Xả (Trung Hoa dịch là đầy đủ hạnh nguyện), nghóa là hạnh nguyện lành, thoả mãn mọi ý nguyện của chúng sanh, thành tựu pháp lành, ở trong sanh tử luôn hóa độ chúng. Còn gọi là ý lạc vì thỏa mãn sở thích của chúng sanh, hồi hướng vể tất cả pháp lành. Nơi nữ cư só ở, tường rào bằng phẳng, cây cối trang trí bằng báu vật, trăm vạn gian nhà (rõ như trong kinh, không thể nói hết) đó đều là do sức tư bi sâu rộng của nữ Phật tử. Nơi ở xinh đẹp tiêu biểu quả không tự nhiên có, quả có từ nhân, xét quả sẽ biết nhân, nhân quả tương xứng, biết được hạnh nghiệp. Thân là chánh báo. Thân sáng rực, tóc óng mượt, vương miện bằng ngọc Hải Tạng, hơn cả vòng vàng báu vật cõi đời, khoen tai bằng ngọc Ma Ni trong miệng Sư tử, chuỗi báu bằng ngọc như ý, toàn thân được bao bọc bằng lưới báu, ngồi tòa vàng ròng. Đó là quả báo của thân. Trong vườn luôn có vô số người hầu hạ là tiêu biểu cho hạnh từ bi lớn, trong mỗi hạnh có vô số hạnh, hộ trì tất cả chúng sanh. Thân thể và hoàn cảnh đều từ hạnh nghiệp từ bi. Thiện Tài hỏi nữ Phật tử phát tâm đã bao lâu. Nói sơ lược bằng số bụi trong một cõi Phật. Trong lúc kinh đầu chép: Đã tu tập phạm hạnh ở chỗ vô số Phật bằng số cát của ba mươi sáu sông Hằng (việc đó chỉ dùng trí Phật mới biết được). nghóa là từ Tỳ kheo Hải Tràng đủ trí ba không, sáu Ba-la-mật. Trí ba không soi rọi phá trừ phiền não sáu căn, sáu trần, thành tựu trí sáng của Phật. Hàng Thập địa đã tu tập đầy đủ ba mươi bảy phẩm trợ đạo như ba không, sáu độ, bảy phần giác, bốn nhiếp pháp, bốn tâm vô lượng. Sau khi thành tựu quả Phật sẽ thành tựu hạng Phổ Hiền, tự tại làm mọi việc mới được ngừng nghó. Vì trí bi vô công, làm mãi không ngừng. Hành sáu Ba-la-mật, trụ tâm xuất thế đạt trí ba không, trọn vẹn đạo xuất thế, những vị trước tuy có từ bi giáo hóa chúng sanh nhưng trí trống không chưa sáng, chưa chiếu soi hết, thường thích đạo xuất thế. Đến trụ Chánh tâm thứ sáu, Tỳ kheo Hải Tràng trọn vẹn hạnh đức, bỏ pháp theo dõi hơi thở, trí huệ thần thông tự tại (như trước đã nói). Dùng trí ba không vào trong sanh tử thành tựu từ bi lớn, sống chung với chúng sanh, những kẻ đủ vô số phiền não. Từ trụ Quán đảnh trở về sau làm viên mãn trí bi (sau sẽ tuần tự nêu ra). Nếu không như thế đến trụ chánh tâm thứ sáu, thành tựu độ sanh bằng trí xuất thế sẽ không có trụ thứ bảy. Nghóa là đoạn dứt hạnh vào sanh tử bằng từ bi lớn, sẽ không thành tựu công dụng lớn của ba vị sau. Vì thế đến trụ bất thoái thứ bảy, nữ Phật tử Mãn Nguyện nói rằng: “Từ lúc phát tâm, tađã trải qua vô số cõi Phật bằng số cát trong ba mươi sáu sông Hằng tịnh tu phạm hạnh”. Trước tiên nêu ra mười đức Phật như Phật Thiên Đăng. Sau đó chỉ đưa ra số lượng bằng số cát trong ba mươi sáu sông Hằng. Nghóa là ba đời các đức Phật đều có đủ trí tuệ ba không và giải thoát nên nêu ra trước. Vì từ trí ba không, dùng sáu Ba-la-mật vào biển sanh tử thành tựu ba vị sau, làm cho trí huệ viên mãn, thành tựu hạnh Phổ Hiền. Vị trước tiêu biểu bằng Tỳ kheo. Vị này tiêu biểu bằng nữ Phật tử. Đó là một phần theo nghóa từ bi của thế gian. Chủ yếu là nói người tu hành dù nam hay nữ đều phải đầy đủ từ bi như hòa nhẫn nhục, không bỏ chúng sanh. Thánh giáo sâu mầu, ngôn từ khó tả hết nên tiêu biểu bằng Tỳ kheo, cư só, trưởng giả, người nữ. Từ hình tượng hiểu được ý, đã hiểu được ý thì không cần hình tượng, không tạo tác. Từ ba không này pát khởi hạnh nguyện lớn, đi vào trong nẻo của ba cõi khắp mười phương, độ thoát tất cả chúng sanh. Nếu chưa độ thoát hết thảy chúng sanh thì hạnh Phổ Hiền không bao giờ hết. Mười địa cũng như đây. Dùng hạnh nguyện của địa thứ bảy thành tựu ba địa tám, chín, mười, hạnh Phổ Hiền và sự nghiệp như pháp giới, mười lực, bốn vô úy của Như Lai. Nếu không có hạnh lớn vào sanh tử của địa thứ bảy thì chỉ đến địa thứ sáu, hành Ba-la-mật, đạt thần thông xuất thế đã cho là đầy đủ, không biết hạnh nguyện khác, đoạn dứt địa bảy, tám, chín. Diệu giác, đẳng giác, quả Phật và hạnh nguyện Phổ Hiền. Pháp của mười địa giống như vị này nhưng trí bi rộng hơn, tập khí nhân quả khác nhau. Tỳ kheo, cư só, trưởng giả, nữ Phật tử, tiên, Bà-la-môn, Vua, người nữ, của mười trụ giống như chín vị thần nơi cõi trời Dạ Ma, một người nữ tên Như Lai Thê Cù Ba của mười địa. Dùng thần thông phá trừ đêm dài sanh tử nhưng công hạnh có hơn kém khác, suy xét sẽ biết được. Thiện Tài hỏi: Thánh giả! Ngài đã thành tựu vô thượng Bồ Đề bao lâu? Nữ Phật tử đáp: Ta thành Phật không vì giáo hóa một chúng sanh. Lại nói: Giáo hóa hết thảy tất cả chúng sanh, nguyện ta mới hết. Chúng sanh tất cả Phật, trang nghiêm tất cả đạo tràng nguyện ta mới hết. Nghóa là quả Phật Bồ Đề không có đầu cuối, hạnh Phổ Hiền không có đầu cuối. Từ câu: “Chỉ ta biết được pháp giải thoát an ổn không còn lo buồn” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Biểu hiện cho vị này vào biển sanh tử, thành tựu từ bi lớn, không lánh nơi ồn ào vì tâm không phiền não. Cho dù có vô số chúng sanh cùng lúc não hại vẫn luôn vui vẻ nên gọi là giải thoát an ổn không lo buồn. Trụ Đồng Chơn: Chủ yếu tu nguyện Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Ở phía nam cõi này có nước tên Na La Tố (Trung Hoa dịch là không lười mõi). Nghóa là Bồ-tát này đạt một phần trí vô công, nhớ lại hạnh nguyện của mình, thực hành hạnh từ bi, không lười mõi, siêng năng gấp bội. Tên không lười mõi giống tên Hải Triều, vị trước là nuôi lớn từ bi, vị này trí huệ dần sáng, nghóa là bi trí đồng một thể. Vì từ trụ thứ bảy nhập trụ này là từ bi khởi trí. Trụ Quán đảnh thứ mười là từ trí thực hành bi nên biểu trưng bằng Từ Hành. Con gái vua Sư tử Tràng. Cõi đó có tiên nhơn tên là Tỳ Mục Cù Sa (Trung Hoa dịch là tiếng nói có hùng lực làm người khác kinh sợ). Trụ đồng chơn thứ tám dần đạt một phần chánh trí, nói rằng làm cho ma kinh sợ. Vì sao vị này lại tiêu biểu bằng tiên nhơn? Có hai lý do: 1) Trí thanh tịnh như tiên không còn năm dục; 2) Dần đạt trí sáng, tùy thuận giáo hóa kẻ tà kiến, khuyên họ tu tiên là khiến họ nhập chánh trí. Tiên nhơn xoa đầu Thiện Tài là thọ ký sẽ đạt trí này. Cầm tay Thiện Tài là biểu hiện cho sự chỉ dẫn. Lúc ấy Thiện Tài thấy mình đi qua vô số cõi nước bằng số bụi trong mười cõi Phật ở mười phương, đến vô số cõi Phật bằng số bụi trong mười cõi Phật. Thấy cõi Phật và Đại chúng (rõ như trong kinh). Nghóa là dần đạt trí sáng, sự thấy biết và sự giảng thuyết tự tại như Phật. Vì trí như hư không nên thấy Phật và cảnh giới như hư không. Không đâu là không thấy. Chỉ giây phút dùng diệu lực của Tam muội, thấy rõ vô số kiếp. Tiên nhơn thả tay Thiện Tài trở lại như cũ. Nghóa là Trũ Đồng Chơn vừa đạt một phần trí sáng, nhờ sự chỉ dạy dẫn dắt gia hộ của bậc Thánh mới thấy cảnh giới Phật. Nếu thành tựu quả Phật, mười phương luôn hiển hiện, không cần nhọc sức. Từ câu: “Chỉ tu đạt pháp Giải thoát không gì hơn của Bồ-tát” trở về sau là nói sự thăng tiến. Trụ Pháp Vương Tử: Chủ yếu là tu lực Ba-la-mật, chín Ba-la- mật kia là thứ yếu. Câu ở phía nam cõi này có nghóa là vị trước tiếp nhận vị trụ (nghóa phía nam như trước) vì vị này thành tựu trí ngay thật, thuyết giảng tạo lợi ích cho chúng sanh giỏi hơn vị trước, tùy thuận khả năng của chúng sanh nhưng không tà vạy nên gọi là trưởng Trực. Đó là nói tâm cảnh đều là pháp giới. Xóm đó có Ba-la-mật Thắng Nhiệt. Lửa thế gian sanh từ phiền não, trí huệ mát tịnh vượt qua phiền não. Vì vượt qua lửa phiền não nên lửa không đốt được. Trí này hòa nhập với công dụng thần diệu chẳng do tâm tạo nên. Vị này lên núi cao cao tột, vào đống lửa lớn trong chất đầy của cải, cháy ngút lên trời, nghóa là người tu hành đạt đến vị này, nghiệp phiền não hết, có trí huệ, hàng phục kẻ tà kiến làm cho chúng trở về chánh kiến. Khuyên Thiện Tài lên núi dao, Thiện Tài nghi ngờ, chư thiên an ủi để dẹp tâm nghi. Nghóa là định kim cáng sáng chói, thiêu cháy cũi phiền não, cắt đứt lưới tà kiến, quay về với chánh pháp. Người nhập định Kim cang phiền não đoạn trừ hết như ao nước mát trong chánh pháp trí trí huệ không hình tướng là núi dao, ánh sáng mầu nhiệm không tánh phá trừ hoặc chướng là định Kim cang này. Nếu còn thấy có một tia nhỏ Kim cang, thì không thể phá trừ trần lao chấp trước. Tác giả nói kệ: Trí sáng căn bản khắp hư không, sanh trí mầu nhiệm dao Kim cang, phá trừ nghiệp chấp của chúng sanh, thành tựu bản trí sáng vi diệu. Nghóa là trí căn bản tạo ra vô minh, từ trụ thứ nhứt của mười trụ đã hiển hiện trí không hình tướng, đến vị pháp vương thứ chín từ trí căn bản khởi công dụng, trí huệ mầu nhiệm tạo lợi ích cho chúng sanh. Đó là lửa của định Kim cang. Khởi vô số núi dao trí huệ, chiếu soi cắt đứt phiền não nơi đêm dài sanh tử của tất cả chúng sanh và dùng phương tiện chỉ dẫn những kẻ mê lầm khổ hạnh, bị năm ngọn lửa đốt thân. Trụ Quán Đảnh: Chủ yếu là tu trí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Ở phía nam có nước tên Sư tử Phấn Tấn, nghóa là đạt trụ quán đảnh trí Ba-la-mật càng sáng. Vị này thực hành bi bằng trí, ở trong biển sanh tử hiển rõ thể của tâm cảnh. Trí căn bản vốn không sanh diệt, không sợ sanh tử. Vua tên Sư tử Tràng nghóa là từ một trí, cùng lúc đi khắp mười phương, hiện thân trước chúng sanh như tiếng vang vọng khắp. Lại như Sư tử nhanh mạnh, cùng lúc toàn thân rung động. Cõi ấy có đồng nữ tên Từ Hành là con gái vua Sư tử Tràng. Vua Sư tử Tràng là trí, đồng nữ Từ Hành là hạnh từ bi. Nghóa là vị này thực hành bi bằng trí, cùng làm mọi việc như thế gain, nhưng không đắm nhiễm nên tiêu biểu bằng đồng nữ. Như nữ Phật tử Hưu Xả ở trụ thứ bảy, từ hạnh từ bi thành hạnh trí huệ. Nghóa là vì còn chủng tử nhiễm ô nên tiêu biểu bằng nữ Phật tử nhờ hình tượng biết được pháp, đạt pháp bỏ hình tượng suy xét sẽ thấy được. Năm trăm đồng nữ hầu hạ tiêu biểu cho phiền não trong năm uẩn. Trong kinh dạy: Mỗi uẩn có năm trăm phiền não. Năm uẩn có hai ngàn năm trăm phiền não. Vì hạnh này bao quát năm trăm hạnh Ba-la-mật của năm vị. Cùng sống với chúng sanh. Những kẻ đầy phiền não. Là người đứng đầu trong tám mươi bốn ngàn năm trăm người, ở trong điện Tỳ-lô-giá-na, nghóa là hạnh từ bi lớn ở trong tạng trí căn bản sáng suốt. Đó là thể của cung điện. Ngồi trên tòa được bao bọc bằng lưới báu, thuyết giảng diệu pháp. Nghóa là từ trí căn bản Sư tử Tràng Vương sanh khởi trí huệ vi diệu. Rồng mưa pháp lớn đem lại lợi ích cho chúng sanh. Chiên Đàn là tên loại hương. Hương này trừ rắn độc nhiệt não. Vào mùa nóng, vì nóng nực rắn quấn vào cây. Nóng mát tiêu biểu cho thiện tri thức này thuyết pháp, rắn vô minh được mát mẻ. Tòa bao bọc bằng lưới báu. Tuyến là xâu kết, võng là lưới pháp, là che chở. Nghóa là xâu kết lưới pháp che chở chúng sanh nên được quả báu ngồi trên tòa này. Thiện Tài đến cung điện cầu học với đồng nữ ấy. Trí là vua, bi là cung điện, là nơi cầu học. Xét quả báo, tất cả mọi nơi đều có vô số Như Lai phát tâm học đạo, thành đạo thuyết pháp, Như Lai như ánh sáng ảnh hiện trong lưới Đế Thích. Dùng ấn Ba-la-mật in vào nghiệp ba đời, cùng tột tất cả cảnh giới. Đồng nữ bảo Thiện Tài: Thiện nam tử! Đây là pháp Phổ Trang nghiêm Ba-la-mật, ta ở chỗ vô số Phật bằng số cát ba mươi sáu sông Hằng cầu đạt pháp này. Ba không, sáu độ trí huệ là số Phật. Pháp mà đức Phật này giảng thì đức Phật không giảng lại. Nghóa là từ trí căn bản phát khởi ba không trí huệ đều là trí Phật. Và cũng là trí trong không, không tướng, không tạo tác, với sáu Phật Ba-la-mật, biến trần lao trong ngoài sáu căn của chúng sanh thành thanh tịnh. Trang nghiêm pháp giới chúng sanh bằng trí Phật: như Phật sau có chép: Vô số Bát-nhã Ba-la-mật đều lấy trí căn bản ba không làm thể tạo thanh tịnh cho tất cả chúng sanh, để chúng sanh thành tựu trí huệ Như Lai đều lấy trí ba không làm thể (rõ như trong kinh). Từ câu: “Chỉ ta biết được pháp Bát-nhã trang nghiêm này” trở về sau là nói sự thăng tiến. Nghóa là từ trụ thứ bảy vào biển sanh tử, cùng sống với chúng sanh, những kẻ đầy vô số phiền não, đến trụ thứ mười mọi hành đều viên mãn, trí huệ viên mãn. Từ trí căn bản khởi ô số trí dùng biết không làm thể, phá trừ phiền não, trí huệ cũng chẳng có. Vì phiền não của chúng sanh nhiều nên trí Bát-nhã cũng nhiều. Như Lai hóa hiện thân hình cũng nhiều. Nghóa là phước đức trí huệ thần thông diệu dụng mà mười trụ tu tập đều trở thành hạnh đạo lợi ích cho chúng sanh của mười hạnh. Còn làm cho những kẻ ở trong hoặc chướng tập khí sâu dày, tự điều phục mình, thành tựu Giải thoát. Trên đây nêu mười thiện tri thức đủ cả phàm tục, xuất thế gian, ở thế gian. Những người đã dùng trí trống không, Giải thoát, từ bi, tùy thuận chúng sanh chỉ dạy lợi ích, để biểu hiện cho chánh pháp. Trong năm vị có những chỗ khác biệt trước sau nhưng sự tu hành không ngoài một thời, một pháp, một vị. Tóm thâu tất cả thời, pháp trước sau vì trong cảnh trí không có xưa nay. <篇> LƯỢC THÍCH TÂN HOA NGHIÊM KINH TU HÀNH THỨ ĐỆ QUYẾT NGHI LUẬN <卷>QUYỂN 3 PHẦN A Mười Hạnh: Hạnh Hoan Hỷ: Phía nam có nước tên Tam Mục, ở đó có Tỳ kheo tên Thiện Kiến (nghóa phía nam như trước). Nước tên Tam Mục là tiêu biểu cho mắt pháp, mắt trí, mắt huệ. Vì Thiện tri thức này luôn dùng ba mắt ấy để tạo mọi lợi ích cho chúng sanh. Mục là mắt, vì mắt pháp sáng sạch, luôn thấy pháp thân, mắt trí biết khả năng của chúng sanh, mắt huệ phân biệt lực chọn, thấy rõ đúng sai. Với ba mắt ấy, hạnh nghiệp không sai lầm. Nếu không có ba mắt ấy, bản thân còn mê lầm đắm nhiễm, làm sao tạo lợi ích cho chúng sanh, đưa chúng ra khỏi sự trói buộc che đậy? Vì hạnh nghiệp của Thiện tri thức nên nước có tên Tam Mục. Tỳ kheo tên Thiện Kiến vì dùng ba mắt này biết được khả năng của chúng sanh, tùy thuộc làm lợi ích, không phí công chỉ dạy. Vì sao vị đầu tiên của mười hạnh lại tiêu biểu bằng Tỳ kheo? Vì về hạnh nghiệp, trước dùng ba mắt soi sáng, ở trong thế gian nhưng không nhiễm đắm nên là Tỳ kheo. Tỳ kheo không đắm nhiễm là giải thoát. Hạnh đầu của mười hạnh tiêu biểu bằng Tỳ kheo là vì không đắm nhiễm. Hạnh đầu của mười trụ Tỳ kheo Đức Vân ở núi Diệu Phong là từ định quán sát. Vì xuất thế gian không còn chấp tướng. Hạnh đầu của mưòi hồi hướng. Trưởng giả Chúc Hương hiệu Thanh Liên Hoa là chuyển tâm xuất tục, vào trong sanh tử, thành tựu hạnh từ bi lớn, ở trong đời nhưng thấu biểu chơn như, không đắm nhiễm, nên tên là Thanh Liên Hoa Người thế tục. Như cư só Tịnh Danh vậy. Địa đầu của mười địa tuêu biểu bằng Dạ Thần tên Bà San Bà Diễn Để (Trung Hoa dịch là Chủ Đương Xuân Sanh) vì mười hạnh với hạnh từ bi, luôn ở trong đêm dài sanh tử, chỉ dẫn tất cả chúng sanh khiến mầm lành thêm lớn. Cũng là vị thần làm chủ mùa xuân, cây cỏ đâm chòi nẩy lộc. Thiện Tài đến nước Tam Nhãn, đi khắp xóm làng thành ấp, núi non, hang hốc để tìm kiếm (thành thì chúng ta đã biết). Lân, trong Đại truyện của sách thượng thư chép: năm nhà là Lân, ba Lân là Bằng, ba Bằng là Lý, năm Lý là Ấp. Đây là chế định của đời Ngu Hạ (ngoài ra chiếu theo đây sẽ biết). Thiện Tài đi khắp nơi tìm kiếm tiêu biểu cho sự quán sát các pháp, biết tịnh loạn không có thể tánh, ở đâu cũng không vướng mắc. Tỳ kheo ở trong rừng thiền hành tiêu biểu cho hạnh nghiệp như rừng che mát, nuôi lớn muôn loài. Đất có rừng trang sức cảnh đạp, người có hạnh trang sức đem lại lợi ích cho chúng sanh. Thiền hành là vì thể tánh không ở trong sanh tử, cũng chẳng ở trong Giải thích Niết-bàn. Tỳ kheo trẻ, khỏe tượng trưng cho sự khen che của thế gian không đánh bại được, luôn tạo lợi ích cho chúng sanh. Tóc óng mượt xoắn về bên phải, không rối, đỉnh đầu cao, da óng mịn, cổ ba ngấn, trán rộng bằng, mắt to dài như cánh sen xanh, đủ ba mươi hai tướng là thể hiện với ba mắt pháp trí huệ, bên trong trang nghiêm, bên ngoài hiển hiện hạnh lành, từ bi vui vẽ, biết khả năng để đối xử. Khi đi lại thong dong tự tại. Lúc quán sát có trời rồng tám bộ, Đế Thích, Phạm Thiên, Hộ Thế Thiên vương vây quanh là sự chiêu cảm của hạnh đức. Cai trị một cõi, tùy ý qua lại. Tám quẻ Chấn, Tốn, Ly, Khôn, Đoài, Càn, Khảm, Cấn và hai phương trên dưới là mười phương. Nơi nào cũng có thần qua lại. Lại nữa trong pháp biểu Chấn là Mộc (cây). Vì mộc bao hàm mọi hiện tượng ở mười phương. Chữ mộc gồm chữ Thập và chữ Bát, Chấn là tiếng, là chấn động, là rồng xanh, là tốt lành, là trẻ trung, là phát minh, là pháp đầu của các pháp lành, ở đây tiêu biểu cho phương đông. Phương nam tiêu biểu với quả Ly, là hư vô, là đúng đắn, là mặt trời, là mắt, là tâm, là sáng đẹp, là thông suốt. Nếu đạt tâm trống không là có trí huệ sáng đẹp. Vì thế hỏi một lại biết mười, là thông suốt. Con rùa của mười bằng là tiêu biểu việc hỏi một biết mười, là trí huệ sáng. Phương Bắc là quẻ Khảm, là nước là thần Huyền Vũ, là sáng suốt. Phương này tiêu biểu cho sự tối sáng phân minh. Do là chữ Bắc nên ngày đông chí của tháng mười một là phần đầu của tối sáng bắt đầu phân chia hết tối lại sáng, sáng tối ngược nhau. Lại nữa, sự đúng đắn như Huyền Vũ, sự mê mờ như gian tà, lành dữ không hòa được, không thuận nhau, không thể so sánh, tối sáng luôn trái ngược, là chữ Bắc. Vì thế trên lưng Tỳ kheo Hải Tràng xuất hiện hàng nhị thừa. Lại nữa Khảm là bền chắc, là nước, nước nuôi lớn muôn loài. Đó là nghóa tùy thuận qua lại khắp mười cõi ác. Phương đông bắc là núi, là đá, là dừng, là trai út, là trẻ nít, bao gồm mọi thứ lớn nhỏ. Khoảng thời gian sữu, mùi là ranh giới của âm dương. Kim tiêu biểu cho giờ sữu, mộc tiêu biểu cho giờ mùi, mặt trời mọc ở giờ dần, mặt trăng mọc vào giờ thân. Quẻ Cấn là là núi, nghóa là núi cao khó lên. Chữ cấn gồm chữ nhơn và chữ ba, ví như đạo của bậc Thánh khó đạt. tâm thanh tịnh không loạn động như núi, là lúc đạo hiển hiện là Cấn, là tùy thuận qua lại. Phương đông nam là quả Tốn, là gió, là con gái lớn, là lời lẽ, là gia giáo nên quẻ Tốn có ở Tân Sữu, Tân Mùi. Vì sữu là trai út, mùi là mọi người, là tin thuận. Tốn là lời lẽ gia giáo chỉ dạy mọi người, trẻ nít, trai út biểu hiện cho người đạt đạo, đức nhuần, cả trời đất, không còn chỉ dạy nhưng mượn gia phong phân định chánh tà đúng sai. Vì thế chữ tốn gồm hai chữ dó, cộng. Sơ lược là vậy. Pháp của mười phương khó lường. Pháp của một phương đủ pháp của mười phương, đan xen lẫn nhau, khó phân biệt hết. Chỉ tùy thuận pháp thế gian, xuất thế gian mà làm, nên trong kinh có câu: “Thần cai trị một phương tùy thuận qua lại là pháp. Điều đó có nghóa là pháp không có thể cố định, tùy việc biến chuyển. Như người đạt đạo tùy thuận thế gian, hạnh nghiệp tự tại, đi lại khắp nơi chỉ dạy dẫn dắt, khuyến hóa tất cả chúng sanh. Vì sự chỉ dạy là việc cao cả. Dạ thần dùng hoa sen nâng chân: Thần là trí, làm mọi việc ở đời nhưng không đắm nhiễm vì thể tánh trong sạch. Thần rừng Diêm phù Tràng mưa các loại hoa. Rừng này gần ao A Nậu Đạt. Hạnh nghiệp như rừng, che chở mọi loài, không làm một hạnh mà làm vô số hạnh, độ thoát chúng sanh. Hoa là hạnh nghiệp. Thần vô tận quang phóng ánh sáng phá tan bóng tối nghóa là dùng trí sáng phá mê lầm tăm tối. Thần đất bất động, tạng biểu hiện kho báu khiến chúng sanh làm lành, mở kho báu trí huệ. Thần hư không Phổ Quang Minh dùng trí sáng độ sanh, khiến chúng sanh làm mọi việc nhưng không chấp trước, phá trừ tăm tối, thành tựu phước đức khôn lường. Thần Đức Hải mưa ngọc Ma ni là hạnh từ bi làm sạch nghiệp nhơ của chúng sanh, thần núi Tu Di Vô Cấu tạng cung kính lễ lạy cúi mình chắp tay là tuy có trí cao cả, nhưng luôn khiến tốn, không cao ngạo. Thần gió vô ngại lực mưa hoa thơm. Đây là thần của quẻ Tốn, tức là dùng trí huệ giảng dạy gia giáo, ai nghe được đều vui vẻ là hoa thơm. Tốn là gia giáo. Dạ thần Xuân Hòa Chủ trang sức thân nơi đất, làm mọi việc lành là trang sức. Tất cả hạnh nghiệp không ngoài trí căn bản sáng suốt. Thần ban ngày cầm lọng báu ơ trong hư không phóng ánh sáng lớn. Pháp thân không tướng là hư không. Trí sáng căn bản là thể của lọng báu, vì tự tánh của trí trong sạch, sáng suốt là thể của sự chiếu soi. Luôn dùng trí căn bản sáng suốt soi rọi mười phương. Làm mọi việc nhưng không thấy có pháp nào để đạt, dùng trí này để độ thoát chúng sanh, không nhầm lẫn. Vì ở trong thế gian nhưng không đắm nhiễm, ở trong đời giáo hóa chúng sanh, hành pháp mười hạnh không sai lầm. Mười vị thần này tiêu biểu cho mười Ba-la-mật của mười hạnh soi sáng thế gian, làm gương cho người tu hành. Từ câu: “Tôi nghe bậc Thánh dạy” trở về sau là thỉnh pháp. Tỳ kheo đáp: “Tôi còn nhỏ tuổi, vừa xuất gia” là từ mười trụ vào mười hạnh. Đời tôi đã trải qua vô số cõi Phật bằng số cát trong ba mươi tám sông Hằng tịnh tu phạm hạnh. Ba mắt pháp, trí, huệ, là ba mươi. Ba mắt ấy phá trừ trừ mười vô minh của tâm cảnh thức. Vì nếu dùng ba mắt này để quán sát thì tất cả cảnh của tâm thức đều không ngoài ba mắt pháp, trí, huệ. Sự hiểu biết luôn hợp với tám chánh đạo. Dùng ba mắt này quán sát vô số phiền não sai lầm, biết không pháp nào là không giải thoát, không ngoài sự hiểu biết của ba mắt pháp, trí , huệ. Không có pháp nào không thanh tịnh, thân miệng ý đều thanh tịnh. Vì thế nên nói ở chỗ vô số Phật bằng số cát ba mươi tám sông Hằng tịnh tu phạm hạnh. Vì ba mắt thanh tịnh nên tất cả cảnh thấy biết đều thanh tịnh. Đó là sự hiểu biết của Phật. Trong kinh dạy: hoặc ở chỗ một đức Phật tịnh tu phạm hạnh trong một ngày đêm, bảy ngày đêm, nữa tháng, một tháng, một năm cho đến vô số kiếp, nhập định vô sở chứng, gặp Phật, thành tựu quả Phật, thuyết pháp… không tạp loạn. Ví như mặt trăng không có đầu cuối gốc ngọn, mọi pháp dưới mắt vị này không có đúng sai chủ thể, khách thể. Đó là tịnh tu phạm hạnh. Vì tâm cảnh thanh tịnh là Phật. Tu hành là không thấy mình đúng, người sai, là thành Phật. Giả như trải qua vô số kiếp siêng năng khổ nhọc tu tập vẫn không thoát khỏi sanh tử, làm sao biết tâm cảnh thanh tịnh? Vì dùng ba mắt trên vào đời. Người tu hành luôn dùng ba mắt ấy để quán sát thế gian, biến tâm cảnh thứa thành trí nghiệp, tâm cảnh thanh tịnh, từ bi vui hòa chỉ dẫn chúng sanh không mệt mõi, không lo lắng, tự nhiên hiểu rõ pháp Phật. Từ câu: “Chỉ biết sự giải thoát sáng suốt không cùng của Bồ-tát” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Dùng ba mắt pháp, trí, huệ hiển hiện chiếu soi, không mê tâm cảnh, mọi chủng tử của tình thức đều hết, chỉ còn trí huệ hiển hiện. Đó là pháp sáng suốt không cùng tận. Lại nữa, ví như dùng một ngọn đèn đốt trăm ngàn ngọn đèn dù tối tăm vẫn được soi sáng. Soi sáng mãi không cùng nên gọi là đèn sáng không cùng. Vị này chủ yếu là tu thí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Hạnh Lợi Ích: Phía nam có nước tên Danh Văn (nghóa phía nam như trước) tượng trưng cho trí đức cao xa của đồng tử Tự Tại, hiểu mọi ngành nghề: Thư, số, kỷ xảo nên tiếng tăm vang xa. Đồng tử tên Tự Tại là vì đồng tử không chết, mọi thứ trên đời không hoại được. Ở trong sanh tử tùy thuận chúng sanh, tự tại hiện thân. Ở cạnh bãi nhỏ trên sông. Trong nước, những nơi ở được, lớn là châu, nhỏ là chữ (bãi nhỏ) chữ = chỉ (bải nhỏ giữa sông) dồn cát đùa chơi là pháp số nhiều ít tùy số cát dồn, có vô số hạt. Pháp mà đồng tử Tự Tại của pháp này biết được lược có mười: 1) Thư; 2) Toán; 3) Ấn; 4) Y; 5) Công Xảo; 6) Hòa thuốc; 7) Nông; 8) Buôn; 9) Tướng; 10) Biết khả năng của mỗi người để chỉ dạy. Dùng mười pháp này tạo lợi ích cho chúng sanh. Số A du đa Trung Hoa qui là một triệu, Na do tha là một ức, còn số khác bản tiếng Phạn chưa dịch. Từ câu “Chỉ ta biết pháp thần thông kỹ xảo” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Vị này chủ yếu là tu giới Ba-la-mật, chín Ba-la- mật kia là thứ yếu. Hàng Thập trụ quán mười hai duyên sanh, biến biển sanh tử thành biển trí, pháp, thành thể của giới. Mười hạnh dùng giới để thành tựu hạnh lợi sanh. Hạnh không trái nghịch: Chủ yếu là tu Nhẫn Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước) Thành lớn tên Hải Trụ. Ở hai vị trước, nêu nước… Vì sao vị này nêu thành…? vì sự hiểu biết của trí là nước. Vị này nhẫn chịu, phòng hộ thân miệng ý, không cao ngạo là thành. Thành tên Hải Trụ biểu thị cho tâm như biển dung nạp mọi dòng sông. Nữ Phật tử tên Cụ Túc vì đầy đủ năm pháp thí, giới, nhẫn, tinh tấn, từ bi. Ở trong thành là trang nghiêm hạnh nhẫn, không rời hạnh nhẫn. Xung quanh nhà trang trí vô số châu báu là nhờ tu hạnh nhẫn nên đạt được công đức tốt đẹp. Nữ Phật tử ngồi trên tòa báu, nhẫn là thể của tòa. Xinh đẹp nhu hòa đều là sự trang nghiêm của Nhẫn. Mặc y phục trắng, xỏa tóc dài, thân không trang sức vì bỏ những trang sức bên ngoài là tướng trạng của nhẫn. Thân xinh đẹp, uy đức là sự cảm ứng của nhẫn. Nhà rộng thoáng, mỗi gian bốn cửa là vì nhẫn, thí, nhân, từ rộng lớn, bốn nhiếp pháp, bốn tâm vô lượng khôn lường. Trước tòa, đắt một bát nhỏ. Tất cả chúng sanh đến xin ăn đều được no đủ, đều đạt đạo nhưng đều khác nhau. Vì tu pháp nhẫn, thí, giới, từ bi, khiêm cung, không cao ngạo là bát nhỏ. Công đức rộng lớn là bố thí tất cả. Ai tu đức nhẫn như hư không là được phước đức khôn cùng. Có bài tụng, thân tâm nhẫn nhục không giữa, bên; nào có lớn nhỏ như hư không; tâm tánh bình đẳng không cao thấp, bố thí mười phương không cùng cùng tận. Đó là hạnh nhẫn. Mười ngàn đồng nữ đều tiêu biểu cho hạnh nhẫn nhục nhu hòa. Trăm vạn A-tăng-kỳ thân thuộc tiêu biểu cho hạnh nhẫn nhục từ bi cùng khắp. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp giải thoát phước đức không cùng của Bồ-tát” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Vì hạnh nhẫn tóm thâu muôn hạnh, đủ vô số công đức. Hạnh không Khuất Phục: Chủ yếu tu tinh tấn Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Thành tên Đại Hưng là nhờ hạnh tinh tấn Ba-la-mật bố thí rộng rãi cả tài pháp. Cư só tên Minh Trí là nhờ trí tùy thuận thế gian, thực hành hai pháp thí trên đem lại lợi ích cho tất cả chúng sanh. Thiện Tài ngồi tòa báu trên đài bảy báu giữa ngã tư đường trong thành. Tòa này được trang trí bằng ba thứ báu (rõ như trong kinh). Đó là báo ứng của mười Ba-la-mật. Thể của tòa là đài bảy báu. Vì bảy phần giác là thể của muôn hạnh. Bảy phần giác: 1) Trạch pháp; 2) Tinh tấn; 3) Niệm; 4) Hỷ; 5) Ỷ; 6) Định; 7) Xả. Thân trưởng giả là trí căn bản nên tên là Minh Trí. Cư só là người ở trong đời nhưng không đắm nhiễm, với trí sáng, sống trong bảy phần giác, thành tựu vô số hạnh cao thượng, tu hạnh lợi mình, lợi người, hiểu rõ mọi việc, quán sát, điều phục tập tính, ra khỏi mê lầm, siêng năng, thành tựu từ bi lớn nhưng luôn hiểu các pháp là không, trong sạch, thể của nó là trí sáng. Chỉ vì chủng tử tịnh nhiễm, tâm vui thích nơi thế gian nhiều ít nên có từ vi. Rộng hẹp, trọn vẹn, chưa trọn vẹn. An trụ trong hạnh tinh tấn của mười trụ, mười hạnh, mười hồi hướng, mười địa, Đẳng giác, Diệu giác là mục đích. Đó là mô hình mẩu cho người tu hành học hỏi đúng pháp Phật nên ngoồi tòa bảy báu giữa ngã tư đường. Thể của tòa là bảy phần giác. Khơi dậy bốn nhiếp pháp, bố vô lượng tâm là ngã tư đường, bảy phần giác, mười Ba-la-mật và vô số hạnh nghiệp khác là báu vật trang sức. Luôn ở trong sanh tử phiền não là thành thị. Hạnh nghiệp của vị tinh tấn này là bố thí tài pháp. Cư só dạy Thiện Tài quán sát vô số chúng sanh với sở thích khác nhau. Khi quán xong, cư só nhìn lên hư không, lập tức vô số đại chúng từ trên không đi xuống. Vì thể của trí là trống không. Tất cả quả báo đều giả có từ trí trống không nên mượn việc nhìn lên hư không để biểu hiện cho phước báo có từ trí trống không. Với việc ấy, quán sát nguồn gốc biết nhân của quả. Tất cả tâm từ bi, bố thí tài pháp… đều có từ trí trống không. Mọi hạnh nghiệp đều bắt nguồn từ đó, kể cả nghiệp quả của chúng sanh cũng vậy. Như thế người tu hành sẽ biết được tất cả công đức phước báo nhân quả của chúng sanh… đều có từ trí trống không. Chúng sanh vì không hiểu biết nên tạo nghiệp thiện ác, không thấy trí trống không, nên trôi lăn trong sanh tử. Ai hiểu được pháp này sẽ được trí sáng, luôn tùy thuận thế gian, hành hạnh từ bi. Vô số phước đức bố thí cũng có từ đó. Bởi vậy, người tu hạc phải biết quán sát mọi thứ sanh khởi từ trí trống không để thực hành mà không đắm nhiễm. Ví như hoa sen trong bùn lại trong sạch. Trụ tinh tấn thứ tư trong mười trụ. Trưởng giả Di Già (ở chợ) thuyết pháp: Luân tự trang nghiêm cho mười ngàn người, để chúng học pháp lành, biết trí thế gian, hiểu mọi việc ở đời như văn tự thư tịch… đều tác động qua lại. Trong mỗi câu chữ có đu vô số câu chữ, thành tựu lẫn nhau, vốn trống không. Ở đây, hạnh không khuất phục thứ tư trong mười hạnh thực hành pháp tinh tấn Ba-la-mật tiêu biểu bằng cư só Minh Trí ở ngã tư đường vì sự tu tập bốn nhiếp pháp, tài thí, pháp thí… mọi hạnh đều bắt nguồn từ trí trống không (những nghóa khác trong kinh đã nói rõ). Từ câu: “Chỉ ta biết pháp giải thoát tùy tâm sanh khởi phước đức” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Hạnh Đoạn Trừ Mê Lầm: Chủ yếu tu thiền Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Nước tên Sư tử Cung vì nhờ thiền định làm phát sanh trí lớn, ở trong sanh tử, thuyết pháp cho mọi người, kiên quyết đoạn trừ sanh tử, không lo sợ. Trí ấy không do người khác đem lại mà là được hiển hiện từ tâm tịch tónh của chính mình. Trí huệ là Sư tử. Thiện Tài gặp trưởng giả Bảo Kế trong chợ. Vị này không sống trong thiền tịnh mà ở trong phiền não sanh tử để chỉ dạy cho tất cả chúng sanh. Trưởng giả nắm lấy tay Thiện Tài đưa về chỗ ở của mình. Nhà của trưỏng giả được làm bằng vàng rồng sáng loáng. Vách nhà bằng bạc, diện bằng pha lê, lầu gác bằng lưu ly xanh, cột nhà bằng xà cừ. Toàn nhà được trang trí bằng vô sô vật báu. Tòa xt làm bằng ngọc đỏ, phủ rèm ngọc, lưới che bằng chơn châu, ao nước bằng mã não, mnước ao thơm phức. Xung quanh có vô số hàng cây báu. Nhà mười tầng tám cửa. Thiện Tài xem xét kỷ lưỡng. Đó là quả báo của tám chánh đạo, thiền định, trí huệ. Xét quả sẽ biết được nhân. Xem xét ngôi nhà xong, Thiện Tài thành tựu đạo nghiệp. Tác giả nói kệ: Thiền định của tâm là ánh sáng, tự tánh trong sạch chính vàng ròng, xuyên suốt hư không chẳng biên giới, đó là nhà ở của người trí. Mắt trí quán sát tất cả pháp, trong sạch thanh tịnh không giữa bên, các pháp không thể lấy hay bỏ, là thành kiên cố của người trí. Hiểu rõ mọi pháp vốn trống không, điều phục tâm vương là cung điện. Với trí sáng tịnh quán thế gian. Xét soi mọi pháp là lầu gác. Những gì thấy nghe ở thế gian, không lấy chẳng bỏ nào lay chuyển, các pháp thấy nghe và hiểu biết, nghe thấy không chấp là cột báu, biết pháp thế gian đều không tánh, người trí dùng đó làm tòa báu, ở trong sanh tử khắp mười phương, sống bằng trí lớn không đắm nhiễm, thành tựu trí sáng không lo sợ, là tòa Sư tử của người trí, bày ra lưới pháp vớt chúng sanh tâm luôn thanh tịnh là nước thơm. Nhà có mười tầng và tam cửa đó là mười độ, tám chánh độ, tầng dưới dùng để cho thức ăn, tầng hai cho áo giới quý báu, tầng ba trang sức ngọc nhẫn nhục, tầng bên là thể nữ của hạnh tinh tấn và từ bi, tầng năm trang trí bằng tịnh huệ, Bồ-tát địa thứ năm an trụ ở đấy. Thứ sáu nương pháp không, vi diệu, là nơi an trú địa thứ sáu, tầng bảy phương tiện trụ sanh tử, tầng tám thành tựu trí võ công, tầng chín một đời thành chánh giác, tầng mười thành tựu quả vị Phật. Cứ thế tuần tự tu tập hết, biết rõ không có đầu, giữa, cuối. Với pháp trí huệ và thiền định tự tại với trí chẳng có không. Thiện Tài thưa: Tu pháp gì để đạt quả báo này? Trưởng giả đáp: Thiện nam tử! Ta nhớ cách đây vô số kiếp bằng số bụi trong một cõi Phật, có cõi nước tên Viên mãn Trang nghiêm, đức Phật tên là Vô Biên Quang Minh vương, là bậc Ứng Cúng Chánh Đẳng Giác… đủ mười hiệu. Khi đức Phật vào xóm làng khất thực, ta trỗi nhạc và đốt nén hương cúng dường. Ta lại hồi hướng công đức đó khắp ba cõi, vónh viễn không còn nghèo khổ, luôn được gặp Phật, thiện tri thức, được nghe pháp, nhờ đó nên quả báo này. Vô số kiếp bằng số bụi trong một cõi Phật là sự mê mờ không hiểu biết. Cõi nước tên Viên mãn Trang nghiêm là trí căn bản sáng suốt vố có đủ vô số công đức, luôn soi xét pháp giới hư không, thấy rõ chúng sanh đều có trí ấy, chỉ vì mê mờ nên có quả báo của ba cõi, sáu đường tốt xấu khác nhau. Những ai tương hợp thiền định không tu tập không tạo tác thì tất cả trần cảnh đều thanh tịnh và thành trí sáng không nương tựa, chẳng có không nhưng có công dụng soi chiếu khắp mười phưong, trang nghiêm bằng vô số công đức. Chỉ vì không hiểu bản thể, không bỏ tham sân, vô minh, nếu chuyên tâm tịch tịnh, thoát khỏi mê mờ thì trí sáng hiển hiện. Song dùng năm mươi pháp môn của mười trụ, mười hạnh, mười hồi hướng, mười địa đều hòa quân bình trí bi, thành tựu hạnh Phổ Hiền. Song dùng năm mươi pháp môn của mười trụ, mười hạnh, mười hồi hướng, mười địa đều hòa quân bình trí bi, thành tựu hạnh Phổ Hiền mà thể của trí không ngoài tâm ban đầu, thời gian không thay đổi, trí huệ chẳng biến khác, chỉ làm cho công dụng của trí bi ngày càng tăng trưởng tốt đẹp, thông khắp như hư không, ngang bằng pháp giới, cùng với tất cả chúng sanh tâm an trụ nơi ấy, tùy tâm hiển hiện, đi lại khắp mười phương, trước sau vẫn như thế, tự tánh vốn thế, không cần nghó đến việc thần thông biến hóa vì sức từ bi vốn luôn như vậy, công hạnh mới trọn vẹn. Trưởng giả Bảo Kế dùng pháp thiền vốn biết các pháp không tạo tác để khai mở trí sáng, giáo hóa tất cả chúng sanh. Vì chúng sanh không hiểu về thời gian nên tạm nêu số kiếp bằng số bụi trong một cõi Phật. Nếu hiểu được sẽ thấy xưa nay vốn không, không ngoài sự thăng tiến, không có xưa nay và khoảng giữa nhưng lại có sự chuyển dần như mây trong hư không, không ngoài thể trống không nhưng có tán hợp, vì thể trống không không thuộc thời gian. Vì thế nêu tổng quát là Phật Vô Biên Quang Minh pháp giới Phổ Trang nghiêm vương vào xóm khất thực, ta đốt nén hương thỗi nhạc chúng sanh nên đạt được công đức này. Tiếg nhạc là cảnh của năm trần, vì vui lòng sự thông hiểu năm trần vốn là thể của pháp, là cảnh giới của trí sáng, rộng lớn gọi là cúng dường. Đạt được là hồi hướng về ba cõi, vónh viễn đoạn trừ nghèo khổ, luôn gặp Phật và thiện tri thức, đạt vô số công đức là biến vọng thành trí để giáo hóa chúng sanh. Từ câu: “Chỉ ta đạt pháp giải thoát với vô số tạng phước đức” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Vì ra khỏi vô minh mê muội, thành tựu trí sáng, giáo hóa chúng sanh là vô số tạng phước đức. Thân thiền định của trưởng giả Giải thoát trong mười trụ bao hàm mười cõi Phật rộng lớn. Vì cảnh có từ thể, đó là thể của thiền trong mười hạnh. Trưởng giả Bảo Kế dùng công dụng làm thể của thiền, mọi cảnh giới đều là thiền. Hạnh Thiện Hiện: Chủ yếu là tu Bát-nhã Ba-la-mật, chín Ba- la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Có cõi nước tên Tạng Căn, tiêu biểu cho trí huệ sâu xa bền vững của vị này, thấu suốt mọi nơi, không gì lay chuyển. Thành tên Phổ Môn vì trưởng giả này thông đạt mọi pháp ở đời, cứu giúp tất cả, thông hiểu mọi cách chữa bệnh, thị hiện đủ các phương tiện của đại thừa, tiểu thừa, nhứt thừa, nương pháp chỉ dạy thích hợp với thời cơ, ban cho mọi thứ hương thơm, nước tắm, y phục, thức ăn… Trưởng giả tên Phổ Nhãn biểu hiện cho trí huệ của vị này sâu xa tinh tế, hiểu mọi pháp ở đời, mọi hiện tượng trong mười phương, với trí huệ ấy, vị này thông hiểu về y dược, luôn ban cho tài pháp, lại dung hợp các thứ hương thơm cúng dường Phật (rõ như trong kinh). Từ câu: “Chỉ ta biết pháp làm cho chúng sanh gặp Phật, vui nghe pháp” trở về sau là nói sự thăng tiến. Vị này làm cho mọi người tu hành sau khi thấy đạo, tu tập từ bi tạo lợi ích cho chúng sanh khiến chúng tỏ ngộ. Vì trong phẩm Lợi sanh của mười trụ, Tỳ kheo Hải Tràng an nhập thần thông vắng lặng tạo lợi ích cho cả mười phương. Vị này, trưởng giả Phổ Nhãn đem chánh pháp đại thừa, tiểu thừa và sự thông hiểu pháp thế gian để tạo mọi lợi ích cho chúng sanh. Hạnh không bám víu: Chủ yếu tu phương tiện Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Thành tên Đa La Tràng (Trung Hoa dịch là Minh Tịnh), vua tên Vô Yểm Túc, giỏi cai trị, thương yêu dân, không ghét bỏ dân. Vì nhằm điều phục người đời, những kẻ đầy dẫy ác nghịch, bất thiện nên hiện uy nghiêm, tự hóa hiện mười vạn quỷ dữ độc ác, quần áo xốc xếch, cầm binh khí, giang tay trợn mắt, làm ra các các dụng cụ hình phạt, ai thấy cũng kinh sợ. Tự hóa hiện làm mọi việc ác, lại hóa hiện kẻ theo bắt, hoặc xẻo tai mũi, khoét mắt, dùng đủ hình phạt để cho chúng sanh kinh sợ, trừ bỏ không vi phạm, phát tâm cầu đạo vô thượng, biểu hiện hạnh từ bi của Bồ-tát điều phục pháp ác. Bên ngoài hiện uy nghiêm, bên trong đủ lòng từ bi. Vì tâm từ chơn thật không tổn hại một con trùng, cái kiến, huống gì con người? (Rõ như trong kinh). Từ câu: “Chỉ ta biết pháp giải thoát huyễn hóa” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Hạnh khó đạt: Chủ yếu là tu nguyện Ba-la-mật, chín Ba- la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Thành tên Diệu Quang, vua tên Đại Quang. Diệu Quang là trí căn bản không hình sắc. Vua Đại Quang là công dụng rộng lớn của trí ấy, là trí sai biệt. Vì vị này thành tựu một phần của hạnh thuận lý không công dụng nhưng vẫn đủ tâm thuận giải thoát. Khác với trí tùy cơ không dụng công của địa thứ tám trong mười địa. Vì sự tùy thuận thể không tạo tác của trí trở ngại tâm từ bi nên từ mười trụ đến mười địa đều dùng nguyện Ba-la-mật để phòng hộ, khiến cho vị này nhớ lại nguyện xưa, tu hạnh từ bi, không an trụ nơi thanh tịnh, trí bi ngày một tăng trưởng. Khi thành tựu mười địa thì mọi hạt giống phiền não cản trở Niết-bàn tam muội rộng lớn kia mới bỏ được, thành tựu được sự tự tại của hạnh Phổ Hiền. Nếu chưa thành tựu mười địa thì không thể bỏ hạnh trợ đạo. Các pháp thế gian đều vậy, suy xét sẽ biết được. Tùy địa vị của mình mà vị thứ tám của mười trụ, mười hạnh, mười hồi hướng, đều đạt một phần của trí không dụng công, hòa hợp hạnh trí bi nhưng thể của nó có hơn kém khác nhau. Như nữ Phật tử Hữu Xả trụ thứ bảy trong mười trụ và tiên nhơn của trụ thứ tám đều ở chỗ Hải Triều, vì thể trí bi không hai. Còn ở hạnh thứ bảy và thứ tám của mười hạnh. Vua Vô Yểm Túc, vua Đại Quang ở Thanh Tịnh là hòa hợp với thể từ bi, nhưng tùy địa vị mà có hơn kém khác nhau nên tiêu biểu bằng tiên nhơn và vua, tùy địa vị mà sức dụng công khác nhau. Các vị khác chiếu theo đây sẽ biết, vị nào cũng như vậy, vì thể của đạo không hai. Song, mục đích là nói lên sự thù thắng của các vị như vị thứ bảy, thứ tám của mười hồi hướng tiêu biểu bằng bực Thánh nên nói Bồ-tát Quan Âm gặp Bồ-tát Chánh Thú. Một khi thành tựu thần thông công dụng sẽ càng sâu xa rộng lớn. Thành Diệu Quang rộng mười do tuần. Số một, số mười đều là chữ số chính của những số lớn (mẫu là chính) là trí căn bản. Có mười ức con đường là hạnh nghiệp của trí sai biệt. Vì không ngoài thể của trí căn bản sâu xa mà có vô số công dụng hạnh nghiệp lớn. Mười, một đều là thể lớn của tất cả các số như mười ức, mười bất khả tư nghị. Mỗi con đường có vô số người ở, biểu hiện mỗi một hạnh của trí sai biệt tạo lợi ích cho vô số chúng sanh. Tuy căn tánh sở hích khác nhau nhưng ai ai cũng được toại nguyện. Mọi sự trang sức ở phần sau đều là quả báo của hạnh bi trí (rõ như trong kinh), xét quả biết nhân. Vua có hai mươi tám tướng tốt, vì chưa trọn vẹn hai hạnh pháp lành và chân thật ở sau. Trong mỗi hạnh đều có nhân quả, mà vua thiếu bốn tầng nhân quả này nên chưa đủ ba mươi hai tướng tốt. Khi đầy đủ hai hạnh sau là thành tựu trọn vẹn hạnh giáo hóa nên đủ ba mươi hai tướng tốt. Không ở trong lầu gác đại trí mà ở ngã tư đường là vì bốn nhiếp pháp và bốn tâm vô lượng bao quát mọi hạnh nên đầy đủ các tướng. Trong thành Diệu Quang có một cung điện tên Chánh Pháp Tạng trang trí bằng vô số vật báu sáng rực, xinh đẹp, không gì sánh bằng, ai thầy cũng thích, Vua Đại Quang ở đó. Cung điện là trí căn bản sáng suốt, vua Đại Quang là trí sai biệt. Các tòa lầu nguy nga trong thành là quả báo của mười Ba-la-mật. Tòa lầu ở giữa thành là thể báo ứng của trí căn bản. Vua Đại Quang ở tòa lầu đó, ngồi trên (không rời) tòa Sư tử hoa sen bằng ngọc Ma ni như ý. Vì không trụ nơi trí thanh tịnh nên nói không rời. Dùng y nhiếp pháp giáo hóa chúng sanh là ngã tư là ngã tư, tùy ý đem lại lợi ích cho chúng sanh là báu như ý. Trí trong sạch là Ma ni, luôn ở trong đời nhưng không đắm nhiễm là tòa sen lớn. Tùy nghiệp lực chúng sanh mà thành ấy tịnh nhiễm khác nhau. Nhập tam muội tùy thuận thế gian, chủ yếu là tâm từ lớn. Vì không trụ nơi trí thanh tịnh, tùy thuận thế gian, thực hiện hạnh từ bi đem lại lợi ích cho chúng sanh mà không đắm nhiễm là tam muội. Bồ-tát hành hạnh tùy thuận thế gian. Khi nhập định này, trong ngoài thành hiện đủ sáu thứ chấn động, cây cối nhà cửa mọi cảnh vật đều nghiêng về phía nhà vua như là cung kính nhà vua. Đó là do sức cảm ứng của định (rõ như trong kinh). Từ câu: “Chỉ ta biết tam muội tùy thuận thế gian tu tâm từ” là nói về sự thăng tiến. Vị này không trụ nơi trí thanh tịnh, tùy thuận thế gian, thực hành từ bi. Hạnh Pháp Thiện: Chủ yếu tu lực Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Thành tên An Trụ. Trong năm vị, vị thứ chín là Pháp vương vì người đạt vị này thì thuyết pháp tự tại. Vị này tự giữ phép tắc, thân tâm thanh tịnh nên tên là An Trụ. Đó là đức cao cả của pháp sư. Nữ Phật tử tên Bất Động, là đức từ bi như hòa vui vẻ của pháp sư, tâm không chạy theo cảnh là hạnh của pháp sư. Nữ Phật tử Bất Động là người nữ làm pháp sư. Nữ Phật tử nói: Đối với bà con của mình còn không giận hờn huống gì là người khác? Thiện Tài khen nữ Phật tử có ba hạnh, giữ gìn giới thanh tịnh, tu tập hạnh nhẫn nhục, siêng năng không lùi bước, oi sáng cho thế gian. Gặp nữ Phật tử, Thiện Tài chỉ cung kính chắp tay, không lễ lạy là vì pháp của vị này thuyết giảng không có tánh cao thấp. Không cúi lạy như kinh Vô Hành chép: “Đạt sự bình đẳng không ta, không người của tánh tướng”. Văn Thù Sư Lợi bạch Phật: Gặp Như Lai không lễ lạy. Vì thế có tên là kinh Vô Hành. Người đạt đạo này không lễ lạy người trên, chỉ cần chấp tay quan sát tức là hợp với thể bình đẳng của đạo, đủ trí bi không cần cúi lễ. Sau khi đạt pháp mới cúi lạy, từ gia ra đi mới cúi lạy pháp sư. Kinh này có mười hạnh. 1) Từ bi; 2) Như hòa; 3) Khiêm nhường; 4) Tâm không giao động trước cảnh sắc; 5) Giữ giới; 6) Nhẫn nhục; 7) Siêng năng; 8) Giảng pháp đối trị thế gian xuất thế gian; 10) Lời lẽ hòa ái, an ủi chỉ dạy. Đó là đức cao cả của pháp sư. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp, cầu pháp không õi mệt, vì chúng sanh thuyết giảng pháp mầu để chúng vui vẻ” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Ý nghóa nghóa của vị này rất rộng, trong kinh đã rõ, ở đây chỉ lược nói đại ý. Muốn hiểu sâu hãy xem kỹ trong kinh để tự răn mình. Nữ Phật tử nói: Ta đã từng thọ trì pháp Như Lai không hề mõi mệt, không bỏ qua một câu một chữ, cho dù là sách vở về kỹ xảo trong thế gian ta đều học hỏi như vậy. Hãy xem gương người xưa để tự nổ lực. Hạnh Chân thật: Chủ yếu tu thí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Thành lớn tên Vô Lượng Đô tát La (Trung Hoa dịch là Hữu Vô Lượng Đại Hỷ Lạc Sự). Vì thiện tri thức này dùng bốn nhiếp pháp để tạo lợi ích cho chúng sanh. Ngoại đạo xuất gia tên Biến Hành. Không đắm nhiễm ba cõi là xuất gia, sống với chúng sanh là Biến Hành, tức là sống với chín mươi sáu thứ ngoại đạo trong ba ngàn Đại Thiên cõi. Vị này đang thiền hành trên cùng đất bằng của đỉnh núi. Trí Ba-la-mật là trí cao cả xuất tục, là đỉnh núi. Tâm bi bình đẳng đẳng đem lại lợi ích cho chúng sanh là vũng đất bằng, với trí không nương tựa, thiện tri thức này vào cõi Diêm Phù Đề tùy thuận chúng sanh hiện thân nam nữ lớn nhỏ cùng loại với chúng để thuyết pháp, nhưng chúng sanh không biết vị này từ đâu tới, chỉ dạy cho chúng giáo pháp, tu tập đúng lý. Chúng sanh trong sáu đường trời, người đều như thế nên tên là Biến Hành. Từ câu: “Chi ta biết được hạnh đi khắp mọi nơi của Bồ-tát”. Trở về sau là nói về sự thăng tiến. Mười thiện tri thức này thành tựu mọi kỹ xảo ở đời nhưng lại luôn tu tâm xuất thế. Những ai luôn ở trong biển khổ sanh tử, không ra khỏi cũng không chìm đắm, thành tựu bi trí lớn và nhứt thiết trí. (Phần sau sẽ nói rõ). ------------------------------- <詞>PHẦN B Mười Hồi Hướng. Hồi hướng cứu giúp tất cả chúng sanh nhưng không chấp tướng, chủ yếu tu thí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Nước tên Quảng Đại. Vị này chuyển tâm giải thoát riêng mình của mười trụ, mười hạnh vào trong sanh tử, hòa hợp sanh tử Niết-bàn. Sự thăng tiến giáo hóa chúng sanh, đạt hương trí huệ, thành tựu hạnh Phổ Hiền của Bồ-tát năm vị đều bắt đầu từ đây nên nước tên Quảng Đại. Trưởng giả tên Chúc Hương, vì có khả năng làm hòa hợp các loại hương, tức là điều phục được sanh tử, thanh tịnh trí bi lớn và năm phần hương: Giới, định, huệ, giải thoát, giải thoát tri kiến, huân tập chúng sanh để chúng phát tâm. Dung hợp sự giải thoát xuất thế gian với sanh tử, thành tựu trí bi lớn, hợp thành một thể không hai. Sự giải thoát ấy không mất, hòa cùng một thể với sanh tử. Ví như nước sạch trong bùn, như ngọc Ma Ni làm sạch nước. Vì nước ấy vốn không nhơ. Lại như cỏ thối trong rừng Chiên Đàn, hoa sen trong bùn, như một lạng A trạch ca dược làm biến đổi cả ngàn lạng đồng sắt thành vàng ròng, chỉ một chỗ vàng, không còn tánh đồng sắt. Những ai sống với trí căn bản sáng suốt trong giây lát là biến ác nghiệp vô minh từ lâu xa thành biển bi trí lớn của Như Lai. Ví như hòa lẫn các hương dược thành một khối, hương tỏa hòa quyện nhau tạo thành hương thơm vi diệu nhưng hương không tự biết, thuần tạp tùy ý. Mỗi một hương không có sự hòa hợp hay phân tán. Vì thế Bồ-tát hòa trí thanh tịnh với thể sanh tử, biến bốn vạn tám ngàn trần lao của chúng sanh thành biển bi trí lớn. Sanh tử không nhơ, trí chẳng thanh tịnh, nghóa là trong nhiễm tịnh, mọi thứ đều là giải thoát. Trưởng giả tên Thanh Liên Hoa, tượng trưng cho việc ở trong sanh tử nhưng không đắm nhiễm. Cũng như vị hồi hướng, chuyển tâm xuất thế của mười trụ, mười hạnh vào trong sanh tử, thành tựu từ bi lớn, không đắm nhiễm nên tiên biểu bằng người thế tục. Trưởng giả Thanh Liên Hoa. Vị thứ nhứt của mười trụ, mười hạnh đều tiêu biểu bằng Tỳ kheo, biểu hiện phần nhiều là tâm xuất thế. Khi đã đạt tâm xuất thế, vào trong sanh tử, làm mọi việc độ sanh nên vị hồi hướng này mượn người thế tục để tiêu biểu. Ý phần sau suy xét sẽ biết. Vì chuyển tâm chơn như vào thế tục. Sống trong trần lao nhưng không đắm nhiễm bụi trần. Trưởng giả nói: Ta biết tất cả các loại hương nhưng vì tất cả chúng sanh đều có đủ hương năm phần pháp thân, chỉ vì thời gian phát tâm chưa đến. Biết các hương đốt vì ở trong sanh tử giáo hóa chúng sanh để chúng biểu đạt, đốt sạch phiền não. Biết các hương xoa vì ở trong sanh tử an ủi khuyên nhủ chúng sanh để chúng vui vẻ phát tâm. Biết các hương bột vì làm cho chúng sanh nghiền nát phiền não. Biết nơi phát xuất của loại hương quí nhứt (vương hương), đó là hương trí căn bản xuất hiện. Ở trong vô minh hiểu rõ vô minh, thành tựu trí căn bản và sự hiểu biết của Phật. Tự Tại là vương (vua) vì mọi cảnh vật không đắm nhiễm được. Tám bộ chúng trời rồng… có tám loại hương, vì hòa hợp tám chúng trời, người, suy xét sai lệch thành tám đường chánh. Lại có mười ba thứ hương như thiện ác, thọ dụng… là hòa hợp mười hai phiền não thiện ác của căn cảnh nơi sáu đường và sự thọ dụng bằng hiểu biết của bậc Thánh thành mười ba. Những hương khác ở phần sau là trí sai biệt của năm vị. Vô số hương là tướng sanh khởi của mười trụ đều nêu vị sau sanh ra vị trước để người tu hành tiến mãi không dừng, tiếp tục nổ lực, nhanh chóng tăng trưởng trí bi, kỹ xảo, không vướng mắc một pháp. Hơn thế, từ trụ thứ nhứt đến trụ thứ ba tâm xuất thế hiển hiện. Trụ thứ tư, trưởng giả Di Già ở chợ là chuyển tâm xuất thế của những vị trước, biết ngay nơi ồn náo là tâm xuất thế vì được sanh khởi từ tâm vào trong sanh tử, không mong ra khỏi đời, thành tựu hạnh từ bi của trụ thứ bảy và hai trụ bốn, bảy. Mười trụ được sanh khởi từ mười hạnh, mười hạnh được sanh khởi từ mười hồi hướng năm vị đều như vậy. Nếu không đạt một pháp như thế thì tự cho mình đầy đủ không mong cầu. Ở thế gian có một loại hương tên Tượng Tạng vì do rồng đánh nhau mà có. Tượng (voi) là vật có sức mạnh, với đầy đủ công dụng lớn. Vì trí căn bản bị tham, sân, si che lấp, nay dùng sức quán chiếu định huệ, đánh nhau với tham, sân, si mới có được hương ấy. Chỉ đốt một nén hương này, khói xông khắp thành như hư không. Cảnh giới sanh tử là thành, bậc trí ở trong đó, bảy ngày mưa hương thơm, toàn thân một màu vàng óng. Vì đánh nhau với vô minh, trí căn bản hiển hiện thanh tịnh không nhơ. Từ trí căn bản có trí sai biệt nên giảng pháp vi diệu với bảy tài bảo thanh tịnh. Những ai lãnh hội được, thân tâm thanh tịnh, trong sạch nên có màu vàng óng. Y phục, cung điện, nhà cửa đều màu vàng là những pháp trợ đạo từ bi hỷ xả… Vì mọi hạnh đều bắt đầu từ trí căn bản. Gió thổi hương bay vào cung điện nghóa là nhờ gió thuyết pháp thổi vào tâm chúng sanh khiến chúng tin nhận, quán bảy phần giác là bảy ngày bảy đêm. Vui mừng là pháp lạc (rõ như trong kinh). Từ “Hương Tượng Tạng” này trở về sau có mười vị hương mà năm vị đều đủ, như mười trụ, mỗi trụ tương xứng một loại hương. Mười hạnh, mười hồi hướbg, mười địa đều thế. Như hương trong núi tuyết thứ năm tiêu biểu cho thiền định; hương trong cõi La sát thứ sáu. Vì trí huệ như quỉ dữ ăn thịt uống máu chúng sanh. Mượn sự khỏe mạnh để tiêu biểu cho pháp của vị ấy. Vì quỉ dữ trí huệ phá dẹp vô minh, không gì hơn được. Hương của cõi La sát tên Hải Tạng, vì trí huệ là biển lớn. Hương này chỉ Chuyển luân vương sử dụng vì vị thứ sáu thành tựu Bát-nhã Ba-la-mật mới thuyết pháp như Luân vương. Đốt một nén hương cùng bốn bộ binh bay lên hư không vì đến vị Bát-nhã Ba-la-mật, pháp thuyết giảng và bốn biện tài đều hợp với sự trống không. Mỗi thứ đều mượn hình tượng để biểu hiện, khi biểu hiện pháp sẽ bỏ hình tượng. Từ câu: “Chỉ ta biết cách hòa hợp các loại hương” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Vì vị hồi hướng chuyển tâm ra khỏi sanh tử của mười trụ, mười hạnh, vào trong sanh tử nhưng không đắm nhiễm, phát khởi hạnh nguyện Phổ Hiền, cùng một thể với bi trí lớn của mười địa và đẳng giác và mười địa đều hành hạnh dung hòa trí căn bản và hạnh Phổ Hiền. Trong phần trước chép: Từ đầu gối phóng ánh sáng nói mười hồi hướng. Vì đầu gối tự do co duỗi, nghóa là vị này tự tại dung hợp sanh tử-Niết-bàn nên mượn vị Chúc Hương để tiêu biểu. Hồi Hướng không hoại: Chu yếu tu giới Ba-la-mật, chín Ba- la-mật kia là thứ yếu. Vì thể của giới ở vị này là thân trí không hoại, pháp thanh tịnh. Thể của giới thanh tịnh là từ bi lớn. Ở trong sanh tử thế gian nhưng biết tánh sanh tử thanh tịnh. Với người mê muội, mọi thứ là dây trói, với người tỏ ngộ thì mọi thứ đều là chơn như. Ở phương nam (nghóa phương nam như trước) có thành lớn tên Lâu Các. Vì dùng trí sai biệt quán sát căn tánh khác nhau của chúng sanh là lầu; dùng trí rộng lơn tùy khả năng, tùy thời cơ giáo hóa chúng sanh là gác. Có vị thuyền trưởng tên Bà Thi La (Trung Hoa dịch là Tự Tại) vị này sống trong sanh tử bằng tịnh giới nên là Tự Tại. Vị này ở ngoài cửa thành là để giáo hóa chúng sanh. Không riêng hưởng công đức trí huệ mà hòa mình chỉ dạy chúng sanh. Trên bờ biển là vì vị này dùng từ bi làm thể của giới, vào biển sanh tử để độ chúng sanh không trái thời cơ như thủy triều lên xuống chừng mực. Trăm ngàn thương buôn và vô số người vây quanh là trọn vẹn muôn hạnh. Thuyền trưởng nói: Ta ở trên biển của thành này, thanh tịnh tu tập hạnh từ bi của Bồ-tát tức là ở trong dòng xoáy sanh tử tu tập hạnh từ bi của Bồ-tát. Ở trong sanh tử nhưng không bị sanh tử lay chuyển, phá trừ quân sanh tử. Thuyền trưởng tiêu biểu cho hai ý: 1) Bồ-tát thường ở trong đời cứu giúp chúng sanh, cùng sống với phàm phu, làm thuyền trưởng dẫn các thương buôn, biết nơi châu báu, hiểu rõ chủng loại châu báu, định đoạt giá cả. Nếu không phải là bậc Thánh thì không thể biết được. 2) Tiêu biểu cho pháp. Nghóa là vị này lấy từ bi làm giới thể. Mười trụ mười hạnh ra khỏi sanh tử, vị này quay trở lại sanh tử, cứu vớt chúng sanh đang trôi dạt trong biển sanh tử. Vì thế thuyền trưởng nói: Người nghe pháp ta mà không sợ sanh tử sẽ đạt nhứt thiết trí (rõ như trong kinh). Từ câu: Chỉ ta đạt pháp từ bi lớn” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Hồi Hướng đồng Phật: Chủ yếu tu nhẫn Ba-la-mật, chín Ba- la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước) Thành tên Kha Lạc. Vị trước giải thích thành là sự thăng tiến. Ở đây thành là sự phòng hộ. Vì không không khởi tâm sân giận ganh ghét. Thành Khả Lạc là vì luôn hành hạnh nhẫn nhục. Gặp trưởng giả Vô Thượng Thắng ở phía đông thành, vì phía đông là mùa xuân, mùa của cây cỏ đâm chòi nẩy lộc. Vị này ở trong rừng Đại Trang nghiêm Tràng Vô Ưu là vì thành tựu hạnh nhẫn nhục, không còn lo sợ. Vô số thương buôn là mong cầu pháp bảo. Trăm ngàn cư só là ở trong đời nhưng luôn sống với chơn như. Vây quanh trưởng giả là trọn vẹn hạnh độ sanh. Gặp trưởng giả, Thiện Tài cúi lạy sát chân, một lúc lâu mới đứng lên là nhờ hạnh nhẫn nhục kính lạy trí sâu xa. Trưởng giả Vô Thượng Thắng nói: Ta thành tựu thần thông đi lại khắp mọi nơi nhưng không nương tựa, không tạo tác. Đầu tiên ta đi lại khắp Tam thiên Đại thiên cảnh giới, tiếp đến ta đi lại khắp cõi đời ba mươi ba và những nơi ở của rồng thần… tám bộ, cho đến vô số cõi nước ở mười phương như đị ngục…Ta hóa thân như chúng để giáo hóa khiến chúng vui vẻ, tùy khả năng lãnh hội, tất cả đều thoát khổ. Vì khi thành tựu hạnh nhẫn, trí không nương tựa hiển hiện. Trí này không ở trong lớn nhỏ, không ở trung tâm hay biên giới. Không đi mà đến, không thuộc ba đời, ngang bằng pháp giới. Đó chính là không thần thông nhưng lại có thần dụng đầy đủ đầy đủ công dụng, không tạo tác nhưng có hình thành công dụng cùng khắp. Trong sáu nẻo mười phương, sống với chúng sanh, tùy chủng loại hiện hình, tùy khả năng chỉ dạy, sống với chúng sanh nhưng chúng sanh không thấy khác lạ. Từ cõi trời, người… mười phương đều như vậy. Đó là đạo thường của Phổ Hiền, là gương sáng cho người tu hành, ai chưa đạt thì vui tu để đạt. Tất cả đều như thế. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp thần thông không nương tựa, không tạo tác, đi khắp mọi nơi của Bồ-tát”. Trở về sau là nói sự thăng tiến. Ba vị đầu của mười hồi hướng đều vào trong sanh tử thành tựu hạnh từ bi nên tiêu biểu bằng ba cư só: Trưởng giả Thanh Liên Hoa, thuyền trưởng Tự Tại, trưởng giả Vô Thượng Thắng, những người thế tục. Đến đoạn: “Ở phía nam có nước Du Na, Tỳ kheo ni Sư tử Tần Thân”, là từ bi xuất thế gian ngay trong sanh tử của mười hồi hướng. Ni là từ bi, Tỳ kheo là tướng xuất thế. Hạnh từ bi thanh tịnh ra khỏi sanh tử có ngay trong sanh tử. Điều đó muốn nói người tu hành phải hiểu tánh sanh tử là thanh tịnh. Thương thay! Những kẻ không hiểu biết phải ở mãi trong sanh tử, chẳng biết bao giờ ra khỏi. Hồi Hướng đi khắp mọi nơi, vì với hạnh tinh tấn, vào trong sanh tử, qua lại khắp các cõi ác. Vị này chủ yếu tu hạnh tinh tấn Ba-la- mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Nước tên Du Na (Trung Hoa dịch là dũng mãnh) vị này ở trong sanh tử hành hạnh từ bi lớn như hư không. Tùy căn tánh của chúng sanh, thị hiện thân hình khắp sáu nẻo, cứu độ tất cả. Đó là do hạnh tinh tấn. Thành tên Ca Lăng Lâm (Trung Hoa dịch là Dấu Tránh Thời). Vị này ở trong đời nhưng không đắm nhiễm. Với tâm từ bi, vị này đi vào đời hòa giải mọi sự tranh giành. Tỳ kheo ni tên Sư tử Tần Thân là đặt tên theo hạnh đức. Trí thanh tịnh như Sư tử. Ở mãi trong sanh tử, với tâm từ bi cứu độ chúng sanh, không quản mệt nhọc, luôn vui vẻ là Tần Thân. Sư tử Tần Thân là thoái mái vui vẻ. Vị này ở trong vường Thắng Quang vương xả thí là Tự Tại trong sanh tử hành hạnh từ bi ra khỏi sanh tử. Vườn xả thí là pháp từ bi. Vì ở trong sanh tử nhưng vượt khỏi sanh tử, lấy sự thực hành từ bi bố thí làm niềm vui cho chính mình. Vị này dùng trí căn bản sáng suốt, tùy ý hiện thân tạo lợi ích khắp mười phương. Từ một thân hóa hiện vô số thân, sống chung với tất cả chúng sanh thành tựu trí sai biệt. Vì hạnh tinh tấn từ bi này bao gồm tất cả chúng sanh trong sáu nẻo mười phương thành một, luôn hành hạnh từ bi, đem lại lợi ích cho chúng sanh để chúng sanh thoát khổ được vui, phát tâm Bồ Đề, thành tựu đạo vô thượng. Ở mãi trong vườn ấy, nếu chưa độ hết chúng sanh thì không ra khỏi. Các Bồ-tát đều hành hạnh ấy. Vì chúng sanh vốn là chơn như nên tiêu biểu là Tỳ kheo ni Sư tử Tần Thân. Trong vườn có vô số cây báu cao đẹp, nhà cửa… đều là quả báo tốt đẹp của hạnh nguyện (rõ như trong kinh). Từ câu: “Chỉ ta thành tựu Nhứt thiết trí” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Hồi Hướng vô số công đức. Chủ yếu tu thiền Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Phía nam có nước tên Hiểm Nạn, vì người nữ thông hiểu xảo thuật là trái với chân lý, người nghe khó tin. Thành tên Bảo Trang nghiêm là đạt đến đích nhưng với tâm từ bi, luôn ở trong biển sanh tử đem lại lợi ích cho chúng sanh, cùng sống với chúng sanh, biết tánh năm dục là không, không ngoài thể của thiền. Từ bi có ngay trong cõi đời với trí lớn. Ở trong thế tục nhưng không đắm nhiễm. Thông thường, người vì sợ cảnh giới thế gian nên xa lánh thế gian, đó là nhị thừa. Kẻ đắm nhiễm yêu thích thế gian là phàm phu, Bồ-tát không giống hai hạng ấy, chỉ vì lòng từ bi nên ở trong sanh tử, cùng sống với chúng sanh , hiểu rõ cảnh giới thế gian và sanh tử vốn không, dùng trí hóa hiện thân hình ở trong thế gian như bóng, như người ảo hóa, tuy ở trong thế gian nhưng thế gian không làm cho đắm nhiễm được, lại chẳng có tâm đắm nhiễm nơi thế gian. Với lòng từ bi, ở trong đời làm mọi việc như chúng sanh . tuy ở thế gian nhưng biết thế gian là huyễn hóa, thân mình cũng giả tạm. Dùng trí đi vào đời nhưng đời không lay chuyển được, vì thế gian vốn không. Do vậy tuy ở trong thế gian nhưng luôn đứng ngoài cảnh dục. Với lòng từ bi ở trong sanh tử, tùy thuận thế gian tạo lợi ích cho mọi loài, đạt công đức lớn nên vị thứ năm này có tên là Vô Số Công Đức, thành tên Bảo Trang Nghiêm. Trí vốn không sáu dục nhưng vì nhằm đem lại lợi ích cho chúng sanh nên làm mọi việc. Vì thế trong kinh Tịnh Danh nêu rõ: Tuy hưởng thụ năm dục nhưng lại hành thiền định để chúng ma mê loạn không tìm được cơ hội. Trong lửa có hoa sen là hiếm, ở trong dục mà hành thiền cũng khó có. Vị này dùng từ bi làm thể của thiền ở trong thế gian nhưng không đắm nhiễm nên tiêu biểu bằng Cô Bà Tu Mật. Đó là hạnh từ bi của tất cả Bồ-tát. Người nữ thì không có hạnh thế-xuất thế, không có hạnh lìa thế gian, cũng chẳng có hạnh Bồ-tát. Vì hạnh của chúng sanh nhiều nên hạnh của Bồ-tát cũng nhiều. Khi chúng sanh hết bệnh, hạnh Bồ-tát không còn. Vị Tỳ kheo ni trước vào trong sanh tử thành tựu hạnh từ bi, đạt hạnh từ bi giải thoát thế gian đi vào cõi năm dục. Nghóa là tâm từ bi của Bồ-tát không đắm nhiễm nhưng dường như đắm nhiễm, dường như đắm nhiễm nhưng thật không đắm nhiễm. Thị hiện hưởng thụ năm dục nhưng không mất hạnh người nữ, chẳng mất thiền vì tự tánh là không tạo tác. Cảnh giới mười phương tùy theo sự nhìn nhận của chúng sanh mà có sai khác, thân hình cũng sai khác. Thiện Tài gặp Bà Tu Mật (Trung Hoa dịch là Thế Hữu), tùy cảnh giới thế gian thị hiện thân hình ai cũng là bạn nên không xa cách, khiến mọi loài lìa khổ được vui. Thế Hữu ở phía bắc của thành. Vị này xem sanh tử trần lao là thành, mọi pháp vắng lặng là nhà. Nhà của vị này cao, rộng, xinh đẹp. Tất cả phòng, vách, tường, gác, vườn cây đều được trang trí bằng báu vật. Vì thể của thiền là cùng khắp, trọn vẹn mọi hạnh. Đó là quả báo tốt đẹp. Những ai nghe pháp sẽ được gần gũi, được lợi ích, bỏ ham dục (rõ như trong kinh). Nhà ở phía bắc thành vì phía bắc được tiêu biểu bằng thần Huyễn Vũ, là nơi ở của kẻ gian tà đạo tặc. Bồ-tát ở trong thành ấp vô minh sanh tử dắn dặt để chỉ dạy kẻ mê mờ quay về chánh kiến, làm việc tham dục là phương tiện giáo hóa kẻ ngu. Thiện Tài hỏi: “Tu hạnh gì để đạt tự tại như thế?”, người nữ đáp: Vào thời xa xưa, có đức Phật tên Cao Hạnh, vì thể của thiền thù thắng cao cả vượt ngoài sự hiểu biết của tình thức. Nước tên Diệu Môn vì từ định phát huệ. Đức Phật vào cửa thành, mọi thứ ở đó đều lay chuyển là định huệ tương xứng, phá sạch phiền não. Thành ấy tự nhiên rộng ra, được trang trí bằng báu vật vì tương xứng với thể của thiền, không còn thấy trong ngoài, ngang bằng hư không, không mất thể của định. Vào thành sống chung với chúng sanh để chỉ dạy chúng nên được sự báo ứng tốt đẹp vì không rời thể tự tại của thiền định. Ta là người chủ, người vợ. Thiền định là chồng, từ bi là vợ. Vì không mất tâm thiền, nhưng vì lòng từ bi tùy thuận thế gian mà không đắm nhiễm. Ta đem một đồng vàng cúng dường Phật, vàng là vật trao đổi mua bán quí nhất, trí huệ là pháp cao thượng nhứt. Văn Thù Sư Lợi là thị giả Phật. Là trí huệ mầu nhiệm của trí căn bản. Trí căn bản là thể của định. Sanh khởi trí mầu nhiệm là thị giả giáo hóa chúng sanh, phát tâm Bồ Đề là sự tự tại của Bồ-tát. Vì không rời tâm định mà tùy thuận thế gian. Từ bi trí huệ của Bồ-tát là thể của thiền, ở trong chợ sanh tử bụi nhơ hay thanh tịnh không cản trở thiền định. Sự ồn náo thanh tịnh không có trong tánh thiền. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp giải thoát tham dục” trở về sau là nói sự thăng tiến. Hồi hướng tùy thuận kiên cố, chủ yếu tu Bát-nhã Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Thành tên Thiện Độ. Vì vị này thành tựu trí bi vượt bờ, khéo léo chỉ dạy chúng sanh. Cư só tên Tỳ Sắt Phi La (Trung Hoa dịch là Bao Nhiếp). Vì vị này có trí rộng lớn, bao hàm muôn hạnh, hóa độ tất cả chúng sanh, thường cúng dường tòa Chiên Đàn nơi tháp Phật. Chiên Đàn là loại cây thơm, trị được nọc độc của rắn. Cư só này thường ngồi nơi tòa thơm giải thoát, trí huệ, xoa diệu phiền não nóng bức của chúng sanh. Tháp là nơi thờ hình tượng Phật. Tháp này chỉ đắt một tòa Chiên Đàn, trên tòa không đặt tượng Phật, tiêu biểu cho sự an tọa nơi pháp tòa là là trí huệ trống không, đó là tháp Phật. Trí huệ trống không là pháp giải thoát, mở tháp tòa Chiên Đàn là đạt Tam muội nên nói hạt giống Phật không mất. Vì trí huệ trống không, không tạo tác hiển hiện, thấy rõ ba đời của các đức Phật, đó là sự tồn tại vónh viễn của Phật, trí huệ trống không, không tạo tác, không sanh diệt, tạo tác nhưng luôn tịnh định. Tất cả các đức Phật đều có công dụng tự tại trước sanh tử, như tiếng vang trong hư không, có khắp mười phương không đến đi. Vì thế cư só cúng dường tòa Chiên Đàn trong tháp Phật, đạt pháp tồn tại vónh viễn của Phật. Thể của tòa này là trí huệ trống không, nên tòa Chiên Đàn trong tháp Phật không có tượng Phật. Đó là pháp không diệt độ của Phật. Trí trống không là Phật, không diệt độ vì chỉ đến xem, đo đạt, ra đi, nên thành tên Thiện Độ. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp giải thoát không diệt của Bồ-tát” trở về sau là nói sự thăng tiến. Hồi hướng tùy thuận chúng sanh. Trong năm vị, vị thứ bảy của mỗi vị đều dùng trí trống không thứ sáu, tùy thuận chúng sanh. Ở trong sanh tử thành tựu hạnh từ bi lớn. Vị này chủ yếu là phương tiện Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu (nghóa phương nam như trước). Núi tên Bổ Hằng Lạc Ca (Trung Hoa dịch là Tiểu Bạch Hoa Thọ). Núi này có nhiều cây hoa trắng biểu hiện cho Bồ-tát Quan Thế Âm hành hạnh từ bi, giáo hóa chúng sanh, khiến chúng không gây một lổi nhỏ, không bỏ một pháp lành nhỏ, làm mọi pháp lành. Vì lớn bắt đầu từ nhỏ, như từng giọt sương nhỏ đông lại thành băng, từng hòn sỏi nhỏ làm nên núi cao. Đó là dùng chánh pháp ngăn ngừa lổi nhỏ thì lổi lớn không có, làm pháp lành nhỏ dần thành pháp lành lớn. Vì tánh của các pháp trống không, không do tâm sanh, không có phải trái. Vì thế Bồ-tát Quan Thế Âm hành hạnh từ bi ở trên núi Tiểu Bạch Hoa. Trong bản kinh cũ chép: Tự tại là sai. Bản kinh mới chép: Quan Thế Âm là đúng, vì tiêu biểu cho nghóa từ bi. Thiện Tài thấy Quan Thế Âm ở trong hang núi phía tây, thiền tọa trên tòa đá báu. Vô số Bồ-tát vây quanh. Vì với hạnh bi trí. Bồ-tát luôn ở trong cõi ác hiểm độc hành hạnh từ bi. Núi, hang đều là nơi hiểm ác. Phía tây là cọp trăng, là vàng là mùa thu, là hung hại. Nghóa là ở trong cõi ác hành hạnh từ bi. Tất cả mọi nơi ở đông tây… mười phương đều thế. Chỉ ngồi trên tòa đá báu mà không có lầu gác cung điện, vì tâm từ bi kiên cố, không bỏ chúng sanh nơi cõi ác, luôn ở trong cõi ác, tùy thuận hiện thân, độ thoát chúng sanh không thối lui lay chuyển. Các Bồ-tát khác cũng ngồi trên tòa đá báu vì thường ở trong cõi ác, hiện thân hình như chúng sanh, không hiện sự trang nghiêm của báo ứng, thường giảng kinh từ bi cho mọi người, thuyết giảng pháp giải thoát từ bi cho Thiện Tài. Dù ở nơi nào cũng luôn đem lại lợi ích cho chúng sanh bằng ái ngữ, lợi hành, đồng sự. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp từ bi của Bồ-tát” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Hồi Hướng tướng Chân thật: Vì trí huệ của vị này tăng trưởng, tâm tánh đều là chơn như. Vị này chuyển trí chơn như vào trong sanh tử, không trụ nơi chơn như. Vị này chủ yếu là tu nguyện Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Lúc ấy ở phương đông có Bồ-tát tên Chánh Thú. Các vị trước đều ở phương nam, vì sao vị này lại ờ phương đông?vì vị hồi hướng chuyển tâm chơn như vào thế tục, thành tựu hạnh từ bi. Vị thứ thứ bảy, thứ tám hòa hợp bi trí. Phương đông là trí, như mùa xuân là mùa cây cỏ đâm chồi nẩy lộc. Phía tây là bi, mùa thu là mùa thu hoạch. Bồ-tát Chánh Thú là Trí, Bồ-tát Quan Âm là bi, trí bi hòa hợp không hai. Vị này từ nơi Phật Phổ Thắng sanh nước Diệu Trang ở phương đông đến. Thời gian vị ấy đến là vô số kiếp như số bụi trong cõi Phật. Mỗi tích tắc đi qua vô số cõi nước, cõi Phật nào cũng đến, cúng dường các thức. Những thứ ấy được hình thành từ tâm vô lượng và từ sự chứng nhập trí không tạo tác. Đi khắp mọi nơi giáo hóa chúng sanh (rõ như trong kinh). Thiện Tài thấy Bồ-tát Chánh Thú gặp Bồ-tát Quan Âm tiêu biểu sự hòa hợp bi trí. Hơn nữa, vị thứ bảy bi nhiều, Bồ-tát Chánh Thú đạt trí tăng trưởng, trở lại hành từ bi nên gặp Bồ-tát Quan Âm. Từ nơi Phật Phổ Thắng Sanh nước Diệu Tạng ở phương đông đi đến là pháp thân, không thân, trí huệ không hình tướng. Trí căn bản sáng suốt vốn thanh tịnh có khắp mười phương là Phật Phổ Thắng Sanh. Từ trí này có trí sai biệt, trong chốc lát hiện ở khắp các cõi Phật mười phưong, cõi chúng sanh, tùy chúng sanh hóa hiện thân, cúng dường Phật, giáo hóa chúng sanh nhưng không đến đi. Tác giả nói kệ: Ví như mặt nhựt nguyệt, hiển hiện trong biển sông, suối ao và đầm nước, không nơi nào không có, tướng nó không đến đi, ánh sáng soi cùng khắp, ánh sáng và bản chất, đồng tánh với hư không. Chúng sanh do nghiệp lực, tánh nghiệp không đến đi, trí căn bản cũng thế, thể tướng như hư không, ánh sáng chiếu ra mười phương, hiện trong nước chúng sanh, giáo hóa tất cả chúng, cúng dường các đức Phật, nhưng chẳng có người làm, vì trí vốn tự tại, công dụng nhuần mười phương, thần thông không thần thông, công dụng đều như vậy. Cứ thế với công dụng thần thông rộng lớn cúng dường các đức Phật. Đó đều là từ tâm vô thượng, từ pháp không tạo tác, vì thể của trí không tạo tác, có đủ vô số công đức tốt đẹp. Bồ-tát Chánh Thú, Quan Âm tiêu biểu cho sự hòa hợp bi trí, không có hai pháp. Vô số công đức của hồi hướng thứ mười đều không ngoài pháp bi trí của hồi hướng thứ bảy. Quan Âm là thể của từ bi, là bi trí rộng lớn không ngoài bản tánh. Dù là hàng mười địa, các đức Phật đều không ngoài Quan Âm. Trước đưa ra chuẩn mực, sau đều y theo đó. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp giải thoát nhanh chóng cùng khắp của Bồ-tát” trở về sau là nói sự thăng tiến. Hồi Hướng giải thoát không đắm nhiễm: Chủ yếu là tu lực Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Phương nam có thành tên Đọa La Bát Để (Trung Hoa dịch là Hữu Môn). Vì vị này là vị pháp sư thứ chín có pháp lớn. Trong đó có thần trời tên Đại Thiên. Gặp vị này Thiện Tài cung kính cúi lạy thỉnh cầu. Đại thiên dùng bốn tay lấy nước bốn biển, tự rửa mặt, lấy hoa vàng rải cúng Thiện Tài là bày tỏ sự cung kính người mới phát tâm. Dùng bốn tay là bốn nhiếp pháp, tự rửa mặt là dùng mắt trí thanh tịnh quán sát chúng sanh, biết khả năng của chúng mà chỉ dạy, nói pháp Vân Võng cho Thiện Tài. Thiên là thanh tịnh, là từ bi là che chở, che chở nuôi lớn chúng sanh trong mười phương. Ví như mưa tuôn mưa thấm khắp, giáo hóa chúng sanh như lưới vớt chúng sanh. Vì thế dùng thần thông hóa vô số vật báu cho chúng sanh. Dùng năm cách quán dừng tâm, tùy theo khả năng lãnh thọ của chúng sanh mà giảng dạy. Nghóa là người tu hành dùng trí hợp với trời và đạo mầu vượt trên sự hiểu biết của tình thức, tuy trí làm việc ban bố cho tất cả, tùy chơn như dụng ông hợp với thần thông của trời, làm người bạn tốt. Đó là thể không tạo tác của trí căn bản, nên là thiên thần. Mọi pháp đều có từ đây nên cõi nước tên Hữu Môn. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp Vân Võng này của Bồ-tát” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Hồi Hướng ngang bằng pháp giới, chủ yếu tu trí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Cõi Diêm Phù Đề có nước… Vì pháp của vị hồi hướng này cùng khắp. Đạo Tràng Bồ Đề nước Ma Kiệt, cõi Diêm Phù Đề tiêu biểu là vị này đạt thể của sự giác ngộ. Thần đất tên An Trụ. Thần trời trước là trí căn bản Thanh Tịnh. Vị này là thể của tư bi trong trí. Thần trời xuất hiện từ kho báu cõi trời. Thần đất xuất hiện từ kho báu trong đất, là phước đức của từ bi và là quả báo của việc lợi sanh. Thần trời là công dụng mầu nhiệm của trí, thần đất là sự tịch tónh của trí bi. Động như luôn tịnh nên tên là an trụ không lay động. Tên đó có từ sự chấn động của trời, sự bền vững của đất. Hai vị này tượng trưng cho người tu hành ở trong sanh tử tu tập đạt bản chất của tịnh dụng. Quả của mười địa cũng có từ hai pháp này. Đây là mô hình mẫu để mười địa đẳng giác thành tựu viên mãn trí bi. Hai pháp này tuy hai nhưng lại là một. Vì trời là che, đất là chở. Vì sự mê muội lớn không ngoài pháp trí bi. Sự nuôi lớn của đất trời là do nghiệp của chúng sanh. Sự nuôi lớn của đạo là do sự linh diệu của trí bi. Trời đất không riêng biệt, mọi vật đều phát triển. Đạo lớn không riêng biệt, mọi loài đều được cứu độ. Không làm nhưng thành, thành tựu công dụng khắp mười phương, không tạo tác nhưng lại hình thành, công dụng khắp pháp giới. Vì vậy thần đất An Trụ dùng ngón chân ấn vào đất, xuất hiện vô số vật báu. Thần đất bảo Thiện Tài: Kho báu này là của ngươi, đó là quả báu của căn lành từ trước. Vị thần ấy kiên cố như đất, nên mặt đất xuất hiện báu vật trang sức thân, như thần trời mở kho báu, trời yên đất lặng là hình bóng của thần hợp đạo trí bi. Thần không làm nhưng phước đức ứng với vạn vật như người tu hành trí hợp với trời, trời yên, bi hợp với đất, đất lặng nuôi dưỡng mọi vật, thanh tịnh phước đức tự soi sáng. Vì thế, thần đất dùng ngón chân ấn vào đất, xuất hiện vô số báu vật. Vì khi bi trí vẹn toàn thì tự tại không cần dụng công, nhưng công dụng cùng khắp. Vì báu vật có từ quả báo phước đức trong trời đất, không do ý muốn và nghiệp, mà là do phước lực của trí bi không tạo tác nhưng tự tại cùng khắp pháp giới. Kinh dạy: Ta nhớ ngày xưa, từ thời Phật Nhiên Đăng đến nay, ta luôn cung kính ủng hộ Bồ-tát. Đó là động lực đầu tiên của sự phát tâm. Trí căn bản sáng suốt là Phật Nhiên Đăng, là động lực đầu tiên của sự phát tâm. Trải qua vô số kiếp như bụi đất của núi Tu Di, có kiếp tên Trang Nghiêm, cõi nước tên Nguyệt Tràng, đức Phật tên Diệu Nhãn. Sự mê lầm hoặc chướng từ lúc phát tâm đến nay nhiều như kiếp số. Khi hết mê, đạt pháp thanh tịnh là Nguyệt Tràng, trí huệ mầu nhiệm hiển hiện là Phật Diệu Nhãn. Trí huệ ấy không có hình tướng, thể tánh của nó như hư không, không thể phá hoại, bao hàm mọi hiện tượng nên gọi là Tạng (chứa). Từ câu: “Chỉ ta biết Tạng trí huệ mầu nhiệm không thể phá hoại” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Trên đây đã nói về mười hồi hướng ở trong sanh tử thành tựu đầy đủ trí bi, ví như sự che chở mênh mông của trời đất, nên vị cuối cùng mượn thần trời đất làm sự tiêu biểu. Chín Dạ thần và người nữ Cù Ba ở văn sau là mười địa nuôi lớn từ bi, phá vô minh sanh tử dằng dặc. Mười thiện tri thức trên đây thể hiện cho việc vào biển sanh tử, không ra khỏi cũng không đắm nhiễm để thành tựu trọn vẹn trí bi và Nhứt thiết trí. Công dụng như biển. Nếu dùng trí bi lớn lao ấy dần đạt đến chỗ không dụng công sẽ phá trừ đêm dài tăm tối, đi khắp mười phương, che chở mọi loài, tự tại độ sanh. Đó là Dạ thần của mười địa. Mười địa và Đẳng giác đều nương nơi pháp mười Hồi Hướng.  LƯỢC THÍCH TÂN HOA NGHIÊM KINH TU HÀNH THỨ ĐỆ QUYẾT NGHI LUẬN <卷>QUYỂN 4 PHẦN A Mười Địa Chín Dạ Thần và người Nữ Cù Ba từng là vợ chồng của Như Lai, đến nay thành tựu đạo nghiệp lại là thiện tri thức (phần sau của kinh nói rõ). Mười thiện tri thức của mười địa và đẳng giác đều nương nơi hạnh nguyện viên mãn của mười hồi hướng. Sự thành tựu hạnh Phổ Hiền của hai vị Đẳng giác, Diệu giác cũng là hạnh nguyện viên mãn của mười hồi hướng. Kể cả quả của mười tín. Trí căn bản sáng suốt của mười trụ, sự thành tựu quả báo của mười hạnh đều từ một pháp này. Chỉ khác nhau là trọn vẹn hay chưa trọn vẹn, chẳng phải trí thay đổi. Địa Hoan Hỷ: Chủ yếu tu thí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Ở đây chỉ nói nước Ma Kiệt Đề cõi Diêm Phù mà không nói phía nam, vì nước này là nơi Phật thọ sanh hợp với bản thể. Vì trí căn bản không có phương hướng tức là trí huệ viên mãn. Hơn nữa vị đầu của mười địa… Hai vị Đẳng giác, Diệu giác đều có từ sự thăng tiến trí bi trong trung đạo. Vị này vui thích tu tập cả trí và nguyện, sau mới an lập thứ tự trọn vẹn, chưa trọn vẹn, quân bình hạnh trí. Khiến người ra khỏi thế tục vào trong thế tục để thành tựu trọn vẹn trí bi. Sự thành tựu quả mười địa, Đẳng giác, Diệu giác đều bắt nguồn từ vị thứ nhứt của mười tín, mười trụ, mười hạnh, mười hồi hướng, mười địa. Các vị ấy đều phát khởi hạnh nguyện một lần để thành tựu vị sau. Nếu không có vị ban đầu làm gì có vị sau? Vì từ tâm ban đầu thành tựu vị sau. Ví như lầu cao trăm trượng đều từ nền móng. Vì nếu không có quả của nhân ban đầu thì không có quả của nhân sau. Như phải có hạt giống mới tạo nhân để có trái sau này giống với hạt giống ấy. Vì sự phát tâm của địa thứ nhứt bao hàm các vị sau. Trí huệ trước sau không sai khác nhưng lại có sự trọn vẹn chưa trọn vẹn giữa trước sau. Địa hoan hỷ thứ nhứt là tâm phát khởi ban đầu, cùng sống với chúng sanh, chuyên tu pháp thí Ba-la-mật. Địa ly cấu thứ hai chuyên tu giới Ba-la-mật nên xa lánh vợ con. Uất gia tu tập tịnh giới, trừ bỏ tâm tham đắm, điều phục phiền não cõi dục. Địa Phát Quang thứ ba tu thiền cõi sắc, vô sắc, điều phục sự ham thích, trừ bỏ phiền não, vượt nghiệp ba cõi, những vị này phần nhiều là tu pháp ra khỏi ba cõi. Địa Diệm Huệ thứ tư tu ba mươi bảy phẩm trợ đạo, quán thân, thọ tâm, pháp, chuyển tâm chạy theo trần cảnh thành tâm thanh tịnh, chuyển tâm bám víu pháp ba cõi sanh vào nhà Như Lai. Địa Nan Thắng thứ năm dùng thiền định điều phục hai Đế khổ tập trong bốn Đế, thấy rõ phiền não thế gian vốn thanh tịnh, đều là diệt Đế, đạo Đế. Đó là pháp trị liệu hoặc chướng xa lánh chúng sanh, không bi trí, sợ khổ, trụ nơi Niết-bàn của Thanh văn và Bồ-tát cõi Tịnh. Địa Hiền Tiền thứ sáu quán mười hai duyên khởi, quán sáu căn, danh sắc, sự bám víu cảnh của thức. Thấy sáu căn, danh sắc xưa nay vốn trống không, không thể tánh, không có năm sự thấy biết sai lầm trong ngoài giữa… đó là trí. Khí có công dụng thần diệu tự tại là thành tựu công dụng của vô số trí huệ giải thoát, trừ khử sự chứng đắc pháp không qua pháp quán mười hai duyên sanh của Duyên giác. Không có trí huệ giải thoát, bỏ chướng ngại về từ bi, khởi công dụng thần thông của vô số trí, giáo hóa chúng sanh. Ba vị này đạt trí huệ xuất thế gian ngay trong thế gian. Sáu Ba-la-mật trên đều đạt giải thoát xuất thế ngay trong thế gian và xuất thế gian. Địa Viễn Hành thứ bảy vào trong sanh tử đủ nhiễm tịnh thành tựu từ bi, không bỏ chúng sanh, dần thành tựu viên mãn trí không dụng công của vị sau, vị Diệu giác và Như Lai. Trừ khử tướng hoặc không tự tại trong sanh tử, thành tựu tự tại mười lực, bốn biện tài, bi trí của Như Lai, luôn ở trong sanh tử không mong riêng mình ra khỏi thế gian. Địa Bất Động thứ tám thành tựu trí không dụng công. Trí đó có từ địa thứ bảy. Vị này thành tựu trọn vẹn bi không dụng công ngay trong sanh tử, trí sáng biểu hiện như sự gặp nhau của Bồ-tát Chánh Thú và Quan Âm. Đến vị này không biết hướng tiến lên nên phải nhờ Phật gia hộ để nhớ lại nguyện xưa, phát tâm bi đem lại lợi ích cho chúng sanh. Đó là trí sáng rộng lớn. Tâm bi phát khởi trong tích tắc của vị này những Bồ-tát địa trước không thể sánh kịp. Vị này có ba sư gia hộ: 1) Như Lai hiện thân; 2) Xoa đầu; 3) Khen ngợi. Bảy lời khuyên: 1) Khuyên tu mười lực, bốn vô sở úy, mười tám pháp bất cộng. 2) Khuyên tu tinh tấn, không bỏ pháp nhẫn vô sanh; 3) Thương yêu chúng sanh; 4) Nhớ lại nguyện xưa tạo lợi ích cho chúng sanh; 5) Tu quả về thân tướng cõi nước của Như Lai; 6) Học vô số pháp Phật; 7) Biết nghiệp sai khác của vô số chúng sanh để phát khởi bi trí, không vướng mắc nơi trí không dụng công. Vì các địa trước ham tu pháp giải thoát đủ cả bi trí hòa hợp, mới học dụng công lớn lao nơi sự giải thoát của Phật. Với ba sự gia hộ, bảy lần khuyến khích, vị này không vướng mắc nơi trí không dụng công. Địa Thiện Huệ thứ chín đạt Biện tài không ngại, vào địa vị pháp sư, đủ bốn pháp vô ngại: 1) Pháp; 2) Nghóa; 3) Từ; 4) Nhạo thuyết. Địa Pháp Vân thứ mười ngang với vị Phật, nhận vị Như Lai, ngồi trên tòa sen lớn bằng trăm ngàn vô số cõi nước. Bồ-tát ba thừa… địa thứ mười ngồi tòa sen lớn bằng trăm ngàn vô số cõi nước. Vị trọn vẹn hạnh mưòi địa của nhứt thừa này không chỉ ngồi tòa sen lớn bằng trăm ngàn vô số cõi nước mà còn có vô số tòa sen với vô số Bồ-tát bằng số bụi trong mười ba tam thiên đại thiên cõi nước vây quanh. Như vậy pháp của mười địa đều tóm thâu trong pháp của địa thứ nhứt. Vì thế nên ví trong thân của Dạ thiên có vô số cõi nước chúng sanh, kể cả từng lỗ chân lông nơi thân chứa cả mặt trăng mặt trời, sao và cảnh giới chúng sanh. Do vậy, nơi ở của thiện tri thức là cõi Diêm Phù mà không nói là ở phương nam. Thành tên Ca-tỳ-la (Trung hoa dịch là Đại Thể). Vì trong năm nước nhỏ của Ấn Độ riêng nước này có thủ đô nên có tên là Đại Thể, cũng còn gọi là Hoàng Vật. Lại vì bao gồm mọi nơi trong năm nước nhỏ của Ấn. Giống như Trung, Cung, Mậu, Ty, Thổ nên gọi là Hoàng Vật. Thiện Tài đi vào cửa đông của thành là vào địa thứ nhứt của mười địa. Phía đông là trí sáng tạo. Vào thành an nghỉ chưa bao lâu, thấy mặt trời mọc. Vì sau khi thành tựu mười hồi hướng, quán sát pháp tiến tu hòa hợp với pháp mười địa là vào thành. Dung hợp quả mười địa là an nghỉ chưa bao lâu. Hoặc chướng của vị trước không còn, trí huệ của vị này hiển hiện là mặt trời mọc. Hơn nữa, vị này luôn ở trong đêm dài sanh tử thuyết pháp giáo hóa chúng sanh nên là Dạ thần. Thấy Dạ thần ở trong lầu gác đẹp là pháp trống không, tùy hạnh từ bi phát khởi vô số trí huệ. Đó là quả báo. Ngồi trên tòa sen thơm Sư tử Tạng là biểu hiện cho việc Bồ-tát mười địa nuôi lớm hạnh từ bi. Hương (thơm) là trí căn bản, đầy đủ năm phần pháp thân: Giới, định, huệ, giải thoát, giải thoát tri kiến. Thành tựu hạnh nuôi lớn đức từ bi là thể của tòa. Đây là mượn hình tượng để tiêu biểu, suy xét sẽ biết được. Chín Dạ thần và người nữ Cù Ba đều thuộc nữ tính, biểu thị trong sự thăng tiến của mười địa, từ bi là pháp đầu tiên. Vì mười trụ, mười hạnh, mười hồi hướng đều lấy trí thanh tịnh làm pháp đầu tiên rồi thành tựu từ bi nên tiêu biểu bằng Tỳ kheo, trưởng giả, cư só, Bà-la-môn, Ưu-bà-di, đồng nữ. Mười địa lấy từ bi làm pháp đầu nên tiêu biểu bằng nữ tính (chín Dạ thân đều thuộc nữ tính). Trời tượng trưng cho trí tự tại, thần là công dụng của trí. Dạ là phá trừ đêm dài sanh tử của chúng sanh. Mười hồi hướng hòa nhập hạnh từ bi trong đêm dài sanh tử, mười địa lại nuôi lớn hạnh từ bi nên lấy hoa sen thơm làm thể. Vì ở trong biển sanh tử nhưng không bị nhiễm ô. Thần tên Bà San Bà Diễn Để (Trung Hoa dịch là Chủ Đương Xuân Sanh là co khả năng phát sanh các pháp lành. Thân sắc vàng rực, mắt, tóc xanh óng là pháp thân trí thân trong sạch, thực hành tất cả hạnh thương yêu như hòa, thành tựu trọn vẹn bi thí. Vì trí trong sạch nên mắt tóc xanh óng. Thân ấy được hình thành từ trí bi. Dung mạo xinh đẹp ai cũng thích nhìn, trang sức mọi thứ báu. Anh lạc là hạnh dùng để nghiêm sức trí thân, thân mặc áo ngọc. Áo ngọc là áo đỏ, là màu của phương nam. Nam là mặt trời. Vì Dạ thần dùng mặt trời trí huệ phá trừ bóng tối nơi đêm dài của chúng sanh. Đội mũ cõi phạm thiên. Phạm là thanh tịnh vì trí luôn thanh tịnh. Các sao tỏa sáng soi là thân có khắp trong cõi nước nơi mười phương. Mỗi lỗ chân lông của thân hiện diệt độ vô số chúng sanh, vì trí không giới hạn, chúng sanh được giáo hóa cũng không giới hạn (những ý khác rõ như trong kinh). Việc tùy theo khả năng của chúng sanh trong cõi nước mười phương, hiện thân độ thoát cũng không giới hạn. Vì địa thứ nhứt bao hàm cả hai vị Đẳng giác, Diệu giác của quả Phật. Cùng lúc hiển hiện là pháp tiến tu không vướng mắc một pháp nào. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp giải thoát phá trừ bóng tối nơi đêm dài sanh tử của chúng sanh của Bồ-tát” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Địa ly cấu: Chủ yếu tu giới Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Ở đạo tràng Bồ Đề nước Ma Kiệt cõi Diêm Phù. Vì thể của giới là pháp thân, là trí căn bản có ngay trong cõi Diêm Phù. Dạ thần tên Phổ Đức Tịnh Quang là thầy của Bà San Bà Diễn Để. Vì muôn hạnh đều bắt nguồn từ trí căn bản nên là thầy. Dạ thần Phổ Đức là trí thanh tịnh như mặt trời, trí này là thể của giới. Chiếu soi khắp mọi nơi là Phổ Đức, thể của giới trong sạch là Tịnh Quang phá trừ khổ nơi đêm dài sanh tử là thần. Thần là không hình sắc, không tạo tác nhưng ứng dụng cùng khắp, cùng lúc cứu giúp nên tên là Phổ Đức Tịnh Quang. Thiện Tài xin giảng pháp. Dạ thần khuyên Thiện Tài tu mười pháp (rõ như trong kinh). Dạ thần tu mười pháp thiền: 1) Từ bi cứu hộ tất cả chúng sanh, chuyên tâm tu thiền thứ nhứt; 2) Chấm dứt vọng nghiệp, hóa độ tất cả chúng sanh, trí lực mạnh mẽ, vui tu thiền thứ hai; 3) Suy xét chúng sanh vốn thanh tịnh, vónh viễn đoạn trừ sanh tử tu thiền thứ ba; 4) Đoạn trừ phiền não khổ đau của chúng sanh tu thiền thứ tư, thành tựu thân ở trong tất cả các cõi nước chúng sanh (rõ như trong kinh). Bốn thiền này tiêu biểu cho việc tùy thuận hạnh từ bi, tùy căn tánh giáo hóa chúng sanh đều là pháp thiền. Chỉ cần làm thanh tịnh ý nghiệp thì trí sáng hiển hiện, mọi thứ đều là thiền. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp thiền định tịch tónh đi khắp mọi nơi của Bồ-tát” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Vị thần này ở ngay trong đạo tràng Bồ Đề, dùng trí căn bản, pháp thân không hình tướng làm thể của giới, từ trí khởi công dụng hóa độ chúng sanh, tất cả đều là thiền. Địa Phát Quang: Chủ yếu tu nhẫn Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Ở bên phải cách Bồ Đề đạo tràng không xa. Không xa là không rời trí căn bản để làm mọi việc, bên phải là công dụng lớn, là thể của bi. Vì hạnh nhẫn luôn khiêm cung. Dạ thần Hỷ Mục quán sát chúng sanh. vì người tu hạnh nhẫn bên trong luôn trang nghiêm, vui vẻ từ hòa ai cũng thích nhìn. Để biết căn tánh chúng sanh tùy thòi cơ hóa độ nên phải quán sát. Thiện Tài thấy Dạ thần ngồi trên tòa sen Sư tử Tạng trong đại tràng Như Lai nhập pháp đại thí lực Phổ Hỷ Tràng. Vì nhẫn là cội nguồn của muôn hạnh. Ở trong Đại tràng Như Lai là không rời trí căn bản làm mọi việc. Hơn nữa trí là thể của nhẫn, đạo tràng là muôn hạnh. Vì mười hạnh dùng trí căn bản sáng suốt tu mười Ba-la-mật, như luyện vàng ngày càng sáng, vì mọi thứ trang sức không ngoài thể của vàng, cũng như công dụng cùng khắp của muôn hạnh không ngoài trí căn bản. Như Dạ thần này xuất nhập pháp Đại thí lực Phổ Hỷ Tràng đi khắp mọi nơi hóa độ chúng sanh. Từ mỗi lỗ chân lông hiện ra vô số thân, nơi nào cũng có, chúng sanh nào cũng được độ, giảng vô số pháp (rõ như trong kinh). Hàng mười địa đều dùng thân pháp giới dung nạp tất cả cõi nước, hoặc hiện vô số thân ngay trên mỗi lỗ chân lông. Song, chỉ khác nhau là từ sự đạt pháp gìn giữ thế gian, luôn ở trong sanh tử hóa độ mọi loài để phân biệt tâm từ bi cạn sâu. Địa thứ nhứt, Dạ thần Bà Lan Bà Diễn Để phát tâm Bồ Đề trải kiếp bằng số bụi núi Tu Di. Địa thứ ba Địa thần Hỷ Mục Quán chúng sanh, phát tâm Bồ Đề trải qua vô số kiếp bằng số bụi trong một cõi nước. Đó là nói lên tâm từ bi sâu cạn. Địa thứ hai, không nói đến thời gian phát tâm là vì đạt thiền tịch tónh đi khắp mọi nơi thì không thể nói được thời gian bao lâu, không có ba đời vì thể của thiền cùng khắp nên ngay trong đạo tràng Bồ Đề đạt trí căn bản. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp đại thế lực Phổ Hỷ Tràng của Bồ-tát” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Địa Diệm Huệ: Chủ yếu tu tinh tấn Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Trong hội này có Dạ thần tên Phổ Cứu Chúng Sanh Diệu Đức. Chỉ nói hội này mà không nói ở phương đông, tây, nam, bắc vì hạnh tin tấn không ngoài pháp nhẫn của Phật. Từ trí căn bản tu hạnh tinh tấn. Vì trí có khắp, hạnh cũng có khắp. Từ giữa chặng mày Dạ thần phóng ánh sáng chiếu đến đỉnh đầu Thiện Tài, lập tức Thiện tài đạt Tam muội thanh tịnh cứu cánh. Đạt tam muội này, Thiện Tài thấy hết đất nước gió lửa, ngọc báu, hương hoa, anh lạc… thấy sự thành hoại của vô số cõi nước nhiều như số bụi trong cõi Phật (rõ như trong kinh). Vì Bồ- tát địa thứ tư được sanh trong nhà Như Lai cảnh trí như Phật. Nhờ hạnh tinh tấn, vị này tu hạnh Phổ Hiền đạt trí vi tế như vô số thân chúng sanh, cảnh giới ảnh hiện trong lưới Đế Thích. Tùy thời cơ hóa độ chúng sanh. Với tâm Đại bi, trải qua vô số kiếp ở biển sanh tử, như trong kinh chép: Phát sanh nguyện lực hạnh lực của hạnh Phổ Hiền, tăng trưởng tâm từ bi của Bồ-tát. Nên Thiện Tài hỏi thời gian đạt pháp giải thoát này, Dạ thần đáp: Thiện nam tử! Việc này khó biết được, trời, người, nhị thừa không thể lường được. Vì sao? Vì đó là cảnh giới của hạnh Phổ Hiền, là cảnh giới của người tu hạnh từ bi (rõ như trong kinh). Lược nêu thứ tự của hạnh nguyện để biết hướng đi không sai lầm, vì văn kinh nhiều nên không thể chép hết. Người tu hành tự tìm hiểu trong kinh không vướng mắc sự chứng đắc nhỏ nhiệm ban đầu để tâm dần rộng lớn, nhập pháp Phổ Đức. Dạ thần nói thời gian phát tâm: Trải qua vô số kiếp xa xưa, vào kiếp viên mãn thanh tịnh, có cõi nước tên Tỳ-lô-giá-na đại oai đức, vô số Như Lai ra đời. Ta gần gũi cung kính nghe pháp, đạt pháp, hành hạnh Bồ-tát. Lúc đó ta là Luân vương nữ, thấy ánh sáng phước trí của Phổ Hiền, phá trừ đêm dài sanh tử của chúng sanh nên ta phát nguyện, nguyện như Phổ Hiền. Do vậy đến nay làm Dạ thần soi sáng phá trừ bóng tối mê mờ của chúng sanh (rõ như trong kinh). Vì tâm từ bi sâu xa như trí căn bản bền vững. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp đi khắp mọi nơi điều phục chúng sanh của Bồ-tát” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Chủ yếu tu thiền Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Cách đây không xa có Dạ thần tên Tịch Tịnh Âm Hải. Vì thể của thiền thứ năm tóm thâu mọi cõi nước. Cách đây không xa là không rời đạo tràng của Phật, trí căn bản là thể của thiền. Nghóa là đến vị này thì thể của trí càng sáng. Đó là sự thăng tiến. Vì trí sáng không ngoài trí căn bản nên không xa. Vì thể của thiền đầy đủ sắc thanh hương vị xúc thanh tịnh. Dạ thần ngồi tòa Ma ni quang tràng trang nghiêm hoa. Ma ni Trung Hoa dịch là ngọc làm sạch. Quang là sáng, tiêu biểu cho thiền vốn chơn tịnh, tâm cảnh trong sạch sáng suốt. Tràng tiêu biểu cho tâm cảnh và các pháp bền vững nên cửa thiền thường gọi là tràng. Trăm ngàn tòa sen là ở trong sanh tử nhưng không bị sanh tử làm nhiễm ô. Trăm ngàn vô số Dạ thần vây quanh là trọn vẹn muôn hạnh, là sống trong thiền định, biết các pháp không tạo tác và thiền nhứt thiết trí có trong pháp giới, thiền từ bi không tạo tác che chở cho tất cả chúng sanh. Thiện Tài hỏi Dạ thần thời gian phát tâm. Dạ thần đáp: Trải qua vô số kiếp bằng số bụi trong hai cõi Phật và kiếp này, cúng dường đức Phật Ca La Cưu Tôn Đà, cúng dường gần gũi tất cả đức Phật đương lai. Cảnh giới Thanh Tịnh Quang Kim trang nghiêm của lúc mới phát tâm giống cảnh hiện giờ. Vì thể của thiền không có ba đời xưa nay, cùng tột ba đời. Sự cúng dường các đức Phật, nghe pháp, hành đạo Bồ-tát đều cùng một thời gian, không ngoài thiền trí thanh tịnh. Vị trước trải qua vô số kiếp bằng số bụi của một cõi Phật là nói thời gian tu hành. Vị này trải qua số kiếp bằng số bụi trong hai cõi Phật là tiêu biểu cho hạnh từ bi dần sâu rộng để kẻ hậu học noi theo. Thiện Tài nói kệ khen đức của Dạ thần: không chấp pháp trong ngoài, bền vững không gì ngăn, mắt trí huệ thanh tịnh, được sức thần của Phật, thân là kho chánh pháp, tâm là trí không ngại, đã đạt trí sáng suốt, che chở các chúng sanh, hành hạnh nguyện rộng lớn, trang nghiêm các cõi nước, biết thế gian do tâm, hiện thân như chúng sanh, nhưng biết đời như mộng, các đức Phật tựu bóng, các pháp là tiếng vang, để chúng sanh không chấp, vì chúng sanh ba đời, nên thị hiện thân hình, nhưng tâm không bám víu, đi khắp nơi giảng pháp, cùng tột mọi trụ xứ, cõi Phật cõi chúng sanh, đều nằm trong hạt bụi. Đây là đề cao sức giải thoát, từ câu: “Chỉ ta biết pháp luôn hiện thân đem vui đến mọi loài” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Địa Hiện Tiền: Chủ yếu tu Bát-nhã Ba-la-mật, chín Ba-la- mật kia là thứ yếu. Trong đạo tràng Bồ Đề của Phật, vì địa thứ sáu lấy trí làm thể của sự giác ngộ, là trí huệ hiển hiện. Vì trí huệ phát trừ vô minh, thành tựu trí bi lớn và vì hội chúng ấy không ngoài trí huệ. Dạ thần tên Thủ Hộ nhứt thiết thành tăng trưởng uy lực. Vì trí huệ chơn chánh này ngăn chặn giặc ác, vô minh không nhập tâm. Thể của tâm không có vô minh, giặc ác. Vô minh diệt, trí huệ hiển hiện. Thiện Tài thấy Dạ thần ngồi tòa Sư tử Nhứt thiết bảo quang minh ma ni. Ma ni là ngọc làm sạch. Địa thứ sáu trí huệ hiển hiện phá trừ phiền não, biến chúng thành thanh tịnh, tự tại như vua. Đó là thể của tòa, vì trí huệ sáng suốt phá trừ hoặc chướng chấp chặt tối tăm nên tòa có tâm như vậy. Vô số Dạ thần vây quanh là thành tựu việc độ sanh, hiện thân cùng loại với chúng sanh để tùy loại điều phục (rõ như trong kinh). Thiện Tài hỏi thời gian phát tâm (Trong kinh chép là hơn số bụi trong một cõi Phật vì số chưa rõ ràng) (Sự giáo hóa lợi ích bằng Bát-nhã Ba-la-mật của địa thứ sáu trong kinh đã rõ). Thiện tài nói kệ khen đức của Dạ thần: Thành tựu trí huệ mầu nhiệm đó. Độ thoát vô số loài chúng sanh, sống lâu an ổn bằng thân trí, uy đức rực sáng giữa muôn loài, hiểu rõ tánh pháp như hư không, đi lại ba cõi không ngăn ngại, chỉ vì vọng niệm chạy theo cảnh, biết thế đoạn trừ tâm phân biệt. Hiểu rõ tánh không của chúng sanh, tu hành từ bi thương quần mê (ngoài ra văn sau sẽ nói). Từ câu: “Chỉ ta biết pháp giải thoát tự tại giảng thuyết sâu xa” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Địa Viễn Hành: Chủ yếu tu phương tiện Ba-la-mật, chín Ba- la-mật kia là thứ yếu. Trong hội chúng của Phật, vì vị này lấy trí huệ làm sức giải thoát, không rời trí căn bản sáng suốt, vượt hẳn lên các cõi, không đắm nhiễm, dùng sức của phương tiện vào trong sanh tử, vượt biển hạnh nguyện lớn lao của Phổ Hiền. Dạ thần tên Khai Phu nhứt thiết thọ hoa vì địa thứ bảy có hạnh nguyện trở lại sanh tử, sống với chúng sanh trong sáu nẻo, không bỏ chúng sanh, thành tựu quả Phật. Trí bi lớn lao của Phật đều có từ đây, thuận dòng sanh tử, không rời sanh tử, thành tựu bi trí. Nếu không có hạnh trở lại sanh tử tạo lợi ích cho chúng sanh thì chỉ đạt sáu Ba-la-mật ra khỏi sanh tử, không có vị sau, không có bi… Mười lực của Phật. Vì vị này che chở khai ngộ chúng sanh nên có sáu mươi đồng nữ ở chỗ vua Bảo Quang Minh là người đứng đầu, nhờ nghe pháp âm viên mãn nên phát tâm Bồ Đề. Nghóa là chuyển sáu Ba- la-mật, trí xuất thế gian vào trong sanh tử, thành tựu từ bi là sáu mươi đồng nữ. Chỗ vua chính là chỗ của Phật Tỳ-lô-giá-na. Vì tu tập sáu Ba- la-mật bằng trí căn bản. Lại dùng đạo xuất thế, sáu Ba-la-mật vào trong sanh tử nuôi lớn từ bi, biến biển sanh tử thành biển trí bi, sáu Ba-la-mật, mỗi pháp đều có mười nen thành sáu mươi. Những vị trước phần nhiều là tu tập xuất thế, vị này chuyên tu từ bi nên là đồng nữ phát tâm. Vào trong sanh tử, thân hiện cùng khắp, tất cả sao trăng soi rọi thân hình (rõ như trong kinh). Thời gian phát tâm: Trải qua số kiếp bằng số bụi của cõi nước. Có hai ý: 1) Từ bi sâu rộng; 2) Tiêu biểu cho pháp. Nghóa là chuyển chướng tâm xuất thế Ba-la-mật vào trong sanh tử thành tựu từ bi. Chuyển hết bao hhiêu hoặc chướng nân là sáu mươi đồng nữ. Vì mười trụ còn chủng tử nhiễm. Vị này tuy sống với chúng sanh nhưng không còn chủng tử nhiễm nên tiêu biểu bằng sự chuyển tâm của đồng nữ, thể hiện sự thăng tiến. Đồng nữ chính là Dạ thần Khai Phu Thọ Hoa này. Vì địa thứ bảy vào trong sanh tử thành tựu bi trí, sống chung với phàm phu, khai ngộ chúng sanh, tìm mọi cách đemlại lợi ích cho chúng sanh để được an lạc. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp giải thoát, Bồ-tát vui mừng thị hiện thọ sanh” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Bồ-tát này luôn ở trong biển khổ sanh tử tạo lợi ích cho chúng sanh, đó là niềm vui lớn nhứt của Bồ-tát. Ở trong mọi nơi, cùng lúc hiện vô số thân độ thoát chúng sanh, không dừng nghỉ. Đó là niềm vui lớn của Bồ-tát. Chủ yếu tu nguyện Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Trong đạo tràng này có một Dạ thần tên Đại Nguyệt Tinh Tấn Lực cứu hộ nhứt thiết chúng sanh. Nơi đạo tràng này là thành tựu trí trí không dụng công, không rời trí că bản, hòa nhập với trí căn bản. Vì thể của trí căn bản như hư không, bản tánh không nhơ. Khi tâm hợp với trí này thì không còn phiền não trói buộc. Vì trí ấy có khả năng trừ diệt chướng hoặc. Trong đạo tràng này có Dạ thần… là tiêu biểu cho Bồ-tát địa thứ tám thành tựu trí không dụng công, nhớ đến nguyện xưa, thực hành từ bi tạo lợi ích cho chúng sanh không dừng nghó. Đó là đặt tên từ hạnh nguyện. Thiện Tài thấy Dạ thần trong hội chúng là không rời trí căn bản, hành hạnh cùng khắp cõi chúng sanh của Phổ Hiền. Ngồi tòa Sư tử Phổ Hiền nhứt thiết cung điện Ma ni Bảo tạng là vị này hòa nhập với trí căn bản không tánh không tướng sáng suốt rộng lớn như hư không pháp giới. Không có trong, ngoài, lớn, nhỏ nhưng lại thâu nhiếp mọi cảnh giới, chẳng khác gì trí căn bản. Đó là thể của tòa. Trên tòa che phủ lưới báu Ma ni là khi hòa nhập trí căn bản, tùy ý đi lại khắp nơi giáo hóa chúng sanh. Sự giáo hóa đó chính là trí sai biệt được sanh khởi từ trí căn bản. Vì ngày xưa dùng lưới pháp cứu vớt chúng sanh nên có quả báo đó. Nghóa là từ lúc phát tâm trở về sau, hội nhập trí căn bản nhưng đến vị này thì công lực cao xa, trí tịch tónh, hạnh nguyện lớn, hóa độ nhiều, lòng từ bi nhuần khắp tạo lợi ích cho mọi loài, báo ứng không cùng. Dạ thần hiện thành mặt trời, mặt trăng, sao, đủ loại thân hình, tùy sở thích của chúng sanh (rõ như trong kinh). Thấy vậy Thiện tài cung kính cúi lạy sát chân, một lúc sau đứng lên, chắp tay chiêm ngưỡng Dạ thần. Đất là nơi thấp nhất. Vì trí đức của thiện tri thức rộng lớn nên hạ mình cung kính, bỏ tâm kiêu ngạo, chấp tay là hội nhập, chiem ngưỡng là tôn quí trí đức. Thiện Tài hỏi Dạ thần thời gian phát tâm. Dạ thần trước dùng trí đáp lời, sau dùng thời gian đáp lời. Kinh chép: Tự tánh của các pháp, bình đẳng và hòa nhập, với tánh chân thật đạt pháp không nương tựa, xa lánh thế gian, biết mọi sự sai khác, hiểu rõ hình sắc xanh, vàng, đỏ, trắng đều không thật, không khác nhau, an nhập giải thoát, biết rõ tánh không sai khác của các pháp nên thị hiện vô số thân hình. Điều đó có nghóa là thể của trí ngang bằng thể của ba đời, tuy có đủ thần thông biến hóa nhưng chẳng có thời điểm đạt pháp nên ví như mặt trời trong hư không chẳng có thời lượng, như người ảo hóa ở đời chỉ dạy chúng sanh. Về thời gian kinh chép: Từ xưa, cách đây vô số kiếp bằng số bụi trong một cõi nước, kiếp đầu tiên là kiếp Thiện Quang, vua Thắng Quang, thái tử tên Thiện Quang Phục. Đó là nhân phát tâm ban đầu và cũng là thời gian đầu của sự phát tâm. Thái tử đó có hai mươi tám tướng đẹp, vì chưa hợp đủ nhân quả của hai địa chín, mười, nên chưa đủ ba mươi hai tướng. Lúc ấy, vì nhằm cứu khổ nơi địa ngục, ta phát tâm từ bi nên nay làm Dạ thần. Vì vị này từ trí không dụng công nhớ lại nguyện xưa, hành hạnh từ bi. Pháp của vị này hợp với pháp của Phật (được Phật ba lần gia hộ, bảy lần khuyên tu, tất cả đã được nói ở trước). Từ câu: “Chỉ ta biết pháp giáo hóa chúng sanh” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Địa Thiện Huệ: Chủ yếu tu lực Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Cõi Diêm Phù có vườn tên Lam Tỳ Ni Lâm. Đây là nơi Như Lai ra đời. Không nói thành ấp chỉ nói cõi Điêm Phù là nơi Như Lai giáng thần, thọ sanh chào đời, giáo hóa chúng sanh. Rừng Lam Tỳ Ni Trung Hoa dịch là vườn Lạc Thắng Quang. Vì lúc Như Lai sắp giáng thần, các đức Phật trong mười phương đều phóng ánh sáng từ rốn chiếu đến vườn này và thân Ma địa. Lại vì mặt đất vườn này luôn có ánh sáng. Các thần trời rồng thường nổi nhạc cúng dường. Vườn này được trang trí bằng vật báu, hoa thơm, cỏ lạ, ai thấy cũng thích nên tên là Lạc Thắng Quang, còn gọi là Vô Ưu. Thấy thần Diệu Đức ngồi tòa sen báu trong lầu gác đẹp. Đó là mượn nơi ở để biểu hiện cho trí đức hạnh nguyện của thần. Ngồi tòa sen báu trong gác đẹp là biểu hiện cho việc thọ thân ra đời của Phật, là việc giáo hóa chúng sanh. Vô số trời cung kính vây quanh. Nói kinh “Sự Thọ Sanh Của Bồ-tát” là bi trí viên mãn. Vị này bi trí viên mãn nên hiện việc thọ sanh ra đời. Địa thứ mười lãnh vị Như Lai, ngồi tòa sen báu lớn bằng trăm vạn Tam thiên Đại thiên cõi nước. Vô số Bồ-tát ngồi tòa sen vây quanh. Vì vậy địa thứ chín nói về sự viên mãn hạnh nguyện, địa thứ mười nói về sự trọn vẹn của quả đức. Kinh chép: Bồ-tát có mười cách thọ sanh (rõ như trong kinh). Như Diệu Đức nói trải qua một trăm năm, từ lúc Thế Tôn ở cõi trời Đâu Suất hạ sanh đến cõi này, tức là từ lúc địa thứ tám ở cõi Đâu Suất, đến địa thứ chín giáng thần, ra đời là một ngàn năm. Mỗi địa tu một hạnh Ba-la-mật. Mỗi Ba-la-mật lại có một răm hạnh nên khi thọ sanh ở vườn này thường lấy số một. Mười, một trăm tiêu biểu cho sự viên mãn của hạnh nguyện. Đó là hạnh thọ sanh, trong vườn có một trăm tướng (rõ như trong kinh). Từ mỗi lỗ chân lông trên thân phu nhân Ma Da ảnh hiện vô số cõi nước, trong mỗi hạt bụi ảnh hiện Bồ-tát tự tại thọ sanh (rõ như trong kinh). Lúc Như Lai sắp thọ sanh, phía trước Ma Da có hoa sen lớn xuất hiện tên Nhứt thiết Bảo Trang nghiêm Tạng. Cộng sen bằng kim cương, tua sen bằng các thứ báu, đài sen bằng ngọc như ý. Vô số cánh sen bằng ngọc Ma ni nhiều như vô số bụi trong một cõi Phật (mọi thứ khác trong kinh đã nói rõ). Đó là tướng thứ mười của việc Như Lai ra đời, tiêu biểu cho phước trí của Như Lai. Các đức Phật trong mười phưong phóng ánh sáng từ rốn tên Bồ-tát Thọ sanh Tự Tại Đăng. Vì rốn là nơi đầu của sự thọ sanh, phía trên rốn là phần đầu, phía dưới rốn là eo thân. Phía trên là dương, phía dưới là âm. Như phần cây, phần lên nơi mặt đất là thân, phần ẩn trong lòng đất là rễ. Như Lai thọ sanh dưới cây Tất Lạc Xoa (Trung Hoa dịch là Cao Hiển) vì cành thân của cây cao lớn. Thiện Tài hỏi Dạ thần về thời gian đạt pháp. Dạ thần đáp: Từ xưa trải qua vô số kiếp bằng sô bụi trong mười cõi Phật, có nước tên Phổ Hiền Duyệt Lạc, tám mươi Na do tha Phật ra đời. Đức Phật thứ nhứt là con của của phu nhân Hỷ Quang - Hoàng hậu của vua Bảo Diệm Nhãn. Lúc đó Diệu Đức ta là nhủ mẩu của Phật. Từ đó về sau ta luôn gặp Phật Tỳ-lô-giá- na, cung kính phụng dự vô số Bồ-tát thọ sanh, nghe pháp. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp cung kính phụng sự Bồ-tát thọ sanh” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Tác giả nói kệ khen hạnh tự tại thọ sanh của Bồ-tát: Thể trí sáng suốt như hư không, không mình, không người tánh bình đẳng, với tâm từ bi và hạnh nguyện phương tiện thọ sanh là từ phu, biến hóa thọ thân từ hoa sen, hiền mẫu chính là pháp từ bi, cứ thế hiển hiện khắp mười phương, tùy cơ hiện thân nhiều vô kể, không một nơi nào không hiện thân, tùy ý hiện hình chẳng đến đi, bản tính của trí không hình sắc; không dừng, chẳng tụa, nào nơi chốn. Sát na hiện khởi vô số thân, với đủ hình tướng khốn lường biết, trí không dụng công luôn tự tại, thọ sanh khắp nơi không ngăn ngại, từ không hình tướng hiện tướng mầu, chỉ dạy chúng sanh hiểu hư vọng, biết rõ tâm cảnh không một hai, tất cả cảnh tượng đều trống rỗng, dùng trí huyễn sanh trong các cõi, thể trí trống không lại tịch tịnh. Ai hiểu trí cảnh không thể tánh, nào đâu vết tích làm không làm? Nhờ thế Bồ-tát hiểu nguồn gốc, không hề bám víu các cảnh sắc, cũng chẳng phân biệt cũng chẳng vin theo, tất cả đều từ trí vô công. Trí lớn vô công tựa hư không, thọ sanh giáo hóa đều từ đấy, sát na hợp với pháp ba đời, mặt trời xưa nay không đầu cuối, vì trí không có lớn và nhỏ, nên ở cùng khắp mọi hiện tượng. <詞>PHẦN B Địa Pháp Vân: Chủ yếu tu trí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Trong thành Ca Tỳ La có người nữ thuộc dòng họ Thích tên Cù Ba. Vì hạnh thứ mười không rời nơi cũ, cùng một nơi với địa thứ nhứt. Vì thể của Bồ Đề không có trước sau, đầu cuối không dời. Người con gái ấy xưa kia từng là vợ của thái tử. Từ xa xưa, cách vô số kiếp bằng số bụi trong một trăm cõi Phật, vua tên Trí Sơn, thái tử tên Thiện Quang, nữ Phật tử tên Tịnh Nhựt. Thái tử Thiện Quang xuất ở trong rừng Tịnh Đức. Một hôm, Tỳ kheo vào thành khất thực, thấy Tỳ kheo, Tịnh Nhựt quí kính, cỏi chuỗi anh lạc bỏ vào bình bát, phát tâm Bồ Đề, suốt hai trăm năm mươi kiếp không đọa vào cõi ác, sanh vào nơi tốt đẹp, lại được gặp Tỳ kheo Thiện Quang, sau đó hóa thành hoa sen trong nhà Thiện Hiện. Thấy vua Tài Chủ có thái tử tên Oai Đức, thái tử cưới nàng. Từ đó về sau thường cùng thái tử cúng dường Phật, nghe pháp, đạt đạo. Đến lúc Như Lai làm thái tử, lại là vợ của Ngài. Vì nguyện luôn làm vợ. Người xưa dạy: Lúc Như Lai làm thái tử, có ba người vợ: 1) Mẹ của La Hầu La-Gia Du Đà La, sau làm Tỳ kheo ni; Cù Bà là thiện tri thức của Thiện Tài trong địa thứ mười; 3) Ma Nô Xá (chưa biết ở đâu). Trí huệ thần thông của Như Lai như hư không, các thứ khác không sánh được . trí của Ngài thường không lường được. Vì với sự linh diệu không hình sắc, tùy căn cơ của chúng sanh, các bậc thiện căn, Như Lai hiện hóa từ hoa sen, với kẻ trung, hạ căn, Như Lai thọ sanh từ thai mẹ. Đó đều do sức thệ nguyện tùy vật hiện hình khắp mười cõi, nào có vợ con ở đời? Chỉ vì hóa độ chúng sanh nên hiện thân trong đời, cùng sống với chúng sanh mê hoặc, hóa hiện việc cưới vợ, sanh con là hóa độ chúng sanh. Thể hiện ở trong cõi đời trói buộc khó bỏ mà bỏ được. Đối với ba thừa, bỏ sự trang sức tốt đẹp, đối với nhứt thừa đủ chín mươi bảy tướng tốt và vô số tướng đẹp. Ở đây mượn Cù Bà biểu hiện cho trí Nhứt thừa, không riêng mình tìm sự giải thoát. Dùng trí căn bản in vào cõi đời, tất cả đều chơn tịnh, chẳng có cõi thanh tịnh nào khác. Vì công dụng của Cù Bà như tánh chơn như không lấy bỏ. Đó là mưọn pháp để nói đạo nghiệp viên mãn của địa thứ mười. Pháp lạc là vợ, tất cả đều là pháp lạc. Vì thế Kinh Pháp Hoa nhập ba thừa thành một thừa, nên nói: Tướng thường trụ thế gian là pháp trụ pháp vị. Vì thế gian là giải thoát, chẳng có sự thích chán. Cũng trong kinh này nói có năm trăm cư só nam, năm trăm cư só nữ, năm trăm đồng tử, năm trăm đồng nữ, một vạn rồng đều là chúng thế gian, không có chúng xuất thế gian. Vì là trí bi viên mãn của Như Lai, là tướng vui thích của thế gian. Ở đây mượn Cù Bà tiêu biểu cho pháp lạc không lấy bỏ của địa thứ mười. Trogn kinh Tịnh Danh dạy: Pháp lạc là vợ, tâm từ bi là người nữ. Thiện tài đến pháp đường Phổ Quang Minh, nơi đại chúng tập hợp nghe pháp, nghóa là đến địa thứ mười, trọn vẹn trí thuyết pháp. Đó là trí căn bản sáng suốt của lần thuyết pháp thứ nhứt. Đạo tràng Bồ Đề, và cũng là diện Phổ Quang của lần thuyết pháp thứ hai. Từ lần thuyết pháp thứ hai phát khởi lòng tin tinh tấn tu tập đến địa thứ mười là vẹn toàn trí huệ, ngang bằng trí thuyết pháp của các đức Phật. Đó là điểm cuối cùng nên nói Pháp đường Phổ Quang Minh, nơi đại chúng tập hợp. Trong đó có vị thần khác đến nghinh đón Thiện tài, khen hạnh lành của Thiện Tài. Đó là nhân của địa thứ mười. Thấy Cù Bà là quả của địa thứ mười. Một vạn thần canh giữ cung điện là hạnh của trí bi nơi địa thứ mưòi. Cù Bà từng cúng dường vô số Phật, trải qua vô số kiếp phụng sự Phật Tỳ- lô-giá-na, tu tập đạt địa thứ mười. Nhưng lại nói chưa hiểu thân, hạnh nguyện, trí và đạo nghiệp của Bồ-tát là vì chưa đạt hạnh Phổ Hiền của Vị Đẳng Giác. Khi trọn vẹn đạo của địa thứ mười, tu tập trừ bỏ phiền não của vị kiến đạo của thiền, của pháp lạc thanh tịnh Niết-bàn, luôn vào đời, tùy chúng sanh hiện thân chỉ dạy lợi ích. Đó là việc thường làm, không thích cảnh giới giải thoát của Niết-bàn thiền định xuất thế. Cũng như trong kinh dạy: Trọn vẹn hạnh địa thứ mười, dùng vô số thiền định, tìm kiếm Phổ Hiền qua lại trong các cõi Phật khắp mười phương. Vì thế mượn Cù Ba làm mô hình mẫu để kẻ hậu học biết phương hướng tu hành không sai lệch. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp quan sát định của Bồ- tát” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Trên đây đã nói xong thiện tri thức của mười địa. Hạnh Phổ Hiền của vị Đẳng giác thứ mười một là: Từ trụ thứ nhứt đến trụ thứ mười. Con gái của vua Sư tử Tràng là đạt một phần trí bi Thế, Xuất thế; từ hạnh thứ nhứt đến hạnh thứ mười, ngoại đạo xuất thế Biến Hành là đạt một phần sự tùy thuận thực hành nhưng không mất sự giải thoát không nhiễm của pháp xuất thế. Từ hồi hướng thứ nhứt đến hồi hướng thứ mười gặp thần trời, thần đất, vì nuôi lớn từ bi ngay trong sanh tử thế gian. Từ địa thứ nhứt đến địa thứ mười gặp Cù Ba hiện vô số giảng đường, thần Vô Ưu Đức. Một vạn thần canh giữ cung điện, vì đạo của mười địa ngang với trí bi của Phật, trí bi tự tại trong việc thuyết giảng. Về hạnh Phổ Hiền của vị Đẳng giác thứ mười một, từ phu nhân Ma địa đến trọn vẹn vị thứ mười một, gặp đồng tử Đức Sanh, đồng nữ Hữu Đức, thường đi lại trong sáu đường sanh tử, nhập pháp giả có. Đó là trọn vẹn hạnh của vị Đẳng giác. Ba vị Văn Thù Sư Lợi, Phật Di Lặc, Bồ-tát Phổ Hiền tóm thâu thể dụng rộng lớn của lý trí bi nơi năm vị, mười tín… vì từ lúc mới phát tâm đến khi trọn vẹn năm vị không ngoài ba pháp này. Văn Thù là trí huệ mầu nhiệm của ba không, là lý phân biệt đúng sai. Phật Di Lặc đạt pháp này, chỉ còn một đời sẽ trọn vẹn quả Phật, là trí căn bản sáng suốt. Phổ Hiền là trí sai biệt tạo lợi ích cho chúng sanh của trí căn bản. Ba pháp này là Thể dụng, tự tại trước mọi sự, và cũng là thể của bộ kinh Hoa Nghiêm nên gọi là Nhứt thừa Viên Giáo. Từ mười tín đến khi chưa trọn vẹn mười vị luôn mượn Văn Thù là người dắt dẫn đầu tiên. Phổ Hiền là bạn trí căn bản, là thể không nhiễm của hai pháp này. Nếu trí căn bản chưa hiển hiện phải nhờ trí mầu nhiệm quán sát để hiển hiện. Nếu trí căn bản hiển hiện, trí huệ mầu nhiệm là công dụng hay của trí căn bản. Phổ Hiền là thể nơi muôn hạnh của trí căn bản. Gom lại là một pháp nhưng chia ra có thể dụng lý trí bi, ba pháp. Nếu không phân tích tổng hợp như thế, người tu hành không phân biệt được thể dụng bi trí mà tự tại trước mọi việc. Văn Thù Sư Lợi ra khỏi lầu Thiện Trụ đi về phương nam tạo lợi ích cho chúng sanh, chỉ dạy kẻ sơ học. Đầy đủ đó lúc chưa thấy đạo phải nhờ trí huệ để hiển hiện trí căn bản. Trí huệ là công dụng của Phật. Quán sát nghóa lý sẽ biết được. Đó đều là tác động qua lại của thể dụng lý trí. - Vị Đẳng Giác thứ nhứt chủ yếu tu thí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Trong cõi này có thân mẫu của Phật tên Ma Da. Vì vị này ở trong sanh tử, với tâm từ bi lớn, tóm thâu mọi cảnh giới không thấy trong ngoài, đông, tây, nam, bắc. Thân mẫu của Phật là tâm từ bi lớn, có khả năng sanh khởi trí lớn, giáo hóa chúng sanh chứ chẳng phải cha mẹ thông thường của thế gian. Vì tâm từ bi không trái với tâm cầu đạo ban đầu. Đó là diệu lực của thệ nguyện hóa độ chúng sanh . song, để dể thấy ngài dùng trí hóa hiện cha mẹ vợ con, có lúc ngài hóa sanh từ hoa sen… đủ mọi cách, sống chung với chúng sanh. Tất cả đều là cảnh giới của trí Như Lai, tùy nghi hóa hiện, nào có việc cha mẹ, thọ sanh, vào thai, ra đời, xuất gia? Vì thể dụng của trí không hình sắc, không vết tích, chẳng sạch nhơ, thể tánh thanh tịnh. Vì thệ nguyện và tâm từ bi nên hiện có phước báo y chánh trang nghiêm. Đó chỉ như bóng nắng không thể sờ mó được, ẩn hiện tự tại như lầu gác của Di Lặc, như thế giới Hoa Tạng. Thân sống chung với chúng sanh không chướng ngại là thân chánh báo, đất nước là y báo. Song, y chánh tác động qua lại lẫn nhau. Ví như vô số ảnh tượng ảnh hiện trong lưới Đế Thích. Do vậy, Ma Da, quyến thuộc… do từ trí căn bản hóa sanh để chỉ dạy kẻ sơ học. Từ bi là mẹ hóa sanh đức Phật. Vị cuối của mười trụ, từ trí sanh bi nên có con gái vua Sư tử Tràng, Từ hạnh. Ở đây từ bi sanh trí nên có mẹ của Phật. Thứ tự tiến tu là vậy. Thiện Tài khen: thân Ma Da là trí vượt sáu đường, không chấp trước, là pháp không ngại, đầy đủ pháp thân thanh tịnh nhưng dùng nghiệp huyễn hóa hiện thân, dùng trí huyễn hiện ra thế gian, dùng bóng huyễn nhiếp pháp thân Phật, cho đến thân không nương tựa (rõ như trong kinh). Trước tiên, Thiện Tài thấy thần giữ thành Bảo Nhãn cùng vô số quyến thuộc. Đó là mắt trí trong bi chỉ dạy chúng sanh nên phải thấy trước. Dùng vô số hoa rải cúng Thiện tài tiêu biểu cho việc nhập hạnh từ bi lớn không phải một hạnh mà là vô số hạnh. Lại dạy cho Thiện Tài hai mươi tám cach giữ tâm là muốn Thiện tài ở trong sanh tử nhưng không tham đắm, chỉ mong thành tựu mười lực của Như Lai (rõ như trong kinh) nghóa là muốn vào sanh tử thành tựu hạnh từ bi thì không bỏ trí thanh tịnh pháp, trọn vẹn hạnh từ bi, cùng khắp mọi nơi, hòa hợp làm một, không vướng mắc. Hai mươi tám pháp điều phục tâm chính là hòa hợp trí bi, thành tựu hạnh độ sanh rộng lớn của Phổ Hiền, không đắm nhiễm cũng chẳng xa rời. Đó là phương tiện đầu cho việc vào sanh tử thành tựu từ bi nên trước thấy thần giữ thành Bảo Nhãn. Bảo Nhãn nói: Phật tử! Đại Bồ-tát tu tập như vậy là chứa nhóm được tất cả pháp lành. Vì sao? Vì đoạn trừ mọi chướng ngại như: Thấy Phật, nghe pháp, chúng sanh Phật, hóa độ chúng sanh, thanh tịnh cõi Phật. Đó là năm chướng ngại, là tâm thích pháp lành, sợ sanh tử, chẳng phải an nhập từ bi tự tại không tạo tác. Vì vậy ai muốn gặp thiện tri thức của vị này trước phải đoạn trừ năm chướng, không dụng công sẽ thấy được. Nghóa là trọn vẹn hạnh mười địa, nhập vị đẳng giác, hành hạnh từ bi của Phổ Hiền. Ở trong biển sanh tử, phải trừ khử năm chướng trên mới thấy được Ma Da. Đó chính là tâm không mong ra khỏi đời, không cầu công đức, chẳng hy vọng gặp Phật, không tha thiết nghe pháp, tâm từ bi thuần khiết không tạo tác, luôn sống trong sanh tử, hóa độ đem lại lợi ích cho chúng sanh, không mong cầu quả báo, không sợ sanh tử. Lúc ấy có vị thần tên Liên Hoa Pháp Đức và vô số thần vây quanh từ đạo tràng đi ra ở trong hư không, dùng tiếng hay khen ngợi. Đó là trọn vẹn hạnh ở trong biển sanh tử, an trụ nơi pháp trống không, không đắm nhiễm. Từ vành tai Ma Da phóng vô số ánh sáng soi đến các cõi Phật để Thiện Tài thấy đạt các đức Phật ở khắp mọi nơi. Ánh sáng đó xoay tròn một vòng rồi thâu lại nhập vào đỉnh đầu Thiện Tài, chiếu khắp thân, ngay lúc đó Thiện Tài được mắt thanh tịnh sáng suốt vónh viễn đoạn trừ bóng tối ngu si, không gì chướng ngại, hiểu rõ bản tánh của chúng sanh (rõ như trong kinh) vì sao phóng ánh sáng từ vành tai? Vì trong sáu căn, ý căn là điều kiện thành tựu trí nghiệp, trong năm căn còn lại, nhó căn là hơn hết. Nghóa là dùng tâm từ bi vào biển khổ sanh tử, chúng sanh nghe thấy tiếng là được cứu độ không cần thấy thân. Hơn nữa tai nghe được tiếng xa hơn bốn căn kia. Như tiếng sấm cách hàng trăm dặm tai vẫn nghe được. Bốn căn kia không bằng. Nhó căn là thể của ánh sáng từ bi, ánh sáng chiếu đến cõi Phật, lại chiếu đến cõi chúng sanh. Vì ánh sáng từ bi dù chiếu cõi Phật, lại chiếu đến cõi chúng sanh vẫn chỉ có một thể. Nhập vào đỉnh đầu của Thiện tài, lại chiếu khắp thân là tiêu biểu cho ánh sáng từ bi soi rọi khắp nơi, dù cao hay thấp, thể của nó chỉ một. Ánh sáng của trí được phóng từ giữa chặng mày, ánh sáng thọ sanh được phóng từ rốn, ánh sáng từ bi được phóng từ vành tai Ma Da, ánh sáng bốn mươi tâm được phóng từ lòng bàn tay, ánh sáng mười tín phóng từ bánh xe dưới bàn chân, ánh sáng mười trụ phóng từ đầu ngón chân, ánh sáng mười hạnh phóng từ mu bàn chân, ánh sáng mười hồi hướng phóng từ đầu gối. Trụ thứ sáu trong mười trụ, ánh sáng hòa được phóng từ mắt của Tỳ kheo Hải Tràng soi đến cõi ác. Nhờ ánh sáng chiếu đến thân, Thiện tài hiểu được bản tính của chúng sanh, vì hòa hợp thể của từ bi. Tiếp đó, thấy quỉ vương La Sát ở trong Pháp đường Thủ Hộ Bồ-tát và một vạn La sát ở trong hư không. Vì Bồ-tát dùng trí trống không ở trong biển sanh tử, bảo hộ chúng sanh, không xa lánh chúng sanh. Đó là nhà ở, có khả năng ăn nuốt máu thịt phiền não tham sân si của chúng sanh nên mượn nữ La Sát có sức mạnh tàn hại nhanh lẹ để tiêu biểu. Rải hoa cúng Thiện Tài vì từ bi là hạnh nguyện khen ngợi khuyến khích Thiện tài nhập hạnh từ bi (rõ như trong kinh). La sát nói pháp cầu thiện tri thức cho Thiện Tài bảo: Thiện nam tử! Ông nên lễ lạy mười phương, hướng về mọi nơi, mạnh mẻ đi khắp chốn, quán sát tâm là huyễn hóa, là mộng, là bóng để cầu thiện tri thức. Thiện Tài lãnh thọ lời chỉ dạy của La Sát. Lúc đó, Thiện Tài thấy hoa sen lớn từ đất mọc lên (mọi thứ trang trí rõ như trong kinh). Từ bi là đất, hạnh từ bi là hoa sen, phát khởi tâm từ bi là phu nhân Ma Da sanh ra các đức Phật. Vì từ bi có trí, mọi thứ đều có từ bi trí, hóa hiện các pháp để hóa độ chúng sanh. Nghóa là tự tại không ngại hóa hiện trong trí huyễn hóa mới đạt được sự không đạt được của bi trí. Trí thanh tịnh như hư không, tồn tại như hư không, không thể chỉ hành động bằng tâm bi mà không có trí, phải đủ cả bi trí. Như thần giữ thành, các thần khác, ánh sáng phát từ vành tay Ma Da, La Sát đều thể hiện sự hòa hợp bi trí. Cứ thế thành tựu trọn vẹn thứ tự quán hạnh, hoa sen mới xuất hiện với mọi thứ tốt đẹp. Ma Da ngồi trên tòa sen báu hóa hiện vô số thân, hóa độ tất cả chúng sanh (rõ như trong kinh). Thiện Tài, mọi thứ biến hóa của Ma da đều hiển hiện trong tòa báu. Thân Ma Da như kho chứa, thu nạp vô số Bồ-tát, tám vạn trời rồng, Bồ-tát tuy vào thai Ma Da nhưng đi lại tự tại. Mỗi bước đi qua ba ngàn cõi nước, hành hạnh Phổ Hiền. Hạnh Phổ Hiền tóm thâu mọi việc thọ sanh, giáo hóa chúng sanh của Bồ-tát. Nên biết đó là thể chính của từ bi nơi các đức Phật (rõ như trong kinh). Thiện Tài hỏi thời gian đạt pháp. Ma Da đáp: Trải qua vô số kiếp nhiều đến nổi đạo nhãn thần thông của Bồ-tát chỉ còn một đời thành Phật cũng không thể đếm được. Đó là thời gian đạt pháp. Từ câu: “Chỉ ta biết pháp vì nguyện Bồ-tát dùng trí hóa hiện độ thoát” trở về sau là nói về sự thăng tiến. Vị Đẳng giác thứ hai chủ yếu tu giới Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Ở cõi trời ba mươi ba có vua tên Chánh Niệm, là Thiên Tử Chánh Niệm của mười trụ. Vua có con gái tên Thiên Chủ Quang, vì vị này lấy từ bi làm thể của giới. Thiên chủ là trí, con gái là bi. Vị này dùng trí bi viên mãn làm thể của giới. Thiên Chủ Quang, thiên là thanh tịnh, chủ là vào sanh tử, dùng pháp tạo lợi ích cho chúng sanh, Quang là ở trong sanh tử thực hành từ bi đem lại lợi ích cho chúng sanh nhưng không đắm nhiễm, đầy đủ giới thanh tịnh, đạt pháp trang nghiêm thanh tịnh không chướng ngại. Vị Đẳng giác thứ ba chủ yếu là tu nhẫn Ba-la-mật, chín Ba-la- mật kia là thứ yếu. Trong thành Ca Tỳ La có thầy của đồng tư tên Biến Hữu, Thiện Tài đến đó cầu pháp. Vị ấy bảo: Trong thành có đồng tử tên Thiện Tri Chúng Nghệ. Hai vị tri thức này tạo thành chủ thể khách thể ví như Khổng Tử và Nhan Hồi của đạo Nho. Vì để chỉ dạy kẻ sơ học nên một vị là đồng tử giảng bốn mươi hai chữ (rõ như trong kinh). Lúc nói bốn mươi hai chữ cái lấy bốn mươi hai Bát-nhã Ba-la-mật làm cơ sở để nhập vô số Bát-nhã Ba-la-mật và pháp biết rõ mọi pháp của Bồ-tát. Vị Đẳng giác thứ tư chủ yếu tu tinh tấn Ba-la-mật, chín Ba-la- mật kia là thứ yếu. Vị Đẳng giác thứ năm chủ yếu là tu thiền Ba-la-mật, chín Ba- la-mật kia là thứ yếu. Nước Ma Kiệt Đề có thành tên Bà Hằng Ma, nữ Phật tử tên là Hiền Thắng. Thành này ở phía nam Ấn Độ (Trung Hoa dịch là Hỷ Tăng Ích) đạt pháp không nương tựa, thuyết pháp. Chúng sanh trong sáu đường tuy khả năng sai khác nhưng đều trí không cùng tận, hiểu rõ pháp thế gian và xuất thế gian. Thông đạt mọi kỷ xảo như âm dương, ngũ hành, y dược, dùng sự tùy thuận dụng công làm thể của thiền. Vị Đẳng giác thứ sáu chủ yếu tu Bát-nhã Ba-la-mật, chín Ba-la- mật kia là thứ yếu. Phía nam có thành tên Ốc Điền, trưởng giả tên Kiên Cố Giải thoát, đạt pháp thanh tịnh trang nghiêm không chấp trước của Bồ-tát. Vì thể của trí huệ không thể bám víu được, tất cả tâm cảnh đều không nên thanh tịnh. Trí huệ mầu nhiệm làm phát sanh tâm lành của chúng sanh nên thành tên Ốc Điền. Trí huệ phá trừ vô minh nên trưởng giả có tên Kiên Cố. Vị Đẳng giác thứ bảy chủ yếu tu phương tiện Ba-la-mật, chín Ba- la-mật kia là thứ yếu. Ở thành này có trưởng giả tên Diệu Nguyệt, vì trí huệ vi diệu của vị thứ sáu chính là phương tiện Ba-la-mật, trí huệ có khả năng thanh trừ phiền não nên gọi là Diệu Nguyệt. Tuy dùng phương tiện vào sanh tử nhưng luôn sống trong trí thanh tịnh. Chỗ ở có ánh sáng là vì đạt pháp trí sáng. Vị Đẳng giác thứ tám chủ yếu là tu nguyện Ba-la-mật, chín Ba- la-mật kia là thứ yếu. Phía nam có thành tên xuất sanh vì trí huệ không dụng công hiển hiển và vì nguyện xưa nên hành từ bi. Có trưởng giả tên Vô Thắng Quân, vì trí huệ không dụng công có khả năng phá trừ ngoại đạo, không ai hơn được. Đạt pháp vô tận tướng vì trí huệ không dụng công ngang bằng hư không, dù ở đâu, vẫn hiện thân giống như chúng sanh, đủ loại hình tướng hóa độ tất cả. Vị Đẳng giác thứ chín chủ yếu tu lực Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Phía nam thành có làng tên Pháp. Đây là vị pháp sư vì biến mọi cảnh tượng thế gian thành làng pháp. Bà-la-môn tên Tối Tịch Tịnh, mọi hiện tượng đều tịch tịnh, nơi nào cũng tịch tịnh. Nghóa là mọi pháp trong đời đều tịch tịnh. Đạt pháp ngôn ngữ thành thật vì nói năng chơn thật không hư dối, phù hợp với sự mong mõi của chúng sanh và giữ đúng lời nói, đủ sức nhận lãnh pháp. Vị Đẳng giác thứ mười chủ yếu tu trí Ba-la-mật, chín Ba-la-mật kia là thứ yếu. Phía nam có thành tên Diệu Ý Hoa Môn. Vì vị này trọn vẹn hạnh bi trí vi diệu, tùy sở thích của chúng sanh hiện thân cùng khắp. Có đồng tử tên Đức Sanh tiêu biểu cho trí, đồng nữ tên Hữu Đức tiêu biểu cho bi. Vị này trọn vẹn hai hạnh bi trí nên tượng trưng bằng một trai một gái. Lại vì luôn ở trong đời đem lại lợi ích cho chúng sanh mà trí bi không đắm nhiễm. Đồng nam đồng nữ là hạnh Phật. Nghóa là làm mọi việc đều bằng từ bi như hòa khiêm thuận không kiêu ngạo. Dù ở đâu đều dùng trí huyễn hóa hiện vô số thân làm mọi việc, hóa độ vô số chúng sanh, không xưa nay, không đầu cuối, liên tục không ngừng, như người ảo hóa ở đời hóa độ chúng sanh ảo huyễn, đạt pháp trụ huyễn hóa, vì trí huyễn có, trụ pháp huyễn, không có tâm ý thức hóa độ tạo lợi ích cho chúng sanh. Năm mươi thiện tri thức phần sau là trọn vẹn hạnh nguyện năm vị. Như Phật Di Lặc ở nước Hải Ngạn là sự trọn vẹn của trí căn bản. Di Lặc ở trong lầu gác chỉ cho Thiện Tài thấy được Văn Thù - Thiện tri thức thứ nhứt là tiêu biểu cho quả có từ nhân, thời gian không đổi, trí huệ chẳng khác, nghe được tên Bồ-tát Phổ Hiền, cho đến ngồi tòa sen Kim cương ở đạo tràng Bồ Đề phát nguyện thấy thân mình, thân Phổ Hiền. Phổ Hiền xoa đầu Thiện Tài. Tất cả đều là sự tu tập một đời, trọn vẹn hạnh nguyện năm vị, không ngoài tâm Bồ Đề được phát khởi từ đầu, đạt trí căn bản sáng suốt, pháp thân không hình tướng, thành tựu hạnh hay của Phổ Hiền, thời gian không thay đổi, trí huệ chẳng biến khác, nơi chốn chẳng dời, ví như người mộng, cùng một con người, thời gian, nơi chốn mà mơ thấy những việc của nhiều ngày, đi khắp mọi nơi, làm nhiều việc. Khi tỉnh giấc vẫn y như cũ. Với trí căn bản, quán sát mọi pháp đều như mộng, chẳng đổi dời, như quáng nắng, như bóng, như người giả, không tâm thể, chẳng dài ngắn. Khắp nơi Văn Thù Sư Lợi đều nói kệ: Sát na xem xét vô số kiếp, không đến không đi chẳng dừng trụ, biết rõ mọi việc trong ba đời, thông hiểu phương tiện thành mười lực. Vì Văn Thù là trí huệ trống không, là pháp thân không hình tướng. Phật là trí căn bản sáng suốt, Phổ Hiền là hạnh nguyện của trí sai biệt trong trí căn bản, vì ba pháp này là thể dụng, là pháp môn viên mãn, nhân quả trùng trùng của năm vị. Tất cả đều là thể của mười Ba-la-mật. Trong một đủ mười, trong mười đủ một trăm, tùy sự thăng tiến của năm vị nên có sai khác. Trong năm vị có năm trăm Ba-la-mật, năm mươi thiện tri thức. Mỗi vị đều có nhân quả, năm mươi vị thành một trăm, lại không ngoài mười Ba-la-mật, một trăm mười Ba-la-mật cũng không ngoài mười Ba-la-mật. Trí căn bản của Văn Thù - Phật, trí sai biệt của Phổ Hiền là thể của sự tu tập, học hỏi không sai lệch, đoạn trừ nghi ngờ. Ví như những bảng nhỏ trên đường, để người đi đường không lạc. Trong vị Đẳng giác, thực hành hạnh Phổ Hiền, cùng sống với người thế tục để chỉ dẫn kẻ ngu. Sau khi đạt đạo luôn ở trong sanh tử khắp mười phương, dùng trí huyễn hóa thân, chúng sanh không thấy khác lạ, luôn lợi ích mọi loài, an trụ nơi pháp huyễn, không ra khỏi, không chìm đắm. Vì thần dụng của trí cùng khắp như không tạo tác. Ví như âm vang của trí ứng vật thành tiếng, không có sanh trụ diệt. Vì trí sáng trống không, luôn sáng suốt chiếu soi mười phương, không ở giữa hay ở bên. Vì cảnh giới của trí ảnh hiện mười thân như lưới báu của Đế Thích ảnh hiện vô số hình tượng không đến không đi. Như đồng tử Đức Sanh và đồng tử Hữu Đức trọn vẹn trí bi, sống trong pháp huyễn, dùng trí huyễn hóa hiện vô số thân, giáo hóa đem lại lợi ích cho chúng sanh, hành đạo Phổ Hiền không dừng nghỉ. <篇> LINH SƠN PHÁP BẢO ĐẠI TẠNG KINH TẬP 130