<經 id="n1699">KIM CANG BÁT NHÃ SỚ</經>














HỘI VĂN HÓA GIÁO DỤC LINH SƠN ĐÀI BẮC XUẤT BẢN

SỐ 1699 KIM CANG BÁT NHÃ SỚ

Hồ-Cát Tạng Pháp Sư Soạn

<卷>QUYỂN 1 KIM CANG BÁT NHÃ KINH TỰ</卷>

Kim Cang Bát-nhã Ba-la-mật Kinh: Đây mới là hư minh của tam quán, uyên thâm của
Nhất thật. Xưa trong vườn
Tiên Nhân chưa bày tỏ Ma
Ni này, nay trong vườn trưởng giả mới tưới rảy cam lồ ấy.
Do người tiểu chí mà trước
kia khi mở pháp cởi dê nai, nay đại tâm bắt đầu
phát mới cởi trâu
trắng này. Đây là khuôn mẫu của chánh giáo, lời dạy
của tát Đỏa chẳng phải
mây bay chẳng phải mưa mà đức thấm nhuần cả tứ sinh, chẳng phải mặt trời chẳng phải mặt trăng mà
soi
sáng cả tam giới. Gom vạn hạnh như biển
Thương Hải thu nạp mọi
giòng sông, quét tà
dị như sương đông làm
điêu tàn trăm cả. Nếu đầy đủ như bản tiếng phạm thì phải nói là:
Bạt Xà la Bát-nhã Ba-la-mật Tu Đa La. Ở nước này (Trung
Hoa) phiên dịch là
Kim Cang Trí Tuệ Bỉ Ngạn Đáo Kinh.
Không có khổ lụy, chẳng
bị bẻ gảy, gọi là Kim Cang. Không có cảnh nào
mà chẳng soi chiếu, gọi
đó là Bát-nhã. Vươn lên Bỉ thử, gọi là
Ba-la-mật. Kinh; là dạy
pháp, dạy Thường.

Chia ra mười phần để giải
thích kinh:

1.Phần tựa thuyết về ý kinh; Bao nhiêu bộ loại;

3.Khai hợp;

4.Trước sau;

5.Tông kinh;
6.Đề kinh;

7. Truyền dịch;

8. Ứng nghiệm;.
9. Chương đạo; 1
0. Chánh văn. THUYẾT VỀ Ý KINH Hỏi : Phật vì nhiều nhân duyên khác nhau mà thuyết kinh Ma
Ha Bát-nhã, nay vì những
nghóa gì mà thuyết kinh này? Đáp:
Kinh Ma Ha Bát-nhã (Đại Bát-nhã).
Vì Bồ-tát mà
rộng thuyết Bồ-tát Hạnh.
Còn kinh này là vì chữ Đại Nhơn mà lược
thuyết Đại pháp. Bởi
như kinh nói: “Phật cáo Tu Bồ-tát: Thử kinh vị phát
Đại thừa giả thuyết, vị
Tối Thượng Thừa giả thuyết.

Hỏi: Vì sao vì
chư đại nhơn thuyết đại pháp?
Đáp: Phật
pháp vô lượng, lược thuyết Nhân quả thì bao gồm
tất cả. Nhân; đó là
Đại nguyện chơn thật, Đại hạnh chơn thật của
Bồ-tát. Nói Đại Nguyện
là; như Kinh nói: Bồ-tát trú trong tâm Bát-nhã,
muốn độ khắp tất cả
chúng sanh nhập vô dư Niết-bàn mà thật vô sở độ.
Nói Đại Hạnh là; như
kinh; “Bồ-tát bất trú ở pháp mà hành Bố thí,… tất cả chư hành mà vô
sở hành”.
Nếu chẳng lấy tâm
Bát-nhã mà phát nguyện thì nguyện chẳng
thành nguyện.
Nếu chẳng lấy tâm
Bát-nhã để tu
hành thì Hành chẳng thành
hành. Do đó, Bồ-tát muốn tu nguyện tu hạnh
cần phải có Bát-nhã.
Đó gọi là nghóa của Nhân. Cái gọi là Quả: Vì
Bồ-tát hành cái Nhân
có Bát-nhã. Đó gọi là nghóa của Nhân. Cái gọi là
Quả: vì Bồ-tát hành cái
Nhân vô sở đắc, cho nên đắc cái quả vô sở đắc.
Quả vô sở đắc tức là
Như Lai thật tướng pháp thân.
Như kinh nói:
“chẳng thể bằng chư tướng được thấy
Như Lai, nếu thấy chư tướng phi tướng
thì thấy Như Lai vô vi
pháp thân”. Nay muốn thuyết cho chư đại nhơn về Nhân quả đó mà thuyết kinh này.
Lại nữa, vì hiện tại vị lai tất cả
chúng sanh, phân biệt một
cách chơn thật về lợi ích công đức, cho nên
thuyết kinh này, như
Kinh nói: “Sau khi
Phật diệt độ, năm trăm
năm sau, trong Bát-nhã, năng
sinh một niệm tịnh tín, ngoài được chư
Phật hộ niệm, trong đắc vô biên
công đức, hơn cả bố thí trân bảo đại thiên, cũng
hơn cả bố thí hằng sa
thân mạng”. Lại nữa, vì muốn thuyết Đệ Nhất
Nghóa Tất Đàn, cho nên thuyết kinh này. Đệ
Nhất Nghóa Tất Đàn nghóa là thật tướng của chư pháp diệt tất cả hý luận, quá tất cả ngôn ngữ, cũng vô
sở quá, cũng vô sở
diệt, thí như đống lửa lớn, bốn bề chẳng thể tiếp
xúc, vô sở y chỉ, như
kinh nói: “bất khả thủ, bất khả thuyết”, nghóa là
chẳng thể thủ tâm hành
đoạn, chẳng thể thuyết ngôn ngữ diệt, tức là Đệ
Nhất nghóa tất Đàn. Lại
nữa, vì thọ thỉnh thuyết pháp, lòng Đại bi tâm, cho nên thuyết inh này.
Như kinh Pháp
Hoa nói: “Trong ba bảy hai
mươi mốt ngày, tư duy việc như vầy; chúng
sanh chư căn độn, vui đắm
lạc thú, mù mờ bởi
si, ta thà chẳng thuyết pháp, mau nhập Niết-bàn.
Bấy giờ phạm vương cúi
đầu khuyến thỉnh; chúng sanh căn tính có Thượng,
trung, hạ,
nguyện khai cam lồ môn vì họ mà diễn thuyết pháp”.
Vì vậy mà Như Lai liền đến
Lộc Uyển thuyết về Tứ Đế, rồi đến Kỳ viên diễn về Bát-nhã.
Hỏi: Xưa kia,
tại Lộc Uyển, thuyết Tứ Đế, có thể đó là vì
phạm vương, nay tại kỳ
viên, diễn về Bát-nhã, sao lại thiếu phần thọ tỉnh?
Đáp: Phạm
Vương thỉnh cầu, chẳng chỉ Tiểu pháp, Như Lai
thọ thỉnh, vốn vì Đại
sư. Đại sư; là cái gọi là Bát-nhã Ba-la-mật. Lại
nữa, vì Phật muốn tập
hợp các phương thuốc pháp, trị lành bệnh nan y,
cho nên thuyết kinh này.
Nguyên do là sao? Tất cả chúng sanh, có hai loại bệnh;

1.Thân bệnh đó là lão bệnh, tử;


2.tâm bệnh; là Tham, sân, si. Vì Từ khi có sinh tử đến nay chẳng đắc được thuốc Bát-nhã, không có người có khả năng trị bệnh này,
Phật dùng Bồ-tát Kim Cang đập
tan hai bệnh, cho nên thuyết kinh này.
Lại nữa, Phật muốn tăng cường
niệm Phật Tam Muội của
chư Bồ-tát mà thuyết kinh này. Tất cả chúng
sanh tuy muốn niệm Phật, chẳng biết
Như Lai, thì thường rơi vào tà
quán. Như kinh: “Dùng sắc
thất ta, âm thanh cầu ta thì đọa tà đạo, chẳng
thể thấy pháp thân”.
Pháp thân; nghóa là lấy chánh pháp làm thân, gọi
là pháp thân.
Kinh Hoa Nghiêm nói rằng:
“Chánh pháp tính viễn ly
tất cả con đường ngôn
ngữ, tất cả thú và phi thú thảy đều tịch diệt
tướng”. Chánh pháp tính
tức là Thật tướng, kinh này tỏ rõ Thật tướng, tức là tỏ rõ pháp thân.
Cho nên quán thân
thật tướng, quán
Phật cũng vậy.
Quán ấy gọi là
chánh Quán, khác với quán ấy gọi là tà quán.
Lại nữa, vì muốn hiển thị rõ trung
Đạo, nhổ bỏ Nhị Biên kiến mà thuyết kinh này, như
Kinh nói: “Người phát
Tam Bồ-đề tâm, với pháp chẳng thuyết
đoạn diệt tướng”.
Bồ-đề tâm tức là Đạo tâm. Đạo là chánh Đạo, pháp
chánh Đạo tâm, há lại rơi vào Đoạn và Thường, nếu rơi vào Đoạn
Thường tức là phát Đoạn
Thường tâm, đó ắt chẳng gọi là pháp
Chánh Dạo tâm. Nay muốn khiến chư
Bồ-tát phát
Chánh Đạo tâm, dập tắt
Đoạn Thường quán, cho nên thuyết kinh này.
Lại nữa, vì muốn thuyết pháp môn
khác, niệm xứ khác cho
nên kinh này. Xưa kia, thuyết Thiện môn, bất thiện môn, ký môn, vô ký môn, những
Niệm xứ thường,
vô thường, khổ, lạc,… Nay muốn thuyết
Phi Thiện môn, phi bất thiện môn, phi ký môn, phi vô ký môn, phi
Thường Niệm Xứ, phi vô
Thường Niệm Xứ, như
kinh nói: “Pháp còn nên
xả, hà huống phi pháp”. Lại nữa, vì muốn
chuyển những chướng sâu
nặng của chúng sanh mà thuyết kinh này, phần
sau nói rằng: “Đúng
phải đọa Ác Đạo, nhờ thọ trì kinh mà ba Ác Đạo
tiêu diệt, sẽ đắc tam
Bồ-đề. Những Nhân duyên như trên đều căn cứ theo văn của kinh và theo cuốn Đại
Luận của ngài
Long Thọ mà nói về nhân

duyên thuyết Bát-nhã.

Hỏi: Kinh này
thuyết cho người thuộc giai vị nào?
Đáp: Có
người nói rằng: Bát-nhã là sở hành của những vị đã
đạt giai vị cao, chúng ta
giai vị phàm phu há lại vào sự ấy, cho nên nhìn
bờ mà tự tuyệt. Nay
nói chẳng vậy: người kia lại là tự mình tạo ra
chướng ngại trong pháp
vô ngại, đáng thương lắm thay! Nếu nói rằng
Bát-nhã ắt tại Cao Vị,
người đạt giai vị cao, vốn tự chẳng đọa Ác Đạo,
sao
còn đợi tu tập thực
hành mới đắc ly? Nay kinh nói rằng: “Muốn chẳng
đọa Ác Đạo, chẳng
sinh nhà ti tiện,muốn đời đời
sanh cởi người, cõi trời, cõi
Tịnh Độ thọ hưởng lạc thú, cho đến cứu cánh
Đại Niết-bàn,
cần phải học Bát-nhã”.
Ý nói rằng người đúng phải bị đọa Aùc Đạo nhưng nhờ thực hành
Bát-nhã mà chẳng đọa.
Do vậy, từ Bạc Địa phàm phu
trở lên cho đến Thập
Địa trở về đều cần phải học Bát-nhã. Lại nữa, có
sở truyền của ngài
Bồ-đề Lưu Chi; Kim Cang Tiên luận sư đệ tử của ngài bà Đẩu
Bàn Đậu, chú thích
kinh Bát-nhã cũng nói về duyên khởi
khi thuyết Bát-nhã nguyên
do thuyết Bát-nhã là vì đoạn chúng sanh
mười loại chướng. Mười
loại chướng là:

1. Vô vật tướng chướng;
2. Hữu vật tướng chướng;

3.Phi hữu tựa hữu tướng chướng;
4. Báng tướng chướng; Nhất Hữu tướng chướng;
6.Dị
Hữu Tướng chướng;

7.Thật Hữu tướng chướng;

8. Dị Dị tướng chướng;

9. Như Danh nghóa tướng chướng;
1
0.Như Nghóa Danh tướng chướng.
Mười chướng này, chướng ngại
Bát- nhã. Tám bộ Bát-nhã, trong mỗi một bộ đều mười cướng.

Vô vật tướng chướng: Chúng
sanh từ nhiều kiếp đến nay, dính
mắc ngã và ngã sở, thướng mắc bệnh Hữu, do
vậy mà Như Lai huyết “tất cả pháp đều tất
cánh không”, nhưng người vâng theo giáo, khi nghe
tất cánh không, bèn khởi Tà kiến, cho rằng không có Nhân quả, đánh mất nhị Đế. Đoạn kiến này, chướng
ngại Bát-nhã, vì chướng đó mà
Phật thuyết kinh này, như kinh này:
“Bồ-tát bất trí
Nhất thuyết pháp hành ư.
Bố thí đẳng nhất thiết chư hành, vì lấy vạn ạnh làm Nhân, pháp
thân làm chủ, cho nên tuy tất cánh không mà Nhân quả chẳng mất.

Hữu vật tướng chướng:
trước kia là Đoạn kiến. Nay là
Thường kiến.
Người vâng theo giáo, đã nghe
Bồ-tát hành
Nhân mà đắc
Quả bèn cho rằng Nhân là Năng cảm, Quả là năng thù (báo
trả), có người năng
hành, có hạnh sở hành, thế là Vô kiến (vô
kiến; kiến chấp rằng không
có gì cả, không có nhân không có quả) tuy mất,
niệm hữu lại sinh, gọi
đó là chướng, vì chướng này mà thuyết Bát-nhã
để trị nó, như kinh nói:
“Nếu Bồ-tát có ngã tướng nhơn tướng thì
phi Bồ-tát”, thấy có pháp tướng hay phi pháp tướng cũng
phi Bồ-tát, tuy lại hành
Thí những cả

ba sự vẫn
không. Nhân quả rõ ràng mà chưa từng cảm ứng, giống
như trồng cây trong hư
không, cũng giống như dệt lưới trong bầu trời, há
lại nghe Hữu bèn khởi Thường kiến.

Phi Hữu tựa Hữu tướng chướng: Người
vâng theo giao khi nghe trên nói
“Bồ-tát chẳng trước
Hữu Vô”, bèn
sinh di kiến;
Nếu Hữu và vô đều bất khả đắc thì
sao lại có vạn pháp tác dụng khác nhau, như
tục trần khác độ, Tứ Đại tương phản. Vì có
tác dụng của vạn pháp cho nên biết là
bất vô. Hỏi:
Sao gọ là
Phi hữu tựa
Hữu? Đáp: Ví như
Dương Viên (những áo giác thường xảy ra khi đi dưới ánh nắng mặt trời gay gắt trong
sa mạc) là phi
Hữu tựa Hữu ( chẳng phải là có mà tựa như có),
chúng sanh thấy cái Hữu của vạn dụng, cái Hữu
đã thấy đó là phi
Hữu tựa Hữu, cho nên gọi đó là chướng.
Làm thế nào trị chướng đó?
Vẫn dùng thí dụ mà phá, thí dụ như Dương viên, tuy
lại tựa Hữu nhưng thật
thì phi Hữu. Hữu được thấy đó vốn tự nó phi
Hữu. Như kinh nói: “Nhất Hợp tướng thì bất
khả thuyết, nhưng người phàm phu tham trước
sự ấy”,
những dụ sau; mộng, Huyển, bào, ảnh cũng là phá chướng này.

Báng tướng chướng: hoặc là nghe chướng thứ hai trên,
Hữu vật tướng chướng, pháp thể là không, tiếp đó
nghe chướng thứ ba; vạn pháp
Dung không, bèn cho rằng
sinh tử
và Niết-bàn, chúng
sanh và
Phật tánh tất cả đều không, tạo tác không kiến
này, bèn báng bổ
Phật tính. Nguyên do là sao? Nay xét về không; sinh tử hư
vọng, khả đắc là không,
Phật tính phi vọng (Phật tính chẳng phải là vọng), do vậy bất
không (chẳng không). Vì kinh nói rằng: “Không là
hai mươi lăm Hữu,
Bất không là Đại bát Niết-bàn”. Văn phần sau
của kinh này nói rằng: “Diệc phi vô tướng” (cũng phi vô tướng) phi vô tướng chính là pháp
tính, chẳng phải là không có tính tướng.
Hỏi:
Kinh Niết-bàn có nói đến
Phật Tính, kinh Bát-nhã đâu có
nói Phật tính?

Đáp: “Kinh Niết-bàn tỏ rõ Phật tính, kinh Bát-nhã chưa tỏ Phật tính”, đó là thuyết của môn nhân
Ha Lê. Nay đệ tử của
Bà Tẩu tỏ rằng, Bát-nhã và Phật
tính chỉ là tên gọi khác nhau của Nhãn mắt (cùng
chỉ cho một thứ). Do vậy,
kinh Bát-nhã cũng tỏ rõ Phật tính.

Nhất Hữu Tướng Chướng

Dị Hữu Tướng chướng: Đây
tức là nhất và Dị tương đối nhau, nhất và dị này thông cả hai kế chấp
Nội và ngoại, đủ
sẳn tất cả chư pháp như tăng
Khư cho là
Nhất (cùng một),
Thế Sư cho là
Dị (hai khác),
Ni Kiền Tử cho là diệc
Nhất diệc Dị,
Nhã Đề Tử cho là
Phi Nhất Phi Dị, bốn thứ chấp này đều đều chướng
Bát-nhã. Lại như người học

Phật giáo;
hoặc có người nói rằng Hai Đế là cùng một thể,
Hai Đế là hai thể khác nhau, hoặc nói rằng; vì tương tục giả cho nên là
Nhất (cùng một), vì thật pháp
diệt, cho nên là Dị, chấp chặc như vậy cũng
chướng Bát-nhã. Làm sao
trị nó? Như Văn sau nói: “Như Lai thuyết nhất hợp tướng tắc phi
Nhất hơn tướng” cũng nên nói thêm câu: “Như Lai thuyết Dị tán
Tướng tắc phi
Dị Tán tướng” (Như
Lai nói Tướng rời rạc
khác nhau thì chẳng phải
là tướng rời rạc khác nhau). Câu “Đản phàm
phu tham trước kiến Nhất
Hợp Tướng” (nhưng phàm phu dính mắc cho là nhất
hợp Tướng), cũng nên thêm câu “Phàm phu tham trước kiến
dị tán tướng”. (phàm
phu tham dính cho là Tướng rời rạc khác nhau).
Chư Phật Bồ-tát khi xét về
Nhất Dị đó, rốt cuộc chẳng lấy theo
Danh để phá Nhất Dị.

Thật Hữu Tướng Chướng.

Dị Dị tướng chướng:
Hai chướng này là chấp giáo chấp tướng,
thành ra một đôi, sáu chướng sự trên đều lấy
không mà phá trừ.
Người (mê) Hoặc bèn nói rằng:
Nếu đã là vô, thì vì
sao
Phật lại thuyết, vì
Phật đã thuyết, cho nên biết là bất vô, giống như sắc
pháp, nếu nó là vô thì không nên nói
là sắc, vì nói là
sắc cho nên biết là phi vô.
Vì chấp lời
Phật thuyết mà nói rằng pháp là thật hữu (thật
có). Cho nên gọi đó là chướng, làm
sao trị nó?
Như văn sau nói:
“Bồ-tát chẳng nên trú
sắc
sinh
tâm, chẳng nên trú thanh, hương, vị, xúc, pháp sinh
tâm”. Nếu có lục
trần, sao lại bất trú? Vì bất trú, cho nến biết
là không có (vô) lục trần.
Như Lai tuy nói có lục trần nhưng chỉ là mượn danh tự,
sao lại chấp ở giả danh bèn nói là thật có
(Thật Hữu).
Về Dị Dị tướng chướng;
Người (Mê) Hoặc nói rằng: Nếu chư pháp chỉ có cái giả danh,
không có thật thể thì sao chư pháp mỗi một pháp đều có tướng.
Nếu thấy con chim
Thiên nga thì biết là có hồ nước, thấy khói thì biết có lửa, đó gọi là
Tiêu tướng. Cổ nhỏ, mép thô, đáy bằng, bụng lớn, đó là thể tướng của
chiếc bình.
Sừng nhọn, thùy hồ, đó là thể tướng của con trâu.
Đã có những tướng đó thì
chẳng chỉ có giả danh, người tạo chấp này, tức
gọi là chướng. Làm
sao trị nó?
Như kinh nói: “Ly nhất
thiết tướng, tức danh chư Phật”, nếu thật
có tướng thì làm sao ly nổi, vì ly được cho nên
biết là vô tướng.

Như Danh nghóa tướng chướng.

Như nghóa danh
tướng chướng:
Nói về Như Danh Nghóa Tướng Chướng,
Người Hoặc cho rằng; nếu chư pháp danh tên lửa để gọi lửa
thì lửa đến, nước chẳng đến, dùng tên nước
gọi nước hì nước đến, lửa
chẳng đến, cho nên biết có Danh để biểu về pháp
thì, pháp thể bất vô,
người cho như vậy tức gọi đó là chướng. Mà
chương thứ chín này khác

với chướng thứ bảy kể trên. chướng thứ bảy vì chấp lời
Phật dạy mà sinh ra mê dính, còn
chướng thì xét ngay tướng, danh mà nói là có
vật thể, cho nên là
khác. Làm sao trị nó? Như phần sau kinh nói:
“Thuyết vi trần tắc phi vi trần”, như tụ tập vi trần lại nới nhau thì thành
tế sắc, tụ tế
sắc… thành thế giới.
Tuy có cái danh thế giới nhưng thật không có cái Thể của nó,… tuy có cái
Danh của Vi Trần nhưng thật không có cái
thể, đã không có Thể
thì sao lại có Danh như ngài Triệu Công nói:
“Danh không có dái công để đắc vật, vật không có cái thật để ứng danh”.
Danh không có công đắc
vật tức là phi Danh. Vật không có cái Thật để
ứng với Danh, tức là
phi vật. Phi danh, phi vật thì Danh và vật ở tại đâu.
1
0.Như nghóa Danh Tướng chướng:
Người Hoặc nói rằng:
Nếu chư pháp vô thể thì làm
sao chúng
sanh thọ dụng vạn pháp, đã thọ dụng thì có thể của vạn pháp, vì có cái
Thể của vạn pháp thì phải có cái
Danh của vạn pháp, lấy thể để
chứng Danh, nên gọi đó là bị chướng.
Làm sao trị nó?
Như phẩm sau kinh nói:
“Nhất thiết hữu vi pháp như mộng
huyễn bào ảnh”, nội
tâm và ngoại cảnh đều vô sở hữu thì sao lại nói có
pháp thể, lấy thể để
chứng danh? Hỏi:
Mười chướng trên,
Bát-nhã trị chúng, nay nên dùng giải
thích trên hay chẳng dùng
giải thích trên? Đáp:
Nếu ắt phải nói có (Hữu).
Hoặc là năng chướng, giải
là Năng Biệt, vẫn là
sinh diệt quan
(quan điểm), nghóa tức là chướng thì cần
phải phá nó.
Nếu nói Bát-nhã là năng phá, chướng là
sở phá, vì kiến mà
phá, vì bất kiến mà
phá, vì độc (một mình) mà phá, vì bạn mà phá, cứ
như vậy mà kiểm trách
thì chẳng thấy cái Hoặc để phá, chẳng thấy cái
giả sinh, đó tức là phi
giải phi Hoặc, vô sinh vô diệt. Nếu sự này liểu
ngộ thì mới gọi là Bát-nhã.

BÁT NHÃ NHIỀU ÍT

Hỏi: Có mấy loại Bát-nhã Ba-la-mật?

Đáp: tìm cả
nam bắc, kiếm khắp kinh luân, số bộ khác nhau:

Có hai loại:
Xuất ở cuốn Đại
Trí Luận, quyển 41 và quyển
99 nói: Bát-nhã có hai loại:
1. Thuyết chung cho cả Thanh văn.
2.Chỉ thuyết cho chư Đại Bồ-tát Thập Địa, những giai vị dưới
Thập Địa chẳng
nghe. Các bộ Bát-nhã hiện nay đa phần là thuyết
chung cho cả
Thanh văn.

Có ba loại: ba
loại là, cuốn Thích Luận, quyển 67 nói:
Bát-nhã bộ loại có nhiều có ít, có Thượng, trung, hạ.
Đó là Quang tán Bát-nhã, phóng
quang Bát-nhã, Đạo
hành Bát-nhã,
Thuyết củ nói: bộ Quang

Tán có năm trăm quyển, ở Trung Hoa chỉ có mười quyển rời rạc, hoặc chia thành mười hai quyển, có ba mươi bảy phẩm, tức là
Thượng phẩm, bộ Phóng Quang
Bát-nhã là Trung phẩm. Đạo Hành là Hạ Phẩm.
Bộ Phóng Quang Bát-nhã
có hai mươi quyển, là cổ Đại phẩm, do Đạo
An Pháp sư giảng, bản tâm
định hiện nay có hai mươi bảy quyển, hoặc là hai mươi bốn quyển. Đối
Tiểu phẩm là Đại phẩm.
Ba bộ trước
đúng phải là Trung phẩm.
Bộ Đạo Hành Bát-nhã tức là Tiểu phẩm, có mười quyển, có bản tâm định bảy quyển.
Cuốn Thích Luận quyển
79 nói: Bát-nhã, nghóa là vô biên nhưng
số quyển có hạn: Đó là
Tiểu phẩm, phóng quang,
Quang tán đã kể trên, hai bộ còn lại giống trên nhưng
lấy tên Tiểu phẩm thay
cho Đạo Hành, cho nên biết Đạo Hành tức là Tiểu phẩm.

Có bốn loại Bát-nhã:
Ở trường Am Duệ Pháp sư viết bài tự cho bộ
Tiểu phẩm nói rằng:
Kinh này chánh văn gồm có bốn loại; nhiều thì
mười vạn kệ, ít thì sáu trăm kệ. Đại phẩm ở
đây chỉ là trung phẩm của
Ngoại quốc mà thôi, tùy nghi mà nói thì đâu đủ
để cho là nhiều hay ít,
tuy nêu tên bốn bộ nhưng chẳng kê số. Có người
nói: nên lấy kinh Kim
Cang Bát-nhã thêm vào ba bộ trên thành ra là bốn bộ, nhưng kIm
Cang chỉ có ba trăm mấy kệ. Duệ Công nói: Ít thì sáu
trăm kệ. Cho nên biết
chưa chắc dùng Kim Cang để bổ túc cho đủ số.

Tiếp theo là nói về năm
thời Bát-nhã, xuất ở kinh Nhân
Vương đầu kinh nói: “Thích Ca nhập Đại tịch Định, chúng nói với nhau, Đại giác
Thế Tôn trước kia đã vì đại chúng chúng ta hai mươi chín
năm thuyết ma Ha Bát-nhã
Ba-la-mật, kim cang Bát-nhã, Thiên vương
vấn Bát-nhã, Quang tán
Bát-nhã, nay lại phóng quang để tác sự gì”. Đã
kê ra bốn loại ở trước,
loại thứ năm sau cùng thuyết kinh Nhân vương
Hộ quốc Bát-nhã.
Lại nữa phần ký ở cuối kinh. Đại
Bi Tỳ kheo
Ni Bổn Nguyện, hoặc tại
phần ký ở cuối kinh Nhân Vương ghi rằng: Năm thời Bát-nhã; đó là
Phật trong ba mươi năm thông hóa người tam thừa:

1. Phật tại vương xá thành, thuyết Đại phẩm Bát-nhã, Tiểu phẩm xuất ra từ trong đó;
2.Phật tại Xá Vệ Kỳ Viên tịnh xá, thuyết kim cang Bát- nhã, bản có tám quyển, ở Hoài Nam bị thiếu sót chỉ có một phẩm
hiện lượng công đức,
làm thành riêng một quyển, tên bản gốc tồn lại cũng gọi là
Kim Cang;
3.Phật tại Kỳ Hoàn thuyết Thiên Vương Vấn Bát- nhã, đại bản chẳng đến đất Hán (Trung Hoa), nước này chỉ có
Tu Chơn Thiên Tử vấn
Bát-nhã
(7 quyển), pháp tài vương
Tử Vấn Bát-nhã
(3 quyển), Tứ Thiên Vương
Vấn Bát-nhã một quyển, đều xuất ra từ
trong này;
4. Phật tại Vương Xá thành, thuyết Quang tán Bát-nhã, bộ thành cụ, Bộ Đạo Hành, bộ Quảng tịnh, ba bộ này xuất từ trong
Quang tán;
5. Phật tại vương xá thành, thuyết Hộ quốc Bát-nhã. Tiếp nữa, Ngài Lưu Chi Tam tạng nói rằng:
Bát-nhã đúng thì có 8 bộ: bộ thứ nhất có mười vạn kệ.
Bộ thứ hai có hai vạn năm ngàn kệ,
hai bộ này còn ở tại
ngoại quốc. Bộ thứ ba có hai vạn hai ngàn kệ, tức
là bộ Đại phẩm. Bộ
thứ tư có tám ngàn kệ, tức là Tiểu phẩm. Bộ thứ
năm có bốn ngàn kệ. Bộ
thứ sáu có hai ngàn năm trăm kệ. Hai bộ này cũng chưa truyền vào đất Hán.
Bộ thứ bảy có
sáu trăm kệ, tức là
Văn Thù Sư lợi Bát-nhã. Bộ thứ
tám ba trăm kệ, thức là bộ kim cang Bát-nhã
này. Còn nói rằng: có
Quang tán, Đại không, Đạo Hành. Ngài Lưu Chi
Tam Tạng nói: Đó đều
là một phẩm trong Bát-nhã mười vạn kệ, chẳng
phải là bộ riêng. Nay
căn cứ theo cuốn Thích Luận để xét nghiệm thì
khác với thuyết của
ngài Lưu Chi. Cuốn Thích Luận nói rằng: “Niết-bàn bộ loại có nhiều có ít, có thượng trung hạ”,
sao lại nói
Quang Tán, Đạo Hành, chẳng phải là những bộ riêng biệt? lại nữa, cuốn Đại
Luận quyển một trăm nói: “Như
vậy, Trung Bát-nhã hoặc có hai vạn hai ngàn kệ. Đại
Bát-nhã có mười vạn kệâ.
Chư Long Thiên cung có ngàn ức vạn kệ, vì thọ mệnh họ dài lâu, niệm lực (trí nhớ) kiên cường nên nghe
được nhiều thuyết. Thọ
mệnh con người ngắn ngủi, trí nhớ yếu kém, chỉ
có một ít văn tự”.
Nếu vậy chẳng hạn tại năm thời hạn mà hiện tám bộ.

KHAI HỢP
Hỏi: Kinh khác
không có tái thuyết, vì sao chủ bộ kinh Bát-nhã lại vô lượng?
Đáp: Phật
kinh vô lượng, kinh đến nước Hán, số chẳng đáng nói, nhưng nay chỉ thấy
Bát-nhã nhiều bộ, chưa thấy kinh khác, có nhiều
bộ, nay luận về vấn đề
Bát-nhã nhiều bộ: chúng sanh nhập đạo phải do từ Bát-nhã, nguyên do là
sao?
Tất cả hàng phàm phu chưa đắc đạo đều do bởi
Hữu sở y trước (có chỗ nương dựa, có chỗ dính mắc, có chỗ
chấp trước, có lẻ dịch
đúng nhất là dính mắc vào chỗ Hữu. Vì Hữu và
Vô là hai phạm trù khác nhau,…)
Bát-nhã chánh phá cái
Hữu sở y trước
(nương dính vào phạm trù
Hữu) của chúng sanh, cho nên
thuyết pháp,
Vô y trước (y trước vào phạm trù vô, có người hiểu là pháp không có y
trước, pháp không có
chỗ nương dựa). Bát-nhã là chơn thật sám hối.
Các kinh Đại
Thừa khi biện về
sám hối chơn thật đều y
theo Bát-nhã,
nương vào Bát-nhã.
Như kinh Phổ
Hiền nói: “Tất cả biển
nghiệp chướng, đều
sinh từ
vọng tưởng, nếu người muốn
sám hối, đoan tọa niệm thật
tướng”. Kinh Đại
Niết-bàn cũng nói: “nếu nghe vô ác, vô thọ, trong tội của

vương, ắt đắc trừ diệt”.

Hỏi: Chư kinh mỗi kinh thuyết pháp vô sở đắc đều diệt tội
nặng, sao đây chỉ nói
chủ kinh diệt tội đều y theo nương theo Bát-nhã? Đáp:
Chư Đại thừa kinh tuy đều là vô y, vô đắc, nhưng chỉ
có kinh Bát-nhã tạo tác
nhiều thuyết vô y, vô đắc, chánh phá căn bệnh
y, đắc của chúng sanh,
kinh khác chẳng vậy, đến như kinh Niế bàn chính yếu nói về Thường, vô thường, kinh Pháp
Hoa tỏ về pháp
“Hội tam quy nhất”, kinh Hoa
Nghiêm nói chi tiết về Bồ-tát nhân quả đức
hạnh, chẳng biện rõ về
vô y vô đắc. Do vì nghóa trên, chúng kinh thuyết đắc đạo cùng với
Diệt tội đều
cần Bát-nhã, do vì
Bát-nhã có nhiều bộ
khác nhau, nên chi chỉ lấy
yếu chỉ chính của chúng. Chúng sanh thường có căn
bệnh “y, đắc”, nên
Như Lai thường thuyết pháp “vô y vô đắc”.
Như kinh Nhi Da nói: “Phật
từ đêm đắc Đạo cho đến đêm Nê Hoàn
(Niết- bàn) thường thyết
Bát-nhã”. Năm thời và tám bộ đâu có gì nhiều. Hỏi:
Niết-bàn năm thời thành ra năm bộ,
Hoa Nghiêm tám
hội sao lại chẳng thành tám bộ?
Tám Hội đã hợp thành một bộ,
sao
năm thời chẳng hợp lại
thành một bộ?
Đáp: Xét
chung thì đều cùng loại như nhau. Nay chẳng vậy,
Hoa Nghiêm tám hội, nó
mang ý nghóa là trước sau tương thành cho
nhau, như trước nói; Thập
Tín, Thập Trú, Thập hạnh, Thập hồi hướng,
Thập Địa và Đại
Tiểu Tướng hải, đó tức là cạn
và sâu, thứ tự nhân quả
tương thành cho nhau, cho nên có thể hợp lại thành một bộ.
Còn Năm thời Bát-nhã chẳng phải
là cạn, sâu thứ tự trước sau tương thành nhau,
cho nên khai ra thành năm bộ.

HAI KINH TRƯỚC SAU

Hỏi: Kinh Ma Ha
Bát-nhã và kinh Kim Cang Bát-nhã, kinh nào thuyết trước? Đáp:
Khai Thiện pháp sư,
Hội khể cơ
pháp sư,
Cô Tô Hoa Sơn Nhan Pháp Sư, Đại lảnh
Sư đều nói:
“Như Kinh Nhân
Vương đã liệt
kê; trước thuyết Ma Ha,
tiếp đó thuyết kim cang”, còn dùng hai nghóa để chứng thực điều trên:
1- Cuốn Đại Trí Luận nói: “ Trước kia chưa thuyết Bồ-tát Hạnh, nay mới bắt đầu muốn vì
Di Lặc,… thuyết
Bồ-tát hạnh, cho nên thuyết (Ma
Ha) Bát-nhã”. Nếu trước kia đã thuyết Kim Cang ắt
đã thuyết Bồ-tát Hạnh thì chẳng nên nói là “chưa
thuyết”.
2- Phần đầu kinh Kim Cang Bát-nhã nói: “Thiện hộ niệm chư Bồ-tát, thiện phó chúc chư Bồ-tát”.
Chưa thuyết kinh Ma Ha Bát-nhã thì chưa có
Bồ-tát thì làm
sao phó chúc hộ niệm?
Thuyết kinh Ma
Ha Bát-nhã xong rồi
mới có
Bồ-tát, kinh Kim Cang Bát-nhã là thuyết sau thì mới có thể
nói “Hộ niệm phó chúc Bồ-tát”.

Lại có người nói:
Trước thuyết
kinh Kim Cang,
sau thuyết
kinh Đại Phẩm (Kinh Ma Ha
Bát-nhã, còn gọi là Đại Bát-nhã). Căn cứ
vào đâu mà biết điều
đó? Có ba nghóa và ba văn để chứng thực. Ba nghóa là:

Kim Cang là tên gọi của phá tướng. Trong mười hai năm gọi là
Hữu Tướng giáo, những người thụ giáo,
sinh tướng phân biệt, chấp chặc
khó trừ, Phật đầu tiên khai mở kinh này, tỏ về
đạo lý thâm sâu của vô
tướng để phá tướng kia trước dính tâm, vì vậy
mà mượn Kim cang
dụ cho không giải.

Khi thuyết kinh này chỉ tập hợp ngàn hai trăm năm mươi
Tỳ kheo, chẳng rộng rải tập hợp
Thiên nhơn Bồ-tát, chính vì
sắp nói về thậm thâm không lý để hóa độ những chúng
sanh
trước tướng, khiến
cho những đệ tử thân cận sớm được ngộ giải,
nhờ đó mà tiện cho việc
truyền giáo, tiện cho ciệc Thanh Văn giúp Phật hoằng
dương giáo hóa. trong lý
Bồ-tát cận Phật sự tích càng xa hơn.
Lại vừa muốn khiến
Bồ-tát chuyển giao, để Thanh Văn vọng ngạn mà thối, cho nên trước tiên vì
những người thường theo Phật mà thuyết kinh này.

Hình tiểu mà có Đại. trước kia thuyết kinh này (kim
cang) rất tóm lược, chưa nói chi tiết về Bồ-tát
vạn hạnh, gọi đó là Tiểu, về
sau diễn nói phóng
Quang Bát-nhã, kinh này mới trở lại nói mở rộng chi tiết
về vô tướng giải vạn hạnh sai biệt, danh là kinh Ma Ha Bát-nhã, suy từ
nghóa trên mà biết Kim Cang Bát-nhã là thuyết vào thời thứ nhất, tiếp
theo là Ma Ha Bát-nhã tại thời thứ hai.

Văn chứng cũng có ba:

Phần sau kinh này (km cang) “Tu Bồ-đề hỏi Phật: có chúng
sanh nào khi nghe ngôn thuyết chương cú như thế,
sinh thật tín hay không?”
Nếu trước kia đã thuyết Đại phẩm rồi, vô lượng chúng
sanh
đắc tín giải ngộ, chuyển giáo thuyết pháp, Thiện
Cát (Tu Bồ-đề) ở Đại
Phẩm (Kinh Đại
Bát-nhã) giáo môn chưa từng có nghi ngờ này, đợi cho
đến kinh này (kim cang) mới trở lại nghi hỏ, nghóa
thật khó hiểu!

Ngài thiện cát giải ngộ nói: “Tôi từ xưa nay
sở đắc tuệ nhãn
chưa từng được nghe kinh như vậy”, Nếu vậy trước
kia Phật thuyết Đại
phẩm, (trước kia Tu Bồ-đề đã nghe rồi) há lại
chẳng thể thuyết
kinh chuyển giáo, đâu thể nói là “chẳng nghe thâm
kinh”. Nếu đã nghe mà
chưa ngộ thì là làm sao có khả năng chuyển giáo.

Thiện Cát đáp Phật: “Chẳng nên lấy ba mươi hai tướng thấy

Như Lai”. Nếu
trước kia đã nghe Đại phẩm rồi thì sao lại còn chấp
sắc tướng là Phật.
Nếu sinh chấp đó thì chẳng gọi
là “giải không”.
Mới biết rằng vì chấp
chặc Tướng giáo ngày xưa mà cho sắc thân là
Phật. Về ngài khai Thiện
nêu ra hai nghóa để làm chứng. Nay cần giải thích chúng:
1.Đại Trí Luận nói: “Trước thời thuyết Ma Ha Bát-nhã, chưa nói về Bồ-tát Hạnh”. Đó là chưa nói chi tiết về Bồ-tát Hạnh mà
thôi, chứ chẳng phải
chẳng đã lược thuyết Kim cang;
2. Vì chưa thuyết Đại phẩm nên chưa có “Bồ-tát thiện phó chúc”. Việc này chẳng vậy. Nay nói rằng:
Phật sơ thành đạo, lấy
Tam thừa độ người, há lại không có
Bồ- tát phó chúc, Di lặc
tức là người ấy, căn cứ theo văn và nghóa mà
suy nghó thì biết rằng kinh Kim Cang được thuyết trước. Nay tỏ rằng:
Hai giải thích đó chưa
thể chính xá, lời nói tùy nghi thì sao lại có thể định chúng là có trước
hay sau, hoặc có cùng một thời thuyết đủ
cả nhiều bộ, hoặc có thể cùng một bộ mà trãi đủ cả
nhiều thời, đợi đến trong
Đại phẩm sẽ giải thích ngọn ngành hơn.

KINH TÔNG
Hỏi: Kinh này
lấy gì làm Tông?
Đáp: Người
giải thích khác nhau, có người nói: lấy vô tướng
cảnh làm tông. Vì sao? Khi
thuyết kinh này chính là để quét sạch vạn tướng tỏ rõ lý vô tướng, cho nên lấy cái lý của vô tướng làm tông
của kinh này.

Có người nói: kinh này lấy
Trí tuệ làm tông, tự có
hai thuyết:
một thuyết nói; Tuệ có
hai loại:

1. Trí tuệ trong Nhân;
2. Trí tuệ trong Quả. Nay chính là lấy trí tuệ trong Nhân làm tông của kinh này. Có bốn văn làm chứng:
1.Phần đầu Kinh Đại phẩm nói: “ muốn đắc Nhất Thiết chủng trí, nên học Bát-nhã”. Ý nói: muốn đắc Phật Địa trí tuệ thì phải tập trí tuệ
trong Nhân;
2.Phẩm khuyến học “Thông khuyến tam thừa học Bát-nhã”. Kinh này chưa thuyết
Nhị thừa làm
Phật mà khuyến
khiến học Bát-nhã, chứng
Bát-nhã chỉ ở tại trong
Nhân chứ chẳng phải là Quả;
3. Phần đầu của cuốn Thích Luận nói: “Vì Di Lặc,… thuyết Bồ-tát
Hạnh, cho nên thuyết
Bát-nhã”, mới biết là Bát-nhã hành ở trong Nhân, đến quả thì đổi tên là vạn Đức;
4.Thích luận quyển 49 nói: “Trong Nhân thì tên gọi là Bát-nhã,
khi Bồ-tát thành Phật thì chuyển tên gọi là Nhất Thiết Chủng Trí”,
cho nên Bát-nhã chẳng thuộc Phật, chỉ thuộc
Bồ-tát. Lại nói: khi
thành Phật, Bát-nhã chuyển tên gọi là Tát Bát-nhã,
Phật trí cực kỳ cứng
bén, tức là kim cang tát Ba Nhã, nay đã thuyết Ba
Nhã, cho nên biết chỉ tỏ
về thập Địa Vô Lậu. do vậy chính là Bát-nhã trong

Nhân làm tông.

Có người nói: từ
sơ địa trở lên cho đến rốt cùng
Phật quả, đều
bình đẳng, thảy đều làm
Thể của kinh. Đây là Nhân và Quả đều làm
Tông kinh, tức ngài Khai
Thiện cựu dùng trong Nhân Tuệ. Lại có hai thuyết:
có người nói; chỉ lấy vô tướng thật tuệ làm
tông kinh, kinh Thắng Man nói:
Kim Cang là dụ cho Đệ nhất nghóa trí.
Có người nói:
Thật trí và phương tiện trí đều là
Tông của kinh, cho nên kinh Đại
Phẩm thuyết
hai vòng đã nói đầy đủ
về hai Tuệ. Có người nói: Cảnh và trí hợp lại
làm Tông kinh.
Dao pháp sư nói” nói về kinh tông, cực thì lấy thật
tướng làm tông, nói về
Thánh Tâm thì lấy
Diệu trí làm chủ.
Do vậy, Trí và Cảnh hợp làm kinh tông.

Hỏi: Những thuyết trên, thuyết nào là thật?
Đáp: Có
người nói: đều có đạo lý, đều là Phật ngữ.
Có người nói: các thuyết như trên thảy đều đánh mất ý Bát-nhã.
Lại có người nói: chỉ có giải thích của tôi là đúng, những giải thích khác
đều sai.
Như Trang Nghiêm nói: Nhân
gọi là kIm ang, quả chẳng phải Kim Cang, vì trong
Nhân thì đoạn Hoặc, còn
Quả Địa thì
chẳng đoạn.
Khai Thiện nói: Nhân và Quả đều
là Kim ang, Nhân và Quả đều đoạn Hoặc, cho
nên nói rằng:
Phật trí đoạn Phật,
Bồ-đề trí đoạn.
Nay tỏ rằng
Bát-nhã không có một tướng nào nhất định, như đống lửa lớn, bốn bề chẳng thể
tiếp xúc, há lại có
thể hấp chặc, nhất định một tướng nào đó. Nay
sẽ
trách từng thuyết một:
Nếu nói Cảnh là Bát-nhã, nhưng nay Bát-nhã ở ông chính là trí tuệ,
sao lại biện về
Bát-nhã chẳng lấy
Bát-nhã làm
Tông mà lại lấy chẳng
phải Bát-nhã (phi Bát-nhã) làm tông? Tránh hỏi
tiếp theo là: Nếu lấy trí
Tuệ làm tông. Đại trí Luận nói: “Bát-nhã thì thâm trọng
(sâu nặng),
Trí tuệ thì khinh bạc
(mong nhẹ).
Nay đã thuyết
thâm trọng Bát-nhã, vì
sao chẳng lấy
Bát-nhã thâm trọng làm tông mà
lại lấy Trí tuệ khinh bạc
làm Tông? Thánh vấn tiếp nữa là: Nếu thủ lấy
tri tuệ trong Nhân, cho đó
là Bát-nhã, đó cũng chẳng đúng! Vì sao?
Trong kinh có nhiều thứ
thuyết, hoặc nói: “Nhân gọi là Bát-nhã, Quả gọi
là tát Bát-nhã”, hoặc nói: “Nhân quả đều gọi
là Bát-nhã, nhị
Đại Kinh nói:
“Trong ba Đức, có
Đức Bát-nhã”, cho nên biết
Bát-nhã cũng
là tên gọi Quả Quả,
chẳng nên thiên chấp. Câu hỏi tiếp: Nếu nói bắt
đầu từ sơ địa, cuối
cùng đến Phật quả đều thông thủ Nhân Quả làm
Tông, điều đó cũng
chẳng đúng. Thích Luận nói: “Có người nói: Lậu, vô
lậu tuệ đều là
Bát-nhã. Có người nói: chỉ vô lậu Trụ trí là
Bát-nhã” Long Thọ không có phê
phán. Vì nhân duyên gì mà ông thiên chấp? Lại
hỏi: Nếu nói Bát-nhã
thông cả Nhân quả thì vì sao cuốn Thích Luận lại nói

là Nhân? Đó
tức là đắc thông mất cái (riêng) biệt (được cái chung
mà lại mất cái riêng).
Trách hỏi tiếp: Nếu nói Cảnh và trí hợp làm
Tông thì cũng phải
Cảnh Trí làm Bát-nhã.
Trong nghóa của ông,
Trí là Chánh Bát-nhã, cảnh là
tương tông Bát-nhã (Bồ-tát theo cùng, Bát-nhã phụ) thì cũng đúng phải trí là
chánh Tông, cảnh là tương tòn Tông, thuyết này và thuyết trên có khác gì đâu!
Câu hỏi tiếp:
Nếu nói cả bảy
nhà đều đúng, ấy chẳng
biết đắc thất mà thôi, như người mù ngu si
chẳng biết con đường
thông hay chẳng thông, đều nói là con đường. Cho nên trở lại thành ra là thất.
Câu hỏi tiếp” nếu nói ngài trang nghiêm là
đúng, ngài khai Thiện là
sai. Khai Thiện cũng cho khai thiện là đúng,
trang nghiêm là sai. Này
cũng một đúng một sai, kia cũng một đúng một sai,
rốt cuộc ai đúng? Như Đại Phẩm nói: “Kiến này
là Thật, ngoài ra
đều là vọng ngữ mà thôi”.

Hỏi: Sơn Môn
giải thích giống hay khác với người khác?
Đáp: Nếu
cầu do đâu mà có nhiều giải thích thì còn có thể
hỏi giống hay khác với
nghóa hiện nay. Cầu còn bất khả đắc thì còn
giống hay khác với ai?
Năng như vậy, bất đồng bất dị, bất tự bất tha,
vô y vô đắc, nhất vô
sở trú, tức là
Huyền Tông của Bát-nhã, những giải thích trên hữu
sở y trú (có chỗ nương trú, hoặc là nương trú vào phạm trù hữu) đều chẳng phải
Tông của Bát-nhã.
Nay tỏ rằng:
Bát-nhã không có
định tướng (tướng nhất
định, tướng quyết định), tùy duyên thiện xảo, nghóa nào
cũng thông.
Mà chánh Bát-nhã chưa từng cảnh với bất cảnh,
Trí và bất trí, cho đến
Nhân với bất nhân, quả với bất quả.
Phương tiện
tùy duyên, tại Nhân gọi
là Nhân, tại quả gọi là quả, tại Cảnh gọi là
Cảnh, tại trí gọi là Trí, cho
nên Quả, Nhân, Cảnh, trí tất đắc, danh đều đắc. Như triệu
sư nói: người vốn
năng Cảnh, trí, Nhân, Quả, há lại là
sở
năng của cảnh trí Nhân
quả, thà lấy phi cảnh phi trí, năng cảnh năng trí,
phi Nhân phi quả, năng
Nhân năng quả mà thôi. Nhưng nay theo văn
mà xét, vẫn nói rằng:
Bát-nhã phi nhân phi quả, chính lấy Nhân quả làm tông.

Hỏi: Với nghóa gì mà biết nhân quả là Tông? Đáp:
Kinh và luận văn đều nói như thế.
Kinh nói: phát
Bồ-đề tâm, trú
Bát-nhã cho đến vô trú tướng bố thí,
Đại nguyện, đại Hạnh, như vậy tức là nghóa của Nhân, tiếp đó đắc
Như Lai vô vi pháp thân tức là
những Quả. Còn luận văn
thì trong chương chí Tín giả nói: “ thuyết Nhân
quả thâm nghóa, vào thời ác thế kia, bất không ắt
Hữu thật”. Mới biết khi đã nói xong về
Nhân quả, sau đó mới nói về
Tín Thọ, vì vậy mà biết
Nhân quả là chánh tông của kinh này.

KINH DANH
Chia ra năm phần để
giải thích:


1.Phật thuyết;

2.Kim cang;
3. Bát-nhã;

4.Ba-la-mật;
5. Kinh.
1.Phật Thuyết: kinh viết: Kim cang Bát-nhã Ba-la-mật. Giải thích rằng: Đề Kinh có hai loại:

1. Đầy đủ;
2. Chẳng đầy đủ. Nếu đầy đủ thì phải nói “Phật thuyết kim cang Bát-nhã. Nếu chẳng đầy đủ thì chỉ nói “Kim Cang Bát-nhã”.

Hỏi: Kinh khác
vì nhân duyên gì chẳng đề “Phật thuyết” Đáp:
Tất cả chư kinh,
Phật khẩu tự thuyết đều phải đề là
“Phật thuyết”, mà
không đề là vì lược bớt.

Hỏi: Vì sao
kinh này đề là “Phật thuyết”?
Đáp: Đại
trí Luận nói: có năm loại người thuyết:

Phật khẩu thị thuyết.

Đệ tử thuyết.

Chư Thiên thuyết.

Tiên Nhân thuyết.

Hóa nhơn thuyết. Kinh này là Phật khẩu tự thuyết, chẳng phải
người khác thuyết, vì vậy mà đề “ Phật thuyết”.
Hỏi:
Kinh khác cũng là
Phật khẩu tự thuyết, chẳng phải loại
người khác thuyết, vì
sao chẳng nói là “Phật tự thuyết”? Đáp: Đã nói như trên, đáng lẻ phải đề, vì để lượt bớt.
Lại nữa, như kinh Đại phẩm,… Phật
bảo Tu Bồ-đề thuyết, chẳng phải Phật tự
thuyết. Do vậy chẳng thể
đề là “Phật thuyết”. Chỉ đề “Ma-ha Bát-nhã”
Bát- nhã kiêm cả
Sư (Phật) và đệ tử thuyết.
Kinh này chẳng vậy.
Tuy đối (đáp) Tu Bồ Đề
nhưng Phật tự thuyết chứ chẳng bảo Tu Bồ-đề
thuyết. Lại nữa, theo lý mà nói thì nên
đề “Phật thuyết”, nguyên do là
sao?
Các ngoại đạo lục
sư cũng đều
thuyết kinh, nay e rơi vào tà kiến, muốn
tách biệt rõ ràng với
lục sư nên đề “Phật thuyết” khiến người tín thọ
nhận pháp. Lại nữa, Đạo
chẳng cô vận, ắt phải do người hoằng, pháp tuy
là Thầy của Phật, cần
phải do Phật thuyết thì pháp mới có thể hoằng.
Do vì nghóa đó mà đề
người Năng thuyết và pháp sở thuyết thì đầy đủ về nghóa.

Kim Cang:
Hỏi: “Kim Cang” là tên gọi thí dụ hay là tên gọi pháp?
Đáp: Có
người nói: Kim Cang, như trong thế gian, Kim Cang bảo (Kim
cang) vừa cứng mà lại vừa bén, thí như Bát-nhã.
Thể cứng Dụng bén, nay cho rằng chẳng vậy.
Vì sao?
Vì ông sinh hai kiến về
Dụ và Pháp, hai kiến đó là
Kim Cang chỉ là
Dụ chứ chẳng phải pháp (phi pháp).
Bát-nhã chỉ là pháp mà chẳng phải Dụ, thế thì
Dụ bị ngại ở
pháp, chẳng thể cho dụ là pháp, pháp ngại ở
Dụ chẳng thể cho pháp
là dụ. Lại nữa, nếu nói mượn kim cương thế gian để dụ cho
Bát-nhã thì cũng
phải mượn trí tuệ thế
gian dụ cho Bát-nhã. Nếu nói Bát-nhã tự nó có trí
tuệ chứ chẳng phải trí
tuệ thế gian thì cũng phải tự nó có kim cang,
chẳng phải kim cương thế
gian. Lại nữa, nếu nói Kim Cang là Thí Dụ thì tên gọi ma ha” cũng phải là thí dụ.
Nếu nói Thể của Bát-nhã rộng lớn
là “Ma Ha” thì cũng
phải nói Thể cứng bén mủ Bát-nhã là Kim Cang.

Hỏi: Ông nay
vì sao lại nạn vấn như vậy? Đáp:
Bát-nhã gọi là pháp chơn thật, vô
sở y chỉ, chẳng
thể nói Đại, chẳng thể nói Đại, chẳng thể nói tiểu, chẳng thể nói là pháp, chẳng thể nói là Dụ, vượt mọi ngôn ngữ, diệt mọi quán hành, chẳng
tiểu chẳng Đại, khen ngợi là Đại, phi
Kim Cang, phi bất kim cang, khen ngợi
là kim cang, phi tiểu phi đại, mượn đại để tuyên (dương) nó Đại đã
là pháp. Phi kim cang phi
bất kim cang, mượn kim cang để tuyên (dương) nó (thì) kim cang cũng có thể là pháp.
Mượn kim cang để đặt tên cho
nó (thì) kim cang đã là
Dụ. Mượn Đại để đặt tên cho nó (thì) Đại cũng
là Dụ. Do vậy, lấy Dụ
mà gọi nó thì tất cả đều là Dụ, lấy pháp mà gọi
nó thì tất cả đều là
pháp. Lại nữa, kim cang là Dụ, Bát-nhã là pháp;
Kim cang là Dụ, phi
Dụ làm Dụ, cái lý
sở dụ, phi lý làm lý, (đã là) phi lý làm lý (thì) tuy là lý mà (lại
là) sự.
Phi Dụ làm dụ (thì) tuy (là)
sự mà (là) lý. Vì tuy lý
mà sự, cho nên biết phi lý, vì tuy
sự mà lý cho nên biết phi
sự, do vậy Bát-nhã chưa
từng lý, sự, chỉ trong vô danh tướng, mượn
Danh tướng mà thuyết, vì
vậy, Kim Cang là sự, Bát-nhã là Lý, hai thứ này
là nghóa bất Nhị. Vì
chúng sanh, mượn danh tướng mà thuyết là nhị
(hai), há lại định chắc
là nhị (hai) sao?

Hỏi: Kim cang là gì?
Đáp: Đại
Trí Luận nói: tiếng ngoại quốc gọi là “Việt Độ”.
Tiếng hán gọi là Kim ang, lại nữa, kinh Hoa Nghiêm
gọi đó là chước gia
la, tiếng Hán dịch là Kim
Cang Vi Sơn. Lại nữa, tương truyền củ gọi đó là
bạt Đồ la. Ngài Chơn Đế tam tạng thì gọi là bạt Đồ la Xa la. Hỏi: xưa dịch “Bạt Đồ la” là
Kim Cang, xuất từ văn của kinh nào? Đáp:
Kinh Hiền Ngu quyển thứ hai,
Xú nữ của vua
Ba Tư Nặc tên
là Bạt Đồ
la, tiếng Tấn (tiếng hán) gọi là Kim Cang.

Hỏi: Ông lấy
Kim Cang để dụ cho Bát-nhã, đó có ý nghóa gì?
Đáp: Như
châu báu ở thế gian, kim cang (cương) là đệ nhất, châu báu của xuất thế gian thì
Bát-nhã là đệ nhất.
Lại nữa, như báu kim cương, tất cả người đời chẳng thể giá nổi, mọi công đức do pháp
bảo Bát-nhã
sinh ra thì mọi người đời chẳng thể lường nổi.
Lại nữa, như bảo Kim
Cang nếu đặt nó trên đỉnh núi hay đặt nó tại đất bằng, nó một
mực đêm thẳng xuống
không gì làm trở ngại, cho đến vùng đất Kim
Cang, đồng tính chất với nó mới dừng lại.
Bát-nhã Kim Cang cũng lại như
vậy, đặt nó ở đỉnh
núi phước hay đặt nó tại đất bằng tội, xuyên qua
không có gì làm trở
ngại, khi đến thật tướng chư pháp, phi tội phi phước,
phi hữu phi vô, đồng tính
với nó, thì mới (dùng) trú. Lại nữa, như bảo kim cang ở thế gian, lấp lánh
trong suốt, nên
La Thập (Cưu
Ma La Thập) nói; “Phương thốn
Kim Cang, soi mấy chục dặm, vật đều hiện rõ,
Bát- nhã cũng vậy,
soi nước
Thật Tướng, thông
suốt
thanh tịnh”.
Lại nữa, như bảo Kim Cang,
ngoài Na la Diên ra, mọi chúng sanh (còn lại)
đều chẳng thể cầm giữ,
Bát-nhã cũng vậy, ngoài những người tín ngộ vô
y vô đắc đại lực quán
ra, còn những chúng sanh thích tiểu pháp, và trước
kiến thì chẳng thể tín trì, như Kinh nói: “Vì những
người phát Đại
thừa mà thuyết, vì những
người phát tối thượng thừa mà thuyết”, nếu
những người vui thích với tiểu pháp và những người chấp dính cái thấy cái
biết hiểu của mình thì
chẳng thể tín trì. Lại nữa, ví như trượng phu nuốt
tiểu Kim Cang thì suốt đời
chẳng tiêu hóa. Bát-nhã cũng vậy, nếu liểu ngộ được thì chẳng thể hư diệt,
sẽ đắc làm Phật.
Lại nữa, nếu có chúng
sanh đắc bảo
Kim Cang, viễn ly tất cả bần cùng khốn khổ, thụ hưởng an
lạc. Nếu đắc Bát-nhã
thì sẽ viễn ly nổi khổ sinh tử, đắc đại Niết-bàn. Lại nữa, như bảo kim cang, chỗ nó
sở tại có khả năng tiêu trừ ác quỷ
và trùng độc.
Bát-nhã cũng vậy, chỗ
Bát-nhã sở tại, thiện ma ngoại đạo
ác quỷ chẳng thể làm gì
được. Lại nữa, như bảo Kim Cang có thể
đậptam mọi vật mà Kim
Cang ấy chẳng bị sức mẻ, Bát-nhã cũng vậy, đập tan mọi phiền não mà chẳng
sức mẻ.
Lại nữa, tất cả mọi vật chẳng thể đập bể
Kim Cang, Bát-nhã cũng vậy, tất cả luận giả và chư phiền não
chẳng thể đập phá
Bát-nhã. Lại nữa, như báu Kim Cang dưới ánh mặt trời
thì sắc chẳng nhất định,
Bát-nhã cũng vậy, ở trong đại chúng cũng
chẳng (nhất) định, hoặc gọi là Nhân, hoặc gọi danh là Quả, ở trong người tiểu tâm thì gọi danh là Tiểu,
ở người Đại tâm thì gọi danh là Đại tại cảnh thì danh là cảnh, tại
Trí thì danh là Trí, mà
Bát-nhã ấy không có một tướng nào nhất định, cho nên kệ nói:
“Bát-nhã là một pháp,
Phật thuyết
nhiều thứ danh, tùy lực của
chúng sanh, vì họ (mà) đặt tên khác”.
Lại nữa, như báu
Kim Cang tuy có nhiều thứ thắng dụng như vậy nhưng chưa từng có tâm tự nói ta thắng hơn,
Bát-nhã cũng vậy, tuy có vô lượng chủng
chủng công đức nhưng
chưa từng có tâm. Do đó, Bát-nhã bất khả tư nghị.

Hỏi: Kim cang
xuất xứ ở đâu?
Đáp: Tỳ Bà
Sa nói: “Như từ khoáng xuất vàng, từ vàng xuất Kim Cang”.

Mới biết Tinh nằm trong vàng gọi danh là kim cang. Hỏi:
Kim Cang và
Thiên Như ý châu (hạt châu như ý ở cõi trời)
là khác nhau hay giống nhau?
Đáp: Đại
Trí Luận nói: “Đế Thích tay cầm Kim Cang đấu với
Tu La, vở vụng rơi xuống
Diêm phù đề biến thành Như ý châu”. Tỳ Bà
Sa nói: Kim Cang có thể
phá phả lê Sơn và Như ý Châu” cho nên biết
là khác nhau. Lại nữa,
ở đây tỏ Bát-nhã giống với Kim Cang nhưng
Bát- nhã này
siêu tuyệt kim cang, chẳng thể thí dụ.
Kim Cang là vật thế
gian, Bát-nhã thì phi thế gian.
Kim cang ở thế gian khi mất thì buồn, khi
được thì vui. Người
đắc Bát-nhã thì vô ưu vô hỉ. Kim Cang là vật vô tri,
còn Bát-nhã vô tri mà
không có chỗ nào chẳng tri. Vô lượng công đức
nay lược nói mà thôi.
Lại nữa, có người nói: Trong Thanh văn pháp, từ
Giả Danh không
suất cho đến cuối cùng là
La Hán đều gọi chung
là Kim Cang.
Trong Bồ-tát pháp, từ
Tam Thập Tâm cuối cùng đạt đến
Phật tuệ gọi chung danh là kim
cang. Nếu riêng mà xét thì từ Sơ Địa trở lên
rốt đến Phật tuệ mới
gọi là CHơn Kim Cang. Vì sao? Vì người Tam
Thập Tâm (ba mươi tâm;
Thập tín tâm,…) chỉ là học vọng, chưa
đắc chơn vọng, chỉ là phục Hoặc, chưa đắc đoạn Hoặc, tướng còn
nhập (vào) Thể.
Cho nên chưa thể gọi là chơn kim cang.
Còn đắc hương tòng gọi
là kim cang,
Sơ Địa trở lên, đắc ở chơn vọng
giải chánh, có thể đoạn
Hoặc, tướng chẳng nhập
thể, đó là chơn kim cang. Cựu cho rằng cái tâm
Học cùng cực là dụ cho
kim cang. Theo nghóa của khai Thiện; phục hoặc
đã khắp. Hoặc của vô
minh nguyên phẩm, Hoặc này khó phục hất, chỉ
cái tâm học cùng cực
này mới có thể phục nó, đến Phật quả, khởi
Phật trí mà đoạn nó, do ở
nghóa đó mà tạm học cùng cực gọi là Kim Cang.
Lại nữa, có người
nói: Tâm học cùng cực là năng đoạn hoặc, cho nên gọi là
Kim Cang. Những thuyết như vậy đều nói là có (cái).
Hoặc để mà Đoạn
(sở đoạn), có (cái)
Giải năng đoạn, vì nghóa này cho nên gọi
là Hữu sở đắc. Vì là
Hữu sở đắc, cho nên chẳng thể đoạn Hoặc, không
có kim cang, như trong kinh nói: “Người Hữu
sở đắc, chẳng từ một địa
đến một địa”.
Lại nữa, ông nói khi chưa đoạn (dứt)
Hoặc thì có
Hoặc mà không có giải. Khi
đoạn hoặc thì có giải không có Hoặc, thế thì
Hoặc là vốn có mà nay không có, giải là vốn không có mà nay có. Đó là
sinh diệt quan, như trong kinh nói: “Chư pháp vốn có, nay không có”.
Lại nói: “Nếu chư pháp
trước kia có, sau đó không có thì chư Phật
Bồ-tát ắt có tội
quá”. Nay điều muốn nói là: biết Hoặc vốn bất hữu, nay
cũng bất vô. Giải vô
bất vô, nay cũng bất Hữu, do đó chư pháp bất Hữu
bất vô, bất sinh bất
diệt, phi phược phi giải, vô quán vô duyên, mới
gọi là Bát-nhã.

Hỏi: Nếu vậy, vì sao kinh nói: “Một niệm tương ưng (với) Tuệ
thì đoạn phiền não và tập”.
Đáp: Nếu
thấy có sinh diệt thì chẳng thể đoạn, vì liểu chư
pháp bất giải bất Hoặc,
phi đoạn phi bất đoạn, cho nên phiền não đoạn. Hỏi:
Kim Cang chỉ dụ cho
Bát-nhã hay còn dụ cho những pháp khác?
Đáp: Mượn
Kim Cang để dụ cho nhiều thứ khác nhau. Đại kinh khi dụ pháp thân thì gọi là
Kim Cang Thân. Lại dụ tam muội gọi là
Kim Cang Tam Muội, đó là
dụ cho Định là kim cang. Nay ở đây dụ trí tuệ là Kim Cang. Hỏi:
Kim Cang là bảo ở trên cõi trời hay là bảo ở trong
loài người? Đáp:
Cõi trời và cõi người đều có, như
Kim Luân của
Chuyển Luân Vương là bảo
kim cang, vì vậy nó đụng vào vật gì cũng đều tan vụn.
Còn Đế Thích cầm kim cang đấu với
Tu La, Kim ang đó tức
là bảo ở cõi trời.
Bát-nhã:

Bát-nhã là tiếng ngoại quốc, cuốn Thích Luận có hai văn:
“Bát-nhã tiếng tần, cuốn Thích Luận có hai văn:

“Bát-nhã tiếng tần, tiếng hán gọi là trí tuệ”. Khai Thiện
dùng từ ngữ đó.

“Bát-nhã thì sâu dày, trí tuệ thì cạn mỏng, chẳng thể dùng trí
tuệ cạn mỏng để gọi cho Bát-nhã sâu dày”.

Trang nghiêm pháp
sư nói:
Bát-nhã gồm năm nghóa, trí tuệ
chỉ là một trong năm nghóa
đó, chẳng phải là chánh phiên dịch, nhưng
khi giải thích hai chữ trí
tuệ thì kinh luận giải thích khác nhau. Kinh Tịnh Danh tách hai chữ trí tuệ ra làm hai mà
giải thích;
“Biết chúng
sanh
tâm niệm như ứng thuyết
pháp thì khởi ở Trí nghiệp. Bất thủ bất xả, nhập Nhất tướng môn thì khởi ở
tuệ nghiệp”.
Cực chú thích đoạn
văn trên rằng: “Trí là
Hữu giải, Tuệ là
không giải, trí là
Hóa tha, tuệ là tự
hành”. Đại phẩm nói
rằng: “Đạo tuệ, Đạo chủng tuệ, Nhất thiết trí, nhất
thiết chủng trí”, thế
thì Danh từ trí tuệ thông cả không và hữu. Lại nữa, tại Nhân thì gọi là Tuệ, tại quả thì gọi là trí, như tại
Nhân thì gọi là
Đạo Tuệ, Đạo chủng
Tuệ, tại Quả thì gọi là trí, như tại Nhân thì gọi là Đạo Tuệ, Đạo chủng tuệ, tại quả thì gọi là
Nhất thiết trí, nhất thiết chủng
trí. Lại nữa, danh từ
“trí” thông cả
Nhân và Quả, như nghóa của ba trí.
Nhất thiết trí của Thanh
Văn, Đạo chủng trí của Bồ-tát, Nhất Thiết chủng
trí của Phật.
Lại nữa, danh từ
“Tuệ” thông cả
Nhân và Quả.
Kinh pháp Hoa nói: “Chư Phật bình đẳng đại tuệ”.
Cuốn Thành luận hợp cả
hai chữ trí và tuệ mà
giải thích rằng: “Chơn Tuệ gọi là Trí”. Và nói:
“Tuệ gọi là
người trí”, lại nói: “Về nghóa của Tuệ, trong kinh nói
Trí giải thoát là nghóa của
Tuệ”, cho nên trí giống như Tuệ.

Đại trí Luận
cũng có hai văn: “Bát-nhã, tiếng Tần gọi là Tuệ”
và “Tiếng Tần gọi là trí tuệ”.

Hỏi: Vì sao
Kinh luận cuốn thì nói xuất, cuốn thì nói một lúc
hợp lúc khai, chẳng một mực phân minh rõ ràng chỉ bày cho người
khác, khiến cho họ hiểu
một cách rõ ràng?
Đáp: Thích
nhân chẳng phải chẳng một mực phân minh rõ
ràng chỉ bày cho người
khác, mà nay có nói xuất, nói một đó là có thâm
ý. Vì chúng sanh xưa nay
vốn có tâm thủ trước. Vì nhân duyên đó mà hệ thuộc với ma.
Sinh tử chẳng dứt duyên, như bánh xe thường
chuyển, chẳng ngộ trung Đạo
Phật tính chánh
quán Bát-nhã.
Nay lại cứ một mực nói thật thì
sẽ càng tăng thêm tâm dính mắc kia, cho nên xuất
một chẳng nhất định, lay
động căn thức sinh tử, khiến cho quay trở lại
ngộ chánh pháp, cho nên
thuyết một cách chẳng (nhất) định là điều có ích lợi thâm
sâu vậy!
Nếu người học định chấp vào một lời văn nào đó
của kinh luận để thành nghóa của một nhà, một phái thì đều là người hệ thuộc
Ma mà thôi.
Hơn nữa, chúng
sanh chẳng phải cùng một quốc
thổ, cùng một căn tính,
cùng Thiện tri thức, vì vậy mà chư Phật dùng
nhiều thứ thuyết pháp.

Hỏi: Đã biết về tên Bát-nhã, Thể của Bát-nhã là gì?
Đáp: Địa
luận Nhơn nói: có hai loại Bát-nhã:


1. Chơn tu Bát-nhã, tức là Đệ Bát Thức;
2. Duyên tu Bát-nhã, tức là đệ thất thức.

Thành Luận Sư
nói: Duyên chơn Đế tâm, vong hoài tuyệt
tướng, cho tâm giải đó,
là Thể của Bát-nhã.

A Tỳ Đàm Sư
nói: Duyên Tứ Đế lý, vô lậu tuệ tướng, đó
là Thể của Bát-nhã.

Cả ba giải thích trên rất thịnh hành thời đó, đếu cần phải tẩy
phá. Đến Đại phẩm,
phần Huyền trung thì nói một cách chi tiết, nhưng
thời đó thường tụng
kinh đó, nay ở đây chỉ nói những câu chính yếu, để
trợ giúp cho quân tử
tham cứu huyền cơ, lãnh hội ngoài ngón tay chỉ.

Hỏi: Nay ở đây cho gì là Bát-nhã?
Đáp: Nếu
người hành, liểu ngộ điên đảo, hoát nhiên ngộ giải
thì đó giả gọi là Bát-nhã.

Hỏi: “Hoát nhiên ngộ giải: này là phi tâm (chẳng phải tâm)
sao?
Đáp: Giải
ngộ này phi tâm, phi ly tâm.

Hỏi: Thế nào
là phi tâm phi ly tâm? Đáp: Đã nói là
Tâm ngộ giải, thì há lại là ly tâm?
Tâm ngộ này
rốt ráo chẳng khởi Hữu
tâm nay vô tâm thì há lại là tức tâm?

Hỏi: Nếu nói
tâm ngộ thì vẫn là Tức tâm. Nếu nói ngộ tâm
này, bất đắc tâm Hữu
hay vô thì là ly tâm. Đáp:
Còn nói Tức và Ly thì vẫn là bất ngộ, nếu đã đắc ngộ thì
còn có Tức, ly gì nữa! Hỏi: Đã chẳng tức, ly thì đúng phải
chẳng mê, ngộ. Đáp: vì mê nên
nói tức, ly, vì ngộ nên hiểu không
có tức, ly, đã chẳng tức, ly thì
còn có gì mê, ngộ? Hãy
hiểu ý đó, đừng dính mắc lời nói đó.

Ba-la-mật Ba-la-mật, tiếng
Hán gọi là
Bỉ ngạn Đáo.
Theo phong tục
của ngoại quốc, hể làm
một việc gì đã xong xuôi thì gọi là Ba-la-mật.
Nay người ngộ đạo, tuy đã tích chứa công đức
nhiều kiếp.
Nếu chẳng đắc Bát-nhã thì Hạnh
chẳng thành, nếu ngộ Bát-nhã thì vạn hạnh đều
làm xong xuôi, cho nên gọi là Ba-la-mật. Hỏi: Đã có
Bỉ ngạn (Bờ kia).
Vì sao lại còn có
Thử ngạn (bờ
này) và trung lưu (giữa dòng)? Đáp:
Thánh nhân mượn thẳng danh ngôn mà thuyết
Bỉ ngạn, khến họ nhờ đó mà ngô nhập, đều cần phải tạo ra bờ này bờ kia hay
giữa dòng? Đại kinh nói:
“Tuy không có bờ này nhưng lại có bờ kia”, tức
là sự đó vậy, ắt cần tác giả. Đại trí luận nói: “Hữu kiến và vô kiến
là Thứ ngạn, trí tuệ phá
Hữu kiến và vô kiến là
Bỉ ngạn, Đàn (bố thí)
là Trung Lưu”.

Kinh Kinh có ba loại: hoặc văn là Kinh, hoặc lý là kinh, hoặc văn
lý hợp lại là Kinh. Địa
luận sư nói: Người trước (khi đến giai đoạn)
Tam, Thập tâm (Thập Tín,..)
thì văn là kinh, người Tam Thập tâm thì văn và lý
là kinh. Sơ Địa trở lên thì dùng lý làm Kinh.

Nay cho rằng vì văn lý nhân duyên cho nên là kinh.
Vì nhân ở
văn mà ngộ đạo, lấy
văn năng biểu làm kinh.

TRUYỀN DỊCH

Hỏi: phần ký
cuối Kinh Đại Bi Tỳ kheo Ni Bổn Nguyện nói: Bản Kim
Cang Bát-nhã có tám quyển, nay chỉ có một phẩm cách lượng
công đức, việc đó là
sao? Đáp: nghóa chẳng phải vậy.
Vì sao?
Một quyển kinh này vốn có
ba người phiên dịch:
1. La Thập Pháp Sư, niên hiệu Hoằng Thủy, năm thứ tư, ở Tiêu Dao
Viên, chánh phiên dịch một quyển, nếu có tám
quyển sao chẳng phiên dịch cho luôn;
2.Lưu Chi tam Tạng phiên dịch lại
ở đát Hán. Kinh cùng
với luận, hợp lại có ba quyển, mà kinh dài có một chương tín giả.
Luận giải thích đầu đuôi
sự và nghóa đã xong xuôi.
Phần đầu là nói về duyên khởi của kinh, nghóa của quy kính, phần cuối nói về tùy hỷ tán thán công đức.
Nếu có tám quyển thì vì
sao chỉ giải thích
một phẩm;
3. Chơn Đế Tam tạng, ở Lỉnh Nam, dịch lại kinh này, văn
tiểu mà ý rộng, chẳng
nói có tám quyển. Hơn nữa, kinh này có đủ ba
phần; Tư, chánh, lưu
thông, sao lại có thể nói là một phẩm. Hỏi:
Phần ký ở cuối
Kinh Đại Bi Tỳ Khưu Ni Bổn nguyện còn nói: Đầu tiên là thuyết Đại Phẩm,
Tiểu phẩm xuất ra từ trong đó, về
sau thuyết Quang tán, Đạo
Hành Xuất từ trong đó. Việc này là sao? Đáp: Điều ấy cũng chẳng đúng! Đạo
Hành vón là tên gọi
khác của Tiểu phẩm. Cuốn
Đại trí Luận phần trước thì liệt kê là Quang
Tán, Phóng Quang, Đạo hành, về
sau lại liệt kê là
Tiểu phẩm, phóng
quang, quang tán, cho nên
biết Tiểu phẩm tức là Đạo hành gọi tên khác
nhau mà thôi.
Duệ Công viết bài tự cho tiểu phẩm nói: kinh này ba
mươi chương, xuyên quán
nó bằng Đạo, cho nên gọi là Đạo Hành, thì
biết Đạo hành là Tiểu phẩm.

ỨNG NGHIỆM
Hỏi: Tụng trì
Bát-nhã, có nghiệm ích gì? Đáp:
Kinh này lư hành ở nước
Hán hơn hai trăm năm.
Người tụng được ích chẳng thể kể xiết.
Xưa kia tại núi, tăng tụng kinh này,
đàn chỉ trong không, hương
thơm đầy phòng. Lại nữa, khai Thi6n5 pháp sư tụng, kéo dài tuổi thọ thêm bảy năm.
Lại nữa, chi
só
Hành ném kinh Đại phẩm vào dòng lửa,
lửa tắc mà kinh chẳng cháy, quáng ích vô
lượng, chẳng thể kể hết.

CHƯƠNG ĐOẠN

Kinh này văn
ước lược, lý huyền vi, người chú thích ít người hiểu hết ý kinh, khiến cho chia đoạn mù mờ lẫn lộn, làm cho trười trăng
Bát- nhã bị che mờ
chẳng sáng tỏ. Nay liệt kê ý của các sư để tỏ
sự đắc
thất của họ. Vốn bởi
Đại Thánh, tùy duyên thuyết giáo, ý khiếu ngoài
nôm ngộ thật, ý chì ắt chẳng ở tại văn tư, mong được ý, lỉnh hội được yếu
chỉ của nó mà quy về,
đó là điều đã được truyền đạt vậy.

Từ đất bắc tương thừa nhau, Lưu Chi Tam tạng chia kinh ra thành mười hai phần để
giải thích:

1.Tự phần;
2.Hộ niệm phó chúc phần; trú phần;

4. Tu Hành phần;
5. Pháp thân phi hữu vi phần;
6. Tín giả phần;
7.Cách lượng phần.

8.Hiển Tính phần;

9.Lợi ích phần;
10.Đoạn nghi phần. 1


1. Bất trú Đọa phần;
12. Lưu Thông phần. Đại Thánh thuyết pháp, ắt có nguyên do, nên có
Tự phần. Sắp thuyết Đại pháp, ắt vì
chư Bồ-tát, những vị đã ngộ thì cần gia bị,
những người chưa ngộ thì phó chúc cho người đã ngộ, cho nên có phần hai,
Hộ niệm phó chúc. Đã
Hộ niệm phó chúc để cho họ trú trong Bát-nhã, cho nên có phần thứ ba, trú phần.
Tuy đã có thể trú lập nhưng còn phải tiến chư hạnh hơn nữa, cho nên tiếp đến có phần thứ tư, tu hành phần.
Do bởi tu cái Nhân vô đắc,
cho nên đắc cái giả vô vi, vì vậy mà tiếp đó là nói về
Pháp đàn phi
Hữu vi phần.
Thuyết nhân quả này, ắt có người trú
thọ, cho nên tiếp đến
cần tỏ về Tín giả phần. Tín Trì thì công đức vô
biên, cho nên cần tỏ về
cách lượng phần. Người trì thuyết, sở dó công
đức vô biên là do từ Phật Tính, nếu chẳng biết
Phật tính thì chẳng có công đức đó, cho nên có
Hiển Tính phần. Bởi y theo
Phật Tính mà tu công đức
thì lợi ích vô cùng, cho
nên cần nói về Lợi ích phần. Qua một vòng
thuyết pháp trên, người lợi căn thì đã ngộ, người trung căn hạ căn thì
chưa liểu ngộ, càng lại
sinh nghi, cho nên có phần thứ mười, Đoạn nghi
phần. Nghi tâm đã trừ
thì vô sở y trú. Cho nên có phần thứ mười một, bất
trú Đạo phần. Đại pháp
này chẳng những ích lợi ngay hiện tại, mà còn lợi ích cho vị lai, cho nên có phần mười hai, lưu
thông phần.
Tuy chia ra mười hai phần, nhưng chẳng ngoài
Nhân và Quả, gom cả đầu đuôi;
gồm có bốn vòng. Từ
Họ Niệm phó chúc phần đến Tu Hành phần, đó là
nói về Nhân.
Pháp Thân phi hữu vi phần là biện về
Quả ích. Đó là vòng thứ nhất tỏ về
Nhân quả. Tiếp đến là từ
Tín giả phần đến cách lượng
phần, đó là vì Nhân mà
cảm được quả Hiển Tính, đây tức là vòng thứ hai tỏ về
Nhân quả. Đã rõ
Phật Tính, y theo
Tính mà tu hành, tức là nghóa
của Nhân, có Nhân cho
nên đắc quả, tức là lợi ích phần, đó là vòng thứ ba tỏ
Nhân quả. Đoạn nghi làm Nhân, bất trú Đạo làm quả, tức là vòng
thứ tư tỏ Nhân quả.

Giải thích trên thịnh hành ở đất bắc, đời đời tương thừa trãi qua nhiều năm mà người học
Phật đều tin theo.
Tôi nghiền ngẩm thâm nhập
đã nhiều năm, ý cho giải thích trên
chẳng đúng.
Nay xin hỏi rằng:
mười hai phần trên là
xuất ở văn kinh Bát-nhã hay là xuất ở văn kinh Bát- nhã hay là xuất ở luận chú thích của
Bà Tẩu? Nay xem hết
kinh luận đều không có ý
trên, đó là nhna6 tình tự xuyên tạc mà thôi, phân
chia lẫn lộn mù mờ thêm hại mà thôi.

Hỏi: Chia văn
như vậy, có lỗi lầm gì mà ông cho là sai trái? Đáp: phương hại rất nhiều, chẳng thể kể xiết.
Nay nêu ra
mấy lỗi để cho thông
suốt. Một là chia văn như vậy, vì chẳng biết thông
và biệt của kinh. Vì sao?
Đến như Tự phần là phần thông tự cả cuốn kinh,
mười phần như Hộ niệm phó chúc phần,.. đó là
Biệt đoạn (Đoạn
riêng biệt) nằm trong phần
chánh Thuyết.
Sao lại lấy phần
Thông văn của kinh mà xếp thành
Biệt đoạn của phần chánh thuyết ấy là
sai lầm
chớn vậy. Hơn nữa, ông
nói: từ “Đại Thiền trân bảo…” cho đến “Xả hằng
Sa Thân mệnh…” gọi là
Cách lượng phần, đó là vì chưa hiểu thủy
chung của kinh, cho nên mắc
si lầm đó. Nguyên do là sao? Trong cách lương, gồm có
Nội thí và ngoại thí; ngoại thí thì có
Tam Thiên và
Hằng sa, trong
Nội thí cũng có hai loại:

1.Xả thí hằng sa thân;
2.Một ngày ba thời xả thí Hằng sa thân, đến đây mới hết phần cách lượng, ông vì cớ sao chỉ lấy ba phần trước làm phần
cách lượng, ông vì cớ
sao chỉ lấy
ba phần trước làm phần
cách lượng, mà chẳng lấy “Ba thời xả thân”
làm cách lượng phần,
đó là sai lầm. Hơn nữa, luận nói rằng: từ “pháp thân phi
Hữu vi phần” trở lại đều là phần Đoạn nghi, ông vì
sao chỉ lấy
từ “Tu Bồ-đề trùng
vấn…” trở đi làm Đoạn nghi phần. Hơn nữa, kinh này thuyết có hai vòng, kinh luận đều chia như vậy, ông vì
sao lại lấy thuyết của
vòng trước, rồi chia ra
nhiều phần, lấy thuyết của vòng
sau
hợp thành một phần, ép
đại thành tiểu, cực kỳ hại vậy!

Lại nữa, phần lưu thông thật ra là
đại chương, ông lại xếp
theo tiểu đoạn, cũng là điều chẳng thể, trong đó còn chia vụn chuơng cú, thế rồi dị ngôn ngữ mục, làm cho kinh luận đều uế tạp, đến phần cãn
sau
sẽ nói đầy đủ rõ ràng hơn.

Lại có người nói: chia kinh ra mười hai phần thì khó hiểu, lấy chỗ để thấy của kinh mà chia ra thành
sáu chương,
sáu chương là:


1. Tự phần;
2. Hộ niệm phó chúc phần;

3. Trú phần;
4. Tu hành phần;
5. Đoạn nghi phần;
6.Lưu thông phần. Cách chia đó do bởi người học quá kém cõi, vẫn mắc lỗi như trên mà tại hại hơn nữa.
Vì sao?
Nếu nói phần sau đồng
là Đoạn nghi phần thì trong Đoạn nghi phần chẳng cần chia ra phần khác nữa, những phần kèm theo ở trước cũng là chẳng phải Đoạn nghi phần thì trong chẳng Đoạn nghi cũng chẳng nên chia ra
phần khác,
trong những phần chẳng Đoạn nghi, có nhiều loại
nghóa, đã chia nhiều phần thì trong Đoạn nghi. Vì sao
chỉ lấy một phần, nếu
vậy thì “Đồ hành khất
thực” cũng phải là một phần. Nếu cho rằng: Đi hành khất thực” đã thuộc về tự phần nên chẳng tách ra, thế thì “Hộ niệm
phó chúc” thuộc về
phần chánh Thuyết cũng phải chẳng tách ra. Lại
nữa, nguyên trước giải
thích và sau đó chú thích đều chẳng biết đại thể
của luận văn.
Vì sao?
Luận chủ chỉ giải thích những câu văn khó, bỏ những câu văn dè”.
Vì sao người đời
sau lại giải thích của luận bèn lấy
đó làm phân đoạn”.

Lại có người chú thích
Kim Cang Bát-nhã, chia ra ba môn:
từ “Như thị Ngã văn…
Nguyện lạc dục văn” là nhân duyên môn, nghóa
là có đủ những nhân
duyên đó nên thuyết Bát-nhã. Từ “Phật cáo ưng như thệ hành phục… kiến chư tướng phi tướng” là
Bát-nhã Thể Môn. Từ “Bạch Phật, phả hữu chúng
sanh…” là công đức môn.
Cách giải thích này, nghóa cũng chẳng tận, phần lưu thông thuộc về môn nào? vòng
sau thuyết lại thì thuộc
về môn nào?

Có người nói:
Chia ra thành ba đoạn:


1.Tự thuyết;

2.Chánh thuyết;
3.Lưu thông thuyết, Đại thánh thuyết pháp, ắt có nguyên do, cho nên có tự thuyết.
Tự thuyết đã xong, chánh tông nên khai, cho nên có
chánh thuyết.
Chẳng chỉ ích lợi cho đương thời mà còn làm ích lợi cho
mai sau, cho nên có lưu
thông thuyết.
Nay cho rằng chia
kinh thành ba thuyết chẳng phương hại gì về lý, nhưng nhóm khai
Thiện chẳng biết ba thuyết khởi tận, cho nên lại thành ra thật bị.
Vì sao? Đến như
văn phần Tự, lấy phần
hỏi của ngài Thiện Cát (Tu Bồ-đề) làm Thán
Thỉnh Tự, còn phần đáp
của Như Lai mới thuộc về chánh kinh. Điều đó là
sai lầm
Vì tất cả kinh hoặc hỏi hoặc đáp thảy đều là chánh,
sao lại cho
Hỏi là Tự, cho Đáp là
chánh. Kinh Đại Niết-bàn, thời hội hiến cúng là
Tự, Thuần Đà thỉnh thọ vấn nạn, tức cho là chánh.
Kinh này “Đồ hành
khất thực” cho đó là
Tự thì ngài Thiện Cát phát vấn tức phải là
chánh. Kinh Đại phẩm cũng vậy, phần “Như Lai quảng
hiện thần biến” là tự.
“Cáo Xá-lợi-phất”
tức là chánh, việc này dể hiểu, chẳng nên lạm dụng. Hơn nữa, ba thuyết vô định; tuy là
Tự thuyết nhưng chẳng ngại có chánh,
tuy chánh thuyết nhưng
chẳng ngại có Tự. Lưu thông cũng vậy. Vì sao?
Vì Tư là đối với chánh, cho ên gọi đó là tự.
Vì chánh là đối với Tự, cho nên gọi đó là chánh.
Chánh thuyết ngộ đạo đã có thể là chánh, tự thuyết
ngộ đạo cũng có thể là chánh.

Nay chia kinh thành a ba phần khác nhau, trong ba phần này,
mỗi phần đều chia thành
hai đoạn. Phần tự có hai:

1. Thông tự;
2. Biệt tự; Phần chánh văn có hai; vòng thứ nhất là quảng thuyết, vòng thứ hai là lược thuyết. Phần
Lưu Thông có hai:
1. Tự Phật đã thuyết xong kinh.
2. Thời chúng hoan hỷ phụng hành. Hai đoạn trong phần tự gồm có bốn đôi:
1. Thông.
2.Biệt. “Thông” có nghóa là giống nhau. Các kinh sáu sự thảy đều giống nhau, cho nên gọi là Thông Tự.
“Biệt” với nghóa là khác nhau,c ác kinh mỗi kinh mỗi khác, hoặc là cha mẹ cho sách, hoặc là
Trưởng giả hiến dâng lọng, hoặc là
Trời mưa bốn hoa, hoặc là
đồ hành khất thực. Cho
nên gọi là Biệt tự. Đôi thứ hai là “ chứng
Tín Tự” và “phát khởi
tự”: có sáu sự này khiến cho người sinh Tín, cho nên
gọi là CHứng Tín Tự.
Đồ hành khất thực, phát khởi chánh kinh, gọi là
phát khởi tự. Đôi thứ
ba là “Di giáo Tự” và “Ghiện Tiền Tự”: Như
Lai sắp nhập Niết-bàn, A
Nan tâm buồn rầu chẳng nói năng gì. A
Nê lâu Trì nói với
A Nan. Ông là người trì giữ pháp tạng của Phật, điều ông nên hỏi
thì cần phải kịp thời
hỏi ngay, thế rồi A Nan hỏi bốn câu hỏi, câu hỏi
cuối cùng là: “Đầu tất cả kinh để những lời gì?
Phật nói: “Đầu tất cả
kinh nên nói: “Như thị ngã văn” lời di ngôn bảo
sáu
sự như vậy, cho nên
gọi là “Di giáo Tự”.
Khi hiện thuyết kinh tức có những sự như khất
thực… gọi là Hiện
Tiền Tự. Đôi thứ tư là “Kinh Tiền Tự” và
“Kinh Hận Tự”: Thuyết kinh xong rồi
mới có sáu sự như vậy thì gọi là “Kinh Hậu
tự”. Trước khi thuyết
kinh có những sự khất thực thì gọi là Kinh Tiền Tự.

Hỏi: Phật vì
nhân duyên gì mà phần đầu tất cả kinh đều bảo
sắp xếp sán sự? Đáp:
Vì để chứng tín. Đại
Trí Luận nói: “Thuyết thời gian,
nơi chốn, con người, để
cho người ta tin tưởng”. Lại nữa, tất cả ngoại
đạo đều lấy Cát pháp
đặt tại đầu kinh, cho nên cuốn Bách Luận nói:
“Chư sư tác kinh giản sơ
đều thuyết cát”. Nay vì muốn khác với ngoại
đạo, cho nên dùng sáu sự.

Hỏi: Nếu an đặt sáu sự để khác với ngoại đạo thì ngoại đạo
cũng nói an đặt sáu sự
đó thì sao phân biệt được?
Đáp: tỏ
rằng đây là sáu sự Bát-nhã, cho nên, lấy phần chứng tín để tách biệt khác với ngoại đạo.
Bát-nhã Tín: Đó là niềm tin của
Vô y vô đắc, cho nên
Đại phẩm nói: “Chẳng tin tất cả pháp gọi đó là
Tin Bát-nhã, tất cả pháp
bất sinh, gọi đó là Bát-nhã sinh”. Vì chẳng tin
tất cả pháp, nên gọi là tin Bát-nhã.

GIẢI THÍCH CHÁNH VĂN

NHƯ THỊ NGÃ VĂN: Là Tông tự, có 6 sự:

1.NHƯ THỊ: là pháp sở văn (pháp đã được nghe). Hỏi: Phật là người Nhất Thiết Trí, vô
sư tự ngộ, chẳng nghe
từ người khác, vì
sao lại nói “Như thị ngã văn”.
Nếu nói “Như Thị
Ngã văn” tức là nghe
từ người khác, chẳng phải người Nhất Thiết Trí? Đáp:
Như giải thích trên, đó chẳng phải
Phật tự xưng
“Như Thị ngã văn”, đó là
sắc lệnh cho thị giả bảo xưng là “Ngã văn”. Lại nữa, Đây là
sắc lệnh cho thị giả bảo xưng
là “Ngã văn”.
Lại nữa, Đây là
Đại đệ tử A Nan tự
xưng “Như thị ngã văn”. Như trong Tập pháp tạng kể: “A-nan đăng cao tòa, Đại
Ca Diếp hỏi: Thuyết pháp lần đầu tiên ở đâu? A
Nan chấp tay hướng về như vầy,
Phật lần đầu tiên tại vườn
Lộc Uyển vì năm Tỳ kheo
thuyết pháp”. Do đó, chẳng phải Phật tự xưng.

Chơn Đế tam
Tạng chú thích cuốn
Thích Luận của
Bà Tẩu nói rằng: A
Nan sắp tụng xuất pháp tạng, đăng vô úy tòa, biến thân như Phật ba mươi hai tướng tám mươi vẻ đẹp.
Bấy giờ đại chúng
sinh
ba loại nghi:
1. Thích Ca tuy trước kia đã diệt rồi, nay lại trùng xuất, vì ta mà
thuyết pháp;
2.Cho rằng Thích Ca tuy đã diệt, đây là
Phật ở phương khác đến;
3. Cho rằng Thích Ca tuy đã diệt, A Nan là đệ tử của
Phật, nay đã thành Phật,
thay Phật thuyết pháp. Vì có ba loại nghi trên,
cho nên A Nan bèn giải
thích mối nghi nói rằng: “Như thị ngã văn”, ý
nói Như Lai đã diệt như
vậy, tôi nghe được từ bên Phật, chẳng phải là ba việc trên.

Về cú “Như Thị”, có hơn hai mươi sư giải thích cú này, nay
lượt bớt chẳng nêu ra:

Theo giải thích của Long Thọ: Phật
pháp đại hải, Tín là năng nhập, trí là
Năng độ, “Như Thị” tức là Tín.
Nhờ có niềm tin cho nên
nói việc này là như vậy. Nếu chẳng tin thì nói
việc này chẳng như vậy.
Nay phải do từ nơi
Tín mới đắc nhập
Phật pháp, do vậy đầu kinh đặt
lời “Như thị”.
Bát-nhã là Tín, ý nói rằng
Bát-nhã vô y vô đắc, vô hý luận, tất cánh
thanh tịnh, chơn thật đáng tin,
Nhân ở niềm tin này mà
đắc nhập Bát-nhã.

Giải thích của Bà-tẩu-bàn-đậu:
“Như thị” có ý nghóa là quyết
định, lược nêu hai loại:

1. Giáo như thị;
2. Lý Như thị. Về giáo như thị, gồm có mấy nghóa:
Như mức độ của lời
Phật dạy, cho nên nói
là “Như Thị”, nguyên
do là sao? Tam thế chư Phật, hoặc quảng thuyết pháp, hoặc xử ở trung
mà thuyết, hoặc lược thuyết pháp. Nay A Nan truyền chánh pháp, vẫn

như Phật, quảng hay lược, chẳng tăng
chẳng giảm, cho nên nói
là “Như thị”.

Như chư Phật, thứ đệ mà thuyết, nguyên do là
sao?
Tất cả thuyết pháp, gồm có
6 sự:


1.Phát khởi;

2.Nêu Tông;

3.Gải thích;
4.nan;
5.Thông;
6.Lưu thông phó chúc. A Nan nay theo thứ đệ mà tụng trì lợi Phật, cho nên nói là “Như Thị”.
Như tên của kinh, cho nên nói
là “Như Thị”; truyền trì
Phật kinh, cần phải biết tên kinh, nếu chẳng biết tên kinh thì làm
sao
hiểu nghóa.
Nguyên do là
sao? Là vì đề tên của kinh, cho nên nói
là “Như thị”; truyền rì
Phật kinh, cần phải biết tên kinh, nếu chẳng biết tên kinh thì làm
sao
hiểu nghóa.
Nguyên do là
sao? Là vì đề tên của kinh là thâu
tóm tổng quát ý nghóa của cả cuốn kinh, như kinh Đại phẩm tuy có 90 chương, gọi chung là
Ma Ha Bát-nhã, lấy tên
Ma-ha thâu tóm nghóa của
cả 90 chương, vì vậy mà cần phải biết tên của
kinh, A Nan theo đúng
như tên kinh mà tụng trì cho nên gọi là “Như thị”.

Nhân duyên Như thị: Tam thế chư
Phật thuyết
kinh nhân duyên, gồm đủ bốn nghóa:

1.Bi tâm rồi mới thuyết pháp;
3.Vì để báo ân chánh pháp mà sau đó mới thuyết pháp.
4. Quyết định chứng tín. Về quyết định chứng tín phải có bốn yếu tố:

1. Biết thuyết kinh có thời;

2. Biết nơi chốn thuyết kinh;

3. Biết người năng thuyết, tức là Như Lai;
4. Biết có chúng nghe kinh. Thời gian, nơi chốn, người nghe, người thuyết đúng như vậy, như lời tôi nói, thật đáng tin nhận cho
nên nói là “Như thị”.

Về Lý Như Thị: Nói Lý là Hữu thì gọi là Hữu kiến. Nói Lý là
vô thì gọi Tà Kiến. Nói
Lý là Diệc Hữu, diệc vô (vừa có vừa không
có), đó gọi là Tương
vi kiến (kiến giải trái ngược nhau). Phi Hữu phi vô,
thì gọi đó là Ngu si kiến. Cái Lý được nói ra,
nếu rơi vào trong bốn
trường hợp trên thì
chẳng gọi là “Như thị”. Nay ly bốn báng này, vô
sở y
chỉ, (không có nương chính
chỗ nào cả), cho nên gọi là “Như thị”.

NGÃ VĂN: Là Người Năng văn.

NGÃ:
Những nguyên do A
Nan tự xưng mình là
“Ngã”:
1.Vì muốn chứng thực chính mình nghe từ bên Phật, chứ chẳng phải truyền nghe. Nguyên do là sao? Là vì chính tôi nghe từ Như
Lai cho nên xưng là
“Ngã”;
2.Vì muốn tỏ rõ nguyên , hạnh đời quá khứ của A Nan đã thành tựu,
cho nên xưng là “Ngã tôi”. A Nan từ vô lượng kiếp đến nay đã tu tập đa văn, nhờ lực Bổn nguyện mà đắc
Đà La Ni, vừa qua tai thì mãi mãi không bị bỏ
sót mãi mãi
chẳng quyên, chưa từng hỏi lại, thí
như đổ nước vào một ái tách khác, cho nên kinh pháp Hoa nói: “Ta và

A nan ở chỗ Phật Không Vương, đồng thời phát tâm, ta thích tinh
tiến mà rồi tâm Phật, A
Nan thường vui với Đa Văn, cho nên trí nhớ pháp tạng của ta”.
Lại như kinh nói: “Thích Ca xưa kia làm
sa di cho
Phật Ca Diếp. Ư (Phật
Ca Diếp) ra hạn định ngày phải tụng
kinh ngàn lời,
kiêm luôn việc khất thực
cho sư, e tụng kinh chẳng thuộc, lòng đầy âu lo,
A Nan thời ấy làm trưởng
giả trên đường đi thấy sắc mặt âu lo của Sa Di, bèn hỏi nguyên do,
Sa Di kể lại việc trên, trưởng giả nói với
Sa di, ngày ngày cho chú thức
ăn, khiến an tâm tụng kinh, đừng âu sầu nữa,
trưởng giả phát nguyện
rằng: “Nếu Sa Di thành Phật, ta sẽ làm pháp tạng đệ nhất đệ tử”.
Vì nguyện xưa đã mãn túc, cho nên xưng là
“Ngã”;
3.Vì tự tại, cho nên xưng là “ngã”: như Đại kinh nói: A Nan đầy đủ đa văn trí tuệ, tất cả chúng sanh chẳng thể nhất thời lỉnh đầy đủ lời Phật, dù có
thể lảnh nhận đầy đủ
lời Phật, nếu không có lực Đà la ni thì chẳng thể nhớ mà
chẳng quên, tuy có nhớ mà chẳng quên nhưng cũng chẳng thể có đủ ba tuệ ở trong văn pháp (
pháp nghe), chẳng thể tự tại, chẳng gọi
đó là “Ngã”. “Ngã”
là nghóa tự tại. Nay A Nan có thể nhất thời kỉnh
nhận đầy đủ lời Phật, cũng có thể nhớ mãi
chẳng quên;
4. Phát sinh đầy đủ ba Tuệ ở trong văn pháp mà đắc tự tại, do đó xưng là “Ngã”.

Hỏi: Phật pháp vô ngã, vì sao xưng “Ngã”? Đáp:
Trong thật tướng chư pháp, phi Ngã, phi vô ngã, vì muốn
dẫn dắt chúng sanh nên
giả danh nói “Ngã”. Do đó không có lỗi.
VĂN:
Sở dó xưng là “Văn”, cũng gồm đủ mấy nghóa:

1.Muốn hiểu rõ Đức của người sở văn; sở văn của A Nan chẳng nghe từ ngoại đạo và đệ tử Phật, Tiên nhân, Hóa nhân, Chư thiên, nay
sở văn là nghe từ bên người
Nhất Thiết trí;
2.Muốn hiểu rõ pháp sở văn (pháp đã được nghe) là tối thắng, Phật pháp danh, cú, vị xảo diệu,
nghóa lý thâm tịnh,
pháp ngoại đạo chỉ có ngữ ngôn, không có thật
nghóa. Nếu nghe
Phật pháp, gọi đó là chánh văn
(chánh nghe);

3.Lý đã được bày tỏ là tối thắng; Phật pháp chánh đạo, viên mãn cụ túc, không có điên đảo, như lý mà thuyết, gọi là chánh thuyết. Như lý mà
văn, gọi là chánh văn;


4.Vì Hành tối thắng, cho nên gọi là chánh văn: y theo chánh giáo mà tu hành, tức là tối thắng trong Hành, cho nên gọi đó là chánh văn;

5.Vì tu hành đắc chánh quả, nên gọi đó là chánh văn, chánh quả là; cái được gọi là Đại Bát Niết-bàn.

Hỏi: Là dùng
thần văn (nghe) hay là dùng thức văn, hay là
dùng căn mà văn, hay là
Hòa hợp văn? Nếu dùng thần văn (nghe) thì vì
sao Thần dùng tai văn (nghe) chẳng dùng mắt văn?
Nếu dùng thức văn, cũng nạn vấn như trên.
Nếu dùng căn để nghe thì khi không có thức,
căn rổng không cũng phải nghe.
Nếu mỗi một hứ riêng lẻ chẳng
thể nghe thì hòa hợp
chúng lại cũng chẳng thể nghe. Với những nghóa
như vậy thì thảy đều
không có văn (nghe). Đáp:
Nay ở đây nói “văn” là nhân duyên văn.
Nhân duyên văn
là bất văn, văn mà vô
sở văn. Là vì kinh nói: Người ấy thuyết pháp vô
vô thuyết vô thị, người
ấy nghe pháp vô văn vô đắc, Như Lai thuyết vô sở
thuyết. A nan văn vô sở văn, thuyết và nghe như vậy mới có thể
tương thành cho nhau.

NHẤT THỜI
Đây là thời
của thuyết giáo, như Chuyển Luân Vương xuất thế là
Thời có thể đắc bảo vật. Như Như Lai xuất thời,
đó là thời có thể
đắc pháp bảo. Cho nên
nói là “Nhất thời”.

Hai là, tất cả chúng
sanh cuồng điếc khi nghe
Như Lai thuyết, thời đắc tỉnh ngộ, cho nên gọi
là “Nhất thời”.
Lại có chánh
sư thời, có
chánh giáo thời, có
chánh học thời, cho nên nói là “Nhất thời”. Có
đủ ba thời đó, chúng
sanh đắc đạo.
Trung Quán Luận nói: chơn pháp, người
thuyết, người nghe, thật là khó đắc.
Nếu đủ ba loại đó thì
sinh tử hữu biên, nếu chẳng đủ ba loại đó thì
sinh tử vô biên.
Lại nữa, chúng
sanh
nếu khi chưa, trồng xuống niềm tin thì chẳng gọi
là “nhất thời”, nay thuyết
Bát- nhã là lúc trồng
xuống niềm tin (hạ tín chúng), nếu khi đã trồng
xuống niềm tin, đó là lúc chánh quán
tăng trưởng, nếu khi chánh quán đã
tăng trưởng thì đó là lúc thiện căn thành tựu, cho nên nói
là “Nhất thời”. Lại nữa, A
Nan nhất thời có thể lảnh nhận đầy đủ
Phật thuyết cho nên nói
là “nhất thời”.
Vì sao?
Chư Phật thuyết pháp, quảng và lược khác nhau,
sở dó thuyết Bát-nhã,
đó là vì tạm dừng một chút căn duyên vậy. Lại
nữa nên biết rằng đó
là Bát-nhã Nhất thời. Bát-nhã nhất thời là chẳng
thời mà giả nói là
Thời, chẳng Nhất mà giả nói là nhất. PHẬT
“Phật” là nêu chủ của
thuyết giáo.
Trên kia tuy đã tỏ ba
sự nhưng tà và chánh chưa phân,
sự thứ tư nêu “Phật” mới hiểu rõ đắc
thất. Nguyên do là sao? Vì
tuy nói “ngã văn”, nhất thời chưa biết là nghe
từ ai, do đó nay mới nghe từ “Phật”, chẳng phải
người khác. Mà luận nói: Bà
Gà là Năng Đoạn phiền não, có đại công đức, cho nên gọi là
bà Già Bà (Phật).

“Trú”: có hai loại:

1. Ngoại trú;
2. Nội trú. Ngoại trú gồm có 4 trú:


1. Vương hóa xứ trú; nghóa là Thích Ca trú tại Sa bà;
2.Dị
Tục trú; nghóa là trú ở bên trong tất cả
Tăng già lam
(chùa);

3. Oai nghi trú; nghóa là đi, đứng ngồi, nằm đều gọi là trú;
4.Vị xả Thọ phần trú; nghóa là Như Lai chưa nhập Niết-bàn.

Nội trú có bốn loại:

1. Thiên Trú, trú thí, giới;
2.Phạm trú; trú tứ vô lượng tâm;

3. Thánh Trú: trú không, vô tướng, vô nguyện;

4.Phật trú; trú trong thật tướng chư pháp . đó là Bát-nhã vô trú, vô bất trú, vì chúng sanh mà giả danh gọi là “trú”.

XÁ VỆ QUỐC
“Xá vệ quốc” là tỏ về trú xứ ( nơi ở).
Xứ có hai loại:


1.Thông xứ; Biệt xứ. Xá Vệ quốc tức là thông xứ (xứ chung) Kỳ Hoàn Tinh-xá tức
là biệt xứ (xứ riêng).
Hỏi: vì nhân duyên gì mà Đức
Phật đa phần trú tại
Vương xá thành và Xá vệ quốc
tức là thông xứ (xứ chung). Kỳ Hoàn Tinh-xá
tức là biệt xứ (xứ riêng). Hỏi:
Vì nhân duyên gì mà Đức
Phật đa phần trú tại
Vương Xá Thành và xá vệ quốc? Đáp:
Trước kia, Đức
Phật đã thọ nhận lời cầu thỉnh của
Tần Bà Sa La Vương, cho nên trú
Vương xá thành, sau đó thọ nhận lời thỉnh
cầu của Tu Đạt Đa mà
trú Xá vệ quốc. Lại nữa. Vì muốn báo ân pháp thân mà trú
Vương xá thành.
Vì báo ân
sinh thân mà trú
Xá vệ quốc.
Nguyên do là
sao?
Phật đắc đạo tại
Vương xá thành,
Ma Già Đà quốc, do đó,
để báo ân pháp thân
mà trú Vương xá thành.

Hỏi: Đức Phật sinh ra tại nước Ca Tỳ La vệ ở Trung Thiên trúc, Xá
Vệ quốc là nước ở Đông
Thiên Trúc, nay vì
sao lại nói vì báo
ân sinh thân mà trú ở
Xá Vệ Thành? Đáp:
Tổ tiên của Đức
Phật vốn ở tại Đông
Thiên trúc, Xá Vệ quốc. Về sau đến
Trung Thiên Trúc, Ca Tỳ la thành. Nay theo gốc
là lập danh, cho nên nói báo ân
sinh thân mà trú
Xá vệ quốc.
Lại nữa, Vương Xá Thành và
Xá vệ quốc nhiều nhân vật, cho nên Phật muốn
ở nơi nhiều người để
giáo hóa chúng sanh, như kinh nói: Xá Vệ Quốc có chín ức nhà.
Như Kinh Hiền ngu nói: có mười tám ức người.
Lại nữa, vì hai nước này sinh ra
nhiều người trí huệ và hạng lục sư, do đó đức
Phật đa phần trú ở Thành này.

Hỏi: Vì sao
gọi tên là Xá Bà Đề?
Đáp: Có vị
luận sư ở đất Bắc nói: vào thời kiếp sơ xưa kia, có hai anh em
Tiên nhân, người em tên là
Xà bà, hán dịch là Ưu Tiểu.
Anh thì là A-bà-đề, Hán
dịch là Bất khả hại. Hai người trú ở xứ đó
để cầu đạo, nhân vậy mà lấy tên người đặt tên cho thành.
Tên người em bỏ
bớt chữ “bà”, tên
anh bỏ bớt chữ “A”, gộp chung hai tên, nên gọi là
“Xá Bà Đề”. Ngài
Chơn Đế Tam Tạng nói: Nước đó chánh âm phải gọi là

Xa la ma Tử Để. Hán gọi là Hảo Danh Văn Quốc. Xưa kia, có vị
Tiên Nhân có danh tiếng
tốt trú ở trong xứ ấy. Từ vị Tiên nhân mà đặt tên, cho nên gọi là
Hảo Danh Văn Quốc (nước anh
tiếng tốt).
Còn nói rằng: Nước này có đầy
đủ 4 nghóa:

1. Nhiều của báu;
2. Người trong nước ấy đa phần thọ hưởng thú vui ngũ Dục;

3.Có chư phép đức;
4.Vị lai sẽ đắc quả giải thoát. Có 4 nghóa trên, danh tiếng vang xa đến các
nước khác, cho nên gọi
là Hỏa Danh văn quốc. Trước kia phiên dịch là
văn vật quốc, nước này
sản xuất nhiều các sản vật quý tốt, danh tiếng vang xa các nước cho nên gọi là văn vật quốc.
Kinh Thập Nhị Do nói: Không có vật nào mà
chẳng có, hơn hẳn các xứ khác.

Hỏi: Đức Phật trú ở nước Xá vệ bao nhiêu năm?

Đáp: Kinh nói: Trú ở Xá vệ quốc hai mươi lăm năm, có chín
ức nhà, ba ức nhà gặp
nhưng chẳng nghe pháp, ba ức nhà gặp Phật
nghe pháp, ba ức nhà
chẳng gặp Phật chẳng nghe pháp. Ngài CHơn Đế
Tam Tạng nói: trú ở
Xá Vệ trước
sau bảy năm, trú ở vương xá thành
bốn năm. Nay chưa rõ rệt.

Hỏi: Vương Thành và Xá vệ, trú nơi nào trước?
Đáp: Đức
Phật trú ở vương xá thành trước, về sau ở Xá Vệ.
6.KỲ THỌ CẤP CÔ ĐỘC VIÊN: Đây là loại thứ hai, gọi là Biệt xứ.
Hỏi: Vì nhân
duyên gì mà xây dựng Kỳ Viên Tinh-xá này? Đáp:
Như những kinh Thập
Nhị Do, Kinh Niết-bàn,
kinh Hiền Ngu… đã kể chi tiết.
Như kinh Hiền
Ngu quyển 9 nói:
Xá Vệ quốc
chủ, vua Ba Tư Nặc có một
đại thần tên là Tu Đạt, là người giàu có, của
cải vô hạn, thích bố
thí, cứu giúp người nghèo, và những người già
yếu cô đơn.
Người thời ấy, nhân việc ấy mà đặt danh hiệu là
Cấp Cô Độc. Bấy giờ trưởng giả
Cấp Cô Độc sinh bảy người con trai, tuổi đều đã
trưởng thành, cưới hỏi
cho con, theo thứ tự cho đến người con thứ sáu, còn
lại người con trai thứ
bảy, đoan chánh khác thường, đem lòng thương
yêu, muốn cưới cho con
thứ bảy một người vợ dung mạo đẹp đẻ, đoan
chính tướng tốt, bèn nói với các
Bà la môn rằng: nhà ai có con gái tướng
mạo song toàn, tôi
sẽ cầu hôn cho con tôi, chư
Bà La Môn bèn vì ông mà để ý tìm kiếm, lần hồi đến trong
Vương xá thành, có một đại thần tên là
Hộ Trân, cực kỳ giàu
có, tín kính Tam Bảo. Bấy giờ Bà la môn đến nhà
vị đại thần để khất
thực, theo phép nước kia, khi người thí cho thức ăn thì phải bảo đồng nữ đem thức ăn, ra bố thí, trưởng giả
Hộ Trân bấy giờ
có một người con gái,
nghi dung đoan chánh, nhan sắc thù diệu, đem
thức ăn ra thí cho Bà la
môn. Bà la môn vừa thấy cô con gái, tâm đại hoan hỷ; người mà ta tìm chính là đây vậy!
Bèn hỏi cô gái rằng: có người
nào đến cầu hôn cô
chưa? Cô gái đáp: chưa có. Còn hỏi thêm cô gái
rằng: Cha cô có ở nhà
hay không? Cô gái đáp: có Bà la môn nói: Có thể bảo cha cô ra đây cho tôi gặp mặt cùng bàn chuyện được không?
Bấy giờ cô gái vào trong nhà, bạch với cha rằng: bên ngoài có khách đến muốn được gặp cha.
Người cha bên đi ra.
Bấy giờ Bà la môn
sau khi hỏi
thăm xả giao xong, nói với
trưởng giả rằng: Ở vương quốc Xá vệ có một đại thần, tên là
Tu Đạt, làm
Quốc phụ, Ngài có quen biết vị đó không?
Đáp rằng: chưa gặp người
ấy, chỉ nghe danh. Nói rằng: có biết người ấy là đệ nhất phú quý ở nước
Xá Vệ kia hay không?
Ngài cũng là phú quý đệ nhất ở nước này.
Tu Đạt có người con trai đoan chính thù diệu, đa
tài lỗi lạc, muốn cưới con gái ngài có được hay
không? Đáp: được!
Bấy giờ Bà la môn chưa thể tự trở về, gặp lúc khách buôn đến
Xá vệ quốc, luôn
tiện gởi thư báo cho Tu
Đạt, trình này hết sự việc. Tu Đạt nhận được thư
rất hoan hỷ, bèn đến
gặp vua Ba Tư Nặc cầu xin nghó phép một thời
gian để cưới vợ cho
con. Vua liền chấp thuận. Thế rồi chở đầy trân bảo đến Vương xá thành, trên đường đi, cứu giúp người nghèo khó cho
đến vương xá thành, đến
nhà trưởng giả Hộ Trân cưới vợ cho con.
Trưởng giả Hộ Trân hoan hỷ nghinh đón
Tu Đạt, sắp xếp nơi nghó
ngơi qua đêm, bèn trong nhà thì đang lao xao làm đồ ẩm thực.
Tu Đạt nghó
rằng: Nay vị trưởng giả
này bày cóng thứ gì? Muốn làm việc gì? Phải chăng muốn thỉnh quốc vương thái tử, trưởng giả đại thần hay là lễ hội hôn nhân?
Bèn hỏi rằng: trưởng giả đêm nay tự mình chỉ huy
sự việc bày biện đồ cúng dường như vậy, có phải là muốn thỉnh mời quốc vương thái tử đại thần? Đáp rằng:
không phải.
Lại hỏi: muốn mở lễ hội bà
con hôn nhân ư? Đáp:
không phải. Lại hỏi: thế để làm gì? Đáp rằng: ngày mai muốn thỉnh
Phật và Tỳ kheo tăng.
Tu Đa vừa nghe danh
Phật, Tăng, tỏ lòng cung
kính, như Hữu sở đắc, tâm tình vui vẻ, hỏi lại
rằng: sao gọi là
Phật? Mong được
giải thích.
Trưởng giả đáp rằng: ngài chẳng nghe
sao?
Con trai của vua
Tịnh Phạn, tên gọi là
Tất Đạt, ngày
Ngài sinh ra, trời giáng
điềm ứng, Thiên thần hộ vệ, liền đi bảy bước,
xướng rằng: “Trên trời
dưới trời chỉ ta là tôn”. Tu Đạt nghe kể những
chuyện như vậy, hoan hỷ vui mừng, cảm niệm kính tín, muốn gặp
Phật ngay đêm nay, thế là trời chưa
sáng đã ra đi, nữa đêm ra ngoài, thấy
Thiên tử bèn lễ bái, bỗng quên mất tâm nhớ nghó về Phật, thế rồi
sáng trở lại càng tối hơn, tự nghó rằng; đêm nay tối quá, nếu ta cứ đi thì
sẽ bị ác quỷ mảnh thú làm hại, hay là trở về thành, đợi
sáng
sẽ đi.
Bấy giờ có
vị Thiên trong bầu trời
thấy ông muốn hối lùi, bèn xuống nói rằng: cư
só
đừng hối lòng,
Tôi là Bà la môn
Mật Kiên, là thiện tri thức của ông
kiếp trước, nhờ nghe
pháp mà được sinh ra trong cõi trời, ông đến gặp
Phật, sẽ đắc vô lượng lợi ích, dù cho ngày nay được trăm xe trân bảo, cho
đến được trân bảo
đầy cả Tứ thiên hạ, chẳng bằng cử chân đi đến chỗ
Thế Tôn lợi ích ông đắc d, hơn trăm ngàn lần, ông hãy đi đi đừng thối lùi.
Tu Đạt nghe thiên nói như vậy, càng thêm kính niệm, thế rồi ngay tại
đêm tối, trở lại được
sáng tỏ, bèn tìm đường đi đến chỗ Thế Tôn. Bấy giờ, Phật biết
Tu Đạt đến, bèn ra ngoài đi kinh hành.
Lúc ấy, Tu Đạt xa thấy Thế
Tôn như ngọn núi vàng, tướng đẹp
oai dung,..
Tu Đạt thấy
Phật, tâm vui vẻ, chẳng
biết phép lễ, chẳng hỏi han Cù Đàm khởi cư ra
sao, Thế Tôn liền bảo
ngồi. Lúc ấy Thủ Đà Hội Thiên ở xa thấy Tu Đạt
tuy thấy Thế Tôn nhưng
chẳng biết cách lễ chân Phật, chư Thiên liền
hóa thành bốn người đi
thành hàng mà đến chỗ Thế Tôn, làm lễ chân
Phật, quỳ xuống hỏi han,
nhiểu phải ba vòng, rồi đứng một bên. Bấy giờ,
Tu Đạt thấy họ như vậy, bèn rất ngạc nhiên mà tự nghỉ rằng: phép cung kính là phải như vậy!
Bèn đứng dậy, rời chỗ ngồi, làm phép lễ
kính, thăm hỏi khởi cư,
nhiểu phải ba vòng, rồi đứng một bên. Bấy giờ
Thế Tôn liền vì họ
thuyết pháp; Tứ Đế vi diệu, khổ, không, vô thường,
Tu Đạt nghe pháp, lòng
hoan hỷ, liền chứng quả Tu Đà Hoàn. Và rồi
bạch Phật: Duy nguyện Như
Lai rủ lòng từ bi đến trong tại thành Xá vệ, vì chúng
sanh trừ là tựu chánh.
Thế Tôn bảo rằng: phép của người xuất gia có khác với tục, nơi chốn ở cũng phải có khác, xứ kia chẳng có
Tinh-xá làm sao đến được!
Bấy giờ Tu Đạt bạch Phật rằng: Thế Tôn! Đệ tử có thể xây
dựng Tinh-xá, mong
Thế Tôn chấp thuận cho?
Thế Tôn im lặng.
Khi Tu Đạt xin cáo từ ra về, luôn tiện bạch
Phật rằng: về
đến bổn quốc,
sẽ
xây Tinh-xá, chẳng biết cách xây, duy nguyện
Thế Tôn, sai một đệ tử cùng đi
để chỉ bày. Thế Tôn suy nghó; Bà la môn trong
thành Xá Vệ, tin tà đảo
kiến, người khác đi, ắt chẳng có khả năng biện
luận, chỉ có Xá-lợi-phất
là chủng Bà la môn, thời niên thiếu đã thông
minh, kiêm đủ thần thông,
đi ắt có ích. Bèn bảo ngài Xá-lợi-phất cùng đi
với Tu Đạt. Thế rồi về
đến thành Xá vệ cùng với Xá-lợi-phất đi xem
xét các vùng đất, nơi
nào bằng phẳng rộng rải để xây Tinh-xá, xem khắp chẳng nơi vừa ý.
Chỉ có mảnh vườn của thái tử
Kỳ Đà, mảnh đất
ấy bằng phẳng, cây cối
tươi tốt, chẳng xa chẳng gần trung tâm thành
phố, chính là đắc xứ
sở. Bấy giờ Xá-lợi-phất bảo Tu Đạt rằng: Ở đất
vườn này nên khởi
Tinh-xá, nếu xây dựng ở xa thành phố thì khó khất
thực, nếu gần thì ồn
ào náo nhiệt khó cho hành đạo. Tu Bồ-đề hoan hỷ
đến chỗ Thái tử, nói
với Thái Tử rằng: Tôi nay muốn vì Như Lai khởi xây Tinh-xá, chỉ có vườn đất của
Thái tử mới thích nghi xử dụng, mong
Thái tử bán cho.
Thái tử cười nói:
Tôi thiếu gì đâu!
Vườn đó tươi tốt,
sẽ
dùng làm chỗ vui chơi, sao
lại bán được? Tu Đạt năn nỉ chẳng thôi, Thái tử nói đùa rằng:
Nếu sanh lót vàng che đất khiến chẳng có khoản trống nào cả thì
sẽ bán cho,
Tu Đạt cung kính đồng ý, chở vàng trãi đất.
Thái Tử nói: tôi nói chơi, đâu có bán!
Tu Đạt bạch rằng: phép làm thái tử, chẳng thể nói đùa, nay nói vọng ngữ thì chẳng xứng đáng kế
vị ngôi vua.
Bèn cùng thái tử đi đến chỗ người chuyên phụ trách phán quyết
sự việc phải trái.
Bấy giờ, Thủ Đà
Hội Thiên sẽ vì
Phật mà khởi
xây Tinh- xá, e đại thần chuyên trách phán quyết
sự việc thiên về thái tử, bèn hóa thành người chuyên trách phán quyết
sự việc, nói với
Thái Tử rằng: làm một vị thái tử thì chẳng thể vọng ngữ, nay đã nói đùa hứa bán thì chẳng nên nữa chừng lại hối tiếc!
Thế rồi cắt bán vườn cho
Tu Đạt. Tu Đạt hoan hỷ bèn
sai người dùng voi ngựa chở vàng trãi đầy 80 mẫu đất,
một hồi sau, sắp trãi
xong, chỉ còn sót lại một ít đất, Tu Đạt đang suy
nghó nên mở rương hàm
vàng nào để vừa đủ trãi xuống miếng đất đó.
Thái tử Kỳ Đà hỏi:
Hiềm mua giá cao à? Đáp rằng: đang nghó cần phải rương vàng nào đủ để trãi miếng đất đó!
Thái tử Kỳ Đà thầm nghó:
Phật ắt có đại đức mới khiến cho người này xem nhẹ tiền tài đến vậy,
bèn nói rằng: thôi ngang đây ngừng vậy, đừng đem vàng ra nữa.
Vườn thuộc sanh, cây thuộc ta, ta tự vì
Phật tạo lập cửa lầu.
Tu Đạt hoan hỷ bèn
trở về nhà, chuẩn bị thi công.

Lục sư
nghe chuyện, bèn đến bạch vua, trưởng giả
Tu Đạt mua vườn
Thái tử, muốn vì
Cù Đàm, tạo
lập Tinh-xá.
Cho phép tôi cùng
với họ đấu thứ đạo
thuật, nếu họ thắng tôi thì mới cho xây dựng. Vua
bèn gọi trưởng giả
hỏi: Nay lục sư nói: Sanh mua vườn của Kỳ Đà để
xây Tinh-xá cho Cù Đàm,
họ xin cùng đệ tử Sa Môn đấu đạo thuật, nếu
sa môn đệ tử thắng thì mới được phép xây
dựng Tinh-xá, nếu thua thì chẳng thể xây dựng.
Trưởng giả về nhà, mặc áo nhơ xấu,
sầu
não chẳng vui, thân tử
(Xá-lợi-phất) ngày mai, mặc áo ôm bát, đến nhà trưởng giả, thấy trưởng giả chẳng vui, bèn hỏi:
Vì sao mà vậy?
Trưởng giả đáp:
xây dựng Tinh-xá, e chẳng đắc thành.
Vì vậy mà buồn.
Thân tử (Xá-lợi- phất) nói: Có
sự cố gì? Đáp: chư Lục sư đến vua, xin đấu đạo thuật
với tôn giả, nếu tôn giả đắc thắng thì mới hco phép xây dựng, nếu chẳng bằng họ thì chẳng cho phép, mà nhóm lục
sư này xuất gia đã lâu, chuyên học
pháp thuật, chẳng có ai bằng họ, chẳng biết tôn giả có khả năng cùng họ đấu đạo thuật hay không?
Xá-lợi-phất đáp:
Dù cho nhóm lục
sư đầy đủ cả Tam Thiên
thế giới nhiều như rừng tre cũng chẳng thể động

đến một sợi
lông của ta, muốn đến thuật thì chỉ tùy theo ý họ.
Trưởng giả hoan hỷ, thay
mặc áo mới, đến bạch vua rằng: Lục sư muốn đấu
thì cứ tùy theo ý họ.
Vua bèn bảo lục sư tuyên bố với người cả nước:
bảy ngày sau, ở
ngoài thành, lục
sư
sẽ cùng
sa môn đắc đạo thuật.
Trong nước có mười tám ức người, thời bấy giờ, theo pháp nước kia, đánh trống triệu tập dân chúng, nếu đánh trống đồng thì triệu tập mười
hai ức người, nếu đánh trống bạc thì triệu tập mười bốn ức người.
Nếu đánh trống vàng thì tất
cả đều tập họp. Bảy ngày đã qua, đánh trống tất cả đều triệu tập.
Chúng lục sư có ba ức người.
Bấy giờ, nhân dân thảy
đều vì vua và lục sư mà
phê tòa, trưởng giả vì Xá-lợi-phất mà thi tòa. Bấy giờ,
Xá-lợi-phất ngồi dưới một gốc cây, tịch nhiên nhập định, du
các Thiền môn, thông đạt
vô ngại, tác niệm rằng: trong hội này, đại
chúng tập tà đã lâu,
kiêu mạn tự cao, nhóm quần sinh này sẽ dùng đức gì mà hàng phục họ, tư duy vậy rồi, bèn lập thề rằng:
Nếu trong vô
số kiếp,
ta từ hiến phụ mẫu sa
môn, Bà la môn thì nay ta nhập chúng sẽ khiến
cho tất cả mọi người vì
ta mà trú lễ. Bấy giờ, chúng lục sư đã tập họp, chỉ riêng
Xá lợi tử chưa đến, bèn bạch vua rằng: Đệ tử
Cù Đàm tự
biết mình không có đạo
thuật, sợ hãi chẳng đến. Vua bảo trưởng giả:
Thầy ông nay ở đâu? Tu
Đạt bèn đến chỗ Xá-lợi-phất, bạch rằng: Đại
chúng đã tập họp, mong
đến dự hội. Bấy giờ, Xá-lợi-phất từ Thiền định đứng dậy chỉnh y áo, an tường mà đi đến như vua
sư tử đến với đại chúng. Bấy giờ Đại chúng và các
Lục sư thấy hình dáng của ngài, đều bỗng nhiên đứng dậy, như gió thổi cỏ, bất giác mà làm lễ.
Bấy giờ Xá Lợi Tử bèn thăng lên tòa
do Tu Đạt đã phô, trong chúng lục sư, có một đệ
tử tên là Lao-độ-sai,
giỏi biết huyển thuật, đứng trước đại chúng,
đọc chú thành cây đại thụ, bóng mát che cả đại
chúng đều nói rằng: đó là
Lao- độ-sai làm. Bấy giờ,
Xá-lợi-phất dùng Thần lực tâm trận gió Tỳ
Lam thổi bức gốc cây đổ nhào xuống đất, tan vụn ra như bụi trần.
Chúng nói Xá-lợi-phất thắng.
Lao-độ-sai lại đọc chú làm một hồ nước, bốn bên
là bảy báu, trong nước
sinh ra
hoa sen, mọi người nói là do
Lao-độ-sai
tạo ra. Xá-lợi-phất làm
ra một con voi trắng sáu ngà, trên ngà có hoa, trên hoa có ngọc nữ, con voi đó đi từ từ đạp tan hồ nước, bẻ hoa.
Chúng nhân đều nói
Xá-lợi-phất thắng. Lao-độ-sai lại làm ra một ngọn núi,
trang nghiêm bằng bảy báu, hoa quả
sum xuê, chúng nhân nói là do
Lao-độ- sai làm ra
Xá-lợi-phất lài ra kim cang
lực só, dùng chày kim cang đập tan vụn ngọn núi, chúng đều nói
Xá-lợi-phất thắng.
Lao-độ-sai lại làm
một con rồng có mười
cái đầu, ở trong hư không, mưa nhiều loại bảo
điện, sấm sét rung động
đất, chúng nhân đều nói là Lao-độ-sai làm
Xá-lợi- phất làm một
con chim Kim Xí Điểu Vương, bèn bửa nức ra rồi ăn
con rồng đó chúng nhân
đều nói Xá-lợi-phất thắng. Lao-độ-sai lai làm một
ngưu vương, thân thể mập to,
sừng lớn nhọn hoắc xông đến,
Xá-lợi-phất hóa làm
vua sư tử xé nát con trân mà ăn, chúng nhân đều nói
Xá-lợi- phất thắng.
Lao-độ-sai lại biến thân làm một Dạ Xoa quỷ, hình
thể to lớn, lửa cháy trên đầu, mắt đỏ như máu, miệng bốn răng nanh, mắt
phun lửa xông đến. Bấy
giờ Xá-lợi-phất lại hóa làm Tỳ Sa Môn vương,
Dạ xoa sợ hải, bèn muốn thôi chạy, bốn bè lửa nổi, chẳng có chỗ đi, chỉ
có bên Xá-lợi-phất là
mát mẻ không có lửa, bèn khuất phục đảnh lễ,
lửa liền diệt tắt.
Chúng nhân đều nói Xá-lợi-phất thắng, Lao-độ-sai
chẳng bằng. Bấy giờ
thân của Xá-lợi-phất bay lên hư không, hiện mười tám biến và tám tự tại.
Bấy giờ Hội thấy thần lực của ngài, đều ôm
niềm hoan hỷ.
Xá-lợi-phất bèn vì họ mà
thuyết pháp, tùy theo phước hạnh của mỗi người mà đắc mỗi đạo tích khác nhau.
Lục sư đệ tử ba ức người xuất gia học đạo ở
chỗ Xá-lợi-phất. Đấu kó
thuật xong, bốn chúng trở về chỗ ở của mình, trưởng giả và
Xá-lợi-phất trở về vùng đất
định xây Tinh-xá, tay tự mình cầm một đầu dây,
Xá-lợi-phất vui vẻ mỉn
cười. Trưởng giả hỏi:
Tôn nhân sao lại cười? Đáp: Mới vừa muốn kinh địa (đo đất?)
Sáu Thiên cung đã thành, liền mượn đạo nhãn, trưởng giả
thảy đều thấy.
Trưởng giả bèn
hỏi Xá-lợi-phất; trong
sáu cõi
Trời Dục Thiên, cõi nào là tối thắng nhất?
Xá-lợi-phất nói:
Trong cõi Thiên thứ tư,
thiểu Dục tri túc, thường
có Nhất Sinh Bổ Xứ Bồ-tát đến sinh ra ở trong cõi ấy.
Tu Đạt nói:
Tôi sẽ
sinh ra ở trong cung trời thứ tư.
Trưởng giả nói ra lời ấy rồi thì năm cung trời còn đại đều mất, chỉ còn cung trời thứ tư,
vẫn vậy chẳng biến. Khi
căn dây tiếp, Xá-lợi-phất vẻ mặt buồn bả. Tu
Đạt bèn hỏi:
Tôn nhân sao lại buồn bả? Đáp: ông thấy con kiến trong
khoảng đất này không?
Đáp: đã thấy Xá-lợi-phất nói: Vào thời quá
khứ Tỳ Bà thi Phật, ông cũng khởi xây Tinh-xá cho
Phật kia ngay tại đất này, thời đó con kiến này
sinh ra ở đây, cho đến ngày nay đã là chín
mươi mốt kiếp.
Vẫn cứ thọ nhận thân xác loài kiến, chẳng được
giải thoát,
sinh
tử dài lâu, duy chỉ
phước là điều quan trọng, chẳng thể chẳng siêng
năng cố gắng.
Vì vậy mà
Xá-lợi-phất buồn bả, trưởng giả
thương xót.
Trưởng giả xây Tinh-xá, dùng diệu
Chiên Đàn làm
Hương Nê, biệt phòng trú
ở ngàn hai trăm người,
gồm một trăm hai mươi xứ. Muốn đến thỉnh
Phật, lại nghó rằng; trên có
quốc vương, phải báo cho vua biết, nếu
chẳng phải bạch thì e sẽ
hờn giận, mới đến bạch Vua Ba Tư Nặc; Tôi vì
Phật đã khởi xây
Tinh-xá xong, mong Đại vương
sai xứ
thỉnh Phật.
Vua nghe xong,
sai
sứ giả đến
Vương xá thành thỉnh
Phật và tăng đến
Xá vệ quốc.

Bấy giờ, Thế Tôn và bốn bộ chúng trước
sau
nhiểu quanh, phóng
quang động địa, đến
Xá Vệ quốc, gần đến thành, tất cả đại chúng, đem những vật cúng dường đến nghinh đón
Thế Tôn. Khi Thế Tôn đến nơi
rồi, phóng đại quanh minh,
dùng ngón tay án vào Tam Thiên thế giới thảy đều chấn động.
Ca nhạc chẳng gảy mà tự vang, tất cả những
người khuyết tật đều được cụ túc đầy đủ.
Tất cả người dân thấy
Phật liền hoan hỷ. Mười tám ức
người dân đều đến tụ tập ở chỗ Phật Thế Tôn bấy
giờ tùy theo bệnh mà vì
họ thuyết pháp được đều đắc đạo tích. Chuyện
Tu Đạt xây dựng
Tinh-xáù, nhân duyên là như vậy.

Về “Kỳ Đà”: Ngài Chơn Đế
Tam Tạng nói: Tiếng ngoại
quốc thì gọi: Cưu Ma La Kỳ
Đà. Tiếng Hán gọi là: Đồng Chơn Thái Tử.
Lại nói rằng: Kỳ Đà.
Tiếng Hán nghóa là chiến thắng. Xưa kia có binh
giặc muốn phá Xá vệ,
vua Ba Tư Nặc đem binh phá tan giặc, lúc ấy chung nhân vào bẩm rằng: vừa
sinh ra
Thái tử! Do vậy đặt tên
Thái tử là chiến thắng.

“Tu Đạt Đa”: tiếng
Hán gọi là:
Thiện dử (khéo cho).
Cha mẹ không con, bèn cầu thầm xin con, trong mộng được con trai, cho
nên gọi tên là Thiện
Dữ. Nước này từng có thời bị hạn hán trong
suốt
mười hai năm không mưa,
mà Tu Đạt là nhà cự phú, chẩn tế cứu giúp
người nghèo, cho nên gọi
tên là Cấp Cô Độc trưởng giả.

“Kỳ Thọ Cấp Cô Độc Viên”:
Đây là nêu ra cả hai tên gọi
Quân và Thần, Thông và
Biệt. Kỳ Đà là đệ tên của quân, Cấp Cô Độc tức
là tên của thần. Thọ
là biệt sở, Viên tức là thông xứ. Lại nữa, vì
Kỳ Thọ là môn xứ, cho nên
đứng trước. Viên là Tinh-xá, cho nên đứng sau. Lại nữa, Kỳ Đà là tên gốc,
Cấp cô là tên ngọn.
Ngài Chơn Đế
Tam tạng nói rằng: đã xây dựng
Tinh-xá cho Đức
Phật đệ tứ ưu
Lưu Thôn Đạt
thời quá khứ ở ngang
trên mảnh đất này. Thời ấy, mảnh đất này rộng
bốn mươi dặm. Phật và
con người tuổi thọ bốn vạn tuổi. Tu Đạt thời đó
tên là Tỳ Sa trưởng
giả, dùng vàng tấm trãi lên mặt đất, dùng áo
báu đậy lại, cúng
dường Phật.
Vào thời Đức
Phật đệ ngũ
Câu Na Xá Mâu ni, con người và Đức Phật
thọ ba vạn tuổi, bấy giờ Tu Đạt tên là Đại gia
chủ trưởng giả, dùng bạch trãi đầy mặt đất, dùng con trai của
Nhũ Ngưu (bò sửu) để cúng
dường. Thời ấy đất rộng ba mươi dặm. Thời Đức
Phật đệ lục (thứ
sáu)
Phật Ca Diếp, con người thọ mệnh ba vạn tuổi,
Tu Đạt thời ấy tên là Đại
Phiên Tất trưởng giả, dùng bảy báu trãi đất, đất rộng
hai mươi dặm, làm thể để
cúng dường. Thời Phật đệ thất Đức Phật Thích Ca, con người thọ trăm tuổi, đất rộng mười dặm, dùng vàng trãi
mặt đất xứ ấy để
cúng dường. Vào thời tương lai Đức Phật Di Lặc xuất thế
mảnh đất trở lại rộng bốn mươi dặm, dùng bảy báy trãi mặt đất để
cúng dường. Phật và con
người thọ tám vạn tuổi. Tu Đạt thời ấy tên là
tương Khư Vương (vua Tương Khư). Tương Khư Vương tiếng
Hán gọi là Loa Vương (vua ốc), sắc trắng như con ốc.
Xuất gia đắc thành La Hán.
Lại nữa, cần biết rằng:
xứ này là Bát-nhã Xứ, là Bát-nhã y quả, nó
giống như Di Lặc Lầu
Quán, cũng giống như pháp Thương Hương Thành.



KIM CANG BÁT NHÃ SỚ

<卷>QUYỂN 2 nghe.</卷>

“Dữ Đaị Tỳ Khưu Chúng”:
Đây là sự thứ sáu, tỏ về chúng cùng

Hỏi: Vì sao
cần phải có sáu sự? Đáp:
Có đủ sáu sự, nghóa mới trên đủ.
Vì sao? “Như Thị” là pháp

sở văn. “Ngã Văn” là người
Năng Văn, “Nhất thời” là thời thuyết
kinh. “Phật” là chủ diễn giáo. “Kỳ viên” là xứ nơi
thuyết giáo.
Nay là chúng đồn văn (chúng
cùng nghe), cũng tức giáo là để dạy cho con
người, vì con người,
đây cũng có thể là người chứng kinh, cũng có thể gọi
là người nghe kinh. Nếu
nói theo những người thiện hữu kiếp trước
đồng hạnh với Thích Ca
thì đa phần là người chứng kinh, chứng những
điều Như Lai thuyết là
đáng tin, chứng những điều A Nan đã nghe là
không sai lầm. Nếu là
người nghe kinh thì đa phần là thật hành. Hỏi: Đại
Trí Luận nói: Đầu
kinh Bồ-tát, có
Thanh Văn Chúng, có Bồ-tát chúng. Đầu
kinh Thanh văn, chỉ có Thanh Văn, không có chúng
Bồ-tát. Nếu vậy, nay đây là kinh Đại thừa vì sao
lại có chúng
Thanh Văn mà chẳng có
chúng Bồ-tát? Đáp:
Kiểm điểm tất cả
kinh Đại thừa, có bốn trường hợp
khác nhau:

1. Đầu kinh Đại thừa chỉ có Bồ-tát chúng, không có Thanh Văn chúng, tức là kinh Hoa Nghiêm, Thất Xứ, Bát Hội;


2.Đầu kinh Đại thừa chỉ có Thanh Văn chúng, không có Bồ-tát chúng, tức là kinh này;
Đầu kinh Đại thừa có đủ cả hai chứng
Tiểu Thừa và Đại thừa, tức
như Kinh Niết-bàn, kinh Đại phẩm;
4. Đầu kinh Đại thừa không có hai chúng tức như kinh Kim Quang kinh, kinh Thắng Man,… Hỏi:
Vì nhân duyên gì, kinh Đại thừa này chỉ có
Thanh Văn chúng? Đáp: Trong
kinh này thật ra là đủ cả hai chúng, sao lại biết vậy? Văn
phần sau, phần
Lưu Thông đã rộng kê ra các chúng.
Nay ở đầu
chỉ kê chúng Thanh Văn
là để chỉ rõ Bát-nhã này là môn tóm lược chính

yếu. Lại
nữa, đúng phải đủ cả bốn chúng nhưng chỉ nêu ra
Tỳ kheo là vì:

1. Thích Ca xuất thế, Tỳ kheo là những vị đầu tiên nhất nhập đạo; Tâm và hình, cả hai đều thấy hơn. Hình (hình dáng), thì hơn những
người đang tại thế tục, tâm thì thăng hơn Tỳ kheo
ni. Vì vậy mà chỉ kê ra
Tỳ kheo. Lại nữa, chư
Tỳ kheo là nội quyến thuộc của
Như Lai, cùng
ở chung với Phật, thường ở bên Phật, còn ba
chúng kia thì không vậy.
Lại nữa, chúng
Tỳ kheo có khả năng thọ nhận
chánh pháp, có khả năng
thuyết chánh pháp, giúp Phật dương hóa, do đó chỉ kê ra Tỳ kheo.
Sở dó chẳng kê hàng Bồ-tát là vì Bồ-tát là khách
đến, cho nên chẳng kê.
Thanh Văn là chúng củ, cho nên chỉ kê
Thanh Văn. Lại nữa, vì để tỏ rõ
trong giáo, oai nghi của Thanh Văn hơn hẳn Bồ-tát.
Bồ-tát hình không nhất định, phản thường mà hóa. lại nữa, nay chính là muốn phá kiến
chấp tà vạy của người Thanh Văn, khiến cho họ tin nhận Bát-nhã.
Do đó chỉ kê Thanh Văn, Bồ-tát thì chẳng vậy, cho nên chẳng kê.

“Đại Tỳ
kheo tăng”: tiếng ngoại quốc phải là:
Ma Ha Tỳ kheo tăng. “Ma Ha”; hoặc
là Đại, hoặc là Thắng, hoặc là Đa. Nói “Đại”
là vì có đủ đại giới,
là vì có đủ đại đức, là vì có danh tiếng lớn.
Nói “Đa” là vì con số lên
đến một ngàn hai trăm năm mươi người. Nói
“Thắng” là vì tối
thắng trong các chúng. Khi luận nghị đã thắng chín mươi
sáu loại ngoại đạo. “Tỳ kheo” gọi là
khất só, xin thức ăn từ người thế
tục để nuôi thân. Xin
pháp từ chư Phật để luyện thần. “Tăng”: Theo
kinh phước điền nói:
“Chư Hữu ngũ tịnh Đức Danh viết pước Điền”
(những người có năm
tịnh đức gọi đó là phước điền)

1. Phát tâm lìa tục. Vì để mãi mãi theo đạo;

2.Hủy hinh đẹp, vì để ứng với pháp phục;
3. Cắt bỏ người yêu thân thích, vì để không có Đích mạc;

4. Vức bỏ thân xác. Vì để tích tập thiện pháp;
5. Chí cầu Đại thừa, vì muốn độ người. “Thiên Nhị Bách Ngũ Thập Nhân”: Phật mới bắt đầu thành đạo,
Trước tiên là độ năm người, tiếp đó là độ Ưu Lâu tần Loa Ca Diếp, Ma Ha Ca Diếp, được năm
trăm người. Tiếp nữa là độ cho nên anh em
Na Đề Ca Diếp. Già Da Ca Diếp hai người, mỗi người có hai trăm năm mươi đệ tử, hợp thành một
ngàn người.
Tiếp nữa là độ cho
Xá-lợi-phất, Mục
Kiền Liên, lại được hai trăm năm
mươi người, hợp lại có một
ngàn hai trăm năm mươi
lăm người. Nay chỉ nêu con số chính, là lấy
những hàng có danh tiếng,
chính là nói “Ngàn hai trăm năm mươi”.

Từ “Nhó Thời Thế Tôn…” Là
phần hai, Biệt tự. Trong phần Biệt tự, chia làm hai phần:

1.Trở về Như Lai đồ hành khất thực;
2.Tỏ về Như Lai trãi tòa mà ngồi, nhập vào tam muội.
Trong hai phần này, mỗi phần đều chia ra làm hai đoạn.
Hai đoạn của phần đầu là:

1.Tỏ về vãn sự;
2.Tỏ về Hoàn sự. Hai đoạn của phần sau là:

1.Tỏ về phô tòa (trãi chỗ ngồi) tức là phương tiện trước khi nhập định;
2. Một cú “Nhị tọa” là phần hai, chánh nhập tam muội. Hỏi: Vì nhân
duyên gì mà trước tỏ về khất thực, rồi sau là
nhập tam muội? Đáp:
Vì muốn khiến cho chúng
sanh
sinh phước đức cho nên
trước là nói về khất
thực. Vì muốn cho chúng sanh Trí tuệ cho nên nhập tam muội rồi
thuyết pháp.
Lại nữa, trước là vì lợi ích cho chúng
sanh tại
gia, sau là lợi ích chung cho cả các đại chúng xuất gia và tại gia.
Còn nói rằng: trước là lợi ích cho bạch y, tức là biệt ích.
Vì sao?
Vì chỉ khất
thực ở người bạch y,
chẳng khất thực ở Tỳ kheo, Tỳ kheo ni, cho nên gọi
là Biệt (riêng). Sau là
vì Tứ chúng thuyết pháp, tức là Tông ích (lợi). Lại nữa, trước là cho chúng
sanh những lợi ích thuộc thế gian,
sau là
cho chúng sanh những lợi
ích thuộc xuất thế gian. Lại nữa, trước tỏ Phật
là phước điền, tỏ
Như Lai là vị đáy
cúng dường.
Sau tỏ Phật là Thí chủ, dùng pháp Bát-nhã
thí cho chúng sanh, tức là người Thích Ca Như
Lai Chánh Biến Tri. Lại nữa, đều là trung tiền lợi ích
chúng sanh,
sau
là trung hậu lợi ích
chúng sanh. Lại nữa, đầu là Thân nghiệp ích vật,
sau nhập tam muội là ý nghiệp ích vật, tiếp nữa thuyết
Bát-nhã là khẩu nghiệp ích vật. Lại
nữa, trước là muốn khiến cho sinh thân được trú lâu dài,
sau là muốn khiến cho pháp thân được trú lâu dài,
sau
đó thuyết Bát-nhã, tức là ích về pháp thân, nhờ có hai trú này mà khiến cho
chúng sanh được sự ích
lợi của hai thân. Lại nữa, khất thực là biểu thị cho
ha- ïnh thiểu dục tri túc
của Như Lai. Thuyết pháp là biểu thị cho giải triển vi diệu của
Như Lai. Lại nữa, khất thực là tỏ về
Từ Bi của Đức
Phật, thuyết pháp là tỏ về
Trí Huệ của Đức Phật.
Lại nữa, khất thực là
chỉ cho pháp tắc thân của
chúng sanh thời Mạt Thế, hợp lại khiến cho tất cả chúng
sanh tâm y Bát-nhã.
Lại nữa, khiến cho Đệ tử từ người tục
mà khất thực để nuôi
thân, từ Như Lai mà thọ nhận Bát-nhã để luyện
tâm, cả hai sự liền đủ. Lại nữa, khất thực phá
kiêu mạn tâm, thuyết
Bát-nhã phá ngu si tâm.

Hỏi: Đại kinh (nói) nhân ở thực (ăn) mà khai mở, kinh Niết-bàn kinh này có gì khác nhau?

Đáp: Kinh kia
nhân ở thực (ăn) mà khai mở Như Lai pháp
thân, Thường Thân, chứ
chẳng phải là Tạp thực thân. Kinh này nhân ở khất thực mà tỏ rõ những nghóa như trên.
Lại nữa, hai kinh cũng giống
nhau, đầu tiên là khất
thực để tỏ rằng đồng với phàm phu nhị thừa, tiếp đó
là thuyết pháp là tỏ
rằng chẳng thể lấy thân tướng để thấy được
Như Lai, do đó Như Lai
thân chẳng phải là thực thân (thân ăn uống, thân
xác). Luận nói: ba tướng
khác thể, cho nên ly kia là Như Lai. Cần phải trước
là đồng (giống). Rồi sau đó là Dị (khác). Đây là
muốn khiến cho phàm phu và nhị thừ đều phát tâm cầu Phật thân.

Hỏi: Nay thuyết Bát-nhã, vì nhân duyên gì mà trước là tỏ về khất
thực?
Đáp: Người
Chí Nhân, khi động thì không có phi thòi, những điều
người ấy làm thảy đều là ích vật, vì vậy chẳng nên trách chỗ do
đâu. Lại nũa, lấy gồm để tỏ rõ xa, cho nên trước kia
sắp thuyết
Bát-nhã thì tỏ về khất thực. Lý do là
sao?
Thế gian ẩm thực vốn là để nuôi thân
dưỡng mạng, còn Bát-nhã
pháp thực là để nuôi pháp thân, dưỡng Huệ
mệnh. Lại nữa, khất
thực là chủng của Tứ Thánh. Bát-nhã là gốc của
chúng thánh. Lại nữa,
Đạo xa lắm thay! Thể đạo tức là Thần, do đó ẩm
thực chẳng lìa Bát-nhã,
nếu năng liểu thực thanh tịnh, tức là Bát-nhã.
Trong văn kinh,
gồm có năm cú:

1. Người phước vật;
2. Thời tiết khất thực;

3. Nghi dung khát thực;

4. Xứ sở khất thực;
5. Phương pháp khất thực. “Nhó Thời Thế Tôn”: Nêu người phước vật. Thành Thành
Luận nói: có đủ chín danh hiệu trên, gọi là Thế Tôn.

“Thực Thời”:
Là tỏ thời tiết khất thực. Đây là sự việc thô ở thế
gian mà biểu thị xa Phật pháp có hai lợi ích, mà
tự và tha vô não. Cư
só
ở thế gian, ăn thì có thời giờ nhất định; sáng
sớm thì chưa nấu ăn, quá buổi trưa thì đã ăn xong, nay là thời (lúc) thức ăn mới nấu chín, đúng
thời ấy thì đi đến, có thể gọi là đắc thời.
Thánh Nhân tâm tuy tòn đạo,
thân nhờ vào thức ăn. Nay bên trong không có nổi
khổ lụy vì tích chứa, bên ngoài có cái công của phước vật, khi khất thực nếu đắc thời thì người và ta đều đắc ích, khất nếu thất thời thì mình và người cả hai đều não.
Cho nên nói
là “Thực Thời”.
Vì biết thời, cho nên gọi là Đại
Pháp Sư. Tín thay! Lời nói thành tín!

“Trước Y
Trì Bát”: Nghi dung khất thực. “y” có ba loại;
“Trước” cũng có ba thời.
Nếu bình thường nằm ngồi thì mặc áo năm điều, gọi là
An Đà vệ, tiếng Hán gọi là Hạ phẩm y. còn gọi là áo mặc trong.
Nếu vào chúng, pháp sự thì mặc áo bảy điều, gọi
là Uất Đa La Tăng, tiếng
Hán gọi là Trung phẩm y. nếu vào Tụ Lạc gặp quốc
vương trưởng giả
thì mặc tăng Già Lê, tiếng Hán gọi là Đại y,
còn gọi là chánh Trước y (áo
mặc chánh).
Từ chín điều trở lên đến hai mươi lăm điều, chia thành
ba phẩm. Trong mỗi phẩm có ba, hợp lại thành chín loại:

Ba loại Hạ phẩm là: 9 điều, 11 điều, 13 điều, ba loại Trung phẩm là; 15 điều, 17 điều, 19 điều.
Ba loại Thượng phẩm là: 21 điều, 23
điều, 25 điều. Đó là tùy theo thân hình lớn hay nhỏ mà chế lá điều nhiều
hay ít. Thân của Phật cao
một trượng sáu, có thể mặc 25 điều. Người ngày nay chỉ có thể 15 điều mà thôi, tiếng ngoại quốc gọi là
Cà Sa, tiếng
Hán gọi là ly trần phục.
Nếu màu đỏ màu tía rực rở thì tăng vật làm
nhiễm tâm. Nay ba loại sắc
thì tham tâm chẳng khởi. Hai gọi là Tiểu Sấu
Y: Người nhập đạo, thân mặc áo này thì phiền não rơi rụng.
Ba gọi là
Liên Hoa Phục, đây là mượn dụ mà đặt tên
Thể trong sạch, lìa nhơ nhớp,
hơi giống hư hoa phù cự.
Bốn gọi là Gián Sắc Y: ba màu sắc xen kẻ nhau cùng thành một y.
Chơn Đế Tam Tạng nói: Xích Huyết Sắc y, tiếng ngoại quốc gọi là
Cà Sa.
Tuy có năm
Bộ khác nhau, nhưng đều mặc
áo màu xích (đỏ đậm). Hỏi:
Thường nói là ba loại
hoại sắc.
Sao lại nói “đều là màu xích). Đáp:
Thường giải
thích rằng:
Y mới, trước hết là
nhuộm xanh, tiếp

đó thì nhúng
nó vào trong bùn, tiếp nữa là lấy mủ nhựa cây mà độ nó, gọi là
Mộc Lan. Cho nên nói là: hoặc xanh, hoặc bùn, hoặc
Mộc lan. Tam Tạng nói: Người
Trung quốc đều không có phép ấy. Nói ba loại hoại
sắc là: trong ba
màu sắc, tùy dùng một
sắc để điểm ấn áo.
Nếu xứ có màu xanh thì dùng màu xanh để điểm, nếu xứ không có màu xanh
thì dùng đất bùn để
điểm. Nếu xứ (nơi) không có bùn thì có thể mài
nước sắt mà điểm nó, đều chỉ nên dùng một màu là đủ.
Chỉ vì thời đại, xứ
sở mỗi thời mỗi khác, một
sắc thì chẳng dài lâu, e chư
Tỳ kheo sinh ra
nghi hối, cho nên nói ba
loại màu, tùy dùng một màu sắc. Nghóa của 18
Bộ tuy khác nhau nhưng màu
sắc của y áo là cùng một màu như nhau.
Cho nên Đại Kinh nói:
Thấy đệ tử ta mặc y màu xích, gọi đó là máu.
Chỉ vì điểm khác nhau mà có các
Bộ khác nhau.
Như Tát Bà Đa bộ thì điểm
ở nơi hiển hiện rõ.
Thượn tọa Bộ thì tiết nào cũng đều điểm. Còn
Chánh Lượng Bộ thì chỉ điểm bốn góc.
Tam tạng còn nói: ngoại quốc
cũng không có Năm Bộ
mặc năm loại y. chỉ (có) Phật giải mộng cho vua Ba Tư
nặc, truyền ký rằng thời Mạt Thế có Ác Tỳ kheo phá pháp ta,
chia thành năm Bộ. Người
tục ở vùng đất kia, có năm họ, cho nên mặc
áo năm màu sắc để
biểu thị cho năm loại Thành khác nhau.

Hỏi: Khi Phật
nhập Niết-bàn, ba y ở tại đâu? Đáp:
Có nhiều thuyết khác nhau.
Nếu theo Thai kinh nói:
Phật sắp
nhập Niết-bàn, tay tự mình xếp ba y đặt vào trong quan tài bằng vàng để liệm
Phật thân. Nếu theo thuyết của
kinh Ma Da:
Ma Da từ Đao Lợi Thiên xuống,
chẳng còn thấy Phật, chỉ còn thấy tăng già lê và

Tích trượng của
Phật mà tự buồn than rằng: “Con ta tại thế, mặc và
cầm những đồ vật này
để dùng độ người, nay trống rổng không có chủ”.
Từ đó mà suy ba y vẫn còn. Ngài Tam Tạng nói: “Áo
năm điều của
Phật thì ở tại nước
Di Thi La. Áo bảy điều thì ở tại nước Bán Già
Thi. Đại y và Tích Trượng thì ở
tại nước Kế Tân. Ni Sư Đàn thì ở tại nước Ca Tỳ La”.
“Trì Bát”:

1.Tùy thuận theo pháp pháp ba đời;
2.Vì để phá ngoại đạo tay tự ôm thức ăn;
3.Hiểu rõ oai nghi, lợi vật, khác với những người ăn xin hạ tiện;
4.Để bày tỏ đồ chứa công đức. Kinh Vô Lượng Thọ nói: “Trử công đức là biểu thị cho phước điền. Mặc áo cà
sa biểu thị
cho phước điền”. Trong
luật nói: Phật và A Nan đến nước Nam Sơn, nước ấy có nhiều ruộng tốt, chia ra từng ô đẹp mắt, bèn lệnh truyền
giống như thế mà chế y
áo, biểu thị cho người xuất gia làm ruộng phước cho đời, có thể khiến cho hạt giống tâm bố thí gặt hái vô lượng quả báo,
rải trồng vào ruộng tốt
thì sẽ gặp hái gấp vạn lần vậy. Lá điều của y, gần giống như những
thửa ruộng.
Cho nên kinh nói: “Biểu thị
cho phước điền”.

“Bát Đa la”: tiếng Hán
gọi là ứng lượng khí, tức là biểu thị cho Thể của người xuất gia có đủ trí để đoạn dứt những tương ưng nội
ngoại, tức là đờ chứa
(khí) để thọ nhận vật do trời và người cúng dường.
Phật đầu tiên là thọ nhận cháo`
sửa của hai cô gái thì dùng đồ bằng
vàng để đựng, rộng
một tầm, đây là đồ vật đựng thức ăn khi chưa thành
đạo. Đến khi thành Đạo
rồi thì thọ nhận Đề Vị Ba Lợi trưởng giả bố thí
đồ đựng gọi là Quả,
hoặc gọi là Siêu. Thời bấy giờ chưa có Bát, tự nghó; Tam thế chư
Phật không có pháp tay ôm thức ăn.
Thế rồi Tứ thiên vương phụng cúng
bốn bát, Phật dùng tay ấn xuống hợp thành một bát, mà bốn lớp văn ngấn hiện rõ.
Lại nữa, Tam tạng nói:
Tịnh cư Thiên vẫn đem bốn chiếc Bát
Đá của Tứ Thiên vương thời quá khứ để trả cho
Tứ Thiên Vương, Bốn
vương mỗi vương dùng bát mình cúng cho Phật.
Bát này nay đang ở tại nước
Kế Tân, có Tháp để đặt nó. Đến thời
tượng pháp diệt, Tứ
Thiên vương sẽ đem trả cho Tịnh cư thiên. Tịnh cư thiên đợi cho đến lúc
Phật Di Lặc xuất thế,
sẽ báo
Tứ Vương tặng cho
Di lặc. Về bát lớn hay nhỏ
thì có ba phẩm khác nhau: Thượng phẩm thì
chứa được ba bát cơm
của người, một bát canh của người phần còn lại để ăn thức ăn là nữa bát canh.
Hạ phẩm thì chứa một bát cơm và nữa bát canh của
người khác, phần còn lại để ăn thức ăn là nữa bát canh.
Nếu bát lớn hơn bát nhỏ, nhỏ hơn bát lớn thì gọi là bát
trung phẩm.
Bát Tha là
tiếng ngoại quốc, tiếng
Hán gọi là
Lục tịch khí.
Thượng phẩm bát thì đựng ba

đẩu, có thể
chứa hai đẩu bảy tịch thức ăn. Cần có phần không ở trên
là ba tịch để biểu thị
cho sự Thiểu dục. Hạ phẩm bát thì chứa được
một đẩu rưởi, có thể
đựng một đẩu hai tịch thức ăn, cần phần rổng không ở phần trên là 3 tịch, tức là một đẩu hai tịch, dung tích nằm giữa hai phẩm trên thì gọi là
Trung phẩm bát.
Cuốn Đại trí
Luận nói: nói về
Bát thì có 8 loại: không cho
phép đệ tử cất giữ bát làm bằng vàng và bạc, vì
e sinh tham. Không cho phép
cất giữ bát bằng gổ, vì để bị nhơ nhớp,
chỉ cho phép cất giữ hai
loại bát, đó là bát bằng sắt và Bát gốm. Đức Phật thì Bát Đá. Hỏi:
Có khi nào
Phật chẳng mặc
Cà Sa, chẳng dùng
Bát hay không? Đáp: Có,
cuốn Đại Luận nói: “Thiên vương Phật tác bạch y oai nghi”.

“Nhập Xá
Vệ Đại Thành Khất Thực”: là nói về xứ
sở khất thực.
Cựu giải thích rằng: Vường cách thành một ngàn hai trăm bước, hoặc
có người nói là bốn dặm.

Như Lai thọ thực, pháp thọ thực có ba:

Ngồi đợi nhật thời, gọi là Thiện tự chí (thức ăn tự đến).

Bên ngoài đến thỉnh Phật. Về thỉnh Phật thì có hai:

Phật và chúng tăng đều đi;

Tăng đi nhưng
Phật chẳng đi, khiến người
thỉnh Phật.
Sở dó chẳng đi là vì có năm sự:

Vì nhập định.

Vì thuyết pháp cho chư thiên.

Vì thăm những Tỳ kheo bệnh.

Vì án hành phòng xá.

Vì muốn chế giới.

Như Lai tự mình đi khất thực, pháp đi khất thực có ba:

Bay trên không mà đi.

Chân lìa mặt đất bốn thốn mà dấu chân hiện trên mặt đất.

Chân đạp hoa sen, hoa sen động mà chân chẳng động.

Phật sở dó đi bộ khất thực, theo kinh Anh
Lạc Nữ thì vì có
10 sự:
1. Như Lai vào thành khất thực, chúng sanh thấy Phật ba mươi tướng như Tu Di Sơn Vương mà
phát Bồ-đề tâm, ắt sẽ cầu mong Như Lai thân;
2.Trong thanh có những người mù, điếc, tật bệnh, cho đến những người bị trăm khổ chẳng thể đến chỗ Như Lai, vì vậy mà Như Lai vào thành, phóng quang chiếu họ, chúng khổ hiền
ngừng nghó, bèn
phát Bồ-đề tâm;
3.Vì những Xát Lợi Bà la môn, những trưởng giả hào quý tự ỷ vào chủng tính của mình, chẳng sinh kính tâm, thấy nghi dung nghiêm
nghị, oai đức của Như Lai
đặc biệt khác lạ với đời, vì vậy mà tâm kiêu mạn tắt ngấm mà phát
Bồ-đề tâm;
4.Vì thủ hộ nữ nhân bị ba thứ giám sát và năm trở ngại nên chẳng thể gặp Phật,
lại còn vì những người lười biếng nhát nhớm tuy ở gần Như Lai mà chẳng thể đến. Vì vậy mà Phật
vào thành khiên họ nhờ
thế mà được lễ bái hỏi han, do vậy mà phát Bồ-đề tâm;
5.Như Lai vào thành, Tứ vương Bát bộ thảy đều theo hầu, mổi vương mỗi bộ đều
mang hoa hương ca vịnh để cúng dường, người
trong thành thấy thế bèn
sinh ý niệm rằng: chư
Thiên còn xả bỏ niềm vui
thú cõi trời, cúng dường cho Phật, chúng ta
sao lại chẳng cúng dường lễ bái! Nhờ vậy mà phát
Bồ-đề tâm;
6.Như Lai âm bát do
Tứ vương phụng cúng, thật là một bát có bốn viền ngấn, rõ ràng khác lạ.
Người trong thành thấy vậy hiếm có, vì vậy mà phát
Bồ-đề tâm;

7.Vì hai hạng giàu và nghèo; Nếu để cho người giàu có thấy Như Lai bát không thì sẽ thí nhiều. Nếu gặp người nghèo
sẽ thấy
Như Lai bát đã đầy thì
sẽ thí ít,
đều sinh hoan hỷ, do đó phát
Bồ-đề tâm;
8.Trong bát của Như Lai, thọ nhận thức ăn trăm vị, thảy đều chẳng lẫn lộn nhau. Vẫn như những chén bát khác đựng thức ăn, tất cả
chúng tăng, chư
chúng sanh, tùy ý mà tán rải, chẳng tăng
chẳng giảm, thấy vậy hoan hỷ, đều phát tâm;

9.Vì đệ tử chư Tỳ kheo thời vị lai, nay hành khất thực để làm mô phạm cho họ, chẳng tích chứa của cải Hữu vi;
1
0. Thân của Như Lai, thường tại Tam Muội, thân ngài chẳng ăn, chỉ vì lợi ích chúng sanh mà hiện hành khất
thực. Với những nhân
duyên trên cho nên nói rằng: “Nhập thành khất thực”.

5.“Ư Kỳ Thành Trung Thứ Đệ Khất Thực”: Là tỏ về phương pháp khất thực. Có luận sư nói: Ở ngoài quốc (Thiền trúc) bốn họ hào tộc đều ở
trong thành,
dân thường, đồ tể,.. đều ở
ngoài thành.
Nếu khi vào thành thì đều đi riêng, chẳng xen tạp nhau.
Nay ở đây nói
“Thứ đệ khất thực”
là do từ trong bốn họ ở bên trong thành, chẳng lựa
chọn giàu nghèo, theo thứ
đệ mà khất thực. Lại nữa, như Ngài Thiệt Cát
bỏ nghèo giàu (chẳng
khất thực nhà nghèo chỉ khất thực nhà giàu) vì
ngài cho rằng những nhà giàu trong kiếp này tuy thọ
nhận quả báo giàu
có nhưng không có gieo
nhân cho thời vị lai kiếp sau, nay muốn cho họ tu Nhân thời vị lai để nghiệp quả được tương tục, do đó mà bỏ
nghèo theo giàu.
Ngài Ca Diếp thì bỏ giàu
theo nghèo, vì ngài thương xót nuổi khổ bức thiết của những người nghèo khó, vì họ kiếp trước chẳng bố thí
nên kiếp này sinh ra nghèo
khó, nay nếu chẳng hành bố thí thì kiếp sau
lại nghèo nữa, nghèo cứ
tương tục chẳng bao giờ thoát khỏi, do đó mà bỏ giàu
theo nghèo.
Hai người này tuy có từ bi nhưng chẳng thể bình đẳng.

Vì vậy mà bị
ngài Tịnh Danh (Duy Ma Cật) khuất phục. Nay Như
Lai muốn hiểu rõ Đạo
bình đẳng., cho nên “thứ đệ khất thực”.

“Hoàn Chí Bổn Xứ…”: là phần thứ hai, tỏ sự việc sau khi đã
đắc thức ăn.
Nhưng cần phải biết đại ý
của Bát-nhã, đây là đi
mà chẳng đến, quy về chỗ không có chỗ về, thọ mà chẳng nạp, thực
mà chẳng ăn.
Trong đoạn này cũng có bốn cú:
Cú thứ nhất là tỏ về
“Hoàn Chí Bổn Xứ” Bát đã
đầy cần phải trở về chỗ trú ở để đợi trúng thời
(giữa trưa). Lại nữa, vì
lợi vật mà đi, lợi xong thì trở về, cho nên bát đã
đầy thì về, chẳng thể vừa được thức ăn liền ăn ngay.
Gồm có hai việc:


1. Cúng dường sư trường;
2. Kiên giúp người già bệnh. Như Lai đắc thực, chia làm ba phần: một phần bố thí cho chúng sanh ở trên đất, một phần bố thí cho chúng sanh
ở trong nước, một phần tự mình ăn, nếu có
người già bệnh thì cũng
chia ra mà thí cho. “Phạm Thực Ngật” là cú thứ hai, tỏ về
sự việc ăn uống đã xong.
“Thu Y Bát: là cú thứ ba, tỏ về
nhiếp dung nghi. “tẩu Túc
Dó” là cú thứ tư, cũng có năm:


1. Tẩy trần lụy, đi bộ hành khất, tuy cách mặt đất bốn thốn nhưng thị hiện có bụi nhơ, cho nên tẩy rửa;
2.Biểu thị lòng tôn kính Bát-nhã nên cần phải thân sạch sẽ mới thuyết;

3.Vì để giữ gìn ngọa cụ của Tăng;
4.Vì để chư thiên xuống lễ kính đôi chân;
5.Vì biểu thị phiền não của chúng sanh cần phải sạch sẽ thanh tịnh.
Hỏi: Phật ngày đi mấy dặm?

Đáp: Anh Lạc
Nữ Kinh nói: Tuy tỏ khất thực, vì mười sự, nay
ở đây còn có nghóa
nào khác không?
Đáp: Phật
muốn phá những người xuất gia vào thời Ác thế,
tham danh lợi, cao ngạo, đa phần tham tích tụ, cho nên
Như Lai tự mình
hành khất thực.
Lại nữa, vì để dập tắt những lời chê bai của ngoại
đạo nói rằng:
Sa môn Thích tử thường thích vui an lạc, Do đó mà hành
khất. Lại nữa, vì để
tỏ rõ Như Lai thiểu dục tri túc, chẳng thọ nhận sự
cúng dường của nhân
thiên, tự mình hành khất. Lại nữa, có hai ngoại đạo:


1. lạc hạnh; ngồi mà thọ nhận cúng dường;
2.Khổ hạnh: quá thời mà khất, sở dó quá thời, chính vì cho rằng hoặc đắc hay chẳng đắc (thực phẩm)
là khổ hạnh. Nay Như Lai
vì phá hai sự; Phật tự mình đi khất thực là phá ngoại đạo trước lạc, vì ngài đi khất thực đúng thời là phá ngoại
đạo khổ hạnh.

“Phô Tòa Nhi Tọa…” là phần hai, vì sắp thuyết Bát-nhã cho nên trước tiên phải nhập tam muội.
Văn cũng có hai:


1.“Phô Tòa” là phương tiện trước khi nhập định;
2. “Nhi Tọa” là chánh nhập tam Muội. Sở dó tự mình phô tòa là vì
Bát-nhã gọi là mẹ của chư Phật, nay muốn tỏ lòng
tôn kính, cho nên tự mình phô tòa, hai là vì tùy thuận theo giáo giới
của chư Phật, nếu chẳng tự mình phô tòa ngọa cụ thì đắc tội Đột kiết
La. Lại nữa, đó là
biểu thị cho thiểu dục tri túc, chẳng sai người khác
phô trãi. Nói “Nhi Tọa”
là phần hai, Chánh Nhập tam Muội. Luận và
kinh thường có kết già
phu tọa, tọa này hơn hẳn trong các cách ngồi (tọa),
người thấy sẽ hoan hỉ, thân được an ổn, tâm được
đoan trực. Sở dó
nhập tam muội: là vì
Như Lai tịnh và tán là vô nhị, thật thì không có
xuất nhập, mà nay làm mô
phạm cho những người thuyết pháp, bởi
thuyết thâm pháp ắt cần tónh tâm, nếu chẳng tónh tâm thì chẳng biết căn
duyên, cũng chẳng rõ
pháp tướng.
Do đó Như Lai trước nhập tam muội, rồi
sau thuyết pháp tức là
soi sáng về căn duyên, xét rõ pháp tướng. Luận
Tỳ Bà Sa nói: Theo Sách Tướng, thiện pháp là biểu thị cho tướng
người thông minh. Tướng
người thông minh là khéo nói những điều mình
nói, khéo làm những
điều mình làm, khéo suy ngẩm những điều mình
suy ngẩm. Do đó Như Lai
nhập định tư duy, rồi sau đó mới thuyết. Lại
nữa, vì để làm phép
tắc, mô phạm cho những chúng sanh bồng bột, hời hợt. Có người mới đắc một ít tri kiến, kiến thức, người ta vừa hỏi liền đáp
mà chẳng gì cả. Như Lai
chẳng vậy, tư duy kỷ càng rồi mới thuyết.

“Thời Trưởng lão
Tu Bồ-đề” Nếu theo ngài khai
Thiện thì đây vẫn thuộc về Tự
phần, Câu văn trên gọi là Thán tỉnh tự. Nay cho
rằng chẳng phải vậy. Như
trên đã nói, Thiện át (Tu Bồ-đề) Chánh vấn, Như
Lai Chánh đáp. Cũng như
kinh Hoa Nghiêm, ngài
Phổ Huệ hai trăm
câu hỏi, ngài Phổ Hiền
hai ngàn câu đáp. Sao lại cắt phần hỏi làm phần
tự, cắt phần đáp làm
phần chánh. Luận sư đất bắc nói rằng: Câu văn trên thuộc về phần
Hộ niệm phó chúc trong mười hai phần. Điều đó
vẫn chẳng đúng! Như phần
trên đã nói. Ngài Thiện Cát (Tu Bồ-đề) có
thán có thỉnh, thán tức
là Hộ niệm phó chúc. Thỉnh tức là phát hỏi về
Tứ cú. Nếu cho rằng
Thán là phần
Hộ niệm phó chúc thì cũng phải cho
văn thỉnh là phần Thỉnh
Vấn. Nếu nói rằng Vì luận giải thích về Hộ
Niệm phó chúc nên cho
Hộ niệm phó chúc là phần, chẳng giải thích về
Thỉnh vấn nên thỉnh vấn chẳng phải là phần.
Thế thì luận cũng chẳng
giải thích về Thông tự
và Biệt tự, nên không có tự phần. Đó là vì chưa
thấy ý của luận gia khi
chế tác luận. Vì vậy mà sinh ra sai lầm đó mà thôi. Đó là vì để nên luận gia chẳng
giải thích, vì khó nên phải
giải thích,
đâu phải giải thích và
chẳng giải thích mà chia ra phần và chẳng phần!

Nay văn này thuộc về phần thứ hai, chánh thuyết Bát-nhã phần. Nếu dựa theo ba nghiệp để phân chia kinh thì khất thực là
Thân nghiệp lợi ích phần.
Nhập tam muội là ý nghiệp lợi ích phần. Nay phần này là
khẩu nghiệp lơi ích phần.
Nếu lấy phước và tuệ để chia thì phần trên
là sinh vật phước Đức Môn, phần này là
sinh vật trí
Tuệ Môn, cũng có
thể phần trên là lợi
ích tại gia môn, phần này là Tông ích Nhất thiết
môn. Đủ thì như mười
số đối thuyết trên kia, cũng chẳng thể chuyên chia
ra hai phần; Tự phần và
chánh phần. Ý kinh vô tận, lời tỏ chẳng hết, chia đoạn thì đánh mất ý chỉ, ý hiểu rõ ở đây.
Nay tạm mượn một danh từ
để nói là Tự, Chánh,
Lưu Thông mà thôi.

Phần Chánh thuyết này chia ra làm hai vòng: vòng thứ nhất là rộng thuyết
Bát-nhã cho người lợi căn.
Vòng thứ hai là lược thuyết
Bát- nhã cho người
Trung căn và hạ căn chưa ngộ.
Viết ra lời văn này
để cảnh giác cho những
điều thường nghe. Nay dẫn đầy đủ sự và nghóa
để chứng thực sự khởi tận đó. Hỏi:
Vì sao lại biết trước là thuyết một vòng,
sau đó lại thuyết
một vòng nữa?

Đáp: Nay sẽ
dùng mấy nghóa để nghiệm điều đó. Một là kinh tự có văn, Thiện cát
(Tu-bồ-đề) có tiền vấn và hậu vấn, tiền vấn và hậu vấn gần
giống nhau,
Như Lai thì tiền đáp hậu đáp, hai đáp tương
tựa nhau. Vì vậy mà biết
là thuyết hai vòng. Lại nữa, lời kinh khó rõ, nay lấy luận làm chứng;
Luận giải thích xong bốn câu hỏi ở phần trước
kinh, rồi sau đó thứ tự
sinh khởi giải thích về Huyền nghi phục nan, liền
nối với nhau mà đến.
Cũng vậy, giải thích xong những hậu vấn thì thứ
đệ sinh khởi giải thích những huyền nghi phục nạn, tương tiếp nhau
mà đến, vì vậy mà biết
là hai vòng. Đây là hai chứng cứ của kinh và
luận, đâu có hư cấu! Hỏi:
Thánh nhân chế tác, lý thì cực kỳ
huyền viễn, từ thì xảo
diệu, hoặc lại một cuốn
kinh mà có hai vòng dài dòng phiền toái sao? Đáp:
Tuy gọi là hai vòng, nhưng ý chỉ mỗi khác, chẳng phải là
dài dòng phiền toái.
Nguyên do là sao? Giống như hai vòng của kinh Đại phẩm (Đại Bát-nhã)
vòng trước nói về thật tuệ, còng sau nói về
Thiện quyền. Hai vòng của
kinh này, về nghóa cũng có khác. Vòng trước thì tịnh về Duyên, vòng
sau tức là tận về quán, mà cần phải duyên
tịnh, quán tận, bất duyên
bất quán, vô sở y chỉ, mới có thể ngộ về
Bát-nhã. Vì vậy mà
Triệu Công nói: “Pháp thì không có số của Hữu vô,
Thánh thì không có trí
của Hữu vô” Pháp không có số thuộc Hữu vô thì
vô số ở ngoại (bên,
ngoài), Thánh không có Trí thuộc về Hữu vô thì vô

tâm ở Nội (bên trong).
Ở bên ngoài thì vô số, ở bên trong thì vô tâm, kia đã tịch diệt mới bước lên
sự kỳ diệu đó. Ảnh công nói rằng:
Vạn hóa chẳng phải là không có
Tông (vạn hóa đều có Tông), Tông của chúng là
Vô tướng. Hư
tông chẳng phải là không có khế, cái khế với nó là vô tâm, cho nên người chí
Nhân thì lấy
Diệu Tuệ của vô tâm mà khế với
Hư tông của vô tướng kia. Đây tức là nội và ngoại cả hai đều manh,
Duyên và trí đều tịch,
há lại còn Danh và số ở giữa chúng sao! Lời của hai
ba vị trên là hội với
kinh, tin mà hiếu cổ, còn nói gì khác được sao! Hỏi:
Vì sao mà biết được vòng trước là tận duyên, vòng
sau là tận quán?

Đáp: Kinh có
văn rõ ràng, Luận có thuyết thành thực, phần
trước kinh nói
thẳng rằng: tuy độ chúng
sanh mà vô
số chúng
sanh khả độ, chính là khen
Bồ-tát y theo
Bát-nhã mà tác
Vô sở đắc phát tâm, cho đến vô
sở đắc tu hành mà ý của kinh tuy trở lại
Duyên và Quán đều dứt, nhưng văn của
kinh thì chưa nói rõ phá về Quán chủ, do đó người độn căn do từ lời nói mà cho rằng có
Bồ-tát khéo độ
chúng sanh, có
Bồ- tát khéo tu hành. Vì
vậy mà văn kinh vòng mới dứt bốn tâm, không
có người phát tâm,
không có kẻ tu hành, mà vòng trước chính là
khuyên sinh bốn tâm, vòng
sau thì nói rằng bốn tâm cũng dứt, há chẳng
vậy sao! Bài kệ của luận
nói rằng: “Ở nội tâm tu hành, cho ta là Bồ-tát,
ấy ắt chướng ở tâm,
trái với đạo bất trú”, nhờ vào nghóa đó mà biết,
đoạn văn này chính là
dứt quán cho đến tận cả quán chủ. Văn nghóa rõ
ràng, không còn nghi ngờ gì nữa.

Hai vòng ở đây chẳng chỉ là đại ý của một kinh, mà là ý
chỉ của những kinh Phương
Đẳng quy về đến diệu thuật nằm trong cõi con người.
Lại nữa, vòng trước là
Hội trước, vòng
sau là
Hội sau, phần
sẽ
sẽ nói thêm về điều
này, ngay văn của vòng trước chia ra hai phần:

Thiện Cát hỏi.

Như Lai đáp.

Trong phần Hỏi lại chia ra hai phần:
1.Phần Tự của kinh gia, nghi dung của người Năng
Vấn;
2. Phát ngôn chánh vấn. Trong phần một, phần tự lại chia làm hai phần:
1. Phần tiêu (nêu) chủ của đối dương.
2. Phần tự, nghi thức thỉnh pháp. “Như Thời”: Đây là Thời của Như Lai Thiện Cát, cũng là thời hội, thời của phát ngộ,
cho nên nói là “Nhỉ thời”. Hỏi: Ý nghóa “Gia cho” của kinh này có gì khác với
kinh Đại Phẩm?

Đáp: Kinh Đại
phẩm thì có đủ cả hai gia; khẩu gia và ý gia, phát ngôn bảo thuyết thì gọi là khẩu gia, cho trí tuệ biện tài thì gọi là ý gia.
Nay kinh này chỉ cho trí tuệ biện tài, đó là ý gia, chẳng ra
lệnh bảo thuyết, không
có khẩu gia. Mà văn phần sau cũng có ý nghóa của
đối dương
nhưng không rõ ràng bảo thuyết, cho nên khác với
kinh Đại phẩm.

“Tu Bồ-đề”: Bổn tích của người này, sự việc đó khó biết!
Ngài Tam tạng nói: Ngài
vốn là Đông phương thế giới Thanh Long Đà
Phật ảnh hưởng
Năng Nhân vì Đệ tử hóa, cũng giống nhưng chuyện của
Ngài Văn Thù vậy, hoặc có kinh nói: Đây là
Hóa Nhân. Cuốn Nhiếp Đại thừa
Luận nói rằng:
Thân Tử (Xá-lợi-phất) là
Hóa nhân. Thiện Cát (Tu Bồ-đề) cũng giống
như vậy, có kinh nói: là con trai của một trưởng
giả ở Xá vệ quốc,
ngôi vị đạt đến Di Nhan. Di Nhan là pháp thân
Bồ-tát, vượt hơn cả
giai vị A Tỳ lại nói: trong nước Xá Vệ, có Bà la môn,
tên là Cưu Lưu, Câu lưu
không con, cầu đảo Thiên thần, Thiên Thần
nói: Nhà ông đại phú,
chẳng thể sinh con, nhân thấy một đại đức thiên,
hạ xuống thác sinh vào
nhà đó, khi con trai đã trưởng thành, bảo cha
mẹ thỉnh Phật vào nhà,
sau đó tiển đưa Phật trở về Kỳ Hoàn, liền đắc
La Hán quả. Lại có Kinh nói: Xưa kia là người bạch y, thấy Sa Môn khất thực chẳng được thức ăn, ôm bát không mà quay về, vì vậy mà
đem thức ăn cho vị Sa Môn
đó. Về sau suốt mười kiếp thường sinh ra
trong cõi trời, do đó người này phước đức
sâu dày không gì
sánh nổi.
Lại nói: là
Thái tử của
Vua Tịnh Âm Hưởng.
Những thuyết như trên, đa
phần xuất ở kinh Phước
Báo tạp Thí Dụ. “Tu Bồ-đề”; dịch là Thiện
nghiệp, còn gọi là Thiện
Học, cựu dịch là Thiện Cát. Hoàn cảnh sinh ra
Thiện Tài và Thiện Cát
khác nhau. Là sao? Khi Thiện tài sinh ra bảy báu vọt hiện, vì vậy mà gọi là
Thiện tài, Tu Bồ-đề khi
sinh ra, cả phòng
đều rổng không, cha mẹ lấy làm lạ, thỉnh hỏi
thầy tướng, thầy tướng
nói: dung Thiện Duy Cát,
cho nên gọi là Thiện Cát, còn gọi là Không Sinh, tức là thọ nhận tên gọi từ khi
sinh ra, người này bên trong ngầm ẩn
Bồ- tát Hạnh, bên ngoài hiện rõ dáng
Thanh văn, ngôi vị cao đáng
sùng
kính cho nên gọi là “Trưởng Lão”.
“Tức Tùng
Tọa Khởi…”: phần hai, nghi dung
thỉnh pháp.
Trong này gồm có năm cú:
1.“Tị Tịnh Tu Kính” (Rồi chỗ ngồi tu kính) phép nghi lễ củ đệ tử,
đã là tôn người trong năm pháp thì chẳng thể ngang nhiên mà ngồi. Vì sắp
muốn thỉnh đạo, cho nên rời chỗ ngồi;
2. “Thiện Đản Hửu Kiên”: đã bày tỏ lễ nghi giữa thầy và trò, biểu thị tướng cúi mình. Lại vừa là tùy theo phép nước, cho nên tu kính
nghiêng vai;

3.“Hữu Tất Trước Địa”: Đây là tỏ cúi mình phục tòng, biểu thị cho giữa thầy và trò không có tướng mạo chống trái;
4. ‘Hợp Chưởng Hướng Phật”: Đây là thu liền làm nghiên túc dung mạo, chuyên tâm thọ
nhận Đạo;
5.“Nhi Bạch Phật Ngôn”: Bốn cú trên là phần Tự về Thân nghiệp. Cú này là Tự về khẩu nghiệp.

“Hy Hữu Thế Tôn”: Từ đây về sau là phần hai chánh tỏ về
phát hỏi. Phần này gồm
hai phần:

1. Xưng thán;
2. Thỉnh vấn. Nói “Hy Hữu Thế Tôn”; như Kinh Trung A Hàm quyển 24 nói: Đại vương thời xưa là thân ta vậy. Ta từ con đến con, từ cháu đến cháu, từ tộc đến
tộc, tám vạn bốn ngàn
Chuyển Luân Vương, đều là cạo bỏ râu tóc, xả
gia hướng đến phi gia.
Lại nữa. Tăng Nhất A Hàm quyển 21 nói: Nếu Như Lai chẳng xuất gia thì
sẽ hai ngàn năm trăm năm làm
Chuyển Luân Vương, nay bỏ ngôi
Chuyển Luân Vương thì có thể vi vật mà độ
hạnh khất thực, cho nên
là “Hy Hữu”. Lại nữa, Thiện Cát biết Bát-nhã là
vô tướng vô mạo, niệm
tướng quán trừ, ngôn ngữ cũng diệt, nhưng trong vô
danh tướng, vì chúng
sanh mà tác danh
tướng thuyết, tuy tác
danh tự nhưng chẳng thương
tổn gì đến vô danh, cho nên đó là “Hy Hữu” thí
như kiếp tận, lửa lớn thiêu cả thế giới cháy
rực, có người gánh một bó cỏ khô mà từ trong lửa vượt qua nhưng chẳng cháy một ngọn lá cho
nên đó là “Hy Hữu”.
“Thiện Hộ
Niệm Chư Bồ-tát Thiện Phó Chúc Chư Bồ-tát”:
là Thán (ca ngợi, khen ngợi).

Hỏi: Vì nhân
duyên gì mà có lời thán này? Đáp:
Lời thán này xuyên
suốt cả
trước sau.
Như Lai sở dó đồ
hành khất thực, chính là
vì Đại Từ Đại Bi, hộ niệm phó chúc chư Bồ-tát. Lại nữa, nay thuyết
Bát-nhã cũng là vì để hộ niệm phó chúc
chư Bồ-tát. Lại nữa, thán về Đồ hành khất thực trên, cho đó
là “hy Hữu”, tức là thán thân nghiệp của Phật, nay thán
Hộ niệm Bồ-tát là thán về ý nghiệp
của Như Lai. “Thiện phó chúc chư
Bồ-tát” tức là thán về
khẩu nghiệp.
Như Lai đã ba nghiệp lợi
vật, cho nên Thiện Cát đều thán cả ba nghiệp.

Hỏi: Sao gọi
là “Thiện Hộ niệm”? Đáp:
Muốn khiến cho nội đức của họ kiêm cố, gọi đó là
“Hộ niệm”, khiến cho
ngoại đức của họ thành tựu, gọi đó là “phó chúc”. Hỏi:
Chư Phật Như Lai thường niệm lục đạo, vì nhân duyên gì
chỉ niệm Bồ-tát?
Đáp: Tuy
thường niệm lục đạo nhưng vì Bồ-tát thọ nhận
nổi Bát- nhã, vì có cái
Nội Nhân (nhân
bên trong), vì vậy mà bên ngoài
được chư Phật hộ niệm.

Hỏi: Chư Phật
Hộ niệm có lợi ích gì?
Đáp: Giống
như cá con, cá mẹ niệm thì thành, chẳng niệm thì hư hoại,
Bồ-tát cũng vậy,
Phật nếu hộ niệm thiện căn thì thành, nếu
chẳng hộ niệm thiện căn thì sẽ hư hoại.

“Phó Chúc”: lấy vô thường pháp bảo trao cho chư Bồ-tát, vì chư Bồ-tát thiện năng vấn đáp, như vậy pháp bảo
sẽ được trú lâu dài vô lượng ngàn đời, cho nên gọi chung đó là
“Thiện”. Nếu hộ niệm
phó chúc Thanh Văn thì
bất thiện, nay vì hộ niệm phó chúc Bồ-tát, cho nên gọi đó là
“Thiện”, như kinh Đại
Phẩm nêu ra thí dụ giống như phó chúc cho người già yếu và người trẻ trung vậy.
Căn cứ theo giải thích của luận thì luận nói rằng: “Xảo hộ nghóa ưng tri, gia bỉ thân đồng hạnh”
đó là giải thích về
Thiện hộ niệm. Thiện là tên gọi khác của xảo, cho
nên nói là “Xảo hộ nghóa ưng tri”. “Gia bỉ thân
đồng hành” là hộ niệm, tức nghóa là gia thêm cho, đó là gia thêm cho hai lực:


1.Gia thêm lực trí tuệ khiến cho thành tựu Phật pháp, đây tức là gia thêm tự hạnh, cho nên gọi đó là “Thân”. Thân tức là tự thân;
2.Gia thêm lực giáo hóa chúng sanh, tức là gia thêm lực hóa tha, khiến cho những người thọ nhận giáo hóa đồng với hạnh của
họ. Cho nên nói là “Đồng hạnh”.
“Bất thối đắc vị đắc, thị danh thiện phó chúc”, nữa bài kệ
này là giải thích nghóa
của phó chúc. Luận nói: Thiện hộ niệm là nói
theo Bồ-tát căn gốc đã
chín mùi. Thiện phó chúc là nói theo Bồ-tát căn
gốc chưa chín muồi. Những
Bồ-tát căn đã nói chín muồi thì mới kham
nổi gia thêm cho hai loại
lực tự hạnh và hóa tha, như trên đã nói. Nay đem những
Bồ-tát căn chưa chín muồi phó chúc cho những
Bồ-tát căn đã chín muồi, khiến cho
cái chưa chín muồi được chín muồi.

Câu “Bất thối đắc vị đắc” là: Đã đắc công đức thì khiến cho
bất thối, những thứ
chưa đắc mà khiến cho đắc thứ đó, cho nên nói là
“bất thối đắc vị đắc” Hỏi:
Luận giải thích điều trên và cựu
giải thích, giống nhau
và khác nhau ở chỗ nào? Đáp:
Luận đem người phó chúc cho người, gọi là
Thiện phó chúc, cựu giải thích đem pháp bảo phó chúc cho người, gọi là
Thiện phó chúc.

Tuy hai lời khác nhau nhưng đều hội quy về một, bởi vì đem người phó chúc cho người, chung quy là khiến cho đắc ngộ pháp, tức
nghóa là phó chúc pháp.
Đem pháp phó chúc cho người, chung quy là để hóa người, tức là phó
chúc người.
Còn một nghóa nữa là phòng bị chúng ma, đó là
Hộ niệm, thuyết Đạ pháp khiến cho như thuyết tu hành, đó
là phó chúc.

Hỏi: Căn chín
và chưa chín là dựa theo giai vị nào? Đáp:
Luận Sư đất bắc nói rằng:
Bồ-tát căn chín muồi tức là
người Nội phàm tập
chủng tính, ắt sẽ có khả năng đạt đến Sơ Địa, gọi đó là
căn thục
(căn chín muồi). Nếu là Ngoại phàm thì chưa thể nhập vào
Sơ Địa, gọi đó là Vị
thục (chưa chín muồi).

“Thiện Nam Tử Thiện Nữ Nhơn Phát Bồ-đề Tâm”: Đây là
phần hai, chánh phát vấn.
Nếu căn cứ theo kinh do la Thập pháp sư dịch
thì chỉ có ba vấn (hỏi):
Vấn thứ nhất là “Bồ-đề tâm”. Vấn thứ hai là
“Vân hà ưng trú”. Vấn
thứ ba là “Hàng phục”. Nhưng giải thích ba vấn
này thì nhiều sư giải thích khác nhau.

Sư thứ nhất nói rằng:
Vấn tuy có ba nhưng chẳng ngoài
nguyện và hạnh.
Vấn về Bồ-đề tâm tức là vốn về Nguyện.
Vấn về hàng phục,
vấn về trú, tức là
Vấn Hạnh. Đạo của
Bồ-tát chẳng ra ngoài hai môn
Nguyện và Hạnh. Hạnh lấy
thiệp hạnh làm nghóa, Nguyên lấy kỳ vọng làm chỉ. Hành nếu không có nguyện thì hành không có chỗ ngự.
Nguyện nếu không có
Hành thì nguyện ắt chẳng quả.
Chúng giống như hai cánh
của con chim, hai bánh xe vậy, do vậy hạnh là ngay ở
sự việc mà thực
hành nguyện là mong cầu chưa đắc.
Nay nói về nghóa của
Hạnh nguyện, thật ra là như những điều đã nói.
Nếu chỉ cho
Bồ-đề tâm là Nguyện, việc
đó chưa đúng.
Nay cho rằng phát chánh Đạo tâm gọi là
Bồ-đề Tâm, há
lại có thể chỉ có
nguyện suông mà không có hành được sao?

Lại có Sư nói: Đúng là ba vấn:


1.Vấn Bồ-đề Tâm tức là vấn Bình đẳng không;


2.Vấn “Vân hà ưng trú” là vấn đề Thật pháp không;
3. Vấn “Vân hà hàng phục” là vấn đề Giả Danh không. Mà thứ tự
của Quán môn, đúng phải
từ cạn đến sâu, nhưng nay lại là từ sâu đến cạn. Đó là
thuyết Môn, chẳng phải là hành môn.
Vì người hỏi chỉ hâm mộ để ý đến
sự thâm
sâu nên trước là hỏi
thâm sâu.
Nay nói rằng điều đó
cũng chẳng đúng.
Ba không là xuyên thông cả Đại thừa và
Tiểu thừa, nay đang nói về hạnh của
Bồ-tát, hơn nữa trong phần hỏi, không có từ
ngữ của Ba không, Phật
đáp cũng không có ý của ba không, phần đáp đầu tiên là tỏ về
Bồ-tát thành tựu tâm quảng đại, khắp độ chúng
sanh mà
vô sở độ, chẳng phải là chỉ nói về giả
Danh không. Nếu chỉ tỏ về
Giả Danh không thì đúng phải
chỉ biện về vô chúng sanh, đây cũng tức là
nghóa vô độ, cũng tức là nghóa vô quảng đại tâm, nhưng nay lại tỏ rõ rằng
Đại tâm mà vô độ, vô
độ mà đại tâm, đây lại là nghóa của Vô độ độ, nghóa của Độ
Vô Độ, cả hai tuệ đều có đầy dủ,
sao lại chỉ là giả
Danh không. Lời đáp thứ hai để trả lời câu hỏi về trú cũng chẳng phải là
Thật không! Nếu là Thật không
thì phải tỏ rõ rằng không có chư pháp, không có
tu hành. Nay lại tỏ rõ
rằng với tất cả pháp vô sở y trú mà tu vạn hạnh
Bố thí… há chỉ là Thật
không sao?

Nay căn cứ theo Luận và kinh, gồm có bốn câu hỏi:

1. Hỏi “Vân hà phát Bồ-đề tâm”;

2.Hỏi “Vân Hà Ưng Trú”;
3.Hỏi “Vân hà tu hành”;
4. Hỏi “Vân hà hàng phục”. Sở dó có bốn câu hỏi này, vì hể là Bồ-tát ắt cần phải phát
Bồ-đề tâm, cho nên đầu tiên là hỏi về phát
tâm. Nếu chẳng y theo
Bát-nhã mà phát tâm, tức là trú điên đảo,
chẳng trú Bát-nhã.
Nay y Bát-nhã phát tâm, tức là
trú Bát-nhã, chẳng trú
điên đảo. Cho nên câu
hỏi thứ hai là trú Bồ-đề tâm. Vì đã đắc trú lập mà tu hành vạn hạnh, do đó câu hỏi thứ ba là hỏi về tu hành.
Vì nhờ tu
cái hạnh vô sở đắc
mà cái tâm điên đảo hữu đắc bị chiết phục chẳng
khởi lên, do đó tiếp
đó là hỏi câu hỏi thứ tư, hỏi về hàng phục.
“Phật Ngôn
Thiện tai…” từ đây về
sau là phần hai,
Như Lai trả lời câu hỏi. Chia ra
hai phần:

1. Đáp hỏi về Duyên khởi;
2. Chánh đáp. Đáp hỏi Duyên Khởi lại chia làm hai phần:

1.Khen lời thán thỉnh;
2. Hứa trả lời câu hỏi. Phật khen ngài Thiện Cát là vì lời tán thán của ngài
Thiện Cát đắc được thời nghi, câu hỏi của ngài lai hội với Đạo, cho nên
Phật khen ngài. Lại nữa, vì
Thiện Cát là người Thanh văn, nay lại có thể hỏi về việc
của Bồ-tát, đó là điều hy hữu hiếm có, do đó lại
khen ngài. Lại nữa,
Thời hội e đạo
Bồ-tát sâu, trí
Tiểu Thừa cạn, câu hỏi dể bị
sai
lầm, do vậy mà ấn chứng
khen ngài, để cho chúng tôn người trọng pháp.

“Nhủ Kim Đế Thính….”. đây là phần thứ hai, Hứa trả lời câu hỏi. Đoạn văn này chia làm hai phần:
1- Chánh văn bảo Hứa đáo.
2- Thọ nhận ý chỉ, nguyện nghe, hai phần này dể hiểu, điều như văn đã nói.
“Phật Cáo
Tu Bồ-đề…” là phần hai,
Như Lai chánh đáp.
Trong phần chánh đáp này,
nếu theo sự phân chia của Luận thì phải chia
làm hai phần:
1.Trả lời bốn câu hỏi.
2.Từ “Ư ý vân hà khả dó thân tướng kiến
Như Lai…. Hết kinh” đếu là đoạn nghi.
Cho nên luận chủ phân
chia chương này, từ “Vân
hà….” Là phần đoạn sinh nghi tâm trong tất cả Tu
Đa La. Phần đầu, trả lời bốn câu hỏi, gọi là
phần lược thuyết
Bát-nhã. Phần sau, đoạn
chúng nghi, tức là quảng thuyết Bát-nhã.

Nay chọn lọc ý của luận, dựa theo cả cuốn kinh, chia ra làm
ba phần:

1. Bát-nhã Thế Môn;

2. Tín Thọ Môn;
3. Cách lượng môn. Nói về ba môn này; Đã xưng là Bát-nhã Ba-la-mật kinh thì trước hết là nói về Thể của Bát-nhã, đã tỏ về
Thể của Bát-nhã xong thì ắt có người tín thọ
(tin nhận), do đó tiếp đến là
Tín Thọ Môn. Tín trì
thì gặt được phước
vô tận, do đó tiếp nữa là tỏ về Cách Lượng Môn. Lại nữa, trước tiên là ngay ở
Nhân quả mà
thuyết Bát-nhã, tức là pháp
môn tiếp đó, ngay ở
Tín Thọ môn mà
thuyết Bát-nhã, tức là
Nhơn Môn. Sau cùng, ngay ở công Đức
Môn mà thuyết Bát-nhã, tức là
Nhơn hành pháp

mà đắc công đức.

Trong môn thứ
nhất, chia ra hai phần:

1. Đáp bốn câu hỏi, tức là tỏ về Nhân Môn;
2.Đoạn chúng nghi, tức là biện về Quả Môn. Nhân thì vô y, vô trú. Quả thì vô tướng, vô vi. Bát-nhã chưa từng Nhân quả, vì chúng sanh mà đạt
tên Nhân và quả để thuyết.

Trong phần Nhân Môn, đáp bốn câu hỏi, chỉ có hai chương
Văn kinh, do vì cựu giải
thích; chương đầu chẳng phải là trả lời câu hỏi về về
Bồ-đề tâm mà là trả lời câu hỏi về
Hàng phục tâm.
Chương tiếp theo là trả lời
câu hỏi về trú. Sau cùng là nêu Phật quả, trả
lời câu hỏi Bồ-đề tâm.

Nay cho rằng
đều chẳng đúng! Nếu nói rằng trong đó “Khắp độ
bốn sinh” chẳng phải là trả lời câu hỏi về
Bồ-đề tâm thì ông cho pháp gì là
Bồ-đề tâm? Lại nữa, trong vòng hai
ở sau, ngài
Thiện Cát còn phát ba câu hỏi,
Phật đáp phát Bồ-đề tâm là “Đương sinh như thị
tâm, Diệt độ nhất thiết
chúng sanh nhị vô diệt độ”, đó tức là lặp lại câu hỏi Bồ-đề tâm mả giải thích nó,
sao lãi nói rằng chẳng phải là trả lời
về Bồ-đề tâm? Nay tỏ
rằng kinh tuy hai chương nhưn đều cùng trả lời bốn câu hỏi; chương đầu kinh trả lời câu hỏi về trú, tức là đáp câu hỏi
về Bồ-đề tâm.
Chương tiếp theo là đáp câu hỏi tu hành, tức là đáp câu
hỏi ề hàng phục tâm.

Hỏi: Vì sao
đáp câu hỏi về trú tức là đáp về Bồ-đề tâm?

Giải rằng: do phát
Bồ-đề tâm mà đắc trú Đại thừa pháp.
Nếu chẳng phát
Bồ-đề tâm thì chẳng trú Đại thừa.
Do đó luận nói rằng:
“Lợi ích thâm tâm trú,
thừa này công đức mãn”.

Văn kinh phần
đầu, lại chia hai phần:

1. Đói với Thiện Cát, tổng khuyên Bồ-tát phát Bồ-đề tâm;
2.Chánh tỏ về nghóa của phát tâm. Phần một thì như văn. Hỏi: Nay chánh biện về Bồ-đề tâm, sao lại nói “Như thị
Hàng phục kỳ tâm”? Đáp:
Vì nhờ phát
Bồ-đề tâm mà chẳng khởi phàm phu tâm
và Nhị thừa tâm, tức
là Hàng phục, đầu là tỏ “khắp độ chúng sanh”,
cho nên khác với Nhị
Thừa tâm. Sau là tỏ “Độ vô sở độ:, tức là hàng phục phàm phu tâm.
Hàng phục nhị thừa tâm tức là lấy
Tha mà hàng tự. Hàng phục phàm tâm tức là lấy vô mà hàng Hữu.
Vì Nhị thừa
không có Từ Bi tâm,
Bồ-tát có Từ Bi tâm, đó là lấy Hữu mà hàng
Vô, trở lại lấy vô mà hàng
Hữu, như nói ở phần trên. lại nữa, trong đó tỏ về
Đại Từ Đại Bi, tức
là hàng phục tham sân phiền não, cho nên gọi là Hàng phục.
Lại nữa, “Bồ-tát tuy độ
chúng sanh, thật không có chúng
sanh để độ”,
tức là hàng phục chúng sanh kiến. Lại nữa,
“Bồ-tát nếu nói có chúng
sanh để độ” tức là
thường kiến.
Nếu nói không có chúng
sanh
để độ, tức là Đoạn
Kiến. Nay tuy độ chúng sanh, thật vô sở độ, đó là
hàng phục Thường kiến.
Tuy vô sở độ mà thường độ chúng sanh, đó là
hàng phục Đoạn kiến.

“Sở Hữu
Nhất Thiết Chúng Sanh Chi Loại…” Đây là phần hai, chánh tỏ về phát
Bồ-đề tâm. Luận kệ nói rằng: “Quảng đại
đệ nhất thường, kỳ tâm bất điên đảo, lợi ích thâm tâm trú, thử thừa
công đức mãn”. Do đó mà dùng bốn tâm để giải thích đoạn văn kinh này.
Bốn tâm là:

1. Quảng đại tâm;

2. Đệ Nhất tâm;
3. Thường tâm;
4. Bất điên đảo tâm. Hỏi: Vì nhân duyên gì mà lập ra bốn tâm.
Đáp: Hể là
Bồ-tát thì khác với phàm phu, Nhị thừa tự điều tự
độ. Nay nói khắp độ tam
giới lục đạo, gọi là Quảng Đại tâm. Tuy khắp
độ chúng sanh, nhưng nếu khắp cho chúng
sanh niềm vui của cõi người
cõi trời thì gọi đó
là Hạ tâm. Nếu khắp cho chúng sanh niềm vui của
Nhị thừa thì gọi đó là
Trung tâm. Nay khắp cho chúng
sanh niềm vui
Đại Niết-bàn, gọi là
Đệ Nhất Tâm. Bồ-tát tuy khắp cho chúng sanh
niềm vui Đại Niết-bàn
nhưng hoặc có khi dừng nghó, đường sinh tử dài, tính chúng
sanh nhiều, làm
sao có thể khắp độ họ khiến họ đắc được
thường lạc, do vậy mà
ở trong sinh tử, khởi tâm mệt mỏi nhàm chán. Nay nói rõ ràng
sinh tử biên như hư không, chúng
sanh tính biên cũng như
hư không, trong ấy không
có sinh tử văn lai cũng không có kẻ giải
thoát. Do đó Bồ-tát
thường độ chúng sanh, dạy dổ mà chẳng mệt mỏi, gọi
đó là Thường tâm. Tuy
độ chúng sanh mà chẳng thấy chúng sanh để độ, đó gọi là
Bồ-tát bất điên đảo tâm.
Nhờ xây lên bốn tâm này mà
trú Bồ-tát Đạo, đắc đại lợi ích, do đó.
Luận nói: “Lợi ích thâm tâm trú”. Là vì xây dựng lên bốn tâm này thì
Bồ-đề tâm mãn túc, do đó luận nói: “Thử thừa công đức mãn”.
Tuy có bốn tâm nhưng chẳng ra ngoài
Từ Bi và Bát-nhã.
Ba tâm trước là
Từ Bi tâm, một tâm
sau cùng là
Bát-nhã tâm, ba tâm
trước là công đức, tâm sau là trí huệ, ba tâm trước cũng
là phương tiện, tâm
sau gọi là
Thật Huệ, do đó phát tâm tức là đủ cả
phước và Huệ, cũng tức
là đủ cả hai Huệ. Như Đại kinh nói: “Phát tâm
và tất cánh, cả hai thứ chẳng
sai biệt”. nếu theo nghóa của ngài
Khai Thiện thì Giả Danh không, chỉ là
không tâm, chỉ đắc một trong bốn tâm, hơn
nữa trong hai Huệ, chỉ đắc
được thật Huệ ý mà thôi.

Hỏi: Vì sao
gọi là Quảng Đại Tâm? Đáp:
Từ câu “Sở hữu nhất thiết chúng
sanh chi loại” đến câu “phi hữu tưởng
phi vô tưởng” là tổng nhiếp cả chúng sanh, gọi đó là
Quảng Đại tâm.
Trong đó có hai cú:
“Sở hữu nhất thiết chúng
sanh chi loại” là tổng nhiếp
chúng sanh.
“Nhược Noản
sinh…” phần này có ba cú,
biệt nhiếp riêng từng
loài chúng sanh , gọi đó là Nhất sinh môn, cú thứ
hai dùng hai môn Hữu Sắc
và vô sắc để nhiếp chúng sanh. Dục giới và sắc giới, gọi đó là
Hữu sắc.
Vô sắc giới gọi là
vô sắc.
Cú thứ ba dùng ba môn để nhiếp
chúng sanh, “Vô Tưởng” là vô tưởng
Thiên trong
sắc
giới đệ tứ thiền. “Phi
hữu tưởng phi vô tưởng” là cõi Thiên sau củng của
vô sắc giới. Một cú
“Hữu tưởng” là thông cả ba giới. Ngoại trừ
hai xứ kể trên.

Hỏi: Vì sao
chẳng dùng lục đạo để nhiếp chúng sanh?
Đáp: Lục
đạo chẳng nhiếp trung Ấm. Bốn sinh thì tất cả nhiếp. “Ngã Giai
Linh Nhập Vô Dư Niết-bàn”. Đây là phần hai tỏ về Đệ
nhất tâm. Ở đây
nói “Vô Dư”, chẳng phải là
Vô Dư của Tiểu Thừa thân tro tàn diệt trí. Aáy
là không có lụy nào mà chẳng hết, không còn sót
lại một lụy não cả.
Không có Đức nào mà chẳng viên tròn, không còn
sớt lại mộ Đức nào
cả, cho nên nói là “Vô Dư”. Hỏi: Đó là giáo ý của
kinh Niết-bàn,
sao lại dùng nó để giải
thích văn Bát-nhã? Đáp:
Câu hỏi này là giáo ý cảu cả năm thời, chẳng phải
thuyết của kinh luận. Cuốn
Bát-nhã luận nói: Kinh này chính là biện về vô
vi pháp thân, có khác gì
với Kinh Đại Bát Niết-bàn đâu.

“Như Thị Diệt Độ Vô Lượng Vô Biên Chúng Sanh”: Đây là
phần ba, gọi là Thường tâm.

Hỏi: Bát-nhã
Luận nói: “Chẳng thấy chúng sanh khác với
Bồ-tát, thường chẳng
lìa tâm ấy, gọi đó là Thường tâm”, ý này là
sao?

Đáp: “Thường
tâm” ở đây, có thể có hai nghóa:
1. Thường chẳng lìa chánh quán tâm, gọi là thường tâm, tức là ý của luận, “Chẳng thấy chúng sanh khác
với Bồ-tát”.
Vì chẳng thấy
Bồ-tát khác với chúng
sanh, cho nên chúng
sanh và
Bồ-tát đều là
Tất cánh tịnh.
Thường tác quán này, danh là Thường
tâm;
2. Dùng chánh quán tâm, thường độ
chúng sanh, chẳng ngừng
chẳng nghó, danh là Thường tâm.

“Hà Dó Cố… Nhược Bồ-tát Hữu Ngã Tướng..” Đây là phần
bốn, bất Điên Đao tâm.
“Tuy thường độ chúng sanh vô chúng sanh khả độ”, gọi đó là bất điên đảo tâm.
Nếu thấy có c, tức là ngã kiến, phàm phu
tự chẳng thể độ thì
làm sao độ được vật?
“Phục Thứ
Tu Bồ-đề Ư
Pháp Ưng Vô Sở trú
Hành Ư Bố Thí…” Đây là kinh chương thú hai, đáp hai câu hỏi về Tu hành và Hàng phục tâm.
Trước đây là tỏ vì nhờ
sơ phát tâm mà đắc trú Đại thừa, chẳng
phát tâm thì chẳng đắc
trú Đại thừa, do đó hai sự; phát tâm và trú là
tương thành cho nhau, vì vậy mà hợp lại mà đáp.
Hai môn hiện nay
cũng vậy, nhờ tu hành
mà đắc hàng phục điên đảo, nếu chẳng tu thì
chẳng đắc vạn hạnh. Nhờ
có mà có hàng phục phiền não, do đó hai môn
này tương thành cho nhau,
nên cần phải hợp lại để đáp. Lại nữa, thứ
tự của bốn môn là: trước tiên cần phải phát
tâm, phát tâm rồi mới đắc trú Đại thừa, trú Đại thừa rồi mới tu hành, tu hành nên phiền não được
hàng phục. Mà kinh này,
văn thì tóm lược, ý thì hàm súc, chẳng thể một lời mà nói hết được.
Nay còn cần phải dùng giáo nghóa để giải thích
rõ. Một là chương trước
kia là chánh biện về phát Bồ-đề tâm, nay
chương này biện về Tu
hành. Sở dó nói hai đều này là vì như kinh Hoa
Nghiêm Thiện tài đồng
tử ở chỗ mỗi một Thiện tri Thức đều tự xưng rằng:
“Đã phát cái tâm
Bồ-đề, chưa biết làm sao tu hành Bồ-tát hạnh, Học
Bồ-tát Đạo”. Mới
biết cần phải phát tâm trước, rồi sau đó tu hành.
Bồ-đề tâm tức nghóa là Nguyện. Nay chương này
biện về nghóa của Bồ-tát
Hạnh. Đạo của Bồ-tát
tuy có nhiều môn nhưng tổng thể đại quy chẳng
ngoài nguyện Hạnh, mà nguyện
Môn tuy nhiều, lưược thành là bốn hoằng
thệ nguyện. Hạnh Môn vô
lượng, lược thành là sáu Ba-la-mật.

Bốn Hoằng Thệ nguyện là:

Chưa độ khổ hải, khiến cho đắc độ.

Chưa thoát phiền não phược, khiến đắc thoát nó.

Chưa đắc cái an của Đạo Đế, khiến cho đắc an.

Chưa đắc Diệt Đế Niết-bàn, khiến đắc Niết-bàn.

Chương trước tỏ rõ tất cả chúng
sanh đều
đắc Niết-bàn, tức là trong
bốn nguyên, lược nêu nguyên
sau cùng.
Chương này lược
nêu hạnh đầu tiên trong
sáu độ. Mà chương trước nêu ra nguyện sau tức là nhiếp được cả ba
nguyện trước, chương
sau nêu
Hạnh đầu, tức
nhiếp cả năm hạnh.

Hỏi: Vì sao
Nguyện sau nhiếp được những nguyện trước. Vì
sao Hạnh đầu nhiếp được
những hạnh sau?

Đáp: Nguyện
sau đã khiến cho chúng sanh đều đắc Niết-bàn
của Diệt Đế. Há lại
chẳng độ khổ đế, thoát tập Đế, kiến Đạo Đế
hay sao?

Tiếp theo là biện về
Hạnh đầu nhiếp cả những
hạnh sau:
Luận nói rằng: “Đàn nghóa
nhiếp ư lục, tư sinh vô úy pháp.

Thử trong nhất nhị tam, danh vị tu hành trú”.

Bài kệ này ý nói lục độ đều gọi là nghóa của Đàn, nhưng
Đàn nghóa có ba loại:

1.Tư sinh Đàn; tức là Bố thí, tư ích chúng sanh cũng là đem những đồ vật nuôi dưỡng sự sống để dùng bố thí;

2.Vô úy Đàn; là Trì giới, nhẫn nhục. Trì giới thì chẳng phạm tiền tài, chẳng đoạt sinh mạng, tức là Thí vật vô úy.
Nhẫn nhục thì chẵng gia thêm báo ở vật, cũng là
Thí vật vô úy, do đó hai độ này gọi là
Vô úy Đàn;
3.Pháp Đàn: là ba độ Tinh tiến, Thiền Định, Trí tuệ. Nói pháp Đàn là dùng pháp
mà thí cho vật, cho nên
gọi là pháp đàn. Tinh Tiến thì thuyết pháp
chẳng có mõi mệt. Thiền
định thì biết tâm người khác mới năng thuyết
pháp, Bát-nhã là Trí
huệ, chánh Năng thuyết pháp. Do đó ba loại này gọi
là pháp Đan.
Nói “Nhất Nhị
Tam” là “Nhất” tức là
Tư sinh Đàn,
“Nhị” là Trì giới
Nhẫn nhục, “Tam là ba
độ sau.
Lại nữa, trong đó cho y
Bát-nhã mà tu hành.
Chỉ nói Bố thí là vì như nhiếp năm phẩm, nói Đàn
là nhiếp đủ cả năm. Lại nữa,
lược nêu hạnh đầu tiên là vì Đàn là pháp yếu để
nhiếp chúng sanh. Lại nữa,
chương trước đã nói Bồ-tát bên trong có Đại
Từ Đại Bi, chương này tỏ rằng
Bồ-tát có phương tiện, bên ngoài có
thể chó cứu.
Vì sao?
Bồ-tát phát
Bồ-đề tâm, lấy phó duyên độ vật làm nghóa
vụ. Do đó kinh Đại phẩm
nói rằng: Việc đại sư của Bồ-tát là chẳng xả
bỏ tất cả chúng sanh. Mà
độ chúng sanh ắt cần phải hai Sự:

1. Bên trong có từ bi;
2.Bên ngoài có phương tiện cứu tế. Chương trước nói khắp bạt nhổ nổi khổ sinh tử của chúng sanh, đó là nghóa của Đại
Bi tâm. Cho chúng sanh niềm vui Đại
Niết-bàn, tức là nghóa Đại Từ tâm. Tuy bên trong có cái tấm
Từ Bi, chưa có cái
sự của từ bi.
Do đó nay biện về
Bồ- tát tu hành vạn hạnh
như Bố thí,… mà cứu vớt chúng sanh, khiến họ
lìa khổ, khiến họ đắc
lạc, tức là thành tựu nghóa của từ bi kể trên. Hỏi:
Phần trước nói về bên trong có từ bi, nay nói về bên ngoài
có thể phó cứu, thì
cần gì Bát-nhã? Đáp:
Phần trước nói về bên trong có từ bi thì cần
có Bát-nhã, nếu không có
Bát-nhã thì từ bi
chẳng thành.
Cho nên Đại
Luận nói: Từ Bi và Thật tướng hợp
hành. Đại Bi tuy cứu vớt nổi khổ nhưng thật thì
không có cái được cứu
vớt. Đại Từ tuy cho niềm vui nhưng thật thì không
có cái được cho, cho
nên từ Bi chẳng phương hại gì đến Tất Cánh không. Tất cánh không chẳng phương hại gì đến
Từ Bi tâm. Do đó tuy hành Tất
Cánh không quán mà chẳng xả bỏ Đại
Từ Đại Bi. Tuy hành Đại Từ đại bi mà
chẳng xả bỏ Tất cánh không Quán mới biết rằng tức
lấy Tất cánh không làm
Từ Bi, tức lấy Từ Bi làm tất cánh không. Do
vậy Từ bi chưa từng
chẳng không, không chưa từng chẳng từ ni (Từ Bi
mà luôn luôn không,
không mà luôn luôn từ bi). Nay nói tu hành cũng
với Thật tướng hợp
hành, là vì tuy tu vạn hạnh mà thật thì vô sở hạnh, tuy

vô sở hạnh
mà thường tu vạn hạnh. Vì hành vô sổ hành, do vô
sở
hành nên có đủ cả hai
Huệ. Lại nữa, chương trước là chính nói về
Bồ-tát độ chúng sanh, hiểu chúng
sanh tướng, hiểu độ tướng, biết độ vô
sở độ mới là hiểu độ, biết chúng
sanh vô chúng
sanh mới hiểu
chúng sanh,
nay chương này chính biện
về Độ nghóa. Trước tuy hiểu Độ vẫn còn
chưa chánh độ, cũng như tuy đã hiểu bệnh nhưng vẫn chưa cho thuốc.
Nay chương này là chính
nói về Độ nghóa, tức là chánh trao cho được,
cũng tức là chương
trước chánh nói về hiểu bệnh, chương này chánh nói
về hiểu thuốc. Chúng sanh
tức là bệnh, nhờ Bát-nhã mà hiểu chúng
sanh, tức là do từ
Bát-nhã mà có thể có khả năng hiểu bệnh.
Nay tu vạn
hạnh đều là vì chúng
sanh. Do đó vạn hạnh đều gọi là Dược, do từ
Bát-nhã mà giải ngộ
vạn hạnh, do nhờ Bát-nhã mới có khả năng hiểu được.
Lại nữa, chương một
chánh biện về chúng sanh không. Chương này nói
về chư pháp không. Vì
chương trước nói tuy độ chúng sanh vô chúng
sanh khả độ, đó là chúng
sanh không.
Nay nói tuy tu vạn hạnh, thật vô
sở
tu, tức là pháp không. Hỏi:
Kinh Đại phẩm
Khai tông thì nói:
“Chẳng thấy
Bồ-tát và Bồ-tát Tự”.
Kinh này khai tông, vì nhân duyên gì chỉ nói chẳng
thấy chúng sanh?

Đáp: Kinh Đại
phẩm; “chẳng thấy Bồ-tát” tức chẳng thấy chúng sanh.
Kinh này nói:
“Chẳng thấy chúng
sanh” tức chẳng thấy
Bồ-tát. Chỉ là hai kinh cùng nhau nên Năng và Sở khác nhau mà thôi. Lại
nữa, Kinh Đại phẩm chánh
khuyên Bồ-tát học Bát-nhã, hoặc có người bèn
cho rằng có Bồ-tát Năng Học và có Bát-nhã Sở
Học. Vì nghóa đó
mà trước phá Bồ-tát,
nói rằng: “Chẳng thấy Bồ-tát”. Kinh này nói
Bồ-tát phát Bồ-đề tâm
muốn độ chúng sanh, bèn cho rằng có chúng sanh
để độ. Do đó nay phá;
“Không có chúng sanh”.

Hỏi: Vì nhân
duyên gì trước nói chúng sanh không. Nay nói
pháp không. Cho đó là
thuyết Bát-nhã? Đáp:
Bát-nhã chưa từng không và bất không, chỉ vì chúng
sanh thường bị trệ ở bệnh Hữu, vì muốn phá
Hữu mà nói là không, bệnh
Hữu đã dứt, không ắt
chẳng lưu, như đống lửa lớn bốn bề chẳng thể chạm, chỉ khi
Phật còn tại thế, chúng
sanh căn lợi, vừa nghe thuyết
không, chẳng thủ tướng
không, vô sở y chỉ, bèn liền đắc đạo.

Chương này chia làm ba đoạn:

1. Vô trú tướng để tu hành;
2.Đắc quả vô sở đắc;
3. Kết khuyến. Phần một chia làm hai phần:
1. Chánh đáp câu hỏi về tu hành.
2. Đáp câu hỏi hàng phục tâm. Đây tức là phần một, nói: “Vô Sở Trú Hành Bố Thí” tức là
như kinh Đại phẩm đã khai tông
“bất trú pháp,
trú Bát-nhã,
Vô sở xả,
cụ Túc Đàn”.
Mà trong kinh này đã nói bất trú lục trần, cũng tức là bất
trú lục căn, lục thức.
Nhưng vì văn tóm lược, chỉ nói “bất trú lục trần”
mà thội. Kinh Đại phẩm,
vấn trú phẩm nói “Vì bất trú Nhất thiết pháp,
đó là Trú Bát-nhã”.
Kinh này nói “bất trú lục trần. Lục trần nhiếp kết
cả pháp này.
Mà Bồ-tát thân khẩu ý nghiệp, tất cả những hành vi, đi
đứng ngồi nằm, cho đến
cử động hành vi, sự việc sản nghiệp đều là vô y
vô đắc. Nay kinh này chỉ
nói “bất trú hành thí”, há chẳng phải là lược
nêu một để làm lệ cho
những thứ khác sao? Nếu theo Luận kinh thì có
ba loại:
1. Bất trước tự thân mà hành Bồ-tát: vì nếu trước tự thân thì tiếc ngoại vật mà chẳng hành bố thí. Nay bất trước tự thân thì chẳng tiếc ngoại vật mà có
thể hành bố thí;

2. Một cú “Vô sở trú”;
3. Bất trú sắc thanh hương vị xúc pháp Bố thí, tức là chẳng trước quả báo. Quả báo nghóa là khoái lạc của cõi người cõi trời.
Bồ-tát nếu trước báo ân và
quả báo thì bỏ xa Phật
đạo, do đó bất trước báo ân và quả báo.

“Tu Bồ-đề Bồ-tát Ưng Như Thị Bố Thí…” Nếu theo ý của
Luận thì đây là đáp
câu hỏi thứ tư về Hàng tâm. Mà cần phải tu hành thì
tâm Hữu sở đắc mới
hàng phục mà thôi, cho nên tiếp đó là tu hành, sau
là hàng phục. bởi
Bồ-tát chẳng thấy ba sự mà hành bố thí, gọi đó
là hàng phục.
Nói ba sự là:
Người cho, người nhận, tài vật.
Vì chẳng thấy tài vật cho nên đắc chư
pháp không.
Chẳng thấy kẻ cho kẻ nhận mà đắc
chúng sanh không. Đắc hai không này tức là hàng phục
Nhân kiến, pháp kiến. Mà luận viết ra ý đó, chính vì cho rằng tu hạnh vô
sở đắc tức là
hàng phục tâm Hữu sở
đắc, do đó hai câu hỏi tương thành cho nhau, hai
đáp tương thành cho nhau. Hỏi:
Kinh chương đầu có hỏi hàng phục, vì
sao chẳng đáp câu
hỏi hàng phục, nay chương
này mới đáp câu hỏi đó? Đáp:
Có người giải
thích rằng: trước chỉ nói về chúng
sanh
không, chưa tỏ về pháp
không. Vì sinh không và pháp không, hai không
chưa đắc đủ nên chẳng
thể gọi là hàng phục. Nay đắc đủ cả hai không,
sinh không và pháp không
mới là danh hàng phục. Lại nữa, chương trước là
tỏ về Bồ-đề tâm, chưa tỏ Bồ-tát Hạnh, cho nên
nghóa hàng phục
chưa thành. Nay nguyện và
hạnh đều thành, nghóa Hàng phục mới hiểu rõ.

“Nhược Bồ-tát Bất Trú Tướng Bố Thí…” Đây là phần
thứ hai, nói về tu
Nhân vô sở trú, đắc quả vô
sở đắc.
Sở dó có đoạn văn này là
có hai nghóa:


1. Tức là nêu ra quả để khuyến khích tu, nhờ tu nhân vô trú mà đắc phước vô biên. Vì vậy mà khuyên tu vô trú tướng bố thí;
2.Tức là giải thích mối nghi ngờ. Nghi ngờ rằng: Hữu trú bố thí mới có thể
có phước đức. Vô trú
Bố thí thì phải không có phước đức. Do vậy mà
giải thích rằng:
Hữu sở đắc thí thì công đức ít, vô
sở đắc thí thì
phước đức vô biên.

Hỏi: Nay trì
giới, hành đạo, viết kinh, tạo Phật, công đức có thể nhiều
sao lại cho rằng vô trú tâm mà làm phước ngang với thập
lực, không, lời nói
này cực kỳ sai lầm. Đáp:
Tướng lưỡi dài che cả mặt, lời nói há lại dối!
Bạn nếu chẳng tin, nay sẽ lược
giải. Bởi Nhân của phước đức phù lý mà sinh ra,
(cùng sinh với lý), cho
nên khi chú thích giải thích chữ “Thiên” thì lấy
phù lý (cùng sinh ra với lý) làm nghóa. Bởi vô sở
trú là cực kỳ phù lý,
phước há lại chẳng
nhiều! Từ đó mà suy thì giải hiểu rõ ràng bởi tất cả
Hữu sở đắc tâm tích
chứa lâu đời nhiều thứ tu hành, trì giới, tọa thiền đều
là trái đạo, nên phước
chẳng nhiều. Nay vì vô đắc thí tương ưng với Đạo nên
phước nhiều.
Vì vậy mà tất cả công đức trước kia chẳng bằng
dùng năm đóa hoa bố thí phước nhiều.

Trong văn này
chia thành ba phần:
1. Pháp thuyết.
2. Thí thuyết.
3. Hợp thí. Phần một, pháp thuyết thì như văn. “Đông Phương
Gư Không…” là phần hai, thí thuyết. Trong này
có hai phần:

1. Nêu Hư không làm dụ;
2. Nêu chín phương Hư không làm dụ. Mỗi phần đều
có vấn đápp như văn mà rõ.

Hỏi: Vì nhân
duyên gì mà mượn Hư không làm dụ? Đáp:
Gồm có hai nghóa:


1.Hư không thì vô tướng vô vi, còn vô trú tướng thí thì vô y vô đắc, vì vậy mà mượn nó làm dụ;
2. Hư không (bầu trời) thì bao hàm rộng lớn, vô trú tướng thì thì quả báo cũng lớn, vì vậy mà mượn làm dụ.
“Tu Bồ-đề
Vô Trú Tướng Bố Thí Diệc Như Thị…” là phần ba,
Hợp thí, như văn có thể hiểu rõ.
“Tu Bồ-đề Đản Ưng
Như Sở Giáo Trú”: Đây là chương thứ
ba, kết khuyến.
“Như sở giáo trú” là: như giáo (lý) vô
sở đắc đã nói ở
phần trên. Cần phải y
theo đó mà trú, y theo đó mà tu hành.
“Tu Bồ-đề, Ư Ý
Vân hà, Khả Dó Thân Tướng Kiến Như Lai Bất?” Nếu theo khai Thiện
thì đây là nêu ra bình đẳng không để đáp câu
hỏi về Bồ-đề tâm. Nay
nói hai nghóa chẳng vậy:
1. Vì có lỗi điên đảo nên trước tiên phải phát Bồ-đề tâm, rồi sau đó mới hành Bồ-tát Hạnh,
há lại trước đã nói
về Bồ-tát hạnh xong, nay mới biện về Bồ-đề tâm
sao?

Trong đây văn nói “Có thể dựa vào thân tướng mà thấy
Như Lai không? Nếu là bình đẳng không thì không còn Như
Lai, sao gọi là thấy

Phật? Nay nêu năm nghóa
sinh khởi
chương này:
Nếu theo giải
thích của luận, từ phần
trên đến đây, là đã trả lời xong bốn câu hỏi.
Từ đây về sau là chương
thứ hai, đoạn sinh nghi tâm phần. Trả lời bốn câu hỏi, tức là phần lược
thuyết Bát-nhã.
Còn phần Đoạn
Sinh tâm, tức là
quảng thuyết Bát-nhã.
Cho nên luận nói: “Từ đây về
sau là đoạn
sinh nghi tâm trong tất cả
Tu Đa La”. Mới biết rằng thuyết kinh đều là vì để
đoạn sinh nghi tâm.

Nếu dựa theo
Nhân và quả để chia ra
Môn thì phần trên trả lời
về bốn câu hỏi, tức
là biện về Vô sở Đắc Nhân (Nhân thuộc về phạm
trù vô sở đắc). Từ
đây về sau là phần hai nói về Quả của vô vi pháp
thân. Nếu hành Hữu Sở
đắc Nhân (nhân thuộc về phạm trù Hữu Sở Đắc)
thì sẽ trở lại đắc
Hữu sở đắc Quả (Quả thuộc về phạm trù Hữu sở
đắc). Vì vậy mà Đại
kinh (kinh Đại phẩm):
Hữu Sở đắc, gọi đó là vô minh.
Hữu sở đắc gọi là
Hai lăm Hữu.
Nay vì vô
sở đắc Nhân, cho nên đắc
quả (thuộc về phạm trù)
pháp thân vô vi. Cho nên Đại kinh nói: Vô sở đắc, gọi đó là
Trí Huệ. Vô Sở Đắc gọi là
Đại Niết-bàn.
Lại nữa, kinh chương đầu nói về phát
Bồ-đề tâm, kinh chương tiếp theo nói về Tu Bồ-tát
ha- ïnh. Nay kinh chương này
biện về đắc Phật Đạo. Ba điều đó tức là thứ đệ, đó là điều chính yếu của kinh này.
Lại nữa, vừa thành nghóa
của Bồ-đề tâm ở phần
trên; phát Bồ-đề tâm, hạ độ chúng sanh, thượng
càu Phật đạo. Phần Hạ độ chúng sanh thì đã nói
về Tướng của chúng
sanh mà độ vô
sở độ.
Nay là phần
Thượng cầu Phật đạo thì cần phải
hiểu biết pháp thân, tức
là cầu vô sở cầu. Nếu chẳng hiểu biết chúng
sanh thì chẳng thể độ
chúng sanh. Nếu chẳng hiểu pháp thân thì chẳng
thể thượng cầu Phật
đạo. Nếu Hữu sở đắc phát tâm cầu Phật thì như ngài Tịnh
Danh (Duy Ma Cật) đã trách; tức là muốn khiến họ xả
Bồ-đề kiến mà phát Bồ-đề
tâm, xả về Phật kiến mới thất pháp mà thôi, phần trên biện về chúng
sanh cũng tức là biện về chúng
sanh không, tiếp đó
biện về tu vạn hạnh tức
là biện về lục trần chư pháp không. Nay phần này nói về chẳng thể dùng chư tướng để thấy được
Như Lai, tức là
chư Phật không.
Thế nên chúng
sanh vô
sở
Hữu thì tức là phi
chúng sanh.
Chư Phật vô
sở hữu, đó tức là phi Phật.
Vì phi chúng sanh, phi Phật, phi
sinh tử phi Niết-bàn, cho
nên chúng sanh và Phật bổn lai bất nhị. Mà vì
phá Nhị kiến, cho nên nói
là bất Nhị. Tại Nhị đã dứt, bất Nhị cũng trừ.
Vì vậy mà kinh Hoa Nghiêm
nói: “Bất trước bất Nhị pháp. Bởi vì
không có Nhất hay Nhị”.
Nếu được như vậy mà ngộ thì tất cả chư kiến rốt
ráo chẳng khởi, mới là
kim cang, gọi đó là Bát-nhã.

Trong văn này
chia ra làm ba ý:
1. Như Lai dựa theo chúng nghi
để hỏi
Thiện Cát;

2. Thiện Cát đối Như Lai để giải thích mối nghi ngờ; Như Lai ấn chứng lời giải thích, kết thành đắc thất.
Đây tức là ý thứ nhất.
Cái gọi là Nghi; phần trên đã nói
Bồ-tát hành vô trú tướng mà
Nhân viên trò, bấy giờ chúng
sanh nghi ngờ.
Nhân nếu đã là vô trú
Quả phải là vô vi. Nay thấy Quả là Hữu vi thì sao Nhân
lại là vô trú. Vì sao lại vậy? Người Tiểu Thừa
nói: Thân thể của Thích Ca, có đủ ba tướng; mới
sinh ra ở
Vương cung, tức
là Sinh, tám mươi năm trú thế, tức là Trú.
Nhập diệt ở rừng song lâm, tức là Diệt. Nay quả
đã đủ cả ba tướng đó,
sao lại nói Nhân là vô sở trú? Vì vậy mà Phật
dựa theo chúng nghi để hỏi
Thiện Cát “Có thể dựa vào thân có ba tướng mà thấy pháp thân
Như Lai hay không?”

“Tu Bồ-đề Ngôn: bất Dả Thế Tôn”: Đây là phần hai Thiện
Cát đối Phật giải thích
mối nghi ngờ của Hội thời bấy giờ. Hỏi:
Phật đúng phải tự
giải thích, vì
sao lại bảo
Thiện Cát giải thích?
Đáp: Muốn
bày tỏ rằng có người đắc giải, cho nên bảo
Thiện Cát giải thích, hơn nữa,
Thiện Cát là người
Tiểu thừa, nay muốn tiếp
dẫn người Tiểu thừa
khiến cho họ tin rằng Thân Như Lai là vô vi nên
mới bảo Thiện Cát giải
thích. Lại nữa, cũng như chim sẽ mẹ dẫn dắt
chim con, Thiện Cát cũng
vậy, muốn dẫn dắt Thanh văn, khiến cho họ
đồng với sớ giải (cái
giải hiểu, cái giải ngộ) của mình. Thiện Cát là
Thanh Văn, đã biết Thân
của Như Lai là vô vi, chúng ta cũng là Thanh
Văn, cũng cần phải biết
thân Như Lai là vô vi, chẳng bị tướng của ba
tướng. Lại nữa.
Thiện Cát muốn dẫn
dắt Bồ-tát, khiến cho họ cầu
Như Lai pháp thân. Vì sao?
Người Tiểu thừa còn biết thân Như Lai là vô vi
thì sao Bồ-tát lại nói Phật là Hữu vi. Hỏi:
Kinh Niết-bàn còn có thể nói
Phật là vô vi,
kinh Bát-nhã
sao lại có thuyết như thế?
Đáp: Người
theo thuyết năm thời giáo mới có câu hỏi đó mà thôi. Nay trong
Bát-nhã luận chính là để phá câu hỏi đó.
Cho nên kệ nói: “Tam tướng dị thể cố, ly bỉ thị
Như Lai”. Đâu có thể trong thời
Bát-nhã giáo
Phật là Hữu vi được
sao?
Lại nữa. Nay nói về
Bát-nhã chánh pháp, tức là pháp thân.
Bát-nhã Phi Hữu vi phi vô vi, tức là pháp thân, phi hữu vi phi vô vi, nhưng vì để đối lại thân của phàm phu,
Nhị thừa là
Hữu Vi mà nói là vô vi mà
thôi, cũng chẳng như luận sư đất bắc cho rằng: Như
Lai thân nhất định là vô vi, Hữu vi và vô vi đều
là công dụng của Bát- nhã.
Câu “bất khả dó thân tướng kiến
Như Lai” là chẳng thể dựa theo
ba tướng; sinh, trụ, diệt
để thấy pháp thân vô vi của Như Lai.

“Hà Dó Cố. Như Lai Sở Thuyết Thân Tướng…” Bất giờ, trong hội lại nghi rằng:
Nếu nói ba tướng chẳng phải là
Như Lai (phi
Như Lai) thì vì sao xưa kia Như
Lai nói có ba tướng” Trước kia nói rằng “Sinh ra tại nhà
Tịnh Phạm Vương”, tức là nói có
sinh tướng, về
sau nói rằng “ba tháng
sau
sẽ
nhập Niết-bàn”, tức là
Diệt tướng. “tám mươi năm trú thế” tức là trụ tướng.
Do đó giải
thích rằng: “Như Lai
sở thuyết hữu
tam tướng giả, tức phi
thân tướng”.
Nói phi thân tướng, tức ý nói chẳng phải là pháp thân vô vi tướng, đây là vô
sinh
sinh
phương tiện, tức
là sinh thân, cho nên có ba tướng.
Nếu là sinh vô
sinh phương tiện thì tức
là pháp thân, không có ba tướng.

“Phật Cáo Tu Bồ-đề…”. Đây là phần ba, Như Lai thuật thành, kết luận về đắc thất.
Sở dó cần phải thuật thành là vì
Thời Hội bấy giờ e
cái giải hiểu của Thiên
át chưa chắc đã là chẳng sai lầm. Do vậy mà
Như Lai thuật thành sự
giải hiểu đó của Thiện Cát. Trong văn này gồm
có hai cú: í thứ nhất
nói về Thất; phàm có danh tướng đều là do nhớ nghó tưởng tượng mà có, thảy đều là hư vọng, há lại chỉ cho rằng
sinh
trụ, diệt là chẳng hư
vọng sao?
“Nếu thấy chư pháp tướng phi tướng” tức là cú thứ hai, nói
về Đắc. Nếu thấy tất
cả chư tướng phi pháp thân tướng, tức là thấy
pháp thân. Kinh Hoa Nghiêm
nói: “Nhất thiết pháp bất sinh, nhất thiết
pháp bất diệt, nhược
năng như thử quán, chư Phật thường hiện tiền”.



KIM CANG BÁT NHÃ SỚ

<卷>QUYỂN 3 “Tu Bồ-đề</卷>


Bạch Phật Ngôn Phả Hữu Chúng Sanh”.
Từ đây về sau là đoạn thứ hai,
nói vể nghóa của Tín thọ Bát-nhã. Sở dó nói về
tín thọ là vì phần trên
đã nói Bát-nhã tức là giáo của năng bị. Nay nói
tín thọ tức là Duyên
của sở bị. Đây tức là Duyên và giáo tương xứng với nhau.
Nếu Duyên mà phi giáo thì
Duyên với giáo đó ắt chẳng
xứng với duyên.
Nếu giáo mà phi duyên thì giáo cho
Duyên đó, Duyên đó
chẳng vâng theo giáo. Vì
nay Duyên chính là giáo duyên cho nên Duyên
này vâng theo giáo mà
đắc ích. Vì giáo chính là Duyên thì giáo này
chẳng uổng thuyết. Vì
nhân duyên đó, cho nên Duyên và giáo tương xứng
với nhau. Lại nữa, Phật
dùng nhiều thứ Môn khác nhau để thuyết về
Bát- nhã; phần trên đã
dựa theo Nhân và quả mà thuyết Bát-nhã. Phần
này là dựa theo Tín Thọ
môn để thuyết về Bát-nhã. Do vì liểu ngộ vô y
vô đắc nên gọi là Tín
thọ, thuyết về tín của vô y vô đắc này gọi là
thuyết nghóa Bát-nhã.
Trong môn này chia ra hai phần vấn và đáp. Phần đầu tức là
Thiện cát phát vấn,
sở dó vấn hỏi, là vì phần trên đã nói về
Nhân, đã biện về quả,
nghóa đã tròn đầy, vì vậy mà nay hỏi về người tín
thọ. Mà nhân là nhân
(thuộc phạm trù) vọ sở đắc. Quả là Quả (thuộc
phạm trù) vô sở đắc.
Nhân là nhân vô sở đắc, tuy hành vạn hạnh mà thật
thì vô sở hành. Quả là
quả vô sở đắc, tuy đắc Bồ-đề mà thật vô sở đắc.
Sự này khó tin. Nếu
thật có vạn hạnh khả hành, thật có Phật quả khả
đắc thì tin điều đó ắt
dể. Nếu thật không có vạn hạnh khả hành, thật
không có Phật quả khả
đắc thì tin điều đó ắt dể. Nếu thật không có vạn
hạnh khả hành, thật không có
Phật quả khả đắc thì tin điều đó cũng vẫn là dể.
Nếu nói tục để tự có nhân quả (Hữu) chơn đế tự không có nhân
quả (vô), có và không
có (hữu vô) khác nhau tin điều đó cũng dể. Nay điều chẳng vậy!
Tuy tu vạn hạnh mà chẳng thấy
Bồ-tát năng hành,
chẳng thấy vạn hạnh khả
hành, vô sở y chỉ mà tu vạn hạnh tế độ chúng
sanh, sự này hy hữu, vì thế mà khó tin, như trồng cây trong bầu trời,
chẳng nương ở đất mà tưới nước chăm bón cho có hoa thật, việc đó là khó. Cho nên nay hỏi có kẻ tin.
Nếu nói Phật thân đồng với
Nhị Thừa là
sinh diệt pháp thì cũng dể tin.
Nếu nói Phật thân là thường trú pháp, ngưng nhiên tại kim cang hậu tâm thì điều đó cũng dể tin.
Nếu nói ứng thân tự
nó vô thường, pháp
thân tự nó là thường, thì điều đó cũng dể tin. Nay nói Như
Lai tuy sinh nhưng rốt ráo
chẳng sinh, tuy diệt nhưng rốt ráo
chẳng diệt, tuy vô sinh vô
diệt mà sinh diệt phương tiện lợi ích chúng sanh
thì sự việc đó rất hy
hữu, cho nên khó tin mà hỏi.

Hỏi: Đây là vấn hiện tại tin hay là vấn vị lai tin?
Đáp: Hiện
tại chúng sanh phước huệ thâm hậu, tam đa cụ túc,
tại vườn Kỳ Hoàn thọ
nhận đạo, nghe ắt sinh tín, cho nên chẳng hỏi
hiện tại, chỉ sau khi Phật
diệt độ năm trăm năm sau, nhập vào trong tượng pháp, thời ấy chúng
sanh bạc phước độn căn, tuy tin văn kinh, chẳng thể
thông hiểu, cho nên nghe mà chẳng
sinh tín. Đại
Trí Luận, đoạn
văn giải thích phẩm Tín
Hủy nói rằng: Sau khi Phật diệt độ, năm trăm năm
sau có năm trăm bộ, đều chấp lời Phật, chẳng
hiểu ý Phật. Vì để giải thoát, khi nghe
Tất Cánh không, như dao đâu tim, cho nên biết vị
lai người tin thì ít, mới
biết đó là hỏi cho đời vị lai. Lại nữa, nêu vị lai
có người tin, huống chi là hiện tại, vị lai là thời ác thế, bên ngoài thì
không gặp Phật, bên trong
thì bạc phước độn căn còn tin Bát-nhã, huông
nữa là người thời
hiện tại nghe mà chẳng sinh tín sao?

“Phật Cáo Tu Bồ-đề…” Đây là chương thứ hai, Như Lai đáp.
Văn chia hai phần:

1.Già vô đáp;
2.Hữu tín đáp. Câu “Mạc tác Thị Thuyết” tức là già vô đáp. Ông đừng nói hiện tại có người tín thọ mà nói vị
lai khởi tín thọ, cho nên
nói “Mạc tác thị thuyết”.

“Như Lai Diệt
Hậu, Hậu Ngũ Bách Tuế…” Đây là phần hai Hữu
Tín đáp. Đoạn văn này chia ra bảy phần:

1.Thời tiết tín;
2.Người năng tín;

3. Pháp sở tín;

4. Chánh xuất tín tâm;
5. Nguyên do tín;

6. Lợi ích của tín;
7. Rộng giải nghóa tín. Đây tức phần một. Nói “Hậu Ngũ Bách Tuế”: Có người nói; chánh pháp năm
trăm năm là năm trăm
năm đầu, tiếp đó tượng pháp năm trăm năm là năm trăm năm giữa.
Tiếp thep năm trăm năm
sau tượng pháp gọi là năm trăm năm
sau (hậu ngũ
bách niên), ở đây là nói năm trăm năm
sau
cùng, đó là thời tượng
pháp sắp diệt, suy tàn, cũng có kẻ tin Bát-nhã,
huống nữa là hai lần
năm trăm năm trước không có người tin sao? Nay cho rằng điều trên chẳng đúng!
Nói “Hậu ngũ bách tuế” là như Đại
Trí luận nói: “Năm trăm
năm sau. Năm trăm năm đầu, người đắc đạo thì
nhiều, kẻ chẳng đắc thì
ít, cho nên gọi là chánh pháp. Năm trăm năm thứ hai, người đắc đạo thì ít, kẻ chẳng đắc thì nhiều, cho nên gọi là
tượng pháp.

Chánh pháp đã diệt rồi, tiếp đó vào
tượng pháp, gọi là
“Hậu Ngũ Bách Tuế”.
Trong đó tuy đa phần chẳng tin, như năm trăm bộ, nhưng cũng có người tín thọ không Đại phẩm nói:
Bát-nhã Ba-la-mật này,
sau khi
Phật diệt độ phương Nam
chuyển đến phương bắc, trong đó Tứ chúng phải có người tín trì… cho đến
cúng dường.
Còn giải thích rằng:
Một ngàn năm sau khi Phật
diệt. Vì để đoạn nhứt mối nghi ngờ rằng: năm
trăm năm đầu là chánh
pháp cho nên nghe mà có tin. Năm trăm năm sau
là tượng pháp cho nên
nghe chẳng tin. Nếu vậy năm trăm năm sau không có
người tin Bát-nhã. Cho nên Phật đáp rằng: Năm tăm
năm sau
cũng có người tin, chẳng
nên nói không có người tin. Thời đó cũng có n
tin trì,… cho đến cúng dường.
“Hữu Trì
Giới Tư Phước Giả”. Đây là phần hai, có
người Năng Tín.
Thập sư
(sư
Cưu Ma La Thập) dịch kinh chỉ nói rõ hai người:

1. Người trì giới;
2.Người tu phước. Người trì giới đa phần là xuất gia Bồ- tát, người tu phước đa phần là tại gia Bồ-tát. Đại Trí Luận nói: xuất
gia Bồ-tát lấy Thi La làm
đầu, tại gia Bồ-tát lấy Đàn làm đầu, do đó
văn ở đây chỉ nói hai
người. Mà hai loại người này thông cả Đại thừa
Tiểu thừa. Nếu hai loại
n thuộc Tiểu thừa Hữu sở đắc thì chẳng tin
Bát-nhã, cho nên phần văn
sau nói: “Nếu người vui thích tiểu pháp thì chẳng
thể nghe nhận được đọc
tụng kinh này”. Nếu hai loại người thuộc Đại thừa vui với vô
sở đắc mới tin pháp này, cho nên phần văn
sau nói:
“Kinh này là thuyết cho
hàng Đại thừa, là thuyết cho hàng tối thượng
thừa”. Nếu là luận
kinh thì có ba loại người. Luận nói: “Bất không vì có
thật, Bồ-tát đủ ba đức loại người thứ ba tức là người trí tuệ.
Hai loại người trước, gọi là
Văn Tín. Loại người
Trí huệ, đó là chứng tín.
Lại nói: Người Năng tín đã
là Thắng nhơn, mà nêu ra hai loại người thiện;
chỉ Thiện và Hành Thiện,
được người tôn quý để khen ngợi họ khiến
cho đắc Tín thọ. Trì giới
là chỉ Thiện, Tu phước là hành thiện. Hai loại này nhiếp hết mọi thiện, tức là “Đừng làm điều ác, phụng hành điều
thiện”. Vì vậy mà nêu
ra hai loại người này, nhiếp hết tất cả người.
“Ư Thử
Chương Cú”: Là phần ba, pháp
sở tín, tức là pháp
môn Nhân quả đã nêu
trên, gọi đó là “Chương Cú”.

“Năng Sinh Tín Tâm”: Đây là phần thứ tư, Sinh Tín về kinh.
“Dó Thử Vi Thật” tức
là Thật Tín (thuộc phạm trù) vô sở đắc. Vì khác với Tín (thuộc phạm trù)
Hữu sở đắc nên
Tiểu thừa chẳng tin.
Nếu vọng theo
Tín (thuộc phạm trù) vô
sở đắc thì
Tín trở lại thành ra là bất tin, cho nên kinh Đại phẩm có phẩm (nói về)
Tín Hủy, phẩm này muốn nói rằng Hữu
Sở Đắc Tín thì đó liền thành ra là Hủy.
Nay ở đây là vô
sở Đắc thật
tướng chánh tín.
Vì vậy mà nói “Dó Thử
Vi Thật”. Cũng tức là
Tin Bát- nhã là Thật tướng
của pháp, vì vậy mà nói “Dó thử vi thật”.
“Đương Tri
Thị Nhơn” Đây là phần năm, nguyên do Tín.
Sở dó người nghe kinh mà tin
là vì trồng Nhân đã lâu cho nên tin thọ được, vì vậy mà
kinh Niết-bàn nói: phát
Bồ-đề tâm ở vô
số chỗ chư
Như Lai, rồi mới có thể hẳng phỉ báng kinh này trong thời đại Ác Thế.
Nay kinh này cũng vậy, đã lâu
đời trồng nhân nên mới có thể tin mà chẳng phỉ
báng. Văn có hai cú: cú
thứ nhất là “chẳng phải trồng ở ít Phật, cú
thứ hai là “Dó ư…” tỏ rằng ở nhiều Phật.

“Văn Thị Chương Cú Nãi Chí Nhất Niệm Sinh Tịnh Tín Giả…”
là phần thứ sáu. Tín đắc lợi ích, gồm có hai
lợi ích:

1. Bên ngoài thì chư Phật thấy biết;
2.Bên trong thì đắc vô biên công đức. Lợi của tin Bát- nhã khó mà nói hết, khó mà đo lường. Nay nên chỉ một niệm tin mà còn gặt được vô biên
công đức, huống chi là trước sau đều tin thì lại càng khó, nói rằng
Như Lai soi thấy tín hay báng đều biết, mà nay chỉ
nêu ra người tin, gồm có
ba nghóa:
1. Không này là Mẹ của chư Phật, được Phật thủ hộ. Nếu sinh niềm hy vọng hướng đến thì được Phật ghi nhớ, cho nên kinh nói:
“Phật thường dùng Phật Nhãn quán kinh quyển này.
Nếu người nào thọ trì, thì được Phật hộ niệm,
được ghi nhớ ở chỗ Như Lai, ngay cả được quen biết làm bạn với bậc tôn quý với
Thiên vương
ở thế gian, còn tự mình
vui mừng hoan hỷ, huống nữa là được làm người thân yêu ở chỗ
Như Lai.
2.Phước này ngang bằng với hư không bầu trời, đất thấp chẳng thể biết được, duy chỉ Phật là cùng tận bờ đáy.
3. Phật không có hai lời, nói ắt đáng tin. Nay nói tin thì được nhiều phước, do vậy phước đó ắt nhiều.

Hỏi: Vì nhân
duyên gì gọi là được thấy biết?
Đáp: Luận
nói: Như Lai biết bằng nguyện trí lực, chứ chẳng
phải là biết bằng Tỉ
Trí. Thấy bằng Phật nhãn, chẳng phải thấy bằng Nhục Nhãn.
Lại nữa, Phật biết người đó hành
Nhân Bồ-đề, thấy người đó
đắc quả Bồ-đề, cho nên
nói là “thấy biết”.

“Hà Dó Cố…” Đây là phần bảy, giải thích rộng về nghóa của Tịnh Tín.
Nếu theo luận
sư giải thích thì phần trên là nói chung cả ba
loại người tin. Đây là biện về loại người tin thứ ba, người
Trí Huệ phần trên giải thích về
Tín thì đắc phước vô biên, phần này giải thích lý do của
sự vô biên đó. Nguyên
do là đắc vô sinh tín (tín thuộc phạm trù vô
sinh), cho nên phước đó
vô biên. Nhưng Vô Sanh Tín tự nó có đủ hai loại:


1. Văn Tín (tín nhờ nghe);
2. Chứng Tín (Tín nhờ chứng). Trong giải thích này có ba “Hà dó cố” (Vì
cớ sao), chia ra ba phần:

1.Đắc;
2.Thất;
3. Khuyên bỏ Thất theo đắc. Đây là phần một, tự nó có hai cú: cú thứ nhất tỏ về chúng sanh không, cú thứ hai tỏ về chư pháp không.
Sở dó nói về hai không đó là để giải thích nghóa của Tín. Đại trí
Luận nói: “Tri chúng sanh và pháp
bất sinh, cho nên gọi là Vô Sanh Pháp Nhẫn”.
Tuy độ chúng sanh nhưng
chúng sanh tất cánh bất khả đắc, tức là vô chúng sanh, tuy hành vạn hạnh nhưng chư pháp tất cánh bất khả đắc, đó tức
là vô sanh pháp nhẫn. Do
vậy nay biện về hai không này là để Vô
Sanh Tịnh Tín.
Lại nữa, vì chúng
sanh không, nên không có cái hoạn
bởi Quả. Vì chư pháp
không, nên không có cái hoạn bởi Nhân, nguyên
do là sao? Bởi vì hội
pháp đã thành nhơn. Pháp là Nhân mà Nhơn
(người) là quả, hai hoạn
Nhân và Quả song ly, cho nên “Kỳ Phước
vô biên”. Lại nữa, vì không có
Nhơn kiến, nên
Siêu Vượt phàm phu địa, phàm
phu trước ngã, chẳng
biết vô ngã, nay biện về vô ngã, tức là ly phàm phu địa.
Lại nữa, Vì biết
pháp không, nên ly
Nhị Thừa Địa. Người Nhị Thừa chỉ đắc Nhơn vô
ngã, chẳng đắc pháp vô ngã. Lại nữa, vì vô nhơn,
nên ly phiền não chướng. Vì đã vô pháp cho nên ly khỏi Trí chướng.
Siêu phàm vượt Thánh,
kiêm cả hai chướng đều tận. Vì vậy mà “Kỳ
phước vô biên”. Trong
Ly Nhơn Kiến, có đủ cả không có mười sáu kiến,
nay vì tóm lược nên chỉ
nói là vô (không có) bốn kiến. Trong Ngũ Ấm
khởi tâm Ngả, Ngã sở,
gọi đó là “ngã”, chẳng đoạn, chẳng tuyệt tương
tục nối liền nhau trú
thế, gọi đó là “Chúng sanh”. Kế cho rằng có một căn Mệnh
chẳng đoạn, giống như có ngã, gọi đó
là “Mệnh giả”.
Còn gọi là “Nhơn”. Ngoại
đạo cho là có thần ngã, khất ở đây, sinh ra ở kia, trãi qua lục đạo, gọi đó
là “Thọ giả”.
Cú thứ hai là “Vô Pháp
Tướng Vô Phi Pháp Tướng” tỏ về
pháp không.
Tuy chẳng thấy
Ngã nhưng vẫn còn thấy pháp của ngũ Ấm, cho nên nay tỏ rõ rằng “cũng vô pháp
tướng, pháp của ngũ Ấm đã vô, ngũ ấm bốn vô, gọi đó
là “phi pháp”.
Bệnh không cũng không, cho nên nói rằng “vô phi
pháp tướng”, đó đúng phải như ba loại thứ đệ của kinh Tịnh
Danh (Duy Ma Cật)


1.Chẳng thấy Ngã, đó là chúng sanh không;


2. Chẳng thấy pháp, đó gọi là pháp không;
3. Chẳng thấy phi pháp, đó gọi là bệnh không cũng không. Sở dó tỏ rõ ba không này là vì;
Ngã kiến là căn gốc của các kết, cho nên tỏ rõ về
Ngã kiến, tiếp đó, Hữu
kiến và vô kiến là gốc của Đoạn và Thường, rất
trái với Đạo, cho nên
nói về Hữu, vô kiến. Có người nói: dựa theo tu
Thiện bỏ Ác thì
Thiện là pháp, Ác là phi pháp.
Lại có người nói: lấy không
để trừ bỏ Hữu thì
không là pháp, Hữu là phi pháp. Nếu theo Luận kinh thì trong Nhơn không, có
bốn cú. Trong pháp không, cũng có bốn cú, cho nên luận kệ nói: “Y Bát
Bát Nghóa Biệt”, nói “Bát Bát nghóa” là;
Nhơn có bốn, pháp
có bốn, gọi đó là một bát, phá bốn bệnh thuộc nhơn,
phá bốn bệnh thuộc pháp,
chẳng còn tám bệnh đó nữa, đó là một bát,
cho nên nói là “Bát
nát”. Nói “Bốn bệnh thuộc pháp” là:

1. Pháp tướng;

2. Phi pháp tướng;
3.Tướng;
4. Phi tướng. Bốn thứ này là bệnh. Hỏi: Ngoại đạo kế chấp ngã, có thể đó là bệnh. Nay khi thấy pháp sanh (ra) thì đó là
Hữu, khi diệt thì đó là vô, sao lại nói là bệnh?
Đáp: Đặt
câu hỏi này là vì chưa đọc kinh luận Đại thừa.
Vì phá cú thứ nhất
“pháp tướng” mà nói
“phi pháp tướng”, vì những pháp
Ấm, giới, nhập bất khả
đắc, cho nên nói là “Vô pháp tướng”. Để phú cú thứ hai mà nói là “phi vô
pháp tướng”, người (mê)
Hoặc nghe Ấm,
Giới, Nhập là hư dối cho nên là không, bèn cho rằng thật tướng của chư pháp cũng là không.
Như Đại kinh nói: “Đã nghe
sinh tử hư dối, cho
rằng Niết-bàn cũng hư
dối”. Để phá chấp đó, sinh tử tự nó là hư dối
không, thật tướng
Niết-bàn chẳng phải là không, cho nên nói rằng:
“Không là hai mươi lăm Hữu, bất không là Đại
bát Niết-bàn”.
Vì để phá cú thứ ba mà nói
là “Vô tướng”; người mê
Hoặc cho rằng
Niết-bàn thật tướng
nếu chẳng thể không, bèn
trở lại cho nó là đồng với Hữu, Nếu chẳng thể
là Hữu thì trở lại cho
nó phải là không. Vì vậy mà nay nói rằng: Niết-bàn lại là
Hữu tướng hay
Vô Tướng. Thật tướng của
Niết-bàn chẳng
thể nói là Hữu tướng
hay vô tướng. Vì để phá cú thứ tư; người mê hoặc
đã nghe Thật tướng
chẳng thể là Hữu hay vô thì phải là chẳng thể nói ra được( bất khả
đắc thuyết).
Vì vậy mà nay nói rằng; tuy tuyệt cả
Hữu và vô nhưng vì chúng
sanh, cho nên vô thuyết nà thuyết (không thể nói ra
được nhưng vẫn nói) sao lại cho là bất khả thuyết
(chẳng thể nói
ra)? Chỉ vì cựu văn kinh tóm lược, chỉ nói là “Vô phi pháp tướng”.

“Hà Dó Cố? Nhược Tâm Thủ Tướng…” Đây là phần thứ hai,
đối với Đắc mà nói
về thất, cũng là nêu Thất mà hiểu Đắc. Phần này
chia làm hai phần:

1. Kế (cho) nhơn là Thất;

2. Kế pháp là Thất. Thất này tức là Thất của phần một; “Nếu tâm thủ tướng tức là thủ chúng sanh tướng” thì đồng với Ngoại đạo cho rằng (kế)
có ngã, nhơn.
Do đó là Thật. “Nhược Thủ
Pháp Tướng…” Đây là phần hai, kế pháp là
Thất, trong này có hai
phần:

1. Thấy pháp là thất;
2. Thấy phi pháp là Thất. Hỏi: Nếu kế (cho là) pháp thì đó là Thất thì đúng phải nói là “Trước ở pháp tướng”, vì nhân duyên gì kế pháp là
Thất lại nói
là “Trước Ngã Tướng”?
Đáp: Lý
thật phải vậy! Kế Nhơn mà trước Nhơn. Vì kế pháp
nên trước pháp.
Nay ở đây muốn tỏ rõ
sự
sai lầm đó rất nặng.
Nhơn (người) kế pháp chẳng
những khởi về pháp kiến mà còn khởi cả ngã kiến, bởi
vì pháp là
nhân duyên của ngã. Thành Thật Luận nói: “Tro than chẳng tâm, cây tưởng
vẫn sinh”.
Lại nữa, Số Luận: “Thủ tất cả
Hữu tướng, chẳng phải là
bệnh, thủ ngã tướng, đó là bệnh”, Thành Thật
Luận nói: “Có Nhị Đế thì
chẳng phải bệnh, chỉ có thủ ngã, nhơn mới là bệnh mà thôi”.
Nay nói rằng chẳng phải vậy!
Chỉ cần sanh tâm động viên thì
lỗi đồng với Ngã, Nhơn.
“Hà Dó
Cố? Nhược Thủ Phi Pháp Tướng…;
Trước vào phi pháp,
đó cũng là Thất. Đã
nghe nói kế pháp là Thất, hoặc có người cho rằng vô pháp là Đắc.
Vì vậy mà nay nói: “Nếu kế phi pháp thì đó cũng là
Thất”. Nguyên do là
sao?
Kế chấp cho rằng có phi pháp thì ắt
sẽ
khởi pháp kiến.
Nếu có pháp kiến thì có
Ngã kiến. Lại nữa, Nếu không có
Ngã thì không có cái kế
chấp đó. Vì có điều kế chấp đó mà biết là có ngã.
Do vậy, kế chấp cho là
phi pháp cũng trở lại trước ngã.

“Thị Cố Bất Ưng Thủ Phi Pháp…” Đây là phần ba, khuyên xả bỏ Thất theo Đắc.
Văn này có hai phần:
1.Chánh khuyên xả bỏ thất.
2. Dẫn chứng. Đây là phần một, khuyên xả bỏ Thất.
Pháp và phi pháp
còn tự cần phải xả,
kiến về ngã, Nhơn đi đâu chẳng xả. Do đó nêu pháp
để so Nhơn, chỉ khuyên xả pháp, chẳng khuyên xả nhơn. “Dó Thị
Nghóa Cố Như Lai Thường Thuyết…” là phần hai.
Dẫn chứng. Trong kinh A Hàm,
Phật vì Tỳ kheo, cho ra thí dụ về chiếc bè; ví như có người bị
giặc truy đuổi, dùng cỏ
lau làm bè để độ qua bờ bên kia. Đã đến bờ kia
rồi thì phải bỏ bè,
khởi đầu thì lấy bè để qua sông, đã đến bờ bên kia rồi thì
sông và bè cả hai đều xả bỏ, ý của thí dụ khởi đầu là dùng thiên để xả bỏ Ác,
sau đó thì thiện và Ác đều xả, cũng như vậy,
sinh tử
và Niết-bàn vạn Thiện
đều giống vậy. Nếu theo luận kinh thì đại ý giống nhau nhưng văn có hơi khác.
Luận kinh cũng có ba “hà dó cổ” thứ
ba nói rằng: “Bất ưng thủ pháp, phi bất thủ pháp”. Đây là nói về nghóa của
Lý và Giáo. Bởi vì khi đã đắc
Lý rồi thì quên giáo, khi đã đắc mặt trăng rồi thì xả bỏ ngón tay (chỉ
mặt trăng), cho nên nói rằng: “bất ưng thử
pháp” (chẳng phải là
chẳng thủ pháp), cũng như đã đến bờ bên kia thì bỏ bè, cho nên nói “chẳng nên thủ lấy bè”.
Vì muốn qua
sông cho nên
“chẳng phải là chẳng thủ lấy bè”. Hỏi:
Thí dụ về chiếc bè là của
kinh Tiểu Thừa,
sao lại chứng
cho? Đáp:
Bè tại tiểu thừa thì gọi là Tiểu, tại Đại thì gọi là Đại. lại nữa,
nêu ra
Tiểu Thừa để
so với Đại thừa, ở trong pháp
Tiểu thừa còn nói
là cả hai đều xả bỏ,
huống nữa là ở trong pháp Đại thừa? Như trong
cuốn Trung Luận đã dẫn
cuốn Ca Chiên Diên Luận; đó là Tiểu thừa còn
Xả Hữu Vô,
huống nữa là Đại thừa”. “Pháp còn phải xả,
hà huống là
phi pháp”; ý nói Hữu
là sự an lập bởi vật và Tình, còn cần phải xả bỏ.
Vô chẳng phải lục tình
sở đối, há lại chấp được sao?

“Tu Bồ-đề, Ư Ý Vân Hà…” Văn này sở dó đến là vì hai nghóa:
1. Vì để chứng tín mà đến: phần trên đã nói về niềm tin thuộc về phạm trù vô y vô đắc, cho đến pháp và phi pháp đều xả bỏ. Nay nói về tất cả Thánh hiền đồng
tác ngộ này, vì vậy mà biết pháp này đáng để
tin nhận;

2. Theo luận giải thích mối nghi mà đến; luận chủ khi giải thích đến chương này,
giải thích ba mối nghi ngờ; đầu tiên là nêu ra pháp thân chẳng phải là Hữu vi là giải thích mối nghi lấy quả hỏi Nhân.
Tiếp đó là chương
Tín giải; giải thích mối nghi về
Nhân quả, cho rằng
thuyết pháp môn
Nhân quả thì
sẽ chẳng có người tin nhận, phần trên tỏ rõ
rằng “có người tin
nhận”, tức là giải thích mối nghi ngờ đó. Nay ở đây
kinh chương này là giải
thích mối nghi lấy quả hỏi quả. Chương pháp
thân phi hữu vi ở phần
trên nói rằng: “Vì tướng sanh, trụ, diệt chẳng phải là vô vi pháp thân, nên chẳng thể dùng ba tướng đó mà thấy pháp
thân Như Lai”. Người
nghi nói rằng: “Nếu nói rằng ba tướng chẳng phải là Phật thì đúng phải
Thích Ca cũng chẳng Đắc Bồ-đề, chẳng vì vật
mà thuyết pháp, nhưng nay
Thích Ca dưới gốc cây, thật chứng đắc
Bồ-đề đi đến vườn
Lộc Uyển. Vì vật thuyết pháp, nếu vậy thì đúng phải thật có
sanh (ra) ở vương cung thật (có) diệt (mất) ở giữa hai cây
sa
la, chẳng nên nói là ba
tướng chẳng phải là Phật”. Nay chính là phá
mối nghi đó.
Văn có hai phần:

1.Phật thừa theo chúng nghi để hỏi Thiện Cát;
2. Thiện Cát phụng đối để phá chúng nghi. Nay ở đây tức là phần một. Phật hỏi ý rằng: “Ư ý vân hà,…”; ông nói rằng Phật ở dưới
cây thọ vương, thật đắc
Bồ-đề sao?
Năm mươi trú thế, thật để thuyết pháp
sao? Trong phần Thiện Cát
đáp, chia ra hai phần:


1. Chánh phá mối nghi về Thật chứng, thật thuyết;
2. Phá thêm những mối nghi khác. Đây tức là phần một. Thiện Cát nói: không có thật đắc Bồ-đề, không có thật thuyết pháp.
Luận kệ nói: “Ưng Hóa phi chơn Phật, diệc phi thuyết pháp giả”. Về
Phật thì có ba loại:

1.Pháp thân Phật, tức là lấy chánh pháp làm thân;
2. Báo thân Phật, tức là tu Nhân đã mãn, Quả khởi để đáp trả lại cho Nhân, gọi đó là Báo;


3.Hóa Thân Phật; Nay nói rằng không có thật chứng (Bồ-đề), không có thật thuyết (pháp), Thích Ca tức là Hóa Thân Phật, chẳng phải là
Chơn Phật, tức là
Hóa chứng, hóa thuyết, chẳng phải là
thật chứng, thật thuyết lấy đây mà ví với những điều trên
thì Thích Ca tức là Hóa
Sanh, Hóa diệt, chẳng phải là thật Sanh, thật diệt.

Do đó, Như Lai Thân là vô vi, cho nên nói rằng: “Vô Hữu Định
Pháp Danh Bồ-đề, Diệc
Vô Hữu Định Pháp Như Lai Khả Tuyết” (không có pháp nhất định nào gọi là Bồ-đề, cũng không có pháp nhất định
nào Như Lai khả thuyết).

“Hà Dó Cố, Như Lai Sở Thuyết Pháp Giả”. Đây là phần hai,
phá mối nghi về vô
thuyết. Hoặc có người nghe phần trên nói Thích Ca
là Hóa Phật, không có
thật chứng, không có
thật thuyết, bèn cho rằng không có
Hóa chứng, không có
Hóa thuyết. Do đó nay nói rằng; tuy không có thật thuyết mà có
Hóa thuyết. Cho nên nói rằng: “Như Lai
Sở Thuyết Pháp Tức Thị
Hóa Thuyết”. Phần trên đã phá mối nghi cho
là thật thuyết, phần này là phá mối nghi cho là không có
Hóa thuyết. “Bất khả thủ, Bất khả
thuyết”. Câu này lại phá nghi, hoặc có người khi
đã nghe nói với Hóa
Thuyết là có, bèn cho rằng có pháp khả thuyết.
Phật nếu có thuyết thì người nghe ắt
sẽ có thủ.
Vì có thuyết thì ngôn
ngữ chẳng đoạn (dứt),
bởi người nghe có thủ thì tâm hành chẳng diệt.
Nay vì ngôn ngữ diệt, cho
nên (Bất Khả Thuyết), vì tâm hành diệt, cho nên (Bất khả thủ).
Trí Luận nói: “Bát-nhã Ba-la-mật thật pháp bất điên đảo niệm
tướng quán, đã trừ ngôn ngữ, pháp cũng diệt” tức là ý đó.
“ Phi Pháp,
Phi Phi Pháp”, câu này kết thành câu ý của câu
“Bất khả thủ,
bất khả thuyết” tên.
Chư pháp thật tướng phi Hữu, phi vô. Vì phi Hữu
cho nên “Phi pháp”, vì phi vô, cho nên
“Phi phi pháp”. Đã ly Hữu, ly vô
thì làm sao khả thuyết,
đã ly Hưu ly vô thì làm sao khả thủ. Điều đó
cũng như đã nói trong
kinh Tịnh Danh (Duy Ma Cật) và kinh Nhân
Vương. Cái thuyết pháp
đó là vô thuyết vô thị, cái nghe đó là vô văn vô
đắc. “Nhất Thiết Hiền
Thánh Giai Dó Vô Vi Pháp Nhi Hữu Sai Biệt”. Sở dó có văn này đến là vì để thành nghóa phi pháp, phi phi pháp, phi
Hữu phi vô ở trên.
Vì tất cả
Hiền Thánh đều thể ngộ vô vi, vô vi là không
có Hữu, không có Vô,
do đó mà biết chư pháp thật tướng phi Hữu phi
vô, há thể thủ thuyết!
Luận văn nói: “Phật sở dó năng thuyết thật tướng
vô vi pháp là do vì đã
tỏ ngộ vô vi pháp, cho nên vô vi là Thuyết
Nhân”. Còn nói rằng:
“Những điều sở chứng của tất cả Hiền Thánh còn
chẳng thể nói, người nghe há lại có thể thủ
được sao!”.
Trong đó chẳng
chỉ nêu ra Phật, cho đến
rộng dẫn chứng Thánh. Chương này muốn
chứng minh tất cả hiền
Thánh đồng ngộ pháp này, nên biết pháp này ắt đáng tin nhận.

Hỏi: Vì sao
lại nói “Tất cả Hiền Thánh vô vi mà có sai biệt” Đáp:
Vì để giải thích mối nghi.
Trên đã nói là đồng ngộ vô vi” thì chúng
Thánh sẽ không có khác nhau thì
sẽ không có giai cấp mười Địa,

sẽ không có
sự cạn
sâu của bốn quả Thánh.
Vì vậy mà nay nói rằng “Tuy đồng ngộ vô vi, nhưng
sở ngộ thì khác nhau, cho nên có ba
Thánh khác nhau”, ba con
chim thoát ra khỏi lưới, ba con thú vượt qua
sông, mà bay lên bầu
trời thì có con bay gần có con bay xa, vượt sông thì
có cạn có sâu, tức là sự đó. Hỏi:
Ba Phật là thuyết của Địa
luận sư, ông nay
sao lại dùng nghóa
ấy?
Đáp: Đặt
câu hỏi đó là sai. Đó là luận thông phương. Nay một
sư
biện về không có một tí nào để có thể đắc thì tất cả đều là nghóa, như
Tư ích nói rằng:
Tất cả pháp chánh, tất cả pháp tài.
Nếu tâm Hữu sở đắc
thì chẳng phải chỉ có ba
Phật bất khả đắc mà một Phật, hai Phật thảy đều là
Hý luận. Nếu với tâm vô
sở đắc liểu ngộ thì tùy duyên
sở thuyết
một Phật, hai Phật, ba
Phật, mười Phật, cho đến vô lượng Phật thảy đều
vô ngại. Sao lại chỉ cho
có hai thân mà nghi về ba Phật?

Hỏi: Vì sao
cần phải lập ba Phật?
Đáp: Nghóa
phải có ba: Do có pháp (thân) Phật mà có Báo
Phật, do có
Báo Phật mà có
Hóa Phật. pháp
Phật là Phật Tính, phải do từ
Phật tính mà tu Nhân, đã mãn thì thành
Báo thân. Hai Phật trên tức là tự
đức, rồi sau đó Hóa
chúng sanh, tức là Hóa Tha Đức, cho nên có Hóa
Phật. “Tu Bồ-đề, Ư Ý
Vân Hà, Nhược Nhơn Mãn Tam Thiên Đại
Thiên Thế Giới Thất Bảo Bố Thí…”. Đây là phần ba, so sánh để
tỏ rõ sự vượt trội, xưng thán khuyến tu môn.
Nếu dựa theo, phước và
Huệ mà chia ra phần thì phần trên là dựa theo
Trí Huệ Môn mà đã
thuyết Bát-nhã.
Nay phần này là dựa theo
công đức Môn mà thuyết Bát-nhã. Bát-nhã
chưa từng phước và
Huệ. Vì chúng sanh mà đạt ra danh từ phước và Huệ
để thuyết. Lại nữa,
phần trên là dựa theo vô y vô đắc mà thuyết
Bát-nhã, phần này là dựa theo xưng
Thán Môn mà
thuyết Bát-nhã.
Lại nữa, phần trên là nói về
Thể của Bát-nhã. Nay là nói về Dụng của Bát-nhã.
Nhờ thọ trì mà
sinh ra vô biên công đức, đó là Dụng, dựa theo trong
Môn này, chia ra ba phần:


1. Nêu ngoại Thí để so sánh;
2. Nêu Nội thí để so sánh;
3. Nêu Nhân xưa kia của Thích Ca để so sánh. Trong phần một, nêu ngoại thì để so sánh, lại chia ra hai phần:


1. Chánh Nêu Ngoại thí để so sánh;
2. Giải thích kết thành ý so sánh hơn kém. Trong phần chánh so sánh, lại chia ra hai phần:
1. Chánh nêu hai loại tài thí để so sánh khen ngợi.
2. Biện về tên kinh. Trong phần một cũng chia thành hai phần:


1. Chánh nêu ra hai loại Thí để so sánh với thọ trì Bát-nhã một bài kệ bốn câu;
2.Xưng thán khen ngợi Bát-nhã “tại nơi nào thì nơi đó được tôn quý, tại người nào thì người đó được tôn quý”. Trong
phần một, nêu ra hai loại thí để so sánh với thọ
trì bốn cú, lại chia làm hai phần:


1. Nêu Tam Thiên Thế giới Thát bảo bố thí để so với tứ cú;
2.Nêu Hằng sa giới thất bảo bố thí để so với tứ cú. Trong phần một lại chia ra hai phần:


1. Chánh nêu tài thí để so sánh;
2. Thích thành nghóa so sánh. Nay ở đây tức là phần một. Hỏi: Vì nhân
duyên gì mà có văn này đến?
Đáp: Lại ý
của văn này, gồm có cận và viễn. Cái gọi là viễn thì như nghóa của
Hướng số, cái gọi là vận thì như
Luận Sanh Khởi nói rằng: Nếu chư pháp
thật tướng là chẳng thể thủ, chẳng thể thuyết,
còn văn tự thì có thể
thủ, có thể thuyết thì thọ trì đúng phải chẳng có
công đức. Vì để giải
thích mối nghi đó mà nói rằng văn tự tuy là có thể thủ, có
thể thuyết, nhân ở văn đó mà đắc
ngộ Bát-nhã, đó tức là
Nhân ở thuyết mà ngộ vô thuyết, do vậy người thọ trì thì phước vô biên, cho nên
so sánh.
Văn này chia làm hai phần:

1.Chánh nêu tài thí;
2.So sánh với Bát-nhã. Trong phần nêu tài thí, tự chia ra hai phần:


1. Phật vấn;
2. Thiệt Cát đáp. chia ra hai phần:


1.Chánh đáp;
2.Giảm trạch đáp. Phần chánh đáp thì như văn đã nói. A Nê Lâu Đạt chỉ thí một bửa ăn mà hưởng thụ an lạc
suốt chín mươi mốt kiếp, huống nữa là nay thiên
diệu bảo dùng để bố
thí, phước ấy chẳng nhiều sao!

Hỏi: Thật có
chuyện dùng Diệu bảo của Đại Thiên để bố thí hay không? Đáp:
Cũng có thể nói là thật có chuyện đó, cũng có thể nói là
giả thuyết. Nói thật có
là Chuyển Luân Thánh Vương thống lãnh Tứ Thiên hạ, có thể lấy diệu bảo trong khắp bốn
Thiên hạ để dùng
Bố thí. Đại phạm Thiên vương
chủ lảnh Đại Thiên Thế giới, có thế dùng Diệu
bảo của Đại Thiên để
bố thí. Vì vậy mà biết rằng có thể là thật có.
Nói giả thiết là nếu không có chuyện đó, giả thuyết nói có, cũng chẳng bằng
thọ trì Bát-nhã, vì Phật
muốn khiến người tôn trọng Bát-nhã, tuy không
có sự việc đó mà
mượn nó để thuyết minh.
“Hà Dó
Cố? Thị Phước Đức
Tức Phi Phước Đức”. Đây là phần
hai; Giản Trạch đáp. Có
người nói: phước đức tức là Thế Đế, tức
phi phước đức tức là Chơn Đế, tỏ rằng phước
đức này hư giả tức chơn, đó danh
là phước đức. “Đa” là
Thế đế, cho nên nói là “Đa”. Tất cả chư pháp
chẳng ngoài Nhị Đế, cho
nên dựa theo nhị đế mà nói chúng.

Nay nói rằng giải thích trên hình như không có thứ lớp, nay mới
là giải thích nghóa của
“phước đức đa”. Vì sao lại nói về nhị đế?

Lại có người
nói: Đây là phước đức phi phước đức, phi phước
đức phước đức, đây
là phước đức của Bát-nhã. Nhưng trong Bát-nhã có tài
thí và pháp thí.
Bát-nhã tài thí và pháp thí thật ra không có hạn kém, nhưng người thọ nhận tài thí thì một đời giàu có an vui, chưa thể diệt nổi khổ bọ
snah vào ác đạo trong thời
Vị lai. Người thọ nhận pháp thí
thì có thể diệt quả báo
sinh vào ba đường ác đạo, vị lai có thể sinh lên
cõi trời sinh vào nhà
tốt cõi người, cho đến làm Phật. Do đó Tài Thí
chẳng bằng pháp thí.

Nay nói rằng:
Nếu dựa heo người thọ nhận thì thật là như
thế, nhung đây là dựa
theo người Năng thí, chẳng dựa theo người thọ
nhận, cho nên chẳng giống
với giải thích trên. Bố thí thì có khác nhau;
Hữu Đắc Tài thí chẳng bằng
Vô Đắc Pháp Thí. Đây là hổ tương đối nhau mà tự có; vô đắc tài thí thì thắng hơn
Hữu đắc pháp thí, tự có vô đắc
tài pháp thắng hơn Hữu Đắc tài pháp.

Hỏi: Vô Đắc Tài Thí sao bằng Vô Đắc Pháp Thí, Hữu Đắc
Pháp Thí cũng hỏi như vậy?

Đáp: tài và
pháp bất nhị thì Vô Đắc Tài Thí và Vô Đắc Pháp
Thí không có hơn kém.
Nhưng trong nghóa hơn kém của không có hơn kém thì pháp thì là thắng hơn, tài thí là kém hơn.
Hữu Đắc pháp thí
cũng thắng hơn Hữu Đắc
tài thí. Đại khái là như vậy. Nay y theo giải
thích của luận.
Luận nói: phước chẳng thú hướng đến Bồ-đề, đây là phân biệt phước của
Bố thí tuy nhiều, đây là
Hữu lậu phước Đức. “Tức phi
phước Đức” là phi vô
Lậu, vô sở Đắc phước gọi là phước Đức.
Luận kinh nói lặp lại hai lần
phước đức phước đức, đây ý chia phước đức
gồm có hai loại:

1.Hữu Lậu phước đức;
2.Vô Lậu phước đức. Do đó mà lặp lại
hai lần phước Đức phước đức.

Hỏi: Thiệt Cát chỉ nên đáp Phật về Bố thí phước nhiều, vì
nhân duyên gì bỗng nhiên
phân biệt phước đức hữu lậu và vô lậu. Đáp:
Thiện Cát lỉnh giải được ý Phật, ý
Phật muốn nói rằng
phước của Bố thí tuy
nhiều nhưng là Hữu Lậu, vì vậy mà đáp Phật như tôi
đã giải thích. “Bố Thí phước đa”, đây là phước
Hữu lậu nhiều mà
thôi, chẳng phải là vô lậu.

“Phật Ngôn…”
phần hai, chánh nêu Tài Thí để so với pháp
thí. Trong này có hai phần:


1. Trì kinh hơn Bố thí;
2. Nguyên do hơn.
Đây tức là phần một.

Hỏi: “Tứ cú kệ” là gì?
Đáp: Có
người nói: đó là hai bài kệ bốn câu trong phần
sau kinh này.

Nay nói rằng người đó chỉ đắc lời kinh, chẳng đắc ý kinh. Nếu cho
bài kệ sau
là “Tứ cú kệ” thì từ đầu kinh cho đến phần này chẳng phải
là kệ, người thọ trì
sẽ không có công đức, hơn nữa, khi
Phật đang thuyết kinh đến đoạn này
chưa có hai bài kệ sau, thì saoo lại so sánh
ngược? Có người nói:
tất cả những bài kệ chín bốn câu của kinh Đại thừa,
như bốn câu của kinh Tuyết Sơn,.. tức là sự đó. Điều đó cũng chẳng đúng! Nay chánh luận về
kinh Bát-nhã, chẳng dính gì các kinh khác.
Có người nói: hể là ngôn
thuyết để thành tựu một nghóa thì đó tức là
kệ, cho nên kệ gọi là tâm hết nghóa. Lấy hết nghóa
của nó thì đó gọi là kệ. Nay nói rằng điều đó cũng
chẳng đúng.
Kinh này tỏ rõ là
“Tứ cú kệ”.
Người kia nói tận hết nghóa của
nó thì cần gì nói bốn cú, tự nó có một cú cũng đã tận hết nghóa.
Nếu là Biệt kệ thì câu cú định mà ngôn (từ) bất định.
Nếu là Thông kệ thì
Ngôn định mà câu bất định, Biệt kệ câu định mà
ngôn bất định là, cần
phải có bốn câu, cho nên gọi là câu định. Hoặc
là ngũ ngôn, hoặc là tứ ngôn, hoặc là
Thất ngôn (bảy chữ) hoặc là lục
ngôn (sáu chữ), cho nên
nói là ngôn bất định (chữ không nhất định).
Thông kệ thì ngôn định là; cần phải đủ ba mươi hai chữ, cú bất định là; ba
mươi hai chữ hoặc một,
ba, bốn câu chẳng nhất định. Nay kinh này đã nói
là “Bốn câu” tức là
Biệt kệ, sao lại lấy thông kệ để giải thích? Có
người nói: Ba mươi hai
gọi đó là một kệ. Điều đó cũng chẳng đúng, đó chỉ
là phép đếm kinh của
ngoại quốc mà thôi, chẳng liên quan gì đến “Tứ cú kệ”.
Có người nói:
Hể là kinh luận có thể hiểu rõ Đạo thì đều gọi là
Kệ. Điều này cũng chẳng
đúng! Kinh này rõ ràng là nói “ Tứ cú kệ”,
sao lại lấy chung những
lời nói hiểu rõ đạo, hiểu rõ đạo thì cần gì bốn
cú? Có người nói: giả
danh tứ cú, như một giả Hữu, chẳng thể định là
Hữu, chẳng thể định là
Vô, diệc Hữu diệc Vô, phi Hữu phi Vô. Cũng có thể nói là
Giả Hữu, tức
Bất Hữu cho đến
Giả Hữu chưa từng là
Hữu hay vô, cho nên giả Tứ cú
đó tức gọi là kệ. Nay nói rằng xưa nay cũng không có thuyết đó, chỉ là luận một cách thông phương mà thôi.
Có người nói: bất khả thủ, Bất
khả thuyết, phi pháp, phi phi pháp ở phần trên tức
là một “Tứ cú kệ”.
Nay nói rằng điều đó cũng chẳng đúng! Nếu chỉ bốn câu trên là kệ thì những điều khác những câu khác chẳng phải là
kệ. Có người nói: phần
trước đáp bốn câu hỏi của Thiện Cát, tức là “Tứ cú kệ”. Điều này cũng chẳng đúng!
Phần trước là đáp về bốn câu hỏi,
đâu có liên quan gì đến
kệ? Nay trong Thế tục, lấy bốn câu làm thành
một kệ, Phật tùy theo
thế tục cũng lấy bốn câu làm thành một kệ. Phật
nói lên câu đó chỉ là
nêu ra số ít để so với số nhiều mà thôi. “Một
Tứ cú”, lời nói ấy là tối thiểu, nếu thọ trì một tứ cú thì phước đức vô biên,
huống nữa là thọ trì cả đoạn, cả chương, cả phẩm, cả bộ kinh?
Cho nên cần phải đắc ý của
kinh, đừng trước vào ngữ ngôn.
“Hà Dó
Cố…” Đây là phần hai, giải thích nguyên do thắng hơn. Người
Chí Nhơn cực pháp là
sinh ra từ kinh này, do đó trì kinh thì
phước đức thắng hơn.
Luận nói: “Nhị năng thú Bồ-đề”, tức là thọ trì tứ cú
và diễn thuyết tứ cú.

“Sở Vị Phật Pháp Tức Phi Phật Pháp”: Có người nói rằng; đây
là khiển trừ chấp
trước, câu trên nói từ kinh này mà xuất sinh ra những vị cực quả nhơn pháp, e rằng vật
(chúng sanh, người ta)
chấp trước, cho nên cần phải kiển trừ
là “tức không”.
Nay cho rằng phải vậy!
Phần trên nói “Tức phi phước
đức” thì đúng phải cũng e sinh ra vật trước nên
cần khiển trừ.
Có người nói: “Phật pháp tức phi
Phật pháp” là giống
như dòng Trung, giả. Điều này cũng chẳng đúng! E rằng chưa trọn vẹn.
Nay theo giải thích của
luận: để thành tựu cái nghóa trì kinh phước nhiều
ở phần trên. Kệ nói:
“Duy độc chư Phật pháp, phước đệ nhất nghóa”.
“Sở Ngôn Phật Pháp”;
chỉ có Phật là pháp của vô lượng Bồ-đề. “Tức
Phi Phật Pháp”; là ngoài
Phật ra, Nhị thừa, Bồ-tát không có pháp này,
cho nên nói “Tức phi
Phật Pháp”. Vì chỉ Phật mới có, cho nên pháp này
là đệ nhất, nay trì kinh, phước có thể
sinh ra pháp đệ nhất, do đó cái
phước của trì kinh, phước ấy hơn hết.
“Tu Bồ-đề, Ư Ý
Vân Hà, Tu Đà
Hoàn Năng Tác Thị Niệm…”: Đây là phần
hai, giải thích thành nghóa so sánh, chương này chia ra hai phần:

1.Nêu Nhân quả của Tiểu thừa để thích thành nghóa của so sánh;

2. Nêu Nhân quả của Đại thừa để thích thành nghóa so sánh. Hai phần này, mỗi phần đều chia ra hai đoạn, hai đoạn của phần một là:

1.Nêu Nhân của Tiểu thừa để thành nghóa so sánh;
2. Nêu quả của Tiểu thừa để thành nghóa của so sánh, nay tức là đoạn một. Hỏi: Vì sao lại nêu nghóa của Đại
Tiểu thừa để thành cho
so sánh?

Đáp: Chương
trên nói “những điều Như Lai thuyết đều chẳng thể thủ, chẳng thể nói”.
Cho đến “tất cả
Hiền Thánh đều thể ngộ thật
tướng vô vi mà có sai
biệt”, mà ý của những lời nói trên tức là nói rằng
ngộ cái nghóa của Thật
tướng vô y vô đắc. Vì ngộ vô y vô đắc, cho nên
cần phải có Đại Tiểu thừa Hiền thánh khác nhau.
Người nghi ngờ nói rằng: Nếu nói chư pháp bất khả thủ, bất
khả thuyết, vô y vô đắc thì vì
sao Tiểu thừa thủ lấy thì đắc bốn quả, cho đến Đại thừa thì chứng đắc
Phật? Vì đại, tiểu thừa đều có chứng đắc mà biết chẳng phải là vô y vô đắc.
Vì Đại Tiểu Thừa đều
nói là có chứng đắc, cho nên biết chẳng phải là
bất khả thuyết. Nay để
giải thích mối nghi đó mà nói rằng Đại Tiểu thừa tuy có chứng đắc nhưng thật thì vô
sở đắc, tuy
Hữu sở thuyết nhưng thật

thì vô sở
thuyết. Do đó nên biết vô thủ, vô thuyết, vô y, vô đắc. Vì vậy mà nêu ra Đại
Tiểu Thừa để giải thích thành nghóa của
“bất khả thủ,
bất khả thuyết… cho đến”
Đầu nhờ vô vi pháp mà có sai biệt” ở phần trên.

Hỏi: Vì sao
mà thành sự so sánh trên?
Đáp: Chư
pháp nếu là khả thủ, khả thuyết, hữu y, hữu đắc thì thọ trì không có công đức, lương do vì
Bát-nhã vô thủ, vô thuyết.
Do vậy mà thọ thì phước đức vô biên. Hỏi:
Văn phần sau
kinh này nói: thuyết cho những người Đại
Thừa, nếu những người vui thích với
Tiểu pháp thì chẳng thể nghe nhận.
Kinh Đại Phẩm nói: “Bát-nhã là
Bồ-tát pháp, chẳng thuộc
Nhị Thừa”, nay
vì sao lại dẫn Tiểu Thừa
để chứng thành?
Đáp: Đó là
nêu ra Tiểu để so sánh với Đại. Nói rằng người
Tiểu Thừa còn ngộ vô y vô đắc vô thủ vô thuyết thì vì
sao
Bồ-tát lại chẳng tin pháp (thuộc phạm trù) vô
sở đắc?
Như kinh Đại phẩm dẫn vị
Ni xưa kia để làm chứng, vì
người nghe nghe chư pháp tất cánh không, chẳng
tin nhận, vì vậy mà dẫn
vị Ni xưa kia để làm chứng. Người Tiểu Thừa
còn tin pháp không, nay
người Đại thừa trong vô tướng pháp há lại chẳng tin không hay
sao?
Lại nữa, nay là
Tam thừa (thuộc phạm trù)
vô sở đắc, đó là cái dụng phương tiện thiện xảo
của Bát-nhã, đó là
Tiểu thuộc Đại, chứ chẳng
phải Tiểu Thừa (thuộc phạm trù) Hữu sở đắc.
Lại nữa, vì muốn dẫn dắt
người Tiểu Thừa khiến cho họ nhập vào Đại pháp.
Vì muốn tiểu thừa cũng cần phải học pháp này, như kinh Đại phẩm
nói: “Chư Thiên Tử!
Các ông muốn Tu Đà Hoàn quả cũng chẳng lìa Nhẫn này”.

Hỏi: Nếu vậy, pháp này là thông cả ba thừa?
Đáp: Như
những người quán trung Đạo, có ba phẩm: Hạ Trí
quán mà đắc Thanh văn Bồ-đề, Trung trí Quán mà
đắc Duyên Giác
Bồ-đề Thượng Trí quán
mà đắc Phật Bồ-đề.

Hỏi: Vì sao
trong pháp Thanh Văn, lập ra bốn quả? Trong pháp
Bồ-tát, chia thành mười Địa?

Sư đáp: Nay cần phải mở ra con đường này, con đường này bị b61 tắc dã lâu.
Nay tỏ rằng vô ngại thông phương thảy đều đắc,
Thánh nhân thiện xảo, vì muốn
Xuất Xử chúng sanh, tùy theo căn tánh mà khai mở ra
Đại, Tiểu. Nhưng xét cho cùng thì chưa từng Đại,
Tiểu. Nay đặt ra Đại,
Tiểu là tùy theo căn duyên mà khai Đại, tiểu
phương tiện, mà
Đại, Tiểu bất đồng, là
do bởi sự thông và Biệt. nếu xét theo mặt Thông, thì Đại hay
Tiểu đều có thể gọi đó là Địa. Đại hay
Tiểu đều có thể
gọi là Quả, như Tam thừa
công thập địa, Bát Nhơn Địa kiến Địa tức là Tu Đà
Hoàn Quả, Bạc Địa tức là
Tư Đà Hàm Quả. Ly Dục Địa tức là
A Na Hàm quả. Dó Biện Địa
tức là A La Hán Quả. Trong Bồ-tát pháp,
Dó Biện Địa thuộc về
Phật Địa, vì vậy mà biết Đại và Tiệu đều có thể
gọi là Địa. Đại hay
Tiểu đều gọi là quả.

Tiểu Thừa đã gọi là
Tứ quả, Bồ-tát Thập Địa cũng gọi là
Thập Quả. Kinh Đại phẩm
nói: “Hữu pháp là Bồ-tát Đạo, Vô Pháp là Bồ-tát Quả”.
Nếu luận theo mặt Biệt; khai
Ba Đại, Tiểu khác nhau thì quả
địa cũng khác, Tiểu Thừa
thì gọi là Nhân Quả, Bồ-tát thì gọi là Thập Địa. Dở dó
Bồ-tát gọi là Địa là vì
Bồ-tát thì thắng trì hơn, phổ độ rộng lớn
hơn, Năng sanh, năng thành,
có những ý nghóa đó nên gọi tên là Địa.
Thanh văn thì không có những ý nghóa đó, nên chẳng gọi là Địa.
Người Thanh Văn chán
ghét Lão, bệnh, tử, muốn nhập
Vô Dư mà đoạn trừ phiền
não, toại lòng nguyện
vọng, nên gọi là Quả, Bồ-tát không có những sự việc đó nên chẳng gọi là Quả.
Mà lại có ý nghóa hổ tương cùng nêu ra,
sự đó thường thông.
Vì sao mà biết? Như ba loại đều là Thừa, ba loại
đều là Đạo, ba loại
đều là Địa, ba loại đều là Thánh Nhơn, còn Địa há
lại chẳng thông sao? Cho
nên biết tùy nêu ra một nghóa mà thôi.

Hỏi: Theo nghóa
Tiểu Thừa, khi nói về Hoặc, chỉ có Kiến Đế
tư duy đoạn Tam giới kiến
Đế Hoặc thì đã lập Sơ quả. Đoạn tư duy cũng lập một quả.
Nếu vậy đúng phải thì chỉ có
Hai quả, sao lại có bốn quả? Nếu đoạn tam giới tư duy đã lập ra ba quả thì tma giới kiến Đế cũng phải lập ra ba quả.
Lại nữa, nếu dựa theo
Giới mà chia. Đã có
Tam giới, thì Đoạn
Tam giới Hoặc, đúng phải có ba quả.
Vì sao đoạn trừ
Hoặc của Dục giới, lập
ra hai quả, Đoạn Hoặc của hai giới trên thì chỉ lập ra một quả?
Nếu dựa theo tónh và tán mà chia thì
Dục giới đã là
Tám Địa, Đoạn hoặc của
Dục giới, đúng phải chỉ lập một quả.
Hai giới trên đã
là Tónh Địa, Đoạn hoặc
của hai giới cũng phải lập một quả. Nay vì
nhân duyên gì chẳng dựa
theo các nghóa đó mà lập Nhân quả?
Đáp: Đó là
Như Lai thiện xảo giả danh chế lập, không có
tướng nhất định, xét theo mặt thông thì có đủ như câu hỏi trên.
Nhưng nay chẳng vậy: Đoạn giới
Kiến Đế Xuất khỏi Tam Đồ (ba đường ác đạo)
đó là Thánh nhân, cho
nên lập người Sơ quả. Dựa theo Đoạn Tam giới tư duy mà lập ra thêm ba quả; Đoạn
Dục giới tư duy, lập ra hai quả,
Đoạn tư duy của hai giới
trên thì chỉ lập ra La Hán quả. Vì sao lại vậy?
Dục giới là khổ Nan Địa,
Địa này khó mà vượt qua, do vậy Đoạn trừ
Hoặc của Dục giới, lập
ở Hai Quả. Hai giới trên chẳng phải là khổ Nạn Địa, đã có nền tảng của giải thì
Hoặc sẽ dể đoạn trừ.
Do vậy Đoạn trừ
Hoặc của hai giới trên chỉ lập ra A
La Hán quả. Nói “Đoạn trừ
Hoặc của Dục giới, lập ra hai quả là;
Dục giới tư duy có chín phẩm, đoạn trừ
sáu phẩm trước gọi là
Tư Đà Hàm quả, đoạn đủ cả ba phẩm
sau gọi là A
Na Hàm quả. Sở dó đoạn
trừ sáu phẩm trước lập Tư Đà Hàm quả là vì trong
Tỳ Bà Sa, Hòa Tu Mật
luận sư nói rằng: phiền não của sáu phẩm trước có khả năng phát vô tác, làm nhuận cho ba đồ, do đó đoạn
sáu này chế lập ra một quả, hơn nữa đã chia hoặc ra thành chín phẩm thì ba phẩm
trước và giữa, những hoặc ấy ắt nặng do đó đoạn trừ chúng mà lập
thành một quả, ba phẩm
sau thì nhẹ, đoạn trừ chúng mà lập A
Na Hàm Quả. Trang Nghiêm Sư nói rằng:
Dục giới Tư duy chín phẩm phiền não làm nhuận cho nghiệp khá nhau: ba phẩm trước làm nhuận cho nghiệp biên địa
bần cùng, ba phẩn tiếp
theo làm nhuận nghiệp biên địa phú quý.

Hỏi: Lập bốn
quả này, xuất ở văn của kinh luận nào?
Đáp: Tỳ Bà
Sa dùng năm nghóa mà lập:
1. Xả bỏ Tằng Đạo (con đường, Đạo đã từng theo)


2. Đắc vị tằng đạo;
3. Đắc Nhất vị giải thoát;

4. Tu đủ mười sáu hạnh;
5. Tu đắc tám trí. Nay dùng đủ năm nghóa
để lập sơ quả. Ba Quả
sau có thể có đủ ba nghóa là; xả bỏ tằng Đạo, đắc vị tằng Đạo và nhất vị
giải thoát.
Những nghóa như vậy đã giải thích
chi tiết trong cuốn số
luận. Chỉ biết đó là phương tiện giả danh, chẳng
như Số luận giải thích
theo phạm trù Hữu sở đắc, Số Luận chỉ đắc danh
tự, chẳng biết ý Phật.

Trong văn nói
về Sơ Quản có hai phần, trước hỏi, sau đáp.
Trong phần đáp có ba
phần:
1. Chánh đáp: tỏ rằng khi ngộ Sơ quả chẳng thấy Đắc và bất đắc, chứng và bất chứng,
tức là thành nghóa bất khả thủ, bất khả thuyết ở phần trên. Từ “Hà Dó Cố…” là cú thứ hai, giải
thích nghóa trên:
“Tu Đà Hoàn”; đây nói về tu tập vô lậu, còn gọi là ngược
dòng sinh tử.
Dòng (lưu) có hai loại:
1- Dòng sinh tử tức là phiền não;
2.Dòng Đạo, gọi đó là
chánh quán. Nay trong này nói đủ cả hai dòng (lưu)
gọi đó là Nhập lưu,
tức là nhập vào Dòng Đạo, chẳng nhập vào Dòng Đạo mà ngược dòng
sinh tử, cho nên là
Nhập Dòng Đạo. Mà nhập
Dòng Đạo nhưng thật vô
sở nhập, cũng vừa ngược dòng
sinh tử nhưng thật
thì vô sở ngược, cú
thứ ba gọi là “Tu Đà Hoàn: là kết danh. Kinh khác nói là
“Đắc Tu Đà”, gọi đó là câu quyển đoạn hết.
Trước kia Quán Dục giới khổ, đoạn
Dục giới khổ hạ phiền não, tiếp đó quán
Thượng giới khổ, đoạn
Thượng giới khổ hạ phiền não, trở lại quán
Dục giới tập,
tiếp đến quán thượng
giới Tập cứ như vậy trên dưới khuất khúc tựa như
câu quyển, cho nên gọi
là câu quyển đoạn hết. Tam Tạng Sư nói: “Đắc
Tu Đà Hoàn”; tiếng Hán
gọi là Chí Lưu, như phiền não dẫn dắt con người đến với dòng
sinh tử,
Bát chánh Đạo dẫn dắt con người đến
Dòng Niết- bàn.

Hỏi: Vì sao
chỉ nói “Bất Nhập Lục Trần”. Đáp: Đã chẳng nhập lục trần thì cũng chẳng nhập lục tình, lục
thức, tức là tỏ về
pháp không, chẳng thấy
Tu Đà Hoàn, tức
là Nhơn không.
Vì nhập Đạo lưu vô
sở nhập thì
Niết-bàn bất khả đắc,
ngược dòng sinh tử vô
sở ngược, thì sinh tử bất khả đắc, cho nên bất nhơn, bất pháp, bất
sinh tử, bất
Niết-bàn mới gọi là
Bát-nhã Tu Đà Hoàn.
Quả thứ hai cũng có vấn
đáp. Văn đến có thể biết rõ được.

“Tư Đà Hàm”:
Tiếng Hán là
Bạc Dâng Nộ Si (mỏng tham
sân si). Còn gọi là
Nhất Vãn lai. Người này còn cảm hai lần sinh ra ở
Dục giới, một lần sinh
lên cõi Trời, một lần sinh trong cõi người, rồi
thành La Hán, cho nên gọi là
Nhất Vãn Lai. Còn gọi là
Tần lai, vì trãi qua thọ nhận lai lần
sinh ra, nên gọi là
Tần Lai. Quả thứ ba là “A Na
Hàm”, tiếng Hán gọi
là Bất Hoàn, còn gọi là Bất Lai, Đoạn Dục giới kết
tận, chẳng sinh ra ở Dục
giới, cho nên gọi là Bất Lai, mà thật vô lai.

Hỏi: A Na hàm
gọi là Bất lai, đã nói thật bất Lai Tư Đà Hàm
gọi là Nhất Vãn Lai thì
đúng phải nói là Thật Vãn Lai. Trên nói Nhất
Vãn lai thật vô văn lai
thì A Hàm gọi là Bất Lai cũng nên nói là Vô bất lai? Đáp:
Thật thì nên vậy, chỉ vì văn hổ tương nhau mà hiện ý.
Nhưng chẳng vậy là vì A
Na Hàm gọi là
Bất lai, mà nói
Thật Vô lai, tên
gọi Bất lai này mà ngữ
lời vô đắc, nghóa của chúng tương xứng nhau, cho nên dùng ngữ thuộc vô lai, trở lại giải thích
Danh bất sinh,
sự khác nhau của tên gọi hai quả tên là ở đó, cho nên chẳng gọi
giống nhau.
Lại nữa, ý thật nên nói là “Mà Vô
Bất Lai”, nay thiếu một chữ “Bất”, chỉ
nói là “Vô lai”. “Vô”
tức kiêm luôn cả “Bất”, vì lược bớt để khởi bị rườm lời.

Hỏi: Bốn quả trong mười Trí, có đủ mấy trí? Đáp:
Sơ quả và
Nhị quả, trong mười trí, ngoại trừ
Tâm vô sanh
trí và Tha Tâm trí.

Hỏi: Phàm phu, ngoại đạo còn đắc Tha Tâm. Thú Nhơn hai
quả vì sao chẳng đắc?
Đáp: Thánh
nhơn chẳng phải chẳng đắc. Nếu đắc Tha tâm tức
là đắc Tứ thiền đoạn
Dục giới, chẳng còn sơ quả nhị quả nữa. Người
đệ tam quả đắc tám
trí, thêm tha tâm trí, đệ tứ quả có đủ mười trí.
Từ Đệ tứ quả trở đi, tức là phần hai, nên quả của
Tiểu thừa để thành nghóa so sánh.
Ba loại kể trên, tuy đều xưng là Quả, nhưng
nếu vọng đến La Hán thì
đều là Nhân. Trong văn này lại chia ra hai phần:


1. Thông nêu La Hán;
2. Biệt tỏ về Thiện Cát, trong phần một cũng có Hỏi đáp. Trong phần đáp, có ba phần:


1. Trực đáp;
2. Thuận giải thích đáp;
3. Phản giải thích đáp. Hỏi: Bốn người đều xưng là Quả, vì sao ba người trước thì gọi là quả, La Hán thì gọi là Đạo? Đáp:
Danh của Quả và Đạo, đều thông cả bốn người, nhưng vì
La Hán thì Đức của họ đã cùng cực, để phân biệt với ba loại người trên, chỉ gọi là Đạo.
Vì sao vậy?
Kinh nói: Bồ-đề gọi là
Tận trí, Vô Sanh Trí “Bồ-đề”, tiếng hán gọi là Đạo.
La Hán đã đắc hai trí đó, gọi danh
là Đạo ba quả kể trên
chưa đắc hai trí, chẳng danh là Đạo. Phần hai, chỉ căn cứ theo
sự ngộ giải của
Thiện Cát để làm chứng:
Thiện Cát vẫn
còn là La Hán, nhưng nay
là chủ đối dương. Lại nữa, Thiện Cát không
đắc thắng Định, khác
với người khác, lại tự dẫn mình để làm chứng, muốn khiến cho nghóa được rõ ràng.
Văn có bốn phần:

1.Phật nêu những quả đã đắc;

2.Quả ấy chẳng tác ý Đắc;
3. Nếu có ý đắc thì chẳng được Phật ấn chứng;


4. Vì vô trước mà được Phật tán thán; “Nhơn trung tối vi đệ nhất”, có ba loại đệ nhất:
1.Nhơn đệ nhất;
2.Ly đệ nhất, đó là ly hai loại chướng: a. Ly phiền não chướng, b. Ly Định chướng;
3.Đức đệ nhất, tức là đắc Vô Tránh Định và Trí đoạn phiền não chướng và trí đoạn Định chướng. Hỏi: Gồm có ba nghóa:
1.Xưa kia nghe Phật thuyết tam muội này có nhiều thứ công đức, tâm tin mong đắc, nay thành La Hán, mà
tu Định này, do nhờ Nhân
xưa kia, bèn tu tập đắc;
2. Khi còn phàm phu, ở chỗ nhiều người, hay sanh khởi tránh mà chịu khổ báo, nay đắc Vô Học, nhớ lại chuyện
xưa, hối hận mà tu Định này;
3. Muốn khiến cho nhiều người đắc quả báo hiện tại mà trở lại tu Định này. Đắc Định này rồi, trước tiên là tác phương tiện, thủ hộ
tâm người khác, không có
một chúng sanh nào khởi
tranh cải với ta, rồi sau đó hiện thân, cho nên gọi là Vô tránh.

Hỏi: Dùng pháp phương tiện nào để tu định này?
Đáp: Trong
tiền tán tâm, phát nguyện, tùy theo tâm nguyện, phải giới hạn gần xa, hoặc một vùng, một thôn, nhân vật,
xứ sở, nguyện
thấy hình dáng, họ tên của họ và biết tâm
sở của họ thú hướng đến
phát nguyện này rồi, nhập vào Đạt phần
Tam Muội, nhưng những điều mình mong nguyện xưa đều thấy rõ ràng,
sự này xong rồi, trở lại xuất tán tâm nhớ lại những điều thấy ở trong Định cũng như thấy trong
mộng, tỉnh giấc mộng rồi
nhớ lại, nhờ vào người đó mà có thể ngăn chặn
Ác, sanh ra thiện, chẳng phiền não
người khác, cho nên gọi là
Vô Tránh. Vô Tránh và Nguyện trí
tương thành cho nhau, như trước kia nói.

Hỏi: Vô Tránh là gì? Đáp:
Có người nói:
Từ tâm là
Vô tránh, vì từ tâm chẳng tránh
với vật, có người
nói: Đệ Tứ Thiền gọi là Vô Tránh. Vì Định này lìa
khỏi tam tri, miển bị tứ
thọ. Có người nói: Không giải là Vô Tránh Định.
Có người nói: Vô Tránh
Trí là Vô Tránh Định. Nay y theo luận giải
thích: Luận nói: “Theo
Thiện Cát kia là người viễn ly hai loại chướng,
đoạn phiền não, mà đắc
La Hán. Đoạn
Tam Muội Chướng, đắc
Vô Tránh Định”. Mới biết
Định này là Biệt (riêng), là phương pháp Định,
chẳng phải là không
Giải, cũng chẳng Tứ Thiền, cũng chẳng phải là Từ tâm.

Hỏi: Văn nói
“Ly Dục La Hán”, là ly dục gì? Đáp:
Chẳng phải là
Dục phiền não, mà là
Thiện Cát thích
Tu Hạnh A Lan Nhã, viễn ly những cảnh ngũ dục, ngũ trần, gọi đó là
Ly Dục. “A Lan Nhã”; tiếng Hán
gọi là vô sự, tức là thong dong tự tại, chẳng bị gò bó bởi trần lụy.
Bốn đoạn văn khá dể hiểu, chẳng cần xuất.

“Phật Cáo Tu Bồ Đề, Như Lai Tích Tại Nhiêu Đăng Phật
Sở…” là phần hai, nêu
Đại thừa nhân quả để giải thích thành nghóa trên.
Văn có hai phần:


1.Nêu Nhân Đại thừa để giải thích thành nghóa trên;
2. Nêu quả Đại thừa để giải thích thành nghóa trên. Trong phần một nêu nhân Đại thừa, chia ra hai phần:

1.Thọ ký;
2.Nghiêm thổ. Đây là phần một. Sở dó có văn
này đến là do vì đoạn văn “Như Lai sở thuyết
pháp bất khả thủ, bất
khả thuyết” trên sinh ra. Nếu nói chư pháp bất khả thủ thì xưa kia khi còn
Nho Đồng Bồ-tát đúng phải chẳng được thọ ký.
Nếu xưa kia khi còn là Nho
Đồng Bồ-tát bèn được thọ ký thì chư pháp
khả thủ. Nếu nói chư
pháp bất khả thuyết thì nHiên Đăng Phật chẳng
nên thọ ký cho Thích Ca,
đã thọ ký cho Thích Ca “Ông vào đời sau sẽ được làm
Phật” tức là
khả thuyết.
Vì thời Hội có mối nghi đó,
Phật đằng theo chúng nghi mà hỏi
Thiện Cát. Cho nên nói rằng: “Như Lai ở nơi
Nhiên Đăng Phật có pháp
đắc Bồ-đề không?” Thiện Cát đáp: “Ở chỗ
Nhiên Đăng Phật Thật vô
sở đắc”, ý nói chẳng thấy
Nhơn là Năng Đắc, không có thọ ký đề khả đắc”. Đầy đủ như trong kinh Tịnh
Danh (Duy Ma Cật) chương Di lặc thọ ký, vô đắc, vô bất Đắc như vậy mới gọi là Đắc thọ ký. Đắc này thật vô
sở đắc.
Người phương
Bắc nói: gồm có bốn thời thọ ký:

1.Thọ ký khi Tập chủng tính chẳng hiện tiền;

2.Thọ ký khi Đạo chủng tính cũng chẳng hiện tiền;
3.Thọ ký khi Sơ Địa hiện tiền;
4.Thọ ký khi Bát Địa Đại Vô Sanh Nhẫn hiện tiền. Trong văn này nói khi Thích Ca còn là Tập chủng tính
Bồ-tát, đã được thọ ký khi chưa đắc Sơ Địa,
đã lên vô sanh pháp nhẫn.

Nay Phật hỏi
Thiện Cát rằng: “Ta vào thời ấy đã chứng
Sơ Địa Vô Sanh pháp Nhẫn Tam Bồ-đề ư?”. Thiện Cát đáp rằng: “Như Lai thời
ấy chưa đắc Sơ Địa Vô
Sanh pháp nhẫn Tam Bồ-đề, cũng chưa đắc
Kim Cang về sau thường trú tam Bồ-đề”.

Nay nói rằng
Luận không có nghóa trên, hơn nữa điều trên chưa thấy kinh nói.
Nếu theo nghóa
mà suy, về lý thì chẳng thể nào. trong văn này là nói về nghóa vô y vô đắc, phá mối nghi hữu y hữu đắc,
thành ý bất khả thủ,
bất khả thuyết đã nói ở phần trước, sao lại dùng hành
vị cạn sâu giải thích. Vì
vậy mà chẳng đúng với nghóa, trong kinh chẳng nói không có Tam
Hiền Thập Thánh. Kinh Thủ Lăng Nghiêm cũng
có văn nói về bốn loại
thọ ký, chẳng phải là chánh ý trong văn này.
“Ư Ý
Vân Hà, Trang nghiêm
Phật Thổ Bất…” đây là phần hai, biện về
nghiêm Thổ, thích thành
nghóa trên: Ý đến giống
như phần trên.
Nếu nói chư pháp bất khả thủ, bất khả thuyết thì
sao
Bồ-tát lại thủ Tịnh Phật Thổ Hạnh?
Để giải thích mối nghi đó, cho nên có đoạn văn này đến.

Hỏi: Nhân hạnh thì vô lượng, vì sao trước biện về thọ ký, nay
nói về Tịnh Thổ? Đáp:
Thọ ký là
Bồ-tát tự hạnh, nghiêm
Thổ là Hóa Tha Hạnh. Tự Ngộ vô
sanh mà được
Phật thọ ký, đó là
Tự hạnh. Những loài
chúng sanh là
Bồ-tát Phật Thổ, cho nên hành hạnh
Nghiêm thổ, tức là
Hóa Tha Hạnh,
Hạnh môn tuy nhiều, chẳng ngoài hai thứ này.
Vì vậy mà tỏ rõ.
Lại nữa, trước là luận về đắc thọ ký, tức là chánh giả, nay là
luận về Nghiêm thổ, tức
là y Quả. Lại nữa, Bồ-tát sau khi đã đắc Vô
Sanh, chẳng còn một việc
việc nào khác, duy chỉ thành tựu chúng sanh
Tịnh Phật quốc thổ.
Cho nên tiếp đó là cú thứ hai đến.
Văn cũng có hai
phần:
1- vấn.
2- Đáp. Ý của câu hỏi có thể hiểu được. Trong phần đáp có hai phần:
1- Chánh tỏ về sự chơn và ngụy của Nghiêm Thổ.
2- Khuyên Tu Nhân Tịnh Thổ. Nay tức là phần một. Nếu theo thuyết của kinh Đại phẩm thì trong văn
này thủy chung viên thành một ý, tức là Bồ-tát
lấy Vô Địa trang nghiêm
làm trang nghiêm, tuy Đại trang nghiêm mà thật vô
trang nghiêm. Nhưng theo giải thích của Luận thì trong văn này
nói: “Tu Bồ-đề Ngôn:
Bất Dả! Thế Tôn!”
Đây là tỏ rằng
Như Lai pháp thân thật không có (vô) thất bảo
hình tướng trang nghiêm,
vì vậy, chẳng nên nói Bồ-tát có thất bảo Tịnh
Thổ để có thể thủ lấy. “Như Lai
Thuyết Trang nghiêm
Phật Thổ”; Người nghi nói rằng: Nếu
hình tướng trang nghiêm chẳng phải là chơn thổ thì vì
sao
Phật lại nói lấy bảy báu làm tịnh thổ, bảo
Bồ-tát tu Nhân Tịnh Thổ, thủ quả
Tịnh Thổ? Vì vậy mà nay giải
thích rằng:
Như Lai lấy
chánh pháp làm thân, vô thân, phi thân.
Do đó vô thổ, nay nói
hình tướng là tịnh thổ,
đó là vì những người mới bắt đầu hành, khiến họ
vứt bỏ sự ô uế của
Đất cát mà thủ lấy sự trong sạch của ngọc báu mà
thôi, chẳng phải là Đệ nhất nghóa chơn
Tịnh Thổ, cho nên nói
“Như Lai Trang Nghiêm Phật Thổ
Tắc Phi Trang Nghiêm”.

“Thị Danh Trang Nghiêm”; Đây là Đệ nhất nghóa chơn thật
trang nghiêm, chính là lấy
chư pháp thật tướng, không có Đức nào mà chẳng
trọn sẳn, không có lụy nào mà chẳng trong sạch, cho
nên gọi là “Trang nghiêm”.
Làm chỗ ngừng nghó cho bậc chí
Nhơn cho nên nọi
đó là “Thổ”.
“Ưng Như
Thị Sanh Tịnh Tâm…”. Đây là phần hai, tỏ về
Nhân của Tịnh Thổ.
Phần trên đã nói về quả của
Thổ thuộc Thế tục biệt tướng,
tỏ rõ Đệ Nhật nghóa
chơn Tịnh Phật Thổ, cho nên nói về hai Thổ, chơn
và ngụy khác nhau, phần
nói về Nhân, có sự khác nhau giữa đắc và
Thất. Văn chia ra ba phần:

1.Chánh khuyên tu về đắc;
2.Khuyên xả bỏ thất;
3. Trùng khuyên tu về Đắc. Câu “Ưng Như Thị Sanh Thanh TỊnh Tín Tâm”. Đây tức là khuyên tu đắc. “Bất Ưng Trú Thanh Hương Vị
Xúc Pháp Sanh Tâm”. Đây
là cú thứ hai, khuyên xả bỏ Thất. “Ưng Vô
Sở Trú…”. Đây là
cú (câu) thứ ba, khuyên tu đắc.

“Tu Bồ-đề, Thí Như Nhữu Nhơn, Thân Như Tu Di Sơn
Vương…”: Đây là phần hai, nói về quả của Đại thừa, làm chứng cho vô thủ,
vô thuyết ở phần trên,
thành nghóa của so sánh. Văn này chia ra hai phần:



1. Phật vấn;
2. Thiện Cát đáp. Đây là phần một. Hỏi: Người của Thành Luận giải thích rằng: “Sơn vương rộng lớn là dụ cho Vô tướng Lý rộng lớn”. Đáp:
Nay cho rằng chẳng phải vậy!
Chẳng những nghóa không
có thứ lớp, vừa lại
vẫn không có chỗ xuất. Nay y theo luận, phần này sinh
khởi cũng vẫn là để giải thích mối nghi ngờ. Nghi
rằng: Nếu vô thủ,
vô thuyết thì làm sao chư
Phật thủ đắc Bồ-đề mà vì người khác thuyết đắc Bồ-đề?

Sở dó nêu ra
Tu Di Sơn là vì
Tu Di là ngọn núi lớn nhất trong
mười bảo sơn để ví như
Phật là lớn nhất trong mười Địa. “ Tu Di”; tiếng
Hán gọi là Diệu Cao Sơn, còn gọi là
An Minh Sơn.
Phần giải thích này, ý
nói rằng: Như Tu Di Sơn tuy
lớn nhất trong mười bảo sơn, cũng vô tâm nói lớn.
Phật cũng vậy, tuy là lớn nhất trong
chúng Thánh, cũng vô tâm
nói là lớn, tuy đắc
Bồ-đề cũng vô tâm nói đắc.

“Phật Thuyết
Phi Thân, Thị Danh Đại Thân”. Lại giải thích mối nghi.
Nghi rằng: nghe (nói)
Tu Di vô tâm nói lớn (không có tâm cho
mình là lớn) thì cho rằng
Phật ngang hàng với
Tu Di, tức đã là Hữu Vi,
Hữu Lậu, cho rằng
Phật cũng là
Hữu Vi, Hữu lậu. vì vậy mà
nay giải thích rằng: “Phật
thuyết Phi Thân”; tỏ rằng Phật khác với Tu
Di, chẳng phải là thân hữu vi hữu lậu, cho nên nói “Phi Thân
Thọ Danh Đại Thân”, tức là
Thân vô vi vô lậu, mà nói rằng: “Thị Danh Đại Thân”.

Hỏi: Ở đây nêu ra vị Phật nào trong ba vị Phật?
Đáp: Chánh
nêu ra báo Phật, bởi vì Báo Phật chính là tu nhân
đã mãn, mà đắc Bồ-đề.
Vì pháp Phật là Phật Tính, chưa đắc Bồ-đề, nên chẳng nói pháp Phật. Đắc
Báo Phật rồi, mới khởi ứng hóa, cho nên
Hóa Phật cũng chẳng đắc
Bồ-đề, vì vậy chỉ nêu ra báo Phật.

“Tu Bồ-đề, Ư Ý Vân Hà, Như hằng hà Trung, Sở Hữu Sa
Số…”. Đây là phần hai, nêu ra
Trân bảo nhiều như
số cát trong những con
sông hằng hà để bố
thí, so sánh với trì thuyết bốn câu kệ. Sở dó có đoạn
văn này là vì có hai
nghóa: Một là phần trên nói Bố Thí ít, tức là châu báu của
Tam Thiên thế giới (vì bố thí ít) nên chẳng bằng trì kinh.
Nay tỏ rằng Bố Thí nhiều,
nghóa là những Hằng Sa Thế giới trân bảo thì
đúng phải bằng trì kinh,
hơn nữa phần trên chỉ là Bố thí cho chúng sanh, tức là phước điền thua kém.
Nay là Hằng Sa trân bảo cúng dường chư
Phật, tức là phước Điền thắng hơn thì đúng phải bằng trì kinh.
Nay tỏ rõ rằng; tuy
Bố thí nhiều, phước Điền thắng hơn nhưng do vì
Bố thí (thuộc
phạm trù) Hữu sở đắc,
nên cũng chẳng bằng trì kinh.

Hỏi: Trước nói Đại Thiên để so sánh, đã chẳng bằng trì kinh,
vì sao ngay lúc đó chẳng
nói Hằng sa trân bảo để so với trì kinh?
Đáp: Tăng
con số để làm rõ nghóa, từ ít đến nhiều, thật ứng
với thứ lớp, chỉ vì phần trên nghe nói
Bố thí Đại
Thiên trân bảo chẳng
bằng trì kinh, thời hội hoặc có người chưa hiểu vì
sao
chẳng bằng, vẫn còn cho rằng
Bát-nhã là khả thủ,
khả thuyết,
sao lại thọ trì tứ cú mà hơn hẳn bố thí đại thiên trân bảo?
Vì thế mà giải thích rộng về mối nghi trên,
tỏ rằng: Vì Bát-nhã
chẳng phải là khả thủ, khả thuyết, cho nên tứ cú tuy ít, nếu trì nếu thuyết thì phước ắt nhiều.
Bố thí tuy nhiều nhưng vì đó
là khả thủ, khả thuyết nên phước ấy ắt ít.
Giải thích mối nghi trên rồi,
mới nói rõ nguyên do
thắng hơn, do vậy mới càng so sánh thân.

Trong đoạn văn này, chia thành hai phần:

1.tài thí phước nhiều;
2. So Sánh pháp thí. Phần một có hai phần. Hỏi và đáp, tức là hai ý:

1.Số cát nhiều;
2. Phước đức nhiều. Nay dựa theo vấn và đáp theo nhau
mà chia ra bốn phần:

1.Nêu số cát để hỏi;
2. Xưng sự việc mà đáp;
3. Nêu tài thí để hỏi;

4.Bố thí phước nhiều. Trong phần một. Hỏi, có ba ý:
1. Nêu một hằng sa làm gốc;

2. Dùng số cát làm số con sông;
3. Dùng ý:

Thẳng đáp là “Đa” (nhiều);
2. Theo sau đó là phước đức. “Đản Chư Hằng Hà…”, hiểu rõ nghóa “Đa” (nhiều). Số con sông đã là vô biên,
huống nữa là số cát trong số con sông đó thì làm
sao mà đếm được.

Hỏi: Vì sao
trong Phật thường nêu ra Sông hằng để làm dụ. Đáp:
1.Trong bốn con sông, sông Hằng lớn nhất, cát của
sông này lại nhiều cho nên nêu ra làm dụ;

2.Ngoại đạo nói rằng; con sông này là sông tốt lành, người vào trong sông tắm rửa, tội lỗi sẽ được trong
sạch, cho nên nêu làm
dụ;
3. Tên của các con sông khác thường bị thay đổi, tên con sông này đời đời chẳng đổi. Lại nữa, năm nghiệp Thiên trúc ở bên bờ sông này,
Phật đệ tử mắt thấy, cho nên nêu ra làm dụ, tại
đỉnh núi Hương Sơn có
hồ nước A Nậu Liên trì chảy ra bốn con sông,
Hằng Hà tức là một trong bốn con
sông đó.
Có người nói, con
sông này
dài tám ngàn dặm, chỗ
rộng đến bốn mươi dặm, chỗ hẹp thì mười dặm
cát trong con sông này rất
mịn như bột mì, nước có màu trắng như sửa,
nơi sâu ngựa voi qua đều chìm.

Tiếp đó là so sánh, văn có thể hiểu.

Về tài thí chẳng bằng pháp thí, có đủ nhiều nghóa:

Thời pháp thí, người
Năng Thí đa phần là
Thánh Nhơn Trí Nhơn, còn
Tài Thí thì người năng thí chẳng vậy, người ngu không có
khả năng thực hành Bố thí pháp, cho nên tài thí
thì liệt kém, pháp
thí thì thắng hơn.

Người thọ nhận pháp thí cũng ắt phải là người trí mới có thể thọ
nhận, người ngu và Súc Sanh chẳng thể thọ nhận,
do vậy mà nói pháp
Thí là thắng hơn.

Đắc phước hơn.
Tài Thí thì chỉ người
Năng Thí được phước,
người thọ nhận thí thì chẳng được phước, còn
pháp thí thì cả hai người
Năng và Sở đều đắc phước, vì vậy mà thắng hơn.

Pháp thí thì Năng thí và Sở thí đều đắc mà chẳng thất. Nếu tài
Thí người thọ nhận bố thí đắc quả năm sự,
người Năng thí thì thất.

Tài Thí thì chỉ ích cho
Nhục Thân, pháp thí thì ích cho pháp Thân.

Pháp thí thì có thể đoạn Hoặc, tài thí chỉ là chế
phục tính keo

kiết.

Pháp thí thì xuất ra Hữu pháp, tài thí thì Hữu Lưu.

Tài thí thì quả Hữu tận, pháp thí thì quả vô tận.

Tài thì thì chẳng nhất thời đắc, pháp thí thì nhất thời mà đắc.

Pháp thí thì đủ cả bốn nhiếp, Tài thí thì chỉ một Nhiếp.

Do đó, pháp thí hơn hẳn tài thí.

“Phục Thứ, Tùy Thuyết Thị Kinh…”: Phần trên đã nêu ra hai
việc tài Thí để so sánh
bốn câu kinh, từ đây là phần hai, khen ngợi nơi
chốn và người thọ trì
kinh. Kinh ở tại nơi nào thì Nơi ấy được tôn quý, ở
tại người nào thì người
ấy được tôn quý. Văn có bốn phần:

1. Kinh tại nơi nào thì nơi ấy được trọng;

2.tại người nào thì người ấy được tôn;
3.Giải thích về người được tôn;
4. Giải thích về nơi được trọng. “Như Tháp”: Tiếng ngoại quốc là Tháp bà, còn gọi là
Chi Đề. Tiếng Hán là phương
phần (một phần). Vì tôn trọng pháp thân mà
kính tháp, vì trọng kinh này mà cúng dường nơi kinh sở tại. Hỏi:
Kinh Đại Phẩm nói: “Trọng mười phương,
Xá Lợi là một phần, kinh quyển là
một phần. Phật hỏi Thiên Chủ: Trong hai phần,
ý thủ lấy phần nào?
Đáp: Thà thủ lấy kinh quyển Bát-nhã, vì có thể
sinh ra Xá lợi và tất
cả Phật pháp”. Nếu vậy, nay sao lại nói là “Như tháp”. Nơi
kinh sở tại, nếu nói là “Như tháp” thì quyển
Bát-nhã đúng
phải như tháp xá lợi. Đáp: theo lý thì đúng thật phải hơn tháp, chỉ vì thế gian kính
tháp, cho đó là cực kỳ
tôn quý, nên nay chỉ mượn để dụ mà thôi.
“Hà Huống
Hữu Nhơn…” là phần hai, ở tại người nào thì
người ấy được tôn quý.
“Đương Tri
Thị Nhơn…” là phần bốn, giải thích về nơi được
tôn quý. Kinh này là mẹ
của chư Phật, sinh ra chư Phật và Tam Thừa Thập Địa.
Kinh Đại phẩm nói:
Nơi Bát-nhã sở tại, mười phương chư
Phật thường tại trong ấy.
Vì vậy muốn cúng
dường Phật, nên biết
cúng dường Bát-nhã.
Bát-nhã và Phật, là không hai
không khác, vì vậy mà nói
“Tức “Cập Tôn Trọng
Đệ Tử”; Nơi này có Văn Thù, Phổ Hiền, chẳng phải chỉ có
Mục Liên, Xá-lợi-phất.
Kinh Đại Phẩm nói: Chư thiên hàng
ngày ba thời lễ kính,
những ngày lục trai thì lễ kính nhiều hơn. Cho nên
nơi kinh sở tại, bốn bề
điều khiến cho thanh tịnh sạch sẽ.

“Đương Hà Danh Thử Kinh….”: Nếu theo khai thiện thị từ phần trên đến đây đều là nói về
Thể của Bát-nhã.
Còn chương này thì nói
về Danh của Bát-nhã, tức
là Danh thuyết. Nay cho rằng Danh thuyết
hay Thể thuyết đều chẳng
phải là không có nghóa đó, nhưng phần văn
này còn thuộc về đoạn
so sánh. Trong pần so sánh trên chia ra hai phần:

Chánh nêu ra hai loại tài thí để
so
sánh trên chia ra hai phần:

1.Chánh nêu ra hai loại tài thí để so sánh và khen ngợi;
2. Biện về Danh của kinh.
Sở dó biên về tên của kinh là vì phần trên đã nêu ra hai thí để
so
sánh và khen ngợi; kinh tại nơi nào thì nơi ấy quý, ở tại người nào thì

người ấy tôn, thời chúng nghe nói kinh có những thắng đức như vậy
đều muốn thọ trì, nhưng
chưa biết tên kinh, do vậy mà ở đây biện về Danh vậy.
Văn chia hai phần; trước hỏi,
sau đáp.
Trong phần hỏi có hai
phần; Hỏi tên kinh.

Hỏi về thọ trì.

“Phật Cáo Tu Bồ-đề: Thị Kinh Danh Vi Kim Cang Bát-nhã…”
là phần hai, đáp tên
kinh, trên kia hỏi về tên kinh và thọ trì, nay trả lời
cả hai điều. Chia ra hai
phần:

1. Chánh đáp về tên kinh và thọ trì;
2.Giải thích thành ý trả lời câu hỏi. Nay trước tiên là đáp hai vấn đề, chia ra hai phần:


1.Đáp tên kinh;
2.Đáp thọ trì. Nay là phần một, đáp tên kinh: “Kim Cang Bát-nhã”: Bát-nhã chưa từng pháp thí (Dụ), phi thí (dụ) bất thí dụ), giả đặt
danh là Thí (dụ), phi pháp,
bất pháp, gượng đặt danh là pháp, phi Danh
bất danh, gương đặt danh
là kinh cang Bát-nhã mà thôi.

“Dó Thị Danh
Tự…” là đáp trì kinh.

“Sở Dó
Giả Hà…” là phần hai thích thành ý đáp câu hỏi.
Trong phần đáp có ba
đoạn:

1. Nêu tên là Kim Cang, tức là nói về cái nghóa cứng bén;

2. Khiển trừ Thể cứng;
3. Khiển trừ Dụng bén, phần trên
là đáp về tên, tức
là đã nêu ra cái nghóa cứng bén. Đây là phần
tiếp theo, tức là khiển trừ thể cứng. Trong phần
khiển trừ thể cứng, có hai cú:
cú một: “Phật Thuyết
Bát-nhã Tức Phi Bát-nhã” là ý nói rằng tâm
hành Đoạn, cú thứ hai là “Như Lai Vô Sở Thuyết”,
tức là tuyên ngôn ngữ. Hỏi:
Câu “Bất khả thủ, bất khả thuyết” ở trên kia đã tỏ là
tâm hành đoạn, ngôn ngữ
tuyệt, nay vì sao lại còn nói tuyệt nữa?
Đáp: Theo
luận chia phần này thành hai cú: cú một tỏ rằng
dưới có chỗ khác, cú
hai tỏ rằng trên có chỗ đồng.

Hỏi: Vì sao
dưới có chỗ khác, trên có chỗ đồng?
Đáp: Dưới
đồng với Nhị thừa, trên khác với chư Phật thì
Bát-nhã chẳng đủ để
tôn kính thọ trì. Do vì dưới khác với Nhị Thừa, trên
đồng với chư Phật, cho
nên đáng tôn kính. Vì có ý khuyên vật, cho nên
nói như thế.
Dưới có khác: là vì phần trên đã nêu tên kinh là
Kim Cang, nhưng Trí của
Nhị Thừa dùng để Đoạn
Hoặc cũng gọi tên là
Kim Cang, chẳng biết kinh này tên kim cang là loại
Kim Cang nào?
Do vậy mà
giải thích rằng:
“Phật Thuyết Bát-nhã”. Đây là
Bát-nhã của Phật,
Kim Cang của Phật.
“Tắc Phi Bát-nhã”, chẳng phải là
Trí Huệ của
Nhị Thừa, chẳng phải là Trí
Huệ của Nhị Thừa, chẳng phải là Kim Cang của Nhị thừa.
“Tu Bồ-đề, Ư Ý
Vân Hà…”. Người ta nói: phần trước là nói về
Đoạn tâm hành.
Phần này là nói về tuyệt ngữ ngôn.
Nay căn cứ
theo luận ý chẳng vậy!
Phần văn trên là nói về Dưới có khác. Cú này là nói về trên có chỗ đồng. thời hội nghi rằng:
Chỉ có Thích Ca thuyết
Bát-nhã này sao? Hay những
vị Phật khác cũng thuyết Bát-nhã này sao?
Phật điệp theo mối nghi ngờ của thời chúng mà hỏi
Thiện Cát: “Như Lai
Hữu Sở Thuyết Bất”,
câu hỏi này ý hỏi rằng: Thích Ca riêng có thuyết này, những vị
Phật khác chẳng thuyết
Bát-nhã này
sao?
Tu Bồ-đề nói: “Như Lai Vô Sở Thuyết”,
dây ý nói; không có thuyết riêng lẻ, vẫn đồng
với thuyết của mười
phương tam thế Phật, lìa khỏi Tam thế Phật thuyết thì không có một thuyết riêng biệt cả, cho nên
kinh Đại phẩm, vô tác
phẩm nói: “Khi thuyết
Bát-nhã này, mười phương mỗi phương đều ngàn Phật hiện, đều htuye6t1
kinh Bát-nhã nà, những người nạn vấn đều tên là Thích Đề
Viên Nhân, những người giải thích
Bát-nhã đều tên là
Tu Bồ- đề. Thiên chủ (hoặc
là Thiên chúa) bèn hỏi: Chỉ hiện tại mười
phương Phật tác thuyết
này, vị lai chư Phật cũng tác thuyết này sao? Phật
đáp: đương lai Di Lặc
cũng thuyết như vậy”. Mới biết Thấp phương tam
thế Phật đồng thuyết như
thế. Kinh Đại phẩm là rộng, cho nên rộng nói về
đồng, còn kinh này thì văn tóm lược nên lược
nói về đồng. sở dó
đồng là vì Bát-nhã chỉ
là cùng một chánh quán, cùng một chánh Đạo há
lại có khác sao?
“Tu Bồ-đề, Ư Ý vân
Hà…” đây là phần ba, khiển trì về
Dụng bén. Bát-nhã đoạn trừ
hai Hoặc, giả và thật, đắc hai giải, giả và thật, đó
là Dụng của Bát-nhã.
Nay tỏ rằng hai cảnh giả và thật đều là không,
há lại có hai Hoặc để
đoạn, hai giải Năng đoạn,đó là khiển trừ cái
Dụng bén Họ nói rằng:
trong đoạn này chia làm hai phần:

1. Nói theo quả là không;
2. Từ “Thân Tướng…” nói về chánh quả là không. Trong phần một lại có hai phần:

1. Nêu vi trần để tỏ rằng Thật pháp không;
2.Nêu ra thế giới để tỏ là Giả danh không. Nay y theo luận, đây là phần
hai, giải thích để thành
so sánh hơn kém. Vì chúng nghi rằng vì sao trì kinh ít mà nay giải
thích rằng:
Bố thí tuy nhiều nhưng đó là
Nhân quả của phiền não
trần nhiễm, vẫn trở lại đắc cái quả điên đảo
sanh tử.
Thí như Đại
Thiên thế giới vi trần tuy nhiều nhưng vẫn trở lại thành cái quả thế giới trần thổ, tỏ rằng; bốn câu kinh tuy ít nhưng đó là cái
Nhân bất điên đảo, vẫn đắc cái
quả bất điên đảo, vì vậy mà trì kinh tuy ít nhưng
đắc phước nhiều, bố
thí tuy niều mà đắc phước ít. Văn nói: “Chư Vi
Trần”; có hai loại vi trần:

1. Vi Trần thuộc về trần nhiễm;
2. Vi trần thành thế giới vô ký. Vì hai loại vi trần này lẫn lộn với nhau nên nay tách biệt chor rõ. “Chư Vi trần” là vi trần thành đất. “Phi Vi trần” là chẳng phải

vi trần trần
nhiễm. “Thị Danh Vi Trần” là kết, đó là vi trần
thành đất. “Như Lai Thuyết Thế Giới…” trên là
tỏ về Nhân, đây là biện về quả.
Như văn (đã nói).
Tiếp đó là nêu ra “Tam Thập
Nhị Tướng”; người ta nói: phần trên
là y quả không, phần này là chánh quả không.
Trong phần y quả không thì
có thật và gia. Nay phần chánh quả không thì có vấn và đáp.
Nay nói rằng: phần trên đã nói “bất khả dó thân tướng
kiến Như Lai” là đã tỏ
rõ rằng chánh quả không, phần này còn nói lại
làm gì? Căn cứ theo luận
thì vẫn còn nằm trong phần giải thích để thành
ý so
sánh trên, ý nói rằng; chẳng những bố thí nhiều như vi trần mà
phước cuãng chẳng bằng
trì kinh, ngay cả nghiệp tướng bảo cũng chẳng
bằng trì kinh. Trì kinh phước còn hơn cả nghiệp tướng hảo, há lại chẳng
hơn bố thí hay sao? Vì vậy
mà có đoạn văn này đến, trong phần này, tỏ rõ hai quả hơn kém, tức là hiểu rõ
Nhai Nhân hơn kém.
Quả pháp thân
hơn hẳn quả tướng hảo,
tức là Nhân pháp thân hơn hẳn Nhân tướng hảo, vì trì kinh là nhân của pháp thân, cho nên trì kinh phước thắng hơn
nghiệp của tướng hảo.
“Ư Ý
Vân hà, Khả Dó Thân Tướng Kiến Như Lai Bất?”; có thể dùng thân tướng hảo thấy pháp thân hay không?
Hỏi như thế.
Tu Bồ-đề đáp rằng: “bất Khả
Dó Thân Tướng Kiến Như Lai:’ chẳng thể với tướng hảo mà thấy pháp thân. “Như Lai
Sở Thuyết Thân Tướng Tắc Phi Thân Tướng”, đây ý nói thân tướng nói đó chẳng phải là pháp thân.
“Thị Danh Thân Tướng”;
đó là Thân tướng hảo.

“Tu Bồ-đề, Dó Hằng Hà Sa Thân Mệnh…”, phần hai, so sánh Nội thí.
Trong phần so
sánh với ngoại thí ở trên kia thì có hai phần:

1.Xả Tam Thiên thế giới thất bảo;
2. Xả Hằng sa thế giới thất bảo. Nay trong phần so sánh với Nội thí này cũng có hai phần:

1.Xả Hằng Sa thân mệnh;
2.Hàng ngày ba thời Xả hằng Sa thân mệnh để bố thí. Nay là phần một sở dó có phần văn này đến là vì phần trên nói về
so
sánh với ngoại thí, điều đó chưa đủ mà cho là dể.
Nay xả bỏ thân mệnh, mới cho đó là trọng.
Lại nữa, trên nói
Ngoại thí là
so
sánh
với hạ thí, nay nói nội
thí là so sánh Trung Thí. Vì sao biết điều đó?
Cuốn Đại Luận chê ngài
Ca Chiên Diên cho rằng Nọi Thí là thượng. Nếu
là Trì thí thì gọi là
Hạ thí. Nội thí thì gọi là Trung thí. Nếu vô y vô đắc
để thí thì mới là
Thượng thí. Sao ngài lại cho trung là Thượng? Vì vậy
mà biết Nội thí là trung
thí, từ hạ thí mà so sánh dần cho đến dùng
Trung Thí mà so sánh. Văn
này chia làm hai phần:

1. Nói về so sánh;
2.Lỉnh giải thích nghi phần một lại chia làm hai phần:
1.Xả hằng Sa thân;
2.So sánh. Đây là phần một, nói rằng: “Xả Hằng Sa Thân”: kiếp sống hiện nay,
xả bỏ một thân mệnh để bố thí, kiếp sống sau đó lại xả bỏ một thân một thể bố thí, cứ như thế xả hằng
sa thân mệnh bố thí.
Trong thọ nhận bố thí, gồm có ba
trường hợp:
1. Kẻ thọ nhận bố thí, chỉ cần thân xác, chẳng cần mạng sống. Như chỉ cần ăn thịt.


2.Cần mạng chẳng cần thân xác, như oai gia chỉ muốn được mạng;
3.Thân và mạng (hoặc mệnh) đều cần thông cả hai trường hợp trên.
“Nhược Phục
Hữu Nhơn…” là phần hai, chánh
so sánh.
Tri và thuyết đều đắc công đức, như văn.

<篇></篇>







<卷>QUYỂN 4</卷>


“Nhó Thời Tu Bồ-đề Văn Thuyết Thị Kinh….” Là phần lỉnh giải, giải thích mối nghi.
Văn chia ra hai phần:
1.Lỉnh giải.
2.Giải thích nghi. Trong phần lỉnh giải, chia ra hai phần:

1. Lỉnh giải;
2. Phật thuật thành phần một. Lỉnh giải, chia thành bốn phần:

1.Tự mình lỉnh giải;

2.Người khác lỉnh giải;
3.Mình lỉnh giải dể;
4. Người lỉnh giải khó. Phần một lại chia làm hai phần:

1. Ngộ giải tướng mạo;
2.Chính nói về lỉnh giải. Phần một, tựa về lỉnh giải tướng mạo có bốn phần:


1.Nêu ra người lỉnh giả;
2.Pháp được lỉnh giải;
3.Chánh nói về lỉnh giải;
4.Lỉnh giải tướng mạo. Hỏi: được ngộ giải thì phải hoan hỷ, sao lại buồn khóc? Đáp: Tướng mạo khi giải ngộ có khác nhau, gồm có
ba trường hợp:

1.Đắc giải ngộ bèn hoan hỷ, như kinh pháp Hoa, Xá lợi tử hân hoan vui mừng;

2. Đắc giải ngộ, buồn khóc, như đoạn văn này;
3.Đắc giải ngộ vừa vui mừng vừa buồn khóc, như Thiện tập Vương,
buồn vui xen kẻ. Hỷ là vui mừng nay đắc ngộ, bi là buồn than xưa kia mê. Bi và Hỷ
kiêm luôn cả hai sự.

“Hy Hữu Thế Tôn….” Là phần hai, đắc giải.

“Ngã Tòng Tích Lai Sư Đắc Duệ Nhãn Vị Tằng Đắc Văn”:

Xưa nay giải
thích kinh, trước và
sau khác nhau:
Một nhà nói: Kinh này có trước
kinh Đại phẩm, lấy văn này làm chứng. Đã nói
là “chưa từng nghe
Bát-nhã”, vì vậy mà biết kinh này có trước kinh Đại Phẩm.
Sư thứ hai nói:
Kinh này thuyết
sau kinh Đại phẩm
(kinh Đại Bát-nhã). Đã
thuyết sau khi đã thuyết kinh đại phẩm thì vì sao
Thiện Cát lại nói “Xưa nay chưa từng được nghe”?
Sư kia giải thích
rằng: trước kia, trong
kinh Đại phẩm, tuy
Thiện Cát đã ngộ nhưng người
trung căn,hạ căn chưa
ngộ, nay đồng với những người chưa ngộ, cho nên nói

“chưa từng được nghe”. Vì người Trung, hạ căn nay đắc ngộ nên
đồng với sự đắc ngộ
của họ. Cho nên nói “ Nay mới được nghe” mà thôi,
sự việc này đã nói ở
phần trên. Nay khai thêm một ý nữa; phần trên đã
so sánh với ngoại thí.
Như Lai tự mình khen ngợi kinh, khuyên vật thọ
trì. Vì vậy mà thầy và
trò cùng nhau khuyên duyên tín ngộ mà thôi.

“Nhược Phục Hữu Nhơn Đắc Văn Thị Kinh…” là phần hai.
Người khác (tha) đắc giải.

“Tắc Sanh
Thật Tướng”;
Người khác nói rằng: “Thế Đế
sanh, Chơn Đế bất sanh”,
bèn hỏi rằng: Thật tướng tức là Chơn Đế, đã
sanh thật tướng thì
sao lại chẳng
sanh
Chơn Đế? Kia giải thích rằng: chỉ
sanh Huệ của
Thật tướng mà thôi.
Thật tướng chẳng
thể sanh, chỉ vì
Huệ theo cảnh mà đặt
tên gọi là Thật Huệ. Cảnh theo Huệ mà đặt tên. Vì vậy,
sanh
Huệ nói là
Sanh Cảnh mà thôi.
Nay nói rằng hai Đế đều
sanh và bất sanh, như trong
nghóa giải thích, văn ấy tức làm chứng. Có
một sư dùng nghóa của
Quán phát Trung, Trung phát Quán để chứng tỏ
là sanh Thật tướng. Đó
là Quán phát Trung; Chánh quán rõ ràng thì
Thật tướng hiện tiền.
Cho nên gọi là
Sanh Thật tướng. Đó là dựa theo mê
và ngộ mà nói: Với
người mê thì chẳng hiện tiền, gọi đó là Thật
tướng đã vậy,
Phật tính cũng vậy.
Xét cho cùng thì thật tướng chưa từng
sanh hay bất sanh.
“Thị Thật
Tướng Giả Tức Phi Thật Tướng”:
Người ta vẫn dùng Nhị Đế để giải thích câu văn này, như
Thường Đàn. Theo Luận giải thích: “Thị Thật
Tướng”; là chỉ riêng Phật pháp Đại thừa có
thật tướng này, cho nên nói là
Thật tướng. “Tức Phi
Thật Tướng”;
Thiên ma, ngoại Đạo không có
thật tướng, cho nên nói là
Phi Thật Tướng. “Thị Danh Thật Tướng”;
Luận kinh có một
trường hợp, nói rằng
“Thật tướng thật tướng”, câu này chia ra hai Thừa,
Thật tướng có hai loại:
1- Đại thừa Thật tướng.
2- Tiểu thừa thật tướng. Nay ở đây là Thật tướng Đại thừa, chẳng phải là Thật tướng Nhị Thừa, cho nên nói “Thật tướng thật tướng”. Trường hợp trước là ngoại
thật tướng, trường hợp này là
nội thật tướng.
Sở dó có hai loại này là vì chỉ
Phật pháp mới có
Thật tướng và chỉ Đại thừa mới
có Thật tướng, sanh ra Huệ của thật tướng nói là Hy hữu mà thôi.
“Thế Tôn!
Ngã Kim Đắc
Văn…” là phần ba, tự ngộ là việc dể.
Sở dó dể là vì:

1.Quá khứ đã giao nhân;
2.Hiện tại gặp Phật, có đủ cả Nội Nhân, ngoại duyên
nên tín thọ là việc dể. Lại nữa, xét theo phần này; Tu
Bồ-đề là Đại A
La Hán. Như Kinh Đại Phẩm nói: “Bát-nhã thậm thâm, ai có khả năng tín giải? Đáp:
Người chánh kiến đã thành tựu, lậu

tận A La Hán
có khả năng tín”. Nay Tu Bồ-đề đã là La Hán, cho
nên tín giải chẳng khá.
Nếu xét theo Bổn thì Tu Bồ-đề nội bí Bồ-tát
Hạnh, hoặc có thể là
Như Lai cổ xưa đến, thị hiện đồng với chúng mê, cho
nên ngội giải là điều dể.

“Nhược Đương Lai Thế…” Phần bốn, người ngộ là khó.
Sở dó khó là vì sinh ra tai thời Mạt thế năm trăm
năm sau. Duệ Pháp Sư nói: tiền năm trăm năm, người đắc đạo thì nhiều, người chẳng đắc đạo thì ít.
Hậu năm trăm năm, người chẳng đắc đạo thì nhiều, người đắc đạo thì ít.
Tiền Năm trăm năm người
tin vô sanh thì nhiều, người chẳng tin thì ít.
Hậu năm trăm năm người
chẳng tin thì nhiều, người tin là ít. Tiền năm
trăm năm gọi là chánh
pháp, Hậu năm trăm năm gọi là Tượng pháp,
trong thời tượng pháp
mà tin, cho nên đó là điều khó. Lại nữa, ý nói thời
đại này chúng sanh chẳng
gieo nhân lâu dài, chẳng gặp Phật, không có
nội Nhân ngoại duyên,
trong thời đó mà snah niềm tin thì đó là việc khó.
“Hà Dó
Cố…” Đây là giải thích ý tin là điều khó.
Nếu nói có
người Năng tín, có
Bát-nhã sở tín thì đó là
Nhơn kiến, pháp kiến, chẳng gọi có người
Năng tín, có
Bát-nhã sở tín thì đó là
Nhơn kiến, pháp kiến,
chẳng gọi đó là Tín.
Tín đó cũng bất ly. Tổ rằng; Nếu chẳng thấy ngã (ta)
là năng tín, tức là
Nhơn không, tức là không có
Nhơn kiến, chẳng
thấy Bát-nhã là
sở tín, tức là
pháp không, tức là không có pháp kiến.
“Sở Dó Giả Hà, Ngã
Tướng Tức Thị Phi Tướng”, cho nên chẳng thủ
những tướng như;
Ngã,… phi Hữu Ngã Tướng, do đó chẳng thủ ngã tướng,
vì thật vô ngã nên vô
sở thủ mà thôi, cho nên nói “ngã tướng tức phi
ngã tướng”. Lại nữa,
Đạo lý nếu thật có tướng ngã, nhơn thì chẳng thể
lìa khỏi. Bởi vì Đạo
lý thật không có Tướng ngã, Nhơn, chỉ vì chúng
sanh vọng cho đó là có, cho nên ngã tướng có thể ly.
Cho nên nói rằng:
“Ngã tướng tức thị
phi tướng”. Kinh Đại Phẩm nói: Cái mà chúng sanh
trước dính vào, nếu nó có một tí nào thật có thì chẳng thể lìa (nó) nổi.
Vì chỗ trước dính vào đó là vô (không có) nên có thể lìa nó được”.
Người ta nói rằng: chỉ cái Ngã
kiến sở vị (cái mà ta cho là Ngã kiến) là Vô
mà thôi. Cái tâm năng
vì (cái tâm cho rằng) là Hữu (có), nó chẳng vô, như Dương
Viên Sở Vị (cái cho là
Dương Viêm) là vô, cái
Tâm năng vị
(cái tâm cho là) là Hữu.
Nay nói rằng: cái tâm năng vị là như Sở vị
chẳng khác. Nếu theo luận
giải thích thì đây là tỏ rằng Nhơn và Pháp cả
hai đều không.
Phấn trước nói “Vô ngã
nhơn tướng”, đó là
Nhơn không, phần này nói rằng
“ngã tướng tức là phi tướng”, tức là pháp không. Hỏi:
Nếu nói đây là nói về pháp không thì đúng phải nói là “pháp tướng tức là phi
pháp tướng”,
sao lại nói là “ngã tướng tức là phi
tướng”?

Đáp: Vô ngã
có hai loại:

1. Nhơn vô ngã;
2. Pháp vô Ngã. Nay ở đây là pháp vô ngã. “Hà Dó Cố. Ly Nhất Thiết Chư Tướng Tức Danh Chư Phật”.
Đây là lặp lại giải
thích về nguyên do vô tướng. Nếu có tướng thì
Phật đúng phải thấy được,
vì ly tất cả chư tướng nên gọi đó là Phật, mới biết
chư pháp không có tướng đó. Hỏi: (Hữu) có tất cả tướng tức là
Hữu sở đắc, vô (không có) tất
cả tướng tức là vô
sở Đắc. Vì Hữu sở đắc là sanh tử phàm phu, vô
sở
đắc thì danh là Niết-bàn,
danh là chư Phật.

“Phật Cáo Tu Bồ-đề….” Là phần hai, Phật thuật thành. Phần
lỉnh giải trên có bốn
phần, nay chỉ thuật phần thứ tư, người khác ngộ
khó; nói rằng từ vô
thủy đến nay quen với Hữu sở đắc đã lâu, ngày xưa lại theo giáo lý
Hữu sở đắc của tiểu thừa, nay bỗng nghe
Bát-nhã Vô Nhơn Vô pháp, đa phần là
sinh ra lòng bố úy
sợ hải.
Do vậy nay nói rằng người chẳng bố úy
sở hải, đó là điều khó.
Cái gọi là
“bất Kinh bất
Bố”; Kinh ngạc
sợ hải, gọi đó là
“Kinh”, trong lòng
khiếp sợ, gọi đó là
“Uùy”. Một mực thâm
ghét sự việc trước kia, gọi đó là “Bố”.
“Như Lai
Thuyết Đệ Nhất Ba-la-mật”: họ nói:
Bát-nhã là đệ nhất trong lục độ, cho nên nói
là “Đệ nhất”. “Tức Phi Đệ
Nhất” là Chơn Đế bác (bỏ) đệ nhất.
Thị Danh Đệ
Nhất” là Thế Đệ Giả danh (mượn
danh) nói là Đệ Nhất.
Theo luận giải thích: Kinh Bát-nhã này hơn hẳn những
Tu Đa La (kinh) khác, cho nên gọi kinh này là “Đệ
Nhất Ba Ma Lật”. “Phi Đệ Nhất
Ba-la-mật”; là những Tu Đa la (kinh) khác chẳng phải
là Đệ nhất, “Thị Danh
Đệ Nhất”: trở lại kết luận kinh này là Đệ
nhất. Sở dó có đoạn văn này đến là vì có hai
nghóa cận và viễn. Cận là thành lời khen
“Hy Hữu” trên, vì kinh này là đệ nhất cho nên tin kinh này, đó
mới là “Hy hữu” mà
thôi. Nếu kinh này chẳng phải là Đệ Nhất thì tin kinh này cũng chẳng đáng để khen
là “Hy Hữu”.
Viễn là thành những ý
trên, phần trên nói rằng
Nội thí và ngoại thí chẳng bằng trì bốn câu kinh,
do vì kinh này là Đệ
nhất pháp trong các kinh.

“Tu Bồ-đề, Nhẫn nục…” là phần hai, giải thích niệm nghi.

Hỏi: Vì nhân
duyên gì, tiếp Bát-nhã lại nói về Nhẫn Nhục? Theo
số lục độ, trước sau đều chẳng thứ lớp, nay
theo thứ lớp gì mà sinh
ra đoạn văn này? Đáp:
Khai Thiện giải
thích rằng: chia ra ba môn để thuyết
về Bát- nhã.
Hai môn trước là
Thể Môn và
Danh Môn đã nói xong, nay
theo thứ tự là môn thứ
ba, Công Dụng Môn mà nói, nói rằng Bát-nhã công
dụng vô cùng;
sanh ra chư Phật, bày ra thế gian, đoạn dứt phiền não, lại còn có công dụng
thâu nhiếp, công dụng dẫn dắt, công dụng quên
vong, nhiều công dụng khác nhau.
Nay ở đây nói rằng vong hoài là công
dụng của Nhẫn Nhục, nhờ
đắc được cái công dụng này mà gặp khổ chẳng
lo buồn, gặp Lục chẳng vui mừng, công dụng của nó
là cốt yếu, cho
nên chỉ riêng nói về
nó. Còn giải thích rằng: Nhẫn và Bát-nhã đều là
Huệ, đồng một thể với Huệ, cho nên cùng nói về chúng.
Nay nói rằng cái ý của vô phương chẳng hại gì nghóa đó.
Nếu theo ý của luận, thì
đây là do giải thích mối
nghi ngờ mà đến. Chúng sở dó nghi ngờ là vì
phần trên nói về xả
thân mật để so sánh mà sinh ra, phần trên nói rằng:
“Xả thân bố thí chẳng
bằng trì bốn câu kinh”, nguyên do chẳng bằng là
vì xả thân là cái khổ
Nhân điên đảo (thuộc phạm trù) Hữu sở đắc, trở lại đắc cái khổ quả (thuộc phạm trù),
Hữu sở đắc, do đó chẳng bằng
trì kinh. Chúng bèn nghi
rằng: Phật vào những kiếp xưa kia tu nhiều thứ khổ hạnh cũng đúng phải là cái
Nhân điên đảo thì cũng phải đắc cái quả điên đào, chẳng thể đắc Bồ-đề.
Vì vậy nay giải
thích rằng:
Phật xưa hành khổ
hạnh,đó là Vô Sanh Nhẫn tâm, tuy xả thân nhưng
chẳng khổ não, chẳng
những vô khổ mà lại càng Hữu Lạc, cho nên Luận
kệ nói: “Khổ Lạc hữu
từ bi, Như thọ khổ hạnh quả”. Vì nhờ tu Vô Sở
Đắc Nhẫn, cho nên Đắc
Bồ-đề. Cho nên nói: “Như Lai Thuyết Nhẫn Nhọc Ba-la-mật”.
“Phi Nhẫn Nhục”; đây là
Nhẫn vô sở đắc, chẳng thể
đo lường. Cho nên luận
nói: “Nhẫn nhục kia, bờ khó lường”.
“Hà Dó Cố,
Ngã Ư Nhỉ Thời Vô Ngã Tướng”. Câu này do
hai nghóa mà đến:
1. Phản giải thích nghóa Vô Sân: Nếu có Ngã tướng thì đúng phải sanh ra Sân, vì không có Ngã tướng thì khiến cho ai sân,
kẻ Sân là ai?

2. Nói về nghóa của Vô Nhẫn; tức là bất nhẫn, bất sân, đó là Nhẫn Ba-la-mật. Nếu có người
Năng Nhẫn thì đúng phải
sanh ra
Nhẫn. Nay còn chẳng thấy
người Năng Nhẫn thì đâu có tha (người) mà
khởi sân họ. Đây là
giải thích theo cách khoa tiết.

“Ca Lợi Vương”; Dẫn chuyện xưa để làm chướng. Nhân
duyên kiếp trước, ca lợi
vương tức là bản thân của Trần Như hiện nay.
Kiếp trước từng giết
hại một Tiên Nhân, Tiên Nhân phát nguyện; ngươi
nay vô tội hại ta, khi ta
đắc đạo, phải trước độ người”, như văn xuất
ở luận Tỳ Bà Sa.
“Thị Cố
Tu Bồ-đề, Bồ-tát Ưng
Ly Nhất Thiết Tướng…”:
Sở dó có đoạn văn này là vì để thành nghóa nhẫn nhục trên.
Những Bồ-tát vừa mới phát
ý, khi đã nghe nói trãi qua nhiều đời nhiều kiếp tu
Nhẫn mới đắc Bồ-đề,
họ vì đã cho là có thân, tâm hoặc là đã sanh tâm thối

chuyển, như
Thân Tử (Xá-lợi-phất) sáu mươi kiếp hành hạnh
Bồ-tát, về sau nhân vì
bố thí con mắt mà thối lui thành Tanh Văn, cho nên
nay khuyên rằng: muốn
chẳng thối lùi tâm Bồ-đề thì phải ly tất cả
tướng, phát tâm Bồ-đề tâm. Hỏi:
Từ đầu kinh đến đây có ba chỗ nói về
Bất trú, chúng
khác nhau ra sao? Đáp:
Bất trú thứ nhất là để thành nghóa của Đàn độ (Bố thí
Ba-la- mật), khuyên hành
Bố thí vô sở đắc. Bất trú thứ hai là để thành
nghóa của Nhân Tịnh Thổ;
Nếu tâm Hữu trú (có trú, trú vào hữu) thì tâm có uế, tâm uế thì
Thổ uế. Vì nhờ tâm vô
sở trú, cho nên
Tâm Tịnh, tâm tịnh thì Thổ Tịnh. Nay
nói Bất Trú là để thành Bồ-đề tâm, khuyên bất trú phát tâm.
Nếu tâm Hữu trú thì trái với
Chánh Đạo, há lại là Đạo
tâm sao?
Bồ-đề là Chánh Đạo, nay phát Đạo tâm, nên gọi là
Bồ-đề tâm mà thôi.
“Nhược Tâm
Hữu Trú Tức Vi Phi Trú”; Nếu tâm
Hữu trú (trú vào Hữu) tức là trú điên đảo, tức là phi trú, chẳng
trú Bát-nhã.
Như Kinh Đại Phẩm nói: “Chẳng
trú tất cả pháp, tức là trú Bát-nhã, chẳng tin
tất cả pháp, đó gọi
là tin Bát-nhã, nghóa sanh cũng vậy”.
“Thị Cố
Phật Thuyết Bồ-tát Tâm Bất Ưng trú…”
Trên là khuyê vô trú phát
Bồ-đề tâm, đây là khuyên vô trú tu
Bồ-tát hạnh, như những
lời nói của Thiện tài.

Hỏi: Phần đầu của kinh đã nói về phát tâm tu hành. Nay còn
nói làm gì nữa?
Đáp: Trên
kia là lập ra bốn tâm; như Quảng đại tâm,.. gọi đó
là phát tâm, dùng cái
nghóa của Bất trú để nói về tu hành, ở đây là
thông, dùng bất trú mà nói về phát tâm và tu hành, cho nên trước là tách ra mà nói, nay là hợp lại mà nói.
Chỉ nêu ra “Bố Thí”, vì
Bố thí đứng đầu
Lục Độ, lại vì nghóa
của Bố thí thì nhiếp cả sáu.
“Tu Bồ-đề,
Bồ-tát Vi Lợi Ích
Nhất Thiết Chúng Sanh”: phần trên đã nói về
Vô trú phát tâm, về trú tu hành, người ta bèn cho rằng: Đã
vô sở trú thì vì
sao phát tâm, vì
sao tu hành?
Bèn giải thích rằng:
Vì lợi ích chúng
sanh mà phát tâm tu hành.
Lại nữa, vô trú tu hành mới có thể
lợi ích chúng sanh. Hữu
sở trú tu hành thì chẳng thể lợi mình lợi người.

“Như Lai Thuyết Nhất Thiết Chư Tướng…” Đây là vì để thành ý nghóa tu hành và vì chúng
sanh ở phần trên. Đã nói là tu hành thì phải
có Hạnh để tu, đã nói
là lợi ích chúng sanh thì phải có chúng sanh để
làm lợi, thì thành ra là
Nhơn kiến, pháp kiến. Vì vậy mà nay nói rằng
“Như Lai nói tất cả
tướng tức phi tất cả tướng”, tuy tu vạn hạnh mà không có
hạnh để có
thể tu, tuy lợi chúng sanh, thật không có chúng sanh để
lợi. Lại còn dẫn lời
nói thành thật của Đức Phật; khuyên Bồ-tát như
thuyết mà tu hành, Phật
nói rằng chúng sanh và pháp đều bất khả đắc,
Bồ-tát cũng cần phải như vậy mà học.
“Tu Bồ-đề,
Như Lai Thị Chơn Ngữ Gia…”; Đoạn văn này có ý
gần xa; ý xa là thành
nghóa của so sánh hai thí Nội thí và ngoại thí ở phần trên là
sao?
Phần trước nói tuy xả nội thí và ngoại thí nhưng rốt cuộc vẫn chẳng bằng trì bốn câu kinh, người nghe vậy
sinh nghi; chư
pháp thật tướng là
tuyệt ngôn ngữ, sao danh tự văn cú lại có thể bày tỏ
thật tướng?
Mà thọ trì bốn câu lại có phước như vậy
sao?
Vì vậy mà nay
giải thích rằng: Thật
tướng tuy tuyệt ngôn, ngôn là Nhân của Vô Ngôn,
vì là Nhân của vô ngôn
nên có thể biểu đạt Vô ngôn, do vậy, thọ trì
ngôn này thì công đức vô lượng.

Hỏi: Đây là giải thích và ngôn ngữ có khả năng bảy tỏ Đạo,
thế nào là giải thích
văn năm chữ? Đáp:
Vì ngôn ắt có khả năng biểu tỏ đạo, nên
Phật nói: là thật
do từ khả năng biểu tỏ
đạo cho nên thọ trì phước nhiều.
Ý gần là phần trên
Phật nói “Nhất thiết chư tướng tức là
phi tướng”, nói “tất
cả chúng sanh tức phi chúng sanh”, khuyên Bồ-tát như
thuyết mà hành. Nay giải thích lại guyên do, cần phải tin Phật
thuyết, bởi vì lời
Phật chẳng hư dối. “Chơn Ngữ”; là y theo chơn đế mà
nói ra. “ Thật Ngữ”
là y theo Thế Đế mà nói ra. Sở dó nêu ra hai ngữ là
vì Như Lai thường y theo
hai Đế mà thuyết pháp, điều ác là đồng với
chư Phật “Bất Cuống
Ngữ”; Phật chẳng lừa dối chúng sanh, Như Đại kinh (Đại phầm) nói:
Vì nhân duyên gì mà phải lừa dối, xem chúng
sanh như con trai mình
sao lại bảo con trai đọa địa ngục? “Bất Dị
Ngữ” là để giải thích nghi
ngờ mà có câu này, người nghi rằng: Nếu chẳng
lừa dối chúng sanh thì vì
sao lại cùng một vị Phật mà nói nhiều pháp
khác nhau; mới đều thì
thuyết Tam thừa là, về sau thì thuyết nhất thừa,
cho đến bây giờ thì
thuyết là thường, trước kia thì thuyết là vô thường?
Vì vậy mà giải
thích rằng:
Tu có chư thuyết khác nhau nhưng đều vì để cùng thành một Đạo, cho nên chẳng khác nhau.
Như kinh nói: “Kẻ trí
sẽ chẳng cho rằng ta hai
lời, ta cũng chẳng nói hai lời với người ấy”.
Kinh Pháp Hoa nói: “Tuy thuyết nhiều thừa khác nhau nhưng đều là
cùng một thừa”. Tiếp
nữa là căn cứ theo luận giải thích thì chỉ có bốn ngữ, cho nên kệ nói rằng: “Thật trí cập
Tiểu thừa, thuyết
Ma Ha Diễn pháp, ký ư tam thế sự,
thị danh tứ chủng ngữ” (Thật trí đến tiểu thừa,
thuyết pháp
Ma Ha Diễn, ký về tam
thế sự, đó là bốn loại ngữ).
Thật trí tức
là “Chơn
ngữ”; nghóa là thuyết về Phật Bồ-đề. Cập tiểu thừa (đến
với Tiểu thừa) thì
thuyết về Tứ Đế, đó tức là (thật ngữ”.
Thuyết pháp Ma Ha diển (pháp Đại thừa) để
thành Bồ-đề, tức đó
là “Như Ngữ”.
Ký tam thế sự, tức là hợp
hai ngữ sau “thật ngữ” và “Như ngữ” thành là
“Bất Dị Ngữ”. Bốn
ngữ nay bao hàm cả Tiểu thừa và Đại thừa, bao hàm
cả lý và sự, bao hàm
cả Nhân và Quả. “Chơmn ngữ” là quả, “Như
Ngữ” là Nhân, hai ngữ
này là Đại thừa, “Thật Ngữ” là tiểu thừa,
Ký tam thế là Sự, ba Ngữ là Lý.

“Tu Bồ-đề, Như Lai Hữu Sở Đắc Pháp”; Có Văn này đến là vì từ trên đến đây gồm có ba văn dẫn lời
Phật để khuyên tin, văn dẫn
đầu tiên là “Như Lai
thuyết nhất thiết tướng tức phi tướng, Như Lai
thuyết nhất thiết chúng
sanh tức phi chúng sanh”, đây là khuyên Bồ-tát xả bỏ Nhơn kiến và pháp kiến, khiến tin vào giáo lý vô
sở trú.
Tiếp đó là dẫn năm ngữ để chứng cho
Phật ngữ là chẳng hư dối, khuyên
Bồ-tát tin vào giáo (lý) vô
sở do
Phật đã thuyết.
Nay ở đây là văn dẫn thứ ba,
pháp mà Phật đã chứng
đắc, trở lại khuyên tin vào giáo (lý) vô sở trú, bởi vì chính
Phật là người nương theo giáo (lý) vô
sở trú mà chứng đắc
Bồ-đề, cho nên Bồ-tát
cần phải tin vào giáo môn Vô sở trú. Luận kinh có
một cú, đó là “Như
Lai sở đắc pháp, Như Lai sở thuyết pháp”. Như Lai
sở đắc pháp thì đã
giải thích như trên.
“Như Lai
Sở Thuyết Vô Thật Vô Hư”. Ba văn dẫn trên đã
khuyên tin, nhưng vì e người
độn căn thủ lấy lời nói mà trú, nên nay nói rằng lời của Đức
Phật là phi thật phi hư, bởi vì chánh đạo thì tuyệt ngôn
ngữ, nếu thủ ngôn thì
mất đạo, cho nên nói rằng “Tức phi thật”. Chẳng
phải là chẳng nhở ở
ngôn ngữ biểu tỏ Đạo, cho nên nói rằng “Tức phi hư”, dụ về ngón tay chỉ mặt trăng, tức là
sự việc đó. Đây là xuyên
suốt
cùng một ý Hóa, há lại
chỉ là một chương sao?

“Tu Bồ-đề, Như Nhơn Nhập Ám”: Theo cánh chia mười hai phần của
Lưu Chi thì phần
so
sánh trên đã xong, đây là phần
Hiển Tính. Nay đưa ra ba điều để
bác ý của Lưu Chi:

1. Về phần Hiển Tính; Kinh luận không có văn nói về phần này, cho nên chẳng dùng.
2.Nếu dựa
theo Bố thí để nói về
đắc và thất mà chia ra thành phần Hiển tính thì phần trên đã nói về tu hành
Nhẫn Nhục cũng phải là một phần.
3.Trong phần so sánh Nội thí và Ngoại thí, mối thí đều có hai lớp so sánh,
nay trong nội thí chỉ mộ chương là xong, còn một lần so sánh nữa,
sao có thể hợp lại lấy phần
so
sánh
sau làm phần
Hiển Tính? Nay nói hai ý mà có văn này đến.
Do nguyên do gần mà
sanh ra đoạn văn này: từ
đầu kinh cho đến đây,
gồm có ba chỗ khuyên bất trú, xả bỏ trú, chưa biết

Trú thì có gì thất (mất, sai lầm); bất trú thì có gì đắc mà
khuyên tu bất trú, xả bỏ trú?
Vì vậy mà nay là lần giải thích
sau cùng về
sự đắc
và thất đó. Tâm Hữu
sở đắc thì giống như bên ngoài không có ánh
sáng, bên trong có đen
tối, cho nên chẳng thấy chánh Đạo. Tâm vô sở trú thì giống như bên ngoài có
ánh sáng, bên trong có con mắt, có thể
thấy chánh Đạo. Vì đắc
thất này mà có ba đoạn văn khuyên kể trên, y
theo giáo Vô Trú thì
giống như bên ngoài có ánh sáng, đắc quán giải vô
sở trú thì giống như bên trong có con mắt, người như vậy thì thấy
chánh Đạo. Sự sai lầm,
mất mát của Hữu trú thì ngược lại điều trên,
có thể tự hiểu vậy.
Theo luận sanh khởi nói rằng: ‘Tất cả mọi nơi, tất cả mọi thời, chơn như đều thường có.
Vì sao chúng
sanh có người đắc Như, có
người chẳng đắc Như?”
Luận sư nói rằng: Chơn Như tức là Phật Tính, tất
cả phàm Thánh chúng sanh
đều có Phật tính, vì sao Thánh thấy mà phàm chẳng thấy?
Bèn dùng văn của kinh để giải thích điều đó.
Giống như tuy thường có một
màu sắc, nếu bên ngoài có
ánh sáng, bên trong
có con mắt thì thấy màu
sắc đó. Không có yếu tố bên ngoài và bên
trong này thì chẳng thấy.
Tuy thường có Chơn Như, Phật Tính, tâm vô sở
trú thì thấy, Hữu sở
trú thì chẳng thấy. Lời nói về Hiển Tính chính là ở đó vậy.
Nay tỏ rằng ý đó cũng chẳng
sai về nghóa. Đại
Trí Luận nói: Hoặc gọi là Như, hoặc gọi tên là
Thật Tướng, là pháp
Tính (hay có người
nói là pháp tánh), là
Niết-bàn, chỉ tùy theo chúng sanh ngộ hay mê mà
có người đắc, có
người chẳng đắc. Xét cho cùng thì Phật Tính,
Niết-bàn, chưa từng đắc
hay thất chưa từng ẩn hay hiển.

Hỏi: Theo Luận
nói đó la Thấy Như và chẳng thấy Như, hình
như điều này là chẳng
có thứ tự, tức là đoạn văn này sanh ra một cách
trơ trọi sao? Đáp: văn này là tiếp nối phần văn
Bố thí đắc thất trên kia
mà sanh ra:
Hữu trú bố thí thì chẳng thấy Như, vô trú bố thí thì
sẽ thấy
Như, do vậy, chẳng phải
là không có thứ đệ. Chỉ vì người giảng luận chẳng thấy nguyên do gần của nó bèn cho rằng nó
sinh ra một cách cô lập,
trơ trọi, rồi chia nó
thành ra là phần Hiển Tính mà thôi. Sư giảng kinh tuy thấy nguyên do gần của
Văn này là sự đắc và thất của hai loại Bố thí, nhưng chẳng thấy nguyên do xa là
Nhân thí đắc thất của nó mà nói
rằng đều có Phật Tính,
vì Hữu phương tiện và vô phương tiện mà có thấy
và chẳng thấy khác nhau.
Nếu thủ cả hai nghóa gần và xa thì kinh và luận đều thành.
“Tu Bồ-đề,
Nhược Đương
Lai thế…”; có phần này đến là vì trở lại thành cái nghóa bỏ thất theo đắc ở phần trên.
Bồ-tát nếu bỏ thất theo

đắc thì cần
phải thọ trì đọc tụng Bát-nhã.

Hỏi: Ở phần Tín Thọ môn đã nói “Nếu sanh một niệm tịnh tín thì được
Phật Trí thấy, đắc vô lượng công đức”, này vì
sao lại nói lại
“được Phật trí thấy,
đắc vô lượng công đức”? Đáp:
Kinh Bát-nhã này có ba môn nói về công đức:

1.Tự Tín môn;

2. Tự thọ trì đọc tụng, trở lại thuyết cho người khác Môn;
3.Chỉ tự mình thọ trì đọc tụng môn, đầu tiên là nói “Một niềm tín, được Phật trí thấy, đắc vô lượng công đức”, đó là Tự Tín môn nói về công
đức. Từ Tam Thiên thất
bảo bố thí đều Hằng Sa thân mệnh Bố thí, đó là Tự hạnh, hóa tha môn tỏ về công đức.
Nay chương này là nói về thọ trì đọc tụng
Tự hạnh môn công đức, cho nên chẳng phải là nói lặp lại.
Ba môn này nhiếp tất cả
kinh Bát-nhã khi nói về công đức.

“Sơ Phật
Phần…” là phần hai, công đức
so
sánh với
Ba thời xả thân, phù này chia ra hai phần:


1.So sánh;
2.Khen ngợi, khuyên tu. Trong phần so sánh chia ra hai phần:


1.Chánh nêu ra xả thân;
2.So sánh. khác với phần xả thân ở trên kia, vì có hai nghóa:

1. Bố Thí: Bố thí nhiều; nghóa là hàng ngày ba thời xả thân, đây là “phần đầu ngày” (Nhật
sơ phần), “Phần giữa ngày” (Nhật
trong phần), “phần cuối
ngày” (nhật hậu phần),
chẳng phải là ba ngày chia ra thành ba phần;

2.Thời tiết lâu dài; nghóa là vô lượng ngàn vạn ức kiếp thường hành
việc xả thân.
Tiếp đó là phần
so
sánh
với Bát-nhã, nói rằng Tín, tâm chẳng
trái nghịch thì phước đó
đã hơn hẳn, huống nữa là tự mình thọ trì đọc
tụng, thuyết cho người
khác nghe sao? Đây tức là so sánh chuyển cao hơn thì phước của
Bát-nhã càng dày hơn.
Lại nữa, văn này
sở dó đến là vì
trong phần Tín thọ môn ở
trên, nói thẳng Tín tâm thì được Phật trí thấy, đắc vô lượng công đức, còn chưa
so
sánh
Tín tâm công đức ít hay nhiều,
nay muốn so sánh tín tâm
công đức ít nhiều nên có văn này đến.

Hỏi: Vì sao
cần phải so sánh Tín tâm công đức?
Đáp: đã
dùng ba môn để tỏ về công đức tức là ba môn để nói
về so sánh. Phần trên đã
có ba chỗ so sánh với tự hạnh công đức môn và hóa tha công đức môn; đó là
Tam Thiên Bố thí, Hằng Sa Bố thí, Xả Thân Bố thí, đều là
Tự Hạnh Môn và Hóa Tha Môn, còn chưa so
sánh với Tín tâm Môn.
Cho nên nay nói về điều đó.

Hỏi: Vì sao
lại còn so sánh với công đức của Tự Tín Môn,
nhiều hơn công đức của
tự hạnh môn và Hóa Tha môn ở trên hay sao? Đáp:
So sánh với công đức của
Tự Tín môn còn nhiều như thế, huống chi là
Tự Hạnh môn và
Hóa Tha môn thì chẳng thể đo lường, cho nên nay ở đây văn nói:
Tín tâm chẳng nghịch, phước đó hơn kia, huống
nữa là thọ
trì đọc tụng, thuyết cho người khác! Đoạn văn này đến là
có ý chỉ thâm sâu,
người muốn giảng, tụng phải y theo ý đó.
“Tu Bồ-đề,
Dó Yếu ngôn
Chi…” là phần hai, khen ngợi, khuyên
tu. Chia văn ra thành bốn
phần:

1. Khen ngợi pháp;
2. Khen ngợi Nhơn;
3. Lặp lại khen ngợi pháp;
4. Lặp lại khen ngợi Nhơn. Nay là phần một, khen ngợi pháp, phần so sánh trước đã xong, đã khen ngợi, nay so
snah1 xong, cũng khen ngợi.

“Như Lai Vi Phát Đại Thừa Giả Thuyết…” là phần hai, khen ngợi Nhơn.

Hỏi: Đại thừa và Tối Thượng Thừa khac 1nhau như thế nào? Đáp:
Xét chung thì
chẳng khác, chỉ là nhiều thứ ca ngợi khác
nhau mà thôi.
Xét riêng thì Đại thừa có nghóa là bao hàm quảng bác.
Tối Thượng Thừa là có nghóa cao tuyệt thủ,
siêu xuất nhị thừa.
Bao hàm quảng bác là kỳ
thủy (nghóa), căn cứ theo
Thiển hành nhơn.
Tối Thượng thừa là Kỳ
Chung (nghóa), căn cứ theo thâm hành nhơn.

“Như Lai tất Tri Thị Nhơn”:

Hỏi: Trước đây đã có hai chỗ nói về tri kiến (Như Lai biết thấy).

Rồi, nay lại
còn nói nữa, có gì khác nhau sao?
Đáp: “Tri
kiến” nói lần thứ nhất là Tự Tín công đức,
“Tri Kiến” nói lần thứ hai
là tự mình) thọ trì đọc tụng công đức. “Tri
kiến” nói lần này là thọ trì rồi lại thuyết cho người khác mà đắc công đức, cho nên
ba lần nói về “Tri kiến” là khác nhau.
“Ngược Lạc
Tiểu Pháp Giả”: Đây là nêu ra thất để tỏ rõ Đắc. Trong phần này nêu ra hai người: “Người vui với
tiểu pháp”; đây
là Tiểu thừa,
“Người trước ngã kiến”; đây là
Ngoại đạo. Hai người này chẳng thể nghe và thọ nhận.
Người Tiểu thừa
sở dó chẳng thể nghe
nhận là vì Hữu sở
đắc, chẳng tin vô sở đắc. Lại nữa, kinh này nói rằng
Như Lai pháp thân thường
trú, người tiểu thừa cho rằng Phật vô thường,
rốt ráo diệt, cho nên chẳng tin.
Cho nên Đại
Trí Luận nói: “Năm trăm năm sau, chia ra năm trăm bộ, nghe pháp Đại thừa nói rằng
Tất Cánh không, như dao đâm tim”.
Duệ pháp sư, Dụ Nghi Luận nói rằng: “ngoại
quốc ba mươi sáu nước
đều Tiểu Thừa học, chẳng tin Đại thừa”.

Hỏi: Tiểu Thừa cũng nói không, Đại thừa cũng nói không,
người Tiểu thừa sao lại
chẳng tin Đại thừa?
Đáp: Đại
Luận nói: “Không” có hai loại:

1. Đản không (chỉ là không);
2.Bất Đãn không (chẳng chỉ là không). Tiểu Thừa chỉ đắc Đản không, chẳng đắc bất Đản không. Kinh này nói về
Bất Đản không, cho nên chẳng tin
không. Lại nữa, người Tiểu thừa chỉ đắc sinh không,
chẳng đắc
pháp không. Đại trí Luận nó: Sau khi Phật diệt, chia ra
làm hai phần:

1. Tin chúng sanh không, chẳng tin pháp không;
2. Tin cả hai đều không. Nay kinh này nói rằng cả hai đều không, cho nên người Tiểu thừa chẳng tin. Còn về Ngoại Đạo trước dính
Ngã Kiến nên
chẳng tin là điều dể
hiểu (chẳng cần giải thích).
“Tu Bồ-đề, tại
Tại Xứ Xứ…” Đây là phần ba, tán thán lại về
pháp.

Hỏi: Lần này khen ngợi pháp có khác với với lần đầu không? Đáp: lần đầu là khen thẳng về kinh pháp, lần này là khen chỗ

pháp sở
tại, cho nên là khác.

Hỏi: Phần trên đã khen kinh tại xứ nào thì xứ đó quý, giống
như Tháp Miếu, nay vì sao
lại còn khen là như Tháp? Đáp:
Trước là lược khen, nay là rộng khen.
Trước kia trực tiếp nói là như
Tháp miếu, cho nên là lược.
Nay nói nhiều thứ cúng dường khác nhau cho nên là rộng.
Trước là lược
khen người, nay là rộng khen
người (nhơn). Trước là
lược khen xứ, nay là rộng khen xứ. Trước là khen
nơi kinh sở tại thì nơi
ấy quý, nay là khen chẳng những nơi kinh sở tại thì nơi ấy quý, mà ngay cả người trì kinh này, nơi họ đi đứng ngồi nằm đều như
Tháp Miếu, đều nên cung kính
cúng dường.
Như kinh Pháp Hoa nói:
Người trì kinh Pháp Hoa, họ ở tại đâu đều nên tác lễ, ý của luận
khi viết ra giải thích này
là “Đừng bất tín”.
“Phục Thứ,
Tu Bồ-đề, Nhược Thiện Nam Tử, Thiện Nữ Nhơn, Thọ Trì Thử Kinh,
Nhược Vi Nhơn Khinh Tiện…”. Đây là phần thứ
tư, khen lại về người (nhơn).

Hỏi: Nay khen
người, khác với phần trước sao? Đáp:
Trước là dựa theo Đắc
Môn mà khen, nay là dựa theo
Ly môn mà khen.
Làm sao biết được điều đó?
Văn trước nói rằng:
“trì kinh đắc vô biên công đức”, nay nói rằng:
“trì kinh ly khỏi Ác Đạo”, đây
tức là Kim Cang đập tan
các hoạn nạn, một ý nữa là do giải thích mối
nghi mà đến, từ trên đến đây đều nói rằng
người trì kinh vô biên công đức, nay thấy người trì kinh bị các chướng ngại như tật bệnh, tù tội đánh
đập, chưởi mắng, những việc chẳng như ý?
Vì để giải thích mối nghi này mà nói rằng người ấy kiếp trước tạo nghiệp tội phải đọa bát nạn, nhờ lực
trì kinh mà kiếp này chia nhẹ.
“Ngã Niệm
Quá Khứ…” là phần ba, nên
Nhân kiếp trước của
Thích Ca để so sánh, phần
trước Nội thí và Ngoại thí đều nêu ra đời hiện tại, nay nói về
Nhân xưa kia, đây là lấy đời quá khứ để
so
sánh đời hiện
tại. Trước là nêu
công đức sở Hóa đề so sánh, nay là nêu công đức hóa để

so sánh, so
sánh như vậy mới đạt tận cụng của sự so sánh.

Hỏi: Vì ý gì
mà nêu ra công đức năng hóa và sở hóa để so
sánh đều chằng bằng trì kinh? Đáp: Đó rốt cuộc vẫn là công đức
Hữu sở đắc, chẳng bằng trì kinh. Hỏi:
Vì sao biết được đều là nêu ra công đức
Hữu sở đắc để
so

sánh? Đáp:
Kinh luận đều có chứng.
Khi luận giải thích lần đầu
Tam Thiên bố thí thì nói
rằng: “Nhị Năng thú Bồ-đề, phước bất thú
Bồ-đề” (Nhị đi đến
Bồ-đề, phước chẳng đến Bồ-đề). “Nhị: tức là tự mình
thọ trì và thuyết cho
người khác, hai thứ này có thể thú hướng đến
Bồ-đề, phước đức
của Bố thí là Hữu lậu, Hữu sở đắc chẳng thể thú hướng
đến Bồ-đề. Về kinh chứng; là lấy Nhiên Đăng Phật tiền, bấy giờ là
Hữu sở Đắc nên chưa đắc
vô snah, cho nên biết là
Hữu sở đắc thí.
Lại một ý nữa;
sở dó nêu ra
Nhân xưa kia của
Thích Ca để
so
sánh là vì ba
môn công đức, phần
trên đã so sánh hai môn công đức rồi, chưa so sánh
với công đức tự mình
thọ trì đọc tụng, nay khen ngợi, so sánh với công
đực tự mình thọ trì
đọc tụng, vì vậy mà có đoạn văn này. Hỏi:
So với tự mình thọ trì đọc tụng, vì
sao công đức
chuyển trọng? Đáp:
Tự mình thọ trì đọc tụng, phước đã trong như vậy, huống nữa là có đủ cả tự hành và hóa tha thì làm
sao đo lường cho nổi! Đây là tỏ
rõ sự sâu dày của
công đức mà so với tự hạnh, người giảng tụng
kinh này cần pải xem kỷ kinh,
nếu chẳng vậy thì chẳng giác hiểu.

Hỏi: ba môn so sánh công đức, ba môn có gì khác nhau?
Đáp: Tự
hành môn và Hóa Tha môn thì công đức tức là so
sánh, đó là từ Tam
thừa đến Hằng Sa thân. Tự tín môn và Tự thọ trì môn, hai môn này trước nói về công đức,
sau là
so sánh, cho nên văn có
Khai và Hợp khác nhau.

Hỏi: Ba môn công đức khác nhau ra sao?
Đáp: tức
là ba phẩm: Sanh Tín tâm la Hạ phẩm. Thọ trì đọc
tụng, chẳng thuyết cho
người khác là trung phẩm. Thọ trì, thuyết cho người khác, là
Thượng phẩm.
Thọ trì đọc tụng, chẳng thuyết cho người khc1
là trung phẩm. Thọ trì,
thuyết cho người khác, là Thượng phẩm. Lại
nữa, hai phẩm đầu là
tự hành, phẩm sau là đủ cả Tự và Tha.
“Tu Bồ-đề!
Thiện Nam Tử, Thiện Nữ Nhơn…” chương lớn thứ
hai, chương lớn thứ nhất
đã nói về so sánh. Nay nói về so sánh chỗ chẳng thể
so sánh, đến mức chẳng
so
sánh nổi, nếu cứ
so
sánh thì người ta

chẳng tin, cho
nên nói là “Bất Tư Nghị”.

“Nhó Thời, Tu Bồ-đề Bạch Phật …”; Trong hai vòng thuyết pháp, đây là vòng thứ hai.
Theo luận sư, mười hai phần thì đây là
phần thứ mười, đoạn nghi, nay
chẳng dùng, vì
sao vậy?
Luận nói; từ phần
Như lai phi Hữu Vi trở về
Hàng phục tâm. Nay là đáp thứ hai, đáp câu hỏi
về Bồ-đề tâm.
Nay nói rằng trên kia là đã đáp đủ cả bốn câu hỏi xong,
sao lại ở đây mới đáp
câu hỏi về Bồ-đề tâm? Hơn nữa, đáp trước đáp
sau không khác, sao lại
trước chẳng phải đáp Bồ-đề tâm, nay mới là
đáp? Người ấy thấy
gần mà chẳng thấy xá Tiếp nữa, có người nói: trước là nói về
Nhân không, nay là nói về quả không.
Kia cho rằng tu hành,…
là Nhân, trước kia đã
nói về Tu Hành không, đó là Nhân không. Bồ-đề
là Quả, nay nói rằng:
“Thật Vô Bồ-đề khả đắc”, cho nên là Quả
không, đó cũng chẳng
đúng! Trên đã nói cả Nhân và Quả thâm nghóa, sao
có thể nói trên là nói
về Nhân không, đây là nói về quả không? Nay
nói rằng đây là thuyết
vòng thứ hai, do đâu mà biết? Vì bốn câu hỏi
trước và sau đều giống
nhau, Phật đáp cũng giống nhau, cho nên biết đó
là hai vòng thuyết.

Hỏi: Hai vòng
thuyết có gì khác nhau? Đáp:
Vòng trước là
rộng thuyết, nay là
lược thuyết.
Vòng trước là thuyết cho chúng hội
trước, vòng sau là thuyết cho chúng hội sau.
Cho nên Đại
Trí luận giải thích
Vô Sanh phẩm nói rằng:
“Hỏi: Trước
đã thuyết Bát-nhã rồi,
nay sao lại còn thuyết lại nữa? Đáp rằng: Trước
là tuyết cho chúng đến
trước, sau là thuyết cho chúng đến sau”. Như
Hồ nước thanh lương,
người đến trước uống xong, người đến sau lại uống. Hỏi: Đại kinh nói:
Vì chúng sanh
đến sau, dùng kệ tụng đề
thuyết, nay vì sao chẳng làm kệ?

Đáp: Thuyết
pháp nhiều Thể, chẳng thể cùng một thế, tự có
hội trước thì dùng
trường hàng, người đến sau thì dùng kệ, tự có
cả hai đều dùng kệ, cả hai đều dùng
trường hàng.
Như Đại trí
Luận nói, tức
là làm chứng vậy.

Hỏi: nay vì sao chẳng dùng kệ?
Đáp: Chư
Bát-nhã đa phần chẳng làm kệ, vì kệ xếp chữ có
hạn, chẳng thể tỏ hết thâm nghóa.
Ý thứ hai
nói rằng: Vẫn là cùng một Hội mà có hai vòng
thuyết. Vòng đầu là
thuyết cho người Lợi căn, người độn căn chưa ngộ,
thuyết thêm một lần nữa
thành ra là vòng sau.

Hỏi: Thuyết trước và trước sau không khác, vì sao thuyết trước
là vì người lợi căn, thuyết sau là vì người độn căn?
Đáp: Đại ý
là như nhau, trong đó chuyển đổi hình thế nên người Độn căn nghe xong vẫn đắc liểu ngộ, cũng như cùng một loại
nghóa, dùng từ ngữ này để nói về nó nhưng
chẳng hiểu, đổi dùng cách khác giải thích nó thì ngộ hiểu giống như cùng một loại gạo, nấu một
món thức ăn thì chẳng
ăn được, đổi nấu món khác thì ăn được, tuy đó là
sự việc gần, nhưng là đại thể khi
Thánh Nhân chế tác.
Bát-nhã là cùng một pháp,
Phật thuyết nhiều thứ danh từ, tùy lực của chư
chúng sanh,
vì họ mà đặt chữ khác
tức là làm chứng điều trên vậy.
Ý tiếp theo là:
Vậy trước tận duyên, vòng
sau tận quán.
Vòng trước tận duyên là:
Chính là dạy cho
Bồ-tát vô sở đắc phát tâm
phá Hữu sở đắc phát
tâm, cho đến Vô sở đắc tu hành (tu hành trong phạm trù vô
sở đắc) phá
Hữu sử đắc tu hành, đó là tận duyên.
Nay chương này nói rằng:
Không có người phát Bồ-đề tâm, cũng không có người
tu hành,đó là Tận quán.
Luận nói: Ở trong nội tâm tu hành còn tồn ta là Bồ-tát, đây tức là chướng ở tâm, trái với Đạo bất Trú.
Viết ra kinh luận này, há lại nói
suông ư! Vì vận duyên cho nên Vô Duyên, vì tận quán nên vô quán.
Vô duyên vô quán, chẳng biết lấy gì để đặt tên cho nó, khen ngợi gượng đặt tên là
chánh quán.
Chánh quán tức
là Bát-nhã,
tức là kim Cang. Lại nữa,
vòng trước chính là nói về Quán hạnh, vòng
sau là trừ quán chủ, cho
nên Đại Trí Luận khi giải thích tập ưng phẩm
nói: “Hỏi rằng: trước đã nói về
sinh và pháp cả hai đều không.
Nay vì sao
lại nói về sinh không?
Đáp: Trước là phá hai bệnh sanh và pháp, nói
rằng Sanh và pháp cả hai đều không, nay là phá người
quán không”.
Nếu vô mà luận thì kinh có mười
lăm chương, nếu
Hữu mà luận thì kinh gồm
có mười sáu chương, có
thêm một chương Tín Thọ.

Hỏi: Thuyết vòng trước đã chia ra ba môn:

1. Bát-nhã Thể Môn; Tín Thọ Môn;
3.Công Đức Môn. Nay vòng sau là hội sau cũng có thể chia ra như vậy được không?

Đáp: Theo
Luận, kinh cũng có thể chia ra như vậy, môn thứ
nhất tức là Bát-nhã
Thể Môn, Tín Thọ là môn thứ hai, từ “Tam Thiên
Thế Giới Tu Di Sơn thất
bảo tụ” trở về sau là công đức môn, nay xét
hình thế thì có hơi khác
với vòng trước, cho nên chẳng chia ra ba môn, chỉ y theo mười lăm chương liên hoàn tương
sinh nhau mà giải thích mối nghi và những câu hỏi, lấy đó làm thứ đệ, chương một chia ra hai
phần; trước hỏi,
sau đáp, nếu dựa theo
Hội sau để xét thù ý hỏi giống với
trên: “Xưa nay chia y theo
Bát-nhã, chẳng thành phát tâm, tu hành, cho
nên nay thỉnh hỏi nghóa
của phát tâm, tu hành”. Nếu dựa theo không
quán mà xét thì câu hỏi
trước là để thành về phát tâm, tu hành. Câu hỏi
sau
là để mẫn
(nhận chìm, dập tắt) phát tâm, tu hành. Hỏi:
Câu hỏi trước là để thành về phát tâm, tu hành, câu hỏi
sau
là để mẫn về phát
tâm, tu hành, chúng chẳng trái ngược nhau sao? Đáp:
Rốt cuộc cũng để thành cùng một ý mà thôi.
Do nhờ mẫn phát tâm mà thành
phát tâm vây. Nếu thấy rằng có phát tâm thì
chẳng thành phát tâm, do vậy câu hỏi trước đến là để thành phát tâm cũng
tức là Mẫn phát tâm.
Bây giờ Mẫn phát tâm tức là phát tâm.

Trong phần Phật đáp, chia ra hai phần: phần đầu là lặp lại câu hỏi để tỏ rằng phát tâm tức nghóa là
Duyên tận. Từ “
Vì cớ sao?
Thật không có kẻ phát tâm”
là tỏ về tận quán.

Hỏi: Câu trả
lời của Phật khác với câu trả lời trước như thế nào?
Đáp: Trước
chỉ là tận Duyên, nay Duyên và Quán đều tận,
khác ở chỗ đó. Lại
nữa, trước là rộng đáp cả bốn câu hỏi, nay là lược đáp, chỉ đáp về phát tâm, về phát tâm đã vậy, ba câu hỏi kia cũng thế.
Vì để tỏ rõ rằng vòng
thuyết sau là lược thuyết, một ý nữa rằng khi mới
phát tâm thì Duyên và
Quán đều dứt, huống nữa là khi tu hánh mà có
Hữu sở đắc nữa sao?

“Ư Ý Vân Hà? Như Lai Ư Nhiên Đăng Phật Sở…” là chương
thứ hai. Luận về sinh
khởi, rằng: Nếu đã không có Bồ-tát phát tm6 thì
nay đâu có Bồ-tát được
thọ ký? Đã có người được thọ ký, ắt có kẻ
đã phát tâm.
Bởi thọ ký là Quả, phát tâm là Nhẫn,
sao thể có quả mà lại
không có Nhân? Đây thật
ra là để phá Ngã kiến, Nhơn kiến thuộc Hữu sỡ
đắc mà thôi.
Trước đã phá
Nhơn kiến về phát tâm, nay là phá
Nhơn kiến về thọ ký.
Đoạn văn này có tám Bồ-đề, chia ra làm hai phần:
1.Có năm Bồ- đề, dẫn chuyện thời
xưa kia liểu ngộ không có Bồ-tát được thọ ký
để giải thích mối nghi
ngờ;
2. Có ba Bồ-đề, dẫn chuyện hiện tại Phật
quả đắc Bồ-đề để
giải thích mối nghi ngờ.

Trong phần thứ nhất chia ra ba phần:


1.Phật hỏi;
2.Tu Bồ-đề đáp;
3. Phật thuật thành, phần một và phần hai thì như văn kinh đã nói. Trong phần ba, Phật kể để giải thích, có ba cú Bồ-đề, chia ra làm
bốn ý:

1. Nói thẳng rằng; lý thật vô tướng, cho nên là vô sở đắc;
2. Từ câu “Nhược Hữu Pháp …”, đây là phản giải thích…”, nếu Hữu Sở Đắc
thì chẳng được thọ ký;

3. Từ “Thật Vô Hữu Pháp …” là thuận giải thích, vì vô sở đắc nên mới được thọ ký;
4.Từ “Hà Dó
Cố…” là giải thích nghóa
vì vô sở đắc nên mới
được thọ ký. Nói rằng: “Vì sao vô sở đắc mới được thọ ký?”
Giải thích rằng:
“Như Lai Giả,
Tức Chư Pháp Như Nghóa”, vì thể Như cho
nên gọi là “Như Lai”. Cũng vì thể Như cho nên gọi
là

“Đắc Ký”, ở trong Như, há lại có pháp để có thể đắc hay
sao? Nếu
có đắc thì chẳng thể
(hội) Như, chẳng thể (hội). Như thì chẳng gọi là Như Lai, củng chẳng được thọ ký.
Nghi rằng: Nếu không có
Bồ-tát được thọ ký thì hiện nay
sao lại có
Phật đắc Bồ-đề? Vì hiện nay thật có
Phật quả đắc Bồ-đề, tức là
Phật có Bồ-tát được thọ ký và phát tâm. Đây thật ra
là từng cách một để
phá ngã kiến, Nhơn kiến thuộc Hữu Sở Đắc mà thôi, cho nên kinh nói:
“Bồ-đề tâm kiến, thọ ký kiến,
Phật kiến, Bồ-đề kiến, Đoạn kiến,
Thường kiến”, vẫn là cùng một nghó mà thôi câu
“Thật không có Phật
đắc Bồ-đề”: Khi mới phát Bồ-đề Tâm và khi được thọ ký đã liểu ngộ
Vô sở đắc, huống nữa là khi đạt đến
Phật quả lại còn
có Ngã Nhơn đắc Bồ-đề
nữa sao? Câu “Như Lai Sở Đắc Tam Bồ-đề
Vô Thật Vô Hư”; trước
là phá Hữu kiến, nay là phá vô kiến, tỏ rằng
Phật đắc Tam Bồ-đề là
lấy vô sở đắc làm đắc, sao lại chẳng đắc?
Triệu sư nói: đạo huyền ở tại tuyệt vực, chẳng đắc mà đắc vậy”, tức là nghóa
đó. “Vô Thật Vô Hư”;
trước là chê trách Hữu kiến, vô kiến, nay cùng
hợp lại kết luận là
phi Hữu phi vô. Vì không có cái đắc thuộc về Hữu Đắc, cho nên nói
là “Vô Thật”, vì chẳng phải không có cái Đắc thuộc
vô Đắc, cho nên nói là
“Vô Hư”.Ý của luận là vậy.
“Thị Cố
Như Lai Thuyết Nhất Thiết Pháp Giai Thị Phật Pháp; Đây là thành nghóa
phi thật phi hư ở trên, hư dối chẳng có mà thôi.
Vì thể (hội) tất cả
pháp là Như, cho nên gọi đó là Như Lai, cho nên tất
cả pháp Như tức là Như
Lai, cho nên nói rằng: “Nhất Thiết Giai Thị
Phật Pháp” (tất cả đều là Phật pháp).
“Tức Phi
Nhất Thiết Pháp”:
Tất cả những pháp điên đảo,
đó chẳng phải là sở
chứng của Như Lai, cho nên nói rằng: “Tức phi
nhất thiết pháp”. Vì
tất cả Như, đó là Như Lai, cho nên “phi vô”. Vì tất cả điên đảo chẳng phải là
Như Lai, cho nên
là “Phi Hữu”.
Vì vậy mà
thành “phi vô phi hữu”
ở trên. Đó vẫn là nghóa của Hữu sở vô và vô
sở
hữu trọng Đại mà thôi,
bởi vì vô sở hữu gọi là Đại Niết-bàn, cho nên
gọi là “Như Lai”. Hữu Sở Vô là điên đảo sinh
tử, cho nên là “Phi Như Lai”.

“Thị Danh Nhất Thiết Pháp”; trở lại kết luận “tất cả pháp Như”. Hỏi:
Hai câu trên đã đủ,
sao lại còn dùng thêm câu
sau để kết
luận?
Đáp: Câu
(cú) đầu tỏ thẳng rằng tất cả pháp là Như Lai, hai câu

tiếp theo là
tách biệt về Hữu và Vô, câu đầu tỏ rằng vô (không có)
tất cả mọi điên đảo,
câu tiếp tỏ rằng có (Hữu) tất cả pháp Như. Hỏi:
Vòng trên nói về
Nhiên đăng Phật, và vòng này nói về
Nhiên Đăng Phật, có gì khác nhau?
Đáp: Trước
là do để thành nghóa bất khả thủ, bất khả thuyết
mà đến, nay là do để
thành nghóa không có Bồ-tát mà đến. Lại nữa, trước là lược nói về nghóa, từ đây về
sau tám
Bồ-đề là rộng tỏ về nghóa.
Theo giải thích của luận,
trong phần Phật đáp, kệ của luận nói rằng: “Dó hậu thời thọ ký,
Nhiên đăng hành
phi thượng”, luận
sư giải
thích rằng; có bốn thời
Nhiên đăng, bốn thời thọ ký, đó là
Tập chủng, Tính Chủng, Đạo chủng và
Sơ Địa, Nhiên Đăng trước là
Thời Tập chủng. Nay đây là Tính chủng và Đạo chủng hai thời
Nhiên đăng. Trong đó chỉ là
Danh tự thọ ký, chưa đắc
chơn vô thọ ký, cho nên nói à “Vô hứu pháp đắc
Bồ- đề”. Nếu ở thời
này đắc đắc Chơn Vô Sanh ký thì thời Nhiên Đăng
sau chẳng còn cho thọ ký
nữa, ở đây là giải thích cái Vô sở xuất. Luận
nói thằng rằng: “Dó hậu
thời thọ ký, Nhiên Đăng hành phi thượng”, lời nói đó tự nó khó hiểu, cũng không có bốn thời thọ ký, bốn thời
Nhiên Đăng, hơn nữa dù cho có nghóa như trên thì với văn nghóa, tướng đều
chẳng thuận, cho nên ở
đây chẳng giải thích thoe nghóa trên.
“Thí Như
Nhơn Thân Trưởng Đại…”;
Chương thứ ba,
kinh luận không có phần sinh
khởi. Xét đoạn văn này nêu ra Sơn Vương dụ
cho pháp Thân để thành
nghóa Bồ-đề phi hữu phi vô ở phần trên mà thôi, pháp thân thì không có tất cả hoạn nạn, cho nên là
Phi Hữu. Có đủ tất
cả công đức, cho nên
là phi vô, mà Bồ-đề đã là phi hữu phi vô, nên
pháp Thân cũng phi hữu phi vô.

Văn có hai phần:

1. Phật nêu ra Đại thân để hỏi, như văn;
2.Tu Bồ-đề đáp rằng: “Như Lai Thuyết Nhơn Thân Trưởng Đại”. luận nói rằng: Phật lấy Chơn Như làm thân. Vì hai nghóa mà gọi là Đại:


1.Khắp tất cả Xứ;
2. Đủ tất cả công đức. Hỏi: Pháp thân vì sao khắp tất cả xứ?
Đáp: Kinh Hoa
Nghiêm nói: “Vô tận Bình Đẳng Diệu Pháp
giới thảy đều tràn đầy
thân Như Lai. Thân Như Lai chưa từng lớn hay
nhỏ, khắp hay chẳng khắp.
Vì chúng sanh mà khen ngợi đó là Đại mà thôi.
“Tức Phi Đại Thân”; vì không có mọi hoạn lụy.
Luận nói: Viễn ly phiền não chướng và
trí chướng, gọi là “phi thân”.

“Thị Danh Đại
Thân”; đủ tất cả mọi công đứng.

Cú (câu) đầu tỏ thẳng là Đại thân, câu tiếp theo là vì không
có hoạn lụy, cho nên là
phi Hữu. Câu tiếp theo nữa là vì có chúng đức
cho nên là phi vô.

Hỏi: Khác với Sơn Vương ở phần trên như thế nào? Đáp:
Trước là vì hội trước,
sau là vì
hội sau.
Lại nữa, trên là
thành giữa không có thủ
thuyết, nay là để thành nghóa Bồ-đề phi hữu phi vô,
trên là nói về
Báo Phật, nay là nói về pháp thân Phật, trên là người
mê hoặc cho rằng khi mới
đắc Phật, cho rằng có Bồ-đề để có thể thủ,
cho nên đó là Báo Phật.
Nay nói thẳng rằng Thể của pháp thân là phi
hữu phi vô, cho nên đó là pháp thân.

“Bồ-tát Diệc
Như Thị…”, đây là chương thứ tư.
Về vấn đề nguyên do có đoạn văn này.
Luận phần sinh khởi nói:
Nếu phần trên đã
nói không có Bồ-tát
phát tâm, không có được thọ ký, vừa lại không có chủ Phật đắc vô
thượng Bồ-đề,
Nếu Nhân và
Quả đều bất khả đắc thì
chúng sanh cũng chẳng nên
nhập Niết-bàn, cũng không có những
sự việc
Tịnh Phật Thổ thì Bồ-tát
vì sao lại muốn thành tựu chúng sanh khiến
nhập Niết-bàn, tu hạnh
Tịnh Thổ? Đáp thật ra là tâm Hữu sở đắc, trãi pháp mà
sin ra nghi ngờ, cho nên cũng trãi theo từng pháp mà phá, vì
phá chưa xong, cho nên
sinh ra
chương này.
Câu “Bồ-tát cũng như vậy”; đây là
Bồ-tát thành tựu
chúng sanh,
Bồ-tát Tịnh Phật Thổ, cũng
như Bồ-tát phát tâm và
thọ ký ở phần trên đều bất khả đắc, cho nên nói là “Diệc
Như Thị” (cũng như vậy). Đây cũng là trên câu
Bồ-đề pháp thân Hữu và Vô, bất
khả đắc, cho nên cầu Bồ-tát hữu vô cũng bất khả
đắc, cho nên nói rằng “cũng như vậy”.

Trong đoạn này có ba cú kinh:
1.Phá Bồ-tát thành tựu chúng sanh.


2. Phá Bồ-tát Tịnh Phật Thổ;
3. Kết nghóa Bồ-tát chơn chánh. Hỏi: Trên đã có hai chỗ nói về Diệt độ chúng sanh, có gì khác với ở đây?

Đáp: Kinh đầu
tiên đã nói về Diệt độ chúng sanh là để trả lời
về Bồ-đề tâm. Tiếp đó
vòng thứ hai, đầu tiên là do để trả lời về Mẫn
Bồ- đề tâm. Nay ở đây là do vì để phá nghóa
Bồ-tát thàn tựu chúng
sanh
mới có đoạn văn này. Hỏi:
Phần trên đã nói về
Tịnh Thổ, có gì khác với
Tịnh Thổ ở phần này?
Đáp: Phần
trên là để thành nghóa vô thủ vô thuyết, ở đây là tỏ
về Bồ-tát vô (không
có) Tịnh Thổ, cho nên khác.

“Nhược Bồ-tát Thông Đạt Vô Ngã Pháp Giả”; đây là cú thứ ba, kết danh
chánh Bồ-tát, ý của câu văn này có gần có xa, ý gần là từ đầu vòng thứ hai đến đây, nói rằng không có
Bồ-tát phát
Bồ-đề tâm, không có Bồ-tát được
thọ ký, cho đến ở đây nói rằng không có Bồ-tát
thành tựu chúng sanh tịnh
Phật thổ, người nghe vậy sinh ra nghi ngờ; nếu
vậy đúng phải đều
không có Bồ-tát. Vì vậy mà giải thích rằng; do bới
liểu ngộ không có
Bồ-tát nên mới là Bồ-tát, thấy có Bồ-tát thì chẳng
phải là Bồ-tát. Ý xa là xuyên
suốt cả bộ kinh, kinh này thủy chung đều tỏ
rõ rằng không có Bồ-tát, phá cái kiến (chấp) về
Ngã và Nhơn, nếu liểu ngộ được không có Bồ-tát, mới là Bồ-tát.
Thấy có Bồ-tát, thấy hữu
(có) tức là phàm phu,
Ngã kiến chẳng phải là Bồ-tát. Hỏi:
Người liểu ngộ không có
Bồ-tát (vô Bồ-tát), đó là biết
không có ngã, Nhị thừa
cũng ngộ vô ngã, vì sao chẳng gọi là Bồ-tát? Đáp:
Luận nói rằng: ngộ hai loại vô ngã mới gọi là Bồ-tát,
Thanh Văn chỉ ngộ
Nhơn vô ngã, cho nên chẳng gọi là Bồ-tát.
Lại nữa, Bồ-tát biết Ngã và Vô
ngã là bất nhị (chẳng hai khác) cho nên gọi là
Bồ-tát. Nhị thừa thấy
Ngã và Vô ngã là khác nhau, người bị hai kiến đó
chẳng phải là Bồ-tát.

“Ngũ Nhãn….”
Là chương năm, nguyên do có văn này đến, có hai ý:

Ý gần là do từ đoạn văn chương bốn trên mà
sinh ra, bốn chương

trước đều
chẳng thấy Bồ-tát, thời hội bèn nghi rằng; Nếu Như
Lai nói rằng không có cái bị thấy thì đúng phải không có mắt, nếu có mắt thì
vì sao lại chẳng thấy, cho
nên nêu ra “ngũ Nhãn” (năm loại mất) để đáp. Nay
nói “chẳng thấy”, chẳng phải là không có mắt mà
chẳng thấy, năm loại mắt đều thấy rõ ràng nhưng mà không có cái bị thấy.
Như kinh Tịnh Danh, chương A Na Luật
nói rằng: “Có Phật Thế Tôn đắc Chơn Thiên Nhãn, thường thấy chư pháp, chẳng nhờ vào
hai tướng”.
Kinh Đại phẩm lại nói rằng: “Năm mắt ta còn chẳng thấy chư pháp, huống nữa là
phàm phu không có mất mà
nói là đắc Bồ-đề sao?

nguyên
do xa mà sinh ra; Kinh từ đầu đến đây đều tỏ rằng vô đắc vô kiến, cho nên nay có phần văn này.
Lại nữa, trên là phá
Hữu kiến, cho nên nói
Vô kiến. Nay phá vô kiến, cho nên
Hữu kiến chưa
từng kiến hay bất kiến. Nghóa của Ngũ nhãn riêng
biệt, cần phải giải
thích, nhưng nay lại bày tỏ con số và ý. Mà năm
nhãn là dựa theo năm loại người mà có năm nhãn, đó là:
Người thì có
Nhục Nhãn, Thiên thì có
Thiên Nhãn, Nhị Thừa Kiến Tứ Đế thì có
Huệ Nhãn, Bồ-tát Chiếu Tam Thừa căn tính, thuyết tam thừa pháp, có pháp Nhãn,
Phật có Phật Nhãn. Tiếp nữa là dựa theo hai loại người;
Người Nhân thì có bốn Nhãn, người quả có một nhãn.
Người Nhân có bốn nhãn, như kinh Nhơn
Vương tán thán
Bồ-tát đắc Tứ nhãn ngũ thông, người quả một nhãn, tức là
Phật có Phật nhãn. Tiếp nữa là nói về một người có đủ cả
năm nhãn, tức là Phật.

Hỏi: Vì sao
cụ túc đủ cả ngũ nhãn? Đáp: Đây là tác dụng
sai biệt của
Vô sai biệt. nói chướng nội Cảnh là nói theo
Phật trí, cho nên gọi là
Nhục Nhãn, nêu chướng ngoại
cảnh là nói theo
Phật trí, cho nên gọi là
Thiên Nhãn. Dựa theo
Nhị Huệ ảnh, gọi là Huệ
Nhãn. Kinh Vô Lượng Thọ nói: “Huệ Nhãn thấy
chơn cảnh, thấy chơn cảnh
gọi là Huệ Nhãn”. Kinh Đại phẩm, trong
phẩm Văn Sanh nói; “Huệ
Nhãn không có pháp nào chẳng thấy”, lại còn nói rằng “nhưng mà vô
sở kiến”. Đại trí
Luận nói: “Đủ cả
Tổng Tướng Huệ và Biệt Tướng Huệ,. Gọi là
Huệ Nhãn”, vì vậy mà biết rằng
Huệ Nhãn có đủ cả hai Huệ.
Pháp nhãn thì có thể biết được (chẳng cần giải
thích thêm). Bốn Nhãn
chẳng liểu hiểu, Phật nhãn liểu hiểu, cho nên gọi
là Phật Nhãn, cũng thấy
Phật Tính cho nên gọi là Phật Nhãn.
“Tu Bồ-đề,
Hằng Hà Trung Hữu Sa”:
Chương này là để
thành Ngũ Nhãn.
Theo Luận sư
sinh khởi đoạn văn này
sinh ra là do vì có
mối nghi cho rằng; Năm
Nhãn thì ít mà cảnh thì nhiều, sao lại, có thể dùng năm nhãn để biết nhiều cảnh?
Cảnh đã là nhiều thì đúng phải
Nhãn cũng nhiều, nhưng nay
thì Nhãn lại ít sao thể biết hết nhiều cảnh?
Vì mối nghi đó mà nay
nói rằng Nhãn tuy ít nhưng có thể biết khắp tất
cả mọi cảnh.
Luận không có giải thích như thế, nay ở đây giải thích như thế cũng chẳng hề hấn gì.
Chỉ biết rằng trên kia đã nói về
Ngũ nhãn, nay
ở đây mới xuất ra cảnh sở chiếu.

Hỏi: trước kia đã nêu Hằng Hà, nay tỏ Hằng hà, có gì khác
nhau không?
Đáp: trước
kia là để thành so sánh với bốn câu kệ mà nêu
Hằng hà, nay là những
cảnh do Năm Nhãn soi chiếu mà nêu hằng Hà.

Hỏi: Cảnh đã
là nhiều, vì sao chỉ nói là tri tâm (biết tâm)? Đáp:
Có hai ý:
1.Rộng và lược, trước kia đã nói rằng vì Nhãn (thuộc) Năng chiếu là Rộng, cho nên tỏ đủ cả Năm Nhãn. Nay nói rằng cảnh (thuộc)
Sở chiếu là lược, cho nên chỉ nói tâm;
2.tâm không có hình, không có xúc chạm, khó biết nhất. Nay nêu ra cái khó biết của nó còn biết dể để có thể nói.
“Như Lai
Thuyết Chư Tâm”: Rằng Như Lai thấy tâm tất cả
chúng sanh chỉ là
Hành trong điên đảo, từ đó là “phi tâm” chẳng hành ở
trong chánh quán.

“Thị Danh Vi
tâm”; kết về tâm điên đảo.

“Tam Thế Tâm”; sở dó có đoạn văn nói về tâm trong ba đời (Quá khứ, hiện tại, vị lai) là vì để
giải thích, kết thành nghóa của
tâm điên đảo.
Vì sao gọi là tâm điên đảo?
Vì ba thời cầu tâm bất khả đắc,
nhưng chúng
sanh lại thấy là tâm điên đảo?
Vì ba thời cầu tâm bất khả
đắc, nhưng chúng sanh lại
thấy là có tâm đó là không có (vô) mà cho là
có (Hữu), cho nên gọi là Điên đảo.
“Tu Bồ-đề,
Mãn Tam Thiên Thế Giới Thất Bảo”; có đoạn
văn này đến là vì để
giải thích mối nghi, nghi rằng phần trên nói rằng
Phật biết tâm chúng sanh
đều là điên đảo thì tâm điên đảo làm những
hành như Bố thí,.. đều
là điên đảo, nếu vậy thì đúng phải không có
Nhân để thành Phật, đã không có
Nhân để thành
Phật thì đúng phải không
có quả Phật. Vì vậy mà
giải thích mối nghi đó rằng; Bố thí,… bằng tâm
vô sở đắc tức là
Nhân để thành Phật, đã có Nhân Phật thì có quả Phật.

Hỏi: Do đâu mà có “bất điên đảo”? Là do từ “Điên đảo” mà
đắc “Bất điên đảo”
hay là do từ “bất điên đảo” mà đắc “bất điên đảo”, cả hai điều trên đều bị lỗi; nếu do từ “Điên Đảo” mà
sinh ra
“bất điên đảo” thì “Đảo”
là Nhân của “bất Đảo”. Nêu do từ “bất điên đảo”
mà sinh ra “bất điên đảo” thì “bất điên đảo”
(sẽ bị mắc lỗi) là
không có Nhân. Đáp:
Kinh Đại Phẩm,
Tam Huệ phẩm, Phật đáp câu hỏi
đó; “Chẳng” do từ “Hữu Đắc” mà
sinh
ra “Vô Đắc”, chẳng do từ
“Vô Đắc” mà
sinh
ra “Vô Đắc”, vì “Hữu Đắc” và “Vô Đắc” là bình đẳng, cho
nên đó là Vô Sở
Đắc”, tức là sự đó vậy.

Hỏi: Trên đã
nói Tam Thiên Thế giới thất bảo, có gì khác với ở đây. Đáp:
Thất bảo trước kia là
so
sánh với bốn câu kệ,
Thất bảo ở đây

là Nhân để thành Phật.

“Nhược Phước Đức Hữu Thật”; Đây là giải thích mối nghi.
Nghi rằng; phần trên là
Tam thiên thất bảo, phần này cũng vậy. Vì sao
đây lại là Nhân để
thành Phật? Vì vậy mà giải thích rằng; Nếu phước
đức có thật thì ở
đây nói là “Hữu đắc phước đức”, vì phước đức là Vô, nên ở đây nói rằng “Vô Đắc
Phước Đức”, cho nên đó là
Nhân để thành Phật.
“Tu Bồ-đề, Ư Ý
Vân Hà, Phật Khả Dó Cụ Túc Sắc Thân…”; là chương thứ sáu. Hỏi:
Từ trên đến đây, có ba chỗ nói về
Sắc thân, có gì khác nhau? Đáp: là đầu tiên nói về
Sắc thân là để tỏ rằng tường hảo thân khác với pháp thân.
Tướng Hảo Thân thì có ba tướng.
Pháp thân thì không
có ba tướng. Lần thứ
hai là để thành nghóa về hai Nhân hơn kém; hai
quả của hai Thân đã là
hơn kém thì hai Nhân của hai thân cũng phải là
hơn kém, để thành nghóa
so sánh đó mà có đoạn văn lần thứ hai nói về
sắc thân. Có đoạn văn
lần này là để phá cái thấy (kiến chấp) cho rằng
hai thân là cùng một, là
khác nhau (nhất và dị). Hai chỗ nói về sắc thân ở
phần trên là nói về
sự khác nhau giữa hai thân.
Suy theo dòng chảy
của ngôn ngữ thì ý nói
rằng: Tướng Hảo Thân (thuộc Hữu) khác với
pháp thân đó, do từ ý nghóa
Như Lai bổn tích khác nhau, tam
Phật khác nhau. Vì vậy mà chương
này là để phá Nhất kiến (cho rằng là hai thân cùng một như nhau) và
Dị kiến (cho rằng hai thân là
khác nhau).
Luận có hai bài kệ; nữa phần
trên của bài kệ đều nói rằng; “Pháp thân tất
cánh thể, phi bỉ Tướng Hảo thân”, đây tức là
phá Nhất kiến về hai thân (cho hai thân là cùng một), ý nói rằng
Tướng Hảo Thân thì có tướng tốt,
còn pháp thân thì không
có tướng tốt, hai thân có khac 1nhau sau lại có thể nói là cùng một?
Nữa phần trên của bài kệ
sau nói rằng: “Bất ly
ư pháp thân, thử nhị phi bất
Phật” (chẳng lìa khỏi pháp thân, hai thân đó
chẳng thân nào là chẳng
phải Phật), đây là phá Dị kiến (kiến chấp cho rằng hai thân kia là
khác nhau), đâu có chuyện tách lìa khỏi tướng
Hảo Thân mà có riêng một
pháp thân khác nhau? Cho nên nói rằng “Hữu Nhị phi bất Phật”.

Hỏi: Hai thân
nhất định là cùng một (định nhất) hay nhất định
là khác nhau (định Dị),
phi nhất phi dị sao? Đáp: chư pháp không có tướng nhất định, nhưng lại có đủ cả
ba phương tiện; ngày xưa,
Đức Phật nói rằng Tướng Hảo Thân cũng sinh diệt, ngũ phần pháp thân cũng
sinh diệt, cả hai thân đều cùng
là sinh diệt, tức là mang ý nghóa của cùng
một (Nhất).
Tiếp đến là kinh này, hai chỗ ở phần trên, Đức
Phật nói về
sự khác nhau giữa hai thân; tướng
Hảo Thân thì có
sinh diệt, pháp thân vô vi không có
sinh diệt, đó nghóa
là khác nhau (Dị). Nay ở
đây chương này phá cả hai; Nhất và Dị, do
vậy, Phật có đủ cả ba
loại phương tiện. Hỏi: ngày xưa vì
sao Đức
Phật thuyết phương tiện
“Nhất”, đến nay ở đây vì sao
lại thuyết “bất Nhất bất Dị”?
Đáp: Ngày
xưa (thời Phật mới đắc đạo) vì để phá Thường
kiếm mà nói rằng hai
thân của Phật đều là sinh diệt vô thường. Cho nên
hai thân là Nhất (cùng một), người Nhị Thừa bèn
cho rằng là Nhất (cùng một), phần đầu của kinh này nói rằng hai thân
sinh và bất
sinh là
Dị (khác nhau), thời hội bèn cho rằng
Tiểu Thừa hai thân là Nhất, Đại thừa hai thân là Dị, cho nên nay phần này phá cả
Nhất và Dị.
Người được ý thì cả ba đều
hội đạo lợi vật, người chẳng đạt thì đều là điên đảo
hý luận, phá kiến giải
về hai thân là Nhất là Dị đã vậy, phá pháp thân
là Hữu sắc, là vô
sắc cũng như vậy.
Luận nói rằng: nó vừa
Vô vừa Hữu,
vì pháp thân thì tuyệt
tướng nên chẳng thể nói pháp thân có tướng hải.
Vì lìa khỏi Thân tướng
hảo thì chẳng có một pháp thân nào cả nên chẳng
thể nói là
pháp thân không có tướng hảo.

Cái gọi là “Cụ Túc Sắc Thân”; duy chỉ Phật một người tận
cả cái đẹp của hình tướng, cho nên nói là “Cụ Túc”.
“Như Lai
Thuyết Cụ Túc Tức Phi Cụ Túc”. Đây là phá
Nhất kiến (phá cái thấy cho rằng là cùng một), ý rằng
sắc thân chẳng phải là
pháp thân, sao có thể là cùng một.

“Thị Danh Cụ
Túc”; đây là phá Dị kiến, đâu có chuyện lìa
khỏi Tướng chung và
tướng riêng của thân là khác nhau mà thôi.

“Ư Ý Vân Hà, Như Lai Hữu Sở Thuyết pháp Bất…”
Đây là
chương thứ bảy. Vì để phá mối nghi pháp thân có
thuyết pháp. Nghi rằng:
Nếu Cụ Túc sắc thân chẳng phải là pháp thân, thì
sao lại nói
Như Lai có chỗ thuyết pháp?
Vì vậy mà
Phật phá rằng:
“Tu Bồ- đề! Ông đừng nói rằng
Như Lai pháp thân có
sở thuyết, nếu nói
Như Lai pháp thân có
sở thuyết tức là báng pháp thân.
Vì pháp thân phi
sắc, cho nên pháp thân
phi thuyết. Vì sao lại thuyết một cú này. Vì để
phá mối nghi cho rằng pháp
thân vô thuyết. Nếu nói rằng pháp thân
chẳng thuyết, tướng hảo
thân thuyết, điều này cũng chẳng đúng! Phần tên
tỏ rằng chẳng thể lìa
khỏi tướng Hảo Thân mà có riêng pháp thân, thế
rồi bèn cho rằng pháp
thân không có tướng hảo. Cũng chẳng thể lìa
khởi Tướng hảo thân
thuyết mà có pháp thân thuyết, rồi bèn cho rằng
pháp Thân không có thuyết.

Hỏi: Vì sao
biết kinh văn như vậy?

Đáp: Kệ của
luận nói rằng: “Như Phật, pháp cũng vậy” mới
biết nêu Phật để ví cho pháp.

“Vô Pháp Khả Thuyết Thị Danh Thuyết Pháp”; đây là phá
thêm về mối nghi ngờ;
người ta nghe nói pháp thân có thuyết pháp, bèn cho rằng có pháp để thuyết.
Vì vậy mà nay giải
thích rằng:
Tuy vẫn là thuyết pháp nhưng
không có pháp để thuyết, giả danh gọi đó là
thuyết pháp mà thôi.
Trong luận, tiếp theo chương này còn có một chương nói về Tín Thọ.

Hỏi: Phần trên đã nói về Tín, nay cũng nói về Tín, hai tín này
có gì khác nhau? Đáp:
Tín ở phần trên là
Tín nhân quả
tham nghóa.
Tín ở đây là
tin rằng Như Lai tuy thuyết
nhưng Vô Sở thuyết ở trên.

Hỏi: Hạng người nào có thể tin được pháp này?
Đáp: Luận
kệ nói rằng; “Phi chúng sanh chúng sanh, phi
Thánh phi bất Thánh”;
người này là phi phàm phu chúng sanh, cho nên nói là “phi
chúng sanh”, mà là
Thánh Thể chúng sanh, cho nên nói là
“Chúng sanh”.
Vì phi chúng sanh, cho nên
là “Phi Thánh”, đó là
Thánh Thể chúng sanh, cho nên
nói là “Phi bất Thánh”.

Hỏi: Nếu nói
rằng phàm phu chẳng tin thì chẳng thể vì phàm phu mà
thuyết, Thánh Nhơn tin thì chẳng cần vì thánh nhơn mà
thuyết kinh này, nay thuyết kinh này thật là vì hạng
người nào mà thuyết?
Đáp: Xét
theo ý ở đây thì phàm phu có đủ điên đảo, Hữu
sở đắc chẳng thể tin hiểu nổi, đây là những chúng
sanh quen với quán vô
sở đắc mới có thể tin hiểu.
Những chúng
sanh đó là hạng người mong vọng về
Hữu sở đắc, cho nên gọi là
“phi chúng sanh”.
Vì chưa cụ túc
liểu ngộ, nên là “phi bất chúng sanh”.
“Ư Ý
Vân hà….”; là chương thứ tám.
Xét về sinh khởi là do từ chương thứ hai trên mà
sinh ra
chương này.
Kinh chương thứ hai
trên nói rằng: “Phật
không có Bồ-đề để đắc, nay vì sao lại có cấp bậc,
ngôi vị hạnh? Như nói
rằng do từ giai vị Thập Tín rồi đạt đến giai Vị
Thập trú, từ Thập Trú
đạt đến Thập hạnh, từ Thập Hạnh đạt đến Thập
Hồi Hướng, Thập Địa.
Đã có tiến hạnh cấp bậc thì đúng phải Hữu Sở
Đắc. Do Văn gần sinh ra
là; Tướng Hảo là xét về Thân nghiệp, vô sở thuyết là biện về
khẩu nghiệp, nay phần nay đắc
Bồ-đề là nói về ý
nghiệp, Phật đã vô
sở thuyết thì đúng phải vô
sở đắc, nay thật
Hữu sở đắc
thì đúng phải thật Hữu sở thuyết. Hỏi:
Trong vòng đầu đã nói rằng
Phật vô sở thuyết, vô đắc
Bồ-đề, khác với vòng
này ra sao?

Đáp: Hai Hội
trước và sau là hai duyên lợi và độn, hai nghóa này xuyêt
suốt cả mười
lăm chương.
Nhưng văn phần này và
Văn phần trên có khác nhau về khai hợp, có khác nhau về lai ý (ý đến).
Khác nhau về lai ý là; vòng trên
nói rằng Thích Ca là Hóa Phật, là để phá mối
nghi thật thuyết.
Nay nói rằng chẳng thể nói rằng pháp thân
Hữu thuyết, pháp thân vô thuyết, để phá mối nghi về nghóa của pháp thân
Hữu thuyết, pháp thân
vô thuyết. Trên là tỏ rằng vô đắc Bồ-đề để phá mối nghi
Thật đắc, nay nói rằng
Vô Đắc là để phá mối nghi nêu ra
Nhân hành cấp bậc, chứng
quả thật đắc. Lại nữa, phần trên nói rằng Như
Lai Hữu sở thuyết
sao?
Có Bồ-đề đắc
sao? Đó là đắc và thuyết, hợp lại với nhau mà luận.
Nay thì khai Đắc và
Thuyết ra thành hai chương
kinh; chương kinh nói về
vô sở thuyết chương kinh này tỏ về vô sở đắc.
Văn chia ra ba phần:

1. Phật điệp lại nghi tình, phản vấn ngài Thiện Cát;
2. Ngài Thiện Cát phụng đáp. Tỏ rằng Phật không có tí pháp nào đắc Bồ- đề, nếu có đắc một tí nào thì chẳng đắc đạo;
3.Vì rốt ráo vô đắc, đó mới là đắc đạo mà thôi, về đắc quả, thật không có một pháp nào để có thể đắc, về
Hành Nhân; thật không có một hạnh nào để có thể hành,
bởi vô sở đắc mới
đắc quả, bởi vô sở hành mới hành Nhân. Tiếp nữa,
Phật nói về bốn nghóa để giải thích về vô
thượng Bồ-đề:

1.Bởi vô sở đắc, cho nên là vô thượng;


2. Vì thể ngộ nghóa pháp giới bình đẳng, cho nên gọi là vô thượng Bồ-đề;


3. Bởi vô Ngã Vô Nhơn nên đắc Bồ-đề; Thể của Bồ-đề kia không có hại loại Ngã, gọi danh là vô thượng. Hai
nghóa trên là dựa theo
Môn Đắc để giải thích vô Thượng Bồ-đề. Nay là dựa theo
Môn Ly để giải thích:
Nghóa là Thể của Bồ-đề có Ngã có Nhơn thì chẳng phải là vô thượng.
Vì Thể không có Ngã, không có Nhơn,
cho nên gọi danh là Vô Thượng Bồ-đề.
“Tu Nhất
Thiết Thiện Pháp”; ba môn trên là dựa theo quả để giải thích vô thượng, đây là nghóa thứ tư, dựa theo
Nhân mà giải
thích Vô Thượng:
Vì có phương tiện vô thượng, tu tất cả chúng hạnh mãn túc,
cho nên là vô thượng.
Bồ-tát khác tu Nhân hạnh chẳng mãn túc, cho nên
là Phi Vô thượng (chẳng phải vô thượng).

“Như Lai Thuyết Thiện Pháp tắc Phi Thiện Pháp”; giảm lược bớt nghóa của tu thiện pháp ở phần trên.
Nay ở đây nói về
Thiện pháp thuộc vô sở đắc mà
thôi. Đắc chẳng phải là Thiện pháp thuộc phạm trù
Hữu, cho nên nói là
“Tắc Phi Thiện Pháp”.

“Thị Danh Thiện Pháp”; trở về kết luận, thủ những Thiện
pháp thuộc phạm trù Vô sở đắc.

“Tam Thiên Thế Giới Tu Di Thất Bảo…” Đây là chương thứ chín.

Hỏi: Vòng trước đã nêu ra nội thí và ngoại thí để so sánh, nay
vì sao lại còn nói nữa? Đáp:
Phần trên đã nói rằng thuyết vòng trước và vòng
sau là vì chúng của hai hội, chẳng nên hỏi.
Lại nữa, trước đã nói về
Bát-nhã Thể Môn và Tín Thọ Môn,
nay thuyết kinh là công đức Môn. Lại nữa, theo luận
sinh khởi, do từ văn phần trên “tu tất cả thiện pháp đắc
Bồ-đề” mà sinh ra. Nếu nói “Tu
Thiện Pháp Đắc Bồ-đề thì thọ trì chương cú
kinh này chẳng đắc
Bồ-đề. Vì sao? Những người của các Bộ như Tát
Bà Đa Bộ,… nói rằng; Danh, tự, cú là pháp vô ký, vì phá mối nghi đó nên trùng nêu ra lại
nói rằng; Danh, tự, cú tuy là vô ký nhưng chúng có thể bày
tỏ thật tướng, cho nên
thọ trì tứ cú, công đức được vô biên. Lại
nữa, trong pháp của ông nói chúng là vô ký, trong pháp ta nói rằng đó là Danh,
tự, cúi Bát-nhã, há
lại là vô ký, vì vậy mà thọ trì bốn câu hơn Đại Thiên rộng thí.

Hỏi: Đẳng là phá mối nghi về Vô. Vì sao chẳng nêu ra Hằng
Sa Thất Bảo và nêu ra
Hằng Sa thân mệnh?
Đáp: Tam
Thiên Bảo là thứ được nêu ra đầu tiên để so sánh,
cho nên nêu ra ở chương
đầu. Lại nữa, vì người hội sau cần phải lần
lượt so sánh, chẳng
thểso
sánh đột ngột bỏ qua nói ngay đến
Hằng Sa.
Lại nữa, Tam thiên tài bảo ở đây khác với ở trên, trên chỉ nói rằng
Tam Thiên tài bảo chẳng bằng trì
kinh bốn câu. Nay ở đây nói rằng Trăm phần
chẳng bằng một. Theo luận
kinh có bốn loại vượt trội (thắng).


1.Trăm phần chẳng bằng một, cho đến trăm ngàn phần chẳng bằng một: Đây là con số vượt trội, phước của trì kinh chẳng thể đếm;
2. Ca La phần chẳng bằng một. Đây là lược dụng thắng.
Nói rằng lực
dụng của kinh hơn hẳn lực
dụng khi Bố thí bảy báu;
3. Ưu Bà Ni Sa Đà phần chẳng bằng một. Tiếng Hán gọi là Bất tương tựa số thắng. Đây là số vi tế
trong số, cho đến trì
kinh số phước đức ít oi chẳng tương tựa với
số đó, cho nên nói ta
là Số Thắng;
4. Nhân quả thắng: Nhân quả của kinh này hơn hẳn Nhân quả khác. “Tu Bồ-đề, Ư Ý Vân Hà…” Là Kinh chương thứ mười.
Về nguyên do có chương này đến.
Luận nói rằng: Là do từ “Bồ-đề Vô
Cao Hạ” ở trên mà
sinh ra. “Vô Cao” tức là chư
Phật chẳng cao,
Phật chẳng phải là
Năng Độ, nếu không có hạ thì chúng
sanh chẳng phải là hạ, chẳng xuống độ chúng
sanh nhưng
Phật là Năng Độ cho nên
Phật là cao.
Chúng sanh là
Sở Độ cho nên chúng
sanh là Hạ, chẳng nên
“vô cao hạ”. Lại nữa,
do từ “Vị Tha Thuyết Tứ Cú” ở trên mà sinh ra;
thời hội đã nghe nói
“Vì người mà thuyết tứ cú thì công đức vô biên”, bèn cho rằng có chúng
sanh để vì, cho nên nay phá điều đó.
Phần văn trước là ngăn chặn niệm nghi, tiếp đó “Hà Dó
Cố” là giải thích ngăn
chặn niệm nghi, cho nên
nói rằng “Thật Vô Chúng Sanh Khả Độ, Như
Bất Ưng Niệm Phật Độ
Chúng Sanh” (Thật không có chúng
sanh để độ,
ông chẳng nên nghó rằng
Phật độ chúng sanh).

“Nhược Hữu Chúng Sanh Như Lai Giả”; Đây là phản giải thích; nếu thấy có chúng
sanh để có thể độ thì
Phật bị lỗi là thủ Ngã.
Vì chúng sanh thấy chúng
sanh nên chúng
sanh danh là
chúng sanh, chẳng
thể tự mình độ mình thì
làm sao độ chúng sanh. Nếu Phật cũng thấy
chúng sanh thì Phật cũng
danh là chúng sanh, chẳng thể tự độ mình, sao
thể độ chúng sanh. Phật
nếu thấy chúng sanh, Phật năng độ chúng sanh thì
chúng sanh cũng thấy chúng sanh, chúng sanh đúng phải năng độ
Phật. Vì mắc lỗi lớn
như vậy, cho nên Phật chẳng nên thấy có chúng sanh.
“Như Lai
Thuyết Hữu Ngã Tắc Phi Hữu Ngã”: Giải thích thêm
về mối nghi. Nghi rằng:
Nếu không có chúng sanh để có thể độ thì
trong miệng Phật sao lại
tự xưng là “Ta”(ngã)? Như nói rằng: Ta vốn hành

Bồ-tát Đạo,…
cho nên biết là có Ngã. Đáp rằng: Như Lai tùy theo tục mà thuyết là có ngã mà thôi:
Thật không có
Ngã để nói, mà người
phàm phu tưởng rằng là
có Ngã. Còn nghi ngờ rằng; Nếu không có cái ta thì vì
sao thế gian đều nói tôi đến, tôi đi,
tôi sinh, tôi chết,…?
Bèn giải thích rằng: Đó là người
phàm phu ở trong không có Ngã cho rằng là có
Ngã mà thôi. Cho nên nói
rằng “phàm phu cho là có ngã”.

“Phàm Phu, Như Lai Thuyết Phi Phàm Phu”. Luận kinh nói một cách đầy đủ rằng: “Tu Bồ-đề!
Phàm Phu Sanh Giả, Như Lai Thuyết Phi Sanh, Thị Danh Mao Đạo
Phàm Phu Sanh”, sở dó có lời nói này đến là vì ở trên nói rằng người phàm phu cho là có Ngã, cho nên nay giải
thích nghóa phàm phu.
Sở dó nói rằng
“Phàm phu sanh,
Như Lai thuyết
phi sanh” là vì chẳng sanh
ra Thánh quán, cho nên gọi là “Phi sanh”. Sanh ra tâm
phàm phu điên đảo, cho nên đó gọi là “Phàm phu sanh”.

Hỏi: Luận kinh vì sao nói “Mao Đạo phàm phu”.

Đáp: Vì ngu
si chẳng giải hiểu một tí đầu lông Thánh pháp
một số người riêng có
phàm phu pháp, phàm phu tính. Phàm phu tính là phi sắc,
phi tâm, bất tương ưng hành, vô ký pháp. Phàm phu pháp thì thông cả
Ngũ ấm, thông cả tam tính.
Nghóa của cuốn
Thành Luận thì cho rằng không có phàm phu tính, phàm phu pháp riêng lẻ, chỉ là vì không có
Vô Lậu Thánh pháp, cho
nên gọi danh là phàm phu pháp mà thôi.

“Khả Dó Dó Tam Thập Nhị Tướng Quán Như Lai Bất…”. Đây là
kinh chương thứ mười một. Nguyên do có ba chương trên, mỗi
chương đều có nghóa của
nó. Nay chương này lại sinh ra là vì trong chương
thứ ba trên tuy phá những
kiến cho rằng Như Lai pháp thân là Hữu tướng, là vô tướng, là Nhất, là
Dị… nhưng những đệ tử còn bị dính
mắc vào mắt, tai, đa phần vẫn nói rằng ba mươi hai tướng là Phật.
Rồi trở lại sinh nghi cho rằng tu ba mươi hai tướng nghiệp mới đắc ba mươi
hai tướng Thân, có ba
mươi hai tướng thân tức là có pháp thân, vì vậy mà biết rằng pháp
Thân phải có tướng hảo.
Vì để phá mối nghi đó nên
mới có chương này sinh
ra. Lại nữa, vòng đầu nên hai lỗi để nói về tướng hảo, vòng
sau cũng nêu hai lỗi để tỏ về tướng hảo, niềm tin của
Hai Hội cũng chẳng thể đánh mất.
Lại nữa, tiếp cận với chương trước kia
tỏ chung rằng Chánh pháp
bình đắng không có cao hạ, chương tiếp
theo là tỏ rằng không có
chúng sanh để độ để giải thích về “Vô hạ”.
Nay ở đây là liểu hiểu
Ba mươi hai tướng chẳng phải là Phật, giải thích ý
nghóa của “Vô Cao”

Kinh chương này gồm có năm cú:

1.Phật Điệp lại nghi tình để hỏi;

2.Tu Bồ-đề đồng với người mê để đáp;
3.Phật nêu ra Luân vương để cùng phá;


4. Tu Bồ-đề ngộ giải;
5. Phật thuyết kệ chê trách. Hỏi: Kinh Quán Phật Tam Muội nói rằng: “Nếu quán Phật sắc thanh thì đều diệt
trọng tội:, nay vì sao lại thấy sắc, nghe thanh là
hành tà Đạo? Đáp:
Nếu đắc phương tiện
Dụng của Bát-nhã thì thấy
sắc nghe thanh cũng là Phật, phi
sắc thanh cũng là Phật, cho đến phi phi
sắc thanh cũng là Phật.
Nếu chẳng đắn phương tiện Dụng của Bát-nhã
thì năm cú đều phi Phật.
Cho nên Quán Bát-nhã kệ nói rằng: Nếu
người thấy Bát-nhã, ấy ắt đắc
giải thoát.
Nếu chẳng thấy Bát-nhã, ấy
cũng đắc giải thoát.
Nếu người thấy Bát-nhã, ấy ắt bị trói buộc, nếu
chẳng thấy Bát-nhã, ấy
cũng bị trói buộc.

“Nhủ Nhược Tác Thị Niệm…”: Kinh chương thứ mười hai sinh ra. Luận về
sinh khởi nói rằng:
Nếu nói chẳng dùng
Sắc tướng hảo để
thấy pháp thân thì tu
tướng hảo nghiệp chẳng đắc Bồ-đề. Nếu vậy thì
đúng phải không có Nhân
của phước Đức, không có Quả của phước Đức.
Vì để phá mối nghi đó,
cho nên nói rằng: “Ông đừng nói không có
Nhân phước và quả phước,
Phật có hai loại
trang nghiêm;
Nhân phước đắc quả tướng hảo, đó
là phước trang nghiêm. Tu Nhân trí huệ đắc quả
trí huệ, đó là Huệ
trang nghiêm, Như Lai có đủ cả phước và huệ hai
loại trang nghiêm, sao lại
không có quả tướng hảo? Ông nếu tác niệm
ấy, Phật Bồ-đề tâm thì
sẽ nói chư pháp đoạn diệt”. Lại còn nghi rằng:
Bồ- tát đắc vô snah
nhẫn, đắc trí huệ xuất thế gian, bấy giờ xả Nhục thân, thọ nhận pháp thân thì đúng phải không còn có
Nhân phước đức
quả phước đức.
Vì để phá mối nghi đó mà tỏ rằng
Bồ-tát đắc Vô sanh
Nhẫn, đắc diệu trí huệ, đắc diệu phước đức, há lại đánh mất
Nhân và quả phước đức, đọa
vào trong đoạn diệt sao?

Hỏi: Trong này
nói “phát Bồ-đề tâm”, sao lại giải thích là
“Đắc vôï Sanh Nhẫn”?

Đáp: Sơ Đắc
vô snah nhẫn cũng danh là Sơ phát Bồ-đề tâm. Lại nữa, trong này nói rằng do từ
sơ phát tâm chẳng quen tập Đoạn
diệt quán, cũng chẳng
khởi Thường quán, hậu tâm (những tâm sau đó) đều vậy, cho nên
Sơ (mới đầu) và hậu
(sau đó) bất nhị (không hai khác).
Như nói rằng: “Phát tâm và tất cánh, cả hai chẳng
riêng khác”. (Tất cánh có người là
sau cùng, rốt cùng).
Trước kia nói rằng
Phật quả phi
Hữu tướng phi vô tướng. Nay
ở đây nói rằng Nhân là phi đoạn phi thường. Có
thể nói rằng Nhân và
quả đều là chánh quán, đều là ly đoạn và thường.

Hỏi: Nếu vậy
thì Nhân và Quả khác nhau như thế nào?

Đáp: Vì Sáng
và tối khác nhau, cho nên khai ra Nhân và Quả mà
thôi.

“Dó Mãn Hằng Hà Sa Thế Giới Thất Bảo Bố Thí”. Hỏi: Ở
trên đã so sánh với Hàng sa, sao còn nói lại?
Đáp: Vòng
trước từ tam Thiên đến Hằng Sa, vòng sau cũng vậy,

nghóa của hai
hội chẳng bị đánh mất. Lại nữa, lại ý khác
nhau; trước là để
so với trì bốn câu kinh, nay là để
so với
Bồ-tát Vô Ngã Nhẫn. Đây
là Nhơn Vô Ngã và pháp
Vô Ngã, cho nên gọi danh là Vô Ngã Nhẫn.
“Bất Thọ
Phước Đức”: Vì chẳng thọ hưởng phước đức, thuộc phạm trên
Hữu sở đắc, cho nên
Bồ-tát này vượt hơn
Bồ-tát trên
kia. Bồ-tát trước thọ
hướng phước đức Hữu sở đắc nên chẳng bằng Bồ-tát sau.

Tiếp đó là hỏi và đáp để tác bạch rõ nghóa của bất thọ
tham trước?

Đáp: Bồ-tát
làm phước đức bằng tâm vô thọ, cho nên chẳng
sanh tham tâm, đa phần thường phi tác phước đức
mà vừa lại chẳng tham.

“Nhược Hữu Nhơn Ngôn Như Lai Nhược Lai Nhược
Khứ…”: Chương thứ
mười ba đến. Luận sinh khởi nói rằng: Bồ-tát đã chẳng
thọ nhận phước Đức
thì chẳng thọ nhận làm vua loài người, làm vua
Trời ở thế gian, thế thì làm
sao qua lại lục đạo để lợi ích cho chúng sanh?
Vì vậy mà nay giải thích rằng
Bồ-tát tuy chẳng thọ nhận quả ở thế
gian nhưng hóa thân qua
lại lục đạo làm vua người vua trời để lợi ích chúng sanh.
Pháp Than thường trú thì không có qua lại khứ lai, đừng thấy Hóa
Thân qua lại khứ lai vật mà nói rằng pháp thân cũng có khứ
và lai. Đừng thấy pháp
thân không có khứ lai, rồi cho rằng sinh thân cũng không có khứ lai.
Trong đây chính là tỏ rằng
Hóa thân có khứ lai để
mối nghi pháp thân có
khứ lai. Vì vậy mà nói rằng “Nếu nói Như Lai
pháp thân có khứ lai
thì chẳng giải hiểu nghóa của pháp thân”. Hỏi:
Nếu Hóa Thân có khứ lai, pháp thân không có khứ lai thì
vẫn là nghóa của Tòng
lai mà thôi?
Đáp: Đây
là nghóa của Bất Nhị và Nhị, cho nên khai ra hai thân; Vô khứ
Lai khứ Lai và Hóa thân, Khứ Lai Vô Khứ Lai là pháp
thân, đều là vì vật
mà đặt ra tên gọi danh tự mà thôi. Xét cho cùng thì
chánh Bát-nhã chưa từng
Nhị hay Bất Nhị, khứ lai hay bất khứ lai.
“Tu Bồ-đề,
Dó Tam Thiên Thế Giới Toái Vi Vi Trần…”: Kinh chương thứ mười bốn.

Hỏi: Trước đã nói vi trần, nay lại nói, có gì khác nhau? Đáp:
Giải thích có đồng, có dị.
Có đồng (giống nhau) là; đồng
lấy đó làm thí dụ. Có
dị (khác nhau) là: trước nêu ra vi trần (thuộc) Hữu là

dụ cho Bố thí
(thuộc phạm trù) Hữu Sở đắc do vì để thành cú nghóa
so sánh hơn kém mà đến, tỏ rằng
Bố thí thuộc phạm trù
Hữu Đắc, đó là Nhân của
trần nhiễm, trở lại đắc quả
trần nhiễm, do vậy chẳng bằng
trì bốn câu kinh. Nay ở
đây nêu ra dụ vi trần là để phá mối nghi cho
rằng pháp thân của mười
phương Phật là nhất là Dị. Cũng như Thế giới
đập vụn thành vi trần
chẳng thể nói chúng cùng ở một (nhất) nhị. Vì tán rời đó cho nên cũng chẳng ở khác nơi (Dị), đã không có thì làm
sao có
trú? Pháp thân mười
phương Phật chẳng thể cùng trú ở một xứ, chẳng thể trú khác xứ, bởi vì chẳng thể trú cùng một xứ, cho nên chẳng phải
là hổn lộn thành một
pháp thân. Vì chẳng thể trú khác xứ, cho nên chẳng thể mỗi nơi có pháp thân.
Vì vậy luận kệ
nói rằng: “Ở pháp, giới, xứ này, chẳng
Nhất cũng chẳng Dị”, đây là phá hai loại giải hiểu; hoặc
nói rằng mười phương
Phật bổn thành một pháp thân, hoặc nói rằng mỗi
vị Phật đều có một pháp thân. Hỏi:
Vì sao nêu dụ vi trần để phá mối nghi pháp thân là
Nhất hay là Dị? Đáp:
Như vi trần tán diệt, nêu chẳng thể nói là cùng một xứ hay
là khác xứ, cũng như
vậy mười phương Phật phiền não tận, chẳng thể
nói pháp thân cùng trú
một xứ hay trú khác xứ. Cho nên luận kệ nói
rằng: “Vi trần tan thành
bột, thị hiện phiền não tận”.

Hỏi: Vì nhân
duyên gì mà phá mối nghi pháp thân là nhất hay là

Dị? Đáp: Trên
nói rằng Hóa thân có khứ lai, pháp thân không có khứ

lai. Vì pháp
thân không có khứ lai nên thời hội sanh ra nghi ngờ
rằng mười Phật pháp
thân đồng là không có khứ lai, hay là thành một
pháp thân đồng một trú
xứ, hay là mỗi một vị Phật đều có một pháp thân
ở những xứ khác nhau?
Lại nữa, ở trên đã rộng phá kiến chấp hai thân
là Nhất là Dị, khiến cho
hiểu rõ chánh quả. Nay ở đây là phá kiến
chấp về vi trần tụ tán,
khiến cho hiểu rõ về y quả. Vì để liểu ngộ nghóa
của tất cánh không,
chẳng chánh chẳng y, nên có đoạn văn này đến.
Trong đoạn văn này, trước tiên là nhắc lại mối nghi kia, rồi nêu ra câu hỏi “Tam
Thiên Thế Giới Vi Trần”, muốn nói về nghóa đồng và dị của mười phương tất cả
Phật pháp thân.
Đáp rằng: “Thân Đa”, là
mười phương chư
Phật nhiều. “
Thuyết Vi Trần”; là nêu ra vi trần để làm dụ. Vì chỉ là giả danh vi trần, vô
sở hữu, cho nên nói là
“Phi Vi Trần”.
“Thị Danh Vi Trần”; là trở lại kết luận chánh nghóa của giả Danh.
“Thế Giới Nhất Hợp Tướng”;
Nếu Vi Trần và thế giới cùng đối nhau thì vi trần
là dụ cho pháp thân mười
phương chẳng cùng một (bất nhất). Thế giới là

dụ cho pháp
thân mười phương chẳng khác (bất Dị). Nhưng xét theo
ý thì dùng vi trần để
dụ chung cho cả bất Nhất bất Dị, dùng Thế Giới
là để dụ cho bất Nhất. Hỏi:
Vi trần trước là thông dụ cho bất nhất bất dị.
Sao nay nói
Thế giới là dụ riêng
cho bất nhất?
Đáp: người
ta nghe nói pháp thân mười phương đều không có
Lai khứ, không có đại
tiểu, thì đúng phải là Nhất ( cùng một). Vì đa số
đều có mối nghi là cùng
một (nhất), cho nên chỉ phá Nhất cùng một.

“Nhất Hợp Tướng”: là hợp nhiều vi trần lại với nhau thành thế giới.

“Nhất Hợp Tướng, Bất Khả Thuyết”; Thánh nhơn liểu ngộ hợp
vô sở hợp,
như trong phẩm phá hợp, “Pháp ấy chẳng tự hợp, pháp khác cũng chẳng hợp, pháp hợp và thời hợp, cái
Hợp cũng đều Vô”, cho nên không có hợp, chỉ vì phàm phu thấy có thế giới mà khởi tâm tham
trước nói là có thế giới mà thôi.

“Nhược Nhơn Ngôn Phật Thuyết Ngã Kiến”; đoạn văn này tiếp cận văn trước mà
sinh ra, nói rằng
sinh ra do vì “Phàm Phu
Tham Trước Kỳ Sự”. Phàm
phu tham trước là do bởi Ngã kiến. Ngã kiến đã không có thì tham trước do đâu mà có?
Lại nữa, ý xa là giải thích cả cuốn kinh, trên kia đâu đâu cũng tán thán khen ngợi vô ngã, vô nhơn, nhưng
chỉ vì phàm phu điên đảo
khởi Ngã kiến, Nhơn kiến mà thôi. Thời hội bèn nghi rằng:
Phật nói phàm phu khởi
Ngã kiến, vì vậy mà biết có
Ngã kiến để khởi, nếu
không có Ngã kiến thì Phật chẳng nên nói là
phàm phu khởi Ngã kiến,
đây là mối nghi thứ nhất. Lại nữa, người Nhị
Thừa nói rằng: trước
đã có Ngã kiến rồi đoạn dứt Ngã kiến mới đắc
Trí Vô Ngã, đó danh là Đắc Đạo, đây là mối nghi thứ hai. Để phá mối nghi
thứ nhất, nói rằng: Nếu
người nói “thuyết Ngã kiến thì co Ngã kiến để có thể thuyết” thì chẳng hiểu nghóa
Phật đã nói.
Vì Phật muốn chứng
tỏ rằng Ngã kiến là
Vô, cho nên thuyết Ngã kiến mà thôi, chẳng phải là thuyết ngã kiến bèn có
Ngã kiến để có
thể thuyết.
Cho nên bài kệ cuối cùng của cuốn
Trung Luận nói: “tất cả chư
pháp không,
Thế gian những kiến thường,… xứ nào vào thời nào, ai khởi các kiến ấy”? do vậy,
chẳng những chánh kiến
bất khả đắc, mà ngay cả Tà cũng bất khả đắc.
Mới biết cửa Đạo chưa
từng tà hay chánh. Kinh này sắp xong. Trên là
phá xưa kia (khi Phật mới
đắc đạo) chánh kiến thuộc Hữu sở đắc là bất
khả đắc. Nay phá tà
kiến cũng vô đắc, hiểu rõ chánh Bát-nhã chưa từng
tà hay chánh. Tức là
trả lời cho người Nhị Thừa cũng chẳng thể nói rằng trước có
Ngã kiến, đoạn
Ngã kiến rồi mới đắc trí vô ngã.
Nay lại tỏ rằng

Ngã vốn rốt ráo bất khả đắc thì đoạn dứt cái gì mà nói là vô ngã? “Ưng
Như Thị Tri”; trên nói rõ rằng
Ngã kiến vốn bổn lai khả đắc,
nay nói rằng pháp kiến cũng bổn lai bất khả đắc.
Vì vậymà nêu
Ngã để so với pháp; mà
nói rằng “Nên như vậy tri kiến, tín, giải, chẳng tại pháp tướng”.

“Sở Ngôn
Pháp Tướng Giả, tắc
Phi Pháp Tướng”:
Cũng như nghóa về Ngã,
“Phật thuyết ngã tức phi Ngã”, thuyết pháp tướng
cũng phi pháp tướng.

Hỏi: “Như thọ Tri, kiến, tín, giải”, có gì khác nhau?
Đáp: Luận
kệ nói rằng: Hai trí và Tam Muội; Tri là Trí Thế Đế, kiến là
Trí Đệ Nhất nghóa Đế,
Tín giải là
Tam Muội mà hai trí
trên nương vào, y nương
vào Tam Muội mà phát sanh hai Trí.

Hỏi: Vì sao
lại tỏ về Hai trí? Đáp:
Bồ-tát liểu
Nhơn không và
pháp không, cụ túc cả
hai trí. Lại nữa, khi mới
hành Bồ-tát, chưa đắc
vô sanh, liểu ngộ còn cạn, gọi là
Trí Thế Đế. Thâm hành
Bồ-tát, đắc Vô Sanh Nhẫn liểu ngộ hai không,
gọi là Trí Đệ Nhất
Nghóa Đế. Tam muội là chỗ nương dựa của hai trí.

“Nhược Nhơn Dó Mãn Vô Lượng…” Đây là kinh chương thứ
mười lăm. “Như Lai” ở
phần trên là nói chung cả hai thân. Thí dụ vi trần là tách riêng pháp thân.
Nay kinh chương này là tách riêng
Hóa thân. Nghi rằng:
Hóa Phật đã có khứ lai, cúng dường
Hóa Phật, trì những điều
Hóa Phật đã thuyết, sao
bằng chơn Phật? Vì vậy mà nay nói rằng nếu
người phát tâm ở chỗ
hóa Phật, thọ trì bốn câu kệ của Hóa Phật thì công đức hơn hẳn
Bố Thí vô lượng A tăng kỳ thế giới thất bảo.
Làm thế nào để diễn thuyết cho
người khác? Để giải thích nghóa vì người khác
mà thuyết. Tỏ rằng phần
trên đã mấy lần khuyên người thuyết pháp.
Nay kinh sắp xong, chỉ bày
phương cách thuyết pháp. “Đương Như Như
Nhi Thuyết” (nên Như Như
mà thuyết) chữ Như ở sau tức là Như của
Như pháp tính, khuyên hành giả (người hành trì) nên
Như giống như
pháp tính mà thuyết, đừng
sanh tâm động niệm.

Bài kệ sau tức là tỏ về những từ ngữ thuyết pháp cũng như
thuyết mười
Dụ cho nên
Kinh cư só nói rằng:
Thuyết pháp là
Vô thuyết Vô thị, thí như Huyển só
thuyết pháp cho người huyển (ảo). Thập pháp sư
nói rằng: Mười Dụ để
dụ cho không, không ắt trì dụ đó. Mượn lời để hội ý, ý tận thì không có chỗ hội, đã ra khỏi lưới võng, trú ở vô
sở trú này.
Nếu theo luận kinh nói về
điều trên; kinh nói: “Làm thế nào vì người
diễn thuyết mà chẳng danh
là Diễn thuyết, đó gọi là Diễn thuyết”. Đây là giải thích nghóa của
Hóa Phật thuyết pháp.
Hóa Phật thuyết pháp chẳng
tự xưng mình là Hóa, nếu tự xưng là
Hóa thì chúng
sanh chẳng
sanh niềm tin kính.
Cho nên nói chẳng danh là thuyết. “Thị Danh
Vi Thuyết” chỉ thẳng là
Hóa Phật thuyết pháp.

Bài kệ “Nhất Thiết
Hữu Vi Pháp…” đến, là để giải thích
thâm mối nghi, nghi rằng: chư
Phật thường vì chúng
sanh thuyết, thì vì
sao lại nhập
Niết-bàn? Vì vậy mà tỏ rõ rằng chư
Phật Như Lai chẳng trú Niết-bàn, chẳng trú
Hữu vi, do bởi chư
Phật vì lợi
chúng sanh, hóa
thân thuyết pháp, cho nên chẳng
trú Niết-bàn.
Vì quán Hữu vi như
mộng huyển, cho nên chẳng
trú thế gian. Luận kinh có chín dụ, nói rằng: tất cả
Hữu vi pháp như
sao đêm, nhòa mắt, ngọn đèn, huyển áo,
sương
mai, bọt nước, giấc
mộng, điện chớp, mây bay.

Như sao đêm: mặt trời chưa mọc thì hữu dụng, mặt trời mọc thì vô dụng.
Mặt trời chánh quán chưa mọc thì vọng tâm hữu dụng, mặt trời
chánh quán mọc thì vọng tưởng bất khả đắc.

Dụ nhòa mắt: như mắt bị nhòa, thấy bầu trời có vòng mao để có
thể đắc. Mắt Huệ bị nhòa, không có lục trần mà
vọng thấy lục trần.

Như ngọn đèn: Là dụ cho Thức pháp năng kiến, như có Dầu,
bấc, đồ chứa, cả ba pháp hợp lại mà có, cho
nên nó là vô sở hữu, pháp
cũng do hòa hợp mà có, cho nên nó cũng là vô
sở Hữu, ngọn đèn niệm niệm diệt, thức cũng vậy.

Dụ như huyển ảo: cũng như huyển ảo sư, làm ra nhiều thứ vật nhưng vô thật.
Chúng sanh nghiệp huyển ảo mà thấy nhiều thứ
quốc độ, cũng vô thật.

Dụ sương mai:
sương chỉ trụ được một thời gian ngắn,
Thân xác cũng vậy.

Dụ bọt nước: như trời mưa giọt thành bọt nước, trẻ con tưởng đó
là hạt ngọc, tâm sanh ra tham dính. Chúng sanh ba thọ
cũng vậy, do từ
căn, trần, thức sanh cũng chẳng thật.

Dụ giấc mộng: Quá khứ pháp giống như đêm qua mơ thấy có,
liểu ngộ thì không có.

Dụ như Điện chớp: vừa hiện liền diệt, Hiện tại pháp cũng vậy.

Dụ mây bay: Bầu trời trong sáng, bỗng nhiên mây sanh khởi, ngay khi ấy liền diệt.
Vị lai pháp cũng vậy, hốt nhiên mà khởi ngay khi
ấy liền tán diệt.

Những điều ủy khúc khó hiểu thì cần phải giảng nói, giải thích.

Nay ở đây lược tỏ mà thôi.
Phần thứ ba,
phần Lưu thông, như văn ý …


LINH SƠN PHÁP BẢO ĐẠI TẠNG KINH TẬP 115