<經 id="n1702">KIM CANG KINH TOẢN YẾU SAN ĐỊNH KÝ</經>














HỘI VĂN HÓA GIÁO DỤC LINH SƠN ĐÀI BẮC XUẤT BẢN

SỐ 1702 KIM CANG KINH TOẢN YẾU SAN ĐỊNH KÝ

TỊNH TỰ Giáo của họ Thích,
Kinh Kim Cang xưa nay được đời tôn
sùng. Từ đời Tần đến
nay hơn mấy trăm năm, phúng tụng chẳng kể cao
hèn, chuyện cảm ứng ghi đầy
sách vở, lợi đến cõi u minh mà đạt ở thần
linh. Để hướng đến Đại
thừa thênh thang, phá tiểu thừa hoành lược, mà
Bổ Xứ tụng lấy đó làm Bổn, hai luận giải thích mà xuyên
suốt nhau,
các sớ đua nhau giải
thích, hoặc theo hoặc trái. Khuê Sơn Đại Sư, chọn
lọc tinh anh, bỏ nhau
giải thích, hoặc theo hoặc trái.
Khuê Sơn Đại Sư, chọn lọc tinh anh, bỏ bớt phù ngụy, tên
sách “Toản yếu”, thủ lấy trung
dung, lại còn ghi chép,
dùng để truyền tập. Thạch Bích Sư, thông suốt nghóa ý, viết riêng một cuốn, đặt
tên “Quảng Lục”, hay thì hay vậy,
nhưng lời rườm rà, hậu
học thướng chẳng tiện dùng, nay san định lại, cắt bỏ những điều phiền hà tạp loạn, khiến cho trôi chảy chẳng trệ, học rồi
suy tư giảng giải, đạo
chúng ta chẳng lo đọa địa vậy. Đại Tống,
Niên Hiệu Thiên Thán, năm thứ hai, tháng chạp ngày giáp Tý.
(chú thích của dịch giả:
Kinh sớ
số 1702 này là quyển
Sớ chú thích từng câu từng chữ
kinh sớ
No
1
7
0
1.tức là san định cuốn “Kim Cang Kinh Sớ Luận Toản Yếu”. Nên quyển
sớ này mới có tên là “Kim Cang
Kinh Toản Yếu San Định Ký”,
tức là san định lại cuốn “Toản Yếu”).

--------------------



Trường Sa, Sa Môn Tử Tuyền Lục

<卷>QUYỂN 1 Sớ Văn chia ra ba phần:</卷>

Phần Thứ Nhất: ĐỀ MỤC:
Gồm hai phần

Tên Sách Sớ Kinh:

“Kim Cang
Bát-nhã Kinh Sớ
Luận Toản Yếu”: Đề này chín chữ,
từ rộng đến hẹp. Năng sở sáu lớp:

Năng thích và Sở thích (giải thích): “Kim Cang Bát-nhã
Kinh” năm chữ là sở thích (được giải thích, chú
thích). “Sớ Luận Toản
Yếu” bốn chữ này là Năng thích.

Năng thuyên và
sở thuyên
(thuyên giảng):
Chữ “Kinh” là
Năng thuyên, “Kim Cang Bát-nhã” là sở thuyên.

Năng giảng và Sở giảng (phân biệt): Có hai phần:

Giảng chung: Chữ “Kinh” thì thông cả một đời thời giáo, còn
chữ “Bát-nhã” chữ cục hạn ở đương bộ.

Giảng riêng:
“Bát-nhã” thông cả tám bộ, “Kim cang” chỉ
thuộc một kinh.

Năng Dụ và Sở Dụ: “Kim Cang” là Năng Dụ, “Bát-nhã” là
sớ
dụ.

Năng Toản và, Sở Toản: chữ “Toản” thuộc năng, nghóa là chủ

Sớ, tác giả viết chú thích, người giải thích. Chữ “Yếu” là
sở; nghóa
là chánh nghóa.
Nếu thêm vào hai chữ “Tịnh Tự” thì lại thêm một lớp
nữa, hai chữ “Tịnh Tự”
là năng, những chữ ở trước nó đều thuộc về Sở.

Mà bảy lớp này chẳng ra
ngoài Giáo, hàn, nhơn, lý.
Nghóa là: chữ “Kinh” và “Sớ
Luận tịnh tự” cả năm chữ này là giáo, là năng
thuyên, năng thích, năng tự.
Chữ “Bát-nhã” là Hành, là
quán chiếu.
Chữ “Toản” thuộc Nhơn,
là sớ chủ, người sớ giải kinh. Chữ “Kim Cang”, chữ
“yếu” thuộc về Lý.
Kim Cang là dụ cho
Thật tướng, tức là
Chơn lý, chữ
“yếu” là chánh nghóa, tức là Đạo lý.

Đã biết một
đề, năng sở rõ ràng, cần biết trong đề, nghóa lý cạn sâu. “Kim Cang” có ba nghóa: đó là
Kiên (cứng), lợi (bén),
Minh (sáng). “Bát-nhã” cũng có ba nghóa: đó là
Thật tướng Bát-nhã,
Quán chiếu Bát-nhã và
Văn tự Bát-nhã. “Kinh” có ba nghóa” là
Thường (thường hằng),
Quán (xuyên suốt,
thông suốt), nhiếp (thâu tóm, bao trùm).
“Sớ” cũng có ba nghóa:
là Sơ (sơ tông) quyết, bố (trãi. “Luận” là nghị (bàn xét).
Cũng có ba nghóa; là nghị lý, nghị trí, nghị hành. “Toản yếu”
cũng có ba nghóa: là yếu
nghóa, yếu hành, yếu văn.

Kim Cang ba nghóa là:
Vạn vật chuyển thể làm hư hoại nó,
nó có thể làm hư hoại
vạn vật. Lại còn có khả năng chiếu dụng, có thể
dụ cho ba loại Bát-nhã vậy! Kiên (cứng) là dụ cho
Thật tướng Bát-nhã; vì nó tuy trãi qua nhiều kiếp lưu chuyển lục đạo chưa từng
sanh diệt,
chưa từng sức mẻ hao
mòn, cho nên gọi là Kiên. Vì vậy mà Tâm kinh nói: “Thị chư pháp
không tướng, bất
sanh bất diệt, bất cấu bất tịnh, bất
tăng bất giảm,…” Lợi
(Sắc bén) là dụ cho Quán chiếu Bát-nhã, nghóa là khi nó hiển hiện rõ thì
soi chiếu chư
pháp không, cho nên nói là
“Lợi” (sắc bén). Vì vậy mà
Tâm kinh nói: “Quán tự tại Bồ-tát hành thâm
Bát-nhã Ba-la-mật Đa thời chiếu ngũ uẩn
giai không, độ nhất thiết khổ ách. Cho đến nói rằng:
Vô trí diệc vô đắc”…
Minh (sáng tỏ) là dụ cho
văn tự Bát-nhã. Vì văn
tự có thể thuyên giải rõ ràng, tỏ rõ về thật
tướng và quán chiếu khiến cho hiển hiện. Do từ ba
nghóa này tựa như Kim
Cang kia, vì vậy mà nêu ra
Kim Cang để dụ cho Bát-nhã. Mà Bát-nhã
này, chư Phật và chúng
sanh thảy đều có. Do kia đang tại triền (trói buộc) nên chẳng thể lợi dụng.
Nếu được nghe giáo giải ngộ, nhờ lực nội
ngoại huân hun thì sẽ
đoạn dứt phiền não, xuát khỏi sanh tử. Lý và trí
cùng nhau hòa hợp, có
thể phát khởi đại dụng, cùng Phật chẳng khác.
Cũng như vàng ở mỏ
khoáng, nếu ra khỏi mỏ khoáng thì ắt sẽ thành thứ chặt đứt đồ vật.
Mới biết Huệ này ai ai đều có, mới biết
Huệ này xây
lên nghóa lớn. Nay gọi
“Bát-nhã”, đó là âm phạm, nghóa là Đại Huệ
“Kim Cang” tức chánh dụ cho
“Bát-nhã”, pháp và
Dụ cả hai đều rõ ràng.
Cho nên gọi là “Kim Cang
Bát-nhã”. Nếu theo đề kinh đầy đủ hợp lại
gọi là “Ba-la-mật”.
Tức là khen ngợi cái công của Huệ. Tiếng Đường
gọi là “Bỉ Ngạn đáo”,
đây còn mang phong thái tiếng Tây vực. Nếu thuộc với phương này (Trung
Hoa) thì gọi là “Đáo Bỉ
Ngạn” (Đến bở
bên kia). “Bỉ Ngạn”,
tức là Niết-bàn, để đối lại với sinh tử là
“Thử Ngạn”
(Bờ bên này), gọi
Niết-bàn là Kia, ý nói
Bát-nhã là Huệ đến bờ kia, đây là biệt tướng của Huệ, mà
Huệ đến bờ kia gồm có hai ý:
Là Đốn và Tiện. Đốn là: khi huệ này hiển hiện, trong khoản một
Sát Na, soi
chiếu chư pháp không, tức
là đến bờ kia, gọi đó là Huệ đến bờ kia. Vì chẳng trãi nhiều thời gian nên mới gọi là
“Đốn”. Tiệm là: tuy đốn
chiếu pháp không, nhưng vì quen với Tính, thành ra nhậm vận kế chấp, do vậy
cần phải thúc đẩy Huệ
đốn ngộ kia, giác sát vọng tình, tổn chi hựu tổn chi, (một câu trong
Lão tử đạo đức kinh, tổn nó lại tổn nó, tổn cái vọng tình) để đạt đến vô vi.
Tiệm này rốt cuộc cũng đạt đến bờ kia, cũng gọi là Huệ đến bờ kia.
Vì trãi nhiều thời gian nên gọi đó là Tiệm.
Tiệm và Đốn, nhanh chậm tuy khác, nhưng cùng một loại, gọi là
Huệ đến bờ
kia. Hợp lại đầy đủ
gọi là “Kim Cang Bát-nhã Ba-la-mật”, ở đây lược bớt.

Tiếp đến là nói về chữ “Kinh”. Có đủ ba nghóa. Nhưng theo
các nhà giải thích, gồm
có nhiều nghóa, chỉ là những nghóa từ gốc mà
suy diễn ra.
Nếu theo cuốn
Phật Địa Luận thì chỉ thuyết hai nghóa:
Quán và Nhiếp. Quán là
xuyên quán những nghóa đã thuyết. Nhiếp là nhiếp trì những chúng
sanh được Hóa. lại nữa,
Như Lai nhập
Diệt hơn hai ngàn năm, di phong vẫn
còn, người được nghe chánh pháp, đó đều
là nghóa xuyên quán của
kinh. Chúng sanh trôi nổi, chẳng biết theo
đâu, được giáo môn
Phật, đều quy về chánh đạo, đó đều là nghóa nhiếp
trì của kinh.
Có đủ hai nghóa này, gọi đó là Kinh.
Nay ở đây thêm
vào một nghóa nữa là
nghóa Thường, để đối với ba loại Bát-nhã: Thật
tướng Bát-nhã là
Thường. Quán chiếu Bát-nhã là Quán (Xuyên suốt), văn
tự Bát-nhã là Nhiếp.

Kinh này do La
Thập dịch, câu kệ trong sáng, bóng bẩy, làm cho người
thích nghe. Đến nay già trẻ
sang hèn, đầy cả hoàn vũ, ai cũng đều thọ trì kinh này.
“Sớ Luận
Toản Yếu” tức là một quyển
sớ văn này.
Sớ tức là những quyển
sớ chú giải thích như quyển Đại
Vân của Thanh Long, quyển trần
ngoại của Tự Thánh. Luận tức là trí Độ
Luận của Ngài Thiên Thân
Vô Trướng công đức thí luận của ngài Kim Cang
Tiên. Trong mỗi một bộ luận, nhạm vận nghị bàn về Lý, Trí, Hành. Hỏi: Đã có
Sớ Luận giải thích kinh rồi, hà tất còn chế thêm
sớ này.
Đáp: Vì để
toát yếu, tức là chọn lọc những yếu nghóa của những

sớ luận
khác mà thành Sớ này. Mà bày ra toát yếu, gồm có hai ý:

Trên thì phù với Thánh chỉ.

Dưới thì hiệp với
lòng người. Ý rằng các thuyết có thuyết chẳng
phù hợp với ý chỉ của Thánh Nhơn, chẳng thể
hiệp với lòng người.

Vả lại ý thứ nhất là: Như kinh này là không Vô Tướng Tông, có người lại dùng pháp tướng
Hạnh vị kê ra mà
giải thích, thế tức chẳng
phù hợp với Thánh chỉ
sai về Tông. Vì vậy mà bài tự nói rằng: “Hoặc
phối với danh tướng,
trước dính sự trái với Tông”. Có người nghe
là không Tông, bèn mật mạch dùng đạo lý vô tướng để
giải thích, đó cũng
chẳng phù hợp với ý
chỉ của Thánh Nhơn. Vì Tông tuy là Vô tướng nhưng
ng- hóa lại vô cùng, cứ
dùng một lối giải thích, thế ắt mê ở ngọn. Cho
nên bài Tự nói: “Hoặc
chỉ nói Nhất Chơn, vọng nguồn mê sông”. Trước
thì trái với Tông chẳng
mê sông, đây thì mê sông chẳng trái tông, đều
có đắc thất, đều chưa
suông sẽ.
Còn có người dựa theo kiến giải của
riêng mình mà chú thích,
tông và chỉ đều sai, chẳng đáng để bình luận.
Cho nên bài tự nói:
“Ngoài ra những chú thích hời hợt cạn cợt chẳng
đáng luận vậy”.
Mà các thuyết tuy có chỗ hay của nó nhưng vì chưa
suông
sẽ thì đều nói là chẳng phù hợp với
Thánh chỉ. nay chế
sớ này, chẳng
thêm pháp tướng để
khỏi trái với Tông. Tùy theo văn mà giải thích thì
chẳng mê ở ngọn, khỏi
hai lỗi trên thì sẽ đắc trung. Như thế mới phù hợp
với Thánh chỉ. mà nay trong quyển
sớ này đều dùng lời Thánh.
Cho nên bài tự nói: “Chú thích
chẳng công kích dị đoan tà thuyết, sớ văn luận này, như phi
thành nội”.
Hơn nữa hai vị Bồ-tát, tôn
sư
Bổ xứ, Bổ Xứ Như Lai, sư
Thích Ca Phật, triển chuyển
suy bổn,
Phật Phật tương thừa giáng đến
Vô Trướng, Thế Thân càng không có dị thuyết, mới biết
sớ này
tức là lời Phật, người
báng sớ này, tức như báng Phật. Cho nên bài Tự
nói: “Vả lại, Thiên
Thân, Vô Trướng, tôn sư bổ xứ, hậu học đàu nghi,
hoặc thêm hoặc bớt”.
Ý thứ hai là hiệp với lòng người là: Các sách chú
của các nhà, tại Lý thì
chưa đúng, về văn thì quá rườm, làm cho người
học, ít người dám bỏ ý, nên kẻ chuyển được
niệm, kẻ thông hiểu rất ít.
Cho nên bài tự nói:
“Khiến cho miệng tụng lông trâu, tâm thông sừng lân”. Nay
sớ này tóm tắc những điều chính yếu để hiểu rõ kinh.
Phần kinh và Sớ công lại
khoản năm mươi trang. Chẳng kể tăng lử hay người
trần tục đều có thể
lưu tâm, chẳng chỗ thượng, trung, hạ căn đều có
thể học tập.
Có hai ý này, nên chú thích kinh vậy. Đây là trước
Trí sau Bi, tự và tha cùng lợi vậy.
Vì vậy mà gọi là “Kim Cang
Bát-nhã kinh Sớ
Toản yếu Tịnh Tự”: Tịnh là cộng,
cùng kiêm, và.
Tự là thuật, là chú thích,
Tự thuật chú thích ý của
kinh và Sớ.
Lại nữa, Tự là đầu mối,. Ý rằng bài
tự chỉ nữa trang giấy,
làm đầu mối để chú thích giải nghóa vậy.

Quyển Sớ
này có hai tác giã. Chữ “Kinh” là kinh độ, là đại.
tức là Só thứ quý
tiện đều hội tụ ở xứ lớn, mà là Tây kinh chứ chẳng
phải là Đông, Bắc. Vì
ngầm chọn nên chẳng nói là Tây. Hai chữ “Sa Môn” là
tiếng phạm, tiếng
Hán gọi là
Cần Tức, tức là danh hiệu chung của chúng
Thích Ca, nghóa là
siêng tu các hạnh, dập tắt
phiền não. Chữ “Thuật”; nghóa là chẳng phải tự mình chế tạo ra, phù hợp với chữ
“Toản yếu” ở trước.
Chỉ là tự thuật lại những ý của
tiên thánh, chẳng
phải riêng mình chế tạo
ra, ví như phu tử nói: “Thuật mà chẳng tác, tin
mà hiếu cổ, ngầm so với Lão bành ta”.

TỰ TÔNG CHỈ có hai phần:

1.Tự tán ý chỉ của Kinh. Có hai phần. Mê Chơn Khởi Vọng. Có hai phần.
(Đây
là giải thích bài tự của cuốn “Kim
Cang Bát-nhã Kinh Sớ Luận toản yếu”,
câu trước là “Gương tâm vốn tịnh”, câu sau là
“Hình sắc nguyên không”.

Chơn không:

Tính lìa duyên.
Câu sau tức là Duyên, duyên thì vô tự tính,
đại khái là như vậy,
nếu nói cho chi li thì trước là lược phối, sau là giải
tích rộng phần lược
phối trước, trong hai cú này, gương và hình bóng là
Dụ, tâm và sắc là
pháp. “Vốn Tịnh” và “Nguyên không” thông cả
pháp và Dụ. Gương là dụ cho tâm, hình bóng là dụ
cho Sắc, hình bóng là cái
sở hiện của gương, cũng như
sắc là cái
sở hiện của tâm.
Gương tuy hiện hình, “Hình ấy
nguyên không”, tức là hiểu rõ “gương vốn Tịnh”.
Tâm tuy hiện sắc, sắc
nguyên không, tức là hiển tỏ tâm vốn tịnh. Nói
“Vốn Tịnh” tức là
Tính Tịnh, thông cả
Nhân va quả, phàm và Thánh, cho
nên Hoa Nghiêm nói: “Phi
Thức sở năng thức, diệc phi tâm cảnh giới.
Kỳ tính bổn thanh tịnh,
khai thị chư quần sanh” (chẳng phải chỗ mà
Thức biệt được, cũng
chẳng phải cảnh giới của tâm, tính ấy vốn thanh tịnh, khai thị cho
quần sanh). Đây là lược chỉ về phối.
Nếu rộng giải thích
thì gương tức là gương
ở nhân gian thường dùng, nhưng có bụi trần chẳng thể dùng
để soi, có gương tuy
sạch không có bụi trần nhưng để
trong hộp, cũng chẳng thể
soi. Có gương sạch, không có bụi nhơ, treo ở
trên cao, soi tỏ vạn hình.
Nay lấy loại gương sau cùng làm dụ.

Về tâm: Có hai tông, Tính Tông và Tướng Tông, hai thuyết khác nhau:

Thuyết của Tướng Tông; hoặc tập khởi là tâm, duy chỉ
Thức thứ

tám tích chứa
các chủng tử mà khởi hiện hành, hoặc lấy Duyên
lự làm tâm; thông cả tám Thức, đều có thể duyên lự với cảnh của tự
phần. Nhưng thuyết này chỉ
là Hữu vi sinh diệt, chẳng phải chỗ dụ ở đây.

Thuyết của Tính Tông: tức là Như Lai Tạng, nguồn gốc tự tính thanh tịnh tâm, Ở đây nói tâm, chính là
Tâm này, bởi vì mê hay ngộ,

phàm hay
thánh, thế gian hay xuất thế gian đều chẳng lìa nó.
Do vậy trong khởi Tín Luận,
lập nó làm pháp thể của Đại thừa. Cho nên luận nói:
Ma Ha Diễn là một pháp hai nghóa.
Cái gọi là pháp đó là
chúng sanh tâm, tâm này nhiếp tát cả pháp của
Thế gian và xuất thế
gian, nương theo tâm này
mà hiển thị nghóa Ma Ha Diển (Đại Thừa). Lại nói:
Nương một tâm pháp, có hai loại môn:

Tâm Chơn Như Môn.

Tâm sanh diệt môn.

Hai loại môn này, mỗi môn đều tổng nhiếp tất cả pháp, nghóa này là
sao?
Vì hai môn này không tách lìa nhau.
Vì Chơn Như Môn là
tướng chung nên nó nhiếp
tất cả sinh diệt môn tuy là tướng riêng nhưng vì nó tức
sinh diệt của
Chơn như nên cũng nhiếp tất cả.
Vì hai Môn này cùng nương theo một tâm
làm suối nguồn, thì biết vạn pháp chẳng ra
ngoài tâm này. Lại như
Hoa Nghiêm là một thừa cực kỳ viên trên, cũng lấy tâm này làm
Thể của Nhất Chơn pháp giới, cho nên quyển
sớ thuyết
về kinh kia, gom cả bốn pháp giới làm thành một
Chơn pháp giới.
Nghóa là vắng lặng, rổng rang, xung thâm, bao bác, thâu tóm vạn hữu, tức
là một tâm.
Thể thì tuyệt
Hữu tuyệt vô, tướng thì phi
sanh phi diệt.
Cho đến nói rằng: chư Phật chứng
cái diệu giác tròn sáng này, hiện hành Bồ-đề,
vì vật mà khai thị. Mà
một tâm này, có tính có tướng. Tướng thì phàm
và Thánh, Mê và Ngộ,
Nhân và quả,.. khác nhau. Tính thì linh linh chẳng muội, liểu liểu
thường tri.
Mà Tính và tướng này bất tức bất ly.
Vì tướng chẳng lìa
Tánh nên Hương thì đồng mà xứ thì dị
(khác nhau).
Vì tính chẳng lìa tướng nên ở dị (khác) mà xứ thì đồng
(giống nhau).
Vì tính chẳng lìa tướng nên
ở dị (khác) mà xứ thì đồng (giống nhau). Vì
Tính chẳng tức tướng, nên không hẳn là có
sai biệt. vì tướng chẳng
tức là Tính, nên chưa từng chẳng khác nhau.
Bởi duyên Tính và tướng nhất
vị, cho nên đồng và dị
cả hai đều còn tồn, chúng cũng giống như nước
và sóng vậy, tính và
tướng, đồng và dị có thể biết vậy. Mà Linh tâm
này chẳng phải là tất
nhưng có thể vì tất cả, danh từ tâm cũng do từ đó mà đặt ra.
Nay nói “Tịnh” là chỉ dựa theo nghóa tất
cánh không, chẳng phải là
Tịnh do phân biệt với Nhiễm, chỉ duy một tâm, xuyên
suốt cả
Nhiễm Tịnh. Hà Trạch nói
: “Chỉ một chữ “Tri”, cửa của chúng diệu”, tất cả chư pháp y theo đó mà kiếp lập. Đã là
Bí phủ mà kiến lập. Đã là
Bí phủ cùa đắc thất, vừa
là Huyền khu của thăng giáng, gọi là “cửa của
chúng diệu”, thật là
đạt vậy. Nay điều muốn bàn, tức là tâm này, mà hai
loại Tông đã nói phần
trên, tướng tông là Môn sinh diệt bên trong tâm
này, để bàn về cạn sâu thì cần phải chia ra để
phân biệt, rồi hòa hợp thông
nhiếp thì
thật không bị sai sót. “Vốn Tịnh” là dụ thì có thể biết.

Trong phần pháp thì có hai ý:

Tâm này từ bổn đến nay, tính tất Cánh Không.

Hiện bị phiền não vây bọc nhưng vô nhiễm đây vừa đúng là
Chơn Như Môn trong cuốn Khởi Tín Luận.

Cho nên Đại Tập Kinh nói: “Thiện nam tử, tất cả chúng sanh tâm tín bổn tịnh vì tâm bổn tịnh nên phiền não chư kết chẳng
thể nhiễm trước, giống như hư không, chẳng thể nhiễm ô”.
Tâm tính và không
tính là đẳng không có
hai đẳng, hình bóng tức là vạn tượng hiện ra ở
trong gương. Sắc tức là
các pháp hiện ra ở trong tâm bổn tịnh (vốn tịnh),
mà những pháp hiện ra
đó chẳng ra ngoài Sắc tâm.

Nay ở đây (bài tựa của cuốn toàn yếu), chỉ nói “Sắc” mà
chẳng nói tâm, là vì:

Vì câu văn chật hẹp.

Vì ảnh ở dưới.

Vì lấy phần đầu mà nhiếp phần sau.

Hai ý trước dể hiểu, Ý
sau cùng (ý thứ ba) là tất cả chư pháp chẳng ra ngoài
Ngũ uẩn. Một chữ
“Sắc” đứng đầu xuyên
suốt cả năm.
Nay nói “Sắc” là nêu ra đầu mà nhiếp cả những
uẩn sau.
Cho nên trong
kinh Đại Bát-nhã, mỗi lần ví với chư pháp đều dùng chữ
“Sắc” làm đầu. như
nói: “Thiện Hiện! Vì
Bát-nhã Ba-la-mật Đa thanh tịnh, nên Sắc thanh tịnh. Vì
sắc thanh tịnh nên
Nhất Thiết trí trí
thanh tịnh…”, do vậy văn tuy
nêu “Sắc” mà ý kiêm
luôn cả tâm. Sắc tâm đã tỏ, vạn pháp đủ vậy.

“Nguyên không” là dụ, dể hiểu có thể biết vậy. Trong pháp, có hai ý:

Tức bổn lai là không.
Luận nói: Tất cả chư pháp, chỉ y theo

vọng niệm mà
có sai biệt, nếu lìa tâm niệm thì không có tướng của
tất cả cảnh giới.

Tức hiện kiến không (ngay hiện thấy không): Các pháp sắc….
Vốn tự không, người mê chẳng biết vọng chấp là có, tuy là chấp có, chưa hẳn bất không, cho nên
Trung Luận nói: Chư pháp nếu bất không, tức là
Vô Đạo, Vô ngã. Lại nói: Vì có
nghóa không, nên tất cả pháp
được thành. Mà một cú này, cũng là giải thích
mối nghi, e người nghe
nói tâm tính vốn tịnh. Còn thấy Luận nói: Tâm này
nhiếp cả pháp thế gian, bèn cho rằng vốn có đủ cả nhiễm, chẳng hợp với Tịnh, nên câu
sau giải thích rằng “Hình sắc nguyên không”. Ý
nói rằng Sắc,.. nếu là
thật thì sẽ làm nhơ nhớp Tịnh tâm, sắc… đã là
không, thì lấy gì mà làm nhơ nhớp tâm.
Như gương hiện ra hình nhơ nhớp, hình nhơ nhớp nguyên
không, tựa có mà thật không có thì làm
sao nhiễm nhơ.
Cho nên nói: “Gương tâm vốn
tịnh, hình sắc nguyên không”.

Kinh Vô thượng
y nói: Thanh tịnh có hai nghóa:

Tự tính thanh tịnh: đó là tướng chung.

Ly cấu thanh tịnh, đây là tướng riêng. Trong cuốn Thật
Tính Luận cũng có hai nghóa:

Tự Tính thanh tịnh, đó là tính tịnh giải thoát.

Ly cấu thanh tịnh: nghóa là chướng tậm giải thoát.

Đời Ngụy
dịch cuốn Duy Thức Luận nói: Tâm có hai loại:

Tương ưng Tâm, đó là tất cả phiền não thọ, tưởng, hành,…

Bất tương ưng tâm, đó là Đệ
Nhất Nghóa Đế, thường trú bất biến, là
Tự tính thanh tịnh tâm.
Nay cái được tỏ tức là tự tính thanh
tịnh và Đệ nhất nghóa đế tâm, cho nên nó là
“Vốn Tịnh”. Lại nữa hai cú (tức là cú trước và
cú sau”; “gương tâm vốn giải tịnh” là cú trước,
“Hình sắc nguyên không” là cú
sau) hổ tương giải thích cho nhau mà
thành, lấy cú trước giải thích cú sau, thành nghóa
“Sắc không”, lấy cú
sau giải thích cú trước, thành nghóa “Tâm tịnh”.
Sắc nếu chẳng không
thì tâm ắt chẳng tịnh. Tâm nếu chẳng tịnh thì sắc tức chẳng không, do tâm tịnh nên
sắc không, do
sắc không nên tâm tịnh.
Vì hai pháp;
sắc và tâm chẳng lìa nhau nên biết do tâm tịnh mới có thẻ
hiện sắc, như gương
trong sạch mới có hể hiện hình bóng, nhiễm thì
chẳng thể. Lại nữa, do
vì sắc không, nên chẳng thể nhiễm tâm, cũng như
hình ảnh không, nên chẳng thể làm nhơ nhớp gương.
Nếu hình thật thì sẽ như vậy. Cú trước và
cú sau, pháp và
Dụ đối nhau mà tỏ, phản phục tương thành cho nhau.
Cho nên nói là hổ tương giải thích cho nhau.

Vọng Hữu:
Từ câu “Mộng thức
vô sơ…”: tức là vừa đúng với tâm
sinh
diệt Mông trong cuốn Khởi
Tín Luận. Mà đây cũng có đủ cả pháp dụ, lấy mộng dụ cho Thức, lấy những vật hiện ra ở trong mộng dụ cho
cảnh. Như người sau khi
ngũ, nằm mộng ở chỗ không có vật mà thấy vật,
dụ cho tâm mê thành
Thức, ở chỗ có cánh mà thấy cảnh. Nhưng tuy vật y theo mộng mà hiện, nhưng mộng và vật đều là hư, tuy cảnh từ
Thức sinh ra, mà Thức và cảnh đều là vọng.

“Mộng”: Như
người thường, bị thùy cái che lấp, tâm thức
hôn muội, hoảng hốt
thành mộng. Theo trong tự điển Thiết vận thì
“Mộng” là trạng thái của tâm loạn, còn nói: “Mị kiến
viết mộng”, ý nói tâm
thức hôn loạn thấy
những chuyện lạ, gọi đó là mộng.
“Thức”: là bổn tịnh.
Một tâm bổn nguyên bất giác, bất giác là
vọng, tâm
tính là Chơn. Chơn và vọng hòa hợp, gọi đó là
Thức, tức là Thức thứ tám A Lê
Da thức. Cho nên Khởi Tín Luận nói: Y theo
Như Lai tạng mà có
sinh diệt tâm, đó là bất
sinh bất diệt hòa hợp với
sinh diệt, phi nhất phi dị,
gọi tên là A Lê Da Thức.
“Vô Sơ”:
Là sơ thủy, là khởi đầu, là đầu tiên: ý nói
Thức này không có
Tiền Tế (bờ mé
trước kia), mà
Chơn tâm và vọng thức,
tuy hư và thật khác nhau
nhưng nếu xét cho cùng thì không có bờ mé
khởi đầu, mà có hai ý:

Như kinh Phật Đảnh nói:
Phiền não và Bồ-đề, cả hai đều vô
thủy. Nghóa là từ khi có Chơn tâm này đên 1nay
liền có vọng thức này
chẳng phải Chơn có trước rồi vọng có sau, cũng
chẳng phải vọng trước
Chơn sau. Nếu nói Chơn trước vọng sau thì đúng
phải chư Phật sẽ còn
khởi vô minh lại. Nếu nói vọng trước Chơn sau
thì làm sao có chuyện cái vọng của không có
Chơn đứng riêng một mình được, do vậy mà biết cả hai đều vô thủy. Ở đây thì dụ mộng
chẳng chỉnh, lại tựa như vàng và khoáng.
Nếu nói khoáng trước vàng
sau thì hợp khoáng bị vứt bỏ,
luyện nó thành vàng. Nếu nói vàng trước khoáng
sau thì đúng phải đồ
đã thuần vàng rồi lại sinh ra khoáng được sao?
Do vậy cả hai vật đều
không có bờ mé khởi đầu. với pháp có thể biết vậy.

Hỏi: Như Luận
nói: Y Như Lai Tạng mà có sinh diệt tâm đã nói là y
Chơn có vọng, tức là vọng
sau
Chơn trước, sao lại nói cả hai
đều vô thủy?
Đáp: Chẳng
vậy! Cái gọi là y là tỏ rằng vọng không có tự thể, y theo
Chơn mà thành, hiển rõ cái nghóa gốc và ngọn, chứ chẳng phải
cái nghóa trước và sau.
Cho nên Khởi Tín nói: Vì Như Lai Tạng không
có tiền tế (bờ mé
trước kia, khởi thủy) nên tướng của vô minh cũng không có khởi thủy.
Nếu nói ngoài tam giới ra còn có chúng
sanh bắt đầu
khởi, tức là kinh của ngoại đạo nói.

Vọng và Thể toàn không, đều không có tung tích
sinh khởi, cho
nên nói là “vọng vô thủy”. Cho nên Khởi TÍn
Luận nói: “Giác tâm
sơ khởi, tâm vô
sơ tướng” tức là nghóa này.
Nếu theo ý này thì dụ mộng là
thích hợp vì khi mộng sinh ra, chẳng có tung tích.

Có hai ý trên, cho nên nói là
“Vọng Vô Sơ”.
Mà trong hai
dụ mộng và khoáng trên
kia, mỗi dụ lấy một ít phần cùng với một thức thì nghóa vô
sơ mới tận lý.
Mộng thì dụ pháp
vô sơ, khoáng thì dụ cho
Thời vô sơ.
Nếu chỉ dùng riêng một dụ khoáng thì vọng
Thức có thật.
Nếu chỉ lấy dụ mộng thì vọng
thức có thủy (khởi thủy). Nay đã chia ra lấy
chỗ tương tự, lý cực thành vậy.

“Vật”: Tức là những vật hiện ra trong mộng. “Cảnh”: Những
cảnh ngã, pháp biến ra trong thức.
“Thành Có”:
Ví như trong mộng thấy cảnh giới mình người khi tỉnh giấc nhớ lại liền chắc là không có, khi đang trong mộng quyết
chắc là có.
Nếu chẳng vậy thì
sao lại có những chuyện khen mừng, chê
giận, ghét khổ thích
sướng, vì vậy mà biết là có (Hữu), như trong sách
Trang Tử kể: trang
Châu mộng làm bướm, quên mất mình là
Trang Châu, đến lúc tỉnh dậy
hết mộng, đâu từng còn có Bướm, khi làm trang
Châu đã chẳng ham thích
bướm. Khi làm bướm cũng chẳng ham thích
Trang Châu, bướm và Trang
Châu đường ai nấy đi, chẳng quen biết nhau.
Mà theo ý sách ấy là để tỏ rõ
sống và chết
ngang bằng.
Nay ở đây dẫn
ý sách ấy là để tỏ
rõ cái nghóa chấp thật. Nghóa là nương vào Vọng
Thức mà biến khởi
những tướng, ngã, pháp …
Ngộ đến rồi, liểu đạt thì
biết là không.
Nếu khi đang mê, chấp chặc là có.
Nếu chẳng vậy thì đâu có những
chuyện ham, giận, yêu, ghét, lấy, bỏ …
Mới biết là có.
Cho nên Thành Duy Thức Luận nói rằng: Y
Thức sở biến, vọng thấy
Ngã pháp. Giống như huyển
mộng. Vì lực huyển mộng, tâm tựa nhiều thứ tướng ngoại cảnh hiện, duyên theo chấp này làm thật có ngoại
cảnh. Nhưng tuy trong mộng
thấy nhiều sự việc, suy cho cùng chỉ là một
tâm mộng. Vì khi tâm mộng
diệt thì việc mộng đều diệt. Trong pháp
cũng vậy. Cảnh tuy vô
lượng, căn gốc của nó chỉ là một Thức tâm, khi
Thức tâm diệt, cảnh
giới tùy diệt. Cho nên khởi tín luận nói: tất cả chư pháp tuy y vọng niệm mà có
sai biệt. nếu lìa tâm niệm thì không có tất cả tướng của cảnh giới, biết rằng tam giới duy tâm, vạn pháp duy thức,
thật chẳng đổi thay! Do
tam thế gian này, tất cả khi lậu nhiễm pháp đều
từ vọng thức mà sanh,
cho nên gọi tên Thức này là vọng bổn (gốc vọng). Mà tất cả hữu làm
nhiễm pháp, thứ tự
sinh khởi vi trước, gồm
có hai lớp:

1.Căn gốc vô thủy;
2.Cành ngọn triển chuyển. Phần cành ngọn triển chuyển sẽ nói trong
phần sau,
phần “Đuổi vọng”.
Phần căn gốc
vô thủy đúng đang nằm
ở đoạn này. Nói căn gốc, tức là căn bản vô minh. Nói vô minh, nghóa là không có cái
sáng
suốt của
Diệu giác. Vì dựa theo tướng chung mà
nói thì đúng với Thức này, mà căn bản vô
minh, có đủ hai nghóa, đó
là mê Chơn, chấp vọng. “Mê Chơn”; tức Chơn
tâm vốn chẳng sanh diệt,
đức tướng và nghiệp dụng của nó nhiều không kể
xiết, thường ngày dùng nó mà chẳng hay, như cuồng
như say, cũng như cô gái nghèo trong nhà có chôn cất kho báu.
Con trai cùng khổ trong
áo có minh châu, tuy có
như không, oan uổng chịu khổ nạn cho nên
Hoa Nghiêm nói: chẳng liểu
hiểu Đệ Nhất nghóa, gọi đó là vô minh. “Vọng
chấp”: Vọng
tức là sắc ngã uẩn cùng với tâm, như huyển như hóa,
vốn không có thật thể,
chúng sanh nhận đó cho là tự thân tâm mình, cho hư là thật, gọi là vọng chấp.
Cho nên kinh Viên
Giác nói: Vọng nhận tứ đại cho đó là tự thân
tướng mình.
Lục trần duyên theo ảnh cho đó là tự tâm
tướng mình, cho đến kết luận rằng do từ vọng này mà có
luân chuyển sinh tử. Cho
nên gọi là vô minh. Mà hai nghóa này (mê
Chơn, vọng chấp) tương thành cho nhau, nêu ra một nghóa thì kiêm luôn cả
hai, chưa từng riêng lẻ.
Nếu chấp vọng thì ắt phải mê Chơn. Nếu Mê
Chơn thì ắt cần chấp
vọng. Thí như có người mê Đông ắt chấp tây, cũng
hổ tương thành lập cho
nhau, ngẩm suy sẽ rõ. Bài tự của sớ,từ đây về sau là phần hai.

2.Tập Vọng Lưu Chuyển: Ngay khi vọng pháp sinh khởi là Môn thứ hai, triển chuyển cành ngọn.

“Do bởi…”: Do bởi là nhân vì, bởi vì. Vì mè Chơn mà thành thức,
hiện khởi
thế gian tất cả cảnh giới. Duyên theo cảnh giới
này mà khởi Hoặc,
tạo nghiệp, thọ báo vô cùng.
Trong đoạn văn này có 4
chữ “Hoặc nghiệp,
Báo ứng”, chỉ là ba đạo, mà ba pháp này trong các giáo,
có giáo gọi đó là ba
chướng, vì làm chướng ngại Thánh Đạo, hoặc gọi
là ba Đạo. Vì dẫn tâm
quanh co men đến nghiệp báo, hoặc gọi là Ba tạp nhiễm, vì tính chẳng
thanh tịnh.
Lại nữa, Ba chướng này
nương cậy nhau:
Do vì phiền não mà khởi ác nghiệp, do nhân duyên ác
nghiệp mà đắc quả khổ.

“Hoặc”: tức phiền não. Về phẩm loại tức là căn bản và tùy căn bản
có sáu: đó
là tham, sân, si, mạn, nghi, ác kến.
Tùy phiền não
có hai mươi: phẩn, hận, phú, não, tật,
san,… tán loạn, bất chánh tri.
Nếu nói tóm tắc thì chẳng
ngoài ba thứ trong căn bản phiền não, đó là tham
sân si, ngay ở ba thứ
này thì có thể thành tựu tam giới thế gian. Vọng
nhận thân tâm ngủ uẩn.
Ngay thân tâm này là căn gốc lỗi lầm hoạn nạn, cho nên
Triều Công nói: Dựa theo trời đất mà làm ra cao thấp.
Dựa theo trời trăng mà làm
ra đông tây, dựa theo thân xác mà thành ra kia
đây, dựa theo tâm mà
làm ra thị phi đúng sai phải trái. Lão tử cũng nói: ta có hoạn nạn lớn,
đó là ta có thân xác, đến khi ta không có thân thì ta có hoạn nạn gì!
Mới biết thân này là gốc rể của tất cả lỗi hoạn nạn.
Đã chấp nó là có, bèn
chia ra mình và người, nương theo thân tâm này mà khởi những phiền não, trên tất cả cảnh thuận với tình, khởi
lên tham tâm.
Trên tất cả cảnh trái với tình, khởi lên
sân tâm, để tự hộ vệ
tự thân mình cho nó là
chủ tể, ở trong hai thứ đó, chẳng biết đó là vọng,
nhậm vận mà khởi, mới gọi đó
là Si, những thứ phiền não này, xét
cùng nguyên nhân của
chúng đều từ căn bản vô minh mà có.

“Nghiệp”: Nghiệp tuy vô lượng, gom lại chỉ có ba; đó
là thiện, ác, bất động, do tham,
sân hừng hực, phát động thân, khẩu làm
các ác nghiệp, tức là
mười nghiệp; thân ba nghiệp, khẩu bốn nghiệp, ý ba nghiệp, hoặc có người hơi biết
Nhân quả, tham đến
sinh ra những
sự việc vinh dự vui thích, liền lật ngược làm
thành thiện, trì giữ năm mươi tám giới như, bất
sát,… tức là
thiện nghiệp, hoặc ghét những
chướng thô khổ ở
dưới, thích những lợi diệu tịnh ở trên, tu thiền định Hữu lậu, gọi là
Bất động nghiệp.
Mà ba loại nghiệp này tuy hơn kém khác
nhau, đều do mê tâm tạo
ra, đều nằm trong Hữu lậu. cho nên trong viêc
giác kinh kết luận ba
nghiệp rằng: Vì đều luân hồi, chẳng thành Thánh
đạo, do đó mà biết ba
nghiệp trước đều nương theo phiền não mà thành.
“Báo Ứng”: ứng tức là Báo, đã có
nghiệp chủng, uẩn
tại trong Thức, khi nhân duyên hội, ắt phải thọ báo.
Niết-bàn kinh nói:
Dù trong bầu trời biển. Dù vào
giữa đá núi, không có phương chốn nào, mà tho- át chẳng thọ báo.
Thương Thư nói: Trời làm nghiệt, còn có thể trái, tự
mình làm nghiệp thì chẳng
thể trốn. Do vậy, có nghiệp ắt có báo
ứng, nhưng nếu suy các
nghiệp, thể, tướng đều không có. Như bóng gương, như
tiếng vang, chẳng
sai lầm.
Mà xét chung quả báo, lục đạo
khác nhau, xếp theo loại
thì chỉ có ba loại: đó là khổ, lạc, xả, do những Ác nghiệp trước kia làm
Nhân sẽ cảm khổ báo tam đồ; là
Địa ngục, ngạ quỷ,
súc sanh.
Do từ Thiện nghiệp trước kia làm
Nhân liền cảm lạc báo cõi người cõi trời, đó là
Tứ châu, lục Dục.
Thiện do những
Bất động nghiệp trước kia
làm Nhân tức cảm báo giới trên sai biệt, tức
sắc
giới, vô sắc giới. Mà
ở trong Tam giới, thân cảm thọ khỏ Lục là biệt
nghiệp chánh báo môi
trường sống hơn kém tức là cộng nghiệp. Y báo,
chánh báo có sanh lão
bệnh tử, y báo có thành, trụ, hoại, không, môi
trường sống không rồi lại thành,
Hữu tình chết rồi trở
lại sinh, vô thủy đến nay liên miên bất tuyệt, mê hoặc
đắm say, thật đáng thương thay!
Nên Pháp Hoa nói: tam giới vô an, giống như nhà lửa, do vì báo nhân nghiệp
cảm, Nghiệp do hoặc mà thành,
Nhân của hoặc là vô minh, vô minh vô
thủy, một niệm vọng có.
Ắt biết Tam giới, lục đạo, Hữu tình, vô tình xét
về nguyên do, đều vì mộng thức mà có.

“Quen tập, xoay vòng”: “Quen” nghóa là tiếp nối, nghóa là,
liên tục, do hoặc mà
phát nghiệp, nghiệp chiêu cảm khổ, thứ đệ tương tục nhau.
“tập” nghóa là huân tập, bắt
chước nhau, ý nói
Hoặc nghiệp
niệm niệm bắt chước
nhau, niệm niệm huân tập nhau. Duy Thức nói: Do chư

Nghiệp, tập khí nhị thủ, tập khí câu, nên gọi là Tập. Mà hai nghóa
này cùng nuôi dưỡng cho
nhau. Nghóa là vì tương tục nối tiếp nhau nên
bắt chước nhau, bắt chước nhau nên nối tiếp nhau, cho nên gọi là
“Quen tập”. Cho nên
Duy Thức nói: Dị Thục trước kia đã hết, lại
sinh ra
dị thục khác.
Thí như có người tập
Nho học văn, do thừa tập ở
Nho mới có thể học tập văn.
Do học tập văn mới có thể kế thừa Nho.
Nghóa nuôi dưỡng nhau há chẳng rõ ràng ư! “Xoay”: là xoay tơ:
Nghóa là chúng
sanh nghiệp chủng tuy lại vô biên, rốt cuộc chẳng cùng một thời thọ nhận quả báo lục đạo, báo có thứ tự, cho nên gọi là xoay tơ.
Mà có hai nghóa:

Như người mắc nợ, chủ nợ mạnh thì kéo trước.

Như người trồng cây, càng tươi nhuận thì mọc trước.

“Vòng”: là
chuyển vòng, nghóa là
sinh ra rồi chết, chết
rồi lại sinh,
sinh tử
chẳng ngừng, cho nên gọi
là “Xoay vòng”.
Hoặc chết ở cõi trời,
sinh ra ờ cõi người, chết ở cõi người,
sinh ra ở cõi
súc sanh,
cho nên kinh Vô Thường
nói: Tuần hoàn trong tam giới, giống như bánh
xe múc nước. Mà hai nghóa
này cũng hổ tương nuôi dưỡng nhau. Do xoay tơ mà
chuyển vòng, do tơ kia chuyển vòng mà chẳng
ngừng nghó.
Khiến đầu tơ khởi
chuyển chẳng tuyệt, cũng co đầu tơ khởi chẳng dứt,
khiến cho tơ xoay vòng
chẳng ngừng. Hoặc có thể lấy chữ “Luân”, thì
nghóa cũng thông, là trầm
luân, chìm đắc, nghóa là trong dòng sông lớn sinh tử, bị chìm đắm lâu ngày, nên gọi là
“Luân”. Niết-bàn
Kinh nói: Nếu có chúng sanh, vui với
Hữu Vi, tạo tác các nghiệp, người ấy mê mất Chơn thường, đó gọi là ạm ra lại chìm.
Trong quyển
Sớ Toản yếu lại dùng
chữ “Luân” (vòng) như
trên đã nói. “hoặc Nghiệp” thì nói là “Quen tập”. “Báo ứng” thì nói
là “Xoay vòng”.
Mà hai đôi đối nhau, cũng hổ
tương nuôi dưỡng nhau,
nghóa là do hoặc nghiệp quen tập mà báo ứng xoay vòng, khiến cho
Hoặc quen tập, đây tức là thừa theo
Nhân mà cảm
quả, y theo quả mà tạo
Nhân. Nhân và quả nuôi dưỡng nhau làm cho
chẳng dứt. Đây tức
nghóa của Thập Nhị Nhân duyên, tiền tiền làm Nhân, hậu hậu làm quả.
Cho nên Duy Thức Tụng nói: “Do chư nghiệp tập khí,
Nhị Thủ Tập khí câu,
Tiền Dị Thục dó tận, phục sinh dư dị thục”. Hoặc
nói: Cứ như vậy mà
khởi Hoặc, tạo nghiệp, thọ báo, luân chuyển thời
kiếp dài ngắn hay sao? Cho
nên tiếp đến nói rằng:

“Trần Sa kiếp Ba, chẳng hề
dứt tuyệt”:
Trần là vi trần do đập tan thế giới
mười phương.
“Sa” tức là cát trong
sông Hằng, mịn
như bột. Sông này chu vi
bốn mươi dặm, cát mịn như bột. “Kiếp Ba” là âm phạm, tiếng
Hán gọi là thời phần. Đại kiếp, tiểu kiếp, thời dài,
thời ngắn, co dãn tuy
khác, gọi chung là Thời phần. “Chẳng hề”: là chẳng thể.
“Dứt tuyệt”
là ngừng, diệt. Ýù nói lục đạo
chúng sanh, khởi
hoặc tạo nghiệp thọ sanh
luân chuyển cho đến nay, một hạt cát là một kiếp ba, cát hết nhưng kiếp ba chẳng kết, lại cho mộ trần là một kiếp ba,
trần hết mà kiếp ba
chẳng tận. Trần sa thì có hạn, kiếp ba thì vô cùng, nối tiếp đến nay, chẳng thể
ngừng nghỉ.
Cho nên nói: “Chẳng hề dứt
tuyệt”. Mà hai đoạn
này, chữ câu tuy niều, nếu xét sự việc thật thì chẳng
qua chỉ năm chữ; đó là
“Tâm, Thức, Hoặc, Nghiệp, Báo”, ngoài ra đều
là tỏ rõ Chơn và Vọng,
thành lập từ ngữ luân hồi. Ý nói vốn là một
tâm, bất giác thành ra
thức, khởi Hoặc, tạo Nghiệp, sinh tử vô cùng. Do vậy mà
Như Lai hiện thân
thuyết giáo, cho nên mục này gọi là
“Duyên khởi giáo”.

2. Ý của thuyết giáo. Trong bài tự của quyển “Sớ Luận
Toản Yếu”, từ
câu “Vì vậy, ta….”:
Như Pháp Hoa Kinh nói: “Ta dùng
Phật Nhãn thấy lục đạo
chúng sanh, bần cùng không
có phước và huệ, nhập vào con đường cheo
leo sinh tử, khổ nối tiếp
nhau chẳng dứt… vì những chúng sanh ấy mà
khởi Đại bi tâm…”

Văn chia ra hai phần:

Nói về ý A Hàm. Có hai phần.

Chánh tỏ: Đoạn văn
này, hai câu đầu nêu Phật hiện thân: “Vì vậy”:
là do vậy, cho nên.

“Ta”: tức là chỉ cho Phật.

“Mãn Tịnh”: là để phân biệt khác với một phần Tịnh. Vì Phật
vô minh vónh viễn tận hết, cực kỳ vô niệm.

“Giác”: là giác ngộ.

“Giả”: Là chỉ cho người. Nghóa là Phật là người giác ngộ,
tiếng phạm là Bồ-đề.
Hán dịch là giác, đây là dựa theo pháp. Tiếng phạm
là Phật Đà,
Hán dịch là
Giác Giả, đây là dựa theo
Nhơn (người).
Nay ở đây nói về người
(Nhơn). Cho nên nói là “Giác giả”. Cũng có thể chữ “Mãn” là
tổng (chung), chữ “Giác” nồi là
biệt (riêng), chữ
“Giả” là thuộc về Nhơn (người)
tức tỏ rằng Như Lai là bậc mãn tịnh mãn giác, phân biệt với chư
Thánh Nhơn, Giác và
Tịnh chưa mãn.
Duy chỉ có
Phật Như Lai, ba chướng đều tận, ba giác đều viên tròn.
Cho nên gọi
Như Lai là “Mãn Tịnh giác
giả”. Nếu dùng Tịnh và giác so với chúng sanh,
Nhị thừa Bồ-tát, chư
Phật và Bổn Tính để phân biệt thì có hai loại bốn
cú: lại về Tịnh: chúng
sanh bất tịnh, Nhị Thừa Bồ-tát được phần tónh,
chư Phật Mãn tịnh, Bổn
Tính chỉ có tịnh.

Loại về Giác:
Chúng sanh bất giác,
Nhị Thừa Bồ-tát có phân
giác, chư Phật mãn giác,
Bổn Tính chỉ có giác.

Nay ở đây trong hai loại bốn cú này, đều đúng ở cú thứ
ba. “Hiện tướng”: Tức là tướng của Hóa thân.
“Trong cõi
loài người”:
Tức là xứ hiện hóa, duy chỉ thị hiện
tướng trong cõi
loài người.
Trên cõi trời thì đắm dính vào vui thú, không có nguyên do để phát tâm, trong tam đồ thì quá khổ, đúng vào
nơi khổ nạn, duy chỉ ở trong cõi người, kiêm cả khổ và lạc, đối khổ ắt có
thể phát tâm, cho nên
Phật xuất hiện giáo hóa. trên cõi trời giống như
bệnh chưa phát, đâu cần châm cứu.
Tam đồ thì tựa như bệnh bẩm
sinh
khó trị, chẳng đủ y trị.
Trong cõi người thì như bệnh tương đối nhẹ, có
thể cho thuốc, cho nên
Phật xuất hiện. Mà Như Lai hiện tướng gồm có bốn loại:
Tha Thọ Dụng Báo Thân, Đại
Hóa Thân, Tiểu Hóa Thân, tùy
loài Hóa Thân.
Nay tỏ rằng người thuyết giáo này tức là
Tiểu Hóa Thân. Mà có tám tướng:

Từ Đâu Suất Thiên thối lui.

Nhập thai.

Trú thai.
Xuất thai.

Xuất gia: (chú) năm 19 tuổi.

Thành đạo (chú), năm hai mươi lăm tuổi.

Chuyển pháp luân (chú) trãi năm mươi lăm năm.

Nhập Niết-bàn. (chú) năm tám mươi tuổi.

Luận này nói hiện thân là nói tướng lúc thành đạo, tiếp đó
nói về thuyết pháp, tức
là tướng chuyển pháp luân. Tướng Phật thành
đạo; là thân cao trượng
sáu, thân màu vàng tía, cổ hào quang tròn, ngực
đề chữ vạn, ba mươi hai
tướng, tám mươi vẻ đẹp. Bát Bộ hộ vệ, tứ
chúng tôn sùng, nguy nguy
nga nga, sáng rợp trời trăng, đức tướng rất
nhiều, chẳng thể kể xiết
Tiểu Hóa thân này, tướng ấy hơi kém.
Nếu là thọ dụng thân thì mây, bùn có khác.
Cho nên kinh Hoa
Nghiêm nói: Trưởng giả cởi áo
trân ngự, mặc áo nhơ rách, y phục trân ngự để dụ cho
Thân thọ dụng, y áo như
rách tức dụ cho hình thể vàng tía. Bởi vì chúng
sanh cấu trọng, chẳng kham
nổi thấy cái thân thắng diệu, đã chẳng thể
thấy, cũng chẳng thể
nghe, thì với chúng sanh đều không lợi ích. Đại bi
tiếp vật mà hiện tiểu
hóa thân cũng như Pháp Hoa kinh nói: Cùng tử thấy cha, ngồi ghế
sư tử, bệ ngọc đở chân, phú quý thù thắng, oai
đức đặc tôn, cùng tử thấy vậy, thầm nghó thế này; đây hoặc là vua, hoặc là
hàng vương, chẳng phải
là nơi ta ra trước được vật. Trưởng giả thấy con trai,
lẳng lặng mà
nhận con,.. bèn cởi bỏ áo quần
sang trọng và
đồ trang sức, mặc áo thô xấu tay phải cầm chỗi quét phân, nhờ phương tiện này, được gồm con trai.
Dụ này là
Như Lai dấu
Thân thù thắng kia,
hiện thân tướng kém.

Quyển “Sớ
Luận Toản Yếu”, từ câu “Trước thuyết…”: là nói
về thiết giáo. Vì Phật
sự ở phương này, nhờ vào âm thanh, nếu không
có ngôn giáo thì hiện
tướng có ích gì, giáo thì trước là thuyết tiểu
(Thừa) sau mới thuyết
Đại (Thừa), hoặc có người nói rằng: Đây là
nói về Bát- nhã, sao lại luận về Tiểu Thừa? Đáp
rằng: tuy đồng là Phật thuyết,
có sâu có cạn, nếu chẳng đối biện thì làm
sao biết cạn
biết sâu, mà một
đời Phật giáo chẳng
ngoài Đại thừa tiểu Thừa, cho đến Viên Tông cũng là thâu tóm trong Đại thừa, mà tông thì đều là tông
Nhân duyên, tuy
đồng là tông Nhân
duyên. Trong đó có cạn có sâu khác nhau; Tiểu thừa
tức nhân duyên sinh diệt,
Đại thừa thì Nhân duyên vô tính. Vô Tính Nhân duyên; là như
Trung Luận nói: “Pháp do
Nhân duyên sinh, ta nói tức
là không”. Không tức
nghóa là Vô tính, nay tỏ về Tiểu Thừa cho nên
nói “Nhân duyên sanh
diệt”. Nhân duyên sanh diệt; là chư pháp duyên
hội thì sinh, duyên lìa
liền diệt. Đã sinh đã diệt, đủ biết vô thường, mà có pháp
sinh diệt là bởi vì có pháp chấp.
Phật xuất thế trước tiên
thuyết Tiểu thừa là vì
có hai đối trị: Thuyết sinh diệt để đối trị ngã chấp của phàm phu ngoại đạo.
Ngã nghóa là chủ tể, đã nói
sinh diệt thì biết là
vô chủ, vô chủ vô tể
thì vô ngã. Thuyết nhân duyên để đối trị kế cho
là tự nhiên của ngoại đạo.
Cái chấp của ngoại Đạo đa phần là chấp vào
thần ngã. Vì có tác giả
có thọ giả nên chấp luôn cả tự nhiên. Đã nói
Nhân duyên thì chẳng phải là
Thần Ngã, chẳng phải tự nhiên.
Vì để trị
hai chấp trên do vậy
“Trước thuyết Nhân duyên sinh diệt”, tức là
Phật sơ thành đạo, bắt đầu
từ Lộc Uyển độ năm Câu Luận, tiếp đó độ ba
anh em Xá-lợi-phất,
Mục Liên, Ca Diếp, trong khoảng mười hai năm
thuyết giáo, tức là các
bộ kinh A Hàm…

“Khiến ngộ …”:
Phật thuyết pháp này, ý khiến cho chúng
sanh ngộ Tứ
Chơn Đế. Đây có hai loại
Nhân quả: tập là
Nhân Thế gian khổ là quả thế gian. Đạo là
Nhân Xuất thế, Diệt là quả xuất thế. “Khổ” tức là Ba khổ, tám khổ.
Ba khổ: là khổ khổ,
Hoại khổ, hành khổ.
Tám khổ là: sinh, lão, bệnh, tử,
cầu chẳng được, năm ấm quá thịnh, yêu mà ly
biệt, ghét mà hội nhau.
“Tập”; tức là
Nghiệp Hoặc, như đã nói trong phần đuổi
theo vọng. “Diệt”; tức là hai
loại Niết-bàn;
Hữu Dư và Vô Dư. Vào kinh có thể thấy. “Đạo”; tức là
Bát chánh Đạo là
chánh kiến, chánh tư duy, kì Ngữ,
chánh Nghiệp,
chánh mệnh, chánh tinh tiến, chánh niệm, chánh định. “Đế”: nghóa là
Thánh thật, như thế gian khổ tập, bức bách hòa
hợp, sự không có hư
dối, sai lầm, gọi đó là Thật nghóa, chẳng phải nói
Bất sinh bất diệt gọi là
Thật, tức nói rằng khổ định khổ, tập định tập, do
vì nghóa này, cả bốn đế
đều là vậy. Cho nên kinh Di giáo nói: Mặt trời
có thể khiến cho lạnh,
mặt trăng có thể khiến trở thành nóng, Phật
thuyết khổ đế, Thật khổ
chẳng thể khiến cho (trở thành) lạc, tức ví như
Phật ở vườn Lộc uyển
vì năm Tỳ kheo tam chuyển Tứ Đế pháp luân. “Tam chuyển” là:

Thị tướng chuyển, Thị: nghóa là hiển thị khổ hành tướng, khiến
cho họ ngộ giải, nói rằng “Đây là khổ, đây là tập”.

Khuyến Tu chuyển khuyến; nghóa là khuyên răn khiến cho họ
tu đoạn, rằng “đây là khổ, ông cần nên biết.
Đây là tập, ông cần nên Đoạn”.

Tác chứng chuyển:
Tác chứng nghóa là dẫn những việc mình đã
làm, khiến cho họ tin nhân, rằng “Đây là khổ, ta
đã tri. Đây là Tập, ta
đã đoạn”. Ý nói ta đã tri, đã đoạn, đã tu,
đã chứng, các ông bắt chước theo ta,
sẽ tri,
sẽ đoạn,
sẽ tu,
sẽ chứng thuyết như vậy xong, một loại người tiểu căn, như lời khải ngộ, ghét
sinh tử khổ.
Lạc cần Niết-bàn,
phát tâm tiến tu, tác ngũ Đình tâm, bảy loại
phương tiện, Đoạn những
Hoặc thọ phân biệt dưới
Tứ Đế tam giới, đắc chứng
sơ quả, cho đến tiến
tu dần dần đoạn dứt những Hoặc vi tế câu sinh tử
ở Tam giới, chứng ba
quả còn lại, đăc A La Hán, ắt khiến cho Thế gian
nhân vong, quả táng,
xuất thế gian Nhân Sinh, quả chứng. Pháp Hoa nói: Vì hàng cầu
Thanh Văn, thuyết ưng Tứ Đế pháp, độ sinh lão bệnh
tử, cứu cánh Niết-bàn,
do vậy sớ nói: “Trước thuyết Nhân duyên sinh
diệt, khiến ngộ khổ
tập diệt đạo”.

Kết Phán
Quyển “Luận Sớ Toản yếu” bài tự, từ câu “Đã trừ…”:

“Ngã chấp”; tức ở tổng tướng của Ngũ uẩn, kế cho là có chủ tể, gọi đó là
Ngã chấp, Nếu mỗi một uẩn mà
suy cầu thì trong tính của
sắc, thọ,… chẳng thấy thể của Ngã, gọi đó là
Ngã không. Nếu thấy những pháp ngũ uẩn thật có thể tính thì gọi đó là pháp chấp.
Nếu liểu hiểu ngũ uẩn như huyển
như hóa, theo từ Duyên, không có Tính, thì gọi
đó là pháp không.

“Đã trừ”: Là đã tận. Vì người Tiểu thừa nghe thuyết nhân
duyên sinh diệt, chuyển
chấp ở Ngã nữa, cho nên nói “Đã trừ ngã chấp”.

“Chưa đạt”: Là vì chưa nghe thuyết Nhân duyên vô tính, còn kế
cho pháp uẩn là thật, cho nên nói “ chưa đạt
pháp không”.
Nếu nói cho đầy đủ thì hợp lại mà nói rằng “Đã trừ ngã chấp, đã đạt
Ngã không, chưa đạt
pháp không, chưa trừ
pháp chấp”.
Vì văn tóm lược nên nói “Đã trừ ngã chấp” thì chính là đã đạt
Ngã không. “Chưa Đạt
pháp không” tức là
chưa trừ pháp chấp.
2.Tự Thuyết Ý Bát-nhã. Có hai phần: Bắt đầu từ câu
“Muốn tận…”

Nói chung về đại bộ. Có hai phần:

Tự về Giáo, giải thích ý.

“Bệnh căn”: Là dụ cho pháp chấp, như người có bệnh khiến cho người bất an, như cây có gốc rể, có thể
sinh ra ành lá, ý nói rằng
hai chấp giống như bệnh,
làm cho chúng sanh chẳng được an lạc. Nếu thủ pháp chấp thành ra là bệnh thì bệnh chính là căn, theo trì nghiệp
mà giải thích.
Nếu thả Ngã chấp là bệnh, là căn của bệnh thì giải thích
theo chủ. Nay ở đây bệnh
thông cả hai chấp. “C8an” là dụ cho pháp chấp, bởi vì
Năng y và
sở y, hai thể khác nhau,
Ngã là Năng y, pháp là
sở

vì
Năng theo Sở mà sinh, cho nên Nặng chẳng phải là căn. Căn chỉ hạn cục
ở Sở.
Do vậy, phàm phu có
Ngã chấp, ắt kiêm có luôn cả pháp chấp.
Nhị Thừa có pháp chấp chẳng ắt có cả
Ngã chấp. Lại nữa, Nhị Thừa không có
Ngã chấp thì chưa chắc không có pháp chấp.
Bồ-tát không có pháp chấp thì ắt không có ngã chấp, như
nhân vì mê ghế mới
có thể thấy người.

“Bát-nhã”: tức Huệ. Vì để hiển pháp này, cho nên di ngôn
thành giáo. Giáo tức là
văn tự. Bát-nhã tức là hai Bát-nhã; Quán chiếu
Bát- nhã và
Thật tướng Bát-nhã.
Nay dựa theo
Phật mà luận, cho nên
cả pháp và giáo đều
gọi là Bát-nhã. Trong đoạn văn này ý nói: Như
Lai ý muốn tận căn bệnh hấp có của chúng
sanh mới thuyết về
Bát-nhã không Tông.
Mà Đại thừa giáo pháp vô lượng vô biên, vì
sao trong này chỉ nói về
Bát-nhã? Đó là vì
Bát-nhã là cánh cửa đầu tiên của Đại thừa, nó có khả năng phá chấp.
Hai chấp nếu trừ thì
Chơn tính tự hiện.
Do vậy mà chỉ thuyết về
Bát-nhã để trừ những căn bệnh đó.
Do vậy mà
Cổ Đức nói: Hoa Nghiêm
kinh giống như phép trị quốc, như thuốc
dưỡng tính. Bát-nhã
giáo giống như tướng định loạn, thuốc trị bệnh. Hai
kinh đã vậy, các kinh khác có thể suy ra mà biết.

“Tâm cảnh …”: mà
Phật đầu tiên thuyết
Tiểu thừ, tâm và
cảnh đều có.
Thuyết Đại thừa pháp tướng thì
cảnh không, tâm có.
Thuyết Bát-nhã giáo thì
tâm và Cảnh đều không. Nay chính tỏ điều này,
cho nên nói là “Đều
dứt” “Tâm” tức là Tâm, Tâm sở pháp. “Cảnh” tức là
tướng phần
của các Thức. Tâm thì thông cả Năng biến và năng
duyên, cảnh thì thông cả
bản chất và hình ảnh. Tâm và cảnh đều mất, cho nên nói
là “Đều dứt”.
Nghóa là dựa theo
Biến kế thì đều vô
sở Hữu, như dây thừng mà tưởng là con rắn.
Dựa theo y
Tha thì duyên vô tự tính, như dây thừng trên gai.
Do tâm mà cảnh, do cảnh mà tâm.
Cảnh diệt tâm không, tâm như cảnh rụng.
Mà chư pháp tuy nhiều, chẳng ngoài
Tâm và Cảnh. Tâm cảnh đã dứt thì tất cả đều dứt.
Tâm kinh cũng nói: “Vô nhãn nhỉ
tị thiệt thân ý, vô sắc
thanh hương vị xúc pháp, vô nhãn giới nải chí vô
ý thức giới…”, cho
nên nói “Đều dứt”.
“Tức là
Chơn Tâm”: Là hiểu rõ chẳng phải đoạn diệt. E rằng nghe tất cả pháp dứt thì đều là vô ( không có), chư pháp đã không có
thì đúng phải thành là
đoạn diệt, cho nên ở đây hiểu rõ rằng “ tức
là Chơn tâm”.
Mà tâm này khác với chữ “Tâm” ở phần trên.
Trên là Duyên sinh vọng tâm, tức mộng thức ở
phần trước.
Còn đây là thường
trú Chơn tâm, tức là
“gương tâm” ở
phần trước.
Vì để tách biệt rõ, cho nên nói
là “Chơn”. Vì tất cả
pháp đều y theo tâm này, nếu lìa tâm này thì
không có một pháp nào
riêng biệt. cho nên kinh nói: tất cả thế gới Nhân
quả, vi trần, nhân ở
tâm mà thành Thể, những thứ mà tâm hiện ra, gọi
đó là y Tha, chấp chúng là Thật, thì gọi là
Bến kế, Y Tha và Biến kế đã mất, tức là
viên thành, như dây thừng nhờ
sợi gai mà có, tưởng con rắn
do ở dây thừng mà sinh
ra. Dây thừng và con rắn đã mất thì ắt trước dính vào
sợi gai vậy. Đó là mật ý của tác giả quyển
“Sớ Luận toản
yếu” khi xuất ra Bát-nhã.
Nếu căn cứ theo văn kinh thì chỉ nói chư pháp
giai không, chẳng nói “tức
là Chơn tâm”. Cho nên phần sau kinh nói:
“Ly tất cả tướng, tức danh chư Phật”.
Văn tuy chẳng nói ra, nhưng nghóa thật thì như vậy.
Nếu theo pháp tính tông thì ngay ở chỗ chư pháp
không mà hiển ra Chơn
tâm. Cho nên Viên Giác kinh nói: “Nhiều thứ
Huyển hóa đều sanh ra
Diệu tâm viên giác Như Lai. Giống như không hoa, từ không mà có, cho đến nói rằng:
Chư huyển tận diệt, giác tâm bất
động, cho nên nói “Tức là chơ tâm”.

“Như sạch đều mất”: Phần trên nói tâm, cảnh, nhiễm, tịnh đã xả, văn chưa nói rõ, cho nên nói lại.
Yù nói chẳng những không có
những pháp tâm, cảnh
Hữu lậu. nếu ở trong pháp, pháp nhiễm, tịnh cũng
lại chẳng có. Vì để
đối trị nhiễm như, nên mới nói tên Tịnh pháp, nhơ cấu bị trị đã mất thì cái
Tịnh Năng trị
sao đứng vững được.
Cũng như không có xan tham thì Bố
thí cũng bỏ, thế mới biết hoặc lý hay trí, hoặc
Nhân hay quả, tất cả hành vị, các môn đối trị, thảy đều chẳng có.
Nhơ và sạch đều không có, cho
nên nói là “đều mất”. Vì vậy mà tâm kinh nói:
Vô vô minh diệc
vô vô minh tận…”:
“Tất cả
Thanh tịnh”:
Chữ tịnh này khác với chữ
“Sạch” (tịnh) trên. Tịnh trên đổ
đối lại với nhiễm. Tịnh ở đây gọi là “Chơn
không là Tịnh”.
Vì Thanh Văn sợ không, cho nên nói
Thanh tịnh. Thanh Tịnh tức nghóa không, trong
kinh Đại Bát-nhã, hoặc nói không, hoặc nói là
thanh tịnh. Mà vạn pháp
tuy nhiều nhưng chẳng ra ngoài tâm và cảnh, e
thu chẳng hết nên lại
dựa theo sạch và Nhơ để tỏ lại. Nay ở đây thì pháp này đều thâu tóm, không có bỏ
sót một pháp nào cả, cho nên nói là
“Tất cả”. Vì vây mà
Đại Bát-nhã nói: “Này Thiện Hiện! Vì Bát-nhã
Ba-la- mật Đa
thanh tịnh, nên
sắc thanh tịnh,… chư
Phật Vô Thượng Bồ-đề thảy đều thanh tịnh”.
Lại nữa, chẳng phải cho rằng mất hết tâm cảnh hiểu rõ
Chơn tâm rồi,
sau đó mới mất Nhơ,
sạch hiển
Chơn không. Đây
là vì nhà văn muốn viết
cân cho đối nhau. Nếu muốn thuận nghóa thì
phải nói rằng: “Tâm
cảnh đều dứt, nhơ sạch đều mất, tất cả thanh tịnh,
tức là Chơn tâm” thì
lý được rõ vậy. Nghóa là trong Chơm tâm vốn
không có những pháp;
tâm. Cảnh, nhơ, sạch, gọi đó là không., chẳng phải
cho rằng không có tâm
pháp, trở thành đoạn diệt. Cho nên Duy Thức
Tụng nói: “Đầu tức
tướng vô tính, tiếp vô tự nhiên tính, sau do viễn ly
trước, sở chấp
Ngã pháp tính, đây thắng nghóa chư pháp, cũng tức là
Chơn Như, bởi tính nó
thường như, tức Duy Thức Thật Tính”. Mà ở đây
với phần “Mê Chơn, tập
vọng” ở phần trên, chính là một đôi. Nếu
không có ý của phần
văn trên thì làm sao có đoạn văn này.

Tứ “Tam thiên…” của bài tự quyển “Sớ Luận Toản Yếu” là:

b. Hiền Thụy, tỏ Hội.
“Tam Thiên”:
tức là Tam Thiên đại thiên thế giới, như sẽ nói ở phần sau.

“Rực rở”: là điềm kết tường, sáng rực, khi Phật thuyết kinh này, phóng đại quanh minh
chiếu Tam Thiên giới, chẳng có chỗ nào
chẳng sáng rở, lại còn hiện nhiều
sự kỳ lạ.
Vì có điềm lành này mà nói
là “Tam thiên rực rở”.
Đại Bát-nhã kinh quyển nhất nói: “Bấy giờ,
Thế Tôn ở trên tòa sư
tử, tự trãi Ni Sư Đàn, kết Gia phu tọa, nhập Đẳng trì vương
Tam muội, an tường mà khởi, mỗi một
Thân phần đều phóng
sáy mươi trăm ngàn câu
kỳ Va Du Da quang, mỗi quang chiếu tam
Thiên thế giới… khiến thế giới đó,
sáu thứ biến động, kẻ mù được thấy, kẻ
điếc được nghe..” Lại
nói: “Các Thiên Nhơn đó, nhờ Phật thần lực, mỗi
vị đều thấy Phật ngồi
ngay trước mặt mình, đều cho rằng Như Lai
thuyết pháp cho riêng chính họ”.

“Mười Sáu Hội”:
Loại Bát-nhã có tám bộ: Đại phẩm,
Tiểu phẩm,
phóng quang, quang tán, Đạo Hành,
Thắng Thiên Vương,
Văn Thù Vấn, Kim Cang. Đời Đường
dịch 600 quyển, 275 phẩm, tổng cộng 16 phần: 5 phần đầu không có tên, 11 phần
sau có tên, 6 phần đầu có chia
phẩm, 10 phần sau chẳng
chia phẩm. Tức là: Phần thứ Nhất chia ra 79
phẩm. Phần thứ hai chia
thành 85 phẩm. Phần thứ ba 31 phẩm. Phần thứ tư 29 phẩm.
Phần thứ năm 24 phẩm.
Phần thứ sáu là
Thắng Thiên vương Bát- nhã, chia ra 17 phẩm.
Phần thứ bảy là
Mạn Thù Thất Lợi Phần. Phần thứ Tám là Na Gia Thất
Lợi phần. Phần thứ chín là Năng Đoạn Kim Cang phần.
Phần thứ mười là
Bát-nhã Lý Thú Phần. Phần thứ mười một
là Thí Ba-la-mật Đa phần.
Phần thứ mười hai là Tịnh giới. Phần thứ mười
ba là An Nhẫn, phần thứ mưới bốn là Tinh Tiến.
Phần thứ mười lăm
là Tịnh Lự, phần thứ mười
sáu
là Bát-nhã, tức là Đại
Minh Độ vô cực
kinh, 4 quyển, giống với phần thứ năm trên.
Như thủ Bồ-tát Vô thượng thanh tịnh phân vệ kinh, 2 quyển, tức là phần thứ chín.
Thật tướng Bát-nhã tức là phần thứ mười. Đạo
Hành và Tiểu Phẩm, mỗi bộ 10 quyển, đồng với phần thứ tư.
Quang tám 10 quyển, phóng
Quang 30 quyển, đại phẩm
30 quyển, đều đồng với
phần thứ hai, các bộ trên về khai hợp, đại bộ, văn thế, thứ tự,
sự lý, mỗi mỗi đều
giống nhau, chỉ khác nhau về rộng,
lược. Bản Nhân vương
kinh chẳng nằm trong 8 bộ này.

Từ câu “Nay sở truyền…” của quyển “Sớ luận toản yếu” là phần.

Nói riêng về kinh này. Có hai phần.

Lược nêu chỉ như văn.
Có hai phần:

*
Quảng tự tám. Có hai phần:

- Tự thán u huyền. Có hai phần:
+ Tự ý chỉ
thuyên giảng cả kinh. Có 3 phần:

Chánh tự: từ câu “Câu kệ thì ….”

“Câu”: có câu văn, câu nghóa. Nay ở đây là chung cho cả hai.
“Kệ”: Nghóa là tích chữa câu mà thành kệ, cũng thông cả hai
nghóa trên.

“Ẩn”: nghóa là tiềm ẩn, tức là hiện nay không có văn, như
trong kinh đa phần không có
văn nói về đoạn nghi và những danh từ trú xứ.
“Tóm tắc”; nghóa là ít, tức là hiện nay tuy có văn
nhưng chẳng nhiều,
chẳng rộng, như trong kinh chỉ có văn nói về năng đoạn
và nghóa Hữu trú.
“Chỉ”: là ý chỉ.

“Thú”: Là chỗ quy về của ý chỉ. “Thâm sâu”: Là vì tiệt lý.

“Vi tế”: là vì khó hiểu. Khó hiểu có hai ý:

1. Vì văn ẩn mật tóm lược nên nghóa thú khó hiểu;
2.Vì triệt lý nên thâm sâu khó hiểu mà ẩn chứa tóm lược tướng thâm sâu vi tế, tức là “Huệ” nằm ở câu sau.

“Huệ”: Tức là ngược dòng, tịnh dụng, dựa theo đoạn chấp, quán không mà
đắc danh. Bát-nhã; chính dịch là Huệ, chẳng dịch là
Trí, phần sau, phần giải
thích Đề kinh sẽ nói chi tiết về Thể và tướng của Bát-nhã.
“Ba không”:
Tức là Ngã không, pháp không, câu không.
Như phần sau kinh Kim
Cang nói: “Vô Ngã tướng
Nhân tướng,…” tức
là Ngã không. “ngã tướng tức thị phi tướng…” tức là
pháp không. “Ly Nhất
thiết tướng tức danh chư
Phật”, đó là câu không. Ngã không và pháp
không thì có thể hiểu
rõ. Còn câu không thì có ba thuyết:

1. Quán riêng Nhơn và Pháp gọi là Nhị không, đồng một sát na Song quán nhơn pháp, gọi là câu không;


2. Tức là nhị chấp đã trừ, nhị không cũng trừ, gọi là câu không;
3. Tức là khi Năng và Sở đã khiển trừ, Huệ cũng vô trú, tức là tương ưng với bổn tính,
ngay khi ấy tự không có hai tướng Nhơn và Pháp và phi pháp tướng, gọi đó là câu không.

“Triệt”: Là
thấu triệt. “Huệ”: là
năng triệt. “ba không”:
là sở triệt, khi
Bát-nhã chiếu, xuyên qua bề ngoài của ba không, tức là
tương ưng với nguồn gốc.
Vì nguồn gốc bổn tâm là phi không phi hữu. Vì
để đối lại với Nhơn
chấp mới thuyết Nhơn không. Vì để đối lại với
pháp chấp mới thuyết là
pháp không. Vì để đối lại với Nhị chấp mới
thuyết câu không. Tức
không là năng đối, chấp là sở đối. Cái chấp
của sở
Đối đã trừ thì cái
không của Năng đối cũng trừ, không và chấp cả hai đều mất mới khế với bổn tính.
Nếu trú ở cảnh không thì chưa thể gọi
là tương ưng. Cho nên
trong quyển “Sớ Luận” nói là “Huệ triệt”. Do
vậy Bồ-tát tứ gia hạnh
vị, vì thủ không tướng, chẳng gọi là kiến đạo.
Cho nên Duy Thức kệ nói:
“Hiện tiền còn tí vật, cho là Duy Thức Tính,
bởi vì Hữu sở đắc,
chẳng Chơn trú Duy Thức”. Nay đã triệt không tướng, năng và
Sở kiêm vong, tức là đồng với
Duy Thức kiến Đạo tụng nói: “Nếu khi ở
Sở Duyên, trí đều vô
sở đắc, bấy giờ trú
Duy Thức, vì
ly nhị thủ tướng”.
“Bố thí bao hàm vạn hạnh”:
Tiếng phạm là Đàn na, tiếng
Hán gọi là Bố thí, “Bao hàm”, là bao hàm thâu
tóm “Vạn hạnh”; là những
Hạnh mà Bồ-tát hành.
Chẳng cỉ ở con số vạn, nay nêu con số lớn mà thôi.
Vì Bố thí bao hàm cả ba
thí, ba thí bao quát cả lục độ, lục độ bao trùm
cả vạn hạnh, lấy gốc mà nhìn về ngọn cho nên nói là “Bố Thí bao
hàm vạn hạnh”.
Do vậy khi
Phật đáp về tu hành, chỉ nói về
Bố thí. Vì vậy mà
Di Lặc Tụng nói: “Đàn nghóa nhiếp
cả sáu,
tư sinh,
vô úy, pháp, trong này
một hai ba,
gọi là tu hành trú”.

“Trú mười tám xứ…”: Là dựa theo hai luận để tự thán.
Theo trong luận của Ngài Vô
Trướng, tứ phần Phật chánh thuyết trở ề sau cho
đến phần cuối kinh, chia thành mười tám trú xứ,
đó là : trú xứ thứ nhất
phát tâm trú,… trú xứ
thứ mười tám thượng cầu Phật Địa trú, tức là những
xứ an trú từ nhân đén
quả của người tu Đại thừa hạnh.
“Mật bày
giới sai”; nghóa là âm thầm chỉ bày những tướng
sai biệt khác nhau giữa các giai vị khi người tu hành nhập vào.
Vì trong kinh đều không có tên
gọi của mười tám trú, ngầm có nghóa của mười tám trú.
Vì chẳng phối rõ cho nên nói
là “mật bày”.
Trước sau cạn
sâu
khác nhau cho nên nói là “giai Sai”.
“Đoạn hai mươi bảy nghi”; là dựa theo luận của ngài Thiên
Thân từ phần Phật đáp
ba câu hỏi xong, bèn lần lượt đoạn nghi, cho đến
cuối kinh là hai mươi bảy điều nghi ngờ:
Mối nghi thứ nhất cầu
Phật hành thí
trú tướng….
Mói nghi thứ hai mươi bảy nhập tịch làm
sao
thuyết pháp được.

“Ngầm thông
huyết mạch”:
Ngầm là âm thầm, thông
là thông lưu,
thông chảy,
chảy thông, hơn thông.
Huyết mạch là dụ.
Vì trong kinh đa phần chỉ có
những từ ngữ về Năng Đoạn mà không có nói
về Sở Đoạn, do vậy mà
văn khởi rời rạc, thế ý đứt đoạn, đến khi tìm tòi
ý chỉ của kinh thì đều
có nguyên nhân, văn tuy chẳng tỏ nhưng lý thì
liên quan. Vì chẳng tỏ rõ
nên nói là “Ngầm thông”. Cũng như huyết mạch trong
thân người, ngoài tuy chẳng tỏ rõ, trong vẫn lưu chảy, dựa theo dụ mà tỏ pháp, nên gọi là
“Tiền thông
huyết mạch”. Ý này
sẽ thấy rõ
ở những đoạn văn nói về nghi.

Phản hiển.

“Chẳng trước
khiển khiển”: Tức là phản hiển tỏ nghóa của
Huệ triệt ba không.
Nghóa là Hai chấp là
sở khiển,
Hai không là
Năng khiển. Lại nữa, hai không là
sở khiển, câu không là
năng khiển.
Vì cân không khiển (trừ) Nhi
không, Bệnh không cũng không, cho nên nói là “khiển khiển”.
Như Viên Giác nói: Cần phải viễn ly tất cả những cảnh giới Huyển hóa hư vọng.
Do bởi kiên chấp trì tâm viễn ly, cái tâm như
huyển cũng lại phải viễn
ly, viễn ly vì huyển cũng lại phải viễn ly, viễn ly ly huyển cũng lại phải viễn ly.
“Lấy gì khế
Như Như”, Khế là khế hợp.
Như Như: tức là biểu
của ba không trên, tức
là nguồn gốc Chơn Tính. Nhị không phá chấp,
chấp tan, không sáng tỏ,
bệnh không cũng không, mới khế với Bổn
nguyên Chơn Tính, ý nói:
nếu chẳng trước khiển trừ khiển trừ thì sẽ trệ ở Hữu,
trệ bởi
không, làm sao có thể khế hợp với Chơn Như bổn tính. Mà thế của lời nói này cũng là văn bài tự của ngự chú.
Kia nói: “Đều quy ý
chỉ khiển khiển, tận nhập
diệu lý Như Như”. Từ câu “Tuy khuyến khích…”
của quyển “Sớ Luận” là phần ba.

Thuận kết.

Như trong kinh nói: “Độ tứ
sinh” tức là
“Thúc dục tu”.
“Không có chúng
sanh để độ”, tức
là “Vô tướng”.
“Hành lục độ”, tức là thúc
tu, khuyến tu. “Bất trú
bố thí…”, tức là “Vô tướng”, những loại
như vậy có khắp
trong kinh.
Mà độ sanh và tu hành hợp lại là
Hữu tướng. Nay vì
vô sanh khả độ, vô trú bố thí, vô pháp
khả thuyết, vô ngã tu thiện, cho
nên thuận với nghóa vô
tướng của tông kinh. Cả cuốn kinh trước sau không có chỗ nào chẳng nói về điều đó.
Cho nên nói
là “thủy chung”.
Lại nữa, Nhân tâm thì quả
tâm, thảy đều như vậy, đây tức là đang khi thúc dục tu thì vô tướng, đang khi vô tướng thì thúc dục tu, chứ chẳng phải nói
là trước sau thủy chung
đều vậy, từ câu “Do đây…” là phần hai.
+ Kết thán
bốn pháp y huyền. Có ba phần:

Chánh kết thán.

Nếu theo trong
phần chánh tự thán trên, dựa theo giáo nghóa chia ra năng thuyên và
sở thuyên.
Nay ở đây trong phần
sở thuyêt chia ra Hạnh và quả, tức là bốn pháp,
đủ vậy. Mà: “Giáo mật” như “câu kệ
thì ẩn mật tóm tắc”
trên kia. “Lý mật” giống như “chỉ thú thì thâm
sâu
vi tế”. Hạnh và quả,
hai huyền, đoạn văn trước chưa nói rõ nên phải nói riêng.

“Hạnh huyền”: Bởi Bồ-tát hạnh chẳng ngoài hai loại: đó là
Tùy Tướng Hạnh và Ly
Tướng Hạnh. Tùy tướng tức giống với thúc dục tu
ở phần trên. Ly tướng
tức là giống với vô tướng ở phần trên. “Huyền” là diệu.
Nếu hai hạnh kháng nhau mà hành, hoặc trước hoặc
sau thì
chẳng gọi là Huyền. Hai
hạnh đồng một thời, chẳng phương hại nhau mới gọi
là Huyền. Nếu chỉ tùy tướng thì đồng với phàm
phu. Nếu chỉ ly tướng tức đồng với
Nhị Thừa. Hia hạnh cùng nuôi dưỡng nhau thì vừa phù hợp với
Trung Đạo, tức là
Quán không mà vạn hạnh
hăng say, thiệp
Hữu mà một đường
thanh tịnh, đó là
Bồ-tát Hạnh vậy. “Quả lập”, quả tức
là Phật quả.
Trong đây Phật quả gồm có hai loại: Đó là
Chơn thân và ứng thân. Ứng
Thân có tướng,
Chơn thân không có tướng.
“Huyền”; Nếu hai thân khác nhau, khác nhau ở chỗ có tướng và không có tướng thì chẳng gọi là Huyền.
Vì tướng tức vô tướng, vô tướng tức tướng,
Chơn và ứng chẳng ngăn ngại
nhau, cho nên gọi là Huyền. Cho nên trong kinh. Nếu dùng tướng quán
Phật thì người ấy hành tà đạo, chẳng dùng cụ túc
tướng Phật
tâm thì rơi vào đoạn diệt. Vì Chơn thân và Ứng thân này
là bất nhất bất Nhị, cho
nên khiến như vậy.

Tỏ khó Hiểu.

Từ “Đến nổi khiến cho…”: Do bởi bốn pháp trên kia quá u
Huyền làm cho người
phúng tụng rất nhiều mà người hiểu cực kỳ ít.

“Miệng tụng”: Tức là đọc tụng văn kinh.
“Lông trâu”: là dụ cho rất nhiều, khéo hiểu ý kinh, gọi
là “tâm thông”.

“Lân:” Là con thú mang điều lành. Thời có vua Thánh thì hiện.
“Sừng”: Con lân chỉ có một sừng, dụ cho người
ngộ thì ít, ở đây
có hai lớp
so
sánh nhau. Để xét nhiều ít thì nói
Lân so với trâu mà
thôi. Sừng ít mà so với
lông thì càng ít hơn nữa. Ý rằng người đọc tụng
quá nhiều mà người
thông ngộ thì cực kỳ ít.

Hiểu Sai.

Từ câu “Hoặc phối…”.
Bốn câu trước thì chỉ chẳng phù hợp với ý chỉ của Thánh, riêng tác ý độ thì chẳng được tròn trịa
suông sẽ, tuy chẳng tà vạy nhưng cũng gọi là
hiểu sai, hai câu
sau
“giải thích cạn cợt”, thì chính là tà vạy.
Phần trước nói người tâm thông thì ít,
người chẳng thông thì
nhiều. Ba loại ở đây là tướng của người chẳng
thông. Hai nhà trên đều
trước nói nguyên nhân, rồi sau kết luận là lỗi lầm.
“Phối vào
Danh Tướng”:
Nghóa là có
sách chú thích
kinh Kinh Cang đem
pháp tướng, danh cú phối vào trong đó, đó tức là
“Tham trước kỳ sự,
tôn sùng pháp tướng” như phần sau kinh nói: “Phàm
phu chi Nhơn, tham trước kỳ sự”.

“Sai trái tông”; là vì tông của kinh Vô
Tướng Chơn không, đã dùng pháp tướng để giải thích thì làm
sao khế hợp với ý chỉ của
kinh được. Vì chẳng
thuận với lý, gọi là sai trái.
“Chỉ nói
Nhất Chơn”: Vì nghe nói kinh này là không, vô
tướng Tông thì đầu
đuôi đều viết đạo lý ly tâm, ly cảnh, không, vô tướng,
cứ một mực mà giải
thích, cho nên nói là “Nhất Chơn”.

“Vọng nguồn mê phái”: “Vọng” là nhìn, ngắm. “nguồn” là suối nguồn.
Là nơi sinh ra nước. “Mê”: là hôn mê.
“Phái”: nhánh
sông. Đường rẻ gọi là
kì, sông rẻ nhánh thì gọi là phái, Ý nói: Kinh này tuy Tông
Vô Tướng nhưng văn nghóa ngàn điều khác nhau.
Nay tuy phù hợp đại để tông nguồn nhưng toàn trái với nghóa lý
sai biệt, cho nên nói : “Vọng nguồn mê phái”.
Lời này là của
Hiển công trog bài tự cuốn
Khởi Tín. Nay tuy dùng nó
nhưng ý khác với kia. Kia thì lấy Nhất tâm
làm nguồn, tùy duyên sinh
diệt làm phái. Đây thì lấy Tông kinh làm nguồn,

nghóa lý làm
phái. Cho nên chẳng đồng vậy.
“Ngoài ra…”, trên đều có một chỗ hay, đây thì đều là tà vạy.
Trên thì y Nhơn y giáo,
đây thì tùy ý suy oán, chú giải sai lầm, cho nên
nói là “Giải thích cạn
cợt”, chẳng cần xem bàn gát qua một bên, cho nên nói
“chẳng đáng để bàn , nói chung rất nhiều người giải thích
kinh này. Sớ chủ nói:
Ta đã lâu chí để ở kinh này, tìm khắp các quyển
Sớ giải, chính mình xem hơn mấy chục bản.
Có quyển giả danh
Kim Cang tạng, có quyển nói là
của chí công. Có quyển thì bác Đại Só, Hoặc ghi là
Đạt Ma, hoặc ghi là Ngũ
Tổ, hoặc đề tự tên mình, đều là giấy tốt mực tốt, trang trí rất đẹp, văn nghóa trong những quyển đó đều chẳng đáng xem, như chú thích về “Xá vệ
Quốc” rằng: trăm linh hộ vệ, nêu ra một
lệ, đầu đuôi đều vậy.
Ví có vô hạn người ngu, chẳng thể pân biệt rõ
bảo là chí diệu thật
đáng buồn thay! Cho nên nói “Giải thích cạn cợt”.
Nếu đem nguồn và phái
dựa theo mê và bất mê, trước sau nhìn nhau thì
có bốn cú của chúng:

Mê nguồn chẳng mê phái, tức là người phối vào danh tướng.

Mê phái chẳng mê nguồn, tức người chỉ nói Nhất Chơn.

Nguồn phái đều mê, tức là chú thích cạn cợt sai lầm.

Nguồn phái đều chẳng mê, tức là câu
sau
“chẳng công
dị đoan”, là quyển sớ này.

Dẫn văn kết hiển, từ câu “trân bảo hà sa…”

“Trân bảo hà Sa”: Tức kinh nói: “Như toàn bộ số cát trong
Hằng hà, có những bằng
số cát như vậy, cát của số con sông đó có nhiều
hay không?… phước đức
này hơn phước đức trước”.

“Thân mệnh ba thời”: Tức là kinh nói: “Tu Bồ-đề! Nếu có
thiện nam tử, thiện nữ
nhơn, sơ nhật phần, dùng hằng hà sa đẳng bố thí,…
hà huống viết chép, thọ
trì, đọc tụng, vì người giải thuyết.

“Dụ chỗ…”; có hai ý:

Tức là ở đây dụ nội tài và ngoại tài dụ cũng chẳng bằng.

Tức như đoạn văn
sau “Ta nhớ quá khứ vô lượng A tăng kỳ
kiếp, ở trước Phật Nhiên Đăng… chỗ thí dụ
chẳng thể bằng”, gồm hai ý
này nên nói “Chỗ dụ chẳng bằng”.

“Há uổng vậy ư!” há là để, có thể. Uổng là luống qua, ý nói: Để có thể luống qua như vậy! Ý nói:
Kinh này câu kệ ẩn, một tóm tác, ý
thú thâm vi, tìm tòi căn nguồn thật khéo được ý, bỗng ngộ được lý huyền
thì tùy phần mà thọ trì,
được phước nhiều chẳng thể nghó bàn. Đã nếu
như vậy chẳng thánh trí
thì chẳng thể viết ra nổi suối nguồn cùa nó,
hạng thường tình há lại
hợp ý. Văn này ý gần hai thế:

Nghiệm phân tâm chẳng hiểu.

Nghiệm người trì phước nhiều.

* Ý
tạo Sớ. Từ
câu “Vả lại…” có hai phần:

Bày tỏ sư thừa của Sớ Luận có y cứ. Có hai phần:

+ Xét dư Hữu,
trách người thêm bớt.

Tiếng phạm Đề
Bà Bàn Đậu, tiếng
Hán gọi là
Thiên Thân, là Bồ-tát Địa tiền
Tứ Gia Hạnh vị, tức là em trai của ngài
Vô Trướng, tiếng phạm là A
Tăng Khư, là
Sơ Địa Bồ-tát, tức là
Anh của ngài Thiên Thân. “Bổ Xứ”:
Tức là Di Lặc Bồ-tát, thấy ở trên Đâu
Suất Thiên sẽ
bổ xứ Phật, hiện là Đương
Lai Hạ Sanh Di lặc
Tôn Phật. Vì hai vị
Bồ-tát y theo kệ tụng của Di lặc
Bồ-tát, tạo luận giải thích kinh, cho nên nói
là “Sư Bổ Xứ Tôn”.
Phần sau phần Huyền Đàm sẽ nói rõ hơn.
+ Từ câu
“hậu học…”, là trách bác những điều trái với Luận,
tức là những người
viết chú giải thích sau thời ngài Vô Trướng, ngài Thiên Thân.

“Nghi gì”: là lời trách cứ.

“Thêm”: tức là trên kia nói những người phối vào danh
tướng, ngoài bổn luận ra, thêm vào pháp tướng hành vị của Đại thừa
Tiểu Thừa, cho nên gọi là “Thêm”.

“Bỏ”: tức là trên kia nói: Những người chỉ nói Nhất Chơn.
Vứt bỏ hai luận, tự mình
giải thích riêng. Vì chẳng biết mà người chỉ nói
rằng ta hơn Bồ-tát, hang
vì chẳng biết những cuốn luận Bồ-tát đã tạo?
Nếu nói chẳng phải ta hơn
Bồ-tát cũng chẳng phải chẳng biết luận tạo, chỉ nhờ đạt đạo
thấu Huyền, quên lời thủ ý, thẳng đường tu tiến, chẳng để
ý đến ngọn ngành, aio
đâu có tâm lực tìm ở văn luận, tức đáng nên
tránh họ rằng; tìm tòi nghiên cứu luận giải thích kinh thì đổ cho không có
tâm lực, thế còn suy
theo ý mình thì tâm lực bao nhiêu? Hơn nữa, dùng
lời nói thẳng mà tránh
ý rằng: Nay chẳng kể ông có Lý hay vô lý. Vả lại, luận chủ là bậc nhập vị
thượng lưu, lại còn thọ nhận cú nghóa từ
Đức Di Lặc, đó là
Phật Phật tương truyền cho nhau, triển chuyển sư
truyền trao, ông người
hậu học, sao thể trái ngượcc mà tự suy theo ý mình?

1. Đó là khoản cách giữa phàm và Thánh, ngu và trí;
2.Đó là ngôn lời của sư phụ, phản trí theo ngu, nghịch Thầy vô lễ cũng như việc cha đã làm, con lại cố trái, há lại hợp với Đạo Trời sao?
Do vậy, đây là dẫn
Thầy để tránh, từ “Vì vậy
mà nay…” là phần

- Nay thuật giải chẳng công dị đoan. Nay hai câu đầu, đối chẳng hiểu rõ.

“Vì vậy mà nay”: Do Bồ-tát triển chuyển trao truyền cho nhau, cho nên nay quyển chú thích kinh này chẳng công dị đoan.
“Công”; nghóa là công
kích. “Dị”; nghóa là biệt dị, riêng khác, “Đoạn”;
là đầu mối, tức là hiển các nhà lại là dị đoan.
Cho nên nói rằng đối
chẳng hiểu rõ.
Cho nên Luận Ngữ nói: “Công hồ dị đoan tư hại dã”.
Chú thích rằng: Vì Thiện
đạo đã có giêng mối, cho nên đi đường khác
mà vẫn đồng quy, còn Dị
đoan thì chẳng đồng quy.

Hai câu từ “Sớ văn…”: là đưa ra nguyên do. Đã dùng
Bổn luận để giải thích kinh thì
chẳng thành công dị đoan, đó là điều rõ ràng vậy.

“Sửa chẳng
trong thành”: là dẫn dụ của kinh.
Kinh Niết-bàn
quyển mười nói: “Lại nữa,
Thiện nam tử!
Như cô gái chăn bò, vì muốn
bán sửa, tham nhiều lợi,
mà thêm hai phần nước, chuyển bán lại cho cô gái
nuôi bò khác, cô gái nuôi bò kia được rồi, lại
thêm hai phần nước
nữa, chuyển bán cho người
nữ ở gần thành. Người nữ kia được rồi, lại
thêm hai phần nước nữa,
bán cho người nữ ở trong thành, nữ kia được rồi, lại thêm hai phần nước nữa, đem đến chợ để bán.
Bấy giờ có một
người cưới vợ cho con,
đang cần sửa tốt để đải tân khách, đến chợ muốn mua người bán
sửa đòi giá cao.
Người ấy đáp rằng:
sửa của ngươi nhiều
nước, chẳng đáng giá
như ngươi nói. Nay tôi cần đải tân khách, do vậy
phải mua, mua xong trở về
nhà nấu dùng, nấu cháo mà chẳng có mùi
dùng nhưng nó vẫn còn
ngon hơn ngàn lần mùi đắng. Vì sao? Vì mùi vị
của sửa là đứng nhất
trong các mùi vị. Thiện nam tử! Sau khi ta
Niết-bàn, chánh pháp chưa
diệt, còn hơn 80 năm. Bấy giờ kinh này ở Diêm phù đề
sẽ lưu bố rộng rải.
Thời ấy sẽ có các
Tỳ kheo, sao lược kinh này
chia ra nhiều phần. Sao phần
trước thì dính phần sau, sao phần sau thì
dính phần trước, phần
trước phần sau dính phần giữa, phần giữa dính phần trước
phần sau.
Xen vào những từ ngữ thế gian, làm
sai kinh này,
khiến cho đa phần chúng
sanh chẳng đắc chánh kiến. Cũng như người nữ
kia triển chuyển bán sửa
cho đến thành cháo mà không có mùi sửa”.

Mà ý kinh kia là để dụ
cho Niết-bàn.
Còn ở đây mượn dùng
nó để dụ cho Bát-nhã.
Trong này, chữ “trong thành”, có hơi chung
chung. Nay ở đây là lấy
loại sửa đầu tiên mới tạo ra, chưa thêm nước,
lấy đó làm dụ.

Hoặc có người nói rằng: Trong quyển Sở này chẳng lẻ không
có lời nói của chính
Sớ chủ, cũng giống như sửa thêm nước hay sao?
Đáp: Chẳng
vậy! Tuy có lời nói của mình, nhưng chỉ là liên
hợp lại trước và sau,
hoặc đầu mối dẫn văn, đều là từ bổn nghóa mà chẳng phải thêm.

Từ câu “Toản yếu…” là phần hai, tỏ bày danh và Đề kinh, chư
gia đến đây, đều lược
chia đề kinh, nay chủ yếu là giản lược, bỏ bớt
rườm rà, phần văn sau
sẽ giải thích rõ.

Phần ba: Giải thích bổn văn: Có hai phần:

-
Văn kệ quy thỉnh.

Sắp muốn chế sớ, e chưa phù trên hợp dưới.
Vì vậy mà quy
thỉnh. Ý nói:
Kinh Pháp Hoa nói: “Giả sử cả thế gian đều
như Xá-lợi-phất, tận hết
suy tư cùng nhau đo lường, cũng chẳng thể đo lường nổi trí
Phật” trí Thánh còn khó đo lường, tâm phàm chẳng lẻ đo lường
được sao.
Vì vậy mà thỉnh cầu gia hộ
để không bị sai lầm.

Trong đây ba câu trước là quy kính tam bảo, câu
sau là cầu
nguyện lợi sanh. Hai chữ
đầu là Năng quy chí thành. “Khể thủ” là cúi đầu
lạy Thượng Thư nói:
“Khể thủ bái thủ”. Chú rằng: Khể thủ là đầu
đến nền đất. “bái thủ” là đầu đến tay.
Nay tức là cúi đầu đến đất giữ lại như
vậy một ít thời gian,
bày tỏ òng rất tôn kính. Lại nữa, lễ lạy có ba loại:
hạ là vái, trung là quỳ,
Thượng là cúi lạy. Nay là thượng lễ, bày tỏ
không có tâm ngọa mạn
mà người năng quy, ắt đủ ba nghiệp; vì bày tỏ
Phật có Thiên Nhãn,
Thiên Nhó, Tha Tâm tri. Nghóa là dùng thân nghiệp để quy, bày tỏ
Phật có thiên nhãn thấy, dùng khẩu
nghiệp quy, biểu tỏ
Phật có Thiên Nhó nghe, dùng ý
nghiệp quy, biểu tỏ
Phật có Tha tâm tri.
Lại nữa, vì đã viên
mãn tam nghiệp Thiên, thành tựu Tam Luân Nhân.
Vì trước khi chưa quy Tam
bảo, ba nghiệp thảy đều chẳng thiện, nay nhờ quy
Tam Bảo nên ba nghiệp đều thiện.
Tam Luân là
Ba Luân; Thần thông luân, ký tâm
luân, giáo giới luân. Trong giai đoạn Nhân thì
Thân nghiệp quy, đến giai
đoạn Quả thì được Thần thông luân. Trong
Nhân, khẩu nghiệp quy, quả
được giáo giới luân. Trong Nhân, ý Nghiệp
quy, quả được ký tâm
luân. Căn cứ theo đó, thì Ba nghiệp là Nhân, ba
luân là Quả.
Nhân của tam
Luân là giải thích theo chủ.
Nay nói “cúi lạy” tức là
thân nghiệp, chỉ nêu ra
Thân nghiệp, những nghiệp còn lại
tự đủ: Người là xưng
danh tam bảo và kể ra những sự việc mình làm, tức là
khẩu nghiệp.
Tâm chẳng thành khẩn thì đâm chịu quy lễ tức
là ý nghiệp.

Từ “Mâu Ni…” là chánh nên
Tam Bảo, là
Phật pháp tăng,
làm thửa ruộng phước,
cả ba đều đáng quý, đáng Bảo. Cho nên gọi là
Tam bảo. Mà có ba loại:

Trú Trì: Phật tức là tượng Phật, tranh Phật,… pháp tức là
Tam tạng giáo văn.
Tăng tức là năm chúng hòa hợp.
Tuân thủ di ngon, nhậm
trì tượng pháp, gọi là trú trì.

Biệt tướng: Phật tức là
Tam Thân. Pháp tức là
Tam Than. Pháp tức là giáo lý hạnh quả. Tăng tức là Nhị thừa, Bồ-tát.

Đồng
Thể: Giác chiếu, gọi là Phật, Quy trì, gọi là pháp,
Hòa hợp, gọi là tăng.
Trong này còn có tên khác,
Bổn Tính, Quán hạnh, Dung thông đều cùng trên một pháp mà nói. Cho nên gọi là Đồng Thể.

Trong Ba loại
trên, nay sở quy, tức là loại Biệt Tướng.

Trong năm giáo, vừa đúng vào giáo thứ nhất, vì kinh này thuộc giáo đầu tiên.
Nay chỉ thủ trong
đương tông;
Năng thuyết
Bát-nhã là Phật, Sở thuyết
Bát-nhã là pháp. Phần phát khởi lưu thông làm
Nhân, cho nên chẳng phải giáo khác.
“Mâu Ni…” là Phật.
Aâm tiếng phạm là
Thích Ca Mâu Ni, tiếng Hán gọi là Năng
Nhân Tịch Mặc. Vì Năng Nhân nên chẳng trú
Niết- bàn. Vì Tịch Mặc
nên chẳng trú sinh tử. Lại nữa, Tịch là hiện tướng
vô tướng, Mặc là Thị
Thuyết vô thuyết, đây tức là ứng của Tức Chơn.
“Đại giác”;
Giác tức là Phật. “Đại” là để phân biệt
với Thánh khác.
Các Thánh khác tuy giác nhưng chưa gọi là Đại. nhị
Thừa thì thiên giác
(giác lệnh).
Bồ-tát thì giác một phần, đều chẳng phải
Đại Duy Phật Như Lai nhất
giác vónh giác, không có gì mà chẳng giác, như đại
mộng giác, như hoa sen nở, hướng siêu quần thánh, cho nên
riêng xưng là Đại.

“Tôn”: là có đủ chín hiệu trên, được vật tôn. Phần văn sau sẽ nói rõ.
Năng khai hạ pháp.
Trong câu này chữ
“Năng” thuộc Phật.
Chữ “Khai” thông cả
Phật và pháp. Nghóa là tại Phật là năng khai, tại pháp là Sở khai.

“Bát-nhã tam không cú”, năm chữ, chỉ cục hạn ở pháp, mà ở
trong này có đủ cả
giáo, lý, hạnh, quả. Bát-nhã là quả, vì nhờ Huệ năng
mà đến Bờ kia, cho nên
gọi là “lý ba không”. “Cú” tức là giáo. Lý và
quả hợp lại để luận
hành. Bởi nhờ Huệ chiếu lý là Bồ-tát Hành,
phát khởi hạ tăng.

“Phát khởi Thượng Só”; tức là Tu Bồ-đề, vì Tu Bồ-đề phát ba
câu hỏi nên Phật gọi
ngài như vậy. “Lưu Thông Thượng Só”; tức là
Ngài Di Lặc, ngài
Vô Trướng, Ngài Thiên Thân, men theo giải thích mới
bắt đầu hoằng truyền.
“Thượng só”; là bậc cao thượng, hoặc gọi là Thượng Nhơn.
Cho nên Mã Minh Bồ-tát bài kệ quy kính của kinh Vô
thường rằng: “Bát Bối
Thượng Nhân năng ly nhiễm”, hoặc gọi là Đại só.
Cho nên quyển
sớ của Đại
Vân nói: Những đại
só như vậy đều quy mệnh.
Từ này đều thông dụng
mà tùy người xưng hô.

Câu “Ngầm giúp văn này khế quần cơ”, Cầu nguyện lợi ích cho

chúng sanh, ngầm là âm thầm, giúp là giúp đở, “Văn này” tức là
quyển Sở luân toán yếu này.
Khế là khế hợp.
Quần cơ tức là tất cả chúng
sanh. Mà giúp đở gia hộ có hai loại:
1- Hiển gia: nghóa là hiện thân thuyết pháp, có thấy, có nghe.
2- Minh gia: chỗ được trí lực, không thấy, không nghe. Nay trong hai loại
gia hộ đó chỉ cầu loại gia hộ minh gia. Bởi vì chế
sớ giải thích kinh chỉ cần nhờ trí lực, chỉ được ngầm giúp, chẳng
cần thấy nghe. Vì kinh này
nói: Nếu dùng sắc thấy, âm thanh cầu là
hành tà Đạo, để thuận với lời dạy này, nên chẳng cầu gia hộ rõ
ràng (hiền gia), phàm hể thiết giáo đều khế lý khế cơ, nay ở đây chẳng nói khế
lý, vì quyển sớ này là
văn của luận, đã khế lý rồi. Lại nữa sớ chủ, ở
trong hai lợi, nghiên nặng
về lợi Tha. Nay chỉ nói “khế cơ”, là tướng Bi tăng thêm vậy.



KIM CANG KINH TOẢN YẾU SAN ĐỊNH KÝ

<卷>QUYỂN 2 Từ câu “Tương thích ….” là:</卷>

Phần Thứ Hai: KHAI
CHƯƠNG CHÁNH THÍCH.
Đã được gia hộ, tâm thông
trí sáng, theo nghóa
chia chương.
Rồi tỏ kinh chỉ, văn có hai phần:

Nêu Kê Chương, Môn Chữ “Tương”:
Giống Nnhư Chữ Muốn

Quyển sớ
này (Sớ Luận Toản Yếu, Số
1
7
0
1) dựa theo quyển
Sớ “Trần ngoại” của
chùa Sùng Thánh, chỉ chia ra bốn môn (bốn
phần). Nếu theo quyển Sớ
Đại Vân thì chia ra sáu môn (sáu phần):

Kinh ý.
Tông chỉ.
Kinh Thể.
Dịch thời.
Đề mục.

Giải thích kinh văn.

Quyển sớ này tuy chia ra bốn môn nhưng nghóa thì bao hàm
cả sáu môn.
Nghóa là: phần thứ hai của
sớ này bao gồm cả phần thứ hai
thứ ba của sớ kia. Phần
thứ tư của quyển sớ này bao gồm cả phần thứ
năm thứ sáu của quyển
sớ kia. Phần còn lại thì như nhau, chỉ khác là văn ít mà thôi.

Theo Chương Giải Thích:
Có hai phần.

Tổng Luận Chư Giáo: Như nhiều phương thuốc cùng trị một
bệnh.

Tỏ Riêng: Như mỗi một phương thuốc đều có công
năng riêng.

Trong Phần 1: Có hai phần:

Thông phó cơ duyên:

“Thù Nhân”:
Thù là thù báo, báo đáp.
Nhân là Nhân địa. Vì

Phật khi còn
ở Nhân Địa, khi sơ phát tâm, mong cầu vô thượng
chánh đẳng Bồ-đề, bèn
khải phát Bốn Hoằng Thệ nguyện: phiền não vô biên

thệ
nguyện đoạn.
Pháp môn vô biên thệ
nguyện học.
Chúng sanh
vô biên thệ nguyện độ,
Phật đạo vô thượng thệ nguyện thành. Trong
bốn Nguyện này, ba nguyện
đều xong, chỉ còn một nguyện chưa tròn,
thệ độ chúng sanh, chúng
sanh vẫn tại, nay tuy chứng quả, chẳng bỏ Nhân môn, hiện thân
thuyết pháp, tế độ quần phẩm, để báo đáp
nguyện trước kia, cho nên nói là
“Báo đáp Nhân”.
Kinh Pháp Hoa nói: Ta vốn
lập thệ nguyện, muốn
khiến cho tất cả chúng sanh như ta chẳng khác.
Như ta xưa đã nguyện. Nay
vì để mãn túc, hóa tất cả chúng sanh đều
khiến nhập Phật Đạo.
“Thù thỉnh”:
Phật sơ thành đạo,
Phạm vương, Đế
Thích thỉnh chuyển pháp luân.
Pháp Hoa nói: bấy giờ, chư
Phạm vương và chư Thiên Đế Thích,
Hộ Thế Tứ Thiên Vương và Đại tự tại Thiên, cùng
chư thiên chúng khác,
quyến thuộc trăm ngàn vạn, cung kính chắp tay lễ,
thỉnh ta chuyển pháp luân. Như Lai im lặng nhận thỉnh, vì đã nhận
sự tỉnh xin của họ, nên
khởi đầu ở vườn Lộc Uyển, cuối cùng đến tại
rừng Hạc, bốn mươi chín
năm thuyết chư kinh giáo, cứu độ chúng sanh.
Cho nên kinh Pháp Hoa nói:
tức ở Ba La Nại, chuyển Tứ Đế pháp Luân.

“Hiển lý độ sanh”: Hai tướng này là nói theo Hợp. Mà có
chung và riêng. Chung thì
Phật dùng một âm, diễn thuyết pháp, chúng
sanh tùy theo loài của mình, mỗi loài đều được giải hiểu.
Riêng thì thuyết Tứ Đế pháp,
hiển tỏ cái lý sanh không, độ phàm phu ngoại đạo,
thuyết Lục Ba-la-mật, hiển tỏ lý
Nhị không, độ
Nhị Thừa bất định tính
và phàm phu lợi căn,
khiến nhập Đại thừa. Thuyết Nhất Thừa pháp,
hiển lý pháp giới, độ
Nhị Thừa định tính và bất định tính và Bồ-tát Địa trú, cùng những phàm phu thượng thượng lợi căn, khiến nhập
Nhất Thừa cứu cánh Phật
Đạo. Từ câu “Nhược cứ (Nếu theo)….” Là phần hai.

Phật ý.
Câu “Duy vì một
đại sự…”;
Pháp Hoa kinh nói đầy đủ:
“Chư Phật Thế
Tôn chỉ vì một đại
sự
Nhân duyên cho nên xuất hiện ở thế gian,
Xá- lợi-phất! Vì sao nói
là chư Phật Thế Tôn chỉ vì một đại sự nhân
duyên, cho nên xuất hiện
ở Thế (gian)? Chư Phật Thế Tônmuốn khiến
chúng sanh khai
Phật tri kiến để đắc thanh tịnh cho nên xuất hiện ở thế
gian,… Muốn khiến chúng
sanh nhập
Phật tri kiến đạo, cho nên xuất hiện
ở thế gian.
Theo quyển Sớ của Thiên trường, giải
thích rằng:
Tri kiến của Phật, chẳng ba
chẳng năm, nên gọi là “Một”. Rộng lớn bao
trùm, nên gọi là “Đại”.
Chư Phật nghi thức, thuyết hóa sanh này, nên gọi là “Sự”.
Chúng sanh có cơ này, có thể cảm ở Phật, gọi đó là
“Nhân”. Phật liền ứng ngay, gọi
đó là “Duyên”. “Cố”: nghóa là cho nên. Do một đại

sự
Nhân duyên này, cho nên
Phật xuất hiện
ở Đời. “Khai, Thị, Ngộ, Nhập”; bốn cú này chẳng ra ngoài hai.
Hai cú đầu (khai và thị)
là Năng Hóa, hai cú
sau (ngộ, nhập) là
Sở Hóa. năng
Hóa có hai; là Đại khai
mà do thị đây thuộc về
Phật. Sở Hóa cũng có hai; là Thủy ngộ mà
chung nhập, đây thuộc về
chúng sanh. Sở Hóa cũng có hai; là Thủy ngộ
mà chung nhập, đây thuộc
về chúng sanh. Nếu theo quyển pháp Hoa
Luận thích thì khai
là song, khai hai quả vô thượng;
Bồ-đề và Niết-bàn,
Thị là biệt thị pháp thân,
hiển rõ Tam Thừa đồng một thể. Ngộ; nghóa là
Tri, chỉ riêng cho
Báo thân. Vì Nhị Thừa chẳng biết, nên thuyết cho họ
biết. Nhập; nghóa là
nhân, vì tu Nhân thì khế nhập. Hoa Nghiêm sớ chủ
giải thích rằng: Khai là
khai trừ Hoặc chướng. Thị là thị lý Chơn thật.
Ngộ; là ngộ vọng vốn
không, liểu tâm thể là Tịch, chỉ nay ngộ Chơn lý trên Nhập; là ngầm với
Tâm thể. Thạch Bích giải rằng: tất cả chúng
sanh đều có Phật Tính,
đó là Đại “Khai”. Chỉ rằng trong tâm liểu liểu phân minh rõ ràng, là khúc “Thị”. Một loạt lỉnh giải, quyết định ấn
khả chẳng nghi, là thủy “Ngộ”. Tất cả niệm tưởng đều vong, là chung
“Nhập”. Các nhà giải
thích, chỉ thú khác nhau, ngọc trắng vàng kim đều là chí Bảo.

Phần 2: Luận riêng…” của quyển
sớ “Toản yếu”: gần thì chỉ cho
một quyển Kim Cang. Xa thì có liên quan với các Bộ
Bát-nhã. Bởi vì
đồng tông. Ý nói: Có nguyên do gì mà thuyết kinh vô tướng.

Năm đoạn trong này, đều kê ra như quyển sớ (Toản yếu).

Trong đoạn một (a) có ba phần:

Nêu: “Đối trị”; là như bệnh cho thuốc, nghóa xem tong phần bài
tự. “ngã chấp”: có hai:

Phàm phu tình, kế cho là Ngã, tức là chấp tướng chung của ngũ
uẩn, cho đó là chủ tể.

Thần Ngã của ngoại Đạo; tức uẩn và Ly Uẩn, hoặc lớn, hoặc nhỏ. U
Linh thần thánh, động dụng khó
suy đều cho đó là Thật, cho nên thị
Ngã chấp. Kế cho tất cả pháp là thật có thật tính, gọi đó là
“pháp chấp”. Mà Phật thuyết Tiểu thừa là để trừ
Ngã chấp, nay thuyết
Bát- nhã cũng lại vì những người này, bởi
sâu ắt bao quát cả cạn, do vậy
đang trừ pháp chấp, nói luôn Ngã không.

Giải thích: Từ
câu “Do hai chấp này…” có hai phần:

Nêu chung: Do chấp mà khởi chướng, phiền não tức căn tùy,… đây là y theo
Ngã chấp mà khởi, như đã nói trong phần trục vọng ở trên
kia. Sở tri tức là căn bản vô minh. Cho nên khởi
Tín luận nói: Vô
Minh nghóa, gọi đó là Trí ngại, tức là sở tri
chướng, đây là y theo pháp chấp

mà khởi, từ
“Do phiền não …” phần hai.

Tỏ riêng lỗi lầm của hai chướng: có hai phần:

Phiền não chướng:

Từ cầu “tâm chẳng giải thoát…”: Tâm vốn thanh tịnh tự tại, công đức diệu dụng hơn hẳn
trần sa, do vì chướng này che lấp, chẳng
thể hiển hiện rõ. Cho
nên nói “tâm chẳng giải thoát”. Giải thoát; nghóa là tự tại, chẳng chỉ kến cho tâm chẳng
giải thoát, lại còn có thể tạo
nghiệp, nhuận thêm nghiệp.
Nghiệp tức là thiện nghiệp, Ác Nghiệp, bất động
nghiệp, gọi là Ngũ Đạo, sanh ra rồi lại chết, đến
rồi lại đi. cho nên
nói là “Luân chuyển”.
Tướng của luân chuyển như nghóa “Xoay vòng” nói trong phần bài tự.
Suy ngược nguồn gốc của nó tức là
Ngã chấp, mới biết
Ngã chấp là căn gốc của quá hoạn lỗi lầm nên phải trừ nó.
Từ “Do sở tri…” là phần hai.

Sở Tri Chướng:

“Huệ chẳng…”
: Đây tức là Đại thừa thâm Huệ (Huệ sâu) chẳng kể
Tiểu Thừa thiểu
Huệ (Huệ cạn).
Huệ này nếu phát,
“Chiếu kiến ngũ uẩn giai không”.
Chỉ là tâm tính, lìa ngoài tự tâm, không có
pháp nào riêng. Nay vì vô
minh che lấp, chẳng thể khai phát. Cho nên
Hoa Nghiêm nói: “Nếu
chẳng liểu tự tâm, làm sao chánh đạo, kia do
điên đảo Huệ, tăng
trưởng tất cả Ác”.

“Chẳng đạt…”: Mà chư pháp tính tướng, có riêng có chung.
Riêng thì như nước, lấy ẩm ướt làm tính, lấy động tịnh là tướng.
Chung thì chư pháp đồng lấy vô vi
làm tính, Hữu vi làm tướng. Do vì Vô là Huệ, nên chẳng thể liểu hiểu nó, mà liểu tâm, tức là căn bản trí.
Liểu tính tướng, tức là Hậu Đắc
trí, cả hai trí chẳng hiểu hiện, bởi do vô minh. Vô
minh chẳng trừ, chẳng thành Phật pháp. Cho nên nói
“Dù xuất tam giới cũng bị trệ ở
Nhị Thừa,…” thế thì tuy ra khỏi ngôi nhà lửa nhưng vẫn còn
nghó ở Hóa thành, chẳng
đến chỗ báu. Nếu suy ngược về nguồn gốc, do
bởi pháp chấp, mới
biết pháp chấp là căn gốc của quá hoạn mà hai
chướng này chẳng đối
chọi nhau, đều do bởi một tâm làm ra, nhưng vì trước có khác.
Sở Tri thì tế, phiền não thì thô.
Thô và Tế tuy khác nhưng đều không có thể riêng, giống như một
dòng sông, nước khởi
động thành sóng.
Vì trước có khác; trong đây cũng có hai nghóa; vừa động thì chẳng thể hiện rõ
hình tượng, đồng với
sơ tri kia, mạnh mẻ thì lật
thuyền chìm người, huống nữa là phiền não.
Pháp dụ cho tướng, đối chiếu rõ
ràng có thể thấy. Lại
nữa, Tâm và Huệ giải thoát phân tách theo người để thành bốn cú, nghóa là: tâm
giải thoát,
Huệ chẳng giải thoát, là
Nhị Thừa. Tâm chẳng giải
thoát, Huệ giải thoát, là Đại Bi Bồ-tát. Đều giải
thoát, là
Phật. Đều chẳng giải thoát, là phàm phu. Từ câu
“Hai chấp…” là phần ba.
Kết:
Phần trên suy cho cùng tất cả quá hoạn căn bản là do
Ngã chấp và pháp chấp. Hai chấp nếu khiển trừ thì hai
chương liền trừ hai chướng nếu trừ thì các lỗi lầm tự diệt.
Do vì nguồn gốc của quá hoạn tức
là hai chấp. Vì để trừ hai chấp, cho nên thuyết knh
này. Mới biết
kinh này là đại lương dược. Cho nên tâm kinh nói:
“Bát-nhã Ba-la-mật Đa
là Đại thần chú, là Đại minh chú,.. năng trừ
Nhất thiết khổ, Chơn thật
bất hư”. Muốn biết kinh này trừ hai chấp, như kinh nói: “Vô ngã tướng
nhơn chúng sanh tướng thọ giả tướng”, đó là
trừ Ngã chấp. “Vô pháp tướng cũng vừa vô phi
pháp tướng”, đó là trừ pháp chấp.
Loại kiểu như
vậy, có khắp trong kinh.

Trong đoạn hai (b)
của sớ (tức là quyển toản yếu) có hai phần:

Nêu:
Có thể tự biết (chẳng cần giải thích thêm)

Giải thích:
“Nghi”: là về lý,
về sự, do dự
chẳng quyết, tức là phiền não
trong pháp tâm sở. Một
số mà có hai loại nghóa:

1. Chủng tử.
2. Hiện hành. “Chủng tử”; nghóa là thứ uẩn chứa ở tại tạng thức chưa phát rõ ra, gọi đó là vị khởi (chưa khởi, sẽ khởi trong
vị lai). “Hiện hành”; nghóa là động
ở tâm, hoặc hình ở
khẩu, gọi đó là Hiện Khởi (đang khởi, khởi trong
thời hiện tại). Già (ngăn chặn) thì ngăn chặn
chủng tử của nó, chẳng để nó khởi ở hiện hành. Đoạn thì Đoạn ở
Hiện hành, tức là tự trừ căn gốc
của nó. Nó giống như
xây đê chặn nước, xách nước dội lửa vậy, nghóa
của nó có thể hiểu được.

Từ “Tức là…”; là chỉ về kinh. Mà tho kinh thì đáp ba câu hỏi,
đã triển chuyển mà
đoạn, khởi phục liên hoàn, cho nên nói là “Từng tiết một cho đến hai mươi bảy”.
Mà ngăn chặn và đoạn dứt, gồm có hai ý:
1. Trong kinh có Tu Bồ-đề trình bày chỗ nghi, đó là Hiện Hành, tức là nghi thứ hai, nghi thứ
mười một, nghi thứ mười chín, còn lại thì không có lời hỏi, đều là chủng tử.
2.Tức là lúc đó đều là Hiện Hành, nhìn về đời sau, đều gọi là chủng tử, thế thì khi đoạn Hiện Hành tức là ngăn chặn
chủng tử. Mà trong hai ý
trên, ý sau hơi thiết, cho nên hai mươi bảy nghi, đều
nói Đoạn chứ chẳng nói ngăn chặn.

Trong phần ba (c)
Của sớ. Có hai phần:

Nêu.

Giải thích.

Mà xét chung thì nghiệp có
ba loại: thiện, ác và
Bất động. Thọ có ba thời, là hiện,
sanh, hậu. Nếu đời này tạo thiện ác, đời này thọ (chịu,

nhận) khổ, lạc, gọi là
Thuận Hiện Báo Nghiệp. Nếu đời này tạo
Thiện, ác nghiệp, đời
sau mới thọ, gọi là
Thuận Sanh báo nghiệp.
Nếu đời này tạo thiện ác, từ đời thứ ba trở đi, cho đến trăm ngàn đời
sau mới thọ,
gọi là Thuận Hậu báo
nghiệp. Đời này có người tạo thiện ác nghiệp,
trước mắt không có
báo, bèn nghi là không có Nhân quả, do vì chẳng
thông hiểu ba thời báo
này. Cho nên kinh Phật Danh nói: Người hành thiện, gặp việc trắc trở, người hành ác thì gặp hên.
Làm cho thế gian người ngu cho rằng thiện ác bất phân, trong kinh ta nói có ba loại báo.
Như đã kể trên.
Nay nói chuyển và diệt, trong ba
nghiệp trên, chỉ chuyển ác
ng- hiệp, vì trái với
lý. Còn thời thì chung cho cả ba nghiệp. Mà Ác
nghiệp thọ báo này, theo thuyết của Tông Tiểu Thừa
thì có Định và bất định nghiệp.
Như Tứ trọng trong thiên thứ nhất, gọi là
Định nghiệp.
Tăng tàng trở
về sau, gọi là
Định nghiệp.
Tăng tàng trở
về sau, gọi là
Bất Định nghiệp. Lấy đây
so với thời, thành ra bốn cú: là thời định, báo bất định.
Báo định, thời bát định.
Cả hai đều định, cả hai đều bất định.
Nếu theo kinh này nói, thì
chẳng vậy, chưa nhập Ngã pháp thì gọi là
quyết Định nghiệp. Nếu
nhập ngã pháp thì gọi là bất quyết định nghiệp.
Bất định nghiệp là hoặc
nhẹ hoặc nặng, hoặc thọ hoặc chẳng thọ.

Hỏi: Nếu vậy
thì vì sao trong Đại Bát-nhã nói chỉ trừ quyết
định nghiệp đúng phải thọ báo?
Đáp: Chỉ
chuyển nặng thành nhẹ, chứ chẳng phải làm cho
chẳng thọ chịu, cho nên không trí.
Như kinh này nói: “Nếu có người thọ trì đọc tụng kinh này, bị người (ta)
khinh tiện, (đó là vì) người ấy đời trước
nghiệp tội, đáng phải bị đọa ác đạo nhưng vì nhờ đời nay người
đời khinh tiện, tội
nghiệp đời trước ắt bị tiêu diệt, sẽ đắc A Nâu Bồ-đề”.

Nói “Tiên Thế” (Đời trước) có hai ý:

Những kiếp sống trước kia, gọi là Tiên thế (đời trước).

Trước khi chưa trì kinh, gọi là tiên thế, tuy thông cả hai nhưng
nghóa sau là chính. Nay lấy Nghiệp báo đọa vào tam đồ, dùng
“Khinh tiện” để thay thế nghiệp báo đó, khiến cho báo
bất định sanh báo hiện
đời nay trả, khiến cho thời trở thành bất định.
Đó đều là chuyển nặng thành ra nhẹ, còn chuyện diệt tội nhẹ thành ra chẳng thọ chịu thì không có văn nói
trong kinh.
Kinh tuy không có văn nhưng nghóa thì có, mà có hai ý: lấy nghiệp nặng
so với
nghiệp nhẹ, ý nói:
Nghiệp nặng đã chuyển
nó thành ra nhẹ thì vì nghiệp nhẹ nên đúng phải
chẳng chịu. Người đã từng đọa tam đồ, xuất ra ở trong
loài người, do còn có nghiệp
sót lại thì bị khổ như nghèo nàn,
suy yếu.
Nay đã chẳng đọa tam đồ thì nghiệp còn
sót lại ắt sẽ hiện, đó cũng là thời và báo đều bất định.

Trong phần bốn (d)
của sớ, có ba phần:
Nêu.

Thích: Có hai phần:

Chưa thuyết Bát-nhã cho phàm phu, tiểu thừa:

“Phật thành
chánh giác”: tức là dưới cây Bồ-đề, ba mươi bốn
tâm đoạn kết, ngũ phần
pháp thân mới tròn, thị thành chánh giác.

“Chưa thuyết…”: tức là mười hai năm đầu, sau khi thánh đạo,
chỉ thuyết Nhân quả của
cõi người và Tứ Đế duyên sinh, chưa thuyết
tam không Bát-nhã.
“Không có
Diệu Huệ”: Diệu Huệ là vô tướng thậm thâm
Bát-nhã. Đây là
Huệ của pháp không, vì chưa
thuyết Bát-nhã, chưa hiển
pháp không, nên không có Diệu Huệ này.

“Bố thí… trú tướng”: Đẳng v.v.. là giới, nhẫn, tiến, định.
Trú vào những tướng; Ngã, Nhơn, chúng
sanh… và tú
pháp tướng, phi pháp tướng. Đã trú những tướng ngã, pháp … thì thành ra thế gian nhân quả, cho
nên đều là Hữu Lậu.
đây là nói về những người phàm phu, những người
y theo lời dạy của người, trời.

“Hoặc bị trệ ở Nhị Thừa”: Dù có đoạn Hoặc chứng Chơn, nhưng vì ghét khổ thích lạc, nên dù xuất ra tam giới cũng vẫn rơi vào phạm
trù Thanh Văn, Duyên giác.
Đây là những người y theo giáo Tiểu thừa.

Từ câu “Vì vậy mà thuyết…”

Đã
thuyết được làm Nhân cho Phật. Có hai phần:

Thuận giải thích: Tức
là mười hai năm sau, mới thuyết các bộ giáo
lý Bát-nhã, giảng giải rõ về Đệu Huệ.
Diệu Huệ tức là đệ lục
Bát- nhã Ba-la-mật. Bởi pháp thân là Chơn Như diệu lý,
vốn bất sinh diệt, chỉ vì bị phiền não che lấp, gọi nó là
Như Lai Tạng. Nếu Diệu Huệ chiếu phá phiền não,
Chơn lý hiển rõ thành Đại pháp thân, cho nên nói
“Diệu Huệ làm Nhân cho pháp thân”.

“Năm Độ…”; năm Độ tức
là Thí, Giới, Nhẫn, Tiến, Định ứng
thân tức là Ba mươi hai
tướng, tám mươi vẻ đẹp, thân thể có màu vàng tía. Đây là những thứ cảm được do tích tập
năm Ba-la-mật.
Cho nên nói: Năm Độ làm Nhân
cho ứng Thân”. Từ câu “Nếu không có…” là phần hai.

Phản hiển: Từ câu
“Chẳng phải là
Ba-la-mật…” Tuy hành
Bố Thí,… nhưng do vì không có Huệ dẫn dắt, đều thành
ra trú tướng. Do vì trú tướng,
sẽ thành
Hữu Lậu. chỉ thành thế gian
Nhân thiện, quả lạc.
Cho nên chẳng phải là Nhân thành Phật. Vì vậy,
cuốn Bồ-đề Tư
Lương Luận nói: Thí, Giới, Nhẫn, Tiến, Định, và ngoài năm thứ này nữa, đều

do trí độ
mới thuộc về Ba-la-mật.

Từ câu “Cho nên cần phải…”: là phần ba.
Kết:
Phước và Huệ thuộc về Nhân, tức là Ngũ Độ,
Lục Độ là năng Nghiêm.
“Lưỡng Túc” là quả, tức là
Chơn thân, ứng thân là
sở
nghiêm, quả đức của chư Phật, tuy vô lượng vô
biên nhưng nói tóm lại chẳng qua là phước và huệ này.
Cho nên Pháp Hoa nói: như pháp đã
đắc được, lực Định Huệ trang nghiêm lấy đó độ
chúng sanh, tự chứng vô
thượng Đạo. Đại ý nói rằng:
Do vì không
có Bát-nhã, khiến
cho Thí, Giới,.. chẳng
phải Ba-la-mật, chẳng thành
Nhân Phật, cho nên cần phải
hai nghiêm; phước và
Huệ mới thành
Lưỡng Túc Diệu Thể. Mà năm
Ba-la-mật trước và Ba-la-mật thứ sáu hổ tương
giúp đở nhau, bởi vì hai
quả Chơn thân và ứng thân cần phải có đủ, cũng như keo và màu, màu
mà chẳng có keo thì màu chẳng dính, keo chẳng có
màu thì không
có sắc. Độ thứ
sáu chẳng có năm độ trước thì không có tướng.
Năm Độ trước chẳng có độ thứ sáu thì không có Nhân,
như kinh nói: “Ưng vô
sở trú”, tức là tu Huệ. “Hành ư
Bố thí”, tức là tu phước.
Lại nữa, “dó vô
ngã, vô nhơn, vô chúng sanh, vô thọ giả”; tức
là tu huệ. “Tu nhất thiết
thiên”; tức là tu phước thí dụ này rất nhiều.

Trong phần năm (e)
Của quyển “Sớ luận toản yếu”, có ba phần:

Nêu: “Hai quả,
Chơn Thân và ứng thân”, mà các kinh luận đều nói ba thân.
Trong phần này chỉ nói hai thân.
Như Quyền Tông nói: Pháp thân là Lý, vô lậu vô vi.
Báo thân là Trí, do chuyển thức mà thành.
Hữu vi và vô lậu tuy chướng ở Lý, nhưng trí lại
chẳng phải là Lý, như mặt trời nằm trong bầu trời, do vậy
Lý và trí chia ra thành hai.
Hóa thân là hình bóng, cố nhiên bất đồng, do vậy nói là
Phật có ba thân. Nay ở đây nói hai, là vì báo thân và pháp thân hợp lại, bởi vì trí tức là Lý, như
ánh sáng tức là hạt minh châu. Do vậy hợp lại
nói là Chơn Thân.
Như Kinh Tịnh Danh nói: “Phật thân vô vi chẳng rơi vào
chư số”, há lại nói Báo thể là Hữu vi sao? Lại
nữa kinh Niết-bàn nói: “Nếu người nào nói Như
Lai đồng Hữu vi, chết vào Địa ngục”. Do vậy trong
này chẳng nói ba thân, chỉ nói hai thân. Cho nên trí
Độ Luận nói: Phật có hai thân:


1.Chơn Thân;
2. Ứng Thân, còn gọi là sinh thân, đều là Hóa thân. Hỏi: Pháp, Báo, Hóa, Thân đều là
Phật thân, pháp và báo
đã chẳng tách ra, còn
Hóa Thể (Hóa thân) vì sao lại tách riêng mà nói?

Đáp: Vì pháp
và báo đều là thật, cho nên hợp luận, Hóa Thể
chỉ là Hư, cho nên riêng.

Giải thích: từ
“Chưa nghe…” của quyển
sớ luận toản yếu: nghóa là mười hai năm trước kia, người
Tiểu thừa chỉ thủ lấy ba mươi hai tướng,

thân
kim sắc, cho đó là
Chơn Phật, chẳng biết còn có
Chơn Phật, cho nên nói “chỉ nói
rằng sắc tướng là Phật”.
“Chẳng biết…”, vì chưa đạt
pháp không, cho nên chẳng biết
tướng đó chỉ là hình
bóng do Chơn thân hiện ra, cho nên Duy Thức nói:
“Đại viên kính trí năng
hiện năng sinh thân Thổ trí ảnh”. Đã nói là ảnh
thì biết là chẳng Chơn.
Cho nên Di Lặc Tụng nói rằng: “Ứng Hóa
chẳng Chơn Phật, cũng
chẳng bậc thuyết pháp”.

“Chẳng Như thật…”.
Nếu biết Chơn thân là thật, ứng thân là hư giả.
Lại còn liểu hiểu tương1 tức vô tướng, đó gọi là
Chơn thân. Vô tướng tức tướng, đó gọi là ứng thân.
Người thấy như vậy gọi là
“Như thật thấy…” cho nên
Hoa Nghiêm nói: Ở thật, thấy
Chơn thật, chẳng
thật thấy chẳng thật, như
vậy mà giải pháp tướng, đó tức gọi là Phật .
nếu chẳng như vậy thì
gọi là chẳng như thật thấy.
Kết:
Từ câu “Vì vậy mà kinh này…”: “Phát minh hai quả”: là
như kinh nói: “Như Lai thuyết ba mươi hai tướng tức là phi tướng”: là
phát minh Chơn thân. “Là danh ba mươi hai tướng”:
là phát minh ứng
thân. Lại còn nói: “Tức phi cụ túc sắc thân”,
phát minh Chơn thân.
“là danh cụ tức sắc thân”; phát minh ứng thân. Còn
lại những câu khác cứ
theo trên mà biết.

“Hai Nhân…”:
Chơn thân do từ Nhân Huệ trước kia mà chứng
đắc ứng Thân do từ
Nhân phước trước kia mà chứng đắc. Trong đoạn trước nói: “Cho nên cần phải
hai nghiêm; phước và
Huệ…” tức là dựa theo quả mà nói Nhân.
Nay nói “Vì vậy mà kinh này phát minh…”tức là
nhìn Nhân mà nói quả.
Nói như vậy là ý muốn khiến chúng sanh tu hai
loại Nhân, chứng hai loại quả.

Mà năm phần trên (quyển sớ từ phần a đến phần e) triển
chuyển nối tiếp nhau: nghóa
là thuyết kinh Bát-nhã là để trừ hai chấp, cho nên có phần thứ nhất (a).
Hai chấp đã trừ nhưng hai nghi vẫn còn, cho nên có phần thứ hai (b).
Dù cho không có nghi nữa nhưng tranh
sao với
nghiệp trước, cho nên có
phần thứ ba (c). Ác nghiệp đã diệt, Nhân vô lậu đã thành, cho nên có phần thứ tư (d).
Nhân đã rõ rệt, quả chứng đâu
xa, cho nên có phần thứ
năm (e). Do vậy, đại ý của cả cuốn kinh đều
nằm ở năm lớp này vậy.
-
Về phần nói về
Tông Thể của kinh quyển
“Sớ Luận Toản Yếu”: Tông: tức là
sở thuyên. Thể: tức là năng thuyên (thuyên
là thuyên giảng).
Tông:
Tông là tôn, là trọng, Tông là chỗ tôn sùng của tâm và

ngô mà Ngô
(lời nói) do từ ở tâm, cho nên Triệu Công nói:
Tình còn ở không, khi xúc chạm
với Ngôn mà chẳng còn không nữa. Bài tự
Mao Thi nói: Tình động ở
trung mà hình ở ngôn.

Đoạn văn này có hai phần:

Nói chung các giáo: phương
này xưa nay, giáo có ba loại:
Cạn sâu đã khác, tông chỉ
cũng riêng:
1.Nho giáo: chủ là văn Tuyên Vương, tức là khổng khau. Tông ở Ngũ thường, Nhân,
Nghóa, Lễ, Trí, Tín. Ý lấy tu thâm thận hành, trị quốc, tề gia, dương danh
đời sau;
2.Đọa giáo: Chủ tức là Huyền Nguyên Hoàng Đế, là Lão Đam. Tông ở tự nhiên, tức
là dung hòa thị phi, sinh tử ngang bằng, chung quy về
hư vô;
3.Thích giáo: chủ tức là Thích Ca. Tông ở Nhân duyên, ý khiến cho biết mê
phá Hoặc, chứng Chơn khởi dụng. Vì vậy mà sớ
nói “Nhân duyên làm tông”.
Mà một đời
Phật giáo là tông
Nhân duyên. Tuy Tiểu thừa thì
sinh
diệt, Đại thừa thì vô tính, cạn và sâu có khác
nhưng đại khái xét chung đều là Nhân duyên. Mà
nhân duyên thì có hai loại:

Thế gian.
Xuất thế gian.

-
Thế gian: có hai loại:
Nội và ngoại. Ngoại lại có hai loại:
1.Đó là hạt giống làm Nhân. Nước đất, con người, thời gian,.. làm duyên, mà rồi mầm cây
sinh ra.
Lại nữa, Đất
sét làm Nhân, bánh xoay,
dây thừng, thợ gốm…
làm duyên, mà rồi đồ vật được thành;
2. Nội: nghóa là vô minh làm Nhân. Chi hành làm duyên mà
sinh ra năm chi,
Thức,… và hai chi, sinh, lão tử.
Hai khí thế gian trước, một sau tức là Hữu tình
Thế gian. Cho nên biết
thành tham giới thế gian này chỉ do hai chữ “Nhân Duyên”.

- Xuất thế gian: có ba loại:
1. Bổn giác nội luân làm Nhân, thầy dạy ngoại
Huân làm duyên, mà thủy
Giác đắc sinh ra;


2.Thủy Giác (giác mới khởi đầu) làm Nhân, năm Độ; Thí, giới,.. làm Duyên mà Phật quả
được thành;
3.Đại Bi làm Nhân, chúng sanh làm duyên
mà ứng Thân, Hóa Thân
được hưng. Cho nên biết rằng xuất thế gian tất
cả những sự, tịnh, diệu,… điều chẳng ra ngoài hai chữ
Nhân duyên. Cho nên pháp
Hoa nói: Phật chủng từ duyên mà khởi, vì vậy mà
thuyết Nhất Thừa.
Trung Luận nói: “Chưa từng có một pháp nào mà chẳng từ
duyên sinh ra”. Lại nói:
“Ta thuyết Nhân duyên này, năng diệt chư hý
luận”. Tóm lại nói: “Ta
thuyết Nhân duyên này, năng diệt chư hý luận”.
Tóm thu thế gian, xuất thế gian tất cả chư pháp.
Nghóa Hữu, Nghóa không, Nghóa Giả,
nghóa trung, tuy cạn và
sâu khác nhau nhưng đều rơi
vào Nhân duyên.
Nói Hữu (có); là
sinh có diệt.
Nghóa là chư pháp duyên hội
hợp mà sinh,
duyên lìa thì diệt. Hư Tỳ kheo Mã Thắng vì
Xá-lợi-phất mà thuyết
kệ rằng: “Chư pháp từ duyên sinh, duyên lìa pháp liền diệt. Cứ vậy diệt
và sinh,
sa môn thuyết
nhưv ậy”. Không; đã thuộc nhân duyên thì biết là vô Thể, vô thể tức là
nghóa không.
Cho nên Trung Luận nói: “Pháp do
Nhân duyên sinh, ta nói tức là không”. Giả: là như hình
trong gương, như trăng dưới nước, tuy chẳng thật nhưng
Duyên hội hợp chẳng thể chẳng
hiện. Cho nên Tịnh Danh nói: Thân này như bóng ảnh, từ nghiệp và
Duyên mà hiện. Trung:
Vì giả, cho nên phi
không, vì không, cho nên
phi giả. Phi không phi giả, tức không tức giả, gọi
là nghóa trung, cho nên Tịnh
Danh nói: Thuyết pháp bất Hữu cũng bất
vô, vì nhân duyên mà chư
pháp sinh. Lại nữa, như Trung Luận đều nói
về bốn nghóa; Hữu,
không, giả, Trung, nói rằng: Pháp do nhân duyên
sinh, ta nói tức là không, còn gọi là giả danh, cũng gọi là
Trung Đạo. Tức là trong Tam thừa
giáo nói về nghóa không, Hữu, Trung giả đều
chẳng ra ngoài Nhân duyên.
Cho nên nói rằng “Tông chung của Phật giáo là Nhân duyên”.

Quyển Sớ Luận, từ câu “Xét riêng về kinh này…” là riêng
ở trong chung, tùy theo kinh mỗi kinh tông mỗi khác.
Như Hoa Nghiêm là pháp giới.
Pháp Hoa là
Nhất Thừa, Tịnh Danh là
Bất tự nghị,
Chơn Như, Phật tính,…

Văn có ba phần:

1.Dựa theo pháp mà lập: về chủng
loại Bát-nhã.
Các thuyết khác nhau.
Theo thuyết của
Trí Độ Luận thì có ba loại:


1.Văn tự Bát-nhã tức là giác năng thuyên;


2. Quán chiếu Bát-nhã; tức là Trí năng quán; Thật tướng Bát-nhã: tức là cảnh
sở quán.
Về sau
La Thập tách ra thành năm loại.
Nghóa là trong
Quán chiếu Bát-nhã tách ra quyến
thuộc Bát-nhã, tức là tủy hành ngũ uẩn và những
Thiện căn như;
Nhu,… ở trong Thật tướng Bát-nhã tách ra thêm cảnh giới
Bát-nhã, tức là cảnh
của Tục Đế. Trong năm loại Bát-nhã này, chỉ có
Quán chiếu Bát-nhã là tùy nghiệp, còn lại đều là y chủ. Đại vân
cho rằng năm Bát-nhã này đều là
trì nghiệp, nghóa là văn tự tính không tức
là Bát-nhã.
Quyến thuộc, cảnh giới đồng với văn tự, thật tướng
tức là pháp thân. Khởi TÍn Luận nói: “Y pháp thân này, gọi là
Bổn giác”. Tuy ba năm nhưng ba
loại Bát-nhã là chính. Những gì mà Bát-nhã
chiếu, đều là thật tướng, chẳng chỉ
Chơn Như. Cho nên
Trí Luận nói: “Chiếu sắc,… không, tức
gọi là thật tướng. Tính không và thật Lý lìa
khỏi Điên Đảo, chẳng hư
ngụy, cho nên ở không mà thấy không, cũng gọi
là điên đảo, ở không
mà chẳng dính mắc mới là thật pháp. Sắc,… là
hư giả, lừa dối nhãn căn

người ta”.
Vì vậy mới biết chỉ dựa theo bất điên đảo, ly hư ngụy,
liền là Thật tướng,
Chơn đế và tục đế, cả hai đều thật, vì cùng là
một thật tướng.
Vì quyến thuộc như nhu,.. là
Huệ tính, nên tương ưng và
tùy Hành đều Quán
chiếu, cho nên biết Quán chiếu nhiếp cả quyến
thuộc, do vậy, tuy nói ba
mà đã bao trùm cả năm, đã phù hợp với Trí Luận,
ắt phải khế hợp với
thâm kinh, do vậy ba loại Bát-nhã là chính. Mà
chư gia lập tông, hoặc là
tông quán chiếu Bát-nhã, hoặc chỉ tông thật tướng Bát-nhã.
Như thế thì chưa đúng!
Hơn nữa kinh này
thuyết giảng,
chỗ nào cũng ly tướng,
há lại chỉ là quán hcie6u
1. lại nữa, giáo hóa chúng sanh, đoạn nghi phá chấp, há lại chỉ dùng
thật tướng.
Do vậy, nay
sớ này, lấy cả hai làm tông.
“Bất nhất bất nhị”:
Vì muốn nói cái nhất của chúng nhưng
thể và dụng có khác. Vì
muốn nói cái nhị của chúng nhưng Tịch và
chiếu thường đủ, cho
nên phi Nhất Phi Nhị.

Dựa theo dụ để giải thích thành: Từ
câu “dùng cái trí của tức
lý…”
đây là tỏ
rõ lấy cả hai thứ Bát-nhã làm chính. Hơn nữa đã nêu ra
kim cang vừa kiên cố vừa bén nhọn để dụ cho hai
loại Bát-nhã;
Thật tướng và
quán chiếu.
Nếu chỉ lấy
Quán chiếu Bát-nhã làm tông
thì thiếu mất nghóa kiên
cố. Nếu chỉ lấy thật tướng thì thiếu mất nghóa
sắc bén. Lại nữa, đều
nói “tức”; là để thích thành cái tướng “bất nhị”.
Vì chiếu mà
thường tịch, cho nên lý chẳng ngoài trí.
Vì Tịch mà
thường chiếu, cho nên trí
chẳng ngoài Lý. Đã lìa Lý thì không có trí, lìa trí
thì không có Lý. Cho nên
như Kim Cang tức kiên tức lợi (sắc bén).

Dựa theo Hạnh, kết hiển.
Từ câu “Trong vạn hạnh…”

Nghóa là trong
Bồ-tát Hạnh ắt phải đủ cả hai.
Nếu muội thật tướng thì khó quên phân biệt, bèn thành trú tương, tức đọa
Hữu lậu. Nếu muội (mê) quán chiếu thì chiếu trí dụng, liền trệ ở
thiên không, đồng
với Nhị Thừa. Cho nên
cần phải hai sự kiên hành, mới khế trung đạo.
Đây cũng giống như nghóa
của Hạnh Huyền ở phần trên. Do vậy, trong
khởi Tín Luận, chỉ và
Quán hợp thuyết. Trong Pháp Hoa Kinh, Định và
Huệ trang nghiêm
Hoa Nghiêm nói rằng Định,
Huệ hai sự,
Bồ-tát nương nhờ.
Niết-bàn tỏ rõ, Định
Huệ chẳng đẳng, chẳng thấy
Phật Tính. Trong chư giáo nói: Vô
minh tà kiến, từ đó mà sinh, cho nên sớ Hoa
Nghiêm nói rằng: vạn
hạnhl vong và chiếu mà tề tu, Đốn và Tiệm vô ngại
mà song nhập đều là nghóa đó vậy.
Thể:
Chia ra ba phần:

Nêu lập: có thể hiểu được.

Chánh thích:

Hoặc có người nói rằng:
Chư gia xuất ra giáo thể đều lấy
thanh danh, cú, văn, hoặc
lấy chung pháp được thuyên giảng. Nay sao ở đây chỉ lấy
Văn tự? Do vậy mà
Sớ nói rằng: văn tự tức là bao hàm cả
thanh, danh, cú, văn, nó
có đủ cả bốn pháp. Thanh tức là âm thanh tiếng nói. Danh, cú, văn cả ba tức là
sự biểu thị khuất khúc ở
trên thanh.
Danh thì chú thích rõ tự tính
của các pháp, cú thì tỏ rõ sự sai biệt của các
pháp, văn tức là tự
(văn tức là chữ) làm chỗ nương cho hai thứ trên
(Danh và Cú).

Hỏi: Trong bốn
pháp, văn tự đứng ở sau cùng, vì sao lại bao
gồm cả những pháp;
thanh, Danh….? Đáp:
Sở dó nó có thể bao gồm, là vì có hai ý:
Năng hiểu rõ
văn tự có ba chỗ: đó
là hiểu ở trên tâm, tức là cảnh của ý thức.
Hiểu ở trên thanh, tức là cảnh
của Nhó thức, hiểu ở trên sắc, tức là cảnh của
Nhãn thức. Nay lấy cái
thứ nhất, cho nên nó có thể bao gồm hai cái kia.
Có Thanh chưa ắt
có Danh, cú, văn.
Có văn thì ắt
có thanh, danh, cú.
Có hai thứ trước chưa ắt có hai
thứ sau, có hai thứ
sau thì ắt có hai thứ
trước, như có mầm non
ắt có rể, có rể chưa ắt có mầm non. Do vì nghóa
này, cho nên bao gồm cả thanh,…
Từ câu “
Văn tự tính không…”:
Là tỏ rằng nó thâu tóm cả lý,
nghóa là nương ở
Bát-nhã mà hiển hiện văn tự. Văn tự vốn không, tức là
Bát- nhã, không có một
Thể văn tự nào riêng cả. Mà có hai ý:

1. Thể thuộc duyên sinh, cho nên nó không có tự thể của chính nó;
2.Vì chẳng có một pháp riêng biệt nào làm Thể của văn tự. Đó đều ý nói rằng Bát- nhã là Thể của văn tự.
Chúng cũng giống như nấu chảy vàng đúc
thành tượng, tượng tức là vàng vậy.

Tổng kết nghóa bao hàm. Như trên đã nói; vì thâu tóm cả năng
và sở, cho nên nói là “Lý vô bất tận”.
Văn tự thì bao quát cả
Năng thuyên, Bát-nhã thì bao quát cả sở thuyên.
Thuyên và ý chỉ đã đủ, cho
nên nói “hợp làm giáo thể”.

Phần Phân Biệt Xứ Hội của Quyển “Sớ Luận Toản Yếu”

Văn có hai phần.

Trong phần thứ nhất có hai phần:
Nói chung về Đại Bộ, từ
“Kinh này …” là phần hai: nói riêng về kinh này, có thể hiểu được.

Trong phần nói về truyền dịch. Văn có ba phần:

Chánh tỏ về Đông Thổ phiên dịch trước sau có hai phần:

Nói chung các bản dịch:

“Lưu chi”:
Thiên Bình, năm thứ hai, ở
Lạc Dương, dịch thành
mười bốn chỉ (giấy) tên là
Kim Cang Bát-nhã.
Ngài Chơn Đế; Thái sang năm thứ nhất, ở kim
Lăng quận, dịch thành mười bốn chỉ, tên là
Kim Cang đoạn cát. Ngài
cấp Đa; khai Hoàng năm thứ mười, ở Lạc
Dương dịch thành mười
sáu chỉ, tên là
Kim Cang Đoạn Cát.
Ngài Huyền Trang; trinh
Quán năm thứ hai mươi, ở
Ngọc Hoa cung dịch thành mười
tám chỉ, tên là Năng
Đoạn Kim Cang. Ngài Nghóa Tịnh: chứng Thánh năm thứ hai ở
Phật thọ ký tự, dịch thành mười hai chỉ, tên là
Năng Đoạn Kim Cang.

Nói về sở thuyên: từ câu “ Nay sở truyền…”

Từ câu “ở ThiênTrúc…” là phần hai.
Nhân nói về
Tây phương mà giải thích về dị và đồng.

Câu “Chuyển truyền trao cho ngài Thiên Thân”: có thuyết nói: Vì ngài
Thiên Thân lâu ngày tập quen
Tiểu thừa, gần đây mới
theo Đại giáo, vì cần
phải tẩy rửa tình chấp, cho nên chuyển trao cho
ngài để đoạn dứt nghi
chấp. Có thể xem trong văn của Hiển Hành vị chánh Tông.

Từ câu “Nay ở đây chia kinh…” là phần ba.

Chia kinh y cứ sai biệt, có hai phần:

Nói rõ chỗ y cứ để chia và giải thích kinh.

“Kiêm Vô Trướng”, để tỏ rằng
sớ này chính là y theo
Thiên Thân, tham khảo thêm
Vô Trướng và các bản
sớ luận khác.
Xem phần mở đề.

Từ “Đề tên…”; là phần kết thành nguyên do đặt tên sách: khác với cuốn “Tịnh Danh tập
sớ bị thử” là danh nghóa của tứ Thánh, tức như
cuốn “hà Yếu tập giải luận ngữ”, ở trong chú
giải của khổng An Quốc,
Mã Dung,… thứ nào hợp thì dùng, chẳng hợp thì cắt bỏ.
Nay sớ này cũng
vậy, hoặc lấy cả hai, vì đều có lý, hoặc cùng
thành một nghóa, cho
nên giữ lại cả hai.

Phần Giải Thích Văn Nghóa của Quyển “Sớ Luận Toản Yếu”
Có hai phần:

Giải thích tên kinh. Có hai phần:

Giải thích sở thuyên có: ba phần

Giải thích “Kim Cang”. Có hai phần:

-
Dịch tên, tỏ tướng.

Từ “Tiếng phạm…”: tiếng tân là: Phược tả La.
“Các lực
só cầm”, như
Kinh nói: Thần cầm
Kim Cang, tiếng
phạm là Nặc Kiến na,
tiếng Hán là Lộ Hình Thần, tức là vị Lực só này.

“Chất cương cứng nhất trong vàng”: Từ Kim (vàng) là chung cho

cả năm (ngủ
kim?) nó kiên cứng nhất, cho nên đặt tên là cang
(cương). Nó chẳng phải là đồ vật của nhân gian
loài người, cho nên nói là
“Đế Thích có bảo vật
đó”, nó là vật chí bảo ở trên trên, cho nên nói là
“kẻ bạch phước khó
mà thấy được”. Cuốn chánh lý luận nói: Đế
Thích có Bảo, gọi là Kim Cang,
chúng sanh bạch phước chẳng thấy được nó.
-
Từ “Cực kỳ kiên cứng…” dựa theo pháp mà biện về nghóa:
Có hai phần.

Dẫn kinh luận để tỏ chung về hai nghóa. Có ba phần:

Nêu tổng quát, bàn tóm lược. Vì có năng lực đắc biệt cho nên nói “cực kiên cực lợi, dụ
cho Bát-nhã”.
Từ “Không có vật nào…” là
giải thích những tướng cực kiên… mới biết nếu
có một vật nào pha hoại
được nó thì chẳng phải là cực kiên. Nếu có
một vật mà nó chẳng đập
tan được thì chẳng phải là cực lợi (sắc bén),
như bạc, sắt tuy cứng, gặp lửa thì cháy tan. Đạo kiến tuy bén, chặt đá thì
sứt mẻ.
Chẳng phải là
cực kiên cực lợi. Để tách biệt với những
thứ cứng bén khác, mà
thêm một chữ “cực”.

Từ “Kinh Niết-bàn…” là phần hai dẫn giáo,
giải thích.
“Kinh Niết-bàn…” là dẫn kinh. “Ngài Vô Trướng nói…”
là dẫn luận khó hoại,
tức là nghóa kiên. Năng đoạn, tức là nghóa lợi.
“Tế Lao”, tế là để phân biệt với thô, là vi diệu. “Lao” là để phân biệt với bị hư hoại.
Nghóa kiên cố thành vậy.
Nhân của Trí, tức là Huệ.
Huệ là Nhân của Trí.
Trí là Quả của Huệ. Đây là nói theo
Quán chiếu Bát-nhã.
Vì vi tế, nên có thể
nhập vào Hoặc khiến cho hoặc kia tiêu diệt. “Bất
khả hoại”, trí
Luận nói: tất cả những sự việc, ngữ ngôn, danh
tướng…. Đều có thể phá hoại,
duy chỉ Trí vô tướng là chẳng thể phá hoại. Đây
là nói theo Thật tướng Bát-nhã.

Hỏi: Thật tướng Bát-nhã chia ra Nhân và Quả sao?

Đáp: Vì Dụng
có hơn kém nên chia ra Nhân và Quả. Thể không có tăng giảm,
Nhân và Quả cùng một Như.
Cho nên Phổ Hiền Quán nói: Nhân của Đại
thừa là thật tướng của chư pháp. Quả của Đại thừa cũng là
Thật tướng chư pháp.
Hoa Nghiêm Kinh Sớ nói:
Lý khai ra
Thể và Dụng, gọi là Đại
Phương Quảng.
Trí chia ra
Nhân và Quả, gọi
là Phật Hoa Nghiêm.

“Đều lấy sự kiên cứng…” là phần ba: Kết, tỏ ý chỉ
của Dụ. Đây là kết ý những kinh luận đã dẫn, chư đức xưa kia đều dùng nghóa đó.
Tứ Thánh nói: Kim Cang: là vừa kiên cứng vừa lợi bén, kiên là dụ cho
Bổn giác, Chơn tình, tuy lưu chuyển các cõi mà giác tính chẳng hư hoại.
Lợi là dụ cho Bát-nhã, tịnh chiếu Tam Hiền, Thập Địa,
xuyên suốt cả vạn

hạnh. Vô minh
và mê hoặc u ám đều bị tan hoại. Tăng Triệu nói:
Kim Cang là dụ cho kiên
lợi. Vì kiên, nên chẳng vật nào ngăn trở được.
Vì lợi nên vật nào
cũng bị bẻ gảy, tam vở, dùng để so với Huệ ấy, tà
ma chẳng hể hủy hoại cái
cực kiên. Có thể phá tan vạn vật, đó là ý
nghóa của lợi.
Lại nữa, các kinh luận nói rằng
Kim Cang là dụ cho Định.
Kinh Thắng Man nói: Kim Cang là dụ cho trí.
Kinh Phạm Võng lấy
Thập Hồi Hướng làm
Thập Kim Cang. Kinh Nhân vương gọi đó là
Thập Kiên tamn
6. kinh Tịnh Danh
dùng Huệ Kim Cang để quyết liểu tướng
này. Vô phược, vô thoát, đắc vô
sanh pháp nhẫn.
Lại nữa, chư
kinh luận thuyết về Kim Cang
trà, Kim Cang Sơn. Kim Cang Luân, những thuyết như vậy đều dùng nghóa kiên lợi.
Lại nữa, cuốn “Tấm Vỏ Đế
Khởi Cư” chú giải nói:
Vỏ Đế năm thứ mười ba, ở Đôn
Hoàng có người hiến
dâng Kim Cang Bảo, sinh ra ở
trong vàng kim, màu sắc như Tử Thạch
Anh, hình trạng giống như
Kiều mạch, trăm luyện chẳng tan, có thể cắt
ngọc như cắt bùn, mới
biết cực kỳ kiên lợi.

Từ câu “Chơn Đế…” là phần ba: dẫn người Chơn Đế, tỏ về
sáu loại: có hai phần:
1- Chánh tỏ về sáu loại: mỗi một loại đều phối với pháp, trong sớ đã rõ ràng, đều là công dụng của Bát-nhã.

“Tai ách…”, có Ách thì tai nạn ắt đến.
Có nghiệp thì quả
khổ sẽ đến. Ách trừ thì tai họa
chẳng khởi.
Nghiệp tan thì quả
khổ chẳng sanh. Câu: “Tùy theo
Nhu cầu của
con người”: có hai ý:
1.Như các vật khác chẳng thể tùy theo nhu cầu của mình được. Vàng chẳng thể dùng làm bạc, lưới chẳng thể dùng làm gấm,..
Kim Cang thì chẳng vậy, muốn dùng gì đều được.
Trong pháp cũng vậy, người công đức
Hữu lậu, chẳng thể làm
chư thiên, giàu có chẳng thể làm nghèo. Vô lậu
thì chẳng vậy, tùy tâm
mình mà thành;
2. Những vật khác, xử dụng rồi thì hết.
Kim Cang thì xuất ra
chẳng cùng.
Tên pháp cũng vậy.
Hữu lậu, thọ hưởng xong thì hết.
Vô lậu thọ hưởng chẳng tận.

Câu “Đối mặt trời…”; Hệu tức là thủy giác (cái giác ban đầu) khi hợp với bổn giác thì thấy pháp
vô sanh, gọi là trí
vô sanh.
Như Khởi Tín nói: Được thấy tâm tính, tâm tức
thường trú, thường trú tức là nghóa
của Vô Sanh, lửa xuất ra thiêu đốt hết cả thế gian, làm cho
Lục hợp rổng không. Trí khởi thì
đoạn trừ phiền não, khiến cho đại đạo thông đồng.

“Làm trong nước…”: nước trong thì vạn hình cùng soi. Nghi trừ
thì Phật pháp hiện tiền.

“Trong không
gian…”: bay lên bầu trời thì chân chẳng đạp đất,
tú ở Chơn không thì
chẳng đọa thế gian.

“Tiêu tan các độc”, trúng độc thì khiến người mệnh chung,
khởi hoặc thì mãi chìm sinh tư. Trừ độc thì sống
lâu ích thọ. Hoặc tan thì
bất diệt bất sinh.

Từ “Kiêm thêm…” là phần hai: Kết,
tỏ về chánh phụ. Phật đã đạt tên, vốn dựa theo nghóa kiên lợi, như
sáu
nghóa trên, mới là kiêm
tỏ, chư gia đến đây, thường chẳng phân chia, chỉ
theo nghóa chính.
Nếu đem sáu loại trên, phối với năm nhãn trước thì
loại một hợp với nhân
thứ ba. Loại hai ba hợp với nhân thứ tư thứ
năm, loại bốn hợp với nhân thứ hai. Loại năm
sáu hợp với nhân thứ nhất.

Phần Giải Thích Chữ “Bát-nhã” của Quyển sớ. Có hai phần:

Dịch tên, lược chỉ:
“Bát-nhã”: Chánh dịch là Huệ.
Xưa nay chư
Đức, dịch nghóa là: Diệu Huệ, Tịnh Huệ, Vô Tướng
Huệ, đều kẹp với
nghóa Đến bờ kia, đó là tướng riêng. Nay nói
“Chánh dịch là Huệ”,
tức là tướng chung.

“Tức chiếu…”: là dựa teo công dụng để xuất Thể.
“Chiếu uẩn không”, tức là công dung.
Huệ của Bổn giác, tức là xuất Thể. Đại
phẩm nói: Sắc như nước
bọt tụ, thọ như bọt nước, ảo tưởng như diểm.
Hành như Ba Tiêu, Thức
như Huyển Hóa. người quán như vậy, gọi là
chiếu` uẩn không.
Sớ: “Huệ tương ưng với
Bổn giác…”: Bổn giác tức là
Như Lai tạng tự tính thanh tịnh
tâm. Chẳng phải là mới sinh ra, nên nói là
Bổn. Chẳng gan ám mờ tối, nên nói là Giác.
Huệ tức là
Thủy giác, y
theo Thể mà khởi dụng,
gọi đó là Huệ. Thủy tức là đồng với Bổn, cho nên gọi là tương ưng.
Mà Bổn giác và
Huệ là bất nhất bất nhị, vì bất nhị
cho nên nói là tương ưng.
Vì bất nhất, cho nên gọi đó là Huệ. Cho nên
Tư Thánh nói:
Vọng tâm thấy tục, gọi là vô minh,
Ngộ tâm chiếu
Chơn, đó là Bát-nhã.
Tục cảnh vạn hữu thấy tâm ắt dị, Chơn không lý
Nhất ngộ tự vô sai, đệ
nhất nghóa không, ly chiếu vô lý, thanh tịnh bổn
giác ngay lý là chiếu.
Lại nữa, Kinh Niết-bàn nói: Phật Tính gọi là Đệ
Nhất Nghóa không. Đệ
Nhất Nghóa không, gọi là
Trí Huệ, những thứ này
đều là chứng nghóa phi
nhất phi nhị giữa Thể và DụÏng, mà gốc (bổn) tức
là Thật tướng, Thủy
(khởi thủy) tức là Quán chiếu.

Sớ:
“Nếu nói theo…”:
Là phần hai, dẫn giáo giải
thích rộng.
Có hai phần:

Dẫn luận biệt tướng giải thích. Có hai phần:

Nhiếp chung
ba Huệ: “Người Học”: tức là người tu Đại thừa
Hạnh, đầu tiên cần phải nghe pháp, sinh ra giải
hiểu, gọi là Văn Huệ.
Tiếp đó đo lường những điều mình đã nghe, nhận xét giáo lý, phân

minh chấp nhận
để ấn tự tâm, gọi là Tư Huệ. Rồi sau đó như chỗ
nghe, như chỗ suy xét, y
theo đó mà hành, chẳng có trái vượt, gọi là tu
Huệ. Hai Huệ trước là
Hữu Lậu, Huệ sau là vô lậu.
Hai Huệ trước là
cạn, Huệ sau là sâu, sâu
và cạn tuy khác nhưng gọi chung là Huệ, tóm thu hết
Huệ trên, gọi đó
là Bát-nhã, cũng như người
đèn sách, đi thi, thi
đổ, tuy trước kém sau
hay nhưng đều cùng một người…

Sớ: “Cho nên ngài
Vô Trướng…”:
Là phần hai, dẫn luận văn
thích thành. Có hai phần: Chánh thích thành: câu
“Trong Bát-nhã Ba- la-mật”: Đây là tiệm tu trong Đốn ngộ.
Khi Huệ mới phát, chiếu vạn
pháp không, liền đến bờ kia, gọi là Đốn Ngộ. Do
thường hay sanh tập
tích, chưa thể niệm niệm tương ưng, cho nên cần nghe chánh pháp, tư duy nghóa lý, như thuyết tu hành, mới có thể
chứng nhập, gọi đó là tiệm
tu, trong phần mở đề đã nói qua, nếu trong Duy Thức
nói thì có đủ hai trí, căn bản
Trí và Hậu đắc trí nghóa là trong mười Độ,
sáu độ trước
thông với căn bản trí, bốn độ sau chỉ hậu Đắc
trí. Trong sáu Độ thì hai trí đều đủ.
Vì chia thành mười độ, cho nên độ thứ
sáu chỉ thủ
Nhị không bổn. Nay theo ngài Vô Trướng thêm vào Gia hạnh Trí
thì thông với
ba độ trước vậy.

“Kim Cang đoạn xứ…” là như
Xứ mà Kim Cang đoạn vật mà
đoạn phiền não, chẳng
phải nói Kim Cang cũng thông cả sở Đoạn.

Sớ “Lại nói…” là phần hai, phối Nhân quả. Có hai phần:

Song dẫn luận.
Nhân của Trí là Huệ, quả của
Huệ tức là Trí.
Trước tuy dẫn dụng, nay mới
giải thích. Đây là dẫn ngài
Vô Trướng, tiếp đó là dẫn Trí Luận, có thể biết được.

Sớ “Thì văn, tư…” là phần hai,
song
giải thích. Đây là nói về
pháp không, thâm Huệ, ý muốn tách biệt với
Ngã không Huệ là thô thiểu chẳng làm nhân Phật, chỉ là
Nhân Nhị Thừa. “Vì Bát-nhã…” là đưa ra nguyên do, bởi
Huệ là nghóa giản trạch
(tách bạch, chọn lọc), chọn lọc
Hoặc chướng, hiểu rõ vô vi.
Vì ở Nhân vị có
Hoặc nên cần phải chọn lọc nó, mới gọi là Huệ.
Còn Trí thì theo nghóa
quyết đoán.
Vì ở quả vị, không có Hoặc, chỉ duy quyết định,
lỏng nhiên độc chiến,
cho nên gọi đó là Trí. Chỉ là một pháp mà hai
tên gọi. Như người phá tan giặc là
tướng quân, công thành là
tướng quốc.
Có người nói:
Lấy Vô Lậu trí tính làm Nhân của Trí. Đại Vân phá điều
đó, tam đồ (Ngạ quỷ,
súc sanh, địa ngục) đều có tính, sao chẳng đoạn
Hoặc, vì thiếu nghóa tế
(Diệu Huệ). Đây là dựa theo
Diệu Huệ tướng riêng để phá.
Nếu dựa theo tướng chung thì vẫn được vậy!
Bởi vì hể là có tâm đều
thành Phật,
đó là Nhân vậy!

Sớ: “Nếu theo…” là phần hai, dẫn kinh thông tướng để giải thích. Đây là nói về trị duyên và tự giới.
Chữ “Nhã” là
Tự giới. Chữ “Bát” chữ “Na” đều là Duyên.
Nếu lấy chữ “Bát”làm duyên, giúp cho
“Nhã” giới thì gọi
là Huệ. Nếu lấy chữ “Na” làm duyên giúp cho
“Nhã” giới thì gọi là trí.
Như người tăng, người tục,… tên khác thì gọi là Trí, là
Huệ. Nghóa khác thì gọi là
quyết đoàn, là
giản trạch, trong đây, vì
nghóa khác, nên làm cho tên khác.

“Thể tính giống nhau”, đều là một trong cảnh riêng khác. Vì ba loại trí trước đều gọi là Huệ, cho nên
Trí và Huệ đều như
Kim Cang. Vì vậy mà Kinh tát Già
Ni càn nói: Đế Thích Kim Cang Bảo, năng diệt
A Tu La, trí tan núi phiền
não, năng hoại cũng như vậy. Kinh Vô Thường nói:
chày Trí Kim Cang đập tan núi Tà, vónh đoạn vô thủy
tướng triền phược.
Sớ:
“Ba-la-mật…” là phần ba, giải thích Ba-la-mật.
Văn có ba phần:

Dựa theo ngữ đối dịch: phải nói là tiếng phạm vùng hạ Hồi. Bởi
vì phong tục
vùng tây Vực lệ đều như vậy,.. Thanh Long nói: Mật
Đà, nghóa là lìa khỏi,
đạt đến. Nguyên Sang nói: Phong tục ở Thiên
Trúc, khi làm xong việc, đều nói: Đến
bờ kia. Đến, nghóa là ly, lìa khỏi.
Đoạn văn sau sẽ nói rõ.

Sớ:
“Nghiã là lìa hỏi…” là phần hai, dựa theo nghóa thuận giải
thích. Có hai phần:

+
Giải thích nghóa trong ba câu trước.
Mỗi câu đều
trước pháp,
sau là dụ. Ý nói phiền
não như con sông lớn, khó mà độ qua sông. Sinh tử như bờ bên này, là chỗ ở của
Hữu Tình. Niết-bàn như bờ bên kia, là chỗ trú của
Chư Phật thế thì
Huệ là năng ly,
Năng độ, Năng Đáo. Sinh tử…
là sở y,
sở độ,
sở Đáo.
Nếu muốn ly khỏi này đến kia, ắt cần độ qua
Trung Lưu (giữa dòng).
Điều này nói theo Tứ Đế thì lý sẽ rõ vậy. Biết khổ là ly bờ
này.đoạn tập, tu Đạo là độ trung lưu
(qua sông).
Chứng Diệt là đến Bờ kia. Đây là
thuận theo nghóa Tiểu Thừa mà nói. Phần sau kinh, khiến nhập Đại thừa vô
Dư Niết-bàn, tức là cần phải ly khỏi hai
loại sinh tử bờ này,
cởi thuyền bè Lục Dộ, độ qua ba chướng trung lưu,
đến Hai Niết-bàn bờ kia.
“Niết-bàn…”:
Vì dịch Ba-la-mật là Bờ kia, tức là Niết-bàn, do đó, dựa theo chuyển y quả để tỏ nghóa
Bờ kia. Mà sinh tử tức là phân
Đoạn Biến dị, phiền não
tức là bao quát cả hai chướng. “Viên tịch”: là dịch nghóa.
Nghóa là: Đức thì đầy đủ cả
trần sa, gọi là viên.
Diệu thì tuyệt
cả tướng lụy, gọi
là Tịch. “Diệt độ”,
Tăng triệu nói: là
Niết-bàn tiếng
Tần gọi là Vô
vi, còn gọi là Diệt độ, hoặc chỉ nói là Diệt. Mà
Diệt khác với Tiểu Thừa.
Tiểu thừa cho
Diệt sinh tử là Diệt. Đại thừa cho tịch
Diệt là Diệt. Cho nên
kinh Niết-bàn nói: Sinh Diệt đã diệt, tịch Diệt là
Lạc. Mà Diệt chỉ căn cứ theo quả,
Diệt độ lại kiêm cả Nhân.
Nay thì dựa theo quả mà nêu Nhân.
Cho nên nói
là “Diệt độ”.
Sở dó trong
kinh phần trước thì nói
Niết-bàn, phần sau thì nói Diệt Độ, cũng là tiếng
Đường tiếng Phạm đều
nêu. Về chủng loại Niết-bàn, phần sau sẽ nói rõ.

+ Sớ: “Tất cả…” là phần hai: thông nạn. Đây là văn của
kinh Tịnh Danh. Kinh kia nói: Nếu
Di Lặc đắc thọ ký thì tất cả chúng sanh
cũng nên thọ ký. Vì sao?
Vì tất cả chúng sanh tức tịch diệt tướng, chẳng
còn diệt nữa….
Nay dùng văn này để làm lời nạn vấn, nạn ý rằng:
Chúng sanh đã tức tịch
diệt, sao lại còn có ly khỏi bờ này đến bờ kia, nay
nói đến bờ kia, thế
chẳng trái với kinh sao? Chỉ lấy phần sau để giải thích. Chỉ dựa theo lật mê mà thành ngộ tức là rời khỏi bờ này đến bờ kia.
Nếu ngộ này rồi, dần
trừ dần chứng; gọi là cứu cánh. Mà thành
Ba-la-mật,c ần phải cùng với bảy Tối thắng tương
ưng, như nói trong Duy Thức.

“Nếu kiêm luôn…” là phần ba, thuận nghóa thông kết, tức là văn,
tư, tu huệ nằm trong Ba-la-mật.

Sớ: “Kinh…” là phần hai, giải thích Năng thuyên. Có hai phần:

Dịch tên. Tu Đa La, hoặc gọi là Tu Đố Lộ, hoặc gọi là
Tố Đát Lãm. Đây chỉ vì sự khác nhau giữa âm tiếng phạm,
âm tiếng sở và âm tiếng hạ mà thôi.
Dịch nghóa là:
Tu Đa La chánh dịch là
Tuyến (sợi chỉ), do
Tây Thiên dùng danh từ
Tu Đa La để chiêu gọi bốn Thật; đó là
Thánh giáo, tịch kinh, tỉnh tác,
Tuyến ở nước kia, thường dùng
Hoa hiến Phật, đặt hoa ở tên bàn, e gió thổi bay dùng chỉ xâu lại.
Lại thấy Thánh giáo ở phương này Thánh giáo, người trì lời
Phật, chẳng quên lời nào,
như chỉ xâu hoa, dùng “tuyến” (chỉ) để đạt tên
xứ kia gọi là Tu Đa La,
theo đó chánh dịch tức hợp gọi là Tuyến (sợi
chỉ) ở phương này chẳng
thích gọi là “tuyến”, cho nên dịch là “Kinh”,
chữ này cũng ngầm phù
hợp với chữ “Tịch kinh” ở phương kia, vừa
thuận với chữ “Kinh” của
Nho Đạo ở nước này, tuy hợp thuận cả hai bên, nhưng chẳng khỏi tương lạm nhau, do vậy thêm vào một chữ “khế” để phân biệt khác nhau, mà càng hợp hơn khi thêm hai chữ “Dục Để” trên chữ
Tu Đa La, dịch là
khế kinh thì tiếng Đường và tiếng phạm đều đủ.

“Khế;…” là phần hai, giải thích nghóa. “Thuyên biểu…” là giải thích chữ Khế,
“thuyên biểu nghóa lý” là giải thích khế lý.
Nghóa là thuyết Sự Như sự, thuyết lý Như lý.. câu “Khế
hợp lòng người” là giải thích khế cơ, nghóa là khiến cho người có chỗ ngộ hiểu, hoan hỷ tín

thọ,… tức là kinh khế lý khế cơ”, giải thích theo chủ.
Văn tuy đảo
nhưng ý cho kinh là năng khế.
“Kinh…” là phần hai.
Giải thích chữ kinh.
Nêu “vì Phật …”
để giải thích, như đã nói trong phần mở đề.
Nay chỉ nói kinh mà chẳng nói
khế là vì có hai chữ
“Bát-nhã” để phân biệt chẳng phải là những
kinh như Đạo Đức kinh,… cho nên chẳng nói.

GIẢI THÍCH KINH VĂN:
Có hai phần:
Chia phần kinh. Đây là cách chia của Đạo An Pháp Sư, hể là
Phật kinh, chẳng kể là Đại hay tiểu thừa đều chia thành
ba phần: ý nói, Tự
phần: là nói về nguyên do dẫn đến thuyết pháp.
Phần chánh Tông: là bổn ý huyền môn,
Lưu Thông phần: Kế thừa vạn
cố. Phù hợp với cách
chia xưa nay ở tây Vực.

Kinh này từ “Như thị… phô tòa nhi tọa” là tự phần.
Từ “Thời Trưởng
Lão… ưng tác như thị quán” là chánh tông phần.
Từ “Phật thuyết thị kinh… Tín thọ
phụng trì” là Lưu thông phần.

“Chứng tín tự”: tức là sáu thành tựu. Tỏ rõ về thuyết, nghe,
thời, xứ, mỗi một phân
minh rõ ràng để chứng tỏ rằng chẳng sai lầm,
khiến cho vật (người,
chúng sanh) sanh ra niềm tin.

“Phát khởi tự”: là dùng
sự tướng bày tỏ phát khởi chánh
tông pháp nghóa.

Mà hai tự này còn có tên khác, đó là Thông tự và Biệt tự.
Thông là vì các kinh đều
có giống nhau. Biệt; nghóa là các kinh có riêng.
Còn gọi là kinh Hậu tự và kinh đều có
giống nhau. Biệt; nghóa là các tỳ
kheo đem việc này bạch
Phật, Phật nói: kinh có riêng. Còn gọi là kinh Hậu tự và
kinh tiền tự.
Kinh hậu tự là khi
Phật thuyết thì chưa có, khi kết
tạo mới an lập ra. Kinh tiền tự là Phật phát khởi trước, rồi mới thuyết
kinh. Ba phần trong quyển
sớ, nay là phần thứ nhất.
-
Nhân kiến lạp: ý nói những lời “Như thị
Ngã văn” do đâu mà ra.

“Khi Phật sắp …”: Phật sắp nhập diệt, A Nan buồn bả, A Nê lâu
Đậu bảo A
Nan rằng: ông là người trì
Phật pháp, cần phải kềm chế,
ông nên đến hỏi Phật
về hậu sự. A nan nói: Hệu sự là sao?
A nê
Lâu Đậu nói:
Ngày Thế Tôn còn, y theo
Thế Tôn mà
trú, Thế Tôn diệt rồi,
y theo gì mà trú. Ác tính Tỳ kheo, những ngày
Phật còn tại thế, Phật
tự điều phục, sau khi Phật diệt độ, làm sao điều phục. Để ích cho
về sau, theo lý thì nên kết tập, đầu tất cả kinh, đặt những
lời gì? A Nan theo lời
dạy, hỏi từng điều một. Nay sớ nói tóm lược,
chẳng ghi lại lời hỏi
chỗ viết lời đáp.

“Tứ Niệm Xứ” Trí: tức
là Thân, Thọ, tâm, pháp. Niệm là
Niệm Huệ. Xứ; là Thân,.. tức là xứ mà Niệm Huệ an
trú. Niệm là Năng trú.
Bốn Xứ; Thân, thọ, tâm, pháp là
sở trú,
An trú Niệm Huệ ở bốn xứ này,
gọi là Tứ Niệm Xứ Trú. Mang số giải thích.

Quán Thân bất tịnh: tức là
Hữu Lậu Sắc uẩn có đủ năm loại bất

tịnh:

Chủng tử bất tịnh;
Thừa theo quá khứ nghiệp
Thức chủng tử
(hạt giống nghiệp thức thời quá khứ), nếu cả tinh và
Huyến của cha mẹ thời hiện tại, hợp lại
thành thân.
Cho nên kinh Tịnh
Danh nói: Thân này như
Huyển ảo từ Điên Đảo mà khởi,
Thân này như hình bóng từ
Nghiệp và duyen mà hiện
ra. Trí Luận nói: hạt giống của thân bất tịnh, chẳng như những diệu bảo vật khác, thân này chẳng
sinh ra từ giữa
những cánh hoa, chỉ xuất
ra từ con đường nhơ nhớp.

Trú xứ bất tịnh: Ở trong thai mẹ, nằm ở dưới sinh tạng, nằm ở trên
Thục Tạng, thường chịu huôn hun mùi nhơ uế.
Cho nên trí
Luận nói: Thân này như đồ vật hôi thúi, hẳng
Nhân ở giữa hoa
sinh ra, chẳng
từ hoa Đảm bặc mà có, cũng chẳng xuất ra từ Bảo Sơn.

Tự Thể bất tịnh:
Vì hợp ba mươi
sáu vật để thành thân này, ng-
hóa là bên ngoài có lông tóc, móng tay, răng,
nước mắt, nước mũi, đờm
rải, mồ hôi, tiểu tiện… mười hai loại, tiếp
có da, máu, thịt, gân, xương, tủy, não… mười hai loại giữa
có tỳ, thận, tim, phổi, gan, mật, bao tử, ruột
đàm đỏ, đàm trắng, sinh tạng, thục tạng… mười
hai loại. Trí Luận nói:
Chất Địa Thủy Hỏ Phong, chứa đựng nhận bất tịnh, cả biển rửa thân
này, chẳng thể khiến thơm sạch.

Tự tướng bất tịnh:
Chín lổ thường chảy vật bất tịnh.
Cho nên Trí Luận nói: Nhiều thứ vật
chẳng sạch, chứa đầy ở
trong thân, thường chảy
ra chẳng ngừng, như bao thủng chứa đồ.

Cứu cánh bất tịnh: một mai mất mạng, thình trướng hư thúi
chẳng dám nhìn. Cho nên kinh Tịnh Danh nói: Thân này giả, nhờ vào
tắm rửa ăn mặc, ắt sẽ trở về hoại diệt. Trí
Luận nói: Xét kỷ thân này, rốt cuộc quy về chỗ chết, khó ngự chẳng trở lại, bội ơn như trẻ con.
Kim Quang Minh cũng nói: Tuy thường cung cấp ôm oán
hại, chung quy bỏ
ta chẳng biết ơn.

Quán Thọ là Khổ:
Thọ tức là một trong năm
Tâm Sở Biến Hành. Có ba loại: Khổ, lạc, xả. Khổ là khổ khổ. Lạc là Hoại khổ.
Xả là Hành khổ.

Hỏi: Khi mình
cảm nhận niềm vui mà niềm vui đó, niềm lạc
thú đó chưa tan biến,
chưa hư oại thì đúng phải lúc đó chẳng phải là khổ?

Đáp: Vì lạc
(vui thú) là Nhân của khổ, phàm phi vọng cho đó
là Lạc, nguyên vốn là khổ. Hỏi: Xả;
chẳng phải là khổ, chẳng phải là Lạc, vì sao lại nói nó là khổ? Đáp:
Hành uẩn (dòng tư tưởng) dời đổi, trôi chảy, bức
bách thường khổ, chỉ vì những tướng thô của khổ và lạc che lấp nên tình
thường chẳng biết, vì
đây là nổi khổ vi tế nhỏ nhiệm. Ba pháp này đều
gọi là khổ.

Quán tâm vô thường:
Tâm là tâm duyên lự
sinh diệt nghóa là tâm tâm niệm niệm
trước diệt,
sau
sinh liên tục nhau chẳng ngừng chẳng
tuyệt, như dòng nước trôi chảy. Cho nên trong kinh nói: trog một niệm có chín mươi sát na, trong mo6t
sát na có chín trăm sinh diệt.

Quán Pháp Vô Ngã: Pháp
tức là năm uẩn, nghóa là trong năm pháp uẩn,
suy cầu, tìm tòi từng uẩn một, ngay ở uẩn lìa khỏi uẩn đều là Vô Ngã.

Quán xét như
trên thì có thể đối trị bốn loại điên đảo của phàm phu.
Nghóa là phàm phu điên đảo thì tạo nghiệp
thọ sinh, dụng tâm
như trên thì tự nhiên
sẽ không mắc lỗi nữa.

“Lấy Giới làm Thầy”:
trên theo quy phạm của giới luật, chỉ y
theo giới luật mà làm hay chẳng làm, phân minh rõ
ràng. Cho nên bài tự của
Bồ-tát giới nói rằng:
Ba La Đề Mộc Xoa là Đại
Sư của ông,
Như Lai còn tại thế cũng không khác giới luật đó.

“Mặc tẩn (phạt bằng cách im lặng chẳng
càng nói)…”:
Phật pháp từ bi, không có hình phạt,
Tỳ kheo tính xấu, chỉ im lặng với họ, ý khiến
cho họ tự xét chính mình, biết hổ thẹn thì tự
nhiên điều phục mà thôi:

Những lời đặt ở đầu kinh,
sẽ giải thích ở phần
văn sau.
Mà quyển sớ này, ý tại
điều bốn, trong văn luôn tiện, nêu cả ba điều trước.
Sớ:
Phần hai “Kiến lập ý”:
Phật kiến lập từ ngữ
“Như Thị Ngã Văn”, ý ở tại đâu?
Có ba ý, như ba đoạn của quyển
sớ (Toản
Luận):
1- Để đoạn dứt nghi ngờ:
Trí Độ Luận kể: Sau khi
Phật diệt đọ,
chư Thiên Vương thỉnh ngài
Ca Diếp rằng:… Ngôi thành pháp sắp bị sụt
lở, pháp sàng sắp đổ,
nên dùng Đại Bi, xây dựng Phật pháp, ngài Ca
Diếp nhận lời thỉnh xin,
đến đỉnh núi Tu Di, gò đại kiền chùy. Chư Thánh
đệ tử người đắc
thần thông đều đến tập hội. Ca Diếp bảo rằng:
Phật pháp sắp diệt, chúng sanh
đáng thương, đợi kết tập xong, tùy các ông nhập diệt.
Thánh chúng đến Hội, nghe dạy như vậy, chấp nhận mà trú,
ở hang động Tất bát la,
Ca Diếp nhập diệt, dùng Thiên Nhãn quán.
Nay trong chúng này, ai có
phiền não, nên trục xuất ra. Chỉ có A Nan phiền
não chưa tận.
Bấy giờ Ca Diếp, từ Định mà khởi, ở trong đại chúng,
kéo A Nan ra, bảo rằng:
trình chúng thanh tịnh, kết tập pháp tạng, ông
kết chưa tận, chẳng nên
ở đây. Bấy giờ A Nan, hổ thẹn buồn khóc, bảo Ca
Diếp rằng: Tôi có đủ lực để có thể đắc đạo
đã lâu, nhưng vì để hầu
hạ Phật, vì những bậc A
La Hán thì chẳng thể hầu hạ Phật, cho nên tự lưu lại một tí
kết sử, chẳng đoạn dứt hết mà thôi.
Ca Diếp nói rằng: ông
còn có tội nữa, ý
Phật chẳng chịu cho người nữ xuất gia, vì ông ân
cần xin xỏ, khiến cho
Phật chánh pháp năm trăm năm
suy yếu, là ông phạm
tội Đột Kiết la. Phật
sắp Niết-bàn, gần thành Câu Thi Kiệt, lưng đau,
xếp Uất Đa la tăng trãi
nằm, bảo với ông cần nước, ông chẳng cung cấp,
là ông phạm tội Đột Kiết la. Phật xưa kia hỏi ông.
Nếu có người thích tu Tứ
Thần Túc thì đúng
sẽ trú thọ một kiếp.
Nếu không có thì
sẽ
giảm một kiếp. Vì ông
chẳng đối (đáp) khiến cho Phật sớm nhập
Niết-bàn, đó là ông phạm tội Đột
Kiết La. Ông vào một thời, dùng
Uất Đa La Tăng mặc lót trong thân mà nằm đó là ông tội (đột
Kiết La. Ông xưa
kia xếp y Tăng Già Lê cho
Phật, dùng chân đạp lên trên, đó là ông tội
Đột Kiết La.
Phật Âm tàng Tướng,
sau khi
nhập Niết-bàn, bảo người
nữ, thật là hổ thẹn,
đó là ông tội Đột Kiết la. Ca Diếp nói: Ông có
sáu loại tội Đột Kiết La như vậy, phải Sám hối
tội lỗi ở trong Tăng. Bấy giờ,
A Nan cởi giày, để hở vai phải, quỳ xuống chắp tay
sám hối theo
sáu loại tội Đột
Kiết La. Sám hối xong,
Ca Diếp kéo A nan ra nói rằng:
Lậu của ông hết rồi mới
có thể đến. Nói xong tự đóng cửa hang động. Bấy giờ, A
Nan buồn bả khóc lóc, cầu đoạn kết Hoặc, chẳng tinh thành đến
cuối đêm, quá mệt mỏi
muốn nghó ngơi, đầu chưa đặt xuống gối, lảng
nhiên đắc ngộ.
Tam Minh Lục Thông, làm Đại
La Hán. Lại đến cửa động gỏ cửa mà gọi.
Ca Diếp nói: Ông
sao còn đến? Nói:
Tôi Lậu đã tận. Ca
Diếp nói: ông nếu lậu tận, có thể dùng thần thông chui vào
trong lổ khóa cửa. A nan
dùng thân bay vào, đến lễ bái chân tăng. Ca
Diếp tay xoa đỉnh đầu A
nan nói: “Ta muốn vì ông, khiến ông đắc đạo, ông đừng hiềm hận”. Đây giống chuyện
Tô tần, Trương Nghi…, mà bước lên Thánh quả thì chủ yếu ở tại tu tâm chẳng như thuyết mà hành, phụng
sự hầu hạ Phật thì có
ích gì đâu! Cáo mượn oai cọp, cần nên cấm tuyệt,
ý năng rất hay, xem cho kỷ
để tự mình cảnh giác mình. Thời, Đại chúng thỉnh A
Nan thăng tòa, kết tập pháp tạng. Đã thăng tòa rồi, giữa khi chưa phát ngôn, cảm được tự thân mình
tướng hảo như Phật. Bấy
giờ, Đại chúng bên khởi ba mối nghi ngờ. Cho
nên khi thuyết đã nói:
“Tôi nghe từ Phật” thì biết là chẳng phải Phật
sống lại, chẳng phải
Phật ở phương khác đến, cũng chẳng phải A-nan thành

Phật. Cho nên
quyển Sớ nói “Ba điều nghi đầu đoạn dứt”. Chi tiết
thì như Luận kia đã nói,
e phiền nên kể tóm lược.

Sớ: “Đế dập tắt tranh cải”: Đồng là La Hán, Đức và nghiệp
đều ngang nhau. Nếu nói
tự A nan nói ra thì sẽ tranh cải nhau.

Sớ: “Để khác với tà”: Chữ “A” là Vô. Chữ “Ưu” là Hữu.
Ngoại đạo ý rằng:
Vạn pháp tuy khác nhau, nhưng chẳng ra ngoài
Hữu và Vô, kinh của
Ngoại Đạo đạt hai chữ “A” và “ưu” ở đầu kinh, cho đó là
điều cát tường.
Vì đầu kinh cát tường thì giữa kinh và cuối kinh cũng
cát tường. Nay kinh Phật
chẳng vậy, cho nên nói là “khác với ta”.

Sớ: “Phần “giải thích văn nghóa”: Có hai phần. Phần đầu nêu kệ ra ý
giải thích.
Nói “thành tựu”:
Sáu là năng
thành thục.
Giáo là sở thành thục.
Sớ: “Tín…” là phần hai.
Theo phân chia mà
giải thoát, có
sáu phần. Trong phần thứ
nhất, có hai phần: Hợp giải thích: Nghóa là kiêm đoạn
sau mà hợp lại
giải thích. Đây là
nghóa riêng, chẳng kể
số
sáu, giải
thích riêng, nghóa là giải thích nghóa của
Tín Thành tựu đã
dẫn. Văn luận có phần
nêu và phần giải thích. Từ câu “Phật pháp …” là giải thích.
Hoặc có người hỏi:
Vì sao đầu tiên lại nói về
Tín? Cho nên ở
đây nói giải thích.

“Tín là Năng nhập”: Phật pháp vô lượng, Tín làm nền
móng đầu tiên.
Nếu không có tín tâm thì đâu chịu tu tập.
Do vậy, trong nam vị
Tín vị đứng đầu. trong
Thập Tín, Tín xưng đệ nhất. Tong mười một
Thiện pháp, Tín cũng đưng1
đầu. mới biết trước khi có tín tâm, không có một thiện pháp nào khác.
Nương vào tín này, mới hưng khởi giải và hành mới đạt đến chứng và nhập.
Cho nên Hoa Nghiêm nói: Tín là
suối nguồn của Đạo. Tín
la mẹ của công đức. Nuô lớn tất cả các thiện
căn, đoạn trừ lưới
nghi, ra khỏi sông Ái. Khai thị Niết-bàn vô thượng
Đạo. Nay đặt ở đầu
kinh để biểu tỏ tín tướng là sự khởi đầu để nhập pháp.
“Trí là
Năng độ”: Bồ-tát vạn hạnh, chẳng trí bất thành.
Nếu không có trí huệ thì sẽ
trệ ở Hữu, dính ở không. Lấy trí làm chủ, chẳng dính mắc hai biên, thành
Nhân Vô lậu, găt quả Bồ-đề.
Cho nên Bồ-đề Tư lương luận nói: Thí,
Giới, Nhẫn, Tiến, Định và ngoài năm Độ này
đều do Trí Độ mà được
nhiếp trong Ba-la-mật.

Từ “Người tin…” là phần
chánh Hiển.
Hai chữ “Như vậy” là
từ ngữ của tín. Phần
trên là giải thoát của cuốn Trí Luận.

Từ “Lại nữa, Thánh Nhơn…”: Đây là giải thích của Lưu Đẩu
chú thích kinh Vô Lượng
nghóa. Từ đây về sau đều dựa theo pháp mà nói.

“Hiểu rõ Như”: chúng
sanh thì ẩn như, như chẳng hiển cho nên
chìm đắm trong tam giới.
Dục vọng mê đắm tam giới, chỉ cần hiển
Như. Cho nên nói:
Ngoài “Như” ra, còn lại đều là hư vọng.
Cho nên nói: “Duy
Như là Thị” (chỉ có
Như” là đúng”.
Luận nói: ngoại trừ thật
tướng của chư pháp ra,
còn lại đều là ma Sự. Có kinh nói: bắt đầu từ khi
đắc đạo, cho đến
Niết-bàn, khoảng giữa đó những điều Đức Phật . “Lại nữa,
Hữu và Vô…”:
Tức là Lương Vỏ Đế
giải thích, ý
nói Hữu tức vô, cho
nên Bất Hữu, vô tức Hữu, cho nên Bất Vô, tương tức đồng thời cho nên gọi là
Bất Nhị tức Như. Đây là dựa theo cả hai
tan hòa nhau mà hiển như.

“Như phi…”: nghe Hữu vô bất nhị là Như, bèn cho rằng Thể của Như là
Hữu và Vô, cho nên ngăn chặn nói “Như phi
Hữu phi vô”.
Ý nói, Hữu vô tức
chẳng Thị, Thị tức phi Hữu vô. Hai giải thích trên,
chữ “Như” là hiểm
trở, chữ “Thị” tức là vô phi.
Sớ: “Văn…” có hai phần:
Giải thích nghóa
của “Ngã văn”.
Mà Ngã có bốn loại:

1.Phàm phu Biến kế ngã;

2.Ngoại Đạo Thần Ngã; Tam thừa giả ngã;
4. Pháp thân Chơn Ngã. Nay để pân biệt cho nên nói “Ngũ uẩn giả”, tức là loại Ngã thứ ba, tùy theo đời lư bế. Cần phải phân biệt chú và khác, mới xưng là “Ngã”.
A nan đã đạt Ngã không, thật chẳng kế chấp, cho nên nói là “Giả”, là
“Văn”. Mà các luận của Đại,
Tiểu thừa nói về “Văn” có khác nhau có luận nói là
Nhó căn, hoặc nói là
Nhó thức, luận nói là căn và thức hòa hợp mà
văn (nghe).
Nay nói rằng “Nhó căn phát thức”, tức là nghóa sau. Vì
căn và thức đứng riêng
thì dầu chẳng nghe… mà căn và thức nghe thanh chứ
chẳng nghe giáo.
Nếu theo Danh cú thí chỉ là ý nghe, cho nên Du Già
nói: Văn (nghe) là
Tỉ lượng, mà do Nhó thức duyên với Thanh cảnh
cùng với ý đồng thời mà được nghe.
Mà hai Thức này nghe Thanh, danh, cú, thật chẳng trước
sau khác thời. Vì suất Nhỉ (?) Nhỉ thức đồng thời
ý thức, cho nên được
nghe. Năm thức đều vậy.

“Bỏ riêng…”:
Hoặc có người nói: Đã nói là
Nhó căn phát
Thức, cho nên nghe, hợp
lại nói là “Tai Nghe”, sao trong kinh chỉ nói là “Tôi
nghe”. Cho nên mới giải thích, vì tai là riêng của
sáu căn. “Tôi”
(ngã) là chung của một
thân. Nay bỏ tai riêng mà theo cái chung “tôi”,
cho nên nói là “Tôi nghe”.

“A Nan chẳng
nghe…” là phần hai: bàn bạc pháp đã nghe.

Hai câu đầu là lời nạn vấn. Nghóa là: A nan sinh ra vào đêm
Phật thành Đạo, năm hai mươi tuổi mới làm thị giả,
Phật thuyết pháp
hai mươi năm trước đều
chẳng nghe. So lại khi kết tập chư kinh đều
xưng là “Tôi nghe”.
“Có người nói…” là giải
thích chung. Đây có ba ý:
1- Có người nói: Phật thuyết lại”: Phật bảo A nan làm thị giả, A nan xin
Phật ba nguyện:
1- Chẳng mặc áo Phật đã bỏ.
2- Chẳng theo Phật thọ nhận thỉnh mời riêng.
3- Xin thuyết những pháp chưa nghe. Phật tùy nguyện của A nan, cho nên được nghe, ý thứ hai: “đắc tam muội thâm sâu”.
Kim Cang Hoa Nghiêm kinh nói: A nan đắc lực pháp tính giác tự tại tma muội, cho nên những kinh đã thuyết trước kia đều có thể trì nhớ.
Không khác gì
với nghe. Cho nên Pháp Hoa
Kinh nói: Thế Tôn rất hy hữu, khiến tôi
nhớ quá khứ, vô lượng
chư Phật pháp, như hôm nay được nghe.

“Nếu suy tận…” là phần ba;
Kinh Bất Tư Nghị Cảnh giới nói:
Còn có trăm ngàn vạn ức Bồ-tát, hiện hình
Thanh Văn, cũng đến tại tòa, tên họ
là Xá-lợi-phất, cho đến A
Na,… Đó là trong ba điều trên, hai điều trước là
quyền thuyết, điều
sau cùng mới là thật Luận, cho nên nói
“Suy cho tận gốc”.

Sớ: “Thời….”
có hai phần

Giải thích: “Sư tư hợp hội”:
Nghóa là người thuyết dạy người bằng Đạo Đức, gọi
là Sư. Tư: là thủ, từ giáo dạy
của Sư, thủ lấy mà
hành. Phật và Đại chúng, thuyết và nghe cụ túc
đầy đủ, cho nên nói là
“Hợp Hội”. Thuyết xong, nghe xong, cho nên nói là
“cứu cánh” (xong
xuôi). Ý nói thủ và thuyết không khác, xuyên suốt
thông cả đầu đuôi.
Cho nên nói là “Nhất thời” (một thời). Phật
Địa Luận nói: Đây là dựa theo
Sát Na tương tục nhau chẳng dứt thuyết và nghe xong xuôi, gọi chung
là “Một thời”, từ ngữ
“Nhất thời” là
Phật tự nói.
Cho nên kinh Niết-bàn nói: xưa kia Phật “một thời” tại rừng
Thi Thủ. Lại nói: ta vào một thời, tại nước
Ca Thi. Đây tức ý nói; thuyết và nghe, năng và
sở
tất cả xong tròn.

“Các phương thời gian…”, là phân biệt thời gian. Bất đồng có hai: nghóa là ngang thì tham và
sai khác nhau.
Dọc thì dài và ngắn
khác nhau. Về dài ngắn
khác nhau, như nhân gian năm mươi năm thì
Thiên Vương Thiên một
ngày đếm, các cõi trên trên nữa thì tăng gấp
bội. Về Tham sai khác nhau, như Câu Xá luận nói: Nữa
đêm mặt trời mới
lặn, giữa ngày mặt trời
mọc ở bốn châu… đã vậy thì làm sao nói chắc
là giờ dần, mảo, thìn, tị, ngày, tháng…?

“Lại nữa…” là phần hai,
Hội pháp thích. Đây là ý của khác
công trong quyển Lăng Nghiêm Sớ. Thuyết và lỉnh tức là Sư và tư,
sau có bốn đôi: “Tâm và
cảnh mạnh”, vì khi nghe pháp, vọng tâm chẳng khởi,t am đã bất khởi thì cảnh tức
bất sinh, tâm và cảnh cả hai đều mất, cho nên nói là
“manh”. Đây tức là chẳng thể lấy tâm hành
sinh diệt mà

nghe thật
tướng pháp, đây là thông cả y tha và biến kế, cho nên
đều manh. Đây là nhiễm
tâm và tục cảnh một đôi. “Lý và trí dung hòa”; vì khi nghe pháp,
Năng và Sở chẳng tách ra.
Vì động niệm tức là
trái pháp Thể.
Cả hai Chơn thật, cho nên nói “Dung hòa” (tan hòa) mà chẳng
nói “manh”. Đây tức
là tịnh tâm và Chơn cảnh, thành một đôi. “Phàm
và Thánh Như”, do tâm phân biệt thì thấy
Thánh thấy phàm, tâm đã
bất sinh thì ai phàm ai
thánh, tên tướng và bổn đều tận cho nên nói là
Như. Đây là Nhân và
Quả một đôi. “Bổn và thủy hội”; khi vọng niệm
khởi thì ngăn cách bởi
bổn và thủy, niệm đã bất khởi thì Bổn và Thủy tự
nó như nhau, nhiếp dụng quy Thể, cho nên nói là Hội. Đây là
Thể và Dụng một đôi.

Hỏi: Đây với đôi thứ hai có gì khác nhau? Đáp:
Trí ở trên là căn bản trí trong thủy giác. Lý ở tên là cảnh Chơn Đế trong
Bổn giác. Thủy và bổn ở đây vốn thông cả
Chơn và Tục. Thủy xá
Bổn sau thì trước là hẹp,
sau là rộng.
Trước là hình nhiễm, mới nói
Chơn cảnh và
Tịnh trí.còn ở đây đều
sáng tỏ cho nên nói
là Bổn giác, thủy giác.
Lại nữa, 1 là
phần chứng, cho nên nói là “Lý và
trí dung”, đây là cực
chứng cho nên nói là “Bổn Thủy hội”.

“Chư Nhị”; nghóa là Tâm và cảnh, lý và trí, phàm và thánh, Bổn và Thủy.
“Giai Nhất”;
Nghóa của chữ “Nhất” có khác nhau, nghóa là tâm và Cảnh thì
manh chúng, cho nên là “Nhất”. Lý và trí thì dung hòa tan hòa, cho nên
“Nhất”. Phàm và
Thánh thì như, cho nên nhất, bổn và
Thủy thì Hội lại, cho nên Nhất.
Nghóa tuy bất đồng, đều gọi là Nhất.
Cho nên nói là “Nhất thời”.
Sớ; “Chủ…” có hai phần:
1.Dịch tên:
Kinh chỉ nêu chữ
“Phật”. Vì người tầm
thích tóm lược, nên vẫn giữ âm phạm vì e lẫn
lộn với chữ “Bồ-đề”, vì
Bồ-đề gọi là Giác, thì thuộc về pháp, nay chỉ về người, cho nên gọi là
“Phật”, không có bọ lỗi lạm nhau, lẫn lộn nhau, cho
nên chẳng dịch.
Nếu giải thoát nghóa thì cần
tiếng Đường, cho nên
trước dịch đối.
Mà Giác nghóa là
giác sát, giác ngộ.
Giác ngộ đã
soi
Chơn vốn có, giác
sát thì hiểu vọng vốn không, hiểu vọng vốn không thì
chẳng đuổi theo vọng. Soi
Chơn vốn có thì chẳng mê ở Chơn. Chơn và
Vọng đã sáng tỏ thì có thể phá cái
Thức hòa hợp, diệt cái tâm tương tục,
hiển hiện pháp thân trí
thuần tịnh, ngay khi ấy, Thủy và Bổn không hai, chỉ một giác mà thôi.
Bồ-tát tuy cũng
soi Chơn, hiển vọng, nhưng chưa được xong xuôi rốt ráo, còn mang cái tên
Tát Đỏa, duy chỉ
Phật Như Lai việc làm xong xuôi, cho nên riêng xưng
là “Giác giả”.
Từ câu “Khởi tín
luận…” là
phần hai; giải thích nghóa, có hai phần: Giải thích theo

Thể ly niệm: Mà luận này
nói rằng Bổn giác tâm Thể tính ly chư niệm,
nay dẫn luận này để
giải thích quả Phật, là vì Thể của quả Phật tức là
Bổn giác, nguyên tự ly
niệm, Nhân và quả tuy chia tách nhưng ly niệm thì chẳng có
riêng khác, cho nên lấy
Bổn giác ly niệm tức là
Thể Phật. Cho nên kinh nói:
Nhân của Đại thừa là thật tướng của
chư pháp. Do vậy, khi còn tại
Triền thì danh là
Bổn giác, khi đã xuất triền thì danh
là cứu cánh giác. Thủy
chung Thể là cùng một, không có thêm pháp
nào riêng khác. Cho nên
Luận nói: tức là Như Lai bình đẳng pháp thân,
nói theo pháp thân này
mà danh là Bổn giác. “Tức lấy vô niệm, gọi đó
là Phật”, sớ kết luận
Bổn giác ly niệm là Phật Thể”.

“Mà giác có ba nghóa;…” là phần hai dựa theo vị, dùng ba
nghóa giải thích:
“Vô sanh diệt”; nghóa là
Trí chiếu Chơn như, thấy
như lý. Mà có hai ý:

Trong tâm không có pháp
sinh diệt, như khởi
Tín luận nói:
Như Thật không; là từ xưa đến nay tất cả nhiễm pháp bất tương ưng.
Cho nên Niệm sinh tức là Nhiễm. Nay vô niệm cho nên bất tương ưng.
Vô:
là bất, chỉ tỏ rằng tâm này vốn bất sinh diệt, tức là giống với khởi tín luận nói:
Vì viễn ly niệm vi tế, cho nên được thấy tâm tính,
tâm tức thường trú. Thường trú tức vô sinh diệt.

“Giác tha”: Đây cũng là Thủy giác, liểu sư tức Chơn. Vì nhìn về tự tâm, cho nên gọi
là “Giác tha”, tức đồng với khởi
Tín luận nói: tất cả chư pháp từ xưa đến nay, lìa tướng danh tự, lìa tướng tâm duyên, rốt
ráo bình đẳng, chẳng có
đổi khác, chẳng thể phá hoại, duy là một tâm, cho
nên danh là Chơn Như.
“Giác Mãn”; vì hai giác trên, có giải có chứng, trước
sau hơn kém, còn tướng tự và tha, chưa thể gọi là Mãn.
Nay ở đây đã tròn đầy,
chẳng lập tên là tự
và tha, cho nên gọi giác này là mãn.

Nếu theo kinh Niết-bàn nói: Tự giác là giác tự thân mình có Phật Tính.
Giác Tha là giác tất cả chúng
sanh đều có
Phật tính. Giác Mãn hoặc tư hoặc tha,
chẳng hai Phật tính. Mà nói theo cách thông thường thì tự giác là khác với phàm phu, giác tha là khác với
Nhị thừa, giác mãn là khác
với Bồ-tát.
Trong sớ này nói là
Tự giác là đã khác
với Nhị thừa, quyền giáo
Bồ-tát há lại chỉ phàm phu!
Cho nên Hoa Nghiêm nói: tất cả chư pháp
Tính, vô sinh cũng vô diệt. Lạ thay đại Đại sư, tự
giác năng giác tha.
“Cho nên biết…” là phần hai: dẫn luận phản
giải thích: có ba phần:

Phản hiểu: ý nói; vô niệm, nên danh là Giác.
Mới biết Hữu Niệm chẳng danh là Giác;
Từ “Khởi ín…” là phần
2.Dẫn chứng:
Trên kia nói: tâm thể ly niệm tuy
thông cả Nhân và Quả. Nay nói Rằng: chúng
sanh chẳng gọi là Giác,
chỉ riêng quả nhơn (Phật) mới gọi là Giác;
3.“Lại nói…” là phần ba, Thuận kết: chánh kết nghóa: Vô niệm là Phật.
Vì vô niệm là Phật, cho nên người năng quán vô niệm tức là hướng đến Phật Trí.
Sớ: “Xứ:….”.
Có hai phần:
1- Giải thích Xá Vệ: Xá Vệ còn gọi là Xá Bà Đề, tân dịch
là: Thất la Phiệt tất Để. Đây chỉ là âm phạm
vùng Sở
Hạ mà thôi.
Thành này tại cùng
Trung Ấn ven nước
Kiều tát la.
Nam Thiên cũng có nước
Kiều Tát La, e lẫn với nước kia, cho nên lấy
tên thành làm tên nước.
“Văn vật”: nghóa là danh tiếng thắng đức, bảo
vật trân quý,
sản xuất nhiều ở nước này. “Nghóa là có đủ..” là giải
thích: “Dục trần” tức
là sắc nữ đẹp đẻ. “Tài bảo”: tức là bảo
vật trân quý kỳ lạ.

“Đa văn”: nghóa là học rộng, thông cả sách vở Nội ngoại.
“Giải thoát”, tức là
Ngũ Thông Tiên Nhân…, viễn ly dục. Đây là nước có đầy đủ bốn đức, còn dịch là nước phong Đức.
“Viễn văn”… như bốn
sự trên, đều được nước ngoài nghe biết.
“Ngài nghóa Tịnh…”: là chứng
nghóa viễn văn, vì có
danh tiếng, cho nên được viễn văn. “Kỳ Thọ..” là
phần hai, giải thích chữ
kỳ viên. Có hai phần: Chỉ chung: Xá Vệ quốc
chủ, Ba Tư Nặc Vương, có
một Đại Thần, tên Tu Đạt Đa, cưới vợ cho con, đến vương xá thành, ở lại nhà trưởng giả
San Đàn Na. bấy giờ, nữa đêm trưởng giả thức dậy, trang hoàng nhà cửa, nấu thức ăn ngon,
Tu Đạt nghe xong, hỏi rằng:
Đại só định mời quốc vương hay là lễ hội
hôn nhân? Đáp rằng:
Thỉnh Phật vô thượng pháp vương, tu Đạt nghe xong, lông thân đều dựng đứng.
Lại hỏi: hạng bậc nào gọi là
Phật? Trưởng giả kể cho
Tu Đạt nghe về công đức của Phật.
Tu Đạt Đa nói: lành thay!
Lời kể của
Đại só.
Phật là người có công đức vô thượng, nay
đang ở đâu? Trưởng
giả đáp rằng: tại Xá Vệ Thành, Tinh-xáù rừng
Trúc Ca lan Đà, bấy giờ
Tu Đạt Đa một lòng tưởng nhớ đến Phật, bỗng
nhiên trời sáng tỏ, ánh
sáng rực rở, giống như ban ngày, lền đi theo chỗ
phát sáng, đến dưới
cửa thành. Nhờ Phật thần lực, cửa tự mởi ra, tìm
đường mà đi. bấy giờ,
Như Lai ra ngoài kinh hành, Tu Đạt thấy xong, hoan hỷ hớn hở, chẳng biết lễ phép, hỏi thẳng
Thế Tôn. Bấy giờ, Thù Đà
Thiên, vì trưởng giả
Tu Đạt, hóa thành bốn người, đến chỗ
Thế Tôn, lễ bái chân ngài quỳ xuống hỏi han, nhiểu phải ba vòng, rồi đứng một
bên. Tu Đạt thấy vậy,
bắt chước làm theo. Thế Tôn liền đó. Như ứng
thuyết pháp. Trưởng giả
nghe xong, đắc quả Tu Đà Hoàn. Sau lại thỉnh Phật,
chỉ nghiệm
lâm cố, đến Xá Vệ thành, để con cúng dường.
Phật bèn hỏi rằng: Ở nước Xá
Vệ, sanh có Tinh-xá, để ta ở không? Tu Đạt Đa nói: Ở nước
Xá Vệ, sanh
có Tinh-xáù, để ta ở không?
Tu Đạt Đa nói:
Nếu Phật rủ lòng, ắt
sẽ xây dựng. Thế Tôn bấy giờ, im lặng nhận lời, thời Tu Đạt Đa, về
Xá Vệ quốc. Phật bảo
Thu Tử (tức
Xá Lợi Phật), cùng
đi chỉ bày, nghi thức xây
chùa. Tu Đa Đa trãi vàng, mua vườn của Thí Tử Kỳ
Đà. Thái tử Kỳ Đà có cây trong vườn, hai người cùng xây
Tinh-xá, xây xong, bèn bưng
lư hương, đến vương Xá thành, xa xa đã nói:
Xây chùa đã xong, duy nguyện
Như Lai, nhận trú xứ này.
Phật đã biết trước, tâm của
trưởng giả, bèn cùng đại chúng, đến vương xá thành.
Giống như tráng só, trong khoản co duổi cánh tay, đã đến vườn
Kỳ Đà. Bấy giờ trưởng giả, dùng chùa đã xây, cúng dường cho Phật,
Phật bèn thọ
nhận, rồi trú trong ấy.
Chi tiết như nói trong kinh Niết-bàn, Kinh Hiền
Ngu, Tứ Phần luật, tây vực ký, người cần xem kỹ thì tìm những
kinh sách trên mà xem.

Nay Phật ở đó thuyết kinh Kim
Cang Bát-nhã, cho nên nói là
“Tại Xá Vệ quốc, kỳ
thọ Cấp Cô Độc Viên”. A Tu Đạt là chủ, kỳ thọ giúp thành, nay
“Thọ” đứng trước,
“Viên” đứng sau, vì là
Thái tử thuộc
hàng vua chúa,
Tu Đạt là thần dân, vì lễ mà phân biệt tôn ti, cho nên vậy. Cuốn ký của
Ngài Chơn Đế nói rằng: trú
Xứ có hai:

1.Cảnh giới xứ; tức là Xá vệ. Vì để giáo hóa người tục;
2.Y chỉ xứ: tức là Kỳ viên, vì để thông lỉnh người xuất gia. Lại nữa, Thiện kiến bà Sa nói: Nêu lên
Xá Vệ là để khiến cho
người ở xa biết. Nêu kỳ viên là để khiến cho
người ở gần biết. Cho nên song nêu (nêu cả hai).

“Kỳ Đà,….” Là phần hai, giải thích riêng, có ba phần:

Giải thích chữ “Kỳ Đà”; là
chiến thắng, còn gọi là
Thắng Lăng. Những chữ khác thì như sớ đã nói.

Từ “tiếng phạm…” là phần hai Giải thích từ “Cấp Cô”; nghóa là còn nhỏ tuổi mà không có cha, gọi là “cô”.
Già mà không có con, gọi là “Độc”. Cứu trợ cho người cô độc, gọi
là “Thiện Thí”. “Còn gọi là thương
Hành Thí”; Cô Độc thì thương xót bị
thiên lệch, thật ra thì những
loại người khác, trưởng giả Cấp Cô Độc cùng thường bố thí.

“Ở tây quốc…” là phần ba Giải thích chữ “Viên”, âm phạm gọi
đủ là tăng già lam ma, tiếng hán gọi là chúng
viên (vườn chúng).
Tăng già là chúng năng trú.
Lam Ma là viên
sở trú. Đây là dựa theo
Năng cần sở mà thôi. Chữ “Tự” (chùa) là Ty, là nhà
quan. Vì Phật pháp khi đầu
tiên đến Trung Hoa đặt ở Hồng Lô tự, về sau
xây nhà Tăng bèn lấy đó làm tên (tức là tự, chùa).

Sớ;
“Chúng…”, văn có hai phần:
1- Giải thích nêu loại: “Danh cao”, nghóa là gần xa
khen ngợi. “Đức trước”; nghóa là
Hạnh Nghiệp to lớn. “Bố Ma”; nghóa là ngày đầu tiên xuất gia,
Phi Hành Dạ Xoa xướng hát,…
Ma cung nghe, cho nên
sợ hải.
Vì một người xuất gia
sẽ triển chuyển hóa độ cho
nhiều người,
số bà con quyến thuộc của
Ma sẽ bị giảm bớt. Mà
người xuất gia từ giai đoạn tu Nhân cho đến giai
đoạn thành quả, có ba lần
Bố ma. Đó là khi xuất gia, khi phát
Bồ-đề tâm, khi thành chánh giác.
Hai lần trước chỉ là sợ hải, lần sau thì hưng
bịnh bị Phật đánh bại,
đều phải hàng phục. “Khất só”; nghóa là trên thì
theo Thiện Hữu khất xin
pháp để luyện tâm, dưới thì khất thực từ Đàn
Việt để nuôi thân. Cho
nên trí Độ Luận nói: Tỳ kheo là gì? Tỳ kheo gọi
là khất só. Dùng Thanh
tịnh để nuôi mạng sống, gọi là khất só. Như
trong kinh nói:
Xá-lợi-phất khất thực xong, đến bên bức tường
mà ăn. Bấy giờ, có nữ phạm
Chí tên là
Tịnh Mục, đến gặp
Xá-lợi-phất nói:
Sa môn, ngài ăn thanh tịnh
không? Đáp: Ăn
thanh tịnh.
Tịnh Mục nói: Sa môn
hạ khẩu thực (kiếm ăn
bằng cách cúi mặt xuống) sao? Đáp rằng: không… cho đến hỏi ngưỡng khẩu thực,
Duy Khẩu Thực, Phương khẩu
Thực? Đều đáp: không.
Nữ Tịnh Mục nói: Kiếm ăn có bốn loại, tôi hỏi ngài, ngài đều đáp không, tôi nay chẳng hiểu ý ngài nói?
Xá-lợi-phất nói:
có người xuất gia; bốc
thuốc, chữa bệnh, trồng lúa, trồng cây, kiếm
sống bằng bất tịnh, gọi danh là
Hạ khẩu thực.
Có người xuất gia xem
sao, xem mặt trời mặt trăng,
xem mưa, sấm, chớp.
Kiếm sống bằng bất tịnh, gọi là ngưỡng khẩu thực (kiếm
sống bằng cách ngữa mặt lên).
Có người xuất gia cúi lòn
nịnh bợ bọn hào thế, đi khắp bốn phương, xảo ngôn đa cầu, kiếm
sống bằng bất tịnh, gọi là phương khẩu thực (kiếm
sống bằng cách bôn ba
bốn phương).
Có người xuất gia dùng các loại chú thuật, bói toán cát hung, kiếm
sống bằng bất tịnh, gọi là
Duy Khẩu thực. Thưa chị! Tôi chẳng rơi
vào trong bốn loại Bất tịnh này, tôi dùng thanh tịnh để khất thực nuôi
mạng sống.
Tịnh Mục nhờ nghe
thuyết này, thanh
tịnh pháp thực, hoan hỷ
tín giải, đắc Tu Đà hoàn đạo. Thanh tịnh như
vậy, khất thực nuôi
mạng, cho nên gọi là khất só.
“Tịnh giới”: nghóa là
Tỳ kheo hai trăm năm mươi giới,
Tỳ kheo ni năm trăm giới.
Hữu Biểu thọ giới,
Vô Biểu trì giới và thanh tịnh trì giới, gọi đó là
Tịnh giới. Có thuyết nói năm nghóa là thêm
Tịnh Mệnh và
phá ác. Nay ở đây vì
khất só tức là Tịnh Mệnh và phá ác. Nay ở đây vì
khất só tức là Tịnh
Mệnh, Tịnh giới tức là phá Ác, cho nên chỉ có ba.
“Lý Hòa…”:
Tiếng phạm là tăng Già, tiếng
Hán gọi là
chúng Hòa Hợp.
Nghóa là Lý Hòa là không có
chống trái,
sự hòa là không có tranh

giành, tranh cải.

“Thiên Nhị…”
là phần hai, giải thích nêu con số. “Phật Sơ
thành đạo”: là dưới
gốc cây Bồ-đề, thị thành chánh giác. “Kiều Trần
Như…”: còn lại là A Thấp tỳ ma. Ha nam bà Đề. Bà
phô phú na, Bà Tu.
Theo kinh Bổn hạnh kế:
Phật sơ thành đạo, phạm
Thiên Vương thỉnh
Phật chuyển pháp luân.
Thế Tôn thọ nhận lời thỉnh cầu, tư duy như vầy: Trong chư thế gian, ai được độ trước, có năm
Tiên Nhân, ngày xưa
cùng ta, có đại lợi
ích, kham chịu nhận ta, sơ chuyển pháp luân. Lại nghó thế này; năm vị
Tiên kia, nay đang ở đâu?
Dùng Tịnh Thiên Nhãn, quán năm Tiên kia, trong
vườn Lộc Uyển. Bấy giờ Thế Tôn, bèn đến vườn kia, rộng vì
thuyết pháp, ngoại đạo thân tâm, thảy đều phục diệt.
Y phục họ mặc, liền
thành ba y, tay ôm bình bát, rầu tóc tự rụng, trãi
qua bảy ngày, oai nghi cụ túc, như
Tỳ kheo trăm hạ… vì chuyển
Tứ Đế pháp luân, đắc A La hán quả.
“Ba anh em
Ca Diếp…”: Trí Độ
Luận nói: Bây giờ, người anh đầu tiên Ưu
Lâu tần Loa Ca Diếp, làm thủ lảnh ở hang động
Hỏa Long, giáo hóa năm trăm đệ tử.
Người anh thứ hai,
Na Đề Ca Diếp, lỉnh ba
trăm đệ tử, tu hành tại
Núi Đầu voi, người thứ ba, già
Na Ca Diếp, lỉnh hai
trăm đệ tử, tại khúc
Sông Hy Liên, tổng cộng một ngàn người, đều là
những người được Thế Tôn hàng phục, cầu xin
xuất gia. Sư và đồ đều đắc A La hán quả.

“Xá Lợi Phật…”: Trí Độ Luận nói: ở tụ lạc ma Già Đà, có
Bà-la- Môn tên là Đàn
Da na, có tám người con trai, trong đó có một
người con trai tên là Ưu
Ba Đê Sa, tức là Xá-lợi-phất. Lại có một Bà la
môn sinh một con trai tên
là Ly Đa, tức là MụcLie6n. hai đồng tử này,
cùng làm bạn thân, xuất
gia ở chỗ ngoại đạo san xà da. Hai người đồng
tâm, lập thệ nguyện
rằng: Nếu có người nào, hơn vị Thầy này, vì chúng ta thuyết, thắng Đạo cam lộ, ắt củng khế ngộ.bấy giờ
Thế Tôn, có một
đệ tử, tên là Mã
Thắng, oai nghi đỉnh đạc, vào thành khất thực đi đứng
có phương, Xá-lợi-phất
thấy vậy, theo đến chỗ nghỉ, bạch rằng Nhân
giả! Ngài là Chánh Sư,
hay là đệ tử? Mã thắng nói: Còn có Đại sư, tôi là đệ tử.
Lại còn hỏi rằng: Đại
Sư của ngài, thuyết những pháp gì? Đáp rằng: Chư pháp từ
duyên sinh, chư pháp theo
duyên diệt.
Như vậy diệt và sinh, thầy ta thuyết như thế.
Thời Xá-lợi-phất, nghe lời ấy xong, ngay
ở chỗ ấy, viễn trần ly
cấu, đắc pháp Nhãn tịnh, quay về chỗ nghó, thuyết cho
Mục Liên, cũng lại nư vậy.
Hai người cùng nhau, lỉnh các đệ
tử, đều đến chỗ Phật,
cầu xin xuất gia, Phật hô Thiện lai! Râu tóc tự
rụng, Cù Sa dính Thể, chấp trì đồ ứng, thành tướng
Tỳ kheo. Ở otrong chúng

Thanh Văn, hai vị một vị là trí huệ đệ nhất, một vị là thần thông
đệ nhất. Hai trăm quyến
thuộc của họ, đều được xuất gia, liền thọ cụ
giới, cho đến đắc thành A La Hán giả.

“Da Xá…”; chưa kiểm.
“Chúng này thường theo
Phật…” vì những người này trước kia đều theo ngoại đạo, gian khổ
nhiều kiếp, chẳng có chứng đắc, vừa gặp
được Phật, liền đắc
thượng quả. Cảm Phật ơn sâu, nên thường theo Phật.
Mà có đủ cả bốn chúng
và Thiên Long, nay chỉ tỏ rõ một chúng, ẩn
nững chúng còn lại,
trong phần lưu thông sẽ có đủ.

“Câu…”, trước thì nêu chỉ dựa theo chủ nhìn chúng cho nên nói
là “Dữ”, đây thì
đều kết cả chủ và chúng mà xét chung, đầu và
đuôi nhìn nhau mà sự chẳng khác.

<篇></篇>

KIM CANG KINH TOẢN YẾU SAN ĐỊNH KÝ

<卷>QUYỂN 3 “Phát khởi….”, có hai phần:</卷>


Tự ý: từ “Giới nuôi….”.
Vì giới nghóa là phòng ngừa
sai trái, ngăn chặn điều ác. Định là nghóa của tịch
tónh bát động. Huệ là
nghóa của soi sáng chọn lựa, chỉ cần phòng ngừa
tâm sai trái, tức là
bất động tâm. Nếu tâm bất động thì Huệ mới phân
minh, pháp thế gian và
xuất thế gian đều soi chiếu, cũng như trong biển
cả, muốn hiện rõ vạn
hình, ắt cần phải nước trong. Muốn cầu nước trong, chỉ cần nước lặng.
Muốn được nước lặng, đừng để
khởi sóng.
Ngăn sóng như giới, nước lặng như Định, nước trong như Huệ, vạn hình hiện ra,
như tất cả pháp. Trong dụ
này là nước, nếu chẳng khởi sóng thì nước
lặng, nước lặng thì
nước trong, nước trong thì hiện vạn hình. Trong pháp thì tâm chẳng khởi
sai trái thì tâm
sẽ tịch, âm tịch thì
soi biết vạn pháp. Trên pháp chỉ duy một tâm, trên
Dụ chỉ duy một nước, pháp và
Dụ tương đối nhau, so với
nhau thì nghóa rõ ràng. Cho nên kinh nói:
“Thi la chẳng
thanh tịnh, tam muội chẳng
hiện tiền”. Đây là giới
nuôi dưỡng Định.
Kinh Viên Giác nói: tất cả
chư Bồ-tát, vô ngại thanh tịnh
Huệ, đều nhờ Thiền Định
sinh, đó tức Định Pháp Huệ.

Sớ: Trong giới, có bảy tiết như Sớ.

Há chủ: câu
“đủ chín hiệu trên”: Vì Phật có mười Hiệu.
Thế Tôn là hiệu thứ mười. Cho nên nói là “Đủ
chín hiệu trên”. Mười
Hiệu là:

1.Như Lai;

2.Ứng cúng;
3.Chánh Biến tri;

4.Minh Hạnh Túc;

5.Thiện Thệ thế gian giải;
6. Vô Thượng Só;
7. Điều ngự Trượng Phu;

8.Thiên Nhơn Sư;
9. Phật;
10. Thế Tôn. Hóa Thời: Câu “Đúng sơ phần ngày”, nghóa là một ngày đêm, mười hai thời, tổng thành bốn phần:
1.Sơ phần: tức là giờ Dần, mảo,
thìn, giờ ăn của chư thiên;


2. Trung phần: tức là giờ Tị, Ngọ, mùi, giờ ăn của người pháp;


3.Bộ phần (phần qua trưa): Tức là giờ thân, dậu, tuất, giờ ăn của quỷ thần;
4.Dạ phần:tức là
giờ Hợi, Tý, sửu, giờ ăn của
súc sanh.
Nay Sớ nói: “Giờ thìn”, tức là phần
sau cùng của
sơ phần.
Hai bản dịch đời Đường, đời Châu đều nói là
“Nhật Sơ phần”, đây tức thời
thắng, giờ này thì khất xin chẳng khó, vì quá
sớm hay quá trưa
đều khó được.
Nếu trái thời khất thực, người muốn thí đã không còn thức ăn,
chẳng thí thì hổ thẹn, thành ra là não tha (làm phiền não người ta).
Khất thực chẳng được,
mất ăn lại đói, đó là não tự.

Hóa Nghi… Nghóa là
Phật có ba y:


1.An Đà Hội: tức là năm điều, gọi là Hạ phẩm y, còn gọi là áo hành đạo, áo làm việc, áo lót;

2.Uất Đa La Tăng: tức là bảy điều, gọi là trung phẩm y. còn gọi là nhập chúng thuyết pháp y;
3. Tăng già lê, tức là chín điều, cho đến hai mươi lăm điều, gọi là Thượng phẩm y,
còn gọi là phước Điền y, may giống như ruộng lúa nước, thấy sinh ra phước, vào vương
thành, vào tụ lạc thì
mặc áo này. Nay vì vào thành khất thực mà mặc.

“Thiên vương Bát”; tiếng phạm là
Bát Đa La, tiếng
Hán gọi là Ứng lương khí, là
Bát của Đức Phật Duy Vệ thời quá khứ, sau khi nhập Niết-bàn,
Long VƯơng đặt ở trong cung
cúng dường.
Thích Ca thành đạo,
Long Vương đưa lên mặt biển,
Tứ Thiên Vương muốn thủ lấy,
hóa thành bốn bát, mỗi
vị một Bát để phụng cúng Như Lai. Như Lai
nhận xong, chồng bốn chiếc
bát ở bên tay trái, dùng tay phải ấn xuống
hợp lại thành một bát,
đây là bát bằng đá lưu ly màu xanh da trời, trì
dùng khất thực.
Phật ra ngoài hành hóa, cần phải mặc y, trì bát, là vì để ly hai biên khổ và lạc.
Những người tại gia, thích thời trang gấm vóc, áo
quần hoa lệ, trang sức
vàng ngọc, tăng trưởng phóng dật, quá dính mắc
vào biên lạc. Xuất gia
ngoại đạo, khổ hạnh Ni Kiền lỏa hình, tay bưng cơm ăn, khiến chiêu tiếng xấu, quá dính mắc biên khổ.
Phật xử ở hàng
giữa, cho nên mặc y trì bát.

Hóa xứ: Vườn là chỗ trú ở.
Nước là nơi đến hóa. nay hành Hóa, cho nên ra khỏ kỳ viên, vào
Xá vệ. “Xứ rộng…”:
Theo cuốn tây vực
ký, nghiệp chu vi 60 dặm, nội thành chu vi 20 dặm, cho nên nói là
“xứ rộng”. Trí Độ Luận nói: nhà ở chín ức, cho nên
nói là “người nhiều”.

Hóa sự: Đây là giải thích hai chữ
“khất thực”
trong kinh,
từ “Đầu Đà…”; hoặc nói rằng:
Phật là giáo chủ, cần gì khất thực?
Vì vậy mà
sớ
giải thích. “Đầu Đà”, tiếng hán gọi là Đẩu tẩu, phấn chấn trừ
sạch phiền não.
Mà Đầu Đà có mười hai
loại sự: Đó là thường khất thực, A
Lan Nhã,… ngồi dưới cây, ngồi ngoài trời giữa bãi tha ma.
Nay là sự thứ nhất.
Nếu hành sự này, được đại công đức,
Phật hiện quy phạm này để người ta bắt
chước theo. Đầu Đà đã được công đức thì phóng dật đủ tỏ là rất lỗi lầm.
Thế Tôn còn tự mình khất thực, người khác há lại giải đải lười nhác.
Hổ thẹn áy náy, tự nhiên hành theo.
“Đồng sự nghiệp”; là một trong bốn nhiếp pháp.

Lại nữa, Phật tự mình khất thực, theo kinh Anh lạc nói có mười ý:

1.Dứt khổ: nghóa là mù được thấy;


2.Được lạc: nghóa là vừa nhìn ngắm vừa lễ bái, sinh vô lượng phước;

3.Trừ mạn: nghóa là chúng sanh thấy Phật, chẳng sinh ngã mạn;
4.Đầy bát nguyện: người giàu muốn thí nhiều, bát liền thành ra rổng không, người nghèo muốn thí tí,
Bồ-tát sẽ thành ra đã
đầy;

5. Quỷ thần cúng dường;


6. Người bị chướng ngại, thấy Phật già, bệnh, nghèo, hèn, thảy đều được thấy Phật;


7.bày Bát do Thiên vương hiến dâng;

8.Làm mô phạm;
9.Tuyệt dứt phỉ báng.
1
0. Khiến cho đệ tử chẳng tích chứa tám vật bất tịnh. Có mười ý này,
cho nên tự mình khất thực. Từ “Anh Lạc Nữ…” là nạn vấn chung.
Trước dẫn kinh để hỏi, từ
“Nay những người…” là giải thích từ “Tịnh Danh…”;
là chỉ chứng cho nghóa
khất thực nhưng chẳng ăn ở trên.

Hóa Đẳng: Đây
là giải thích câu “ở rừng thành ấy, thứ đệ khất xong”
trong kinh.
Câu “Nội chứng
bình đẳng”, là thấy như lý.
Câu “tâm ly tham, mạn…”, là chẳng ham thích nhà giàu, chẳng kiêu mạn với người nghèo hèn.
Ta khất thực một cách bình đẳng, cho nên nói là “từ bi
không thiên lệch làm lợi cho riêng ai”. Câu “bày
tỏ oai đức”, nghóa là
Phật chế luật tiểu thừa, chẳng cho phép vào nhà
nuôi voi dử, e voi kia
làm tổn hại, chẳng cho phép vào nhà dâm nữ, bán
rượu, e sinh nhiễm
tâm. Phật vào những chỗ đó là bày tỏ oai đức
đặc bệt thắng hợm.
Câu “Dập tắt hiềm nghi…”: vì e ghét người này yêu
người kia. Câu “phá
sự
phân biệt của Nhị thừa”, nghóa là Ca Diếp bỏ nhà
giàu, khất thực nhà
nghèo, ý ngài muốn khiến cho nhà nghèo sanh phước.
Tu Bồ-đề thì bỏ nhà nghèo, khất thực nhà giàu, vì chẳng muốn làm phiền não người
khác… cái thấy của hai người trên đều có thị
phi, còn Như Lai thì khác lạ,
Thị và phi là nhất quán.
Mà trong năm điều trên:

1.Là Đại trí;
2.Là Đại bi;

3. Là hiển Đức;
4. Là dập tắt phân kiên;
5. Là phá tiểu. Hóa chung: “Mà chữ “Dó”: nghóa là chữ hòa hội với câu.
Nay đọc thì theo văn, giải thích thì
theo nghóa.
Câu “Nếu mở rộng câu văn…”, nếu
theo quyền, qua thêm mấy chữ thì văn
sẽ rõ rệt, nghóa
sẽ
suông sẽ.
“Phạm”; tức là ăn. Luận Ngữ nói: “Phạm sơ
thực” (ăn cơm đạm bạc).
Từ câu “Phật nếu…” phục chung về
Nạn vấn. Ứng với nạn vấn
trước rằng: trước đó dẫn kinh Anh
Lạc Nữ nói: ‘Chẳng ăn”.
Nay kinh này
sao lại nói là “ăn”. Cho nên ở đây
giải thích.
Có thuyết nói: thức ăn
sắp
đến miệng, có oai Đức Thiên đứng ở một bên,
ẩn hình tiếp nhận, đem đến phương khác bố thí, làm
Phật sự. Đây là thị hiên mà ăn, chẳng phải là ăn thật.
Do vậy, đây và kia đều chẳng trái nhau.
Từ câu “Bảo vân
Kinh…” là nói về trai nghi. Hai điều trước thì
nói “nghó định”. Hai điều

sau chẳng nói,
là vì người phạm hạnh, người nghèo, bệnh đến
thì cho họ, chẳng đến thì tự mình ăn.
Hai điều sau thì chẳng vậy, cho nên
chẳng nói. “Thập Nhị
Dần Dà kinh, bỏ điều phạm hạnh”; là vì tự mình
khất thực nên chẳng chia phần cho họ.

Sớ: phần “Định”: trong này có ba tiết, như Sớ đã kể.
Sớ: phần
“gộp tự duyên”: đây là giải thích việc “thu y bát”
ở trong kinh.
Hai chữ “phạn thực”, như trên đã
giải thích; ăn đã xong.
“Cần gộp duyên” là vì khi tu Định, cần đủ năm duyên, đó là; nhàn cư, tịnh
xứ, dừng nghó các việc
làm,… Phật tuy đã đạt đến bậc Thánh, các tập
đều không có, thật ra chẳng
sinh ra nhọc nghó về y và bát, nhưng nếu
chẳng vậy thì người đời
sau sẽ bắt chước, chẳng thể đắc định. Vì Phật là
giáo chủ, hể làm việc
gì, người ta đều bắt chước theo, cho nên nói rằng
“thị hiện làm khuôn mẫu
cho người đời sau”.
Sớ:
“Tịnh thân nghiệp…”: Đây là giải thích ba chữ
“rửa chân xong”
trong kinh.
Từ “A Hàm…” là điệp lai nạn vấn.
Lại nữa, như trong ba mươi hai tướng của
Phật có tướng da chẳng dính bụi trần, nay
sao lại còn phải rửa?
Từ câu “Thị hiện…” là
giải thích. Ở đây có hai ý:

1. Vì thuận với đời: Bởi người khi đi ra ngoài, trở về ắt e nhiễm bụi trần cho nên cần phải rửa chân, Phật thuận với đời, cũng làm vậy;

2.Biểu tỏ pháp: tẩy rửa nhiễm cấu uế phiền não, tỏ rằng đã đắc pháp thân thanh tịnh;
3.Để làm mô phạm cho đời sau, như nói trong phần gộp duyên ở trên.

Sớ: “chánh nhập định”: đây là giải thích câu “trãi tòa mà
ngồi” trong kinh. Âu
“Trầm, trạo…”; Trầm là hôn trầm, khiến cho buồn
ngũ, tăng thêm chướng
ngại cho Định. Trạo là trạo cử, cứ chạy theo
những phân duyên, làm
cho tán loạn, cũng chướng ngại Định tâm. Lại nữa, ở trong bốn nghi,
vì nằm thì hôn trầm, đi thì trạo cử,
đúng thì mệt mỏi, chỉ có ngồi là hơn hẳn,
cho nên chẳng hôn trầm, chẳng trạo cử.
Mà hôn trầm và trạo cử, bởi là phàm phu, nếu theo
Như Lai thì không
có những chuyện đó. Nay
làm khuôn mẩu để cho người đời sau. Hoặc
có người nói: trong kinh chỉ nói trãi tòa, sao biết là nhập định? Vì vậy mà tiếp đó giải
thích rằng: ‘bản đời
Ngụy dịch”. Thì biết là nhập định.
Câu “Như thường trãi
tòa”: nghóa là Như Lai mỗi Hội thuyết Bát-nhã
đều tự mình trãi chỗ
ngồi. Vì Bát-nhã sinh ra chư Phật, tức là mẹ của
Phật, bày tỏ lòng tôn
kính Bát-nhã, cho nên tự mình trãi tòa xong mới
thuyết tám hội. Đây là
hội thứ chín, nghi thức chẳng đổi cho nên nói là “như thường”.
Chữ “phu”:
là lưng bàn chân. “Gia” nghóa là lấy một chân đè lên một chân.
“Kết”; tức là hai chân chẳng rời nhau, biểu tỏ cho cát
tường. Cho nên Trí Luận
nói: thấy bức tranh vẻ gia phu tọa (ngồi kiết già)
ma Vương còn kinh sợ, huống nữa là người nhập
đạo đoạn thân chẳng lay động.

Lại nữa, vì để chánh quán năm loại nhân duyên, do vậy mà
kết gia phu tọa.
1. Do nhờ
thân thể thu liểm lại mà chóng phát khinh an, là
điều rất tốt;
2. Do nhờ ngồi yên, nên có thể
trãi qua thời gian lâu dài, chẳng làm cho thân chóng mệt mỏi;
3.Do ngồi yên này là pháp
bất cộng, ngoại đạo,
phái luận khác đều không có;
4. Do ngồi yên này mà hình tướng
đoạn nghiêm, khiến cho người khác thấy rồi, cực kỳ tin kính;

Do vì ngồi yên này được
Phật Phật đệ tử khai
sáng và
chấp thuận,
được tất cả hiền thánh khen ngởi. Chánh quán
năm loại nhân duyên, vì vậy mà đáng nên kết già phu tọa.
“Đoan thân trú”: là
chẳng thấp, chẳng
ngưỡng cao, chẳng nghiên bên trái,
bên phải. “Chánh niệm”;
Như lý mà niệm, gọi đó là
chánh niệm, niệm tức là
Niệm Huệ, nghóa là lìa khỏi
Hôn trầm, trạo cử, Hữu,
vô… “Bất Động”: nghóa là bất động ở chánh
niệm. Từ “Bản dịch đời Đường, cũng là chứng nghóa như trên.
“Chánh Nguyện tức là
chánh Niệm.
Nếu chỉ nói riêng một chữ
“Nguyện” thì nguyện là mong muốn, nghóa là mong muốn trú đối diện niệm.
Niệm là sở nguyện điều mong muốn), mà ở tại trước khi
Định là khác, đây tức chẳng phải là
chán nguyện. “Trú đối
diện Niệm”,
Diên tức là Dụ.
Niệm tức là pháp.
Hai chữ “Trú đối” thông cả pháp và Dụ.
Nay trong Pháp và Dụ, mỗi thứ đều thiếu một sự. Nghóa là Pháp
thì thiếu cái lý sớ chiếu, dụ thì thiếu cái gương
Năng chiếu (soi), gương đứng ở trước mặt thì mặt này ắt
sẽ tự tỏ tỏ.
Niệm đứng trước lý thì lý ắt
sẽ tự hiện rõ.
Pháp và dụ
bị thiếu là vì văn ảnh tóm lược. Hoặc có thể
chẳng vậy! Chỉ là Lý và
quán phân minh, như mặt và mắt thấy hiện lượng,
tức là dụ nước cũng
được. Từ câu “Vô Tướng…” là hiển ý nhập
định. Trên kia là phần điệp
nạn vấn, gộp duyên, nhập định, ý ở tại đâu?

Từ “Ở đây,…” là phần giải thích thông: “Ư thử” (ở đây): là luận nói
về pháp. “Năng giác”; là
Định thông. “Năng thuyết”,
là thuyết thông. Ý nói Định thông mới có thể
thuyết thông.
Bởi vì tán tâm
thuyết pháp thì chẳng thể
Như thật, từ Định mà phát lời thì ắt
sẽ có
đường vậy. Cho nên văn
sau kinh nói: “Làm sao vì người thuyết pháp, bất
thủ ở tướng, Như Như
bất động: “Làm sao vì người thuyết pháp, bất thủ
ở tướng, Như Như bất
động”. Trong các kinh, mỗi lần muốn thuyết pháp đều nhập định trước đã, ý đều như vậy,… Đây cũng thị hiện làm
mô phạm cho đời sau. Nếu
chuẩn theo Như Lai thì Ngôn, niệm lỗi gì!
Do vậy mà luận
nói “Hiển thị như tịch”.

Sớ: “Mà đại thành…” là phần hai, thông cả biểu và pháp ở
trước mà giải thích. Có
hai phần:
1. Dựa theo Đại Vân mà nói rộng ra có
ba phần:
1. Nêu: “Đại Thánh” tức là Phật thể. Trùm cả pháp giới, gọi là “Đại”. Trí soi thiếu,
không có mê muội, gọi là “Thánh”. “Hiện tích”: là Phật hiện hóa tích.
“Sở biểu” là những việc làm của chư Phật, ắt
chẳng khinh suất, chẳng qua
quýt, đều dùng sự tướng để biểu tỏ thân tâm bên trong, như khi thuyết về
Như Lai Tạng, kinh nêu rõ;
Phật thân phóng quang, trong quang hiện hoa, nhụy hoa thấy Phật, A
Nan hỏi Phật,
Phật vì A Nan mà thuyết.
Như trong kinh Hoa Nghiêm thuyết Phật
Bồ-tát, thuyết Thiên,
thuyết mây,
Tu Di Sơn, đại hải,… đều có
sở biểu, đây
đều là sự tướng làm
Năng biểu, pháp làm sở biểu. Vì chẳng uổng phí,
cho nên nói là “Ắt”.

Sớ: từ “biểu Bổn giác…” là phần hai Giải thích. Có hai phần:

Biểu thông tự: Bổn giác Phật là biểu cho Hóa Phật Ngũ uẩn là
biểu cho Xá Vệ Quốc. Hóa thân Phật tại Xá Vệ
quốc là biểu cho
Bổn giác Phật tại Ngũ uẩn thành. Trong thành có đủ cả người và vật, trong
uẩn cũng có đủ cả sắc và tâm. “Giác Ma…”
là biểu cho “chiến thắng”.
Tiếng phạm gọi là Ma La, tiếng Hán gọi là Sát
giả. Sát hại Huệ mệnh
của hành nhơn (người hành đạo). Mà có bốn loại:

1. Thiên Ma, tức là chủ của Dục giới;

2.Phiền não Ma;
3.Ấm Ma.
4.Tử Ma. Nay nói “Giác không”, là như Tâm Kinh nói: “Chiếu kiến Ngũ uẩn giai không.. vô vô minh, nải chí Diệc vô lão tử tận”. Chiếu Ngũ
uẩn không, tức là phá
Ấm Ma. Vô vô minh tận, là phá phiền não Ma. Nải chí vô Lão tử, tức
là phá Tử Ma. Các pháp xuất thế khác còn không,
huống nữa là
Thiên Ma chẳng không
sao? “Chiếu tâm thức cụ đức” tức là biểu cho
“Cấp Cô Độc”. Trên thì mê cha Bổn giác, gọi là “Cô”,
dưới thì ẩn mất đứa con
Diệu dụng, gọi là “Độc”. Nay chiếu
Bổn tính có đủ cả trần
sa công
đức, chẳng có thiếu một tí công đức nào cả,
tức là “Cấp ô Độc”.
“Cầu pháp…” là biểu cho nghóa
Tỳ kheo khất só.
Ngoài thì khất thực dưỡng
mạng, trọng thì cầu pháp nuôi thần.

Từ “Giác tâm…” là phần hai Tự riêng. “Giác
tâm…” là biểu cho
nhập Xá Vệ đại thành. Câu này đúng phải nên
nói “Giác tâm đã phát thì bỏ trần lao.
Như Lai xuất thế thì vứt quần phàm,
sắp muốn
Biến quán, bèn nhập Thức tạng, ly thành ấp mà giáo
hóa người nào, ly tâm
thức mà quán sát sự chi”. “Tâm tâm số pháp”
là biểu cho câu “ở trong thành ấy, thứ đệ thất thực xong rồi”.
Khất thực chẳng phân biệt nhà
giàu nhà nghèo, thì quán sát há lại lựa chọn
tâm sở hay tâm vương. Từ
“Tức vọng…” hai câu là biểu cho khất xin được thức ăn. Bên
ngoài hóa người mà được thức ăn, bên trong quán pháp mà
sanh hỷ. từ
“Pháp hỷ…” hai câu này là biểu cho, là chỉ cho “về đến bổn xứ, ăn cơm”.
Thức ăn có thể nuôi thân, pháp có thể ích tâm.
“Câu “Tư duy mượn duyên” là
biểu cho “Mặc y, trì bát”, câu
“Vong duyên phù
Chơn” là biểu cho
“thu y bát”. Khất thực đã
cần y bát, tư duy phải mượn Nhân duyên, nhập
định đã gộp tư duyên,
khế lý cần quên niệm lự. Từ “Quán chiếu…” hai
câu là biểu cho “rửa
chân”. Nếu muốn ngồi yên, ắt cần rửa sạch bụi chân. Nếu muốn
Hoàn Nguyên, ắt phải phủi
sạch tâm niệm.
Từ “Phản bổn…” hai câu, là biểu cho “Trãi tòa mà ngồi”..
pháp không, tức là
“Trãi tòa”, tâm tịch, tức là
“mà ngồi”. Trãi tòa rồi người mới ngồi được, pháp
đã không thì tâm mới
tịch lặng, từ “Tâm tịch…” hai câu là biểu cho
chánh tông pháp, nghóa là
An tọa rồi mới có thể
thuyết kinh.
Tâm tịch lặng
rồi, mới tỏ rõ Diệu Huệ.
Sớ từ câu:
Muốn thuyết Bát-nhã…” là phần ba Kết. Từ
“Tư Thánh…” là dẫn
quyển Tư Thánh, tức là quyển sớ của Đạo Dịch
pháp sư, nay trích Văn mà
dùng, chẳng lấy hết văn, trong đây có hai
phần: Chánh tỏ: câu
“Thân có hai” là xét chung về sinh Phật. “Ngụy”,
là sắc thân. “Chơn” là pháp thân.
Từ câu “Ngũ uẩn…” “Ngụy”: là
sắc
thân, “Chơn” là pháp thân.
Từ câu “ngũ uẩn…”, y áo là che bên ngoài.
“Thức ăn” là để nuôi bên trong.
Sinh ra thì tuy nhờ ở cha mẹ,
sống còn thì
phải nhờ ở ăn mặc,
câu “Pháp thân….” Nghóa là chẳng phải cái Sở
sinh
của Sinh Nhân, chỉ là cái
sở liểu của liểu nhân. Do vậy, sắc thân lấy thức ăn làm mệnh, pháp thân lấy
Huệ làm Mệnh. “Bảo ngụy”: nghóa là
chấp vọng hợp trần. Dị Chơn”,
nghóa là mê lý trái với giác. Đây đều là Đảo. “Dưỡng Chơn”: nghóa là ngộ lý
hợp giác. “Vứt Ngụy”, nghóa là đạt
vọng trái trần.
Từ “quần sanh…” là điệp lại Đảo trên.
Từ “Ta lại…” là thị hiện vào thành khất thực để biểu cho pháp . ý khiến cầu
Bát-nhã chiếu
thành pháp thân, cho nên
nói là ‘Dẫn Chơn”. Từ “Vì vậy mà mượn…” đều
là kết ý biểu cho pháp.
Nghóa là thị hiện khất thực, ý tại thuyết pháp
mà thôi. Sớ từ
“Niết-bàn…” là phần hai. Dẫn chứng. Chỉ chứng cho pháp
là nghóa của thức ăn.

Phần Chánh Tông Trong Sớ. Có hai phần:

Nêu chương môn: Một quyển kinh dùng hai cuốn luận để giải
thích. Quyển “Đại Vân” và “ Thanh Long” đều
dùng cả hai luận.
Nay quyển sớ này chẳng vậy. Vì sao? Vì luận của Ngài
Vô Trước thì phối
với mười tám trú xứ. Còn Luận của ngài Thiên
Thân thì đoạn hai mươi

bảy nghi.
Chỉ thú đã khác nhau thì chia đoạn cũng khác.
Hoặc trong một nghi có bốn trú, năm trú.
Hoặc trong một trú có hai nghi, ba nghi,
lúc thì hợp nhau, lúc thì
rời nhau, liền với phần trước, nối với phần sau.
Vì lẻ ấy mà văn lẫn
lộn nhau, lý thì chưa ắt sâu huyền. Người học sẽ
rất khó hiểu. Nay giải
thích riêng lẻ, chẳng tương can nhau. Người
truyền giảng
sau này
sẽ ít tốn
sức mà gặt hái
được nhiều.
Trong phần thứ
nhất, có ba phần:

Chánh tỏ bảy cú: “Bảy nghóa cú” là:
Luận thuật về kệ quy
kinh xong rồi, liền nói rằng: thành lập bảy loại cú
nghóa này rồi thì
Bát-nhã Ba-la-mật này liền được thành lập.
Nghóa cú thì khác với văn cú, lấy một nghóa làm một cú, kinh này tổng cộng có bảy nghóa cú.
Tên của bảy ghóa cú trong
sớ đã có.
Trong đó, sáu cú trước là hiển thị
sở tác của
Bồ-tát đã xong xuôi, cú thứ bảy là hiển thị thành lập pháp môn này.
Mà văn của bảy
cú này, giáo, lý, hạnh, quả đều viên mãn vậy.
Trong đó, cú một, hai, ba, bốn là Hạnh.
Cú năm là Lý, cú
Sáu là quả, cú bảy là giáo,
gom cả bảy cú nghóa này chia thành một mục, chỉ dựa
theo danh từ của
ngài Vô Trướng để chú thích.

Sớ 1: “Chủng tính bất đoạn” đây chẳng phải là phàm phu,
Nhị thừa và quyền
giáo Bồ-tát, Ý nói là
Phật chủng tính
chẳng đoạn. “nghóa là
Hộ niệm…” là chỉ cho kinh, tức là
giải thích, ý nói đem tiểu giao phó cho đại, dặn dò đại hóa tiểu, triển chuyển như vậy thì đâu có
đoạn tuyệt,
như con người, cha mẹ phó chúc cho con cháu… đây là bổn ý của
không sinh.
Cho nên lấy
sự này để tán thán Phật, mà dẫn khởi câu hỏi.

Sớ 2: “Phát khởi hành tướng” Đã muốn chủng tính chẳng dứt
thì cần phải phát khởi
cái tương tựa tu hành. Câu “nghóa là do từ …” là
chỉ cho kinh, thật ra, đứng,
nghe cũng bao gồm trong này.

Sớ 3: “Hành Sở
Trú Xứ”; Đã có năng phát thì ắt có
Sở phát. Phần sau, phần danh nghóa của mười tám trú,
sẽ giải
thích rộng, từ câu
“từ Phật …” là chỉ
cho kinh. “Đó là….” Là giải thích danh nghóa. Đây tức là vô tướng của tướng.
Chẳng phải một mực là vô tướng, hơi thấy
hành huyền là thuận với
Bổn tông, cho nên nêu vô tướng.

Sớ 4: “Đối trị”, “Tà hành” tức là bất chánh hành. Chỉ cần
chẳng thuận với
Phật Đạo đều gọi là tà hành.
Chữ “Công” nghóa là
chẳng cùng một. “Kiến”
là phân biệt tình. “Chánh hành” tức là chánh hành của ly kiến.
Chẳng phải chánh hành của
thuần chánh. “Hai loại đối
trị”; dùng chánh hạnh
trị tà hành, đó là một đối trị. Dùng Vô phân biệt
Trí trị phân biệt kiến,
là hai đối trị, mà tà tức toàn trị, trong cộng, chẳng
trị kiến, chẳng trị chánh
hành, như đải cát lọc vàng một chỉ bỏ cát, chẳng vứt vàng.
Nay trong kinh chỉ có Năng trị, không có sở trị. Như trong
trụ xứ thứ nhất, chẳng
độ chúng sanh là tà hạnh, độ chúng sanh là đối
trị. Khi độ chúng sanh,
thấy có chúng sanh là Sở độ, thấy Ngã (ta) là năng độ, đó là phân biệt, thấy độ mà vô độ, đó là đối trị. Ở đây
Lý thật thì đồng một lúc, nghóa thì chia ra
trước sau, trú thứ nhất đã vậy, các
trú khác có thể theo đó
mà biết. Cho nên luôn nói: Khi hành chư trú xứ
có hai loại đối trị.

Sớ 5: “Bất thất”; từ “Nghóa là do…” là tỏ ý.
“Ly tăng giảm”;
nghóa là chấp Hữu là
tăng, chấp vô là giàm. Trước kia vì rơi vào hai thứ này mà đánh mất
Trung Đạo, nay đến lìa chúng cho nên được
“Bất thất” (Chẳng đánh mát),
như trong kinh; “Tức phi Phật pháp”, là thấy nghóa Đế, ngăn chặn biên tăng ích. “Thị danh
Phật pháp”, là thế tục đế,
ngăn chặn biên tổn giảm,
những thứ “tức phi”, “Thị Danh” khác đều lẽ như vậy.
Phần sau cùng của Luận, kết luận rằng:
Bồ-tát ly hai biên này.
Với đối trị kia, chẳng
còn đánh mất nữa. Cho nên gọi là “Bất thất”.

Sớ 6: “Địa vị”: từ nghóa là do…” là giải thích. Hai biên tà vạy
gát qua một bên chẳng
bàn đến, Trung Đạo mới là con đường Đại
Bồ-đề. Cho nên ở trong phần này chia lập ra địa vị, cũng như đi đến
kinh đô Hoàng Đế, có ba con đường khác nhau: hai con đường bên đều
sai, chẳng phải, con đường
giữa thì chánh, trong con đường chánh mới
có thể luận về gần xa,
nhanh chậm,.. trong pháp cũng vậy, cho nên
kinh nói: “Tất cả Hiền
Thánh đều dùng vô vi pháp mà có sai biệt”.

“Tín hành…” là phân vị. Trong mười tám trú, mười sáy trú trước là tin
Hành Địa, đây đúng vào
Tam Hiền, nương
Tín mà khởi hành, cho nên gọi là
Tín hành, còn gọi là
TÍn giải, vì nương
Tín mà khởi giải.
Trú thứ mười bảy là
Tịnh Tâm Địa, đây đúng vào
Sơ Địa, vì lì
phân biệt chướng, chứng
Chơn Như. Trú thứ mười tám là từ Địa thứ hai trở đi,
cho đến Phật vị, gọi
chung là Như Lai Địa. Lại nữa, Vì chư gia nói về Địa vị,
hoặc rộng hoặc lược, rộng thì có năm mươi hai vị,
lược thì bỏ hết. Không có vị nào cả,
nay thì bìn quân giữa rộng và lược, bỏ đi
những điều thái quá,
chỉ nói ba Địa, năm vị vậy.

Sớ 7: “Lập danh” từ “nghóa là do…” là
giải thích.
Nghóa là dựa trên ba loại pháp, lập tên
Kim Cang:
1.Dựa theo Thể, dụng của
Bát-nhã, danh là kim cang,
đây là như Kim Cang Kiêm và Lợi (cứng và bén);
2. Dựa theo địa vị cộng hẹp mà gọi là
Kim Cang: đây là như hình của
chày kim cang: vì Tín hành
một tăng kỳ, tịnh tâm chỉ một Sát Na, Phật Địa hai tăng kỳ, như chày kim cang, đầu và
sau rộng, ở giữa thì hẹp;
3.Dựa theo văn tự, gọi là
Kim Cang. Đây là như vẻ tranh, để thuyên giảng
Tín Hành Địa thì bảy
chỉ (giấy), thuyên giảng
Phật Địa thì ba chỉ (giấy)
Văn còn lại Tịnh Tâm Địa
chỉ năm hàng kinh. Cũng như vẻ tranh kia, đầu và
sau rộng, ở giữa hẹp.
Lại nữa, ba loại này là trên dụ và pháp
đều triển chuyển mà
thành, trong Dụ căn bản là Kim Cang kiên cứng
bén nhọn, nhân nhờ tạo
mà thành cái chày. Nhân ở vẻ mà thành hình của nó.
Trong pháp, căn bản là
Thể dụng Bát-nhã,
Nhân ở ti mà thành
(Địa vị của nó, nhân ở
thuyên giảng mà thành văn tự của nó. Lại nữa,
trong pháp va Dụ này mỗi
thứ đều có ba sự, một sự tức là thật, hai sự
còn lại đều là hư giả.
Trong Dụ, kiên lợi
Kim Cang là Thật, hình chày, tranh
vẻ đều là hư giả. Trong
pháp, Thể Dụng kim cang là Thật, vị Địa, danh tự là hư giả.
Vì ba sự này, đầu và đuôi
tương nhau, cho nên đặt tên
là Kim Cang.
Mà một sự trước là bổn ý của Phật, hai
sự còn lại là ý của
Bồ-tát và Cổ đức. Câu “Do từ
sáu nghóa cú trên”, trong đó năm cú nghóa trước là kiên lợi
(cứng bén), cú nghóa thứ
sáu là rộng hẹp.
Trong rộng hẹp
bao gồm cả Năng thuyên và sở thuyên.

Sớ “Bốn nghóa cú sau…” là phần hai, chỉ chung bốn cú sau.
Đúng thì nên trước hỏi
rằng: “Trong cú thứ ba đã thuyết hết văn kinh, chưa biết bốn cú
sau phối nhiếp ra
sao?”
Nghóa là mội một trú, thuyết đối
trị, ở chỗ đối trị,
hiển tỏ chẳng mất Trung Đạo, cho nên ở rong cái chẳng mất trong đó mà lập ra vị và Địa, ở
sáu cú trước,
Trung Đạo lập lập danh.

Sớ từ câu “mười tám trú xứ là…”: là phần ba, giải thích rộng.
Có ba phần: Nói về Mười
tám trú xứ. Trong Sớ đã kê đủ tên mười tám trú và giải thích tóm lược, nghóa của chúng cũng nói về đối trị mười
hai loại chướng, còn chỉ ra văn kinh để biết nó thuộc về phần đoạn nào
mà mỗi trú,
sớ chỉ lược nêu ba chữ, năm chữ văn kinh.
Bởi vì kinh bản
chia phần đoạn đầu đuôi
văn thế hơi trùng lặp, e bị lẫn lộn, nên chẳng
nêu ra những chữ đầu
tiên, chỉ lấy những câu văn khác tiếp theo đó.
Cũng chẳng có đoạn văn cuối là ở chỗ nào, cũng vì tỉnh lược gọn mà thôi.
Sau này sẽ tùy theo văn
mà lược nói đầu đuôi để cách biệt trước và sau.

Trong phần một: Phát tâm nghóa là phát bốn loại tâm quảng
đại bậc nhất. Văn kinh là từ “Phật bảo Tu Bồ-đề: cư Bồ-tát Ma ha tát nên Như vậy mà
Hàng phục kỳ tâm…
Nếu Bồ-tát có
Ngã tướng, Nhơn tướng, chúng sanh tướng,
thọ giả tướng, tức phi Bồ-tát”. Bởi vì Đại thừa
Bồ- tát, tối sơ pháp
nhỉ, hợp phát tâm ấy. Trong mười tám trú, nó
đứng thứ nhất.

Kinh từ “Lại nữa,
Tu Bồ-đề! Về pháp, nên vô
sở trú, hành ở bố
thí… Tu Bồ-đề! Bồ-tát chỉ nên Như sở giáo trú”.

“Bất trú… đẳng, chữ đẳng có hai ý:
Một là đẳng với những
văn. Còn lại, như trên đã dẫn.
Hai là đẳng với những nghóa còn lại,
nghóa là đẳng còn lại,
giới (đẳng là vân vân, giới, nhẫn, tiếng, định).
Đây tuy là chỉ kinh, luôn tiện kiên cử giải thích
nghóa. Tức ba L Mật là sở ứng, Giới đẳng là
Năng ứng. Này và
sở hợp lại, cho nên nói là
“Tương ưng”. Do vậy, chỉ hành Thí, giới,… chẳng thể ly tướng, hoặc chỉ hành ly
tướng, chẳng hành thí,
giới, .. đều chẳng phải là tương ưng hành. Mãi cho đến khi ly tướng ở chỗ hành thí,
giới…hành thí, giới ở chỗ ly tướng đến
thì mới được gọi là tương ưng Hành.

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Về ý ra sao? Có thể thân tướng thấy
Như Lai không?… Nếu thấy các tướng Phi Tướng, tức
thấy Như Lai…”

Hỏi: Sắc
thân là tướng, sao lại ly tướng cầu nó? Đáp:
Tướng của Sắc thân là bóng, pháp thân vô tướng là
Thể, muốn được
sắc
Thân hỮu tướng, cần thấy pháp
Thể vô tướng, mới
được Thân sắc tướng vậy.

Trong này, ý tại ngoài văn, cho nên
Luận dựa theo ý này mà
chia ra phần, đoạn.

Trong phần bốn “Ngôn thuyết”: là kinh từ “Tu Bồ-đề bạch
Phật rằng: Thế Tôn!… Pháp còn nên xả, hà huống phi pháp”.
Hỏi:
Pháp thân chẳng phải là
Ngôn thuyết,
sao lại cho
Ngôn thuyết là pháp thân?

Cho nên Sớ
giải thích rằng: “Vì Nhân ở ngôn thuyết mà hiển tỏ lý”. Đây có hai ý:
Dùng ngôn thuyết để hiển pháp
Thân,Pháp Thân chẳng phải ngôn
thuyết. Văn tự tính ly, tức là pháp thân, không
có một pháp thân nào riêng khác.
“Trí tướng”:
Kinh từ “Tu Bồ-đề! Về ý ra sao? Như Lai đắc A nậu Bồ-đề Ư?…
Tất cả Hiền Thánh điều nhờ vô vi pháp mà có
sai biệt”,
tức cho Vô tướng vô vi
pháp là Trí tướng, cho nên Khởi Tín Luận nói:
Vì Trí tướng không có
gì để có thể thấy.

“Phước tướng”; Kinh từ “Tu Bồ-đề! Về ý ra sao? Nếu
người đầy ba ngàn Đại
Thiên Thế Giới bảy báu để dùng bố thí…
Tu Bồ-đề! Cái gọi là Phật pháp, tức
phi Phật pháp”. Đây thì cho rằng trì thuyết kinh này được phước vô lậu, cảm được
sắc thân vi diệu, gọi đó là phước
tướng mà phước tướng
của pháp thân, phước tướng chẳng phải là pháp
thân giải thích theo chủ.

“Ở trong…”:
Văn có ba phần:
Chánh tỏ văn này kinh từ “Tu Bồ- đề! Về ý ra
sao?
Tu Đà Hoàn năng tác niên này; tu Đắc
Tu Đà Hoàn quả hay sao? Tu Đà Hoàn năng tác niệm này: ta đắc
Tu Đà Hoàn quả

hay không?…
vui với hạnh A Lan Nhã”.
“Đắc thắng”:
Bởi vì Tiểu Thừa tứ quả thì hơn tứ hướng…
so
với cái kém mà tỏ ra
cái hơn. Đây tức là lấy Tiểu mà so với Đại. tiểu
nhân còn chẳng có lỗi,
quân tử há lại bị lầm! Do vì không có kiêu mạn, mới đắc chứng quả, cho nên
kinh đều nói: “Tôi chẳng nghó như thế này
“tôi đắc Tu Đà Hoàn quả”.

Sớ “Kể từ trú này…” là phần hai, tự chung đoạn sau: Ý nói
rằng là ngay bằng, ý nói
về thứ đệ, thứ tụ. Vì trước hỏi rằng: Bốn trú
trước vì sao chẳng gọi
là ly tướng? Cho nên nói vậy. Ý nói: Hể muốn tu
tiến, trước kết cần phải phát tâm, phát tâm rồi, mới tu hành.
Vì vậy mà
có trú thứ nhất, trú
thứ ba. Phát tâm và tu hành, vốn để cầu Phật quả,
mà bên trong Phật quả chỉ
có hai thân (sắc thân và pháp thân), giữa thô và tế.
Sắc thân trước, pháp
thân sau.
Vì vậy mà có trú thứ ba, trú thứ tư. Trước kia tu
thắng hạnh, e có mạn tâm, làm chướng ngại cho việc nhập vào
Thánh vị, cho nên mới thuyết
Tiểu quả để
so
sánh với Đại thừa, nay lìa
khỏi chướng, tiến nhập vào
Thập Hồi Hướng vị, vì vậy mà từ trú
thứ năm mới thuyết ly
chướng. Mà mười hai chướng này, mỗi lần đạt
đến một trú đều cần
phải lần theo trú trước để rõ lai ý. Như nói:
“Tuy đắc vô mạn, nhưng còn tự cho mình là
thiểu văn”, cho nên trong trú thứ
sáu đối trị thiểu văn
chướng. Nhưng trú khác đều phỏng theo như vậy mà biết. Đây là vì các chướng này đều ở tại Địa tiền (tức là trước khi đắc
Sơ Địa) có thể làm
chướng ngại kiến đạo, chẳng phải là Địa Thượng
(Địa thượng, tức là
đã đạt đến giai đoạn Sơ địa trở lân). Cho nên nói
rằng: “Chướng hết tận
mới nhập Chứng Đạo”. Mà chướng là Sở trị, văn
tại ngoài kinh, trú là
năng trị, văn là văn kinh, nếu nhìn nhau mà nói thì lý ắt sẽ rõ vậy.

“Nay đang đối
trị…” là phần thứ ba, biệt kết đối trị. Mà dựa
theo Ngũ uẩn, Luận nói:
Mạn có hai loại; bảy và chín mạn. Chỉ khác
nhau về khai và hợp. Nay
dựa theo người nhập đạo mà nói: Bảy mạn: Luận nói:

1.Mạn: với kém, nói là hơn, với tương tựa, nói là ngay hàng;
2.Quá mạn: với tương tựa, nói là hơn. Với hơn, nói là ngay hàng;
3. Mạn quá Mạn: Là với người hơn mình, tưởng cho mình hơn ho;

4. Tà mạn: mình thật không có Đức, tưởng cho mình có đức;

5. Ngã mạn: Nghóa ở ngũ, tụ uẩn tưởng cho là Ngã, Ngã sở;


6. Tăng thượng mạn: nghóa là ở trong Thắng Diệu pháp, chưa đắc mà cho là đắc;
7. Ti liệt Mạn thứ năm và Mạn thứ sáu. Vì đã chứng Ngã không, vì đã thủ tự quả.

Kinh từ “Phật bảo Tu Bồ-đề về ý ra sao? Như Lai xưa tại chỗ
Nhiên Đăng Phật … thật
Vô Sở đắc”. Vì sao ly chướng mà đắc thành

trú?
Sớ tiếp đó nói: “Ly chướng thứ hai…” là chướng đã ly.
“Chẳng lìa…” là kết nghóa của
thành trú. Trong đó, câu trước là thành trú, câu
sau
là ly cướng. Nếu rời
khỏi Phật thế thì chẳng gọi là trú xứ. Không có
Phật thuyết pháp, tức là thiểu văn, liền thành chướng đó.
Nếu chẳng lìa
Phật thế thì mời thành trú xứ.
Thường gặp Phật thuyết pháp thì có đa văn
liền sẽ ly chướng. Mà
kể là tu hành, trí Huệ làm gốc, muốn được trí huệ, ắt cần đa văn.
Cho nên y theo
Phật là trú, ly
Phật là Thiểu văn chướng. Cho nên kinh nói:
“Đa văn tăng trí Huệ, siêng nghe đệ nhất phương”.

Hỏi: Nếu vậy, theo kinh này nói: “Về pháp, thật vô sở đắc”,
thì sao lại thành đa văn?
Đáp: Đây
là Văn mà vô văn, đắc mà vô đắc, vô đắc mà đắc,
là Chơn đắc. Vô văn mà
văn, đó là thật văn, cho nên thành trú này.

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Về ý ra
sao?
Bồ-tát trong
Nghiêm Phật Thổ hay không?… Nên vô sở trú mà sanh kỳ tâm, từ
“Ly tiển…” là chướng
sở ly. Chữ “Phan duyên” tức là “Tác niệm”,
vì chỉ cùng một nghóa mà
thôi. “Ly hình…”, ý nói: Nếu thủ tướng của
sắc, thanh… làm Thổ, tức có phân hạn, cho nên gọi là “Tiểu”, vì chẳng như pháp thân, nếu chẳng thủ
tướng thì Phân biệt chẳng sinh. Tâm và cảnh lưỡng
vong, đâu gì phân
hạn. Cho nên nói là “Đại”. Từ “Khế pháp …”
là giải tích nguyên do. Ý bảo vong tình, nghiêm pháp tính thổ, chẳng bảo
sanh tâm, nghiêm pháp
tướng thổ. Cho nên kinh nói: “Chẳng nên trú
sắc,.. sanh tâm, nên vô
sở
trú mà sanh kỳ tâm”. Bài kệ giải thích rằng: “Trí
tập Duy Thức thông,
Như thị Tịnh thổ, phi hình đệ nhất thể, phi nghiêm trang nghiêm ý”.

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Về ý ra
sao?
Thí như có người, thân như
Tu Di Sơn Vương,… là danh Đại thân”.
Chữ “Thành thục”; tức là do từ giáo hóa, khiến cho
chúng sanh, thành chủng căn thục, có thể chứng ngộ.
Từ “Ly xả…” là chướng đã lìa, nếu xả chúng sanh
thì chẳng thể giáo hóa, cho nên khiến ly chướng mới thành trú.
Từ câu “Nếu thấy đại, tiểu…” là phản giải thích nguyên do ý nói:
Người có khả năng cứu vớt vật (chúng
sanh) là vì chẳng thấy đại hay tiểu.
Cho nên kinh nói: “Phật nói phi
thân, đó là đại thân”, há lại còn đại tiểu.
Nếu thấy đại tiểu thì có cao
thấp, thâm sơ, yêu ghét. Tâm đã chẳng bình đẳng
thì sao gọi là Đại bi, dù cho
hóa sanh, chỉ thành ái kiến, người ghét thì đi, tức xả
chúng sanh, làm
sao thành thục?
Dụng ý ngược lại thì chẳng vật nào bị bỏ xót, khỏa
giữa nhanh chậm đều được thành thục.

Kinh từ “Tu Bồ-đề!
Như trong Sông Hằng, toàn bộ
số cát,…
Như Lai vô
sở thuyết”.
Từ câu “Ly Lạc…” là chướng
sở ly.
Mà tùy thuận
theo ngoại luận tức là tán loạn, nếu có thể viễn
ly tức là thành trú. Tức

là kinh sách
của Nho, Mặc, ngoài Phật giáo ra, đều là Ngoại luận.
Vì những sự việc của
ngoại luận là suối nguồn danh lợi. Nếu đã cầu danh thì làm
sao tâm chẳng tán loạn.
Hơn nữa, đắc được thì vui, mất
đi thì khổ.
Bị khổ thì lo buồn, được
sướng thì phóng dật, do đây mà
nghiệp nghiệp chồng chất,
kiếp kiếp trầm luân, suy ngược tận gốc, đều do
tùy thuận theo ngoại luận mà thôi.

Từ câu “Hằng sa…” là nêu
Trì kinh phước nhiều để trách
ngoại học. Ý nói: Người
trì kinh công đức như vậy mà chẳng tu hành.
Nguồn danh lợi là gốc
khổ luân hồi, sao lại tùy thuận theo.

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Về ý ra sao? Ba Ngàn Đại Thiên thế giới toàn bộ vi trần là nhiều hay không?… là danh thế giới”.
Sắc là y báo tức là
Tứ Đại ngoài,
Thân là chánh báo, tức là
Ngũ uẩn trong. “Đoàn thủ”; nghóa là
Hòa Hợp. Nhưng bản dịch đời Tần, đời
Ngụy dịch là “Dị nhỉ”,,
mà Đoàn thủ là dựa theo pháp tương ưng, kiêm cả
Nhơn. Hai sự tương
vọng nhau, tổng cộng có ba đôi:


1. Nội thân sắc uẩn và ngoại khí giới, chỉ hợp với vi trần mà thành gọi là Đoàn Thủ. Thấy có Thân và khí (đồ vật) là y và chánh, chấp thủ… là tương ưng;
2.Bốn uẩn, Thọ tưởng…. Tức là tương ưng, chưa hợp với tâm, tâm sở pháp mà thành, gọi đó là Đoàn thủ, thấy có khổ, Lạc, thọ,… tức là tương ưng;
3.Sắc và tâm hòa hợp để thành thân này, gọi là Đoàn thủ, thấy có tâm, sắc,
tức là Ngã, nhơn tương ưng. Hành nghóa là dời đổi, trôi chảy, tạo
tác. Vô nghóa để quán
phá nó, thì phần san sẽ nói rõ. “Ảnh tượng
tướng”; là những pháp; sắc, tâm,… đây là những hình ảnh nằm trong pháp giới, cũng có thể là những hình ảnh của
Nghiệp Thức.
Từ “Lu phá…”: là chướng
sở ly.
“Vô sáo
tiện” là do không có thiện xỏ phương tiện, chẳng
thể phá những hình
ảnh này, mới gọi là chướng. Nếu có thiện xảo
phương tiện phá chúng
thì thành trú đó. Về tướng của Thiện xảo phương
tiện, sẽ nói rõ ở phần
văn sau. Từ “Đã ly …” là lần theo trú trước
lấy đó làm gốc của phương
tiện, do từ không có trú loạn thì thành trú này,
từ định mới có thể phát Huệ, quán mà phá nó,
từ “Dó tế…”: là chỉ rõ hai loại
phương tiện, là tướng của thiện xảo
phương tiện.
Mà phá trừ thì đủ cả hai loại, phá tâm thì chỉ một loại trừ tế mạt.
Bởi vì tâm, tâm
sở pháp chẳng thể chiết phá.
Thô sắc thì rõ rệt, tình chấp thì khó quên, chiết
đến cực vi, để trừ vọng niệm, cho nên cần đủ
cả hai, như nói ở văn sau. “Tướng tưởng”; tức là
tâm và cảnh, tâm và cảnh lưởng vong, cho nên gọi là “Trừ”.

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Về ý ra
sao?
Có thể bằng ba mươi hai tướng
thấy Như Lai hay không? Là danh ba mươi hai tướng”.
“Ly phước…” là
chướng sở ly. Muốn vào Thánh Đạo, cần phước Tư
Lương, như người

đi xa, há lại đi không,
Phật là chí Thánh, là
Nhân của phước, cúng dường hầu hạ,
sẽ đắc
được phước.
Tức lấy phước này, làm tư lương
kia. Nếu cúng dường được
phước, tức là trú, chẳng phải chướng. Ngược
lại, tức là chướng,
chẳng phải trú. Từ “chẳng dùng…”. Hoặc hỏi văn
rằng: chẳng dùng tướng thấy
Như Lai, Như Lai còn chẳng thể thấy thì
làm sao hầu hạ cúng
dường? Cho nên ở đây giải thích: Đây tức là chỉ dùng Trí
Huệ tùy thuận tương ưng, gọi đó là cung cấp hầu hạ.
Chứ chẳng nói là
tướng thâm, hầu hạ riêng vị
Phật vô tướng, chỉ liểu tướng
tức phi tướng, chẳng
sinh chấp trước mới gọi là tương ưng, hể cúng
dường, thân cận, cung
kính đều gọi là cấp thị (cung cấp, hầu hạ). Nếu
sinh
ra chấp trước thì chẳng
thuận với Lý, tuy thường thấy Phật, chẳng gọi
đó là thấy.
Như văn sau nói: “Nếu dùng
sắc thấy ta, dùng âm thanh cầu ta, người ấy hành tà đạo, chẳng thể thấy
Như Lai”. Hoa Nghiêm nói: “Nếu người trăm ngàn
kiếp, thường tùy theo Như Lai, chẳng hiểu Chơn
thật nghóa, mù lòa chẳng
thấy Phật”. Lại như; Phật xưa kia thăng lên
Đao lợi Thiên, ba tháng
vì mẹ thuyết pháp, sau đó Phật giáng xuống
Diêm phù, có Tỳ kheo ni,
tên Liên Hoa Sắc, muốn thấy Phật trước, hóa
làm Chuyển Luân Vương,
đội trượng đi đến chỗ Phật, Phật bèn trách cô, cô kể việc trên.
Bấy giờ, Tu Bồ-đề đang ở trong núi, cũng muốn gặp
Phật, lại suy ngẩm rằng:
Lý không vô tướng, là Chơn pháp thân, cần gì
gặp sắc tướng, nghó rồi
lại ngồi, rốt chẳng đến gặp. Thế rồi Phật bảo,
Liên Hoa sắc rằng: Tu
Bồ-đề đã gặp ta trước rồi cô dẫn đến sau. Mới biết; chấp tướng mê Chơn, đối mặt ngàn dặm, hư tâm thể vật, trời đất
một nhà. Cho nên cổ nhân
nói: gan mật tuy gần, tình sanh ắt cách, sông núi tuy xa, Đạo khế ắt gần.
Mới biết thông đạt đạo lý, mới
Chơn cấp thị (cúng dường, hầu hạ). Hầu hạ ở đây là hầu hạ
Chơn Phật, cho nên
được phước không có bờ bến.

Kinh từ “Tu Bồ-đề!
Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhơn, dùng
Hằng Hà Sa đẳng thân
Bố thí…, là danh đệ
nhất Ba-la-mật”.
Từ “Hy Lạc….” Là chướng sở ly, mà tên chướng có
chỗ thiếu sót, nếu đặt cho
đầy đủ thì nên gọi là Bất quá trú. Chỉ lạc vị
thì thành chướng, viễn ly
thì thành Trú. Vả lại, dựa theo bị chướng mà
khởi quá (lầm lỗi) thì có năm lớp:

1.Vì thân mà cầu lợi;
2.Do vì cầu lợi dưỡng mà khiến cho
thân mệt mỏi, đây lại có hai: a. Do phóng dật
khiến cho thân mệt mỏi.
b.
Cầu chẳng được, thân cũng mệt mỏi.
3.Do vì thân mỏi mệt, khiến cho tâm phiền nóng mà chẳng khởi tinh tiến.
5.Do chẳng khởi tinh
tiến mà thối mất công đức.

Từ “Hằng sa mệnh thí…” là giải thích thành đối tại.
Kinh nhiều lần so sánh,
ý bảo phải cải cách, vì thấy đại lợi mà chẳng cầu tiểu
lợi, đã chẳng cầu lợi
thì thân chẳng mệt, thân đã chẳng mệt thì tâm chẳng não, tâm đã chẳng não thì khởi tinh tiến, đã khởi tinh tiến thì có thể
thọ trì, gặt được vô
biên phước mới biết kinh ý là trị chướng này
mà thành trú kia.
“Một thân”: là một báo thân. Ý nói há lại vì một thân báo
mà Suốt ngày cầu danh cầu lợi, cầu mãi
chẳng thôi, vẫn chưa xứng tình,
dù cho nhiều tiền, chết
thành tiền người. Trì kinh công đức, Vô lượng vô biên, tận mãi
sau này, dùng nó chẳng hết, lợi hai như vậy.
Người sao chẳng nghe. Kinh vô
thường nói: Quyến thuộc đều xả đi, tiền bạc
mặc họ mong, chỉ giữ
thiện căn, mình đường hiểm đầy lương thực.

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Nhẫn nhục Ba-la-mật… như người có mắt,
ánh trời sáng soi, thấy những thứ sắc”

Từ “Ly bất…” là chướng
sở ly. Đây chỉ vì chẳng
Nhẫn mà thành
ra là chướng. Nhẫn chịu thì thành trú.

Từ “Vô Ngã…” là chỉ ra nguyên do của Nhẫn. Đây có hai ý;
là thông và biệt; Thông
(chung) thì do vô ngã tướng, tuy nhiều lần bị cắt xẻ, thường vẫn nhẫn chịu.
Biệt (riêng) thì do vì vô ngã nên có thể
nhẫn, do lũy khổ cho nên có thể nhẫn.

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Thời sau này, nếu có Thiện Thiện nam
tử, Thiện nữ Nhơn, thọ trì đọc tụng kinh này…
quả báo cũng bất khả tư nghị”.

Từ “Lý Trí…”: là chướng sở ly.

Từ “Ngày ba thời …”: là chỉ
kinh đối trị. Ý nói:
Muốn chứng Thánh Tính thì phải có Trí.
Kinh nhiểu lần
so sánh, ý ở chỗ thúc đấy phát.
Đây giống với tướng
chê trách, khuyến khích trong Hoa Nghiêm. Kinh Hoa Nghiêm nói: “Pháp
Tính Chơn thường ly tâm niệm. Nhị thừa điều
này cũng đắc được,
chẳng nhờ đây mà được đời tôn, chỉ nhờ thậm thâm
vô ngại trí”.
Mà đây là ý riêng về đối trị, cho nên cần phải nói một loạt
để cho người ta xả định,
tu huệ. Nếu căn cứ theo cứu cánh mà xét chung thì cần phải Định và
Huệ đẳng học, ngang bằng nhau.
Trong Kinh Niết- bàn nói: “Định, Huệ
chẳng đẳng, chẳng thấy
Như Lai. Vô minh tà
kiến, từ đó mà sinh.
Trú thứ mười một trên, tức là Định Môn. Vì đối trị
khác nhau nên cần phải
vậy. Người tu tập cần phải kiên hành chúng.

Kinh từ “Bấy giờ, Tu Bồ-đề bạch Phật rằng: Thế
Tôn!… Thật không có pháp phát A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ-đề”.

Từ “ly chướng thứ
mười một…”: là chướng
sở ly.
Nghóa là động chẳng tự nhiếp,
tức là chướng, chẳng phải trú. Nếu tự nhiếp, bất động,
tức là trú,
chẳng phải chướng. Trong luận thì gọi đó là chướng tự thủ.

Từ “Ta có thể…”:
Là giải thích. Ýù nói:
Do kể cho là Ngã, bèn
khởi tâm mình có khả
năng hàng phục, tâm trú, bất giác Hỷ động, cho nên chẳng tự nhiếp.
Nay kinh nói: “Không có một chúng
sanh nào
được diệt độ, không có một pháp nào được
Bồ-đề” thì chẳng kế cháp cho mình
có khả năng đặc biệt,
cho nên có thể đối trị nó.

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Về ý ra sao? Như Lai ở chỗ Nhiên Đăng Phật, có pháp đắc A
Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ-đề không?…
Do vậy mà gọi là Nhất Thiết Pháp”.

Từ “Lìa chướng thứ mười hai…”: Nếu không có giáo truyền trao tức là chướng, chẳng phải trú.
Nếu được trao
truyền giáo, tức là
trú, chẳng phải chướng.

Tự “Muốn nhập….”: là giải thích thành nghóa trú. Tuy trong
tam Hiền vị, loạn tu lục
độ trãi qua vô số kiếp, muốn nhập Thánh Đạo, cần phải
Phật sách phát, cho nên
sau
Tư Lương Vị, đặt tên
Gia Hạnh, nó cũng giống như dùi lửa, khi lửa
sắp phát ra, phải gia thêm gấp
bội công lực.

“Gặp Phật”; là Phật Nhiên Đăng.

“Đắc Vô Sở Đắc”: tức là Nhiên Đăng thọ ký cho Thiện Huệ,
sẽ đắc làm Phật, Hiệu
Thích Ca Mâu Ni, chẳng phải Phật cho pháp.
Cho nên nói là “Vô Đắc”.

Hỏi: Đây nói Thiện Huệ đắc thọ ký, tiến nhập vào Địa thứ
tám, sao lại đem giai đoạn này phối với giai đoạn Địa tiến (chưa nhập
Sơ Địa)? Đáp: Muốn
nhập Sơ Địa, cần phải học Bát Địa, dụng tâm mới
có thể đắc nhập, nếu
chỉ học sơ địa thì rốt cùng chẳng thể nhập, cũng như người học bắn cung vậy.
Lại nữa khi
sắp chứng
Bát Địa, còn cần phải
có giáo thọ. Muốn nhập
kiến Đạo (Sơ Địa) cũng cần như vậy. Mà từ trong trú thứ năm đến trú này, mỗi trú đối trị
một chướng, chướng này chướng cho kiến Đạo
(Sơ Địa).
Nay là cùng cực của
Gia Hạnh Vị, đối trị đã
hết, cho nên nói rằng:
“Mà chứng đạo vậy”.

Kinh từ “Tu Bồ-đề!
Thí như thân người trường đại…
Phật thuyết
tất cả pháp vô ngã, vô nhơn, vô chúng sanh, vô thọ giả”.

Từ “Nhiếp chủng tính…”: là giải thích thành nghóa Trú.
Trí Thể tức là
quán chiếu,
Bát-nhã là Năng chứng, tức là không có phân biệt giữa hai trí,
Diệu và Binh, vì nhớ đắc trí này mà
sanh vào
nhà Như Lai, quyết định nối dõi giòng
giống Phật.
Cho nên đây tức là
Trí của Địa tiền, Gia Hạnh vị
khi đạt đến Sơ Địa, chuyển nhận tên này (nhiếp
chủng tính
trí). Vì nó có khắp ở trong tất cả pháp. Duy Thức nói: do vì nó hiển hiện ra từ
Chơn Như thị không, cho nên không có một pháp
nào mà nó chẳng tại.
Trong Luận thì gọi tên là Bình Đẳng trí. Mà có
năm loại nhân duyên Bình
đẳng:

1. Bình đẳng thọ ác;
2. Bình đẳng Pháp vô ngã.
3.Bình đẳng tất cả Đoạn tương ưng;
4.Bình đẳng vô hy vọng tâm;
5.Bình đẳng tất cả Bồ-tát chứng đạo. Có năm loại nhân duyên này, cho nên gọi là
Bình đẳng trí.
Cho nên luận nói: khi nhập chứng đạo, đắc
hai loại trí:

1.Nhiếp chủng tính trí;
2.Bình đẳng trí, mà sở chứng là Lý. Nay ở đây nói trí, là có hai ý:

1. Theo Khởi Tín Luận nói: y theo pháp thân này, gọi tên là Bổn giác;
2.Lý và trí ngầm hợp, năng và sở chẳng khác. Như hạt châu và ánh sáng chẳng xả lìa nhau.
“Thành pháp,
Bảo Thân”: Nhiếp chủng tính trí đạt đến quả,
đắc thành báo thân. Bình
đẳng trí đạt đến quả, đắc thành pháp thân.

“Trường Đại”: Luận thì nói là Diệu Đại. diệu; tức là báo thân, vì trang nghiêm bởi công đức của
vạn hạnh, đại, tức là pháp thân, vì
Chơn Như thật lý khắp tất cả.
“Thành pháp,
Báo thân”: nhiếp chủng Tính Trí đạt đến quả,
đắc thành Báo Thân, bình
đảnh Trí đạt đến quả, đắc thành pháp thân.
“Trường Đại”:
Luận thì nói
Diệu Đại. diệu tức là báo Thân, vì trang nghiêm bởi công đức của
vạn hạnh, Đại, tức là pháp thân, vì
Chơn Như thật lý khắp tất cả.
1

8.Từ đây về sau đều là cầu Phật Địa. Trong đó lại còn có sáu loại cụ trú. “Cụ trú”; nghia là viên mãn.
Nghóa là chuyển xả hai
chướng, chuyển đắc
Bồ-đề Niết-bàn, nhiếp chuyển cụ túc. Đã
chứng Thánh Tính,
sinh nhà
Như Lai, cần tỏ công đức
Phật quả, khiến cho vui
vẻ hướng đến, mà quả
đức đó tuy nhiều, nói tóm lại chẳng ngoài y báo
và chánh báo.
Trong hai báo này, trước tỏ rõ về
sở y, nếu không có
sở y thì năng y làm
sao đứng vững.
Bên trong chánh báo, chẳng ngoài phước
và trí. Vì trí dẫn phước,
cho nên trí phước sau. Mà sau là nói riêng về
ba nghiệp, nói thứ tự như sau:

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Nếu Bồ-tát nói thế này, ta đang
trang ng- hiêm
Phật Thổ, vị ấy chẳng gọi là
Bồ-tát… nếu
Bồ-tát thông đạt
Vô Ngã pháp, Như Lai gọi đó
Chơn là Bồ-tát.

Từ “Đây là dạy…”: là chỉ cho vị, tức là từ Nhị Địa cho
đến đẳng giác, đang ở giai đoạn tu đạo vị, nghóa là khi
trang nghiêm, lìa
năng tướng và sở
tướng, đó đó là Tịnh, xứng khắp pháp giới, cho nên nói
là “cụ túc”.
Cho nên kinh nói:
“Người thông đạt
Vô ngã pháp,
Như Lai thuyết danh Chơn là Bồ-tát”.

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Về ý ra
sao?
Như Lai áo nhục nhãn không?…
vị lai tâm bất khả đắc”.

“Kiến Tịnh” là ngũ nhãn.
Kiến tức vô kiến, gọi đó là Tịnh,
không có chỗ nào chẳng
thấy, gọi đó là cụ túc.

“Trí tịnh”: tức là thảy tri chư tâm… Tri tức vô tri, gọi đó là
Tịnh, không chỗ nào chẳng
tri, gọi đó là cụ túc.

Vì trí và kiến chẳng riêng khác, cho nên cùng một xứ.

Từ “Từ đây về sau…”, tức là chỉ cho vị.
Chẳng phải Tu Đạo vị. Đến đoạn
sau đều hợp nói trên
Hữu và Vô. Cho nên nói là
“quán thông”. Bốn Đoạn sau:

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Về ý ra sao? Nếu người đem bảy báu đầy
cả ba ngàn Đại thiên thế giới để dùng bố thí…
vì phước Đức là vô, nên
Như Lai nói đắc phước đức nhiều”.
Hỏi:
Trước đã nhiều lần nói về phước đức của bố thí, đây có
khác gì với trước? Đáp:
Trước nói đều là để
so
sánh chẳng bằng phước thọ trì, nay
ở đây nói là phước
của vô trú xứng với Tính, chẳng thể so sánh, cho nên khác.

Hỏi : Phật là Quả,
Bố Thí là Nhân.
Vì sao trong quả lại
nói về Nhân Hành.
Đáp: Hể là
quả đức đều là Nhân kia, thành cái Nhân của Vô
trú để làm rõ phước
của xứng với Tính.

Nói “Tự tại”: là để tách biệt với phước thuộc Hữu
lậu, chẳng tự tại.
Nếu theo trong luận thì đoạn này và Đoạn trí Tịnh, hợp lại
thành một đoạn, ý tỏ
rằng phước và trí chẳng lìa nhau, như thế thì trong
đoạn nói về thuận, cũng
tách ra làm hai đoạn; đó là sắc thân cụ túc, cũng
là đủ con số sáu đoạn.
Nay ở đây thì hợp sau, tách trước ý rằng phước và Trí xa nhau mà khác nhau, phối nhiếp
Nhân và Quả. Đoạn văn và
đoạn sáu có khác, khác nhau thì cần phải tách ra.
Tướng và Hảo cùng là
một thân, ý là vì thành
ba nghiệp, cho nên cần pải hợp lại.

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Về ý ra sao? Phật có thể dùng cụ túc
sắc
thân mà thấy không?… đó gọi là chư tướng cụ túc”.

Đây là nói
vể Như Lai Chơn Thân và ứng thân cụ túc. Như
kinh nói: “Tức phi cụ
túc sắc thân” là tỏ về Chơn thân. “Thị danh cụ túc
sắc thân” là tỏ về
Ứng Thân. “Tức phi chư tướng cụ túc”; là tỏ về
Chơn Thân. “Thị Danh chư
tương1 cụ túc”; là ứng thân.

Kinh từ “Tu Bồ-đề! Ông đứng cho rằng Như Lai nghó thế này

“Ta đang Hữu
Sở thuyết pháp”… thị danh thuyết pháp”. Thuyết
mà vô thuyết, thuyết vô thuyết, là
Chơn thuyết pháp.
Cụ túc là vô pháp
để thuyết, không có chỗ
nào chẳng thuyết, đó gọi là thuyết pháp.

Mà trong tâm, lại có
sáu loại:
1.Niệm xứ.

2.Chánh giác.
3.Thi thiết đại lợi ích;
4.Nhiếp Thủ pháp Thân.
5.Bất trú sinh tử Niết-bàn.
6.Hành trú tịnh. Hóa độ chúng sanh, đại bi làm gốc. Cho nên trước tiên là tỏ về Niệm xứ. Mình chưa thành Phật, sao thể độ người. Cho nên, tiếp đó nói về
chánh giác, tự lợi đã mãn, liền hợp lợi tha, cho nên tiếp đó tỏ về
Thi Thiết Đại
Lợi ích; còn e trệ ở tướng Đại, nên tiếp đó tỏ về
Nhiếp Thủ pháp thân, lại e trú không và Hữu, cho nên
nói về bất trú Sinh tử, Niết-bàn, lại e chấp thí hóa tích, cho nen tiếp theo nói vê
Hành trú tịnh, dùng
sáu ghóa này, để
so riêng với văn kinh, chi tiết như
Luận kia đã
nói, vì tránh phiền não nên chẳng kể ra.

Từ “Lại nữa, mười tám trú…” là lớp thứ hai, dùng tám nghóa
thâu tóm mười tám trú trên.
Nhiếp:
Nghóa là bao trùm, bao nạp, tức là lấy phổ độ chúng
sanh, hiện không có trái ngược, do vậy, phối với
Trú thứ nhất phát tâm trú.

Tịnh và tương ưng: Bởi cùng một nghóa, do vậy, phối với
Trú thứ hai.

Tuy ba sắc, bốn pháp đều là
Dục đắc (muốn đắc).
Do vậy, phối
với hai trú giống nó, là trú thứ ba và trú thứ tu.

Có thể hiểu được.

Vừa đúng vào Tịnh tâm Địa, cho nên đồng với trú này.

Đang đúng là cứu cánh vị, cho nên đồng với
Trú này, tuy thông
cả Tu Đạo, vì theo nhiều mà nói.

Từ câu “trong mõi một trú…” là tỏ về các nghóa nhiếp như
trog trú thứ nhất, “Phổ
độ tứ sinh” là quảng “Nhiếp nhập vô dư
Niết-bàn là thâm. “Thật vô
chúng sanh đắc diệt độ” là quảng (rộng). “Bồ-tát,
Vô Ngã, Nhơn tướng”
là thâm, trú thứ nhất là như vậy, cò các trú khác cứ theo lệ trên thì rõ. “Nhược ngũ bách
sinh
Nhẫn” là quảng “Đều Vô
Ngã Nhơn” là thân, nếu
nói chi tiết thì trước dùng sáu trú, nhiếp mười
tám trú. Sau lấy hai trú
nhiếp mười tám trú, đều được đầy đủ.

Sớ từ “Mười tám trú,…” là phần ba.
Còn phối theo Địa và vị
để giải thích.
Mà trong các giáo, nói về Địa và Vị, hoặc có (Hữu) hoặc không có (vô).
Như kinh Lăng
Già nói: ‘Thập Địa tức
là Sơ,
Nhị Địa tức là
Bát… không có một địa nào cả”, đây là tỏ rằng vô ( không
có). Kinh Nhân Vương, kinh Anh Lạc thì nó đủ cả Địa và Vị, đây là tỏ rằng
vô
(không có).
Kinh Nhân vương, kinh Anh
Lạc thì nói đủ cả Địa và Vị, đây là tỏ rằng
Hữu (có), còn ở đây kinh này
Hữu hay vô đều tùy cơ mà nói.
Nếu kinh Hoa Nghiêm; hành
Bố vạn sai, viên dung
nhất tế, hữu và vô là
vô ngại, thì kinh này thuyết về xứng với tính. Mà
theo Hoa Nghiêm. Hữu và
vô vô ngại, mới là liểu nghóa. Vì dựa theo
pháp, tức là vô, mà
dựa theo Nhơn (người) thì tức là Hữu. Nhơn và pháp đã chẳng lìa
Hữu và vô, cho nên hợp lại ngang bằng với nhau.
Mà hành nhân niệm niệm cần ngầm hợp
Phật cảnh, phản cùng biển quả thì tự nhiên giai cấp bất đồng.
Nếu dụng tâm mà
sẳn có đẳng cấp thì rốt
cuộc chướng cho chứng
nhập. Cho nên Hoa Nghiêm Sớ nói: Tu thì đốn tu,
vị thì chia nhân và quả.
Huống nữa Tông của kinh này là vô tướng, há lại hợp với kê ra ngôi vị
cạn sâu, chỉ dựa theo
Tình và Hoặc dẫn đến
mỏng bớt mà vị và Địa
chuyển cao. Nghóa và tướng hơi giống nhau mà
lược phối nhiếp nhau.

Câu “Đệ Nhất Thập trú”: Thập trú là:

1. Phát tâm trú;
2.Trì Địa trú;

3. Tu hành trú;

4. Sanh quý trú;
5. Phương tiện cụ túc tru;
6.Chánh tâm trú;
7.bất thối trú;
8.Đồng Chơn trú;

9.Pháp vương tử trú; 1

0.Quán Đảnh trú. Nay phối với mười trú là; vì đồng tên vơi trú thứ nhất kia nên phối với nó.
Hỏi: So nhau
chỉ nói là một, sao lại phối với cả mười. Đáp:
Vì trú dầu bao trùm cả những trú sau.

Hỏi: Vì sao
chẳng nói Thập Tín vị?
Đáp: CŨng
bao trùm vào trong Thập trú vị. Vì chúng đứng
trước thật trú, nên
gọi chung là Tín Hành Địa, cũng giống giới Hoa Nghiêm mà thôi.

Câu “Đệ nhị Thập Hành…”: Thập Hành tức là:

1. Hoan Hỷ hành;

2.Nhiêu ích hành;
3.Vô sân hận hành;

4.Vô tận hành;
5.Ly si loạn hành;

6.Thiện hiện hành;
7.Vô Trướng hành;

8.Tôn trọng hành;


9. Thiện pháp hành;
10.Chơn thật hành. “Tiền lục”: là sáu hành trước trong nười hành, dùng phối với trú xứ thứ ba thứ hai này thuyết về lục độ, tức là bố thí phối với hoan
hỷ hành, trì giới phối
vói nhiêu ích hành. Nhẫn nhục phối với vô sân hận hành, tinh tiến phối với vô tận hành,
Thiền Định phối với
si
Loạn hành. Trí huệ phối với
Thiện Hiện Hành. Bởi tâm ly phân biệt, thiện xảo thị hiện.

“Tam, đệ thất hành”, câu “chẳng dùng tướng thấy Như Lai”,
tức là Vô Trướng Hành.

“Tứ, Hậu tam hành” phối với ba loại pháp thân trong trú thứ tư.
Đó là:
Pháp thân ngôn thuyết phối với
Tôn Trọng Hành, bởi vì
sinh
tôn trọng với ngôn giáo
của Phật. Pháp thân trí tướng phối với Thiện pháp hành, bởi vì
Chơn Như vô vi là
Chơn thiện pháp, pháp thân phước
tướng phối với Chơn
thật hạnh, bởi vì phước của trì kinh là vô lậu Chơn thật.

“Năm đến mười bốn phối với mười hồi hướng”


1. Cứu hộ tất cả chúng sanh, ly chúng sanh tướng hồi hướng;


2. Bất Hoại Hồi Hướng;
3. Đẳng nhất thiết Phật Hồi hướng;

4.Đến tất cả xứ hồi hướng;
5.Vô Tận công đức tạng hồi hướng;


6. Tùy thuận kiên cố hồi hướng;
7. Đẳng tâm tùy thuận tất cả chúng sanh hồi hướng;


8. Chơn như tướng Hồi hướng; Vô phược Vô Trướng giải thoát hồi hướng; 1

0.Pháp giới vô lượng hồi hướng. Trú thứ năm phối với Hồi hướng thứ nhất; ly mạn tức là ly
chúng sanh tướng.
Trú thứ sáu phối với
Hồi hướng thứ hai; gặp
Phật đa văn tín,
giải hành,.. là
Bất Hoại. Trú thứ bảy phối với
Hồi Hướng thứ ba; chư
Phật ly tướng, đã bất
trú sắc, tức là đẳng Phật.
Trú thứ tám phối với hồi hướng thứ tư; đã thấy đại thân phi thân, là
Chơn như tế, mới đến tất cả xứ.
Trú thứ chín phối với hồi hướng thứ năm; chẳng theo ngoại
luận, thọ trì kinh này,
tức là đắc vô tận công đức. Trú thứ mười phối với
Hồi Hướng thứ sáu,
quán phá ngũ uẩn, tương ưng với Định, Bồ-đề kiên
cố. Trú thứ mười một
phối với Hồi hướng thứ bảy; đã chẳng thủ tướng,
tức với chúng sanh, đẳng
tùy thuận vậy. Trú mười hai phối với Hồi
Hướng thứ tám; kinh nói; ly tất cả tướng, tức danh chư Phật, tức là
Chơn như tướng.
Trú thứ mười ba phối với
Hồi Hướng thứ chín.
Cắt xẻ chẳng
sân, tức là vô phược
Vô Trướng. Trú thứ mười bốn phối với Hồi hướng
thứ mười. Kinh nói:
không có biên là công đức bất khả tư nghị, tức là
công đức pháp giới.

“Trú mười lăm là Noãn…”: là phối với bốn gia hành vị. Mà bốn gia hành vị này là do tam
Hiền Bồ-tát đã trãi qua vô
số kiếp tu, tích chưa tư lương phước và trí, vì để nhập kiến đạo mà lại gia hành.
Hai vị, Noản và Đảnh dùng
bốn tầm ty quán, quán sở thủ bốn pháp; danh,.. là giả có, thật không có, tức là
sở thủ là không.
Nhẫn và Thế Đệ Nhất, dùng bốn trí như
thật, quán chung Năng danh và sở danh,.. là Nhẫn
có ba phẩm đó là Hạ,
Trung, Thượng. Hạ phẩm ấn sở thủ là không. Trung phẩm thuận
Năng thủ không,
Thượng phẩm ấn năng thủ không,
Thế Đệ Nhất, Nhị không đều
cùng ấn, mà đều trệ tướng, chưa thể chứng
thật, cho nên Duy Thức
nói: “Hiện tiền lập ít vật, cho là Duy Thức Tính,
bởi vì Hữu Sở Đắc,
chẳng thật trù Duy Thức”. Nếu phối với văn kinh,
tức là trú thứ mười
lăm. Kinh nói: “Thật không có pháp phát A Nậu
Bồ-đề tâm. Vì
Bồ-đề Tâm có thể phát Sở thủ, mà đã nói là
Thật không có
thì tức là sở thủ
không, đúng vào hai vị, Noãn vị và Đảnh vị.

Trong trú mười
sáu, kinh nói: “Phật ở chỗ Nhiên Đăng Phật, bất đắc
Bồ-đề đó là ấn
sở thủ không, đúng vào hạ phàm Nhẫn.
Tiếp đó nói: “Như Lai tức
là Nghóa Như của chư pháp”. Tức là thuận Năng
thủ không, nhưng vẫn chưa
nói thời sau bất đắc thì biết là chưa thể ấn
trì, đúng vào trung phẩm
Nhẫn. Tiếp đó nói: “Thật không có pháp đắc
A Nậu Bồ-đề”, đây tỏ
rằng thời sau rốt cuộc chẳng đắc, tức là ấn
Năng thủ không, đáng là
Thượng Phẩm Nhẫn. Tiếp đến nói: “Pháp mà
Như Lai đắc, pháp đó không thật không hư… tức phi tất cả pháp”, tức là
song ấn hai không, đúng
vào Thế Đệ Nhất Vị.
“Trú mười bảy
sơ Địa” như trên kia,
sớ nói:
Nhiếp chủng
Tính Trí, chứng Biến hành Chơn
như,… cho nên ứng vào Sơ Địa.
“Trú mười tám…” trong này, hợp lại có hai, nghóa là trong trú
này, phần đầu, Quốc Thổ
Tịnh cụ túc, là đang tu Đạo vị, cho nên trên kia sớ nói: giáo này nhị Địa trở lên chư
đại Bồ-tát, từ vô thượng kiến trí tịnh
cụ túc trở xuống, đều
là cứu cánh vị, cho phần trước nói rằng: “Từ đây
về sau đều là trú
Phật quả”. Trú mười lăm, mười
sáu là gia hành.
Trú mười bảy là kiến đạo.
Trong trú mười tám, phần đầu là cụ túc tu đạo.
Còn lại tức là vô học đạo, chia phần đã xong.
Có hai phần:

1.Điệp chương chia văn;
2. Thao chương chánh thích: có bốn phần: Thiện Hiệu thân thỉnh: có hai phần:

Chỉnh nghi tán Phật:
Sớ có hai phần: phần đầu là giải thích
người hỏi: từ đầu… cung kính, là phần chỉnh
nghi. Còn lại đều là
phần tán Phật.

Kinh: chữ “Thời” tức là khi
Như Lai đã ăn xong, trãi tòa mà
ngồi. “Đức Trưởng
Niên lão”; nghóa là Đức cao, gọi là Trưởng, tuổi nhiều, gọi là Lão.
Từ câu “Đường dịch…”; là chứng cho niên lão, từ câu
“Ngụy dịch…” là chứng cho
Đức Trưởng.
Trí Huệ siêu luân, tức là nghóa
của Đức Trưởng. Còn
“Lấy Huệ làm mệnh”, là dựa theo Dụ mà tỏ
pháp. Nghóa là thân người lấy mạng làm gốc,
Phật pháp lấy
Huệ làm gốc. Mệnh tận thì sáu
căn đều phế, Huệ tạng thì vạn hạnh bất thành…,
đây là dựa theo nghóa
riêng mà giải thích “Trưởng lão”. Nếu theo ý
chung thì chỉ có Đức
nghiệp mới gọi là trưởng lão, như nói: Tiên sinh, chưa
ắt là tuổi đã già.

“Tu Bồ-đề” còn gọi là Tô Bổ Để, chỉ là âm phạm ở vùng
sở
hạ mà thôi. Từ “Thiện
cát …”: là nêu ngược theo ngọn, từ “Khi sanh…” là theo gốc mà thuận
giải thích.
Tây Vực Ký nói: Tu Bồ-đề là
Phật Thanh
Long Đà ở Đông phương, ảnh hưởng hội của Thích Ca, thị tích
Thanh văn, phát dương
không Lý, mười phương chư Phật pháp đều vậy.

“Tòng tòa…” là phần trai, giải
thích nghi.
Có hai phần:
Chánh thích văn kinh: “Đều
chỉnh nghi …”, sớ tuy tỏ chung nhưng kinh thì cần giải
thích riêng.
“Tòng tòa khởi”, Đạo giữa thầy trò, tôn ti có
khác, muốn có điều hỏi,
chẳng thể ngồi hỏi. Đây giống với tăng tử đứng
lên hỏi phu tử (khổng
tử). Trong Hiếu kinh, phu tử hỏi Tăng Tử rằng:
Tiên vương có chí Đức yếu Đạo dùng để thuận thiên lạc, dân dùng hòa mục, trên dưới vô oán, ông có biết điều đó không?
Tăng Tử đứng lên
đáp: Sâm chẳng minh mẫn, đâu đủ để biết điều đó!
Tuy kia đáp đây hỏi,
mà đạt đến chữ kinh là như nhau.
“Thiên đản hữu kiên”: là nghi lễ ở phương kia (Ấn Độ). Ở đất này (Trung
Hoa) thì chẳng pải nghi lễ.
Muốn hỏi Như Lai, cần phải
thiên đản (trịch áo vai).

“Hữu tát …”:
Hữu (phải) tức là thuận, đầu gối có thể co duổi, biểu cho tâm thuận với lý.
“Trước địa” (dính đất,
sát đất): tức là bày tỏ
tướng thấp kém. Đầu gối biểu cho Trí. Địa (đất) biểu cho Lý.
Chắp tay là biểu cho tâm ngầm.
Chắp tay thì chẳng cầm đồ vật bên ngoài, tâm ngầm
với giác, chẳng duyên
với khác. Vì muốn hỏi pháp môn thật tướng nên cần dụng tâm như vậy.
“cung kính” là tổng kết. Đứng dậy, trịch vai,
qùy gối, chấp tay, đều
là vì cung kính mà vậy. Cũng có thể phối với ba ng- hiệp, nghóa là: Đứng dậy, trịch vai, chắp tay; là
Thân nghiệp.
Cung kính tức là ý nghiệp.
“bạch Phật rằng …” là khẩu nghiệp.
Hy Hữu …”:
sớ chỉ nói chung, đầy đủ thì có bốn loại:

Thời Hy Hữu: Kiếp
dài khó gặp, mà nay nằm trong Hiền kiếp.
Đang đúng trụ kiếp, ngay trong trụ kiếp, có hai
mươi kiếp tăng giảm, nay tức là trong kiếp giảm thứ chín, khi tuổi thọ con người là hai vạn
tuổi, Ca Diếp Như Lai ra đời, cứ một trăm năm
thì giảm một tuổi thọ, đến khi tuổi thọ con người là một trăm tuổi,
Thích Ca Như Lai ra đời, cứ
một trăm năm thì giảm một tuổi thọ, đến khi
tuổi thọ con người là một
trăm tuổi, Thích Ca Như Lai ra đời, sau khi giảm, kiếp này đã hết, đến
kiếp thứ mười, triển chuyển kiếp tăng, đến
tám vạn bốn ngàn tuổi, lại
cứ một trăm năm giảm một tuổi, đến khi tuổi
thọ con người là tám vạn
tuổi, Di Lặc Phật ra đời. Nhìn quá khứ và vị
lai, hai vị Phật cách nhau hơn một ngàn một trăm vạn năm, khoảng giữa thời gian đó không có một vị
Phật nào khác.
Cho nên nói
là “Hy hữu”.
Cho nên Pháp Hoa nói: “Chư Phật hưng xuất thế, xa xôi thật khó gặp”.

Xứ Hy Hữu: trong
Tam Thiên giới, chỉ có một Phật, trăm ức
Tứ Thiên hạ, trăm ức
Tu Di Sơn, trăm ức
Nhật Nguyệt, trăm ức lục
dục trăm ức phạm thế,
trong đó, chỉ có một Phật, ở phương này mà hiện.

Đức hy hữu:
Bởi phước Huệ siêu tuyệt, thấy vô thượng.
Cho nên Pháp Hoa nói: “Trí Huệ ta đã đắc, vi diệu tối
đệ nhất”. Lại nói:
“Như pháp sở đắc đó, Định Huệ lực trang nghiêm,
lấy đó độ chúng sanh, tự chứng vô
thượng Đạo”.
Mà công đức Phật, chẳng thể
thuyết nói, tận hết bờ mé.
Cho nên Hoa Nghiêm nói: “Sát trần tâm niệm đến biết được, nghiệp trong biển lớn uống hết được, hư không lường được gió buộc
được, chẳng thể nói hết công đức Phật”.

Sư Hy Hữu: Dùng Đại từ bi cực xảo
phương tiện, hiện nhiều loại
thân tướng, diễn vô lượng pháp môn, tùy theo
căn của chúng sanh đều
lợi ích. Nay đều tán thán, là ý thì tuy thông,
nghóa thì sự đáng tán thán, sau đó nêu rằng:
“Thiên hộ niệm….”.

“Như Lai”: có Chơn và hóa khác nhau:

Chơn Phật, danh là Như Lai: khi mê, bỏ giác, hợp với trần, gọi là
Như khứ, khi ngộ rồi, bỏ trần hợp giác, gọi là
Như Lai. Như tức
Chơn Như, Lai khứ tức tùy duyên.

Hóa Phật, danh là
Như Lai từ
Chơn Như khởi lai ( đến), thành chánh giác mà hóa
chúng sanh.
Nay đang hậu (sau), cho nên nói: từ
Như mà lai.
“Căn Thục” là những
Bồ-tát Tam Hiền trở lên, tín căn thành
thục, mãi không thối chuyển.

“Trí Huệ lực” tức là thành tựu Trí vô phân biệt.

“Phật pháp” tức là tùy theo phần vị, khiến chứng Chơn Như, là
ở một pháp, khiến đạt
trăm, ngàn, vạn pháp minh môn, đây tức là hạnh tự lợi.

“Giáo hóa lực” tức là Hậu Đắc Trí.

“Nhiếp thọ chúng sanh” tức là tùy theo phần vị của họ, khiến họ giáo hóa chúng
sanh ở trong trăm ngàn vạn ức thế giới. Đây là
hạnh lợi tha.
“Căn chưa
Thục” là Bồ-tát Thập Tín vị. Bởi vì người ở vị
này, loạn tu lục độ,
tâm như lông nhẹ, cần phó chúc trao cho người Trí,
bảo họ giáo hóa, khiến
cho chẳng thối lùi.

“Đam nhỏ….” Đem Tiểu Bồ-tát phó trao cho Đại Bồ-tát, chúc (dặ dò) Địa
Bồ-tát hóa tiểu Bồ-tát. Đây giống như cha mẹ di chúng
cho con cháu.

“Bồ-đề…” là phần hai: giải thích riêng về Bồ-tát. Âm phạm
gọi Bồ-tát, là chưa đầy
đủ, gọi cho đủ là Bồ-đề tát Đỏa. Tiếng Hán gọi là

Giác Hữu Tình. Vì người thời ấy chẳng quý trong tiếng Đường cho
nên vẫn lưu lại tiếng
phạm, nước Tân thích tóm lược lại bỏ bớt hai chữ Đề và chữ Đỏa, chỉ gọi là Bồ-tát.
Dựa theo cảnh
sở cầu là giác,
sở độ
là Hữu tình. Mà dựa
theo con người (Nhơn) thì có bốn cú: đó là Nhị
Thừa có cầu, không có
độ. Chư Phật có Độ, không có cầu. Bồ-tát vừa có
cầu vừa có Độ. Phàm
phu thì không có cầu, không có độ. Dựa theo tâm thì cũng có bốn cú: chư
Phật có giác, không có tình.
Phàm phu có
Tình, không có giác.
Bồ-tát có tình có giác.
Nhị Thừa nhập vào vô y
giới; không có tình,
không có giác. Dựa theo Năng và Sở thì sở cầu là
giác, Năng cầu là Hữu tình.

Từ câu “cả ba …” đều câu trước là giác, câu sau là Hữu Tình.
Mà trong ba nghóa này; nghóa
một là dựa theo Bi và Trí. Nghóa hai là dựa theo
Chơn và Vọng.
Nghóa ba là dựa theo con người và pháp.
Nghóa của chữ Bồ-tát chẳng
ngoài ba nghóa này, chưa ắt đội mũ báu, mặc áo
trời mới là Bồ-tát.

Trong phần Sở chia ra hai phần:

1. Giải thích đương cơ: từ câu “Hoa Nghiêm …” là dẫn chứng, đây có hai ý: ý đầu nói rằng: có người trước kia đã từng phát tâm, về
sau quên mất, còn chẳng
phải là căn khí, huống nữa là những người hoàn toàn không có phát tâm.
Vì sao lại vậy? Vì bị ma nhiếp trì.
Yù sau thì nói: Chúng
sanh phát tâm rồi, về
sau lại quên mất, là vì chẳng hiểu
(phương pháp), trú, tu,
hàng phục mà thôi… cho nên nay hỏi là đẻ dừng bị
quên mất. Phần trước
là phân biệt cái cơ, sau là phòng ngừa sự thối lùi.
Có hai ý này nên mới dẫn dùng kinh kia.
Do vậy, Thiện tài đồng tử mỗi
lần gặp bạn lành đều
trình bày rằng: tôi đã phát A Nậu Đa La Tam
Miệu Tam Bồ-đề Tâm rồi
nhưng chưa biết làm thế nào học Bồ-tát Hạnh,
tu Bồ-tát đạo. Ý nói
phát tâm mới là khí (căn khí, đồ chứa) của tu hành.

Từ “A Nậu …”; trước tiên là dịch tên. “nghóa là chánh trí …” là giải thích chữ
“chánh” ở trước.
Còn so với chữ “Biến” để chia thành hai
Trí. Chữ “chánh” ở
sau tức là tỏ rõ sở giác của hai trí là chẳng thiên, chẳng lệch.
Tức là dùng chánh trí để giác Chơn, dùng
Biến Trí để giác tục, đều chẳng
thiên lệch, chẳng tà vậy, cho nên gọi
là “chánh giác”.
Vì Nhị Thừa thì giác một
cách thiên lệch, phàm phu thì giác một cách tà
vạy, nay để tách biệt
với hai loại đó mà nói là “chẳng thiên lệch,
chẳng tà vạy”.
Nghóa là như lý mà
tri (biết), như
sự mà tri.
Mà Hai trí này còn
gọi tên là;
Như lý và
Như Lượng, căn bản và hậu Đắc,
Chơn và Tục,
quyền và thật.
Lại nữa, theo thuyết của
Trí Độ Luận;
Từ Nhân đến Quả,
có năm loại Bồ-đề:

1.Phát tâm Bồ-đề; tức là Thập Tín;
2. Phục tâm Bồ- đề; tức là Tam Hiền,

3.Minh tâm Bồ-đề, tức là Sơ Địa đến Thất Địa;


4. Xuất Đáo Bồ-đề, tức là Bát Địa, cửu Địa, Thập Địa;

5. Vô Thượng Bồ- đề;Phật tức là Như Lai Địa. Nay dựa theo Năng phát tâm, tức là đúng vào loại
Bồ-đề thứ nhất.
Dựa theo sở phát thì loại
Bồ-đề thứ năm.
Năng và Sở hợp luận
thì xuyên suốt từ loại một cho đến loại năm.

Sớ phần hai
Giải thích chánh vấn.
Có ba phần:
Giải thích bản
dịch Đời Ngụy: trước
tiên là dẫn căn. Từ “ý nói…” là giải thích ý. Câu
“Trú cảnh gới gì?” là khi chưa phát tâm thì trú cảnh của lục trần. Đã
phát tâm rồi, nên
sửa nên nếp.
Cho nên nói: trú cảnh giới gì?”.
Câu “tu hạnh nghiệp gì?” khi chưa
phát tâm, làm mười nghiệp ác. Đã phát tâm
rồi, chẳng thể như trước,
cho nên nói “Tu hạnh nghiệp gì?”

Câu “Vọng tâm….”: khi chưa phát tâm, vọng tâm khởi, liền
đuổi theo vọng, đã phát tâm rồi, chẳng thể theo vọng.
Cho nên hỏi rằng
“làm sao hàng phục?”
“cho nên Phật…” là tỏ bày ý đáp. Ý nói: Xưa kia trú cảnh của lục trần, nay trú bốn tâm.
Xưa kia hành mười ác, nay
hành sáu độ. Thời xưa
trước (dính mắc) tướng, nay khiến chẳng trước, dụng tâm như vậy là
Chơn thật tu hành thì phát
Bồ-đề tâm làm
sao quên mất được!
Từ câu “Tần dịch…” là hội với bản kinh này.
Câu đầu là
nạn khởi. Từ “ý
nói…” là giải thích câu đầu. Câu thứ hai là
nêu: Ý nói: Tuy bản dịch này không có đoạn văn nói về tu hành nhưng đã bao hàm
nghóa của tu hành như trong
Khởi Tín nói: Lục Thức Bát thức, chẳng nói
thức thứ bảy, tuy chẳng
nói nhưng nghóa cũng đã đầy đủ…

Từ “nghóa là Bốn tâm…” là chỉ cho kinh, giải thích thành, ý nói: trong bốn tâm, cũng có nghóa
của Trú, tu, hàng phục.
Trong Lục Độ cũng có nghóa của
trú, tu, hàng phục. Vì sao? Trú: nghóa là phát tâm,
ắt cần tu tiến. Hàng:
nghóa là chế phục, là nói theo trú, tu. Do vậy, ở đây chúng chẳng xả lìa nhau.
Bản dịch đời Tần,
Cưu ma La Thập lược bớt, ý là ở đó.
Văn tuy chẳng nói, nghóa đã đủ vậy.
Từ “cho nên,
Vô Trướng…” là phần ba,
dẫn luận làm chứng. Câu “Trú; nghóa là Dục nguyên”;
Dục nguyên (mong muốn) ý khởi, tức là phát tâm.
Câu “tu hành…”,
bình đẳng trì tâm gọi
là Đẳng trì, Đẳng Trì tức là tương ưng, tương ưng
tức là nghóa của tu
hành. “Hằng phục…”, “tâm kia” tức là tâm
tương ưng ở trước, chế nó khiến nó trở về với trú, tức là lại khiến cho tương ưng, đây tức là nghóa của hàng phục nói
theo trú, tu.
Kinh và luận khế hợp
nhau, ý chỉ của thánh có
chỉ giống nhau, cho nên như trên nói, lý thật là vậy.

Câu “Lại nữa, mười tám trú…”: đây là luận của ngài
Vô Trướng là đáp dọc về ý của
ba câu hỏi. Nếu theo ngài Thiên Thân giải thích kinh thì đáp ngang về ba câu hỏi. Nếu theo ngài Thiên
Thân giải thích kinh thì đáp ngang về ba câu hỏi.
Từ “Tu Bồ-đề!
Hỉ nên như
sở giáo
trú” về sau, tức là
đoạn riêng về nghi tình. Nay tỏ về ngài Vô Trướng nên có
thuyết này, ý nói: chẳng chỉ bốn tâm, mà ngay cả trong
Lục Độ cũng có nghóa của trú,
tu, hàng phục. Như bên trong mười tám trú đều có
ba nghóa đó.
Như trong trú thứ nhất: “Độ bốn
sinh nhập
Niết-bàn” là
nghóa của trú. “Vô sinh
khả độ” là nghóa của tu. “Vô Ngã tướng….”
Là nghóa của Hàng phục. Trú
thứ nhất đã vậy, những trú khác đều thế.

Từ “Mới biết…” là kết
nghóa ba. “Hành một”, ba nghóa đầy đủ
mới thành một hành. Đó
là, không, phát tâm, Hàng phục. Chẳng tu hành
thì cũng chẳng phải là
Hành, chỉ phát tâm, tu hành mà chẳng hàng
phục, cũng chẳng phải là
Hành. Không., Hàng phục, tu hành, mà chẳng phát tâm, cũng chẳng phải là Hành,
Như Đỉnh ba chân, như trời ba
quang, thiếu một chẳng
được. Cái diệu của dịch kinh, chính là tại đó vậy.

“Ấn tán
sở tán”: là ấn và tán lời tán thán của
Tu Bồ-đề. Tức là kinh nói: “Thiện tai! Thiện tai!” là tán, “Như
Như sở thuyết” là ấn.
“Như Lai thiện hộ niệm…”, là sở tán. “Lời
lặp…” là những lời tán thán
của Tu Bồ-đề khế hợp với tâm Phật, nếu không
lặp lại thì sao thể biểu tỏ
sự cực thiện.
Như Nhan Hồi chết, khổng
Phu Tử than rằng:
“Trời chôn ta! Trời chôn ta!” chú thích: Lời nói lặp
lại là đau thương cực kỳ.
Cát và hung tuy khác, nhưng lòng ân cần thì giống nhau.

Từ “Hộ niệm và
phó chúc…”:
Không sinh (Tu
Bồ-đề) phát
ngôn, lời nói đúng với sự, do đó Điều ngự
(Đức Phật) ấn trú…

“Bảo nghe hứa thuyết” Kinh nói: “ông nay lắng nghe” là bảo
nghe. “Sẽ vì ông thuyết” là hứa thuyết. “Đế”
là nghóa của thẩm thật, xét thật, xét kỷ. Ý bảo nghe thật kỷ,
Chơn thật dụng tâm mà nghe từ câu “có dùng tâm hành
sinh diệt…” đây là dùng văn của
kinh Tịnh Danh,
Kinh kia nói: “Không có dùng
sinh diệt tâm hành mà thuyết
Thật tướng pháp” Ở đây ý nói: đã chẳng thể dùng tâm
sinh diệt mà thuyết thì
sao thể dùng tâm
sinh diệt mà nghe. Đã là pháp thật tướng bất
sinh bất diệt thì
sao lại dùng tâm hành
sanh diệt mà thuyết nó, nghe nó. Đừng có đặt
món ăn ngon trên chiếc đóa nhơ uế. Từ “trí
luận…” là giải thích tướng:
“Đoạn thị” là nhìn ngay, chẳng liếc trái liếc
phải. Mắt nếu nhìn đi chỗ khác thì tâm ắt duyên theo điều khác.
Vốn muốn chế tâm, bèn bảo
nhìn thẳng, đó là phương tiện của dụng tâm.
“Khát nước” là dụ.
Như khát nước vậy, chỉ e nước hết, không nhìn chỗ khác. Người nghe pháp, cũng lại giống vậy, mong mỏi diệu pháp, vô tâm liếc mắt. “Một tâm nhập
lời nghóa”, trong ý hiện nghóa, mới phát ra lời,
trong lời có nghóa, trong
nghóa có ý, bảo người nghe dùng nhỉ thức mà nghe
lời ấy. Dùng ý thức

mà chọn lấy nghóa ấy, tìm nghóa mà lấy ý, được ý mà bỏ nghóa.
Nếu được ý ở trng lòng, lo gì đánh mất lời nghóa, tâm tâm nếu vậy, như
bình rót bình, nhận lảnh
không sót, thế thì chí diệu. Cho nên nói: “Nhất
tâm nhập vào trong trang ngữ nghóa”. “Dũng diệu”
tức là hớn hở vui
mừng, tức là khi muốn
nghe pháp. “Bi hỷ” tức là khi đã nghe hiểu “Bi”
nghóa thươn tâm, ngày xưa chẳng gặp, như phần
sau kinh nói:
“Rơi lệ buồn khóc”. Hỷ:
Nghóa là mừng.
Hôm nay được nghe, như
Thu Tử hớn hở
vui mừng. Thương cho ngày
xưa, vui vì hôm nay, cho nên nói là “Bi
hỷ”. từ “như thị…”
là kết về cái cơ, ý nói: Nếu chẳng dụng tâm như vậy
thì chẳng thể vì họ mà
thuyết. Lại nữa, quyển ký của ngài Chơn Đế nói: “Đế
Thích” ba lỗi lầm, được ba công đức, đó là ly tán loạn, khinh
mạn, điên đảo, như thứ
tự sinh ra ba Huệ văn, tư, tu.

“Tiêu khuyến tương
trần” Tiêu: là tiêu chỉ, nêu chỉ, khuyến
là khuyến miễn, khích lệ.
Tương là như muốn, sắp.
Trần là thuyết
nói: “Thiền nam tử!”; là tiêu. “Ưng như thị…” là khuyến. Ý của tiêu
khuyến là ý đang muốn
nói. Cho nên nói là “tương trần”, tức là ý chỉ cho
đoạn văn chánh đáp ở
phần sau. Do vậy, sớ nói “ta sẽ vì ông…”
Trong Phần III:

Từ “Duy…” như nay người ta nói “Dạ”. Đều là từ thuận theo.
Lão Tử nói: Duy và A,
cách nhau bao xa? Văn chú thích gống như Sớ.
Nay ở đây là lễ phép.

Từ “Thập Địa kinh…” giải thích tướng của “nguyện văn”.
Tức là trong Hoa Nghiêm Thập
Địa Phẩm; chư Bồ-tát chúng thỉnh Kim
Cang tạng thuyết bài kệ
của Thập Địa pháp môn, nay ở đây mượn dùng nó. Bốn câu đầu, trong đó, dựa theo dụ để phối với
Ba Huệ. Câu thứ nhất
là Văn Huệ, nghe pháp chẳng
suy ngẩm, như uống nước chẳng mùi vị.
Câu thứ hai là Tư Huệ,
nếu muốn tìm cầu mùi vị món ăn thì cần phải nhau. Câu thứ ba là
Tu Huệ, tu hành thì hoặc trừ, như uống thuốc thì bệnh trừ. Câu thứ tư là quả của ba Huệ, ong hái trăm hoa để thành Mật, người tích chứa vạn hạnh để
chứng Chơn, ong thành mật rồi, nhờ mật mà
sống. Người chứng
Chơn rồi, nương
Chơn mà trú, từ câu
“chúng con…” là
hợp dụ. Câu cuối cùng
là dụ chung cho những điều được nghe.



KIM CANG KINH TOẢN YẾU SAN ĐỊNH KÝ

<卷>QUYỂN 4 IV.</卷>


Như Lai Chánh Thuyết: có
hai phần: Chánh đáp sở vấn.
Có hai phần: Nêu chung kê riêng để điệp vấn:

Kinh: “Chư Bồ-tát Ma ha tát”: Hỏi: trong phần nêu đương
cơ trước, nói: “Thiện nam tử!
Thiện nữ nhơn”, đến nay là
trả lời, sao lại nói. “Bồ-tát ma ha tát”? Đáp: Đại tâm chưa phát, tức là phàm phu, đã phát đại tâm,
tức danh Bồ-tát.
Thiện Hiện khi nêu là dựa theo khi chưa phát tâm, cho
nên nói “Thiện nam tử,
thiện nữ nhơn”. Thế Tôn trả lời là dựa theo sau
khi đã phát tâm, mới
nói chư Bồ-tát Ma Ha Tát.

Sớ “Đây là lấy…” có bốn phần:
Giải thích văn kinh:
Vì không sinh (Tu
Bồ-đề) nghe có ba loại,
Phật nay nêu lại chỉ nói hàng phục, cho nên ở đây mới
giải thích: hai câu đầu là nêu, từ “nghóa là trong trú…” là
giải thích: nghóa là vô
ngã mà độ chúng sanh, đó là hàng phục ở trong
trú. Bố thí chẳng trú
tướng, là hàng phục trong tu. Do những nghóa này,
cho nên hàng phục là
chung. “Ý kinh tại đây”: là ở tại nêu hàng phục mà chỉ rõ trú và tu, là muốn hiển rõ văn giản dị mà nghóa phong phú,
huyền diệu lắm thay đầu
tuy trú, tu, rốt sau hàng phục, được ý thâm sâu, cho nên nói một.

Từ “Có người chia…”: là phê phán người khác chia kinh lầm lẫn, tức là quyển
Sớ Đại Vân,
Thanh Long thì nói: “Nêu phần cuối bao
quát cả phần đầu, nghóa
cũng giống nhau”. Từ “Mới khiến cho…” là chánh phê phán
sự
sai lầm đó.
Câu “Văn chẳng ổn, chẳng
suông” nghóa là vốn nên phần đầu bao quát
phần sau, như
sắc nêu
sắc là để
ví cho thanh, hương…
sao bổn nhiên lại
nêu sau, như nêu
sắc là để ví
cho thanh, hương..
sao bỗng nhiên lại nêu
sau nhiếp đầu, làm cho văn chẳng
ổn chẳng suông. Chẳng
ổng chẳng suông là do bởi chia phần, chẳng phải bổn ý của văn kinh, từ “Huống nữa xem kỷ …”: là định rõ ý chỉ của
kinh, câu “hàng phục nằm
trong trú và tu”, hàng phục trong trú, tức là “Thật
vô độ giả”. Hàng phục trong tu, tức là “vô
tướng bố thí”. Vô độ Vô trú
tức là ly
tướng. Ly tướng đã thông cả trú và tu.

Từ “Chẳng riêng đáp…” là phần bốn, điệp nạn thích
thông nạn rằng:
Không sanh đã hỏi có
thứ tự, trú, tu, hàng phục rõ ràng.
Vì sao trong kinh chẳng riêng đáp mà lại gởi gắm trong trú và tu?
Từ câu “trông của kinh này
…” là chánh thông. Như trên đã dẫn vô độ,
vô trú. Câu “Cần phải dựa theo trú,
tu mà hiển”: là nếu có phát tâm,
tu hành thì mới có thể nói đến hàng tâm.
Nếu không có trú, tu thì nói chi đến
hàng phục. Thế thì chỉ ở
trú và tu. Vì hàng là phân biệt vọng niệm nên
nói “vốn chẳng lìa
nhau”. Từ câu “Mười tám trú của ngài Vô
Trướng …” là dẫn chứng, có thể hiểu được.

Trong Sớ phần
đáp câu hỏi về an trú, hàng tâm: Đây tức là an
trú bốn tâm. Di Lặc kệ
nói: “Quảng Đại đệ nhất thường, kỳ tâm bất điên đảo, lợi ích thâm tâm trú, thừa này công đức mản”.
Theo bài kệ này
mà chia, cho nên kê ra bốn tâm.

Sớ “Cú thứ nhất…” có hai phần:
Giải thích nêu “Tam giới phổ độ” là giải thích nghóa của
Quảng đại tất cả chúng
sanh chẳng vượt tam
giới, tam giới phô độ
mới gọi là quảng đạo. Nếu một chúng sanh chẳng cho độ thì chẳng phải là
Quảng đại. Cho nên
kinh nêu rằng: “Toàn bộ tất
cả chúng sanh”, tức là
bao quát hết. Tiếng Phạm gọi là Bậc Hộ Thiện
na, tiếng Hán gọi là
chúng sanh. Trí Độ Luận nói: Sanh ra trong ngũ
Uẩn hòa hợp, cho nên
gọi là chúng sanh. Du Già Luận nói: Tư nghiệp làm Nhân. Noãn, Thai, thấp.
Hóa làm duyên.
Ngũ uẩn mới bắt đầu
khởi, gọi đó là sanh.
“Loại” tức là dòng loại, tức là bốn loại;
Thai, trứng…
từ “Nhược Noản…”
là phần hai: giải thích liệt kê. Có ba phần: trong phần một, có hai phần:
Giải thích văn: bắt đầu bẩm mệnh, gọi đó là
“Thọ Sanh”, tức là khi
mới bắt đầu thai, trứng,… bốn loại khác nhau, cho nên nói
là “Sai Biệt”.
Nghóa là Noản (trứng) là
sanh ra trong vỏ.
Thai thì sanh ra
trong tạng.
Nương theo ẩm thấp
mà sanh,
Hóa là bỗng
nhiên mà sanh, cho nên khác nhau, mà tam giới chúng
sanh chẳng ra
ngoài Ngũ đạo, dùng Bốn
loại để nhiếp năm đạo cũng được đầy đủ. Cho
nên Sớ tiếp đó nói rằng: “trời, Địa ngục thì
Hóa Sanh”, đây là nó theo từ hẹp đến rộng.
Câu “Loài trời, loài Địa
Ngục la Hóa sanh”; loài
trời, loài địa ngục chỉ
là Hóa Sanh, là hẹp nhất, câu “Ma quỷ thông cả
thai sanh và
Hóa sanh”: là rộng vừa.
Nghóa là Địa
Hành la sát và quỷ
tử mẫu đều là Thai
Sanh. Cho nên có chuyện quỷ mẫu (quỷ mẹ) bạch
với Mục Liên rằng: “Tôi
ngày đêm sanh ra năm trăm đứa con, sanh
xong liền ăn, ăn hết
chẳng nó”. Cho nên biết có quỷ thai sanh, ngoài ra
đều là Hóa sanh. Câu
“Loài người, loài súc vật, đều bốn sanh” Mẹ Tỳ xá khư, trứng
sanh ba mươi hai đứa con. Người thường thì thai sanh.
Thấp sanh thì có nãi nữ
từ khí ẩm thấp của cây Am-la mà sanh ra. Hóa
sanh tức là loài người ở thời đại kiếp
sơ (khởi đầu kiếp), cho nên
Câu Xá nói: “Nhị thiền phước
sắp hết, hạ sanh Thiền Bộ Châu”. Súc vật có đủ
cả bốn sanh: Chánh Pháp
niệm kinh nói: “Chim Kim Sí hóa sanh, ăn được rồng bốn
sanh…
Thấp sanh”.
Mà cầm và thú tuy khác nhau, đều
nằm trong Súc sanh Đạo.
Các loài thú khác đều là Thai Sanh, các loài
chim khác đều là Noãn
sanh. Từ “những loài vi tế khác…” như Hoa Nghiêm nói:
“Tận pháp giới, hư
không giới, mười phương
Sát hải, toàn
bộ chúng sanh, những loài
sai biệt”.
Nghóa là trứng sanh,
thai sanh,
thấp sanh,
hóa sanh. Hoặc có loài
nương vào đất, nước, lửa, gió mà sanh, trụ, hoặc
có loài nương nhờ vào
không gian và cỏ cây mà sanh, trụ. Nhiều thứ loài sanh, nhiều thứ
sắc thân khác nhau.
Cho đến nói rằng tất cả
Thiên Long Bát Bộ,
Nhân phi nhân,… không có chân, bốn chân,
nhiều chân, hữu
sắc, vô sắc, Hữu tưởng,
vô tưởng, phi hữu tưởng, phi vô tưởng. Vì nay
trong kinh không có chỗ nào nói riêng, chẳng thể hư cấu mà nói, cho
nên sớ hết rằng: “Chẳng
thể phân chia đầy đủ phẩm loại”. Từ câu
“Noản sanh là thấp kém…”
là phần hai. Nạn vấn và thông nên nạn vấn rằng: Noản
sanh là kém nhất,
sao lại đứng đầu?
Hóa sanh là trội nhất,
sao
lại đứng sau? Từ câu
“có hai giải thích…” là thông. Từ câu “Nếu dựa
theo cảnh…”: nghóa là
trứng sanh ắt có đủ cả thai, thấp, hóa. vì chưa
sanh
là thai, trong thai ắt ẩm
thấp, không mà bỗng nhiên có, là Hóa. thai
sanh ắt kiêm cả Thấp,
hóa. thấp ắt kiên cả Hóa. Hóa thì chưa ắt kiên
những thứ khác. Vì chỉ
từ ở vô mà bỗng nhiên Hữu. Đây tức là trước trước ắt đủ cả
sau sau.
Sau sau chẳng đủ cả
trước trước.
Cho nên lấy đây
làm thứ tự. “Nếu dựa theo tâm thì từ gốc đến ngọn nên lấy đây làm thứ tự.
“Nếu dựa theo tâm thì từ gốc
đến ngọn…”: nghóa là chúng
sanh bổn
Nhân khởi nghiệp, nghiệp thức
tức là căn gốc, vô minh hòa hợp với Bổn tính,
khi năng và Sở chưa tách
ra thì hổn độn như Noãn (trứng), Noãn tức là
vỏ trứng. Cho nên Dược
Sư Kinh nói: “Phá trứng vô minh, cạn sông phiền não, vô minh
phát nghiệp, uẩn tại tàng Thức, làm thai thọ
sanh là
Thấp, khi sanh từ không mà bỗng có là Hóa, do bởi những nghóa này, cho
nên lấy đây làm thứ tự.
“Y chỉ
sai biệt”: Y chỉ tức là chúng
sanh thân, thân đủ cả y
chỉ, nghóa y chỉ khác nhau,
cho nên nói là “sai biệt”. Vì vậy mà sớ tiếp
đó nói “Hữu sắc, vô
sắc…”
Hữu sắc tức là lấy
sắc làm thân vô
sắc tức
là lấy bốn uẩn làm
thân. Lại nữa, “Sắc giới có Tứ thiền”… “Vô
sắc có
tứ không”, vì khác nhau
về phẩm loại như vậy cho nên nói là “Y chỉ
sai biệt”. Hỏi:
Như có Kinh nói: Khi Phật Niết-bàn, vô
sắc
giới Thiên, lệ
rơi như mưa. Đã có lệ
rơi, sao gọi vô sắc?

Đáp: Gọi là
vô sắc là không có nghiệp quả sắc, chứ chẳng
phải không có Định quả
sắc, cho nên chẳng trái.
“Cảnh giới
Sai biệt”: Tuy nói
Cảnh giới, ý nói là bốn xứ;
không,… ”Hai xứ; không xứ và thức xứ” là cõi trời thứ nhất và cõi trời thứ hai
của vô sắc giới. “Vô
Sở Hữu Xứ” là cõi trời thứ ba. “Phi hữu thông phi
vô tưởng” là cõi
trời thứ tư. Không có thô tưởng, có tế tướng, là đảnh
của ba Hữu, cho nên gọi là “hữu đảnh”.

Hỏi: Hai giới
dưới đều có sắc. Vì sao chỉ nói Tứ Thiền, cho đó
là sắc giới. Lại nữa
sắc giới cùng có một Thiên (cõi trời) đều là vô
tưởng, sao lại chỉ cho vô
sở Hữu xứ là vô tưởng? Đáp:
Tam giới xét chung, chẳng ngoài năm
sự đó là Dục,
Sắc, Hữu tưởng, vô
tưởng, phi hữu tưởng phi vô tưởng. Mà phi hữu vô
tưởng thì cục hạn ở
một cõi trời Hữu Đảnh, một thiện sắc giới, tuy
danh là vô tưởng nhưng đã từ đa phần gọi chung
là sắc giới cho nên chỉ cho vô
sở hữu vi là vô tưởng, ba
sự còn lại, từ hai xứ không và thức trở xuống cho đến
Dục giới càng nhìn nhau,
Hữu và vô, rộng và hẹp khác nhau, nghóa là
Dục giới có đủ cả
ba sự,
sắc giới thì không có Dục.
Vô sắc giới thì
chỉ có tưởng, không có
sắc, không có Dục, cho nên đặt tên là Hữu
tưởng, sắc giới tuy có
tưởng, vì e lạm với tên của giới trên, nên đặt tên là
Hữu sắc. Dục giới tuy
kiêm cả sắc, tưởng, những giới trên đã chiếm
hai tên này, vì để tách khác kia nên chỉ gọi là
Dục giới. Dưới dưới ắt đủ cả trên trên chẳng kiêm cả dưới dưới.
Cho nên gốc đạt tên là ở tại đó vậy.
Như có ba người; một
người hiển kinh, luật, luận một người hiểu kinh, luật. Một người chỉ hiểu luật, để phân biệt mà đặt tên… có thể biết được
vậy. Lại nữa, ở Dục
giới, ba dục năm diệu, dục cảnh thắng. Sắc giới thì
tế diệu sắc thắng. Vô
sắc giới thì tưởng tâm thắng. Do vậy, dục chỉ ở
Dục giới. Sắc thì thông
cả hai giới. Tưởng thì khắp cả ba giới. Vô tưởng
thì thông hai giới trên.
Phi hữu tưởng phi vô tưởng thì chỉ ở một giới
trên. Đây thì khác với
giải thích của công Đức Thí.
Trong phần hai:
Kinh chữ “Ngã” tức là Bồ-tát phát Bồ-đề tâm tự xưng.
Nay Phật kể vị kia.
“Niết-bàn”. Bản dịch đời
Tần dịch là Diệt Độ.
Nay kinh trước là
tiếng phạm,
sau là
tiếng đường, cho nên nói
rằng: “Như Diệt độ
chi”. Nếu âm phạm đầy đủ thì phải gọi là Ma ha
Ba Lê Ni Phược Nam, tiếng
Hán gọi là Đại Viên tịch. Nay trong kinh luận
đa phần nói là Niết-bàn.
Mà theo Duy Thức Luận nói: Có bốn loại
Niết- bàn:
thân.

Tự tính thanh tịnh Niết-bàn, phàm và Thánh đồng có.

Hữu Dư Y Niết-bàn: tức là ra khỏi phiền não chướng, có khổ y

Vô Dư y Niết-bàn: Thận xuất khỏi sinh tử khổ, không có y, mà

Tiểu Thừa cho tro thân
Diệt trí là
Vô Dư. Vô Dư có
ba loại: a.
Phiền não Dư; b. Nghiệp Dư; c.
Giới Báo Dư. Đại thừa thì cho rằng cứu cánh
Bảo Sở là Vô Dư. Cho
nên trí Luận nói: Tứ Trú Địa, phiền não tận, dịch
là Hữu Dư y. Ngũ trú
Địa, phiền não tận, danh là Vô Dư Y.

Vô trú xứ Niết-bàn:
Bi và trí cùng kiêm cả nhau, chẳng trú
sinh tử, Niết-bàn.

Sớ:
“Tức là vô…”: tức là trong bốn loại
Vô Dư của Đại thừa, đó là
Vô trú xứ Niết-bàn, nghóa là bất trú
Bồ-tát biến dị
sanh tử, bất
trú xứ Niết-bàn, nghóa là
Bất trú Bồ-tát Biến dị
sanh tử, bất trú
Nhị thừa tro
thân Niết-bàn, tức
Chơn vô trú xứ, gọi đó là
Vô Dư. Nếu Vô Dư của Tiểu Thừa thì
cũng như diệt giảm của hữu tình, chẳng có gì khác. Nay khác với kia, cho nên nói là “Bất cộng
Nhị Thừa”. Bất cộng
tức là chẳng phải
Niết-bàn loại Niết-bàn thứ ba trong bốn loại kia, tức là ngôn thì đồng mà ý thì khác.
Như Pháp Hoa kinh nói:
Nếu khi được
làm Phật, có đủ ba mươi
hai tướng, bấy giờ mới có thể gọi là vónh tận
diệt Vô Dư. Đây là
Hai chướng đều tận, hai tử vónh ly. “Đệ nhất” là kết, quy về ý chỉ của kệ.
Còn giải thích tên của đề mục (Đệ nhất tâm), ý nói nếu chẳng phải là
Vô Du của vô trú xứ thì
sao thể
Di Dặc là chỉ cho
Đệ Nhất Tâm? Từ “Ngài
Vô Trướng…”: hai câu đầu là nạn vấn. Ý nói tất cả
chúng sanh, năm tính
sai biệt thì vì
sao đều nhập
Vô Dư Niết-bàn.
Ba phần rưởi chúng sanh
chẳng đắc thành Phật, cho nên mói là “Bất
khả đắc nghóa”.
Câu “Sanh sở nhiếp” là đáp. Đây là ngài
Vô Trướng lập lượng, thành lập
đều khả độ, nên lập lượng rằng: Ba phần rưởi
chúng sanh là Hữu pháp
Định, đều thành Phật, cho nên làm Tông. Nhân vậy nói là
sanh tử nhiếp, đồng với
Dụ một phần rưởi
chúng sanh, ý nói
Niết- bàn kinh nói hể
là Hữu tâm định đều sẽ làm Phật. Viên giác
kinh nói: Hữu Tính, vô tính đều thành
Phật đạo, đây tức là khả đắc nghóa,
sao
lại nói là bất đắc.
Câu “Lại nói, Noản, thấp…”: Là nên nạn Xứ khó:
Noản, Thấp là
súc
sanh khó.
Vô tưởng, hữu Đảnh, tức là
Trường Thọ Thiên khó.
Tuy nên ra hai xứ, ý kiêm cả tám nạn xứ.
Tám Nạn xứ là
Tam Đề, Bắc châu, Trường
Thọ Thiên, Phật tiền, Phật hậu, Thế Trí, Biện
thông, vô căn, ý nói
Nạn xứ thì chẳng thể Độ,
sao lại đều nhập?
Từ câu “có ba nhân duyên…”
là đáp. “Nạn xứ đợi thời”. Đây cũng khiến cho thành

cái chủng. Ý
nói chúng sanh ở Nạn Xứ, chẳng thể thường định, đến
phi nạn xứ mà độ thoát
họ. Nếu đắc thành chủng, giữa chậm hay mau, ắt cần
thành thục.
Vì phát đại tâm, cho nên hợp không
có sót. “Phi Nạn Xứ”, tuy chưa độ nhưng lại làm cho
thành thục. Đã thành thục rồi thì
có thể biết vậy. Đây
hơi giống với nghóa của Hộ niệm và phí chúc ở phần trên.

Sớ trong phần
ba. Phần một Tính Không: Chúng sanh duyên
sinh, vì duyên sinh là Vô
Tính (không có tính) cho nên tức là không.

“Đồng Thể”: vì đồng một tính Chơn như, cho nên Khởi Tín
Luận nói: Biết như thật
tất cả chúng sanh cùng với Thân mình là Chơn
Như, bình đẳng không có
sai khác, từ câu “cho nên luận nói…” là dẫn
chứng lời này còn
ngược. Nêu nói là Chúng sanh diệt độ, không khác
tự thân mình, thà ở tự thân mình mà khởi
tha tưởng. “Bổn Tịch”: là vì tướng vốn tự nó tận diệt, chẳng cần đợi diệt nữa.
Tịnh Danh nói: tất cả chúng
sanh, tức tướng tịch
diệt, chẳng còn diệt thêm nữa.

Hỏi: Đây có khác gì với tính không? Đáp:
Trước chỉ là
Tức không. Đây thì bổn lai
thành Phật,
(vốn đã thành Phật).
Thành Phật tức là nhập Niết-bàn, cho nên nói là
“Bổn tịch”. Trước cạn
sau sâu, có thể biết vậy.
“Pháp giới”:
Nhất Chơn pháp giới, bình đẳng không có sai
khác. Trong ấy,
sao lại thấy tướng mình và người?
Cho nên kệ nói:
“Bình đẳng Chơn pháp
giới, Phật chẳng độ chúng sanh”.

Năm nghóa trên là văn của Đại Vân, mà trong đó. Nghóa một
và nghóa ba là dựa theo
sở. Nghóa hai là dựa theo Năng Sở, nghóa bốn
chỉ dựa theo Năng. Nghóa
năm là bao quát cả gốc ngọn. Đại để ý nói: Nếu
thấy chúng sanh có để độ thì sẽ sinh ra mệt mỏi
chẳng thể thường
độ: Nếu thấy chúng sanh
có để độ thì sẽ sinh ra mệt mỏi chẳng thể thường độ, ngược lại tức là thường.
Lại nữa, độ hay bất độ, tâm cũng
không hai, gọi đó là
Thường, cho nên Kinh Kim Cang tam Muội nói: Nếu
hóa chúng sanh, chẳng sinh
có hóa, chẳng sinh không có hóa thì Hóa kia là đại vậy.

Phần bốn Trong kinh, câu “Hà dó cố” là trưng hỏi. Ý nói:
Nếu thấy có chúng
sanh để độ thì điều này có lỗi gì?
Tiếp đó thông rằng: “Nếu
Bồ-tát có tướng Ngã,.. tức
phi Bồ-tát”. Đây là tỏ ngược. Ý nói:
là Chơn Bồ-tát,,.. tức
phi Bồ-tát”. Đây là tỏ ngược. Ý nói:
Là Chơn Bồ-tát ắt không có là
nghóa Năng độ, há lại còn thấy có chúng sanh được
diệt độ sao?

Câu “Lìa xa y chỉ, thân thấy chúng
sanh? Y chỉ tức là tên gọi khác
của Thân
Kiến, còn gòi là Tương Tục, tiếng phạm là Tát-ca-da,
tiếng Hán gọi là Thân
kiến, cũng ngang bằng vơi Ngã, Nhơn, thọ giả. Ở
đây gọi là Thân kiến,
vì y chỉ thân mà khởi kiến này, cho nên nói: “Y
chỉ thân, thấy tướng
chúng sanh…”. Lại nữa, thân kiến làm gốc, các kiến khác nương vào đó mà
sanh ra, nay đều lìa xa, cho nên nói là
“Bình đẳng tướng”.
“Đã đoạn…” bên trong
Vô Ngã, tức là vô tự tướng, vô tự tướng
tức là Bình đẳng. Bình
đẳng tức là nghóa không. “Tín giải…”; vì mình
mới người. Do bên trong
vô tự tướng, mà đắc bên ngoài vô tha tướng,
bên trong có, cho nên tự mình là nguyên do, đã không có tướng mình
và người thì tự và
tha bình đẳng. Chí Công nói: Vì thân ta không, nên
chư pháp không. Ngàn phẩm
vạn loại thảy đều đồng nhau. “Hiển thị
Hàng phục…” là dựa theo luận của
Vô Trướng: “Quảng đại đệ nhất, đương
trú thướng tâm, đương tu
Bất Đảo, đương
Hàng an trú”.
Trong một đoạn có đủ ba nghóa.
Nay văn đoạn này, chính là
nghóa hàng, cho nên nói
“Hiển thị Hàng phục…”

“Bất chuyển” chuyển tức là nghóa của
sanh khởi. Ý nói:
Ngã kiến,… chẳng sanh
khởi. Ngã chẳng sanh khởi, chính là nghóa của
hàng tâm. Bản Tín có
thể sinh ra Hậu Đắc trí, cho nên gọi là trí Mẫu, tức
là căn Bản Trí có thể
sinh ra hậu Đắc Trí, cho nên gọi tên là Trí Mẫu.
Vì Căn Bản Trí tuy Nội
chứng Chơn Lý mà không có cái tâm năng chứng. Nay hậu đắc trí tuy ngoại độ chúng
sanh mà không có cí niệm năng độ, cho nên nói là
“Như Nhó Viên”.
Dụng tâm như vậy, gọi là
Bất Điên Đảo tâm. Ngược lại tức là Điên Đảo.

Phần hai là đáp về tu hành, có năm phần:

Nêu chung: Sớ “Ư pháp” nên chung. Nghóa là sắc, thanh,… lục trần, gọi chung là pháp, cho nên bản dịch đời
Ngụy nói: “Bất trú
ở Sự”.

“Bồ-tát vạn Hạnh”: Đó là tự lợi lợi tha,
Sự hành lý hành
hành, những hành như vậy, vô lượng vô biên, nay nói “Vạn” là nên
con số lớn.

“Gọi chung Bố thí” Đó là Độ thứ nhất tức là Tư Sanh Thí.
Độ thứ hai, thứ ba tức là vô úy Thí. Độ thứ tư, thứ năm, thứ
sáu đều gọi là
pháp thí. “Kệ nói…”:
Là dẫn kệ giải thích. Trong đó hai câu đầu là tiêu,
câu thứ ba là phối, câu thứ tư là kết.

“Nhất nhị tam”: nghóa là một nhiếp một, hai nhiếp hai, ba
nhiếp ba. Đây là Ba thí
làm Năng nhiếp, sáu đô làm sở nhiếp.
“Ngài Vô
Trướng…” Là nguyên do nhiếp.
Hai nghóa trước thì hiển
rõ, nghóa
pháp Thí thì ẩn, cho nên Sớ nói rõ vậy, mà phải lược tỏ:
“Tư sinh”, tư tức la
ngoại tài. “Vô úy” là do trì giới, Nhẫn nhục, nên
không có tâm hại vật,
dù có oan gia, cũng chẳng báo thù.

“Nếu không có tinh tiến…” Khởi Tín luận nói: Với các Thiên
Sự, tâm chẳng khác nhóm chán nản thối lùi, lập chí
kiên cường, xa lìa
khiếp nhược yếu đuối.
“Nếu không có
Thiền Định”.
Văn sau nói: “Làm theo nào vì
người diễn thuyết? Bất
thủ ở tướng, như như bất động”. Bất động tức là nghóa của vô nhiễm.
Tâm so nghó liền
sai lệch, đã gọi là Nhiễm, huống nữa
là ham được tin kính,
danh lợi, há lại chẳng nhiễm.
“Nếu không có
Trí Huệ”; thì nói lửa là ẩm thấp, nước là
nóng, đất thì động, gió
thì kiên cứng, gọi đó là Diên đảo. Nếu thuyết
sự
như sự, thuyết lý như
lý,thì chẳng phải điên đảo. Do vậy khai mởi một
thí ra làm ba thí, khai mởi
ba thí ra thành sáu độ, khai sáu độ ra thành
vạn hạnh, vạn hạnh chẳng
ra ngoài sáu độ, sáu độ chẳng ra ngoài ba thí,
ba thí chẳng ngoài một
loại Đàn Na (Bố thí). Do vậy trong đây chỉ nói Bố thí.

Giải thích riêng. Sớ chỉ:

“Ba sự”: Sáu cảnh tuy khác nhau, gom lại chỉ có ba dự. “Đó
là tự thân…” là liệt kê ra.

“Kệ nói:…” là giải thích: Hai câu đầu tiên. “tư bất trước” chữ
tư, nghóa là này đây.
Chẳng để trước dính ba sự này. Hai câu tiếp là giải thích.
“Tồn kỷ bất thí”: là giải thích về tự thân mình ở trước.
Vì trước chính tự thân
mình, chẳng hành Bố Thí!

“Cầu dị sự”: giải thích về báo ân và quả báo ở trước. Đó chẳng phải là chánh hạnh mà
Bồ-tát hành, cho nên nói là
“Dị sự”
(sự việc khác).
Báo ân là đáp trả, báo đáp ân thời quá khứ.
Quả báo là
mong ngóng quả báo thời
vị lại. Nghóa của câu “Tự thân chẳng thí” là
đang thời hiện tại. Chữ
“Hộ” là phòng hộ. Ý bảo phải phòng hộ ở trong
ba sự đời này thảy
đều chẳng trước dính, tức là Bố thí mà chẳng trú
trước dính trú sắc, thanh…

Sớ:
Từ câu “Trước chỉ…”: ý nói, ba
sự trên, tóm thu hết quá khứ,
vị lai. Chẳng phương hại Hữu, chẳng dính tự thân,
chẳng dính quả báo,
chẳng vì báo ân mà hành thí. Cũng chẳng phải là Vô trú.

Từ câu “nay thì…”: là hiển rõ ý kinh này.
Tâm tức là
Năng duyên, cảnh tức là sở
duyên. Hữu tức là cả hai tâm và cảnh này “Hữu”.

“Không”: tức là lìa những tướng của tâm và cảnh.

Hỏi: Trú Cảnh thì trái với lý, ly tâm thì có gì sai trái? Đáp:
Không và Hữu, hai pháp đối đải nhau mà đặt tên.
Hữu và không, cả hai đều là tướng, rơi vào tướng nào cũng chẳng phải là
Thường tâm. Do vậy, ở
đây bảo tất cả đều khiển trừ.
“Vi tế
rủ sạch”;
Chẳng kể tâm hay cảnh, không hay Hữu, khởi tâm động niệm thì trái với pháp Thể.
Do vậy mà tất cả
rủ sạch,
trừ sạch, mãi đến khi cần Thí, tâm dó bình đẳng, chẳng khởi phân biệt, mới
thành Vô trú.

Hỏi: Nếu vậy, sinh tâm động niệm thì chẳng phải vô trú,
nhưng chúng sanh tâm hành, nhậm vận chẳng thường,
nếu đợi tương ưng, rốt cuộc vô phần, nếu một mực chẳng thí thì lại chẳng thành
Nhân Phật, nếu hành
Bố thí thì lại rơi vào trú tướng, tiếng hay thối đều chẳng
được, thế thì sự ấy
ra sao?
Đáp: Muốn
cầu Bồ-đề, ắt cần hành thí, khi mới hành thí, khó
mà bỗng nhiên tương ưng,
cần phải dụng tâm, mới thành tùy thuận
nhậm vận khởi niệm, tác
ý xa đấy. Dụng tâm nhiều thời, tự nhiên nhậm vận, đắc hợp với Lý, từ vi đến trước, tan dần dần lần lượt tương ưng vậy,
như Khởi Tín nói: Chơn
Như ly ngôn thuyết, danh tự, tâm duyên chẳng đạt đến.

Bèn hỏi thêm
rằng: Nếu nghóa như vậy, thì chư chúng sanh, làm sao
tùy thuận, mà đắc nhập được?

Cho nên đáp rằng:
Nếu biết tất cả pháp, tuy niệm cũng
không có năng niệm để
niệm, đó gọi là Tùy thuận. Nếu ly ở niệm, gọi
là đắc nhập….

Từ “Kệ nói…” là dẫn kệ để chứng cho
nghóa trên.
Cho nên biết tâm và cảnh, không
và Hư, đều là tướng.

Từ “Luận nói…”; là nói theo ly hai chấp, dùng ba luân để giải thích nghóa ly
tướng trên.
Vật thí là pháp, người thí, người nhận là
Nhơn (con người), nay đều
chẳng thấy, tức là ly hai chấp, gọi đó là
Nhị không. Hai không đều ly, tức là
Thể của ba luân đều không “Luân”: là
dụ, như bánh xe, bên trong
rổng, mới có thể vận chuyển được. Lão Tử
nói: “Nhờ ở cái Vô
(không có) của nó mà có cái dụng của xe”. Ba sự
Thể không, chiêu được
Phật quả. Ba Thể thể thật, ắt đọa thế gian. Đây tức là lấy bánh xe vô tướng để đập tan tướng ba Hữu, vượt ra
ngoài Thế gian.

Từ “Cô trước…”: chỉ là chướng thành nghóa trên. “Tướng” tức
là cảnh. “Tưởng” tức là tâm.

Từ “có người cho rằng…”: là phê phán sự phân chia văn đoạn
sai
lầm, như văn.

Hiểm ích: Kinh ở văn này cũng đoạn riêng một nghi, nghi rằng:
Vô trú thì không có phước đức?
Hai mươi bảy nghi của quyển
sớ Đại Vân, từ đây là nghi thứ nhất “vô trú có phước
hay không?”.
Nay sớ này chẳng cho đó là
số nghi của
đoạn chính.
Vì sao? Vì đó là nghi một phần trong trả lởi câu hỏi.
Cho nên luận nói: “Đắc hàng phục tâm”.
Là vì tiếp
đó nói về “Bố thí lợi ích, bất trú tướng”
là nghóa của Thí thành tựu tiếp
sau nữa mới bắt đầu.
Văn thế nói “từ đây
về sau, tát cả Tu Đa la thị hiện
đoạn dứt tâm sanh nghi”.

Sớ chia hai phần:
1. Giải thích ý văn: Từ câu “Nếu lìa…” là giải thích ý trưng hỏi: bởi vì bản đời ngụy dịch nói: “Bất trú
tướng tưởng”. Bèn nghi rằng: Nếu còn tồn tưởng thí tức là có
Nhân Thí, vì nhờ có
Nhân Thí, mới có quả thí. Đã không
có tưởng thí thì không
có Nhân thí, nhân còn chẳng thành thì quả làm
sao lập được?
Cũng như cho vay nợ thì cần phải ghi nhớ, nếu quên thì ai
trả. Nghi này đồng với
hành thí trong tâm vô ký, trong pháp cũng vậy.

“Bất khả tư lượng”: Vì là phước của vô tướng Bố thí, cho
nên bất khả tư lượng.
Trong Dụ Đông
Phương là đứng đầu trong
các phương.
Do vậy mà nói trước. Nam, Bắc,
Tây phương, như thứ tự mà ví thuyết.
Pháp dụ đều đồng là
Bất khả tư lượng. Ý nói:
Chẳng phải nói rằng không
có, rổng không. Không
này là tương đối, nghóa ở tại trong Hợp.
“Hư không…”:
là phần hai, nói riêng về ý chỉ của Dụ.

“Khắp tất cả xứ”: nghóa là trong sắc, phi sắc đều có
“Không”. “Nghóa là trong trú…”: là pháp hợp.

Vì trong trú
và bất trú, đều có phước. nghóa là: gần thì cảm
được phước trong Thập
Vương Trú. Xa thì chiêu được phước của Bồ-đề
bất trú. Lại nữa, gần
thì được phước trong sắc thân trú, xa thì được phước pháp thân bất trú.
Không tuy vô tướng nhưng chẳng phải nói là
rổng không. Phước tuy
bất trú nhưng chẳng phải nghóa là không có phước.

“Hai là khoan
quảng”: Tức là ngang khắp mười phương,
“Cao” tức là dọc cùng ba tế. “Đại”, tức là gồm chung cả ngang dọc,
những nghóa như trên, pháp dụ
đều đại. “Thù Thắng”:
Dụ thì ba tai chẳng
hoại. Pháp thì bốn tướng chẳng dời.
“Ba là vô tận”:
Chỉ một nghóa mà thôi đó là cứu cánh chẳng
cùng tận. Mà thế giới
thì có tận, hư không thì vô cùng. Ba loại nghóa
thường, chính tại đây vậy. Đại để ý nói phước của
Vô trú, đầy khắp tất cả, phước của vô trú, cứu cánh
chẳng cùng.
Giống như Hư không, lường suy chẳng nổi. Xưng
là pháp giới là vì được như thế, nghóa lợi rõ ràng,

còn bị gì Hoặc.

Kinh “Đản ưng như sở giáo trú”:

Hỏi: Phần trên thì bảo là bất trú, đây lại bảo trú. Trú và bất
trú, cái nào đúng, cái
nào sai?
Đáp: trước
là bảo bất trú dụng tam. Đây là bảo trú ở bất trú.
Bất trú mà trú, tức là trú
Chơn không, cùng như con chim bất trú không
(bầu trời) nhưng lại có
thể trú không. Nếu trú ở không, tức là bất trú không. Cho nên bản ngụy dịch nói: “Chỉ nên như vậy hành ở
Bố thí”. Theo đó trả lời ba câu
hỏi xong, liền hợp với cuối kinh, nhập vào phần Lưu Thông.
Duyên theo không
sanh (Tu
Bồ-đề) và ở chỗ
Như Lai trả lời
mà sinh khởi ra nghi tình, cho nên là Đoạn. Đoạn xong rồi, lại khởi
nữa, triển chuyển nhiều
lên, chấp hết, nghi trừ, cuối cùng có hai mươi
bảy đoạn văn. Do vậy mà
còn có những phần văn kinh tiếp theo.

Sớ hai: Lần Lượt Đoạn Nghi: Văn
có hai phần: “Lần lượt
đoạn nghi”: Là lần theo
dấu vết những câu văn trước để đoạn dưt 1nghi ình kia.
Trong kinh tuy chẳng hiểu rõ có những từ ngữ nghi ngờ nhưng
tiềm phục ở bên trong
văn. Cho nên chỉ nói đoạn mà chẳng nói khởi.
Trong tụng của ngài
Di Lặc cũng giống ở đây, cho nên kệ nói:
“trong điều phục
sự kia, lìa xa thủ tâm tướng, và đoạn nhiều loại nhi, vừa
ngừa sinh thần tâm”.

“Thị Hiện” có hai ý:

Không sanh (Tu Bồ-đề) giả bày lời nói.

Chỉ bày, hiển hiện.

Đệ
Nhất: (nghi tình thứ
nhất). Sớ đầu tiên là nêu chương mục.

Từ câu “Vì để cầu
Phật quả…”: là chỉ ra chỗ khởi nghi. Đây
là đến từ “Bố thí
bất trú tướng”. Vì nghe phần trước nói bất trú
tướng của không và Hữu trong ba thời (quá khứ,
hiện tại, vị lai) mới gọi là
Chơn Bố thí. Bèn nghi
rằng: hể hành Bố thí, đều để cầu Phật, đã có
sở
cầu, sao lại vô trú?

Từ câu “Lại nữa, nếu bất trú…”: Đây là nạn vấn.
Giả sử
Nhân thành Vô trú, đây cũng phi lý.

Tiếp đó nói “Nhân và quả chẳng cùng loại”: Bởi vì Nhân và
quả ắt phải cùng loại
với nhau. Hữu thì phải đều Hữu, không thì phải
đều không. Nhiễm và Tịnh
đều vậy. Nếu đã sắc tướng là quả thì sao lại lấy Vo trú làm
Nhân! Như thế là
Nhân thì thuộc phạm trù không, quả thì thuộc phạm trù Hữu, lý e chẳng vậy nay đem quả mà nghiệm
Nhân, Nhân hợp với Hữu
trú, Phật thuyết Vô Trú là dối lừa tôi sao?

Nêu ra nhân của mối nghi.
Kinh ý nói: Ở trong ý ông, có thể
dùng thân ba mươi tướng để thấy pháp thân
Như Lai, hay là chẳng
thể? Tướng này là Nhân
của khởi nghi. Cho nên nêu ra để hỏi.

Từ “Vốn chỉ…”: Là giải thích Nhân khởi nghi. Vì người Nhị
Thừa chỉ thủ tướng cao
sáu trượng, cho đó là Chơn Phật. Vì đã cho tướng đó là quả, nên chẳng tin
Nhân của vô trú.
Vì Nhân và quả chẳng cùng
loại với nhau. Phật nay
nêu quả để hỏi, khiến biết biển quả là vô tướng
thì tự nhiên ở Nhân,
sẽ chẳng Mê hoặc Vô trú.

Ngăn ngừa tướng mạo trả lời:
Kinh ý: Không sanh (Tu
Bồ-đề) thấy Phật nêu tướng để hỏi, liền biết chẳng thể cầu
bằng tướng.
Cho nên đáp là “không thế”.

Từ câu “Vì ngăn ngừa..”: Ý e chúng
sanh đời
sau chẳng thông
đạt lý này, thủ tướng cho là Chơn.
Vì vậy mà ở đây ngăn ngừa mê
kiến. Theo nghóa thì chính
là đang đoạn hiện hành của không sanh (Tu
Bồ- đề), ngăn ngừa chủng tử vị lai.

Từ “Luận nói:…”: là dẫn chứng. Hỏi:
Trong kinh thì nói
“Thấy”. Luận giải thích thì nói
“thành tựu”, lúc lại
hợp với ý Phật hay sao?
Đáp: Đã
tác cái kiến giải này thì ắt sẽ làm ra chứng này, cho
nên không trái nhau.

“Khác với Hữu vi”: Kinh trưng hỏi ý rằng: Vì nghóa gì mà
chẳng dùng ba mươi hai
tướng để thấy pháp thân Như Lai? Giải thích ý
rằng: Vì Như Lai thuyết
thân tướng ba mươi hai tướng, tức chẳng phải
tướng của pháp thân.
Chữ “Tức” giống như chữ “Thị” (là), chữ
“Phi” giống như chữ “Bất”,
bổn văn giống như đảo, chánh ngôn là “bất, thị”.

Từ câu “Tướng là…”:
Nghóa là ba mươi hai tướng đều là những hình ảnh hiển hiện lên trên gương Trí, đã rơi vào con
số
Hữu vi, cho nên
sẽ bị bốn tướng làm dời đổi, hơn nữa khi đối cơ, có lúc nên Hữu, có khi nên vô chẳng nhất định thì
sao lại cho đó là pháp thân.
Cho nên nói “tướng là Hữu
vi…”. Đây là giải thích câu “Như Lai thuyết thân
tướng” trong kinh.

Câu “Phật thể khác với thứ đó”: Pháp thân Phật thể khác với
thứ hữu vi đó. Cho nên
nói: “Ba mươi hai tướng” chẳng phải là tướng
pháp thân. Đây là giải
thích câu “Tức phi thân tướng”.

Từ “Kệ nói…” là dẫn chứng. Bài kệ đầy đủ là “Phân biệt Hữu
vi thể, phòng kia thành
tựu đắc, vì ba tướng khác thể, lìa lìa là Như
Lai”. Trong kệ này, hai câu đầu, nghóa đúng với đoạn văn trước.
Câu sau cùng đúng vào
phần sau.
Câu thứ ba phù hợp với đoạn văn này.
Cho nên chỉ lấy câu này đề làm chứng.

Từ “Phật Thể…”; là chuyển qua giải thích văn kệ. Tức là
kinh nói “tức phi thân tướng”.

Từ “Hai tướng
Trụ và Dị…” là giải thích nghóa của ba tướng.
Vì phần trước nêu ra bốn tướng, kệ này chỉ có ba tướng.
Vì sinh là ở tại
thời quá khứ,
Diệt là thuộc thời vị lai, hai tướng
Trụ và Dị đồng xử ở
thời hiện tại. Lại nữa,
hai tướng nỳ chẳng lìa khỏi nhau. Tức trụ mà Dị, tức Dị mà trụ.
Vì đồng một thời, cho nên hợp lại làm một, e lạm với
Thường trụ, nên chỉ nêu ra Dị.

Từ “nếu chia nhỏ ra”: là dựa theo nghóa mà chia nhỏ ra tức
thành là bốn tướng.
Đây là dẫn Duy Thức để giải thích về tướng.
Nghóa là từ không có mà có,
gọi là sinh. Từ có mà không có, gọi là Diệt.
Trước và sau biến đổi, gọi đó
là Dị, tạm thời tương tục, gọi đó là Trụ. Mà pháp thân
Như Lai chẳng phải là tiền
tế sanh, chẳng phải là
Hậu tế diệt, không có biến dị,
chẳng thể phá hoại, cho nên “khác với đó”.
Ấn Vô tướng:
Kinh ý nói: Bởi tất cả tướng đều từ Vọng niệm mà sinh.
Do vậy, tướng
Phật cũng là hư vọng.
Nếu phân biệt chẳng khởi
thì tướng tự nó chẳng
sinh, liền thấy phi tướng. Cú tướng đã vong, duy
là giác thể, đó gọi
là thấy Như Lai. Do vậy thì biết, Phật thân vô tướng.

Sớ: Có hai phần:

Giải thích hai câu đầu: có hai phần:

Chánh giải thích:
“Chẳng những
(phi Đản)”, là
chẳng riêng,
chẳng chỉ. “Phàm”: là chúng sanh trong lục đạo.
“Thánh”: tức là tam thừa
Hiền Thánh. “Y”: là có tịnh có uế.
“Chánh”: tức là
phàm thánh.
Vì để đối y Báo, cho nên nhắc lại, chư pháp tuy nhiều, chẳng ra ngoài bốn
pháp này, tuy nên ra bốn pháp nhưng bao quát tất cả.
Đây là giải thích
trong câu kinh “phàm sở hữu tướng, giai thị hư
vọng”, e người ta nghe nói
“thân tướng
phi tướng”, rồi cho rằng duy chỉ
Phật thân. Nay nói chỗ
phàm là để ngăn chặn cái thấy cục bộ.

Từ “Vì do từ
vọng niệm…”: là giải thích nguyên do.
Phàm và Thánh, nhiễm và tịnh, hơn và kém tuy khác nhau, đều từ niệm
sanh, đều là hư vọng.
Niệm không có tự tướng, chẳng lìa giác tính.
Niệm còn vô tính, huống nữa
là những tướng mà nó hiện ra lại thật có sao?
Niệm là sở y, tướng là
Năng y, Sở y còn hư, thì năng y làm
sao mà có?
Nó cũng giống như; da đã
chẳng còn thì lông làm sao nương vào được?

Từ “Khởi tín…” là phần hai. Dẫn chứng: trong đây, thuận hiểu
và phản hiển, làm rõ hết nghóa.

“Nhược kiến….”: là phần hai, giải thích hai
câu sau, có hai phần:
Chánh giải thích: “Ngăn chặn
lìa sắc…”: vì
sắc tức là lầm không, không

tức
là sắc, lìa khỏi
sắc để cầu không, ấy là điều
sai lầm lớn.
Cho nên đây là ngăn chặn vậy.
“Chẳng chỉ…”: lại e nghe “tướng tức phi tướng là
Như Lai”. Sẽ cho rằng chỉ nói theo thân
tướng Phật, ngoại trừ Phật thân ra, những
tướng khác đều chẳng
phải Như Lai, cho nên nói tất cả tướng đều vô. Đây là giải thích chữ
“chư” trong kinh.
Thí như trong gương hiện hình bóng
của một người, kiên hiện cả những vật khác, chẳng chỉ hình người không xứ là gương mà những vật khác cũng đều là gương, hợp với pháp
có thể hiểu được.

“Như thị liểu”: tức tri kiến cùng với kiến duyên tựa hiện
tiền cảnh, nguyên ngã giác minh.
“Cho nên khởi
Tín nói…”: là dẫn luận để
giải thích.
Có bốn phần:

Dẫn Khởi tín: Đây có hai ý: a. Chứng chư tướng đều là nghóa

của vô tướng, vì tướng nương theo niệm
mà sinh, giác
Thể còn ly ở niệm, há huống là ở tướng
sao? b.
Chứng chư tướng vô xứ, đều là
nghóa của Như Lai. Tướng
thuộc ly niệm, gọi đó là pháp thân, pháp thân
đã đẳng với Hư không.
Hư không đâu từng có tướng! Vô tướng bình
đẳng, nhiếp tất cả
tướng, tức là pháp thân. Văn sau nói: “Ly tất cả tướng,
tức danh chư Phật”. Lại
nói: “Như Lai: tức nghóa Như của chư pháp”.
Cho nên nói “chẳng chỉ…”.

“Triệu nói….”: là phần hai, dẫn triệu để chú giải. Đây tức gọi là thấy hành tướng của pháp thân Phật. E người nghe “chư tướng phi
tướng, tức thấy Như Lai”, bèn mong Phật vô tướng
hiện rõ ràng trước mắt, nếu như vậy thì có khác gì với tướng kia.
Cho nên nói “Hành hợp…”.
Trí ngầm với Lý, tâm hội với Thần, cho nên
nói “Hành hợp”,
“Giải thông”: là như trên kia, giải liễu tất cả
tướng là phi tướng.
Trước kia là
Chơn kiến, đây là tựa kiến, cho nên khởi
Tín Luận nói: Pháp thân
không có bỉ thử, sắc tưởng đắp đổi cùng thấy nhau.

“Kệ nói…”: là phần ba: dẫn bổn luận, tức là phần trước bài kệ
thiếu sót. Đây y theo giải thích của Luận ngài Thế Thân.

Từ “Cô Tước…” là phần bốn: dẫn ngài
Vô Trướng. “Ly Biến Kế”, là chẳng chấp trước hư giả là Thật.
Duy Thức nói: Viên Thành Thật với kia, thường viễn ly tiền tính.
“Chơn sắc thân”: có hai ý: a.
Cho Hư vọng là
Hư vọng, chỉ như
sự cả nó, bất tất phải thủ bất
sinh bất diệt, cho đó là Chơn.
Như cho Trăng dưới nước là trăng dưới nước, tuy tựa mà
chẳng Chơn vậy, cho nên Hoa Nghiêm nói: Với thật thì
thấy Chơn thật,
chẳng thật thì thấy chẳng thật, cứ như vậy mà
giải hiểu ba pháp tướng

thì đó tức gọi
là Phật. b.
Nghóa là tướng tức vô tướng, đồng
với pháp thân, nhiếp ngọn quy gốc, gọi đó là
Chơn sắc thân, tức là
Chơn thiện diệu sắc. Cho nên
Niết-bàn nói: Ta nay thân này tức là Thường
Thân Pháp Thân là Thân
Kim Cang bất hoại.

Hỏi: Trước thì manh (trừ) tướng, đây lại tồn tướng, tướng nào là
trái? Đáp:
Trước là hiểu pháp thân, cho nên nói tướng tức phi tướng.

Nay tỏ sắc
thân, cho nên nói vô tướng tức tướng. Bởi vì
quả Phật ắt
đủ hai thân, tướng
Hai thân thì như
song và nước.
Trong hai luận, mỗi
luận hiểu một nghóa: nói
tựa tướng là phản, nói ý Thật tướng là phù.
Bồ-tát xảo tiện, diệu
tại chỗ này!

Từ “Cho nên luận kia…”: Hai văn đều chứng hiển nghóa của
sắc thân mà thôi. Mà
trong mối nghi của đoạn này, từ vi đến trước nói
về hai Thân Chơn và ứng, gồm có sáu lớp:

Phật tướng phi tướng.

Phật tướng phi, tức Như Lai.

Tất cả tướng đều phi tướng.

Tất cả tướng phi tướng đều Như Lai.

Duy chỉ chứng tương ưng, không có Phật để thấy.

Tướng của vô tướng là Chơn sắc thân. Mà sáu lớp này, trước trước thì cạn,
sau
sau
chuyển sâu.
Văn chẳng nhọc viết,
Lý thì đốn hiện.
Người đạt, cái thấy ắt cần phải cùng một lúc,
không có trước sau.

NGHI TÌNH THỨ HAI:
Sớ: đầu tiên là nêu chương mục.

Từ câu “Luận nói:…”: là chỉ chỗ khởi nghi.

“Vô Trú…”: Đây là chỉ cho chánh đáp câu hỏi về trú, Tu,
Hàng. “Vô tướng thấy
Phật” tức là câu “Nếu thấy chư tướng phi tướng tức
thấy Như Lai” ở phần trước.
“Vị lai…”: là kết
thành nghi. Ý nói:
Nhân và Quả đã đều vô tướng, tức
Nhân và Quả đều thâm sâu, như chính tôi (Tu
Bồ-đề) thừa theo, mới có thể lỉnh ngộ, mạt thế độn căn, làm
sao tín thọ, đã chẳng tín thọ,
uổng thuyết ích gì?
Trình lên mối nghi.
Kinh hỏi ý rằng:
Vị lai Mạt thế, có thể có chúng
sanh nghe câu văn
Nhân quả đều thâm
sâu này mà
sanh ra tâm
Chơn thật tín hay không?
Chữ “Phả” là Năng, có thể. Ý muốn
tách biệt với niềm tin
chung chung, cho nên nói là “Thật Tín”.

Từ “Bản ngụy đời
ngụy viết…”: là dẫn bản
Ngụy để hiểu
văn. Bản Ngụy có, kinh này thiếu. La Thập xảo dịch, diệu tại ảnh lược
mà thôi, cũng có thể
văn này là dựa chung cả hiện tại và vị lai để hỏi. Vì thời
Phật còn tại thế cũng có người khó tin thâm pháp này, như
chư Tiểu Thừa và ngoại
đạo. Trên Hội Pháp Hoa, còn có những Thanh
văn rút lui hỏi Hội,
huống nữa nay là Bát-nhã. Đến phần sau, Phật đáp, chỉ nêu mạt thế để
so với hiện tại.
Mạt Thế còn có ( người tin)
Phật thế lại không có (người
tin sao). Cho nên nay bản Tần dịch chẳng nói “Vị lai”. “Cú thuyên
sai biệt”:
Dùng danh, tên để thuyên tỏ tự tính
chư pháp, như nói “Sắc”
tức chọn phi tâm (chẳng phải tâm), nói tâm
chọn phi sắc.
Mà sắc và tâm đều có
nhiều loại, mà chưa tỏ rõ đây là
sắc nào, tâm nào?
Cú có thể phân biệt
Chơn tâm, vọng tâm,
hình sắc, hiểu
sắc,… cho nên nói :cú
thuyên Sai biệt”.
“Chương là giải cú”:
Dùng cú tuy thuyên
sai biệt nhưng chưa
rộng tỏ nghóa lý, vì
trong Chơn và vọng, hình và hiển, sắc và tâm bao
hàm nhiều nghóa, chương
có thể nói rõ về chúng, cho nên nói là giải cú,
chữ “chương” giống như
chữ “chươg (rõ rệt)”.

Sớ văn thuận theo nghóa, cho nên giải thích trước chữ “cú”.

Từ “Đại phẩm…”; là nói về tướng của Tín.
Nghóa là thấy có
những pháp; sắc, tâm,…
đó là tin tất cả pháp. Nay dùng Bát-nhã chiếu chúng, tất cả những tướng phù trần, những tướng
Huyển hóa, đương
xứ xuất sinh, tùy xứ diệt tận,
Huyễn vọng gọi là tướng, tính
Chơn của chúng, gọi đó là
Diệu giác minh thể. Đó là chẳng tin tất cả pháp, mới gọi là
tin Bát-nhã vậy, cũng
giống như Tịnh Nhãn chẳng thấy Không Hoa, nếu chấp
Hoa không, thì làm
sao tin được
Tịnh Nhãn, hợp
so với pháp
thì có thể hiểu vậy.
Để hiểu tỏ niềm tin.
Kinh nói “Đừng nói như thế!”: Đó
là lời trách,
lời khuyên.
sao lại nói đời
sau chẳng có người tin nư
sau khi
Phật được, trong thời
Mạt Thế, người có giới, định thật có tín tâm với
thâm nghóa này, ti đây là thật.

Từ “Kinh Đại tập nói…”: là tỏ rằng sau khi Phật diệt, có
năm giai đoạn năm trăm năm, những năm trăm năm đầu thì vượt trội, những
năm trăm năm sau thì kém cõi.

“Giải thoát”: là chứng, tức là Thánh quả của Tam Thừa.
“Thiền Định”:
là hành,tức là những Định; Lậu; vô lậu, Đại thừa,
Tiểu thừa,
sự, lý… “Đa văn”:
Là giải (hiểu).
Tức là giải
hiểu Đốn, Tiệm,
Thiên, Viên không và
Hữu… đây là giai đoạn năm trăm năm thứ ba, những
giai đoạn trước thì có
đủ những giai đoạn sau, sau chưa dứt ắt có đủ trước.

“Tháp tự”: nghóa là chẳng cần đạt đến Đạo đa phần thích Hữu vi,

dùng tư tài
tiền bạc ngoài thân, tu nghiệp phước có thế gian.

“Đấu Tránh”: Đây là tỏ về trong Phật pháp thường có tranh luận, như ở
Tây Thiên, tông Đại thừa và tiểu thừa, chia
sông uống
nước. Trong Đại Thừa,
Tính tông và tướng tây khác nhau. Trong Tiểu
Thừa có hai mươi Bộ
phái khác nhau, kết bè với nhau, tự cho mình đúng,
bài bác người sai.
Truyền đến phương này (Trung Hoa, Đông Thổ),
chẳng khỏi như vậy, Hoặc
Tướng hoặc Tính, Nam tông Bắc tông, Thiền
Tông cho rằng, Tướng
Tông là sai. Đó đây Bè đảng, chẳng chấp nhận
nhau, gọi là “Đấu tránh”.

“Đều như ví”:
Là cần có những lời như “Năm trăm năm
và lao cố”.
Lao cố: là con người đa phần công kích nhau, quyết định chẳng
bỏ. Nhưng ở đây chỉ
nói theo sự tăng thắng, chứ chẳng phải là chẳng
tương thông nhau, như
sau khi
Phật diệt, trong khoản hai trăm năm.
Vua A Dục xây tháp, chẳng lẻ chỉ giới hạn ở giai đoạn thứ
sao!
Lại nữa, Bồ-tát Tạng Kinh nói: Năm trăm
năm sau, vô lượng
người thiện, tu thiền
định, giải thoát, đa văn, há chỉ là giai
đoạn một, hai, ha hay
sao?
Nay kinh này nói: “Năm trăm
năm sau”, tức là thời đại này, tuy đang là thời
đại đấu tránh, nhưng
cũng có người có giới Đức. Mới biết năm loại lao
cố; chỉ dựa theo sự thắng mà nói.

Từ “Vốn nghi…”:
Sớ dùng phần văn đoạn nghi, dựa theo chỗ
trình nghi trước, đó là
hiển rõ ngài không sanh, nghi vào thời Ác Thế,
không có người tin.
Trước là dẫn kinh dịch đời Ngụy để chứng cho nghóa
này; Ác thế còn vậy,
huống nữa là những thời đại khác!

Từ “Giới Định…”:
Là dựa theo
Tam Học để giải thích về Định,
đó là Thể của phước,
cho nên đối với Định.

“Chánh giải vô đảo”; Đã có
chánh giải, ắt không đáo Hoặc.
Vì giải hiển cái đạo
lý của Nhân quả vô tướng, gọi đó là “Thật Tín”, tức là Huệ Học.

“Ngài Vô Trướng nói:…”: là dẫn chứng. Kinh đời Ngụy nói:
“Có người trì giới, tu phước đắc trí Huệ”.
Di Lặc tụng nói:
“thuyết nhân
quả thâm nghóa, vào thời
sau ác thế. Bất không cho co thật. Bồ-tát ba Đức đủ”. Ba Đức,
tức là Tam Học. Nay văn chỉ lấy chương cú này “sanh
ra Tín tâm, cho đó là Thật”, tức là Huệ.
Nếu họ không có
Huệ thì ai có
thể cho đây là thật mà
sanh Tín?

“Thiểu dục…”: là trì giới thiểu dục, tu Định làm tỉnh lặng
những loạn động. Tập
Huệ thì đoạn dứt mê Hoặc, cho nên nói là “Đẳng”.

Nói “Tăng thượng”: vì
ba Học, giới, Định,
Huệ làm tăng hơn
thâm pháp trên. Trong kinh nói là Ba nghóa quyết định.

Từ “Giới thì ra khỏi…”: là nói về ba tướng ích lợi.
Người có giới
thì chẳng rơi vào Địa
ngục, Ngạ quỷ, súc sanh. Sanh ra ở cõi Tứ châu,
Lục Dục Thiên.
Giới kinh nói:
Người muốn được
sinh lên cõi trời,
sanh
trong cõi người, thường
nên hộ giới đủ, đừng để bị hủy phạm.

“Đinh xuất Lục Dục”: Vì Dục giới thì không có Định, người được Định thì
sẽ
sanh ra trong hai giới trên.
Cho nên Viên giác kinh nói:
“Bỏ ái lạc xả, trả
về gốc Ái, liền hiện Hữu vi, tăng thêm thiện giả”.

“Huệ xuất tam giới”: gốc của tam giới là do Nghiệp Hoặc, người có
Trí Huệ thảy đều trừ bỏ.
Nghiệp Hoặc đã trừ, tự nhiên
Siêu việt. Cho nên tâm kinh nói: “Quán tự tại
Bồ-tát hành thâm
Bát-nhã Ba-la-mật thời chiếu kiến ngũ uẩn
giai không, độ nhất thiết khổ ách”.
Mà Huệ cạn còn có thể xuất ra khỏi tam giới, huống chi là
Bát-nhã thâm
sâu của Đại thừa.

Về phần Nhân của Tín.
Kinh phản hiểu và thuận tỏ
khác nhau, có thể biết vậy.
“Duyên thắng”:
Tuy làm lợi ích ta, đó là người bạn, đều
là bạn vậy.
Nhưng phàm chẳng
bằng Thánh.
Tiểu chẳng bằng Đại.
Nhân chẳng bằng Quả. Một Phật
tuy là quả nhưng chẳng bằng nhiều Phật. Đã
nói “vô lượng ngàn
vạn”. Cho nên nói là “chung thắng”.
“Nhân thắng”: ba Độc tức là
Tham sân si, chúng làm hại
Hữu Tình, cho nên gọi
chung là Độc, vì sinh khởi, tức là Bất thiện, lâu
ngày chế phục, nên gọi
là Thiện Căn. Cho nên Hoa Nghiêm nói: Ta xưa đã tạo các ác nghiệp, đều do vô thủy tham
sân si.
Duy Thức nói: Thiện: đó là
ba căn, tín, tâm quý (hổ thẹn), vô tham.
Có nghóa sanh trưởng nên
gọi là căn.
Thiện và bất thiện đều do từ ba căn này.
Nếu chế phục được nó, mới gọi
là “Nhân thắng”.
Nhân và duyên đều thắng, mới
Khởi Tín này. Do vậy mới biết,
Thật Tín chẳng để được.
Một niệm còn vậy, huống
chi là mãi mãi tin, cho
đến trì, thuyết?

Về phần phước Đức, kinh ý nói rằng:
“Người tin kinh, được
vô lượng phước, Như
Lai thảy đều biết, thấy người kia”.

Câu “Như thị vô
lượng phước”: là chỉ cho phước của tin
kinh. Giống với phước của phần trên “Phước của
Bố thí bất trú, mười
phương hư không, chẳng thể tư lương”.

Từ : Ngài Vô Trướng nói…”: đầu tiên là giải thích về
Phật tri kiến. “Đi, Đứng…” tức là trong bốn oai nghi, mỗi oai nghi đều có những
sở tác khác nhau.
Cho nên chú thích nói:
Bốn uẩn tức
là Thọ, tưởng,
hành, thức. Đó là tương
ưng và bất tương ưng. Suy nghó chuyện gì, niệm
nhớ chuyện gì, những
niệm lấy, bỏ, buồn, vui đều gọi là tâm. Chú thích về

sắc thân, tức là chỗ nương dựa của bốn uẩn.
Nay dựa theo nghóa mà
nói, nên gọi là “y
chỉ”. tức là đi, đứng, nằm, ngồi, co, duổi, cúi, ngửa,
sinh tâm khởi niệm, tất
cả đều biết. Cử động làm gì, cũng đều thấy hết,
bởi mất Trí của Phật,
rộng lớn vô biên, y chánh ấy tại, há chẳng soi
khắp! Pháp Hoa nói: Ta
không tri chúng sanh hành đạo hay chẳng hành
đạo. Vì tâm không có
hình tướng, cho nên chỉ nói là Tri. Thân xác vật
chất, đã là hình tướng,
cho nên có thể nói là “Đã thấy người ấy”. Đức
hạnh đã sẳn đủ, thiện
căn đã thành mà Phật chẳng nhiếp trao, về lý ra
sao? Cho nên nói “thử
đẳng hiển thị…”. Mà Phật trí chẳng thiên lệch,
xem chúng sanh như một. Có cảm thì ứng.

Từ “Luận nói…”, hoặc hỏi: Thấy và biết, chỉ cần nói một thứ
thì được rồi.
Sao trong kinh lại dùng cả hai?
Cho nên nói:
“Nếu chẳng nói…”, vì phàm phu cũng có biết và thấy.
Thấy thì thông với
Nhục Nhãn (mắt thịt).
Biết thì kiên cả tỉ lượng.
Vì vậy mà có người chẳng
biết chẳng thấy.
Nay biết thấy của
Phật chẳng giống như thế.
Nghóa là ở
chỗ thấy tức liền biết,
chẳng như cái biết tỉ lượng ở chỗ biết tức liền
thấy, chẳng như cái thấy của mắt thịt, tức là không có
sự việc nào chẳng
biết, không có việc nào
chẳng thấy.
Kinh nói cả hai là ý tại đây vậy.
Cho nên Di Lặc tụng nói:
“Phật phi kiến quả tri, nguyện trí lực hiện kiến”.

“Đắc phước….” Là phần hai, giải thích về Đắc phước.
Trước tiên là dẫn kinh. Từ
“Luận nói:…”: là giải thích nghóa. “Năng sinh
Nhân” là chánh tu phước
nghiệp, tức là người tín, giải, trì, thuyết.

“Tự thể quả”: tức là huân thành chủng tử tự thế,
sau đó cảm đương
quả.

“Chánh khởi”: Khi làm phước, đang ở hiện hành.
“Kia diệt”: nghóa là
Hiện hành diệt rụng, chủng tử mới thành, uẩn

chứa ở
trong Thức, dùng cảm quả.

“Đây nói chữ “Đắc….”: Văn này dùng một chữ “Đắc” để gộp
cả Sanh và Thủ, nghóa là
sinh đắc và Thủ đắc. Cái diệu của bản dịch
đời Tần là ở tại đây vậy.

Trong phần hai, phần nguyên do, sớ chó hai phần: Ý chia
phần: Từ “Do từ không
có…”, nghóa là do không có hai chấp; Ngã, pháp đó
là nguyên do được nhiếp thọ.

Phần: Đã đoạn thô chấp: ý kinh như Sớ.
“Trưng Hỏi”:
Văn có hai phần: phần đầu, giải thích văn kinh, ý
hỏi có thể biết được. Trong phần giải thích:

“Ngã”: Nghóa là chấp tự tổng tướng của ngũ uẩn là
Ngã. “Nhơn”: là kế
cho Ngã (ta) chết rồi, sanh lên cõi trời, chết ở cõi

trời, sanh
làm súc sanh. Tiếng phạm gọi là Bổ Đặc Già La.
Tiếng Hán gọi là Số Thủ Thú, tức là “Nhơn”.
“Chúng sanh”:
Kế cho ngã là thọ mệnh một đời chẳng đoạn tuyệt. Thọ giả còn gọi là
Thọ mệnh, kế cho
Ngã một đời thọ mệnh
chẳng đoạn tuyệt. Mà
Ngã là tổng chủ, còn Nhơn, chúng sanh, thọ giả là biệt (riêng), thu tóm biệt quy về
tổng chung, cho nên nói
là “Ngã chấp”.
Do vậy ba thứ sau đều
nói là “kế ngã”. Mà bốn tướng trên, tuy trong
kinh đều là Vô (không
có), nhưng chẳng thể chẳng hiểu.

Từ “Năng thủ…”: tâm và Cảnh đều vọng. Vì vạn pháp tuy nhiều, tóm lại chỉ tâm và cảnh.
Tâm và Cảnh, mỗi thứ đều có vô lượng
sai
biệt. cho nên nói: “tất cả”.

“Chơn không…”: Tuy tức chư pháp đều không nhưng chẳng
phải nói rằng một mực
là phi tướng, chỉ vì nhờ ly chấp mà Chơn không bất đoạn.
Cho nên nói rằng: “Diệc vô phi pháp tướng” (cũng không có
pháp nào chẳng phải là pháp tướng).

“Ly…”: là phần hai, bên ý chỉ kinh. Đây là nói về sự kiêm
chánh mà đắc Phật tri kiến.
“Cho nên
Luận nói…”: Trong dẫn chứng, có đặt câu hỏi, giải
thích rõ mà chỉ bày.

“Thật tướng
sai biệt”: thật tướng tức vô
sai biệt, phương
tiện sanh ra thật tướng
mới có sai biệt. “Công Đức trì giới” là chỉ
cho đoạn trước.
“Tín tâm…”:
Phần sau nói:
Tín tâm thanh tịnh thì
sinh ra
thật tướng Di Lặc trong
nói: “Người kia nương tín tâm, cung kính sanh thật tướng”.
“Không chỉ…”:
Ý nói: Có nhiều phương tiện làm cho sanh ra thật tướng.
Chẳng phải chỉ có riêng
thuyết Bát-nhã.
Trên thì nói ly chấp, đây thì
nói Bát-nhã.
Do vì Bát-nhã này có thể trừ chấp.
Trên thì dựa theo sở đoạn, đây
thì dựa theo Năng Đoạn. Năng và Sở tuy khác
nhau, nhưng ý thì chẳng khác.

“Chưa trừ tế chấp”: nghóa là cả hai chấp cùng sinh, nhậm vận
mà khởi. Trên thì ly
phân biệt thô chấp, đã thành tựu tịnh tín, đắc
Phật tri kiến còn cạn. Tế
chấp chưa trừ, rốt cuộc làm chướng ngại Thánh
Đạo. Nay hiển thị khiến
cho đoạn dứt chúng. Kinh hỏi ý nói: Vì nghóa gì mà cần phải
Vô pháp phi pháp tướng” giải thích ý rằng: do vì thủ tướng,
tức là trước dính ngã,
nhơn… văn còn lại… có thể hiểu rõ.

Sớ: Có hai phần:

Giải thích, nói chung về hai tướng.

Từ “giải thích chung…”:
Kinh nói: nếu tâm thủ tướng, trong
tướng, ý xả pháp
tướng, phi pháp tướng. Cho nên nói là “Tổng” (chung).

“Cũng là …”: Vì văn tiếp theo là nói riêng về thủ pháp, phi
pháp, đều trước dính
tướng ngã, nhơn,… Đây lại là lập tông.

Từ “Nếu thủ…” là phần hai, giải thích nói riêng
về Hai tướng. Có hai phần:

Chánh tỏ về hai tướng: “Vô Minh Sử”: là pháp chấp
câu sinh,
là nằm trong vô minh trú địa, cho nên gọi là “Sử”.

“Hiện hành …”: tức là ngã chấp phân biệt hiện hành, trước
kia đã đoạn. “Thị vô ngã kiến”: Kết thành nghóa trên.
“Chỉ thủ…”:
Tức là vô minh
sử trước kia là thứ
sở Hữu.
Chữ “chuyển” giống với chữ “Khởi”.
“Ngã tưởng”:
là ngã chấp phân biệt hiện hành. “Y chỉ”:
Phân biệt chủng tử làm chỗ y chỉ cho hiện hành kia,
cũng có thể pháp chấp
phân biệt, gọi là y chỉ, cùng chỗ y chỉ cho ngã chấp kia.

b.“Trong có…”:
Là phần hai, giải
thích riêng. Ý hỏi có thể biết
rõ. “Dùng sau giải thích
trước”: Chẳng bằng nói: Dùng nghóa tế để
giải thích
nghóa thô thì dể thấp hơn.

Hỏi: Người Nhị thừa cũng có pháp chấp, vì sao chẳng khởi
Ngã kiến?
Đáp: Vì
người Nhị thừa khi mới bắt đầu tu hành đã nghiêng hẳn
về việc đoạn dứt ngã chấp, đên khi đạt đền
Vô Học vị thì thô và tế
đều trừ hết. Do vậy tuy
có pháp chấp nhưng chẳng khởi Ngã chấp. Nay dựa theo người học Đại thừa,
song đoạn hai chấp, phân biệt cùng trừ,
câu sinh lưỡng tồn, do hai chấp này nhậm vận mà khởi.
Cho nên Vô Trướng nói: Bởi vì
trong Ngã tướng, tùy manh chẳng đoạn, tức có Ngã Thủ.

<詞>PHẦN HUYỀN MÔN:</詞>


Kinh: “Thị cố”:
Do thủ pháp phi pháp trên đều là trước dính
ngã… cho nên khuyên bảo
“bất ưng”, tức nhập trung Đạo.

“Dó thị nghóa
cố”: do vì bất thủ pháp phi pháp.
Sớ:
“kết quy trung”: chẳng nên thủ pháp, là ly hữu, chẳng nên
thù phi pháp, là ly vô.
Đã ly Hữu vô, tức quy trung Đạo.
“Mượn lời
hiểu nghóa”: nghóa là cái gọi là phi pháp, đó là
hiển pháp Thể ly khỏi
Tính kế (chấp). Nếu không có câu nói “Phi pháp” thì làm
sao biết nghóa kia.
Những nghóa khác đều ví theo đây.
Nên biết, nghóa chẳng tự nó hiển rõ, ắt phải mượn lời nói.
Cho nên Tịnh Danh nói: Không lìa văn tự
mà thuyết giải thoát.

“Chẳng nên…”: nghóa là tuy nghe phi pháp, chẳng thể như lời bèn chấp vào
nghóa không. Đây là ngăn chặn những người chấp
vào lời nói.
“Chẳng chấp…’:
Nghóa là nếu hoàn toàn vứt bỏ lời nói thì làm
sao hiểu rõ nghóa không của chư pháp.
Mới biết, chỉ trừ bệnh chứ chẳng
trừ pháp. Đây là ngăn
chặn những người một mực cư ly ngôn. Đó là
toàn chấp hay toàn bỏ,
cả hai đều chẳng thể. Cho nên Hoa Nghiêm Sớ nói: Pháp thì vô
ngôn tượng, chẳng phải lìa
ngôn tượng.
Không có ngôn tượng mà điên
đảo, mê hoặc, chấp ngôn tượng mà mê Chơn.
“Kệ nói…”:
Hai câu còn lại là: “Như người bỏ thuyền bè,
trong pháp nghóa cũng vậy”.

“Luận giải …”: Là chuyển qua giải thích văn kệ. “Đắc chứng
trí”, dùng lời để tỏ
Trí, được trí thì quên lời. Quên lời tức là
“Bất trú”. Như đi thuyền qua sông,
đến bờ thì bỏ thuyền.
“Tùy thuận”:
Là khi chưa đắc chứng trí thì chẳng thể đều quên
hết lời kia. Chưa đạt
bờ kia, chẳng nên bỏ thuyền.

“Thật tướng anh”: Thật tướng gọi là pháp, Đắc thật tướng trí, vô tướng vô đắc.
Cho nên nói
là “Nên xả”, bởi vì
Thật tướng vô
tướng. Duy Thức nói:
Bấy giờ, Sở duyên trí đều vô sớ đắc.

“Lý bất ưng”: Pháp thật tướng này còn bất khả đắc, huống nữa
là tất cả pháp lìa
ngoài thật tướng. Ngoài thật tướng chư pháp ra, đều
là ma sự.
Cho nên nói rằng: “Phi pháp chẳng hợp với lý, cho nên bất
tương ưng”. Dùng thị để
ví với phi, cho nên nói là “Hà huống” (huống nữa).

NGHI TÌNH THỨ BA
Sớ: Đầu tiên là nêu tên chương mục.

“Tứ phần trên đã nói rằng: …”: Là chỉ ra chỗ khởi nghi.
Mối nghi này là do từ mối nghi thứ nhất mà đến.
Vì văn kia nói rằng:
“Chẳng thể dùng thân tướng mà
thấy được Như Lai”.
“Phật phi hữu vi”: Đây là chỉ về kệ nói: “Phân biệt
Hữu vi thế, phòng kia thành tựu đắc,
Ba tướng khác với Thể, ly kia là
Như Lai”. Cho nên nói là phi
Hữu vi. Cũng là dựa theo những thứ định trước
mà lập ra cái mối nghi này.

“Sao lại …”:
Là kết thành nghi. Đã rằng nếu
Phật chẳng phải
Hữu vi thì chẳng hợp với có đắc, có thuyết,
sao
Thích Ca lại đắc
Bồ-đề ở dưới cây Bồ-đề,
thuyết pháp ở những Hội trước kia mà sau này. Đã có đắc, có thuyết, tức là rơi vào
Hữu vi. Sao trên kia nói chẳng dùng
tướng thấy, cho là vô vi ư?

Nêu Nhân để hỏi
Kinh: Ý nói:
Ở trong tâm ông, cho như thế nào? cho rằng ta đắc Bồ-đề hay chẳng đắc?
Cho rằng ta thuyết pháp hay chẳng thuyết
pháp? Ông vốn nghi vậy,
nên nêu ra để hỏi ông!

Từ “Phật hỏi:…”: là ngài không sanh nghi có đắc, nghi có
thuyết. Phật bèn thuận theo nghi để hỏi: từ ngữ
tuy nói “đắc”, ý tỏ vô đắc,
để thử xem câu trả lời
là hiểu hay chẳng hiểu.

“Ngài Vô Trướng nói…”: Là dẫn chứng. Kia nghi Hữu thủ,
Phật hiểu tỏ là vô thủ, dùng vô để phá Hữu, cho nên nói là
“Phiên”. Về thuyết pháp cũng giống vậy.

Thuận lý để đáp: Ý
kinh biết được.
Chữ “Định”:
Nghóa là Thật. Nghóa là không có Thật pháp,
danh là Bồ-đề, không có
thật pháp, danh là Như Lai thuyết. Đây là một
mực dựa theo thắng nghóa mà đáp.
“Kệ nói…”:
Hai câu kệ còn lại là:
“thuyết pháp bất nhị thủ,
vô thuyết ly ngôn tướng”.
Ý nói Thích Ca Như Lai là ứng hóa, tướng
của ứng hóa, đối với
Tục thì có, đối với Như Lai là ứng hóa, tướng
của ứng hóa, đối với
Tục thì có, đối với
Chơn thì không có, do vậy trong đáp, đều nói không có tiêu chuẩn nhất định.
Kim Quang Minh Kinh và Nhiếp Luận nói: Phật quả
không có công đức sắc thanh riêng biệt, duy chỉ
có Như Như và Như Như Trí
độc tồn. Đây là Chơn Phật. Nay đã khác
đây, sao thể nói Chơn!
Cho nên nói “ Ứng hóa phi Chơn Phật”.

Vô Định pháp:
Kinh hỏi ý rằng:
Vì nghóa gì mà không có
định pháp để có thể
thuyết? Giải thích ý rằng: Muốn nói cái Hữu của nó
thì lại không có hình
trạng, không có tên gọi. Muốn nói cái Vô của nó
thì Thánh nhờ cái linh
của nó. Đế lý nếu như vậy thì muốn thuyết gì
đây! Thuyết còn bất đắc, muốn thủ gì đây!
Thủ tức là Đắc.
Do vậy, trên
nói: “Không có định
pháp để Như Lai thuyết”.

Sớ: Có hai phần:

Dẫn ngài Vô Trướng:

“Chánh văn…”: Đây là nghe mà
không nghe, thuyết mà vô
thuyết, chẳng phải nói
là hoàn toàn chẳng nghe chẳng thuyết. Như kinh Tịnh Danh nói:
Thuyết pháp; là vô thuyết, vô thị.
Nghe pháp, vô văn vô
đắc. Đó là nghóa này vậy.

“Phân biệt tính”: tất cả chư pháp đều nương theo vọng niệm
mà có sai biệt. niệm còn
vô niệm, pháp há lại là pháp. Cho nên nói! “Phi pháp”.
“Pháp Vô Ngã”:
Chỉ cần tính phân biệt mất, tức là lý của pháp
vô ngã. Lý này chẳng
vô, cho nên nói là “Phi phi pháp”.
phần:

Từ “Luận nói…”:
Là phần hai, dẫn ngài
Thiên Thân. Có hai

Giải thích văn: “Y Chơn…”: Đây là nêu ra cái gốc của sở y. mà

phần trên
kia đã nói là ly hữu vô.
“Tất cả….”:
Pháp thuộc về
Duyên sinh, vốn không có cái thể
Chơn thật, cũng không có
cái tướng Chơn thật. Cho nên nói là “Phi”.

“Thật tướng hữu”: Chư pháp đã vô, tức là Chơn thật tướng.
Thật tướng chẳng vô
(bất vô), cho nên nói là “Phi phi pháp”. Đây tức là
phi khước luôn phi pháp.

“Vì sao …”: là nạn vấn chung, Ý nạn vấn rằng:
Vốn là nghi về chứng, nghi về thuyết thì hỏi đáp đều dùng cả hai.
Nay ở trong phần
giải thích nguyên do, sao
lại chỉ nói thuyết mà chẳng nói chứng?

“Có người nói…”:
Là giải thích. Đây là dùng thuyết để phản nghiệm về chứng.
Hơn nữa, sông có châu mà chẳng khô, núi có ngọc mà
thêm nhuận, bên rtong không có gốc đức thì làm
sao có thể nói ra.
Cho nên chỉ nói thuyết mà tự nó đã bày tỏ cái chứng vậy.
Lại nữa, ở đây
nói Thủ, tức là chứng.

Vô thủ vô thuyết:
Kinh hỏi ý rằng: nguyên do nói
Vô thủ, vô thuyết, phi pháp, phi phi pháp là
sao?
Giải thích ý rằng:
Thánh Nhân tức là vô vi, vô vit ức vô phân biệt. nếu có thủ,
thuyết pháp, phi pháp … đều thuộc phân biệt, chẳng gọi là vô vi, là
Thánh nhân, vô thủ vô
thuyết. Nói “Hiền
Thánh”: Hiền tức là Thánh, giải thích theo nghóa lân cận.

Từ “Bản dịch đời Ngụy viết:…” Hỏi:
Hành vị thì thông cả
Hiền và Thánh, vì
sao chỉ lấy
Thánh Nhân? Đáp:
Nếu xét chung thì bao gồ cả
Hiền vị, vì đây nói về
chứng quả sậu cạn nên chỉ nói Thánh.
“Đắc danh”: tức là
sai biệt. vì chư
Thánh Nhân đều là dựa theo nghóa chứng vô vi
sai biệt mà đặt tên, như chứng
Thiên hành Chơn Như thì đắc danh là Hoan
Hỷ Địa Bồ-tát… đây tức là đắc danh sai biệt.

Bởi chỉ cùng một nghóa mà thôi:

“Luận ý …”: Nghóa là đăng địa trở lên, tùy chứng một
phần Chơn Như, đều đoạn dứt
một chướng, hai ngu, tức là một phần
thanh tịnh,
dựa vào nghóa này mà
đặt một tên, cho đến Phật Địa, lệ đều như vậy.

“Phi biệt đắc pháp”: Là vô đắc mà đắc, tức là Chơn đắc
Bồ-đề. Nếu nói có đắc, tức là chẳng Đắc.
Mới biết (chuyện) dưới cây
Bồ-đề là sự việc không có
thật. Cho nên kệ nói: “Ứng Hóa phi Chơn Phật…”

“Vô thủ thuyết”: là kết, quy về nghóa vô phân biệt của văn kinh.

“Cụ túc thanh tịnh”: Là Phật, nghóa là tất cả Hoặc, tập, thảy
đều đoạn trừ không
còn một mảy vọng trần, thuần nhất vô tạp.

“Phần thanh tịnh”: là Bồ-tát. Phần đoạn các chướng, phần
chứng Chơn Như.
Cấu chia hoàn toàn trừ, cho nên gọi nhanh là phần.
Cho nên Phật Đảnh kinh nói: “Còn trần còn chư Học,
Minh cực tức
Như Lai”. Rộng thì như đã
nói trong bài tự chỗ “mãn Tịnh giác giả”.

“Vô Trướng…”: Là dựa theo vô vi sai biệt mà nói về
Hiền Thánh.

“Vô phân biệt”: Tức là nghóa của vô vi. Không có tạo tác,
không làm gì cả, cho nên
gọi là Vô vi. Vô vi và Chơn Như là cùng một pháp.

“Bồ-tát…”: Vì hữu phân biệt, vì Hữu sở vi. “Như Lai…”: Vì
vô phân biệt, vì vô sở tác. “Sơ vô vi”: là Bồ-tát.

“Chiết phục…”: Đây là khi đang tại Quán, phân biệt chẳng
sanh, được một phần
tương ưng, cho nên gọi là “Hiển liểu”.

“Hậu vô vi”: là
Như Lai. Không còn phân biệt nữa, là
Chơn vô vi, tức là Đệ Nhất
Nghóa. Đây là dựa theo Phật, cho nên còn nói
rằng không có gì vượt
trên nữa, cho nên gọi là Vô Thượng giác, tức
là Phật. “Tam Thừa…”: Là kết chung các Thừa. Vì
người Nhị Thừa cũng
phần chứng
Chơn lý, cho nên ở đây thông nhiếp. do vậy mà biết
Hiền Thánh ba thừa đều
tu và chứng vô vi. Sở chứng tuy không có cạn
sâu, nhưng
Năng chứng thì có
sai biệt. giống như ba con thú cùng độ qua
một xon sông,
Năng độ (những con thú) thì có
sai khác,
sở độ (con
sông) thì không
sai khác. Đại phẩm nói:
Muốn cầu Thanh văn Thừa, phải học
Bát-nhã Ba-la-mật, muốn cầu
Duyên giác, Bồ-tát,
Vô Thượng Phật thừa, đều nó phải học
Bát-nhã Ba-la-mật.
Do vậy, Kinh nói: “Tất cả Hiền Thánh”.

Phần So sánh: Hỏi:
Vốn do ngài
Thiện Cát khởi nghi, cho nên
Thế Tộn mới
đoạn trừ, đoạn nghi đã
xong, sao còn so sánh? Đáp:
Luận nói: Pháp tuy bất khả thủ, bất
khả thuyết, nhưng
lại bất không. (chẳng
không). Ý nói: e có người nghe là pháp bất khả thủ, thuyết.
Bèn muốn đồng loạt hủy bỏ, vứt bỏ hết ngôn giáo (lời dạy)
ở đây so sánh này để
tỏ rõ sự vượt trợi, khiến cho họ diễn thuyết, thọ
trì, do vậy, quyển Sớ
Đại Vân ở đoạn này lập ra mối nghi thứ năm;
phước đức bất không.
Vì văn của Luận chẳng nói Đoạn nghi, cho nên
quyển sở này chẳng lập.

Nêu phước kém để hỏi:
Kinh ý nói: bảy báu quý nhất, tam thiền lớn nhất,
dùng đó Bố thí, phước nhiều hay không?

Từ “Câu Xá…”: là nói về Tam Thiên Thế giới. “Bốn Đại
Châu”: là Đông Thắng Thân Châu, Nam Thiện Bộ
Châu, tây Ngưu Hóa
Châu, Bắc Câu Lô Châu.
“Nhật Nguyệt”: Tức là một Tứ Thiên hạ. Cùng một Nhật
Nguyệt soi chiếu. “Tô Mê”, còn gọi là
Tu Di Lô, chỉ vì tiếng
phạm vùng Sở Hạ (tây
vực) mà thôi, tiếng Hán gọi là Diệu Cao Sơn, do bốn bảo tạo thành, cao tám vạn
do tuần. “Dục Thiền”: là
Lục Dục thiên, đó là: Tứ Thiên
Vương Thiên, Đao Lợi Thiên, Dạ Ma Thiên, Đâu Suất
Thiên, Hóa Lạc Thiên, Tha Hóa Tự Tại Thiên. “Phạm
Thế”: Cõi trời thứ nhất của
sắc giới.
Trong ấy lại còn có ba cõi trời, đó là:
Phạm chúng thiên, phạm phụ thiên, Đại
phạm thiên.
“Mỗi một ngàn…”:
Như trên mỗi đầy một ngàn
mới thành một tiểu Thiên giới. “Tiểu thiên này…”: Lại một ngàn tiểu thiên giới mới thành một trung
thiên giới. “Ngàn hàng…”:
Lại với một ngàn cái
Trung Thiên giới mới thành một
Đại Thiên giới. “Đều
đồng…”: nghóa là Tứ Thiền trở lên thì tam tai
chẳng hề gì, cho nên
chẳng nói thành hay Hoại. Tam thiên trở xuống thì đều nằm trong tam tai, cho nên nói “Đồng một
thành hoại”.
Trong đó, từ
Sơ Thiền trở xuống, đồng
cùng Hỏa tai, từ Nhị Thiền rở xuống, đồng
cùng thủy tai. Tam Thiền
trở xuống, đồng cùng phong tai.
“Thất bảo…”:
Có thể biết được.

Phước nhiều để đáo:
Kinh văn trả lời, có thể xem hiểu.

Hỏi rằng: Vì
nghóa gì mà nói nhiều? Giải thích ý rằng: chẳng dựa theo
Thắng Nghóa không, cho nên nói nhiều, đó là dựa theo
Thế Đế Hữu cho nên nói nhiều.

“Thắng Nghóa
không”: Môn này là tuyệt tướng vô vi, chẳng thể nói là phước hay
chẳng phước.
Phước đã chẳng có thì không có
gì để nói là nhiều.

“Thế Tục Hữu”:
Môn này là
Hữu tướng Hữu vi, có thể nói
là phước, vì có phước,
cho nên kiêm để có thể nói là nhiều.

Phước của kinh. Kinh ý có
thể biết được. Mà bốn câu phước
còn nhiều vậy, huống nữa
cả bộ kinh!

Sớ: Có hai phần:

Giải hích văn kinh:
Kệ giải thích trì và thuyết.
Do nói về nguyên do của
Thắng (vượt trội), nhìn về
sau văn kinh thì hình như hơi gấp dùng
văn kệ, liên hoàn nhau chẳng thể chia tách ra.

“Thọ trì và thuyết”: Nêu hai pháp môn.
“Bất không…”:
Nghóa là trì, thuyết kinh này khác với
Bố thí tài bảo, Không đức
phước đức, còn đắc vật gì? Là đoạn văn tiếp theo.

“Phước bất thú Bồ-đề”: Nghóa là tài bảo bố thí tuy nhiều
nhưng thành phước
Hữu lậu ở thế gian, rốt cuộc chẳng thể thành
Vô thượng Bồ-đề.
“Nhị Năng
thú Bồ-đề”: là trì, thuyết kinh này, đoạn trừ phiền
não, chỗ hết phiền não, tức là Bồ-đề.

“Tứ cú…”: là phần hai. Tỏ riêng tướng của câu.
“Thuyên nghóa…”: nghóa là dùng mộtt câu để thuyên tỏ một nghóa. Một nghóa là một câu, bốn nghóa mới thành một kệ.
Nhất và Dị,
Hữu và không, thường và vô thường, đếu có tứ cú của nó.
Mà này kinh “tứ cú”, có nhiều thuyết khác nhau:
Có thuyết; lấy
Vô Ngã, Vô Nhơn, Vô chúng sanh, vô thọ giả
làm tứ cú, có thuyết lấy “Nếu dùng sắc thấy ta,
dùng âm thanh,..” làm tứ
cú. Có thuyết nói:

“Tất cả Hữu vi pháp…” làm bốn câu. Có thuyết nói: Chỉ tùy ý
lấy bốn câu văn trong cả
cuốn kinh, tức là bốn câu. Có thuyết nói: bắt
đầu từ “như thị” cho
đến cuối kinh “phụng hành”, mới thành bốn mà
những thuyết trên đều
chẳng phải là chánh nghóa.

“Như phàm sở…”:
Là về chánh nghóa. Đây là dựa theo
Hữu Vô làm bốn câu.
Nghóa là: Cú thứ nhất là Hữu, cú thứ hai là vô, cú thứ ba
là Diệc Hữu diệc vô.
Cú thứ tư là phi hữu phi vô. Văn và nghóa đều kiêm đủ, cho nên nói
là “tối diệu”.
Vì bốn nghóa này có thể thông với
thật tướng, tức là bốn môn.
“Nhưng mà…”: mà câu một, câu hai, câu bốn đều là
bốn môn. Chữ, chỉ có câu ba thành ra
sáu chữ.
Vă đã tăng, giảm thì làm
sau
thành kệ? Cho nên ở đây là giải thích.

“Trì, thuyết…”: Vì bốn nghóa này là cánh cửa của vạn pháp, nếu liểu bốn nghóa, tức thông vạn pháp, vạn pháp đã thông, há có
Bồ-đề, mà chẳng chứng ư!
“Văn hoặc…”:
Nhưng xét về nghóa, nghóa chẳng tại văn, nghóa
ắt tròn đủ, văn theo tăng giảm.
“Nghóa nếu…”:
thiếu nghóa thành báng, đủ thì thành
Môn. “Thành báng”: nghóa là thiếu vô thì thành ra là
Tăng ích Báng Thiếu Hữu thì thành ra là tổn giảm báng.
Thiếu phi hữu phi vô, thành
ra là tương vi Báng, Thiếu
diệc Hữu diệc vô thành ra là hý luận báng.
Ví Hữu thì định Hữu,
vô thì định vô, hai cú còn lại cũng lệ theo đó,
thành bốn Báng.
Vì sao?
Vì pháp chẳng
Như Thị. Vì chẳng
Như pháp mà
thấy. Đây tứ là
Bát-nhã Ba-la-mật giống như đống lửa lớn, bốn bề
chẳng thể thủ.

“Cụ tứ cú”: đó là nghóa chẳng bị thiếu. Hữu bất định
Hữu, là Hữu của tức vô.
Vô bất định vô, đó là vô của Tức Hữu. Còn
lại cũng lệ
theo vậy, tùy theo ở trong
một cú, thấy tròn cả nghóa của bốn cú, chẳng
rơi vào báng tăng, giảm,…
cho nên thành Môn. Vì sao? Vì pháp như thị. Vì Như
pháp kiến. Đây là Bát-nhã Ba-la-mật giống như Hồ
nước mát mẻ, bốn bề đều có thể nhập vào, chỉ vì
Nhơn (người) nương vào pháp,
pháp khác thì Nhơn trái,
nếu pháp nghóa được hoàn toàn, há lại Bồ-đề
chẳng chứng ư! Cho nên
nói; thọ trì kinh này thắng hơ phước thí.

Chánh giải thích. Kinh hỏi
ý rằng: Vì nghóa gì trì thuyết kinh này thắng hơn bảo thí?
Giải thích ý, có thể biết.

“Chư Phật Bồ-đề pháp”: chẳng phải là pháp Bồ-đề của các
Thừa khác nhưng
Bồ-đề khác cũng từ đây mà xuất ra, chỉ nêu ra thắng
(Vượt trội) là để vui.

“Thứ nhị”: là trì và thuyết.
“Liễu nhân”:
Vì pháp thân là lý của bổn Chơn, bất sinh bất
diệt, chỉ bởi phiền não
che lấp nó thì ẩn kín, trí Huệ liểu nó, thì hiển cả,
trì thuyết pháp này, diệu
Huệ tự tỏ, quán phá phiền não, pháp thân hiện vậy.
“Sanh Nhân”:
Báo thân Hóa thân, vốn thì không có, đến do vạn hạnh, nên gọi
là sanh.
Cho nên Di lặc tụng nói: “Ở thật, làm liểu
Nhân, cũng làm
Sanh nhân khác”.
Là kinh nói: tất cả chư
Phật Bồ-đề pháp, đều từ chỗ kinh này.

Chuyển giải thích kinh:

“Sở ngôn
Phật pháp”: là dựa theo
Thế Đế, cho nên
Hữu (có). “Tức phi Phật
pháp” Theo Đệ nhất nghóa thì vô.

“Đệ Nhất…”: Nghóa là trong tướng Tục Đế có sự khác nhau giữa Mê và Ngộ, nhiễm và tịnh, phàm và thánh, cho nên nói
Phật pháp từ kinh này mà ra. Lý
của Chơn Đế thì lìa khỏi tướng của Mê ngộ,
nhiễm tịnh, phàm Thánh,
cho nên chẳng thể nói ra nghóa của Phật pháp.
Cho nên Viên Giác Kinh nói: Tất cả
Như Lai viên giác diệu tâm, vốn không có
Bồ-đề và Niết-bàn, cũng không có thành
Phật và bất thành
Phật, không có vọng luân
Hồi vọng và phi luân hồi.
Nhưng bổn luận thì
khác với kia, đây chẳng thể rườm kể ra.

NGHI TÌNH THỨ TƯ:
Sớ: đầu tiên là nêu ra chương mục.

Từ “Hướng thuyết…”: chỉ về chỗ khởi nghi. Nghi tình này đến
từ trong nghi tình thứ ba.

“Bất khả thủ thuyết”: Vì phần văn trước nói: “Pháp mà
Như Lai thuyết, đều bất khả
thủ, bất khả thuyết”.
“Vì sao…”: là kết,
thành nghi.
Vì phần trước nói: tất cả
Hiền Thánh thông cả
Ba thừa, mà nghi rằng
Thanh văn đắc quả, đó là
Thủ như người Sơ quả, chứng tự
Sơ quả, cũng tự nói rằng: đã chứng Sơ quả.

Nhập Lưu quả: Kinh hỏi ý
rằng: Ở trong ý ông ra sao? Ông cho rằng người
Tu Đà Hoàn nghó rằng Đắc
Tu Đà Hoàn quả hay
không? Đáp: Không! Ý
hỏi rằng: Nếu như vậy thì vì nghóa gì mà đắc danh
Tu Đà Hoàn, giải thích ý
rằng: Chỉ dựa theo chẳng nhập những cảnh
giới, sắc… tức danh là Tu Đà Hoàn.

Sớ có ba phần:

Giải thích Văn kinh:

“Nhập lưu”: Tứ quả gọi là Thánh nhân, trãi từ phàm phu mới
bắt đầu nhập loài Thánh
lưu là loài. Dự là xen vào.

“Hỉ do…”: là giải thích về nguyên do Đắc danh.

“Nhập”: Nghóa là thủ trước, thủ dính, nếu thủ lục trần, tức là bị
trệ ở phàm lưu. Chẳng
thủ lục trần, gọi dan là nhập Thánh Lưu. Mới
biết, công đức ở tại
con người, chẳng tại cảnh giới lục trần. Căn cứ theo
đó thì đó có riêng
pháp nào mà làm sở nhập?
“Luận nói…”:
là dẫn chứng nghóa trên. “Hằng thủ một pháp”:
chẳng chỉ là Lục trần.

“Danh Nghịch
lưu”: nghịch phàm lưu. Nghóa là nếu thủ tục trần, tức là nhập vào dòng phàm, ngược với
dòng Thánh. Đã chẳng thủ
trước, tức nhập vào
dòng Thánh, ngược với dòng Thánh. Đã chẳng thủ
trước, tức nhập vào
dòng Thánh, ngược dòng phàm.

“Cho đến…”: là nói về những quả khác. Sơ quả còn vậy, huống
là quả khác!

“Nhưng chẳng…”: là phần hai bàn giáo, quả chứng: hoặc hỏi:
Đã đều bất thủ thì cũng phải bất chứng? Cho nên
ở đây giải thích.

“Chỉ ngay
khi cứng…”:
Là chuyển giải thích: ý nói chỉ là không
có tâm thủ, chứ chẳng
phải nói là chẳng chứng.
“Nếu khởi…”:
Tỏ ngược rằng phàm phu trước
Ngã là do khởi tâm.

Thánh Nhân vô ngã, ắt chẳng khởi vậy.

“Cho nên biết…”: là phần ba Kết. Đoạn trừ nghi tình.
Ngài không sanh vốn cho rằng chứng quả là Thủ, cho nên sinh ra
nghi tình. Nay tỏ rõ rằng
Vô Thủ mới thành nghóa của chứng, khác với điều nghi, nếu theo đoạn trừ nghi thì văn này đến đây là hết.
Nhưng vì bốn quả là hành vi của
Tiểu Thừa Hiền thánh tu chứng, do vậy trong kinh nói đầy đủ
cả. Mà bốn quả này còn có bốn hướng. Nghóa là
Hướng về Quả, tức là
Tu Đà Hoàn hướng…
Trong bốn quả, quả đầu tiên là
Kiến Đạo, hai quả

tiếp theo là tu Đạo, quả
sau cùng là vô
Học Đạo. Hơn nữa, người mới
tu hành, được nhập Kiến
Đạo, nghóa là mười sáu tâm đoạn tam giới,
dưới Tứ Đế tám mươi
tám sử, phân biệt thọ Hoặc, đắc Sơ quả chứng, nghóa là
Tam giới, mỗi giới có
Bốn Đế, dưới mỗi Đế đều có phiền não,
tức là Tham, Sân, Si,
mạn, Nghi, Thân kiến, Biên kiến, tà kiến, Kiến thủ, Giới cấm thủ, phía dưới
Bốn Đế, hoặc đủ
hoặc thiếu, cho nên thành tám mươi
tám sử.
Cuốn tạp tâm
Luân nói: “Dưới khổ đủ
tất cả, Tập,
Diệt trừ ba kiến, Đạo trừ bớt hai kiến, giới trên chẳng
hành Nhuế”.
Nghóa là câu thứ nhất tức là
Dục giới dưới khổ đế đủ cả trừ đi ba kiến, tức
là thân kiến, biên kiến và giới cấm thủ.
Sở dó trừ đi ba kiến này là vì duyên thân là gốc khổ, quán khổ đã đoạn, thân kiến và biên kiến, y theo
Thâm mà khởi, cho nên cũng tùy tho đó mà mất.
Không có giới
Cấm Thủ là
vì tập Đế chẳng cho phi
Đạo là Đạo, Diệt Đế lại chẳng phải là Tu vị, do vậy đều không có
Giới cấm thủ. Đạo thì đúng ở
Tu Vị, nhưng lại có
nó, cho nên chẳng trừ.
Vì vậy mà nói “Đạo trừ đi hai kiến, chẳng trừ giới cấm.
Do vậy, dưới khổ Đế có đủ
mười sử.
Tập Đế và
Diệt Đế, dưới
mỗi Đế có bảy sử,
công với mười sử trước là hai mươi bốn. Dưới Đế là tám, hợp lại là ba mươi hai.
Câu sau cùng nói “
Giới trên chẳng hành
Nhuế:, tức là dưới
Bốn Đế của hai giới trên đều rừ đi một sân,
mỗi giới có
hai mươi trú, cộng thành năm
mươi sáu.
Kiêm luôn Dục giới ở dưới ba
mươi hai, tức là tổng
cộng tất cả là tám mươi tám.

Thế nào là
Mười sáu tâm?
Nghóa là dưới
Bốn Đế củ
Dục giới, mỗi Đế có một Nhẫn,
một trí mà thành ra tám tâm, lại hợp với hai giới
trên là một Bốn Đế, loại hạ Dục giới quán,
Đoạn trừ cũng mỗi Đế có một Nhẫn, một trí thành ra tám tâm.
Hai lần tám tức là mười
sáu tâm.
Nhẫn tức là vô gián Đạo, là khi đang đạo hoặc.
Trí tức là
Giải Thoát Đạo, là khi đã Đoạn
xong. Đó là: khổ pháp Trí Nhẫn khổ pháp trí, khổ
Loại trí Nhẫn khổ loại
trí… Đạo pháp trí, Nhẫn Đạo Pháp Trí, Đạo Loại
Trí Nhẫn đạo loại trí.
Đoạn đến tâm thứ mười lăm Đạo Loại Trí Nhẫn,
gọi là Sơ quả Hướng,
khi đến tâm thứ mười sáu Đạo Loại trí, gọi là
chứng sơ quả, nhập vào
kiến Đạo, là Tu Đà Hoàn. Phân biệt Thô hoặc
cùng một thời đốn
đoạn, giống như chẻ tre, ba đốt cùng tánh, tức lấy tám
trí của Kiến Đế làm
Thể của sơ quả. Hành tướng của sơ quả, lược nói
như trên, ba quả còn lại, xem ở văn sau.

Nhất Lai Quả: Kinh hỏi
đáp và trưng ý đều giải thích như trên. Ý nói bậc
Tu Đà Hàm, chỉ ở
Nhân gian và trên trời, một lần vãng lai.
Tuy còn vãng lai, thật không có chỗ vãng lai, chỉ dựa theo nghóa này mà
gọi là Tư Đà Hàm.
“Đoạn hoặc”:
Dục Giới Tu Hoặc, có bốn: Tham, sân, si, mạn.
Đây là câu sanh Tế hoặc.

“Nhậm vận khởi”:
Chướng cho Tu Đạo, vì khó đoạn, cho nên chia ra thành chín phẩm;
Thượng thượng… hạ hạ.
Chín phẩm hoặc này, người Nhị quả và
Tam quả đoạn trừ chúng. Đoạn đến phần thứ năm gọi là
Nhị Quả Hướng. đoạn hết phẩm thứ
sáu gọi là đệ
Nhị quả. Cho nên
Câu Xá nói: “Đoạn chí Ngũ
Nhị Hướng, đoạn Lục Nhất Lai Quả”.
“Nhất văn…”:
Bởi vì chín phẩm tu Hoặc, làm nhuận bảy
sinh thuộc Dục giới, nghóa
là thượng thượng phẩm nhuận hai sinh, ba phẩm tiếp theo, mỗi phẩm làm
Nhuận một sinh.
Hai phẩm tiếp theo tổng
cộng một sinh, ba phẩm sau
tộng cộng một sinh, nay đoạn sáu phẩm đã
tổn sáu sinh, còn
sót lại ba phẩm hạ, làm nhuận một
sinh ở
Dục giới. Do vậy một vãn sanh lên
trời, còn cần phải thêm một lần hai về Nhân gian
thọ sanh, đoạn trừ những hoặc còn lại.

“Bèn đắc…”: Hỏi: Căn cứ theo thứ tự này, hợp lại là đệ tam
quả. Vì sao lại nói “bèn
đắc La Hán”? Đáp: Nói “ bèn đắc La Hán”,
chẳng phải nói là vượt
qua chẳng chứng quả thứ ba, chỉ nói theo Hoặc ở
Dục giới tận hết, văn mà chẳng lại, là nói theo một lần đi. cho nên nói
là “bèn đắc…”, nếu
sửa đổi “bèn đắc” thành ra là “thẳng đến” thì có
sao lâu! Còn lại ba phẩm
dưới, một sanh (một kiếp sống) thì đoạn trừ
hết, bèn vãn đến la
Hán, tức là chẳng cần lai hòa hội ở trên kia.

“Cho nên gọi
là…”: Là kết thành đệ nhị quả. Tức là lấy
kiến Đạo tám phẩm vô vi và Tu Đạo sáu phẩm vô
vi làm Thể của quả này.

“Vô Ngã…”: Do vì Vô Ngã, cho nên chẳng kế cho là khứ và
lai, chứ chẳng phải nói
là chẳng khứ chẳng lai, chỉ chẳng kế cho là
người khứ lai, nó cũng
giống như người thợ đóng thuyền ở nước lổ,
điêu khắc thanh gổ thành con người, tuy lại chèo qua
lại văn lai nhưng thật
không có tình lự kế cho là vãn lai.

Bất Lai quả: Kinh hỏi đáp, trưng ý, cũng giống với giải thoát
ở phần trên, ý nói:
“A Na Hàm”: một lần vãn
sanh lên trời, không còn
tái lai nhân gian nữa. Tuy
là bất lai nhưng cũng không có cái bất lai,
dựa theo nghóa này mà
gọi là A Na Hàm. Bất lai (chẳng về nhân gian)
bất hoàn (chẳng rở về
nhân gian) là cùng một nghóa.
“Đoạn Hoặc…”: nghóa là trong chín phẩm
Hoặc ở trước, còn lại
ba phẩm hạ, đoạn đến phẩm tám, gọi
Lê tam quả hướng. Đoạn
hết chín phẩm, gọi là quả thứ ba.
Cho nên Câu Xá nói: “Đoạn Hoặc
bảy tám phẩm, danh Đệ tam quả Hướng, chín phẩm toàn đoạn tận, tứ
đắc Bất Hoàn quả”.

“Cánh bất hoàn…”: Dục giới Tu Hoặc, chỉ còn ba phẩm ba
phẩm phiền não, cùng nhuận
một sinh, nay vì đoạn nó, chẳng còn
Hoặc nhuận, ngăn Huyệt luẩn
quẩn, cho nên không còn tái lai nữa.
“Cho nên gọi là …”:
Là kết, thành đến tam quả, tức là lấy
kiến Đạo tám phẩm vô
vi và Tu Đạo chín phẩm vô vi làm Thể của quả
này. Người Nhị quả Tam
quả này Đoạn Hoặc cũng giống như chặt cây đứt ngang vậy.

“Đồng tiền”: Là hợp nói, đã ngộ vô ngã thì ai vãn lai.

Bất Sanh Quả: có
hai phần, phần đầu nói về Đắc danh.

“Ba giải thích”: Do vì có ba nghóa, cho nên giữ nguyên âm
phạm. “Vô tặc”: ý cho phiền não là giặc.
Nghóa là đoạn dứt
Huệ mệnh của
con người, cướp đi của
cải công đức, làm cho người hành đạo mất đi
Thánh Đạo, trôi đạt
vùng hoan sinh tử, chẳng đạt đến chỗ báu Niết-bàn,
làm hại rất sâu, nên gọi là giặc.
“Kiến tu …”:
Nghóa là hai giới trên, mỗi giới có ba loại Tu
Hoặc, đó là Tham, Si,
Mạn. Hoặc này vi tế khó trừ, cho nên chia chúng
theo tám Địa. Mỗi Địa
chia thành chín phẩm, hợp lại là bảy mươi hai phẩm,
mỗi phẩm đều có một vô gián và một giải thoát.
Đoạn đến phẩm
bảy mươi mốt, gọi là A
La Hán Hướng. Đoạn hết bảy mươi hai phẩm hoặc, gọi là A
La Hán. Quả này đoạn hoặc, như bước lên thang lầu, dần
bước dần cao. Kiến và
tu hợp lại mà xét, kiêm thêm một Địa Dục giới, tổng cộng dùng tám mươi chín phẩm vô vi, làm thể của quả này.
Nếu dựa theo Tứ Quả Hữu vi
xuất Thể thì sơ quả chỉ thủ Đạo Loại Trí một
giải thoát Đạo làm Thể.
Đệ Nhị quả chỉ thủ phẩm thứ sáu trong đoạn
Dục giới chín phẩm tu
Hoặc, một giải thoát Đạo làm Thể. Đệ tam quả
chỉ thủ một giải thoát
Đạo của phẩm thứ chín làm thể. La Hán quả chỉ
thủ một giải thoát đạo
tận trí trong phẩm thứ chín của Hữu Đảnh Địa
làm Thể. Gọi là vô vi,
tức là Ly Hệ quả, Hữu vi tức là Đẳng Lưu quả.
“Bất sanh…”:
Đó là Ta sanh đã hết, phạm hạnh đã lập. Việc
làm đã xong, chẳng thọ
Hậu Hữu. Mà ba câu trước, tức là Tận Trí. Câu
sau cùng, tức là vô sanh
trí, nghóa là chẳng hướng trong tam giới, thọ hữu là thân khổ.
Vì Nhân quả của
Thế gian đã chết, quả đã chôn.
Nhân của xuất thế gian đã
thành, quả đã chứng.

“Ứng thọ…”: Vì đã siêu thoát cõi trời, cõi người, thọ nhận nổi
sự cúng dường của
người, rời. Vì nếu còn một loại trầm luân thì làm
sao kham chịu nổi
sự
cúng dường.
Cho nên Câu Xá nói: “Cúng dường A
La Hán, đắc hiện tại
phước báo”. Bởi do đã hết nghiệp phiền não, phước điền vượt trội.
Nên biết người chưa xuất ra tam giới mà thọ nhận
sự
cúng dường
của người khác, chủ yếu là cần phải tùy thuận xuất ly,
há lại có thể an nhiên bỏ qua ư

Nêu câu hỏi: Kinh ý theo trên có thể biết.
Đáp và
trưng ý, theo giải thích trên.

Ý nói: A La
Hán là bậc không có phiền não, chẳng thọ sanh, ứng
cúng dường. Với những nghóa đó, gọi là A La Hán.
Ngoài những điều trên, chẳng còn cò
một pháp nào gọi là A L a Hán.
“Nhược A
La Hán tác …”:
Là phân giải
thích rằng:
Nếu nghó rằng: tôi đắc A La Hán
quả, liền trước dính tướng ngã, Nhơn… thì có gì
khác với phàm phu! Do đây
mà nghiệm biết không có ý nghó ấy.

Dẫn mình làm chứng, để tin: lấy mình, rồi mới người.
Cũng vì khiến cho chúng sanh mất đi ý nghó ấy, nhập vào Thánh Đạo.

Trước tiên là ẩn ý kinh rằng:
Vào thời trước,
Phật từng nói con
đắc tam muội này, là đệ
nhất trong cõi người.

“Bất não…”: Nếu người ta hiềm mình đứng, thì mình ngồi xuống, cho đến chẳng khất thực nhà
người nghèo, đều là vì để chẳng
não người khác.

“Khiến cho…”: Đã chẳng não người thì phiền não đâu khởi.

“Đệ Nhất…”: Nghóa là mười Đại đệ tử, mỗi vị đều có một (khả) năng, đều xưng là Đệ Nhất.
Tức là Ca Diếp Đầu Đà, A
Nan Đa văn, Xá-lợi-phất Trí
Huệ, Mục Liên thần thông, La hầu La mật hạnh, A
na Luật Thiên Nhãn, Phú
Lâu Na thuyết pháp, Ca Chiên Diên luận
nghóa, Ưu Ba Ly trì luật. Tu
Bồ-đề giải không.

Nay nói “Vô tránh”: Chỉ do vì giải không mà đắc Vô tránh.
Cũng như Khổng Phu Tử có
mười đệ tử gọi là Thập Triết, mỗi vị đều có
khả năng riêng.
Về Đức Hạnh thì có
Nhan Uyên, Mẫn Tử Khiên, Nhiễm bá Ngưu, Trọng Cung, Ngôn
ngữ thì có Tể Ngũ, Tử Cống, chính sự thì
có Nhiễm Hữu Quý Lộ.
Văn Học thì Tử Du, Tử Hạ.

“Ly Dục…”: Nghóa là Tham sử phiền não, thông cả ba giới,
đoạn tận tham này, mới Chơn Ly Dục.

Hỏi: Nếu vậy
thì chỉ là La Hán đều đoạn tam giới phiền não.
Vì sao ngài
Thiện Hiện lại xưng là Đệ Nhất, gọi là Đệ Nhất, là nói theo
Vô tránh, chứ chẳng nói
theo ly Dục. Cho nên kinh nói: “Tôi đắc vô tránh,
là đệ nhất trong cõi người”. Lại nữa bản kinh dịch đời Ngụy nói:
‘Tôi nếu tác niệm, Thế
Tôn ắt chẳng ký tội vô tránh Hạnh đệ Nhất”. Ý
là: Vì chỉ riêng ngài
không sanh đắc vô tránh Tam Muội, trong các la Hán ly
dục, xưng là đệ nhất.

Bất Thủ: Kinh nói: Phật tuy khen tôi, tôi vào thời ấy, chẳng có niệm này.

Phật ý: Kinh nói: Nếu tôi ngày khi đóm, tác niệm thế này “tôi đắc A la hán quả”,
Phật ắt chẳng nói tôi là người vui với tịch tỉnh.
Chỉ vì chẳng tác niệm ấy,
nên Phật khen vậy.

“Vô Sở Hành”: Tức là chẳng tác niệm, cho nên trong kinh phản thuyết, tức nói
rằng “Nếu tác niệm ấy”. Thuận giải thích thì nói:
“Thật vô sở hành”.
“Ly phiền
não chướng”:
Là mười sử tham,
sân,… thô và tế tận trừ.

“Ly Tam Muội
chướng”: Tam Muội là Định, chướng tức là Hoặc.

Chướng của tam muội, là giải thích theo Quả. Khác với phiền não,
tức là chướng, giải thích
trì Nghiệp.
Do ly phiền não chướng mà đắc
La Hán, ly Tam Muội chướng mà đắc Vô Tránh.
“Tịch Tỉnh”:
Tịch tỉnh tức là
Vô tránh Định, ý nói:
Tu Bồ-đề là người Lạc Tịch tỉnh.

NGHI TÌNH THỨ NĂM.

Sớ: đầu tiên là nêu chương.
“Thích Ca…”:
Kể chuyện trước kia, ý nghi tức là Thích Ca trong Nhân, là
Tiên Nhân Thiện Huệ, được
Nhiên Đăng Như Lai thọ ký
rằng: Ông vào đời sau,
sẽ được làm Phật, hiệu là Thích Ca Mâu Ni, do
vậy tăng tiến nhập vào
đệ bát Địa. Cho nên nói là “thọ pháp”. Về chi
tiết thì có những nhân
duyên như nói trong nghi tình thứ mười hai.
“Sao lại…”:
Chỉ ra chỗ khởi nghi, rồi kết
thành nghi.
Mối nghi này cũng đến từ mối nghi thứ ba.
Vì văn kia nói:
Như Lai sở thuyết pháp
đều bất khả thủ, bất khả thuyết.

Kinh hỏi ý rằng: Ở trong ý ông ra sao? Cho rằng ta xưa kia ở chỗ Nhiên Đăng Phật, ở trong thọ ký
ngôn thuyết, có pháp
sở đắc hay
không có sở đắc?
Đáp ý rằng:
Như Lai xưa kia tại chỗ
Nhiên Đăng Phật, ở trong
thọ ký ngôn thuyết, thật
không có pháp làm sở đắc.

“Thuyết là ngôn ngữ lời nói…: Vì đó là ngôn ngữ lời nó, cho
nên là vô sở đắc.
“Ngôn ngữ phi thật”:
Nghóa là ngôn ngữ là từ duyên, duyên
thì không có tự tính,
nêu ra Thể là toàn không, vì không, cho nên vô
đắc, đây tức là văn
mà vô văn? Nghe, thuyết mà vô thuyết.

“Trí chứng pháp”:
Giải thích về nguyên do được thọ ký, ý
nói dùng cái trí tự vô
phân biệt, chứng cái lý tự vô phân biệt. trí ngầm
với Lý. Cảnh hội với
thần há lạ có Sở thuyết, sở đắc sao?
“Luận nói…”:
Là dẫn chứng
nghóa trên.
Vì chứng pháp là lìa tướng của
ngôn thuyết.
Chứng pháp là lìa tướng của tâm duyên, cho nên bất
khả thuyết.
Chứng pháp là lìa tướng của tâm duyên,
cho nên bất khả thủ.

<篇></篇>







<卷>QUYỂN 5 NGHI TÌNH THỨ SÁU</卷>

Sớ: đều tiên là nêu chung.

“Nếu pháp …”: là chỉ chỗ khởi nghi, nghi tình này cũng đến từ
mối nghi thứ ba trên.
“Sao lại…”:
Là kết, thành nghi. Đã hưng công vận hành
sáu
độ cùng tu, hồi hướng,
phát tâm nghiêm tịnh Phật Thổ, đó nếu chẳng phải
là Thủ thì gì là Thủ? Nghi tình về thân Phật, ý
cũng như thế. Bởi vì cả hai báo này chẳng lìa khỏi nhau.
Cho nên trong văn của Luận, cùng
nói cả hai nghi tình. Mà
nay phần này chỉ đoạn trừ một loại nghi tình.

Nêu hỏi: Kinh ý nói: Bồ-tát thủ hình tướng trang nghiêm
Phật thổ hay không?
“Ý Phật…”:
Ngài không sanh vốn nghi có thủ, ý
Phật muốn tỏ không có thủ, thủ
và không có thủ là ở tại Hai Thổ: Tính Thổ và
tướng Thổ, cho nên nêu
ra tướng để hỏi ngài, thử xem ngài có giải hiểu hay không.

Giải thích trả lời: Ý kinh nói:
Chẳng thủ tướng trang
nghiêm Phật Thổ.
Trưng hỏi ý rằng:
Vì sao lại chẳng thủ trang nghiêm
Phật Thổ? Giải thích ý rằng:
Chẳng dùng tướng để trang nghiêm Phật Thổ, đó
là Chơn thật trang nghiêm.

“Kệ nói…”: Trong đó, ba câu đầu là giải thích kinh. Câu sau cùng tức là giải thích câu thứ ba của bài kệ.
Lại nữa, hai câu đầu là giải
thích câu “Trang nghiêm
Phật Thổ” trong kinh. “Phi hình” là giải thích
câu “Tức phi Trang Nghiêm
Phật Thổ” trong kinh. “Phi hình” là giải thích câu “Tức Phi
trang nghiêm”. Đệ
Nhất Thể” là giải thích
“Thị Danh Trang nghiêm”. “Phi
Nghiêm” là hiển tỏ “phi hình” của bài kệ
“trang nghiêm ý” là hiểu tỏ “đệ nhất
Thể trong bài kệ. Đây chỉ là phối với
văn kia, nghóa ý thì quah
co, tiếp theo sau sẽ tỏ tỏ.

“Luận giải thích…”:
Là chuyển qua giải thích văn của bài
kệ: “Chư Phật…”: Đạt
đến khả thủ. Giải thích nữa trước bài kệ. Nghóa là tu
tập trí vô phân biệt, thông đạt cái tính của
Duy Thức Chơn thật, đây
tức là dùng Trí khế
với Như, gọi là Trung Nghiêm, tức là nghóa của vô
thủ. Điều nghi vè có
thủ, từ giải thích này mà khiển trừ nó.

“Trang nghiêm
có hai…”: Là giải thích nữa bài sau của kệ.
Trước tiên là kê ra hai
Thổ: “Hình tướng”: Tức là pháp tướng Thổ.
Nghóa là nền đất toàn vàng
ròng, hồ bằng trân bảo… Nói tóm lại, những gì
thấy, nghe được, đều
thuộc về hình tướng. “Đệ nhất nghóa” tức là
Pháp tính Thổ”.
Nghóa là ly tất cả tướng, chẳng
có thấy, nghe, tức là
Lý Chơn Như.
“Phi nghiêm…”:
Là chánh giải thích, tức là lấy câu thứ ba
làm nguyên do xuất ra. Do
vậy mà đắc “phi nghiêm” và “Trang
nghiêm”. “Phi nghiêm” tức là để phân biệt với
“Pháp tướng Thổ”, chẳng phải là
thứ mà nay được trang
nghiêm, tương đương với “phi trang nghiêm”
ở trong kinh. “Trang nghiêm
ý” tức là pháp Tính Thổ. Tương đương với “Là danh trang nghiêm” ở
trong kinh.
Nghóa là hiển phát quá khứ hằng hà
sa
số công đức mà làm
trang nghiêm, như vậy làm ra đồ vật,
đồ vật chẳng phải từ
bên ngoài đến, tức là dùng đồ vật này, trở lại
trang nghiêm cho vàng.
Do vậy trên kia dẫn luận nói: “Chư Phật không
có sự việc trang nghiêm quốc thổ”, đó tức là ở trong các trang
nghiêm, không còn những thứ thuộc quá khứ nữa.
Nói “Đệ nhất
trang nghiêm”,
nói “ý” tức là chỉ
cho “Phi hình đệ nhất Thể”, đó là cái ý nghiêm
cái phi trang nghiêm, ý
tức là nguyên do.

Hỏi: Chư Phật
Thân Thổ ắt cần phải có đủ cả Tính và Tướng
mới là liễu nghóa. Nay
chỉ hiện rõ chúng. Nếu có thể thanh tịnh tâm đó thì Thân
Thổ tự nhiên hiển hiện.
Có chăng như
chùi gương, bụi hết thì hình ảnh
sinh ra tự nhiên như nhiên, cho nên chẳng phải là tạo tác.
Vì vậy mà Duy Thức nói: “Đại
Viên Kính Trí, năng hiện năng sinh Thân Thổ trí Cảnh”.
So với đây là ngay ở tướng mà vong mất tướng, chứ chẳng nói
là vứt bỏ tướng mà
tìm thủ Tính, chỉ là không có tình chấp thì đâu ngại
gì ở Tướng. Mà Tông
của kinh này là Vô Tướng, thì nghóa ấy hơi bị
tăng. Đầu và đuôi đều
vậy. Tướng của Dụng tâm, phần sau sẽ nói.

Khuyên Tinh tâm: Kinh ý
nói: Vì những nghóa đó, ông các
Bồ-tát nên sinh tâm
thuộc vô trú thanh tịnh.

“Nếu người…”: Trước tiên là kể ra cái tâm cần
phải bị ngăn chặn, Ý cho hình tướng là
Chơn Phật thổ, do từ cái kiến giải này mà muốn dùng hình tướng để
trang nghiêm, vì vậy mà nói rằng
“ta đã thành tựu”.

“Người đó trú…” là tỏ rõ điều sau lầm. Ý nói: Vốn muốn nghiêm

tịnh, sao lại
sanh ra nhiễm tâm, vì trú sắc,.. tức là tâm sinh tử, làm
sao là Tịnh được?

“Vì để ngăn chặn…”: Lần theo điều ngăn chặn trước mà dẫn
khởi ý kinh: Đã cho rằng
bất rú sắc… là thanh tịnh. Nên biết trú ở sắc…
thật thì bị nhiễm vậy.
“Chánh trí”: tâm thuộc vô trú đã là chánh trí, mới biết cái
tâm sinh ra do có trú, đồng là vọng thức.
Trong đây, chánh trí mà nói
là sanh, đó là hiển
phát, chứ chẳng phải do sáng tạo mà sanh ra. Cho
nên Đại Kinh nói: Chẳng
sanh ra tất cả pháp, đó là Bát-nhã Ba-la-mật sanh ra.
Vì Bát-nhã này bất
sanh bất diệt, cho nên nói
là “Chơn tâm”.
Cái tâm thiên Chơn, vốn vô
sanh diệt.
Chỉ vì duyên theo với cảnh trú, tức là chẳng tương ưng, cũng chẳng phải là tâm đoạn diệt, nếu bất trú
Bát-nhã thì rõ ràng
cũng chẳng phải sanh khởi. E người ta mê cái này, cho nên hiển tỏ để ngăn chặn nó. Đây tức là trước thì bảo đừng trú
sắc… là
ngăn chặn Hữu,
sau thì bảo hãy
sanh tâm, là ngăn chặn vô. Đã ly
Hữu và Vô, tức là Trung Đạo.
Như thế mà thể đạt, là Chơn trang nghiêm, có
Phật Thổ nào mà chẳng
thanh tịnh. Cho nên Kinh Tịnh Danh nói: Muốn
tịnh Phật Thổ, phải tịnh kỳ tâm.
Theo với Tâm tịnh, tức
Phật Thổ tịnh, “Tịnh kỳ tâm”; tức là ly Hữu vô.

NGHI TÌNH THỨ BẢY:

Sớ đầu tiên tức là nêu
chương mục.
Về ý khởi nghi,
phần trước đã nói.

Hỏi: Nghi tình
này có khác gì với nghe tình thứ ba?

Đáp: nghi tình
trước là Hóa Thân, nghi tình này là báo Thân,
cho nên khác nhau. Vì trước
kia nghe nói ứng và nó chẳng phải Chơn, cho nên không có Thủ, bèn cho rằng
Báo Thân là thật, đúng phải có
tâm thủ. Do vậy, nghi tình
này là men theo nghi tình thứ ba mà khởi.
Đoạn
nghi: Kinh hỏi đáp: Có thể biết được.
Trưng ý rằng:
Vì nghóa gì mà gọi là Đại. giải thích ý rằng: chẳng phải là thân
Hữu lậu Hữu vi, là thân vô lậu vô vi.
Nếu dựa theo ngài
Vô Trướng thì hoàn toàn khác với ở đây, đại để đầu đuôi đều y theo
Nhị Đế mà giải thích.
Nay trong quyển sớ này có y theo ngài Thiên
Thân, có y theo ngài Vô
Trướng. Mà đoạn này thì theo ngải Thiên Thân. Sớ có hai phần:

Giải thích chung về ý chỉ của Dụ:

“Cao Viễn…”:
Nghóa là dưới nương Kim Luân,
Cao tám vạn do tuần,
sáu vạn ngọn núi làm
quyến thuộc, nên gọi là Đại, cho
Hoa Nghiêm Sớ nói: Tu
Di vắt ngang biển cao vượt cái đỉnh núi.

“Mà bất thủ…”:
Núi kia tuy do bốn báu tạo thành, trong năm
vị pháp, nó nằm trong sắc
pháp, trong ba tính, nó thuộc vô ký Tính, há
lại có phân biệt mà
thủ cho là vương.
“Báo Phật…”:
Nói về điều được dụ nghóa là tiến tu nhiều
kiếp, phước và trí
tròn sáng, tuần tịnh vô cáu, không có gì hơn nó, cho
nên nói là Vô Thượng.
Riêng Vua pháp giới, nên gọi là pháp vương “Đại”, có hai nghóa:

Dựa theo Thể thì thân trí bọc ngoài.

Dựa theo vị thì chư thánh chẳng bằng.

“Vô phân biệt”: Chẳng phải như sắc pháp là vô ký tính. Chỉ
nhờ ba kỳ tu tập, vạn
lự đều vong, như tri tịch nhiên, cho nên vô phân biệt.

“Kệ nói….”: Là dùng kệ để kết.

Từ “Phi thân …” là phần hai giải thích riêng về phi thân. Có hai phần:

Nhắc lại lời kinh, lược chỉ: “Vô lậu vô vi”: Vô
lậu thì khác với

thế gian. Vô
vi là biểu cho phi sinh diệt. Hỏi:
Nay nói về
Báo thân, tức là hợp cả
Hữu vi vô lậu,
sao
đây lại nói vô vi? Đáp: Đây là căn cứ theo
Phật giáo, chẳng theo
quyền tông, nên
là vô vi. Vì vậy mà kinh tịnh Danh nói: Phật thân vô vi, chẳng rơi vào số.
Phật thân vô lậu, chư lậu đã tận.

“Cho nên kệ nói:…”: Là phần hai, dẫn luôn giải thích rộng:
Có hai phần:

Dẩn bổn kệ: kệ này nên rõ viễn ly
Hữu vi Hữu lậu ý nói rằng chỉ
có pháp thể vô lậu.

“Luận nói…”: Là phần hai Dẫn luận văn. Có ba phần.

+ Nêu : “Nếu
như vậy…”: Là chỉ kinh trưng hỏi để nêu.
+ “Vì bởi
duy chỉ…”: Là phần hai Giải thích song đồi: Thanh
Tịnh thân tức là pháp thân. Đây là giải thích về
câu “Hữu vật”, tức là
câu “Thị danh đại thân” ở trong kinh.

Hỏi: Đây nói về báo thân, sao lại nói pháp thân?

Đáp: Vì pháp
thân và Báo thân hợp lại mà nói, cả hai thân
chẳng khác nhau.
Vì thật giáo này.
Lý và Trí không hai, cho nên có
thể nói vậy.
“Vì bởi viễn ly…”:
Là giải thích
câu “vô vật”.
Tức là câu
“Phật thuyết phi thân”
trong kinh.
Pháp thân đã là vô vi ắt ly
Hữu vi sinh
diệt, Hữu vi đã ly,
huống là Hữu lậu! Cho nên văn giải thích này chẳng nói về chư lậu.
+ “Do vì…”:
là phần ba kết song đi: Nghóa là vì là viễn ly và
Duy Hữu, cho nên hiểu rõ
được pháp thân Chơn ngã. Vì vô lậu vô vi
chẳng sinh diệt, trạm
nhiên thanh tịnh, cho nên có thật thể, gọi đó là
Hữu vật, chẳng như phàm phu,
cái ngã biến kế, hữu lậu hữu vi, tức sinh tức
diệt, như huyển mộng kia,
không có thật thể.

“Vì chẳng y…”: là kết, không có vật, cũng là hiển rõ lại
nguyên do. Vì chẳng nương
vào Ngũ uẩn, duyên thuộc hữu vi mà trú. Duy chỉ Như
Như và Như Như Trí độc tồn cho nên có thật ngã, phải biết rằng phàm phu đều y theo ngũ uẩn Hữu.
Vì duyên mà trú, ngũ uẩn
còn là giả, huống nữa là cái ngã
sở kế!
Duyên pháp chẳng phải mình, cho
nên nói là y tha.

Nói về cát: Ý kinh có thể rõ.

“Hồ A nậu”: Thiềm Bộ Châu này, từ giữa, hướng về Bắc có
cửu Hắc Sơn, tiếp đó
có Đại Tuyết Sơn, tiếp nữa có Hương Túy Sơn.
Phía Bắc Đại tuyết Sơn,
phía Nam Hương Túy sơn, có Hồ A Nậu, tiếng Hán gọi
là vô não nhiệt. Chu vi năm mươi do tuần. Nước tám công đức,
đầy tràm trong Hồ. Trong
đó, bốn mặt, mỗi mặt xuất ra một con sông lớn. Con
sông phía đông tên là khắc Gia, nhiểu quanh hồ một vòng,
chảy vào biển đông, phía
Nam là sông Tín Độ, phía Tây là sông phược
Sô, phía Bắc là sông Đồ
Đa, đều nhiểu hồ một vòng, như thứ tự chảy
vào Nam, Tây, bắc hải.
Nay kinh nói Hằng Hà, tức là sông khắc Già.
Nói: “Hằng”: Là dịch
sai. “Châu bốn mươi dặm” là chỗ cửu hồ mới
bắt đầu xuất ra. “Phật đa phần…” là nêu ra nguyên do lấy dụ này, nhưng
khi thuyết kinh này là
thuyết ở tại Kỳ Viên, những thời thuyết pháp
khác đa phần gần nơi
sông kia, cho nên lấy nó làm dụ.

Lấy nói về phước: Ý
kinh có thể thấy.
“Luận nói…”:
Là trưng hỏi, nghóa là sau phần nghi thứ ba, trước phần thứ tư quả đã nói về dụ tài bảo
Bố thí, nay lại nói nữa, chẳng
trùng lặp sao?
“Kệ nói…”: là
giải thích.
Trước kia đã nói một tam
Thiên giới bảo thí, nay nói là vô
lượng tam thiên giới bảo thí. Đây là so sánh sự vượt trội của nó.
“Mà sau đó…”: tức là nhiều
trong nhiều, vượt trội
trong vượt trội, do vậy mà nói lặp lại. Đây tuy nói trùng lặp nhưng nghóa và
ý chẳng trùng.
“Vì sao…” là chuyển qua nạn vấn. Ý nói:
Vì sao trong
phần văn trước chẳng
nói luôn dụ này? “Vì để dần dần…”: là dựa chung
theo người nghóa là cơ
thì cạn mà pháp thì sâu. Nói liền thì khó tin, dần
dần lần hồi dẫn dụ làm
cho biết được cái đức vượt trội.

“Lại nữa, trước…” là dựa theo pháp thông, nghóa là dụ trước chưa
nói tứ quả
vô tâm, Thích Ca vô đắc, Nghiêm tịnh thổ là bất
nghiêm mà nghiêm, tu chứng
Phật thân là vô chứng mà chứng.
Do vậy mà dụ để
so sánh vẫn chưa thể vượt trội, dụ
sau đã nói về nghóa này, pháp và lý
đều sâu xa, do vậy dụ
để so sánh cũng lại càng thù thắng hơn, hoặc có
thể xuất sinh nghóa của
Phật pháp cũng ở tại phần sau của dụ trước,
huống nữa trong phần sau
giải thích nguyên do, có năm đoạn văn kinh,
cũng thuộc về dụ này, hãy suy ngẫm nó.

Hiểu thắng: ý kinh có thể thấy.

Câu “Đại ý giống trước”: tức là phước chẳng hướng
đến Bồ-đề.

Trì, thọ kinh có khả năng thú hướng đến Bồ-đề.

Xứ đáng kính: Kinh: có thể biết.

“Đại Bát-nhã…”: là dẫn sự làm chứng. Đế Thích mỗi lần ở
trong Thiện pháp Đường,
thuyết pháp Bát-nhã Ba-la-mật cho Thiên
chúng, hoặc có chi chẳng ở tại đó, chư thiên nếu đến đều hướng về phía tòa
mà làm lễ, vì trọng
pháp mới tôn trọng nơi chốn.

“Cao hiểm”: Vì tôn trọng người mà làm cho xứ trở nên cao và
rõ để xa gần đều tháy,
sinh ra hiềm tôn kính mà sinh ra phước.
“Hình mạo”:
Trong tháp có hình mẹo của Phật, người thấy ắt
sinh tâm kính, thấy nơi
thuyết pháp, cũng như thấy hình mạo của Phật, tiếng phạm là
Chế Đa, tiếng
Hán gọi là
Linh Niếu, hoặc gọi là nơi đáng
cúng dường, giống với phần này.

Gặt hái ích lợi: ý kinh nói: nơi tuyên thuyết tứ cú còn được
người, trời
cúng dường, huống nữa là người thọ trì hết cả văn
kinh này! Như kinh đã nói.
“Trước kia bốn câu”:
Là căn cứ theo ý kinh này nhìn về những đoạn văn trước mà có hơn và kém.
Vì sao?
Vì trước kia là nói về
nơi chốn, nay nói vềø con
người, trên kia nói về bốn cậu kệ, nay thì thọ
trì hết, do vậy trước
là kém, nay là vượt hơn, phản phục mà nói, cho
nên nói là “Hà huống”.

“Tối thượng”: là pháp thân, vô lậu vô vi tuyệt thượng
thượng. “Đệ nhất”: là báo thân, tôn trong chúng
thánh chẳng gì hơn. “Hy Hữu”: là
Hóa Thân, như bốn
thứ sự, đã nói ở phần trên. Ý
nói rằng thọ trì đọc
tụng thì có đủ cả ba thân, công đức viên mãn.

Có người nói:
Có thể đi đến Bồ-đề, cho nên nói là
Tối thượng. Hơn hẳn các
Thừa, cho nên nói là Đệ nất. Thế gian không có gì
so
nổi, cho nên nói là Hy Hữu.

Nơi có Phật:
Kinh ý nói: Văn kinh này ở đâu, ở chỗ đó có
Phật và chư đệ tử.

“Kinh hiểm…”
là tỏ rõ rằng: có Phật và nguyên do có Phật, nghóa là
Báo thân và
Hóa thân ắt phải y theo pháp thân, pháp thân lại từ
kinh mà hiển, đã có
giáo Năng hiểm, ắt có Phật sở hiển. Lại nữa,
kinh là giáo pháp,
Phật là quả pháp, quả do lý mà hiển, lý do hành mà đạt đến. Nay thì ba
Phật đều đủ, bốn pháp trọn đầy nơi
kinh sở tại, há lại hèn kém! “Lại nữa, tất cả…”:
Là tỏ nguyên do có để tử.
Hiền Thánh ba
thừa, Thể là vô vi, kinh kiểm vô vi, nên có Hiền Thánh.
“Tôn trọng”:
Nghóa là người chứng Như đều là Thánh nhân nhập lý, đáng tôn trọng.
Nếu theo kinh đời ngụy thì chỉ nói có Phật, bảo
người ta tôn trọng,
chẳng nói có các đệ tử khác. Cho nên văn kia nói: “Tức
là có Phật, tôn trọng tựa Phật”.

Tên kinh: Kinh hỏi ý rằng: chưa biết kinh này có tên là gì?
Chẳng biết tên thì làm
sao phụng trì? Đáp văn có thể biết.

Trung ý nói:
Như Lai thướng thuyết chư pháp danh tướng
đều không . nay lại đặt
tên này, có nguyên do gì? Ý giải thích rằng: ta
đạt danh tên, danh tức vô danh, danh của vô danh, há lại trái với
nghóa không? Vì để thọ
trì, nên trong vô danh, gượng đặt tên vậy.
“Phật đặt…”: là giải thích nguyên nhân đặt tên. (nguyên) nhân
tức là nghóa sở mà nó
nương theo. Nghóa là kim cang thì có cái nghóa
Năng hoại, Bát-nhã thì
có cái công quán chiếu, pháp và dụ cả hai đều
rõ rệt. Cho nên gọi là
Kim Cang Bát-nhã.
Thật ra thì cũng dựa theo nghóa kiên cố để đật tên.
Nay chỉ giải thích theo tác dụng, nói đầy đủ thì như
trong phần Đề mục và
trong phần bảy nghóa cú.

“Vì đoạn Hoặc, cho nên là Thắng”: Chúng sanh lưu chuyển.
Vì bị Hoặc Nghiệp, nếu đoạn trừ
Hoặc nhiễm thì
thành Phật,
thế chẳng thắng sao.

“Đối trị…”: dựa theo danh mà hiển nghóa, nghóa thì thật, danh
thì giả. Nếu chấp danh
gỉa, sao được nghóa thật! E bị chấp ấy, do vậy đối trị.

Dị thuyết thắng:
Kinh hỏi ý rằng: Ông cho rằng
Như Lai ngoài pháp đã chứng,
còn có thuyết những pháp riêng khác hay không?
Đáp ý rằng: Như Lai
ngoài pháp đã chứng không có thuyết pháp nào
riêng khác. Đoạn văn
này là lần theo đoạn văn đạt tên kinh ở trên mà
đến. Yù nói: chẳng nững đặt danh tên kinh này, danh tức vô danh, hể có
sở thuyết thảy đều như vậy.
Lại nữa, chẳng chỉ ta là vậy, chư
Phật cũng vật.
“Không có
riêng khác…”:
Nghóa là một
Phật Thích Ca, thuyết đầu,
giữa, cuối.
Rốt không có
riêng khác, không có tăng giảm, chỉ căn
cứ theo Chơn thật không
có sai khác, chẳng dựa theo ngôn từ có sai khác.
“Chỉ như chứng…”: Nêu ra nguyên do, hể khi có
thuyết, đều như
cái chứng
của mình, trong chứng vô thuyết, há lại có khác!
“Tam thế…”:
Là kết, thông chư Phật:
Vì chư Phật đồng chứng. Rốt không có hai nguồn, chẳng chứng thì thôi, chứng thì chẳng khác. Nếu chưa đạt đến cực vị, đang ở trong
Nhân Địa, tùy theo
sở thuyết
của mình, mỗi mỗi sai
biệt khác nhau. Vì sao? Vì sở chứng khác nhau,
như Địa tiền, Địa Thương
Thập Địa, giai đoạn cấp bậc khác nhau. Do
vậy người đã đạt đến
Quả thì quyết không có thuyết riêng khác.

“Cho nên nói…”: La kết, thành nghóa trên, một Phật, nhiều
Phật, quá khứ, vị lai
sở thuyết đều
giống nhau, đều như đã chứng.
Thuyết đúng như chứng,
chẳng cũng vượt trội lắm sao!

“Cho nên luận nói…” là dẫn chứng.
“Chỉ riêng…”: thuyết
Bát-nhã năng đoạn phiền não, không có
một vị Phật nào mà
chẳng thuyết như thế, những vị khác đều như vậy.

“Đệ nhất…”: Vì Đế lý thì ly ngôn thuyết, tướng thì ly tướng
danh tự, cho nên bất khả
thuyết. Chứng này trước kia đã như cái chướng,
tức là vô sở thuyết. Mà lời nói của Vô Trướng
và Thiên Thân tuy tựa
như khác nhau nhưng ý thì
thật giống nhau đã như kỳ chứng, há lại
chẳng phải là đệ nhất
nghóa hay sao?

Trần thắng: văn hỏi đáp của kinh, có thể xem rõ, giải
thích ý rằng:
Cái gọi là Trần, chẳng phải phiền não trần, chỉ là Địa trần.
Cái gọi là Thế giới, chẳng phải
Nhiễm Nhân giới, chỉ là Địa
Trần Giới. Đây là mau theo
so
sánh trước mà đến.
Do trước đó nói:
Hà sa bảo thí, chẳng bằng trì kinh.
Hoặc có người nghe, chưa thể thành tín, cho nên
Như Lai, riêng thuyết nghóa
này, khiến họ thấy rõ hơn kém, rửa sạch mối
nghi, nói đủ ở văn sớ,
hiểu được rõ ràng.
“Luận nói…”: là giải thích nết cái ý của nó. Ý nói, đất tan thế
giới thành bụi trần,
trên bụi trần chẳng khởi phiền não, bảo thí được
phước, tức có tham sân ngũ dục tự mình vui sướng,
không có việc ác nào
mà chẳng tạo, cho nên
tướng Truyện nói: “Bố thí là sanh oán thứ ba”, cho nên
Trần giới hơn hẳn bảo thí, hơn nữa, trần giới chẳng những
chẳng khởi lầm lỗi mà
còn được điều tốt đẹp, huống nữa là thọ trì
kinh này, chắc chắn sẽ dẫn
đến Phật Quả, há lại là kém ư? Do vậy, so sánh
nhau sẽ có ba lớp hơn
kém: Nghóa là Báo Thí chẳng bằng trần giới, trần
giới chẳng bằng trì kinh,
trì kinh còn thắng hơn trần giới, há lại chẳng
bằng bảo Thí! Cũng như
trăm họ chẳng bằng Tể tướng, tể tướng chẳng bằng

Thiên Tử, Thiên tử còn thắng hơn
Tể tướng, há lại chẳng bằng trăm
họ! Trong Dụ thì Thiên tử
là tối thắng. Trong pháp thì trì kinh là tối
thắng. Nguyên do kinh thắng,
há chẳng rõ vậy!
“Đại vân…”: chỉ
so với văn kinh để phân biệt giữa pháp và
Dụ, chẳng có nghóa riêng
nào khác. Mà ý nói; vi trần là Trần, tham,
sân… cũng là trần, vì đều có nghóa là bụi nhơ.
Nói tam Thiên là giới, nói
Nhân nhiễm phiền não cũng là giới, vì đều có nghóa là
Nhân của Hữu vi cũng có thể tam
Thiên là khí giới, phiền não là
Hữu Tình giới. Nay ở đây chẳng phải là bụi trần tham,
sân… và nhiễm nhân giới, chỉ là Địa trần
và tam Thiên giới, đây
là kết nghóa đã giải thích trên.

Quả thắng” Văn hỏi đáp của kinh, có thể biết:

Trưng hỏi ý rằng:
Vì nghóa gì mà chẳng cho ba mươi hai tướng là pháp thân
Như Lai? Giải thích ý rằng:
Như Lai thuyết ba mươi
hai tướng, chẳng phải là
tướng của pháp thân vô vi, chỉ là tướng của Hóa thân hữu vi.
“E người bố thí…”: là nói về ý khởi kinh: e ý kia cho rằng:
Nếu thí chẳng cầu Phật,
tức là gốc khởi phiền não. Vì để cầu Phật thì
so lại phiền não?
Cái mà người kia cầu, tức là
Thân ba mươi hai tướng, để
phá cái kiến này, nên lại hỏi thế.

“Trì và thuyết…”:
Nêu ra sự hơn và kém.
Nghóa là Bảo Thí chỉ được
sắc tướng, trì kinh thì đắc Bồ-đề, cho nên nói là
“thắng hơn phước đức kia”.

“Vì sao?… Trưng ý rằng: đã đắc ba mươi hai tướng, sao lại
chẳng đắc Bồ-đề?

“Vì tướng kia…”: Là giải thích. Lý pháp thân là tướng
Bồ-đề, ba mươi hai tướng kia chẳng phải là tướng Bồ-đề.

“Cho nên nói…”:
Vì Bồ-đề vô tướng, do pháp thân tức là
tướng Bồ-đề, chẳng
phải tướng Bồ-đề không vậy. Lại nữa, ở trong đó; pháp thân thì thắng,
sắc thân thì liệt.
Vì sao?
Vì pháp thân vô vi
Chơn thật tính. Vì sắc thân
là Hữu vi tướng hình ảnh. Mà do nhờ Nhân của trì
và thuyết là thắng, cho
nên trong quả gặt được pháp thân, nhân của
Bảo Thi kém, cho nên trong quả gặt được
sắc thân, vì vậy mà phần tâm
trên nêu ra rằng: “trì
thuyết kinh này thắng hơn phước đức kia”.

“Phước của kinh…”:
Là chuyển qua ngăn chặn giải
hiểu sai.
E người thí bảo, nghe vừa nói trên, bèn cho rằng tuy biết
sắc thân kém hơn pháp thân, bảo thí chẳng bằng
trì thuyết.
Tôi vì chẳng thể trì
thuyết, chẳng cần pháp
thân, cứ mãi bảo thí, thành tựu sắc thân, tướng
hảo đã tròn, chẳng cùng diệu
sao!
Vì ngăn chặn cái kiến này mà ở đây nói thế.

Nghóa là, trước kia là dựa theo nghóa riêng mà chia ra
Nhân và quả,
mà nói Bố thí thì cảm
Thân tướng. Nếu căn cứ theo nghóa thật mà nói thì chỉ
Bố thí một mình thôi thì chẳng thành quả tướng.
Vì sao?
Là do vì không có
Trí Huệ, tùy theo tướng mà
sanh ra tình, của
Bố thí tuy
nhiều, chỉ thành ra Hữu
Lậu, dù đắc ba mươi hai tướng cũng chỉ là Sắc
tướng của Huyễn Luân
Vương, tuy cũng giốn nhau nhưng chẳng gọi là
Phật. Nếu có khả năng
trì thuyết kinh này thì trí Huệ khởi tròn, y theo
Huệ mà hành Thí, chẳng
trú Hữu và Không, dùng Nhân Vô lậu, gặt quả Vô
Lậu, Ba mươi hai tướng như vậy mới có thể gọi là Phật vậy. “Ý nói…”:
Là kết, giải thích
nghóa trên, chẳng ra ngoài thuyết trên.

So sánh: Kinh ý: Như
văn có thể biết được. Chỉ chữ “Thậm Đa”
là tỏ rằng
phước vượt hẳn mệnh thí.

“Xả thân…”: Ý e người nghe Bảo Thí chẳng bằng thọ trì, bèn cho rằng dùng tiền bạc ngoài thân để bố thí, cho nên kém hơn phước
của kinh, nếu đem thân
mạng Bố thí ắt hơn thọ trì, để phá cái kiến đó,
cho nên có đoạn văn
này. Sa số còn kém, huống là một thân sao?

Khóc than: Kinh ý: nghóa
là ngài không sanh nghe sở thuyết trên, hỷ cực thành bi, lệ rơi liền liền, tự bày khúc lòng, thân là
La Hán, đã là lâu ngày, Huệ Nhãn
tuy khai, chưa nghe giáo này.

“Xả thân….”
Nguyên do buồn khóc, là có ba ý:

1.Thương cho người kia xả mạng uổng công, cho nên ý nói rằng: Xả mạng hà sa kém hơn trì thuyết, chẳng đạt thâm chỉ, uổng phí vô công;
2.Buồn cho nhiều kiếp chẳng gặp. Cho nên ý nói: tại phàm chẳng nghe, nên gánh phận này, từ khi đạt
Thánh quả cũng chưa được nghe pháp thân diêu này;
3. Mừng hôm nay được nghe, vui quá thành buồn. Ngài Thiện Cát mới nghe thêm pháp, vốn Chơn từng nghe.
Rơi lệ để tỏ cực kỳ vui mừng
nay otrong sớ này chỉ nói về ý thứ nhất.
“Luận nói…”: là dẫn chứng.
“Huệ nhãn…”:
Nghóa là ngài không
sanh đến thân gởi vị
Tiểu thừa, từ khi chứng
Nhơn không đến nay chưa nghe lý của pháp
không, vì pháp không là
cảnh sở chứng của Đại thừa, cho nên vậy. Vì đây
là nguyên do của kinh thắng, có hai lớp ý:


1. Giáo nếu thô thiển, nghe sẽ tầm thướng. Đã cảm buồn khóc, mới biết thâm diệu;
2. Người thường khóc lóc, chưa đáng làm lạ. Thiện Cát buồn đau, mới biết tối thắng, nguyên do tối
thắng, chẳng rõ lắm ư!

Chánh tỏ: Kinh ý nói: Nếu người được nghe kinh này, có thể
sanh ra tín tâm.
Tín này nếu sanh, chẳng tin chư pháp, cho nên nói là “Thanh tịnh”. Chư
pháp đã mất. Thật tướng sanh vậy. Công đức ba
thân, từ đó đầy đủ, chẳng thắng lắm
sao! “Đệ nhất…”: như nói ở phần trên,
văn kinh lược bớt, cho nên chỉ nêu hai (Đệ nhất, hy hữu).
“Trong này” tức
là Bát-nhã giáo. “Dự”
(ngoài ra, còn lại) tức là trước khi chưa thuyết Bát- nhã.
Thuộc Nhị Thừa, Trời, người.
Cái gọi là
“Thật tướng” tức là
tướng của Vô tướng.
Nghóa là tướng của vô ngã vô pháp. Nói tóm lại, lìa
tất cả tướng, gọi là
Thật tướng. Từ “cho nên…”: Văn nói: Ly tất cả
tướng, tức danh chư
Phật. Nói “Giáo khác không có”; nghóa là trong giáo của người và trời có đủ cả hai chấp, trong giáo của
Tiểu thừa thì còn tồn tướng của pháp, chẳng thể lấy tướng của hai chấp mà cho là thật tướng, cho nên nói
“những giáo khác chẳng phải là
Chơn thật”. Chữ “Phi” giống với chữ
“Vô”. Nói “Đây có nghóa là đốn trừ hai chấp,
song hiển cả hai không, bệnh không
cũng không.
Nhị Biên đều lìa,
Trung Đạo này tỏ, gọi là Thật
tướng. Cho nên nói là “trong đây có”.

Hỏi: Thật tướng là Lý, còn giáo thì chỉ là Năng thuyên (tỏ rõ)
thì vì sao tín tâm lại có
thể sanh ra thật tướng được? Đáp:
Nghóa là người tin kinh này, ắt không có hai chấp, chỗ
không có hai chấp, tức
là Thật tướng, chứ chẳng phải nói là có một
thật tướng kiêng sanh ra.

Phật tính: Kinh: ý nói: “Thị Thật
Tướng” Thể đương
Thắng Nghóa, duy chỉ vô tướng,
danh là y theo Thế Đế, cho nên nói là Thật tướng.

“Vì để ly…”: E nghe cái tên của
Thật tướng, bèn
sanh ra cái
tưởng thật tướng, tưởng tức là phân biệt. do vì thật tướng
Chơn Diệu, ngôn niệm chẳng thể đạt
đến được. Tuy mượn ngôn niệm, duy chỉ chứng cái tương ưng (với áo).
Nếu khởi tình thường thì chỉ duy là hình bóng,
e nhận cho đó là thật,
cho nên nói rằng “Tức phi”.

Tín giải: Kinh ý nói: Tôi
là A La Hán, chính mình vâng theo
lời Phật, Tín giải thọ
trì, chẳng cho đó là việc khó. Nếu vào đời tương
lai, trong thời đại đục
xấu, cách xa thời Thánh, chẳng nghe Phật nói, xem những lời giáo lý này mà tin hiểu
pháp không, lãnh thọ nhậm trì, y theo giải hiểu mà khởi hành, những loại người như vậy, chẳng cũng
khó sao?
“Vị lai…”:
Nghóa là, vào thời đại ngài
Vô Trước ra đời là đúng vào Thời
chánh pháp, cho nên dẫn những người đặc biệt khá ở thời vị lai
để răn bảo những người
kém cõi ở thời đó. Mới biết Tiểu nhân hay quân tử, thời đại nào cũng có, đây là chỉ cho những người trì giới tu
phước trong thời đại
năm trăm năm sau, đã nói trong nghi tình thứ hai.

Ba không: Kinh trưng ý hỏi rằng:
Dù có người tin hiểu thọ trì thì vì
nghóa gì mà được là “Hy Hữu”?
Giải thích ý nói:
Bởi vì không có
những tướng của Ngã,
Nhơn… đó tức là Ngã không. Trưng hỏi ý nói:
Nguyên do bảo người ta
không có những tướng ngã… là sao? Giải thích ý
rằng: Bởi vì những
tướng ngã… tức là phi tướng. Thể của tướng
ngã là pháp tâm,
tâm sở, đã không có thể đó thì tức là
pháp không.
Lại nữa, trưng
ý nói: Vì nghóa gì mà
bảo là không có tướng của Ngã và pháp. Phần
sau giải thích ý nói: ly tất cả tướng, danh gọi là Phật.
Cho nên các tướng
tuy nhiều nhưng chẳng ra
ngoài Ngã và pháp. Nay ở đây tóm thu hết,
cho nên nói là “Tất
cả”. Những tướng này đều ly thì gọi đó là
Câu không( đều cùng là
không), cái lý của câu không, tức gọi danh là
Phật. Phật từ đó mà thành, cho nên nói là
“Thắng”. Nhơn thủ và pháp thủ, nghóa
của chúng có thể biết vậy!
“Hiển thị…”:
Vì Ngã và pháp cả hai đều không,
Bồ-tát có được một phần.
Ly tất cả tướng mới là
Như Lai. Nay hiển thị nghóa này
là khiến cho chư Bồ-tát
phương tiện tùy thuận theo mà học và tu tập
nó, mau chóng thành Phật,
cho nên nói “chư Phật Thế Tôn… như thị học”. Ấn
định: Kinh ý như văn,
có thể biết được. Mà từ trước đến nay,
ngay bây giờ
Tu Bồ-đề nghe thuyết kinh này cho đến phần
Ly tất cả tướng tức
danh Bồ-đề, đều là lời nói của
không sanh, trong đó
quanh co có sáu lớp, đó
là: Nghe pháp buồn khóc, tín thì sanh thật tướng,
so về khó và dể, vô
ngã vô nhơn, pháp chấp kiêm vong, tận thành
Phật. Những lời nói như
vậy đều thành đế lý, cho nên Phật Thế Tôn ấn rằng: “Như thị”!
Nói lặp lại hai lần “Như thị” là biểu tỏ
Thế Tôn ấn
rằng: “Như thị”! Nói
lặp lại hai lần “Như thị” là biểu tỏ lời nói rất đúng lý.

Bất động: Kinh ý nói: Kinh này thâm diệu, khó hiểu khó biết,
hoặc có người nghe,
thường sinh sợ hải. Nếu chẳng sinh ra sợ hải há
chẳng hiếm có lắm ư!
Người ấy thật là khó có, do vậy mà kinh là
Thắng! Ng- hóa của kinh thắng đã
biết rõ ràng vậy.
Kinh, Bố Úy:
Ba hành tướng này khác nhau: Kinh là ngạc nhiên mà
quái lạ. Bố: là hoang mang không biết nên tiến
hay thối. Úy: là một mực
sợ hải.
Như một người muốn đi đến kinh Đô, đang đi
trên đường cái, vì trước kia chưa từng đến kinh thành nên bỗng nhiên mà
kinh, trong lòng tự nghó
có phải là đi đường này không? Hoặc tiến hoặc lùi, nghi đúng
ngi sai, lòng không có
quyết định, cho rằng đi đường này vốn chẳng
đúng đường, hoặc muốn quay lại, hoặc
sợ hải phát cuồng rớt xuống vực
sâu mà toi mạng.
Trong pháp cũng vậy, ở trong giáo lý
Tiểu thừa, trời, người,
Phật nói không, nói Hữu. Người chẳng đạt ý, theo
lời mà chấp. Cho đến
khi thuyết kinh này thì hiển tỏ cái lý của trung đạo
phi không phi hữu, những người trước kia đã chấp, thảy đều
kinh sợ,
lại cho đó là sai, chẳng
thể tiến thối, hoặc rơi vào phàm phu, hoặc rơi
vào Tiểu thừa,
Bồ-đề Chơn không, từ đó mất luôn.
Nay ý kinh nói rằng: Nếu người nào nghe pháp khó tin, bất hữu bất không này mà chẳng
sinh lòng kinh sợ thì
người ấy chẳng xả bỏ Bồ-đề, tiến hướng vào đại
Đạo, chỉ thú thâm diệu,
hiếm có người ấy, nếu có người đó thì thật là hy
hữu hiếm có!
Đại Nhân:
Kinh trưng hỏi ý rằng:
Vì nghóa gì nghe mà
chẳng kinh sợ, đắc là hy hữu?
Giải thích ý rằng:
Vì pháp môn này là đệ nhất
Ba-la- mật trong các
Ba-la-mật. Mà pháp môn này, nếu dựa theo thắng
nghóa thì chẳng thể nói
ra thành lời, cho nên nói là “Phi đệ nhất
Ba-la-mật”. Nay những
điều nói ra đây là dựa theo Thế Đế mà nói, đó là nghóa
của Thắng chẳng cũng vậy
sao! Cho nên nói là “ Thị danh đệ nhất Ba-la- mật”.
“
2.Đều lần theo…”: Là trước kia đã hai lớp so sánh, đều nói
là kinh thắng, nguyên do
kinh thắngm, thì đã kê ra chín môn, trong
mỗi một môn đều có
một nghóa, chưa biết nghóa nào là nghóa căn bản của thắng
(vượt hơn), nay ở trong những nguyên do của
sự vượ hơn mà
trưng hỏi nguyên do của
sự vượt hơn (thắng).
“Đại nhân”: là
Ba-la-mật thứ
sáu Bát-nhã.
Vì Phật có ba thân, pháp thân là lớn nhất, mà
Bát-nhã thì dắc được pháp thân, nên gọi
Bát- nhã là Đại
Nhân (Nhân lớn), nó vượt trôi nhất trong
sáu độ, cho
nên khen là “đệ nhất”.
“Hơn hẳn những giáo
lý khác,…”:
Nghóa là trong giáo
pháp người, thời,
Nhị thừa chẳng thuyên giảng pháp này.
Nay mới thuyên giảng Bát-nhã.
Bởi vì sở thuyên của những giáo kia là kém cõi, cho nên
Năng thuyen của những
giáo kia cũng kém cõi. Còn Sở thuyết của giáo
Bát- nhã này là thắng,
là vượt trội, nên Năng thuyên cũng thấy, cũng vượt trội.
“Thanh tịnh…”:
Nghóa là pháp thuộc tùy theo tướng thì lời nói ra
ắt có sai khác, Lý thuộc ly tướng thì lời thuyết
ra ắt không có sai
khác. Vì nó bình đẳng
nhất mực, bình đẳng nhất vị, tức là Thắng Nghóa
Đế, do những nghóa này,
cho nên đó là thanh tịnh vậy.

“Do vậy, Bố thí…”: là giải thích chung về ý trưng hỏi. “Đàm”
tức là Bố thí. Chung cả
Nội tài và ngoại tài, cho nên nói là “Đẳng”.
“Vô như thị công đức”:
Nghóa là ở tại
Nhân thì không có
công năng phá Hoặc. Ở
tại Quả thì không có cái Đức của pháp thân.

“Phước này”: Là thọ trì đọc tụng, mà những phần trên kia phần
nào, đều
nói về sự vượt trội của kinh, mà căn bản của
sự vượt trội
thì chẳng ngoài phần này,
nó có khả năng năng lực thành pháp thân thanh
tịnh, do vậy mà gọi là “Thắng”. Nội tài và
ngoại tài Bố thì đâu thể so với nó được.

NGHI TÌNH THỨ TÁM:

Sớ: Đầu tiên là nêu chương mục.

Từ “Hướng thuyết…”:
Là chỉ ra chỗ khởi nghi.
Nghi tình nàng đến là do từ trong phần
so
sánh với
Nội tài Bố thí ở trên.
Nghóa là dùng hà
sa thân mạng để
Bố thí thì hơn dùng tiền của bên ngoài để bố
thí, nhưng vẫn còn cảm
thọ cái thân xác khổ đau, cho nên gọi đó là “Liệt” (kém).

“Nếu vậy…”: Là ấn định cách nói ở phần trước.

“Theo pháp môn này…”: Là kết thành nghi: nghóa là y theo
kinh này, thọ trì, giải
thuyết chẳng chán nản vì nhọc mệt lao khổ, tức là
Bồ- tát Hạnh. Hạnh của
Bồ-tát, chẳng việc gì chẳng làm, khoét thân thắp đèn, cắt đùi cứu chim bồ câu, một câu liền nhảy vào lửa, nữa bài
kệ mà mất thân. Cúng
Phật thiêu thân, quyên thân xác cho cọp ăn, những hạnh như vậy đều gọi là
Nhân khổ, hạnh đều
giống nhau, quả
chứng đâu khác. Nhân
và quả đã giống nhau, sao lại có hơn kém?

“Sao…”: Ý nói trên kia xả bỏ thân mạng thì thành là quả khổ,
nay thọ trì kinh cũng là
khổ hạnh, sao lại chẳng thành quả khổ?

Thể của Nhẫn: Kinh ý nói:

“Nhẫn nhục Ba-la-mật”:
Trong thắng
Nghóa Đế thì không
có tướng này, cho nên
nói là “Phi Nhẫn nhục Ba-la-mật”. Ý đoạn nghi là:
Nếu như ông nói:
Thọ trì kinh này và
Bồ-tát hành khổ hạnh thì
sẽ giống như xả thân ở phần trên, đều
sẽ thành quả khổ. Ở đây nghóa
chẳng phải vậy! Trước
kia xả thân chẳng đạt vô tướng, tức thành khổ quả,
trì thuyết pháp này và
Bồ-tát khổ hạnh đạt vô ngã, vô nhơn, biết Nhẫn
là vô nhẫn, biết bỉ
Ngạn là phi ngạn, trực tạo bổn nguồn, há lại thành
khổ quả sao? Cho nên nói
“Nhẫn nhục, phi nhẫn nhục…”
“Nhẫn đáo bỉ ngạn…”: mà đây là lấy
Siêu Nhẫn làm Thể.
Cần biết năm lớp từ gốc
đến ngọn, rồi sau đó xem quyển sớ phần này thì
sẽ
biết rõ cái lý của nó, năm lớp là:

Là tâm bổn nguồn này chẳng động chẳng tỉnh.

Bất nhẫn: nghóa là lấy oán báo oán.

Nhẫn tuy chẳng báo oán nhưng lại chưa thể vong hoài, chưa thể
quên phức, tức là chưa đạt đến Bỉ Ngạn Nhẫn.

Vọng tình tuyệt lự, tịch nhiên bất động, tức là đạt
đến Bỉ Ngạn

Nhẫn.

Chẳng phải động phải tỉnh, tức là siêu Bỉ Ngạn Nhẫn.
Vì để trị tâm động, nên mới cư ở cảnh tỉnh. Động đã
chẳng thật, tỉnh há lại
Chơn! Nếu theo năm môn (lớp) trên mới là rốt ráo.
Cùng với lớp thứ nhất trên
thì không có hai nguồn, Thể và Tướng thường
vậy, rốt chẳng thay đổi.
Nay ở đây nói
“Nhẫn nhục Ba-la-mật”, tức là môn (lớp) thứ tư trên,
“Phi Nhẫn nhục Ba-la-mật”, tức là môn thứ năm.

“Ly khổ tướng”: Là đã siêu vượt môn thứ ba Ba Ngạn phi
Ngạn, kiêm siêu vượt cả môn thứ tư.
Tỉnh cảnh mà còn vượt qua, huống nữa
là động tâm! Hai mút từ
đầu đến cuối chinh là Thể của Nhẫn.

Chánh tỏ: Kinh trưng ý hỏi rằng:
Vì những nghóa gì mà có thể hành được nhẫn này?
Giải thích ý rằng:
Vì không có
những tướng,
Ngã, Nhơn…” Ca Lợi vương…”:
Là nói theo
kinh Niết-bàn: ta nhớ xưa
kia, sinh ra tại nhà Bà la
Môn ở Thành phú Đơn Na. Nam Thiên Trúc,
bấy giờ có vua tên là
Ca La Phú, tính tình hung bạo, kiêu mạn tự tại, ta
vào thời đó, là vì
chúng sanh, ở ngoài thành kia, tịch nhiên
Thiền tư, bấy
giờ vua kia, xuân cỏ hoa bày cùng với
quyến thuộc, cung nhân mỹ nữ,
ra thành chơi ngắm, ở
dưới rừng cây, năm dục tự vui, cái vị nữ đó,
bỏ vua đi chơi, bèn đến chỗ ta, ta vào thời ấy. Vì
muốn đoạn trừ lòng tham
vui thú của những người
nữ kia mà thuyết pháp cho họ, khi ấy vua thấy ta, bèn
sinh ác tâm, mà hỏi ta rằng:
Ngươi nay đã đắc quả A
La Hán chưa? Ta nói: chưa đắc!
Lại hỏi: Đã được quả Bất Hoàn chưa? Ta nói:
chưa đắc! Lại nói: ngươi
tuổi còn trẻ, chưa đắc hai quả như vậy, tức là có đủ tham dục phiền não,
sao lại mặc tình ngắm nhìn nữ nhân của ta.
Ta bèn đáp rằng: Đại vương nên biết, ta nay tuy chưa đoạn trừ tham dục
kết nhưng trong nội tâm ta
thật không có tham trước. Vương nói: đồ
người si ngu! Ở thế gian có
Tiên Nhân hít không khí, ăn trái cây, thấy
sắc còn tham, huống nữa
là ngươi, thanh niên chưa đoạn trừ tham dục,
làm sao thấy sắc mà
chẳng trước dính, ta nói: Đại Vương! Thấy sắc chẳng tham, thật ra chẳng do từ nhờ hít khí ăn quả, đều do nhờ buộc niệm
ở vô thường, bất tịnh.
Vua nói: như có khinh người ta mà
sinh ra phỉ báng,
thì làm sao có thể gọi
là tu trì tịnh giới, ta nói: Đại Vương! Nếu có tâm đố kî ghen tî thì tức là phỉ báng, tôi không có tâm đố kî ganh tî thì
sao
thể gọi là phỉ báng.
Vương nói: Đại si! Sao gọi là Giới? Ta nói: Nhẫn,
gọi đó là giới. Vương
nói: Nếu nhẫn là giới, ta sẽ cắt tai ngươi, nếu
ngươi nhẫn được, biết ngươi trì giới.
Bèn cắt tai ta, khi ta bị cắt,
sắc mặt
chẳng đổi, bấy giờ,
quần thần của vua, thấy sự này rồi, bèn can vua rằng:
Đại só như vậy, chẳng
nên gia hại! Vua nói với quần thần: Các ông làm
sao
biết đó là
Đại só.
Chư thần nói: thấy khi chịu khổ,
sắc mặt chẳng
đổi. Vua lại nói rằng:
ta sẽ thử thêm một lần nữa thì biết có đổi hay
không đổi! Bèn xẻo lổ
mũi, chặt đứt tay chân. Bấy giờ Bồ-tát trong vô
lượng vô biên kiếp
sống, đã tu tập Từ bi thương xót nổi khổ chúng sanh,
khi ấy Tứ Thiên Vương
lòng ôm tức giận, làm mưa đá sỏi, vương thấy
việc ấy, tâm đại sợ
hải, lại đến chỗ ta, quỳ xuống mà nói: chỉ mong
thương xót, nghe tôi sám
hối! Ta nói: Đại Vương! Tâm ta không sâu, cũng
như không tham.
Vua nói: Đại Đức!
Làm sao biết được?
Ta bèn lập
thề: Ta nếu Chơn thật
không có sân hận thì khiến cho thân này của ta,
bình phục như xưa! Phát
nguyện ấy rồi, thân liền bình phục.

Sớ nói “Hỏi đắc tứ quả” là theo tướng chung mà nói. “Luận
nói:…”: Nghóa như giải thích ở sau.

Phần hiển:
Kinh trưng ý
hỏi rằng: Vì nghóa gì mà biết được không có
những tướng Ngã, nhơn…?
Giải thích ý rằng:
Nếu có tướng ngã thì phải
sinh ra sân hận! Đã chẳng
sân hận tức không có tướng Ngã, như xưa kia
lập lời thề; Nếu thật
không sân, thân liền bình phục. Vì vô sân nên biết
là Vô Ngã. Vì vô ngã
nên mới thành Chơn thật Nhẫn Ba-la-mật, tứ chi lìa khỏi.

Tương tục Nhẫn:

Kinh ý nói: e
người ta sẽ cho rằng chỉ là một lần chịu được Nhẫn này, cho nên nói rằng quá khứ đã năm trăm kiếp
sống!
Hoặc e người
ta nói rằng vô ngã chỉ
có Nhẫn chịu tạm thời, nếu nhiều lần thì ắt chẳng thể như vậy.
Cho nên nói trãi nhiều kiếp
sống thảy đều như vậy.
Hoặc e người nói có nguyên
nhân gì đó mới nhẫn. Vì vô ngã nên có thể
Nhẫn. Cho nên nói nhiều kiếp để tỏ là
Nhẫn đã thành thục!
Ngầm có ba ý
cho nên nói lời ấy!
“Nhờ tích lũy khổ”:
Bốn nghi nhiều khổ chồng chất thì khó
mà nhẫn nổi, nhưng lại
do nhờ nhiêu khổ chồng chất mà có thể nhẫn
được. Đây là hai ý
sau trong ba ý trên.

“Mà Lạc”: Có bốn ý, cho nên là Lạc:
1. Vì nhẫn thành thục nên Lạc, như người dùng
sức lâu ngày thì đắc được chí hướng;

2. Vì chánh Định cho nên lạc. Vì thường ở Đại định, tịch diệt bất động;


3.Vì thương người, cho nên lạc, như con nhỏ nhờ vào cha, cha vui vẻ;
4.Vì tự lợi mình, cho nên lạc, đem huyển hình này, đổi thành kiên cố. Có đủ bốn ý này, cho nên nói là
“Lạc”. Văn của quyển sớ chỉ có ba ý trước.

“Cho nên kệ nói…”: Là dẫn chứng.

“Như thị khổ
hạnh quả”: là đối phá nghi tình, nghóa là nhân khổ
thì quả lại khổ, nhân lạc thì quả lại lạc, cho nên khác nhau,
như nếu vàng làm thành đồ vật, đồ vật vẫn là vàng, trộm đất làm ngói,
ngói vẫn là đất.

Trên kia trưng ý hỏi rằng:
Sao pháp này lại chẳng thành quả

khổ? khổ.

Nay đây kết rằng:
Vì khổ hạnh như vậy nên chẳng thành quả

2. Khuyên ly tướng: Sớ có hai phần:
1. Dẫn luận tỏ ý.

Từ “Luận nói:…”: là nêu ra nguyên do khuyên, nghóa là chẳng thể

an nhẫn, muốn
xả Bồ-đề tâm, do vì thấy khổ.

“Thấy khổ là khổ”: là do vì chẳng lìa khỏi Ngã tướng, nếu
ly ngã tướng, ắt chẳng thấy khổ, tự nhiên
thành nhẫn, chẳng xả Bồ-đề.
Nay khuyên bảo ly tướng.
“Bồ-đề tâm”: nghóa là thượng thì cầu, hạ thì hóa. cả hai lợi
chẳng ngừng nghó. Nếu
đã thấy khổ là khổ thì chẳng thể quên thân xả
mạng, ra sanh vào tử. Do
vậy mà sẽ xả bỏ Đại Bồ-đề tâm. Cũng như
Xá-lợi- phất vốn xưa
kia phát đại tâm, hành Bồ-tát hành, khi đạt đến
Lục Trú Vị, bị người ta xin
con mắt, bèn sinh tức giận, chẳng thành Hạnh
Nhẫn, bỏ Đại thừa quay
về Tiểu thừa, đó là do vì Ngã tướng.

“Ba loại khổ”: hai loại khổ trước, tức là đoạn
văn sau, loại
khổ sau tức là trong mối nghi thứ mười, tâm trú ở pháp mà hành
Bố thí, ý nói trú tướng mà hành
Bố thí thì
sẽ rơi vào trong
Hữu Lậu, thọ dụng dục lạc, mệt mỏi ma
sanh ra khổ.
Cũng có thể là
Hữu Lậu thì có hạn.
Ví có giới hạn, nên thiếu
thọ dụng, vì thiếu thọ dụng, nên sinh ra khổ. Mà nay
ở đây là y theo sự
chia kinh của ngài Thiên Thân, nên chẳng thụ lấy
vào đoạn này. Hai văn
trước, lý tương tựa nhau, cho nên toàn dùng lấy.

Nêu chung:
Kinh ý nói: Vì không có ngã tướng mà đắc thành
Nhẫn Hạnh, cho nên chưa Bồ-tát kia,
cần phải ly tướng mà phát Bồ-đề tâm.

“Nếu ly tướng…”:
Trú tướng đã là xả
Bồ-đề tâm, bất trú tức
là thành Đại Nhẫn, tâm
Bồ-đề, tự nhiên lâu bền, làm gì có chuyện xả bỏ.

“Ngài Vô Trướng…” có thể biết!

Lưu chuyển khổ:
Kinh ý nói:
Chẳng nên trú sáu cảnh, sắc… sinh ra vọng tâm,
nên sinh tâm
Bồ-đề Vô trú. Nếu tâm có trú cảnh giới
sắc,… tức là chẳng phải trú Bồ-đề.
Vì những nghóa này,
Phật trong phần chánh đáp hỏi,
nói rằng Bồ-tát tâm
chẳng nên trú sắc,… mà Bố thí. Hạnh của Bồ-tát, chỗ nào cũng như nhau, cho nên dẫn đoạn văn trước để chứng cho đoạn văn

sau.
“Lưu là…”: là giaỉ thích văn trên chia mục. Đây tức là trong
Tứ Đế, hai đế
trước là Nhân quả thế gian. Đại Vân giải thích rằng: tập đế là chiêu mời quả khổ, cho nên nói đó là
“Lưu”, sinh tử chẳng
ngừng, cho nên gọi đó
là “chuyển”. Ở đây thì theo nghóa nói theo xoay vần.

“Trước sắc…”: Trước dính sắc… thì sẽ mệt mỏi, Bồ-đề tâm chẳng sinh, chẳng trước dính
sắc,… thì
sẽ chẳng mệt mỏi,
Bồ-đề tâm sinh vậy.

“Dẫn lời trên…”: là trong phần văn nói về tu hành ở trên, đã
như phần trên nói.

Tương vi khổ:
Kinh ý nói:
Bồ-tát hành hạnh, vốn vì lợi ích chúng sanh, cho nên ly tướng mà hành
Bố thí. Nếu có thể ly tướng thì khi chúng
sanh
trái nhau sẽ chẳng sanh ra
mệt mỏi. Hống nữa ngã và pháp, cả hai tướng, Như
Lai thuyết là phi tướng.
Vì đều là bổn vô (vốn không) cho nên
cần phải ly vậy. Nếu
chúng là bổn Hữu (vốn có), thì cần gì ly chúng, ý
chỉ khuyên ly, mới chính
là đây vậy!

Trong văn của
quyển sớ, dẫn ngài Vô Trướng để tỏ rõ ý. “Đã vì…”:
Bởi chẳng hợp vì mà vì để.
Như người ta mời khách, vốn vì để cung ứng, cung cấp, mà thấy khách có nhu cầu, lại
sanh
ra lăng nhục khách, thì
có hợp lý hay không?

“ Do vì chẳng
thể…”: Là nguyên do nổi cơn sân.

“Hiển thị…”: là nêu ra ý kinh, chỉ cần không có hai tâm đó thì
sẽ tương ưng nhau.
“Luận nói…”: là phần hai, theo văn giải thích của
ngài Thiên Thân.
“Chúng sanh tướng” bản kinh đời
Ngụy nói: tất cả chúng
sanh tướng. “Trong ấm…”.
Nay ở trong ấm chẳng thấy có Ngã, cho nên
nói là phi tướng.

“Pháp ngũ ấm”: Vì những chúng sanh kia đều dùng sở thành của ngũ ấm.
“Ấm không…”:
Vì không có
Ngũ Ấm năng thành, cho nên
nói là pháp vô ngã. Mà
hai tướng Nhơn và pháp này vốn tự nó không, vô chúng
sanh
chẳng biết, vọng chấp là có.
Nay những điều nói ra, ý
là muốn cho biết để mà
lìa chúng. Lại nữa, văn của kinh khi nói về
Ngã và pháp này, văn
và ý ngược nhau. Văn thì trước pháp sau nhơn. Ý thì trước
Nhơn sau pháp, trong bản
kinh đời Ngụy, câu văn rõ ràng, cho
nên trong quyển sớ này
thuận theo ý mà giải thích.

NGHI TÌNH THỨ CHÍN:
Quyển sớ
đều thêm là nêu chương mục.

“Ở chứng…”: Là nói về ý nghi và chỉ ra chỗ khởi nghi. Nghi tình này đến từ nghi tình thứ ba và thứ bảy.
So sánh kia dùng nội tài và ngoại tài để bố thí chẳng bằng trì kinh, vì đây thì đắc Bồ-đề, cho nên khởi
nghi rằng: Nếu vậy thì
ngôn thuyết là Nhân, Nhân tức là lời nói, nhờ
lời nói này mà chứng quả, lý ắt chẳng thành! Vì
sao? Vì quả là vô vi, vô vi
thì có Thể, Nhân và Hữu
vi, Hữu vi thì không có thể. Lời nói thuộc
không có Thể thì chẳng
đạt đến trong quả, thì sao lại nói kinh này mà là làm Nhân?
Đoạn nghi:
Kinh ý nói:
Lời nói của Như Lai, Chơn thật không khác, đều
như sự của nó, chẳng lừa dối
chúng sanh, trì, thuyết kinh này ắt
sẽ thú
hướng đến Bồ-đề. Các
ông sao lại chẳng tin. Lại nữa, vì lời nói của Như
Lai là ngay bằng với sự
Chơn thật, cho nên gọi là Như Lai. “Là Chơn
ngữ giả”, “Là thật
ngữ giả” chữ “giả” đều thuộc Như Lai.

Văn sớ, đầu
tiên là lược nêu ý kinh: “Phật sở…”: Là nói
chung về ý định nghi.

“Đều như kỳ sự”: Tức là những sự do bốn ngữ ở phần
sau sẽ nói. “Nay nói…”: là dùng cái kia để
so với cái này. Ý nói:
Kia đã chẳng

sai lầm thì
đây há lại chẳng đúng!
“Chơn ngữ…”:
là phần hai, giải thích rộng về năm ngữ: Phật
thân tức là Chơn thân,
vì pháp thân hợp với báo thân, lý và trí không
hai mà nói.
Nếu chia ra mà nói thì
Phật thân là báo thân, Đại
Bồ-đề pháp là pháp thân.

“Là Chơn Trí”: Bởi vì Bồ-đề là giác, giác tức là trí. Luận nói:
y theo pháp Thân này, gọi
danh là Bổn giác. Pháp thân và Báo thân
hợp lại mà nói thì
đồng danh là Chơn thân. Như Lai nói pháp Chơn Trí
này, gọi danh là “Như
Lai và Chơn ngữ giả”. Đây là lấy sở thuyết gọi danh là
Năng thuyết, những ngữ khác đều lệ theo như vậy.
Nghóa của chữ “Thật Đế” đã nói như trên.
“Như Ngữ…”:
Tiểu Thừa tuy có cáo
Lý của sanh không,
nhưng chẳng phải thật Chơn
Như. Vì đây chỉ là Chơn lệnh, chưa triệt nguồn, cho nên trong Đại thừa, hiểu đủ cả ba không, bệnh không cũng là
không, đó là cứu cánh Chơn Như pháp.

“Bất Dị Ngữ”: thọ ký cho đệ tử ba thừa, những
sự việc kiếp
số
lâu dài, danh hiệu Thọ
Lượng quốc độ,… mỗi một sự chẳng khác nhau.

“Phật…”: nghóa là vốn chỉ có bốn ngữ, vào đời
Tần Cưu Ma La Thập dịch, thêm vào
một ngữ này, vì muốn dùng nó để tóm thu cả bốn ngữ, làm rõ ý
Phật dùng nó để đoạn trừ nghi.
Có thể nêu ra từng ngữ một mà hỏi để tỏ rõ nghóa của
bất cuống”.
Hơn nữa, như khi
Phật thuyết Đại Bồ-đề pháp
là Chơn trí thì đó là Chơn hay chẳng Chơn? Thì sẽ
trả lời rằng: là Chơn,
Như Lai là bậc
Chơn ngữ! Thế là nghóa của bất
cuống sẽ rõ vậy, những điều khác đều theo lệ đó vậy, thuyết về bốn
sự này
đã chẳng lừa dối
người, nay nói thọ trì kinh này sẽ đắc quả Bồ-đề, há
lại thành lừa dối hay
sao? Vì sao chẳng tin? Tuy ngôn thuyết này là
nhân Hữu vi vô thể,
nhưng có thể chứng quả vô vi ly ngôn có Thể, cho
nên kệ nói: “Quả tuy
bất trú Đạo, nhưng thủ năng làm nhân”. Vì chư
Phật ngữ, trí kia có bốn
loại, cũng như Tịnh Danh nói: văn tự ly tính, tức
là giải thoát, không ly
văn tự, mà thuyết giải thoát.

Ly chấp: Kinh ý: phần
trước tuy dùng lời nói để trừ nghi, nhưng lại e
theo lời mê sinh chấp.
Nghe nói y theo lời nói mà đắc Bồ-đề, bèn cho
rằng trong ngôn thuyết lời
nói có Bồ-đề, đến khi nghe nói trong ngôn
thuyết không có Bồ-đề, bèn cho rằng rốt ráo không có Bồ-đề.
Chẳng đạt ngôn thuyết là không mà
pháp là thật, cho nên tạo ra mối nghi này. Nay
để trừ bỏ nó mà nói
rằng: “Như Lai sở đắc…”
“Như ngôn…”: ngôn thuyết là do
duyên sinh, vốn không có tự tính.

Bồ-đề trong ngôn (lời nói) cũng đồng với ngôn thuyết. Vì sao?

Vì có danh mà
không có thật, như nói lửa thì chỉ có danh từ lửa. Danh và ngôn, cả hai pháp đều không có
Thể Tính, cho nên nói là
“Như ngôn…” “Chẳng như…”:
chẳng tựa như ngôn thuyết. Nghóa là ngôn
thuyết rốt ráo vô thể,
pháp Bồ-đề thì bất vô ( không phải không có) nhưng
do vì nó chẳng ở tại
trong lời nói, nên pháp ly ngôn thì bất vô. Cũng như lửa không có trong lời nói nhưng lửa ly ngôn thì bất vô.
Do trong lời
nói tuy không có lửa
nhưng cũng có thể nhân ở lời nói mà được lửa.
Trong lời nói tuy không
có Bồ-đề, nhưng cũng có thể nhân ở lời nói mà
đắc Bồ-đề, bởi vì y
theo lời nói mà tiến tu thì ắt sẽ chứng Bồ-đề.
Nếu vậy thì chẳng nên trong
lời mà chấp Hữu, ly ngôn mà chấp vô, đạt Hữu
và vô này mới gọi là
Ly chấp. Cho nên kệ nói: “Thuận kia thật trí
thuyết, bất thật cũng
bất hư, như nghe thnah thủ chứng, đối trị như thị thuyết”.

NGHI TÌNH THỨ MƯỜI:
Sớ đầu tiên là nêu chương.

“Nếu Thánh Nhơn…”: là chỉ chỗ khởi nghi. Mối nghi này đến
từ trong nghi tình thứ ba.
Theo kia thì chỉ nói vô vi, chẳng nói Chơn
như. Nay thứ được nói
là để phân biệt với những vô vi khác. Sở dó phân biệt
là vì muốn hiểu mối nghi cần phải thành
nghóa khắp.
Vì những pháp
vô vi khác có nghóa chẳng khắp.

“Chơn như kia…”: là thành lập cái lý, như Hoa Nghiêm nói:
pháp tính tại khắp tất
cả xứ, tất cả chúng sanh và Quốc Thổ ba thế (ba
đời, quá khứ, hiện tại, vị lai), thảy đều tại, không
có sót.
Vừa không có
hình tướng nhưng có thể
đắc, đây tức là xứ và trần, trần thời, gồm
cả niệm niệm.
“Vì sao…”: là kết,
thành nghi. Đã khắp cả thời gian, không gian
thì hợp lại đều đắc,
vì sao lại có người đắc, có người chẳng đắc?
Đoạn nghi:

Kinh ý nói: Nếu trú pháp hành thí thì chẳng đắc
Chơn như, như người trong tối, chẳng thấy gì cả.
Nếu vô trú hành thí thì đắc
Chơn như, như mặt trời trên bầu trời, chỗ nào cũng rõ.
Chơn Như tuy khắp, đắc
thất tại người, nghóa
lý rõ ràng, còn mê gì nữa.
“Vô trí…”:
Nghóa là không có cái trí
Bát-nhã quán chiếu, do vì không có trí hèn chấp trước
sáu trần,
sắc… và tất cả
pháp không, hữu.
Vì trú là nghóa của chấp
trước, cho nên nói là “trú pháp”.

“Tâm bất tịnh”: do vì
chấp trước, cho nên bị nhiễm bởi trần, chánh trí chẳng
sinhm chẳng chứng
Chơn lý, cho nên nói
là “bất đắc”.
Đắc tức là chứng.

“Hữu trí…”: ngược với trên, có thể hiểu.

“Đối trị…”: vì trong kinh có đủ cả Pháp và Dụ. Trong sớ thì
phối hợp giải thích,
lược bớt nên khó hiểu, nay cần phải nói trước mới hiểu văn
của Sớ, nghóa là trong
Dụ có năm thứ:

1.Không;

2.Sắc;

3.Ám (tối);
4.Nhật (mặt trời);
5.Mắt. Trong pháp có bốn:


1.Chơn Như;

2.Tính Đức;

3.Phiền não;
4.Trí. Pháp thì bốn, dụ thì năm, con
số chẳng
ngang nhau. Lấy không dụ
cho Chơn Như, sắc dụ cho Tính Đức, bóng tối
dụ cho phiền não, mặt
trời và mắt cả hai sự dụ cho một trí. Sở dó vậy là
vì mặt trời và mắt, hai
sự mỗi sự đều có một năng, trong trí Huệ thì có
đủ cả hai nghóa. Mặt trời thì năng phá bóng tối,
như Trí thì đoạn trừ
Hoặc. Mắt thì năng
thấy không, cũng như
Trí thì chứng lý. Đã là mắt thì không có cái nghóa của phá bóng tối.
Mặt trời thì không có khả
năng thấy không.
Dựa theo nghóa mà chia thì chỉ có bốn đối pháp và dụ.
Trong Dụ, ý là: Ví như Hư
không, có khắp mọi nơi, tất cả sắc pháp cũng tràn đầy cả thế gian, trăm ngàn vạn người thảy đều ở bên trong
sắc pháp ấy.
Mặt trời chưa mọc thì trời đất tối tăm, tuy ở tại không mà chẳng thấy không, tuy đứng trước
sắc mà chẳng
thấy sắc.
Nếu mặt trời mọc thì tối
tăm liền hết, mắt mày mở tỏ, không và
sắc đều thấy.
Chẳng những không chẳng
có bờ mé, thân ở tại trong đó, nhớ lại khi đang còn ở trong bóng tối, thân chẳng từng tạm ra khỏi.
Trong pháp cũng vậy, nghóa là cái lý
Chơn Như, ở khắp mười
phương, công đức trên tính, cũng khắp tất cả, chúng
sanh vô lượng, đều tại
trong đó, bởi vì Trí Huệ chưa sinh, nên đều chỉ là
Si ám, tuy ở bên trong
Chơn lại chưa từng thấy Chơn, tuy có Tính Đức,
lại chẳng thấy tính đức.
Nếu trí Huệ tỏ phát thì ám tối Mê hoặc trừ
sạch, Chơn tính bao quanh,
tự nhiên thấy rõ, chẳng những tính không có bờ mé, thân ở tại
trong tính, nghó lại khi còn mê ám, chưa từng tạm lìa.
Cho nên Triêu Công nói:
Đạo xa lắm thay! Xúc sự mà Chơn. Thánh xa lắm thay!
Xúc sự mà Chơn. Thánh xa lắm thay! Thể thánh ắt thần. Di
Lặc tụng nói: Thời và
xứ thật có, vì bất đắc Chơn Như, vô trí bởi trú
pháp, người khác
Hữu trí đắc. “Đắc đối trị pháp”, tức là trí Huệ, dùng mặt
trời và mắt, cả hai thứ cùng dụ cho trí Huệ.
Cho nên nói mặt trời là năng
trị, ám tối là sở trị.
Sở trị bóng tối đã hết thì ánh mặt trời năng
trị sẽ
hiện tiến, tức là thấy
rõ sắc… trong pháp, Hoặc và trí ví cho lời nói trên,
cho nên kệ nói: Ám như
ngu vô trí, sáng như người có trí, đối pháp và
đối trị, đắc Diệt pháp như vậy.

Khen Đức: Sở dó hiển tỏ
được Chơn Như là do nhờ tâm tịnh,
tâm tịnh là do nhờ bất trú vào pháp,
bất trú pháp là do nhờ có trí, có trí là do nhờ nghe kinh,
mới biết kinh này có thắng đức của nó, cho nên cần
phải tán thán để thị
hiện cái tướng thấy đức tương lai. “Tức…”: là nêu chung mười đoạn ý kinh, như văn có thể biết.
Nói “dùng Phật trí huệ biết công đức” là ý nói: ngoài
Phật Thế Tôn ra, những hạng người khác
không biết, thế mới tỏ
rõ sự thù thắng của công đức.

“Nhân thọ trì”: là nêu.
“Vì muốn…”: là
giải thích.
Muốn thọ văn kinh thì trước tiên là đọc, muốn trừ nghóa của kinh mà trước tiên là tụng.
Do vậy, thọ và trì đều
do độc và tụng, cho nên
chia ra Nhân và quả.

“Thọ trì…”: nghóa là y theo pháp tổng trì mà thọ trì tu hành,
hoặc văn hoặc nghóa, thu
tóm lảnh nạp, mới gọi là Thọ trì. Đây là Tư Huệ.
“Đọc tụng…”:
Nghóa là y theo nghe mà
Huệ được mở rộng, độc tụng tu hành, nếu chẳng nghe thì dựa vào đâu mà đọc tụng. Đây là
Văn Huệ. Luận nói: Rộng,
nhiều đọc tập, cũng gọi là Văn Huệ, nhưng đều nói là tu hành, đó là vì nói theo
tướng chung, chứ chẳng phải
Tu Huệ trong ba Huệ. Bởi vì
tu Huệ thì tương ưng với Lý, nó chỉ là Vô lậu
xuất ra bên ngoài thành
bốn pháp, đọc tụng, thọ, trì, cho nên chẳng phối với nó, chỉ dựa theo hai Huệ: văn
Huệ và Tư Huệ, cùng chung thành tựu.
Sớ tiếp đó nói “Đây
tức là nghe pháp từ người khác…”
“Cho nên kệ nói…”: là dẫn chứng. “Tòng tha” tức là văn
Huệ. “Cập nội” tức là Tư Huệ.

Phước của xả mệnh:
ý kinh có thể biết.

“Bởi sự và thời…”: Phần trên đã thuyết về mệnh thí,
trong phần này lại thuyết nữa là vì Thời và sự
đều thắng. Thời, tức là thời Bố
thí. Sự tức là
sự việc
Bố thí. Trước chỉ một lần thí
Hà Sa thân mệnh, thời
và sự đều nhỏ. Nay thì
trong vô lượng kiếp, hàng ngày ba lần dùng Hà
Sa thân mệnh Bố thí, đó
là Thời và Sự đều lớn, là thắng phước đức
trong phước xả mệnh.

Phước do tinh kinh:
ý cũng có thể biết.
“Bất nghịch”:
nghóa là chẳng báng, bản kinh đời Ngụy như vậy. “Tín kinh”: nghóa là trong
so
sánh giữa năng và
Sở đều có hơn kém.
Trong Năng thì một hà
sa
số là kém, ba thời nhiều kiếp
là hơn (thấy), đây là lấy thắng mà
so với kém, trước cạn
sau sau, trời
đất xa xôi vậy.

Hạng khác chẳng đo lường nổi:

Kinh ý nói: Nếu tán thán cho đầy đủ thì chẳng bao giờ hết,
nói thật thì có vô biên công đức.
“Phi dư…”:
Nhị thừa, Bồ-tát chẳng thể biết hết được, cho nên
phần trước nói “dùng
Phật trí tuệ mà thảy biết”. Lại nữa, văn phần
sau
nói: “Nêu biết nghóa
của kinh này bất khả tư nghị, quả báo cũng bất khả
tư nghị”. Phật còn như
vậy, huống nữa là những hạng khác lại biết
được sao?

“Tự giác”: nghóa là dùng tâm suy ngẫm, dùng miệng bàn bạc,
chỉ đạt đến cảnh của
danh tướng. Vì đây chẳng phải danh tướng nên
chẳng thể nghó bàn, duy
chỉ chứng tương ưng.

“Đẳng cập thắng”: là hai ý:

1.Vì không có gì ngang bằng với thắng công đức này;
2.Vì không có công đức gì hơn nó, không có gì ngang bằng với nó.
Cho nên tâm kinh nói: “Thị vô thượng chú, thị vô đẳng đẳng chú”.
“Cập”: tức là nghóa của Đẳng, nên chẳng nêu riêng.

Đại tâm thuyết:
Kinh ý nói:
Bởi vì nhhững bậc khác chẳng thể biết được.

“Nhất Phật thừa”: Trong kinh đầu tiên là nêu tên Đại thừa, vì e lạm, lẫn lộn với
quyền giáo, cho nên lại tách biệt rõ nói là
“Tối thượng Thừa giả”.
Nay trong sớ xuất ra
Thể của tối
thượng thừa, cho nên nói
là Nhất Phật thừa. Thể
vừa đúng là bổn giác, cho nên gọi là Phật, chẳng nhị chẳng tam, cho nên gọi là
Nhất Thừa. Vì vậy mà bản
kinh đời Ngụy nói:
“thuyết cho những chúng
sanh trú Đệ nhất Đại thừa”, tức là vừa
đúng với ngài
Thiện Cát làm cơ cho những hạng bậc phát vô
thượng Bồ-đề tâm.

Năng truyền:

Kinh ý nói: Nếu người năng tuyên thuyết thọ trì, đó tức là tu
hành hai lợi, làm cho hạt
giống Phật chẳng dứt, ấy gọi là gánh vác Bồ-đề.
“Mãn túc vô
thượng giới”:
Mãn túc nghóa là
thành tựu. Giới,
nghóa là Nhân, ý nói những công đức chẳng thể đo lường làm nhân
cho vô thượng Bồ-đề.

“Hà đảm (gánh vác)…”: Ở vai, gọi là gánh (đảm). Vai vác, gọi
là Hà (vác)…”.
Nay tỏ rằng hành
Bồ-tát Hạnh, tức là gánh vác, nghóa là dùng Đại bi mà giáo hóa ở dưới, dùng Đại
Trí mà thượng cầu, dùng
Đại nguyện mà song vận,
an ở trên vai tinh tiến, xuất ra từ trong phiền
não sinh tử, niệm niệm
bất trú, thẳng đến Bồ-đề Chơn tính tự và tha
cùng một thời giải
thoát, rồi mới xả bỏ gánh này. Trong kinh pháp cự, có
đủ thuyên này.
Nay kinh này nói: thọ trì độc tụng tức là tự lợi.
Rộng vì người thuyết, tức
là lợi tha. Nếu đã là hai lợi kiêm hành thì ắt phải
lấy Đại Nguyện làm Thể,
do vì nó có thể làm cho Phật chủng chẳng
đoạn dứt, cho nên nói
là “Hà đảm Bồ-đề”.

Lạc Tiểu: Kinh trưng ý rằng:
Vì sao chỉ thuyết cho hàng Đại thừa?
Vì sao
trì thuyết mà gọi là
gánh vác Bồ-đề?

Giải thích ý
nói: Vì những người vui thích với Tiểu pháp thì trước dính vào
những kiến; ngã,… chẳng thể trì và thuyết.
Mới biết rằng
Năng trì, Năng thuyết, là
những người thuộc hành Tối thượng thừa gánh vác Bồ-đề.

Hỏi: Gì gọi là Tiểu pháp? Ai là người vui thích với tiến pháp? Đáp:
Tứ Đế, Duyên sinh, gọi đó là
Tiểu pháp. Thanh Văn, Duyên
Giác, tức là người vui thích với Tiểu Pháp, tình bị trệ ở
trong đó, gọi là Lạc.
Kia thì có pháp chấp. Đây thì hiểm cả ba không. Đó là phi xứ, cho nên chẳng thể
trì thuyết.
Vì vậy Bản kinh đời
Ngụy nói: “Nếu người có kiến Ngã,
nhơn…. Mà có thể thọ trì pháp môn này, không có
chuyện đó”. Mới biết
nếu năng trì thuyết, tức là bậc lạc Đại thừa, chẳng
trước dính kiến, ngã, nhơn… Hỏi:
Thanh Văn, Duyên Giác thông đạt ngã không,
sao trong
kinh lại nói trước ngã?
Đáp: Vì
những kiến, ngã, Chơn… là tâm, tâm sở pháp, trước
dính chúng, tức là pháp
chấp, chỉ cho Duyên Giác, Thanh Văn, hoặc
những hàng vui thích với
Tiểu pháp, tức là Thanh văn Duyên Giác. Còn trước Ngã kiến,
tức là tất cả phàm phu.

Như Tháp: Kinh ý nói: Kinh hiển tỏ pháp thân, y theo pháp thân ắt có
Báo Thân, Hóa thân, ba
thân đã tồn, tháp miều tại đó. Do vậy, khuyên
nên cúng dường nơi ấy.
Theo quyển Toản Linh ký kể lại: Triều tùy, tại
ích châu, Huyên Tân phòn,
thôn vương giả, có một thư sinh, họ cẩu, chẳng rõ
tên gì, ở phía đông thôn kia, viết chữ ở trong không khí.

Người trong thôn hỏi: Viết gì vậy? Đáp: Tôi viết kinh Kim Cang
Bát-nhã. Hỏi: Để làm gì? Đáp: Để cho chư thiên đọc.
Bấy giờ người nghe thấy,
có người nhớ,
người quên.
Vậy đó khi trời mưa, chỉ có chỗ đó hơn một
trượng vuông. Y như trên
có mái che vậy, chẳng bị mưa ướt, do vậy trẻ
chăn trâu thướng đến
chỗ đó để núp mưa, người thời ấy chẳng biết nguyên do vì
sao lại vậy, đến những năm đầu đời
Vũ Đức, có vị tăng
tây vực đến, thần mạo rất lạ, lễ bái chỗ đất đó.
Người trong thôn hỏi:
Trước mặt không có điện tháp,
sao lại lễ bái? Nói: ông là người trong
làng sao? Đáp:
Vân ạ! Tăng nói: Ông thật
chẳng biết, ở đây có
kinh Kim Cang Bát-nhã, chư
Thiên xây mái che ở phía trên, cúng dường chẳng dứt,
sao lại dẫm đạp làm nhơ
uế đến vậy! Người trong thôn mới hiểu ra nơi
mà thứ sinh họ Cẩu đã
viết kinh, từ đó bên hàng rào chung quanh bảo
vệ đừng để dẩm đạp
nhơ uế, mỗi đến ngày trai thường luôn cúng
dường, người chiêm lễ
thường nghe tiếng nhạc Trời, đến nay chỗ đó mưa
vạn chẳng ướt.
Viết trong không khí, không có dấu vết, mà còn như
vậy, huống nữa là viết
trên giấy trắng rõ ràng mà chẳng được vậy!

Chuyển tội:
Kinh ý nói: Như người quá khứ tạo cực ác, đúng phải kiếp
sau
đọa vào ba đời, nếu
gặp kinh này, thọ trì đọc tụng, công lực đã trước
dính (đã đạt) thì có
thể tiêu tan tội cực ác, rồi hiện kiếp nàng gặp những
sự việc khinh
tiện,sẽ chẳng còn bị đọa vào đường ác nữa, tức là chuyển đổi tội nghiệp nặng thành ra chịu nhẹ, trì kinh, không có những tướng
ngã,… tức là phiền
não chướng hết tận. Cực ác tiêu diệt, tức là nghiệp
chướng hết tận.
Bất đọa, tức là báo
chướng tận.
Ba chướng đã diệt, ba đức
ắt tròn. Cho nên nói: “Sẽ đắc Bồ-đề”.
“Trong đó bao gồm…”:
Bị đánh đập,
chưởi mắng,.. đều gọi
là khinh tiện.
“Tùy dịch…”: Là dẫn chứng.

“Vô Trướng…”: Là chuyển qua giải thích. “Vô lượng” dùng thân,

khẩu, ý làm
những việc chẳng lợi ích, đều thuộc về khinh tiện, cho
nên nói là “vô lượng”,
“Tội diệt” tội chướng đã tận, dần dần tu hành,
nhân tròn, quả đầy, tự
nhiên thành Phật.

Kinh nói “Đương
Đắc” ý tỏ về thời gian sau này, chứ chẳng
phải nói kiếp này đắc
thành Phật quả. Còn những nghóa về chuyển và
diệt khác, đã nói trong
phần Huyền đàm về Năm Nhân.

Kinh sớ có hai phần:
1.Ý chung: “Tốc chứng…”: Ý nói trì thuyết kinh này, mau chóng chứng pháp Bồ-đề. Cho nên nó vượt hẳn phước của
Như Lai thời quá khứ phụng
sự nhiều đức
Thế Tôn. Cho nên kệ
nói: “Phước chẳng đến
Bồ-đề, trì thuyết đạt Bồ-đề”.

Chia phần giải
thích, có hai phần:
1. Phước hoàn toàn đủ: Kinh ý, có thể biết rõ. “Nhiên đăng tiền”, do
Thích Ca tu hành trong
Nhân Địa, trãi qua ba vô
số kiếp, kiếp thứ nhất mãn, gặp
Bảo kế Như Lai. Kiếp thứ hai mãn, gặp Nhiên
Đăng Như Lai. Kiếp thứ ba mãn, gặp Thắng
Quán Như Lai. Nay nói:
Nhiên Đăng tiền”, tức là trong kiếp thứ hai. “Na
Do Tha”, Số thứ chín, con số sẽ vạn vạn.

Thiểu Phần Phước:

Kinh ý: So với
phước trước.
Có thể hiểu.
Mà chẳng bằng thì
có hai nghóa:

1.Kia thì đắc phước đức. Đây thì đắc Bồ-đề;
2.Kia thì có ngã tướng. Đây thì không có Ngã tướng. Cho nên trước kia nói: Người này không có những
tướng; Ngã, Nhơn…

Sẽ nghi: Kinh ý nói: trước tuy
so sánh, cũng chư nói đủ, nếu nói đủ thì người ta
sẽ hồ nghi. “Hồ” là con hồ ly, vì thường đa nghi, cho nên nói
là Hồ nghi, quyển Thuật
chinh ký nói: Mùa đông khi nghiệp sông bắt
đầu đóng băng, cần phải để con Hồ ly đi
qua sông, vì con vật này rất giỏi
về nghe xong ngóng, nó nghe
dưới băng không có tiếng nước chảy, mới
đi qua. Bản kinh đời Ngụy
thì chỉ nói là: “Nghi Hoặc”.

U huyền: Kinh ý nói:
Về việc so sánh chẳng bằng, Phật chẳng nói đầy đủ. Bởi vì nghóa của kinh này, cho đến người trì kinh này, quả báo
đều chẳng thể suy lường
bằng tâm, chẳng thể nghị bàn bằng lời.

“Phước Thể”: là nghóa của kinh, đó là chỗ nương của
phước. “Quả thể”: tức là Bồ-đề của Phật.
“Đo lường”: tức là tư nghị, bởi vì
phước Điền,
Phật quả đều vô tướng.
Mà phần này gọi là
Tổng kết, u huyền, là theo phân chia của quyển
Sớ thì chỉ nằm trong phần nghi tình thứ mười.
Nay xét kỹ thì
kiêm cả phần nghi tình
thứ ba và thứ bảy. Vì bắt đầu từ nghi tình thứ ba cho

đến nghi tình
thứ mười lần lượt thứ tự năm lần so sánh,
đó là: Ngoại
tài hai lần, nội tài hai lần,
Phật Nhân một lần, lần thứ nhất dùng
Tam Thiên giới bảy báu
Bố thí, so
sánh chẳng bằng
trì thuyết.
Lần thứ hai
dùng Vô lượng tam thiên
giới bảo thí so sánh chẳng bằng. Lần thứ ba dùng một
Hà sa
số thân mệnh
Bố thí so
sánh
chẳng bằng.
Lần thứ tư dùng vô lượng hà
sa
số thân mệnh bố thí
so
sánh
chẳng bằng.
Lần thứ năm
dùng Như Lai Nhân Địa
cúng dường chư Phật công đức so sánh chẳng
bằng. Đến đây là lần
thứ năm so sánh cùng cực, không còn có thí dụ nào
so nồi, cho nên nói: “Toán
số thí dụ chẳng thể bằng”. Nếu nói cho đầy đủ thì người ta ắt
sinh nghi.
Cho nên lại nói: “Ta nếu nói đủ, hoặc có
người nghe, tâm sẽ cuống
loạn, hồ nghi chẳng tin”. Từ đoạn này về sau,
tán thán, so sánh đều
tuyệt dứt, cho nên nhìn về mấy đoạn trước mà
tổng kết nói rằng: “Nên
biết nghóa của Kinh này bất khả tư nghị…” Hỏi:
Từ đây cho đến cuối kinh còn có mấy chỗ
so sánh,
sao lại
nói là không có so sánh?
Đáp: Những
chỉ khác so sánh, chỉ là ý riêng, dùng nó để đoạn
trừ nghi ngờ, thật thì
chẳng phải thứ tự năm lớp nói ở phần trước.
Do vậy tùy lúc lược nêu
ra một tam thiên giới bảo, hoặc Tu Di Tụ bảo, hoặc A

-tăng-kỳ giới bảo dùng để so sánh. Nếu chẳng vậy, há lại
sau khi
đắc thắng nghóa, rồi lại
còn nêu ra phước kém để làm thứ tự được
sao?

NGHI TÌNH MƯỜI MỘT.
Sớ: đầu tiên là nêu chương mục. “Phật Giáo…”: là chỉ chỗ khởi nghi.

“Trú, tu…”: Là chánh đáp ba câu hỏi và mười đoạn trên.

“Nếu Vô Ngã…”:
Là kết, thành nghi. Đã dạy
tôi trú, tu, lìa lỗi
lầm, sao lại là Vô Ngã,
Vô Nhơn! Nếu nói vô ngã thì Ai trú, ai tu, ai lìa lỗi lầm?
“Còn nói….”:
Là nói về
nghóa riêng.
“Trừ tế chấp”; tức là cái chấp chưa được trừ, nằm trong mối nghi thứ hai.
Nay nêu ra nó để
khiến đoạn trừ.

Hỏi: Chấp và
Nghi, khác nhau như thế nào? Đáp:
Chấp thì dính cứng, nghi thì
chẳng quyết.
Nếu theo ý
của luận thì chính là
trừ chấp, chẳng nói đoạn nghi. Nay sớ nói Đoạn
nghi, vì nếu nói trừ
chấp thì văn thế sẽ bị cô khởi, huyết mạch chẳng
xuyên quán, cho nên dựa
theo các quyển sớ để lập ra nghi này.

“Kệ nói…” Là dẫn chứng trừ chấp, bởi Đao và tâm, vốn
cùng một pháp, chỉ vì tâm vốn vô ngã mà chấp ngã. Đạo vốn bất trú mà thành trú. Cho nên lập chướng tâm trái đạo.
Mà văn nói về nghi chấp này, nếu
xét kỹ phân biệt nghóa của kinh thì từ
câu “Bấy giờ,
Tu Bồ-đề…” tức
phi Bồ-tát” là Đoạn
nghi, đoạn văn sau là trừ chấp, cho nên trong luận
khi giải thích xong bèn chỉ rõ đoạn văn sau.

Hỏi: Văn kinh tuy tựa như ý câu hỏi trước hoàn toàn riêng
khác. Ýù nói:
Nếu người phát tâm không có ngã thì ai hàng phục kỳ tâm?
Phản phục như đã nói
trên, ắt là vô ngã. Kinh ý nói: Nếu người phát
Bồ-đề tâm rồi thì phải
sanh ra tâm độ tận chúng sanh, nhưng không được
khởi niệm có chúng sanh
để độ, cũng không được khởi niêm ta độ. Niệm
đã chẳng khởi, tức là Vô ngã. Vô ngã tức gọi danh là Bồ-tát.

Phi Bồ-tát:
Kinh trưng hỏi ý rằng:
Vì nghóa gì, độ chúng
sanh mà đừng khở niệm chúng
sanh?
Giải thích ý rằng:
Nếu có Ngã tướng, chúng
sanh tướng,.. Phi Bồ-tát.
Trước là dựa theo cảnh sở độ, đây là dựa theo
tâm Năng độ. Tâm và
Cảnh hợp luận, gọi chung là Ngã. Đã là trước
và sau hổ tương nêu ra thì ắt hiểu tỏ năng và Sở đều là vô.
Đều tịch:

Kinh trưng ý hỏi rằng:
Trước thì không có cảnh
sở hóa, tiếp đó
thì không có tâm năng
hóa, nguyên do cần phải không có Năng và Sở
là sao? Giải thích ý
rằng: Bởi vì Năng và Sở câu, mười phương là
Bồ-tát. Một chữ “pháp”,
Năng và Sở câu nhiếp.

NGHI TÌNH THỨ MƯỜI HAI:

Sớ: đầu tiên là nêu ý.

“Nếu không có Bồ-tát”: Là chỉ chỗ khởi nghi, tức là đến từ
đoạn văn trước. Vì
đoạn văn trước nói: không có người phát tâm, người
phát tâm, tức là Bồ-tát.

“Thì sao…”: Là kết thành nghi.

“Nhiên Đăng”: tức là vị Phật mà Thích Ca đã gặp khi mãn
kiếp thứ hai, đang còn ở
Nhân Địa. Đã ở xứ kia hành
Bồ-tát Hạnh thì
sao
nói là không có người phát tâm?

Nêu chỗ nghi:

Kinh ý nói: Trong ý của ông, có cho rằng ta đắc
Bồ-đề ở chỗ
Phật Nhiên Đăng hay không?
Nếu đắc Bồ-đề,
sao thành
Bồ-tát? Đó là từ
chỗ nghi kia mà nêu ra câu hỏi.
“Hàng oán…”:
Là kể chuyện
bổn sự.
Theo Kinh Bổn Hạnh kể: Xưa có Đại Thành,
tên là Liên Hoa, trong thành có vương tên là Hàng oán.
Có một bà la môn, tên là
Nhật chủ, được vương coi trọng, chia
cho nữa trước, phong cho
làm vương, làm vương thành riêng, tên là Duyên chủ.
Phu nhân Nhật chủ, tên là
Nguyệt Thượng Nhiên Đăng Bồ-tát,
giáng thần nách phải, xuất gia thành đạo.
Bấy giờ vua
Hàng oán sắp muốn nghinh thỉnh
Phật Nhiên Đăng, bèn ra lệnh trong
ngoài thành, hai mươi do tuần, cấm hái các hoa, không được bán cho
người khác, vua đều tự mua, để cúng
Như Lai. Phía nam núi
Tuyết Sơn ở nước đó,
có một phạm chí, tên là
Trân Bảo, có năm trăm đệ tử, trong có một đệ
tử, tên là Vân Đồng,
còn tên là Thiện Huệ, làm Thượng thủ ở trong chúng đó, toàn bộ
Tiên pháp, đều học xong rồi, cáo thầy về nhà.
Thầy nói: con nay sắp về, cần
phải dùng dù lọng thanh tịnh, giày dép, gậy
vàng và năm trăm tiền
vàng để báo cảm ân. Linh Đồng nói: con nay không có những đồ vật đó, cứ để con đi, được đồ vật rồi, tức liền đưa
đến. Thầy bèn cho đi,
Vân Đồng nhân nhờ phó Hội Vô Già, được năm
trăm tiền vàng, bèn muốn
đưa về chỗ thầy, nhân đến bên trong Thành
Liên Hoa, thấy thành trang
hoàng đẹp đẻ, bàn hỏi người ta, mới biết
Nhiên Đăng Như Lai sắp đến, bèn đem ba trăm tiền vàng ở nơi một cô
gái, mua được năm cành
hoa Ưu bát La. Kiêm thêm cô gái kia gởi hai cành hoa
cùng chung cúng dường, khi Phật vào thành, bèn dùng
số hoa
này rài trên đầu Phật,
do nhờ nguyện lực, biến thành lọng hoa, theo Phật đi đứng, do
Phật thần lực, hóa một vũng bùn,
Thiện Huệ thấy vậy, xỏa
tóc mà lấp, lại nghó
thế này, nay được Như Lai, đạo trên thân ta mà đi
qua, nếu chẳng được ký
thì ta chẳng đứng dậy, Như Lai liền đến, bước trên thân mà qua, cấm những đồ chúng đều chẳng được đạp.
Bèn thọ ký,
nói như thế này, Ma Na Bà
này, ở đời vị lai, sẽ được làm Phật, hiệu
Thích Ca Mâu Ni, mười
hiệu đầy đủ, như Ta không khác!

Nay ý Thiện Cát nghó rằng: Nếu đã mua hoa cúng Phật, trãi
tóc lấp bùn, tức là
Bồ-tát, nếu người đó chẳng phải là Bồ-tát thì ai là
Bồ- tát? Đoạn nghi niệm:

Kinh đáp ý rằng: Ý ta chẳng cho rằng Như Lai đắc Bồ-đề, ta đã hiểu nghóa những điều
Phật nói, ở chỗ
Phật kia, không có một pháp
nào đắc thành là Bồ-đề.
“Thời đó”: là khi được thọ ký trong thành
Liên Hoa. Trí ngầm
hợp với Lý, Tâm hội
với Thần, vong mất pháp sở đắc, không có tâm
Năng Đắc. Cho nên nói
là “Đều vô…”

“Do vô…”: Tức là chỉ về vô đắc ở trên, bởi Bồ-đề mà là pháp,
là vì tịch nhiên Vô Sinh,
bất không bất hữu, ly tất cả tướng. Nếu ly năng và
sở thì thuận với Bồ-đề, được
Phật thọ ký.
Nếu tồn Năng và Sở thì tâm và cảnh bất vong, ắt
sẽ rất trái nghịch với Bồ-đề.
Làm sao được
ký? Cho nên Tịnh Danh nói:
“Tịch Diệt là Bồ-đề”, bởi diệt chư tướng.

Ấn quyết định:

Kinh ý nói: Lời của
không sanh, khen là thật lý, cho nên nói
“Như thị”! Từ “Thật
vô…”: Là Như Lai thuật thành, có thể biết rõ.

“Ta vào thời
đó”: tức là thời thọ ký và tu hành.
“Không có một pháp nào
đắùc Bồ-đề”: Đây là dựa theo
ngang và dọc mà hiển nó.
Ngang thì ở trong lục độ vạn hành, hành hành
đều vô đắc, nếu
Bố Thí đắc
Bồ-đề thì chẳng
cần giới, nhẫn, dọc thì
niệm đầu, niệm giữa,
niệm sau, niệm niệm đều nghóa của vô đắc. Nếu
niệm đầu đắc thì cần
gì niệm niệm tương tục, cứ như vậy ngang và dọc
trong những tâm hành đều
vô đắc Bồ-đề nghóa.

“Công đức thí…”: Chưa rõ kinh nào!
“Nếu thấy…”:
Vì tướng của tự và tha, tương đải nhau mà thành.
Đã thấy tha thì ắt cần thấy tự.

“Thấy thân thanh tịnh…”: Phản với trước. Thanh tịnh tức là
nghóa không. Thấy Tha ắt
đã thấy tự, chẳng thấy tự thì chẳng thấy tha, thành đã là tương nhân nhau mà thành thì diệt cũng tương nhân nhau mà
diệt. Như Tịnh Danh nói:
như tự quán thân thật tướng, quán Phật cũng vậy. Cũng như
Chí Công nói: Vì thân ta không, ngàn phẩm vạn loại
thảy đều đồng. cũng
giống như trong Trang Tử nói: Nhâ có mà có đó,
nhân không mà không đó.

“Thấy thanh tịn trí…”: Chẳng những không có cái Sở thấy tự
tha, kiêm cả không có Trí
dụng thuộc về năng thấy. Đó tức là Năng và
Sở, cả hai cùng diệt.
Viên Giác kinh nói: y theo Huyển mà nói là Giác
thì giác đó cũng gọi
danh là Huyễn, đã đều là Huyễn, há lại lưu tồn
được sao?
Mà tuy Năng và Sở cả hai vong mất nhưng chẳng thành Đoạn
diệt, bởi vì nguồn linh
Chơn tâm vốn không có Năng Sở, vọng sinh ra
Năng và Sở tức là trái với Chơn.
Năng Sở đã trừ, tức là hợp với
Bổn Thể, linh nhiên chẳng
muội, vật và ngã đều Như. Cho nên Hoa Nghiêm nói: “Năng kiến và
sở kiến, cái kiến thảy trừ bỏ, chẳng hoại ở
Chơn kiến, đó gọi là Chơn kiến”.
Lại nữa, Viên Giác nói: “Chư Huyễn diệt hết,
tâm giác chẳng động”.

“Ấy danh thấy Phật”: là kết, thành nghóa của thấy, dụng
tâm như trên, mới được thấy Phật. Nếu sinh phân
biệt, chấp tướng trái Chơn
thì chẳng gọi là Thấy.
Cho nên Hoa Nghiêm nói: tất cả pháp bất sinh,
tất cả pháp bất diệt,
nếu hiểu được như vậy, chư Phật thường hiện tiền.
“Đắc Vô
Sanh Nhẫn…”: nghóa là vì nhờ chánh
Trí nhẫn khả, ấn trì vô
snah pháp.
Vì tất cả pháp vốn vô
snah diệt, chúng
sanh mê đảo,
vọng thấy sanh diệt, nếu
lìa vọng chấp, chánh trí liền sinh, khế hợp bổn thể,
đạt tất cả
pháp, bổn lai vô sanh, danh là vô sanh nhẫn. Cứ theo lệ như vậy mà nói thì thấy tất cả pháp vô diệt, cũng danh gọi là vô
Diệt Nhẫn. Nay thì nêu ra thứ
trước để nhiếp thứ sáu.

“Nhất Thiết Trí Trí”: là cái trí đạt tất cả chư pháp, biểu và dụng chẳng cùng một mà nói lặp lại hai lần.
Chữ “Trí” mà thôi.
Có người nói: nương theo
Tủy Giác mà hiểu được
Bổn giác, Trí nằm trong
Trí, gọi danh là Trí trí.

“Đắc thọ ký”: Theo quyển Lăng Nghiêm kinh ký thì có bốn loại:

Khi chưa phát tâm, được cho thọ ký. Hoặc có người lưu chuyển ngũ
Đạo, sanh ra ở nhân gian, yêu thích Phật pháp, trãi
qua trăm ngàn vạn ức kiếp,
sẽ phát tâm.
Trãi qua trăm ngàn vạn ức kiếp, hành
Bồ-tát Đạo, cúng Phật hóa sanh, đều khoản mấy kiếp sẽ đắc
Bồ-đề;
2. Người vừa phát tâm liền được cho thọ ký: Người này lâu kiếp trồng các thiện căn, yêu thích đại pháp, có từ bi tâm, tức là trú Bất Thối Địa, phát tâm cho
ký;
3- Mật ký: có Bồ-tát chưa được ký, nhưng hành Lục độ, công đức mãn túc, Thiên Long Bát Bộ đều nghó thế này: “Bồ-tát này khi não
sẽ đắc
Bồ-đề? Kiếp quốc đệ tử, chúng
số bao nhiêu?
Phật vì đoạn mối
nghi đó mà thọ ký cho. Cả chúng ai cũng đều biết,
chỉ Bồ-tát ấy chẳng biết.
4.Vô sanh Nhẫn ký: Ở trong đại chúng, hiển lộ rõ ràng thọ ký cho. Nay ở đây là đúng vào loại thọ ký thứ tư.
Nghóa là trong rải hoa đầu Phật, trãi tóc lấp bùn, nương theo tâm
Hữu lậu, mà đắc vô
sanh trí, trong
một khoản khắc, thọ ký rõ ràng, ở trước Đại chúng.

“Tiếng chẳng
đến tai”: Năng và Sở đều tịch, bởi vì lìa tâm
phân biệt. tam đã chẳng
khởi, tai nghe được gì?

Riêng “Những
trí khác…”: Chỉ vô phân biệt này, chẳng phải cho rằng riêng có một trí khác biết được.
Viên Giác nói: “Ly viễn ly,
huyển cũng lại viễn ly?

“Cũng chẳng hôn mê…”: E nghe đều vô phân biệt, cũng
chẳng phải trí khác, bèn
cho rằng đồng với gổ đá, một mực đần độn. Cho
nên viên giác nói: chư huyển tận diệt, giác tâm
bất động, mà ngay cả
giác tâm này cũng vô
sở đắc. Cho nên tụng nói: “Nếu thời ở Sở
Duyên Trí đều vô
sở đắc,…”. Đây là ly trầm, ly trạo, liểu nhiên
tịch nhiên, diệu
khé bổn tâm, rốt vô sở đắc.

Thiện Huệ khi
đó, tâm giống với đây.

Phản phục giải thích:

Kinh ý: Có thể biết vậy.

“Nếu pháp chánh giác…”: Là giải thích theo phản giải
thích. “Bởi vì pháp chẳng thể nói…”:
Là phục giải thích.
Căn cứ theo đây

thì Thiện Huệ
ngày đó chỉ nghe lời nói, tính của lời nói thì bổn
không, rốt đâu có đắc.
Chỉ dựa theo chỗ vọng Hoặc hết tận, Chơn trí hiện
tiền, ngay lúc đó, nghóa và ngôn đắc vậy.

NGHI TÌNH MƯỜI BA
Sớ có hai phần: Một Chia phần. Hai đoạn của phần một này đều thuộc về mối
nghi trước, trong đó chỉ men theo mà
luận thuật.
Nay dùng văn luận để
nói riêng, cho nên lại cia nó ra thành hai phần: “Một
Đoạn…”: là giải thích theo. Sớ đầu tiên nêu ra
chương mục: “Nghi cho rằng không có Phật”:
Nếu liểu hiểu cái vô của hư vô thì vô tức là
không có lỗi.
Nếu chấp đó là vô thì vô đó tức là
thương tổn, cho nên thành
mối nghi này, pháp sau cũng vậy.
“Nếu không có Bồ-đề”:
Là chỉ ra chỗ khởi nghi.
Mối nghi này đến từ trong mối nghi mười hai.
Các quyển Sớ khác khi nói về mối
nghi này, đa phần đều
viết chữ “Bồ-tát”: rồi nói rằng mối nghi này đến
từ mối nghi thứ mười
một. Nhưng trong văn của luận chỉ nói là
“Bồ-đề”, mới là
huyết mạch theo thứ lớp với nhau.

“Tức không có…”: là kết, thành nghi. Ý nói: Pháp quả mới gọi
là Bồ-đề, chứng đắc
mới gọi là Phật. Đã là Bồ-đề bất khả đắc, há lại
có người Năng chứng.

“Báng”: Tức là lỗi lầm tổn giảm.
Nếu nói vô Phật, đó là
Chơn báng Phật. Đại Luận
nói: Thà khởi Hữu kiến, chẳng khởi Vô kiến…
“Để đoạn…”:
Là chỉ ra trước văn đoạn nghi.
Mà bản Ngụy,
văn kia nói: “Như Lai
giả, tức thật Chơn Như”.

Phi Vô: Kinh trưng ý rằng:
Nếu không có
Bồ-đề thì không có Phật.
Vì những nghóa gì mà có
Như Lai? Giải thích ý rằng: Câu Nếu không có Chơn như thì không có
Phật” là bởi vì
Chơn Như là Phật.
Nay Chơn Như vốn có, sao lại còn
nghi gì nữa!
“Vô Trướng…”: là chèn vào
giải nghóa.
Vì Chơn Như thông cả phàm và Thánh.
Chúng sanh cấu nhiễm, chỉ gọi là
Như khứ. Phật vị thanh tịnh, gọi là Như
Lai. Cũng như nghóa Mãn Tịnh trong phần tự
và nghóa cụ túc thanh tịnh
trong phần nghi tình thứ ba.
“Giống như…”:
Tỏ bằng dụ. Ý nói
tinh thuần, cho nên gọi là
Chơn Kim (vàng thật). Nghóa
là chúng sanh thì như chất khoáng hoàn toàn. Bồ-tát như nũa vàng
nữa khoáng,
Phật như thuần vàng.
Mà tính của vàng vốn có luyện nó thì mới thuần, cũng như
Thể vốn vậy, tu
nó thì tịnh.
Cho nên Kinh Viên Giác nói: Thí như nấu chảy
khoáng vàng,
vàng chẳng phải nấu chảy
mà có, tuy vàng trở lại vồn xưa nay vàng, nhưng
rốt cuộc cũng phải nhờ nấu chảy mới thành tựu, vừa thành
Thể vàng ròng thì chẳng còn
trở lại lần khoáng nữa.

Vô Đắc: Kinh ý: Hai người nghe chẳng phải không có
Như Lai, bèn cho rằng đã có
Như Lai tức là Bồ-đề, lấy cái gì để đắc Bồ-đề, mới gọi là Như
Lai? Vì để phá kiến này, cho nên nói:
“Hữu Nhơn Ngôn”, đắc
thật vô đắc. “Vô Hữu
pháp” tức là b pháp.

“Hiểu sai”: Là thật chẳng đắc mà cho rằng đắc. “Bất thật
ngữ”: Tức là hiểu sai.

“Đẳng Bồ-tát hạnh”: nghóa là đem những Bồ-tát hạnh trước kia để đẳng với Bồ-đề,
tức là chỉ ra rằng đồng với trong ngàn vạn hạnh trước kia đến nay đều là nghóa của không có Đắc Bồ-đề.
Nhưng ngài không
sanh lại nghi là Đắc mà cho
Phật là đẳng với Bồ-đề.
Phật hiểu tỏ nghóa vô đắc, cho nên
lấy Bồ-đề mà đẳng (với) hạnh.

“Ngài Vô Trướng…”: Có thể hiểu được! Bởi Phật và Bồ-đề, ng- hóa thì chia ra
Nhơn và Pháp, nhưng
Thể thì không có hai nguồn.
Do vậy mà tiếng Đường gọi chung là Giác. Đã là
Phật tức là Bồ-đề,
Bồ-đề tức Phật, há lại còn có nghóa đắc.
Nên biết rằng khi nói thành chánh giác dưới cây
Bồ-đề là giống với chỗ
Phật Nhiên Đăng kia, cũng
vô sở đắc.

Sớ:
2.“Đoạn…”: Có hai phần. Sớ đầu tiên là nêu ra chương mục phần nghi không có Phật. Vì trước đó đem hạnh đẳng với Bồ-đề, tỏ về nghóa Vô đắc.

“Thì Như Lai…”:
Là kết, thành nghi, Ý nói:
Hạnh tức là
Nhân, Bồ-đề là quả.
Đã không có Nhân Hạnh thì làm sao đắc Bồ-đề, hoặc
là chẳng dựa theo Năng
đắc và Sở đắc để thành nghi, trước kia đoạn nghi thì lấy
Bồ-đề đẳng hạnh, như nay khởi nghi lại lấy
Hạnh đẳng (với) Bồ-đề.

“Để đoạn …”: là chỉ ra đoạn văn năng đoạn.

Ngăn chặn nghi:

Kinh ý: Bởi ngài không
sanh trước kia ngi đắc
Bồ-đề là chấp
hữu. Nghi này là bất
đắc Bồ-đề, là chấp vô. Nay thì cả hai đều trừ bỏ,
cho nên nói là “vô
thật vô hư”, cả hai chấp đã khiển trừ, lại còn nghi là
vô nữa sao? Cho nên nói là “ngăn chặn”.

“Không có những tướng, sắc…”: là giải thích “vô thật”.
Tức là tỏ rõ rằng
Bồ-đề không có
những tướng, sắc, thanh,…
Mà đây chỉ là không có thật
những tướng, sắc, thanh… chứ chẳng phải không có tướng
giả, cho nên kinh chỉ nói
“vô thật”, chẳng nói hoàn toàn vô.

“Đó tức Bồ-đề”: là giải
thích “Vô Hư”. Đây có ba ý:
1.Không có xứ tướng, sắc, thanh,… tức là tỏ rằng Chơn Lý vô tướng là tướng Bồ-đề.

Tức là lấy tướng, sắc, thanh,… làm tướng Bồ-đề. Do bởi sắc, thanh,… không có tính, tức là Bồ-đề, như hình bóng không có thể, chính là
gương sáng.
Ngay ở sắc mà tỏ không, chẳng cần đợi Diệt, cho nên nói “Kia tức
Bồ-đề tướng”. Tướng tức Tính;

3. Bồ-đề Vô Tướng, lại lấy sắc,… làm tướng; Vì Bồ-đề tức Chơn Như, Chơn Như tùy duyên mà thành
sắc,…
Luận nói: Vô lậu, vô minh đều đồng Chơn Như Tính tướng.

“Ngài Vô Trướng…”: là nêu.
“Chơn Như vô nhị”:
Vì Hư và Thật là hai biên không và
Hữu, Đoạn và Thường. Đã nói là hai câu vô (đều cùng là vô) tức
hiểu tỏ Trung Đạo.

“Nghóa là ngôn thuyết”: Là giải thích về “vô thật”. Như nói
Bồ- đề, nhưng mà trong
lời nói không có Bồ-đề.

“Nghóa là chánh giác kia…”: là giải thích “Vô Hư”. Có hai ý:
1- Không lìa văn tự mà thuyết giải thoát;
2. Tỏ rằng Bồ-đề khác với ngôn thuyết vì ngôn thuyết hoàn toàn không có tính (vô tính). Cho nên bản kinh đời Ngụy nói:
“Bất thật bất vọng ngữ”.
Đoạn nghi:
Kinh ý nói:
Vì tất cả pháp cùng lấy Chơn Như làm Thể, nói
“tất cả” là thu hết
cả phàm và thánh, cho nên đều là Phật pháp. Chơn
Như đã là Phật pháp thì chẳng pháp khác há lại chẳng phải là
Phật pháp hay sao? Cũng như tất cả
hình ảnh lấy gương làm Thể, cho nên tất ca hình ảnh đều là ảnh gương.
Lại nữa, cái nói là tất cả pháp là chẳng định
thật, tất cả pháp là
toàn không tất cả pháp.

“Nhất thiết pháp…”: Về nghóa, như trên đã nói.

“Do sắc…”: Nghóa là sắc,… tức không, cho nên phi sắc,… như
ảnh tức gương, cho nên
phi ảnh. Đây là dựa theo chư pháp tức Chơn, hiển phi pháp.
“Chơn Như…”:
Nghóa là trong không ắt vô sắc, vì trong thanh
tịnh tràn đầy, không chứa những thứ khác. Đây là dựa theo trong
Chơn, không có pháp (vô
pháp), giải thích phi pháp. Có đủ hai nghóa này,
cho nên gọi là Tức phi.

“Thị danh…” vì những
sắc,… kia tuy chẳng phải là tất cả
khất ngại nhưng lại là
tất cả Tức tính. Nay dựa theo nghóa này, cho nên
gọi là Chơn Như, để
phân biệt với những sắc,… vô tính, cho nên gọi
là Tự Tính.

Chơn Phật:
Kinh ý: Vì trước kia nói Phật và pháp cả hai đều bất vô.
Lại nữa, Phật và pháp, cả
hai đều Bất Dị, chưa biết cái gì là Chơn Thể của
Phật và pháp mà nói là bất vô, bất dị? Cho nên
đây hiển tỏ rằng Chơn
Như là Chơn Phật pháp để
làm rõ nghóa của Bất Vô, Bất Dị.

“Y kia…”: hai câu nêu ra.

“Ly tất cả chướng”: ly phiền não chướng, sở tri chướng.
“Khắp tất cả cảnh”:
Như Hoa Nghiêm nói: pháp tính khắp tị tất
cả xứ. Công đức tức
tướng đại, tức đại trí Huệ ánh sáng chiếu khắp
pháp giới. Đại Thể tức
Thể đại, chỗ sở y của công đức.

“Cho nên tức…”: Công đức và Thể quảng đại, từ đây về trước
là giải thích về Phật đại thân.
“Phi thân…”:
là hai câu, văn luận tự giải thích.

“Vô chư tướng”:
Là không có tướng hữu vi, như ba
tướng trước, vì là khác Thể”.
“Có Chơn
Như Thể”: là có pháp vô vi, như phần trên
Ly kia là Như Lai.

“Nhiếp tất cả…”: Căn cứ theo lý dung nhiếp. Hoa Nghiêm nói:
tất cả chúng sanh và
Quốc thổ tam thế thảy tại, không có dư sót. Cho
nên gọi là Đại thân.

“An lập…”: Lý Chơn Như vốn phi tự tha, phi bất tự tha, vì để phá chúng
sanh chấp tự tha, cho nên nói là phi tự tha, gượng nói về hình, cho nên nói là an lập. Đây tức là an lập
Chơn như giả danh, gọi là Đại
Thân, đã là nhiếp tất cả thì vô tự tha, cho nên
Khởi Tín nói: Thể Chơn như
này cũng chẳng thể lập,
bởi vì tất cả pháp đều đồng với Như.



KIM CANG KINH TOẢN YẾU SANH ĐỊNH KÝ

<卷>QUYỂN 6 NGHI TÌNH MƯỜI BỐN</卷>

Sớ đầu tiên là nêu chương.
“Nếu không
có Bồ-tát”: là chỉ ra chỗ khởi nghi, mối nghi
này đồng với mối nghi
mười hai đến trong mối nghi mười một, nhưng
khởi thì đồng thời. Đoạn thì thứ đệ.
“Chư Phật…”:
Là thuận với tha để lập lý. Đã là không có
Bồ-tát, tức là không có
sự này, không có
Phật thì chẳng
thành Bồ-đề, tức là chúng
sanh chẳng
nhập Niết-bàn, chỉ dựa theo phàm và
Thánh mà chia ra Nhân và Quả, phần
sau kết về chỗ của nghi thì hợp lại mà nói.

“Sao Bồ-tát lại…”: là kết, thành nghi, ý nói: Nếu không có
Bồ-tát thì kẻ độ chúng
sanh, nghiêm thổ là người nào?

Thất niệm: Có thể biết, nhưng nói “Diệc như thị” là men theo
văn chỗ khởi nghi, chứ chẳng phải tiếp theo đoạn văn trước.

“Kệ nói…”: là kiêm giải thích nghóa của Nghiêm Thổ ở đoạn văn sau, vì văn ý dính liền nhau cho nên nối liền lại mà dẫn chúng.
Câu đầu là nêu, hai câu
tiếp là giải thích, câu sau cùng là kết, ý nói:
Chơn giới bình đẳng, nghó tâm
liền sai lệch, đã sinh tâm đó, há chẳng điên
đảo! Câu “tác như thị
ngôn” trong kinh, tức là sinh tâm. Vì đó là lời của ý.

Vô Nhơn:
Kinh trưng ý
rằng: Vì sao tác niệm ấy thì chẳng danh là Bồ-tát?

Giải thích ý
rằng: chỉ dựa theo vô ngã, vô nhơn, Chơn như thanh tịnh mà gọi là Bồ-tát, chứ chẳng có riêng một pháp khác.
Cho nên đoạn văn sau nói: Nếu
tác niệm ấy thì chẳng danh là Bồ-tát. Sớ văn có thể biết.

Tiền thuyết:
Vì những nghóa đó,
Phật thường
tuyên thuyết, tất
cả chư pháp đều không có tướng, ngã, nhơn,… mà
tất cả chư pháp vốn
vô ngã, vô Chơn, chỉ cần trái với đó, tức là
chúng sanh, thuận đó tức là Bồ-tát.

Thất niệm:

Kinh ý: theo
phần trên thì rõ.

Giải thích nguyên do.

Kinh trưng ý:
giống như giải thích trên.
“Như Lai thuyết trang nghiêm
Phật Thổ”: chẳng có
Năng Nghiêm và sở nghiêm thì nghiêm đẳng với
bất nghiêm, không có hai, đó là
Chơn Nghiêm. Nay đã khác
đây, cho nên là phi Bồ-tát.

Giải thích thành Bồ-tát:
Kinh ý: có thể biết.

“Luận nói…”: là giải thích chung đoạn văn trước, dùng văn kệ
nêu chung ở trước, văn
luận giải thích chung ở sau, trước và sau nhìn
nhau lý sẽ rõ ràng.

“Khởi những tâm gì…”: Là dựa theo trong hỏi của Luận. “Cho
nên kinh nói…”: Là dẫn kinh giải thích.

“Ngài Vô Trướng…”: Có thể biết!

Hỏi: Đây và nghi tình thứ sáu về nghóa có khác gì nhau? Đáp: trước là đối với vô thủ mà nghi
Hữu thủ. Đây là đối vô nhơn mà nghi hữu nhơn.
Mà Nghi tình này và nghi tình thứ mười hai đều
khởi từ trong nghi tình
thứ mười môt. Văn kia nói: Không có kẻ phát
Bồ-đề tâm. Ý Phật chỉ
là quét cái tâm Ngã, Nhơn, chẳng phải dập tắt
Bồ-tát ngài không sanh
chẳng đạt ý đó, bèn cho rằng Ngã, Nhơn chẳng
khác với Bồ-tát. Do
vậy, chỗ ngài không sanh khởi nghi thì nói “Nếu
không có Bồ-tát”.
Chỗ Như Lai đoạn nghi thì
nói “Vô Nhơn”.
Cả hai bên ngấm ngầm, chưa từng
nói rõ ra, mãi cho đến chỗ này mới thông
suốt. Văn kinh chỉ nói kẻ
thông đạt vô ngã pháp, Như Lai thuyết danh, Chơn là Bồ-tát.

NGHI TÌNH MƯỜI LĂM
Sớ: đầu tiên là nêu chương.
“Phần trên kia
nói Bồ-tát…”: là chỉ chỗ nghi khởi. Đây là đến từ trong nghi tình mười bốn, vì phần trước nói.
Ta độ chúng sanh,
ta nghiêm Phật thổ, đều
phi Bồ-tát. Đây thì nghóa của chẳng thấy tự tha. Nếu nói chung thì cũng kiên đến từ phần chánh đáp câu hỏi và
trong nghi tình mười một.

“Nếu như vậy…”: là kết,
thành nghi.
Vì nghe chẳng thấy
những tướng tự tha, bèn cho rằng
Như Lai đều không có
Trí Nhãn, cho nên thành nghi.

Sớ: “Đoạn nghi này…”: là phần hai, dẫn luận tỏ ý.
“Kệ nói…”: là bày tỏ ý đoạn nghi.
Câu đầu là túng cân tiếp
là đoạt. Câu thứ ba là
tỏ Ngũ nhãn năng kiến, thể Thường, cho nên nói là

Thật. Câu sau
cùng là tỏ về Chư tâm sở kiến, thể Vọng, cho nên
nói là Điên Đảo.
Mà mấy loại tâm này là
Trí sở tri cảnh, nay phối thành
sở kiến cảnh. Bởi vì
Như Lai Tri kến không có hai thể. Theo Nhãn gọi
là thấy, tại tâm gọi
là tri, cho nên trong trú mười tám, hợp lại thành một trú xứ.

Ý đoạn nghi
nói: Bồ-tát chỉ ly phân biệt năng và sở. Cho nên
nói là chẳng thấy, chư
Phật há lại không có Trí Nhãn Chơn thật! Đây là
tỏ rõ chánh đoạn nghi
tình đó, phần sau chỉ theo văn chia phần giải thích.

Văn Sớ có
năm phần: ba phần sau là theo kinh mà đoạn nghi.
-
Nhục Nhãn: Kinh hỏi đá,
văn ý có thể biết.

“Cục thịt…” nghóa là bốn trần gọi là thịt,
Nhãn căn thanh
tịnh, nương theo thịt mà trú, gọi đó là
Nhục Nhãn, chư
Lăng Nghiêm nói: mắt như trái nho, tai
như lá mới cuốn, mũi như trái dưa song thùy, lưỡi như trăng đầu tháng, thân như trán eo trống, ý như thấy trong phòng
tối, Nhãn căn thanh tịnh
nương theo đây mà phát.

“Chướng nội…”: Dựa theo Sở kiến phân tề để kết danh.
Con mắt nương vào thịt, gọi đó là Nhục Nhãn.

“Phật đủ…”: hoặc có người hỏi rằng: Phật là Chí tôn sao lại
đồng với phàm có mắt
thịt? Cho nên ở đây đã thông, mà chỉ dựa theo chỗ
đủ chư các mê nói có
nhục nhãn, chứ chẳng nói Như Lai là thân xác
máu thịt. Cho nên kinh nói:
Xả vô thường sắc, được thường sắc…

“Nhục nhãn biên…”:
Nghóa là khi tác quán hành, nương theo
Nhục nhãn xứ, tưởng cảnh
giới ngoài, quán tưởng thành mà thấy những
sự việc ở bên ngoài,
gọi đó là Thiên nhãn, như ngài A-na-Luật…

“Đại Bát-nhã…” trước câu “Phật thuyết” là chỉ
dựa theo danh mà giải
thích chung, cho nên nói
là “Chướng ngại”.
Nay là dựa theo
Phật vị mà nói, cho nên nói
là “vô số thế giới trong cõi người…”
“Ngoại trừ cõi
Trời ra…”: là kết thành phân tề, cũng tỏ rõ rằng
thể của cả hai nhãn đều
là giống nhau, vì Thể của Phật nhãn là một mà có năm tác dụng, “Căn bản trí có thể
sinh ra hậu Đắc Trí, còn gọi là
chánh Thể trí, Chơn Trí,
Như Lý Trí, vì nó có thể chiếu Chơn, cho nên gọi
là Huệ Nhãn.
Hậu Đắc Trí là từ
sau căn bản trí, mới có thể khởi được,
còn gọi là Biến Trí,
tục trí, như Lượng trí, do vì nó có thẻ đạt tục, cho
nên gọi danh là pháp nhãn. Hỏi:
Theo nhãn một và nhãn hai, thì trước cạn
sau sâu, vì
sao
nhãn ba và nhãn bốn lại
trước sâu sau cạn?
Đáp: Trước
là dựa theo thứ đệ của Nhãn. Đây là dựa theo thứ đệ
của chứng.
Bởi vì đạt tục do nhờ chứng Chơn, gọi là Hậu Đắc.

Trong phần này,
sớ có hai phần: đầu tiên là giải thích cục
bộ ngay nơi văn.

“Bốn nhãn trên…”: là
Phật có những nhãn này, cho nên gọi
là Phật nhãn.
Hai nhãn trước là thông cả phàm phu.
Nhị Thừa không
có pháp nhãn.
Bồ-tát tuy có nhưng lại kém.
Nếu ở tại
Phật thì cả bốn nhãn đều thù thắng, gọi chung là
Phật nhãn. Thế thì ngoài
Phật nhãn ra, không còn có riêng bốn nhãn nữa, nó cũng như bốn con
sông quy
về Biển thì mất đi tên
của chúng. “Cả bốn đều thắng”: nghóa là phàm
phu nhục nhãn thấy chướng
nội, Thiên Nhãn thấy chướng ngoại, Phật
nhãn thấy vô số Thế
giới, Nhị Thừa Thiên Nhãn chỉ thấy một tam thiên
giới, Phật Thiên Nhãn
thấy hà Sa Phật Thổ, Nhị Thừa Huệ Nhãn chỉ
chiếu sinh không. Địa
Thượng Bồ-tát củng đều phần chứng, Huệ Nhãn của Phật, viên chiếu ba không, triệt
suốt
Chơn Tính, pháp
Nhãn của Bồ-tát, sở tri chướng chưa tận hết, trong từng địa một, mỗi địa đếu có phân
hạn, pháp nhãn của Phật,
sở tri chướng đã tận, không có pháp mà mà
chẳng biết, không có
chúng sanh nào mà chẳng độ. Cho nên cả bốn nhãn đều thắng.

“Lại nữa thấy Phật tính…”: Bởi vì sở kiến là Phật tính (cái được thấy là
Phật tính), nhãn này là
Năng kiến, như
kinh Niết-bàn nói:
Thanh Văn thì Định Huệ,
Huệ ít, chẳng thấy Phật tính. Bồ-tát thì Huệ
nhiều, định ít, tuy thấy
Phật tính nhưng chưa rõ ràng, chư
Phật Như Lai thì Định Huệ
ngang bằng, cho nên thấy rõ
Phật tính, như xem trái
Am-ma-lặc nằm trong bàn
tay. Đó chẳng phải là nghóa của Viên cực sao!
Hỏi: Bồ-tát,
Thanh Văn, Định và Huệ đều hổ tương thiếu sót. Về
mặt Phật tính, vì sai Thanh văn chẳng thấy, Bồ-tát
chỉ thấy một phần? Đáp:
Vì Định và Huệ, nhìn về
Phật tính, thì
Huệ là Nhân,
Định là Duyên, Nhân
thân, duyên sơ, cho nên khiến vậy! Lại nữa, vì
Thanh Văn chỉ có
Thiên không Huệ, không có trung Đạo Huệ, cho nên
nói là Huệ ít, Bồ-tát
có Trung Đạo Huệ, cho nên thấy Phật Tính. Lại
nữa, trong năm nhãn này,
chỉ có nhãn thứ ba là Trì Nghiệp Thích, ngoài
ra đều là y chú thích.

“Ngài Vô Trướng…” phần hai là: thông trước biển chung. Có
hai phần:
1. Dẫn nghóa của
ngài Vô Trướng để giải thích chung.
“Tịnh Thắng”:
Là phi điên đảo, chẳng điên đảo vì siêu vượt các Thánh.
“Bốn loại”:
Nêu ra nguyên do nhiếp, có thể tỏ rõ về phần tề,
như dùng lục cảnh nhiếp
lục Thức. Sắc nhiếp, tức là Nhục Nhãn, và
Thiên Nhãn. Luận nói: Sắc nhiếp có hai:

1. Pháp quả;
2. Tu quả”: pháp quả tức là Nhục Nhãn, vì nó được cảm bởi nghiệp pháp từ quá khứ. Tu quả tức là Thiên Nhãn,
nghóa là Định quả, do tu mà đắc, cả hai nhãn cùng thấy
sắc pháp.
Vì sắc pháp là thô nhất, cho nên nói trước. Đệ
nhất nghóa, tức là Chơn
Đế Cảnh, nhiếp Huệ Nhãn. Thế Đế tức là Tục
Đế cảnh, nhiếp pháp
nhãn. “Nhất Thiết nhiếp” là nhiếp Phật Nhãn, tức
là hiểu rõ tất cả, đó
là Nhất Thiết chủng trí. Luận nói: “Nhất thiết
chủng vô công dụng trí,
danh là Phật Nhãn”.
“Cổ Đức…” là phần hai: dựa theo
Cổ Đức mà kết, có thể
biết được. Năm đoạn
văn trong phần trí Tịnh, từ hẹp đến rộng, triển
chuyển mà số.
Nghóa là số cát,
số sông,
số giới,
số sanh,
số tâm.
Vì muốn nói rõ Trí của
Như Lai, vi diệu năng tri, cho nên dựa theo cảnh
sở tri rộng
lớn, để hiển rõ. Kinh đều có thể thấy, thảy biết, văn kinh có thể biết.

“Công dục tâm”:
là nhiễm. Dục, nghóa là ngũ dục, tức là
năm trần, Sắc,… Tâm
hợp với Dục, cho nên gọi đó là “Cộng”. Lại nữa,
Dục là tham dục, là tâm
sở nhiếp, nêu đầu để nhiếp sau, ý là kiêm luôn
cả sân,… tâm tương ưng
với tham, sân…. Cho nên nói là “Cộng”. Trước
là dựa theo tương ưng
với cảnh, đây là dựa theo tương ưng với phiền
não, đều là nhiễm.

“Ly Dục”: là tịnh, tức là chẳng tương ưng với cảnh sáu trần
phiền não, gọi đó là
Tịnh, tâm của nhiễm và tịnh, mỗi thứ đều có vô
lượng, cho nên nói là “Nhược can”.
-
Giải thích về “thấy biết”:

Kinh trưng ý
rằng: Vì nghóa gì mà có thể “thảy biết”?

Giải thích ý
rằng: những tâm đó đều là vọng thức, vọng thức tức không, cho nên nói
là “phi tâm”.
Bởi vì tức không, thì
Chơn tâm bất diệt, cho nên nói là “Thị danh
Chơn tâm”. Vì Thể là đồng như nhau,
cho nên có thể “thảy biết”.
“Đại Vân…”:
Là giải thích nguyên do của năng tri ( nguyên
do biết được).
Bởi vì chư tâm là pháp được hiển hiện một ít phần trong
chơ tâm, nay đã chứng
Chơn thể thì sao lại chẳng biết ư!

“Chư tâm…”: là giải thích lại, có thể biết được.

“Khác với ở đây”: Vì thuyết của Đại Vân là kiêm luôn cả
Chơn mà nói rằng
là “duy vọng”, cho nên là khác.
Giải thích của
luận là chánh, nếu xét theo phân chia đoạn văn thì giải thích của Đại vân
là chánh. Xin xem kỷ.

Câu “chủng chủng điên đảo thức”: là giải thích chữ “chư tâm”
ở trong kinh. Bản Ngụy
nói: “Như Lai thuyết chư tâm trú đều là phi tâm

trú, đó gọi
là tâm trú”. Luận giải thích ý rằng: chữ “chư” tức là
chủng chủng trú (trú nhiều thứ
khác nhau), nghó là điên đảo, bởi vì cả tám
thức đều có thể duyên
với cảnh, đều có thủ trước, hoặc là dựa theo
sáu thức trước, gọi đó
là “chủng chúng”, duyên theo những cảnh thô thiển
rõ ràng, tương tục nhau
chẳng dứt, gọi đó là Trú.

Hai câu từ “dó ly…”:
Là giải thích, đều là phi âm trú.
Chữ “Ly” và chữ “bất trú” đều có cùng một nghiã. “Trí” và
“Thật niệm” cũng
không có Thể riêng, ý
nói: vì chẳng trú vào Tứ niệm xứ của Đại thừa, nếu
trú vào đó, tức là thật niệm, thật trí. Đã là trú
sáu trần, tức là
Thức Điên Đảo. Do vậy mà
nói “Điên đảo” là để giải thích câu “thị danh vi
tâm”, đây chỉ là kết,
quy về Thức Điên Đảo.
-
Giải thích “phi tâm”:

Kinh trưng ý rằng:
Sở dó nói chư tâm là điên đảo thức, là không
có thể, nguyên nhân vì
sao?

Giải thích ý
rằng: là vì quá khứ, hiện tại, vị lai cầu bất đắc.
“Đã diệt…”: là giải thích nguyên do tam thế bất khả đắc.
Luận văn, kinh Tịnh Danh,
kinh Hoa Nghiêm đều giống nhau, chỉ giải thích về hiện tại có hơi khác mà thôi.
Luận nói: Hiện tại là hư vọng phân
biệt. kinh Tịnh Danh nói:
hiện tại là bất trú. Kinh Hoa Nghiêm nói: Hiện tại là không,
tịch nhiên.
Văn khác nhưng ý
chẳng khác.
Mà sớ này chỉ
riêng trong hiện tại, nói
là đệ nhất nghóa, vì ngài Vô Trướng giải thích kinh, đều dựa theo hai Đế.
Trong văn nói về
Năm Nhãn, chẳng nói
“Nhãn tức phi nhãn”, lại dùng hai loại kiến và trí, thể của chúng
sanh chẳng
khác, rồi cuối cùng an
lập Đệ Nhất Nghóa. Đệ Nhất Nghóa tức là không
tịch, không tịch tức là
nghóa của bất khả đắc, ý đều như nhau vậy.

NGHI TÌNH MƯỜI SÁU.

Sớ đầu tiên là nêu chương.

“Luận nói: Phần trên nói…”: Là chỉ chỗ khởi nghi, mối nghi
này đến từ trong mối nghi mười lăm.

“Tâm trú”: là chỉ bản kinh Ngụy, như phần trên đã dẫn. “Điên
đảo”: là chỉ cho văn của kệ…

“Đều bất khả đắc”: là chỉ cho văn của kinh.

“Nếu như vậy…”: là kết
thành nghi, ý nói: chúng
sanh tâm là
điên đảo, phước đức
y theo tâm mà thành, há chẳng điên đảo? Điên đảo
đã đồng nhau, sao lại
gọi là Thiện pháp? Đã chẳng phải thiện pháp thì
tu phước ích gì?

Hỏi đáp về phước:

Kinh: có thể biết.

“Vì đây là…”: Là giải thích nguyên do phước nhiều. Vì Như
Lai nêu ra nhân duyên để hỏi, ngài không
sanh nhắc lại
Nhân duyên để đáp. Nhân duyên vô
tính, phước cũng vô tính, mới thành vô lậu, vì
thế mới nhiều. Văn này
chỉ nêu, văn sau giải thích.

Phản giải thích, thuận giải thích.

Kinh ý nói: Nếu đó là phước (thuộc về)
Trú tướng thì ta chẳng
nói là nhiều, vì đó là
phước vô trú, do vậy mà nói là nhiều.

Sớ: đầu tiên là dẫn luận chánh giải
thích. “Kệ nói…”: là
nêu. “Luận nói…”: là giải thích.
Ýù nói: vì
tâm Thức trú, cho nên thân là điên đỏ. Vì điên đảo, cho nên phước đều là hư vọng,
Phật Trí vô trú, y theo đó mà làm phước,
tức là chẳng điên đảo,
chẳng phải điên đảo, cho nên đều là Chơn thật.
“Thủ tướng”:
là phước Hữu lậu, cho nên chẳng nói là nhiều.
“Ly tướng”: là phước vô lậu, cho nên nói là nhiều.

“Hỏi: Bởi tính của phước…”: là phần hai, dùng hỏi và đáp
để giải thích ý hỏi có thể biết được.

“Trái và thuận…”: nghóa là, cùng một pháp giới tâm, vốn xưa nay vô trú, vốn
không tịch.
Phật trí không mà vô trú, cho nên
nói là “thuận”.
Vọng thức trú mà bất không, cho nên nói là
“trái”. Cái
gọi là Bất không là chỉ
cho vọng thức bất không, chứ chẳng phải là
Chơn Thật bất không. Nếu
vọng hoài mà đạt điều đó, thì không có chỗ
nào mà chẳng phải Dụ.

NGHI TÌNH MƯỜI BẢY
Sớ: Đầu tiên là nêu chương

“Nếu chư Phật…”: là chỉ chỗ khởi nghi, nghi tình này đến từ
trong nghi tình thứ ba.
“ Làm sao…”:
là kết. Thành nghi.

“Đây là vì…”: là xuất ra chỗ nương của Nghi, ý nói: Đã nói
pháp thân vô tướng là
Phật thì sao lại thành tựu tướng hảo cũng gọi là
Phật. Đây là dựa theo
pháp thân mà nghi sắc thân.
-
Hiện thân: Kinh: hỏi đáp, có thể biết được.
Trưng ý hỏi:
Vì nghóa gì mà chẳng dùng
sắc thân thấy Phật.
Giải thích ý nói:
Vì dựa theo
Thắng nghóa,
chứ chẳng phải là dựa
theo Thế Đế. Do vậy chẳng nên định chắc dùng
sắc thân để thấy Phật.

“Tùy hình hảo”:
Là tám mươi loại.
Pháp số như thường tức là
Tiểu tướng, tùy theo
thân hình, mỗi mỗi đều hảo, cho nên tám mươi hảo tức là sắc thân.

“Trong gương…”: là dùng dụ để nói. Mới biết rằng trong
gương có vật thì lại
chẳng thể hiện vật, như phàm phu tuy có pháp thân
nhưng chẳng thể hiện (ra)
tướng hảo là vì có vật. Cái gọi là vì có vật, là
dựa theo Tính và Tướng
để phân biệt, thu tóm.

“Tất cánh rốt ráo…”: Là dựa theo thể mà phân biệt. “Mà
tướng hảo…”: Là theo tướng mà thu tóm.

“Vì hai thứ này…”: Là giải thích tướng Hảo là nguyên do ở
Phật, như vang rốt ráo chẳng phải là
sư tử, cũng chẳng phải không có vàng
vì sư tử chẳng lìa khỏi vàng.

“Vì vậy…”: là dựa theo tồn và diệt mà giải thích văn kinh. “Bói vô”: là dựa theo
Thể mà nói, giải thích cân
“tức phi sắc thân”.

“ Nói Hữu”: là tùy theo tướng mà nói. Giải thích câu “Thị danh sắc thân”.
“Thành tựu”:
bản kinh đời Ngụy tức là nghóa cụ túc của văn này.
-
Hiện tướng:
Kinh: Như phần trên.

“Ba mươi hai
tướng”: là pháp số như thường, tức là đại số.

“Mỗi một…”: Phần trước, từ trong gương vô vật trở về sau, nghóa cà ý đều
giống nhau, đã nói ở phần văn trên, nay chẳng giải
thích thêm.

NGHI TÌNH MƯỜI TÁM:
Sớ: đầu tiên là nêu chương.

“Nếu Như Lai…”: Là chỉ chỗ khởi nghi, nghi tình này và nghi tình trước là đồng một thời, khởi ở trong nghi tình thứ ba.
Khởi thì đồng
thời, đoạn thì thành
trước, sau, chẳng phải đến từ văn của nghi tình kế trước. Nếu nói đến từ đó thì đã ngộ thân của phi thân thì còn nghi gì về
thuyết của vô thuyết, suy
ngẩm thì sẽ rõ. Vì sao chẳng kết, thành nghi? Ý nói: thanh chẳng tự thanh, y theo
sắc mà phát, đã là không có
sắc
sở y
thì làm sao có Thanh năng
y, cho nên thành nghi vậy.

Ngăn chặn hiểu sai:

Kinh: Văn có thể biết vậy.

“Trong thung
lũng…”: là dùng dụ để nói, ý nói: Vì có tiếng ở
bên ngoài mới có tiếng
vang đáp trả lại, trong thung lũng thật không có
kẻ làm ra tiếng vang.
Thuyết pháp cũng vậy, pháp thân thật không có
kẻ năng thuyết, vì cơ
cảm mới thấy Như Lai có phép sở thuyết. Lại nữa, thung lũng tuy có ứng tiếng nhưng lại không có niệm ứng tiếng.
Phật tuy thuyết pháp nhưng
không có tâm thuyết pháp, căn cứ theo đây, lại
do vi vô niệm mới có thể
thuyết pháp, do vậy mà ngăn chặn rằng: “Vật vị…”
“Đừng cho rằng…”

Giải thích nguyên do:

Kinh trưng ý
hỏi rằng: Vì nghóa gì khiến ta chẳng tác niệm ấy?
Giải thích ý: có thể biết được.

“Thế Tôn…”: Sớ: như văn có thể hiển.

Bày chánh kiến: Kinh ý: Như Sớ.

Câu “Như Phật pháp cũng vậy”:
Phật đã là vô thân (không
có thân), cho nên hiện
thân, pháp cũng vô thuyết, cho nên gượng
thuyết. Lấy Phật để lệ
cho pháp, cho nên nói là “cũng vậy”.

“Hai Sai biệt”:
Luận nói:

1.Năng thuyên: danh, cú, văn;
2.Sở thuyên nghóa. Năng thuyên và sở thuyên này nếu nhìn về Phật thì đều là sở thuyên, gọi chung là pháp. “Chẳng lìa…”:
Luận nói: là giải thích câu “Thị danh
thuyết pháp”.

Giới của pháp tướng. Cho nên gọi là “pháp giới”.

Câu “thuyết pháp vô tự tướng”:
Luận nói: là giải thích câu
“vô pháp khả thuyết”,
nghóa là tướng tức tính. Vì ngôn thuyết là do
duyên mà sinh ra, cho nên
ngôn thuyết không có tự tính.

Lại có giải thích:
Hai câu từ “chẳng lìa khỏi pháp giới,
thuyết pháp vô tự tướng” đều là giải thích câu “vô pháp
khả thuyết”.
Nghóa là hai loại này chẳng lìa pháp giới, ngoài pháp giới, không có tự tướng của hai pháp để có thể đắc, bởi vì tự tướng của hai pháp này vốn không,
bất khả đắc. Đây tức
là lấy câu sau để giải thích câu trước.

“Chơn thuyết…”: Vì thuyết pháp thì thuyết đúng như pháp, gọi là Chơn
thuyết pháp, pháp lìa tất cả danh phân biệt, gọi thuyết này là
Như pháp thuyết.
Văn phần sau nói:
“Làm sao vì người diễn thuyết?
Bất thủ ở tướng, như như
bất động”. Mà nghi tình thứ ba, thứ năm, thứ bảy, và nghi tình này,
cả bốn chỗ trên đều tỏ về không có kẻ thuyết. Ý mỗi chỗ đều khác nhau.
Vì nghi tình thứ ba là
Hóa Thân có thuyết, nghi tình
thứ năm là chứng trí
có thuyết, nghi tình thứ bảy thì tỏ rằng Phật không
có dị thuyết.
Văn này thì nghi là không có thân làm
sao thuyết.
Khác nhau ở đó. Mà các sớ,
giữa nghi mười tám và mười chín, đưa theo văn
kinh bản ngụy đều xuất
một nghi. Long, ngoại đều nói: “Người nào năng tín nghi”.
Vân nói: “Năng Tín thâm
phép nghi”.
Nay kinh Tần đã không
có câu văn đó. Sớ
cũng chẳng nêu ra giải thích.

Nay thấy những bản gần đây, văn
Tần đều có đoạn này, mới chép
ra gọi đó
là mối nghi sở thuyết đã là thâm, vô tín. Luận nói:
Nếu nói chư Phật là người thuyết pháp, thì đó là vô
sở thuyết vô thuyết bất
ly pháp thân, pháp thân vô tướng, có hạng
người nào có thể tin
được pháp giới thậm thâm như vậy? Đoạn trừ
mối nghi này.
Kinh nói: “Bấy giờ,
Huệ mệnh Tu Bồ-đề bạch
Phật rằng: Thế Tôn! Có chúng sanh
nào vào vị lai thế, nghe thuyết pháp này, sinh tín tâm hay không? Đây là nghi thậm thâm vô tín để hỏi.
Giải không đệ nhất, trí huệ viên
thông, lấy Huệ làm Mệnh, nên gọi là Huệ mệnh.

“Sanh tín tâm”: là sinh ra tâm chánh tín của Đại thừa.
Chẳng tin tất cả pháp, mới là chánh tín, tín này tương ứng với
Thánh tính, cho
nên Khởi Tín nói: “Như
vậy tín tâm thành tựu”.

“Đắc phát tâm”:
Là nhập chánh định tụ, rốt ráo bất thối, gọi là
trú trong Như Lai chủng,
tương ưng với Chánh Nhân.

Tiếp đó là phân biệt về
Thánh tính có người
để đáp: “Phật nói:
Tu Bồ-đề! Kia phi chúng
sanh, phi bất chúng sanh”.
“Tu Bồ-đề!…”: là hợp nói rằng
Thật có chúng
sanh năng tín pháp này .

“Kia năng tín”: chẳng phải là phàm phu chúng sanh, chẳng phải
là không phải
Thánh tính chúng sanh.
Luận nói: “phi chúng
sanh” là chẳng thể phàm phu. “Phi bất chúng
sanh” là vì có
Thể Thánh, cho nên chẳng không phải chúng
sanh
Thể Thánh. Kệ nói: “Phi chúng
sanh chúng sanh, phi Thánh
phi bất Thánh, cái Thể Thánh trong này, là
tri kiến của Phật”. Vì
đây là căn gốc của Tín.

Tiếp đó là trưng ý bỏ
đúng sai,
sanh tín để
giải thích.
Kinh nói: Hà dó cố?
Tu Bồ-đề! Chúng sanh chúng
sanh giả,
Như Lai thuyết phi
chúng sanh, thị danh chúng sanh”.

Câu “hà dó cố”: là trưng. Vì nghóa gì mà nói phi chúng sanh,
lại danh chúng sanh?

Câu “Tu Bồ-đề! Chúng sanh chúng sanh giả”: Đây là điệp lại,
ở trong phi chúng sanh, nói
đó là chúng sanh.

Câu “Như Lai
thuyết phi chúng sanh, thị danh chúng sanh”:

“Phi chúng sanh”, là chẳng phải ngu tiểu,
dị sanh.
“Thị Danh chúng sanh”: là kết
thành người Năng Tín có Thánh Thể. Kệ nói:
“Sở thuyết, thuyết già,
thâm, phi vô năng tín giả”.

Văn kinh trên
đây, Ngụy dịch thì có, bản Tần thì không. Đã là cả hai quyển luận đều giải thích đoạn văn này, người đời
sau thêm vào cũng chẳng có gì
sai lầm, hơn nữa lại có cái duyên minh báo (minh
báo, là cõi âm báo)
nên cũng đáng tin!

NGHI TÌNH MƯỜI CHÍN
Sớ: đầu tiên là nêu chương.

“Bất đác nhất pháp”: là chỉ chỗ khởi nghi. Nghi tình này đến
từ trong nghi tình thứ ba,
nghi tình mười hai, mười ba. Vì trong những
văn kia đều nói vô pháp bắc Bồ-đề.

“Thì làm sao…”: Là kết thành nghi.

“Ly thượng thượng”: là như
Sơ Địa so với Địa tiền thì
gọi là Thượng, chưa ly
Nhị Địa trở lên, cho đến Đẳng Giác, cũng chưa miễn
ở trên Diệu Giác. Duy
chỉ có Phật là cực chứng, không có ngôi vị nào ở trên ngội vị Phật.
Cho nên nói là
Ly Thượng Thượng.
Thế thì phàm
phu là ly hạ hạ, chư Phật
là ly Thượng Thượng. Còn lại Trung lưu, chẳng ly thượng hạ.

“Chuyển chuyển…”: Nghóa là chuyển xả hai chướng, chuyển
đắc hai quả. Chuyển xả,
chuyển đắc, cho nên nói là chuyển chuyển. Ý nói: đã nếu chuyển đắc
Bồ-đề thì sao lại chẳng đắc một pháp?
Cho nên thành nghi.

“Vì để đoạn…”: Là dự sẳn chỉ ra ý Đoạn nghi, chỉ bày hiền
hiện, cho nên nói là “thị hiện”
-
Vô pháp làm chánh giác:
Kinh túng hỏi:
Vô Đắc là Đắc. Đều có thể biết vậy.
“Chỗ kia…”: Đây là tỏ rằng không có một pháp nào để
danh là Thượng.
Như Tu Di cực lớn, vi trần cực nhỏ, đều cũng chưa được ở
trên (thượng) bởi vì chúng đều là
Hữu (có), như
Hư không là vô, cho
nên được gọi là Vô Thượng.
“Nơi Bồ-đề”:
Bồ-đề tức là nơi sở chướng.

“Không có một pháp nào…”: Chỉ cần vọng hết tận, giác đầy
mãn, gọi danh là Bồ-đề.
Lìa khỏi điều đó thì đều có Bồ-đề để đắc.
-
Bình Đẳng làm chánh giác:
Kinh: cũng có thể biết.

“Chẳng tăng giảm”: Tức là giải thích câu “Không có cao hạ”
ở trong kinh, nghóa là:
tại Thánh chẳng tăng, cho nên “vô cao”, ở
phàm chẳng giảm, cho nên
“vô hạ”. Đây tức là nghóa của bình đẳng.
“Bình đẳng gọi là
vô thượng”:
Bởi vì Thượng là nhờ
so với hạ
mà đắc danh.
Hạ đã chẳng đứng vững thì thượng chẳng lẻ lại còn tồn
tại được sao!

“Không có gì trên nữa”: Là chuyển giải thích nghóa của vô thượng.

Mà trong hỏi đáp này có ba loại nghóa của vô thượng:


1.Trong phần hỏi, nói Vô Thượng là trên đầu mút, là nói theo tu chứng;
2.Vô pháp là thượng, cho nên danh là vô thượng, là nói theo
không tịch;
3. Không có cái Thượng so với Hạ, cho nên gọi là Vô Thượng, là nói theo Phàm và Thánh là
đồng Thể. Hai nghóa sau là ý ở trong phần đáp.
-
Tu Chánh giác: Kinh: Ý nói rằng:
Mà tuy vô pháp, mà tuy bình đẳng, nhưng chẳng phải cho rằng chẳng tu mà đắc thành
chánh giác, phải dùng tâm vô ngã,… mà tu
Chư Thiện pháp, rồi
sau đó mới đắc thành, mà
những Thiện pháp này theo
Thắng nghóa thì vô
(không có), theo
Thế Đế thì Hữu. Ngài Thiên Thân
thì giải thích khác với đây, xin xem quyển luận trả ngài.
“Liểu Nhân”: chữ
Liểu có hai nghóa:

1.Liểu đoạn: Bởi vì Bát-nhã là năng liểu phiền não không;
2.Hiểu liểu: Vì Bát-nhã là năng hiển pháp thân. Nay Viên mãn,… tức là nghóa này. Còn gọi là Chánh
nhân, chánh do nhờ Huệ
này mà trừ vọng, đắc pháp thân cho nên nay nói
là “chánh đạo”. Chữ
đạo tức là nghóa của Nhân.

“Duyên Nhân”: là năm Độ, Thí, giới,… làm tư duyên cho
Bát-nhã kia (tư duyên, duyên giúp đở).

“Trợ”: tức là Tư (giúp đở), giúp sức cho Chánh Nhân kia để đoạn trừ phiền não, đắc Bồ-đề.
Giống như ánh đèn phá ta bóng tối.
Muốn hiển tỏ không, ắt
phải nhờ dầu tâm làm trợ duyên.

“Là chánh giác”: Tiếng phạm là Tam Bồ-đề, tiếng Hán là
chánh giác, tức là quả
sở chứng, vô lậu Thiện.

Hỏi: Trong Hữu
lậu cũng có Thiện pháp, vì sao chỉ cục hạn ở
Vô Lậu? Đáp: Vì tu bởi
những tướng vô ngã, nhơn,… nên duy chỉ là vô
lậu. lại nữa, vì thiện thuộc hữu lậu chẳng phải là nhân của Bồ-đề.
Nay là Bồ-đề nên cần vô lậu. Hỏi:
Trong ba đoạn trên, hai đoạn trước là vô đắc, đoạn
sau là
hữu chứng, nghóa đã
mâu thuẩn nhau, sao cả hai lại tồn tại? Đáp:
Cái gọi là Tu, chỉ là Đoạn
trừ ngã, pháp, hiển tự
Chơn lý, rốt không có một pháp
để đắc. Do hai nghóa này phù thuận với nhau. Hỏi:
Nghi tình thứ ba, mười
hai,mười ba, kiêm luôn một đoạn này, trước
sau bốn chỗ đều nói bất đắc Bồ-đề, làm
sao phân biện rõ chỗ khác nhau?
Đáp: Trước
và sau, văn tuy tương tựa, nghóa ý bất đồng, bởi
nghi tình thứ ba là nghi
Thích Ca đắc quả, thứ mười hai là nghi Thiện
Huệ thành Nhân.
Nghi thứ mười ba là vô pháp vô Phật, nghi thứ mười chín
là Hữu tu hữu chứng,
những nghóa ấy rõ ràng, xin đừng lẫn lộn.

NGHI TÌNH HAI MƯƠI.

Sớ: đầu tiên là nêu chương.

“Nếu tu…”: Là chỉ chỗ khởi nghi. Nghi này đến từ trong nghi thứ mười chín.

“Thì pháp sở thuyết…” so sánh mấy đoạn trước, kết thành nghi.
Ý nói: Đã nói tu tất
cả Thiện pháp đắc Bồ-đề, sao trước nay vẫn nói là
trì thuyết đắc Bồ-đề? “Vì đó…”:
Là thành lập cái lẻ trì thuyết chẳng
đắc Bồ-đề. Vì danh, cú, văn, cả ba đều thuộc về
Tính Vô Ký, trong pháp thuộc tính
vô ký không có nhân
quả. Chẳng lẻ lại cảm Bồ-đề được sao?
Kinh: So sánh,
như văn có thể biết.

“Tuy lời…”: Là chấp nhận ngôn thuyết là vô ký.
“Mà thuyết….”:
Là không chấp nhận là phi nhân (chẳng phải Nhân)
“Do vậy….”:
Là xuất ra ý kinh, có thể làm
Nhân Phật, cho
nên thắng hơn tài Bảo Bố Thí.
“Luận nói…”:
Là chuyển qua giải thích nguyên do làm Nhân.
Vì kinh thuyên giảng
Chơn lý, nhân đó mà ngộ giải, y theo giải hiểu
mà khởi hành, mới đắc Bồ-đề.
Nếu không có giáo môn thì làm
sao biết
chỗ nhập vào.
Cho nên Pháp Hoa nói: Nhờ Phật giáo môn, xuất tam giới khổ.
“Lại nói:…”:
Là biệt ý riêng của luận. “Pháp ông là
Vô ký” nghóa là Tiểu Thừa Tát
Bà Đa Tông thuyết nói âm thanh thông cả Thiện
và ác, danh, cú, văn
thân, đều chỉ là vô ký. “Pháp ta là Ký”: Nghóa
la Đại Thừa
Tông Địa Thượng Bồ-tát ở trong hậu Đác
Trí biến ra danh cú
văn thân, duy chỉ là
Thiện Tính, chẳng vô ký Tính.

“Do vậy…”: Ngay vô ký còn có thể làm nhân, huống nữa là
thuộc về Tính thiện vô
lậu mà chẳng đắc Bồ-đề sao?

Hỏi: nghi này
có gì khác với nghi thứ chín? Nghi kia là nạn
vấn theo Hữu vi vô thể.
Nghi này là nạn vấn theo vô ký phi Nhân. Lại
nữa, nghi kia chỉ nạn vấn
theo trí thuyết, nghi này nạn vạn kiêm luân
Thiện pháp. Rõ ràng khác nhau.

NGHI TÌNH HAI
MƯƠI MỐT. Sớ: đầu tiên là nêu chương.
“Nếu pháp…”:
Là chỉ ra chỗ khởi nghi, nghi này đến từ trong
nghi thứ mười chín.

“Thì làm sao…”: Là kết thành nghi. Đã độ chúng sanh, tức là
có cao thấp, có cao thấp
tức là chẳng bình đắng, cho nên thành nghi.
-
Hiểu Sai:
biết.

Kinh văn:

1.Chánh ngăn chặn;
2.Răn bảo lại lần nữa. Có thể Chánh kiến:
Kinh Trung ý
rằng: Vì nghóa gì mà đừng tác niệm ấy?

Giải thích ý
rằng: Vì thật không có chúng sanh được Như Lai độ.
“Bình đẳng…”: hai câu là lập tông nghóa.

“Bởi Danh…”: Hai câu là giải thích nguyên do. “Luận
nói…”: Là chuyển giải thích hai câu sau.
“Giả danh”:
Là chỉ có cái
Danh chúng sanh, không có cái thể

chúng sanh.
Cho nên nói là giả.

“Cùng chung với
Ngũ ấm”: Nghóa là ở chỗ
Ngũ ấm hòa
hợp, thuyết ngôn là
chúng sanh, vì bất tức bất ly, cho nên gọi là cùng chung (cộng).

“Chẳng lìa pháp giới”: Phật là người cực chứng, đã
toàn là pháp giới, chúng
sanh tuy chưa thể chứng duyên
sinh vô thể, nhưng cũng đồng là pháp giới, chẳng lẻ đem pháp giới mà độ cho pháp giới
sao? Cho nên kệ nói: “Bình đẳng…”.
-
Nguyên do:
Kinh: Văn nói
ngược, nếu nói thuận thì phải nói: “Vì Phật
không có tướng, Ngã,
Nhơn,… nên chẳng thấy có chúng sanh được độ”.

“Lỗi thủ tướng…”: Vì vô ( không có) mà cho là
Hữu (có), nên chẳng như pháp giới, vì chẳng hiểu rõ
Duyên Sinh, bèn thành
Hữu Niệm (Niệm có, hoặc là
niệm trong phạm trù Hữu).
“Nhó Viêm…”:
Đây có hai nghóa:

1. Là Trí Mẫu (mẹ của trí) như nói ở phần trên;
2.Là cảnh giới: mà là cảnh giới ở trong Định nay ở đây lấy nghóa này.
Ý nói: Phật trí xứng với Cảnh mà tri. Chơn Như là Hữu tác Hữu tri, chúng
sanh là vô tác vô tri.
Nếu giải thích theo nghóa
Trí mẫu thì tức là căn bản trí chứng
Bình đẳng Lý.
Không có phân biệt,
nay quán chúng sanh lại như vậy.
-
Phủi tích: Kinh: ý nói:
Phật tuy nói Ngã, nguyên vốn vô ngã, người chấp có ngã, đều là phàm phu.
Tuy nói phàm phu, cũng vô phàm phu, cũng
như nằm mơ thấy cọp,
cọp và người nằm mơ đều bất khả đắc. Trong
pháp cũng vậy.
Vì người phàm phu chấp Ngã, cho nên nói
rằng “Phi ngã”.
Vì e chấp phàm phu lại
nói là “Phi phàm phu”. Bởi quanh co trừ bỏ
chấp tình, cho nên nói
rằng “triển chuyển phủi tích”. Mà trong phần chánh đáp câu hỏi ở trên và trong nghi tình mười một, mười bốn, cùng
với nghi tình này, trước
sau bốn chỗ đều nói rằng Độ sanh vô độ, tuy văn

thì đồng
nhưng ý thì khác: nghóa là đầu tiên là ly ngã mà độ sanh, nghi tình mười một là cái
Năng độ là ngã, nghi tình mười bốn là vô ngã thì ai độ.
Nghi tình hai mươi mốt là
Chơn giới bình đẳng, bất hợp chúng
sanh. Chỗ giống nhau và
chỗ khác nhau rõ ràng.

NGHI TÌNH HAI
MƯƠI HAI. Sớ: đầu tiên là nêu chương.
“Luận nói…”:
chỉ chỗ khởi nghi. Nghi này đến từ trong nghi mười bảy.
“Tuy tướng…”:
Vì văn ở phần trước nói rằng: “Tức phi cụ túc
sắc thân”, “tức phi chư tướng cụ túc”, cụ tức tức là nghóa của thành
tựu. Kinh Tần, kinh Ngụy khác nhau.
“Nhưng vì…”:
Là vì văn trước nói rằng: “Đó là danh cụ
túc sắc thân”, “Đó là danh chư tướng cụ túc”.
Trong đó ý nói: pháp thân
rốt ráo chẳng phải là
tướng hảo, tướng hảo cũng chẳng phải là không phải Phật.
Do vì Vô tướng mà
hiện tướng, tướng đó chẳng lìa pháp thân.
Cho nên nghi rằng: Đã là vô tướng mới có thể hiện tướng thì chỉ cầu
thấy tướng liền biết
là vô tướng. Như ở xa xa thấy khói thì biết chắc rằng
là có lửa. Bởi vì lìa
khỏi lửa ắt chẳng có khói.

Biểu cho Phật:
Kinh: hỏi ý rằng:
Có thể dùng tướng để
so
sánh quán vô
tướng pháp thân Như Lai hay không?

Thức căn: Kinh: đáp ý rằng:
Thật có thể dùng tướng để tỉ quán
pháp thân Như Lai.

“Ngộ sắc thân”: Nghóa là biết ứng thân và Hóa thân chẳng phải là Chơn.

“Mê pháp thân”: là chẳng biết pháp thân rốt cuộc chẳng
phải là sắc tướng.

“Ý cho rằng…”: Là xuất ra ý đáp. Ý nói: Chỉ cần thấy tướng hảo của pháp thân thì biết pháp thân tướng hảo, cũng như thấy mầm non
của cây cỏ thì ắt biết
gố rể của nó. Do vậy chia đoạn văn này là dựa theo dụ mà chia.
-
Phàm và thánh bất phân:
Kinh: Ý nói:
Luân vương cũng có tướng này thì đúng phải là
Như Lai. “Kệ nói…” Ý nói: chỉ cần dựa theo gốc mà nhìn ngọn thì định,

nếu dựa theo
ngọn mà nhìn gốc thì bất định. Hơn nữa, như Luân
vương và Phật, sắc tướng
tuy đồng nhưng chỗ nương của tướng thì khác nhau,
tướng của
Phật là do pháp thân hiện ra, tướng của luân vương
là nương theo
Nhân của nghiệp mà
sinh ra.
Phàm và Thánh khác nhau, còn có
gì làm chuẩn đích, huống
nữa nhờ pháp Thân mà có tự tha thọ dụng,
lại còn có lớn nhỏ
tùy loài mà hóa, mỗi mỗi khác nhau. Cũng như cây non và rể,
sự cũng bất định, cây mới gieo thì có mầm không có rể, cây
ghép thì mầm và rể mỗi khác.

Ngộ Phật chẳng thấy bằng tướng.

Kinh ý nói:
Vì nghe, nhờ Chơn mà hiện giả, giả chẳng lìa
Chơn. Rồi thì dựa quả
cầu Chơn, Chơn chẳng do giả, thật đức chẳng tại
tướng khiến cho sắc tươi vậy, lấy dáng dấp bên
ngoài để đánh giá đức độ
thì sai lầm lắm vậy. Mà
từ nay về sau đâu dám chẳng biết.
Thấy,
nghe chẳng đạt đến: (kiến văn bất cập).
Kinh:
Văn có thể xem, e ngài không
sanh còn dựa theo
thuyết pháp mà so biết
Như Lai, cho nên nói rằng âm thanh cầu chẳng được. Nghi này thì đến từ trong nghi thứ mười tám.
Nay ngăn chặn
phòng ngừa trước.
“Kệ của bản dịch đời Ngụy”: là nói về ngyên do thấy và
nghe chẳng đạt đến, còn
kinh Tần thì chỉ nói thấy nghe chẳng đạt.
“Kệ rằng…”:
Là kệ của ngài
Di Lặc. Trong đó, nữa bài là giải thích
Kinh Tần, nữa bài là giải thích kinh Ngụy. Ý nói:
Thấy và nghe
là Thức, chỉ có thể
duyên với sắc, thanh, Phật chẳng phải sắc, thanh,
cho nên chẳng thể biết.
“Pháp kia…”: là pháp thân.

“Chơn Như tướng”: Tức ly tất cả tướng, là Chơn Như tướng.

“Phi như ngôn
thuyết tri”, bởi vì Chơn Như pháp lìa ngôn
thuyết, Chơn Như chỉ là
cảnh của Chơn Trí, chỉ tương ưng với chứng, cho
nên nói là tự chứng.

Nghi thứ nhất, nghi thứ bảy, nghi mười bảy và đoạn văn này đều nói rằng chẳng dùng tướng thấy
Như Lai, nghóa và ý đều khác: đầu
tiên là vì đối quả mà
nghi nhân. Tiếp đó là cảm quả ly tướng, tiếp nữa là y theo
Chơn mà hiện giả,
sau cùng là dựa theo giả mà cầu Chơn.
Cho nên khác nhau.

NGHI TÌNH HAI
MƯƠI BA Sớ: đầu tiên là nêu chương.

“Do từ phần trên…”’: Là chỉ chỗ khởi nghi, nghi này đến từ
trong nghi hai mươi hai.

“Bèn nghó rằng…”:
Cho rằng một mực là ly tướng, tức là chỉ
ra tông của khởi nghi.
“Nếu vậy…”: là kết
thành nghi, Ý nói: phước chỉ thành quả
tướng, tướng đã là
chẳng phải Phật thì tu phước có ích gì.

“Thế thì quả Phật…”: là kết thành tên của nghi. “Luận
nói…”: là dẫn chứng.
“Mất phước”:
Là chẳng phải nhân Bồ-đề. “Mất quả”: là chẳng phải quả Bồ-đề.
-
Ngăn chặn Niệm:
Kinh: Ý nói:
Ông nếu cho rằng Như Lai chẳng nhờ cụ túc
tướng mà đắc Bồ-đề.
Dừng tác niệm ấy”. Văn thế tựa như trùng lặp,
nhưng ý thì chẳng trùng lặp.
Chỉ là trước là nói ra
sau là ngăn chặn.
Trong kệ của kinh Hoa Nghiêm, nữa bài kệ trước thuộc đoạn văn trên, nữa bài kệ
sau thuộc đoạn văn này.
Vì ý của văn liên hoàn với nhau, cho nên ở
cùng một chỗ mà dẫn.đã
nói chẳng lìa sắc, thanh, há lại một mực hủy
tướng sao! Hủy tướng
là phi lý, cho nên ở đây ngăn chặn điều đó.

“Triệu nói…”: Cũng là trước và sau đều một nữa mà
thôi. “Chẳng riêng chỉ…”:
là vì tướng bất định, như Luân vương chẳng
phải Phật.

“Chẳng phải chẳng (phi bất)…”: Vì ứng với cỏ thì hiện, chẳng
lìa pháp thân, như Thích Ca là Phật.

“Đoạn Diệt Kiến”: nghóa ở tại đoạn văn tiếp theo.
-
Xuất ra lỗi lầm:
Kinh: Văn có thể biết.
“Tổn giảm…”:
Nghóa là chấp Hữu là lỗi tăng ích, chấp Vô là
lỗi tổn giảm.
Nay đã là một mực ly tướng, tức là đúng vào câu này (chấp vô là lỗi tổn giảm). Đây tức là với quả thì tổn hại phước đức trang
nghiêm, với nhân thì tổn
hại hành năm Độ, làm hủy hoại Tục Đế.
“Đoạn kiến”:
Trung Luận nói: Định
Hữu thì trước dính
thường, định Vô thì
trước dính Đoạn. Nay đã một mực cho là vô tướng thì
chính là đúng vào Đoạn kiến.
“Biên kiến”:
Không và Hữu, đoạn và thường đều lá trước dính
cái kiến biên tà, đều
chẳng phải là chánh kiến, cho nên nói là “quá” “lỗi lầm”. -
Phước tướng chẳng thất:

Kinh Trưng ý
rằng: Vì nghóa gì mà chẳng tác niệm ấy?

Giải thích ý
rằng: Bởi vì những người phát Bồ-đề tâm đều
chẳng tác niệm ấy, cho
nên biết rằng người tác niệm ấy là điều sai lầm.

“Như sở trú pháp”: Pháp sở trú tức là đại Bồ-đề tâm, Bồ-đề
tâm tức là Bi trí nguyện.





<卷>QUYỂN 7 Tất cả Bồ-tát đều an trú tâm này, vì có Đại trí, nên chẳng</卷>


trú sinh tử. Vì có Đại
Bi, nên chẳng trú Niết-bàn, nay bảo lìa khỏi hai
kiến Đoạn, Thường, tức
là bất trú sinh tử, Niết-bàn, cho nên nói là “Như
Sở trú pháp”, tức là
y chỉ tối thắng trong bảy tối thắng.

“Chẳng đoạn…”: Ý nói: Sinh tử vốn không, giống như bình bóng. Hình bóng chẳng có, còn đoạn gì nữa!
Nay nói bất đoạn, chẳng phải cho rằng cứ cố lưu giữ lại, chỉ cần hiểu rằng
Tính nó chẳng có, tướng
nó chẳng không, tùy
thuận theo Tục Đế, cho nên nói là “Bất đoạn”.
Đây tức là nghóa của thông đạt.

“Ở Niết-bàn…”: Nếu bị tịch tỉnh vắng lặng trói buộc thì chẳng
tự tại, nay tịch mà
thường dụng, dụng mà thường tịch, đó là nghóa
của tự tại.

“Trong đây…”: Đây là thiên về Niết-bàn. Nhưng nếu căn cứ
theo bất đoạn sinh tử,
lợi ích chúng sanh, chỉ cần thành Đại Bi, bất trú Niết- bàn.
Nhưng nêu xét cho đầy đủ thù cũng cần phải bất trú
sinh tử
mới thành “như sở trú pháp”.

“Một mực…”: Tức là xuất ra ý thiên về Niết-bàn.
“Ngăn chặn
tịch tỉnh”:
Tức là người
Nhị Thừa, thân tro diệt
trí, bác táng vô dư, bị
Niết-bàn trói buộc, đó là bất tự tại. Nay dùng bất cụ túc tướng mà phát tâm,
chính là bị rơi vào điều này, vì để đối trị nên chỉ nói riêng một môn, đoạn văn
sau
“Bồ-tát bất thọ
phước đức”, tức là
bất trú sinh tử, thì
nghóa sẽ viên tròn vậy!

“Kệ nói…”: Là dẫn chứng. “Luận nói…”: là giải thích kệ.

“Tuy chẳng nương…”: Là tung, pháp thân Chơn Phật là Chơn Bồ- đề, chính là do nhờ
Trí liểu làm Nhân, cho nên chẳng nương
theo phước đức kia.

Báo “Nhưng chẳng mất…”: là đoạt, phước Đức là Nhân, tức là quả báo của năm Độ, quả này tức là ba mươi hai tướng, tướng thì chẳng phải
không phải Phật, cho nên nói
là “chẳng mất”. Đã là chẳng mất quả,
tức là chẳng mất Nhân.

“Bởi chúng có thể…”: Là nói về nguyên do chẳng mất, nghóa
là: hơn Bồ-đề thì ắt cần phải có đủ cả hai thứ
trang nghiêm, trí Huệ tức
là Chơn thân, phước đức
tức là ứng thân. Cho nên luân nói: pháp thân là trí
tướng thân, phước tướng là dị
tướng thân.
Vì chư Như Lai đều hợp đủ hai loại tướng này.
Cho nên Pháp Hoa nói: “Như những Đức
pháp kia, lực định Huệ
trang nghiêm, dùng chúng độ chúng sanh, tự
chứng vô thượng đạo”.
- Đắc Nhẫn: Kinh: Ý nói:
Bồ-tát trong tâm vô ngã mà tu phước Đức thì hơn hẳn trong tâm có ngã mà tu phước đức.
Bởi vì những thứ đó
sẽ trang
nghiêm pháp thân, rốt cuộc chẳng mất.
“Luận nói…”:
Là nêu ra ý niệm bị khiển trừ. Nghó rằng: Nếu
Trí xuất Thế vô phân
biệt chính là Nhân thành Phật thì những phước đức mình đã tu đều
sẽ bị mất hết.
Vì sao?
Vì phước đức chẳng phải là
Nhân. Vì để ngăn chặn
ý niệm này mà dẫn khởi đoạn văn khiển trì này.
“Đắc Thắng nhẫn bất thất”:
Là chánh tỏ về nghóa của bất
thất, nghóa là nếu tâm
trú tướng, tu chủ phước đức, rơi vào Hữu lậu,
phước này ắt thất. Nếu
tâm ly tướng, tu chủ phước đức, thành ở vô lậu,
phước này chẳng mất.

“Bởi đắc…”: Là xuất ra nguyên do chẳng mất. Đây là dùng quả để
nghiệm nhân, thành nghóa chẳng mất. “Vô cấu” tức là
thanh tịnh,
vô lậu, là Phật thân vậy.

“Hai vô ngã”: là
Nhơn vô ngã, pháp vô ngã, đắc cái trí của
hai không này, gọi đó là Nhẫn.
-
Chánh tỏ rõ:

Kinh ý nói: Nhưng trước kia nói những phước đã tu do
Vô ngã, cho đó là vượt trội,
chỉ do vì Bồ-tát chẳng thọ nhận phước.
“Đáng trách…”:
Là nói về nguyên do chẳng thọ nhận, đây cũng là dùng quả để
nghiệm Nhân, thành quả của
Bất thọ. Ý nói:
Quả nếu Hữu lậu thì biết thọ
hướng phước, đó là điều đáng chê trách. Quả đã vô
lậu thì biết chẳng thọ,
làm sao đúng trách!

“Ngài Vô Trướng…”:
Là nói đối lại với văn trước bát trú
Niết-bàn, trước và sau
so nhau mà cùng thành nghóa của Bi và Trí.

“Nếu trú…”: Là nói ngược.
-
Trưng hỏi, giải thích:
Kinh ý nói:
Bồ-tát làm phước, nếu sinh tham trước, ắt thành
Hữu Lậu. nhân đã
Hữu lậu, quả cũng Hữu lậu. Đắc ba mươi hai tướng, chỉ đồng với
luân vương, chẳng gọi là Phật, đây thì Nhân, quả đều
thất, thành ra chỗ Nghi.
Nay đã làm phước, chẳng sinh tham trước thì
Nhân thành vô lậu, Nhân
đã vô lậu, quả cũng lại vậy. Đắc ba mươi hai
tướng trang nghiêm pháp
thân, gọi đó là Phật, sao lại nghi rằng mất Nhân và quả?

NGHI TÌNH HAI
MƯƠI BỐN Sớ: đầu tiên là nêu chương.

“Nếu chư Bồ-tát…”: Là chỉ chỗ khởi nghi, tức là đến từ đoạn
văn trên, tức là trong
luận nói: “Nếu chư Bồ-tát chẳng thọ quả báu kia…”

“Thì làm sao….”: Là kết thành nghi.

“Chúng sanh dụng”: căn cứ theo
Phật thọ lượng, hợp mãn
một trăm tuổi, đến tám
mươi tuổi bèn nhập Bát-nhã, ý lưu lại hai mươi năm phước cho đệ tử đời
sau thọ dụng.
Lại nữa, cúng dường thừa
sự Phật,
có thể khiến cho chúng
sanh được phước vô lượng, đây cũng là phước
của Phật mà chúng sanh thọ dụng. Hỏi:
Trước nói Bồ-tát chẳng thọ dụng, nay
sao lại hỏi về
Phật thọ dụng? Lại nữa,
trước nói Thọ nghóa là thủ, ấy nghi thọ nghóa là
Dụng. Văn nghóa đã khác,
sao thể thành nghi? Đáp: Đây đề là lấy quả mà
nghiệm Nhân.
Trong Nhân nếu chẳng thọ thủ thì trong quả
sao hợp thọ dụng.
Trong quả còn tự thọ dụng,
trong Nhân hoặc lại không
có thọ thủ sao?
-
Hiểu sai:

Kinh ý nói: Nếu người nào nói:
Như Lai xuất hiện “Lai”, Như
Lai nhập diệt “khứ”,
Trú thế gian, đều chẳng hiểu nghóa ta đã thuyết.
“Phước đức…”: là ứng báo của phước vô lậi kia, tức là
vô cấu quả.
Vì trong quả không có
sắc tướng.
Luận nói: Phật quả không có
sắc tướng để thấy.
Lại nữa, Luận nói: Phật quả không có
sắc thanh
riêng biệt, chỉ là Như
Như, luận nói: Phật quả không có sắc thanh riêng biệt, chỉ là
Như Như, lại vừa là
Như Như Trí độc tốc, cho nên không có lai khứ…

“Là để hóa…”:
Hoặc hỏi rằng: Đã là
Phật quả không có
sắc
thanh không biệt lai khứ
thì sao lại xuất hiện thọ phước, vì để chúng sanh thọ dụng
sao?
Vì vậy, ở đây giải thích ý nói:
Chúng sanh căn thành thục thì có thể cảm duyên, bởi vì
Phật vô duyên đại bi từ vô lượng kiếp đến
nay, lợi tha thiện căn,
huân tịnh pháp giới để thành thuận tập, có cảm
liền ứng, nhậm vận vô
tâm, cũng như một mặt trăng chẳng hạ gián xuống trăm
dòng sông, trăm dòng
sông cũng chẳng thăng lên mặt trăng. Do từ
Thiện căn lực, pháp nhó như thị. Đó chính là ý để đoạn
nghi. Nếu trong quả có tâm thọ dụng thì trong Nhân
cũng có tâm thọ thủ. Trong quả đã là tự nhiên,
trong Nhân đủ trõ có trước dính.
-
Chánh kiến:
Kinh trưng ý
rằng: vì nghóa gì mà gọi danh là Như Lai, đã gọi
là Lai thì cũng biểu tỏ
khứ, sao lại nói là hiểu sai.

Giải thích ý
rằng: Vì Chơn Phật vốn không có lai, khứ. “Kệ nói:
Là nêu ra
sự khác nhau giữa
Chơn Phật và
Hóa Phật. Như Lai tức là
pháp thân, vốn bất động, giống như hư không, cho
nên khác với Hóa thân,
tùy theo cơ mà lai và khứ, nó chẳng khác nhau mà khác nhau.
“Đại Vân…”:
Là giải thích. Đây là dựa theo cơ, tâm nhiễm tịnh bèn thấy
Phật có lai, khứ, gọi đó là
Hóa thân, “chẳng từ đâu đến,
chẳng đi về đâu”, tức
là bất động, gọi đó là pháp thân, đây là cơ thấy có
Phật lai, khứ, Phật thật
bất động… từ kia với Ngã là sao? Trong này lược nêu ra
Dụ về Nước: chúng
sanh tâm tức tri, mặt trăng dụ cho pháp thân,
ảnh dụ cho Hóa thân, Thể
trong đục là dụ cho nhiễm và tịnh. Nước trong, mặt
trăng hiện, mặt trăng cũng chẳng đến.
Nước đục, mặt trăng ẩn, mặt trăng cũng chẳng đi, chỉ là nước có trong có đục, chẳng cho rằng mặt trăng có trăng có trầm.
Trong pháp cũng vậy, tâm
sạch thì thấy
Phật, chẳng phải Phật
đến, tâm nhơ thì chẳng thấy, cũng chẳng phải Phật
đi. chỉ là chúng sanh Nhơ
sạch, chẳng nói rằng chư Phật ẩn, hiển.
“Giải cực…”:
Nghóa là giải cực thì tâm tuyệt, tâm tuyệt thì hội với Như, thể của
Như thì châu khắp, cho nên không có
phương chốn, đây
là tỏ về Chơn của tức ứng.

“Duyên đến…”: Nói về ứng của tức Chơn. Ý giống với Đại
Vân, dùng ẩn và hiển để đoạn trừ nghi. Ý là:
Có chuyện Phật xuất hiện, huống nữa lại có
chuyện thọ phước ư!

NGHI TÌNH THỨ HAI MƯƠI LĂM

Văn của luận về nghi tình này chẳng nói riêng về nghi,
nhưng nghóa và ý hợp
lại thì có. Đâu Sớ đầu thân là nêu chương.

“Theo phần trên…”:
Là chỉ chỗ khởi nghi.
Nghi này đến từ ba
chỗ: “Chẳng thể dùng hóa…” là mối nghi thứ hai mươi hai.
Vì lẫn lộn
với Luân Vương. “Pháp thân không có lai khứ…”:
Là nghi tình thứ hai
mươi bốn, tránh là hiểu
sai. “Căn cứ tho phần ngăn chặn…”: là nghi tình
thứ hai mươi ba. “Chẳng
mất…”: Là Di Lặc tụng nói: Đắc thắng Nhẫn bất thất.
Nhất và Dị tương phản nhau, khó mà tồn giữ hay bỏ đi, cho nên thành nghi vậy. “Đây là
dựa theo…”: là ý của đoạn nghi.
Kia thì dựa
theo
Nhất và Dị song tồn mà nạn vấn. Đây thì dựa theo
Nhất và Dị đều phi mà thông.
-
Phá thô sắc:

Kinh: Hỏi đáp
về nhiều hay ít. Như văn có thể biết.

Sớ: Có ba phần:
1. Dẫn ngài Thiên Thân, theo Đoạn nghi:
“Kệ nói…” là nêu.
“Luận nói…” là
giải thích.
Nhất Chơn pháp giới, số lượng
tiêu diệt, phi nhất phi Dị. Chư Phật chứng đây, cũng
phi nhất dị, mà nói “trú xứ” là bởi vì chẳng phải hai nghóa này để
có thể trú trước.

“Để tỏ rõ…”:
Là chánh hiển về ý trú, ý lấy giới dụ cho
Chơn Thân, Trần dụ cho
Hóa Thân, trần nhân ở giới bị tan vụn, cho nên là phi dị,
dụ cho từ Chơn thân mà
khởi ứng thân. Trần thì tế, giới thì thô, cho nên
là phi nhất. Dụ cho Chơn thì Thật, Ứng là Giả.

“Ngài Vô Trướng…”: phần
2. Phá pháp chấp, là một nghóa riêng, chẳng phải là đoạn nghi. “Danh Thân”, tức là
bốn uẩn, Thọ,
tưởng,… “Sắc thân”, tức là
bốn đại, Địa,
thủy…”Trong đó…” dùng tế mạc phá
sắc thân. Dùng vô sở
kiến để phá Danh Thân. Vô sở kiến tức là bất
niệm. Đoạn này thuyết
Trần rất nhiều, chính là sơ phương tiện.

“Đại Vân…”: phần
3. Tỏ về phá tướng. Nói về tướng của phương tiện. Vì năng phá là Tế Mạc. Sở phá là Thô sắc,
Năng và Sở hợp lại
mà thành ra tên của phần
này. “Vi trần ở đây…” là phân biệt sự khác nhau giữa Đại thừa và
Tiểu thừa: Đại thừa dùng quán, giả tưởng phân
biệt mà khởi Huệ số
của nó. Phá tách chiết sắc kia phân tách đến mức cực vi,
Thiên Nhãn của
Nhị Thừa chẳng thể thấy được. Đó tức là tế mạc đến mức cùng cực, chẳng thể phá tách chiết ra được nữa, gọi tên là
cực Lược sắc.
“Chẳng phải
Tiểu Thừa…”:
Bởi vì Tông Tiểu Thừa mê với Lý của
Duy Thức, chẳng thông đạt chư pháp tức không.
Kế chấp cho
vi trần này là Thật có
mà nói rằng tích chứa các vi trần để thành thế giới. Câu
Xá Luận nói: “Cực vi vi kim thủy,
Thố Dương Ngưu liêu thành,
xoa Tâm Mạch chỉ tiết, bỉ
hậu tăng thất bội”. Nay ở đây phải bác bỏ,
cho nên nói rằng: Chẳng
phải là thật trần.
-
Phá vi trần:
Kinh: Ý nói:
Vì nghóa gì mà thuyết vi trần? Giải thích ý rằng:
Bởi vì không có thật thể.

Lại trưng ý rằng: Nguyên do gì mà thuyết vi trần là không?
Lại nữa, thuyết vi trần là gì?

Giải thích ý
rằng: Thứ mà Phật nói, chẳng phải là Thật vi trần,
là không vi trần. Sớ:
có hai phần:
1. Giải thích theo đoạn nghi: “Trần Vụn…”: là dùng dụ để nói.
Trần là đập vụn thế giới thành
ra là bột mạc. Cho nên
giới thì thô, mà Trần thì tế, đó là phi Nhất.

“Trần chúng tụ”: vì thế giới là do chúng Trần mà thành. Cho
nên Trần và giới là
Phi Dị (chẳng khác nhau).

“Cũng như vậy…”: là pháp hợp.
Nghóa là Phật ứng thân hiện
ở mười phương, cho nên là phi nhất.
Cùng giống nhau nương vào
cùng một Thề, cho nên là
phi dị. Lại nữa, y theo pháp mà khởi Hóa, cho
nên là phi nhất. Lìa pháp
thì không có Hóa, cho nên là Phi Dị.

“Lại nữa, nếu…”: là phần hai, dựa theo pháp mà giải thích,
cũng là dựa theo Dụ.
“Pháp thuyết”:
Nếu Hóa là Thật, cũng chẳng cần
Phật thuyết,
chỉ vì đó là hư giả,
người khác chẳng biết, cho nên Phật thuyết vậy.

“Ngài Vô Trướng…”: là dẫn chứng. Giống với đây.
-
Phú Thế giới: Kinh: Ý nói: chẳng những
sở khởi vi trần là không vi trần, ngay
cả năng khởi thế giới
cũng là không thế giới.
“Bổn luận…”:
Như đoạn văn tiếp theo sẽ nói.

“Chúng sanh Thế giới”: là thế gian Hữu tình. Bởi vì tâm
pháp vô chất, chẳng thể chia tách, chỉ cần dùng phương tiện bất niệm để phá
nó. Niệm nó thì có, bất
niệm thì không có. Cho nên khởi tín nói: tâm
sinh thì pháp sinh, tâm
diệt thì pháp diệt.
-
Phá Hòa Hợp:

Kinh: Trưng ý
nói: Vì nghóa gì mà thuyết Thế giới?

Giải thích ý rằng:
Thế giới nếu thật thì đó là
Nhất Hợp Phật thuyết Nhất
Hợp là Nhất Hợp chẳng thật có, đó là nhất
Hợp (thuộc) không, vô.

Sớ: Trong văn, dẫn giải thích của ngài Thiên Thân: “Luận nói….”: Là nêu.

“Đại Vân…”: Là giải thích. Ngầm hợp, ngấm ngầm hợp làm một.

Một (Nhất) tức là Hòa hợp, cho nên nói là Nhất Hợp vậy.

“Tam Thiên phá Nhất”: Đã nói ba ngàn thì chẳng phải là
nghóa của một. Đây là
nói thông cả Ngũ uẩn không có nghóa của Nhất Hợp.

“Ngài Vô Trướng…”:
Là phần hai.
Dẫn giải thích của
ngài Vô Trướng.

“Ghép nói….”
nói về cả hai, tình và khí.

“Cho nên có hai…”: Là nêu ra hai loại Đoàn Thủ.
“Đại Vân…”: Là tỏ rõ rằng tình và khí đều gọi là
Thế giới. Là: Trần chúng tức là
thế giới. Chúng sanh thì Hữu Tình Thế giới.

“Đoàn Thủ là nhất…”: Nghóa là Tình và khí chẳng phân chia,
đó là một thế giới. Nhất Hợp này có hai Đàm
Thủ: Ở trong Ngũ uẩn chia ra
sắc và tâm.
Vốn thì hợp hai thành một, nay thì tách một thành hai, nhưng
Hòa hợp và Đoàn
Thủ vân là nghóa của một, chỉ vì bản tần
và bản ngụy dịch khác nhau mà thôi.

“Nhất Đoàn Thủ”: là Danh thân. Chúng sanh và Thế giới,
nghóa chẳng thể phân chia,
chỉ có nghóa của một.

“Sai Biệt Đàm Thủ”: là khí thế giới tụ nhiều vi trần thành một
thế giới. Cho nên luận
của ngài Vô Trướng nói: Chúng sanh Thế giới Hữu, đó là
Nhất Đoàn Thủ.
Vi trần Hữu (có). Đó là
sai biệt Đoàn Thủ.
Vì hai giới Đoàn Thủ. Vi hai
giới Đoàn thủ này không có thật. Cho nên
tâm kinh nói: “Thị cố
không trung vô sắc vô thọ tưởng hành thức, vô
Nhãn Nhó tỉ thiệt thân
ý, vô sắc thanh hương vị xúc pháp”.

Câu “thị Danh
Nhất Hợp Tướng” của kinh, là dựa theo
Tục Đế mà nói là có, sẽ nói ở đoạn văn sau.
-
Vọng chấp có: Kinh: Ý nói:
Nhất Hợp Tướng này không có
Thể để có thể nói,
chỉ vì phàm phu vọng sinh tham trước.
“Bởi tụ tập kia…”: là giải thích “bất khả thuyết” ở
trong kinh.
Ngũ uẩn hòa hợp, không có thật thể, đây tức là giới quy về trần, tức là
không có giới để có
thể thủ. Trần quy về Duy Thức, tức là không có
Trần để có thể thủ. Bốn
uẩn ly niệm thì không có tâm để thủ. Chúng sanh thủ trước đều do hư vọng phân biệt. khởi
Tín Luận nói: Tất cả cảnh
giới duy y theo vọng niệm
mà có sai biệt. đây là tỏ về từ câu “chi” vì
phàm phu…” Trở về sau.

“Nếu có…”: là nói ngược lại, bởi vì Thể của thế giới nếu là
Thật có thì chẳng gọi
là hư vọng phân biệt, hợp là chánh kiến.

“Thế Đế thì nói…”: tức là “thị danh” ở trên. Giống với Luận
nói: “Tụ tập kia”. Đệ
nhất nghó thì chẳng thể nói, tức là “Tức phi” ở
trên. Giống với “vô
vật khả thủ” trên.

“Trẻ con…”: Thế Đế tuy nói, chỉ là giả có, phàm phu chẳng
mẫn tuệ, chấp đó là
thật, giống như trẻ con kia, như lời mà chấp vật.

“Thấy ngũ uẩn”: chẳng liểu (hiểu) pháp không, đó là chấp
pháp. “Thủ hòa hợp”; chẳng thông đạt các pháp, tức là Ngã chấp.
Hai chấp chẳng
vọng, cho nên nói là “tham trước kỳ sự”. Mê ở
sự pháp, sở tri chướng.

“Phá ngã pháp”:
trên kia là phá cảnh sở duyên của ngã pháp,
khiến biết là chẳng thật. Nay thì phá chúng khiến
vong mất phân biệt,

nhập vào
Thánh Đạo. Cho nên kệ nói: “Phi vô nhị đắc đạo.
Viễn ly ư ngã pháp”.

Bắc Hiểu sai:
Kinh:
Văn hỏi đáp, đều có thể biết vậy!
Chỉ bất giải, (chẳng
hiểu), ắt chẳng hiểu sai.

Khiển trừ chấp lời:

Kinh: Tương ý
rằng: Vì nghóa gì mà thuyết là bất giải?

Giải thích ý
rằng: Phật thuyết kiến, ngã, nhơn… chẳng phải
thật kiến, ngã, nhơn…
là giả danh Ngã kiến, nhơn kiến,… chúng sanh
chẳng hiểu cho đó là
thật. Cho nên phân chia trước gọi là Hiểu sai vậy.
“Hư vọng…”:
Thấy có ngã, cho nên gọi là
Ngã kiến. Thể thật không có, cho nên
nói là Hư vọng. Hư vọng không có thật, nguyên
là chẳng thấy. Như nơi
đây thấy rắn, há lại là thật thấy.

“Như Sở bất
phân biệt”: có hai ý:

1.Lấy Chơn Như làm sở, bất phân biệt giống như Chơn Như kia;
2. Lấy ngã pháp làm sở, ngã pháp vốn không có sở tri của Như. “Vì sao…”: Là trưng.

“Như ngọa đạo…”: Là giải thích.

“Nhơn vô ngã…”:
Trong một pháp giới, vô ngã, vô vô ngã.
Nay đối lại Hữu ngã mà
nói Vô Ngã, giả mượn ngôn thuyết, cho nên nói
là đặt ta (an trí).

“Pháp Vô ngã…”: Vì kiến (thấy) là tâm, tâm sở pháp chấp có cái kiến (cái thấy) này, gọi đó là pháp chấp.
Tâm pháp chẳng thật, cho
nên nói là an trí (đặt
ra) đoạn văn này phá pháp vô ngã. Liên đời mà
dẫn, chẳng cho đó là ý chính.
“Tương ưng…”:
Nhập Địa thì chứng Như. “Bất Phân Biệt”: Là lìa
phân biệt chướng.
“Tức ngang…”:
Nếu còn tồn ngã và Pháp, tức là phân
biệt vô cùng.
Chỉ cần liểu cả hai không thì tự vô phân biệt, tức là nhị
không quán này làm phương
tiện để nhập vào Lý.
-
Trừ phân biệt:
Kinh: ý nói:
Người phát Bồ-đề tâm, nên như vậy tri kiến, tín
giải, chẳng sinh ra pháp tướng.

Sớ: Có hai phần:
1. Chỗ nương của vô phân biệt. có hai phần:
1. Tổng trưng ba pháp: “Ngài Vô Trướng…”: Mỗi tiết mỗi đoạn dùng giải thích để
trung khởi, dùng kinh để đáp.

“Người nào”: tức là câu “người phát Bồ-đề tâm” trong kinh.

kinh.

“Ở pháp nào”: Tức là câu “Nhất thiết pháp” ở trong
kinh. “Phương tiện gì”: Tức là câu “nên như
vậy tri kiến tín giải” trong
Đoạn trừ “Đây là
hiển thị…”: là phần hai, giải thích riêng phần thứ

ba. Có hai
phần:
1. Nêu chung. “Đây là hiển…”: tâm tăng thượng tức là Định, Trí tăng thượng tức là huệ. Dang là tăng thắng những pháp trên, cho nên nói là
Tăng Thượng. “tri kiến
thắng giải”: là những ngôi vị
sau của Định Huệ đoạn
từ “ ở trong ấy…”: là phần hai. Giải thích
riêng. Có hai phần:
1. Nói chung về ba nghóa: “trong ấy” là ở trong ba sự kia. “Nếu Trí…”: Là tỏ về Thể của ba loại này, tức là Trí y chỉ
vào ba phương tiện khác nhau mà đặt ra ba tên gọi.
Xa-ma-Tha, tiếng Hán
gọi là Chỉ. Chỉ tức là
Định. Trí y vào Định này thì dập tắt vạn duyên,
duy chỉ có tâm, cho nên
gọi là Tri (biết).
“Tỳ Bát…”:
Tỳ Bát Xá Na: tiếng
Hán gọi là Quán,
Quán tức là Huệ, y vào Huệ này,
cho nên nói là Quán sát tất cả, ủy tế suy cầu,
lịch lịnh phân minh rõ ràng, cho nên gọi đó là kiến (thấy).

“Hai thứ này”: là tri và Kiến.

“Tam Ma Đề: tiếng
Hán gọi là Đẳng trì, chỉ do vì Định và
Huệ đẳng xứ (chỗ Định và
Huệ ngang bằng), gọi là
Tam Ma Đề, dựa
vào ngóa này nên gọi
là “Thắng Giải.”
“Nói y chỉ”:
Là danh y theo nghóa mà đặt.

“Vì Tam Ma Đề…”: Là phần hai. Chuyển giải thích nghóa sau.
“Tự tại”: là Định Huệ vô ngại.

“Nội Duyên”: đã chưa chứng Chơn, chỉ duyên hình ảnh. Vì
pháp Chơn như thì lìa tâm
duyên, nay thì đã biến ảnh, duyên với Như, gọi
là Thắng giải, từ đó có thể dẩn căn bản chánh Trí, làm phương tiện
gần trong vô phân biệt.

“Thế nào là…”: là phần hai.
Chánh hiển lý vô phân biệt: tức
là luận giải thích câu
“bất sinh pháp tướng” trong kinh. Câu đầu là
trưng khởi, câu sau là chánh hiển.

“Đại vân nói…”: là dựa theo vị mà giải thích luận.

Tiền phương tiện”: tức là tri, kiến, thắng giải. Đây là đang ở
giai vị Tứ Gia Hạnh thuộc Địa Tiền.
“Nay bất
phân biệt”: tức là bất
sinh
pháp tướng, thông tại
thập Địa và Phật địa,
tuy mãn và phần khác nhau nhưng đều dùng căn
bản vô phân biệt trí,
chính mình chứng đế lý, như bài tụng về kiến Đạo
của Duy thức nói: Khi ấy
ở Sở Duyên, Trí đều vô sở đắc, bấy giờ trú
Duy Thức, lìa khỏi nhị thủ tướng.

-
Hiển Bổn tịch:
Kinh: Ý nói:
Cái gọi là pháp tướng là pháp tướng chẳng thật
có, đó là pháp tướng
bổn vô (vốn không có).

“Bất cộng”. Là phi pháp tướng trong thắng nghóa Đế chẳng
chứa chấp nó, ly tính, ly
tướng, phi hòa hợp.
“Tương ưng”:
Là “Thị danh pháp tướng”, tính khởi thì thành ra
là tướng, tướng chẳng
lìa Tính, cũng như dụ về vàng trong phần trước.
Đồ vật chẳng lìa vàng.

NGHI TÌNH THỨ HAI MƯƠI SÁU

Văn của luận
đến đây chẳng nói rõ là đoạn trừ nghi tình nào,
cho nên hai quyển Sớ Vân và ngoại đều thu vào trong đoạn văn trên,
hợp những quyển sớ và
xem văn của luận thì có, cho nên tách ra phần này.
“Nhân vì nghi…”:
Là chỉ chỗ khởi nghi, nghi này đến từ trong nghi
hai mươi lăm.

“Ý cho rằng…”: Là lập lý.

“Tức hóa thân…”: Là chỉ không có thể của Hóa thân.

“Nếu vậy…”: là kết thành nghi. Ý nói: Phật năng thuyết đã là
hư giả thì giáo sở
thuyết chẳng lẻ lại thật! Trì thuyết giáo chẳng thật,
lại có phước sao?

- Công Đức:

Kinh văn so sánh.
Có thể hiểu được.
“A Tăng Kỳ”:
Tiếng Hán gọi là vô số. “Phát
Bồ-đề tâm giả”; là phân biệt với những người khác.
“Kệ nói:….”: Là nêu.

“Luận nói…” Là giải thích. Trước là nhắc lại nghi để túng
nó. “Nhưng mà chư Phật kia…”: là căn cứ theo lý mà đoạt nó.
“Vô lượng…”: là phân biệt với
Hữu lượng. Đây tức là ba lớp để
tỏ rõ sự vượt trội của trì thuyết.
-
Bất nhiễm:
Kinh: Trưng ý
nói: thuyết pháp như thế nào để gặt hái được
công đức như vậy? Văn
giải thích có thể hiểu, trước đó nói: Phát
Bồ-đề tâm giả là ý ở tại
đây. Nếu phi Bồ-tát thì sao được như vậy.

“Ngài Vô Trướng….”: Là dẫn giải thứ nhất. Có hai phần:
1. Nói về ý kinh. Đã là tâm thuyết pháp, cũng giống như Chơn Như kia không có phân biệt, chẳng thủ tướng của năng thuyết, sở thuyết thì
sẽ gặt
hái công đức lợi ích
cực kỳ vậy, cho nên quyết định thuyết.

“Vô sở nhiễm”: tức là vô phân biệt, bất thủ, bất động. Đây
chính là ý của Đoạn
Nghi. Nghóa là toàn bộ những điều Phật thuyết đều
Như Chơn thật, người tryền thụ phải đều như vậy. Đã như pháp thì phước
mới vô
biên, sao lại còn nghi trì thuyết chẳng có phước đức? Lại
nữa, như kệ nói: Khi chư
Phật thuyết pháp, chẳng nói là Hóa than, vì chẳng nói như vậy nên thuyết kia là chánh. Ý nói:
Nếu nói là
Hóa nhơn thì người ta không có
kính tâm, thì làm sao chịu tin thọ pháp sở thuyết,
do chẳng nói nên người
ta đều tông phụng, giáo được thuyết, thảy đều
thọ trì, phước vô lậu
tự nhiên sẽ vô lượng vậy.

“Vân hà…”: là phần hai: tiêu văn kinh.

“Chẳng thể…”: Đây là tỏ rằng lìa khỏi tướng thuyết, chẳng phải hoàn toàn
chẳng thuyết.
Phần trên nói: “Vô pháp
khả thuyết”.
Kinh Tịnh Danh nói: “Vô
thuyết vô thị”, đó gọi là thuyết pháp. Cho nên
bản kinh ngụy nói: “Như
bất diễn thuyết”.
“Nếu khác với đó…”:
Nói ngược lại; vì thủ tướng mà có phân
biệt, chẳng Như Như. Đã
là chẳng Như Như, tức thành điên đảo. “Lại nữa,
khi thuyết…”:
Là dựa theo
sự mà nói về
Vô nhiễm. Trước là dựa
theo chẳng xứng lý, nay là dựa theo chẳng xứng sự.
Bởi thuyết pháp vốn là để lợi ích
chúng sanh, nay lại vì danh lợi, há
lại chẳng nhiễm thuyết!

“Đại Vân…”: là phần hai, dẫn giải thích của Đại Vân: tâm
hành sinh diệt tức là
Hữu sở đắc, phân biệt thủ tướng, nay đã chẳng
thể, Dùng Tức hợp vời
Như, cho nên nói là “Như Như”. Chữ Như trước, tức là nghóa tựa như.
Chữ Như sau, tức là
Chơn Như, tựa như
Chơn Như, cho nên nói là Như Như.

“Tâm, cảnh Như”:
Tức là cả hai đều là
Chơn Như, không
có nghóa tựa như.

“Tức Vô Nhiễm”: Nghóa là tâm nghó liền sai, bèn gọi là
Nhiễm. Cho nên
Luận nói: Động tức hữu khổ, quả bất ly Nhân: Đây tức là
niệm lự vi tế đều gọi
là Nhiễm, bất tất phải là tham dục.

NGHI TÌNH HAI
MƯƠI BẢY Sớ: Đầu tiên là nêu chướng.
“Nếu chư…”:
Là chỉ chỗ khởi nghi.
Nghi này đến từ trong
nghi hai mươi sáu. Vì hóa
thân Như Lai thướng thuyết pháp, phần trước
tuy không có văn nhưng có ý này.

“Thì sao lại….”:
Là kết thành nghi.
“Niết-bàn” tức là nghóa
của Bất động, vô vi, như văn trước nói: “Nếu người nói
Như Lai đến, đi, ngồi, nằm, tức chẳng hiểu nghóa mà
Như Lai đã thuyết,
Như Lai là chẳng từ đâu đến, chẳng đi về đâu, cho nên gọi là
Như Lai”. Đây là Phật
Nhập Niết-bàn. Ý nói:
Niết-bàn thì tịch tỉnh, thuyết pháp thì
huyên động. Đây và tịch
tương phản nhau, sao cả hai đều tồn tại. Kinh:
Trưng ý rằng:
Vì nghóa gì mà
Phật thường thuyết
nhưng chẳng ngại Niết-bàn? Như Luận đã nói.

Giải thích ý
rằng: Thường Phật có diệu trí, quán chư pháp không, như mộng huyễn…
Tuy hiện thuyết pháp, tựa như là tướng
Hữu vi nhưng thường
trú Niết-bàn, lý của vô tác, còn nghi gì nữa!
Nếu ở ngoài luận
thì chẳng giải thích đoạn
nghi. Văn này chỉ trách thuyết pháp bất
nhiễm. Trưng ý nói:
Vì nghóa gì mà khi thuyết pháp chẳng thủ ở tướng, đắc
hợp Chơn Như, bất động bất nhiễm?
Giải thích ý nói:
Chỉ quán các tướng Hữu vi giống như mộng huyễn… thì tự nhiên thuyết
sẽ bất thủ, bất
trước, khế hợp Chơn
Như, không có lay động, phân biệt,…

Sớ: Văn có hai phần:
1. Chia phần, nêu văn. “Trong bản đời Ngụy…”: Hai bản kinh đều thuyết thí Dụ, bản
kinh kia thì rộng, bản kinh này thì lược, nay thì nêu rộng để giải thích.
“Trong phần…”:
Là phần hai. Theo phần giải thích, có ba phần:

Dựa theo giải thích hai luận: trong bản
Ngụy có chín dụ;
2.Văn thứ nhất: “Kệ nói…”: là nêu. “ Luận nói….”: Là giải thích: Đầu tiên là giải thích hai câu trước của kệ: Chơn thân và hóa thân chẳng cùng một, cho nên là phi
Hữu vi. Chơn thân và
Hóa thân chẳng khác nhau (Bất dị),
cho nên là bất ly Hữu vi. Nói “Chư Phật” là để
phân biệt với
Niết-bàn của
Tiểu Thừa chỉ một mực là tịch diệt, còn
Niết-bàn của
Như Lai là
Bi và trí kiêm vận, gọi là Vô trú xứ.

“Vì sao…”: là men theo phần trên mà trưng hỏi, giải thích hai câu
sau của kệ. Ý trưng hỏi có thể biết!

“Do diệu trí…”: Diệu trí là để phân biệt với Thô trí của Nhị
Thừa. Chánh quán, là để phân biệt với đảo kiến của phàm phu. Đã dùng
Diệu trí, chắng quán Hữu
vi các pháp như mộng huyễn… cho nên thiệp
Hữu mà chẳng trú Hữu,
quán không mà chẳng trú không, dụng mà
thường tịch, tịch mà
thường dụng. Suốt ngày thuyết pháp, suốt ngày
Niết-bàn, như
sớ của
Hoa Nghiêm nói: “Tịch liêu ở vực vạn hóa, động dụng ở trong nhất hư”.
Mới biết rằng nếu chẳng thiệp hữu, há lại gọi là
Đại thừa Niết-bàn.
Nếu chẳng chứng
Như thì sao gọi là
Vô nhiễm thuyết pháp.
Lời tuy tựa như ngược, nhưng ý lại phù hợp nhau.
Ngài Thiện Hiệu dựa theo cực
trái để trình bày mối nghi, Như Lai căn cứ theo
cực thuận để giải thích
thông nghi. Lý thật thâm diệu, sáng cả thiện cuối.

“Kiêm Vô Trướng…”, đầu tiên là chia văn. “Bài kệ
này”: là văn của bản kinh đời Ngụy.

“Bốn tướng Hữu vi”: Tức là bốn tướng. tự tính… ở phần sau.
1.Tự tính tướng…”: Theo văn mà giải thích bốn tướng. Hai câu đều là giải thích ý chương.

“Kiến và tướng này…”: Nghóa là hai phần kiến và tướng, dùng
tự chứng phần làm Thể.
Mà ba pháp này là tự tính của sinh tử, tất cả
sinh tử từ đó mà
sinh ra, cho nên gọi ba pháp này là căn bản vậy,
chúng thông cả tám Thức.

“Tinh (sao đêm)…”: Là giải thích riêng.

“Kiến phần”: Đại
Vân nói: Đó
là Đệ-lục-thức. Đo lường tính
toàn phân biệt, duyên với cảnh
mộng tướng, các trí ở thế gian đều
ở trong này.
Cho nên dùng tính toán ánh
sáng
sao đêm để
so với thức này.
Đây là dựa theo chấp
dính toán quá cường thịnh, cho nên riêng chỉ cho thức
thứ sáu, chẳng phải là chẳng thông với tám thức.
“Vô trí…”: trong này, pháp và
Dụ kiêm nhau, văn còn bị
thiếu sót, tóm lược.
Nếu phối cho đầy đủ thì pháp và Dụ kiêm nhau, văn
còn bị thiếu sót, tóm
lược. Nếu phối cho đầy đủ thì pháp và dụ có bốn
đôi: Đó là, lấy mặt
trời dụ cho Trí. Lấy ánh sáng dụ cho ngộ, lấy bóng
tối dụ cho Mê, và như
trong dụ, ý nói: Trong bóng tối không có mặt
trời, có ánh sao. Trong
ánh sáng mặt trời, có Thức dụng. Trong ngộ, có
Trí không có phân biêt, chúng cũng giống như đêm tối,
ngày sáng. Đêm
tối thì chỉ có ánh sáng
mà biết hướng nam Bắc, mặt trời vừa hiện, ánh
sao tự tồn. Trong pháp
cũng vậy, trong mê sinh tử, bổn Trí chưa hiển rõ,
Ý thức phân biệt tựa
như có soi biết. Nếu Trí hiển rõ, ánh sáng soi
khắp thì niệm lự phân
biệt chẳng còn tí nào.
“Không có ánh
sáng kia”: Đây là dựa theo một phần dụ.
Trong dụ đều không có ánh
sao nhưng có thể của sao, trong pháp thì đồng
cùng một trí, không có riêng tâm thức.

“Ế (mắt màng)”: Ý nói: màng nếu ở tại mắt thì mắt chất thấy vòng tơ.
Nếu tại ý thì thấy thât ngã pháp.
Nếu dụ phối với pháp thì
Màng mắt dụ cho
Thức Thứ bảy, vòng tơ dụ cho
Sở kiến phần.
Nay nêu ra rằng: màng mắt là dụ cho
Sở kiến phần là vì có ba ý: a.
Mật phối với
Đệ Thất Thức: nghóa là nếu chỉ thủ vòng tơ thì
chỉ dụ cho sở kiến. Đệ
Thất Thức không có
Nhân để thủ, cho nên đây là mật phối không
bị sót;

Cũng giao ảnh lược:
Vì trên dụ thì nêu ra Năng, trong pháp thì
nói Sở, tự nhiên ảnh lược, thuyết thu những
thứ khác; c.
Hiển thị vòng tơ có
Thể Tính, ý tuy tại
sở nhưng lại nêu năng, để hiểu rõ,
Sở từ năng mà
sinh ra,
đủ biết là nó không có thể.

“Vì kiến điên đảo”: là chỉ ra nguyên do vô thể, không có mà
thấy có, cho nên nói là Điên Đảo.

“Thủ vô nghóa”: Về tính thì có, về lý thì không có.

Trong phần ba: Đều là dụ cho Thức.
Về mặt lý thì tuy thông
cả tám thức, nhưng về mặt nghóa thì chỉ năm
thức trước.
Vì thức thứ
sáu
thứ bảy, thứ tám đều có Điên Đảo.

“Thủ vô nghóa”: Về tình thì có, về lý thì không có.

Trong phần ba: Đều là dụ cho Thức.
Về mặt lý thì tuy thông
cả tám thức, nhưng về mặt nghóa thì chỉ năm
thức trước.
Vì thức thứ
sáu
thứ bảy, thứ tám đều có phối riêng.

“Đèn dựa theo cao dầu…”: Lấy dầu cao dụ cho Tham ái, lấy
ánh đèn dụ cho Thức.
Nếu không có dầu cao thì ánh đèn chẳng khởi, nếu không có tham ái thì thức niệm
bất sinh.
Cho nên luận nói: “Y chỉ
tham ái pháp trú”.

Ba dụ trên đều là Năng Huân, là căn bản của Nhiễm ô. Cho
nên gọi chung là Tự Tính
tướng. Sở huân của chúng là Thức thứ tám trì giữ hạt giống mà dẫn khởi tâm, phối thuộc dụ mây,
sẽ nói ở
phần sau.
Hoặc có thể sao là dụ
cho kiến phần. Mắt màng thấy vòng tơ, vòng tơ là
dụ cho Tướng phần. Đèn
dụ cho tự chứng phần. Tự chứng phần tức là
thứ tám. Sau đó dụ
mây, mây chỉ dụ cho những chủng tử (hạt giống)
trong Thức, những hạt
giống này sẽ cho ra những pháp vị lại.
2.“Trước Sở trú vị”: Tức là dính mắc. Đắm dính vào chỗ trú
ở. “Huyển là dụ…”:
Tức là nói theo Cảnh Sở Huyễn, như kết khăn

tay biến ra
thành con thỏ, kết có biến ra thành con ngựa, cho đến
biến hiện ra nhiều thứ
cảnh giới khác nhau.
“Vì những đồ vật…”:
Là Pháp sở dụ.
Cảnh giới của
sáu trần
chẳng cùng một, cho nên
nói là “chung thủy”.

“Ngài Vô Trướng…”: là giải thích đề mục phần này. Còn về ý
giải thích của Đại Vân
thì dể có thể biết. Thức Năng biến còn chẳng
thật, thì cảnh sở biến
há lại có Thể, cho nên Khởi Tín nói: Tất cả cảnh
giới chỉ nương vọng niệm
mà có sai biệt. nếu lìa tâm niệm thì sẽ không
có tướng của tất cả cảnh giới.

Tùy Thuận (quá thất tướng): có hai phần:

Giải thích ý của chương.

“Tự thân…”: là tỏ rằng
Thân và thọ đương thể là quá thất (lỗi
lầm).

“Quán chúng …”: Tùy thuận xuất ly.

“Lại có giải thích…”: Chấp trước tự thân và thọ là
tùy thuận quá
thất. Đó là chấp thân xác này là
thường hằng, chấp thụ hưởng
là lạc, tức là Điên Đảo.
Điên đảo tức là quả thất.
-
Lộ (giọt sương)…
là phần hai. Chánh giải thích văn, có hai phần:

Thời gian ngắn ngủi: “Trú” như giọt sương ở trên
ngọn cỏ, mặt trời mọc liền bốc hơi, vọng thân của chúng
sanh cũng giống như vậy.
Có ba ý:

1.Mệnh ngắn ngủi: Hữu vừa sinh ra liền chết;

2.So với những cõi giới trên thì thời gian cực kỳ ngắn ngủi;
3.Niệm niệm dời đổi rơi rụng, tức sinh tức diệt.
Có ba ý này cho nên gọi là thời gian ngắn ngủi.

-
Bào (bọt nước):
“Thọ dụng
sự”:Thọ là năng lảnh nạp, ngay ở lảnh nạp này
là dụng của Thọ, ngay ở
thọ dụng này thì gọi là Sự.
“Thọ, Tưởng, Nhân”:
Nhân tức là
Nhân củ Xúc thọ. Tưởng trợ giúp cho Thọ.
Cââu Xá nói: Thọ giống như món ăn ẩm thực, tưởng
giống như gia vị trợ giúp.

“Ba pháp bất
định”: có ba giải thích:

1. Khổ, Lạc, xả ba thọ bất định;
2.Thọ, tưởng, Nhân với ba pháp mà bất định, ba pháp tức là ba cảnh; trái, thuận…
3.Thọ, tưởng, xúc là ba, cả ba đều bất định. Vì một thứ bất định thì những thứ còn lại cũng đều bất định. Mà đây tuy nói tưởng, xúc,
ý tỏ về Thọ. Như gió và nước kích nhau thì có bọt nước khởi. Xúc và tường hòa hợp thì có
Thọ Sinh ra. Vì vậy mà lấy bọt nước
dụ cho Thọ.
Cho nên Đại vân nói: bọt ở trên nước, ẩn hiện bất định.
Thọ ở trong tâm, khổ lạc bất thường.
“Khổ Thể”:
Thọ là thể của khổ, khổ là ba khổ.
Trong thân khổ kia có
khổ sinh, cho nên là khổ khổ.
Phá diệt là
Hoại khổ. Chẳng lìa nhau
là Hành khổ. Đuổi theo
cảnh, trú ở tình, vọng sinh ra Lạc tưởng, cho
nên gọi là Tùy thuận.

“Công đức thí…”: Ý nói thọ mệnh, khác với nghóa trên. Dụ thì có thể biết rõ!
Trong pháp thì
“Bắt đầu sinh”, gửi chứa
trong bụng,
gọi là sinh (có người)
hình thể chưa thành liền chết. “Hoặc mới vừa
sinh” nghóa là (có người)
vừa mới sinh ra liền chất. “hoặc tạm định trú.
Cõi trời thứ nhất thấy
nhân gian năm mươi năm giống như một ngày đêm, huống nữa là trí của bậc
Thánh! Cho nên kinh chánh pháp niệm
nói: Có người chết
trong thai, có người vừa mới sinh ra mà đã mệnh
chung. Có người vừa
biết đi thì chết, có người vừa biết chạy thì mất, tuy
ngắn ngủi khác nhau, đều
về chỗ chết. Cho nên kinh Tịnh Danh nói:
“Thân này hư giả”,
giả mượn dùng tắm rửa ăn mặc, ắt sẽ quy về môn diệt.

4.Tùy thuận xuất ly tướng: Có ba phần: a. Giải thích ý chương: “Tùy Thuận Nhơn Pháp…”: Chơn Trí của
Nhơn không và pháp
không, có
thể xuất ra hai tử. Phương tiện quán sát, gọi là tùy thuận;
b. Chánh giải thích: Văn có ba phần:

Như Mộng: Là Thần du của con người.
Vì những việc làm,

những việc nghe thấy thời quá khứ đều là xứ xứ của
sở niệm,
không có sai biệt gì với
những giấc mơ về đêm, nhớ lại thì có thể kể ra
nhưng chẳng thấy.
Như Kinh nói: Như khi ngũ dậy, kể chuyện
trong mộng,
tâm buông thả cho tinh minh
vì nhân duyên mà thủ lấy vật trong mộng.

“Chỉ là tính
nhớ niệm”: Vì niệm nhớ là Thể tính, nhớ lại thì
tựa như là có, chẳng
nhớ thì hoàn toàn không có.
“Quán sát…”:
Nghóa là ban ngày bị những cảnh giới, thấy,
nghe, hun huân, trong mộng thấy lại rõ ràng, tuy không có người tạo tác
nhưng cảnh giới vẫn hiện tiền rõ ràng.

“Cũng giống như vậy…”:
Là hợp với pháp, bị huân bởi
những nghiệp nhân thời quá khứ; cảm chiêu quả báo hiện tại, tuy không có người tạo tác, chẳng khỏi
sinh tử luân hồi.
Cho nên Tịnh Danh nói: “Vô Ngã, Vô tạo,
Vô Thọ giả, Nghiệp của thiện ác cũng
chẳng mất:.
Khi tỉnh mộng, nhưng việc
thấy rong mộng đều chẳng có, khi mê, đã giác thì
sinh tử luân hồi, tuyệt hẳn dấu vết.
Cho nên Khởi Tín nói: Nên quán các pháp quá khứ
mà mình nhớ, mơ màng như mông.

Như Điện: “Bất trú sinh diệt”: Văn thì khác mà nghóa thì đồng.
Hể là Hữu vi, tức
sinh tức diệt, không có khác thời.
Bởi vì không có Tính, cho nên
Thể là hư vọng, kinh nói:
“Nhân duyên hòa hợp, hư vọng
Hữu sinh, Nhân duyên biệt ly, Hư vọng danh diệt”.
Kinh Lăng Già nói:
“Vừa sinh liền có diệt, chẳng thuyết cho
người ngu”.
Khởi Tín nói: Nên quán hiện tại, những pháp sở niệm, giống như Điện chớp.
Mây:
“Tý thời”: Là tại thời vị chủng tử (hạt
giống). Giai vị chủng tử, làm chủng tử căn bản cho tất cả pháp”.
Bởi vì tất cả chư pháp
từ chủng tử mà sinh ra.

“Thô ác chủng”: là Hữu Lậu Chúng. Bởi vì vô lậu chủng tử là tế diệu.

“Tựa không”: là dụ cho nhiều. Hoa Nghiêm nói: Nếu Ác nghiệp
này có thể
tướng thì cả Hư không giới chẳng thể chứa đựng nổi.

“Như vậy”: Hư không là dụ cho chủng tử. Mây là dụ cho
những pháp sẽ khởi sẽ
hiện hành thời vị lai. Bởi vì mây nương theo hư
không bầu trời, hốt nhiên mà khởi.
Cho nên Khởi Tín Luận nói: Nêu quán
chư pháp sở hiện ở
thời vị lại giống như mây bỗng nhiên mà khởi.
“Ngài Vô
Trướng …”: Là nói chung về
ba sự, kết giải thích
đề mục của phần.
“Đại Vân…”: Tỏ về ý chia văn của ngài
Vô Trướng. Ba Đời đã không, dựa vào đâu mà có
Ngã chấp. Có Ngã thì đã chẳng thể
xuất ly, người Đạt Vô
Ngã ắt sẽ xuất ly. Cho nên kệ nói: Quán căn và
Thọ Dụng, quan ở
tam thế sự, ở trong Hữu ci pháp, đắc vô cấu tự tại.

Trong phần hai,
Chư kinh…: Nghóa là
Như Lai thuyết pháp,
đa phần dùng sự huyển
mộng, hư giả để so với nghóa không của chư
pháp, hoặc chi tiết hoặc
tóm lược ở trong chư kinh và chư luận, tùy theo
kinh luận nào, tông thú
tuy khác nhưng đại ý đều phá Biến kế tình chấp
của chúng sanh, người
tình chấp nhiều, người chẳng đạt pháp, theo dụ
mà sinh nghi, bệnh đa liên
miên, được vẫn chẳng ngừng, cho đến khi
ngộ thì thôi. Pháp dụ
trùng trùng, nay dựa theo văn sớ chú thích Thập
Nhẫn phẩm của kinh Hoa
Nghiêm, kiêm cả thế của các luận Đại thừa để
nói về ý của các Dụ,
khiến đừng bị lẫn lộn.
“Tất cả
pháp không”: Đây là
tông nghóa, nếu là người thượng căn, vừa nghe câu này liền hiểu.
Người loại trung căn, vừa dụ liền rõ.
Người hạ căn, triển
chuyển sinh ra mê hoặc, lại càng phải dùng thêm các
dụ, như phần sau sẽ nói.
“Hiện thấy…”: chất vấn rằng:
Chư pháp nếu chẳng thấy thì còn
có thể nói là chư pháp
đều không, nay hiện thấy rõ ràng tồn tại, sao lại là không?
“Vì vậy mà thuyết là
Như Huyển…”:
Dùng dụ để giải thích dụ.

Phần sau đều theo vậy.
“Ái trước…”:
Chất vấn rằng:
Chúng sanh chẳng ái trước thì còn có thể nói là chư pháp như huyển, đã
sinh ra tâm ái trước thì làm
sao
có thể nói là Như huyển?

“Vì vậy mà thuyết như Dương diểm…”: là giải thích, đó là
người khát nước chăng
được nước. Nạn vấn rằng: Tham cầu nếu chẳng
được thì còn có thể
nói là Như Dương diểm, người cầu đều toại lòng thì
làm sao có hể nói là
như Dương diểm, (niệm tưởng ảo ảnh trong sa mạc,…)

“Cho nên nói
là như mộng…”: Là giải thích.

“Mộng tạo thiện ác…”: Nạn vấn rằng: Mộng tạo thiện ác, không có quả báo, thì làm
sao lại nói là chư pháp như mộng.
Sự việc nhân
quả rõ ràng thì sao thể
nói là như mộng?
“Cho nên nói là như ảnh…”:
“nghiêm” là đẹp đẻ.
“Suy” là xấu
xí, đây là nói về sắc đối với gương.

“Cao thấp” đây là nói về Thanh đối với thung lủng, hang động. “Mỗi mỗi đều ứng”: không có một hình ảnh nào mà chẳng ứng

với sắc, không có âm hưởng, âm vang nào mà chẳng ứng với
thanh.” Không có tạp
loạn….”: Ắt chẳng đối với đẹp mà hiện ra hình ảnh
xấu, đối với âm thanh
cao mà ứng ra âm thanh thấp.

“Lợi lạc…”: nạn vấn rằng: Bồ-tát chẳng Hóa sanh thì còn có thể
nói là như
ảnh, như hưởng (tiếng vang), Bồ-tát đã hóa sanh thì
sao
lại như ảnh, như hưởng?

“Cho nên nói
là như hóa…”: là giải thích.

“Tác hóa sự”: Đừng cho rằng tác hóa sự bèn nói đó là thật, đừng cho rằng độ chúng
sanh bèn nói là chúng
sanh thật có.
Do vì chúng sanh
Tức không. Vì (chúng
sanh) mê,
chẳng giác, mà thuyết cho
(chúng sanh) nay giác. Nếu
(chúng sanh) thật có thể thì Hóa (chúng sanh)
có ích gì? Cho nên Tịnh
Danh nói: Quán chúng sanh như Huyển hóa, như trăng
dưới nghiệp, như ảnh
trong gương, như lông rùa,
sừng thỏ.
Văn Thù hỏi rằng:
Nếu vậy thì
Bồ-tát sao lại hành từ?
Duy Ma Cật nói: Thuyết như thị pháp
cho chúng sanh, đó là Chơn Thật từ.

Phần trên, năm lớp trưng hỏi và giải thích đều là hiểu tỏ
pháp không. Vì nhân ở
dụ mà sinh ra mê, bèn triển chuyển dạy dổ cho
hiểu rõ. Lấy dụ này để
giải thích cho dụ sau, hết dụ rồi thì pháp được tỏ
rõ, mối nghi kết sẽ tự
cởi mở. Trong chư Kinh, hoặc có khi thuyết dụ làm thành,
trăng nước, ghế ma, dây rắn, màng mắt, không hoa, lông
rùa, sừng thỏ,… đều là tùy cơ
tùy thuyết, dẫn khiến được xuất, ắt chẳng
theo thứ tự của năm lớp trên.
-
Bản kinh dịch đời Tần:

“Mộng, Huyễn, Bào,…”: Vì bốn sự, mộng, huyển, bào, ảnh,
đều không có thể tính.
Nếu quán các pháp hữu vi như mộng, huyễn,… thì
lý không sẽ để tỏ rõ.
Hai sự, sương mai và chớp, tạm có liền không, nếu quán chư pháp như giọt
sương mai, như tia
sấm chớp thì vô
thường tự hiển rõ.

“Ngộ Chơn không….”: là nói về sự ích lợi. “Bất trú
tướng”: Phàm phu mê
Chơn không, tức là đã trú tướng, mới biết rằng ngộ
Chơn không tức là bất trú tướng.
Trú tức là nghóa của chấp thủ
nhiễm trước.
Lại nữa, phàm phu điên đảo, chẳng liểu hiểu vô thường.
Cho nên mê luyến
nam thích Thế gian, chẳng
để ý gì đến tu tiến. Nên biết đạt tất cả thảy
đều vô thường niệm
niệm dời đổi trú chẳng lâu dài kia, do vậy mà
kinh sợ sinh tử, vui hướng
đến Niết-bàn, tranh thủ thời gian, như cứu lửa
cháy trên đầu. Cho nên
ở trong hội Niết-bàn, Phật chỉ khen ngợi quán
vô thường đó là đệ
nhất. Trong hai câu này, mỗi câu đều có giải và
hành, phối hợp nhau mà
giải thích, có thể biết vậy!

“Phù hợp một cách kỳ diệu…”: Là kết, khen ngợi. “Phù hợp với tông
phá tướng”: là khen ngợi bốn dụ kể trên, mà giáo môn một
đời của Phật, trong Đại Thừa, có ba tông đồ:


1.Pháp tướng Tông: là những kinh giải thân mật,… những luận như, Du Già, Duy Thức…;
2.Phá tướng tông: là những kinh Bát-nhã
những luận,
trung Luận,
Bách Môn;
3.Pháp Tính Tông: là những kinh pháp Hoa, Niết-bàn,… Khởi Tín luận,
Bảo Tính Luận. Bát-nhã Tông đã là phá tướng tông, nay thuyết dụ Hữu Vi, dùng
Huyễn, Mộng, Bào, ảnh, thì rất phù hợp với Tông chỉ.

“Bày tỏ vong tình”: Là khen ngợi hai dụ sau. Nếu quán các
pháp ở thế gian như tia
chớp, như giọt sương thì tự mình sẽ chẳng buộc tình ở thân xác thọ mệnh, tiền bạc mà
sinh ra hiển
giải Thường.
Lại nữa, do nhờ bốn dụ trước
mà Huệ giải vong tình, do từ hai dụ sau mà tập
Định vong tình.
Lại nữa, dụ trước là vong mất cái tình chấp vào
Hữu (có), dụ sau là vng mất tình cho
là Thường. Nếu chẳng giác không. Vô
thường thì sẽ buộc trói
tình ở thân mệnh, tiền của, nay đã ngộ cái lý không
vô thường này thì tình
niệm sẽ tan rả, Chơn trí hiện tiền, thế ắt trên thì
sẽ hợp với
Tông của kinh, cho nên nói là
“Diệu”, dưới thì khế với vật
tình, cho nên nói là “Xảo”.
“Bản đời Ngụy dịch….”: là điệp vấn hỏi lại. Hoặc hỏi rằng: bản đời
Ngụy dịch chín dụ, bản đời
Tần dịch lược bớt ba dụ, là vì
sao?
Nay ở đây điệp lại. “Vì
sao…”: Là giải thích. “Hữu Thể”: Tuy sao đêm chẳng bằng mặt trời. Đèn thì nhờ mượt dầu cao, chưa hoàn toàn là không.
Cho nên nói là “Hữu
Thể” (có thể, thể thuộc Hữu. “Vân chủng”: là nêu ra cả hai; pháp và dụ”
Mây thì ngậm mưa, chủng tử (hạt giống) thì
sinh
ra mần non, cho nên nói
nói là “hàm sanh”.

“Khó khế với…”: Vốn bị chấp tình, kiên cố chẳng hiểu liểu
“tức không”, do vậy
bày ra dụ để quét sạch phân biệt. Nếu quán vật có
thể chất thì sẽ giống
như cách phân tách sắc ra thành cực nhỏ, khó mà
ngộ “Tức không”, không quán chẳng thành, cho nên
nói là “Khó khế với”. “Tiền tư
(ngầm thêm, ngầm làm nhuận
ướt thêm)”: Đã chẳng liểu
hiểu vô thường, ở nơi cảnh tướng mà
sinh ra
tưởng thường, chẳng thể xả bỏ lìa khỏi, dù chẳng cố ý nhưng vẫn nhậm vận
sinh ra tình, bất giác
mà khởi, cho nên nói là “Tiềm”. “Lấy ý…”:
Tiên đức đến nói:
So ngang bản tiếng phạm và
bản tiếng Hán thì Huyền
Trang là có khả năng. Còn lấy ý để dịch kinh thì Ưu Ma La Thập là nhất.
Mà ba dụ, Mây,… thì cắt bỏ bớt. Trong sáu
dụ còn lại, thay đổi
một dụ, đó là dùng dụ ảnh để thay cho dụ màng
mắt. Nguyên do đổi là vì ảnh
so với màng mắt thì nghóa không
sẽ
rõ ràng hơn.
-
Lưu Thông phần:
Văn kinh có thể xem.

Câu “Phật thuyết
kinh này xong”:
Vốn vì ngài không
sanh
hỏi, nên Phật trả lời
về hàng phục, trú, tu hành. Đáp câu hỏi đã xong,
bèn
tổng hợp kinh.
Luôn dùng cách lần theo vết tính mà khởi nghi, liên hoàn hai mươi bảy đoạn, đến đoạn văn này, nghi niệm được giải tỏa. Nếu
Thiện Cát (Tu
Bồ-đề) chẳng hỏi thì
Năng Nhân (Phật) chẳng
tuyên (thuyết). Trong cả
quyển kinh, tuy kiêm có cả thầy và trò, nhưng vì
để tỏ sự vượt trội
của kinh này nên chỉ nói là “Phật thuyết”, những
nghóa của chữ Trưởng
Lão,… như phần trước đã giải thích.
Sớ:
Có hai phần:
1.Theo văn kinh mà giải thích riêng (từng chữ). “Cận sự nam,
nữ”: Là nên và giải thích, có thể biết! Còn gọi là cận trú nam,
Thanh Tín Nam…. Cũng có thể biết!
“Phi thiên”:
Còn gọi là Phi Nhơn, nghóa là loài chẳng nằm
trong loài Trời, loài
người, còn gọi là Vô Tử (không có rượu).

“Như thật”: Là thuyết lý như lý, thuyết sự như sự. “Quả
tịnh”: là y theo giải mà khởi hành, đắc vô lậu.

“Ngài Vô thường…”:
Là phần hai, dẫn những lời khen và giải
thích của luận, sớ.

“Vá giác”: Là chẳng phát Trí nhị không. Hai chấp cứng rắn
kiên cố như đá, đá
còn có thể mài, có thể dủa, nghe kinh mà chẳng thể
vô ngã mà giải thì
chẳng chỉ so với đá. Cho nên nói là “cứng hơn”,
“quá hơn”, “nặng hơn”.
Thơ nói: “Tâm ta giặc đá chẳng thể chuyển”.
Chữ “chuyển” giống
với động, mài, dủa đều là nghóa của động.
Lại nữa, luận nói:
Con người chẳng thể giác và tin thâm pháp, người đời đa
phần là như vậy. Vì vậy
mà pháp bị hoang phế.
“Vô Nhân”: vì không có chánh nhân của Đại thừa,
chẳng đắc Bồ-đề.

“Tổng trì pháp”: là Bát-nhã Bí Mật.

“Thâm cú nghóa”: là
Bát-nhã Hiểu liễu. Hoặc là: Tổng trì pháp
là thâm kinh, thâm cú nghóa là bổn kệ.

“Từ tôn giả”: Tức là DI Lặc, Vô Trướng. “Quảng thuyết”:
Tức là tự chỉ cho văn luận.

“Mẹ Phật”: vì có thể sinh ra chư Phật và Bồ-đề pháp, những
văn còn lại đều dể hiểu.



LINH SƠN PHÁP BẢO ĐẠI TẠNG KINH TẬP 115