<經 id="n1509a">LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</經>







SỐ 1509
(QUYỂN 26 →
6
0) HỘI VĂN HÓA GIÁO DỤC LINH SƠN ĐÀI BẮC XUẤT BẢN




LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ

<卷>QUYỂN 26</卷>

GIẢI THÍCH MƯỜI TÁM PHÁP KHÔNG CHUNG

<詞>Mười tám pháp không chung là:</詞>

Các đức Phật thân không lỗi.

Miệng không lỗi.

Niệm không lỗi.

Không có dị tưởng.

Không có tâm bất định.

Không có điều không biết mà đã bỏ.

Dục không giảm.

Tinh tấn không giảm.

Niệm không giảm.

Tuệ không giảm.

Giải thoát không giảm.

Giải thoát tri kiến không giảm.

Tất cả thân nghiệp hành theo trí tuệ.

Tất cả khẩu nghiệp hành theo trí tuệ.

Tất cả ý nghiệp hành theo trí tuệ.

Trí tuệ biết đời quá khứ vô ngại.

Trí tuệ biết đời vị lai vô ngại.

Trí tuệ biết đời hiện tại vô ngại.

Hỏi: Ba mươi
sáu pháp (Mười lực, Bốn vô sở úy, Bốn vô ngại trí, Mười tám pháp không chung) đều là
Phật pháp, sao chỉ có mười
tám pháp là không chung
(chỉ riêng Phật có)?
Đáp: Trong
mười tám pháp trước, hàng Thanh văn, Bích-chi
Phật có phần, trong mười
tám pháp sau này, hàng Thanh văn, Bích-chi
Phật vô phần.
Như Xá-lợi-phất hay phân biệt các pháp, diễn nói một câu, thông
suốt
không ngại,
Phật khen rằng: khéo thông pháp tính, còn
A-nê- lô-đậu thì mắt
trời bậc nhất. Các Thanh văn đều có phần như vậy.
Đối với bốn việc không
sợ có phần là, như Phật nói trong hàng đệ tử
người có thể rống
tiếng rống sư tử thì Tân-đầu-lô-phả-la-đỏa-thệ là bậc
nhất. Xá-lợi-phất cũng tự thề rằng: Ta trong bảy ngày bảy đêm có thể diễn
nói một nghĩa khiến cho
không cùng tận. Bốn phân biệt tuệ, các
A-la-hán, Xá-lợi-phất,
Mục-kiền-liên, Phú-lâu-na, A-nan, Ca-chiên-diên…
cũng biết được nghĩa,
tên gọi, ngữ ngôn, và vui nói. Do vậy mười tám
pháp trước chẳng gọi là không chung.

Hỏi: Sao Phật
không có thân lỗi, không có miệng lỗi?

Đáp: Trong vô
lượng A-tăng-kỳ kiếp Phật trì giới thanh tịnh
nên thân nghiệp, khẩu
nghiệp không lỗi. Còn các A-la-hán như
Xá-lợi-phất trì giới không lâu, nhiều nhất là
sáu mươi kiếp cho nên có lỗi.
Phật trong vô lượng
A-tăng-kỳ kiếp nhóm các giới thanh tịnh được thành
tựu, thường hành thiền
định rất sâu, được tất cả trí tuệ vi diệu, khéo tu
tâm Đại Bi, cho nên không lỗi. Lại nữa,
Phật nhổ hết các nhân duyên gốc tội, cho nên không lỗi.

Nhân duyên gốc tội có bốn:

Nhân duyên tham dục.

Nhân duyên sân nhuế.

Nhân duyên sợ hãi.

Nhân duyên ngu si.

Nhân duyên và tập khí gốc tội đều đã
nhổ A-la-hán,
Bích-chi Phật tuy nhổ nhân duyên tội mà tập khí đang còn, nên hoặc có lúc có lỗi.
Phật đối với hết thảy
pháp thường thành tựu trí tuệ biết khắp viên mãn.
Nếu không biết nên có
lỗi, như Xá-lợi-phất với năm trăm Tỳ-kheo du
hành đến một ngôi chùa
vắng ở lại đêm, lúc ấy gặp ngày thuyết giới, không biết việc nội giới ngoại giới thế nào, mới bạch Phật, Phật dạy tại trú
xứ chỉ ở một đêm rồi
bỏ, thì không có giới. Lại một lúc khác, Xá-lợi-phất,
Mục-kiền-liên cùng với năm trăm
Tỳ-kheo lúc trở về lại, to
tiếng ồn ào, Phật đuổi đi ra ngoài, ấy là miệng có lỗi. Lại như
Xá-lợi-phất không biết phép ăn bình đẳng nên Phật quở ông ăn đồ bất tịnh
(trái pháp). Như vậy là thân, miệng có lỗi. Các phiền não tập khí
Phật sạch hết, cho
nên không có lỗi như vậy.

Lại nữa, hết thảy
thân nghiệp, khẩu nghiệp của Phật đều hành theo trí tuệ cho nên thân không lỗi, miệng không lỗi. Do các nhân duyên
như vậy nên thân không
lỗi, miệng không lỗi.

Niệm không lỗi: Tâm khéo tu Bốn niệm xứ
suốt ngày đêm, khéo tu thiền định
thâm sâu, tâm không tán loạn, khéo dứt dục ái và pháp ái, đối các pháp tâm không
nhiễm trước, được chỗ tâm an ổn đệ nhất, nếu
tâm bồn chồn vội vàng
thì niệm có chỗ quên mất. Tâm Phật không có được mất, vì vậy nên không lỗi. Phật có
Túc mạng thông,
Ba minh, Mười lực, ba thứ trang nghiêm
niệm, nên niệm được thành tựu không lỗi, vì
niệm phần nhiều dụng ở quá khứ. Lại nữa,
niệm căn niệm lực vô biên vô tận nên niệm không lỗi.

Lại nữa, hết thảy ý nghiệp của Phật hành theo trí tuệ nên
niệm không lỗi. Mỗi mỗi
niệm đều theo ý hành. Như vậy gọi là niệm
không lỗi, như trong kinh Trời hỏi nói:

Người nào không lỗi lầm? Người nào không mất niệm?
Người nào thường nhất tâm? Làm được việc đáng
làm, chính biết hết thảy pháp, Thoát hết tất cả
chướng, Thành tựu các công đức,

Chỉ có một mình Phật.

Không dị tưởng: Phật đối với chúng
sanh không có phân biệt, không có tưởng xa gần dị biệt: người ấy quí có thể nói cho,
người kia hèn không thể nói cho. Như mặt trời xuất hiện chiếu khắp vạn vật, ánh
sáng Đại
bi của Phật bình đẳng
thương xót cứu độ hết thảy chúng sinh, người
cung kính, người không
cung kính, oán, thân, quí, tiện, tất cả đều bình đẳng, như người hốt phân tên Ni-đà, Phật cũng hóa độ cho thành đại
A-la-hán, như cư
só Đức Hộ, làm hầm lửa, bỏ độc vào đồ ăn muốn để hại
Phật, liền trong ngày ấy
được trừ ba độc, diệt lửa tà kiến. Như vậy là
không có tưởng dị biệt.

Lại nữa, đối
với Xá-lợi-phất,
Di-lặc Bồ-tát… thuận theo
Phật pháp tu hành, Phật cũng không thiên ái, đối
với Đề-bà-đạt-đa,
Phú-la-na ngoại đạo, lục
sư tà kiến… Phật cũng
không ghét, ấy là Phật huân tu tâm
trong vô lượng A-tăng-kỳ
kiếp, nên là báu ở giữa chúng sinh, như chân
kim không thể làm cho biến khác được.

Lại nữa, Phật dùng Phật nhãn ngày đêm
sáu thời quán hết thảy chúng
sanh ai có thể độ, không bỏ mất thời. Phật bình đẳng quán
chúng sinh, nên không có tưởng dị biệt.

Lại nữa, Phật dùng các
nhân duyên, khen thiện pháp chê
bất thiện pháp, tâm cũng không tăng giảm đối với thiện ác, chỉ vì độ chúng
sanh, nên mới có sự
phân biệt, ấy là không có tưởng dị biệt.

Lại nữa, như trong kinh Nhất thiết bất hành nói: Phật quán hết thảy chúng
sanh như thân mình, việc cần làm đã làm xong, không đầu,
không giữa, không cuối,
ấy gọi là không có tưởng dị biệt.

Lại nữa, Phật quán hết thảy chúng
sanh và các pháp, từ xưa lại nay không
sanh
không diệt, thường thanh tịnh
như Niết-bàn; ấy gọi là
không có tưởng dị biệt.

Lại nữa, vào cửa pháp bất nhị là cửa các pháp
thật tướng.
Dị tướng tức là hai pháp,
hai pháp tức là tà đạo. Phật là người không dối
pháp, không hành dối pháp, thường hành vào cửa pháp bất nhị. Dối pháp tức
là dị tướng. Như vậy
gọi là không có tưởng dị biệt.
Không có tâm bất định: Định là nhất tâm
không loạn, trong
tâm loạn không thể thấy
được sự thật, như nước dậy sóng không thể
trông thấy mặt, như đèn
giữa gió không thể soi tỏ. Do vậy nói Phật không có tâm bất định. Hỏi: Định là từ Vị đáo địa cho đến
Diệt tận định. Vào trong
các định không thể khởi
thân nghiệp, khẩu nghiệp. Nếu Phật thường
định, không có lúc nào tâm
không định, thì làm
sao du hành các nước, đủ
bốn oai nghi, vì đại chúng dùng đủ
nhân duyên, thí dụ mà thuyết pháp?
Việc như vậy, tâm thuộc Dục giới và ở Phạm thế không vào định, mới có
thể có việc ấy?
Đáp: Không
có tâm bất định có nhiều nghĩa. Định là thường nhiếp tâm ở trong
thiện pháp, Phật định ở trong các pháp
thật tướng,
không thối không mất, ấy
gọi là không có tâm bất định.

Lại nữa, ở trong Dục giới có định, vào trong định ấy có thể
thuyết pháp. Vì vậy nên
trong A-tỳ-đàm nói: hệ thuộc Dục giới, có các công đức thù diệu là
Bốn thánh chủng,
Bốn niệm xứ,
Bốn chính cần,
Bốn như ý túc,
Năm căn, Năm lực, Vô tránh tam-muội,
nguyện trí, bốn trí
vô ngại. Phật vào định
ở trong Dục giới nên gọi là không có tâm bất
định. Các Thanh văn,
Bích-chi Phật từ định khởi dậy, thì hoặc lại vào vô ký tâm hoặc vào thiện tâm, hoặc thối lui vào cấu tâm, còn Phật từ định
khởi dậy liền vào định
Dục giới, không hề có lúc nào tâm tán loạn, do
vậy nên gọi là không có tâm bất định.

Lại nữa, như ở trong pháp
Thanh văn, hóa nhân thuyết pháp thì hóa chủ
không thuyết, hóa chủ thuyết pháp thì hóa nhân
không thuyết.
Phật thì không như vậy, hóa chủ hóa nhân đều có thể đồng thời thuyết pháp. Tâm định cũng có thể khác. Thanh văn vào định thì
không thuyết,
Phật ở trong định cũng có thể
thuyết pháp, cũng có thể du hành, như trong kinh Tâm mật
Mật Tích nói: Chư Phật tâm thường ở
trong định, tâm cũng
có thể thuyết pháp.

Lại nữa, pháp làm tâm tán loạn là các
kiết sử, nghi, hối,
Phật không có các thứ đó.
A-la-hán tuy không còn nghi đối với lý
Tứ đế, nhưng
đối hết thảy pháp chỗ
chỗ có nghi, Phật đối với hết thảy pháp, thường
định không nghi, vì không
có trí tuệ bất định.

Lại nữa, Thanh văn còn có các phiền não tập khí, có thối pháp cho nên tán loạn, Phật đối với chỗ
Nhất thiết trí, trí viên mãn cho nên
không loạn; như trong bình
nước đầy, thì không động không tiếng.

Lại nữa, chỉ
một mình Phật là không dối pháp, tối thượng giữa
ba hạng người kiên cố,
khổ vui tâm không đổi khác, tướng nhất, tướng dị, tướng
sanh diệt, tướng
đoạn thường, tướng đi lại, các pháp
tướng như vậy, đều là pháp hư dối, pháp hòa hợp hư vọng làm ra, Phật an trú trong các pháp
thật tướng, nên tâm không có bất định. Không bất định nên
tâm không đổi khác. Lại nữa,
trong năm pháp không thể nghó bàn (chúng sinh nhiều
ít, nghiệp lực, long lực,
thiền định lực, Phật pháp lực – N.D), Phật lại
rất không thể nghó bàn.
Mười tám pháp không chung ấy là tạng thậm
thâm của Phật, ai có thể
nghó bàn được. Do vậy, Phật không có tâm bất
định, việc chắc chắn phải như vậy.

Phật tuy thường nhập định, không có thô tâm giác quán, nhưng có trí tuệ không thể nghó bàn, cho nên cũng có thể
thuyết pháp; ví như
nhạc trời, tùy theo trời
muốn, các tiếng ứng ra, cũng là vô tâm, cũng là
pháp vô thức, do nhân
duyên phước đức của chư thiên nên có được như vậy. Như nhạc trời vô tâm, vô thức mà hay cảm ứng vật, huống Phật hữu
tâm mà không thuyết
pháp. Do vậy nói Phật không có tâm bất định.
Không có điều không biết đã xả:
chúng sinh có ba thọ là thọ
khổ, thọ vui, thọ không khổ không vui. Thọ khổ
sanh sân, thọ vui
sanh ái,
thọ không khổ không vui
sanh ngu si. Ba thọ ấy thọ khổ sanh khổ, ở trong khổ thì mất vui, thọ vui
sanh vui, ở trong vui thì mất khổ, còn thọ không khổ không vui thì không biết là khổ, không biết là vui, những người
độn căn phần nhiều biết
thọ khổ thọ vui, còn đối với thọ không khổ
không vui, không hay không
biết mà chỉ có tâm xả, ấy là bị kiết sử ngu si
sai khiến. Phật đối với thọ không khổ không vui biết rõ khi
nó sanh, biết rõ khi nó trụ, biết rõ khi nó diệt. Do vậy nói
Phật không có tâm
không biết đã xả. Hỏi: Trong đây thế nào gọi là xả? Không khổ không vui tức là xả?
Hay xả giác chi trong bảy giác chi?
Hay xả trong Bốn tâm vô lượng gọi là xả?
Đáp: Không khổ không vui tức là xả. Xả trong hai chỗ kia cũng
như vậy. Vì sao? Vì các
người khác đối với thọ không khổ không vui, trong mỗi niệm
khi sanh, khi trụ, khi diệt, thật lâu mới rõ, còn
Phật trong
mỗi niệm đều biết rõ;
xả giác chi trong bảy giác chi, nếu tâm chính
đẳng không trầm không
động, lúc ấy là xả. Nếu khi trầm thì hành tưởng
tinh tấn, nếu khi động thì hành tưởng nhiếp tâm. Các Thanh văn,
Bích-chi Phật hoặc có khi nhiếp
tâm sai, tâm rung động chưa được bình
đẳng liền xả, còn Phật ở trong mỗi niệm tâm thô, tế cạn
sâu đều biết hết,
biết rồi mới xả. Hỏi:
Nếu như vậy,
sao
Phật vì Nan-đà, bảo các
Tỳ-kheo rằng:
Nan- đà đối với các thọ
khi sanh, biết, khi trụ biết, khi diệt biết. Các tưởng
các giác cũng như vậy? Đáp:
Biết có hai:


1.Biết trong tâm khổ thọ sanh, biết khổ thọ sanh; khổ thọ trụ, biết khổ thọ trụ; khổ thọ diệt, biết khổ thọ diệt; lạc thọ
sanh, biết lạc
thọ sanh; lạc thọ trụ biết lạc thọ trụ; lạc thọ diệt biết lạc thọ
diệt. Bất khổ bất lạc
thọ cũng như vậy. Chỉ biết được tướng tổng quát
không biết được tướng
riêng biệt.
2. Trong mỗi niệm có khổ thọ, lạc thọ, bất khổ bất lạc thọ đều biết đều hay.
Tâm số pháp trong mỗi niệm, không điều gì không biết mà bỏ qua. Do vậy nói
Phật không có điều
không biết đã xả.

Lại nữa, có khi Phật bỏ chúng sinh, để vào thiền định thậm thâm một tháng hai tháng.
Có người nghi: Phật vì độ chúng
sanh mà ra đời,
cớ sao thường nhập định?
Phật nói: Ta có đủ nhân duyên biết rồi nên
xả, chứ chẳng phải
không biết đã xả.

Hỏi: Thế nào
là nhân duyên biết rồi mới xả?
Đáp: Đối
với đại chúng mệt nhọc mhàm chán nên tạm nghỉ.

Lại nữa, Phật đời đời thường ưa hạnh viễn ly, khi Bồ-tát ở
trong thai mẹ, mẹ cũng ưa
hạnh viễn ly, đi khỏi thành bốn mươi dặm ở trong vườn
Lâm-tỳ-ni đản sanh, khi thành đạo, ở tại trong rừng
Ưu-lâu-tần-loa (Uruvela)
một mình ở dưới cây thành Phật, lúc ban đầu
Chuyển pháp luân cũng ở tại rừng Nai chỗ tiên nhân ở, lúc vào
Niết-bàn thì ở dưới cây
Ta-la song thọ, mãi mãi ưa hành hạnh viễn ly. Do vậy nên Phật vào
thiền định. Lại nữa,
Phật thường thành tựu tâm xả, cho nên vào thiền định. Lại nữa,
Phật thường xa lìa chỗ ồn ào tạp ngữ, tự quán công đức tạng của chư Phật, hưởng thọ cái vui thanh tịnh đệ nhất, cho
nên vào thiền định.

Lại nữa, khi
Phật thuyết pháp xong, thường dạy các Tỳ-kheo
nên tọa thiền, để sau
khỏi hối hận, miệng nói và thân cũng tự làm như
vậy, cho nên vào thiền định. Lại nữa,
chán ghét cùng dường, biết chúng sinh kẻ đáng được
độ, vào thiền định làm
hóa nhân đi đến độ.

Lại nữa, có chúng
sanh định ít tuệ nhiều, nên thân thị hiện
hành thiền để giáo hóa.

Lại nữa, có người vì thường thấy Phật nên
sanh tâm nhàm
chán, Phật tạm xa lánh
để khiến họ khao khát trông thấy.

Lại nữa, Phật muốn thuyết pháp cho chư thiên, nên ở chỗ nhàn
tịnh. Lại nữa,
Phật muốn làm phép tắc cho đời sau, cho nên tọa
thiền. Lại Phật tự Chuyển pháp luân xong, đem việc
ấy giao phó lại cho
đệ tử,
nên vào thiền định.

Lại nữa, thị hiện hai đạo để nhiếp hóa
chúng sinh:

1.Thiền định,
2. Trí tuệ. Phật thuyết pháp ở giữa đại chúng, là thị hiện trí tuệ; ở chỗ vắng nhiếp tâm là thị hiện thiền định.
Lại nữa, chúng
sanh đối với
sáu trần có ba cách hành xử:
Thấy sắc đẹp
sanh vui mừng, thấy
sắc xấu
sanh ưu khổ, thấy
sắc không đẹp không xấu
sanh xả tâm, cho đến ý biết pháp cũng như vậy. Phật đối với
sáu
trần rất tự tại, ở
chỗ vui mừng ưu khổ đều sanh xả tâm, như được nói
trong đoạn Thánh như ý.

Như vậy, do các nhân duyên nên vào
thiền định, chẳng phải
không biết đã xả.

Dục không giảm: Phật biết cái ân của
thiện pháp, nên thường
muốn nhóm các thiện
pháp, ham muốn ấy không giảm sút. Tu tập các thiện pháp, tâm không biết nhàm đủ, ấy là dục
không giảm. Thí như một Trưởng lão
Tỳ-kheo mù mắt, tự vá
áo Tăng-già-lê, xâu kim không được, nói với mọi
người rằng: “Ai ham muốn phước đức, hãy xâu kim
dùm tôi.” Bấy giờ
Phật hiện ở trước mặt, nói rằng: “Ta là người ham
muốn phước đức không
biết nhàm đủ, hãy đưa kim ông đây.” Tỳ-kheo ấy cố gắng thấy được ánh
sáng của Phật, lại biết âm thanh của Phật, bạch
Phật rằng: “Biển công
đức của Phật vô lượng, đều tận cùng biên tế, cớ
sao

không biết
nhàm đủ?” Phật bảo Tỳ-kheo: “Quả báo công đức
rất sâu, không có ai như Ta biết phần ân công đức.
Ta tuy đã tận cùng biên
tế công đức, mà vốn vì Tâm ta ham muốn không nhàm đủ nên
được thành Phật, thế nên nay vẫn ham
không ngừng. Tuy không có tướng công
đức khả đắc, mà tâm
ham muốn của Ta cũng không dừng.”

Chư thiên, người đời kinh ngạc, tỉnh ngộ, Phật đối với công đức
còn không biết nhàm đủ,
huống gì người khác.

Phật nói pháp cho Tỳ-kheo ấy, bấy giờ mắt thịt sáng ra, tuệ
nhãn được thành tựu. Hỏi:
Như Phật tướng, đã dứt ham muốn đối với hết thảy thiện
pháp, cớ sao nay nói ham
muốn không giảm?
Đáp: Nói
dứt ham muốn đối với hết thảy thiện pháp là chưa
được muốn được, được rồi muốn tăng ích,
Phật không có ham muốn như
vậy, hết thảy công đức
Phật đã đầy đủ, không có công đức gì không được, cũng không tăng ích. Nay nói ham muốn là như trước nói, Phật tuy có
đủ hết thảy công đức
mà tâm ham muốn công đức cũng không thôi; ví
như ngựa báu, tuy đi đến
nơi mà tâm ham muốn đi không ngừng, đến
chết không bỏ. Phật bảo cũng như vậy.

Lại nữa lửa lớn lúc kiếp tận, đốt cháy hết tam thiên đại
thiên thế giới, mà thế lửa vẫn
không ngừng, lửa trí tuệ của Phật cũng như vậy, đốt cháy hết phiền não, chiếu rõ các pháp rồi mà lòng ham muốn tương
ưng với trí tuệ vẫn không tận.

Lại nữa, Phật đầy đủ hết thảy công đức
thiện pháp, mà chúng
sanh chưa độ hết, nên
tâm muốn độ không ngừng nghỉ.

Hỏi: Nếu Phật muốn độ chúng sinh chưa ngừng nghỉ, cớ sao
Ngài vào Niết-bàn? Đáp: Độ chúng
sanh có hai lối: hoặc có người hiện tiền đắc độ,
hoặc có người sau khi
Phật Niết-bàn đắc độ. Như trong kinh Pháp Hoa
nói: Thầy thuốc chế
thuốc đưa cho các đứa con, các con bỏ không dùng,
vì thế nên vào Niết-bàn.

Lại nữa, có chúng
sanh căn độn đức mỏng, không thành đại
sự
được, chỉ có thể gieo
nhân duyên phước đức, vì thế nên vào Niết-bàn.

Hỏi: Sau khi
Phật diệt độ, cũng có người chứng được A-la-hán,
cớ sao nói chỉ có thể
gieo nhân duyên phước đức?

Đáp: Tuy có
người chứng được A-la-hán, nhưng ít nên không nói. Như lúc Phật còn ở đời, một lần
thuyết pháp, có vô
số chúng
sanh trong mười phương đắc đạo,
sao khi Phật diệt độ thì không như vậy, ví
như nước lớn đi chinh
phạt, tuy được chút ít thì không gọi là được. Vậy nên,
tuy chúng sinh
chưa độ hết, mà Phật vào Niết-bàn.

Lại nữa, trong kinh Đại thừa
Thủ-lăng-nghiêm nói: Phật ở thế
giới trang nghiêm, sống
lâu bảy trăm A-tăng-kỳ kiếp, độ thoát chúng
sanh. Do vậy nên nói Phật
có ham muốn không giảm.
Tinh tấn
không giảm: Như nói nghĩa ham muốn ở trong phần nói
về dục không giảm ở
trên, chính là tinh tấn.

Hỏi: Nếu như
vậy thì không có mười tám pháp không chung. Lại nữa, dục và tinh tấn là hai tâm
số khác nhau, cớ
sao nói dục chính là tinh tấn?

Đáp: Dục là
mới khởi hành, dục tăng trưởng gọi là tinh tấn.
Như Phật nói: hết thảy pháp, dục là căn bản. Dục như người khát muốn
được uống, tinh tấn như
nhân duyên phương tiện, tìm cầu được uống. Dục là tâm muốn được, tinh tấn là thành được việc ấy. Dục thuộc ý nghiệp,
tinh tấn thuộc ba nghiệp.
Dục là trong, tinh tấn là ngoài. Sai khác nhau như vậy.

Lại nữa, tinh tấn là điều chư
Phật ưa, như đức
Thích-ca Mâu-ni Phật do
sức tinh tấn mà vượt được chín kiếp, mau chứng đắc
Vô thượng chính đẳng chính giác.

Lại nữa, như
nói một lần Phật bảo A-nan: “Ông hãy thuyết pháp cho
các Tỳ-kheo, Ta đau lưng tạm nghỉ một lát.”
Rồi Thế Tôn gấp
y Uất-đa-la-tăng thành
bốn lớp trải dưới, lấy y Tăng-già-lê gối đầu
nằm. Khi ấy A-nan thuyết
về ý nghĩa bảy giác phần, đến tinh tấn giác
phần, Phật nghe bỗng ngồi
dậy nói với A-nan: “Ông tán thán tinh tấn ư?”
A- nan thưa: “Tán thán!”
Như vậy nói ba lần.
Phật khen:
“Lành thay! Lành thay! Khéo tu tinh tấn, cho đến
Vô thượng chính đẳng
chính giác còn
chứng được, huống gì đạo quả khác!” Do nghĩa ấy, Phật tinh tấn
không giảm. Lúc bệnh còn
không nghỉ,
huống là không bệnh.

Lại nữa, Phật vì độ chúng
sanh nên bỏ cái vui trong thiền
định thậm thâm, dùng các loại thân, các loại ngữ ngôn, các loại phương tiện để độ thoát
chúng sinh, có khi đi qua đường hiểm ác, có khi ăn đồ ăn
xấu, có khi chịu lạnh,
nóng, có khi gặp kẻ tà kiến nạn vấn, miệng dữ mắng nhiếc, vẫn nhẫn chịu
không chán. Phật,
Thế Tôn tuy đã tự tại đối với
các pháp, mà hành việc
ấy không giải đãi, như Phật độ chúng sinh xong,
ở giữa rừng Sa-la nằm
dưới cây song thọ. Phạm-chí Tu-bạt-đà-la nói
với A-nan: “Tôi nghe đấng
Nhất thiết trí, sẽ Niết-bàn đêm nay, tôi
muốn gặp Phật.” A-nan
ngăn lại nói: “Phật thuyết pháp cho mọi người,
đang mệt lắm.”

Phật từ xa nghe tiếng bảo: “A-nan để cho ông Tu-bạt-đà vào,
đây là đệ tử cuối
cùng của Ta.”

Tu-bạt-đa được vào, hỏi Phật chỗ nghi, Phật theo ý thuyết
pháp, Tu-bạt-đà dứt
nghi, được đạo, nhập Vô dư Niết-bàn trước Phật.

Các Tỳ-kheo bạch Phật rằng: Thế Tôn rất là hy hữu, cho đến
cuối cùng còn thương xót Phạm-chí ngoại đạo, mà cùng nói năng.

Phật dạy: Ta
chẳng phải chỉ đời này lúc cuối cùng còn hóa độ, mà đời trước khi chưa đắc đạo, lúc cuối cùng cũng hóa độ. Vô lượng
A-tăng- kỳ kiếp quá khứ, có rừng cây lớn, có nhiều cầm thú, lửa nội
đến đốt cháy, ba phía lửa đỏ, chỉ còn một phía mà lại cách một dòng nước,
cầm thú cùng quẩn bức
bách, không nơi chạy trốn. Ta lúc bấy giờ là con
nai thân to sức mạnh, lấy
chân trước gác qua một bờ, chân sau chống một bờ, khiến các cầm thú đạp trên lưng mà đi qua, da thịt ta rã hết, vì
sức
từ bi nên nhẫn chịu cho
đến chết, sau chót một con thỏ đi đến, khí lực
Ta đã kiệt, tự gắng nỗ
lực, khiến nó qua được, qua xong, lưng Ta gãy, rơi xuống nước mà chết. Việc như vậy có từ lâu, chứ chẳng phải chỉ
có ngày nay. Những con thú qua trước là các đệ tử hiện nay, còn con thỏ qua
cuối cùng là Tu-bạt-đà vậy.
Phật đời đời vui tinh tấn nay vẫn
không ngừng, do vậy nên nói
tinh tấn không giảm.

Niệm không giảm: Hết thảy trí tuệ tương ưng với pháp của chư
Phật ba đời, nên niệm
đầy đủ không giảm.

Hỏi: Trước đã nói niệm không lỗi, nay lại nói niệm không giảm. Niệm không lỗi, niệm không giảm là một hay khác? Nếu một thì
sao
nay còn nói lại, nếu
khác thì khác thế nào?
Đáp: Thất
niệm là sai lầm, giảm niệm là chẳng kịp. Thất niệm
là sai lầm trong các oai nghi cúi ngước đi lại, niệm không giảm là trú
trong thiền định
thần thông, niệm quá khứ, hiện tại, thông
suốt
không chướng ngại.

Hỏi: Cớ sao
niệm không giảm chỉ riêng Phật có? Đáp:
Thanh văn, Bích-chi Phật, khéo tu Bốn niệm xứ nên niệm được kiên cố, niệm tuy kiên cố nhưng cũng còn
giảm thiểu, chướng ngại không
thông suốt, như trong đoạn trí lực túc mạng nói:
Thanh văn, Bích- chi Phật, niệm về túc mạng thật nhiều trong tám vạn kiếp,
đối với rộng lớn thì có giảm, cũng như đối với người kiến đế đạo, không thể mỗi
niệm phân biệt, còn Phật
ở trong mỗi niệm đều phân biệt rõ ba tướng.
Tâm Phật không có một
pháp nào đi qua mà không nghó nhớ, vì vậy nên
chỉ riêng Phật có niệm không giảm.

Lại nữa, trí lực túc mạng theo niệm mà biết, Phật đối với việc ấy có lực,
Thanh văn, Bích-chi Phật còn không có niệm lực ấy huống gì
người khác! Lại nữa,
Phật do có Nhất thiết trí vô ngại giải thoát thủ hộ
niệm, cho nên niệm không
giảm. Do các nhân duyên như vậy, Phật có niệm không giảm.

Tuệ không giảm: Phật được hết thảy trí tuệ nên tuệ
không giảm.
Trí tuệ ba đời vô ngại
nên tuệ không giảm. Lại nữa,
Mười lực, Bốn việc không sợ, Bốn trí vô ngại thành
tựu, nên niệm không giảm.

Lại nữa, ví như dầu đầy, tim đèn tốt, thì ánh
sáng mạnh tỏ,
Phật cũng như vậy, dầu
thiền định, các
Tam-muội như tam-muội vương v.v…, tim đèn niệm trong
sạch
không giảm, nên ánh
sáng trí tuệ vô
lượng không giảm.

Lại nữa, từ sơ phát tâm trong vô lượng, vô số kiếp chứa nhóm hết thảy trí tuệ, thâm tâm vì pháp, đầu mắt tủy não, bỏ hết vật
sở hữu
trong ngoài mà bố thí,
nhảy vào lửa, gieo xuống núi, lột da cắt thân, như vậy không có khổ gì không nhẫn chịu, nhất tâm vì chứa nhóm trí tuệ
nên tuệ không giảm.

Lại nữa, trí
tuệ của Phật nhờ hết thảy công đức trì giới, thiền
định giúp thành, nên tuệ không giảm.

Lại nữa, đời đời tìm hết thảy
kinh sách, pháp đời, pháp Phật, thô
tế, thiện bất thiện đều
học biết hết, nên tuệ không giảm.

Lại nữa, từ chỗ mười phương vô lượng chư Phật, nghe pháp,
tụng đọc, tư duy, tu tập,
vấn nạn, nên tuệ không giảm.

Lại nữa, vì hết thảy
chúng sinh, vì tăng ích hết thảy
thiện pháp,
phá hết thảy vô minh,
nên tuệ không giảm.

Lại nữa, trí tuệ ấy thật biết tướng các pháp không
sanh không
diệt, không sạch, không
nhơ, không tác, không hành, không phân biệt là trí chẳng phải trí, biết các pháp nhất tướng bình đẳng, thanh tịnh
như hư không,
không nhiễm,
không trước, không dùng hai pháp, nên được
pháp tướng bất nhị
nhập. Pháp tướng bất nhị nhập vô lượng vô biên, thế
nên tuệ không giảm. Các
nhân duyên như vậy, tuệ không giảm.

Giải thoát
không giảm:
Giải thoát có hai: hữu vi giải thoát và vô
vi giải thoát. Hữu vi giải thoát là giải thoát tương ưng với trí tuệ vô lậu.
Vô vi là giải thoát là hết thảy tập khí phiền não đều dứt hết không còn.
Phật đối với hai giải thoát
không giảm. Vì cớ
sao?
Vì Thanh văn, Bích-chi Phật trí tuệ
không lớn, không nhạy bén, phiền não không dứt hết, nên
trí tuệ có giảm, còn Phật trí tuệ nhạy bén đệ nhất, tập khí phiền não
dứt sạch vónh viễn không
còn, cho nên giải thoát không giảm.

Lại nữa, như trong đoạn lậu tận lực nói, giải thoát của
Phật và Thanh văn, có khác nhau. Phật được lực lậu tận nên giải thoát
không giảm,
nhị thừa không có lực
ấy nên giải thoát có giảm.

Giải thoát tri kiến không giảm: Phật đối với các giải thoát, trí
tuệ thanh tịnh vô biên vô
lượng, gọi là giải thoát tri kiến không giảm.

Hỏi: Phật đối với hết thảy pháp không giảm, cớ sao chỉ trong
sáu việc không giảm?
Đáp: Đối
với hết thảy việc tự lợi, lợi tha, bốn việc có thể làm
cho đầy đủ: Dục cội
gốc của việc mong cầu hết thảy thiện pháp. Tinh
tấn khả năng thật hành.
Niệm khả năng thủ hộ, như người giữ cửa,
người thiện cho vào, người ác ngăn lại.
Tuệ soi hết thảy pháp môn, dứt hết
thảy phiền não. Dùng bốn
pháp ấy, việc được thành tựu.

Quả báo của bốn pháp ấy có hai:

Giải thoát.

Giải thoát tri kiến.

nghĩa giải thoát như trước đã nói. Còn nghĩa giải thoát tri kiến là dùng giải thoát tri kiến ấy biết hai tướng giải thoát ấy là hữu vi và
vô vi giải thoát.

Biết các tướng giải thoát, đó là thời giải thoát, bất thời giải thoát, tuệ
giải thoát, câu
giải thoát, hoại
giải thoát, bất hoại
giải thoát,
tám giải thoát, bất khả tư nghị
giải thoát, vô ngại giải thoát… Phân biệt các
tướng giải thoát bền
chắc không bền chắc, ấy gọi là giải thoát tri kiến không giảm. Như trong đoạn nói về niệm Phật,
Phật thành tựu năm vô lậu
uẩn, giải thoát tri kiến
uẩn, trong đây đã có nói rộng.

Hỏi: Giải thoát tri kiến, chỉ nói biết, sao còn nói kiến? Đáp:
Nói biết, nói kiến,
sự được bền chắc; ví như hai giây hiệp
làm một thời bền chắc.

Lại nữa, nếu chỉ nói biết, thì không thu nhiếp hết thảy tuệ,
như Luận tạng nói, Tuệ
có ba thứ: có thứ biết chẳng phải thấy, có thứ
thấy chẳng phải biết, có
thứ cũng thấy cũng biết. Biết chẳng thấy là tận
trí, vô sanh trí, trí tương
ưng năm thức. Thấy chẳng phải biết là Tám
nhẫn (Khổ pháp nhẫn, tập
pháp nhẫn, diệt pháp nhẫn, đạo pháp nhẫn,
khổ loại nhẫn, tập loại
nhẫn, diệt loại nhẫn, đạo loại nhẫn – N.D chú),
thế gian chính kiến, năm
tà kiến. Cũng biết cũng thấy là các tuệ còn
lại. Nếu nói biết thì
không bao gồm thấy, nếu nói thấy thì không thu
nhiếp biết, vì vậy nói
tri kiến thì đầy đủ.

Lại nữa, như tụng đọc, phân biệt, trù lượng theo người gọi là biết,
tự mình chứng được
gọi là thấy, ví như tai nghe việc ấy, vẫn còn hồ nghi, ấy là biết, chính tự mắt thấy, rõ ràng
không nghi, ấy là thấy. Biết và
thấy đối với giải
thoát cũng sai khác như vậy.

Lại nữa, có người nói:
A-la-hán còn nghi đối với giải thoát
của chính mình, không thể tự biết rõ là
A-la-hán hay chẳng phải là
A-la-hán. Phật vì phá tà kiến ấy nên nói các thánh nhân đối với giải thoát cũng
biết cũng thấy. Các
A-la-hán tuy được giải thoát tri kiến, mà giải thoát trí kiến có giảm vì không được
Nhất thiết trí, vì không thành tựu trí tuệ
căn thượng thượng, vì
không phân biệt được biệt tướng các pháp khi
sanh khi diệt trong mỗi niệm; còn Phật thành tựu trí
tuệ căn thượng
thượng, biết biệt tướng các pháp
sanh diệt trong mỗi niệm, nên giải thoát
tri kiến không giảm.

Lại nữa, thành tựu đầy đủ pháp nhãn thanh tịnh như đã nói ở
trong nghĩa pháp nhãn.
Biết chúng
sanh ấy do cửa
Không giải thoát
vào Niết- bàn, chúng
sanh do cửa Vô tướng giải thoát
vào Niết-bàn, chúng
sanh ấy do cửa Vô tác giải thoát
vào Niết-bàn; biết chúng
sanh ấy do cửa
Quán năm uẩn, mười hai nhập, mười tám giới, do các pháp môn như
vậy được giải thoát.
Phật đối với giải thoát tri kiến biết hết biết khắp, thế nên nói.
Phật giải thoát tri kiến không giảm.
Hết thảy
thân nghiệp, hết thảy
khẩu nghiệp, hết thảy ý
nghiệp, hành theo trí tuệ:
Phật hết thảy thân, khẩu, ý nghiệp trước biết rồi
sau theo chỗ biết mà hành.
Thân, khẩu, ý nghiệp của chư Phật, mọi hành động đều lợi ích
chúng sinh, cho nên gọi là trước biết rồi
sau theo
trí tuệ mà hành. Như
trong Kinh nói: chư Phật cho đến thở vào thở ra
còn lợi ích chúng sinh,
huống gì thân, khẩu, ý nghiệp cố làm mà không lợi ích? Các chúng
sanh oán ác nghe hương khí hơi thở ra vào của Phật,
đều được tín tâm thanh
tịnh, ưa vui nơi Phật: chư thiên nghe hương khí
hơi thở của Phật cũng
đều bỏ năm dục, mà phát tâm tu thiện. Do vậy,
nói thân, khẩu, ý nghiệp
hành theo trí tuệ. Thanh văn, Bích-chi Phật không có việc ấy. Tâm cố làm thiện rồi
sau thân, khẩu nghiệp mới thiện, mà ý nghiệp có khi vô ký, không theo trí tuệ mà
tự sanh, huống gì người
khác, như Tỳ-kheo
Kiều-phạm-ba-đề tuy chứng được A-la-hán mà tự nhã
đồ ăn rồi nhai lại;
nghiệp ấy không theo trí tuệ.
Lại như
Tỳ-kheo A-la-hán Ma-đầu Ba-tư-đà nhảy trên xà
nhà, gác, trên vách, cây.
Lại như
Tỳ-kheo Tất-lăng-già-bà-ta mắng nữ thần
sông Hằng rằng “Con bé”. Như vậy là thân khẩu nghiệp trước không có trí tuệ
cũng không theo trí tuệ
mà hành. Phật không có việc ấy. Hỏi: Nếu như vậy
sao Phật có khi thân khẩu nghiệp in tuồng không theo trí tuệ hành.
Vì sao? Vì như khi Phật vào trong chúng ngoại
đạo thuyết pháp mà họ
đều không tín thọ?
Lại có lần Phật ở giữa đại chúng
thuyết pháp, bày ngực cho
Ni- kiền- tử thấy? Lại vì một người nghi không thấy hai tướng mà
Phật ở giữa đại chúng bày
tướng lưỡi và tướng âm tàng? Lại mắng các đệ tử, các ngươi là người ngu cuồng mắng
Đề-bà-đạt-đa ngươi là người
cuồng, người chết, người
nhổ mửa! Phật kết giới không cho phép giữ tám
thứ bình bát, chỉ cho
Tỳ-kheo dùng hai thứ bình bát hoặc bằng sành
hoặc bằng thiết, mà Phật
lại tự dùng bát đá? Có khi ngoại đạo nạn vấn,
Phật im lặng không trả lời?

Lại Phật ở chỗ này nói hữu ngã, chỗ kia nói vô ngã; chỗ này nói các pháp có, chỗ kia nói các
pháp không. Như vậy thân khẩu nghiệp
của Phật in tuồng không
theo trí tuệ mà hành. Thân khẩu nghiệp không
lìa ý nghiệp, ý nghiệp cũng phải có khi không theo trí tuệ hành, vậy cớ
sao nói Phật thường theo
trí tuệ hành? Đáp: Nói như vậy
không đúng. Đối với các việc ấy đều trước
có trí tuệ, rồi
sau các nghiệp theo trí tuệ mà hành. Vì cớ
sao?
Vì Phật vào giữa chúng ngoại đạo, tuy biết đời này họ không tin không thọ, mà vì để gieo nhân duyên lớn cho
đời sau. Lại để ngăn ngoại đạo phỉ báng nói
Phật tự cao mạng, vì vậy Phật tự đi vào trong chúng đó. Lại ngoại đạo nói:
Phật tự nói có tâm Đại Bi tế độ khắp tất cả, mà chỉ vì bốn chúng thuyết
pháp, còn chúng ta đây
cũng là người xuất gia cầu đạo mà không thuyết
cho! Lại như trong kinh Bát-nhã này nói: Phật đi đến giữa chúng ngoại
đạo thuyết pháp, họ
không nói là không tín thọ. Phật từ xa trông thấy ngoại đạo đại hội, lớn tiếng luận nghị, định đến nơi khác, lại quay trở lại
đi vào đây. Các luận
nghị sư từ xa thấy Phật đi đến, tự mình nói với nhau rằng: “Các ngươi hãy im lặng! Phật là người ưa tịch tịnh, thấy các
người im lặng, Ngài có thể đến đây”.
Cả chúng liền im lặng. Phật đi vào giữa chúng ấy thuyết ba
đế cho Bà-la-môn, chúng ngoại đạo đều im lặng. Phật nghó rằng bọn
người cuồng bị ác ma che lấp, pháp này vi diệu, mà cho đến không có một người làm đệ tử.
Nghó vậy, rồi từ tòa đứng dậy đi, những người ấy thoát khỏi ma che, liền tự nghó: “Chúng ta được nghe pháp mầu, tại
sao
không lấy làm tự lợi”,
liền cùng đi đến chỗ Phật, làm đệ tử Phật, đắc đạo, lìa khổ.

Lại nữa, đệ tử ngoại đạo lo sợ thầy họ, nên không dám đến
Phật, cho nên Phật tự đi
vào giữa chúng ấy thuyết pháp, họ được nghe
pháp tin thọ kiên cố,
không còn lo sợ thầy họ, lại được làm đệ tử Phật, hoặc đắc dấu đạo. Có các nhân duyên trí tuệ như vậy, nên đi vào
chúng ngoại đạo. Lại nữa,
Tát-giá-kỳ-ni-kiền-tử lấy lá đồng bịt bụng, tự thề
rằng: không có người
nào bị ta nạn vấn mà không toát mồ hôi bại hoại.
Voi lớn cho đến cỏ cây
sành đá, nghe tiếng nạn vấn của ta cũng đều toát
mồ hôi! Thề như vậy rồi
đi đến chỗ Phật; luận nghị với Phật. Phật gạn hỏi, đều không đáp được, mồ hôi đổ xuống đất, cả mình như ngâm.
Phật bảo Ni-kiền, trước ông thề rằng, không người nào nghe ta nạn vấn mà không đổ mồ hôi, nay chính ông đổ mồ hôi xuống đất. Ông thử xem Phật,
thấy có mồ hôi chăng?
Khi ấy Phật cởi y Uất-đa-la-tăng chỉ cho ông và
hỏi: Mồ hôi chỗ nào?

Lại nữa, có người nói, hoặc có người đầu đổ mồ hôi thân không
đổ mồ hôi, Phật tuy đầu
không đổ mồ hôi mà thân chắc có mồ hôi, vì
vậy Phật cỡi y
Uất-đa-la-tăng bày thân ra, nhân đó ngoại đạo rất
tin tướng Phật, đều vào trong
Phật pháp, ấy là nhân duyên trí tuệ, thân
nghiệp hành theo.

Phật bày tướng lưỡi, tướng âm tàng là vì có người nghi hai
tướng ấy nơi thân Phật,
mà người ấy là người có thể đắc đạo, chỉ vì nghi
nên không đắc, vì vậy
Phật bày hai tướng cho thấy. Lè lưỡi ra phủ cả mặt, lưỡi tuy lớn mà trở vào trong miệng cũng không chướng ngại , người
ấy thấy rồi hết nghi. Có
người thấy tướng lưỡi lè ra, hoặc sanh tâm khinh mạn, lè lưỡi như con nít, khi thấy lưỡi trở vào miệng mà thuyết
pháp không bị trở ngại,
liền khởi tâm cung kính, khen chưa từng có.

Có người nghi tướng âm tàng của Phật không hiện. Bấy giờ
Thế Tôn hóa làm voi báu,
ngựa báu; có tướng âm tàng, chỉ cho thấy và nói: tướng âm tàng của
Phật không hiện, cũng giống như vậy. Có người nói, Phật bày tướng âm tàng, chỉ cho một người thấy để dứt nghi của họ.
Các luận nghị sư nói:
Phật có tâm đại từ bi, nếu có người do thấy tướng
âm tàng của Phật mà có
thể chứa nhóm thiện căn, phát tâm đại Bồ-đề
và sanh tâm rất vui mừng tín kỉnh, thì Phật đều làm cho được thấy, dứt
nghi tâm của họ, ngoài ra
không ai được thấy!

Phật vì tâm Đại Bi độ chúng sinh nên đối ba hạng người trên tạm bày ra cho họ thấy nhanh như điển chớp, các chúng
sanh ấy thấy rồi, tin Phật có tâm Đại Bi, chứ Phật đối với giới pháp
Phật không thủ không
đắm trước. Do nhân
duyên như vậy nên hiện bày hai tướng, chứ chẳng phải đùa cợt,
chẳng phải không biết hổ.
Phật nói lời gay gắt với
các Tỳ-kheo: “Các ông là người ngu
cuồng”. Lời gay gắt có hai loại:
1.Tâm ô cấu sân giận mắng nhiếc.
2.Vì thương xót chúng sinh muốn giáo hóa. Người ly dục
còn không có tâm ô cấu sân giận mắng nhiếc, huống gì
Phật! Phật vì thương xót giáo hóa nên nói lời gay gắt. Có chúng
sanh nghe lời giáo huấn êm dịu hiền lành không đưa vào khuôn
phép đạo được, phải nói lời gay gắt thô kịch mới đưa vào đạo được. Như ngựa
hay thấy bóng roi liền
chạy, còn lừa ngu phải quất đau mới đi; cũng như có thứ ghẻ được thuốc êm dịu, phun thoa liền lành, có thứ ghẻ phải lấy
dao xẻ lấy thịt thúi ra,
xức thuốc dữ mới lành. Lại nữa,
lời gay gắt có năm:

Nói thêu dệt.

Miệng nói dữ và cũng thêu dệt.

Miệng nói dữ và cũng thêu dệt, vọng ngữ.

Miệng nói dữ, cũng thêu dệt, vọng nữ, hai lưỡi.

Tâm không phiền não mà nói lời gay gắt để giáo hóa đệ tử,
phân biệt điều thiện bất thiện, kéo chúng sinh ra
khỏi đất khổ nạn.

Đủ bốn thứ ác ngữ tội rất nặng. Ác ngữ
thứ ba, hai, một tội
nhỏ nhẹ lần. Hàng cư
só đệ tử
Phật chứng đắc đạo quả thứ nhất, thứ nhì
sai
khiến nô tỳ với lời
nói ác, chẳng phải là đạo bất thiện.

Nhiếp luật nghi có hai thứ: hoặc nói thêu dệt, hoặc nói ác
và thêu dệt. A-na-hàm, A-la-hán, không có phiền não khỏi lời nói ác, chỉ
do tịnh tâm, cần nói ác để giáo hóa nên nói ác và nói
thêu dệt. A-na-hàm,
A-la- hán còn không có
phiền não khởi lời ác huống gì Phật. Lại nữa,
nếu Phật có lời nói gay gắt, không nên nghi, không
nên nạn vấn cho là Phật
có ác tâm phát ra lời nói gay gắt. Vì cớ sao? Vì ác tâm Phật đã dứt lâu rồi, chỉ vì thân tâm nghó tới chúng
sanh như cha
lành dạy con, tuy có lời
gay gắt, cũng vì chỉ thành tựu cho con, chẳng phải là ác tâm.
Lúc Phật còn là Bồ-tát, ba độc chưa hết, làm tiên nhân tên
là Sằn-đề bị vua ác
cắt tai, mũi, tay, chân mà không sanh tâm ác, không nói lời ác. Bấy giờ chưa đắc đạo, còn không có ác tâm, huống gì khi được thành Vô thượng
chính đẳng
chính giác, ba độc đã hết, đầy đủ tâm
đại từ bi đối với
chúng sinh, sao được nghi Phật có ác tâm, nói lời
gay gắt. Lại nữa, nếu Phật nói ngươi là người ngu cuồng, thì ấy là lời êm dịu,
lời nói
thật. Vì sao? Vì ba độc phát sanh gọi là ngu cuồng, lại đem
việc lành làm lợi ích
cho mà không chịu, không hiểu ý Phật, không lãnh
thọ lời Phật, ấy là ngu cuồng.

Lại nữa, Phật bên trong thường hành trí tuệ vô ngã, bên
ngoài thường quán các
pháp không, như vậy thì làm
sao có ác khẩu? Đó chỉ
do chúng sinh không hiểu
tâm Phật, nên tìm chỗ dỡ nơi lời nói của
Phật, nếu chúng
sanh hiểu Phật lấy thâm tâm
thương xót, thì giả
sử
Phật khiến nhảy vào lửa lớn liền hoan hỷ nhảy vào, như người bị nóng bức nhảy vào ao nước mát, huống gì Phật chỉ nói mà không chịu lãnh thọ.
chúng sinh bị ác ma che lấp
không biết, nên Phật đem thâm tâm nghó tới, mà
không lãnh thọ lời
Phật. Vì vậy, Phật nói ngươi là người ngu cuồng.

Lại nữa, có người nghe lời nói gay gắt thì vui mừng nói:
“Vì thương ta nên nói như
vậy.” Vì vậy, Phật nói ngươi là người ngu cuồng. Phật nói:
Đề-bà-đạt ngươi là người cuồng, người chết,
người súc nhổ.
Người cuồng là vì Đề-bà-đạt tội nặng
sẽ
sa vào địa ngục A-tỳ,
cho nên nói ba lời gay
gắt. Người chết là tợ như người mà không thể
chứa nhóm các điều
thiện. Cũng vì Đề-bà-đạt cạo đầu mặc áo pháp, tợ
như Thánh nhân, mà bên
trong không có tuệ mạng, nên gọi là người
chết. Như người chết
được trang sức đủ thứ mà dần dần tiêu hoại, không
thể làm cho sống được,
Đề-bà-đạt cũng như vậy. Phật ngày ngày giáo
hóa cho đủ cách mà ác
tâm càng mạnh, pháp ác bất thiện ngày càng
tăng, cho đến gây ba tội
nghịch, vì vậy nên gọi là người chết. Người súc nhổ là vì Đề-bà-đạt tham lợi dưỡng mà hóa làm đứa trẻ nít thân trời, ở trong tay ôm của
vua A-xà-thế, vua than miệng ông thúi, nên nhổ nước
miếng bảo súc miệng. Vì
vậy gọi là người súc nhổ. Hỏi: Đề-bà-đạt đã được
thiền định, đã lìa dục, cớ
sao còn
súc
miệng bằng nước miếng
của người khác? Đáp: Người ấy ác tâm
cũng sâu, căn kia cũng nhạy bén, lìa dục
cho nên có thể biến hóa,
khi súc nước miếng liền mất, vì căn nhạy bén
nên khi tìm lại liền
được, vì vậy nên gọi là người súc nhổ. nghĩa cuồng
như đoạn trước đã nói.

Lại nữa, vì Đề-bà-đạt bạch Phật: “Phật đã già yếu, thường
ưa nhàn tịnh, Ngài có thể vào rừng tự vui,
Tăng chúng có thể giao cho tôi”.
Phật nói: “Xá-lợi-phất,
Mục-kiền-liên… có trí tuệ lớn, là người hiền
thiện, nhu hòa, thanh tịnh,
Ta còn không cho nhiếp Tăng, huống gì ngươi
là người cuồng, người
chết, người súc nhổ”.
Có các nhân duyên như vậy, Phật đối với các pháp tuy không
nhiễm trước mà vì giáo
hóa nên nói lời gay gắt.

Phật không cho Tỳ-kheo dùng tám thứ bình bát: Những bát
châu báu vàng, bạc… vì vật báu bị
người tham, khó kiếm được,
sanh tham đắm, nên không cho cất giữ bảo vật đó, cho đến không được lấy tay
cầm, cũng
không được cất giữ các danh bảo, nếu có làm phép tịnh thí, thì được dùng, vì giá trị không còn quí. Bát gỗ dùng dễ
sanh cấu bẩn, bất tịnh nên không cho dùng. Ba thứ bát
khác (sành, thiết, đá) không có
các việc như vậy. Hỏi:
Bát sành, thiếc cũng dễ bị cấu bẩn không khác bát gỗ, tại
sao cho phép dùng?
Đáp: Bát
sành, thiếc, nếu không hun khói cũng không được phép dùng, do hun khói nên không bị cấu bẩn. Bát đá
có thô, tế. Đá mịn láng cũng không bị cấu bẩn cho nên
Thế Tôn tự dùng, nhưng
Phật không
cho Tỳ-kheo dùng vì nó
nặng, sức của Phật hơn vạn voi trắng, nên
không cho là nặng. Vì
thương các Tỳ-kheo nên không cho phép dùng.

Hỏi: Thị giả
La-đà, Du-thiện-ca, Tu-na-sát-la-đa,
Na-già-ta-bà-la, A-nan…
thường hầu Phật bưng bình bát, cớ sao Phật không thương xót?

Đáp: Các thị
giả tuy bưng bát của Phật, song vì oai đức của
Phật và vì tâm cung kính
tôn trọng Phật, nên không biết nặng. Lại, thân
lực A-nan cũng to lớn.

Lại nữa, vì bát đá mịn láng khó kiếm được, còn thô xám thì bị
dính cấu bẩn, nên không cho phép dùng.
Bát đá của Phật tự nhiên
sanh ở bốn chót núi của bốn vua trời,
các người khác không
có bát tự nhiên ấy, nếu tìm cho có để làm rất khó,
bị trở ngại mất công
nhiều, nên Phật không cho phép dùng.

Lại muốn cho
bát của Phật khác với đệ tử, nên Phật dùng bát đá.

Lại như quốc
vương, được mọi người tôn trọng, thì đồ dùng để
ăn cũng khác. Có người
thấy bát của Phật khác với bát người khác,
càng thêm tôn trọng cúng
dường, sanh tín tâm thanh tịnh.

Hỏi: Nếu bình
bát đã phải khác cớ sao y lại đồng? Đáp: Y của
Phật cũng khác.
Khi Phật mới thành đạo, biết y
của Phật Ca-diếp, thích hợp với
Phật mang. Y của
Phật Ca-diếp giá trị mười vạn
lượng vàng.
Sau đó lương y
Kỳ-vức (Jivaka) dâng cho Phật cái
y Thâm-ma-căn-kiết-bá cũng giá trị mười vạn
lượng vàng. Phật dạy
A-nan đem y ấy cắt may
thành y Tăng-già-lê. May xong Phật nhận mang, ấy là khác. Hỏi: Phật nhân đó bảo
các Tỳ-kheo, từ nay có vị
Tỳ-kheo nào nhất tâm
cầu Niết-bàn, trái bỏ thế gian, nếu muốn mặc y giá trị mười vạn lượng vàng cũng cho phép, ăn đồ ăn trăm vị, mặc y khác,
sau cho
phép, sao riêng bình bát
không cho phép? Đáp: Trước tôi đã nói nhân duyên về bát đá, nay nói thêm:
Bát của Phật không thọ
nhận từ người. Khi Phật mới thành đạo, muốn ăn,
cần đồ
đựng, bốn vua trời biết tâm niệm Phật, đem bốn bình bát
dâng Phật. Phép của Phật
ba đời đều dùng bình bát của bốn vua trời, lúc bấy giờ chưa có
chúng tăng, làm
sao nói cho phép, về
sau nếu cho phép, lại không ai cúng cho bát đá. Lại cõi
Diêm-phù-đề không ưa bát đá, cho
nên không ai cúng cho. Lại nữa,
Phật dạy Tỳ-kheo thường nên che giấu công đức, nếu
thọ nhận bát đá, người
đời sẽ nói bát ấy từ trời rồng mà có được, nếu bảo người làm thì công phu quá khó.
Lại sợ người ta nói
Tỳ-kheo này muốn ngang công với Phật, vì vậy
Phật không cho phép.
Còn y, hoặc có người nói Phật ở giữa Tăng thọ nhận y tốt của đàn-việt để mặc riêng mà
không cho Tỳ-kheo mặc, vì
vậy Phật cho phép mặc. Nhưng Tỳ-kheo cũng
tự không mặc, vì người
thí khó có nên người mặc khó được. Nếu
Tỳ-kheo không thanh tịnh thì
người ta không cúng, nếu Tỳ-kheo thanh tịnh thì
ít muốn, biết đủ, nên
không mặc. Phật dứt nghi hoặc của người, nên
cho phép mặc y, còn đối
bình bát thì không có mong, nên không cho phép dùng.

Hỏi: Như trong
kinh nói: Thân Phật là thân Kim cang, không
nhờ cậy ăn, thì cần gì giữ bát?
Đáp: Phật
pháp có hai đạo:
1. Thanh văn đạo.
2. Phật đạo. Theo pháp Thanh văn, Phật tùy theo cách thức thường lệ của con người có
sự ăn dùng, còn theo pháp Đại thừa, phương tiện vì người,
nên thị hiện có ăn, mà
kỳ thật không ăn.

Hỏi: Thế nào
là phương tiện? Đáp: Phật muốn độ người nên thị hiện làm theo cách thức con người, nếu không như vậy, người ta
sẽ nói:
Phật chẳng
phải người, chúng ta
làm sao thực hành được pháp của Phật.

Lại nữa, có người nhân bố thí mà đắc độ, vì hạng người ấy nên
Phật thọ nhận đồ ăn
của họ, họ liền nghó rằng: Đồ ăn của chúng ta giúp
ích thân Phật, nên tâm
họ rất hoan hỷ, do tâm hoan hỷ mà tín thọ lời Phật dạy, như đại quốc vương được hạ thần mời ăn, vua tuy không cần,
nhưng vì thâu nhiếp người
ấy mà ăn ít nhiều, để cho họ hoan hỷ. Do các
nhân duyên như vậy, Phật
thị hiện thọ thực.

Hỏi: Nếu Phật không ăn thì vật Phật lãnh thọ để ở chỗ
nào? Đáp: Phật sự bất khả tư nghì, không nên hỏi.

Lại nữa, có người được đồ ăn của Phật mà đắc độ, có
Thanh văn thấy sắc, chạm thân,
nghe hương mà đắc độ. Người cần đồ ăn mà
đắc độ thì Phật lấy
đồ ăn cho. Như trong kinh Mật Tích Kim cang nói: Phật
lấy đồ ăn để trong miệng, đưa cho vị trời cầu
Phật đạo, đem đến mười
phương thí.

Hỏi: Nếu như
vậy, trong đoạn nói về Niệm Tăng trước kia đã
nói, đồ ăn của Phật
không có chúng sinh nào có thể ăn, nghĩa ấy thế nào? Đáp:
Phật không cho thì không ai có thể ăn, nay Phật cho
nên được ăn.
Vì sao biết?
Khi Phật ăn mã mạch, đưa đồ ăn cho A-nan, có
Sa-môn Nhị-thập-ức dâng
canh ngon cho Phật, Phật lấy canh thừa cho vua
Tần- bà-ta-la, do vậy nên
biết Phật thọ dụng rồi đem cho thì được ăn, không
cho thì không thể tiêu hóa được.

Lại nữa, vì Phật mà thiết đặt đồ ăn, Phật chưa ăn, người khác
ăn không tiêu hóa được,
đồ ăn thừa Phật cho ăn thì tiêu hóa được. Vì
vậy, nên tuy thật Phật
không ăn, mà vì độ người, nên thị hiện thọ thực, cất bình bát.

Phật không đáp mười bốn nạn vấn: Phật có bốn cách đáp:
1.Đáp bằng cách quyết định chắc chắn.
2. Đáp bằng cách phân biệt nghĩa lý rõ ràng.
3.Đáp bằng cách hỏi ngược lại.
4.Đáp bằng cách bỏ qua. Mười bốn nạn vấn ấy, đúng phép nên đáp bằng cách bỏ qua.
Lại nếu có việc lợi ích thì đáp. Ngoại đạo hỏi không phải
vì Niết- bàn, chỉ tăng trưởng nghi hoặc, cho nên Phật dùng lối đáp bằng
cách bỏ qua. Biết chắc việc có ích thì phân biệt rõ ràng đáp; còn không có ích
thì bỏ qua không đáp. Do
nhân duyên ấy, biết Phật là bậc Nhất thiết trí.

Lại nữa, nếu Phật nói ba loại pháp là pháp hữu vi, pháp vô vi,
pháp bất khả thuyết, thế
là đã nói hết thảy pháp.

Lại nữa, các ngoại đạo ấy, nương dựa
thường kiến, nương dựa
đoạn diệt kiến, nên hỏi
thường, hỏi đoạn diệt. Thật tướng không có
thường, đoạn, nên Phật
không đáp. Như ngoại đạo thấy thường, không có việc ấy. Vì cớ
sao? Chỉ vì ngoại đạo thủ tướng nên vướng
vào thường,
đoạn, còn Phật tuy nói
thường, nói vô thường, chỉ vì để đối trị mà dùng thôi. Lại nữa,
nếu người nói không là có, có là không, người như vậy
là tội lỗi.
Phật không đáp thì không lỗi, như mặt trời chiếu thiên hạ, không thể làm cho chỗ cao
thành thấp, thấp thành cao, chỉ có làm cho hiển
hiện mà thôi. Phật cũng
như vậy, không làm gì khác đối với các pháp,
các pháp có thì nói có,
không thì nói không, như nói: sanh làm nhân
duyên cho già, chết, cho đến vô minh làm nhân duyên cho hành; có
Phật không Phật, pháp nhân duyên ấy tương tục thường ở thế gian.
Chư Phật ra
đời, vì chúng sinh chỉ
bày pháp ấy cho thấy. Lại nữa,
nếu đáp thường hay đoạn đều có lỗi, như hỏi đứa con
của con gái đá, con của
kẻ hoàng môn là cao hay thấp, đen hay trắng, loại gì? Những câu hỏi ấy không nên đáp. Mười bốn nạn vấn cũng như vậy,
chỉ
lấy thường, đoạn làm gốc để hỏi. Vì thật tướng không thường
không đoạn nên Phật không đáp.

Do các nhân duyên như vậy, Phật không đáp mười bốn nạn vấn, không lỗi.
Phật ở nhiều nơi nói có ngã, nhiều nơi nói không ngã:
Nếu với người hiểu nghĩa
Phật pháp, biết giả danh, thì nói có ngã, nếu với
người không hiểu nghĩa
Phật pháp không biết giả danh, thì nói không ngã. Lại nữa,
Phật vì chúng sinh sắp đọa vào đoạn diệt kiến, thì nói có ngã chịu quả báo tội phước
đời sau. Nếu người
sắp đọa vào thường kiến, thì vì họ nói không có ngã, không có người làm, không có
người chịu;
lìa năm uẩn giả danh, thì
không có một pháp gì tự tại.

Hỏi: Nếu như
vậy, thì những gì là thật?

Đáp: Vô ngã
là thật. Như trong ba pháp ấn nói: hết thảy hành vô thường, hết thảy pháp vô ngã, tịch diệt là
Niết-bàn an ổn. Pháp ấn là thật tướng các pháp. Nếu người thiện căn chưa
thuần thục, trí tuệ
không lanh lợi,
Phật không nói pháp vô ngã thâm
sâu cho họ thì họ liền đọa
vào trong đoạn diệt kiến.

Hỏi: Nếu như
vậy, như trong lời Ca-diếp hỏi, Phật nói ngã là
một bên, vô ngã là một
bên, lìa hai bên ấy là trung đạo, sao nay nói vô ngã
là thật, có ngã là phương tiện nói?

Đáp: Nói vô ngã có hai:

Chấp thủ tướng vô ngã, dính mắc vô ngã.

Phá ngã không chấp thủ vô ngã, cũng không dính mắc
vô ngã, tự nhiên lìa bỏ.

Như vậy trước
nói vô ngã là một bên, sau nói vô ngã là trung
đạo. Lại nữa, Phật nói hữu ngã vô ngã có hai nhân duyên:

Dùng theo thế tục thì nói hữu ngã.

Dùng theo đệ nhất thật tướng thì nói vô ngã. Như vậy,
nói hữu ngã, vô ngã không lỗi.

Phật ở nhiều nơi nói các pháp có, ở nhiều nơi nói các
pháp không: Hỏi: Không nên nói riêng các
pháp có, không, vì có tức là có ngã,
không tức là không ngã,
sao còn nói lại?
Đáp: Không
phải vậy. Phật pháp có hai thứ không:

chúng sinh không.

Pháp không.

Nói vô ngã là nói chúng sinh không. Nói không có pháp ngã sở là chỉ
pháp không. Nói có ngã là chỉ cho biết có tướng giả danh, đối
người không chấp trước
ngã nói có ngã, đối người chấp trước ngã tướng trong
năm uẩn, vì phá cái chấp trước ngã đó nên chỉ nói có năm uẩn vô
thường, khổ, không, vô
ngã; tịch diệt Niết-bàn ấy gọi là có.

Lại nữa, có hai thứ đoạn kiến:

Vì hạng tà kiến cho rằng không có thọ quả báo tội phước khổ, vui
đời sau, nên nói có ngã từ đời này đến đời
sau thọ quả báo tội phước.

Vì hạng tà kiến chấp trước hết thảy trống không, hư vô, mà nói
có hết thảy pháp. Đó là pháp hữu vi, vô vi.

Lại nữa, đối chúng
sanh căn không lanh lợi lắm thì nói vô ngã, đối chúng
sanh căn lanh lợi, trí tuệ
sâu xa thì nói các pháp rốt ráo không,
vì cớ sao? Vì nếu vô
ngã thì bỏ hết các pháp, như kệ nói:

Nếu rõ biết vô ngã, Có người như thế ấy,

Nghe có pháp không mừng, Nghe không pháp không lo.
Nói ngã là chỗ nương của hết thảy pháp, nếu nói vô ngã là, hết
thảy không có chỗ nương.

Lại nữa, Phật pháp có hai cách nói: nếu nói rõ ràng thì nói hết
thảy pháp không, nếu
phương tiện nói, thì nói vô ngã. Hai cách thuyết pháp ấy đều đưa vào
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì vậy trong
Kinh Phật nói:
Con đường đi đến
Niết-bàn đều chung một hướng, không có nẽo khác.

Lại nữa, có ngã có pháp, phần nhiều nói cho người tại gia, có cha mẹ, có nghiệp báo tội phước lớn nhỏ, vì người tại gia phần nhiều
không cầu Niết-bàn, nên
đắm trước nơi quả báo đời sau. Đối người xuất gia, phần nhiều nói vô ngã vô pháp, vì người xuất gia phần nhiều
hướng đến Niết-bàn. Người cầu
Niết-bàn thì không thọ lãnh hết thảy pháp, tự
nhiên tịch diệt ấy là Niết-bàn.

Lại nữa, có người chưa thành thục các căn tín… trước cầu
được những điều có
tướng, vậy sau mới xả. Vì hạng người đó Phật dạy
làm các thiện pháp, bỏ
các việc ác. Những người đó đã thành thục các căn tín… đối với các pháp họ không cầu được điều có tướng mà chỉ cầu đạo xa lìa
sanh tử. Vì hạng người đó Phật nói các pháp là không, vô
sở
hữu. Hai việc đó đều
thật, như ngón tay vô danh cũng dài cũng ngắn, so với ngón tay giữa thì ngắn;
so với ngón tay út thì dài, dài ngắn đều thật,
nói có nói không cũng
như vậy. Nói có, có khi là thế tục, có khi là đệ
nhất nghĩa; nói không, có
khi là thế tục, có khi là đệ nhất nghĩa. Phật nói
có ngã, không ngã, đều là thật. Hỏi: Nếu hai việc ấy đều thật, tại
sao Phật phần nhiều tán
thán không mà hủy báng có?
Đáp: Không, vô
sở hữu, là pháp tạng của mười phương hết
thảy chư Phật,
hiền thánh. Như trong phẩm Chúc lụy của
kinh Bát-nhã Ba-la-mật nói:
Bát-nhã Ba-la-mật là pháp tạng của chư
Phật ba đời, mười
phương. Bát-nhã
Ba-la-mật tức là không, vô
sở hữu. Có khi
Phật nói có, để
giáo hóa chúng sinh, lâu
về sau đều sẽ vào trong pháp tạng Vô sở hữu. Hỏi:
Nếu như vậy,
sao trong
kinh Bát-nhã
Ba-la-mật nói:
Nếu quán năm uẩn không, vô
sở hữu, chẳng phải là đạo? Đáp:
Trong kinh Bát-nhã
Ba-la-mật ấy nói: Có và không
đều không. Như trong kinh Trường Trảo Phạm-chí nói có ba thứ tà kiến:

Hết thảy có.

Hết thảy không.

Nửa có nửa không.

Phật bảo Phạm-chí Trường Trảo rằng: Hết thảy hữu kiến là
bị dục nhiễm, bị
sân nhuế, ngu
si trói buộc. Hết thảy vô kiến, là không
nhiễm, không sân,
không si, không đắm,
không buộc. Nửa có nửa không, có
thì đồng bị buộc như
trên, không thì đồng không bị buộc như trên. Đối
ba thứ kiến ấy, thánh
đệ tử nghó rằng: Nếu ta chấp thọ hết thảy hữu
kiến, thì cùng với hai
hạng người kia tranh, đó là hạng người chấp hết
thảy không và hạng người
chấp nửa có nửa không. Nếu ta chấp thọ hết
thảy vô kiến, cũng cùng với hai hạng người kia tranh,
đó là hạng người chấp hết thảy có và hạng người chấp nửa có nửa không.
Nếu ta chấp thọ nửa có nửa không,
cũng cùng với hai hạng người kia tranh, đó là hạng
người chấp hết thảy
không và hạng người chấp hết thảy có. Vì đấu tranh nên phỉ báng nhau, vì phỉ báng nhau nên gây phiền não. Vì thấy
sự đấu tranh phiền não ấy nên bỏ vô kiến ấy, và các kiến khác cũng
không chấp thọ, không
chấp thọ nên liền được vào đạo.

Nếu không chấp trước hết thảy các pháp không, thì tâm không
nổi lên đấu tranh, chỉ
dứt trừ kiết sử, ấy gọi là thật trí. Nếu chấp thủ
tướng không của các
pháp, thì nỗi lên đấu tránh, không diệt được các kiết
sử, nương dựa trí tuệ
ấy, là chẳng phải thật trí. Như Phật nói: Vì độ
chúng sinh cho nên có nói pháp, tất cả đều thật, chỉ vì chúng
sanh đối với
pháp ấy có chấp trước,
không chấp trước nên có thật với không thật.

Do các nhân duyên như vậy, thân, khẩu, ý nghiệp của Phật
không có tội lỗi. Thế
nên nói Phật thân, khẩu, ý trước đã biết rõ,
vậy sau
theo trí tuệ đó mà hành. Hỏi: Lúc đầu nói Phật thân không lỗi, miệng không lỗi, ý không
lỗi, nay lại nói thân
khẩu ý theo trí tuệ mà hành, có nghĩa gì sai khác?
Đáp: Trước
nói ba thứ không lỗi, không nói đến nhân duyên, nay
nói nhân
duyên vì theo trí tuệ mà hành nên không lỗi; nếu trước
không trù lượng mà
khởi lên thân khẩu ý nghiệp thì có lỗi. Phật trước dùng
trí tuệ khởi thân, khẩu,
ý nghiệp nên không lỗi.

Lại nữa, Phật thành tựu ba thứ
tịnh nghiệp; ba thứ tịch tịnh
nghiệp, ba thứ bất hộ nghiệp.

Có người nghi nói: Nhân duyên gì Phật thành tựu nghiệp như
vậy? Vì vậy nên Phật
nói: Ta hết thảy thân, khẩu, ý nghiệp trước do trí
tuệ, vậy sau theo trí tuệ đó mà hành.
Phật lấy trí tuệ biết quá khứ, vị lai, hiện tại, thông
suốt
không chướng ngại: Ba
thứ trí tuệ ấy đối với ba đời thông suốt không
chướng ngại, nên ba
nghiệp theo trí tuệ mà hành. Hỏi: Các pháp quá khứ đã diệt đã tận, không còn có gì; các pháp vị lai hiện chẳng đến
chẳng sanh, chưa hòa hợp; các pháp hiện tại, cho đến trong một niệm cũng không có lúc trụ lại, làm
sao mà có thể biết ba
đời thông suốt không
chướng ngại?
Đáp: Phật
nói quá khứ, vị lai, hiện tại, thông suốt không
chướng ngại, lời nói
đó đâu phải hư dối.

Lại nữa, nếu không có quá khứ, vị lai, chỉ có khoảnh khắc một
niệm trong hiện tại, thì
Phật cũng không thành tựu được vô lượng công
đức. Như Mười trí là
Mười lực, khi ấy cũng không thể một tâm có Mười
trí được. Nếu như vậy,
Phật cũng không được đầy đủ Mười lực. Do
nhân duyên ấy, biết có quá khứ, vị lai. Hỏi:
Nếu quá khứ, vị lai, hiện tại đều có, vậy thế nào là
không? Phật nói Bốn đế,
về khổ đế quán tướng vô thường… vô thường
là sanh diệt, bại hoại, bất khả đắc. Nếu pháp quá khứ nay thật có thì không
gọi là vô thường, bại
hoại, bất khả đắc.

Lại nữa, nếu quá khứ, vị lai, hiện tại đều có, thì đọa
vào thường kiến.
Vì sao?
Vì Pháp ấy chắc chắn
sẵn có ở trong vị lai, chuyển từ vị lai đến hiện tại, từ hiện tại chuyển vào quá khứ, như người từ một phòng
đi vào một phòng, không
gọi là mất người?
Đáp: Nếu
không mất, có lỗi gì? Hỏi: Nếu không vô thường, thì không tội
không phước, không
sanh không tử, không trói
không mở. Tội là mười nghiệp đạo bất
thiện-sát… nếu không vô thường, thì không có
tội sát. Như trong đoạn phân biệt
tà kiến nói, lưỡi dao
đi qua giữa bảy phần của thân (Phái ngoại đạo
Pak- udha chủ trương bảy
yếu tố: đất, nước, gió, không, khổ vui, linh hồn, hợp
thành thân. Bảy yếu tố độc lập với nhau – ND), không gây não hại. Phước là mười nghiệp đạo thiện, bất
sát… vô thường là phân biệt
sanh tử,
nếu không vô thường thì cũng không có
sanh tử, cũng
không trói,
không mở, như vậy sai
lầm vô cùng?
Đáp: Các
pháp trong ba đời đều có tướng riêng, pháp quá khứ
có tướng quá khứ,
pháp vị lai có tướng vị lai, pháp hiện tại có
tướng hiện tại. Nếu pháp quá khứ, vị lai mà có tướng hiện tại, thì nên có lời nạn
vấn ấy. Nay quá khứ, vị
lai, hiện tại đều có tướng riêng. Lại nữa,
nếu thật không có quá khứ, vị lai thì cũng không có
luật nghi xuất gia. Vì cớ
sao? Vì nếu hiện tại trụ trong ác tâm, quá khứ
lại không có thọ giới,
ấy là chẳng phải Tỳ-kheo.
Lại tâm bậc
Hiền Thánh ở trong thế tục, khi ấy lẽ đáng phải
là phàm phu; vì không có đạo ở quá khứ, vị lai, hiện tại. Như vậy cũng không có tội ngũ nghịch (giết cha, giết mẹ,
giết A-la-hán, làm tổn thương thân Phật, phá hòa hợp
Tăng – ND). Vì cớ
sao? Vì tội nghiệp ngũ nghịch đã qua đi, khi người chết đã vào địa ngục,
tội ngũ nghịch ấy ở vị lai không có nghiệp nên không có báo, còn thân hiện tại không
làm tội nghịch. Nếu không
có quá khứ thì không có tội nghịch, nếu
không có tội nghịch, thì
đâu có tội khác. Phước cũng như vậy, nếu không
tội phước, ấy là tà
kiến, khác gì cầm thú!

Lại nữa, ta không nói quá khứ, vị lai có như tướng hiện tại có,
ta nói quá khứ tuy diệt
mà có thể nhớ tưởng, phát sanh tâm tâm số
pháp, như lửa tắt ngày
qua, ngày nay có thể nhớ tưởng lại, không thể nói
vì nhớ tưởng tới được
cho nên lửa liền có. Hoặc thấy chất củi cũng
sanh tâm tưởng nhớ biết
sẽ đốt lửa. Lửa ngày mai như lửa đã qua, không
thể vì nay có tâm nghó
tới lửa mà lửa liền có. Các việc vị lai cũng như vậy. Tâm hiện tại, tuy không trụ lại trong một niệm,
song tương
tục sanh, cho nên có thể biết các pháp. Bên trong do ý hiện tại làm nhân, bên ngoài do các pháp làm duyên, từ nhân duyên ấy phát
sanh ý thức, dùng ý thức tự tại biết pháp quá khứ, vị lai, hiện tại, chỉ không tự biết tâm tâm
số
pháp hiện tại, ngoài ra đều biết được.

Hỏi: Trong phẩm Như tướng của kinh Bát-nhã Ba-la-mật nói: ba đời chỉ một tướng, đó là vô tướng, tại
sao nói trí tuệ Phật biết ba
đời thông suốt không
chướng ngại?
Đáp: Chư
Phật có hai lối thuyết pháp: Trước phân biệt các
pháp, sau nói rốt ráo không. Nếu nói các pháp ba đời, thông
suốt không
chướng ngại, ấy là
phân biệt nói, nếu nói ba đời một tướng vô
tướng, ấy là
nói rốt ráo không.

Lại nữa, chẳng phải bậc
Nhất thiết trí, đối với ba đời, trí tuệ có
ngại, mà các bậc hiền
thánh Quán Thế Âm, Văn-thù-sư-lợi, Di-lặc, Xá-lợi- phất đối
với ba đời trí tuệ đều có chướng ngại. Do nhân duyên ấy,
nói trí tuệ của Phật
đối với ba đời thông suốt không chướng ngại,
không vì vô sự mà nói.

Lại nữa, có người đối với ba đời sanh tà kiến, cho rằng pháp
quá khứ và chúng sinh
có ban đầu, không có ban đầu. Nếu có ban đầu
thì có chúng sinh mới
sanh. Các pháp cũng không nhân không duyên mà sanh. Nếu không ban đầu thì cũng không cuối cùng. Nếu không ban
đầu, không cuối cùng thì
đoạn giữa cũng không. Có ban đầu là có giữa,
có sau, không có trước;
có cuối cùng là có đầu, có giữa, không có sau;
có giữa là có đầu có
sau. Nếu chúng sinh và các pháp không có ban
đầu thì cũng không giữa
không sau. Nếu không ba đời, thì hoàn toàn không có gì. Lại nữa,
nếu không có ban đầu, làm sao có bậc Nhất thiết trí?
Vì phá các tà kiến như
vậy, nên nói các pháp ba đời nhất tướng, đó là
vô tướng; chứ không
phá trí tuệ về ba đời của Phật.

Hỏi: Vô tướng là hữu biên? Đáp: Nếu vô tướng tức là vô biên, là pháp không thể nói không
thể nạn, làm sao nói là hữu biên.
Nếu trong vô tướng mà chấp thủ tướng, chẳng phải là vô tướng.
Vô tướng ấy gọi là bất khả đắc không, trong ấy vô tướng cũng bất khả
đắc, không cũng bất khả
đắc, thế nên gọi là bất khả đắc không.
Lại nữa, Phật có hai đạo:

Phước đức đạo: Có người nghe Phật có Mười lực,
Bốn vô sở úy, Bốn trí vô ngại, Mười tám pháp
không chung,
sanh tâm cung kính tin vui.

Trí tuệ đạo: Có người nghe nói các pháp do nhân duyên hòa hợp
sanh, nên không có tự tính, liền lìa bỏ các pháp,
đối với “không” tâm không
chấp trước, như mặt trăng hay làm thấm vật, mặt trời hay làm
chín vật, nhờ hai nhân duyên ấy vạn vật được
thành. Phước đức và trí tuệ cũng như vậy. Phước đức đạo hay
sanh các công đức, trí tuệ đạo đối
với phước đức đạo hay lìa các tà kiến chấp
trước. Vì vậy, Phật tuy nói
rốt ráo không, mà cũng nói thông suốt ba đời
không chướng ngại,
mà không bị lỗi.

Như vậy, đã lược nói nghĩa Mười tám pháp không chung của Phật. Hỏi:
Nếu như vậy,
sao
Ca-chiên-diên Ni-tử nói
Mười lực, Bốn vô
sở úy, Đại Bi, Ba ý chỉ
không chung, gọi là Mười tám pháp không chung? Nếu trước đó vừa nói Mười tám pháp không chung là
nhân nghĩa, thì
sao Ca-chiên-diên Ni-tử
cũng nói Mười tám pháp không chung như vậy? Đáp: Vì vậy nên gọi là
Ca-chiên-diên Ni-tử, còn nếu là Thích tử thì không nói như vậy. Thích tử nói là nói pháp không
chung thật.
Phật pháp vô lượng, ba mươi
sáu pháp ấy (Mười lực, Bốn vô úy, Đại Bi, Ba
niệm, Mười tám pháp
không chung – ND) chỉ là một giọt nước trong biển
cả Phật pháp, pháp cũng
không ít, cớ sao trùng số Mười tám?

Lại nữa, các A-la-hán,
Bích-chi Phật,
Bồ-tát cũng có Mười lực
biết được đúng đạo
lý không đúng đạo lý, phân biệt nghiệp quả báo ba
đời, các thiền định cho
đến lậu tận trí… cớ sao nói (Ca-chiên-diên-ni-tử
nói mười tám pháp ấy
– ND) là pháp không chung? Hỏi:
Thanh Văn, Bích-chi Phật,
Bồ-tát không thể biết hết biết
khắp, chỉ có thông và
minh, không có lực, riêng Phật mới biết hết biết
khắp, nên nói là không
chung, như trong Mười lực nói? Đáp: Phật nói nghĩa
Mười lực, không nói biết hết biết khắp, chỉ
nói ngay là biết đúng
đạo lý không đúng đạo lý. Nói biết hết biết khắp
là các luận nghị sư nói.

Hỏi: Ông trước tự nói trong kinh Đại thừa nói: Phật vì hành
Bồ-tát mà tự nói biết
hết biết khắp? Đáp:
Trong kinh Đại thừa nói, ích gì cho ông, ông không
tin Đại thừa, không nên dẫn làm chứng. Ông nên tự nói ra pháp
Thanh văn làm chứng. Lại nữa,
Phật tuy biết hết biết khắp, mà Thanh văn, Bích-chi
Phật có được ít phần, còn mười tám pháp không chung (chỉ riêng Phật có

ND) thời
Thanh văn, Bích-chi Phật trước
sau đều vô phần. Vì vậy nên
gọi là pháp không chung thật.

Hỏi: Mười tám pháp không chung, Nhị thừa cũng nên có phần, chỉ Phật thân khẩu niệm thường không lỗi, còn Nhị thừa thân khẩu
niệm cũng không lỗi. Như
vậy đều nên có phần? Đáp:
Không phải. Vì cớ
sao? Vì thường không lỗi mới gọi là
không chung, không phải chỉ
do không lỗi mà gọi là không chung. Thanh
văn, Bích-chi Phật, đối
với thường không lỗi, vô phần.

Lại nữa, có chỗ nói
A-la-hán có lực, không có chỗ nào nói
A-la-hán có pháp
không chung, ông không tin Đại thừa nên không thọ nhận mười tám pháp không chung chân thật, mà lại nói trùng con
số mười lực…
việc ấy không thể được.
Như tám mươi vẻ đẹp của ông tin, trong Tam
tạng không có, cớ sao
không nói lại? Hỏi: Chúng tôi phân biệt mười tám pháp
không chung, không
trùng số. Những gì là mười tám?

Biết thật tướng các pháp, gọi là Nhất thiết trí.

Tướng các công đức của Phật khó hiểu, nên công đức vô lượng.

Thâm tâm thường nghó đến chúng sinh, nên gọi là Đại Bi.

Được
trí không ai sánh bằng, nên trí tuệ tự tại.

Khéo hiểu tâm thường, nên định tự tại.

Được
có phương tiện độ chúng sinh, nên biến hóa tự tại.

Khéo biết nhân duyên các pháp, nên ký biệt vô lượng.

Nói thật tướng các pháp, nên ký biệt không hư dối.

Phân biệt trù lượng mới nói, nên nói không lỗi.

Thành tựu được mười lực, nên trí tuệ không giảm.

Trong hết thảy pháp hữu vi, chỉ quán pháp tụ vô ngã, nên thường
tu hạnh phóng xả.

Khéo biết phải thời không phải thời, an lập nơi tam thừa vì
thường quán chúng sinh.

Thường nhất tâm, nên không thất niệm.

Thiện tâm sâu xa trong vô lượng A-tăng-kỳ kiếp nên không có
tập khí phiền não.

Được
trí chân tịnh, nên không ai có thể đúng như pháp chỉ lỗi được.

Đời
đời kính trọng bậc tôn quý nên có tướng đảnh không thể thấy.

Tu tâm đại từ bi, nên an tường để chân xuống dưới chân nhu
nhuyến, chúng sinh gặp được liền được vui.

Được
Thần thông Ba-la-mật nên chuyển tâm chúng sinh làm
cho hoan hỷ đắc độ; như khi đi vào thành, hiện lực thần biến?

Đáp: Mười
tám pháp không chung như vậy, chẳng phải trong Tam tạng nói, mà các
Kinh khác cũng không nói. Vì có người tìm
kiếm pháp ấy, nên các luận nghị
sư Thanh văn lượm lặc chỗ nọ, chỗ kia
soạn tập
lại, tán thán công đức
Phật. Như nói: Nói không lỗi, tuệ không giảm,
niệm không mất, đều là từ Mười tám pháp không chung trong Đại thừa dẫn ra để luận nghị. Tuy có tướng đảnh không thể thấy, dưới chân nhu
nhuyến, như vậy rất
nhiều, không nên để ở trong Mười tám pháp không
chung. Pháp không chung đều lấy trí tuệ làm ý nghĩa. Thân lực của Phật như lực của mười vạn bạch hương tượng và lực thần thông đều không nói, vì vậy nên biết trong Mười tám pháp
không chung, chỉ nói đến công đức trí
tuệ, không nói đến quả báo tự nhiên.

Lại nữa, Mười tám pháp không chung ấy, trong
A-tỳ-đàm phân biệt thu nhiếp vào
Năm uẩn. Thân, miệng không lỗi, thân miệng theo trí
tuệ hành, thì nhiếp vào
sắc uẩn. Không dị tưởng thì nhiếp vào tưởng uẩn,
không có tâm bất định thì nhiếp vào thức uẩn, còn lại thì nhiếp vào
hành uẩn, đều ở trong
Bốn thiền. Phật ở trong Bốn thiền đắc đạo, đắc Niết- bàn.

Có người nói: Bốn pháp không chung thuộc
sắc pháp (Thân
không lỗi, miệng không
lỗi, thân nghiệp, khẩu nghiệp theo trí tuệ hành –
ND) thì nhiếp vào Sắc
giới, Dục giới, các pháp không chung khác thì
nhiếp vào chín địa; đều
là thiện; đều là pháp vô lậu. Bốn pháp thuộc
sắc do nhân duyên và tăng thượng
duyên sanh, các pháp còn lại do
Bốn duyên sanh; bốn Pháp không
duyên, mười bốn pháp có duyên. Bốn pháp theo tâm
hành, không tương ưng với tâm, mười ba pháp tương ưng với tâm cũng theo tâm hành, một pháp không tương ưng với tâm cũng
không theo tâm hành. Các
nghĩa như vậy đều có phân biệt trong A-tỳ-đàm.

Ban đầu phân
biệt như vậy, khi vào trong Bát-nhã Ba-la-mật, thật tướng các pháp thảy đều một tướng, đó là vô tướng, vào tâm Phật tất
cả tướng đều diệt.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 27</卷>

4
2.GIẢI THÍCH ĐẠI TỪ Đại Bi Đại từ, Đại Bi đã phân biệt ở trong chương nói về Bốn tâm vô lượng rồi, nay sẽ nói lược thêm. Đại từ đem vui cho tất cả chúng sinh, Đại Bi cứu khổ tất cả
chúng sinh; Đại từ đem nhân duyên hỷ lạc cho
chúng sinh, Đại Bi đem
nhân duyên lìa khổ cho chúng sinh. Ví như có người, các con bị lao tù,
sắp chịu xử tử, cha nó
thương xót, dùng đủ cách khiến cho nó được khỏi, ấy là Đại Bi. Khi được khỏi khổ rồi, lấy năm điều
dục lạc cấp cho nó, ấy
là Đại từ. Như thế là sai biệt giữa từ và bi. Hỏi: Đại từ, Đại Bi là như thế, thế nào là Tiểu từ Tiểu bi?
Nhân tiểu ấy mà gọi là đại chăng? Đáp: Từ bi thuộc trong Bốn vô lượng tâm gọi là tiểu, Đại từ, Đại
bi được thứ lớp nói
trong Mười tám pháp không chung, gọi là đại.

Lại nữa, Từ bi trong tâm Phật gọi là đại, Từ bi trong tâm người
khác gọi là tiểu.

Hỏi: Nếu như
vậy, cớ sao nói Bồ-tát thực hành Đại từ Đại Bi? Đáp: Đại từ
của Bồ-tát, đối với
Phật là tiểu, đối với người
Nhị thừa là đại, ấy là
giả danh đại. Đại từ Đại Bi của Phật, chân thật tối đại. Lại nữa,
Tiểu từ chỉ có tâm nghó đến chúng sinh vui mà không
có vui thật sự, Tiểu bi
là thấy chúng sinh bị thân khổ tâm khổ, thương xót
mà thôi, chứ không cứu thoát được. Đại từ
là nghó làm cho chúng
sanh được vui và cũng cho vui
thật sự. Đại Bi là thương xót chúng
sanh khổ
và cùng làm cho thoát khổ.

Lại nữa, Từ bi của người phàm phu, hàng
Thanh văn, Bích-chi Phật.

Bồ-tát. gọi là tiểu, Từ bi của Phật mới gọi là đại.

Lại nữa. Đại từ là từ trong tâm đại nhân
sanh ra
Mười lực, bốn
việc không sợ, Bốn trí vô ngại, Mười tám pháp
không chung, từ trong đại
pháp xuất ra, có thể phá đại khổ của ba đường ác, có thể cho ba thứ
vui lớn là vui trời. vui
người: vui Niết-bàn.

Lại nữa, Đại từ trùm khắp chúng
sanh mười phương ba đời, cho
đến côn trùng, Từ thấu
xương tủy, tâm không lìa bỏ. chúng sinh trong ba ngàn đại thiên thế giới, đọa ba đường ác, nếu có người chịu thay
hết khổ đó, làm cho
được thoát, lại lấy năm thứ dục lạc, thiền định lạc, thế
gian tối thượng lạc, tự
do đem cho được đầy đủ tất cả, rồi đem so với
Từ bi của Phật, trong ngàøn vạn phần không kịp một. Vì cớ
sao? Vì cái vui
thế gian giả dối không
thật, không lìa khỏi sanh tử.

Hỏi: Pháp ở trong tâm Phật, hết thảy đều đại, cớ sao chỉ nói
Từ bi là đại?
Đáp: Các
pháp công đức của Phật đều đại. Hỏi: Nếu như
vậy, sao chỉ nói từ bi là đại?
Đáp: Từ Bi
là căn bản của Phật đạo. Vì sao? Vì Bồ-tát thấy
chúng sinh
bị sanh, già, bệnh, chết khổ. thân khổ, tâm khổ, đời này đời
sau
bị các khổ bức não,
sanh tâm Đại từ Đại Bi cứu các khổ như vậy, rồi
sau phát tâm cầu Vô
thượng chính đẳng chính giác. Cũng vì lực Đại từ
bi nên ở trong sanh tử
trải vô lượng A-tăng-kỳ kiếp, tâm không chán bỏ. Do lực Đại từ bi, nên đáng được
Niết-bàn từ lâu mà không thủ chứng.
Vì vậy nên Từ bi trong pháp của chư
Phật là đại. Nếu không tâm Đại từ
Đại Bi thì đã sớm vào Niết-bàn.

Lại nữa, khi đắc
Phật đạo, thành tựu vô lượng thiền định
sâu xa,
các tam-muội giải thoát,
sanh cái vui thanh tịnh, mà xả bỏ không lãnh
thọ; đi vào xóm làng
thành ấp dùng các thí dụ nhân duyên để thuyết pháp, biến hiện thân hình, vô lượng âm thanh, nghinh đón hết thảy, nhẫn chịu chúng
sanh mắng nhiếc phỉ báng, cho đến tự làm kỹ nhạc, đều là do
lực Đại từ Đại Bi. Lại nữa,
Đại từ Đại Bi, tiếng đại ấy chẳng phải Phật tự nói, mà do chúng
sanh nói, ví như
sư tử lực đại, không tự nói lực đại mà đều
do muôn thú xưng gọi,
chúng sinh nghe diệu pháp của Phật, biết Phật vì cứu hộ chúng
sanh nên trong vô lượng
A-tăng-kỳ kiếp, làm
việc khó làm, chúng
sanh nghe thấy việc ấy, mà gọi pháp ấy là Đại từ Đại Bi.
Ví như một người có hai
bạn thân, người ấy vì có tội phải bị giam lao tù, một bạn lo cung cấp
sự cần dùng, một bạn chịu chết thay; mọi người
nói người bạn chịu chết
thay ấy là Đại từ bi. Phật cũng như vậy, đời đời vì hết thảy chúng
sanh đem đầu mắt tủy não bố thí; đều vì hết thảy
chúng sinh, chúng sinh nghe
thấy việc ấy, cùng nhau gọi đó là Đại từ Đại
bi. Như vua Thi-tỳ (Sibi) vì cứu chim bồ câu, đem hết
thịt trong thân thay
thế, vẫn
không cân bằng thân bồ câu, lại lấy tay vịn cân muốn đem
cả thân thay thế. Bấy
giờ đại địa chấn động sáu cách, nước biển nổi
sóng, chư thiên đem hương hoa cúng dường vua, chúng
sanh xưng tán
rằng: Cảm thương một con
chim nhỏ đến như vậy, thật là Đại từ Đại Bi.
Phật nhân chúng
sanh gọi, nên nói là Đại từ Đại Bi. Vô lượng chuyện như
vậy, đều có nói rộng
ở trong truyện Bổn sanh. Hỏi: Các công đức khác như thiền định… vì người ta không
biết, nên không xưng là
đại, còn Trí tuệ hay thuyết pháp… khiến người
đắc đạo, cớ sao không
xưng là đại?
Đáp: Công
năng Trí tuệ của Phật không ai biết hết được, còn
Đại từ Đại Bi, vì đời
đời không tiếc thân mạng, bỏ cái vui thiền định để
cứu chúng sinh, nên ai nấy đều biết. Đối với Trí tuệ Phật chỉ có thể
suy
loại mà biết, chứ không thể biết rõ ràng, còn tâm từ bi thì mắt thấy, tai
nghe, nơi nơi biến hóa,
rống lớn tiếng sư tử, cho nên có thể biết được.

Lại nữa, Trí tuệ
Phật vi diệu,
các Bồ-tát,
Xá-lợi-phất còn không
thể biết, huống gì người
khác. Tướng Từ bi có thể mắt thấy tai nghe,
nên người tin thọ được;
còn Trí tuệ thâm diệu không thể lường biết.

Lại nữa, Đại từ Đại Bi ấy, hết thảy chúng
sanh đều ưa thích, thí như thuốc ngon người ta ưa uống, còn Trí tuệ như uống
thuốc đắng,
phần nhiều không ai ưa.
Người phần nhiều ưa, nên xưng từ bi là đại.

Lại nữa, Trí
tuệ thứ người đắc đạo mới tin thọ được, còn tướng đại từ bi, hết thảy loại tạp đều tin được, như thấy
hình tướng, hoặc nghe
nói, đều tin thọ được,
và vì làm lợi ích nhiều, nên xưng là Đại từ Đại Bi.

Lại nữa, Đại trí tuệ là tướng xả, tướng xa lìa, còn Đại từ bi là
tướng thương xót lợi
ích chúng sinh. Sự thương xót lợi ích ấy, được hết thảy chúng
sanh ưa thích, cho nên gọi là đại. Đại từ Đại Bi ấy, như trong
kinh Trì Tâm nói: Đại từ
Đại Bi có ba mươi hai thứ thực hành ở giữa chúng sinh.
Tướng nhiếp thuộc và các duyên của đại từ Đại Bi như đã nói
trong chương Bốn tâm vô lượng ở trước.

Lại nữa, công đức Đại từ bi của Phật, không nên phân biệt tìm
cầu hết tướng nó như
trong pháp của Ca-chiên-diên đã làm. Các luận
nghị sư trên đây dùng pháp của
Ca-chiên-diên để phân biệt hiển bày,
không nên tin hết vào
đó. Vì cớ sao? Vì Ca-chiên-diên nói Đại từ bi, hết
thảy Trí tuệ là pháp
hữu lậu, pháp hệ thuộc, pháp thế gian. Việc ấy không đúng, vì Đại từ bi là căn bản của hết thảy
Phật pháp, cớ
sao nói là
pháp hữu lậu, pháp hệ
thuộc, pháp thế gian?

Hỏi: Đại từ bi là căn bản Phật pháp, nên là hữu lậu, như trong
bùn sanh
hoa sen, không được nói bùn cũng đẹp, Đại từ bi cũng như vậy, tuy
là căn bản
Phật pháp, cũng không thể là vô lậu? Đáp: Đại từ bi là nói vị
Bồ-tát khi chưa
thành Phật, hoặc nói
là hữu lậu,
sự
sai lầm ấy còn ít, nay Phật đã được trí giải thoát vô ngại, nên
hết thảy pháp đều thanh
tịnh, tất cả phiền não và tập khí dứt sạch.
Thanh văn. Bích-chi Phật
không được trí giải thoát vô ngại, phiền não tập
khí không hết, nhiều chỗ nghi không dứt, cho nên tâm phải hữu lậu, còn
chư Phật thì không có
việc ấy, cớ sao nói Đại từ Đại Bi của Phật nên là hữu lậu? Hỏi: Tôi không dám không kính Phật, nhưng vì tâm từ bi là vì
chúng sinh mà phát sanh,
thì nên là hữu lậu? Đáp: Thế lực chư
Phật không thể nghó bàn, các
Thanh văn, Bích-chi Phật không thể
lìa ý tưởng chúng sinh mà sanh từ bi, còn chư Phật có thể lìa ý tưởng chủng
sanh mà
sanh từ bi. Vì cớ
sao? Vì như tướng
chúng sinh mười phương
là bất khả đắc, mà các A-la-hán, Bích-chi Phật, lại chấp thủ tướng chúng
sanh mà
sanh
Từ bi, còn chư Phật tìm tướng
chúng sinh mười phương là bất khả đắc, cũng không chấp thủ tướng
chúng sinh mà vẫn sanh từ
bi, như trong kinh Vô Tận Ý nói: Có ba thứ Từ
bi, là chúng sinh duyên,
pháp duyên, vô duyên.

Lại nữa, dối với hết thảy chúng
sanh chỉ có Phật hành cùng
tận pháp không dối. Nếu
Phật đối với chúng sinh chấp thủ tướng mà
hành tâm từ bi, thì
không gọi là hành pháp không dối. Vì sao? Vì chúng
sanh là rốt ráo không thể có được,
Thanh văn, Bích-chi Phật không gọi là hành cùng tận pháp không dối, cho nên
Thanh văn, Bích-chi Phật đối
với chúng sinh, với pháp, hoặc chấp thủ tướng, hoặc không chấp thủ
tướng, không nên nạn vấn, vì không hành tận cùng pháp không dối.
Nhất thiết trí dứt hết thảy các lậu, có thể từ trong tất cả pháp hữu lậu mà
sanh ra,
có thể làm nhân duyên
cho vô lậu, pháp ấy cớ sao tự là hữu lậu được! Hỏi: Trí vô lậu mỗi mỗi có
sở duyên, không thể duyên hết
thảy pháp, chỉ có trí
thế tục mới có thể duyên hết thảy pháp, vì vậy nên
nói Nhất thiết trí là
tướng hữu lậu? Đáp:
Trong giáo pháp ông có thưyết ấy.
Chẳng phải trong
Phật pháp nói; như người cầm cân đi vào chợ, không đúng với cân của
quan, không ai dùng đến.
Ông cũng như vậy, tự dùng pháp của mình không đúng với
Phật pháp, không ai dùng đến. Trí tuệ vô lậu cớ
sao nói không thể duyên hết thảy pháp; trí hữu lậu là giả danh hư dối, thế lực ít ỏi, không thể chân thật duyên hết thảy pháp, mà trong giáo pháp ông tự
nói trí ấy duyên được
hết thảy pháp!

Lại nữa, trong pháp Thanh văn có mười trí, trong pháp Đại thừa
có mười
một trí, gọi là Như thật trí (trí thứ mười một).
Mười trí ấy vào trong Như thật trí này, đều thành một trí, đó là trí vô lậu; như nước
mười phương chảy vào trong biển lớn, đều thành một vị. Đại từ Đại Bi ấy
nhiếp vào Tam-muội vương
Tam-muội, Sư tử du hýù Tam-muội của Phật.

Như vậy, đã lược nói nghĩa của Đại từ Đại Bi. KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát muốn được Đạo trí, hãy tập hành
Bát-nhã Ba-la-mật. Bồ-tát
ma-ha-tát muốn lấy Đạo trí làm đầy đủ Đạo
chủng trí, hãy tập hành
Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN: Đạo là một đạo, một mực hướng
tới Niết-bàn; đối với
thiện pháp, nhất tâm
không phóng dật, đạo theo thân tâm niệm đến.
Đạo lại có hai: Ác đạo, thiện đạo; thế gian đạo, xuất
thế đạo; định đạo, tuệ đạo; hữu lậu đạo, vô lậu đạo; kiến đạo, tu đạo; học đạo,
vô học đạo; tín hành đạo, pháp hành đạo; hướng đạo, quả đạo; vô ngại đạo,
giải thoát đạo; tín giải
đạo, kiến đắc đạo; tuệ giải thoát đạo, câu
giải thoát đạo.

Như vậy có vô lượng pháp môn hai đạo.
Lại có ba đạo: Địa ngục đạo,
súc
sanh đạo, ngạ quỷ đạo. Ba thứ
địa ngục: Địa ngục nóng,
địa ngục lạnh, địa ngục tối đen. Ba thứ súc sanh đạo:
súc
sanh đi đất, đi nước, đi không. Ba thứ ngạ quỷ đạo: quỷ đói,
quỷ ăn đồ nhơ, quỷ
thần. Ba thiện đạo: nhân đạo, thiên đạo. Niết-bàn
đạo. Người có ba hạng:
hạng làm tội, hạng làm phước, hạng cầu Niết-bàn.
Lại có ba
hạng người: người hưởng dục lạc làm ác, người hưởng
dục lạc không làm ác,
người không hưởng dục lạc không làm ác.

Trời có ba hạng: Trời cõi Dục, Trời cõi Sắc, Trời cõi Vô sắc.

Niết-bàn đạo
có ba: Đạo Thanh văn, đạo Bích-chi Phật, đạo Phật. Thanh văn đạo có ba: học đạo, vô học đạo, phi học phi vô học đạo,

Bích-chi Phật
đạo cũng như vậy.

Phật đạo có ba: đạo Ba-la-mật, đạo phương tiện, đạo tịnh thế giới.
Phật lại có ba đạo: đạo mới phát tâm, đạo làm các thiện, đạo
thành tựu chúng sinh.
Lại có ba đạo: đạo giới, đạo định, đạo tuệ. Như vậy có vô
lượng pháp môn ba đạo.
Lại có bốn đạo: đạo phàm phu, đạo
Thanh văn, đạo
Bích-chi Phật, đạo Phật.
Lại có bốn đạo: đạo
Thanh văn, đạo
Bích-chi Phật,
đạo Bồ-tát, đạo Phật.

Đạo Thanh văn
có bốn thứ: đạo khổ, đạo tập, đạo diệt, đạo
đạo. Lại có bốn Sa-môn quả đạo.

Lại có bốn đạo: đạo quán thân thật tướng, đạo quán thọ, đạo
quán tâm, đạo quán pháp thật tướng.

Lại có bốn đạo: đạo dứt điều ác bất thiện chưa sanh khiến không sanh, đạo dứt điều ác đã
sanh khiến tiêu diệt, đạo khiến điều thiện
chưa sanh được sanh, đạo
khiến điều thiện đã sanh tăng trưởng.
Lại có bốn đạo: đạo dục
tăng thượng, đạo tinh tấn
tăng thượng,
đạo tâm tăng thượng,
đạo tuệ tăng thượng.

Lại có bốn đạo thánh chủng: không lựa chọn áo; đồ ăn, đồ
nằm; thuốc thang; ưa dứt khổ tu định.

Lại có bốn tu hành đạo: đạo khổ khó tu, khổ dễ tu, vui khó tu, vui dễ tu.
Lại có bốn tu đạo:
1.Vì đời nay vui nên tu.
2.Vì trí sanh tử nên tu. Vì lậu hết nên tu.
4. Vì tuệ phân biệt nên tu. Lại có bốn thiên đạo: tức là bốn thiền. Lại có bốn đạo: Thiên đạo, Phạm đạo, Thánh đạo, Phật đạo.
Như vậy có vô lượng pháp môn bốn đạo.

Lại có năm đạo: Địa ngục, súc sanh, ngạ quỷ, người, trời.

Lại có năm đạo chúng vô học: Chúng vô học giới, cho đến
chúng vô học giải thoát tri kiến.

Lại có năm đạo trời Tịnh cư. Lại có năm đạo trời Dục
giới. Lại có năm đạo nói như pháp.

Lại có năm đạo nói không như pháp.
Lại có năm đạo: phàm phu,
Thanh văn, Bích-chi Phật, Bồ-tát, Phật.
Lại có năm đạo: phân biệt
Sắc pháp, phân biệt
Tâm pháp, phân
biệt Tâm số, phân biệt
Tâm bất tương ưng hành, phân biệt Vô vi pháp.

Lại có năm đạo: tu Khổ đế đoạn, tu Tập đế đoạn, tu Diệt đế
đoạn, tu Đạo đế đoạn, Tư duy đế đoạn.

Như vậy có vô lượng pháp môn năm đạo.

Lại có sáu
đạo: địa ngục, ngạ quỉ, súc sanh, người, trời,
A-tu-la. Lại có đạo bỏ sáu trần.

Lại có sáu
hòa hợp đạo; sáu thần thông đạo, sáu A-la-hán,
sáu
địa ngục, sáu định đạo,
sáu Ba-la-mật đạo. Mỗi mỗi Ba-la-mật lại có sáu đạo.

Như vậy có vô lượng pháp môn sáu đạo.
Lại có bảy đạo: bảy giác ý đạo, bảy địa vô lậu đạo, bảy
tưởng định đạo, bảy tịnh đạo, bảy thiện nhân đạo, bảy tài phú đạo, bảy pháp phước

đạo, bảy trợ định đạo.

Như vậy có vô lượng pháp môn bảy đạo.
Lại có tám đạo: tám chính đạo, tám giải thoát đạo, tám bội xả
đạo.

Như vậy có vô lượng pháp môn tám đạo.

Lại có chín đạo: chín thứ đệ định, chín địa vô lậu, chín kiến đoạn,

chín A-la-hán, chín
Bồ-tát đạo. Đó là
sáu
Ba-la-mật và phương
tiện, thành tựu chúng
sanh, tịnh Phật quốc độ.

Như vậy có vô lượng pháp môn chín đạo.

Lại có mười đạo: đó là mười vô học đạo, mười tưởng
đạo, mười trí đạo, mười nhất thiết xứ đạo, mười bất thiện đạo, mười thiện đạo, cho
đến một trăm sáu mươi hai đạo.

Như vậy có vô lượng đạo môn.

Biết các đạo ấy, biết hết biết khắp, ấy gọi là Đạo chủng trí. Hỏi:
Bát-nhã Ba-la-mật là đệ nhất đạo, nhất tướng gọi là vô
tướng của Bồ-tát, cớ
sao nói là các thứ đạo? Đáp: Các đạo ấy đều vào trong một đạo, đó là thật tướng các
pháp. Bắt đầu học có
các thứ sai khác, đến sau đều đồng nhất; không có
sai khác, ví như khi kiếp
tận lửa cháy, mọi vật đều đồng hư không.

Lại nữa, vì dẫn dắt
chúng sinh,
Bồ-tát phân biệt nói ra các thứ
đạo, đó là đạo thế
gian đạo, xuất thế gian… Hỏi:
Sao Bồ-tát trụ trong nhất tướng vô tướng mà lại phân biệt
đạo thế gian, xuất thế gian? Đáp: Danh tự thế gian chỉ từ hai thứ là ức tưởng điên đảo và
hư dối sanh ra, như huyễn,
như mộng, như vòng lửa quay, người phàm
phu cưỡng cho là thế
gian, thế gian ấy đều từ vọng tưởng đến. Nay
cũng hư vọng, xưa cũng hư vọng, nó thật không
sanh không làm. Chỉ từ trong
sáu căn ngoài sáu trần
nhân duyên hòa hợp sanh, tùy phàm phu chấp trước mà gọi là thế gian.
Thế gian ấy, bị lưới tà kiến như tơ rối dính
nhau, thường qua lại trong
sanh tử. Như vậy là biết thế gian.
Thế nào là đạo xuất thế gian? Như thật biết thế gian, tức là đạo
xuất thế gian. Vì người
trí tìm tướng thế gian, xuất thế gian đều bất khả
đắc (không thể có
được), nếu không thể có được, nên biết giả
danh là thế gian, xuất thế gian. Chỉ vì phá thế gian nên nói xuất thế gian.
Tướng thế gian tức là xuất
thế gian, không còn có riêng khác, vì cớ sao? Vì tướng thế gian là không thể có được. Xuất thế gian ấy tức là tướng thế
gian thường không, vì định tướng của pháp thế gian là không thể có
được. Như vậy hành
giả không ở trong thế gian, cũng không đắm trước
xuất

thế gian. Nếu
không ở trong thế gian, cũng không đắm trước xuất thế gian, thì phá trừ ái và mạn, không còn tranh cãi với thế gian. Vì hành
giả từ lâu đã biết
thế gian là không, không có gì, vì hư dối nên không
khởi ức tưởng phân biệt.
Thế gian là năm uẩn, tướng năm uẩn, giả
sử mười phương chư
Phật tìm nó cũng không thể có được, không chỗ đến, không chỗ ở, không
chỗ đi. Nếu không có
tướng năm uẩn đến, ở, đi, tức là xuất thế gian.
Hành giả bấy giờ quán
sát thế gian xuất thế gian ấy, thật không thể
thấy, không thấy thế gian với xuất thế gian hợp, cũng không thấy xuất
thế gian với thế gian
hợp. Lìa thế gian cũng không thấy xuất thế gian, lìa xuất thế gian cũng không thấy thế gian. Như vậy thì không
sanh hai
thức là thức biết thế
gian và thức biết xuất thế gian. Nếu bỏ thế gian,
không thọ lãnh xuất thế
gian, ấy gọi là xuất thế gian.

Nếu Bồ-tát biết được như vậy, thì có thể vì chúng
sanh mà phân biệt đạo thế gian, xuất thế gian. Tất cả các đạo hữu lậu, vô lậu cũng
như vậy, nhập vào một
tướng, ấy gọi là Đạo chủng trí. KINH:
Muốn lấy Đạo
chủng trí làm đầy đủ Nhất thiết trí, hãy
tập hành Bát-nhã
Ba-la-mật; muốn lấy Nhất thiết trí làm đầy đủ
Nhất thiết chủng trí, hãy tập
hành Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN.
Hỏi: Nhất thiết trí, Nhất thiết chủng trí có gì sai khác? Đáp: Có người nói không
sai khác, hoặc khi nói
Nhất thiết trí,
hoặc khi nói Nhất thiết chủng trí.
Có người nói tướng chung là
Nhất thiết trí, tướng riêng là
Nhất thiết chủng trí; nhân là
Nhất thiết trí, quả là Nhất thiết chủng trí; lược nói
là Nhất thiết trí, rộng
nói là Nhất thiết chủng trí.

Nhất thiết trí tổng quát phá bóng tối vô minh đối với hết thảy
pháp; Nhất thiết chủng
trí quán các pháp môn phá các vô minh.

Nhất thiết trí thí như nói bốn đế;
Nhất thiết chủng trí thí như
nói nghĩa của bốn đế.
Nhất thiết trí là như nói Khổ đế: Nhất thiết
chủng trí như nói tám tướng khổ.
Nhất thiết trí như nói
sanh khổ;
Nhất thiết
chủng trí như nói các
loại chúng sinh sanh ở các nơi. Lại nữa,
tất cả pháp là từ nhãn và sắc cho đến ý và
pháp. Các A- la-hán,
Bích-chi Phật cũng có thể biết tướng chung của nó là vô
thường, khổ, không, vô
ngã, còn biết tướng mười hai nhập ấy, gọi là
Nhất thiết trí.
Thanh văn,
Bích-chi Phật còn không thể biết hết tướng riêng một chúng
sanh
sanh
nơi tốt, xấu,
sự nghiệp nhiều ít; đời vị lai, hiện tại
cũng như vậy, huống gì
biết hết thảy chúng sinh. Như đối với tên gọi vàng
của một cõi
Diêm-phù-đề còn không biết được, huống gì các tên gọi của một vật ở trong ba ngàn đại thiên thế giới.
Hoặc trời nói, hoặc rồng nói, các tên gọi vàng theo các ngôn ngữ như vậy còn không biết được,
huống gì biết nhân duyên
vãng sanh ở đâu, tốt hay xấu, sang hay hèn?
Nhân nó mà
được phước, nhân nó mà mắc tội, nhân nó mà đắc đạo?
Các việc hiện tại như vậy còn không biết được, huống gì biết tâm tâm
số pháp,
đó là các pháp thiền
định, trí tuệ…
Phật biết hết tướng chung tướng riêng của các pháp, nên gọi là
Nhất thiết chủng trí.

Lại nữa, ở trong phẩm
sau
Phật tự nói:
Nhất thiết trí là việc
của Thanh văn. Bích-chi
Phật; Đạo chủng trí là việc của Bồ-tát; Nhất
thiết chủng trí là việc
của Phật. Thanh văn, Bích-chi Phật chỉ có chung Nhất
thiết trí, không có Nhất thiết chủng trí. Lại nữa,
Thanh văn, Bích-chi Phật tuy đối với tướng riêng có biết một phần mà không biết hết, cho nên gọi là biết
tướng chung.
Nhất thiết trí, Nhất thiết
chủng trí của Phật đều là chân thật. Thanh văn,
Bích-chi Phật chỉ có tên gọi
Nhất thiết trí như ngọn đèn vẽ, chỉ có tên đèn, không có dụng đèn.
Thanh văn, Bích-chi Phật, nếu có người nạn hỏi, có
khi không đáp được,
không dứt nghi được. Như Phật ba lần hỏi mà
Xá-lợi- phất không đáp
được. Nếu có Nhất thiết trí tại sao không đáp được? Vì vậy, chỉ có tên gọi
Nhất thiết trí hơn kẻ phàm phu, mà không
có thật. Do vậy, Phật là thật
Nhất thiết trí,
Nhất thiết chủng trí. Như vậy có vô
lượng tên gọi: hoặc khi gọi Phật là bậc
Nhất thiết trí, hoặc khi gọi là bậc
Nhất thiết chủng trí.

Như vậy, đã lược nói
sự
sai khác giữa
Nhất thiết trí,
Nhất thiết chủng trí. Hỏi: Như trong
Kinh nói: thực hành
sáu Ba-la-mật, ba mươi
bảy đạo phẩm, mười lực, bốn vô
sở úy… được
Nhất thiết trí, vì
sao trong đây
nói chỉ dùng Đạo chủng
trí được Nhất thiết trí? Đáp: Ông nói
sáu
Ba-la-mật… tức là đạo.
Biết đạo ấy, hành đạo
ấy được Nhất thiết
trí, có gì mà nghi?

Lại nữa, từ khi mới phát tâm cho đến khi ngồi đạo tràng, hết
thảy thiện pháp có được
ở khoảng giữa đó đều gọi là đạo. Ở trong đạo ấy, phân biệt tư duy mà làm, ấy gọi là Đạo trí, như trong
Kinh nầy đoạn
sau nói Đạo trí là việc của Bồ-tát.

Hỏi: Việc Phật đạo đã đầy đủ nên không gọi là Đạo trí, còn
A-la- hán, Bích-chi Phật
công đứùc chưa đầy đủ, sao không gọi là Đạo trí? Đáp:
A-la-hán, Bích-chi Phật đối với việc làm của mình đã xong,

cho nên không
gọi là Đạo trí. Đạo là tướng thực hành vậy.

Lại nữa, trong
Kinh nầy nói
Thanh văn, Bích-chi Phật.
Trong Thanh văn gồm nhiếp ba đạo
nên không nói, Phật đạo lớn nên gọi Đạo
trí. Thanh văn, Bích-chi
Phật đạo nhỏ nên không gọi Đạo trí. Lại nữa,
đại Bồ-tát tự hành đạo, cũng chỉ bày cho chúng
sanh mỗi mỗi hành đạo, vì vậy nói là Bồ-tát hành
Đạo trí, được Nhất thiết trí.

Hỏi: Thế nào
là nhất thiết pháp của Nhất thiết trí biết? Đáp:
Như Phật bảo
các Tỳ-kheo:
Ta sẽ vì các ông nói
nhất thiết pháp. Thế nào là nhất thiết pháp? Đó là mắt
và sắc, tai và tiếng,
mũi và mùi, lưỡi và vị, thân và xúc, ý và pháp, mười hai nhập ấy gọi là nhất
thiết pháp. Lại có nhất
thiết pháp, đó là danh và sắc. Như bài kệ trong
Kinh Phật thuyết lợi chúng nói:

Nếu muốn được quán đúng. Chỉ có danh và sắc.

Nếu muốn biết thật đúng. Cũng phải biết danh sắc Tuy suy
tâm nhiều tưởng. Phân biệt theo các pháp. Không có việc gì khác.

Ra ngoài danh và sắc. Lại nữa,
nhất thiết pháp đó là sắc, vô sắc pháp; khả kiến, bất
khả kiến; hữu đối, vô
đối; hữu lậu, vô lậu; hữu vi, vô vi; tâm phi tâm,
tâm tương ưng, chẳng phải tâm tương ưng, cộng
tâm sanh, bất cộng tâm
sanh; theo tâm hành; không
theo tâm hành; từ tâm nhân, không từ tâm
nhân. Như vậy, vô lượng pháp môn hai pháp, thu nhiếp hết thảy pháp,
như trong phẩm Nhiếp Pháp
của A-tỳ-đàm nói.

Lại nữa, nhất thiết pháp đó là
thiện pháp, bất
thiện pháp,
vô ký pháp, pháp thấy đế dứt, tư duy dứt, không dứt; pháp có báo,
pháp không báo, pháp chẳng có báo chẳng không báo. Như vậy vô lượng pháp
môn ba pháp, thu nhiếp hết thảy pháp.

Lại nữa, nhất thiết pháp đó là pháp quá khứ, pháp vị lai,
pháp hiện tại, pháp chẳng quá khứ, vị lai, hiện tại, pháp hệ thuộc
Dục giới, pháp
hệ thuộc Sắc giới, pháp
hệ thuộc Vô sắc giới, pháp không hệ thuộc; pháp từ
nhân thiện, pháp từ nhân bất thiện, pháp từ nhân vô ký, pháp từ
nhân chẳng thiện, chẳng
bất thiện, chẳng vô ký; pháp có duyên duyên,
pháp không duyên duyên,
pháp có duyên duyên cũng không duyên
duyên, pháp chẳng có duyên duyên chẳng không
duyên duyên. Như vậy
vô lượng pháp môn bốn
pháp, thu nhiếp hết thảy pháp.

Lại nữa, nhất thiết pháp đó là
pháp sắc, pháp tâm, pháp tâm
số. pháp tâm không tương ưng, pháp vô vi, bốn đế và vô ký vô vi.
Như vậy, vô lượng môn năm
pháp thu nhiếp hết thảy pháp. Lại nữa,
nhất thiết pháp đó là năm uẩn và vô vi; pháp do
Khổ đế đoạn, pháp
do Tập, Diệt, Đạo đế tư duy đoạn, và pháp
không đoạn.
Như vậy vô lượng pháp môn
sáu pháp thu nhiếp hết thảy pháp. Các pháp
môn bảy, tám, chín, mười
pháp… là các nghĩa phân biệt ở trong A-tỳ-đàm.

Lại nữa, nhất thiết pháp đó là hữu pháp, vô pháp,
không pháp,
thật pháp, pháp sở
duyên, pháp năng duyên, pháp tụ, pháp tán. . . Lại nữa,
nhất thiết pháp đó là pháp hữu, pháp vô, pháp cũng
hữu cũng vô,
pháp không, pháp thật, pháp chẳng không
chẳng thật, pháp
sở duyên, pháp năng
duyên, pháp chẳng sở duyên chẳng năng duyên. Lại nữa,
nhất thiết pháp đó là pháp hữu, pháp vô, pháp cũng
hữu cũng vô, pháp chẳng hữu chẳng vô,
pháp không, pháp chẳng
không, pháp không chẳng
không, pháp chẳng không chẳng chẳng không;
pháp sanh, pháp diệt, pháp
sanh diệt, pháp chẳng phải sanh chẳng phải
diệt, pháp không sanh
không diệt, pháp chẳng phải không sanh, chẳng
phải không diệt. Pháp
không sanh không diệt cũng chẳng không sanh
chẳng không diệt, pháp
chẳng không sanh cũng chẳng không diệt cũng
chẳng không không sanh
chẳng không không diệt.

Lại nữa, nhất thiết pháp đó là pháp có,
pháp không, pháp có
không, pháp chẳng phải
có chẳng phải không, lìa bỏ pháp bốn câu ấy.
Không, chẳng không, sanh
diệt, chẳng sanh, chẳng diệt, năm câu đều cũng như vậy.
Như vậy vô lượng vô
số pháp môn thu nhiếp hết thảy pháp.
Lấy trí tuệ vô ngại biết
khắp các pháp trên ấy gọi là Nhất thiết trí, Nhất thiết chủng trí.

Hỏi: Hết thảy chúng sinh đều cầu trí tuệ, sao chỉ riêng một
mình Phật được Nhất thiết trí?
Đáp: Đối
với hết thảy chúng sinh, Phật là bậc nhất nên
Phật được Nhất thiết trí.
Như Phật nói giữa hết thảy chúng sinh không chân,
hai chân, bốn chân, nhiều
chân, có sắc không sắc, có tưởng, không
tưởng, chẳng phải có
tưởng, chẳng phải không tưởng, Phật là bậc nhất, ví
như núi Tu-di tự nhiên
là bậc nhất giữa các núi. Như trong bốn đại, hỏa đại là có lực hay chiếu hay đốt. Phật cũng như vậy, tối đệ nhất giữa hết
thảy chúng sinh, nên được Nhất thiết trí.

Hỏi: Cớ sao
giữa hết thảy chúng sinh, Phật tối đệ nhất? Đáp: Như trước vừa trả lời, vì được
Nhất thiết trí, nay
sẽ nói thêm:

Phật tự làm lợi ích cũng làm lợi ích chúng sinh, nên ở giữa
chúng sinh là tối đệ nhất, như trong các thứ
chiếu sáng, mặt trời là đệ nhất; trong hết thảy
loài người,
Chuyển luân thánh vương là đệ nhất; trong hết thảy
hoa sen, hoa sen xanh là đệ
nhất, trong hết thảy hoa mọc trên đất, hoa
Tu- mạn là đệ nhất; trong hết thảy mộc hương, hương ngưu đầu chiên đàn
là đệ nhất: trong hết thảy ngọc, ngọc như ý là đệ nhất; trong hết thảy
giới, thánh giới là đệ nhất, trong hết thảy
giải thoát, bất hoại giải thoát là
đệ nhất, trong hết thảy
thanh tịnh, giải thoát là đệ nhất, trong hết thảy
các pháp quán, quán không là đệ nhất; trong hết
thảy pháp, Niết-bàn là đệ nhất. Có vô lượng các loại đệ nhất như vậy. Phật cũng như vậy, đối với hết thảy chúng
sanh là tối đệ nhất. Vì đệ nhất nên riêng
Phật được Nhất thiết trí.

Lại nữa, Phật từ khi mới phát tâm, lấy đại thệ nguyện
làm trang nghiêm, muốn cứu vớt hết thảy chúng
sanh
suy vong nên thực hành khắp đủ các thiện đạo, nhóm đủ mọi
điều thiện, hành đủ mọi hạnh khổ, chứa nhóm hết thảy công đức chư Phật; do vô lượng nhân duyên như vậy,
nên Phật là đệ nhất
giữa hết thảy chúng sinh. Hỏi:
Chư Phật ba đời
mười phương, cũng có công đức ấy, cớ
sao
nói riêng Phật là đệ nhất? Đáp: Ngoại trừ chư Phật, vì đối các chúng
sanh khác nên nói
riêng Phật là đệ nhất,
chư Phật đồng đẳng hết thảy công đứùc. Lại nữa,
Tát-bà-nhã-đa (Sarvaynàtà) là, Tát-bà là nhất thiết.
Nhã là trí. Đa là tướng
(tức là tướng Nhất thiết trí). Nhất thiết như trước
nói các pháp danh và
sắc… Phật biết hết thảy pháp tướng một, tướng
khác, tướng lậu, tướng
phi lậu, tướng làm, tướng chẳng làm… hết thảy pháp có mỗi mỗi tướng, mỗi mỗi lực, mỗi mỗi
nhân duyên, mỗi mỗi quả báo, mỗi mỗi tính, mỗi mỗi được, mỗi mỗi mất, do lực
Nhất thiết trí nên
biết cùng khắp hết thảy
đời, hết thảy chủng loại. Vì vậy nên nói muốn
lấy Đạo chủng trí để
được đầy đủ Nhất thiết trí, hãy tập hành
Bát-nhã Ba- la-mật: muốn lấy
Nhất thiết trí để được đầy đủ
Nhất thiết chủng trí,
hãy tập hành Bát-nhã Ba-la-mật.

Hỏi: Như khi
Phật chứng được Phật đạo đã do Đạo trí được đầy đủ Nhất thiết trí,
Nhất thiết chủng trí,
sao nay lại nói do
Nhất thiết trí
được đầy đủ Nhất
thiết chủng trí?

Đáp: Khi Phật
đắc đạo tuy do Đạo trí đầy đủ được Nhất thiết trí, Nhất thiết chủng trí, nhưng chưa dùng
Nhất thiết chủng trí, như đại quốc vương khi mới lên ngôi, cõi nước, kho báu đã đầy đủ cầu
mà chưa dùng. KINH:
Muốn dùng Nhất thiết chủng trí dứt phiền não tập
khí, hãy tập hành
Bát-nhã Ba-la-mật.
Nầy Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát nên
học Bát-nhã Ba-la-mật như vậy. LUẬN:
Hỏi: Trong nhất tâm đã có được Nhất thiết trí,
Nhất thiết chủng trí, dứt hết thảy phiền não tập khí,
sao nay lại nói do
Nhất thiết
trí được đầy đủ Nhất
thiết chủng trí, do Nhất thiết chủng trí dứt hết
phiền não và tập khí? Đáp: Thật một lúc được
Nhất thiết trí, trong đây vì muốn
khiến người tin Bát-nhã
Ba-la-mật, nên thứ lớp nói có sai khác. Muốn
khiến chúng sinh được
tâm thanh tịnh, cho nên nói như vậy.

Lại nữa, tuy
trong nhất tâm được, cũng có thứ lớp đầu, giữa,
cuối. Như nhất tâm có ba
tướng, sanh làm nhân duyên cho trụ, trụ làm
nhân duyên cho diệt. Lại
như tâm tâm số pháp, các hành bất tương ưng,
và thân nghiệp,
khẩu nghiệp, do Đạo trí đầy đủ
Nhất thiết trí, do
Nhất thiết trí đầy đủ Nhất
thiết chủng trí, do Nhất thiết chủng trí dứt phiền não
và tập khí cũng như vậy.

Trước nói Nhất thiết chủng trí tức là Nhất thiết trí, Đạo trí gọi
là Kim cang tam-muội. Phật
sơ tâm tức là Nhất thiết trí, Nhất thiết
chủng trí, lúc ấy phiền
não và tập khí dứt hết. Tướng Nhất thiết trí,
Nhất thiết chủng trí như trước đã nói.
Dứt hết thảy phiền não và tập khí là, phiền não nói lược là ba độc, nói rộng là chín mươi tám
sử trong ba cõi. ấy gọi là phiền não.
Phiền não tập khí là khí tàn dư của phiền não.
Hoặc thân nghiệp, khẩu
nghiệp không theo trí tuệ, in tuồng từ phiền não khởi lên, người không biết
tâm người khác, thấy
sự khởi lên đó
sanh tâm bất tịnh, nhưng đó chẳng phải phiền não thật, mà là tập khí phiền não lâu đời khởi lên nghiệp như
vậv. Ví như người bị
xiềng chân lâu ngày, bỗng được giải thoát, bước đi
tuy không có khóa vẫn
còn tập khí chướng ngại. Lại như áo nhủ mẫu, lâu cũ dính bẩn, lấy tro
giặc sạch, tuy không có bẩn mà hơi bẩn vẫn còn. Áo như tâm
thánh nhân, bẩn như các phiền não, tuy lấy nước trí
tuệ tẩy sạch mà hơi
phiền não vẫn còn. Tập khí như vậy, các Hiền,
Thánh khác tuy dứt được
phiền não mà không thể dứt tập khí. Như Nan-đà
vì tập khí dâm dục, tuy
đắc A-la-hán mà khi ngồi giữa chúng nam nữ, con mắt trước hết nhìn chúng nữ rồi cùng họ nói năng
thuyết pháp.
Như Xá-lợi-phất vì tập
khí sân, nên nghe Phật nói ông ăn đồ bất tịnh,
liền mửa đồ ăn ra, rồi
sau không chịu nhận lời thỉnh. Lại Xá-lợi-phất tự nói kệ rằng:

Người giấu tội vọng niệm.

Vô trí mà giải đãi.

Trọn không muốn hạng ấy. Dối đến ở gần tôi.

Như Đại Ca-diếp vì tập khí sân, nên sau khi Phật diệt độ
kết tập pháp, đã bảo
A-nan sám hối tám tội
Đột-kiết-la (hay
sáu tội? – ND),
lại tự kéo tay A-nan đi
ra, vì cho ông là người bất tịnh, lậu hoặc chưa
sạch không được cùng kết tập pháp.
Như Tất-lăng-già-bà-ta thường
mắng nữ thần sông Hằng
là tiểu tỳ. Như Ma-đầu-bà-tư-tra vì tập khí trạo hý nên có khi từ giá áo nhảy lên xà nhà, từ xà nhà đến gác, từ
gác đến nhà.
Như Kiều-phạm-bát-đề vì tập khí nghiệp trâu nên thường nhả
thức ăn mà nhai lại.
Các Thánh nhân như vậy tuy hết lậu hoặc, mà còn
có tập khí phiền não.
Như lửa đốt hết củi vẫn còn tro than, sức lửa
mỏng không làm cho tiêu
hết được. Nếu lửa lúc kiếp tận, thì đốt cháy cả
ba ngàn đại thiên thế
giới không còn sót vật gì, vì sức lửa lớn. Lửa
Nhất thiết trí của Phật
cũng như vậy, đốt cháy các phiền não, không còn
tàn dư tập khí. Như một
Bà-la-môn dùng năm trăm lời nói ác, mắng
Phật tại giữa chúng,
Phật không đổi sắc, cũng không đổi tâm.
Bàø-la-môn ấy tâm phục, trởû lại dùng năm trăm lời hay tán Phật,
Phật không
sắc
mừng, cũng không tâm
vui. Đối với lời chê khen, tâm, sắc không thay đổi.
Lại con gái
Bàø-la-môn tên
Chiên-giá (Cinca) độn bát làm
bụng chửa đến phỉ báng
Phật, Phật không sắc thẹn, sự tình lộ rõ, Phật
không sắc vui.
Lúc Chuyển pháp luân cất tiếng khen ngợi đầy
khắp mười phương, tâm Phật cũng không cao,
Tôn-đà-lî (Sundari) chết vu
oan cho Phật, tiếng xấu đồn khắp, tâm Phật cũng không hạ. Phật ngồi nằm
ở trong quốc độ A-la-tỳ
gió lạnh và nhiều cỏ gai, không cho là khổ. Hạ An cư ở trong vườn hoan hỷ trên Trời, ngồi
đá Kiếm-bà, mềm mại
trong sạch như bông tơ
Trời, cũng không cho là vui. Lãnh thọ đồ ăn của
Đại thiên vương cúng,
không cho là ngon; ở nước Tỳ-lan-nhã ăn lúa
ngựa, không cho là dở. Các đại quốc vương cung phụng đồ ăn thượng
diệu, không cho là được,
vào thành Tát-la khất thực, mang bát không ra về, không cho là mất.
Đề-bà-đạt-đa xô đá ở núi
Kỳ-xà-quật xuống đè
Phật, Phật cũng không
ghét, khi ấy La-hầu-la kính tâm tán Phật, Phật
cũng không yêu.
A-xà-thế thả voi
say muốn để hại Phật, Phật cũng không
sợ, hàng phục voi cuồng, người
thành Vương-xá, càng thêm cung kính,
đem hương hoa anh lạc đến
cùng dường Phật, Phật cũng không mừng.
Chín mươi
sáu phái ngoại đạo cùng lúc hòa nghị với nhau
rằng: Chúng ta cũng là người
Nhất thiết trí, rồi từ nước
Xá-bà-đề đi đến
muốn luận nghị với Phật,
Phật dùng thần thông, từ trên rốn phóng hào quang,

trong hào quang
đều có hóa Phật. Quốc vương Ba-tư-nặc cũng ra
lệnh khiến đến, còn
không lay động được Phật ngồi trên tòa, huống gì
luận nghị được với
Phật. Phật thấy giặc ngoại đạo đi đến, tâm cũng không thối; phá các ngoại đạo, chư Thiên, người đời càng thêm cung kính
cúng dường, tâm cũng không tấn.
Dùng đủ cách như vậy muốn đến hủy báng Phật, không thể
làm Phật lay động, ví như
vàng thật Diêm-phù-đề, lửa đốt không đổi khác,
đập, gõ, mài, dũa, không hoại không đổi khác.
Phật cũng như vậy, trải qua các
sự hủy nhục, chê bai, nghị luận,
không động, không đổi khác.
Do vậy biết Phật đã dứt
hết phiền não và tập khí không còn. Hỏi:
Các A-la-hán,
Bích-chi Phật, đồng dùng trí vô lậu dứt
các phiền não và tập
khí, cớ sao có sự hết và không hết?
Đáp: Trước
đã nói lực trí tuệ mỏng như lửa thế gian, còn lực
của Phật lớn như lửa
lúc kiếp tận. Nay sẽ đáp thêm: Thanh-văn,
Bích-chi Phật chứa nhóm các công đứùc trí tuệ không lâu, hoặc chỉ trong một
đời, hai đời, ba đời,
còn Phật ở trong vô lượng A-tăng-kỳ kiếp rộng tu rộng tập công đức trí tuệ, huân tập thiện pháp lâu đời, nên các phiền não
tập khí không còn sót lại.

Lại nữa, Phật đã gom nhiếp hết thảy công đức, cho đến đã dứt vónh viễn các phiền não tập khí.
Vì sao? vì các công đức thiện pháp làm tiêu các phiền não.
Các A-la-hán không được hết thảy công đức nầy, nên
chỉ dứt tham ái thế gian
mà thẳng vào Niết-bàn, Lại nữa,
lực trí tuệ dứt kiết sửû của Phật rất bén,
dùng mười trí lực làm đại lực, dùng trí vô ngại đi thẳng qua, nên dứt các kiết
sử không
còn sót lại. Ví như
người có trọng tội, quốc vương rất giận, giết cả cội
gốc bảy đời, không cho
sót lại. Phật cũng như vậy, đối với giặc nặng
phiền não, giết nhổ gốc
rễ. không cho sót lại. Vì vậy nên nói, muốn lấy
Nhất thiết chủng trí dứt hết thảy phiền não tập khí, hãy nên tập hành
Bát-nhã Ba-la-mật.

Hỏi: Chỉ dứt
tập khí là cũng trừ phiền não? Đáp: Có người nói dứt phiền não và tập khí cùng hết, như trước nói tập khí hết không
còn sót. A-la-hán.
Bích-chi Phật chỉ dứt phiền não, không thể dứt tập khí,
Bồ-tát dứt hết thảy phiền não và tập khí, làm
cho sạch hết không còn sót.

Có người nói: Phật đã xa lìa dục từ lâu.
Như Phật nói: từ khi
Ta thấy Phật Định
Quang (Nhiên Đăng) đến nay, đã xa lìa dục, dùng lực
phương tiện, nên thị hiện
có sống chết, có vợ con quyến thuộc.

Có người nói: Từ khi được vô sanh pháp nhẫn lại đây, chứng được
thật tướng
các pháp, nên dứt hết thảy phiền não và tập khí.

Có người nói: Từ khi Phật mới phát tâm lại đây còn có phiền não, đến khi ngồi đạo tràng, vào cuối đêm mới dứt hết thảy phiền não
và tập khí.

Hỏi: Các thuyết như vậy, thuyết nào đúng? Đáp: Đều tự miệng
Phật nói ra, thuyết nào cũng đúng. Ở trong
pháp Thanh văn, Phật dùng lực phương tiện thị hiện chịu lấy phép tắc của con người
có sanh, già, bệnh, lạnh, nóng, đói, khát… Không có ai
sanh ra mà không có phiền não, nên Phật cũng phải theo phép tắc con người,
có phiền não; ở dưới cây, bên ngoài trước phá ma quân, bên trong diệt
giặc kiết sửû. Phá
giặc trong ngoài xong, nên thành Vô thượng chính
đẳng chính giác; người
đều tin thọ rằng: Người ấy làm được việc ấy,
chúng ta cũng sẽ học tập
việc ấy. Nếu nói, từ lâu xa đến nay không có
phiền não, từ nơi đức
Phật Nhiên Đăng được vô sanh pháp nhẫn lại đây, dứt hết phiền não, ấy cũng là phương tiện nói, khiến các
Bồ-tát hoan
hỷ. Nếu Bồ-tát từ lâu
đã dứt hết thảy phiền não rồi, thì khi thành Phật
còn làm gì nữa?

Hỏi: Phật có
nhiều việc, dứt kiết sửû là một việc, ngoài ra còn
có việc làm thanh tịnh
Phật quốc độ, thành tựu chúng sinh… chưa đầy
đủ, vì để đầy đủ
các việc nên gọi là Phật?

Đáp: Nếu như
vậy, sao Phật nói dứt kiết sử là thân cuối cùng,
con người nếu hoàn toàn
không có kiết sử, làm sao sanh được? Hỏi: Từ khi được vô
sanh pháp nhẫn lại đây, thường được pháp
tính sanh thân biến hóa chăng?
Đáp: Phép
biến hóa, phải có hóa chủ vậy sau mới hóa được, nếu được vô
sanh pháp nhẫn, dứt hết thảy
kiết sử, khi chết bỏ nhục thân nầy, không có thân thật, thì ai biến hóa? Vì vậy nên biết chứng được vô
sanh pháp nhẫn, không phải
đã dứt hết kiết sử.

Lại nữa, hàng
Thanh văn nói:
Bồ-tát không dứt
kiết sử, cho đến
khi ngồi đạo tràng mới
dứt, vậy là quá lầm. Vì cớ sao? Vì trong pháp của ông nói Bồ-tát đã mãn ba
A-tăng-kỳ kiếp,
sau còn có trăm kiếp,
thường được trí Túc
mạng, tự nhớ lại thời Phật Ca-diếp từng làm
Tỳ-kheo tên là
Uất-đa-la tu hành
Phật pháp, sao nay còn khổ hạnh
sáu năm, tu
pháp tà đạo, ngày ăn
một hạt mè, hạt gạo? Hậu thân Bồ-tát, một ngày
còn không nên lầm huống
chi sáu năm? Sân hận cũng như vậy, từ thời lâu xa làm rắn độc, bị thợ
săn bắt
sống lột da, hãy còn
không giận, làm
sao thân cuối cùng mà
còn giận năm người? Do vậy nên biết người
Thanh văn nhận lầm nghĩa
của Phật nói. Phật dùng lực phương tiện muốn phá
ngoại đạo nên thị hiện
sáu năm tu khổ hạnh. Ông nói giận năm người,
ấy là phương tiện, cũng
là tập khí sân chứ chẳng phải phiền não.

Nay sẽ nói
như thật rằng: Bồ-tát chứng được vô sanh pháp
nhẫn, phiền não đã hết, nhưng tập khí chưa trừ, nhân tập khí thọ và pháp
tính sanh thân nên có
thể tự tại hóa sanh. Có tâm đại từ bi, vì chúng
sanh, cũng vì mãn bản nguyện nên trở lại thế gian thành tựu đầy đủ
những Phật pháp dư tàn.
Khi mãn mười địa, ngồi đạo tràng, dùng lực vô
ngại giải thoát, chứng được
Nhất thiết trí,
Nhất thiết chủng trí, dứt
phiền não tập khí.
Người Đại thừa nói:
Bồ-tát chứng được vô
sanh pháp nhẫn, hết thảy phiền não và tập khí đều
dứt sạch, cũng là
sai lầm! Nếu dứt hết
rồi, không khác gì Phật,
cũng không nên thọ pháp tính sanh thân. Vì vậy nên
Bồ-tát chứng được vô
sanh pháp nhẫn, bỏ
sanh thân, được pháp tính
sanh thân. Nếu nói đến khi ngồi đạo tràng, tất cả phiền não và
tập khí đều hết, lời
ấy cũng sai! Vì cớ sao? Vì nếu Bồ-tát có đủ ba độc thì làm
sao tích tập vô lượng Phật pháp được? Thí như bình có chất độc, tuy đựng cam lồ đều không nên ăn.
Bồ-tát tích tập các công đức thuần
tịnh, mới được thành
Phật. Nếu xen lẫn ba độc thì làm sao đầy đủ Phật
pháp thanh tịnh?

Hỏi: Quán thật tướng pháp và tu bi tâm nên có thể làm cho ba
độc mỏng, mỏng cho nên
có thể tích tập công đức thanh tịnh? Đáp:
Mỏng ba độc, chỉ có thể được thân chư thiên,
Chuyển luân Thánh vương, còn
muốn được thân công đức của Phật, không có lẽ
đó. Ba độc dứt, tập
khí hết, có thể tích tập các công đức. Lại nữa,
gọi là mỏng là như người ly dục, dứt kiết sử ở hạ địa
mà còn có phiền não ở
thượng địa. Lại như Tu-đà-hoàn kiết sử do thấy
Tứ đế đoạn đã hết, mà kiết
sử do tư duy đoạn chưa hết, ấy gọi là mỏng.
Như Phật nói dứt ba
kiết, mỏng dâm, nộ, si, gọi là Tư-đà-hàm. Nếu ông nói mỏng (như trên) thì phải nói là đoạn. Vì vậy nên khi được vô
sanh
pháp nhẫn dứt phiền
não, khi được thành Phật mới dứt phiền não tập khí,
ấy là lời nói đúng thật.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn lên pháp
vị Bồ-tát, hãy nên học
Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Bồ-tát vị là vô
sanh pháp nhẫn. Được pháp nhẫn nầy,
xem hết thảy thế gian là
không, tâm không nhiễm trước. Ở trong thật
tướng các pháp, không
còn nhiễm thế gian.

Lại nữa, Ban châu ban tam-muội là pháp vị Bồ-tát. Được
Ban châu ban
tam-muội nầy, thấy được chư Phật hiện tại trong
mười phương, theo

Phật nghe pháp, dứt các lưới nghi. Bấy giờ tâm Bồ-tát
không lay động, ấy gọi là Bồ-tát vị. Lại nữa,
Bồ-tát vị là đầy đủ sáu Ba-la-mật, sanh trí phương tiện, cũng không trú nơi thật tướng các pháp, tự biết, tự chứng, không theo
lời người khác, hoặc
ma làm hình Phật đi đến, tâm cũng không mê hoặc.

Lại nữa, do lực nhập
Bồ-tát pháp vị nên được gọi là
Bồ-tát bất thối. Lại nữa,
đại Bồ-tát, vào trong pháp vị ấy, không đọa vào trong
số
phàm phu, gọi là người đắc đạo. Tất cả việc thế gian muốn phá hoại
tâm ấy, không thể làm
lay động. Đóng cửa ba đường ác, đứng trong số
Bồ- tát, bắt đầu sanh
vào nhà Bồ-tát, thành tựu trí tuệ thanh tịnh. Lại nữa,
trú chót đảnh vị không đọa, ấy là Bồ-tát pháp vị, như nói ở trong học phẩm.
Bồ-tát vị trên, không đọa vào ác thú, không
sanh
nhà hạ tiện, không đọa địa vị
Thanh văn, Bích-chi Phật, cũng không từ
chót đảnh bị đọa.

Hỏi: Thế nào
là chót đảnh bị đọa?
Đáp: Như
Tu-bồ-đề nói với Xá-lợi-phất, nếu đại Bồ-tát không có tâm phương tiện mà hành
sáu Ba-la-mật, vào
trong không,
vô tướng, vô tác, không thể bước lên
Bồ-tát vị, cũng không đọa vào địa vị
Thanh văn, Bích-chi Phật, ái
trước các pháp công đức, đối với năm uẩn vô thường, khổ, không, vô ngã, chấp thủ tướng, tâm
nhiễm trước, nói là đạo phi
đạo, là nên làm, là
không nên làm, chấp thủ tướng phân biệt như vậy, ấy
là Bồ-tát chót đảnh bị
đọa. Thế nào là ở chót đỉnh? Như trên đã nói, dứt các pháp ái, đối với pháp ái dứt cũng lại không chấp thủ, như nói ở
trong nghĩa trú ở chót đỉnh. Nếu khi
Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật, trong nội không, không thấy
ngoại không; trong
ngoại không,
không thấy nội không;
trong ngoại không, không thấy nội ngoại không; trong nội ngoại không không thấy
ngoại không, cho đến vô pháp hữu
pháp không, cũng như vậy. Lại nữa,
Bồ-tát ngôi trên, được tâm vô đẳng đẳng, cũng không
tự cao, biết tâm tướng
chân không, các hý luận về hữõu, vô dứt. Hỏi:
Sao trong pháp của Thanh văn gọi là chính vị trong pháp
của Bồ-tát thì vị chỉ gọi là vị?
Đáp: Nếu
nói chính vị, cũng không lỗi. Vì cớ sao? Vì nếu nói
Bồ- tát ấy thì đã là
chính, như trong pháp Thanh văn chỉ nói vị không
nói Thanh văn vị, vì vậy nên nói chính. Lại nữa,
người học pháp Thanh văn, không có tâm Đại từ bi, vì trí không lanh lợi, chưa
sanh tâm nhàm chán, còn cầu biết
nhiều pháp,
sanh
nhiều tà
kiến nghi hối, còn Bồ-tát ma-ha-tát có tâm Đại từ thương
tất cả, phần nhiều cầu
độ thoát chúng sinh khỏi khổ sanh, già, bệnh,
chết, không cầu phân biệt các thứ hý luận. Ví như ông
Trưởng giả có
một người con, hết sức
yêu nó, nó mắc bệnh, ông chỉ cầu thuốc hay trị lành bệnh, chứ không cầu phân biệt các tên thuốc, lấy theo thời tiết, hòa
hợp phân số, vì vậy các Bồ-tát từ nơi quả quán Mười hai
nhân duyên, không từ nơi nhân quán.
Người kiến nhiều thì từ nơi nhân quán, người ái nhiều thì từ nơi quả quán. Các người Thanh văn nhân nơi tà vị nên có chính
vị, Bồ-tát tà vị mỏng
nên chỉ gọi là Bồ-tát vị. Hỏi:
Trong pháp
Thanh văn, từ khổ pháp nhẫn cho đến đạo tỷ nhẫn, gọi là chính vị (Khi mới quán khổ đế, gọi là khổ pháp nhẫn, khi biết
rõ khổ đế, gọi là khổ
pháp trí. Cho đến khi mới quán đạo đế của hai cõi trên, gọi là đạo tỷ nhẫn, khi biết rõ đạo đế của hai cõi trên, gọi là
đạo tỷ trí.
Nhẫn là nhân, Trí là quả - ND) như trong
Kinh nói: Ở trong ba ác đạo, không thể được ba việc là chính vị, thánh quả, lậu tận.
Những người
phá giới, tà kiến, tạo
tội ngũ nghịch cũng như vậy. Vậy từ pháp gì được
gọi là Bồ-tát vị? Đáp:
Phát tâm, tu hành, Đại Bi và phương tiện đầy đủ.
Hành bốn pháp ấy được vào
Bồ-tát vị. Như trong pháp Thanh văn, trước hết phải đủ bốn thiện căn là noãn pháp, nhẫn pháp, đảnh pháp, thế đệ nhất
pháp, vậy sau mới vào
chính vị “khổ pháp nhẫn”. Hỏi:
Trong sự tu hành đều đã gồm đủ bốn pháp, cớ
sao lại phân
biệt làm bốn? Đáp:
Mới phát tâm, tuy có tu hành mà tu chưa lâu nên không gọi
là tu hành. Như người ở
nhà, tuy trọn ngày không ở một chỗ, song không gọi là đi.

Lại nữa, khi
mới phát tâm, chỉ có ý nguyện, khi hành mới tạo tác, lấy của cho người, thọ trì cấm giới, như vậy hành
sáu Ba-la-mật, ấy gọi là tu hành.
Tu hành rồi, do
Bát-nhã Ba-la-mật biết thật tướng các
pháp, do tâm Đại Bi thương
niệm chúng sinh. Nếu không biết thật tướng các pháp, nhiễm trước pháp thế gian hư dối, chịu các thứ thân khổ tâm
khổ; ấy chỉ còn mang danh
từ Đại Bi, nên không gọi là tu hành. Phương
tiện là đầy đủ
Bát-nhã Ba-la-mật, nên biết các pháp không; đầy đủ đại
bi tâm, nên thương xót
chúng sinh. Đối hai pháp ấy, do lực phương
tiện, nên không sanh nhiễm
trước. Tuy biết các pháp không, do lực phương tiện, nên không bỏ
chúng sinh; tuy không bỏ
chúng sinh, cũng biết
các pháp thật không. Nếu
đối hai sự ấy bình đẳng, tức được vào Bồ-tát vị, như người Thanh văn đối hai pháp định tuệ được bình đẳng tức được vào
chính vị.
Pháp trí, bi, định, tuệ ấy tuy có hành, mà còn có tên gọi
khác, không gọi là tu
hành. Từ khi mới phát tâm cho đến khi ngồi đạo
tràng, những sự thực
hành ở khoảng trung gian ấy, đều gọi là tu hành. Vì
có sai khác chút ít nên có tên gọi khác, là điều dễ hiểu, ví như có người mới phát tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác, muốn độ thoát
hết thảy chúng sinh khỏi
các khổ thân tâm sanh, già, bệnh, chết, phát
lời thề lớn để trang
nghiêm, do công đức và tuệ minh nên sở nguyện
đều viên mãn. Hai việc ấy có
sáu phần tu hành gọi là
sáu Ba-la-mật, bố
thí, trí giới, nhẫn nhục là phần công đức, tinh tấn,
thiền định, trí tuệ
là phần tuệ minh.
Tu hành
sáu Ba-la-mật, biết các pháp tướng thậm thâm vi diệu, khó hiểu khó biết,
suy nghó rằng:
chúng sinh nhiễm trước các pháp trong ba cõi, lấy nhân duyên gì để khiến chúng
sanh hiểu được các
pháp tướng? Hãy lấy
các công đức đầy đủ, trí tuệ thanh tịnh, thành tựu thân Phật ba mươi hai tướng tốt, tám mươi vẻ đẹp tùy hình,
ánh sáng,
đầy đủ thần thông vô
lượng. Lấy Mười lực, Bốn vô sở úy, Mười tám
pháp không chung, Bốn trí
vô ngại, xem xét người có thể độ, thì thuyết
pháp khai hóa, ví như chim
Kim sý xem khắp các con rồng, con nào
mạng sắp tận, dùng cánh
quạt khắp biển nước rẽ hai bên, rồi bắt lấy mà
ăn. Phật cũng như vậy,
dùng Phật nhãn xem chúng sinh trong năm
đường ở mười phương
thế giới, ai đáng được độ, thì đầu tiên hiện thần
thông, tiếp đến mở bày tâm ý họ, do hai việc ấy, trừ ba chướng ngại rồi
thuyết pháp cho họ, đưa
chúng sinh ra khỏi ba cõi. Được Phật lực có vô
lượng thần thông, giả
sử hư dối còn có thể tin được, huống là nói thật! Ấy
gọi là phương tiện. . . Lại nữa,
Bồ-tát dùng Bát-nhã Ba-la-mật biết tướng các pháp, nhớ bổn nguyện muốn độ chúng
sanh của mình mà
suy
nghóâ rằng, trong thật tướng các pháp, chúng
sanh là không thể có được,
sẽ làm
sao độ?
Lại suy nghó rằng, trong thật tướng các pháp, chúng
sanh tuy không thể có
được, nhưng vì chúng
sanh không biết thật tướng các pháp ấy, nên muốn
khiến cho chúng sinh biết
được thật tướng ấy.

Lại nữa, thật tướng pháp ấy cũng không ngại
chúng sinh.
Thật tướng pháp ấy gọi là không bị trừ hoại, cũng không tạo tác, ấy gọi
là phương tiện. Đầy đủ
bốn pháp ấy, được vào Bồ-tát vị. KINH:
Muốn qua khỏi địa vị Thanh văn, Bích-chi Phật mà trú
địa vị không thối chuyển,
hãy nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN.
Hỏi: Bồ-tát khi vào pháp vị, tức đã qua địa vị
Thanh văn, Bích-chi Phật, mà
trú địa vị không thối chuyển, cớ sao còn nói lại?

Đáp: Tuy ba
việc một lúc, mà các pháp tương ưng khác nhau,
nên thứ lớp tán thán,
như trong nhất tâm một lúc được năm vô lậu căn,
mà phân biệt nói mỗi
tướng của nó. Bồ-tát khi vào pháp vị, dứt bao
nhiêu kiết sửû, được
bao nhiêu công đức, qua khỏi địa vị nào, trú ở địa vị
nào, chỉ có Phật biết
được. Cũng vì muốn dẫn dắt các Bồ-tát nên Phật mỗi mỗi tán thán. Như mở đầu
Kinh nầy nói, Phật ở núi
Kỳ-xà-quật cùng
với năm ngàn Tỳ-kheo,
đều là bậc A-la-hán, đã hết các lậu, việc cần làm đã làm xong.
A-la-hán chính là lậu hết, lậu hết chính là việc cần làm
đã làm xong, cũng vì dẫn
dắt người khác khiến cho tâm họ thanh tịnh,
nên mỗi mỗi nói lời
tán thán, không có lỗi. Đây cũng như vậy, vào pháp
vị tức là qua khỏi địa
vị A-la-hán, Bích-chi Phật, mà trú ở địa vị bất thối chuyển.

Lại nữa, nhân vào pháp vị nên được qua khỏi địa
vị A-la-hán,
Bích- chi Phật mà trú ở
địa vị bất thối chuyển. Hỏi: Vào trong pháp vị là qua
khỏi già, bệnh, chết, dứt hết các
kiết sử, phá ba ác đạo
v.v… trước đã nói, sao đây lại chỉ nói qua khỏi địa
vị Thanh văn,
Bích-chi Phật cũng trú các công đức?
Vì sao chỉ nói trú ở
địa vị bất thối chuyển? Đáp: Bỏ các việc ác, được các công đức,
sau
sẽ thứ lớp nói
đến công đức về chỗ
ở. Các pháp cần phải có thứ lớp, không thể
cùng nói một lần.

Lại nữa, Bồ-tát khi mới phát tâm, điều đáng
sợ nhất là địa vị
Thanh văn, Bích-chi Phật.
Giả sử đọa địa ngục cũng không sợ bằng, vì
không vónh viễn phá đạo
Đại thừa. A-la-hán, Bích-chi Phật đối với Đại thừa nầy cho là đã diệt vónh viễn, ví như chỗ đất trống có cây tên là
Xá-ma-lê, cành lá rộng lớn, nhiều chim tụ lại ngủ, một con bồ câu
đến sau, đậu
trên một cành, cành lá đó liền bị khô gãy. Thần đầm hỏi thần cây:
Chim lớn như chim cắt, chim thứu đến đậu thì cây chịu nổi, còn chim nhỏ đến đậu lại không chịu nổi? Thần cây trả lời: Chim nhỏ này từ trên cây
Ni-câu-lô oan gia với ta bay đến, nó ăn trái cây kia rồi đến đậu trên ta, chắc
sẽ ỉa ra, hạt rơi xuống đất, cây ác lại mọc lên, gây hại rất lớn.
Vì vậy, đối với một chim bồ câu, lòng rất
lo sợ, thà bỏ một cành, mà được toàn vẹn
cây to lớn. Bồ-tát cũng
như vậy, đối với các ngoại đạo, ma chúng, các
kiết sử, ác nghiệp,
không sợ bằng sợ A-la-hán, Bích-chi Phật. Vì cớ
sao?
Vì Thanh văn, Bích-chi Phật
ở bên Bồ-tát cũng như chim bồ câu kia, làm bại hoại tâm Đại thừa, dứt luôn
sự nghiệp
thành Phật, vì vậy nên chỉ
nói qua khỏi địa vị Thanh
văn Bích-chi Phật.

Trú ở địa vị bất thối chuyển là từ khi mới phát tâm lại đây, thường

ưa thích trú
ở địa vị bất thối chuyển. Nghe các Bồ-tát phần nhiều
thối chuyển nên khi phát tâm, lập
nguyện rằng: Lúc nào
sẽ được qua khỏi địa vị
Thanh văn, Bích-chi Phật mà trú ở địa vị bất thối chuyển! Vì vậy
nên nói trú ở địa vị bất thối chuyển.

Hỏi: Thế nào
là địa vị bất thối chuyển? Đáp:
Nếu Bồ-tát quán hết thảy pháp chẳng
sanh
chẳng diệt,
chẳng chẳng sanh, chẳng
chẳng diệt, chẳng chung chẳng phải không
chung, quán các pháp như
vậy, được thoát khỏi ba cõi, chẳng vì không,
chẳng vì phi không, một
lòng tin nhận thật tướng trí tuệ của mười phương
chư Phật sở dụng, không
thể hoại, không thể động, ấy gọi là pháp vô
sanh nhẫn; pháp vô sanh
nhẫn chính là địa vị bất thối chuyển.

Lại nữa, vào Bồ-tát vị là địa vị bất
thối chuyển, qua khỏi
Thanh văn, Bích-chi Phật,
cũng gọi là địa vị bất thối chuyển. . . Lại nữa,
trú ở địa vị bất thối chuyển, đời đời thường được quả
báo thần thông, không
mất không lui. Nếu Bồ-tát được hai pháp ấy, thì tuy ngộ được thật tướng các pháp mà vì tâm Đại Bi nên không
bỏ chúng sinh.

Lại có hai pháp:

Trí tuệ thanh tịnh.

Trí tuệ phương tiện. Lại có hai pháp:

Thâm tâm niệm tưởng Niết-bàn.

Việc làm không lìa thế gian.

Ví như rồng lớn, đuôi ở biển cả, đầu ở hư không, chấn động
sấm chớp mà đổ mưa lớn.

Lại nữa, Bồ-tát bất
thối chuyển, được trí tuệ thật tướng của
các pháp ấy, đời đời
không mất, không bao giờ tạm lìa, đối với thâm kinh của chư Phật, không bao giờ nghi cũng không làm trở ngại. Vì cớ
sao?
Vì ta chưa được
Nhất thiết trí nên không biết vì phương tiện gì, nhân
duyên gì nói ra như vậy.
Bồ-tát bất thối chuyển, thường với thâm tâm không bao giờ
sanh ác. Bất thối chuyển với thâm tâm thì tích tập các thiện,
còn thiển tâm thì làm các bất thiện. Hỏi: Nếu tướng của bất thối chuyển là được pháp vô
sanh nhẫn,
sao còn thiển tâm làm
các bất thiện?

Đáp: Có hai
thứ bất thối chuyển:

Được
pháp vô sanh nhẫn.

Tuy chưa được pháp vô sanh nhẫn, nhưng Phật biết nhân duyên
tác nghiệp quá khứ, vị lai của người ấy, chắc
sẽ thành Phật, nên vì lợi

ích người hai bên, Phật thọ kýù cho người ấy.
Vị Bồ-tát này tuy còn
mang nhục thân sanh tửû,
kiết sửû chưa dứt, nhưng là tối đệ nhất đối với
hàng phàm phu, ấy cũng gọi là tướng bất
thối chuyển. Nếu được pháp
vô sanh nhẫn, dứt các
kiết sử, thì được
thanh tịnh, hết nhục thân cuối cùng,
được pháp tính sanh
thân, kiết sửû không làm ngăn ngại, không cần dạy răn, như chiếc thuyền ở giữa
sông lớn, không cần
điều khiển, tự trôi
đến biển lớn.

Lại nữa, có khi mới phát tâm,
sanh
nguyện lớn, nguyện dứt
các phiền não, biết thật
tướng các pháp, liền được bất thối chuyển. Có khi chỉ hành
Bố thí Ba-la-mật, liền đầy đủ
sáu Ba-la-mật, cho đến
hành Bát-nhã
Ba-la-mật cũng như vậy. Có khi hành
sáu Ba-la-mật, chưa
được bất thối chuyển,
đến khi sanh tâm Đại Bi đối với chúng sinh, liền được bất
thối chuyển. Có khi được tâm Đại Bi mà lại nghó rằng: Nếu các
pháp đều không, không có
chúng sinh, thì có thể độ ai, khi ấy bi tâm liền
yếu kém. Hoặc thấy chúng
sanh đáng thương mà đối với các pháp, trí
quán “không” còn yếu
kém. Nếu được lực phương tiện đối với hai điều ấy, đồng đẳng không
thiên lệch, tâm Đại Bi không ngăn ngại thật tướng
các pháp, ngộ được
thật tướng các pháp, không ngăn ngại tâm Đại Bi phát sanh, có phương tiện như vậy, khi ấy liền được vào
Bồ-tát pháp vị, trú
ở địa vị bất thối
chuyển, như đã nói trong phẩm Vãng sanh.

Lại nữa, tướng bất thối chuyển như hai phẩm Bất thối chuyển
ở sau sẽ nói.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 28</卷>

4
3.GIẢI THÍCH SÁU THẦN THÔNG KINH: Bồ-tát ma-ha-tát muốn trú ở sáu thần thông,
nên học Bát- nhã Ba-la-mật. LUẬN: Hỏi: Như đã nói trong phẩm Tán thán Bồ-tát, các
Bồ-tát đều được năm
thần thông, nay vì sao nói muốn trú ở sáu thần thông? Đáp: Năm thông là
sở đắc
của Bồ-tát, nay muốn trú
sáu thần
thông là sở đắc của
Phật. Nếu Bồ-tát được sáu thần thông thật, thì
có thể đưa đến nạn vấn như thế. Hỏi:
Trong phẩm
Vãng sanh nói:
Bồ-tát trú ở
sáu
thần thông, đi
đến các nước Phật, sao
nay nói Bồ-tát đều được năm thông? Đáp: Lậu tận thông thứ
sáu có hai thứ:
1.Lậu và tập khí đều hết.
2. Lậu hết mà tập khí chẳng hết. Tập khí không hết nên nói đều được năm thông, lậu hết nên nói trú ở sáu thần thông.
Hỏi: Nếu Bồ-tát đã hết lậu, tại sao còn sanh tại sao thọ
sanh?
Hết thảy sự thọ
sanh đều do ái tương tục nên có, ví như gạo tuy có
được ruộng tốt, gieo
đúng thời, tưới tẩm, cũng không thể mọc được.
Các bậc thánh nhân đã thoát
khỏi lớp vỏ ái, tuy có nhân duyên của nghiệp
hữu lậu sanh, cũng không
thể sanh được? Đáp:
Trước đã nói,
Bồ-tát vào pháp vị, trú ở địa vị bất thối
chuyển, hết nhục thân cuối cùng, được pháp tính
sanh thân; tuy đã dứt
các phiền não, mà còn nhân duyên của tập khí phiền não, nên thọ pháp tính
sanh thân, chứ chẳng phải sanh ở ba cõi. Hỏi:
A-la-hán phiền não đã hết, tập khí chưa hết vì
sao
không sanh? Đáp:
A-la-hán không có tâm đại từ bi, không có bổn thệ nguyện
độ hết thảy chúng sinh;
lại lấy việc tác chứng thật tế, đã lìa sanh tử.

Lại nữa, trước đã đáp có hai thứ lậu hết, trong đây không nói
Bồ-tát được Lậu tận thông, chỉ tự nói người muốn được
sáu
thần thông, nên
học Bát-nhã Ba-la-mật. nghĩa của
sáu thần thông như Phật nói ở phẩm
sau. Phẩm Tán thán Bồ-tát
trên kia, cũng đã nói nghĩa năm thần thông của Bồ-tát.

Hỏi: Thần thông có thứ lớp thế nào? Đáp:
Bồ-tát lìa năm dục, được các thiền, có từ bi nên vì chúng
sanh mà thủ lấy
thần thông, hiện các việc hy hữu kỳ lạ, khiến chúng
sanh
tâm được thanh tịnh. Vì
cớ sao? Vì nếu không có việc hy hữu thì không
thể khiến nhiều chúng sinh đắc độ.

Đại
Bồ-tát suy nghó như vậy rồi, buộc tâm vào chỗ hư không
trong thân, diệt tướng
sắc thô trọng, thường thủ lấy tướng rỗng nhẹ, phát
tâm đại dục tinh tấn, trí tuệ trù lượng, thử
sức tâm có thể cất nổi thân
chưa? Trù lượng rồi, tự biết sức tâm lớn, có
thể cất nổi thân, ví như học bay, thường bỏ tướng
sắc thô trọng mà thường tu tập theo tướng rỗng
nhẹ, bấy giờ liền bay được.

Cũng có thể biến hóa các vật, khiến đất thành nước, nước thành đất, gió thành lửa, lửa thành gió, các đại như vậy, đều làm cho nó
chuyển đổi, khiến vàng thành ngói gạch, ngói gạch
thành vàng, các vật như vậy, đều khiến biến hóa. Muốn biến đất
thành nước, thường tu tập niệm tưởng nước làm cho nhiều hơn, không còn niệm tưởng tướng đất, khi ấy tướng đất theo như niệm tưởng biến
thành nước; các vật như vậy, đều
có thể biến hóa.

Hỏi: Nếu như
vậy thì có khác gì với tu nhất thiết nhập? Đáp: Tu nhất thiết nhập là bước đầu của
thần thông. Trước đã được nhất
thiết nhập, tám bội xả, tám thắng xứ, làm cho tâm nhu nhuyến
chiết phục, vậy sau mới
dễ vào thần thông.

Lại nữa, trong nhất
thiết nhập, chỉ riêng mình tự thấy đất
biến thành nước, còn người khác
không thấy, trong thần thông thì không vậy,
tự thấy thật là nước,
người khác cũng thấy thật là nước.

Hỏi: Nhất thiết nhập cũng là đại định, cớ sao không khiến
thành nước thật cho mình và người đều thấy? Đáp: Đối tượng của pháp quán nhất thiết nhập rộng, nên chỉ có thể làm cho tất cả
thành nước, mà không thể làm cho thật là nước.
Còn thần thông không thể
khắp tất cả chỗ, mà chỉ có thể khiến đất chuyển
thành nước, bèn thành
nước thật, vì vậy nên hai định lực khác nhau. Hỏi: Việc biến hóa của hai định ấy là thật hay là hư?
Nếu thật, làm sao đá thành vàng,
đất thành nước? Nếu hư, tại sao thánh nhân mà làm
việc không thật?
Đáp: Đều
thật, Thánh nhân không hư, vì đã nhổ hết ba độc, và vì các pháp không có tướng nhất định, nên có thể chuyển đất thành
nước… như sáp, keo là loại đất mà gặp lửa thì tiêu ra nước, thành tướng ướt. Nước gặp lạnh thì kết
thành băng, là
tướng cứng, như đá thành
vàng, vàng hỏng thành
đồng hoặc trở lại đá. chúng sinh cũng như vậy, ác có thể
thành thiện, thiện có thể thành ác, vì vậy nên biết hết thảy pháp không có tướng nhất định.
Dùng sức thần thông biến hóa, là thật
chứ không dối. Nếu pháp
vốn có tướng nhất định, thì không thể biến.

Thần thông của các Hiền, Thánh, tùy ý tự tại đối
với sáu trần, thấy đẹp có thể
sanh ý
tưởng chán, thấy xấu có thể
sanh ý tưởng vui,
cũng có thể lìa ý tưởng đẹp xấu mà hành tâm
xả, ấy gọi là ba loại
thần thông.
Thần thông tự tại này, chỉ Phật mới đầy đủ.
Bồ-tát được thần
thông dạo qua các nước Phật, đối với ngôn ngữ
bất đồng của các nước khác nhau và đối với âm thanh của chúng
sanh vi tế, xa xôi không nghe được, nên cầu có
Thiên nhỉ thông.
Thường nhớ nghó đến nhiều loại tiếng
lớn, thủ lấy tướng ấy tu hành, thường tu tập,
nên được có tai tạo thành
bởi sắc thanh tịnh của tứ đại cõi Sắc, được
rồi, bèn nghe xa đối với âm
thanh người, trời, thô, tế; xa, gần đều thông
suốt không ngăn ngại.

Hỏi: Như trong
Thiền kinh nói: Trước hết được Thiên nhãn,
thấy chúng sinh mà không
nghe được tiếng, nên cầu được Thiên nhó
thông. Được
Thiên nhãn, Thiên nhó thấy biết được thân hình, âm thanh
của chúng sinh, mà không
hiểu được ngôn ngữ, các lời lo, mừng, khổ, vui, nên cầu được trí từ vô ngại. Chỉ biết lời mà không biết được tâm, nên
cầu được trí biết Tha
tâm. Biết tâm mà chưa biết từ đâu đến, nên cầu
được Túc mạng thông.
Đã biết từ đâu đến, lại muốn trị tâm bệnh cho họ nên cầu được
Lậu tận thông. Được đầy đủ năm thông rồi, mà không thể biến hóa cho nên việc độ thoát chưa rộng, không thể hàng phục người tà
kiến, người đại phúc
đức, nên cầu được thần thông Như ý. Thứ lớp phải
như vậy, cớ sao đây nói
trước tiên cầu thần thông Như ý?
Đáp: Chúng
sanh kẻ thô thì nhiều, kẻ tế thì ít, cho nên trước dùng thần thông
Như ý, thần thông Như ý gồm được cả thô tế, độ người
được nhiều nên nói trước. Lại nữa,
các thần thông được pháp khác nhau, số pháp khác
nhau. Được pháp nhiều thì trước cầu Thiên nhãn,
vì dễ được. Hành giả dùng các ánh
sáng mặt trời,
mặt trăng, sao, ngọc, lửa… thủ lấy tướng
sáng
của nó, thường siêng
tinh tấn, khéo tu tập, ngày đêm không đổi khác, hoặc trên hoặc dưới, hoặc trước
hoặc sau, đồng nhất
sáng suốt, không bị ngăn

ngại, khi ấy
bắt đầu được Thiên nhãn thần thông. Các thần thông
khác thứ lớp được, như vừa nói.

Lại nữa, Phật như chỗ tự chứng được mà thứ lớp nói cho người.
Phật đầu đêm được một thông một minh, đó là Như ý thông và
Túc mạng minh; giữa đêm được
Thiên nhó thông và Thiên nhãn minh; cuối đêm được Tha tâm trí thông và
Lậu tận minh. Cầu được minh phải dụng
công nhiều nên nói sau.
Thông và minh thứ lớp được, như bốn quả
Sa-môn, quả lớn thì ở sau.

Hỏi: Nếu Thiên nhãn dễ được nên ở trước, sao Bồ-tát không
trước được Thiên nhãn? Đáp:
Bồ-tát đối với các pháp đều dễ không khó, còn người khác
vì độn căn nên có khó có dễ.

Lại nữa, đầu đêm ma vương đến muốn chiến đấu với Phật,
Bồ- tát dùng sức thần
thông biến hóa các thứ làm cho binh khí của ma
đều thành anh lạc. Hàng
ma xong, tiếp nghó đến thần thông muốn cho đầy đủ. Mống tâm liền vào, liền được đầy đủ
thần thông.
Hàng ma xong, tự nghó một thân làm
sao được
sức lớn? Bèn cầu
Túc mạng minh, tự biết
do năng lực phước đức
đã tích tụ nhiều đời. Giữa đêm ma liền đi xa, vắng lặng
không tiếng, vì thương xót tất cả, nghó tới tiếng chúng ma,
phát sanh Thiên nhó thông và
Thiên nhãn minh.
Dùng Thiên nhó ấy, nghe tiếng khổ vui của chúng
sanh trong mười phương năm đường.
Nghe tiếng xong muốn thấy hình
mà bị ngăn che không thấy nên cầu được Thiên nhãn. Lúc cuối đêm đã thấy thân hình chúng
sanh lại muốn biết tâm
của chúng, nên cầu Tha
tâm trí. Biết tâm chúng sinh đều muốn lìa khổ
cầu vui, nên Bồ-tát cầu
Lậu tận thông. Trong các thứ vui, vui Lậu tận
hơn hết, nên làm cho
chúng sinh chứng được.

Hỏi: Bồ-tát đã được vô sanh pháp nhẫn, đời đời thường
được quả báo
thần thông,
sao nay tự nghó, đã thấy chúng
sanh mà không biết
tâm của chúng?

Đáp: Có hai hạng Bồ-tát:

Pháp tính sanh thân Bồ-tát.

Vì độ chúng sinh nên phương tiện chịu làm thân theo phép tắc
của con người, sanh vào nhà vua Tịnh phạn, ra dạo bốn cửa thành, hỏi
người già, bệnh, chết, làm vị
Bồ-tát ngồi dưới cây thọ vương, đầy đủ
sáu thần thông.
Lại nữa,
Bồ-tát thần thông, trước đã có mà chưa đầy đủ, nay
đầu đêm, giữa đêm,
cuối đêm chứng được, ấy là Phật thần thông.
Làm theo phép tắc của con
người nên tự nghi, không có lỗi.

Hỏi: Theo thứ
lớp sáu thần thông, thì nên trước hết là Thiên
nhãn, cuối cùng là Lậu
tận thông. Song cũng có khi không theo thứ lớp
như vậy chăng?
Đáp: Phần
nhiều trước có Thiên nhãn, sau là Lậu tận trí, hoặc
có khi tùy chỗ ưa tu mà
được Thiên nhó trước hoặc thần túc trước.

Có người nói, ở Sơ thiền, Thiên nhó dễ được, vì có bốn tâm
được giác quán (nhãn,
nhó, thân, ý thức – N.D); ở Nhị thiền, Thiên nhãn dễ được, vì nhãn thức không có, tâm thu nhiếp không tán loạn; ở
Tam thiền, Như ý thông dễ được, vì thân thụ hưởng khoái lạc; ở
Tứ thiền, các
thông đều dễ được, vì
là chỗ hết thảy an ổn.

nghĩa của Túc
mạng, Tha tâm, Lậu tận như trong đoạn Mười lực đã nói. KINH:
Muốn biết hết thảy
chúng sinh tâm xu hướng về đâu, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN.
Hỏi: Trong sáu thông
đã nói thần thông biết Tha tâm,
sao nay còn nói lại? Đáp: Cảnh giới của Tha tâm thông ít, chỉ biết được tâm tâm
số pháp của chúng
sanh hiện tại ở cõi
Dục cõi Sắc, chứ không biết được tâm
tâm số pháp của chúng
sanh ở quá khứ, vị lai và ở cõi Vô sắc. Thần thông phàm phu thì đối với Tứ thiền địa trên, tùy theo chỗ được thần thông
trở xuống, biết khắp
được tâm tâm số pháp của chúng sinh trong bốn
châu thiên hạ;
Thần thông
Thanh văn, đối với
Tứ thiền trên, tùy theo chỗ
được thần thông trở
xuống, biết khắp được tâm tâm số pháp của chúng
sanh trong ngàn thế giới.
Thần thông
Bích-chi Phật, đối với Tứ thiền địa trên, tùy theo chỗ được thần thông trở xuống, biết khắp được tâm tâm
số pháp của chúng
sanh trong trăm ngàn thế giới. Người độn căn ở địa trên không thể biết tâm tâm
số pháp của người lợi căn ở địa dưới; phàm phu
không biết được tâm
tâm số pháp của Thanh văn, Thanh văn không biết
được tâm tâm số pháp
của Bích-chi Phật; Bích-chi Phật không biết được tâm tâm
số pháp của Phật. Vì vậy nên nói muốn biết hết thảy chúng
sanh
tâm hành hướng về đâu,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

Hỏi: Lấy trí
gì mà biết được tâm tâm số pháp của hết thảy
chúng sinh? Đáp: Các đức Phật có giải thoát vô ngại, vào trong giải thoát ấy có thể biết được tâm tâm
số pháp của hết thảy
chúng sinh. Các đại
Bố-tát được giải
thoát vô ngại tương tợ, cũng có thể biết tâm
tâm số pháp
của hết thảy chúng sinh.
Tân học Bồ-tát muốn được giải thoát vô ngại
của đại Bồ-tát ấy và
của Phật, dùng giải thoát vô ngại ấy mà biết tâm tâm

số pháp của hết thảy
chúng sinh. Đại
Bồ-tát thì muốn được giải thoát vô ngại của Phật, nên tuy đã nói biết
Tha tâm thông, nay còn nói muốn
biết hết thảy chúng sinh
tâm xu hướng về đâu, nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

Hỏi: Tâm xu hướng về đâu, tâm có đi hay không đi? Nếu có đi, thì ở đây không có tâm, giống như
người chết; nếu không đi thì làm
sao
biết được? Như Phật
nói, nương ý duyên pháp mà có ý thức sanh ra, nếu
ý không đi thì không hòa
hợp (với pháp – N.D)? Đáp: Tâm không đi không ở mà có thể biết, như trong
kinh Bát-nhã Ba-la-mật nói:
Hết thảy pháp không có tướng đi đến, làm sao nói
tâm có đi đến? Lại nói
các pháp khi sanh không từ đâu đến, khi diệt
không đi đâu, nếu có đến đi tức rơi vào
thường kiến. Các pháp không có
tướng nhất định. Vì vậy
nên chỉ do trong sáu căn ngoài sáu trần hòa hợp
sanh sáu thức, và
sanh
sáu thọ,
sáu tưởng,
sáu tư.
Do vậy, nên tâm
như huyễn hóa, có thể biết tâm tâm
số pháp của hết thảy
chúng sinh, mà không
có người biết, không có
người thấy. Như trong phẩm Tán thán Đại thừa
nói: Nếu tâm tâm số
pháp của hết thảy chúng sinh, tính thật có không
hư dối, thì Phật không
thể biết tâm tâm số pháp của hết thảy chúng
sanh; vì tâm tâm
số pháp của hết thảy
chúng sinh, tính thật hư dối,
không đến không đi, nên
Phật biết được tâm tâm số pháp của hết thảy chúng sinh. Ví như
Tỳ-kheo người tham cầu thì không được
cúng dường,
người không tham cầu thì
không thiếu thốn chi. Tâm cũng như vậy, nếu phân
biệt thủ tướng, thì không được thật tướng
pháp, không được thật tướng pháp, thì không thể thông
suốt biết tâm tâm
số pháp của hết thảy
chúng sinh. Nếu không thủ
tướng, không phân biệt, thì được thật tướng pháp, được thật tướng pháp nên có thể thông
suốt biết tâm tâm
số pháp của
hết thảy chúng sinh không ngăn ngại. Hỏi: Các tâm của tất cả chúng
sanh có thể biết được hết ư?
Nếu biết hết thì chúng
sanh có biên giới, nếu không biết thì cớ
sao nói muốn biết hết thảy chúng
sanh tâm xu hướng về đâu?
Làm sao Phật có được
Nhất thiết chủng trí? Đáp: Tâm tâm
số pháp của tất cả
chúng sinh, có thể biết hết được. Vì cớ
sao? Vì như trong
Kinh nói: Trong tất cả người nói thật,
Phật là hơn cả. Nếu không thể biết tâm của hết thảy chúng
sanh đến tận biên tế,
thì sao Phật nói biết hết?
Cũng không gọi là người
Nhất thiết trí, nhưng
lời Phật nói đều thật,
chắc chắn phải thật có người Nhất thiết trí.

Lại nữa, chúng
sanh tuy vô biên thì
Nhất thiết chủng trí cũng
vô biên. Ví như hộp lớn
nắp cũng lớn. Nếu trí tuệ có biên mà chúng
sanh vô biên, mới nên có vấn nạn ấy. Nay trí tuệ và chúng
sanh đều vô biên,

thì vấn nạn của ông sai. Lại nữa,
nếu nói hữu biên vô biên, hai điều ấy ở trong
Phật pháp bỏ qua không đáp. Mười bốn việc ấy vì hư dối
không thật, vô ích
không nên vấn nạn.

Hỏi: Nếu hữu
biên vô biên, đều không thật, nhưng Phật nhiều chỗ nói vô biên, như nói chúng
sanh có
si ái trở lại đây vô thỉ vô biên,
mười phương cũng vô biên tế?
Đáp: Chúng
sanh vô biên, trí tuệ Phật vô biên, ấy là thật.
Nếu ai chấp trước vô biên, thủ tướng hý luận, Phật nói đó là tà kiến.
Ví như nói thế gian thường
hoặc vô thường, cả hai đều điên đảo, rơi vào
trong mười bốn nạn vấn,
nhưng Phật phần nhiều dùng nghĩa vô thường để
độ chúng sinh, ít dùng
nghĩa hữu thường. Nếu chấp trước vô thường, thủ tướng hý luận, thì Phật nói đó là tà kiến hư vọng. Nếu không chấp
trước vô thường, biết
vô thường tức là khổ, khổ tức là vô ngã, vô
ngã tức là không, được như vậy nương vô thường quán mà vào các
pháp không,
bèn là thật. Vì vậy nên biết vô thường đứng vào trong chân đế, là thật, đứng vào trong mười bốn nạn vấn, vì lý do
chấp trước, nên nói là tà kiến.
Thế nên nói vô thường
để rõ vô biên, vô biên nên chúng sinh nhàm
chán sanh tử dài lâu, ví như bốn mươi Tỳ-kheo ở nước
Ba-lê cùng tu mười
hai tịnh hạnh, đi đến chỗ Phật, Phật dạy cho hạnh yểm ly. Phật hỏi
Tỳ-kheo: Năm
sông
là Hằng-già, Lam-mâu-na, Tát-la-do, A-chỉ-la-bà-đề,
Ma-hê, từ chỗ phát
nguyên chảy vào biển cả, nước trong biển ấy nhiều hay
ít? Tỳ-kheo thưa: Rất
nhiều! Phật nói: Chỉ một người trong một kiếp, khi làm
súc
sanh
bị giết, cắt, lột, hoặc khi phạm tội bị cắt tay chân, chặt đầu, huyết chảy ra như vậy, nhiều hơn nước biển kia. Như vậy trong vô
biên đại kiếp, thọ thân xuất huyết không thể kể xiết, kêu khóc rơi lệ và
uống sữa mẹ, cũng nhiều như vậy. Một người trong một kiếp chứa xương chất quá hơn núi lớn
Tỳ-phú-la (núi này người
Thiên trúc thường trông
thấy, dễ tin, cho nên nói đến). Chịu khổ
sanh tử trong vô lượng kiếp như
vậy. Các Tỳ-kheo nghe như
vậy, nhàm ghét thế gian, tức thời đắc đạo.

Lại nữa, nghe nói mười phương chúng
sanh nhiều vô biên liền
sanh tâm hoan hỷ thọ giới
bất sát được vô biên phước đức. Do nhân duyên ấy đối
Bồ-tát mới phát tâm, hết thảy chúng
sanh trong thế gian đều
nên cúng dường. Vì cớ
sao? Vì độ chúng
sanh trong vô biên thế giới, nên công đức cũng vô biên, có lợi ích như vậy nên
nói “Vô biên”. Vì vậy
nên nói biết hết thảy
chúng sinh tâm xu hướng về đâu, như mặt trời
chiếu thiên hạ, một lúc
cùng chiếu đến, khắp nơi đều sáng. KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát
muốn hơn trí tuệ của hết thảy Thanh văn,
Bích-chi Phật,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN.
Hỏi: Thế nào là
trí tuệ của Thanh văn, Bích-chi Phật?

Đáp: Do tướng
chung tướng riêng quán thật tướng các pháp, đó là trí tuệ
Thanh văn, như trong
Kinh nói: Đầu lấy trí tuệ phân biệt các
pháp, sau dùng trí tuệ
Niết-bàn. Trí tuệ phân biệt các pháp là tướng
riêng, trí tuệ Niết-bàn là tướng chung. Lại nữa,
biết pháp ấy là mở, pháp ấy là trói, là lưu chuyển, là
trở về, là sanh, là
diệt, là vị ngọt, là tai họa, là nghịch, là thuận, là bờ này, là bờ kia, là thế gian, là xuất thế gian, phân biệt các pháp theo hai
môn, gọi là trí tuệ Thanh văn.

Lại nữa, có ba thứ trí tuệ, là biết năm thọ uẩn tập như vậy,
tán như vậy, xuất như vậy; là vị ngọt, là tai hoạ, là xuất ly. Trí tuệ tương ưng
với ba giải thoát môn.
Như vậy phân biệt các pháp theo ba môn.

Lại nữa, có bốn thứ trí tuệ, là trí về bốn niệm xứ; trí pháp; trí
tỷ (loại trí), trí tha tâm, trí thế; trí khổ, trí tập,
trí diệt, trí đạo; trí biết bất tịnh,
trí biết vô thường, trí biết khổ,
trí biết vô ngã; trí biết vô thường, trí biết khổ, trí
biết không, trí biết vô ngã; trí pháp, trí tỷ, trí tận, trí
vô sanh.
Như vậy phân biệt các pháp theo bốn môn.

Lại nữa, từ khổ pháp trí nhẫn tuệ cho đến
Không không
tam-muội, Vô tướng vô
tướng tam muội, Vô tác vô tác tam-muội trí, các
trí tuệ có được ở khoảng trung gian ấy đều là trí tuệ
Thanh văn. Nói lược là
nhàm chán thế gian, niệm
tưởng Niết-bànlìa ba cõi đoạn các phần não,
đắc pháp tối thượng
là Niết bàn ấy gọi là trí tuệ Thanh văn.

Lại nữa, như trong phẩm
Bát-nhã Ba-la-mật nghĩa nói: tướng trí
tuệ Bồ-tát và trí tuệ
Thanh văn là một trí tuệ. Chỉ vì Thanh văn không
có phương tiện, không có thệ nguyện rộng lớn
trang nghiêm, không có tâm đại từ Đại Bi, không cầu hết thảy
Phật pháp, không cầu
Nhất thiết chủng trí biết hết thảy pháp, chỉ nhàm
chán già, bệnh, chết, dứt các ái
buộc ràng, thẳng đến
Niết-bàn, ấy là khác.

Hỏi: Thanh văn
như vậy, còn trí tuệ Bích-chi Phật thế nào?

Đáp: Trí tuệ
Thanh văn tức là trí tuệ Bích-chi Phật, chỉ có sai biệt là thời tiết, lợi căn, phước đức. Thời tiết là lúc không có Phật ở đời cũng không có
Phật pháp, do một ít nhân duyên xuất gia đắc đạo, gọi là
Bích- chi Phật. Lợi căn là khác, pháp tướng là đồng, chỉ do trí tuệ vào
sâu mà được đạo
Bích-chi Phật. Phước đức là có tướng, hoặc một tướng, hai tướng cho đến ba mươi mốt tướng. Hoặc gặp được thánh pháp trong
Phật pháp đời trước,
sau khi pháp diệt chứng
thành A-la-hán, ấy gọi là
Bích- chi Phật, thân không
có tướng hảo. Có vị Bích-chi Phật mau nhất là tu
hành bốn
đời, lâu là tu hành trăm kiếp, như Thanh văn có vị mau là
ba đời lâu là sáu mươi
kiếp. nghĩa này trước đã nói rộng.

Hỏi: Như Phật
nói bốn quả Sa-môn, bốn bậc Thánh nhân, từ
Tu- đà-hoàn cho đến
A-la-hán; năm hạng Phật tử, từ Tu-đà-hoàn cho
đến Bích-chi Phật; ba thứ Bồ-đề là
Thanh văn Bồ-đề,
Độc-giác Bồ-đề, Phật Bồ-đề.
Như vậy, trong quả,
trong Thánh, trong
Phật tử, trong
Bồ-đề đều không có Bồ-tát,
tại sao nói Bồ-tát hơn trí tuệ của hết thảy Thanh
văn, Bích-chi Phật?
Đáp: Phật
pháp có hai:

1. Thanh văn, Bích-chi Phật pháp.
2. Đại thừa pháp. Pháp Thanh văn nhỏ nên chỉ tán thán việc Thanh văn, không nói đến việc Bồ-tát; pháp Đại thừa rộng lớn nên nói việc của đại
Bồ-tát là phát tâm, tu hành, mười địa, vào pháp vị, tịnh quốc độ Phật, thành
tựu chúng sinh, chứng
được Phật đạo. Trong pháp này nói, Bồ-tát ở dưới Phật, hãy nên như cúng
dường Phật. Hay quán các pháp tướng như
vậy, ấy là phước điền,
hơn Thanh văn, Bích-chi Phật.

Như vậy, trong kinh Đại thừa nơi nơi đều tán thán trí tuệ đại
Bồ-tát hơn Thanh văn,
Bích-chi Phật. Như trong kinh Bửu đảnh nói:
Chuyển luân thánh vương thiếu một không đủ ngàn người con, tuy có đại lực, mà chư thiên, người đời không quí trọng. Còn giòng
Chuyển luân
thánh vương thật, dù ở trong thai mới bảy ngày đầu, đã được chư
thiên quí trọng.
Vì sao? Vì chín trăm chín mươi chín người con không thể nối được dòng giống
Chuyển luân
Thánh vương, làm
sao người đời được vui
hiện tại và tương lai.
Còn giòng Chuyển luân thánh vương thật, tuy ở
trong thai nhưng chắc chắn
có thể nối ngôi Thánh vương, cho nên được
cung kính. Các A-la-hán,
Bích-chi Phật cũng vậy, tuy được Năm căn, Năm lực,
Bảy giác ý,
Tám thánh đạo,
Sáu thần thông, các
thiền định,
lực trí tuệ, thật tế
được chứng, làm phước điền cho
chúng sinh, mà
mười phương chư Phật
không quí trọng. Bồ-tát tuy còn ở trong bào thai
các kiết sử phiền não,
ba độc tham dục trói buộc, khi mới phát đạo tâm vô thượng chưa có thể làm gì mà đã được chư
Phật quí. Vì vị ấy dần dần
sẽ thực hành sáu
Ba-la-mật, được lực phương tiện, vào địa vị
Bồ-tát, cho đến được Nhất thiết chủng trí, độ
vô lượng chúng sinh, không dứt
hạt giống Phật, hạt
giống Pháp, hạt
giống Tăng, không dứt mất nhân
duyên của sự thanh tịnh
an lạc cõi trời, cõi người.

Lại như chim
Ca-lăng-tần-già, còn ở trong vỏ trứng đã phát ra âm thanh vi diệu hơn các loài chim khác. Đại
Bồ-tát cũng như vậy.
Tuy chưa ra khỏi vỏ vô minh mà âm thanh thuyết pháp nghị luận hơn
Thanh văn, Bích-chi Phật và
ngoại đạo, như trong kinh Minh võng nói: Tuệ mạng

Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Các Bồ-tát thuyết pháp,
nếu ai hiểu được, được
công đức lớn. Vì sao? Vì cho đến được nghe tên các Bồ-tát ấy cũng được lợi ích lớn, huống gì được nghe các vị thuyết
pháp. Bạch Thế Tôn! Ví
như trồng cây, không nương nơi đất mà muốn được gốc, cành, cọng, lá, thành hoa quả, là điều khó được.
Các Bồ-tát tu hành cũng như vậy, không trú nơi hết thảy pháp mà hiện trú ở
sanh tử, ở trong thế giới chư Phật, tự tại vui nói pháp trí tuệ, ai nghe được pháp do đại
trí tuệ du hý tự tại
vui nói ấy mà không phát tâm Vô thượng chính
đẳng chính giác!

Bấy giờ trong hội có Bồ-tát Phổ Hoa nói với Xá-lợi-phất:
Trưởng lão là bậc trí tuệ đệ nhất trong hàng đệ tử Phật, nay
Trưởng lão đối
pháp tính các pháp chẳng
được chăng? Sao không dùng đại trí tuệ tự tại
vui thuyết pháp?

Xá-lợi-phất nói: Các đệ tử Phật, đúng như cảnh giới của họ, thì
có thể có thuyết pháp.

Bồ-tát Phổ Hoa lại hỏi: Pháp tính có cảnh giới không?
Xá-lợi-phất nói: Không.

Nếu pháp tính không có cảnh giới, thì cớ sao Trưởng lão nói
đúng như cảnh giới của
họ thì có thể có thuyết pháp?

Xá-lợi-phất nói: Tùy chỗ pháp chứng được mà thuyết.

Phổ Hoa lại nói:
Trưởng lão lấy pháp tính vô lượng tướng làm
cảnh chứng ư?

Xá-lợi-phất nói: Phải.

Phổ Hoa nói: Sao nay nói tùy chỗ chứng được mà thuyết?
Như pháp tính chứng được là vô lượng thì thuyết cũng phải vô lượng, mà pháp
tính vô lượng thì chẳng
phải tướng lường được?

Xá-lợi-phất nói: Pháp tính chẳng phải tướng nắm bắt được.
Phổ Hoa nói:
Nếu pháp tính chẳng phải tướng nắm bắt được,
thì ông lìa pháp tính
được giải thoát chăng?

Xá-lợi-phất nói:
Không! Vì sao? Vì pháp tính là tướng
không biến hoại.
Phổ Hoa nói:
Thánh trí mà ông chứng được cũng như pháp tính
ư? Xá-lợi-phất nói:
Tôi muốn nghe pháp, chẳng phải lúc thuyết.
Phổ Hoa nói:
Hết thảy pháp nhất định ở trong pháp tính, có
ngườI nghe, người nói ư?

Xá-lợi-phất nói: Không.

Phổ Hoa nói: Sao ông nói tôi muốn nghe pháp chẳng phải
lúc thuyết?

Xá-lợi-phất nói: Phật nói hai hạng người được phước vô lượng
là người nhất tâm
thuyết pháp và người nhất tâm nghe pháp.

Phổ Hoa nói: Ông vào trong diệt tận định, có thể nghe
pháp chăng?

Xá-lợi-phất nói: Này thiện nam tử!
Trong diệt tận định
không nghe pháp.

Phổ Hoa nói: Ông tín thọ tướng thường tịch diệt của hết thảy
pháp- chăng?

Xá-lợi-phất nói: Tin việc ấy!
Phổ Hoa nói:
Pháp tính thường tịch diệt nên không nghe pháp.
Vì sao? Vì các pháp tướng
thường tịch diệt.

Xá-lợi-phất nói: Ông có thể không dậy khỏi định mà thuyết
pháp chăng?
Phổ Hoa nói:
Không có pháp nào chẳng phải tướng định.

Xá-lợi-phất nói:
Nếu như vậy, thì nay hết thảy phàm phu đều
là thiền định?
Phổ Hoa nói:
Phải! Hết thảy phàm phu đều là thiền định.

Xá-lợi-phất nói:
Thiền định gì mà hết thảy phàm phu đều
thiền định?

Phổ Hoa nói: Vì tam-muội pháp tính bất hoại, nên biết thảy
phàm phu đều là thiền định.

Xá-lợi-phất nói: Nếu như vậy thì phàm phu với thánh nhân
không khác gì nhau?
Phổ Hoa nói:
Tôi cũng không muốn khiến cho phàm phu và
thánh nhân có sai khác.
Vì sao? Vì thánh nhân không có pháp diệt, phàm
phu cũng không có pháp
sanh. Hai tướng ấy đều không ra ngoài pháp tính.

Xá-lợi-phất nói: Thiện nam tử! Thế nào là tướng pháp tính?
Đáp: Đó là điều biết thấy của Trưởng lão lúc đắc đạo.

Lại hỏi: Sanh
pháp Thánh chăng?
Không.

Diệt pháp phàm phu chăng?
Không.

Được
pháp Thánh chăng?
Không.

Thấy biết pháp người phàm phu chăng?
Không.

Vậy Trưởng lão dùng tri kiến nào mà được Thánh đạo?

Xá-lợi-phất nói: Người phàm phu như (chân như), Tỳ-kheo được
giải thoát
như, Tỳ-kheo vào Vô dư Niết-bàn như; như ấy một như
như không sai khác.

Phổ Hoa nói: Xá-lợi-phất, ấy là tướng pháp tính như, bất hoại
như, dùng như ấy sẽ biết
hết thảy pháp đều như.

Xá-lợi-phất lại bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Ví như đống lửa lớn, không vật gì không đốt cháy.
Các thượng nhân ấy thuyết pháp cũng
như vậy, hết thảy pháp
đều vào trong pháp tính.

Lại như trong
kinh Tỳ-ma-la-cật nói: Các Thanh văn, như
Xá-lợi- phất… đều tự nói rằng: Tôi không kham đến chỗ kia hỏi thăm bệnh
được. Mỗi người tự
nói vì trước đã bị Tỳ-ma-la-cật quở mắng. Như vậy,
trong các Kinh nói trí tuệ
Bồ-tát hơn Thanh văn, Bích-chi Phật. Hỏi:
Nhân duyên gì mà trí tuệ
Bồ-tát hơn
Thanh văn, Bích-chi Phật? Đáp: Như trong kinh Nhất
Bổn sanh nói:
Trí tuệ Bồ-tát, từ vô
lượng A-tăng-kỳ kiếp
lại đây, tập hợp các trí, trong vô lượng kiếp, không
khổ gì không hành, không
khó gì không làm, chỉ vì cầu pháp, nên nhảy
vào lửa, nhảy từ núi
cao, chịu khổ cắt lột da, lấy xương làm viết, lấy
huyết làm mực, lấy da làm giấy, viết chép kinh pháp, như vậy vì pháp nên thọ vô lượng khổ, vì trí tuệ nên đời đời cúng dường thầy dạy pháp
xem như Phật. Tất cả
Kinh sách đều đọc tụng, giải nói, trong vô
lượng A-tăng-kỳ kiếp, thường
suy nghó trù lượng, tìm cầu các pháp tốt xấu,
sâu cạn,
thiện chẳng thiện, lậu
chẳng lậu, thường chẳng thường, có, không… suy nghó phân biệt vấn nạn, vì trí tuệ nên cúng dường chư
Phật và Bồ-tát, Thanh văn, nghe pháp, vấn nạn, tín thọ, ghi nhớ đúng, như pháp tu hành; nhân duyên trí tuệ đầy đủ như vậy, làm
sao không
hơn A-la-hán,
Bích-chi Phật?

Lại nữa, trí
tuệ Bồ-tát, có năm
Ba-la-mật giúp đỡ
trang nghiêm, có lực
phương tiện, đối với hết thảy chúng
sanh có tâm từ bi, nên không bị tà kiến
chướng ngại. Trú trong mười địa, thế lực trí tuệ
sâu lớn.
Vì nhân lớn nên hơn
Thanh văn, Bích-chi Phật. Vì nhân lớn nên cái nhỏ tự
hoại. A-la-hán, Bích-chi
Phật, không có việc ấy.
Vì vậy nên nói muốn hơn trí tuệ
Thanh văn, Bích-chi Phật, nên
học Bát-nhã Ba-la-mật. KINH: Muốn được các
Đà-la-ni môn, các
Tam-muội môn, nên
học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Đà-la-ni như trong
phẩm Tán thán Bồ-tát đã nói:

Môn là các pháp phương tiện để được Đà-la-ni, như ba
tam-muội gọi là cửa giải thoát môn.
Thế nào là phương tiện? Nếu người muốn được giữ gìn những
điều đã nghe, không mất, hãy nên nhất tâm ghi nhớ, làm cho tâm ghi
nhớ tăng trưởng, trước
nên để ý nơi việc tương tợ, buộc tâm khiến biết
việc không thấy được, như Châu-lợi Bàn-đà-ca,
buộc tâm nơi tấm dẻ
chùi giày, khiến nghó nhớ
thiền định mà trừ tâm nhơ cấu. Như vậy người bắt đầu học
Văn trì Đà-la-ni, ba lần nghe có thể được, khi tâm căn dần
dần lanh lợi, thì hai lần
nghe có thể được, khi thành tựu thì một lần nghe
có thể được, được rồi nhớ mãi không quên;
ấy là phương tiện ban đầu của Văn trì Đà-la-ni.
Hoặc có khi
Bồ-tát vào trong
thiền định, được môn giải thoát
không quên, do năng lực
giải thoát không quên, mà hết thảy ngôn ngữ
thuyết pháp cho đến một câu một chữ, đều không thể quên. Đó là phương
tiện thứ hai. Hoặc có khi do năng lực thần chú nên được Văn trì
Đà-la-ni. Hoặc có khi do
hành nghiệp nhân duyên đời trước, khi sanh ra nghe
gì đều nhớ được
không quên. Như vậy gọi là cửa vào Văn trì Đà-la-ni. Lại nữa,
Bồ-tát nghe hết thảy âm thanh ngữ ngôn, phân biệt gốc ngọn, quán thật tướng nó, biết âm thanh ngữ ngôn niệm niệm
sanh
diệt, âm thanh diệt rồi,
mà chúng sinh niệm niệm chấp thủ tướng, nhớ ngôn ngữ đã diệt ấy, rồi nghó rằng, người đó mắng ta, liền
sanh
sân hận.
Nghe ngợi khen cũng như vậy.
Bồ-tát quán chúng
sanh được như vậy, tuy có bị mắng nhiếc trăm ngàn kiếp, không
sanh tâm giận, hoặc ngợi khen
trăm ngàn kiếp, cũng không vui mừng. Biết âm thanh
sanh diệt
như tiếng vang. Lại như
tiếng trống, không có ai làm. Nếu không ai làm, là không có nơi chốn, rốt ráo không, chỉ lừa dối tai người ngu; như vậy gọi là
vào Âm thanh Đà-la-ni.

Lại nữa, có Đà-la-ni lấy hai mươi bốn chữ mà thu nhiếp hết tất cả ngôn ngữ danh tự. Những gì là hai mươi bốn chữ? Đó là
A-la-ba-giá- na…, A-đề
(ban đầu), A-nậu-ba-nại (bất sanh). Vị Bồ-tát tu hành
Đà- la-ni nghe chữ “A”
ấy, tâm liền vào tất cả pháp “ban đầu chẳng
sanh”. Các chữ như vậy,
mỗi chữ theo chỗ nghe, đều đưa vào trong thật tướng hết thảy các pháp; ấy gọi là Tự nhập
môn Đà-la-ni, như trong phẩm
Ma- ha-diễn nói các tự môn.

Lại nữa, Bồ-tát được các tam-muội hết thảy ba đời
sáng
suốt không ngại, đối với mỗi tam-muội được vô lượng vô
số Đà-la-ni. Như vậy
hòa hợp gọi là năm
trăm Đà-la-ni môn, ấy là tạng công đức thiện
pháp của Bồ-tát; như vậy gọi là Đà-la-ni môn.

Các tam-muội môn:
Tam-muội có hai:
Tam-muội trong pháp
Thanh văn; tam-muội trong pháp Đại thừa.

Tam-muội trong
pháp Thanh văn: là ba tam-muội.

Lại nữa, ba
tam-muội là:
Không không tam-muội, Vô tướng
vô tướng tam-muội, Vô
tác vô tác tam-muội.
Lại có ba tam-muội là có giác có quán, không giác có quán,
không giác không quán.

Lại có năm chi tam-muội, năm trí tam-muội… ấy gọi là các tam- muội.

Lại nữa, hết thảy thiền định cũng gọi là định, cũng gọi là
tam-muội. Tứ thiền cũng
gọi là thiền, cũng gọi là định, cũng gọi là tam-muội.
Trừ Tứ thiền, các định khác cũng gọi là định, cũng gọi
là tam-muội, cũng
gọi là thiền. Định ở
trong mười địa, gọi là tam-muội.

Có người nói: Ở Dục giới địa cũng
có tam-muội. Vì cớ
sao?
Vì trong Dục giới có hai mươi
hai đạo phẩm nên biết có tam-muội. Nếu
không tam-muội thì không
thể được công đức thâm diệu ấy.

Lại nữa, trong ngàn câu hỏi có câu hỏi này: Trong bốn thánh
chủng, mấy hệ thuộc Dục
giới, mấy hệ thuộc Sắc giới, mấy hệ thuộc Vô sắc giới, mấy không hệ
thuộc? Đáp: Tất cả nên phân biệt. Bốn thánh
chủng hoặc hệ thuộc Dục
giới, hoặc hệ thuộc Sắc giới, hoặc hệ thuộc Vô sắc giới, hoặc không hệ thuộc.
Bốn niệm xứ,
Bốn chính cần, bốn như ý
túc cũng như vậy. Do nghĩa
đó nên biết ở Dục giới có tam-muội. Nếu tâm tán loạn làm
sao được pháp
thượng diệu. Vì vậy nên tam-muội đều có ở trong chín địa (từ ngũ thú tạp cư địa đến phi phi tưởng xứ địa – N.D).
Các tam-muội như vậy, ở
trong A-tỳ-đàm có phân biệt rộng.

Tam-muội trong
pháp Đại thừa: Từ Thủ-lăng-nghiêm
tam-muội, cho đến tam-muội hư không tế giải thoát không vướng mắc.
Lại như tam-muội thấy hết
thảy Phật, cho đến hết thảy Như Lai giải thoát.
Tu quán vô lượng vô số
Bồ-tát tam-muội, như Sư tử tần thân tam-muội…
Như có tam-muội tên là
Vô lượng tịnh.
Bồ-tát được tam-muội
này, có thể thị hiện
thân hết thảy thanh tịnh.

Có tam-muội tên là
Oai tướng. Bồ-tát được
tam-muội này, có thể
át cả oai đức mặt trời mặt trăng.

Có tam-muội tên là
Diệm sơn,
Bồ-tát được
tam-muội này, có thể
át cả oai đức của
Đế-thích Phạm thiên.

Có tam-muội tên là Xuất trần, Bồ-tát được tam-muội này, có
thể diệt hết thảy ba độc cho đại chúng.

Có tam-muội tên là Vô ngại quang, Bồ-tát được tam-muội này,
có thể chiếu soi hết thảy cõi Phật.

Có tam-muội tên là Không quên hết thảy pháp. Bồ-tát được tam-
muội này có thể ghi nhớ hết thảy pháp Phật nói và giảng nói lại lời
Phật cho người khác.

Có tam-muội tên là
Tiếng như sấm.
Bồ-tát được
tam-muội này,
có thể dùng Phạm thanh
đầy khắp mười phương Phật quốc.

Có tam-muội tên là Làm vui thích cho hết thảy
chúng sinh.
Bồ-tát được tam-muội
này, có thể làm cho hết thảy người có thâm tâm hoan hỷ.

Có tam-muội tên Ưa thấy không chán. Bồ-tát được tam-muội
này, hết thảy chúng sinh ưa thấy ưa nghe không biết nhàm chán.

Có tam-muội tên là Quả báo công đức vui trong một duyên không thể nghó bàn.
Bồ-tát được
tam-muội này, thành tựu hết thảy
thần thông.

Có tam-muội tên là Biết hết thảy âm thanh ngữ ngôn. Bồ-tát
được tam-muội này có thể nói hết thảy âm thanh ngữ ngôn, trong một chữ
nói ra hết thảy chữ,
trong hết thảy chữ nói ra một chữ.

Có tam-muội tên là Nhóm hết thảy phước đức nghiệp quả báo.
Bồ- tát được tam-muội
này, thường im lặng nhập thiền định, mà vẫn
khiến chúng
sanh nghe phật pháp, chúng nghe âm thanh
sáu Ba-la-mật, pháp
, Thanh văn, Bích-chi Phật,
mà vị Bồ-tát ấy thật không nói một lời.

Có tam-muội tên là Vượt cao hết thảy
Đà-la-ni vương.
Bồ-tát được tam-muội này thì
được vào vô lượng vô biên các Đà-la-ni.

Có tam-muội tên là Hết thảy vui nói.
Bồ-tát được tam-muội này vui nói hết thảy chữ, hết thảy âm thanh, ngữ ngôn, thí dụ,
nhân duyên.
Như vậy là vô lượng
tam-muội thế lực.

Hỏi: Tam-muội
ấy chính là cửa tam-muội chăng? Đáp: Tam-muội chính là cửa tam-muội. Hỏi:
Nếu như vậy,
sao không chỉ
nói tam-muội, mà còn nói
cửa tam-muội? Đáp:
Các Tam-muội của Phật vô lượng vô
số như hư không
vô biên, Bồ-tát làm sao
được hết. Bồ-tát nghe đến tam-muội ấy tâm
liền thối mất, vì vậy
Phật nói cửa tam-muội. Vào trong một cửa, thu nhiếp vô
lượng tam-muội. Như cầm một góc áo, liền được cả áo; cũng như
bắt được ong chú, cả
bầy ong đều gom hết.

Lại nữa, triển chuyển làm cửa, như trì giới
thanh tịnh, một
lòng tinh tấn, đầu đêm cuối đêm, thường tu tư duy, lìa năm dục lạc, buộc tâm
một chỗ, hành phương
tiện ấy, được tam-muội ấy, đó gọi là cửa tam-muội.

Lại nữa, tam-muội thuộc
Dục giới, là cửa tam-muội Vị đáo
địa; tam-muội Vị đáo địa
là cửa tam-muội Sơ thiền; tam-muội Sơ thiền và Nhị thiền biên địa là cửa vào tam-muội
Nhị thiền, cho đến tam-muội Phi hữu tưởng
phi vô tưởng xứ cũng như vậy.
Noãn pháp định là cửa vào tam-muội Đảnh pháp; Đảnh pháp là cửa vào tam-muội
Nhẫn pháp; Nhẫn pháp là cửa vào tam-muội
Thế đệ nhất pháp; Thế đệ nhất pháp là cửa vào tam-muội
Khổ pháp nhẫn;
Khổ pháp nhẫn… cho đến là
cửa vào tam-muội Kim cang. Lược nói,
hết thảy tam-muội có ba tướng là nhập, trú, xuất.
Tướng xuất, tướng nhập
gọi là cửa, tướng trú là thể tam-muội. Các pháp
như vậy là cửa tam-muội
trong pháp Thanh văn.

Cửa tam-muội
trong pháp Đại thừa, như các tam-muội trong
nghĩa Thiền Ba-la-mật, đã
phân biệt nói rộng.

Lại nữa, Thi-la Ba-la-mật là
cửa tam-muội.
Vì sao? Vì ba chi
là Phật đạo, đó là
giới chi, định chi, tuệ chi. Giới chi thanh tịnh là cửa
của định chi, vì giới hay
sanh định; định chi hay sanh tuệ chi. Ba chi ấy hay dứt
phiền não, hay cho Niết-bàn, vì vậy Thi-la Ba-la-mật và trí tuệ là cửa gần
của tam-muội. Còn ba
Ba-la-mật kia, tuy có nghĩa cửa mà là cửa xa, như do bố thí được phước đức, có phước đức nên
sở nguyện thành tựu, được
sở nguyện thành tựu nên tâm
nhu nhuyến, tâm từ bi nên biết
sợ tội, biết nghó tới
chúng sinh, quán thế
gian không, vô thường, nên nhiếp
tâm hành nhẫn nhục; nhẫn
nhục cũng là cửa tam-muội.

Tinh tấn là chế tâm đối với năm dục trừ năm triền cái, nhiếp
tâm không loạn, tâm đi
thì thu lại không cho chạy loạn, là cửa tam-muội.

Lại nữa, Sơ địa là cửa vào tam-muội
Nhị địa. Như vậy triển chuyển cho đến cữu địa là cửa vào tam-muội
Thập địa. Thập địa là cửa vào
tam- muội của vô lượng
chư Phật. Như vậy mỗi mỗi làm cửa tam-muội. Hỏi:
Cửa Đà-la-ni và cửa tam-muội là đồng hay là khác?
Nếu đồng, sao còn nói lại.
Nếu khác, nghĩa đó thế nào?
Đáp: Trước
đã nói cửa tam-muội và cửa Đà-la-ni khác nhau,
nay sẽ nói lại: Tam-muội chỉ là pháp tương ưng với
tâm, còn Đà-la-ni cũng tương ưng với tâm, cũng
không tương ưng với tâm.

Hỏi: Sao biết
Đà-la-ni không tương ưng với tâm? Đáp: Như người được
Văn trì Đà-la-ni, tuy tâm nổi
sân hận nó
cũng không mất, thường đi
theo người, như bóng theo hình. Tu hành
tam-muội lâu quen
sau
thành Đà-la-ni, như chúng
sanh tập lâu thói dục thành
tính. Tam-muội cọng với trí tuệ biết thật tướng các pháp, phát
sanh
Đà-la-ni, như bình đất
mới nắn được lửa nung chín, có thể giữ nước không chảy, cũng có thể giúp cho người
qua sông.
Thiền định không trí tuệ cũng
như bình đất mới nắn,
nếu có được trí tuệ biết thật tướng, như bình đất mới nắn được lửa đốt chín, có thể giữ gìn vô lượng công đức hai đời của Bồ-
tát, Bồ-tát
cũng nhân đó mà đắc độ, đến Phật. Như vậy là
chỗ sai khác giữa tam-muội và Đà-la-ni. Hỏi:
Sao trong pháp Thanh văn không có danh
từ Đà-la-ni, chỉ
trong pháp Đại thừa mới có? Đáp:
Trong pháp nhỏ không có pháp lớn, ông không nên hỏi, trong pháp lớn không có pháp nhỏ, thì nên hỏi. Như trong nhà nghèo không
có vàng bạc không nên hỏi. Lại nữa,
Thanh văn không ân cần chứa nhóm các công đức
lắm, chỉ dùng trí tuệ
cầu thoát khổ già, bệnh, chết. Vì vậy người Thanh
văn không dùng Đà-la-ni
giữ gìn các công đức, ví như người khát, chỉ một bụm nước là đủ, không cần bình đựng nước, nếu cung cấp cho đại
chúng nhân dân, thì cần bình đựng nước. Bồ-tát vì hết thảy chúng
sanh nên
cần Đà-la-ni giữ gìn các công đức. Lại nữa,
trong pháp Thanh văn phần nhiều nói các pháp sanh
diệt vô thường. Các luận nghị
sư nói: Các pháp vô thường, nếu tướng vô thường thì không
cần Đà-la-ni. Vì cớ
sao? Vì các pháp vô thường thì không giữ gìn được, chỉ có hạnh nghiệp nhân duyên quá
khứ không mất. Giống như quả báo vị lai, tuy không mà
ắt sanh, hạnh nghiệp
nhân duyên quá khứ cũng như vậy.

Trong pháp Đại thừa, tướng
sanh diệt
không thật, tướng chẳng
sanh chẳng diệt cũng
không thật. Các quán các tướng đều diệt, ấy là thật.
Nếu để giữ gìn pháp quá khứ thì không lỗi. Vì để giữ gìn các công đức
thiện pháp thiện căn quá
khứ, nên cần có Đà-la-ni. Đà-la-ni đời đời
thường theo Bồ-tát, còn các tam-muội không như vậy, hoặc có khi thay
đổi thân thì mất.

Như vậy là các thứ phân biệt Đà-la-ni, các tam-muội.

Vì vậy nên nói muốn được các Đà-la-ni, các tam-muội môn,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

-------o0o-------

<詞>
4
4. GIẢI THÍCH TÂM TÙY HỶ, BỐ THÍ Phần 1</詞> KINH: Muốn do tâm tùy hỷ
trong một niệm mà vượt quá hết thảy người bố thí để cầu
Thanh văn, Bích-chi Phật, cần nên học
Bát-nhã Ba- la-mật. Muốn do tâm tùy hỷ trong một niệm mà vượt quá hết thảy
người trì giới để cầu
Thanh văn, Bích-chi Phật, cần nên học Bát-nhã Ba-la- mật. Muốn do tâm tùy hỷ trong một niệm mà vượt quá hết thảy người tu

tam-muội, trí
tuệ giải thoát, giải thoát tri kiến để cầu Thanh
văn, Bích- chi Phật, cần nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Tâm tùy hỷ thì như
trong phẩm Tùy hỷ đã nói rồi. Lại nữa,
tùy hỷ là khi thấy có người làm việc công đức
sanh tâm hoan hỷ theo, mà tán thán rằng:
Lành thay! Ở trong thế giới vô
thường, bị si ám che lấp,
mà có thể mở rộng đại tâm, kiến lập công đức ấy,
thí như các thứ hương
thơm, một người bán, một người mua, người ở xung quanh cũng ngửi được mùi thơm,
mà mùi thơm không tổn, hai người chủ không mất chi.
Như vậy có người thí, có người thọ nhận,
có người ở bên cạnh hoan hỷ theo, đều được công đức, mà hai người chủ kia
không mất chi.
Tướng trạng như vậy gọi là tùy hỷ.
Do vậy, Bồ-tát chỉ đem tâm
tùy hỷ, mà vượt quá
người cầu nhị thừa, huống chi tự mình làm bố thí.

Hỏi: Tại sao
Bồ-tát có thể do tâm tùy hỷ mà vượt trên người
cầu Thanh văn, Bích-chi
Phật đem tài vật bố thí? Đáp:
Thanh văn, Bích-chi Phật làm bố thí, Bồ-tát ở bên trông
thấy nhất tâm niệm tùy
hỷ khen rằng: Lành thay! Lấy phước đức tùy hỷ ấy hồi hướng đến Vô thượng
chính đẳng
chính giác, vì độ hết
thảy chúng sinh, vì nhờ đó được vô lượng
Phật pháp, nên do hai công đức này
vượt trên người bố
thí để cầu Thanh văn, Bích-chi Phật.

Lại nữa, lấy tâm trí tuệ biết thật tướng các pháp mà tùy hỷ, nên
vượt trên người bố
thí để cầu Thanh văn, Bích-chi Phật.

Lại nữa, Bồ-tát đem phước đức quả báo do tâm tùy
hỷ sanh, mà hồi hướng cúng dường ba đời mười
phương Phật, nên vượt trên người bố
thí để cầu Thanh văn,
Bích-chi Phật, ví như người đem một ít vật dâng
lên quốc vương, được
đáp trả rất nhiều. Lại như thổi kèn, sáo, dùng hơi
ít mà âm thanh rất lớn.

Lại nữa, Bồ-tát lấy công đức tùy hỷ hòa hợp với vô lượng các
công đức khác, cho đến
khi pháp diệt cũng không hết, ví như một ít nước
đổ vào trong biển lớn,
thì khi kiếp tận nó mới hết. Công đức trì giới,
thiền định, trí tuệ, giải
thoát, giải thoát tri kiến cũng như vậy. Hỏi:
Dưới Phật có Bồ-tát, dưới Bồ-tát có
Thanh văn, Bích-chi Phật, nay nói
Bồ-tát muốn hơn người bố thí để cầu
Thanh văn, Bích-chi Phật, thì có gì lạ? Đáp: Không lấy công đức bố thí, trì giới… của
Thanh văn, Bích-chi Phật so với công
đức của Bồ-tát, mà chỉ lấy tâm tùy hỷ đã có thể
hơn, huống gì công đức
mà Bồ-tát tự làm. Người Thanh văn, Bích-chi Phật,
đem thân siêng làm công đức bị mệt mỏi, Bồ-tát yên lặng tùy hỷ, mà phước đức của năng lực trí tuệ vượt qua
Thanh văn, Bích-chi Phật, ví như
người thợ, chỉ dùng trí tuệ bày vẻ rồi bỏ đi, người cầm rìu búa mệt
nhọc tối ngày, mà tính
công lãnh thưởng thì người thợ được gấp ba.

Lại như đánh
giặc, người chiến đấu mạo hiểm chết, mà chủ tướng lãnh công. Hỏi: Nếu tâm tùy hỷ hơn
số bố thí, trì giới, cớ
sao chỉ nói
Bồ-tát tùy hỷ là hơn? Đáp:
Người phàm phu bị phiền não che tâm, chấp ngã chưa dứt, đắm vui thế gian, làm
sao hơn được người cầu
Thanh văn, Bích-chi Phật, lợi tuy hơn độn,
nhưng đồng ở địa vị Thanh văn, nên không nói.

Hỏi: Công đức của Thanh văn, Bích-chi Phật, pháp công đức
rất nhiều, cớ sao chỉ
nói sáu pháp?

Đáp: Vì trong
sáu pháp này nhiếp hết pháp của Thanh văn,
Bích- chi Phật. Nếu nói bố thí là đã nói công đức của tin nghe.
Vì sao?
Vì trước nghe rồi mới tin,
tin rồi mới bố thí.

Bố thí có hai thứ là:
1. Tài thí,
2. Pháp thí. Trì giới nhiếp ba giới là: luật nghi giới, định cọng giới, đạo cọng giới (vô lậu giới).
Định nhiếp
các thiền, định, giải thoát, tam-muội… Tuệ nhiếp
văn tuệ, tư tuệ, tu tuệ.

Giải thoát nhiếp hai giải thoát là hữu vi
giải thoát, vô vi
giải thoát.

Giải thoát tri kiến nhiếp tận trí, tự biết lậu hoặc đã hết, giải thoát khỏi ba cõi, ở trong đó thấy biết rõ ràng. Trong đây đã nói trợ đạo
pháp và thánh đạo pháp.

Lại nữa, nếu công đức không hướng
đến Niết-bàn, thì trong
đây không nói vượt
quá, vì công đức ấy mỏng. Hỏi: Hơn là chỉ cho thế lực tranh
giành nhau, nay
Bồ-tát không cạnh tranh với Thanh
văn, Bích-chi Phật, cớ sao nói hơn?

Đáp: Hơn là
cùng ở trong một việc, mà do tâm lực trí tuệ
phương tiện cho nên được
phước nhiều, ví như người đối với cái hoa chỉ
lấy hương sắc, còn con ong chỉ lấy vị để làm thành mật. Cũng như lấy nước, đồ chứa lớn thì
được nhiều, đồ chứa nhỏ thì được ít. Do các ví
dụ như vậy, đủ biết đem tâm tùy hỷ thâm
sâu mãnh lợi, có trí tuệ tương ưng,
nên công đức hơn bố
thí để cầu Thanh văn, Bích-chi Phật.

Sáu pháp này, đầu hết là bố thí, như ở trong nghĩa Đàn
Ba-la-mật đã phân biệt
nói về pháp của Thanh văn, Bích-chi Phật. Trì giới như
ở trong nghĩa Thi-la
Ba-la-mật đã phân biệt nói về pháp của Thanh
văn, Bích-chi Phật. Tam-muội, trí tuệ,
giải thoát, giải thoát tri kiến như
ở trong nghĩa niệm Phật
đã phân biệt nói.

<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 29</卷>

GIẢI THÍCH TÂM TÙY HỶ, BỐ THÍ Phần 2
KINH:
Muốn do tâm tùy hỷ
trong một niệm mà vượt quá hết
thảy người tu các thiền,
định, giải thoát, tam-muội để cầu Thanh văn,
Bích- chi Phật, cần nên
học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Thiền định là bốn thiền và chín định thứ đệ.
Giải thoát
tam- muội là tám bội xả,
ba giải thoát môn, tuệ giải thoát, cọng giải
thoát, thời
giải thoát, bất thời
giải thoát, hữu vi
giải thoát, vô vi giải
thoát… Tam-muội có giác
có quán, tam-muội không giác có quán,
tam-muội không giác không
quán; Không tam-muội, Vô tướng tam-muội, Vô
tác tam-muội, các tam-muội như vậy.

Hỏi: Trong sáu
pháp trên, tam-muội tức là thiền, định, giải
thoát, tam-muội, sao nay còn nói lại?

Đáp: Có hai
thứ tam-muội:
1. Thuộc phần tuệ giải thoát.
2.Thuộc phần cọng giải thoát. Thuộc phần tuệ giải thoát thì không thể vào thiền định, chỉ nói đó
là tam-muội trong Vị đáo địa. Trong đây nói tam-muội
thuộc phần cọng giải thoát thì đủ có thiền, định, giải thoát,
tam-muội. Kia nói lược,
đây nói rộng; kia chỉ nói tên, trong đây phân biệt nghĩa.

Lại nữa, trước
Thắng tam-muội là có người nói một, hai
tam-muội, chứ chẳng phải
Thâm tam-muội, nay trong đây
nói thiền, định, giải
thoát là Thậm thâm tam-muội.

Lại nữa, thiền, định,
giải thoát, tam-muội có hai thứ:
1.Khi lìa dục liền được.
2. Cầu mà được. Khi lìa dục liền được như trước đã
nói. Cầu mà được là đây nói.

Lại nữa, thiền, định,
giải thoát, tam-muội, được nó rất khó, tinh
tấn cầu mới được.
Bồ-tát chỉ đem tâm tùy hỷ bèn được hơn kia. Đó là pháp
chưa từng
có, cho nên nói lại. Hỏi:
Trong kia tam-muội, trí tuệ,
giải thoát, giải thoát tri kiến
cũng khó được, cớ sao
nói đây khó được?
Đáp: Trước
đã trả lời, kia là thuộc phần tuệ giải thoát, không
tận cùng nghĩa thậm thâm.
Còn A-la-hán cọng giải thoát, A-la-hán đủ
ba minh khó được, nên nói lại.

Lại nữa, tam-muội, trí tuệ,
giải thoát, giải thoát tri kiến ấy, tuy khó được mà không rộng lớn khắp hết, chỉ trực tiếp
vì Niết-bàn, còn đây nói rõ
A-la-hán muốn được cái vui thiền định hiện tại đó là
diệt tận định, đảnh tế thiền,
nguyện trí,
Vô tránh tam-muội, những việc như vậy, chẳng phải trực tiếp
vì Niết-bàn. Vì vậy nên lại nói rộng. Vì cớ
sao?
Vì như trước là trực tiếp
vì Niết-bàn, trong đó nói giải thoát rồi giải thoát
tri kiến, nên biết đó
là một đường thẳng đến Niết-bàn. Hỏi:
Nếu vì thiền, định,
giải thoát, tam-muội khó được, nên nói
lại, trí tuệ là rất
khó, vi diệu trong hết thảy pháp, sao không nói lại? Đáp: Ở trên đã nói trong đoạn nói muốn vượt qua trí
tuệ Thanh văn,
Bích-chi Phật, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật. Còn thiền định
này chưa nói, cho nên nói lại.
Thiền định, trí tuệ, là hai pháp tối diệu, có được hai hạnh này thì
sở nguyện đều được, như chim có hai cánh, có thể đi đến chỗ này chỗ kia.
Giải thoát từ hai pháp đó mà được, giải
tho- át tri kiến tức là
trí tuệ. Bố thí, trì giới là thân nghiệp, khẩu nghiệp
thô hạnh dễ được cho
nên không nói lại.

Hỏi: Bồ-tát lấy tâm tùy hỷ hơn Thanh văn, Bích-chi Phật tu bố
thí, trì giới, trí tuệ. Có thể như vậy, vì cớ
sao? Vì việc bố thí, trì giới,
mắt thấy được, tai nghe được, trí tuệ cũng là pháp nghe được, nên có thể
sanh tâm tùy hỷ, còn
thiền định,
giải thoát, tam-muội, là pháp không thể
thấy, nghe, thì làm sao tùy hỷ?

Đáp: Bồ-tát
do trí biết tha tâm mà tùy hỷ. Hỏi: Pháp của trí biết tha tâm là, trí hữu lậu biết tha tâm thì biết
tâm hữu lậu của người
khác, trí vô lậu biết tha tâm thì biết tâm vô lậu
của người khác. Bồ-tát
chưa thành Phật, làm sao biết được tâm vô lậu
của Thanh văn, Bích-chi Phật? Đáp: Trong
pháp Thanh văn thì như vậy, còn trong pháp Đại
thừa, Bồ-tát được vô
sanh nhẫn, dứt các
kiết sử, đời đời thường không
mất sáu
thần thông, trí hữu lậu biết tha tâm có thể biết tâm vô lậu của
người khác, huống gì
lấy trí vô lậu biết tha tâm.

Lại có người
nói: Bồ-tát mới phát tâm, chưa được pháp tính
sanh thân, hoặc thấy hoặc
nghe Thanh văn, Bích-chi Phật bố thí, trì giới,
so

sánh biết họ
sẽ
được A-la-hán,
sanh tâm tùy hỷ nói: Người ấy biết
được thật tướng các
pháp, lìa khỏi ba cõi. Ta muốn độ hết thảy chúng
sanh thoát khỏi sanh, già,
bệnh, chết. Nay họ đã thoát được, ấy là việc của ta.

Có các nhân duyên tùy hỷ như vậy, nên tùy hỷ không lỗi.

---------o0o-------

<詞>GIẢI THÍCH HỒI HƯỚNG</詞>

KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát thực hành một ít thí, ít giới, ít nhẫn, ít
tấn, ít thiền, ít trí,
muốn do sức phương tiện hồi hướng mà được vô lượng
vô biên công đức, cần
nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN.
Hỏi: Trước đã
nói sáu Ba-la-mật, sao nay còn nói lại? Đáp: Trên là nói tướng tổng quát, đây muốn nói tướng
sai biệt.
Trên nói nhân duyên, đây nói quả báo.

Hỏi: Không phải vậy, trên kia nói sáu Ba-la-mật đều đầy đủ
rộng khắp, đây nói một
ít thí cho đến một ít trí, dường như không đồng
với nghĩa sáu Ba-la-mật trên?
Đáp: Không
phải! Chính là sáu Ba-la-mật. Sao vậy? Vì nghĩa
của sáu Ba-la-mật cốt ở
tâm không phải cốt ở sự nhiều ít. Bồ-tát thật
hành hoặc nhiều hoặc ít,
đều là Ba-la-mật. Như kinh Hiền Kiếp nói
8
4.000 các Ba-la-mật. Trong Kinh ấy cũng nói, có thế gian Đàn Ba-la-mật, có xuất thế gian Đàn Ba-la-mật, cho đến Bát-nhã Ba-la-mật cũng có
thế gian, xuất thế gian.

Hỏi: Sao
Bồ-tát bố thí ít? Đáp: Có nhiều nhân duyên nên ít thí. Hoặc có
Bồ-tát mới phát
tâm, phước đức chưa
nhiều, vì nghèo nên ít thí. Hoặc có Bồ-tát nghe bố
thí không kể nhiều ít,
công đức tại tâm, vì vậy nên không cầu bố thí nhiều vật, chỉ cầu tâm tốt. Hoặc có
Bồ-tát nghó rằng nếu ta cầu chất chứa
cho nhiều tài vật mà phá
giới mất lành, thì tâm bị tán loạn, não hại
chúng sinh nhiều. Nếu não
hại chúng sinh để cúng dường Phật, Phật
không chấp nhận, vì phá
pháp để cầu tài. Hoặc bố thí cho phàm phu mà
cướp kia cho đây, là
không bình đẳng. Đúng như pháp Bồ-tát, tâm bình
đẳng đối với tất cả,
đều như con một, vì vậy nên ít thí.
Lại nữa, Bồ-tát có hai:

Bại hoại Bồ-tát.

Thành tựu Bồ-tát.

Bồ-tát bại hoại là vốn phát tâm Bồ-đề,
song không gặp thiện

duyên, bị năm
triền cái che tâm, làm tạp hạnh, khi chuyển thân
hưởng thụ giàu sang lớn,
hoặc làm quốc vương, hoặc làm đại quỉ thần
vương, long vương… vì đã tạo ác nghiệp thân khẩu ý không thanh tịnh nên không được
sanh ở
trước Phật, và các chỗ vô tội trong cõi trời cõi người; ấy gọi là bại
hoại Bồ-tát.
Những người như vậy, tuy mất tâm
Bồ-tát song do nhân duyên đời
trước, còn ưa bố thí, nên não hại nhiều chúng
sanh, cướp giựt phi pháp,
để lấy của đem làm phước.

Bồ-tát thành
tựu là không mất tâm Bồ-đề, thương xót chúng
sanh, hoặc có người tại
gia thọ năm giới, có người xuất gia thọ giới.
Tại gia Bồ-tát, tuy hạnh nghiệp thành tựu, có người vì nhân duyên đời trước
phải chịu nghèo cùng, nghe
Phật dạy có hai cách bố thí là pháp thí, tài
thí. Người xuất gia nên
nhiều pháp thí, người tại gia nên nhiều tài thí. Ta nay vì nhân duyên đời trước, không
sanh nhà giàu, thấy
Bồ-tát bại
hoại kia tạo tội để bố
thí, tâm không vui mừng, nghe Phật không khen
ngợi tài thí nhiều, chỉ
khen tâm thanh tịnh thí, vì vậy nên ta tùy có được
vật gì thí vật ấy.

Lại xuất gia
Bồ-tát thủ hộ giới nên không chứa tài vật.
Lại tự
suy nghó công đức của giới hơn công đức của bố thí, nên
tùy có được vật gì thí vật ấy. Lại nữa,
Bồ-tát nghe trong Phật pháp nói nhân duyên đời trước
bố thí ít được quả
báo nhiều, như A-la-hán Bạt-câu-la lấy thuốc một
trái Ha-lê-lặc bố thí mà chín mươi mốt kiếp không đọa ác đạo, hưởng
phước vui cõi Trời, cõi
người, thân thường không bệnh, thân cuối cùng
được quả A-la-hán. Lại như
Sa-môn Nhị-thập-ức tu ở trong pháp đức
Phật Tỳ-bà-thi, làm một
phòng xá cấp cho Tỳ-kheo Tăng, trải một tấm da dê để cho
Tăng bước lên, nhờ nhân duyên ấy, trong chín mươi mốt
kiếp chân không đạp
đất, hưởng vô lượng phước vui trong cõi người cõi trời, thân cuối cùng được
sanh vào nhà đại
Trưởng giả, thọ thân đoan
chính, dưới chân mọc lông dài hai tấc, màu như lưu ly xanh, xoay về bên
phải. Lúc mới sanh, phụ
thân cho ông hai mươi ức lượng vàng, lúc sau
chán đời ngũ dục, xuất
gia đắc đạo, Phật khen là Tỳ-kheo tinh tấn đệ nhất.

Lại như Tỳ-kheo Tu-mạn-nhó, đời trước trông thấy tháp
Phật Tỳ- bà-thi, lấy hoa
Tu-mạn trên tai bố thí, nhờ nhân duyên ấy trong
chín mươi mốt kiếp thường
không bị đọa ác đạo, hưởng phước vui cõi
Trời, cõi người, thân
cuối cùng, khi sanh ra, có hoa Tu-mạn ở trên tai, hương thơm đầy nhà, cho nên đặt tên
là Tu-mạn-nhó.
Lúc sau chán đời
xuất gia, chứng đạo quả A-la-hán. Như vậy,
Bồ-tát nhờ nhân duyên đời trước bố thí ít được quả báo
nhiều, bèn
tùy theo vật có được nhiều ít mà bố thí. Lại nữa,
Bồ-tát cũng không nhất định thường bố thí ít vật, mà
tùy theo vật có được
nhiều thì thí nhiều, ít thì thí ít. Lại nữa,
Phật muốn tán thán công đức Bát-nhã Ba-la-mật lớn
lao, nên nói thí ít mà
được quả báo nhiều, công đức vô lượng. Hỏi:
Như A-la-hán Bạt-câu-la… cũng bố thí ít mà được quả
báo nhiều, đâu có dùng
Bát-nhã Ba-la-mật? Đáp:
Bạt-câu-la tuy được quả báo, nhưng có kiếp số hạng
lượng, được đạo quả nhỏ,
vào Niết-bàn.
Còn Bồ-tát do
Bát-nhã Ba-la-mật phương tiện hồi
hướng, nên bố thí ít mà phước đức vô lượng
vô biên vô số.

Hỏi: Thế nào
là do phương tiện hồi hướng, nên bố thí ít mà
được công đức vô
lượng vô biên?

Đáp: Tuy bố
thí ít mà đều hồi hướng đến Vô thượng chính
đẳng chính giác,
Bồ-tát suy nghó rằng: Ta do phước đức nhân duyên
này không phải để cầu
các vui thế gian trong cõi trời cõi người, mà chỉ để cầu Vô thượng
chính đẳng
chính giác, cũng như Vô thượng
chính đẳng chính giác vô lượng vô biên, nên phước đức ấy cũng vô
lượng vô biên.

Lại phước đức ấy vì độ hết thảy chúng sinh, cũng như chúng
sanh vô lượng vô biên
nên phước đức cũng vô lượng vô biên. Lại nữa,
phước đức ấy dùng đại từ bi gây dựng, đại từ bi vô
lượng vô biên, nên
phước đức ấy cũng vô lượng vô biên.

Lại nữa, phước đức của
Bồ-tát hòa hợp với thật tướng các pháp,
nên ba phần đều thanh tịnh
là người nhận, người cho và tài vật, đều
chẳng thể có được. Như
trong Kinh Bát-nhã Ba-la-mật, khi ban đầu vì
Xá-lợi- phất nói
Bồ-tát bố thí, cả người cho, người nhận, và tài vật đều
không thể có được,
nên đầy đủ Bát-nhã Ba-la-mật. Dùng trí tuệ thật tướng
ấy bố thí nên được
vô lượng vô biên phước đức.

Lại nữa, các
Bồ-tát đều ghi nhớ phước đức có được đều
là như tướng, pháp
tính tướng, thật tế tướng.
Ví như, pháp tính, thật tế vô
lượng vô biên, nên
phước đức ấy cũng vô lượng vô biên. Hỏi: Nếu đại
Bồ-tát quán các pháp thật tướng biết như, pháp
tính, thật tế, là tướng
tịch diệt vô vi, thì làm sao còn sanh tâm để tạo phước đức? Đáp: Bồ-tát tu tập tâm Đại Bi lâu ngày, khi tâm Đại Bi phát khởi,
suy nghó rằng:
chúng sinh không biết thật tướng các pháp, ta
sẽ làm
cho chúng sinh biết được
thật tướng ấy, nên dùng sức Tinh tấn
Ba-la-mật
giúp cho tâm
Đại Bi, trở lại thật hành nghiệp nhân duyên về phước
đức, ví như lửa muốn
tắt gặp được gió thổi củi thì bừng cháy lại.

Lại nữa, vì nhớ lại
bản nguyện, và mười phương Phật đến nói
rằng: Ngươi hãy nhớ lại
khi mới phát tâm và nay ngươi mới được một
pháp môn ấy, còn vô
lượng pháp môn như vậy, ngươi chưa được tất cả,
hãy trở lại chứa nhóm các công đức,
như trong Thất địa của kinh Tiệm bị nói rõ.
Hỏi: Bố thí nhiều ít thì có thể như vậy. Về giới có năm giới, giới
thọ một ngày, mười giới, nhiều ít cũng có thể được, vì nó thuộc
sắc pháp
có thể phân biệt được.
Còn bốn Ba-la-mật kia, làm sao biết nó nhiều ít?

Đáp: Nó đều
biết được, như nhẫn có hai thứ là thân nhẫn và
tâm nhẫn. Thân nhẫn là
tuy thân miệng không động nhưng tâm không
thể không động khởi, vì
thiểu nhẫn cho nên không thể chế tâm. Tâm
nhẫn là thân tâm đều
nhẫn, giống như cây khô. Lại nữa,
thiểu nhẫn là bị người đánh mắng không đánh mắng lại.

Đại nhẫn là
không phân biệt người mắng, người nhẫn và sự nhẫn.

Lại nữa, nhẫn đối với chúng
sanh là
thiểu nhẫn, nhẫn đối với
pháp là đại nhẫn. Như
vậy là phân biệt thiểu nhẫn.

Thiểu tinh tấn có hai là thân tấn và tâm tấn. Thân tấn là thiểu,
tâm tấn là đại. Tinh
tấn bên ngoài là thiểu, tinh tấn bên trong là đại.
Thân miệng tinh tấn là thiểu, ý tinh tấn là đại.
Như Phật nói ý nghiệp
sức
lớn, như khi vị đại tiên
nhân nổi sân, có thể khiến một nước lớn tiêu diệt.

Lại nữa, thân miệng làm tội
ngũ nghịch, bị quả báo lớn ở trong địa ngục A-tỳ chỉ một kiếp, trong khi đó ý nghiệp
sức lớn, được
sanh
cõi trời Phi hữu tưởng
phi vô tưởng, sống tám vạn đại kiếp và cũng ở
mười phương cõi
Phật sống vô
lượng kiếp. Vì vậy nên biết thân miệng tinh
tấn là thiểu, ý tinh tấn là đại.

Lại nữa, như
Kinh nói: Nếu thân, miệng, ý, tịch diệt bất động, ấy
là đại tinh tấn. Động
là thiểu tinh tấn, như vậy gọi là thiểu tinh tấn.

Thiểu thiền là dục giới định, vị đáo địa, vì không lìa dục nên
gọi là thiểu, và quán hai thiền.
Sơ thiền là thiểu, cho đến
Diệt tận định, hữu
lậu là thiểu, vô lậu là đại. Chưa được bất thối, chưa được vô
sanh nhẫn
pháp thiền là thiểu,
được bất thối, được vô sanh nhẫn pháp thiền là đại.
Cho đến ngồi đạo tràng
định tương ưng với giải thoát thứ mười sáu là
thiểu, Kim cang tam-muội thứ mười bảy là đại.

Lại nữa, nếu
Bồ-tát quán hết thảy pháp
thường định,
không tán loạn, không nương tựa, không phân biệt, ấy là đại, ngoài ra đều là thiểu
Tuệ có hai là thế gian tuệ và xuất thế gian tuệ. Thế gian
tuệ là thiểu, xuất thế gian tuệ là đại.
Tịnh tuệ, tạp tuệ, tướng tuệ, vô tướng
tuệ, phân biệt tuệ, vô
phân biệt tuệ, tùy pháp tuệ, phá pháp tuệ, vì sanh tử tuệ, vì
Niết-bàn tuệ, vì tự lợi ích tuệ, vì lợi ích hết thảy chúng
sanh
tuệ… cũng như vậy.

Lại nữa, văn tuệ là thiểu, tư tuệ là đại, tư tuệ là thiểu, tu tuệ là
đại, hữu lậu tuệ là
thiểu, vô lậu tuệ là đại, tuệ phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác là thiểu, tuệ tu hành
sáu độ là đại, tu tuệ là
thiểu, phương tiện tuệ là đại, trong các địa phương tiện triển chuyển có
đại tiểu, cho đến mười
địa. Như vậy phân biệt nhiều và ít.

Phật khen Bồ-tát kỳ lạ đặc biệt, trong việc nhỏ mà được vô
lượng vô biên công
đức, huống chi việc lớn. Còn các người khác bỏ nhiều
tài vật, thân miệng
siêng khổ mà được phước ít. Trì giới, nhẫn nhục, tinh tấn,
thiền định, trí tuệ cũng như vậy, không kịp được Bồ-tát tu ít mà
quả báo nhiều. Như trước nói ví dụ hơi miệng phát ra tiếng không vang đi
xa, tiếng thổi vào trong
còi thì có thể vang xa. Như vậy nghiệp nhân bố thí ít, các người khác làm thì được phước đức cũng ít, còn đại Bồ-tát do
lực phương tiện Bát-nhã
Ba-la-mật hồi hướng, nên được vô lượng vô biên phước đức.
Do vậy nên nói muốn thật hành ít thí, ít giới, ít nhẫn, ít tấn, ít thiền, ít trí. KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát muốn thực hành
Bố thí Ba-la-mật, Trì giới
Ba-la-mật,
Nhẫn nhục Ba-la-mật,
Tinh tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN.
nghĩa của các
Ba-la-mật như trước đã nói. Hỏi: Tướng năm
Ba-la-mật tức là tướng
Bát-nhã Ba-la-mật chăng? Nếu là tướng
Bát-nhã Ba-la-mật thì không nên có năm tên sai khác,
cớ sao nói muốn thực
hành Bố thí Ba-la-mật, nên học Bát-nhã
Ba-la-mật? Đáp: Cũng
đồng, cũng khác. Khác là Bát-nhã Ba-la-mật là
quán thật tướng các
pháp mà không lãnh thọ, không dính mắc các pháp. Bố thí là bỏ tất cả vật
sở hữu
trong ngoài. Đem tâm
Bát-nhã Ba-la-mật làm việc bố thí, khi ấy
bố thí được gọi là Ba-la-mật. Lại nữa,
năm Ba-la-mật gieo trồng các công đức, còn Bát-nhã
Ba- la-mật trừ tâm tà
kiến chấp trước. Như một người gieo lúa, một
người bừa trừ cỏ
rác, để cho lúa tăng trưởng đơm hoa kết trái. Bốn
Ba-la-mật kia cũng như vậy.

Hỏi: Nay làm
sao muốn thực hành Bố thí Ba-la-mật, nên học
Bát- nhã Ba-la-mật?

Đáp: Bố thí
có hai, một tịnh, hai bất tịnh. Bất tịnh là vì kiêu
mạn nên bố thí, nghó
rằng: người thua ta mà còn bố thí, ta há lại không làm được ư? Vì ganh ghét nên bố thí, nghó rằng, kẻ oán ghét ta nhờ bố thí
mà được tiếng hơn ta,
vậy nay ta sẽ thí cho nhiều thì chắc chắn hơn người kia. Vì nghèo nên bố thí, nghó rằng: Ta bố thí một ít vật mà được
quả báo gấp ngàn vạn,
cho nên bố thí. Vì danh nên bố thí, nghó rằng, nay
ta ưa bố thí, ta sẽ ở
vào số người tốt, được mọi người tín mộ. Vì
thu nhiếp người nên bố thí, nghó rằng: Nay ta bố thí, chắc người
sẽ quy về ta.
Các lối hành thí xen tạp
kiết sử như vậy, gọi là bất tịnh.

Tịnh là, không có việc xen tạp như trên, chỉ đem tâm
thanh tịnh,
tin nhân quả, cung kính
thương xót người thọ nhận, không cầu lợi đời nay, chỉ cầu công đức
đời sau. Lại có cách tịnh thí không cầu lợi ích đời
sau, chỉ đem tâm tu hành giúp
cầu Niết-bàn. Lại có cách tịnh thí là
sanh
tâm Đại Bi, vì chúng
sanh nên không cầu tư lợi,
sớm
được Niết-bàn, mà chỉ
vì Vô thượng chính đẳng
chính giác, ấy gọi là tịnh thí. Do tâm
Bát-nhã Ba-la-mật nên có
thể tịnh thí như vậy. Do vậy nên nói muốn thực
hành Bố thí Ba-la-mật,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

Lại nữa, do năng lực
Bát-nhã Ba-la-mật, bỏ tâm chấp trước
các pháp, huống gì tâm
chấp ngã lại không bỏ được. Vì bỏ tâm chấp
ngã, nên xem tự thân và
vợ con như cỏ, đất, không chút luyến tiếc, đều bố thí hết cả.
Do vậy nên muốn thực hành
Bố thí Ba-la-mật, nên học
Bát-nhã Ba- la-mật. Các Ba-la-mật
khác cũng như vậy. Nhờ tâm Bát-nhã
Ba-la-mật giúp thành tựu vậy. Lại nữa,
các Ba-la-mật kia, không nhờ có Bát-nhã Ba-la-mật thì không được gọi
là Ba-la-mật, và cũng không bền chắc. Như trong
phẩm sau nói: Năm
Ba-la-mật không có được Bát-nhã Ba-la-mật thì
không được gọi là
Ba-la-mật. Lại như Chuyển luân thánh vương, không có
xe báu thì không gọi là
Chuyển luân thánh vương, không thể lấy báu
khác để gọi được.
Cũng như nhóm người mù không ai dẫn dắt thì không thể đi đến được.
Bát-nhã Ba-la-mật cũng như vậy, dắt dẫn năm
Ba-la-mật khiến đạt đến
Tát-bà-nhã (Nhất thiết
chủng trí). Ví như đại quân không có
tướng giỏi, đánh giặc không
thành công. Lại như
thân người, các căn tuy có đủ, nếu không có mắt, không thể tự đến đâu được. Lại như
người không có mạng căn, thì các căn khác đều hoại diệt, có mạng căn thì
các căn khác hữu dụng.
Bát-nhã Ba-la-mật cũng như vậy. Năm
Ba-la-mật kia không có
Bát-nhã Ba-la-mật không được tăng trưởng, có được
Bát- nhã Ba-la-mật thời
các Ba-la-mật kia được tăng trưởng đầy đủ.
Do vậy nên
Phật nói, muốn thực hành Bố thí
Ba-la-mật nên
học Bát-nhã Ba-la-mật. KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát
muốn đời đời thân thể tương tợ với
Phật, muốn đầy đủ ba mươi hai tướng, tám mươi vẻ đẹp tùy hình, nên học
Bát- nhã Ba-la-mật.
LUẬN. Hỏi:
Trong kinh Thanh văn nói: Bồ-tát tu hành qua khỏi
ba A-tăng-kỳ kiếp, trong một trăm kiếp tiếp theo gieo trồng nhân duyên về ba mươi hai tướng,
sao nay nói đời đời thân thể tương tợ với Phật, có
ba mươi hai tướng, tám
mươi vẻ đẹp tùy hình?
Đáp: Trong
A-tỳ-đàm Tỳ-bà-sa (Abhidharma-vibbassa) của
Ca- chiên-diên-tử nói
như vậy, chứ không phải trong Tam tạng nói, vì
sao? Vì ba mươi hai tướng
người khác cũng có, đâu đủ cho là quý, như
Nan- đà ở kiếp trước,
nhân một lần tắm cho chúng Tăng phát nguyện
rằng: Nguyện cho tôi đời đời đoan chính
thanh khiết. Lại trong
một kiếp khác, gặp tháp
Bích-chi Phật, lấy tranh vẽ trang nghiêm tượng
Bích-chi Phật, phát nguyện
rằng: Nguyện cho tôi đời đời có sắc tướng nghiêm thân. Do nhân duyên ấy, đời đời được thân tướng
trang nghiêm, cho đến thân cuối xuất gia
làm Sa-môn,
Chúng tăng ở xa trông thấy gọi
đó là Phật, đồng đứng dậy
nghinh đón.
Nan-đà Tiểu thừa gieo ít công đức mà còn được quả báo ấy, huống chi
Bồ-tát trong vô lượng vô
số kiếp tu
tập công đức mà đời
đời thân hình không tương tợ Phật sao?
Lại như
Bồ-tát Di-lặc, khi còn làm kẻ bạch y, có vị thầy tên là
Bà- bạt-lê có ba tướng:

Tướng lông trắng giữa hai chân mày.

Tướng lưỡi phủ cả mặt.

Tướng mã âm tàng.

Như vậy, không phải là
Bồ-tát cũng đều có tướng, thì Bồ-tát há
phải sau ba vô số kiếp
mới gieo nhân về tướng tốt?

Lại nữa, trong Đại thừa, có Bồ-tát từ khi mới phát tâm cho đến
khi chứng Vô thượng
chính đẳng chính giác, không hề sanh ác tâm,
đời đời được quả
báo có ngũ thông, thân thể tợ Phật.

Hỏi: Bồ-tát chưa được Phật đạo, sao được thân tướng như Phật? Đáp: Bồ-tát vì độ
chúng sinh, mà hoặc làm thân
Chuyển luân

Thánh vương, hoặc làm
thân Đế-thích, hoặc làm thân
Phạm-vương, hoặc làm
thân Thanh văn, thân Bích-chi Phật, thân Bồ-tát, thân
Phật. Như trong kinh Thủ-lăng-nghiêm, Văn-thù-sư-lợi tự nói: Bảy mươi
hai ức phen làm một
Duyên-giác mà vào Niết-bàn. Lại hiện làm Phật
hiệu là Long-Chủng-Tôn. Thời ấy chưa phải có Phật mà chúng
sanh vẫn
thấy thân
Phật, hoan hỷ lãnh thọ giáo hóa. Hỏi:
Nếu Bồ-tát có thể làm thân
Phật thuyết pháp
độ sanh, vậy
với Phật có gì sai khác? Đáp: Bồ-tát có đại thần lực, ở địa vị thập trú, đầy đủ
Phật pháp mà trú thế gian, vì
rộng độ chúng sinh nên không thủ chứng
Niết-bàn, cũng như huyễn
sư tự biến hóa thân thuyết pháp cho người, chẳng phải thân
Phật thật. Tuy độ thoát chúng
sanh như vậy,
song có lượng có
hạn, còn Phật độ sanh
vô lượng vô hạn. Bồ-tát tuy làm thân Phật, không
thể cùng khắp mười
phương thế giới, còn thân Phật thì cùng khắp vô
lượng thế giới, trước những người đáng được độ, đều hiện thân Phật.
Cũng như trăng đêm mười bốn tuy có
sáng mà không bằng trăng đêm rằm.
Bồ-tát và Phật có sai
khác cũng như vậy.
Hoặc có
Bồ-tát được vô
sanh pháp nhẫn, pháp tính
sanh thân, ở
địa vị thất trụ, có năm
thần thông, biến hóa thân như Phật, giáo hóa chúng sinh.
Hoặc có
Bồ-tát mới phát tâm, tu
sáu Ba-la-mật, do nhân
duyên hạnh nghiệp ấy,
được thân tướng giống Phật, giáo hóa chúng sinh.

Hỏi: Ba mươi
hai tướng là quả báo do bố thí… còn Bát-nhã
Ba-la- mật là không có
gì, như hư không, cớ sao nói muốn được tướng tốt
nên học Bát-nhã
Ba-la-mật?
Đáp: Ba mươi
hai tướng có hai loại:
1. Đầy đủ như Phật.
2.Không đầy đủ, như Chuyển luân Thánh vương, Nan-đà… Bát-nhã Ba-la-mật hòa hợp với bố thí, nên được tướng tốt đầy đủ như Phật. Các người khác chỉ hành bố thí
không có Bát-nhã, nên tướng không đầy đủ.

Hỏi: Tại sao
bố thí… mà được ba mươi hai tướng?

Đáp: Như đàn
việt khi bố thí, người thọ lãnh được sắc lực…
năm việc ích thân, nên
người bố thí được đầy đủ tướng vành xe (xoáy
tròn) ở chân tay. Như
trong chương Đàn Ba-la-mật ở trước đã nói rộng.
Thật hành trì giới, nhẫn nhục… cũng như vậy, đều làm cho đủ ba mươi
hai tướng. Những gì là
ba mươi hai tướng? Một tướng dưới bàn chân
bằng phẳng, còn các
tướng khác như trong phẩm Tán Bồ-tát ở trước đã nói rõ.

Hỏi: Nhân duyên gì được tướng bàn chân bằng phẳng?
Đáp: Phật đời đời nhất tâm kiên cố trì giới,
cũng không khiến người khác phá giới, nên được tướng thứ nhất.
Được tướng thứ nhất ấy thì ở trong tự pháp không ai lay động được, nếu làm
Chuyển luân
thánh vương, thì ở trong
tự quốc độ không ai xâm lăng được. Do hạnh
nghiệp đúng như pháp
nuôi dưỡng, bảo hộ nhân dân và Sa-môn xuất gia, nên
được tướng
bánh xe ngàn tăm, là tướng ban đầu chuyển pháp luân, nếu làm
Chuyển luân thánh vương thì được
Chuyển bảo luân. Do nghiệp xa lìa
sát
sanh nên được tướng ngón tay dài. Do nghiệp không trộm cắp nên được tướng gót chân đầy đặn. Do nghiệp lấy bốn nhiếp pháp
thu nhiếp chúng sinh nên
được tướng mạng lưới ở giữa các ngón tay chân.
Do nghiệp lấy y phục, ẩm thực,
ngọa cụ thượng diệu cúng dường bậc tôn trưởng nên được tướng tay chân mềm mại.
Do nghiệp tu phước càng tăng nên được tướng mu bàn chân cao, tướng mỗi lỗ chân lông mọc
một lông, lông đều
hướng lên trên. Do nghiệp đúng như pháp sai khiến hòa hợp làm phước và mau mắn dạy người, nên được tướng chân đùi đẹp như nai
chúa Y-nê-diên. Do đúng như pháp lấy tịnh vật bố thí, không não
hại người thọ lãnh,
nên dược tướng đứng thẳng tay dài quá gối, tướng
thân ngay ngắn như cây
Ni-câu-lô-đà. Do tu tâm biết tàm quý nhiều và
dứt tà tâm, lấy phòng xá, y phục, vật che trùm để bố thí, nên được tướng âm tàng như ngựa chúa. Do tu
Từ tam-muội, tâm tịnh tín nhiều, và dùng
ẩm thực, y phục, ngọa
cụ màu sắc đẹp để bố thí, nên được tướng kim
sắc, tướng hào quang một
trượng. Do thường ưa vấn nghĩa, cung cấp
người tôn trọng và
người lành, nên được tướng da tế mịn. Do đúng pháp xét đoán
sự việc, không tự
chuyên chấp, ủy thác việc
chấp chính, nên
được tướng thân trên
như sư tử, tướng dưới nách đầy đặn, tướng bờ vai tròn. Do cung kính đưa đón hầu hạ tôn trưởng nên được tướng thân thẳng rộng. Do bố thí đầy đủ nên được tướng bảy chỗ đầy đặn. Do thí xả tất cả
không tiếc lẫn, nên được
tướng má vuông. Do lìa nói hai lưỡi nên được tướng bốn mươi cái răng, tướng răng khít và
ngang bằng. Do thường tu tâm từ, tư duy đều tốt, nên được răng trắng không lồi lõm. Do lìa vọng ngữ
nên được tướng lưỡi
mỏng rộng. Do bố thí đồ ăn ngon, không não hại người lãnh thọ nên được tướng có chất vị tối thượng trong thực vị. Do lìa ác khẩu nên được tướng
Phạm âm. Do thiện tâm mắt hiền nhìn chúng
sanh nên được tướng
mắt xanh biếc, như mắt trâu chúa. Do lễ kính bậc
tôn kính và tự trì
giới, lấy giới dạy người, nên được tướng
nhục kế. Do tán thán người đáng tán thán nên được tướng lông trắng giữa hai chân
mày; ấy là nghiệp duyên
tạo thành ba mươi hai tướng theo trong pháp Thanh văn.

Nghiệp duyên
tạo ba mươi hai tướng theo trong pháp Đại thừa là: Hỏi:
Chư Phật mười phương, các pháp ba đời, đều là tướng vô tướng,

cớ sao nay
nói ba mươi hai tướng? Một tướng còn không thật, huống
gì ba mươi hai?

Đáp: Phật pháp có hai đế:

Thế đế.

Đệ nhất nghĩa đế.

Vì thế đế nên nói ba mươi hai tướng, vì đệ nhất nghĩa đế
nên nói vô tướng.
Có hai đạo:

Khiến chúng sinh tu phước đạo.

Tuệ đạo.
Vì phước đạo nên nói ba mươi hai tướng, vì tuệ đạo nên nói
vô tướng, vì sanh thân
nên nói ba mươi hai tướng, vì pháp thân nên nói
vô tướng. Phật thân
lấy ba mươi hai tướng tám mươi vẻ đẹp tùy hình
để tự trang nghiêm. Pháp thân lấy Mười lực, Bốn
vô sở úy, Bốn vô ngại
trí, Mười tám pháp
không chung, các công đức để trang nghiêm.

chúng sinh có hai
nhân duyên:
1.Nhân duyên phước đức.
2.Nhân duyên trí tuệ. Muốn lấy phước đức nhân duyên dẫn đạo chúng
sanh nên dùng ba mươi hai tướng, muốn lấy trí tuệ nhân duyên dẫn đạo
chúng sinh nên dùng pháp thân.

Có hai loại chúng sinh:

chúng sinh biết các pháp là giả danh.

chúng sinh chấp vào danh tự. Vì chúng
sanh chấp vào danh tự nên nói vô tướng, vì chúng
sanh biết các pháp là giả danh nên nói
ba mươi hai tướng.
Hỏi: Công đức mười lực, bốn vô
sở úy cũng đều có
tướng riêng,
cớ sao nói pháp thân vô tướng? Đáp: Hết thảy pháp vô lậu tương ứng với mười
sáu hành (quán
mười sáu hành tướng của bốn đế - ND), ba tam-muội (không vô tướng, vô tác

ND) nên đều gọi là vô tướng. Phật muốn cho chúng
sanh hiểu nên
phân biệt nói các tướng. Nói hết thảy Phật
pháp, lấy không, vô tướng,
vô tác ấn ký, nên đều vào như, pháp tính, thật
tế, nhưng vì hạng người nhờ trông thấy
sắc mà hoan hỷ phát đạo tâm, nên hiện thân ba mươi hai
tướng trang nghiêm.

Lại nữa, vì hiển bày
sự tối thắng đối với chúng
sanh nên hiện ra ba mươi hai tướng mà không phá pháp vô tướng, như
Bồ-tát mới
sanh trong bảy ngày đầu, quấn bằng lụa trắng, đưa chỉ các
thầy tướng, các thầy tướng lấy
sách tướng xưa ra đoán và trả lời vua rằng: theo pháp
sấm ký của chúng tôi, thì người có ba mươi hai tướng, nếu ở nhà thường
làm Chuyển luân thánh
vương, nếu xuất gia sẽ được thành Phật. Chỉ có
hai lẽ đó, không có lẽ
thứ ba. Các thầy tướng lui ra rồi, Bồ-tát ngủ nghỉ.

Lại có tiên nhân tên A-tư-đà thưa vua Tịnh-phạn rằng: Tôi dùng
Thiên nhó nghe chư thiên quỷ thần nói,
Tịnh-phạn vương
sanh con
có tướng Phật thân cho
nên đến xin xem. Vua rất hoan hỷ, nghó người này là
tiên thánh mới từ xa đến muốn xem con ta, liền sắc
lệnh các người hầu, đưa thái tử đến. Người hầu trả lời vua: “Thái tử vừa
ngủ.” A-tư-đà nói:
“Thánh vương xin thường thí cam lồ cho tất cả, không nên ngủ.
” Liền đứng dậy đi đến chỗ thái tử, bồng lên trên tay,
xem tướng trên dưới xong òa khóc,
không tự cầm nổi, vua rất không vui,
hỏi A-tư-đà:
“Có gì không lành mà khóc
lóc như vậy?” A-tư-đà đáp: “Giả sử trời mưa
núi Kim cang lớn, không
thể làm lay động một sợi lông của vị này, đâu có gì không tốt. Thái tử chắc
sẽ làm Phật, tôi nay tuổi đã xế chiều,
sẽ
sanh lên cõi trời Vô
sắc, không được thấy Phật, không nghe được giáo
pháp của Ngài, tự thương cho mình quá!”
Vua nói: “Các thầy tướng nói không nhất định một việc, nếu ở nhà thì
sẽ làm
Chuyển luân
thánh vương,
nếu xuất gia thì sẽ được làm Phật.”
A-tư-đà nói:
“Các thầy tướng nói chỉ lấy việc đời so sánh mà
biết, chẳng phải do
Thiên nhãn biết.
Sách tướng của chư thánh lại không
đầy đủ biết khắp các
tướng, chỉ xem tổng quát, không thể rõ ràng cho
nên hoặc nói ở nhà sẽ
làm Chuyển luân thánh vương, xuất gia sẽ làm Phật. Nay ba mươi hai tướng của thái tử, ngay thẳng rõ ràng,
sâu xa
trong sạch, chắc chắn sẽ
làm Phật, chứ không phải làm Chuyển luân
thánh vương.”
Vì vậy nên biết ba mươi hai tướng là rất thù thắng đối với
hết thảy chúng sinh.
Nói pháp vô tướng là để phá chấp
tướng thường, lạc, ngã, tịnh, nam, nữ, sanh, tử… vì vậy nên Phật pháp tuy là tướng vô tướng, mà hiện ra ba mươi hai tướng để dẫn đạo
chúng sinh, khiến họ biết Phật là đệ nhất
mà sanh lòng tin thanh tịnh,
nên nói ba mươi hai tướng mà không bị lỗi.

Hỏi: Vì cớ sao nói ba mươi hai tướng chứ không nhiều không ít?
Đáp: Hoặc nói nhiều, hoặc nói ít, đều sẽ có vấn nạn.

Lại nữa thân Phật cao một trượng sáu, nếu nói ít tướng
thì không khắp, không đủ
trang nghiêm. Nếu quá ba mươi hai tướng thì bị tạp loạn, ví như đồ vật trang
sức thân, tuy giàu có châu ngọc, không thể
mang nặng anh lạc vào mình,
thế nên ba mươi hai tướng không nhiều
không ít, vừa được trung bình.

Lại nữa, nếu ít không
đoan nghiêm, thì để lại chỗ cho tám mươi
vẻ đẹp tùy hình, còn
quá ba mươi hai tướng thì tạp loạn. Hỏi: Nếu cần có tám mươi vẻ đẹp tùy hình, thì
sao không gọi cả
là tướng mà gọi riêng là vẻ đẹp?
Đáp: Tướng
lớn nghiêm thân, nếu nói lớn là bao gồm nhỏ. Lại nữa,
tướng thì thô mà vẻ đẹp thì tế. chúng sinh thấy
Phật thì thấy tướng, còn vẻ đẹp khó thấy. Lại tướng thì các người khác cũng có, còn vẻ đẹp thì hoặc có
hoặc không, vì vậy nên nói riêng tướng và vẻ đẹp. Hỏi: Phật rốt ráo dứt hết tướng
chúng sinh, tướng tôi ta, đầy đủ tướng
không pháp, cớ
sao lại lấy tướng
trang nghiêm, như cách
của người chấp thủ tướng? Đáp:
Nếu Phật chỉ lấy diệu pháp trang
nghiêm tâm, còn thân không có tướng hảo, thì hoặc có chúng
sanh khả độ, họ
sanh tâm khinh mạn
cho Phật không đủ thân
tướng, nên không thể nhất tâm vui thọ pháp
Phật. Ví như lấy đồ nhơ mà đựng thức ăn ngon, người ta
không mừng.
Như lấy đãy da thúi đựng vật báu, người cầm lấy không vui.
Vì vậy, nên
Phật lấy ba mươi hai tướng
trang nghiêm thân mình. Lại nữa,
Phật thường ở giữa đại chúng, cất tiếng rống
sư tử
rằng: “Ta có hết thảy
công đức rất là đệ nhất giữa chúng sinh,” nhưng nếu Phật
sanh thân không lấy tướng hảo
trang nghiêm, thì hoặc có người
nói: “Thân hình xấu xí,
có thể biết được gì!” Phật dùng ba mươi hai
tướng, tám mươi vẻ đẹp
tùy hình trang nghiêm thân mà chúng sinh còn có
kẻ không tin, huống là
không dùng tướng hảo trang nghiêm!

Lại nữa, Phật pháp xâu xa, tướng thường vắng lặng, nên chúng
sanh cuồng ngu không tin không thọ, cho rằng thân diệt tận rồi không còn có thứ gì nữa. Vì vậy nên Phật đưa tướng lưỡi rộng dài, phát ra tiếng
Phạm âm, thân phóng hào
quang lớn, dùng các nhân duyên thí dụ, nói
pháp thượng diệu, chúng
sanh được thấy thân tướng của
Phật oai đức, lại
nghe âm thanh, đều hoan hỷ tin vui. Lại nữa,
vật trang nghiêm có trong ngoài. Thiền định, trí tuệ,
các công đức, là trang
nghiêm trong, thân tướng oai đức, trì giới đầy đủ,
là trang nghiêm ngoài,
Phật cả trong ngoài đều đầy đủ. Lại nữa,
Phật thương nghó chúng sinh mà xuất hiện ở đời, lấy các công đức trí tuệ làm lợi ích cho chúng
sanh lợi căn, lấy thân tướng
trang nghiêm làm lợi ích
cho chúng sinh độn căn. Tâm trang nghiêm mở
cửa Niết-bàn, thân trang
nghiêm mở cửa trời người an lạc. Thân trang
ng- hiêm nên đặt chúng
sanh vào ba chỗ phước, tâm trang nghiêm nên đặt chúng
sanh vào ba cửa
giải thoát; thân trang nghiêm nên đưa chúng
sanh ra khỏi ba đường ác, tâm trang nghiêm nên đưa chúng
sanh ra
khỏi ngục ba cõi.

Như vậy có vô lượng nhân duyên lợi ích, nên lấy tướng hảo
trang

nghiêm sanh thân. KINH:
Muốn sanh vào nhà Bồ-tát, muốn được đất
Cưu-ma-la-già, muốn được
không lìa chư Phật, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN.
Nhà Bồ-tát: Nếu phát tâm Đại Bi thậm thâm đối
với chúng sinh, ấy là sanh vào nhà Bồ-tát. Như sanh
vào nhà vua, không ai dám khinh, cũng không
sợ
đói khát, lạnh, nóng… người vào
đạo Bồ-tát,
sanh vào nhà
Bồ-tát cũng như vậy. Vì là Phật tử nên
chư thiên, rồng, quỷ
thần, các thánh nhân
không ai dám khinh, càng thêm cung kính, không sợ ác đạo, chỗ thấp hèn trong cõi
trời người, không
sợ người
Thanh văn, Bích- chi Phật, hay ngoại
đạo luận sư đến làm trở ngại tâm kia. Lại nữa,
Bồ-tát mới phát tâm, một lòng phát nguyện từ
ngày nay không còn theo các ác tâm, chỉ muốn độ
thoát hết thảy chúng sinh,
sẽ được Vô thượng
chính đẳng chính giác.

Lại nữa, Bồ-tát nếu biết được thật tướng các pháp chẳng
sanh chẳng diệt, được vô
sanh pháp nhẫn, từ đó trở đi thường trụ
Bồ-tát đạo, như
Phật nói trong
kinh Trì tâm: “Từ khi Ta thấy đức Phật Đỉnh
Quang (Nhiên Đăng) được pháp
vô sanh nhẫn mới bắt đầu đầy đủ sáu Ba-la-mật,
còn từ đó về trước, hoàn toàn không có bố
thí, trì giới…”

Lại nữa, nếu
Bồ-tát nghó rằng, lấy kiếp
số nhiều như cát
sông
Hằng làm một ngày một đêm, dùng ngày đêm ấy, ba mươi ngày
làm một tháng, mười hai tháng làm một năm,
số năm như vậy quá trăm
ngàn vạn ức kiếp mới
có một đức Phật ra đời. Đối với chỗ đức Phật ấy, cúng dường, trì giới, chứa các công đức, ở nơi chư
Phật nhiều như cát
sông Hằng như vậy, vậy
sau mới được thọ ký làm Phật, mà tâm
Bồ-tát không giải đãi, không
mất không chán, thảy đều vui tu hành. Lại nữa,
Bồ-tát đối với chúng sinh tà định, ngũ nghịch, và
người dứt thiện căn,
mà sanh tâm từ bi, khiến họ vào chính đạo, không cầu báo ân. Lại nữa,
Bồ-tát khi mới phát tâm đến nay, không bị các phiền
não che lấp, phá hoại.

Lại nữa, Bồ-tát tuy quán thật tướng các pháp, đối với các quán,
tâm cũng không chấp trước.

Lại nữa, Bồ-tát tự nhiên, miệng thường nói thật, cho đến trong
mộng cũng không nói dối.

Lại nữa, Bồ-tát thấy
sắc đều là
sắc Phật, do năng lực của niệm
Phật tam-muội, không đắm trước nơi sắc.

Lại nữa, Bồ tát thấy hết thảy chúng
sanh bị trôi lăn trong khổ
sanh tử, nên đối với
hết thảy sự vui, tâm cũng không đắm trước, chỉ nguyện

rằng: “Ta và
chúng sinh, lúc nào sẽ được độ thoát.”

Lại nữa, Bồ-tát đối với hết thảy trân bảo, tâm không đắm trước,
chỉ vui theo Tam bảo.

Lại nữa, Bồ-tát thường dứt dâm dục, cho đến không
sanh tâm
tưởng nhớ, huống có thật sự.

Lại nữa, chúng
sanh mắt trông
thấy Bồ-tát, liền được
Từ tam- muội.

Lại nữa, Bồ-tát hay làm cho hết thảy pháp đều là
Phật pháp, không có pháp Thanh văn,
Bích-chi Phật và pháp phàm phu sai khác.

Lại nữa, Bồ-tát phân biệt hết thảy pháp, đối với hết thảy pháp
cũng không sanh tướng
pháp, cũng không sanh tướng phi pháp. Có vô
lượng nhân duyên như
vậy, ấy gọi là sanh vào nhà Bồ-tát.

Hỏi: Từ khi phát tâm lại đây, đã sanh vào nhà Bồ-tát, sao nay
còn nói muốn sanh vào nhà Bồ-tát, nên học Bát-nhã
Ba-la-mật? Đáp: Có hai thứ
nhà Bồ-tát: là có thối chuyển và không
có thối chuyển; nhà danh tự, nhà thật; nhà tịnh, nhà tạp; nhà có tin kiên cố,
nhà không tin kiên cố. Vì
muốn được nhà không thối chuyển, cho đến
nhà có lòng tin kiên cố,
nên nói: muốn được sanh vào nhà Bồ-tát, nên
học Bát-nhã Ba-la-mật.

Muốn được đất Cưu-ma-la-già (đồng chân): Hoặc có Bồ-tát từ
khi mới phát tâm đã
dứt dâm dục, cho đến Vô thượng chính đẳng
chính giác, thường hành
Bồ-tát đạo, ấy gọi là đất Cưu-ma-la-già. Lại nữa,
hoặc có Bồ-tát phát nguyện rằng: Đời đời làm đồng
nam xuất gia hành đạo,
không thọ ái dục thế gian, ấy gọi là đất Cưu-ma-la- già.

Lại nữa, như
con vua tên Cưu-ma-la-già, Phật là vua pháp,
Bồ-tát từ khi vào chính
vị của pháp, cho đến chứng mười địa, đều gọi là
con vua, đều kham làm Phật,
như Văn-thù-sư-lợi, đủ các Phật sự Mười
lực, Bốn vô sở úy…
nên ở đất Cưu-ma-la-già, rộng độ chúng sinh.

Lại nữa, như đồng tử quá bốn tuổi trở lên, chưa đủ hai mươi tuổi
gọi là Cưu-ma-la-già.
Hoặc có Bồ-tát mới sanh vào nhà Bồ-tát giống
như hài nhi, khi được vô
sanh pháp nhẫn cho đến mười trụ địa, dứt các
việc ác, gọi là đất Cưu-ma-la-già. Muốn được địa
vị như vậy, nên học
Bát- nhã Ba-la-mật.

Thường muốn không lìa chư Phật:
Bồ-tát đời đời
sanh ra
thường gặp chư Phật.

Hỏi: Bồ-tát thường giáo hóa chúng sinh, cớ sao thường muốn gặp Phật?
Đáp: Có
Bồ-tát chưa vào địa vị Bồ-tát, chưa được bất thối
chuyển, chưa được thọ ký, nên nếu lìa chư Phật, liền hoại các thiện căn, chìm
trong phiền não, tự không
độ được, đâu độ được người, như người
cỡi thuyền giữa dòng bị hư hỏng, muốn vớt người
khác, trở lại bị chìm luôn.

Lại như một ít nước sôi đổ vào ao băng lớn, tuy tan băng một chỗ nhỏ, vẫn trở lại
thành băng.
Bồ-tát chưa vào pháp vị, nếu xa lìa chư
Phật, vì ít công đức, không
sức phương tiện mà muốn giáo hóa
chúng sinh, tuy được ít lợi ích vẫn trở lại đọa lạc! Vì vậy nên hàng tân học
Bồ-tát không nên xa lìa chư Phật. Hỏi:
Nếu như vậy,
sao không nói không xa lìa
Thanh văn, Bích-chi Phật, vì Thanh văn,
Bích-chi Phật cũng có thể làm lợi ích cho Bồ-tát? Đáp: Bồ-tát có tâm lớn,
Thanh văn, Bích-chi Phật tuy có
lợi ích Niết-bàn, mà vì không có
Nhất thiết trí nên không thể giáo hóa,
dẫn đạo Bồ-tát.
Chư Phật có
Nhất thiết chủng trí nên có thể giáo hóa dẫn
đạo Bồ- tát, như voi lún dưới bùn, ngoài
sức voi không kéo ra được.
Bồ-tát cũng như vậy, nếu vào
trong phi đạo, chỉ có Phật cứu được, vì đồng đạo
lớn. Vì vậy, nên nói
Bồ-tát thường muốn không lìa chư Phật. Lại nữa,
Bồ-tát suy nghó rằng ta chưa được Phật nhãn, không
khác người mù, nếu không được
Phật dẫn đạo, thì không đến được, lầm đi
vào đường khác, dầu nghe nói Phật pháp ở chỗ khác lưu hành, mà chưa
biết thời tiết giáo
hóa, hành pháp nhiều hay ít.

Lại nữa, Bồ-tát thấy Phật thì được các thứ lợi ích, hoặc mắt thấy
mà tâm được thanh tịnh,
hoặc nghe nói mà tâm vui pháp, được đại trí tuệ, theo pháp tu hành được
giải thoát.
Như vậy, gặp Phật được vô lượng
lợi ích, đâu lại không
một lòng cầu muốn thấy Phật, ví như hài nhi,
không nên lìa mẹ. Lại
như đi đường, không lìa lương thực, như lúc nóng
bức không lìa gió mát
nước lạnh, như lúc đại hàn không muốn xa lửa,
như qua nước sâu, không
nên lìa thuyền, như người bệnh không lìa lương y.
Bồ-tát không lìa chư Phật, quá hơn các việc trên
ấy. Vì cớ sao? Vì
cha mẹ, thân thuộc, tri
thức người, trời, vua… đều không lợi ích bằng
Phật. Phật lợi ích
các Bồ-tát, lìa các chỗ khổ, ở đất của
Thế Tôn. Do nhân duyên ấy, Bồ-tát
thường không lìa Phật. Hỏi: Pháp hữu vi giả dối
không thật, đều không thể tin, làm
sao được như nguyện
“không lìa chư Phật”?
Đáp: Đầy
đủ phước đức, trí tuệ còn có thể làm Phật, huống chi là không lìa chư Phật. Vì chúng
sanh có tội nghiệp nhân duyên từ vô lượng kiếp nên không được
như nguyện. Tuy hành phước đức mà trí tuệ
mỏng ít, tuy hành trí tuệ
mà phước đức mỏng ít, nên sở nguyện không thành.

Bồ-tát cầu Phật đạo nên cần tu hai nhẫn là
sanh nhẫn và pháp nhẫn. Hành
sanh nhẫn nên phát tâm từ bi đối với
chúng sinh, diệt tội vô
lượng kiếp, được vô
lượng phước đức. Hành pháp nhẫn nên phá vô minh đối với các pháp, được vô lượng trí tuệ. Hai hành hòa hợp nên nguyện
gì cũng được thành. Vì
vậy nên Bồ-tát đời đời thường không lìa Phật.

Lại nữa, Bồ-tát thường ưa vui niệm Phật, nên bỏ thân thọ
thân, thường được gặp
Phật, ví như chúng sinh tâm tập dục nặng, nên
sanh làm thân loài chim đa
dâm như khổng tước, uyên ương… ; tập sân
hận nhiều nên sanh loài
trùng độc, là ác long, la-sát, rết, rắn độc… tâm
Bồ- tát không quí phước
vui của Chuyển luân thánh vương, người, trời,
mà chỉ niệm Phật, nên
theo chỗ tâm thiên nặng mà thọ thân hình. Lại nữa,
Bồ-tát thường khéo tu niệm Phật tam-muội, nên sanh
ra thường được gặp Phật, như nói ở trong Ban châu
tam-muội; Bồ-tát
vào tam-muội này liền thấy
Phật A-di-đà, bèn hỏi Phật kia do nghiệp gì nên được
sanh nước
Cực-lạc ấy. Phật liền trả lời: Này thiện nam tử, do
thường tu niệm Phật
tam-muội, ghi nhớ không bỏ, nên được sanh nước ta.

Hỏi: Thế nào
là niệm Phật tam-muội được sanh nước kia?
Đáp: Niệm
Phật là niệm ba mươi hai tướng, tám mươi vẻ đẹp tùy hình, thân
sắc vàng, thân phóng hào quang chiếu khắp mười
phương, như vàng
Diêm-phù-đàn nấu chảy, sắc nó sáng trong. Lại như núi chúa Tu di ở giữa biển lớn, khi mặt trời chiếu vào
sắc nó
phát sáng, hành
giả lúc ấy không còn
tưởng các sắc khác, như sắc núi đất cây cỏ…
chỉ thấy thân tướng chư Phật giữa hư không, như
vàng đỏ trong bình lưu ly thật hiện ra ngoài, cũng như
Tỳ-kheo khi vào bất tịnh quán, chỉ thấy thân
thể phình trướng, tan hoại, cho đến chỉ thấy bộ
xương người, bộ xương người ấy không có động tạo tác, cũng không đến đi, chỉ do ức tưởng nên
thấy. Bồ-tát ma-ha-tát
khi vào niệm Phật tam-muội, thấy chư Phật cũng
lại như vậy. Vì nhiếp tâm vì tâm
thanh tịnh, ví như người trang
nghiêm thân mình,
soi kính
thủy sạch, thấy hết tất cả.
Trong kính thủy ấy cũng
không có hình tướng, chỉ
vì sáng sạch nên trông thấy thân tướng mình.
Các pháp từ xưa đến nay thường tự
thanh tịnh,
Bồ-tát đem
tâm thanh tịnh, tùy ý thấy hết thảy chư Phật, hỏi chỗ nghi ngờ,
Phật đáp câu hỏi; nghe điều
Phật dạy, tâm rất hoan hỷ; từ tam-muội khởi dậy
suy nghó rằng: Phật từ đâu lại, thân ta cũng không đi, liền biết chư
Phật không
từ đâu đến, ta cũng không đi đâu.

Lại suy nghó
rằng: Các vật hiện hữu trong ba cõi, đều do tâm làm. Vì cớ
sao? Vì tùy tâm nghó đến thảy đều được thấy. Lấy tâm thấy
Phật, lấy tâm làm Phật,
tâm tức là Phật, tâm tức thân ta, tâm không tự biết,
cũng không
tự thấy. Nếu chấp thủ tâm tướng, thảy đều vô trí, tâm
cũng hư dối, đều từ vô minh
xuất sanh. Nhân tâm tướng ấy, liền vào thật
tướng các pháp, là “thường không”.
Được tam-muội và trí tuệ như vậy rồi, do năng lực của hai hành ấy, nên tùy ý
sở nguyện không xa lìa chư Phật, như chim
Kim sí, nhờ đủ hai cánh nên tự tại bay liệng giữa hư không.
Bồ-tát được năng lực
tam-muội và trí tuệ nên thân hiện tại tùy ý cúng đường chư Phật,
sau khi
mạng chung cũng lại gặp được chư Phật.

Vì vậy nên nói: Bồ-tát muốn thường không lìa chư Phật, nên
học Bát-nhã Ba-la-mật.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 30</卷>

4
6.GIẢI THÍCH THIỆN CĂN CÚNG DƯỜNG KINH: Muốn đem các thiện căn
cúng dường, cung kính, tôn
trọng, tán thán chư Phật,
được như ý thành tựu, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN: Bồ-tát đã được gặp chư Phật, hãy nên
cúng dường.
Nếu được gặp Phật mà không
cúng dường, thật là chẳng vui!
Như Bồ-tát Tu- ma-đề (Diệu Ý) gặp
Phật Nhiên Đăng mà không có chi
cúng dường, tìm kiếm
chung quanh, thấy người con gái bán hoa, lấy năm trăm tiền vàng, mua được năm hoa
sen xanh để cúng
dường Phật.
Lại Bồ-tát Tát-đà-ba- luân, vì cúng
dường Thầy, mà bán thịt máu thân mình. Các Bồ-tát
như vậy, đã được thấy
Phật, tâm muốn cúng dường. Nếu không có gì cúng dường, thì tâm có trở ngại,
ví như người dân thường gặp quân trưởng mà không đem lễ tặng, thì là bất kính. Thế nên các
Bồ-tát tìm vật cúng dường để cúng dường chư Phật. Phật tuy không cần mà tâm
Bồ-tát được đầy đủ, ví như
nông phu gặp ruộng tốt mà không hạt giống, tuy
muốn gia công, mà không
lấy gì để tung sức, tâm rất ưu sầu! Bồ-tát cũng như vậy, được gặp chư Phật, mà không có vật
cúng dường, dầu có vật
khác, không xứng ý mình; tâm bèn e ngại.

Các thiện căn: Quả báo của thiện căn như hoa hương, anh lạc,
y phục, tràng phan, bảo
cái, các thứ trân bảo… vì cớ sao? Vì hoặc có khi lấy nhân nói quả, như nói ngày ăn ngàn
lượng vàng, vàng không thể
ăn, nhân vàng mà được
ăn, nên nói ăn vàng. Hoặc có khi nói lấy quả
nói nhân, như thấy bức
vẽ đẹp nói là khéo tay, tay không phải bức vẽ ấy, mà thấy bức vẽ ấy, nói là khéo tay. Thiện căn quả báo cũng như vậy.
Do nhân duyên nghiệp thiện
căn mà được đồ cúng dường, gọi là thiện căn. Hỏi:
Nếu như vậy,
sao không nói ngay hoa hương mà nói nhân của
nó?
Đáp: Đồ
cúng dường có hai thứ:
1. Tài cúng dường.
2. Pháp cúng dường. Nếu chỉ nói cúng dường hoa hương thì không bao gồm được
pháp cúng dường. Nay nói
thiện căn cúng dường, nên biết đã gồm cả tài và pháp.

Cúng dường: Hoặc thấy hoặc nghe công đức chư Phật,
sanh tâm cung kính tôn trọng, đưa đón hầu hạ,
nhiễu quanh, lễ bái, đứng cúi
mình chấp tay,
tránh ngồi, yên chỗ, khuyên mời ăn uống, hương hoa,
trân bảo… xưng tán các
công đức trì giới, thiền định, trí tuệ, Phật có
thuyết pháp thì tín thọ lời
dạy bảo; thân. ngữ, ý nghiệp lành như vậy, ấy
là cúng dường.
Tôn trọng:
Biết hết thảy chúng sinh không ai có đức quá hơn, nên nói là tôn; tâm kính
sợ hơn kính
sợ cha mẹ,
sư trưởng,
quân vương, vì
sự lợi ích trọng đại,
nên nói là trọng.
Cung kính:
Khiêm tốn, sợ sệt nên nói là cung, suy tôn trí đức
của Phật nên nói là kính. Tán thán:
Khen ngợi công đức là tán, tán chưa đủ, còn xướng
lên nữa gọi là thán.
Tùy ý thành tựu: Nếu cần hoa để
cúng dường, hoa liền theo ý,
hoặc cầu được, hoặc
không cầu mà được. Có thứ tự nhiên hiện ra,
hoặc biến hóa sanh, cho đến các thứ kỹ nhạc cúng
dường, đều được như vậy. Hỏi:
Bồ-tát gặp được thứ gì thì
cúng dường, cớ
sao lại tìm cầu theo
ý?
Đáp: Phước
đức theo tâm, dùng vật ái trọng đem cúng dường thì
được phước
thêm nhiều. Như vua A-dục lúc trẻ nhỏ dùng đất mà mình quý trọng đem dâng Phật. Quả báo được làm vua
cõi Diêm-phù-đề, trong một ngày dựng tám vạn tháp, nếu người lớn tuy lấy nhiều đất bỏ vào
bát cúng dường mà
không được gì, vì không phải là đất được quí trọng.
Có người quý trọng riêng thứ hoa, đem hoa ấy cúng
dường Phật, được
phước thêm nhiều, cho
đến bảo vật cũng như vậy.

Lại nữa, thích nghi theo thời, nếu lúc lạnh thì nên đem cho
củi lửa, áo, giày, nhà ấm, mền nệm, và thức ăn uống; lúc nóng thì nên
đem cho nước, quạt, lọng, nhà mát, áo mỏng, đồ ăn ngon, tùy lúc gió mưa đưa
đồ cúng dường. Như vậy
tùy thời mà cúng dường.

Lại thích nghi
theo địa phương, tùy theo người lãnh thọ cần
dùng đều đem cúng dường.

Lại nữa, tùy ý cúng dường là có vị
Bồ-tát biết
Phật không cần gì, lại biết các vật hư dối như huyễn, chỉ là nhất tướng tức là vô tướng, vì giáo hóa chúng
sanh nên tùy tài vật mà chúng
sanh và quốc độ quí trọng, dẫn

dắt họ cúng dường.
Lại có
Bồ-tát được thiền định
thâm sâu, phát
sanh
Bồ-tát thần
thông, do sức thần thông
nên bay đến trước mười phương Phật, hoặc nơi
nước Phật, nếu cần hoa
trời mưa khắp, hoa liền khắp đầy ba ngàn đại
thiên thế giới, đem cúng
dường Phật; hoặc mưa hương Chiên-đàn trời, hoặc mưa châu ngọc
tươi sáng; hoặc mưa bảy báu; hoặc mưa ngọc
Như-ý lớn như núi Tu-di; hoặc
mưa kỹ nhạc, âm thanh thanh thoát; hoặc lấy
thân lớn như núi Tu-di
làm tim đèn, cúng dường chư Phật. Như vậy… gọi
là tài cúng dường.

Lại Bồ-tát hành
sáu Ba-la-mật, lấy pháp cúng dường chư
Phật. Hoặc có Bồ-tát
thực hành một địa pháp cúng dường chư Phật, cho đến hành mười địa pháp
cúng dường. Hoặc có khi
Bồ-tát được vô
sanh
pháp nhẫn, trừ phiền
não cho mình và chúng sinh, ấy là pháp cúng
dường. Hoặc có khi
Bồ-tát trú ở mười địa dùng thần lực làm dứt lửa địa
ngục, khiến cho loài ngạ quỷ được no đủ,
súc
sanh được lìa
sợ hãi, khiến
được sanh lên cõi trời
cõi người, ở địa vị bất thối, sức đại công đức như
vậy, gọi là pháp cúng dường.

Vì vậy nên nói muốn được thiện căn thành tựu, hãy học
Bát-nhã Ba-la-mật. KINH: Muốn làm cho hết thảy chúng
sanh mãn nguyện về y
phục, ăn uống, đồ nằm, hương xoa, xe ngựa, phòng xá,
giường chõng,
đèn đuốc… hãy học
Bát-nhã Ba-la-mật.
LUẬN: Hỏi: Có thứ lớp gì, khi muốn làm mãn nguyện cho hết
thảy chúng sinh?
Đáp: Hành
nghiệp của Bồ-tát có hai:

Cúng dường chư Phật.

Độ
thoát chúng sinh.

Do cúng dường chư Phật nên được vô lượng phước đức, đem
phước đức ấy làm lợi
ích chúng sinh, đó là làm mãn nguyện chúng sinh. Như người chủ buôn vào biển cả tìm châu báu,
được an ổn trở về, làm lợi ích cho người thân thích và quen biết.
Như vậy, Bồ-tát vào trong biển
pháp của chư Phật, được
vô lượng báu công đức, làm lợi ích cho chúng
sanh. Cũng như tiểu vương cúng dường đại vương, làm cho hoan hỷ,
được ban cho điều mong cầu, về chức vị, tài của, đem về nước cũ, làm lợi ích
cho mọi người, trừ khổ oán tặc.
Bồ-tát cúng dường chư
Phật pháp vương,
nên được thọ ký, lấy
vô lượng trân bảo thiện căn, được vô tận trí lực, trở
lại trong chúng sinh, cúng
dường người lành, cung cấp vật cần dùng
cho người nghèo, bọn ma dân, tà kiến ngoại đạo thảy đều tan rã, ấy là cúng
dường chư
Phật, tiếp đến làm cho chúng sinh mãn nguyện. Hỏi:
Bồ-tát thật có thể làm mãn nguyện hết thảy chúng
sanh chăng? Nếu làm mãn nguyện khắp hết
chúng sinh, vậy chư Phật và
Bồ-tát khác còn lợi ích gì?
Nếu không làm mãn nguyện tất cả, thì trong đây cớ
sao nói muốn làm mãn
nguyện hết thảy chúng sinh, hãy học Bát-nhã
Ba- la-mật?
Đáp: Có hai thứ nguyện:

Nguyện thành được.

Nguyện không thành được.

Nguyện không
thành được là có người muốn cân lượng hư
không cùng tận biên tế, và muốn tìm biên tế của
thời gian, phương hướng,
thì chỉ như trẻ con tìm
trăng đáy nước, tượng trong gương. Những
nguyện như vậy thì không
thể thành được. Nguyện thành được là như cưa
cây tìm lửa, đào đất tìm nước, tu phước được
sanh cõi người cõi trời
và thành A-la-hán,
Bích-chi Phật quả, cho đến được chư
Phật pháp vương.
Những nguyện như vậy gọi
là nguyện thành được.

Nguyện thành được có hai thứ:

Thế gian.

Xuất thế gian.

Trong đây vì nguyện thế gian nên làm mãn nguyện
chúng sinh,
tại sao biết? Là vì lấy đồ ăn uống,
giường nằm, cho đến đèn đuốc cần
dùng đều cung cấp cho. Hỏi:
Cớ sao
Bồ-tát làm cho chúng
sanh mãn nguyện những điều
dễ được, mà không cho
những điều khó được?

Đáp: Nguyện
có hạ, trung, thượng. Hạ nguyện là làm nhân duyên cho được cái vui đời nay.
Trung nguyện là làm nhân duyên cho được cái vui
đời sau.
Thượng nguyện là làm nhân duyên cho được
cái vui Niết-bàn.
Thế nên, trước cho hạ nguyện, thứ đến
trung nguyện, vậy
sau thượng nguyện.

Lại nữa chúng sinh phần nhiều đắm cái vui đời nay, ít cầu cái
vui đời sau, cái vui
Niết-bàn càng ít cầu hơn nữa. Nếu nói nhiều là đã
gồm có ít trong ấy. Lại nữa,
kinh này trước sau phần nhiều nói đến cái vui
Niết-bàn, đời sau, ít nói đến cái lợi đời nay.

Pháp của Bồ-tát là cho hết thảy chúng sinh đủ thứ lợi ích, không nên bỏ một ai.
Vì sao? Vì tâm ban đầu chỉ muốn dạy chúng
sanh
tu Đại thừa pháp, nhưng
vì chúng sinh không kham thọ hóa, nên tiếp đó dạy cho pháp
Thanh văn, Bích-chi Phật. Nếu cũng không kham nữa, thì

sẽ dạy cho
mười điều thiện, bốn phạm hạnh, khiến tu phước đức.
Nếu chúng sinh vẫn không ưa, cũng không nên bỏ rơi chúng
sanh ấy, mà
nên cho họ sự lợi ích
đời này là ăn uống…

Lại nữa, người phàm phu tuy có thể cho người khác ăn uống…, làm mãn nguyện người kia, đều có
nhân duyên, hoặc việc đời này,
hoặc việc đời sau. Thanh
văn, Bích-chi Phật, không có nhân duyên làm
mãn nguyện chúng sinh, nên
sự lợi ích rất ít, còn đại Bồ-tát do nhân
duyên thực hành Bố thí
Ba-la-mật nên được làm quốc vương, đại trưởng giả, giàu có vô lượng, chúng
sanh
bốn phương, nếu đến cầu xin đều
được đầy đủ. Như cư
só Tân-đầu, làm vị
đại đàn-việt, ngồi giường lớn bảy báu, kim cương làm chân, trải nệm trời, màn giăng xích chân châu; người
hầu hạ hai bên, mỗi bên
có tám mươi bốn ngàn, toàn trang sức kỳ diệu, mở bốn cửa lớn, tự do cho người đến xin. Ngày đêm
sáu thời
đánh trống, lại phóng
ánh sáng.
Mười phương vô lượng chúng
sanh nghe
tiếng trống,
ánh sáng chạm thân, thảy
đều đi đến, muốn được các thứ ăn uống.
Trưởng giả thấy các
người ấy nhóm lại, liền im lặng chiêm ngưỡng hư
không, khi ấy trong hư
không mưa xuống thức trăm vị, đều được theo ý.
Nếu chúng sinh không tự lấy được, thì người hai bên lấy chia cấp cho, đầy
đủ mới thôi. Ai cần ăn
uống, y phục, ngọa cụ, bảo vật… đều cũng như thế. Cho chúng
sanh tự do theo ý muốn xong, vậy
sau nói pháp, khiến xa
lìa bốn cách ăn (đoàn
thực, xúc thực, tư thực, thức thục – N.D) đều an
trú trong địa vị bất thối
chuyển. Như vậy Bồ-tát do lực thần thông nên hay
làm cho chúng sinh mãn nguyện.

Hỏi: Lúc Phật ở đời chúng sinh còn có đói khát, trời không mưa, chúng
sanh khốn tệ mà Phật còn không thể cho hết thảy chúng
sanh
mãn nguyện, huống Bồ-tát
làm sao cho chúng sinh mãn nguyện?

Đáp: Bồ-tát
trú ở thập địa; vào Thủ-lăng-nghiêm Tam-muội, ở tại ba ngàn đại thiên thế giới, hoặc có khi hiện làm người mới phát tâm hành
sáu Ba-la-mật, hoặc hiện làm người ở địa vị bất
thối chuyển,
hoặc hiện làm vị nhất
sanh bổ xứ, ở cõi trời Đâu-xuất, thuyết pháp
cho chư thiên. Hoặc từ trời Đâu-xuất hạ
sanh vào cung
vua Tịnh-phạn, hoặc
hiện xuất gia thành Phật,
hoặc hiện Chuyển pháp luân ở giữa đại chúng, độ vô lượng
chúng sinh, hoặc hiện
vào Niết-bàn, dựng tháp bảy báu, ở khắp các quốc độ, để chúng
sanh cúng
dường Xá-lợi, khi Phật pháp
diệt hết. Khi đang làm
Bồ-tát mà lợi ích như vậy, huống chi khi thành
Phật. Phật thân có hai thứ:

Chân thân.

Hóa thân.

chúng sinh thấy được
Phật chân thân, không nguyện gì
không thỏa mãn.
Phật chân thân đầy khắp hư không, ánh
sáng chiếu khắp
mười phương, âm thanh
thuyết pháp cũng khắp mười phương, đại chúng đầy trong vô lượng hằng hà
sa thế giới, thảy đều nghe pháp, thuyết
pháp không dứt, trong một
khoảng thời gian, mỗi mỗi tùy chỗ nghe mà đặng
giải ngộ. Như kiếp tận rồi, do hành nghiệp của
chúng sinh nên có mưa lớn đổ xuống, liên tục
không dứt, ba đại kia không thể ngăn được,
chỉ có gió của kiếp tận
mười phương nổi lên, xúc đối nhau mà duy trì nước mưa ấy.

Như vậy, pháp tính thân
Phật thuyết pháp, trừ hàng thập trụ
Bồ-tát, hàng tam thừa
không thể duy trì được; chỉ có hàng thập trụ
Bồ-tát với năng lực phương tiện trí không thể nghó bàn là nghe lãnh thọ được.
chúng sinh nào thấy được
pháp thân Phật thì không có ba độc, và các
phiền não; các khổ rét,
nóng cùng lúc diệt hết, không nguyện gì không thỏa mãn. Như ngọc như ý còn luôn cho chúng
sanh được
tùy nguyện, huống gì ngọc Phật, cho hết thảy được mãn nguyện thế gian, mãn nguyện
xuất thế gian. Nếu nói
Phật không thể làm cho chúng sinh mãn nguyện,
lời ấy không đúng.

Lại nữa, đức
Phật Thích-ca Mâu-ni, thọ thân ở cung vua, hiện chịu theo phép tắc con người,
có lạnh, nóng, đói, khát, ngủ nghỉ, chịu
lời phỉ báng, già, bệnh,
chết… mà nội tâm trí tuệ thần đức không khác
với chân Phật chính
giác, muốn làm thỏa mãn sở nguyện của chúng sinh, đều thỏa mãn được, nhưng không mãn là vì từ vô
số kiếp lại thường làm cho chúng
sanh mãn nguyện về ăn mặc mà không hết khổ, cho nên
nay chỉ lấy Niết-bàn vô
vi thường lạc làm lợi ích họ, như thương người thân không cho đồ ăn ngon có lẫn độc. Như vậy nguyện của thế gian chỉ
làm sanh các kiết sử,
lại khi xa lìa các kiết sử thì tâm sanh đại khổ, cho
nên không lấy đó làm quan trọng.

Lại nữa, có người nói đức
Phật Thích-ca Mâu-ni đã làm cho
chúng sinh mãn nguyện mà
chúng sinh tự không nhận được, như trong
kinh Tỳ-ma-la-cật nói: Phật lấy ngón chân ấn xuống đất, tức thời quốc độ được trang nghiêm bảy báu, Phật quốc độ của ta cũng như vậy,
con người nhiều oán hại
thì hiện thấy Phật quốc khác hơn.
Lại như vua rồng, tâm bình đẳng mưa xuống, mà ở người thì là
nước mà trên thân ngạ
quỷ thì là lửa than. Hỏi: Nếu có thể làm cho hết thảy chúng
sanh
mãn nguyện, thì
chúng sinh hữu biên, không còn ai chịu khổ đói rét nữa. Vì cớ
sao? Vì hết thảy

chúng sinh đều
đã mãn nguyện lìa khổ được vui? Đáp:
Mãn nguyện hết thảy, là danh tự hết thảy, chứ không phải
thật hết thảy, như kệ Pháp cú nói:

Hết thảy đều sợ chết, Hết thảy sợ gậy đánh, Suy
bụng ta ra người, Chớ giết chớ đánh gậy.

Tuy nói hết thảy sợ gậy đánh đau, nhưng như chúng sinh ở cõi
Vô sắc, không thân, thì
không có gậy đánh đau. chúng sinh ở cõi Sắc, tuy có thể có thân cũng không có gậy đánh đau.
chúng sinh ở cõi
Dục cũng có người không bị gậy đánh đau, nhưng nói “hết thảy” là chỉ
những người đáng bị
gậy đánh mà nói, chẳng phải thật hết thảy. Vì vậy nên Bồ-tát làm cho hết thảy chúng
sanh
mãn nguyện. Nhưng tâm
Bồ-tát không có giới hạn, quả báo phước đức cũng vô lượng, chỉ vì chúng
sanh bị tội chướng sâu
dày từ vô lượng vô số kiếp, nên không thể được, như đệ tử của
Xá-lợi-phất là
Tỳ-kheo La-tần-châu (Lasoka) đi khất thực
sáu ngày liền mà không
được chi, cho đến ngày thứ bảy, mạng sắp
muốn dứt, có người
đồng đạo khất thực đem cho, liền bị chim giựt lấy
tha đi. Bấy giờ
Xá-lợi-phất nói
với Mục-kiền-kiên: Thầy có thần lực lớn, giữ
hộ thức ăn ấy đưa cho
La-tần-châu được ăn. Mục-kiền-liên liền đem
thức ăn đến cho, thức
ăn sắp đưa đến miệng, liền biến thành bùn. Lần
sau Xá-lợi-phất khất
thực đem cho, thì miệng tự ngậm lại. Cuối cùng
Phật đi đến đưa thức
ăn cho, nhờ phước đức vô lượng của Phật nên làm
cho La-tần-châu ăn được.
Tỳ-kheo ấy ăn xong, tâm sanh hoan hỷ, càng tin kính gấp bội.
Phật bảo
Tỳ-kheo La-tần-châu: Các pháp hữu vi đều là khổ, và
nói Tứ đế cho nghe, ngay
khi ấy Tỳ-kheo được lậu hết, ý giải, chứng
đắc đạo quả A-la-hán.

Có những chúng sinh phước mỏng, tội nặng hơn đây, Phật không cứu được.
Lại vì biết chúng
sanh là không thể có được, rõ thấu pháp tính, nên chư
Phật không có ức tưởng phân biệt là người có thể hay không có
thể độ, tâm thường
vắng lặng, ý không thêm bớt. Vì vậy nên dù
Bồ-tát có muốn làm cho hết thảy chúng
sanh
mãn nguyện, nhưng vì chúng
sanh
tội nặng, nên không thể
được, Bồ-tát không có lỗi. Uống, ăn: Ăn lược có hai thứ là thô
và tế. Bánh, cơm, thức
ăn trăm vị.
Tuy kinh nói do bốn cách ăn mà chúng
sanh được tồn tại,
nhưng nơi đây chỉ nói
cách đoàn thực (ăn đồ vật có khối lượng nắm cầm được
– ND) còn ba cách ăn kia là không có
sắc chất, không thể đem cho.
Nếu nói cho đoàn thực, thì đã cho ba cách ăn kia.
Vì sao? Vì nhân đoàn thực nên tăng ích ba cách thực kia.
Như Kinh nói: Đàn-việt thí đồ ăn, thì
cho người lãnh thọ năm việc lợi ích.

Uống, tổng quát có hai thứ:

Rượu cây cỏ, đó là rượu nho, mía, lúa…

Nước cây cỏ đó là nước mía, nước nho, nước đường, nước thạch
lựu, nước quả lê, mít, nước quả ba-lô-sa… và
nước các thứ lúa, như vậy hòa hợp làm thức uống ăn trong
loài người. Và các thức uống ăn của trời
là vị Tu-đà cam lồ, hoa quả trời… nước
Ma-đầu-ma-đà-bà… mỗi loại
chúng sinh ăn hoặc ăn lúa, hoặc ăn thịt, hoặc ăn đồ sạch, đồ nhơ,
đều đưa đến no đủ.

Y
phục: Y có hai thứ,
hoặc lấy từ thân chúng sinh làm ra, như
tơ lụa, lông, da… Hoặc
lấy từ cây cỏ làm ra như vãi, bông, cỏ cây… có
y của trời, không có
đường ngang dọc, tự nhiên từ cây sinh ra, màu sáng nhẹ mềm.

Ngọa cụ: Giường chỏng, mền nệm, màn, trướng, gối…

Hương xoa: Có hai thứ:

Cây Chiên-đàn, xoa thân.

Hương tạp các thứ cây, giả nát thành bột lấy xoa thân và ướp
chăn áo, hoặc bôi trên đất, trên vách.
Thừa:
là voi ngựa. Xa: là xe.

Phòng xá là đất, cây, bảo vật làm thành lầu, gác, điện, nhà,
cung, quán… để ngăn
rét, nóng, gió, mưa, đạo tặc.
Đèn đuốc
là dầu, mỡ, sáp ong, ngọc sáng…
Các vật là tất cả những vật cần dùng của chúng
sanh không thể
nói đủ, cho nên lược
nói là “các vật”.

Hỏi: Trong đây
cớ sao không nói hương đốt, hoa đẹp? Đáp: Nói
“các vật” là đều đã gồm trong đó.

Hỏi: Nếu như
vậy, chỉ nên lược nói ba thứ: ẩm thực, y phục và
đồ trang nghiêm?
Đáp: Các
vật này là vật nhu yếu, nếu thương niệm chúng sinh
thì trước cho ẩm thực,
tiếp đến y phục, rồi hương xoa trừ thân nhơ thối,
kế cho ngọa cụ, rét lạnh
cần phòng xá, tối tăm cần đèn đuốc.

Hỏi: Hương hoa cũng có thể trừ thối, vì cớ sao không nói?
Đáp: Hoa
chẳng phải có thường, cũng chóng héo tàn, lợi ích ít
cho nên không nói. Hương
đốt khi lạnh mới cần, khi nóng đáng sợ. Hương xoa thì thông dụng cả khi lạnh khi nóng. Khi lạnh trộn với trầm thủy,
khi nóng thì trộn với
Chiên-đàn để xoa thân, vì vậy chỉ nói hương xoa.

Hỏi: Nếu thực hành Bố thí Ba-la-mật, được vô lượng quả báo, có thể làm cho hết thảy chúng
sanh
mãn nguyện, cớ
sao nói muốn làm
cho hết thảy chúng sinh
mãn nguyện, hãy học Bát-nhã Ba-la-mật? Đáp:
Trước đã nói, do có
Bát-nhã Ba-la-mật hòa hợp nên gọi
là Đàn-Ba-la-mật. Nay sẽ
nói lại: chúng sinh có thể được mãn
nguyện, không phải chỉ trong một quốc độ,
một Diêm-phù-đề, mà đều muốn làm mãn nguyện chúng
sanh trong
sáu đường khắp mười
phương thế giới, nên không phải chỉ bố thí mà có thể làm được, phải do
Bát-nhã Ba-la-mật, phá
tướng xa gần, phá tướng hết thảy chúng sinh, tướng phi hết thảy
chúng sinh, trừ hết các ngại, trong khoảnh khắc khảy
móng tay, hóa ra vô lượng
thân, khắp đến mười phương, mới có thể làm
mãn nguyện cho hết thảy chúng sinh.

Thần thông lợi ích như vậy phải từ Bát-nhã xuất sanh, vì vậy,
Bồ- tát muốn làm mãn nguyện hết thảy
chúng sinh, hãy học
Bát-nhã Ba-la- mật.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn khiến
chúng sinh trong hằng hà sa
thế giới, an lập nơi Bố thí Ba-la-mật, an lập
nơi trì giới, nhẫn nhục, tinh tấn,
thiền định,
Bát-nhã Ba-la-mật, hãy học
Bát- nhã Ba-la-mật. LUẬN.
Hỏi: nghĩa ấy có thứ lớp, vì nhân duyên gì?
Đáp: Lợi
có ba thứ: lợi đời này, lợi đời sau, lợi rốt
ráo. Vui có ba thứ: vui đời này, vui
đời sau, vui xuất thế. Trước kia nói lợi vui đời
nay, ở đây nói lợi vui
đời sau và xuất thế. Vì vậy nên khiến chúng sinh
an trú sáu Ba-la-mật.
Bồ-tát thương nhớ chúng sinh quá hơn cha mẹ nhớ con. Tâm từ bi thấu đến xương tủy, trước lấy ăn uống làm no đủ
thân họ, trừ khổ đói
khát, kế lấy y phục trang nghiêm thân họ, làm cho
thọ vui. Nhưng tâm Bồ-tát
không thoả mãn, lúc suy nghó rằng chúng
sanh đã được cái vui đời nay, còn nghó làm
sao cho được cái vui
đời sau.
Nếu đem sáu Ba-la-mật thế
gian dạy cho thì được cái vui cõi người cõi trời, lâu
sau trở lại luân hồi
sanh tử, nên lại đem
sáu
Ba-la-mật xuất thế
gian dạy cho, khiến được
cái vui vô vi thường hằng.

Lại nữa, trước lấy y phục hoa hương trang nghiêm thân họ, nay
lấy công đức trang
nghiêm tâm họ. Nếu có ba thứ trang nghiêm thì đầy
đủ không còn chi hơn:
1.Y phục bảy báu.
2. Phước đức.
3. Đạo pháp. Bồ- tát muốn đầy đủ ba thứ trang nghiêm chúng sinh, nên trước nói quả báo công đức, nay nói
nhân duyên công đức.

Lại nữa, trước nói tuy có đại bố thí mà vì chúng
sanh tội nặng không thể hưởng được tất cả. Như trong kinh Ngạ quỷ nói: tuy cho chúng đồ
ăn mà chúng không ăn
được, biến thành vật bất tịnh, lửa than.

Lại Bồ-tát không bỏ
chúng sinh, nên tạo phương tiện để
khiến chúng
sanh được lợi ích cơm áo, cho nên dạy tu
phước nghiệp, tự làm
tự hưởng, Bồ-tát khéo
biết nhân duyên, không thể cưỡng ép có được, nên dạy khiến tu để
được hưởng. Vì vậy nên tiếp dạy chúng
sanh an
trú sáu Ba-la-mật. Hỏi:
Chí nguyện của Bồ-tát là khiến hết thảy chúng
sanh
mười phương an trú sáu
Ba-la-mật, cớ sao chỉ nói chúng sinh trong thế
giới như cát sông Hằng? Đáp: Vì người nghe pháp đã nghe nói cát
sông Hằng nên lại đối với Bồ-tát mới phát tâm thì cho vô biên vô lượng là nhiều, nhiều thì rối
loạn. Nếu là đại
Bồ-tát thì không lấy số cát sông Hằng làm số.

Lại nữa, nói như cát
sông Hằng là nói
số vô biên vô lượng,
như trong phẩm sau nói.

Lại nữa, như cát
sông Hằng là đã nói mười phương các thế
giới, trong đây cũng
không nói một cát sông Hằng, không nên vấn nạn.
Vì vậy nói thế giới như cát
sông Hằng, không có lỗi. nghĩa thế giới như
cát sông Hằng như trước đã nói.

chúng sinh là
đối với Năm uẩn, Mười tám giới, Mười hai xứ, Sáu nhập, Mười hai duyên…
nhiều pháp, giả danh
chúng sinh: là trời,
là người, là trâu, là
ngựa. chúng sinh có hai thứ: động và tónh. Động thì phát
sanh thân
khẩu nghiệp, tónh thì không thể.
chúng sinh
có sắc,
chúng sinh
không sắc, chúng
sanh
không chân, hai chân, bốn chân, nhiều
chân, chúng sinh thế gian,
xuất thế gian, lớn, nhỏ, hiền, thánh, phàm phu,
tà định, chính định, bất
định, vui, khổ, không khổ, không vui, chúng
sanh vui thượng, trung, hạ; chúng
sanh học, vô học, phi học phi vô học.
chúng sinh có tưởng,
không tưởng, Phi hữu tưởng phi vô tưởng.
chúng sinh
cõi Dục, cõi Sắc, cõi Vô sắc.

chúng sinh cõi Dục có ba hạng: thiện căn
có thượng, trung,
hạ. Thượng là trời
Lục dục, trung là hạng giàu sang trong loài người, hạ
là thấp hèn trong loài
người. Vì bộ mặt không đồng loại nhau nên có bốn châu thiên hạ khác nhau (Nam thiệm bộ châu,
Bắc cu-lô châu,
Đông thắng thần châu,
Tây ngưu hóa châu – N.D).
Bất thiện có ba bậc: thượng là địa ngục, trung là
súc sanh, hạ là ngạ quỷ.

Lại nữa, chúng
sanh cõi Dục có mười thứ: ba
ác đạo, người, trời Lục dục. ám.
Địa ngục có ba thứ: địa ngục nóng, địa ngục lạnh, địa ngục
hắc Súc
sanh có ba hạng: đi
trên không, đi trên bộ, đi
trong nước, đi

ngày, đi
đêm, đi ngày đêm.
Quỉ có hai hạng: quỉ xấu tệ, quỉ đói. Quỉ xấu tệ hưởng vui như
Trời, chỉ khác là ở
chung với quỉ đói, làm chủ nó. Quỉ đói thì bụng
như hang núi, cổ nhỏ như kim, thân thể chỉ có ba thứ: da đen, xương gân vô
số, trăm năm không nghe đến danh từ ăn uống, huống chi được thấy.
Lại có loài quỉ lửa từ miệng tuôn ra, lấy loài phi nga nhảy vào lửa làm thức
ăn. Hoặc ăn gân, ăn
máu mủ, đờm dãi, đồ dư thừa rửa bỏ. Hoặc được
cúng tế, hoặc ăn đồ
sanh đẻ bất tịnh.

Trời Lục dục là bốn
Thiên vương… ở giữa trời Lục dục lại riêng có các trời
Trì anh lạc, trời
Hý vong, trời
Tâm sân, trời
Chân chim, trời
Ưa thấy. Các trời này
đều nhiếp vào sáu trời.

Có người nói:
chúng sinh cõi Dục có mười một thứ: trước nói
năm đạo, nay nói thêm A-tu-la đạo. Hỏi:
A-tu-la tức nhiếp vào năm đạo,
A-tu-la chẳng phải trời,
chẳng phải người, ở
địa ngục khổ nhiều, ở súc sanh hình khác. Như vậy
nên nhiếp vào ngạ quỉ phải hơn? Đáp:
Không đúng!
Lực A-tu-la ngang bằng trời
Ba mươi ba.
Vì sao? Vì hoặc bị chư
Thiên phá, hoặc phá chư Thiên, như trong
Kinh nói: Thích-đề-hoàn nhơn bị
A-tu-la đánh phá. Bốn thứ binh chúng của
A-tu- la chui vào cọng sen
để tự giấu mình, hưởng thụ năm dục lạc tương
tợ như Trời, làm đệ
tử Phật. Có oai lực như vậy, đâu được nhiếp vào
ngạ quỉ. Vì vậy nên phải có sáu đạo. Lại nữa,
như A-tu-la, Chân-đà-la, Càn-thát-bà, Cưu-bàn-trà, Dạ- xoa, La-sát,
Phù-đà các đại thần này là
A-tu-la thuộc Trời.
A-tu-la hưởng vui ít hơn
chư Thiên, có oai đức biến hóa tùy ý. Vì thế có
người nghi rằng đó là
A-tu-la chẳng phải tu-la? Tu-la (Trung Hoa dịch là
lớn, có nghĩa là trời),
có người nói A-tu-la ấy chẳng phải Tu-la. A-tu-la đạo
là tên có được ban đầu, ngoài ra đều đồng một đạo.

Hỏi: Kinh nói
có năm đạo, cớ sao nói sáu đạo? Đáp:
Cách Phật lâu xa,
Kinh pháp lưu truyền năm trăm
năm sau, có nhiều dị biệt, kinh bộ
không đồng, hoặc nói năm đạo, hoặc nói
sáu
đạo. Nếu người nói
năm đạo, thì xoay văn trong kinh Phật, lại nói năm,
nếu người nói sáu đạo thì xoay văn trong kinh Phật lại nói sáu.

Lại trong Đại
thừa như kinh Pháp Hoa nói có sáu thứ chúng sinh,

xem các ý
nghĩa nên có sáu đạo.

Lại nữa, phân biệt thiện ác nên có
sáu đạo: thiện
có thượng, trung, hạ, nên có ba
đường thiện,
là trời, người, A-tu-la. Ác
có thượng, trung,
hạ nên có ba đường ác
là địa ngục, súc sanh, ngạ quỉ. Nếu không như vậy thì ác có ba hạng quả báo mà thiện chỉ có hai hạng quả báo, việc ấy
mâu thuẩn. Nếu có sáu
đạo, đối nghĩa không trái. Hỏi:
Thiện pháp cũng có ba quả: hạ làm người, trung làm
Trời, thượng là
Niết-bàn? Đáp: Trong đây không nói
đến Niết-bàn, chỉ nên phân biệt quả
báo về trú xứ của
chúng sinh. Niết-bàn không phải quả báo.

Thiện pháp có hai thứ:

Ba mươi bảy đạo phẩm có thể đưa đến Niết-bàn.

Có thể sanh cái vui đời sau.

Nay chỉ nói thiện pháp được thọ thân, không nói thiện pháp
đưa đến Niết-bàn.

Thế gian thiện
có ba bậc: do thiện thượng phần nên được quả
báo cõi trời, do thiện trung phần nên được quả báo cõi người, do thiện
hạ phần nên được quả báo cõi A-tu-la. Hỏi: Ông tự nói
A-tu-la oai lực ngang với trời, hưởng vui
không khác trời, sao nay
lại nói thiện hạ phần được quả báo A-tu-la? Đáp: Ở trong
loài người, có thể được xuất gia thọ giới, cho đến
đạt đạo, ở cõi A-tu-la
kiết sử che tâm, đắc đạo rất khó. Chư Thiên tùy
theo kiết sử mà có tâm
thẳng tin đạo, còn A-tu-la tâm nhiều tà vạy,
không thường gần đạo.
Vì vậy nên A-tu-la tuy giống Trời mà vì khó gần đạo nên lại
dưới người.
Như rồng chúa, chim
Kim sí, thế lực tuy lớn,
hay biến hóa mà vẫn ở
trong súc sanh đạo, A-tu-la đạo cũng như vậy. Hỏi:
Nếu rồng chúa, chim
kim sí, thế lực tuy lớn mà vẫn thuộc
súc sanh đạo, vậy A-tu-la
cũng thuộc vào ngạ quỉ đạo, vì sao lại làm ra
sáu đạo? Đáp:
Rồng chúa, chim
Kim sí, tuy được thọ vui, mà vì thân
hình đi ngang như súc sanh
nên nhiếp thuộc súc sanh đạo. Địa ngục, ngạ quỉ thân hình tuy giống người mà vì nó quá khổ, nên không nhiếp
vào nhân đạo.
A-tu-la thế lực đã lớn, mà thân hình
giống người, trời, nên lập
riêng sáu đạo. Đó là
lược nói chúng sinh cõi Dục.

chúng sinh cõi
Sắc, cõi Vô sắc, như trong phẩm sau sẽ nói.
An lập
Bố thí Ba-la-mật:
Bồ-tát nói với chúng
sanh hãy tu hạnh
bố thí. Nghèo là khổ
lớn, không nên vì nghèo mà phải làm ác phải đọa
ba đường dữ. Làm các hạnh ác, đọa ba đường dữ, thì không thể cứu. Chúng
sanh nghe rồi
bỏ tâm xan tham, thực hành Bố thí Ba-la-mật, như
trong phẩm sau nói rộng.

Lại nữa, Bồ-tát ở trước
chúng sinh, dùng các
nhân duyên, các thí
dụ mà thuyết pháp, chê
bai lòng xan tham, người xan tham, ngay việc cần cho bản
thân còn tiếc không dám dùng, thấy ai đến hỏi xin thì tâm
đục sắc biến, liền hiện
ra thân sắc âm thanh hung ác xấu xí, gieo nghiệp ác cho
đời sau, nên chịu thân hình xấu xí.
Trước không gieo nhân duyên
bố thí nên thọ thân đời
này nghèo hèn, tham đắm tài vật, cầu nhiều
không ngưng, mở cửa tội
ác, chuyên làm việc ác, đọa trong đường ác. Lại nữa,
nghiệp lợi ích trong vòng sanh tử luân chuyển, không gì hơn bố thí, đời nay đời
sau thường được theo ý, các việc tiện lợi cho
thân, đều từ bố thí
mà được. Bố thí là con đường thiện, hay mở ra
ba vui: vui cõi trời, vui cõi người,
vui Niết-bàn. Vì cớ
sao? Vì người ưa bố thí,
tiếng tăm lan truyền, tám
phương tin ưa, không ai không ái kính; ở giữa
đại chúng, không có sợ
hãi, khi chết không hối hận. Người ấy tự nghó:
Ta đem tài vật gieo vào ruộng phước tốt, chắc chắn ta được cái vui cõi
người cõi trời và mở
cửa Niết-bàn. Vì cớ sao? Vì bố thí phá kiết sử xan
tham, thương nghó người
lãnh thọ; diệt trừ sân não, dứt tâm tật đố; cung kính người lãnh thọ thì trừ kiêu mạn; tâm quyết định bố thí,
lưới nghi tự phá, biết quả báo bố thí, thì trừ tà kiến và diệt vô minh. Các phiền não bị
phá như vậy, thì cửa
Niết-bàn được mở ra. Lại nữa,
không chỉ mở ra ba cái vui mà còn mở ra vô lượng
Phật đạo, chỗ của Thế
Tôn. Vì cớ sao? Vì sáu Ba-la-mật là Phật đạo, mà bố thí là cánh cửa đầu, các hạnh khác đều đi theo. Như vậy bố thí có
vô lượng công đức. Vì
nhân duyên ấy nên khiến chúng sinh an lập nơi
Bố thí Ba-la-mật, như trong
chương Bố thí trước đã nói.

An lập Trì giới Ba-la-mật: Bồ-tát ở trước chúng sinh tán thán
việc trì giới rằng:
chúng sinh các ngươi, nên học trì giới. Công đức của trì giới bứng khỏi ba đường ác và kiếp hạ tiện trong
loài người, khiến
được loài người loài
trời tôn quí cho đến được Phật đạo. Giới là căn bản của hết thảy
sự vui, ví như kho tàng lớn, xuất ra các trân bảo. Giới là
sự
bảo hộ lớn, hay diệt mọi
sợ hãi, ví như đại quân phá giặc. Giới làm
trang ng- hiêm, như đeo anh lạc. Giới là
thuyền lớn, hay đưa qua biển lớn
sanh
tử. Giới là xe lớn,
hay chở châu báu quí trọng đi đến thành Niết-bàn.
Giới là thuốc hay, hay phá bệnh
kiết sử. Giới là thiện tri thức, đời đời theo dõi không hề xa trái, khiến tâm an ổn; ví như đào giếng đã thấy bùn ướt, vui mừng
sung sướng, không còn
lo sợ. Giới hay thành tựu các hạnh lợi
ích, ví như cha mẹ nuôi
lớn các con. Giới là thang trí, hay đưa vào vô lậu.
Giới hay làm các kiết
sử
kinh sợ, ví như
sư tử, hay làm cho bầy thú
nhiếp phục. Giới là gốc
của hết thảy các đức, ách yếu của xuất gia.
Người tu tịnh giới, sở nguyện
được theo ý; ví như ngọc Như ý, mọi sự đều
được ứng theo niệm.
Như vậy nhiều cách tán thán công đức của giới, làm cho chúng
sanh hoan hỷ, phát tâm an
trú Trì giới Ba-la-mật.

An trú Nhẫn nhục Ba-la-mật: Bồ-tát ở trước chúng sinh, tán
thán nhẫn nhục rằng:
Nhẫn là sức mạnh của người xuất gia, hay dẹp các
ác, có thể hiện việc kỳ lạ giữa chúng. Nhẫn
nhục thủ hộ làm cho thí,
giới không bị hủy hoại.
Nhẫn là áo giáp lớn, các quân binh không gia
hại. Nhẫn là thuốc hay,
hay trừ ác độc. Nhẫn là khéo hơn, giữa đường
hiểm sanh tử, an ổn không lo. Nhẫn là kho tàng lớn, thí báu rất lớn cho
người thiện nghèo. Nhẫn
là thuyền lớn hay đưa qua khỏi sanh tử bờ này,
đạt đến Niết-bàn bờ
kia. Nhẫn là kính sáng hay làm sáng tỏ các đức, nếu người đến gia ác thì như leo dẫm núi vàng, càng làm phát ánh
sáng
của nó. Lợi khí để
cầu Phật đạo, độ chúng sinh nhẫn là tối diệu.
Hành giả nên nghó rằng: Nếu ta lấy
sân hận đáp lại kia thì là tự hại. Lại nghó ta đời trước có tội ấy mà không được như ý, chắc phải nên bồi
thường lại.
Nếu với người này
không nhẫn chịu, các người khác cũng hại ta, đều
không tránh được, cớ sao nổi giận? Lại nữa,
chúng sinh bị phiền não lôi kéo, gây các việc ác, không được tự tại; ví như người bị kẻ quỷ ám hại,
mà mắng nhiếc lương y, lương y lúc ấy chỉ lo trừ quỷ, mà không hiềm kẻ mắng. Hành giả cũng như
vậy, chúng sinh đưa ác
đến mình, không hiềm nó giận dữ, chỉ lo trừ kiết sử. Lại nữa,
người tu nhẫn, xem kẻ đến mạ nhục như cha mẹ xem
con nhỏ, khi nó mạ nhục
lại càng thương xót hơn, yêu nó sâu hơn.
Lại tự nghó rằng: người kia đưa ác đến ta, ấy là do nghiệp đã tạo
ra đời trước, nay phải
chịu; nếu lấy giận đáp trả, lại tạo thêm khổ về
sau, biết lúc nào giải thoát được! Nếu nay nhẫn nhục, thì vónh viễn lìa khổ.
Vì vậy không nên nổi giận. Vì các nhân duyên như vậy, nên chê
sân
giận, sanh từ bi, vào
“chúng sinh nhẫn” (gọi tắt là sanh nhẫn – N.D).

Vào sanh nhẫn rồi,
suy nghó mười phương chư
Phật thuyết pháp đều nói không có ngã, cũng không
ngã sở, chỉ do các pháp hòa hiệp
giả danh chúng sinh, như
máy chuyển động người gỗ, tuy động tác mà bên trong vô chủ; thân này cũng như vậy, chỉ có da thịt giữ nhau,
chuyển theo gió tâm, niệm
niệm sanh diệt vô thường, không tịch, không người làm, không
người mắng, cũng không người lãnh thọ; vì gốc ngọn rốt
ráo không, chỉ là điên
đảo hư dối, tâm phàm phu chấp trước. Suy nghó như
vậy rồi, thì không có tướng
chúng sinh. Không có tướng chúng
sanh
rồi, các pháp không
thuộc về đâu, chỉ do nhân duyên hòa hợp, không có tự tính. Như chúng
sanh hòa hợp, cưỡng gọi là
chúng sinh; pháp
cũng như vậy, tức được
vào “pháp nhẫn”. Được
sanh nhẫn, pháp nhẫn rồi nên
còn có thể được Vô
thượng chính đẳng chính giác, huống chi các lợi ích khác.

chúng sinh nghe
như vậy rồi, an trú trong Nhẫn Ba-la-mật.
An lập
Tinh tấn Ba-la-mật:
Bồ-tát dạy chúng
sanh rằng:
Ngươi chớ giải đãi. Nếu tinh
tấn thì các công đức lành đều được dễ dàng;
nếu giải đãi, thì thấy cây có lửa, còn không gây lên được, huống chi việc khác, vì vậy khuyên phải tinh tấn. Nếu người theo phương tiện tinh tấn thì
không nguyện gì
không thành. Phàm được pháp thù thắng gì, chẳng phải
không nhân duyên, mà đều
do tinh tấn phát sanh.
Tinh tấn có hai:
1.Hay chứa nhóm, phát sanh các thiện pháp,
2. Hay trừ các ác pháp. Lại có ba tướng: Muốn làm

Tinh tấn làm

Không ngưng nghỉ.

Lại có bốn tướng: Ác đã
sanh tinh tấn diệt trừ; ác chưa
sanh tinh tấn không
cho sanh; thiện chưa
sanh tinh tấn làm cho
phát sanh, thiện
đã sanh tinh tấn làm cho
tăng trưởng, như vậy gọi là tướng tinh tấn.
Tinh tấn nên có thể giúp thành hết thảy
thiện pháp; ví như lửa
được gió giúp, ngọn
mới cháy bừng. Lại như người dũng kiện ở thế gian,
có thể vượt núi qua
biển. Theo pháp tinh tấn, cho đến Phật đạo còn
được, huống chi việc khác.
chúng sinh nghe như vậy rồi, đều an lập
Tinh tấn Ba-la-mật.

Lại nữa, Bồ-tát thấy người chưa phát tâm Bồ-đề, tán thán pháp
Vô thượng chính đẳng
chính giác là pháp tối đệ nhất trong hết thảy
pháp, rất là tôn quí,
hay lợi ích tất cả, làm cho ngộ được thật tướng không
hư dối của các pháp, có
đại từ bi, đủ Nhất thiết trí, tướng thân kim sắc, đệ nhất vi diệu, ba mươi hai tướng, tám mươi vẻ đẹp tùy hình, vô
lượng ánh sáng, vô
lượng giới, định, tuệ,
giải thoát, giải thoát tri kiến, ba đạt
minh vô ngại, vô ngại
giải thoát đối với hết thảy pháp. Được như
vậy, thì rất là tối thượng giữa hết thảy
chúng sinh, đáng lãnh thọ
sự cúng dường của hết thảy thế gian. Nếu người chỉ chuyên tâm niệm Phật, còn được
vô lượng vô tận phước
đức, huống chi tinh tấn bố thí, trì giới, cúng
dường, hầu hạ, lễ bái…

Bồ-tát nói với chúng sinh rằng: Phật sự như vậy, ngươi nên phát tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác, siêng tu tinh tấn, thực
hành được pháp như
vậy, không khó. chúng sinh nghe rồi, liền phát tâm
Vô thượng chính đẳng
chính giác. Nhưng không thể chỉ phát tâm suông mà được, nên thực hành
Bố thí Ba-la-mật, tiếp thực hành Trì giới
Ba-la- mật, Nhẫn nhục
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, Bát-nhã Ba-la-mật.
Thực hành năm
Ba-la-mật ấy là
Tinh tấn Ba-la-mật. Nếu không phát tâm
Đại thừa, thì dạy tu
đạo Bích-chi Phật, nếu không tu Bích-chi Phật, thì
dạy tu đạo Thanh văn. Nếu
không tu đạo Thanh văn, thì dạy lìa sắc, tu
định vô sắc, tịch diệt an lạc. Nếu không tu định
vô sắc, thì dạy khiến lìa dục, hướng theo các thứ vui thiền định ở
cõi Sắc. Nếu không tu thiền, thì
dạy khiến tu mười thiện
nghiệp đạo, hưởng thụ thứ vui cõi người, cõi trời, chớ giải đãi, luống chẳng được gì, nghèo cùng hà tiện, chịu đủ cần
khổ, thật rất đáng lo!
Giải đãi là điều rất tệ ác, phá hoại đạo lành ích lợi đời này
đời sau.

chúng sinh nghe
rồi, nhóm các thiện pháp, siêng tu tính tấn.
An lập
Thiền Ba-la-mật: Bồ-tát ở trước chúng
sanh tán thán cái
vui thiền định thanh tịnh;
là cái vui bên trong, vui tự tại, vui lìa tội lỗi,
vui đời này đời sau,
vui các bậc thánh, vui của Phạm thiên vương, vui
thọ khắp thân, vui thâm hậu vi diệu.
chúng sinh các ngươi
sao cứ đắm
theo cái vui ngũ dục bất
tịnh, cùng thọ cái vui tội cấu đồng với súc sanh, mà bỏ cái vui vi diệu này.
Nếu ngươi bỏ cái vui nhỏ thì được cái vui lớn. Ngươi không thấy kẻ nông phu bỏ hạt giống nhỏ,
sau thu hoạch quả lớn, như người hiến cho vua vật nhỏ, mà được
thưởng lớn, như chút mồi nhỏ đầu lưỡi câu mà được cá to. Bỏ đi rất ít mà được rất nhiều. Người trí
cũng như vậy, hay bỏ cái
vui thế gian, được an lạc của thiền định thâm
sâu. Được cái vui này
rồi, trở lại xem cái vui ngũ dục, rất là bất tịnh,
như từ ngục ra khỏi, như bệnh được chữa lành,
không còn tìm thuốc.

Lại nữa, thiền định là cửa ban đầu của thật trí, làm cho trí
tuệ đứng lặng, có thể
soi chiếu các pháp; như đèn trong nhà kín, ánh
sáng
nó đắc dụng. Nếu tu
thiền định, thời Bốn tâm vô lượng,
Tám bội xả,
Tám thắng xứ, Năm thần
thông, Bốn biện tài… các công đức thậm thâm, đều
được đầy đủ, có thể
làm cho ngói đá biến thành ngọc Như ý, huống chi
các việc khác. Tùy ý
muốn làm, không điều chi không làm được. Vào
đất như nước, đi trên
nước như đất, tay cầm mặt trời mặt trăng, thân
không cháy, lạnh, hóa làm thân các cầm thú mà
không chịu chuyện cầm thú. Hoặc có khi biến thân đầy khắp hư không,
hoặc có khi thân như vi trần, hoặc nhẹ như lông hồng, hoặc nặng như núi Thái. Hoặc có khi lấy ngón
chân ấn
xuống đất, trời đất rung động mạnh như rung cỏ lá. Năng lực thần thông biến hóa như vậy, đều từ thiền định mà có được.
chúng sinh nghe rồi, an lập nơi Thiền Ba-la-mật.

An lập Bát-nhã Ba-la-mật: Bồ-tát dạy chúng sinh nên học trí tuệ. Trí tuệ là
sáng suốt, thứ nhất gọi là mắt tuệ. Nếu không mắt tuệ, tuy có mắt thịt vẫn là đui. Tuy có mắt mà không khác
súc sanh. Nếu có trí tuệ, tự phân biệt được tốt xấu, không theo lời
người khác; nếu không trí
tuệ, theo người dắt đông
dắt tây; như trâu, lạc đà bị xâu mũi đi theo
người. Trí tuệ trên hết
thảy pháp hữu vi, được bậc thánh nhân thương yêu, vì hay phá pháp hữu vi. Như trong
Kinh nói: Trong các thứ báu, trí tuệ
báu hơn hết. Trong hết thảy đồ
sắc bén, đao trí tuệ
sắc bén hơn hết. Ở
đảnh núi trí tuệ, không
còn lo sợ, xem các chúng sinh khổ não, đều thấy
tất cả. Lưỡi dao trí
tuệ hay cắt đứt sợi xích phiền não sanh tử vô thỉ.
Năng lực trí tuệ còn
làm cho đầy đủ sáu Ba-la-mật, được vô lượng
Phật đạo không thể nghó bàn, thành
Nhất thiết trí, huống chi
Thanh văn, Bích-chi Phật và các việc
tốt thế gian. Trí tuệ ấy tăng trưởng thanh tịnh
không thể bị trở hoại,
ấy gọi là Ba-la-mật. chúng sinh nghe rồi, an trú
trong Bát-nhã Ba-la-mật.

Lại nữa, Bồ-tát hoặc có khi không dùng miệng dạy; hoặc hiện
thần thông, ánh sáng,
làm cho chúng sinh an trú trong sáu Ba-la-mật;
hoặc hiện các cảnh duyên
khác, cho đến trong mộng, làm nhân duyên
khiến chúng sinh giác ngộ
mà an trú trong sáu Ba-la-mật.

Thế nên Kinh nói: muốn làm cho chúng sinh an trú trong sáu
Ba- la-mật, hãy học
Bát-nhã Ba-la-mật. KINH:
Muốn gieo một thiện
căn nơi phước điền Phật, cho đến
khi chứng đắc Vô thượng
chính đẳng chính giác mà không cùng tận,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN.
Thiện căn: Ba thiện căn là thiện căn
không tham, thiện
căn không giận, thiện căn không
ngu si. Hết thảy pháp lành đều từ ba thiện căn phát
sanh và
tăng trưởng; như cây thuốc, cây cỏ, nhờ có gốc mà
được sanh thành, tăng
trưởng, vì vậy gọi là các thiện căn.
Nay nói thiện căn là, đồ cúng dường làm nhân duyên cho
thiện căn là hoa hương,
đèn sáng, và pháp cúng dường là trì giới, tụng
kinh… Đây là trong nhân
nói quả. Vì sao? Vì hoa hương không nhất định, khi lấy thiện căn hoa hương
cúng dường, gọi là thiện căn. Bố thí chẳng
phải là phước, bố thí
chỉ phá xan tham, mở cửa thiện pháp. Thiện căn gọi
là phước; như kim dẫn chỉ may áo, may chẳng phải là kim.

Một là hoặc hoa, hoặc hương, hoặc đèn sáng, hoặc lễ kính, hoặc
tụng kinh, hoặc trì giới, hoặc
thiền định, hoặc trí tuệ… mỗi mỗi
cúng dường, và pháp
cúng dường, gieo vào phước điền Phật.

Phước điền Phật: Mười phương ba đời chư Phật, hoặc Phật ở
đời, hoặc hình tượng,
hoặc xá lợi, hoặc chỉ niệm Phật.

Gieo là chuyên tâm bám chắc.

Hỏi: Kinh nói
các thứ phước điền, cớ sao chỉ nói gieo vào
phước điền Phật?

Đáp: Tuy có
các thứ phước điền, phước điền Phật hơn hết, vì đầy đủ vô lượng Phật pháp như
Mười lực, Bốn vô úy, Mười tám
pháp không chung. Vì vậy chỉ nói gieo vào
Phật phước điền. Pháp bảo tuy là thầy
của Phật, nhưng nếu Phật
không thuyết, thì pháp thành vô dụng; như tuy
có thuốc hay, nếu không có lương y, thì thuốc thành vô dụng.
Vì vậy, Pháp bảo tuy trên, mà
trước phải nói đến Phật bảo, huống chi Tăng bảo.

Lại nữa, phước điền Phật, có thể thu được vô lượng quả báo, ngoài ra các
phước khác, tuy nói vô lượng mà có kém thua, vì vậy phước
điền Phật là bậc nhất.

Không tận: Chư Phật thành tựu công đức vô tận, nên gieo vào
phước điền Phật, phước
cũng không cùng tận.

Lại nữa, công đức của
Phật vô lượng, vô biên,
vô số, vô đẳng,
nên người gieo phước,
được phước cũng không cùng tận. Lại nữa,
lúc Phật còn làm Bồ-tát, duyên hết thảy chúng sinh,
như chúng sinh vô lượng
vô biên, thì phước cũng không cùng tận.

Lại nữa, phước điền
Phật thanh tịnh, nhổ
sạch cỏ uế phiền não tham ái… Tịnh giới là đất bằng, Đại từ bi là tươi tốt, trừ đất muối tà ác,
Ba mươi bảy đạo phẩm
làm ngòi cảng, Mười lực, Bốn vô úy, Bốn vô ngại trí… làm
tường vách, hay xuất
sanh quả báo
Niết-bàn của ba thừa.
Gieo giống vào ruộng vô
thượng vô tỷ ấy, được phước vô tận.

Hỏi: Hết thảy pháp hữu vi là tướng vô thường, đều trở
về tận diệt, phước từ nhân duyên sanh làm sao
được bất tận? Đáp:
Cũng không nói thường bất tận.
Tự nói: cho đến khi chứng
đắc Phật, ở trung gian bất tận.

Lại nữa, hết thảy pháp hữu vi, tuy niệm niệm
sanh diệt,
nhưng tương tục
không đoạn, quả báo không mất, nên nói là bất tận, ví như đốt đèn tuy ngọn lửa
sanh diệt mà không gọi là diệt, khi dầu hết tim lụn,
mới gọi là diệt. Phước
điền cũng như vậy, do thâm tâm gieo vào ruộng
tốt, cho đến khi pháp tận
mà phước điền cũng không tận.

Lại nữa, Bồ-tát biết thật tướng các pháp như
Niết-bàn bất tận. Phước đức đưa
vào thật tướng các pháp, nên cũng bất tận.

Hỏi: Nếu như
vậy, Niết-bàn bất tận, phước đức đúng lẽ cũng
phải thường bất tận,
cớ sao nói cho đến khi thành Phật, ở khoảng trung
gian bất tận? Đáp: Phước ấy do lực trí tuệ làm cho công đức ấy như
Niết-bàn rốt ráo không, bất
sanh bất diệt; vì vậy nên ví
như Niết-bàn, chứ chẳng
phải Niết-bàn. Nếu là
Niết-bàn thì không thể làm ví dụ. Nếu là Niết-bàn
cớ sao quả báo thành Phật mà phước không tận. Ví như ba cửa giải
thoát là không, vô tướng, vô tác; như tướng rốt ráo “ không”
giải thoát, là
không giải thoát môn, thì
quán thế gian cũng là rốt ráo không; như tướng
vô tướng giải thoát,
là vô tướng giải thoát môn, thì quán thế gian cũng là tướng vô tướng; như tướng vô tác
giải thoát, là vô tác giải thoát môn,
thì quán thế gian cũng là tướng vô tác.

Vì vậy nên nói: Muốn gieo một thiện căn nơi phước điền Phật cho đến khi chứng đắc Vô thượng
chính đẳng
chính giác mà phước
ấy không tận, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật.

-----------------o0o------------------

<詞>GIẢI THÍCH CHƯ PHẬT XƯNG TÁN TÊN BỒ TÁT</詞>

KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát muốn được
mười phương chư Phật
xưng tán tên mình, nên học Bát-nhã Ba-la-mật.
LUẬN. Hỏi:
Bồ-tát nếu quán các pháp rốt ráo không, bên
trong không
có ta, tôi, đã phá kiêu mạn, cớ
sao còn muốn được chư
Phật xưng tán tên mình? Lại,
Bồ-tát theo pháp phải cúng dường chư Phật, cớ
sao ngược lại cầu chư
Phật cúng dường mình?
Đáp: Phật
pháp có hai môn:
1. Môn đệ nhất nghĩa.
2. Môn thế tục pháp. Theo môn thế tục nên muốn được chư Phật tán thán. Tuy được chư Phật tán thán mà không thấy ta, tôi, không chấp thủ tướng chúng
sanh, vì theo giả danh của
thế gian nên nói. Ông hỏi: “Cớ sao ngượcû lại
cầu Phật cúng dường
mình”, như phẩm sau nói Phật tán thán: Bồ-tát được bất thối chuyển đối với Vô thượng
chính đẳng
chính giác. Nay Bồ-tát ấy muốn được
biết chắc chắn mình đã được bất thối chuyển chăng,
vì vậy cầu Phật tán
thán, chứ chẳng phải cầu cúng dường.

Lại nữa, các người, các chúng
sanh khác bị tham dục,
sân nhuế, ngu
si che tâm, nên không thể như thật tán thán.
Vì sao? Vì nếu có thiên
về ái thì không thấy thật lỗi, chỉ thấy công đức; nếu có thiên về giận thì chỉ thấy lỗi không thấy công đức; nếu ngu
si nhiều thì không thể như thật thấy tốt xấu.
Chư Thiên và người đời tuy có trí tuệ, ba độc có
mỏng, cũng không thể như
thật tán thán vì còn sai lầm, vì không có nhất
thế trí, và kiết sử
chưa hết. Thanh văn, Bích-chi Phật, ba độc tuy hết,
cũng không thể như thật
tán thán, vì còn tập khí sót lại chưa hết, vả lại vì trí tuệ không đầy đủ. Chỉ một mình Phật cả ba độc và tập khí hết vónh
viễn, thành tựu nhất
thế trí, nên có thể như thật tán thán không thêm không bớt.
Vì vậy, hành giả muốn được chư
Phật tán thán, để biết thực đức
của mình, nên không cầu
người khác tán thán. Hỏi:
Chư Phật ra khỏi ba cõi, không nhiễm trước thế gian, không có ngã và
ngã sở, xem ngoại đạo, ác nhân,
đại Bồ-tát, A-la-hán, bình
đẳng không sai khác, cớ
sao chỉ tán thán Bồ-tát?
Đáp: Phật
tuy không có ta, tôi, không có ghét thương, đối hết thảy pháp tâm không
nhiễm trước, thương xót
chúng sinh, vì lấy tâm
Đại từ bi dẫn dắt hết
thảy, nên phân biệt người lành mà có sự tán thán.
Và cũng muốn phá hoại
sở nguyện của ác ma, vì Phật tán thán nên vô
lượng chúng
sanh ưa
thích Bồ-tát, mà cung kính
cúng dường,
sau đều
được thành tựu Phật
đạo; vì vậy nên chư Phật tán thán Bồ-tát.

Hỏi: Tán thán như thế nào? Đáp:
Như Phật thuyết pháp ở giữa đại chúng, Ngài muốn
khiến chúng sinh vào pháp
thậm thâm, nên tán thán Bồ-tát, như tán thán
Bồ- tát Tát-đà-ba-luân
(Sadàpralàpa - Bồ-tát Thường-đề). Lại nữa,
Phật tán thán Bồ-tát rằng: “Bồ-tát ấy hay quán các pháp rốt ráo không, cũng có tâm Đại từ bi đối với
chúng sinh, hay thực
hành sanh nhẫn, cũng không thấy tướng
chúng sinh; tuy thực hành pháp nhẫn, mà không
sanh chấp trước đối hết thảy pháp, tuy xét việc kiếp trước mà không rơi vào tà kiến, tuy xem thấy chúng
sanh vào Vô dư
Niết-bàn mà không rơi vào biên kiến; tuy biết
Niết-bàn là Vô thượng thật pháp,
cũng không khởi thiện
nghiệp về thân, khẩu, ý; tuy đi trong sanh tử mà
tâm vui Niết-bàn; tuy trụ ba cửa
giải thoát, hướng nhìn
Niết-bàn cũng
không dứt bản nguyện và
thiện hành. Các công đức kỳ đặc như vậy rất là khó có”.

Lại nữa, nếu
Bồ-tát chưa được
Vô sanh nhẫn, chưa được
Năm thần thông, ngay nơi
nhục thân sanh tử, có tâm Đại từ bi, hay vì chúng sinh, nên có thể thí cho tất cả những gì trong ngoài đáng quý đáng
tiếc. Ngoài là vợ con
yêu quý, năm dục thượng diệu, ngọc Như ý, diệu
bảo tối thượng, quốc
độ an ổn… ; trong là thân thể, da thịt, xương máu, đầu, mắt,
tủy não, tai, mũi, chân, tay… Bố thí như vậy rất là khó có, cho
nên chư Phật tán thán
đức ấy. Nếu Bồ-tát đã vào pháp vị, được thần
thông, mà thực hành khổ
hạnh thì không là khó. Nhưng vì Bồ-tát ấy còn
sanh thân, mắt thịt, mà
chí nguyện rộng lớn, có tâm Đại Bi, ưa vui Phật
đạo, làm việc như vậy, rất là hy hữu. Lại nữa,
nếu Bồ-tát trì giới thanh tịnh đầy đủ, không phân biệt
trì giới, phá giới; đối
hết thảy pháp rốt ráo bất sanh, thường nhẫn “không pháp”; tinh tấn không thối
không nghỉ, không đắm
không chán, tinh
tấn và giải đãi một
tướng không khác, vô lượng vô biên vô số kiếp,
siêng tu tinh tấn; đều
muốn lãnh thọ thực hành thiền định thậm thâm,
không nương dựa, định và loạn
không khác, không rời khỏi định mà có thể biến hóa thân vô lượng, cùng khắp
mười phương, thuyết pháp độ người;
thực hành trí tuệ sâu
xa, quán hết thảy không sanh không diệt, chẳng
phải không sanh chẳng phải
không diệt, cũng chẳng phải không sanh cũng chẳng phải
không diệt, chẳng chẳng phải không
sanh chẳng chẳng
phải không diệt; vượt
qua các ngôn ngữ, chỗ tâm đi dứt bặt, không thể hoại không thể phá, không thể thọ nhận, không thể
chấp trước, chỗ chư thánh đi
sạch
như Niết-bàn, cũng không chấp trước
sự quán
sát ấy; ý
cũng không mất, hay lấy
trí tuệ tự làm lợi ích. Các Bồ-tát như vậy được
chư Phật tán thán. Lại nữa,
Bồ-tát chưa được thọ ký, chưa được vô sanh pháp
nhẫn, sanh ra không gặp
Phật, không được thấy hiền thánh, do chính tư duy nên hay quán thật tướng các pháp. Tuy quán
thật tướng, tâm cũng
không dính mắc. Bồ-tát
như vậy, được mười phương chư Phật đều tán thán.

Lại nữa, Bồ-tát nghe Phật pháp thậm thâm vô lượng vô biên
không thể nghó bàn, tuy
tự chưa chứng được, trí tuệ chưa kịp, mà có thể
định tâm tin vui, không
sanh nghi ngờ hối hận, nếu ma giả làm Phật đi đến ngụy nói ý nó, tâm cũng không thêm bớt,
Bồ-tát như vậy, được
chư Phật tán thán.

Lại nữa, có các Bồ-tát phát tâm cùng trong một lúc, trong đó có
vị mau thành Phật, thì
Phật tán thán, vì có sức tinh tấn lớn. Như đức
Phật Thích-ca Mâu-ni, cùng
các Bồ-tát Di-lặc… đồng thời phát tâm, mà
đức Phật Thích-ca Mâu-ni
do sức tinh tấn nên vượt qua chín kiếp. Lại nữa,
hoặc có Bồ-tát đầy đủ Bồ-tát sự, là Mười
địa, Sáu Ba-la- mật,
Mười lực, Bốn vô
sở úy, Bốn vô ngại trí, Mười tám pháp
không chung, và vô lượng
Phật pháp thanh tịnh, nhưng vì rộng độ chúng
sanh nên ở lâu trong
sanh tử, không thủ chứng Vô thượng
chính đẳng chính giác,
Bồ-tát như vậy, chư
Phật tán thán, đó là ai?
Là như Văn-thù-sư-lợi,

Tỳ-ma-la-cật (Duy-ma-cật),
Quán Thế Âm, Đại
Thế Chí, Biến Cát Bồ- tát… là thượng thủ của
các Bồ-tát, đã ra khỏi ba cõi, biến hóa vô
số thân, vào trong
sanh tử, giáo hóa
chúng sinh. Các việc hy hữu như vậy, đều
từ Bát-nhã Ba-la-mật
thậm thâm sanh ra.
Vì vậy nên nói: muốn được chư Phật tán thán tên mình, nên
học Bát-nhã Ba-la-mật. KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn một lần khởi ý là đến được mười phương thế giới
số như hằng
hà sa, nên
học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Bồ-tát được năng lực thần thông biến hóa làm mười
phương hằng hà sa thân
một lúc đi đến mười phương hằng hà sa thế giới. Hỏi:
Như Kinh nói: “Trong khoảng búng ngón tay có
sáu
mươi niệm”. Nếu trong
một niệm đi đến hằng hà sa thế giới ở một
phương, còn không thể tin được, huống gì đi đến hằng hà
sa thế giới ở
mười phương, thời gian
ít mà chỗ đi đến nhiều?

Đáp: Kinh nói: “Năm việc không thể nghó bàn, đó là chúng
sanh nhiều ít, nghiệp quả
báo, năng lực người tọa thiền, năng lực các
rồng, năng lực chư
Phật”. Trong năm việc không thể nghó bàn ấy, năng
lực Phật là không thể
nghó bàn nhất. Bồ-tát vào thiền định phát sanh thần thông không thể nghó bàn, nên trong một niệm đến được thế giới chư Phật trong
mười phương. Như nói trong bốn loại
thần thông, chỉ
Phật và Bồ-tát có thần thông nhanh chóng đi khắp như ý muốn, như con của
chim Kim si, mới từ vỏ
trứng ra, mà đi từ một núi Tu-di đến một núi
Tu-di; các Bồ-tát cũng
như vậy, nhờ lực vô sanh nhẫn, phá vỏ trứng vô
minh phiền não, tức thì
trong một niệm hóa ra vô lượng thân, khắp đến mười phương. Lại nữa,
Bồ-tát đã tiêu diệt hết tội chướng trong vô lượng đời, nhờ lực trí tuệ nên chuyển được hết thảy pháp; nhỏ chuyển làm lớn,
lớn chuyển làm nhỏ; lấy ngàn vạn vô lượng kiếp làm một ngày, lại lấy
một ngày làm ngàn vạn
kiếp. Bồ-tát ấy, là chủ thế gian, ưa muốn tự tại, thì có nguyện gì mà không
thành được.
Như kinh Tỳ-ma-la-cật nói:
Lấy bảy đêm làm một
kiếp sống. Do nhân duyên ấy
Bồ-tát nương lực thần
thông, có thể nhanh chóng
vượt qua mười phương thế giới. Hỏi: Trong năm việc không thể nghó bàn nói trước đó không có
Bồ- tát, sao nay nói
Bồ-tát không thể nghó bàn?
Đáp: Hoặc
có khi trong nhân nói quả, như nói ngày ăn trăm
lượng vàng. Vàng không
thể ăn, nhân vàng mà được ăn, nên nói ăn vàng, ấy là trong nhân nói quả. Hoặc có khi trong quả nói nhân, như thấy bức vẽ
đẹp nói là khéo tay, ấy là thấy trong quả nói nhân.
Các Bồ-tát cũng
như vậy, Bồ-tát là
nhân, Phật là quả; nếu nói Phật lực không thể nghó
bàn nên biết là đã nói Bồ-tát.

Vì vậy nên nói: Muốn một lần khởi ý, đã đến được mười
phương hằng hà sa thế
giới, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn phát ra một âm khiến cho mười phương hằng hà
sa thế giới đều
nghe tiếng,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Bồ-tát được sáu
thần thông, tăng trưởng tướng phạm âm, vượt qua ba ngàn đại thiên thế giới, đến mười phương hằng hà
sa thế giới.

Hỏi: Nếu như
vậy, thì có khác gì với âm thanh của Phật? Đáp: Âm thanh của Bồ-tát có
số hạn trong hằng hà
sa thế giới, còn âm thanh Phật đi xa không có
hạn số. Như trong kinh Mật
Tích nói: Mục-liên muốn thử âm thanh của Phật, đi đến tận
phương Tây, vẫn
nghe âm thanh Phật, như đối trước mặt.

Hỏi: Nếu như
vậy, thì Phật thường ở tại quốc độ, xóm làng,
thuyết pháp giáo hóa, nhưng
sao người ở trong
cõi Diêm-phù-đề, không đến bên Phật thì không nghe được.
Sao biết thế? Vì có nhiều người từ phương
xa đi đến muốn nghe Phật thuyết pháp.
Đáp: Âm
thanh Phật có hai thứ:

Âm thanh mật.

Âm thanh không mật.

Âm thanh mật
trước đã nói, âm thanh không mật, thì đến bên
Phật mới nghe. Cũng có hai hạng đệ tử:

Xuất thế Thánh nhân.

Thế gian phàm phu.

Xuất thế Thánh nhân như Mục-kiền-liên… nghe được âm thanh
vi mật; còn người phàm
phu thì theo đến chỗ gần mới nghe.

Lại nữa, chư
Bồ-tát được vào chính vị, lìa thân sanh tử, được chân thân pháp tính, thấy được vô lượng thân Phật mười phương và ánh
sáng chiếu khắp, cũng nghe được
sáu mươi thứ âm thanh cực xa vô lượng
của chư Phật. Các đại
Bồ-tát tuy chưa đầy đủ âm thanh như vậy, nhưng
đối âm thanh của Phật
cũng được một phần.

Âm thanh của
Phật Bồ-tát có ba thứ:

Do đời trước gieo âm thanh lành nên trong cổ họng có được tứ đại vi diệu,
phát ra các thứ âm thanh diệu hảo xa gần một dặm, hai dặm, ba dặm, mười dặm, trăm ngàn dặm, cho đến âm thanh lan khắp ba ngàn

đại thiên thế giới.

Là do lực thần thông mà tứ đại trong cổ họng phát ra tiếng lan
khắp ba ngàn đại thiên thế giới, và mười phương
hằng hà sa thế giới.

Là âm thanh Phật thường lan khắp mười phương hư không.
Hỏi: Nếu âm thanh
Phật thường lan khắp,
sao nay chúng
sanh
không được thường nghe?
Đáp: Chúng
sanh vô lượng kiếp lại đây, vì nghiệp đã gây che lấp, nên không được nghe, ví như
sấm chớp giông bão, mà người điếc
không nghe, tiếng sấm
không giảm. Phật cũng như vậy, thường vì chúng
sanh thuyết pháp, như rồng rung tiếng
sấm lớn, mà chúng
sanh vì tội nghiệp, tự không nghe được. Như nay người tinh tấn trì giới, trong lúc
niệm Phật tam-muội, tâm đắc định, không bị tội
chướng ngại, thì liền
được thấy Phật, nghe
Phật thuyết pháp, âm thanh rõ ràng.
Bồ-tát đối với ba thứ
âm thanh ấy, muốn được
hai thứ, hai thứ âm thanh ấy rất khó, hy hữu,
còn như âm thanh của
nghiệp quả thì tự nhiên có được.

Vì vậy nên nói: Bồ-tát ma-ha-tát muốn dùng một âm thanh
khiến cho mười phương
hằng hà sa thế giới nghe tiếng, nên học Bát-nhã Ba- la-mật. KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn làm
cho thế giới chư Phật
không dứt, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN. Phật thế giới không dứt là
Bồ-tát làm cho mỗi nước kế
tiếp nhau đều khiến chúng
sanh phát tâm làm Phật.

Hỏi: Nói kế tiếp nhau là mỗi nước trước sau kế tiếp, hay là
mười phương thế giới kế tiếp? Nếu mỗi một nước kế tiếp nhau, thì tâm đại
bi là trùm khắp hết thảy
chúng sinh, cớ sao không trùm đến nước khác? Còn nếu mười phương thế giới kế tiếp nhau, thì các
Phật Bồ-tát khác
có lợi ích gì? Đáp:
Tâm nguyện
Bồ-tát muốn khiến hết thảy thế giới
đều làm Phật, đại tâm rộng xa, không bị giới hạn, lấy tâm chứa nhóm các trí tuệ, và vô lượng phước đức thần thông lực, lại tùy chúng
sanh gieo
nhân duyên làm Phật,
Bồ-tát đều khiến làm. Nếu hết thảy thế giới đều gieo nhân duyên làm Phật, thì các Phật,
Bồ-tát khác chẳng phải có ích.
Nhưng việc ấy không đúng.

Lại, mười phương thế giới vô lượng vô biên, không lẽ một
Bồ-tát được biến khắp hết các thế giới, khiến
Phật chủng không dứt, mà các
Bồ- tát khác tùy theo
nhân duyên đều có phần trong đó. Vì tâm Đại Bi rộng lớn nên nguyện cũng vô lượng, tâm lợi ích không có giới hạn.
Chủng loại chúng
sanh vô lượng, nên chẳng phải một Phật một Bồ-tát có thể độ hết được.

Hỏi: Nếu việc không xứng tâm, cớ gì lại phát nguyện? Đáp: Vì muốn khiến tâm nguyện rộng lớn
thanh tịnh, như
tu Từ tam-muội, tuy không thể khiến chúng
sanh lìa khổ, chỉ tự muốn làm cho tâm rộng lớn
thanh tịnh, thành tựu nguyện lợi ích, như lực của chư
Phật, đại Bồ-tát, đều có thể độ thoát hết thảy, nhưng chúng
sanh phước
duyên chưa nhóm, chưa có trí tuệ, nhân duyên chưa tụ hội, nên không được độ, như nước biển cả, hết thảy chúng
sanh lấy dùng, mà nước không
khô kiệt, chỉ vì chúng
sanh không thể được dùng; như chúng sinh ngạ quỉ, do tội mình, nên không được thấy nước, giả
sử được thấy, nước
liền khô kiệt, hoặc biến thành nước
đồng sôi, hoặc thành máu mủ. Phật cũng
như vậy, có Đại từ bi
trí tuệ vô lượng vô biên, có thể làm đầy đủ cho
chúng sinh, nhưng chúng sinh
vì tội nghiệp, nên không gặp Phật, giả sử
được gặp Phật, thì
cũng giống như người khác, hoặc sanh sân nhuế, hoặc nổi lên phỉ báng. Vì nhân duyên ấy nên không thấy được oai tướng thần
lực của Phật; tuy được
gặp Phật mà không có lợi ích.

Lại nữa, hai
nhân hai duyên phát sanh chính kiến, đó là nội
nhân ngoại duyên. Phật là nhân duyên bên ngoài đầy đủ, có ba mươi
hai tướng tốt, tám mươi vẻ đẹp tùy hình, vô lượng ánh
sáng trang
nghiêm Phật, các thứ thần lực, các thứ âm thanh, tùy ý
thuyết pháp, dứt mọi nghi lầm.
Chỉ vì chúng
sanh nhân duyên bên trong không đầy đủ, trước không
gieo thiện căn thấy Phật,
không tin kính, không tinh tấn trì giới, độn căn
sâu dày, đắm vào cái
vui thế gian, vì vậy nên không có lợi ích, chứ
không phải lỗi tại Phật.
Phật hóa độ chúng sinh, thần khí lợi dụng, thảy
đều đầy đủ; ví như mặt trời mọc, có mắt thì thấy, mắt mù
không thấy, giả
sử có mắt mà không có mặt trời, thì không thấy chi, thế nên mặt trời
không có lỗi; Phật cũng như vậy.

Hỏi: Thế nào
là nhân duyên khiến Phật thế giới không dứt?

Đáp: Bồ-tát
đối với chúng sinh, dùng các cách tán thán Phật đạo, khiến chúng
sanh phát tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác, dần dần hành sáu
Ba-la-mật, rồi sau mỗi mỗi làm Phật ở các thế giới.
Nếu nơi mỗi nước kế tiếp làm Phật, hoặc ở nước khác tự làm Phật, ấy gọi
là không dứt nước Phật. Lại nữa,
Bồ-tát chóng nhóm trí tuệ đầy đủ, làm Phật độ vô
lượng chúng sinh, khi sắp
vào Niết-bàn, thọ ký Bồ-tát rằng: Sau khi Ta diệt độ, ngươi kế tiếp làm Phật, triển chuyển đều như vậy, khiến không
đoạn tuyệt. Nếu Phật
không thọ ký Bồ-tát thì Phật quốc bị đoạn, ví như
vua lập thái tử, triển
chuyển như vậy, quốc độ không dứt. Hỏi:
Cớ sao quí trọng thế giới có Phật, mà khinh chê quốc độ
không có Phật? Đáp: Việc ấy không nên hỏi. Phật là vị chủ trang nghiêm
mười phương thế giới,
huống chi một quốc độ. Nếu lìa quốc độ có Phật,
tuy hưởng cái vui cõi
người cõi trời, mà không biết là do ơn Phật gây
nên, thì không khác gì
súc sanh. Nếu các đức Phật không ra đời, thì
không có con đường đến
tam thừa Niết-bàn, thường bị nhốt trong ngục ba cõi,
vónh viễn không ngày ra khỏi. Nếu đời có Phật, thì
chúng sinh được ra khỏi lao ngục ba cõi; ví như giữa hai quốc độ, một nơi không có mặt
trời, trong đó chúng
sanh từ tối tăm
sanh ra, từ tối tăm chết đi. Nếu lúc
có Phật ra đời, thì có
ánh sáng dần soi, mỗi mỗi trông thấy nhau, cho đến thấy các chúng
sanh được ánh mặt trời mặt trăng chiếu đến mà biết kia là đại phước, còn chúng ta có tội.
Như vậy, hoặc có khi Phật lấy ánh
sáng chiếu khắp các Phật
quốc, chúng sinh ở nước không có Phật, thấy
ánh sáng của Phật chiếu
đến, thì rất hoan hỷ, nghó rằng: “Chúng ta đây
tối tăm, còn nơi kia sáng sủa”.

Lại nữa, quốc độ có Phật, thì chúng
sanh biết có tội phước, có người thọ Tam quy
Ngũ giới, Bát quan trai giới và xuất gia năm chúng, có các thứ thiện pháp như
thiền định, trí tuệ
sâu xa, có bốn
quả Sa-môn, hữu
dư Niết-bàn… vì nhân duyên ấy nên Phật quốc là quí. Hoặc như chúng
sanh ở quốc độ có Phật, tuy không thấy Phật, mà gặp được
Kinh pháp, tu
thiện trì giới, bố thí, lễ kính… gieo nhân
duyên Niết-bàn, cho đến
súc
sanh cũng có thể gieo nhân duyên phước đức. Nếu quốc độ không có Phật,
thí cho đến trời người,
cũng không thể làm thiện.

Vì vậy, nên Bồ-tát phát nguyện muốn khiến Phật quốc không dứt.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 31</卷>

4
8.GIẢI THÍCH MƯỜI TÁM KHÔNG KINH: Lại nữa, này Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn trụ nội không, ngoại không, nội
ngoại không,
không không, đại không, đệ
nhất nghĩa không, hữu vi
không, vô vi không, tất cánh không, vô thỉ
không, tán không,
tính không, tự
tướng không, chư
pháp không, bất khả
đắc không, vô pháp
không, hữu pháp không, vô pháp hữu pháp không,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

<詞>LUẬN.</詞>

Nội không: Nội pháp, nội
pháp không. Nội pháp là
sáu
pháp nhập, mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý bên trong.
Mắt không, là vô ngã, vô ngã
sở, không có pháp mắt. Tai, mũi, lưỡi, thân, ý cũng như vậy.

Ngoại không:
Ngoại pháp, ngoại
pháp không.
Ngoại pháp là
sáu
nhập sắc, tiếng, mùi, vị, xúc, pháp bên ngoài. Sắc
không, là vô ngã, vô
ngã sở, không có pháp sắc. Tiếng, mùi, vị, xúc,
pháp cũng như vậy.

Nội ngoại không:
Nội ngoại pháp, nội ngoại pháp không.
Nội ngoại pháp là mười hai nhập trong ngoài. Trong mười
hai nhập, là vô
ngã, vô ngã sở, không có pháp trong ngoài.

Hỏi: Vì các pháp vô lượng, nên cái không tùy theo pháp cũng vô lượng, cớ
sao chỉ nói mười tám? Nếu lược nói thì nên nói một không,
là hết thảy pháp không.
Nếu nói rộng thì tùy mỗi mỗi pháp không, là
mắt không, sắc không…
rất nhiều, cớ gì chỉ nói mười tám không? Đáp: Nếu lược nói thì việc
không khắp, nếu nói rộng thì việc
phồn tạp; ví như thuốc
chữa mắt, ít thì bệnh không lành, nhiều thì làm
tăng bệnh. Theo bệnh cho
thuốc, không được tăng giảm thì bệnh được
lành. Không cũng như vậy, nếu Phật chỉ nói một không, thì không thể phá
hết tà kiến và phiền
não, còn nếu tùy theo mỗi tà kiến mà rộng nói không,
thì quá
nhiều không, người ta
sẽ ưa đắm
tướng không, bị đọa vào tà
kiến đoạn diệt. Nói
mười tám không, vừa được trung bình.

Lại nữa, hoặc nói mười, hoặc nói mười lăm, đều có nghi hoặc, và
đó không phải là câu đáng hỏi.

Lại nữa, pháp thiện ác, đều có
số nhất định, hoặc
Bốn niệm xứ, hoặc Bốn chính cần, Ba mươi bảy phẩm,
Mười lực, Bốn vô
sở úy, Bốn vô
ngại trí, Mười tám pháp
không chung, Năm uẩn, Mười hai nhập, Mười
tám giới, Mười hai nhân
duyên, Ba độc, Ba kiết, Bốn lưu, Năm triền
cái… các pháp đều có
số nhất định. Để phá chấp trước đối với mười tám
loại pháp nên nói Mười tám không.

Hỏi: Bát-nhã
Ba-la-mật không, với mười tám pháp không, là
khác hay là một? Nếu
khác, vậy lìa mười tám không, thì thế nào là
Bát-nhã không? Lại như
Phật dạy: Thế nào là
Bát-nhã Ba-la-mật? Đó là
sắc không; thọ, tưởng,
hành, thức không; cho đến hết thảy chủng trí không. Nếu không khác thì cớ
sao nói muốn trụ mười tám không, nên học
Bát- nhã Ba-la-mật? Đáp: Có nhân duyên nói khác, có nhân duyên nói một. Khác là
Bát- nhã Ba-la-mật là
thật tướng các pháp, dứt tất cả pháp quán, còn mười tám không thì chính là mười tám cách quán, khiến các
pháp không.
Bồ- tát học thật tướng các pháp ấy, có thể làm phát
sanh mười tám không,
ấy là khác. Một là
mười tám không là không, không có tướng gì,
Bát-nhã Ba-la-mật cũng
là không, không có tướng gì. Mười tám không là lìa bỏ tướng,
Bát-nhã Ba-la-mật cũng là lìa bỏ tướng hết thảy pháp.
Mười tám không không trước
tướng, Bát-nhã Ba-la-mật cũng không trước tướng. Vì vậy nên học
Bát-nhã Ba-la-mật thì chính là học mười tám
không, không khác.

Bát-nhã Ba-la-mật có hai phần: nhỏ và lớn. Muốn được lớn,
trước nên học môn
phương tiện nhỏ; muốn được trí tuệ lớn, thì nên học
Mười tám không. Trụ
vào môn phương tiện tiểu trí tuệ ấy, có thể được Mười tám không.
Thế nào là môn phương tiện? Đó là đọc tụng, ghi nhớ đúng,
tư duy đúng, tu hành đúng như
kinh Bát-nhã
Ba-la-mật nói. Ví như người muốn được ngọc báu quý, hãy đi vào biển lớn, nếu muốn được ngọc báu trí
tuệ về nội Không
tam-muội… hãy đi vào biển lớn Bát-nhã Ba-la-mật. Hỏi:
Cớ sao hành giả khi học
Bát-nhã Ba-la-mật lại trụ nội
không, ngoại không, nội
ngoại không? Đáp: Thế gian có bốn thứ điên đảo: nơi bất tịnh điên đảo tưởng
tịnh, nơi khổ điên đảo
tưởng vui, nơi vô thường điên đảo tưởng thường,
nơi
vô ngã điên đảo tưởng ngã. Hành giả vì phá bốn điên đảo ấy nên tu
Bốn niệm xứ, theo mười hai cách quán (quán nội thân,
ngoại thân,
nội ngoại thân, quán nội thọ, ngoại thọ, nội ngoại thọ, quán nội tâm, ngoại tâm,
nội ngoại tâm, quán nội
pháp, ngoại pháp, nội ngoại pháp – N.D).
Đầu tiên
quán nội thân đầy dẫy ba mươi sáu vật bất tịnh, chín
lổ thường chảy nhơ, rất
đáng nhàm sợ. Tướng tịnh không thể có được,
vì tướng tịnh không thể
có được, nên gọi là nội không.
Hành giả đã biết nội thân bất tịnh, quán thân
sắc đắm trước bên ngoài cũng giống như vậy; đều thật bất tịnh, kẻ ngu
cuồng hoặc, bị
dâm dục che tâm, nên cho
là tịnh, quán thân sắc đắm trước bên ngoài
cũng như thân ta, tướng
tịnh không thể có được; ấy là ngoại không.
Hành giả nếu quán thân mình bất tịnh thì hoặc cho thân
sắc
ngoài là tịnh; nếu quán thân
sắc ngoài bất tịnh thì hoặc cho thân mình là tịnh, nay quán cả
trong ngoài, thân ta bất tịnh, ngoài cũng như vậy, thân ngoài
bất tịnh, ta cũng như vậy,
một mực bằng nhau không khác. Trong đó tướng tịnh
không thể có được; ấy gọi là nội ngoại không.
Hành giả
suy nghó biết nội ngoại thân đều thật bất tịnh mà vì kẻ mê lầm nhiễm ái
sâu dày, do đó nên phải thọ thân. Thân là khổ lớn, mà
kẻ ngu cho là vui.

Hỏi: Ba thọ đều thuộc ngoại nhập, cớ sao nói quán nội thọ? Đáp:
Sáu trần lúc đầu cùng
sáu căn hòa hợp
sanh vui, ấy là
vui ngoài; sau đó tham đắm
sâu vào sanh vui, gọi là vui trong.

Lại nữa, duyên pháp bên trong
sanh vui, gọi là vui trong;
duyên pháp bên ngoài sanh
vui, gọi là vui ngoài. Lại nữa,
cái vui tương ưng với năm thức gọi là vui ngoài.
Cái vui tương ưng với ý thức gọi là vui trong. Cái vui thô gọi là vui ngoài, cái
vui tế gọi là vui trong.
Như vậy là phân biệt vui trong vui ngoài. Thọ
khổ, thọ không vui không
khổ cũng như vậy.

Lại nữa, hành giả
suy nghó quán cái vui trong ấy thật có thể có chăng? Liền phân biệt biết thật không thể có được, mà chỉ là khổ
cưỡng cho là vui. Vì cớ
sao? Vì cái vui ấy từ nhân duyên khổ mà sanh,
cũng sanh quả báo khổ, vì
vui không chán đủ cho nên khổ.

Lại nữa, như người bị ghẻ ngứa, gãi tuy vui ít mà
sau càng làm
tổn thương thân, là khổ
lớn. Người ngu cho là vui, người trí chỉ thấy là
khổ. Như vậy thế gian vì
bệnh điên đảo tưởng vui nên đắm trước năm dục, phiền não
thêm nhiều. Vì vậy nên hành giả chẳng thấy vui chỉ thấy
khổ, như bệnh như ung, như ghẻ, như đâm.

Lại nữa, vui
ít khổ nhiều, vui ít không hiện ra nên gọi là khổ, như
nước
sông lớn, ném vào một hạt muối, thì mất
tướng muối, không
gọi là mặn.

Lại nữa, cái vui không nhất định, đây cho là vui, kia cho là khổ, kia cho là vui,
đây cho là khổ; giữ được là vui, mất đi là khổ,
ngu cho là vui, trí cho là khổ,
thấy tai hoạn của vui cho là khổ, không thấy tai hoạn của vui cho là vui; không thấy tướng vô thường của vui cho là vui; thấy tướng vô thường của vui cho là khổ; người chưa lìa dục cho là vui, người lìa
dục cho là khổ. Như vậy,
quán vui là khổ, quán khổ như tên đâm vào thân, quán tướng không khổ không vui vô thường biến đổi.
Như vậy, quán
ba thứ thọ, tâm liền lìa
bỏ; ấy gọi là quán nội thọ không. Quán ngoại
thọ, nội ngoại thọ cũng như vậy.
Hành giả lại
suy nghó: Nếu vui tức là khổ, thì ai thọ cái khổ
ấy? Suy nghó rồi biết chính tâm thọ, vậy
sau tiếp quán tâm là thật hay là hư? Quán tâm vô thường
bị sanh, trụ, dị, diệt, tâm thọ khổ, tâm thọ vui, tâm thọ không khổ không vui, mỗi niệm khác nhau; tâm thọ vui diệt thì tâm thọ
khổ sanh, tâm thọ khổ trụ trong chốc lát rồi trở lại diệt, tiếp
sanh
tâm thọ không khổ không
vui. Biết khi ấy tâm thọ không khổ không vui
trụ rồi trở lại diệt,
diệt rồi lại sanh tâm thọ vui. Ba thọ vô thường, cho
nên tâm cũng vô thường.

Lại nữa, biết tâm ô nhiễm, tâm không ô nhiễm, tâm giận, tâm
không giận, tâm si, tâm
không si, tâm tán loạn, tâm thu nhiếp, tâm trói buộc, tâm
giải thoát. Các tâm như vậy, mỗi mỗi tướng khác nhau, biết
tâm vô thường, không có tâm nhất định
thường trú, tâm thọ khổ thọ vui… đều
từ nhân duyên hòa hiệp
sanh, nhân duyên ly tán, tâm cũng diệt theo.
Như vậy quán tâm trong,
tâm ngoài, tâm trong ngoài đều là vô thường.

Hỏi: Tâm nhiếp thuộc nội nhập, cớ sao nói ngoại tâm? Đáp: Tâm quán nội thân gọi là nội tâm, tâm quán ngoại thân
gọi là ngoại tâm. Lại nữa,
duyên pháp bên trong là nội tâm, duyên pháp bên
ngoài là ngoại tâm. Lại nữa,
năm thức thường duyên pháp bên ngoài, không phân biệt được nên gọi là ngoại tâm, ý thức duyên pháp bên trong, cũng phân
biệt được tốt xấu,
nên gọi là nội tâm.

Lại nữa, ý thức lúc mới
sanh khởi, không phân biệt quyết định
được, ấy là ngoại
tâm, ý thức chuyển sâu, phân biệt thủ tướng, ấy là nội
tâm. Như vậy là phân
biệt nội tâm, ngoại tâm.

Hành giả tâm
ý chuyển đổi, biết thân là bất tịnh, biết thọ là
khổ, biết tâm là vô
thường, song vì kiết sử chưa dứt nên hoặc sanh tâm chấp tôi, ta,
suy nghó như vầy: Nếu tâm vô thường thì ai biết tâm ấy?
Tâm thuộc về ai? Ai là
chủ tâm? Và hết thảy các vật, thọ khổ thọ vui, là
sở hữu của ai? Liền phân biệt biết không có chủ riêng, chỉ do thủ lấy
tướng năm uẩn, chấp có tướng người mà
sanh tâm chấp ta, vì tâm chấp ta
nên sanh tâm chấp của ta. Có tâm chấp của ta nên cái gì có lợi ích cho ta
thì sanh tâm tham muốn, trái nghịch với ta thì
sanh tâm
sân hận.
Kiết sử ấy không từ trí
tuệ sanh, mà từ cuồng
hoặc sanh, ấy gọi
là si.
Ba độc tham, sân,
si là cội gốc các phiền não, vì đều do
chấp ta, tôi. Làm phước đức
là ta sau sẽ được phước
đức, và tu pháp trợ đạo, ta sẽ được giải thoát.
Lúc đầu thủ lấy tướng nên gọi là tướng uẩn; nhân ta, tôi mà khởi lên kiết
sử và các thiện hành,
ấy là hành uẩn; hai uẩn ấy là pháp niệm xứ.
Trong pháp tưởng uẩn, hành uẩn, tìm cái ta không thể có được.
Vì sao?
Vì các pháp ấy đều từ
nhân duyên sanh, đều là pháp tạo tác, không bền
chắc, không thật có ta.
Hành uẩn như cây chuối, lột từng bẹ ra tìm trong
đó không có lõi cứng,
lại như ở xa thấy sóng nắng, không nước mà tưởng đó là nước, chỉ dối gạt con mắt. Như vậy quán nội pháp,
ngoại pháp, nội ngoại pháp.

Hỏi: Pháp nhiếp thuộc ngoại nhập, cớ sao nói là nội pháp? Đáp: Nội pháp là tưởng uẩn, hành uẩn tương ưng với nội tâm.
Ngoại pháp là tưởng uẩn, hành uẩn tương ưng với ngoại tâm và các hành
không tương ưng với tâm,
và pháp vô vi, đồng đều quán sát trong một lúc,
gọi là quán nội ngoại pháp. Lại nữa,
nội pháp là sáu căn, ngoại pháp là sáu trần. Lại nữa,
tổng quán thân, thọ, tâm và tưởng uẩn, hành uẩn, là
pháp niệm xứ.
Vì sao? Vì hành giả đã ở nơi tưởng uẩn, hành uẩn và vô vi pháp tìm cái ta không thể có được, trở lại ở
nơi thân, thọ, tâm, tìm cái ta
cũng không thể có được.
Như vậy ở trong hết thảy pháp hoặc sắc, hoặc phi sắc, hoặc có thể thấy, hoặc không thể thấy, hoặc có đối ngại, hoặc
không đối ngại, hoặc hữu lậu hoặc vô lậu, hoặc hữu vi hoặc vô vi, hoặc xa
hoặc gần, hoặc thô hoặc
tế, ở trong đó tìm cái ta đều không thể có được, chỉ do năm uẩn hòa hợp nên cưỡng gọi là
chúng sinh, chúng
sanh tức là
ta. Ta không thể có được,
nên cũng không có của ta. Của ta không thể
có được, nên tất cả
phiền não đều bị suy mỏng.

Lại nữa, thân niệm xứ là hết thảy
sắc pháp. Hành giả quán nội
sắc vô thường, khổ, không, vô ngã; quán
ngoại sắc, quán nội ngoại
sắc
cũng như vậy. Quán thọ,
tâm, pháp cũng như vậy.

Tam-muội tương
ưng tứ niệm xứ nội quán, gọi là nội không. Tam-
muội tương ưng tứ niệm xứ ngoại quán, gọi là ngoại không. Tam-muội
tương ưng tứ
niệm xứ nội ngoại quán, gọi là nội ngoại không. Hỏi: Không ấy là do năng lực tam-muội nên không, hay là pháp
ấy tự không?
Đáp: Có
người nói: Vì lực tam-muội nên không, như Kinh nói: ba tam-muội, ba cửa giải thoát là không, vô tướng, vô tác.
Không tam-muội ấy là duyên nơi
thân, thọ, tâm, pháp, không tìm thấy ta, của ta, nên gọi là không. Hỏi:
Pháp Tứ niệm xứ không, cả bốn đều nên quán vô thường,
khổ, không, vô ngã; cớ
sao đối với thân quán bất tịnh, đối với thọ
quán khổ, đối với tâm quán vô thường, đối với
pháp quán vô ngã? Đáp: Tuy bốn pháp đều quán là
vô thường, khổ, không, vô
ngã, song chúng
sanh đối với thân phần nhiều điên đảo đắm trước cho là tịnh, đối với thọ phần nhiều điên đảo đắm trước cho là vui, đối với tâm
phần nhiều điên đảo
đắm trước cho là thường, đối với pháp phần nhiều điên đảo đắm trước cho là ngã. Vì vậy nên hành giả quán thân bất tịnh,
quán thọ là khổ, quán
tâm vô thường, quán pháp vô ngã. Lại nữa,
nội ngoại không là không có pháp trong ngoài nhất
định, chỉ do đối đãi
nhau gọi là trong ngoài, kia cho là ngoài, ta cho là
trong, ta cho là ngoài, kia cho là trong, nội pháp hệ
thuộc theo người là trong, ngoại pháp dính mắc theo
người là ngoại. Như người cho nhà mình
là nội, nhà người là
ngoại. Hành giả quán pháp nội ngoại không có tướng
nhất định, cho nên không.

Lại nữa, pháp nội ngoại ấy, không có tự tính.
Vì sao? Vì do hòa
hợp sanh; pháp nội ngoại
ấy cũng không ở trong nhân duyên hòa hợp.
Nếu trong nhân duyên vốn
không có pháp, thì ở chỗ khác cũng không,
nhân duyên của nội ngoại
pháp cũng không, vì nhân duyên không nên
pháp nội ngoại không. Hỏi: Pháp nội ngoại định có, cớ
sao nói không?
Như tay, chân…
hòa hợp nên có thân;
gọi là nội pháp. Như kèo, cột, vách… hòa hợp
nên có nhà; gọi là
ngoại pháp. Thân ấy tuy có tên gọi riêng, nhưng cũng
không khác chân, tay… Vì cớ
sao?
Vì lìa chân, tay… thì thân không thể có
được, nhà cũng như vậy ư? Đáp: Nếu chân không khác thân, thì đầu cũng như chân, vì chân
với thân không khác.
Nếu đầu là chân, thì rất đáng cười. Hỏi: Nếu thân với chân
không khác, thì có lỗi như vậy, còn nay có thể chân tay… hòa hợp lại mà có pháp
sanh ra gọi là thân, thân tuy khác với chân tay… nhưng phải nương chân mà tồn tại. Như nhiều
sợi chỉ
hòa hợp sanh ra tấm vải,
tấm vải nương nơi chỉ mà tồn tại?
Đáp: Thân
pháp ấy (thân là một pháp – N.D) có đầy đủ
trong mỗi phần chân, tay… hay chia ra có trong mỗi phần?
Nếu có đầy đủ
trong mỗi phần, thì ở
phần đầu lẽ đáng có phần chân. Vì sao? Vì thân
pháp có đầy đủ; nếu
chia ra có trong mỗi phần, thì thân pháp với phần
chân không khác. Lại thân là một pháp, sở nhân
thành ra nó có nhiều,
một chẳng làm nhiều,
nhiều chẳng làm một.

Lại nữa, nếu trừ phần chân… riêng có thân, thì trái ngược với tất
cả thế gian. Vì vậy nên
không được nói thân tức là các phần, cũng
không được nói khác
các phần. Vì như vậy thì không thân, thân không có
nên các phần chân…
cũng không có. Như vậy gọi là nội không. Ngoại
pháp như phòng xá cũng
không như vậy; ấy gọi là ngoại không. Hỏi:
Phá thân, nhà… ấy là phá một, phá khác. Phá một phá khác là phá
kinh ngoại đạo, còn trong kinh Phật thật có pháp
trong ngoài, đó
là trong sáu căn ngoài
sáu trần, đây cớ sao không?
Đáp: Pháp
trong ngoài ấy là hòa hợp giả danh như thân, nhà.

Lại nữa, lược nói có hai thứ không: chúng
sanh không, pháp
không. Đối với đệ tử
Tiểu thừa độn căn nói chúng sinh không, vì ta và của
ta không có, thì không đắm trước pháp khác; đối với đệ tử Đại thừa
lợi căn nói pháp không,
liền biết thế gian thường không tịch như
Niết-bàn. Thanh văn nói nội không, ở nơi nội pháp không ta, không của ta,
vô thường, không người
làm, không người biết, không người thọ; ấy gọi
là nội không. Ngoại
không cũng như vậy, Thanh văn không nói tướng nội
pháp, tướng ngoại pháp tức là không. Đại thừa
nói nơi nội pháp không có tướng nội pháp, nơi ngoại pháp không có tướng
ngoại pháp.
Như trong Bát-nhã Ba-la-mật
nói: sắc, sắc tướng không; thọ, tưởng,
hành, thức, thức tướng
không. Nhãn, nhãn tướng không; nhó, tỷ, thiệt, thân, ý, ý
tướng không. Sắc,
sắc
tướng không; thanh, hương, vị, xúc, pháp,
pháp tướng không. Như
vậy, hết thảy các pháp, tự pháp không.

Hỏi: Hai lối
nói nội ngoại không ấy, lối nói nào thật? Đáp: Cả hai đều thật, chỉ vì hàng tiểu trí độn căn nên trước nói chúng
sanh không,
sau vì đại trí lợi căn nên nói
pháp không, như người
bị nhốt ngục, có kẻ phá hoại gông cùm,
sát thương lính ngục, tùy ý đi khỏi, lại có kẻ
sợ hãi, lén đục
vách tường, cũng được ra khỏi.
Người Thanh văn chỉ phá nhân
duyên ta, tôi, không
sanh các phiền não, lìa các pháp ái,
sợ hãi cái
khổ già, bệnh, chết và ác đạo, không còn muốn
suy tìm gốc
ngọn rõ ràng, phá hoại các pháp, chỉ cốt một việc được
giải thoát.
Người Đại thừa, phá ngục ba
cõi, hàng phục ma quân, dứt các kiết sử và tập khí, hiểu rõ gốc ngọn hết thảy pháp, thông đạt vô ngại, phá tán các pháp, làm
cho thế gian
như Niết-bàn, đồng tướng tịch diệt, được Vô thượng
chính đẳng chính giác,
làm cho hết thảy chúng sinh ra khỏi ba cõi.

Hỏi: Cớ sao
Đại thừa phá hoại các pháp? Đáp: Phật dạy
sắc từ các nhân
duyên sanh, không có chắc thật,
như sóng nước thành
bọt, tạm thấy liền tan, sắc cũng như vậy. Bốn đại
đời nay và hành nghiệp
đời trước làm cho nhân duyên hòa hợp thành
sắc, nhân duyên diệt nên
sắc cũng diệt, hành đạo vô thường, chuyển
vào cửa không.
Vì sao? Vì các pháp
sanh diệt không có lúc ngưng trụ; nếu
không có lúc ngưng trụ
thì không thể thủ lấy.

Lại nữa, vì là tướng hữu vi, khi sanh có diệt, khi diệt có sanh.
Nếu đã sanh thì
sanh không có chỗ dùng, nếu
chưa sanh, thì
sanh không
sanh được chi, cùng với
sanh cũng không khác. Vì cớ sao? Vì sanh, nếu
sanh ra pháp, thì lẽ đáng
có cái sanh ra sanh, lại phải có cái sanh ra cái
sanh nữa, như vậy thì vô
cùng. Nếu cái sanh ra sanh lại không do các sanh khác, thì
sanh cũng chẳng nên
có sanh; nếu
sanh không có
sanh thì
pháp cũng chẳng nên có
sanh. Như vậy sanh không thể có được. Diệt
cũng như vậy. Vì vậy,
các pháp là không, chẳng sanh chẳng diệt; ấy là thật.

Lại nữa, các pháp đều có, cuối cùng trở về không có; nếu
sau không có thì trước cũng nên không; như người đi giày, lúc đầu đã có cũ, vì vi tế nên
không biết; nếu lúc đầu không cũ, thì nên thường mới mãi; nếu
lúc sau có cũ, thì lúc
đầu cũng có cũ. Pháp cũng như vậy, lúc sau có không nên lúc đầu cũng có không. Vì vậy nên tất cả pháp đều nên không.
Chỉ vì chúng
sanh điên đảo nhiễm trước
sáu căn bên trong, nên hành giả
phá điên đảo ấy, gọi
là nội không. Ngoại không, nội ngoại không cũng như vậy.

Không không: Lấy không phá nội không,
ngoại không, nội ngoại
không. Phá ba không ấy, nên gọi là không không.
Lại nữa,
trước lấy pháp không, phá nội ngoại pháp, lại lấy
không này phá ba không
kia, ấy gọi là không không. Lại nữa,
Không tam-muội quán năm uẩn không, được Tám thánh đạo, dứt các phiền não, được
Hữu dư Niết-bàn. Khi chấm dứt thân mạng do nhân duyên hành nghiệp đời trước có được, muốn buông bỏ
Tám thánh đạo, nên phát sanh
Không không tam-muội; ấy gọi là không không.

Hỏi: Không với không không khác nhau thế nào?
Đáp: Không
phá năm thọ uẩn, còn không không phá không. Hỏi: Không nếu là pháp, thì không là đã
tự phá; không, nếu
chẳng phải pháp, thì
không phá được gì?
Đáp: Không
phá hết thảy pháp, chỉ có không còn lại. Không phá
hết thảy
pháp rồi, không cũng phải bỏ. Vì vậy nên cần phải
là không không.

Lại nữa, không duyên hết thảy pháp, không không chỉ duyên
không. Như một kẻ mạnh
phá tất cả giặc, lại có người phá kẻ mạnh ấy,
không không cũng như vậy.
Lại nữa
uống thuốc, thuốc hay trừ bệnh, nếu bệnh đã lành thì thuốc cũng phải tống ra, nếu thuốc không tống ra, thì thuốc lại là bịnh.
Lấy không trừ các bệnh phiền não,
sợ không trở lại làm bệnh, nên lại
lấy không xả không; ấy
gọi là không không.

Đại không:
Ở trong pháp Thanh văn, Pháp không là đại không, như kinh Đại
Không trong
Tạp A-hàm (Samyutta
Agama) nói: Sanh làm nhân duyên cho già chết. Nếu có người nói
“là già chết, là người
già chết”. Thì cả hai đều tà kiến. “là người
già chết”, ấy là chúng
sanh
không; “là già chết”, ấy là pháp không. Còn
trong kinh Đại thừa nói:
mười phương, mười phương tướng không; ấy là đại không.

Hỏi: Mười phương không, cớ sao gọi là đại không? Đáp:
Phương đông vô biên cho nên gọi là đại, và có ở khắp
mọi nơi nên gọi là đại;
khắp tất cả sắc pháp nên gọi là đại; thường có nên gọi là đại; lợi ích thế gian nên gọi là đại; làm cho chúng
sanh không mê muội gọi là đại. Phá được đại phương như vậy gọi là đại không.
Các thứ Không khác chỉ phá
pháp nhân duyên sanh, pháp có tạo tác, pháp
thô, dễ phá, nên không
gọi là đại. Phương hướng chẳng phải là pháp
nhân duyên sanh, chẳng phải pháp tạo tác, là pháp vi tế khó phá, cho nên
gọi là đại không. Hỏi:
Hoặc trong Phật pháp không nói có phương, vì nó không
nhiếp thuộc trong ba vô vi
là hư không, trí duyên tận, phi trí duyên tận
(cũng gọi là hư không,
trạch diệt, phi trạch diệt – N.D), cớ sao đây lại nói có phương là thường, là pháp vô vi, chẳng phải nhân
duyên sanh,
pháp chẳng phải tạo tác,
pháp vi tế? Đáp:
Phương trong luận nghĩa của Thanh văn thì không có, còn trong pháp Đại thừa, vì theo thế tục đế nên nói có, theo đệ nhất nghĩa
thì hết thảy đều không
thể có được, huống gì phương. Giống như năm
uẩn hòa hợp giả danh là
chúng sinh, phương cũng như vậy. Ở giữa sự hòa hợp của tứ đại
tạo sắc, phân biệt
so
sánh trong đây trong kia mà giả
danh là phương. Chỗ mặt trời mọc là
phương Đông, chỗ mặt trời lặn
là phương Tây. Như vậy là tướng
của phương. Phương ấy tự nhiên thường có,
chẳng phải nhân duyên
sanh, cũng chẳng phải trước không nay có, nay có sau không, cho nên chẳng phải là pháp tạo tác. Vì chẳng phải hiện tiền biết
được nên
nói là pháp vi tế.

Hỏi: Phương nếu như vậy thì làm sao phá được? Đáp: Ông không nghe trước đây tôi nói, vì theo tục đế nên có, theo đệ nhất nghĩa nên phá. Vì tục đế có nên không rơi vào tà kiến chấp
đoạn diệt, vì theo đệ
nhất nghĩa phá nên không rơi vào tà kiến chấp
thường. Ấy là đã lược
nói nghĩa đại không. Hỏi: Đệ nhất nghĩa không cũng phá được pháp không tạo tác,
pháp không nhân duyên,
pháp vi tế, cớ sao không nói là đại không? Đáp: Trước đã gọi là đại, nên đây không gọi là đại, nhưng đệ
nhất nghĩa không, tên tuy khác mà nghĩa thật là đại. Xuất thế gian cho
Niết- bàn là đại, thế gian cho phương là đại, vì vậy nên đệ nhất nghĩa
cũng là đại không.

Lại nữa, vì phá đại tà kiến, về ác thì nên gọi là đại không.
Như hành giả lấy từ
tâm duyên chúng sinh trong một quốc độ phương
đông, rồi lại duyên
chúng sinh một quốc độ, như vậy trong lúc triển
chuyển duyên, nếu cho rằng
duyên hết quốc độ phương đông, thì rơi vào
hữu biên kiến; nếu cho rằng duyên chưa hết quốc độ phương đông thì rơi vào vô biên kiến.
Khi sanh hai kiến ấy liền mất từ tâm. Nếu lấy
phương không phá đông phương ấy, thì dứt hai kiến hữu biên, vô biên.
Nếu không lấy phương không phá
đông phương, thì tâm hướng
theo đông phương, tâm theo đông phương
không ngừng, thì từ tâm dứt, tà tâm
sanh; ví như lúc nước triều dâng đến giới hạn thường lệ, thì xoay trở lại, cá
nếu không xoay lại kịp thì
bị dạt lên bờ, chịu đủ thứ khổ. Nếu cá có trí,
thì theo nước xoay lại,
vónh viễn được an ổn.

Hành giả cũng như vậy. Nếu tâm hướng theo phương, không
xoay lại kịp thì bị trôi
vào tà kiến, nếu tâm hướng theo phương biết xoay
lại kịp thời không mất từ tâm.

Như vậy phá đại tà kiến về ác thì, nên gọi là đại không.

Đệ
nhất nghĩa không:
Thật tướng của các pháp, vì không phá
không hoại.
Thật tướng ấy
cũng không.
Vì sao? Vì không lãnh thọ, không
dính mắc. Nếu thật tướng các pháp là có, thì
phải có lãnh thọ, phải có
dính mắc; vì không có thật, nên không lãnh thọ, không dính mắc; nếu
như lãnh thọ, dính mắc tức là hư dối.
Lại nữa,
pháp Đệ nhất trong các pháp là Niết-bàn. Như trong
A- tỳ-đàm nói: Thế nào là pháp hữu thượng? Đó là pháp hữu vi và
hư không, phi trí duyên
tận (tức là phi trạch diệt vô vi. nghĩa là pháp hữu lậu phiền não vì thiếu duyên nên không
sanh khởi mà thành như vô
lậu vô vi, chứ chẳng
phải thật vô lậu vô vi. Trái lại, trạch diệt vô vi là do

trí tuệ quyết
trạch dứt sạch hữu lậu hữu vi mà thành vô lậu vô vi, mới thật là
Niết-bàn – N.D). Thế nào là pháp vô thượng? Đó là trí
duyên tận (cũng tức là
trạch diệt vô vi – N.D). Trí duyên tận tức là
Niết-bàn. Trong
Niết-bàn cũng không có
tướng Niết-bàn.
Niết-bàn không, là đệ
nhất nghĩa không. Hỏi:
Nếu Niết-bàn là không, vô tướng, làm
sao
Thánh nhân
nương ba thừa mà vào
Niết-bàn? Lại, hết thảy Phật pháp được nói ra đều
vì Niết-bàn; ví như các
dòng nước đều chảy vào biển?
Đáp: Có
Niết-bàn, là pháp vô thượng đệ nhất báu. Có hai thứ:

Hữu dư Niết-bàn

Vô dư Niết-bàn.

Các phiền não ái… dứt, gọi là Hữu dư Niết-bàn. Thánh nhân
thân ngũ uẩn đời này
chấm dứt không còn thọ thân trở lại; ấy gọi là
Vô dư Niết-bàn. Không được
nói Niết-bàn không có, nhưng chúng sinh
nghe tên Niết-bàn, sanh
tâm tà kiến, đắm trước âm thanh Niết-bàn và sanh
hý luận cho là hoặc có hoặc không. Vì để phá sự
chấp trước ấy nên
nói Niết-bàn không; nếu người chấp trước có là chấp trước thế gian; nếu chấp
trước không, là chấp
trước Niết-bàn. Phá cái
Niết-bàn của kẻ phàm phu
chấp trước, chứ không phá
Niết-bàn của bậc
Thánh chứng đắc.
Vì cớ sao? Vì thánh nhân
đối với hết thảy pháp không thủ tướng. Lại nữa,
các phiền não ái… giả danh là trói, nếu tu đạo, cởi
khỏi trói ấy, được giải thoát tức gọi
là Niết-bàn. Lại không có pháp nào riêng gọi
là Niết-bàn; như người bị cùm chân
được thoát, mà hý
luận rằng: ấy cùm, ấy chân, cái gì là giải thoát? Người như vậy đáng cười, ngoài cùm, ngoài chân còn tìm
sự
giải thoát.
chúng sinh cũng như vậy, lìa cái
cùm ngũ uẩn, còn tìm
pháp giải thoát?

Lại nữa, hết thảy pháp không lìa đệ
nhất nghĩa, đệ nhất nghĩa
không lìa thật tướng
các pháp. Làm cho thật tướng các pháp không, gọi là
đệ nhất nghĩa không. Như
vậy, các thứ, gọi là đệ nhất nghĩa không.
7-8 Hữu vi không, vô vi không: Hữu vi pháp là pháp do nhân duyên hòa
hợp sanh, đó là
Năm uẩn, Mười hai nhập, Mười tám giới…
Vô vi pháp là không
nhân duyên, thường chẳng
sanh chẳng diệt như hư
không. Hữu vi pháp do hai
nhân duyên nên không:

Là không ta, không của ta và không
tướng thường, không biến dị,
không thể có được nên không.

Hữu vi pháp, tướng hữu vi pháp không, chẳng sanh chẳng diệt, không có gì.
Hỏi: Ta, của ta và
tướng thường, không thể có được cho nên không;

cớ sao nói
hữu vi pháp, tướng hữu vi pháp cũng không?
Đáp: Nếu
không chúng sinh, pháp không chỗ dựa. Lại vô
thường nên không có
lúc ngưng trụ, không có lúc trụ, nên không thể biết
được, cho nên pháp cũng không.

Hỏi: Trong pháp hữu vi, tướng thường là không thể có được,
còn không thể có được
ấy là chúng sinh không hay pháp không? Đáp: Có người nói tâm ta điên đảo nên chấp ta là thường, cái
thường ấy không, thì
thuộc vào chúng sinh không.

Có người nói: cho tâm là thường, như
Phạm thiên vương nói, tứ đại và tứ đại
sở tạo
sắc đều vô thường, còn tâm ý thức là thường.
Cái thường ấy không, thì
thuộc vào pháp không.

Hoặc có người nói: Năm uẩn tức là thường, như sắc uẩn tuy
biến hóa mà cũng không
diệt. Các uẩn khác cũng nói giống như tâm.
Năm uẩn không tức là
pháp không, cho nên thường không, cũng nhiếp vào pháp không.

Lại nữa, hữu vi pháp, vô vi
pháp không, là hành giả quán thật
tướng pháp hữu vi, pháp
vô vi, không có tác giả, chỉ do nhân duyên hòa
hợp nên có, đều là hư
dối, ức tưởng phân biệt sanh, không ở trong, không
ở ngoài, không ở chặng giữa, phàm phu điên đảo
thấy nên có, còn trí giả đối pháp hữu vi không tìm được tướng nó, biết nó chỉ là tên giả.
Lấy tên giả ấy mà dẫn đạo phàm phu, biết nó hư dối
không thật, không
sanh, không làm, tâm không dính mắc.

Lại nữa, các bậc hiền thánh không duyên pháp hữu vi mà
được đạo quả, nhưng do quán pháp hữu vi không, nên đối với pháp hữu vi
tâm không vướng buộc.

Lại nữa, lìa hữu vi thì không có vô vi.
Vì sao? Vì thật tướng của hữu vi chính là vô vi; tướng vô vi thì chẳng phải hữu vi, chỉ vì chúng
sanh điên đảo nên phân biệt nói.

Tướng hữu vi là sanh diệt trụ dị, tướng vô vi là chẳng sanh chẳng diệt chẳng trụ chẳng dị; ấy là cửa ban đầu để vào
Phật pháp. Nếu pháp vô vi có tướng,
thì đó là hữu vi. Hữu vi pháp sanh tướng là Tập đế, diệt tướng là
Diệt đế. Nếu không tập thì không làm, nếu không làm thì
không diệt; ấy là tướng
như thật của vô vi pháp. Nếu ngộ được thật tướng các pháp thì không còn rơi trong
tướng sanh, diệt, trụ, dị, khi ấy không
thấy pháp hữu vi hợp
với pháp vô vi, không thấy vô vi hợp với pháp hữu
vi; không thủ tướng hữu
vi pháp vô vi pháp; ấy là vô vi pháp. Vì sao?
Vì nếu phân biệt hữu vi pháp vô vi pháp, thì đối với hữu vi vô vi
bị chướng ngại. Nếu dứt hết các ức tưởng phân biệt, dứt các duyên, vì thật trí không
có các duyên thì không đọa vào trong chúng
sanh số, mà được
Niết-bàn an ổn thường vui.

Hỏi: Năm không trước đều nói riêng, nay hữu vi vô vi không,
cớ sao hợp lại nói? Đáp: Pháp hữu vi vô vi đối đãi nhau mà có, nếu trừ hữu vi thì
không vô vi, nếu trừ vô vi thì không hữu vi, hai pháp này thu nhiếp
hết thảy pháp. Hành giả quán pháp hữu vi có nhược điểm là
vô thường, khổ, không, biết pháp vô vi có chỗ lợi ích lớn rộng lớn, cho nên hai
pháp hiệp lại nói.

Hỏi: Pháp hữu vi do nhân duyên hòa hợp sanh, không có tự
tính nên không, việc ấy có thể như vậy, còn vô vi pháp chẳng phải là pháp
do nhân duyên sanh, không
thể phá không thể hoại, thường như hư
không, cớ sao không?
Đáp: Như
trước nói, nếu trừ hữu vi thì không có vô vi, thật tướng của hữu vi tức là vô vi, nếu như hữu vi không thì vô vi
cũng không, vì
hai sự chẳng khác nhau.

Lại nữa, có người nghe nói: pháp hữu vi có tội lỗi, mà ái trước
pháp vô vi, vì ái trước nên
sanh các
kiết sử, như trong
A-tỳ-đàm nói:
Tám mươi chín
sử (trong tám mươi chín
sử mà tách ra –
N.D) duyên pháp
hữu vi mà phát sanh (là
duyên Khổ, Tập, Đạo đế mà không ngộ, phát
sanh lậu hoặc; gọi tắt
là hữu vi duyên hoặc – N.D) sáu sử duyên pháp vô
vi mà phát sanh (là duyên
Diệt đế ma không ngộ, phát sanh lậu hoặc; gọi tắt là vô vi duyên hoặc – N.D), còn ba
sử (nghi, tà kiến, vô minh –
N.D) thì sẽ phân biệt; vô
minh sử thuộc Dục giới do thấy Diệt đế được
đoạn trừ, hoặc duyên
pháp hữu vi mà phát sanh, hoặc duyên pháp vô vi mà phát sanh.

Thế nào là vô minh sử do duyên pháp hữu vi mà phát sanh? Đó
là vô minh sử tương ưng với sử, do duyên pháp
hữu vi mà phát sanh
(tức cọng vô minh –
N.D), được đoạn trừ bởi thấy được Diệt đế.

Thế nào là vô minh sử do duyên pháp vô vi phát sanh? Đó là vô minh
sử không tương ưng (tức bất cọng vô minh – N.D), với
sử do
duyên pháp hữu vi mà
phát sanh, được đoạn trừ bởi thấy được Diệt đế.
Vô minh
sử thuộc
Sắc giới, Vô sắc giới cũng như vậy. Vì kiết
sử ấy hay khởi lên nghiệp bất thiện, do nghiệp bất thiện nên đọa vào ba
đường ác, vì thế nên
nói vô vi pháp không.

Kiết sử
duyên pháp vô vi mà phát sanh là nghi, tà kiến, vô
minh. Nghi là, đối với Niết-bàn nghi là có hay là không?

Tà kiến là, nếu
sanh tâm nói rằng nhất định không
có Niết-bàn. Vô minh tương ưng với nghi, tà kiến ấy cùng độc đầu vô minh hợp lại,
là vô minh sử.

Hỏi: Nếu nói
vô vi pháp không, thời khác gì với tà kiến?
Đáp: Người
tà kiến không tin Niết-bàn, rồi sau sanh tâm nói
nhất định không có
Niết-bàn, còn vô vi pháp không, là phá chấp thủ
tướng Niết-bàn, thế là khác.

Lại nữa, nếu người bỏ hữu vi chấp trước vô vi, vì chấp trước nên vô vi liền thành hữu vi, vì vậy nên tuy phá vô vi mà chẳng phải tà kiến;
ấy gọi là hữu vi vô vi không.

Tất cánh không: Lấy
hữu vi không, vô vi không, phá các pháp
không còn có sót thừa, ấy gọi là tất cánh
không. Như lậu tận
A-la-hán gọi là tất cánh thanh tịnh (rốt ráo thanh tịnh);
A-na-hàm cho đến khi xa lìa dục
sử của cõi vô
sở hữu xứ, không gọi là tất cánh
thanh tịnh, đây
cũng như thế. Nội không, ngoại không, nội ngoại
không, mười phương
không, Đệ nhất nghĩa không, hữu vi không, vô vi
không, không còn
sót
pháp gì chẳng không, ấy gọi là tất cánh không.
Lại nữa,
nếu người có quý tộc bảy đời, trăm ngàn vạn ức vô lượng đời mới gọi là tất cánh quý, chứ không phải một đời,
hai đời, ba đời quý tộc là thật quý. Tất cánh không cũng như vậy. Từ xưa đến đây không
một pháp nhân duyên sanh
nào mà nhất định thật chẳng không.

Có người nói: Nay tuy không, mà lúc tối sơ chẳng không, như
trời khởi thỉ tạo vật
và minh sơ, vi trần. Nhưng nó thảy đều không. Vì
sao? Vì quả (do trời, vi trần tạo ra) vô thường, nên
nhân (trời,
minh sơ, vi trần – N.D) cũng vô thường; còn nếu như hư không không tác quả,
cũng không tác nhân,
trời và vi trần… cũng nên như vậy. Nếu trời và vi trần cũng thường như vậy, thì không thể
sanh vô thường. Nếu quá khứ không có tướng nhất định, thì đời vị lai, hiện tại cũng như vậy. Trong ba
đời không có một pháp
nào nhất định thật chẳng không, ấy gọi là tất cánh không. Hỏi: Nếu ba đời đều không, cho đến vi trần và một niệm
cũng không có, thì là
chỗ rất đáng sợ. Các người trí tuệ vì cái vui thiền định nên bỏ cái vui thế gian; vì cái vui
Niết-bàn nên bỏ cái vui
thiền định; nay trong tất
cánh không, cho đến
Niết-bàn cũng không có, vậy dựa pháp
gì để bỏ cái vui
Niết-bàn? Đáp: Người
chấp trước ta, tôi, quen lấy tướng một, khác, để phân biệt các pháp, người như vậy thì cho rốt ráo không là
đáng sợ; như
Phật nói chỗ rất kinh sợ
của kẻ phàm phu đó là không ta, không của ta.

Lại nữa, pháp hữu vi có ba đời, vì là pháp hữu lậu nên
sanh ái trước.

Niết-bàn là dứt hết thảy ái trước, cớ sao đối Niết-bàn
còn cầu lìa bỏ?

Lại nữa, như
Tỳ-kheo phá bốn
giới trọng; ấy gọi là tất
cánh phá giới, không bảo nhậm đắc đạo. Lại như làm tội
ngũ nghịch, rốt ráo
đóng ba đường thiện;
người thủ chứng Thanh văn thì rốt ráo không được
làm Phật. Tất cánh không cũng như vậy, đối hết
thảy pháp rốt ráo
không, không còn thừa pháp nào.

Hỏi: Hết thảy pháp rốt ráo không, việc ấy không đúng. Vì
sao?
Vì ba đời mười phương
các pháp, cho đến pháp tướng, pháp trụ, chắc phải có thật. Vì có một pháp thật, nên các pháp khác mới là hư vọng,
nếu không có một pháp
thật thì cũng không thể có các pháp hư vọng, là
tất cánh không? Đáp: Không có cho đến không một pháp thật.
Vì sao? Vì nếu có cho đến một pháp thật, thì pháp ấy phải hoặc là hữu vi, hoặc là vô vi.
Nếu là hữu vi, thì đã phá trong đoạn hữu vi không. Nếu là vô vi, thì cũng đã phá trong đoạn vô vi không.
Như vậy là thế gian, xuất thế gian. Nếu thế gian thì nội không,
ngoại không, nội
ngoại không, đại không đã phá; nếu xuất thế gian thì đệ nhất nghĩa không đã phá.
Sắc pháp, vô
sắc pháp, hữu
lậu, vô lậu pháp cũng như vậy.

Lại nữa, hết thảy pháp rốt ráo không ấy
cũng không, không,
không có pháp, nên cũng
không có hư và thật đối đãi nhau. Lại nữa,
rốt ráo không là phá hết thảy pháp, khiến không
còn sót lại, cho nên gọi là rốt ráo không; nếu có chút ít thừa lại thì không gọi
là rốt ráo; nếu nói vì
đối đãi nên có, việc ấy không đúng. Hỏi: Các pháp chẳng phải không hết.
Vì sao? Vì pháp do
nhân duyên nên không, mà
nhân duyên thì chẳng không, ví như nhân duyên kèo, cột, hòa hợp nên gọi là nhà, nhà không mà kèo cột cũng chẳng
phải không?
Đáp: Nhân
duyên cũng không, vì nhân duyên bất định; ví như
cha con, do cha sanh nên gọi
là con, do sanh con nên gọi là cha.

Lại nữa, nhân duyên tối hậu, không chỗ nương tựa; như các loại
núi, sông, cây cỏ chúng
sanh đều nương tựa đất, đất nương tựa nước, nước nương tựa gió, gió nương tựa hư không, hư không không chỗ nương
dựa. Nếu gốc không chỗ
nương dựa, thì ngọn không chỗ nương dựa, vì
vậy nên biết hết thảy rốt ráo không. Hỏi:
Không phải. Các pháp phải có cội gốc, như thần thông có
chỗ biến hóa, vật hóa
ra tuy hư dối, mà hóa chủ chẳng không? Đáp:
Người phàm phu thấy vật biến hóa ra không trụ lâu
cho là không, hóa chủ trụ lâu nên cho là thật; còn thánh nhân thấy hóa chủ lại
từ nghiệp
nhân duyên đời trước hòa hợp sanh ra, đời nay lại chứa
các thiện pháp, được lực
thần thông, cho nên hay biến hóa. Như trong
phẩm sau của kinh Bát-nhã
Ba-la-mật nói: Có ba loại biến hóa là phiền
não biến hóa, nghiệp
biến hóa, pháp biến hóa (pháp, pháp thân); cho
nên biết hóa chủ cũng không.

Hỏi: Những thứ không bền chắc, không thật, cho nên không,
còn các thứ bền chắc
và thật chẳng thể không; như đại địa, núi Tu-di,
nước biển cả, mặt trời mặt trăng, Kim cang… là pháp thật, bền chắc, cho
nên chẳng phải không. Vì
cớ sao? Vì đất và núi Tu-di thường trụ trọn kiếp, các
sông có khô, biển vẫn
thường đầy, mặt trời mặt trăng quanh bầu trời không bao giờ cùng. Lại như phàm phu thấy hư vọng không thật
cho nên không, còn thánh nhân chứng đắc như như, pháp tính, chân tế,
Niết-bàn, phải là thật
pháp, cớ sao nói rốt ráo đều không?

Lại nữa, pháp hữu vi do nhân duyên
sanh nên
không thật, còn
pháp vô vi không do nhân
duyên sanh nên phải thật, cớ sao lại nói là rốt ráo không?
Đáp: Bền
chắc, không bền chắc, vì không nhất định, cho nên
đều không. Vì cớ sao? Vì
có người cho đó là bền chắc, lại có người cho
đó là không bền chắc;
như người cho Kim cang là bền chắc, còn
Đế-thích tay cầm như người cầm gậy, không cho là bền chắc. Lại không biết
nhân duyên phá hoại Kim
cang nên cho Kim cang là bền chắc, nếu biết đặt nó trên xương rùa, lấy
sừng dê núi đánh phá, thì biết nó không bền chắc; như thân cao bảy thước cho biển lớn
là sâu, còn chúa
La-hầu A-tu-la đứng giữa biển nước chưa đến đầu gối, lấy hai tay che núi Tu-di, cúi xuống xem thành
Thiện kiến ở cõi
trời Đao-lợi, thì cho nước biển là
cạn. Nếu người đoản
thọ thì cho quả đất là trường cửu bền chắc, còn
người trường thọ thì thấy quả đất vô thường chẳng bền chắc.
Như Phật nói kinh Ví dụ bảy mặt trời: Phật bảo
các Tỳ-kheo, hết thảy pháp hữu vi, vô thường biến dị, đều trở về tiêu diệt. Lúc kiếp
sắp hết, đại hạn lâu ngày, cỏ thuốc cây cối đều khô cháy. Khi mặt trời thứ hai xuất hiện, nước
các sông nhỏ đều khô
hết. Khi mặt trời thứ ba xuất hiện, nước các
sông lớn đều khô hết. Khi mặt trời thứ tư xuất hiện, bốn
sông lớn trong cõi
Diêm- phù-đề (Ấn Độ -
N.D) và ao A-na-bà-đạt-đa đều khô hết. Khi mặt
trời thứ năm xuất
hiện, biển lớn khô hết; khi mặt trời thứ sáu xuất hiện
đại địa và núi Tu-di
khói bốc, như lò đốt của thợ gốm; khi mặt trời
thứ bảy xuất hiện, tất cả đều cháy tiêu, không còn hơi khói; từ quả đất, núi
Tu-di đến cõi
Phạm thiên lửa đều bốc cháy.
Bấy giờ, trời Quang Âm mới
sanh, thấy lửa
sợ hãi nói: “Đã đốt
Phạm cung, sắp không đến đây ư?” Các trời

sanh ra trước
ủy dụ các trời sanh ra sau rằng: “Đã từng có như
vậy, đốt ngang Phạm cung rồi tắt ở đó không đến đây đâu! Đốt ba ngàn đại
thiên thế giới xong,
không còn tro than.
Phật dạy
các Tỳ-kheo: Việc lớn như vậy, ai tin điều đó? Chỉ có
tận mắt thấy, mới tin được thôi.

Lại này Tỳ-kheo, thời quá khứ, thầy ngoại đạo tên
Tu-niết-đa-la, lìa dục, thực hành bốn phạm hạnh, vô lượng đệ tử cũng được lìa
dục. Tu-niết-đa-la mới
nghó rằng: Ta không nên cùng đệ tử sanh chung một chỗ, ta
sẽ tu
sâu tâm từ. Người này do tư duy
sâu tâm từ, nên được
sanh lên cõi trời
Quang âm. Phật dạy: Tu-niết-đa-la chính là thân
Ta vậy. Ta lúc ấy chính mắt thấy việc ấy. Vì vậy nên biết vật thật bền chắc đều
trở về tiêu diệt. Hỏi: Ông nói rốt ráo không, cớ
sao còn nói vô thường? Rốt ráo
không thì ngay đây chính
là không, còn vô thường thì nay có sau không?
Đáp: Vô
thường là cửa ban đầu của không. Nếu rõ thấu vô
thường thì các pháp là
không. Vì vậy nên thánh nhân dùng bốn hành tướng để quán thế gian vô thường. Nếu thấy vật ái trước vô thường, vô thường
thì sanh khổ, khổ nên tâm
sanh nhàm chán xa lìa. Nếu là vô thường,
không, thì không thể chấp
thủ, như huyễn như hóa, ấy gọi là không. Ngoại vật
đã không, nội chủ cũng không, ấy gọi là vô ngã.

Lại nữa, rốt ráo, ấy là
chân không. Có hai hạng
chúng sinh:
1.Tập tham ái nhiều.
2. Tập tưởng kiến nhiều. Người tham ái nhiều ưa sanh đắm trước. Vì vật đắm trước ấy vô thường cho nên sanh ưu khổ.
Vì hạng người ấy nên nói: Vật ông đắm trước là vô thường hư hoại, nên ông vì
nó mà sanh khổ, nếu vật
đắm trước sanh khổ thì không nên sanh tâm
đắm trước, ấy là cửa
vô tác giải thoát.

Người tưởng kiến nhiều thì hay phân biệt các pháp, vì không
biết thật tướng nên
đắm trước tà kiến. Vì hạng người ấy nên nói thẳng
các pháp rốt ráo không.

Lại nữa, nếu có nói, là có thể phá, có thể phá nên không. Đối
tượng thấy đã không,
chủ thể thấy cũng không; ấy gọi là rốt ráo không.
Ông nói pháp của thánh
nhân chứng đắc phải là thật, vì pháp thánh nhân có thể diệt ba độc, chẳng phải điên đảo hư dối, có thể làm cho chúng
sanh lìa
khổ già, bệnh, chết, đạt
đến Niết-bàn. Pháp ấy tuy là thật, cũng đều từ nhân duyên hòa
hợp sanh. Nên trước không nay có, nay có
sau
không, nên không thể
lãnh thọ, không thể chấp trước, cũng rỗng không,
chẳng phải thật. Như Phật
nói kinh ví dụ chiếc bè: “Thiện pháp còn phải
bỏ, huống chi pháp bất thiện?” Lại nữa,
pháp hữu vi vô lậu (chỉ Đạo đế - N.D) của thánh nhân,
từ pháp hữu lậu làm
duyên sanh, pháp duyên theo hữu lậu pháp hư vọng không thật
sanh ra, làm
sao thật được? Lìa pháp hữu vi không có
pháp vô vi, như trước nói:
Thật tướng của pháp hữu vi chính là pháp vô vi.
Vì vậy, hết thảy pháp rốt
ráo không thể có được, nên gọi là rốt ráo không.

Vô thỉ không:
Hoặc chúng sinh, hoặc pháp thế gian đều không
có ban đầu; như đời nay từ nhân duyên đời
trước mà có, đời trước lại từ đời trước nữa; như vậy triển chuyển không có chúng
sanh ban đầu. Pháp cũng như vậy.
Vì sao? Vì nếu trước
sanh
sau chết, thì không từ chết
nên sanh,
sanh cũng
không chết; nếu trước chết
sau sanh, thì không nhân
không duyên, cũng không sanh mà có chết. Vì vậy
nên hết thảy pháp không có ban đầu. Như trong
Kinh nói: Phật dạy
các Tỳ-kheo, chúng
sanh không có ban đầu, do vô minh che lấp, ái ràng buộc nên qua lại
sống chết, ban đầu không thể có được. Phá pháp không ban đầu ấy, nên
gọi là vô thỉ không.

Hỏi: Vô thỉ là thật, không nên phá. Vì sao? Vì nếu chúng sinh và pháp có ban đầu tức bị rơi vào biên kiến,
cũng rơi vào vô nhân kiến (chấp không có nguyên nhân – Vô nhân luận – N.D). Xa lìa các lỗi,
như vậy, cho nên nói
chúng sinh và pháp vô thỉ. Nay lấy vô thỉ không,
để phá vô thỉ ấy, thì
trở lại rơi vào hữu thỉ kiến? Đáp: Nay lấy vô thỉ không phá vô thỉ kiến, lại không rơi vào
hữu thỉ kiến; ví như cứu người ra khỏi lửa, không nên để vào
nước sâu.
Nay phá vô thỉ ấy cũng
không đắm vào trong hữu thỉ; ấy là hành trung đạo.

Hỏi: Tại sao
phá vô thỉ?
Đáp: Vì vô
cùng. Nếu vô cùng thì không sau. Vô cùng không
sau thì không giữa. Nếu
vô thỉ thì phá hoại người Nhất thiết trí. Vì cớ
sao? Vì nếu thế gian vô cùng, thì không biết được ban đầu của nó, không biết được ban đầu, thì không có người
Nhất thiết trí. Nếu có người
Nhất thiết trí, thì chẳng gọi vô thỉ.

Lại nữa, nếu chấp thủ tướng
chúng sinh, lại chấp thủ các
pháp tướng một,
tướng khác, lấy tướng một tướng khác ấy, từ đời nay
suy
lên đời trước, từ
đời trước lại suy lên đời trước nữa, như vậy triển
chuyển, chúng
sanh và pháp ban đầu không thể có được, thì
sanh ra kiến chấp về vô thỉ, kiến chấp ấy hư vọng, lấy một và khác làm gốc, thế nên nên phá.
Như lấy hữu vi không, phá hữu vi pháp, hữu vi không ấy,
trở lại là bệnh, lại lấy vô vi không,
phá vô vi pháp. Nay lấy vô thỉ phá hữu thỉ, vô thỉ
trở lại là bệnh, lại
lấy vô thỉ không, phá vô thỉ ấy; ấy gọi là vô thỉ không. Hỏi:
Nếu như vậy, cớ
sao Phật nói chúng
sanh qua lại
sống chết mà

bản tế không
thể có được?
Đáp: Muốn
khiến chúng sinh biết từ lâu xa lại đây, qua lại
sống chết là rất khổ,
mà sanh tâm nhàm sợ. Như Kinh nói: Một người ở
thế gian, kể trong một
kiếp thọ thân bị hại, máu dồn chứa nhiều hơn nước biển, khóc lóc rơi lệ và
sữa mẹ cho uống cũng đều như vậy.
Xương chất cao hơn núi
Tỳ-phù-la, ví dụ cắt cỏ cây trong thiên hạ làm cái thẻ dài hai tấc để đếm
số cha, ông, tằng tổ vẫn không đếm hết. Lại như lấy hết đất làm từng viên, đếm
số mẹ, bà nội cũng không đếm hết. Như vậy
chịu sống chết khổ não trong vô
lượng kiếp, ban đầu không thể có được,
tâm sanh sợ hãi, mà dứt các kiết sử.
Cũng như vô thường, tuy là có biên giới mà Phật dùng vô thường để độ
chúng sinh. Vô thỉ cũng như vậy, tuy là có biên giới, Phật cũng
dùng vô thỉ để độ
chúng sinh. Vì độ chúng sinh khiến sanh tâm nhàm chán, nên nói có vô thỉ, chẳng phải là thật có vô thỉ. Vì cớ
sao? Vì nếu thật
có vô thỉ thì không nên
nói vô thỉ không.

Hỏi: Nếu vô thỉ chẳng phải thật pháp, cớ sao dùng nó độ người?
Đáp: Trong
thật pháp không có độ người. Các pháp được nói bằng ngôn ngữ độ người, đều là pháp hữu vi hư dối. Phật dùng lực phương
tiện nói là vô thỉ, vì
lấy tâm không chấp trước mà nói, nên người lãnh
thọ cũng được không
chấp trước; không chấp trước, nên sanh nhàm chán.

Lại nữa, dùng trí túc mạng thấy chúng
sanh
sống chết tương
tục vô cùng, lúc ấy là thật; còn nếu dùng mắt tuệ thì lại thấy chúng
sanh
và pháp rốt ráo không;
vì vậy nên nói vô thỉ không. Như trong Kinh Bát- nhã
Ba-la-mật nói:
Quán thường
chẳng thật, quán vô thường cũng
chẳng thật; quán khổ
chẳng thật, quán vui cũng chẳng thật. Nhưng Phật bảo thường và vui là điên đảo, vô thường và khổ là đế lý, bởi vì chúng
sanh phần nhiều đắm trước thường và vui, không đắm trước vô thường và khổ; vì vậy lấy đế lý vô thường và khổ phá điên đảo
thường vui. Vậy nên
nói vô thường, khổ là
đế lý. Nếu chúng sinh lại đắm trước vô thường, khổ, thì Phật nói vô thường, khổ
cũng không; hữu thỉ vô thỉ cũng như vậy.
Vô thỉ có thể phá điên
đảo chấp trước thỉ, nếu chấp trước vô thỉ thì lại
cho vô thỉ là không; ấy
gọi là vô thỉ không.

Hỏi: Pháp hữu thỉ cũng là tà kiến nên phải phá; cớ sao chỉ phá vô
thỉ? Đáp: Hữu thỉ là quá lầm. Vì cớ
sao? Vì nếu hữu thỉ thì thân ban đầu
không có nhân duyên của tội phước mà lại
sanh chỗ lành chỗ dữ.
Nếu từ nhân duyên của tội phước mà
sanh ra, thì không gọi là thân ban đầu.
Vì sao? Vì nếu có tội
phước thì từ thân trước thọ thân sau; nếu thế gian vô

thỉ, thì không
có lỗi như vậy. Thế nên Bồ-tát trước đã lìa bỏ tà kiến thô ác ấy; thường tập dùng vô thỉ nghó tới chúng
sanh nên nói vô thỉ;
thường thực hành pháp nhân duyên nên nói pháp vô thỉ; vì chưa được
Nhất thiết trí, nên hoặc đối
với vô thỉ bị sai lầm; vì vậy nên nói vô thỉ không.

Lại nữa, vô thỉ đã phá hữu thỉ, không cần lấy không phá hữu thỉ,
còn nay muốn phá vô thỉ,
nên nói vô thỉ không.

Hỏi: Nếu vô thỉ phá hữu thỉ, thì hữu thỉ cũng có thể phá vô thỉ,
cớ sao ông chỉ lấy không
phá vô thỉ? Đáp: Hai cái đó đều là tà kiến, mà có
sai khác. Hữu thỉ là
nhân duyên khởi lên các
tà kiến phiền não, vô thỉ thì là nhân duyên khởi lên từ bi và
chính kiến. Vì cớ
sao? Vì nghó tới chúng
sanh thọ khổ não từ
đời vô thỉ mà khởi
tâm từ bi, biết từ thân lần lữa sanh thân, tiếp nối
không dứt, bèn biết quả
báo tội phước nên sanh chính kiến. Nếu người
không chấp trước vô
thỉ, thì tức là thiện pháp trợ đạo; nếu thủ
tướng sanh
đắm trước, thì tức là
tà kiến, như thường kiến, vô thường kiến. Hữu thỉ kiến tuy phá vô thỉ kiến,
nhưng không thể rốt ráo phá vô thỉ,
mà vô thỉ có thể rốt ráo phá hữu thỉ,
cho nên vô thỉ là thắng; như thiện phá bất thiện,
bất thiện phá thiện, tuy
phá lẫn nhau, mà thiện có thể rốt ráo phá ác, như khi chứng được hiền thánh đạo, vónh viễn không còn làm ác. Ác pháp
thì không thế, vì thế
lực nhỏ mỏng; như người tuy khởi tội ngũ nghịch,
dứt thiện căn, đọa địa ngục, nhân duyên lâu không quá một kiếp được
thoát khỏi địa ngục,
cuối cùng thành đạo quả. Vô thỉ, hữu thỉ hơn kém không đồng cũng như vậy. Vì lực vô thỉ lớn, nên hay phá hữu thỉ, vì vậy
không nói hữu thỉ không.

Tán không: Tán là tướng lìa biệt, như các pháp hòa hợp nên có, như xe
do thùng, gọng, tăm, vành, hợp lại thành, nếu lìa rời mỗi cái mỗi nơi, thì mất tên xe; do năm uẩn hòa hợp nên gọi là người, nếu năm uẩn
lìa biệt, thời người chẳng có được.
Hỏi: Nói như vậy chỉ phá giả danh mà không
phá sắc, cũng như
lìa tán, gọng, thùng thì
có thể phá tên xe, chứ không phá gọng, thùng.
Tán không cũng như vậy,
chỉ lìa tán năm uẩn, có thể phá người, mà
không phá năm uẩn
sắc…?

Đáp: Sắc…
cũng là giả danh đều bị phá. Vì sao? Vì do vi trần
hòa hợp giả danh là
sắc?

Hỏi: Tôi không lấy vi trần, chỉ lấy cái thấy được là sắc, ấy thật
là có, cớ sao khi nó
phân tán ra là không?
Đáp: Nếu
trừ vi trần, tứ đại hòa hợp làm nhân duyên sanh ra
sắc có thể thấy, cũng
là giả danh, như gió bốn phương hòa hợp quạt nước
làm nổi bọt, tứ đại hòa hợp thành
sắc cũng như vậy, nếu ly tán tứ đại
thì không có sắc. Lại nữa,
sắc ấy do hương, vị, xúc và bốn đại hòa hợp, cho nên
có sắc có thể thấy;
nếu trừ hương, vị, xúc… không còn có sắc riêng, lấy
trí phân biệt, mỗi mỗi ly tán,
sắc không thể có được.
Nếu sắc thật có thì
bỏ các pháp ấy, nên
riêng có sắc, nhưng lại không riêng có, cho nên Kinh nói:
Sắc có đều do tứ đại hòa hợp mà có, hòa hợp có nên đều là giả
danh, giả danh nên có thể ly tán. Hỏi:
Sắc uẩn giả danh nên có ly tán, còn bốn uẩn kia
không sắc,
cớ sao ly tán? Đáp: Bốn uẩn cũng là giả danh, vì quán
thấy sanh, già, trụ, diệt, ly tán trở
thành không.
Vì sao? Vì khi
sanh khác, khi già khác, khi trụ
khác, khi diệt khác. Lại nữa,
trong ba đời quán thấy bốn uẩn ấy cũng đều tán
diệt. Lại nữa, tâm theo cảnh sở duyên, duyên diệt
thì diệt, duyên phá thì phá.

Lại nữa, bốn uẩn ấy bất định, tùy
duyên sanh, ví như lửa tùy ở chỗ đốt mà gọi tên; nếu lìa chỗ đốt thì lửa không thể có được.
Nhân mắt duyên sắc sanh nhãn
thức, nếu lìa sắc sở duyên thì thức không thể có được. Các căn thức khác cũng như vậy, như trong
Kinh nói: Phật bảo La- đà,
sắc uẩn ấy phá hoại tán diệt làm cho không có gì, bốn uẩn kia
cũng như vậy; ấy gọi là tán không.

Lại nữa, thí
như trẻ con nhóm đất làm lâu đài, thành quách, xóm làng, nhà cửa, hoặc gọi là gạo, là bún, ưa đắm thủ hộ,
sớm tối đem theo, khi tâm nói lìa bỏ thì đạp phá tán diệt.
Người phàm phu cũng như vậy; vì chưa lìa dục,
sanh tâm ưa đắm các pháp; nếu đã lìa dục thì thấy các
pháp đều tán hoại vứt
bỏ; ấy gọi là tán không.

Lại nữa, vì các pháp tập hợp, có tên gọi riêng; người phàm phu chạy theo tên gọi,
sanh tâm điên đảo
nhiễm trước.
Phật thuyết pháp dạy quán
sự thật của nó. chớ chạy theo tên gọi, có và không đều không;
như kinh Ca-chiên-diên nói: quán Tập đế thì không vô kiến, quán Diệt đế
thì không hữu kiến; các
nhân duyên như vậy, ấy gọi là tán không.

tính không: Các pháp tính
thường không, nhờ tương tục nên in tuồng
chẳng không; ví như nước tính vốn lạnh, nhờ lửa nên nóng; ngưng lửa lâu thì nước trở lại lạnh. Các pháp tính cũng như vậy; khi
chưa sanh,
rỗng không không có gì; như nước tính thường
lạnh, các pháp nhờ các duyên hòa hợp nên có; như nước được lửa
thành nóng. Các duyên hoặc ít hoặc không có, thì không có pháp; như lửa tắt thì nước nóng thành
lạnh; như Kinh nói, con mắt rỗng không, không có
ngã, không có ngã

sở.
Vì sao? Vì tính nó tự
như vậy; tai, mũi, lưỡi, thân, ý,
sắc cho
đến pháp, cũng đều như vậy.

Hỏi: Kinh ấy
nói ngã, ngã sở không, ấy là nói chúng sinh
không không phải nói
pháp không, làm sao chứng minh tính không? Đáp:
Trong ấy, chỉ nói
tính không, không nói chúng
sanh không
và pháp không. tính không có hai:

Trong mười hai nhập không ta, không của ta.

Tướng mười hai nhập tự không; còn không ta, không của
ta, là trong luận Thanh văn nói.

Trong pháp Đại thừa nói:
Chính mười
hai nhập, ta, của ta không
có nên không, mười hai
nhập, tính không có, nên không.

Lại nữa, nếu không có ta, không của ta thì tự nhiên
được pháp không. Vì người ta chấp trước ta, của ta nên Phật chỉ nói không ta,
không của ta. Như vậy,
phải nên biết hết thảy pháp không. Nếu ta, của ta còn không
chấp trước, huống chi pháp khác.
Vì vậy, chúng
sanh không,
pháp không, cuối cùng quy
về một nghĩa, gọi là tính không.

Lại nữa, tính là tự có, không nhờ
nhân duyên, nếu nhờ nhân
duyên thì là pháp có
tạo tác, không gọi là tính. Trong các pháp đều vô
tính. Vì sao? Vì hết thảy
pháp hữu vi đều từ nhân duyên sanh, nhân
duyên sanh thì pháp có
tạo tác; nếu không từ nhân duyên hòa hợp sanh, thì
là không pháp. Như vậy hết thảy pháp, tính không thể có được, nên
gọi là tính không. Hỏi:
Rốt ráo không, không có gì, thì ấy là
tính không;
sao nay
còn nói lại?
Đáp: Rốt
ráo không là không có gì sót lại, còn tính không là
xưa nay thường như vậy;
như nước tính vốn lạnh, nhờ lửa nên nóng; ngưng lửa thì trở lại lạnh. Rốt ráo không như hư không, thường chẳng
sanh chẳng diệt, chẳng nhơ
chẳng sạch, cớ sao nói đồng! Lại nữa,
các pháp rốt ráo không. Vì sao? Vì tính nó không thể
có được. Các pháp
tính không. Vì sao? Vì rốt ráo không.

Lại nữa, tính không, phần nhiều là
Bồ-tát hành trì; còn
rốt ráo không, phần nhiều là chư
Phật hành trì.
Vì sao? Vì trong tính không chỉ có nhân duyên hòa hợp, không có thật tính; còn rốt ráo không thì ba
đời thanh tịnh, có sai khác như vậy.

Lại nữa, hết thảy pháp tính có hai:
1.Là tính chung.
2.Là tính riêng. tính chung là vô thường, khổ, không, vô ngã, vô sanh, vô diệt,
vô lai, vô khứ, vô
nhập, vô xuất…. tính riêng là như lửa tính nóng,
nước tính ướt, tâm
là tính biết; như người ưa làm ác, nên gọi là tính ác; ưa
làm thiện
nên gọi là tính thiện; như trong kinh Thập Lực nói:
Phật biết các chủng tính của thế gian. Các tính như vậy đều không; ấy gọi
là tính không.
Vì sao? Vì nếu tính vô thường là thật, thì mất nghiệp quả báo.
Vì sao? Vì sanh diệt qua đi
không trụ lại, nên sáu căn không lãnh thọ
sáu trần, cũng không
chứa tập nhân duyên, nếu không chứa tập thì
không tụng kinh, tọa thiền… vì vậy, biết tính vô thường là không thể có
được. Vô thường còn
không thể có được, huống chi thường.

Lại nữa, tính khổ cũng không thể có được, nếu thật có khổ, thì không nên
sanh tâm nhiễm đắm. Nếu người chán
sợ khổ thống, thì
trong các thứ vui cũng
nên chán sợ, và Phật cũng không nên nói ba thọ:
khổ, vui, không khổ không vui; cũng không nên đối
khổ sanh giận, đối
vui sanh ưa, đối không khổ không vui
sanh si. Nếu một tướng thì đối vui
nên sanh giận, đối khổ
nên sanh ưa, những việc ấy không đúng. Như
vậy, tính khổ còn không
thể có được, huống chi tính vui hư vọng, mà lại có thể được. Lại nữa,
tướng không cũng không thể có được. Vì sao? Vì nếu có tướng không thì không có tội phước, tội phước không có nên cũng
không có đời nay đời sau. Lại nữa,
các pháp đối đãi nhau có. Vì sao? Vì nếu có không phải nên có thật, nếu có thật phải nên có không.
tính không còn không
huống là có thật. Lại nữa,
nếu không ta thì không trói không mở, cũng không
từ đời này đến đời sau chịu tội phước, cũng
không có nghiệp nhân duyên quả báo, do các nhân duyên như vậy, biết tính vô ngã còn không thể
có được, huống là tính ngã. Lại nữa,
tính vô sanh vô diệt cũng chẳng thật. Vì sao? Vì nếu
thật thì rơi vào thường
kiến, nếu hết thảy pháp thường, thì không tội không phước. Nếu có thì thường có, không thì
thường không; nếu không
thì không sanh, có thì
không mất, như tính bất sanh bất diệt không thể có được huống là tính
sanh diệt. Các tính chung không đi không lại,
không ra không vào, cũng như vậy. Lại nữa,
các pháp có tính riêng cũng không phải. Vì sao? Ví
như lửa hay đốt, sắc
màu hay chiếu sáng, hai thứ hòa hợp, nên gọi là
lửa; nếu lìa hai thứ mà
có lửa thì lý đáng riêng sở dụng, song thật không
có sở
dụng riêng. Vì vậy nên biết lửa là giả danh, cũng không có thật.
Nếu thật không lửa, cớ
sao nói nóng là tính của lửa.

Lại nữa, tính nóng từ các nhân
duyên sanh, trong có thân căn, ngoài có
sắc xúc chạm, hòa hợp
sanh thân thức, biết có nóng, nếu khi chưa hòa hợp, thì không có tính nóng. Vì vậy nên biết nóng chẳng phải tính
lửa. Lại nữa, nếu lửa
thật có tính nóng, cớ sao có người vào lửa không cháy, và lửa trong thân người
sao không đốt thân?
Lửa giữa không,
nước không làm tắt
được? Vì lửa không có tính nóng nhất định. Do lực thần thông lửa không đốt thân được. Do nhân duyên của nghiệp mà năm tạng

trong người
không cháy. Do lực rồng thần, nước không làm tắt được.

Lại nữa, nếu tính nóng với lửa khác nhau thì lửa chẳng phải nóng, nếu tính nóng với lửa là một, cớ
sao nói nóng là tính của lửa?
Các tính lạnh… cũng như
vậy. tính chung, tính riêng ấy không có, gọi là tính không.

Lại nữa, tính không là từ xưa lại nay không; như người thế gian cho vật hư vọng không lâu bền là không; còn các vật như núi Tu-di,
Kim cang… và điều thánh nhân biết thì cho là chân thật
chẳng không. Để dứt các nghi ấy, Phật nói các thứ ấy tuy kiên cố bền chắc lâu dài, cũng đều là
tính không. Trí tuệ của thánh nhân tuy độ
chúng sinh, dứt các
phiền não, mà tính không
thể có được, cho nên cũng là không.

Lại nữa, người ta cho
Năm uẩn, Mười hai nhập,
Mười tám giới, đều không, chỉ như như, pháp tính, thật tế là thật tính của nó.
Phật muốn dứt các nghi ấy, nên chỉ phân biệt nói năm uẩn, như như, pháp tính, thật
tế cũng đều là không,
ấy gọi là tính không. Lại nữa,
tính hữu vi có ba tướng là sanh, trụ, diệt; tính vô vi
cũng có ba tướng là
bất sanh, bất trụ, bất diệt. tính hữu vi còn không
huống là pháp hữu vi.
tính vô vi còn không huống là pháp vô vi.
Do các nhân duyên ấy, tính không thể có được, nên gọi
là tính không.

1
3.Tự tướng không: Hết thảy có hai tướng: tướng chung và tướng riêng. Hai tướng ấy không, cho nên gọi là tướng không.

Hỏi: Thế nào
là tướng chung? Thế nào là tướng riêng? Đáp:
Tướng chung là vô thường…
Tướng riêng là các pháp tuy
đều vô thường mà mỗi
pháp có tướng riêng; như đất có tướng cứng,
lửa có tướng nóng. Hỏi: Trước đã nói tính nay lại nói tướng, vậy tướng và tính có
khác gì nhau? Đáp: Có người nói nó thật
không khác, chỉ có khác tên. Nói tính
tức là nói tướng, nói
tướng tức là nói tính, ví như nói tính lửa tức là
tướng nóng, nói tướng
nóng tức là tính lửa.

Có người nói: tính và tướng có hơi
sai khác. tính là nói thể, tướng là nói nó có thể biết được.
Như Thích-tử thọ trì cấm giới, ấy là tính; cạo tóc,
mặc Ca-sa, ấy là tướng.
Kẻ Phạm-chí tự thọ trì pháp của họ là
tính; đầu có búi tóc,
cầm gậy ba chỉa, ấy là tướng. Như lửa nóng là tính
lửa; khói là tướng
lửa; gần là tính, xa là tướng. Tướng không nhất định từ thân phát ra, còn tính là nói có thật; như thấy
sắc vàng là kim tướng, mà bên trong là đồng, lấy lửa đốt, đá mài, biết nó chẳng phải kim tính; như người khi cung kính
cúng dường, tợ là
người lành, ấy là tướng; còn mắng nhiếc hủy nhục, phẫn hận, giận dữ, ấy là tính nó.
tính tướng, trong ngoài, xa gần, trước
sau có
sai biệt như vậy, các tướng ấy đều không;
gọi là tướng không.

Như nói hết thảy pháp hữu vi đều là tướng vô thường. Vì cớ
sao? Vì
sanh diệt
không ngừng, trước không nay có, có rồi lại không, vì thuộc các
nhân duyên, vì hư vọng
không thật. Vì do nhân duyên vô
thường sanh, vì do hợp
các duyên phát khởi, có các nhân duyên như vậy,
nên hết thảy pháp hữu
vi là tướng vô thường.
Vì nó hay
sanh thân tâm phiền não nên gọi là khổ, vì thân đi,
đứng, nằm, ngồi đều
khổ, vì là khổ thánh đế, vì thánh nhân buông bỏ
không lãnh thọ, vì luôn luôn bức não, vì vô thường. Có các nhân duyên như
vậy, gọi là tướng khổ.
Lìa ngã
sở cho nên không; vì nhân duyên hòa hợp
sanh cho
nên không; vì vô thường,
khổ, không, vô ngã cho nên gọi là không; vì
trước sau không thể có được cho nên không; vì tâm cuồng cho nên
gọi là không; thánh hiền đối với hết thảy pháp không dính mắc cho nên gọi
là không; vì là vô
tướng, vô tác giải thoát môn cho nên gọi là không, thật tướng các pháp vô lượng vô
số cho nên gọi là không; vì dứt hết thảy đường ngôn ngữ cho nên gọi là không; vì dứt hết thảy tâm hành cho
nên gọi là không; vì chư
Phật, Bích-chi Phật, A-la-hán vào rồi không ra
cho nên gọi là không. Có
các nhân duyên như vậy, nên gọi là không.
Vì vô thường,
khổ, không, cho nên vô ngã; vì không tự tại nên vô ngã; vì vô chủ nên vô ngã; vì các pháp đều từ nhân
duyên sanh, từ
nhân duyên sanh nên vô
ngã; vô tướng, vô tác nên vô ngã; vì giả danh
nên vô ngã; vì thân
kiến điên đảo nên vô ngã; vì dứt tâm chấp ngã thì đắc đạo nên vô ngã. Có nhân duyên như vậy, gọi là
Vô ngã. Như vậy
gọi là tướng chung.

Tướng riêng là tướng cứng của đất, tướng ướt của nước, tướng
nóng của lửa, tướng động của gió; chỗ nhãn thức nương là
tướng mắt; tai, mũi, lưỡi, thân cũng như vậy.
Tướng biết của thức, tướng tuệ của trí, tướng
trí của tuệ; xả là
tướng bố thí, không hối không não là tướng trì giới; tâm không biến dị là tướng nhẫn nhục; phát động là tướng tinh tấn; nhiếp

tâm là tướng
thiền định; không dính mắc là tướng trí tuệ; hay thành
tựu sự việc là tướng
phương tiện; thức tạo tác
sanh diệt là tướng thế gian; vô thức là
tướng Niết-bàn. Các pháp như vậy mỗi mỗi có
tướng riêng.
Biết các tướng ấy đều
không; ấy gọi là tự tướng không. Các nghĩa khác
như trong đoạn tính không nói, vì tính và tướng nghĩa đồng nhau. Hỏi:
Cớ sao không chỉ nói là tướng không mà nói là tự
tướng không? Đáp: Nếu nói tướng không là không nói đến pháp thể không; nói
tự tướng không tức
là nói pháp thể không.

Lại nữa, nhiều pháp hòa hợp nên có một pháp
sanh là
một pháp không. Như vậy mỗi mỗi pháp đều không, nay pháp hòa hợp nhân
duyên, triển chuyển cũng đều không, hết thảy pháp mỗi mỗi tự
tướng không;
vì vậy nên gọi là tự tướng không.

Hỏi: Nếu hết
thảy pháp mỗi mỗi tự tướng không, cớ sao lại có
sự giảng nói? Đáp:
chúng sinh điên đảo nên chấp lấy tướng một, tướng
khác, tướng chung,
tướng riêng, mà
sanh tâm đắm trước, vì để dứt việc ấy
nên có sự giảng nói.

Có các nhân duyên như vậy, gọi là tự tướng không.

Nhất thiết
pháp không:
Nhất thiết pháp là
Năm uẩn, Mười hai nhập, Mười tám giới… các pháp ấy đều
nhiếp vào các môn; đó là hết thảy pháp tướng có:
tướng biết,
tướng thức,
tướng duyên, tướng tăng
thượng, tướng nhân, tướng quả, tướng chung,
tướng riêng, tướng nương tựa.

Hỏi: Thế nào
là hết thảy pháp tướng có?
Đáp: Hết
thảy pháp có tốt có xấu, có trong có ngoài, đối hết
thảy pháp có tâm sanh, nên gọi là có.

Hỏi: Trong vô
pháp cớ sao nói có tướng?

Đáp: Nếu vô
pháp thì không gọi là pháp, chỉ vì ngăn có cho nên gọi là vô pháp, còn nếu thật có vô pháp, thì gọi là có; vì vậy nói hết
thảy pháp có tướng.

Tướng biết là, khổ pháp trí, khổ loại trí hay biết Khổ đế; tập
pháp trí, tập loại trí
hay biết Tập đế; diệt pháp trí, diệt loại trí hay biết
Diệt đế; đạo pháp trí,
đạo loại trí hay biết Đạo đế. Và thiện trí thế tục
hay biết khổ, biết tập, biết diệt, biết đạo; cũng biết hư không và phi trí duyên biệt (tức là hư không vô vi, phi trạch diệt vô vi N.D); ấy gọi là tướng
biết của hết thảy pháp.

Tướng thức (biết) là, nhãn thức
biết sắc, nhó thức
biết tiếng, tỷ thức
biết mùi, thiệt thức biết vị, thân thức biết xúc, ý thức biết pháp.
Hay biết mắt, hay biết sắc,
hay biết nhãn thức; hay biết tai, hay biết tiếng, hay biết nhó thức; hay biết mũi, hay biết mùi, hay biết tỷ thức; hay biết lưỡi, hay biết vị, hay biết
thiệt thức; hay biết thân, hay biết xúc, hay biết
thân thức; hay biết ý,
hay biết pháp, hay biết ý thức, ấy gọi là tướng thức.

Tướng duyên là, nhãn thức và pháp tương ưng với nhãn thức
hay duyên sắc; nhó thức
và pháp tương ưng với nhó thức hay duyên tiếng; tỷ thức và pháp tương ưng với tỷ thức hay
duyên hương; thiệt thức và
pháp tương ưng với thiệt
thức hay duyên vị, thân thức và pháp tương ưng với thân thức hay duyên xúc; ý thức và pháp tương ưng với ý thức
hay duyên pháp.
Hay duyên nhãn, hay
duyên sắc, hay duyên nhãn thức;
hay duyên tai, hay
duyên tiếng, hay duyên nhó thức; hay duyên tỷ, hay duyên mũi, hay duyên tỷ thức; hay
duyên thiệt, hay duyên vị, hay duyên thiệt thức; hay
duyên thân, hay duyên xúc, hay duyên thân thức; hay duyên ý,
hay duyên pháp, hay duyên
ý thức, ấy gọi là tướng duyên.

Tướng tăng thượng là, hết thảy pháp hữu vi vì mỗi mỗi tăng thượng. Vô vi pháp cũng có tăng thượng đối với hữu vi pháp, ấy gọi là
tướng tăng thượng.

Tướng nhân quả là hết thảy pháp mỗi mỗi làm nhân, mỗi mỗi
làm quả; ấy gọi là tướng nhân quả.

Tướng chung tướng riêng là, hết thảy pháp mỗi mỗi có tướng
chung tướng riêng; như
ngựa là tướng chung, trắng là tướng riêng; như
người là tướng chung,
nếu mất một cái tai, thì là tướng riêng; ấy gọi là
tướng chung tướng riêng.

Tướng nương tựa là, các pháp đều nương tựa cùng nhau; như cây cỏ núi
sông nương tựa đất; đất nương tựa nước. Như vậy mỗi mỗi
nương tựa nhau; ấy gọi
là tướng nương tựa. Như vậy tướng môn một pháp
thu nhiếp hết thảy pháp.

Lại nữa, môn hai pháp thu nhiếp hết thảy pháp; đó là
pháp sắc, vô sắc; pháp có thể thấy, không thể thấy; pháp có đối ngại, không đối
ngại; pháp hữu lậu, vô
lậu; pháp hữu vi, vô vi; pháp trong, pháp ngoài;
pháp quán, pháp duyên;
pháp có, pháp không; như vậy là các tướng môn hai pháp.
Ba, bốn, năm,
sáu cho đến tướng môn vô
lượng pháp, thu nhiếp
hết thảy pháp, các pháp
ấy đều không, như trên nói.

Hỏi: Nếu đều
không, cớ sao nói các danh tự hết thảy pháp?
Đáp: Người
phàm phu đối với không pháp, vô minh điên đảo
chấp thủ tướng, nên
phát sanh các phiền não ái… nhân phiền não nên khởi
các nghiệp;
khởi các nghiệp nên vào các đạo; vào các đạo nên thọ
các thân; thọ các thân
nên thọ các khổ vui; như tằm nhả tơ, vô cớ tự
mình nhả ra lại tự trói
lấy mình, chịu khổ đốt nấu. Thánh nhân do lực trí tuệ thanh tịnh phân biệt hết thảy pháp gốc ngọn đều không, muốn độ
chúng sinh nên nói chỗ chúng
sanh đắm trước là năm uẩn, mười hai nhập,
mười tám giới; các ngươi chỉ vì vô minh mà
sanh năm uẩn, tự làm tự đắm,
nếu thánh nhân chỉ thuyết
về không thì họ không thể đắc đạo, vì không
sở nhân, không chỗ nhàm chán.

Hỏi: Ông nói
hết thảy không, việc ấy không đúng. Vì sao? Vì
hết thảy pháp, mỗi mỗi
nhiếp thủ tự tướng, như đất nhiếp thủ tướng cứng, nước nhiếp thủ tướng ướt, lửa nhiếp thủ
tướng nóng, gió nhiếp
thủ tướng động, tâm là
tướng biết, tuệ là
tướng biết, như vậy hết thảy pháp đều
tự ở tướng của nó,
cớ sao nói không? Đáp:
Trong đoạn
tính không, tự tướng không ở trên đã phá rồi,
nay sẽ nói lại: Tướng
không nhất định, không thể là tướng; như váng sữa, mật, keo,
sáp… đều là tướng đất, khi hợp với lửa, tự bỏ tướng nó,
chuyển thành
tướng ướt; vàng, bạc, đồng, thiết hợp với lửa cũng tự bỏ tướng nó, biến thành tướng ướt; như nước gặp lạnh
thành băng, đổi làm tướng đất; như người
ngủ say; người vào vô tâm định; cá trong băng giá, đều
không tâm thức, bỏ
tướng tâm nó, không giác tri gì; như tuệ là tướng biết, khi vào thật tướng các pháp, thì không còn giác tri, tự bỏ
tướng biết.
Cho nên các pháp không có tướng nhất định.

Lại nữa, nếu bảo các pháp có tướng nhất định cũng
không đúng.
Vì sao? Vì như tướng của
pháp vị lai, không nên đi đến hiện tại; nếu
đến hiện tại thì bỏ
tướng vị lai; nếu không bỏ tướng vị lai mà vào hiện
tại, thì vị lai là hiện
tại, là không có quả báo vị lai; nếu hiện tại đi vào quá khứ, thì bỏ tướng hiện tại; nếu không bỏ tướng hiện tại mà vào quá
khứ, thì quá khứ là
hiện tại. Có các lỗi như vậy, nên biết các pháp không
có tướng nhất định. Lại nữa,
nếu bảo pháp hữu vi, nhất định có ba tướng là sanh, trụ, diệt, pháp vô vi cũng có ba tướng là
bất sanh, bất trụ, bất diệt. Ông cho pháp phi trí duyên diệt trong đời vị lai, (tức là phi trạch diệt vô vi –
N.D); ấy là pháp hữu vi mà không có tướng hữu vi. Nếu ông cho phi trí duyên tận là
tướng diệt; ấy cũng
không đúng.
Vì sao? Vì vô thường diệt tận,
ấy gọi là tướng diệt;
chứ chẳng phải vì phi trí duyên diệt, nên gọi là tướng diệt. Như vậy mỗi mỗi không có tướng nhất định; nếu có tướng nhất
định mà chẳng không,
việc ấy không đúng!

Hỏi: Phải thật có pháp, chẳng không; vì phàm phu và thánh nhân
biết khác nhau. Pháp của phàm phu biết là hư vọng; pháp của thánh nhân biết là chân thật; nương thánh trí thật nên bỏ pháp hư vọng,
không thể nương hư vọng
bỏ hư vọng? Đáp: Vì phá chỗ biết của phàm phu, cho nên nói
Thánh trí; nếu không pháp phàm phu thì không có
pháp Thánh; như không bệnh thì không có thuốc. Cho nên
Kinh nói lìa pháp phàm phu, thì không
có pháp Thánh; tính của
pháp phàm phu tức là Thánh pháp.

Lại nữa, Thánh nhân đối với các pháp không thủ tướng cũng
không đắm trước, vì
vậy Thánh pháp là chân thật; còn phàm phu đối với
các pháp thủ tướng và
đắm trước, vì vậy pháp phàm phu là hư vọng.
Thánh nhân tuy dùng mà không thủ tướng, không thủ tướng nên không có
tướng nhất định, như vậy không nên cật nạn. Ở địa vị phàm phu đắm pháp
nên phân biệt là thánh
pháp, là phàm phu pháp; nếu ở địa vị hiền thánh
thì không phân biệt, chỉ
vì dứt bệnh cho chúng sinh nên nói là hư là
thật, như nói: Phật ngữ chẳng hư
chẳng thật, chẳng trói chẳng mở, chẳng
một chẳng khác. Thế nên
không phân biệt, thanh tịnh như hư không. Lại nữa,
nếu pháp chẳng đều không, thì chẳng nên nói không
lý luận là tướng người
trí; cũng chẳng nên nói không lãnh thọ, không
đắm trước, không chỗ
nương tựa, không, vô tướng, vô tác là chân pháp. Hỏi: Nếu hết thảy
pháp không, thì chính đó cũng là thật, cớ
sao
nói không thật? Đáp: Nếu hết thảy
pháp không, giả
sử cho nó là có pháp, thì nó đã vào trong hết thảy pháp bị phá; nếu cho nó là
không pháp, thì
không nên vấn nạn.

Hỏi: Nếu “hết thảy pháp không” là thật, sao trong tam tạng
Phật phần nhiều nói
vô thường, khổ, không, vô ngã, như
Kinh nói: “Phật bảo các Tỳ-kheo, Ta nói pháp cho các ông, gọi là đệ nhất
nghĩa không.
Thế nào là Đệ nhất
nghĩa không? Mắt sanh không từ đâu lại, diệt không
đi về đâu, chỉ có
nghiệp của nghiệp quả báo, chứ người làm là không
thể có được; tai, mũi,
lưỡi, thân, ý, cũng như vậy”. Trong đây nếu nói
sanh không từ đâu đến, diệt không đi về đâu,
thường pháp là không thể
có được, cho nên vô
thường, chỉ có nghiệp và nghiệp quả báo, mà
người làm là không thể
có được; ấy là đệ nhất nghĩa không trong pháp
Thanh văn, cớ sao nói hết
thảy pháp không? Đáp: Chấp ta là cội gốc của hết thảy phiền não, trước chấp năm uẩn làm ta,
sau chấp ngoại vật làm của ta. Vì bị cái ta trói buộc
nên sanh tham, giận; nhân tham giận nên
khởi nghiệp, như
Phật nói: Không người làm là phá chấp ta trong hết thảy pháp. Nếu nói mắt
sanh không từ đâu
đến, diệt
không đi về đâu, tức là nói mắt vô thường;
nếu vô thường tức là khổ, khổ tức là không ta, không
của ta. Ta, của ta không có, nên tâm không đắm trước hết thảy pháp. Vì tâm không đắm trước, nên
không sanh
kiết sử.
Không sanh
kiết sử, thì cần gì nói không. Vì vậy trong tam tạng phần nhiều nói
vô thường, khổ, không, vô ngã, mà không nói
nhiều về hết thảy pháp không. Lại nữa,
chúng sinh tuy nghe Phật nói vô thường, khổ, không, vô ngã, mà cứ hý luận về các pháp. Vì hạng người ấy nên mới nói các
pháp không; nếu không ta
cũng không của ta, ấy tức là vào nghĩa không.

Hỏi: Cớ sao
Phật nói có nghiệp có quả báo; nếu có nghiệp có
quả báo ấy thì chẳng không?

Đáp: Phật dạy pháp có hai:

Là không ngã.

Là không pháp.

Vì hạng người chấp có cái ta thường, nên vì họ nói không
người làm; vì hạng
người chấp đoạn diệt, nên vì họ mà nói có
nghiệp, có quả báo. Nếu người nghe nói không người làm trở lại rơi vào chấp đoạn diệt, nên vì họ nói có nghiệp, có nghiệp quả báo. Năm uẩn có thể tạo nghiệp mà không đi đến
đời sau, nhân năm uẩn này tương tục
sanh năm
uẩn khác thọ nghiệp quả
báo. Cho nên nói thọ nghiệp quả báo; như mẹ và con thân tuy khác mà có nhân duyên liên hệ nên mẹ uống thuốc mà
con lành bệnh. Như vậy
năm uẩn đời nay, đời sau tuy khác nhau mà nhân duyên của nghiệp tội phước tương tục, nên từ Năm uẩn đời nay tạo
quả báo Năm uẩn đời sau.

Lại nữa, có người tìm cầu tướng các pháp và đắm vào một pháp hoặc có
hoặc không; hoặc thường hoặc vô thường. Vì đắm pháp
nên pháp mình thì ưa,
pháp người thì ghét, mà khởi nghiệp ác. Phật vì
hạng người đó nên nói
các pháp không. Các pháp không thì không có pháp. Vì
sao? Vì pháp đáng ưa hay
sanh
kiết sử,
sanh kiết
sử thì làm nhân duyên cho vô minh; nếu
sanh vô minh, làm
sao mà thật được, ấy
là pháp không. Lại nữa,
chúng sinh có hai hạng:

Hạng đắm thế gian

Hạng cầu ra khỏi thế gian.

Hạng cầu ra khỏi thế gian
có thượng, trung, hạ. Thượng là
hạng lợi căn, có đại
tâm cầu Phật đạo; trung là hạng trung căn, cầu
Bích-chi Phật đạo; hạ là hạng
độn căn, cầu Thanh văn đạo. Vì hạng người cầu Phật đạo mà nói
sáu
Ba-la-mật và
pháp không; vì hạng cầu Bích-chi Phật mà nói mười hai nhân duyên và pháp độc hành; vì hạng cầu
Thanh văn đạo, mà nói chúng
sanh không và bốn chân đế.
Hàng Thanh văn
sợ
ghét sanh tử, nghe nói
chúng sinh không và Bốn chân đế,
vô thường, khổ, không, vô ngã,
không hý luận các pháp; như nai trong vòng vây bị trúng tên độc,
chỉ một mực cầu thoát, không còn nghó gì khác hơn.
Hạng Bích-chi Phật tuy chán
già, bệnh, chết, vẫn còn có thể một phần
quán nhân duyên thâm sâu
và có thể một phần độ chúng sinh; ví như con
tê giác ở trong vòng
vây, tuy bị trúng tên độc vẫn còn có thể quyến
luyến con nó. Bồ-tát tuy
chán già, bệnh, chết, vẫn có thể quán thật tướng
các pháp; cứu xét sâu
tột vào Mười hai nhân duyên, thông đạt pháp
không, vào vô lượng
pháp tính; ví như voi bạch hương chúa, ở trong vòng
vây thợ săn, tuy bị tên bắn vẫn nhìn xem người
thợ săn, tâm không
sợ hãi, lại đem kẻ tùy tùng bước đi an ổn.
Vì vậy, trong Tam tạng không nói
nhiều về pháp không.
Hoặc có kẻ
Phạm-chí lợi căn, tìm thật tướng các pháp, không
chán già, bệnh, chết,
đắm các thứ pháp tướng. Phật vì hạng ấy nên
nói pháp không. Đó là đối với Tiên ni Phạm-chí,
Phật không nói Năm uẩn tức
là thật, cũng không nói
lìa năm uẩn là thật.
Lại đối với
Phạm-chí Cưỡng Luận, Phật đáp: Trong pháp
Ta không thọ nhận có và không, cớ
sao ông luận có và không, ấy là pháp hý
luận, chỗ sanh ra kiết sử. Lại, kinh Đại
Không trong
Tạp A-hàm nói: Hai thứ không là
chúng sinh không và pháp không.

Trong kinh La-đà nói:
Sắc uẩn phá liệt phân tán làm cho không có
gì.

Trong kinh Phiệt dụ nói: Pháp còn nên bỏ, huống là phi pháp.
Trong kinh Ba-la-diên, kinh Lợi chúng nói: Người trí đối với hết

thảy pháp
không lãnh thọ, không chấp trước. Nếu lãnh thọ, chấp
trước pháp thì sanh hý
luận; nếu không nương tựa thì không có luận gì.

Các Thánh nhân đắc đạo đối với các pháp, không lấy không bỏ.

Nếu không lấy bỏ, thì có thể lìa hết các kiến chấp.
Như vậy trong Tam tạng nơi nơi nói
pháp không; ấy gọi là
hết thảy pháp không.
1
5.Bất khả đắc không: Có người nói trong Năm uẩn, Mười hai nhập, Mười tám giới,
ngã pháp là thường pháp là không thể có được, cho nên gọi là bất khả đắc không.

Có người nói: Trong các nhân duyên cầu thật pháp không thể
có được; như trong năm
ngón tay, tìm nắm tay không thể có được, cho nên

gọi là bất khả đắc không.

Có người nói: Hết thảy pháp và nhân duyên rốt ráo không thể
có được, cho nên gọi
là bất khả đắc không. Hỏi:
Cớ sao gọi là bất đắc khả không? Vì trí lực kém, nên không
thể có được; hay vì
thật không, nên không thể có được? Đáp: Các pháp
thật không, cho nên không thể có được, chẳng
phải do trí lực kém.

Hỏi: Nếu như
vậy, với rốt ráo không, tự tướng không, không
khác; sao nay còn nói lại
bất khả đắc không?
Đáp: Nếu
người nghe nói các không trên là hoàn toàn không
có, trong lòng sợ sệt
nghi hoặc, nay nói lý do không là vì tìm không thể
có được; để dứt chỗ
nghi sợ cho họ, nên Phật dạy bất khả đắc không.
Vì cớ sao?
Vì Phật dạy, Ta từ khi mới phát tâm cho đến khi
thành Phật,
và mười phương Phật,
đối với trong hết thảy pháp, tìm thật tính không
thể có được; ấy gọi
là bất khả đắc không.

Hỏi: Việc gì
bất khả đắc? Đáp: Hết thảy pháp cho đến Vô dư
Niết-bàn không thể có được,
cho nên gọi là bất khả đắc không. Lại nữa,
hành giả ngộ được bất khả đắc không ấy, thì không bị
Ba độc, Bốn dòng, Bốn
trói, Năm triền cái, Sáu ái, Bảy sử, Tám tà, Chín kiết,
Mười ác, các tệ ác cấu nhiễm, trói buộc; vì không thể có được,
nên gọi là bất khả đắc không.

Hỏi: Nếu như
vậy, tu hành bất khả đắc không, thì đắc pháp gì? Đáp:
Đắc giới, định, tuệ, đắc
Bốn quả Sa-môn,
Năm căn, Năm chúng vô học (năm uẩn vô lậu – N.D),
Sáu xả pháp,
Bảy giác chi,
Tám Thánh đạo phần, Chín
thứ đệ định, Mười pháp vô học (bậc vô học
A- la-hán thành tựu mười
pháp vô học: Vô học chính kiến, vô học
chính tư duy, vô học chính ngữ, vô học
chính nghiệp, vô học
chính mạng, vô học chính tinh tấn, vô học
chính niệm, vô học
chính định, vô học
chính giải thoát, vô học
chính trí – N.D), như vậy là được pháp Thanh
văn. Nếu có được
Bát-nhã Ba-la-mật thì đầy đủ sáu Ba-la-mật, và
công đức Mười địa.

Hỏi: Trên kia
nói hết thảy pháp cho đến Niết-bàn là không thể
có được, sao nay nói được giới, định, tuệ cho
đến công đức Mười địa?
Đáp: Pháp
ấy tuy được, đều đưa tới bất khả đắc không.
Vì không lãnh thọ chấp trước ấy, nên gọi là bất khả đắc; vì là pháp vô vi, nên gọi là bất khả đắc; vì là thánh đế, nên gọi là bất khả đắc; vì là đệ
nhất nghĩa đế, nên gọi là bất khả đắc.
Thánh nhân tuy được các công đức nhưng vì
vào Vô dư
Niết-bàn, nên không cho là được; còn phàm phu thì cho
là được lớn; như con
sư tử tuy có làm không tự cho là lạ, các loài khác
thấy cho là hy hữu. Thánh
nhân tuy có đắc mà không cho là được; ấy gọi
là bất khả đắc không.
16, 17,
1
8.Vô pháp không, hữu pháp không, vô pháp hữu pháp không: Vô pháp
không là, có người nói: Vô pháp tức là pháp đã diệt. Pháp diệt ấy là không, nên gọi là vô
pháp không. Hữu pháp không là
các pháp nhân duyên hòa
hợp sanh, cho nên có pháp. Hữu pháp ấy không có, nên gọi là hữu
pháp không. Vô pháp hữu pháp không là tìm tướng
vô pháp hữu pháp không
thể có được; ấy là vô pháp hữu pháp không.

Lại nữa, quán vô pháp hữu
pháp không, cho nên gọi là vô
pháp hữu pháp không. Lại nữa,
hành giả quán các pháp sanh, diệt, hoặc hữu môn,
hoặc vô môn; đối
sanh môn thì
sanh mừng, đối diệt môn thì
sanh lo.
Hành giả quán pháp
sanh không, thì diệt tâm mừng; quán pháp
diệt không, thì
diệt tâm lo. Vì cớ sao?
Vì sanh không được gì, diệt không mất gì. Vì để
trừ thế gian tham ưu nên
gọi là vô pháp hữu pháp không. Lại nữa,
trong Mười tám không, ba phẩm không đầu phá hết thảy pháp, ba phẩm không
sau cũng phá hết thảy pháp:
Hữu pháp không,
phá hết thảy pháp khi
sanh, khi trụ; vô pháp không, phá hết thảy pháp
khi diệt; vô pháp hữu
pháp không, phá chung cả sanh diệt một lúc.

Lại nữa, có người nói: Pháp quá khứ vị lai không, ấy gọi là vô
pháp không; pháp hiện
tại và pháp vô vi không, ấy gọi là hữu pháp
không. Vì cớ sao? Vì pháp
quá khứ diệt mất, biến dị quy về không; pháp vị
lai nhân duyên chưa hòa hợp, chưa sanh, chưa có, chưa
xuất, chưa khởi, vì vậy nên gọi là vô pháp. Quán
biết pháp hiện tại và pháp vô vi hiện có, ấy là hữu pháp. Cả hai pháp đó đều không, nên gọi là vô pháp
hữu pháp không.

Lại nữa, có người nói: Pháp vô vi
không sanh, trụ, diệt, ấy gọi là
vô pháp; pháp hữu vi có
sanh trụ, diệt, ấy gọi là hữu pháp. Các không
như vậy, gọi là vô pháp hữu pháp không.
Ấy là
Bồ-tát muốn an trụ nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 32</卷>

4
9.GIẢI THÍCH nghĩa BỐN DUYÊN KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát muốn biết
nhân duyên, thứ đệ
duyên, duyên duyên, tăng thượng duyên của các pháp, nên học
Bát-nhã Ba-la- mật. LUẬN:
Hết thảy pháp hữu
vi đều từ bốn duyên sanh, đó là:
nhân duyên, thứ đệ
duyên, duyên duyên, tăng thượng duyên.

Nhân duyên: Tương ưng nhân, cọng
sanh nhân, tự
chủng nhân,
biến nhân, báo nhân. Năm
nhân ấy gọi là nhân duyên. Lại nữa,
hết thảy pháp hữu vi, cũng gọi là nhân duyên.
Thứ đệ duyên (duyên thứ lớp): Trừ tâm tâm
số pháp quá khứ, hiện tại và tối hậu
của A-la-hán, các tâm tâm
số pháp quá khứ, hiện tại
khác đều có thể làm
thứ đệ duyên; ấy gọi là thứ đệ duyên.
Duyên duyên,
tăng thượng duyên: là tất cả pháp.

Lại nữa, Bồ-tát muốn biết tướng riêng tướng chung của bốn
duyên, nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

Hỏi: Như trong
Bát-nhã Ba-la-mật, bốn duyên đều không thể có được. Vì cớ
sao? Vì nếu trong nhân trước đã có quả, việc ấy không
đúng; trong nhân trước không có quả, cũng
không đúng. Nếu trước có
quả, thì không cần nhân;
nếu trước không quả mà vẫn có, thì cũng có thể
từ không nhân mà sanh. Lại nữa,
thấy quả từ nhân sanh, nên gọi là nhân, nếu trước
không quả, làm sao gọi là nhân. Lại nữa,
nếu quả từ nhân sanh, quả tức thuộc nhân, nhân không
tự tại, lại thuộc nhân
khác. Nếu nhân không tự tại sao nói quả chỉ từ
nhân ấy sanh. Do các việc
như vậy, nên biết không có nhân duyên.

Lại, tâm tâm
số pháp quá khứ đều đã diệt, không tạo tác được gì,
làm
sao có thể làm thứ đệ duyên. Hiện tại có tâm thì không thứ đệ,
nếu làm thứ đệ cho tâm
sắp sanh trong đời vị lai, thì tâm vị lai chưa có,
làm sao cùng làm thứ
đệ, như vậy thì không thứ đệ duyên.
Nếu như hết thảy pháp vô tướng, vô duyên, cớ
sao nói
duyên duyên?
Nếu hết thảy pháp không thuộc gì, không nương gì, tất cả đều
bình đẳng, cớ sao nói
tăng thượng duyên?

Như vậy bốn duyên đều không thể có được, cớ sao nói: Muốn
biết bốn duyên nên học
Bát-nhã Ba-la-mật? Đáp: Ông không biết tướng
Bát-nhã Ba-la-mật, vì vậy nên
nói trong Bát-nhã
Ba-la-mật, bốn duyên đều không thể có được.
Bát-nhã Ba-la-mật đối với hết thảy pháp không bỏ, không phá, rốt ráo
thanh tịnh, không các hý
luận; như Phật nói có bốn duyên, chỉ vì người thiếu trí, chấp trước nơi bốn duyên mà
sanh tà luận. Vì để phá chấp trước
ấy, nên nói các pháp
thật không, không phá hoại gì, như tâm pháp do
nhân duyên nội xứ ngoại
xứ (sáu căn sáu trần – N.D) hòa hợp sanh, tâm ấy như huyễn như mộng, hư dối không có tính nhất định.
Tâm số pháp
cũng như vậy, tâm số
pháp cọng sanh với tâm ấy là thọ, tưởng, tư…
Tâm số pháp ấy với tâm
đồng tướng,
đồng duyên, nên gọi là tương ưng.
Tâm lấy tâm số pháp tương
ưng làm nhân, tâm số pháp lấy tâm tương ưng
làm nhân, ấy gọi là tương ưng nhân.

Tương ưng nhân: Ví như người thân hữu tri thức hòa hợp
nhau làm thành sự.

Cọng sanh
nhân: Hết thảy pháp hữu vi, đều có cọng sanh nhân.
Vì cọng sanh nên giúp đỡ
nhau; ví như anh em đồng sanh, nên giúp đỡ lẫn nhau.

Tự chủng nhân: Hạt giống thiện quá khứ là nhân của thiện
pháp trong đời hiện tại, vị lai; hạt giống thiện
quá khứ, hiện tại là nhân
của thiện pháp trong đời
vị lai. Bất thiện vô ký cũng như vậy. Như vậy
hết thảy pháp, đều có
cái nhân hạt giống của chính mình.

Biến nhân: Kiết sử do thấy và tu
Khổ đế, Tập đế mà được đoạn
trừ là nhân của hết
thảy pháp cấu nhiễm; ấy là biến nhân.

Báo nhân: Do
nhân duyên hành nghiệp nên thọ quả báo thiện ác,
ấy là báo nhân. Năm nhân ấy gọi là nhân duyên.
Tâm tâm
số pháp thứ lớp nối nhau không xen hở, nên gọi là thứ
đệ duyên (tức đẳng vô gián duyên).

Tâm tâm số
pháp duyên theo sáu trần phát sanh, nên gọi là duyên duyên.

Khi các pháp
sanh, không làm chướng ngại nhau; ấy là vô
chướng duyên (tức tăng thượng duyên).

Lại nữa, tâm tâm
số pháp từ bốn
duyên sanh; vô tưởng, diệt tận định từ ba
duyên sanh, trừ
duyên duyên; các tâm bất tương ưng hành khác
và sắc, từ hai duyên
sanh, trừ thứ đệ duyên và duyên duyên.
Các pháp hữu vi tính yếu kém, nên không có pháp nào
từ một duyên sanh.
Tâm tâm
số pháp do quả báo
sanh thì từ năm
nhân sanh, vô phú
vô ký, vì chẳng phải
pháp ô cấu nên trừ biến nhân. Các phiền não cũng
từ năm nhân sanh, trừ
báo nhân. Vì cớ sao? Vì các phiền não là hữu phú; còn báo là vô phú (vô ký) nên trừ báo nhân.
Sắc do quả báo
sanh
và tâm bất tương ưng
hành từ bốn nhân sanh; vì nó chẳng chẳng phải
tâm tâm số pháp nên
trừ tương ưng nhân; vì nó là pháp vô phú vô ký,
nên trừ biến nhân. Sắc
nhiễm ô và các tâm bất tương ưng hành cũng từ
bốn nhân sanh. Vì nó
chẳng phải tâm tâm số pháp nên trừ tương ưng nhân; và vì nó cấu nhiễm nên trừ báo nhân. Các tâm tâm
số pháp khác, trừ
vô lậu tâm ban đầu, đều
từ bốn nhân sanh, trừ báo nhân, biến nhân. Vì
cớ sao? Vì chẳng phải vô ký nên trừ báo nhân, và vì chẳng phải ô cấu nên trừ biến nhân. Các pháp bất tương ưng khác là
sắc và tâm bất
tương ưng hành, nếu có tự chủng nhân thì từ ba
nhân sanh, trừ tương ưng nhân,
báo nhân, biến nhân. Nếu
không có tự chủng nhân thì từ hai nhân sanh, là cọng
sanh nhân va vô
chướng nhân. Tâm tâm
số pháp vô lậu ban đầu,
từ ba nhân sanh, là tương
ưng nhân, cọng sanh nhân, vô chướng nhân.
Sắc và các tâm bất tương ưng hành trong tâm vô lậu ban đầu ấy, từ
hai nhân sanh, là cọng
sanh nhân và vô
chướng nhân. Không một pháp nào từ
một nhân sanh, hoặc từ
sáu nhân sanh; ấy gọi là bốn duyên.

Bồ-tát thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật quán bốn duyên như vậy,
tâm không vướng mắc;
tuy phân biệt pháp ấy, mà biết nó không, đều
như huyễn hóa; trong huyễn
hóa tuy có các sai biệt, người trí quán nó,
biết không có thật, chỉ
dối gạt con mắt. Vì phân biệt biết pháp người phàm phu đều là người điên đảo hư dối mà
không thật, nên có bốn duyên.
Như vậy thế nào là thật? Pháp hiền thánh nhân từ pháp phàm
phu sanh,
nên cũng không thật; như
đã nói trong chương mười tám không.
Bồ-tát ở trong
Bát-nhã Ba-la-mật, không có một pháp có tính
nhất định khả thủ nên
không thể phá. Vì chúng sinh chấp trước vào không pháp do nhân duyên
sanh nên gọi là có thể phá; ví như trẻ con thấy
trăng trong nước, tâm
sanh ưa đắm, muốn lấy mà không thể lấy được, tâm
lại ưu não. Người trí
dạy rằng: Tuy có thể mắt thấy, mà không thể tay lấy,

đây chỉ phá
cái có thể lấy, không phá cái có thể thấy.
Bồ-tát quán biết các pháp từ bốn
duyên sanh, mà không chấp thủ tướng nhất định
trong bốn duyên. Bốn duyên hòa hợp
sanh như
trong nước, tuy là hư dối
không có gì, nhưng phải
từ trăng và nước làm nhân duyên sanh, chứ không từ duyên khác có được. Các pháp cũng như vậy, mỗi mỗi tự do
nhân duyên sanh, không có thật nhất định. Vì vậy nên nói:
Bồ-tát muốn như thật biết tướng
nhân duyên, thứ đệ duyên,
duyên duyên, tăng
thượng duyên,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

Hỏi: Nếu muốn biết rộng nghĩa bốn duyên, nên học A-tỳ-đàm,
cớ sao trong đây nói
muốn biết nghĩa bốn duyên, nên học Bát-nhã
Ba-la- mật? Đáp: nghĩa bốn duyên trong
A-tỳ-đàm kẻ
sơ học như nắm được chỗ thật của nó, lại tìm vào
sâu hơn mà bị rơi trong tà kiến; như trước đã
nói trong đoạn nghĩa phá bốn duyên.

Lại nữa, sở nhân của các pháp là nhân nơi bốn duyên,
bốn duyên lại nhân nơi cái gì?
Nếu có nhân thì vô cùng, nếu vô cùng thì vô thỉ,
nếu vô thỉ thì vô nhân; nếu vậy thì hết thảy pháp đều nên vô nhân! Nếu có thỉ, thì thỉ không có
sở nhân. Nếu không
sở nhân mà có, thì không đợi
nhân duyên. Nếu vậy thì
hết thảy pháp cũng không đợi nhân duyên mà có. Lại nữa,
các pháp từ nhân duyên sanh có hai thứ: Nếu trong
nhân duyên trước đã
có, thì không đợi, nhân duyên mà sanh, thì chẳng
phải nhân duyên; nếu trong nhân duyên trước không có, thì không có mỗi
mỗi nhân duyên. Vì hý luận bốn duyên, nên có các lỗi như vậy, còn như
Bát- nhã Ba-la-mật là
không, bất khả đắc, thì không có các lỗi như vậy; như người thế gian mắt, tai
thấy sanh, già, bệnh, chết, ấy thì là có, mà tìm kỹ tướng nó thì không thể có được. Vì vậy nên trong
Bát-nhã Ba-la-mật,
chỉ trừ tà kiến mà
không phá bốn duyên.
Cho nên nói:
Muốn biết bốn duyên, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất! Bồ tát ma ha tát muốn biết
các pháp như, pháp tính,
thật tế, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. Này
Xá-lợi- phất, Bồ-tát
ma-ha-tát nên như vậy trụ trong Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Các pháp Như có
hai:
1. Mỗi mỗi tướng.
2. Thật tướng. Mỗi mỗi tướng là như đất tướng cứng, nước tướng ướt, lửa tướng nóng, gió
tướng động. Như vậy phân biệt các pháp đều tự
có tướng riêng.
Thật tướng,
nơi mỗi tướng ấy phân biệt tìm thật thể không
thể có được, không thể phá, không các quấy lỗi. Như trong đoạn Tự tướng
không đã nói: đất nếu thật là
tướng cứng, cớ
sao keo,
sáp… khi gặp lửa thì bỏ tự
tính nó (ở đây chữ tướng, tính đồng nghĩa – N.D); người có thần thông vào đất như nước? Lại phân
tán cây, đá, thì mất tướng cứng? Lại phá
đất để làm thành vi
trần, lấy phương hướng phá vi trần, cuối cùng quay
về không, cũng mất tướng
cứng? Như vậy suy tìm tướng đất không thể
có được. Nếu không
thể có được, vậy nó thật đều không, “không” là
thật tướng của đất.
Tất cả tướng riêng đều cũng như vậy; ấy gọi là Như.

Pháp tính: Như trước nó mỗi mỗi
pháp không, không có phẩm
trật sai khác, ấy là như:
đồng là một không, ấy là pháp tính.
Pháp tính ấy cũng có hai:
1.Dùng tâm không chấp trước phân
biệt các pháp, tự có
tính riêng.

2.Gọi là vô lượng pháp, đó là thật tướng các pháp. Như kinh Trì Tâm nói: Pháp tính vô lượng, hàng Thanh văn tuy đắc pháp tính,
vì trí có lượng nên không thể nói vô lượng; như người tuy đi đến biển lớn, vì đồ đựng nhỏ nên không thể lấy vô
lượng nước,
ấy là pháp tính.

Thật tế: Lấy
pháp tính làm chỗ thật chứng, nên gọi là tế.
Lại như A-la-hán gọi là trú nơi thật tế. Hỏi: Như, pháp tính, thật tế, ba
sự là một hay là khác? Nếu một
cớ sao nói ba, nếu ba thì
nay nên phân biệt nói? Đáp: Ba ấy đều là tên khác của thật tướng các pháp. Vì cớ
sao?
Vì phàm phu vô trí, đối hết thảy pháp khởi tâm tà quán cho là thường,
lạc, tịnh, thật, ngã…
còn đệ tử Phật quán đúng như bổn tướng các pháp, khi ấy không
thấy thường, ấy gọi là vô thường; không thấy vui, ấy
gọi là khổ; không thấy tịnh, ấy gọi là bất tịnh; không thấy thật, ấy gọi là
không; không thấy ngã ấy gọi là vô ngã. Nếu không thấy thường mà lại
thấy vô thường, ấy là vọng kiến;
thấy khổ, không, vô ngã, bất tịnh cũng như
vậy, ấy gọi là Như. Như
là đúng như bổn tướng, không thể phá hoại. Vì
vậy nên Phật nói ba pháp
là pháp ấn, đó là hết thảy pháp hữu vi vô
thường ấn, hết thảy
pháp vô ngã ấn, Niết-bàn tịch diệt ấn.

Hỏi: Ba pháp
ấn ấy, trong Bát-nhã Ba-la-mật, đều phá hoại hết, như
Phật bảo Tu-bồ-đề:
Nếu Bồ-tát ma-ha-tát quán
sắc thường, là
không thực hành Bát-nhã
Ba-la-mật; quán sắc vô thường là không thực
hành Bát-nhã Ba-la-mật.
Quán khổ, lạc, ngã, vô ngã, tịch diệt, phi tịch diệt
cũng như vậy. Như vậy cớ sao gọi là pháp ấn? Đáp:
Hai kinh đều là
Phật dạy. Như trong
kinh Bát-nhã
Ba-la-mật, rõ ràng nói
thật tướng các pháp. Người có điên đảo chấp trước
thường, nên bỏ thường kiến mà không chấp trước tướng vô thường, ấy gọi
là pháp ấn; chứ không
phải bỏ thường chấp trước vô thường, cho là
pháp ấn được. Ngã, cho đến tịch diệt cũng như vậy.
Trong Bát-nhã Ba-la-mật
phá cái kiến
chấp vô thường… chứ không phải phá cái không lãnh
thọ không chấp trước.
Được các pháp Như rồi, thì vào pháp tính, diệt
các quán , không sanh dị
tín, tính nó tự như vậy; ví như trẻ con thấy
trăng trong nước, vào nước để tìm, tìm không được liền rầu. Người trí
nói: tính nó tự như
vậy, chớ ưu sầu, khéo vào pháp tính ấy là thật tế. Hỏi:
Trong giáo pháp Thanh văn cớ
sao không nói là như,
pháp tính, thật tế; mà
trong giáo pháp Đại thừa nơi nơi đều nói?
Đáp: Trong
giáo pháp Thanh văn cũng có chỗ nói, chỉ ít thôi.
Như trong kinh Tạp A-hàm
nói: Có một Tỳ-kheo hỏi Phật: “Mười hai nhân duyên là Phật làm hay người khác làm?”
Phật bảo Tỳ-kheo:
“Ta không làm Mười hai nhân
duyên, cũng chẳng phải người khác làm. Có
Phật không Phật, các pháp như,
pháp tướng, pháp vị thường có, đó là cái này có nên cái kia có; cái này
sanh nên cái
kia sanh; như vô minh làm nhân duyên nên có các hành; các hành làm nhân duyên nên có thức; cho đến già chết làm nhân duyên nên
có ưu, bi, khổ, não. Cái này không nên
cái kia không; cái này diệt nên cái kia diệt; như vô minh diệt nên các
hành diệt, các hành diệt
nên thức diệt; cho đến già chết diệt nên ưu, bi,
khổ, não diệt. Pháp sanh diệt như vậy, có Phật
không Phật, vẫn thường
như vậy”. Đó là chỗ nói Như.
Lại như
kinh Xá-lợi-phất
sư tử hống trong
Tạp A-hàm nói: Phật hỏi Xá-lợi-phất một cú nghĩa, ba lần hỏi ba lần không thể đáp. Phật khai thị cho
Xá-lợi-phất chút ít rồi vào tịnh thất.
Xá-lợi-phất nhóm các
Tỳ-kheo, nói với các
Tỳ-kheo rằng: Phật chưa khai thị đầu mối
sự việc cho tôi, nên tôi không thể đáp liền. Nay tôi đối pháp ấy, qua bảy ngày bảy đêm
diễn nói việc ấy không cùng tận.

Lại có một Tỳ-kheo bạch Phật: Sau khi Phật vào tónh thất,
Xá-lợi- phất cất tiếng
rống sư tử mà tự tán thán.

Phật bảo Tỳ-kheo:
Xá-lợi-phất nói thật không hư dối. Vì cớ
sao?
Vì Xá-lợi-phất khéo
thông đạt pháp tính.

Trong giáo pháp Thanh văn, quán tướng sanh diệt các pháp, ấy
là như; diệt hết thảy
các quán niệm, được thật tướng các pháp; ấy là
chỗ nói Pháp tính.

Hỏi: Chỗ ấy chỉ nói như, pháp tính, còn chỗ nào nói thật tế? Đáp: Hai việc ấy vì có nhân duyên khởi nên nói, còn thật tế
không nhân duyên nên
không nói thật tế.

Hỏi: Thật tế
tức là Niết-bàn, vì Niết-bàn mà Phật nói Mười hai
bộ kinh, cớ sao nói không
nhân duyên? Đáp:
Niết-bàn có nhiều tên gọi, hoặc gọi là ly, hoặc
gọi là diệu,
hoặc gọi là xuất, như vậy là nói thật tế, chỉ không nói tên gọi, nên nói
là không nhân duyên.

Lại nữa, các pháp
Như là, như các pháp khi
chưa sanh; khi
sanh cũng như vậy; sanh rồi
qua đi, hiện tại cũng như vậy. Các pháp ba
đời bình đẳng, ấy gọi là Như.

Hỏi: Nếu pháp chưa sanh gọi là chưa có, pháp sanh hiện tại thì
có pháp, sử dụng được;
nhân pháp hiện tại có tướng sử dụng mà truy
nhớ việc đã qua, ấy
gọi là quá khứ. Ba đời khác nhau, không nên như
thật làm một, cớ sao
nói ba đời bình đẳng, ấy gọi là Như? Đáp:
Trong thật tướng các pháp, ba đời bình đẳng một không
khác, như trong phẩm Như
của kinh Bát-nhã Ba-la-mật nói: Quá khứ như,
vị lai như, hiện tại như,
như lai như, nhất như không có khác.

Lại nữa, trong phần luận nghị ở trước đã phá
pháp sanh.
Nếu không sanh thì vị lai, hiện
tại cũng không sanh, cớ sao không bình đẳng!
Lại đời quá khứ không đầu, đời vị lai
không cuối, đời hiện tại
không an trụ, vì vậy nên ba đời bình đẳng gọi là Như. Thực hành Như ấy rồi
vào trong pháp tính vô lượng.

Pháp tính: Pháp là Niết-bàn, không thể phá hoại, không thể
hý luận. Pháp tính là
hạt giống trong chính nó, như trong đá vàng có kim tính, trong đá trắng có ngân tính. Như vậy trong hết thảy pháp thế
gian đều có tính
Niết-bàn. Chư Phật hiền thánh lấy trí tuệ, phương tiện,
trì giới, thiền định,
giáo hóa dẫn đạo, khiến được Niết-bàn pháp tính
ấy. Người lợi căn
biết ngay các pháp ấy đều là pháp tính, ví như người có thần thông có thể biến ngói đá
thành vàng, còn người độn căn,
phải phương tiện phân
biệt tìm cầu, mới được pháp tính, ví như đúc hàn
đá vậy sau được vàng.

Lại nữa, như tính nước
chảy xuống, nên dồn về biển, hợp
làm một vị. Các pháp cũng như vậy, hết thảy tướng chung tướng riêng đều quy
về pháp tính, đồng làm một tướng, gọi là pháp tính; như Kim cương ở
đỉnh núi, dần dần xoi
xuống đến mé đất Kim cương, đến tự tính mới ngừng. Các pháp cũng như vậy; dùng trí tuệ phân biệt truy tìm đã
đến trong Như, từ Như vào tự tính, như vốn chưa
từng sanh, dứt các hý luận, gọi
là Pháp tính; lại như trâu nghé quanh quẩn kêu la, gặp được mẹ mới thôi. Các pháp cũng như vậy, đủ thứ
sai khác, lấy bỏ
không đồng, được đến
tự tính mới ngừng,
không còn chỗ đến nữa; ấy gọi là Pháp tính.

Thật tế: Như
trước nói, pháp tính gọi là thật, chỗ vào đến gọi là tế. Lại nữa,
mỗi mỗi pháp có chín thứ:

Có tự thể.

Mỗi mỗi có pháp: như mắt, tai tuy đồng do bốn đại đạo thành, nhưng chỉ mắt nhìn thấy mà tai không có công hiệu; lại như lửa lấy nóng
làm pháp, không thể thấm ướt.

Các pháp đều có lực, như lửa lấy sự đốt cháy
làm lực; nước lấy
sự thấm ướt làm lực.

Các pháp đều tự có nhân.

Các pháp đều tự có duyên.

Các pháp đều tự có quả.

Các pháp đều tự có tính.
8. Các pháp đều có giới hạn trở ngại. Các pháp đều có phương tiện khai thông.
Các pháp
khi sanh, thể và pháp khác có chín việc. Biết pháp ấy mỗi mỗi có đầy đủ thể và pháp; ấy gọi là thế gian hạ như. Biết chín pháp ấy cuối cùng quy về biến dị tận diệt; ấy gọi là trung như; ví như thân này
từ bất tịnh sanh ra, tuy
tắm rửa trang sức, cuối cùng quy về bất tịnh.
Biết pháp ấy chẳng phải
có chẳng phải không, chẳng phải sanh, chẳng
phải diệt, dứt các quán
pháp, rốt ráo thanh tịnh; ấy gọi là thượng như.

Lại nữa, có người nói trong chín
sự ấy có pháp, ấy gọi là như,
ví như pháp của đất
cứng và nặng, pháp của nước lạnh và ướt, pháp
của lửa nóng và chiếu
sáng, pháp của gió nhẹ và động, pháp của tâm
hiểu và biết. Các pháp như vậy gọi là như; như trong
Kinh nói: có
Phật không Phật, thì như, pháp
tướng, pháp vị vẫn thường trú thế gian, nghĩa là
vô minh làm nhân duyên
cho các hành, thường như bổn pháp.

Pháp tính là
tính trong chín pháp.

Thật tế là được quả chứng trong chín pháp.

Lại nữa, các pháp
thật tướng, thường trú không lay động,
chúng sinh vì các phiền
não vô minh… nên đối với thật tướng thay đổi
quanh co, chư Phật, hiền
thánh dùng nhiều phương tiện thuyết pháp, phá
các phiền não vô minh…
khiến chúng sinh trở lại ngộ được thật tính,
như bổn nguyên không
khác, ấy gọi là Như.

Thật tính hợp cùng vô minh cho nên biến đổi, không thanh tịnh,
nếu trừ bỏ vô minh, được thật tính, ấy gọi là
pháp tính thanh tịnh.
Thật tế là vào trong pháp tính, biết pháp tính vô lượng vô biên,
rất là vi diệu, không còn pháp nào hơn pháp tính, ra ngoài pháp tính.
Tâm đầy đủ không còn cầu gì khác, thời liền tác chứng; ví như đi đường, ngày ngày dẫn bước không
ngừng nghỉ, đến chỗ cần đến, không còn tâm
muốn đi nữa. Hành giả
trú ở thật tế, cũng lại như vậy; như A-la-hán,
Bích-chi Phật trú ở thật tế, giả
sử lại có hằng
sa chư Phật vì họ
thuyết pháp, cũng
không thể
làm tăng tấn thêm, lại không còn sanh vào ba cõi.

Nếu Bồ-tát vào pháp tính ấy, xa biết thật tế, hoặc chưa đầy đủ
sáu Ba-la-mật, mà giáo
hóa chúng sinh, bấy giờ nếu đắc chứng thì trở
ngại việc thành Phật
đạo. Nên khi ấy Bồ-tát dùng lực Đại Bi tinh tấn,
trở lại tu các hạnh.

Lại nữa, biết trong thật tướng các pháp không có pháp
thường, không có pháp lạc, không có pháp ngã, không có pháp thật, cũng bỏ
các pháp quán. Như vậy hết thảy pháp quán đều diệt, ấy là chư pháp
thật như Niết-bàn, bất
sanh bất diệt, như vốn chưa
hề sanh; ví như nước là
tướng lạnh, nhờ lửa
trở nên nóng; nếu lửa tắt nóng hết, trở lại
lạnh như trước. Dùng các pháp quán như nước được lửa, nếu dứt các pháp quán như lửa tắt nước lạnh; ấy gọi là Như. Như thật
thường trú. Vì cớ
sao? Vì các pháp tính tự như vậy, ví như hết thảy
sắc pháp đều có
phần không, trong
các pháp đều có tính
Niết-bàn, ấy gọi là pháp tính. Các pháp phương
tiện để được Niết-bàn
cũng gọi là pháp tính. Nếu khi được chứng, thì
Như, Pháp tính trở thành Thật tế.

Lại nữa, pháp tính là vô lượng vô biên, chẳng phải tâm tâm
số
pháp lường được; ấy gọi là pháp tính. Thâm diệu cùng cực nơi đây; ấy
gọi là chân tế. KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát muốn đếm
biết số vi trần các núi
đại địa trong ba ngàn đại thiên thế giới, nên học
Bát- nhã Ba-la-mật.
Bồ-tát ma-ha-tát muốn chẻ một
sợi lông làm trăm phần, muốn lấy một phần lông cất lên hết nước của ao hồ,
sông ngòi, biển lớn trong ba ngàn đại thiên thế giới mà không quấy động thủy tính,
nên học Bát-nhã
Ba-la-mật. Trong ba ngàn đại thiên thế giới, lửa cùng
bốc cháy trong một lúc;
giống như lửa cháy lúc kiếp tận, Bồ-tát
ma-ha-tát muốn thổi một
hơi làm cho tắt hết, nên học Bát-nhã Ba-la-mật.
Trong ba ngàn đại thiên
thế giới, gió lớn nổi lên, muốn thổi tan ba ngàn
đại thiên thế giới, và
các núi Tu-di, như xô cỏ mục, Bồ-tát ma-ha-tát
muốn lấy một ngón tay
ngăn sức gió ấy không cho nổi dậy, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật.
LUẬN: Hỏi:
Sao Phật không tán thán công đức lục độ của các
Bồ- tát, mà lại tán
thán đại lực này? Đáp:
chúng sinh có hai hạng: một hạng ưa
thiện pháp, một hạng ưa quả báo
thiện pháp. Vì hạng ưa thiện pháp nên tán thán các công đức;
vì hạng ưa quả báo thiện
pháp nên tán thán lực đại thần thông.

Lại nữa, có người nói, tên bốn đại, nó thật cũng vô lượng
vô biên, thường có ở đời nên không thể làm di động hết để lường nó nhiều ít.
Người ta tuy có tạo dựng thành quách điện đài, dùng nó rất ít, mà
sự
rộng lớn của đất, chở
nuôi muôn vật, rất là bền chắc. Vì vậy nên Phật dạy đối với vi trần các núi Tu-di và đất trong ba ngàn đại thiên thế giới,
đều muốn biết hết số
lượng của nó; và đối với nghiệp nhân duyên mỗi
mỗi chúng sinh, có phần trong mỗi mỗi vi trần,
Bồ-tát muốn biết nó nhiều
ít, nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

Hỏi: Vi trần
của một cục đá cục đất còn khó đếm được, huống
chi số vi trần của đất
và các núi trong ba ngàn đại thiên thế giới. Điều
ấy không thể tin? Đáp: Trí tuệ của
Thanh văn, Bích-chi Phật còn không thể
biết, huống chi phàm phu. Việc ấy là việc chư Phật đại
Bồ-tát biết.
Như kinh Pháp
Hoa nói: Ví như đất và các núi của ba ngàn đại thiên thế giới,
ng- hiền thành vi trần, qua ngàn thế giới phương đông thả một bụi trần,
như vậy qua mỗi ngàn thế
giới lại thả một bụi trần, như vậy thả hết các
vi trần của ba ngàn đại
thiên thế giới. Phật bảo Tỳ-kheo: “Số thế giới
vi trần ấy có thể toán
số trù lượng biết được chăng?” Các Tỳ-kheo
thưa: “Không thể biết được.”
Phật dạy: “Các nước có thể dính bụi không
dính bụi ấy đều nghiền
hết làm bụi. Phật Đại Thông Tuệ từ khi ra đời đến nay, kiếp
số cũng như vậy.”
Số vi trần của vô lượng hằng
sa thế
giới như vậy, chư Phật và đại
Bồ-tát đều biết hết, huống gì một hằng
sa thế giới.

Lại nữa, vô lượng là theo tâm người mà nói. Như nước đại hải gọi là vô lượng,
sâu tám vạn do tuần (mỗi do tuần độ mười
sáu dặm)
nhưng chúa A-tu-la La-hầu
thân lớn, lường nó nhiều ít còn chẳng cho là khó.

Hỏi: Tại sao
thực hành Bát-nhã Ba-la-mật được trí tuệ ấy?
Đáp: Người
thực hành Bát-nhã Ba-la-mật, dứt các phiền não và tà kiến hý luận, vào thiền định thâm
sâu
của Bồ-tát, niệm trí thanh
tịnh tăng rộng, nên có
thể phân biệt vi trần các sắc, biết số lượng đó.

Lại nữa, chư
Phật và đại Bồ-tát, được vô ngại giải thoát, nên
vượt hơn việc ấy, còn
không cho là khó, huống gì từng ấy.

Lại nữa, có người cho đất là cứng chắc, tâm không hình chất đều
là hư vọng, vì vậy nên Phật dạy tâm lực rất lớn. Thực hành
Bát-nhã Ba-la- mật nên nghiền nát đại địa làm vi trần, vì đất
có sắc, hương, vị, xúc nặng nề nên tự không động tác được, nước thiếu hương nên động tác hơn đất, lửa thiếu hương và vị nên động tác hơn nước, gió
thiếu sắc, hương và vị nên động tác hơn lửa; tâm không có bốn
thứ sắc, hương, vị, xúc, nên
sức động tác lớn.
Lại tâm vì có nhiều phiền não kiết
sử trói buộc nên làm cho tâm
lực nhỏ yếu. Thiện tâm hữu lậu tuy không phiền não, nhưng vì tâm chấp thủ
tướng các pháp, nên lực nó cũng ít. Tâm vô lậu của nhị thừa, tuy không chấp thủ tướng, mà vì trí tuệ có hạn lượng và đến khi ra khỏi tâm
vô lậu đạo,
sáu căn theo thế tục phân biệt, trở lại chấp thủ tướng các pháp, nên không phát huy hết tâm lực.
Chư Phật và đại
Bồ-tát trí tuệ vô
lượng vô biên, thường
thiền định, không phân biệt thế gian và Niết-bàn.
Thật tướng các pháp, nó thật
không khác, chỉ trí có hơn kém.
Người thực
hành Bát-nhã Ba-la-mật,
rốt ráo thanh tịnh, không có gì quái ngại, trong một niệm có thể đếm
số vi trần đại địa và các núi trong ba ngàn đại thiên
thế giới mười phương
số như hằng hà sa, huống gì mỗi một hằng hà sa
thế giới trong mười phương.

Lại nữa, nếu lìa
Bát-nhã Ba-la-mật, tuy được thần thông mà
không thể biết như trên.
Vì vậy nói muốn được đại thần lực, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật.
Lại có người nói: Trong hết thảy các vật, nước là lớn nhất, vì
cớ sao? Vì bốn phía đại
địa đều có nước. Nếu hộ thế thiên chủ không tiết độ trời mưa, lại không có ngọc làm tiêu nước thì trời đất bị trôi chìm.
Lại nhờ nước mà chúng
sanh số, phi chúng sinh số đều được sanh
trưởng. Do vậy, đủ biết nước là lớn nhất. Vì vậy Phật dạy
Bồ-tát muốn biết giọt nước nhiều ít, phân tán từng giọt từng giọt làm cho vô lực, nên học
Bát- nhã Ba-la-mật.
Lại có người nói: Lửa là lớn nhất. Vì cớ
sao? Vì không có
hương và vị. Lại vì chỗ nước rất nhiều, mà lửa có thể làm khô, lực của hỏa đại, hay đốt cháy vạn vật, hay
soi chỗ tối, vì vậy nên biết lửa là rất lớn.
Thế nên Phật dạy Bồ-tát
muốn thổi tắt hỏa đại, nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

Hỏi: Lửa nhờ gió mà cháy bừng, cớ sao diệt nhau? Đáp: Tuy
nhờ nhau, mà quá lắm thì diệt nhau.

Hỏi: Nếu như
vậy, lửa nhiều vô lượng, miệng thổi, gió rất ít,
làm sao diệt được?

Đáp: Bồ-tát
thực hành Bát-nhã Ba-la-mật, nhân thiền định
được thần thông có
thể biến thân làm cho lớn, gió trong miệng cũng lớn, cho nên thổi diệt được. Lại do thần lực, nên gió ít có thể làm tắt, ví như
Kim cương nhỏ có thể phá núi lớn. Vì vậy chư thiên, người đời thấy thần
lực ấy, thảy đều kính phục.

Lại nữa, Bồ-tát cho rằng lửa làm hại rộng lớn, vì thương chúng
sanh nên đem thần lực diệt tắt.

Lại vì ba ngàn đại thiên thế giới thành lập rất khó,
Bồ-tát do lực phước đức trí
tuệ nên ngăn được nó.

Lại có người
nói: Trong bốn đại, sức gió rất lớn, vì không có
sắc,
hương, vị,
tướng lay động rất lớn. Vì cớ sao? Ví như hư không vô
biên, gió cũng vô biên,
mọi sự sanh, nuôi, thành, bại đều do nơi gió, thế của gió lớn xô nát các núi ba ngàn đại thiên thế giới. Vì vậy Phật dạy
muốn lấy một ngón tay
ngăn sức gió kia, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. Vì
sao? Vì thật tướng
Bát-nhã Ba-la-mật, vô lượng vô biên, làm cho sức
ngón tay mạnh như vậy. KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát
muốn ngồi kiết-già-phu một chỗ mà biến khắp hư không trong ba ngàn đại thiên thế giới, nên học
Bát-nhã Ba-la- mật.

vậy? LUẬN:
Hỏi: Bồ-tát vì
nhân duyên gì nên ngồi kiết- già-phu như
Đáp: Vì
Phạm thiên vương chủ của ba ngàn thế giới, sanh tâm tà

kiến cho mình là lớn, thấy
Bồ-tát ngồi
kiết-già-phu biến khắp hư
không, thì dứt tâm kiêu mạn ấy.
Lại trong lực
thần thông, phương tiện khéo léo nên một có
thể làm nhiều, nhiều làm một; nhỏ làm lớn, lớn làm nhỏ, cũng muốn thị hiện việc hy hữu khó có, nên ngồi khắp hư không; cũng vì ngăn các quỷ thần long vương não loạn chúng
sanh nên ngồi khắp hư không.
Làm cho chúng
sanh an ổn; như anh em
Long vương
Nan-đà-bà-nan-đà muốn phá
thành Xá-bà-đề, mưa xuống các binh khí, rắn độc. Khi ấy
Mục-liên ngồi thẳng,
khắp hư không, biến các vật độc hại thành hoa hương, anh lạc.

Vì vậy nên nói, Bồ-tát ma-ha-tát muốn ngồi kiết-già phu một
chỗ, mà biến khắp hư
không trong ba ngàn đại thiên thế giới, nên học
Bát- nhã Ba-la-mật. KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát muốn lấy một
sợi lông nhấc các núi
Tu-di trong ba ngàn đại thiên thế giới ném qua vô lượng vô
số thế giới
Phật ở phương khác, mà
không quấy nhiễu chúng sinh, nên học Bát-nhã Ba- la-mật.
LUẬN: Hỏi: Bồ-tát cớ
sao cất núi Tu-di và các núi ném qua
vô lượng thế giới ở
phương khác?
Đáp: Không
hẳn có nhấc lên, đây chỉ nói rõ lực của
Bồ-tát có thể nhấc lên vậy thôi. Lại nữa,
các Bồ-tát vì biết Phật sẽ thuyết pháp nên trang nghiêm ba ngàn đại thiên thế giới, dẹp trừ các núi làm cho đất
bằng phẳng, như trong kinh Pháp
Hoa nói: Phật muốn nhóm các hóa Phật, nên trước
tiên sửa bằng đại địa, cũng muốn hiện ra việc hy hữu, để cho chúng
sanh thấy. Vì cớ sao? Vì
một núi Tu-di cao tám vạn bốn ngàn do tuần, nếu

nhấc lên một núi đã là hy hữu, huống gì nhấc lên trăm ức núi
Tu-di trong ba ngàn đại thiên
thế giới. Nếu lấy một sợi lông nhấc lên trăm ức núi Tu-di trong ba ngàn đại thiên thế giới còn khó, huống gì lấy đầu một
sợi lông, ném trăm ức
núi Tu-di qua vô lượng vô số thế giới. Chúng
sanh thấy việc hy hữu
của Bồ-tát, đều phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác,
suy nghó rằng: Bồ-tát ấy chưa thành
Phật đạo, mà thần lực còn
như vậy huống gì thành
Phật, vì vậy nên nói như thế. KINH: Muốn đem một phần ăn cúng dường khắp chư Phật và
Tăng số như cát
sông Hằng ở mỗi phương trong mười phương thế giới, nên
học Bát-nhã Ba-la-mật. Muốn đem một chiếc áo, hương hoa,
anh lạc, hương bột, hương xoa, hương đốt, đèn đuốc,
tràng phan, lọng hoa… cúng
dường chư Phật và Tăng,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

Hỏi: Bồ-tát dùng một phần ăn cúng dường một đức Phật và
Tăng còn là một việc khó, huống gì chư Phật và
Tăng nhiều như cát
sông Hằng trong mười phương? Đáp: Công đức cúng dường ở tâm không
ở sự.
Nếu Bồ-tát dùng một phần ăn với đại tâm là cúng dường khắp mười phương chư Phật và
Tăng; cũng không vì xa
gần làm ngăn ngại, cho nên chư Phật đều thấy, đều thọ nhận. Hỏi:
Chư Phật vì có
Nhất thiết trí, nên đều thấy đều thọ
nhận, còn Tăng không có
Nhất thiết trí làm sao thấy được, làm sao thọ nhận được? Đáp: Tăng tuy không thấy
không biết, mà
sự cúng dường kia,
người thí được phước,
ví như có người sai sứ cúng dường người kia, người
kia tuy không được, mà
người này đã được phước bố thí. Như Từ tâm
tam- muội, đối với chúng
sanh tuy không cho gì, mà người hành thí Từ
tâm được công đức vô lượng. Lại nữa,
các Bồ-tát thành tựu vô lượng vô tận công
đức, nên dùng một phần ăn cúng dường mười
phương chư Phật và Tăng thảy đều đầy đủ; mà cũng không hết, ví như
suối vọt nước ra mà không khô kiệt.
Như Văn-thù-thi-lî dùng
một bát đựng hoàn hoan hỷ, cúng dường tám
mươi bốn ngàn Tăng, thảy
đều no đủ mà cũng không hết.

Lại nữa, Bồ-tát ở đây dùng một bát đồ ăn cúng dường mười
phương chư Phật, mà trước mười phương chư Phật, đồ ăn uống hiện ra đầy đủ,
ví như quỷ thần được
đồ ăn vào một miệng mà xuất ra ngàn vạn bội.

Lại nữa, Bồ-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật, được vô lượng
môn thiền định, và vô lượng môn trí tuệ
phương tiện, vì vậy nên không việc
gì không làm được; vì
Bát-nhã Ba-la-mật vô ngại, nên tâm Bồ-tát làm gì
cũng vô ngại.
Bồ-tát hay cúng dường mười phương ngàn vạn ức chư
Phật và Tăng số như cát
sông Hằng, huống gì như một hằng
hà sa, cúng
y phục, hoa hương, anh lạc,
hương bột, hương xoa, hương đốt, đèn
đuốc, tràng phan, lọng
hoa… cũng như vậy. KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn làm
cho chúng sinh trong hằng hà
sa thế giới ở mỗi phương trong mười
phương, đều đầy đủ
giới hạnh, tam-muội, trí tuệ, giải thoát, giải thoát tri
kiến, khiến chứng được
quả Tu-đà-hoàn,
quả Tư-đà-hàm,
quả A-na-hàm,
quả A-la-hán, cho đến
khiến chứng được Vô dư Niết-bàn, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
nghĩa năm pháp uẩn
(giới, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến – N.D) như trước nói. Quả vị
Tu-đà-hoàn có hai:
1.Phật nói dứt ba kiết, chứng
được vô vi. Lại như trong A-tỳ-đàm nói, dứt 88
kiết, chứng được quả
vô vi, Tu-đà-hoàn.
2. Hạng người tín hành, pháp hành, trú trong đạo tỷ trí (cũng gọi là đạo loại trí – N.D) chứng được
quả vị Tu-đà-hoàn. Lại nữa,
Tu-đà là dòng, tức Tám Thánh đạo phần. Hoàn
(Ban-na) là vào, vào dòng
Tám Thánh đạo phần đưa
vào Niết-bàn; ấy gọi là bước đầu quán thật tướng các pháp, được vào phần vô lượng pháp
tính, lọt vào trong số thánh nhân.

Tư-đà là một,
Hàm là lại. Người này ở đây chết,
sanh lên cõi trời,
từ cõi trời còn trở
lại cõi Dục một lần nữa là được hết các khổ.

A-na là chẳng,
Hàm là lại, ấy là tướng không trở lại. Người này
chết ở cõi Dục, sanh
lên cõi Sắc, cõi Vô sắc, ở tại đây dứt hết
các lậu hoặc, không còn sanh trở lại cõi Dục.

Hỏi: A-na-hàm
dứt tại đời này hay tại thân trung ấm, cũng
không sanh cõi Sắc, cõi
Vô sắc, cớ sao gọi là A-na-hàm? Đáp:
A-na-hàm phần nhiều
sanh trong
cõi Sắc, cõi
Vô sắc, còn dứt tại đời này thì ít, vì ít phải
theo nhiều. Dứt tại thân trung ấm cũng từ cõi Dục
sanh lên
cõi Sắc, thấy thân
sau
đáng sợ, liền thủ
chứng Niết-bàn.
Vì vậy nên nhân nơi
nhiều mà gọi tên.

A-la-hán vì dứt hết tất cả phiền não nên xứng đáng thọ nhận
sự cúng dường của hết
thảy trời, rồng, quỷ thần.
A-la-hán có chín
hạng: thối pháp, không thối pháp, tử pháp, hộ pháp, trú pháp, thắng tấn
pháp, chẳng hoại pháp, tuệ
giải thoát, cọng giải
thoát A-la-hán.
nghĩa của chín hạng này như trước đã nói. Và tám bội xả, tám thắng xứ, mười
nhất thiết xứ, diệt tận định.
Vô tránh tam-muội, nguyện trí… là các công
đức thù diệu của
A-la-hán, và chứng được vô dư Niết-bàn.

Vô dư Niết-bàn:
A-la-hán xả bỏ thân năm uẩn này không còn trở
lại tiếp nối thọ thân
năm uẩn sau, dứt vónh viễn các khổ của thân tâm.
Ba đạo quả sau, nói như đạo quả đầu. KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi thực hành bố thí theo
Bát-nhã Ba-la-mật, nên phân biệt rằng: Bố thí như vậy
được quả báo lớn, bố
thí như vậy được sanh vào dòng lớn Sát-lợi,
dòng lớn Bà-la-môn, đại gia
cư só; bố thí như vậy, được
sanh cõi trời
Tứ thiên vương, cõi trời Ba
mươi ba, trời Dạ-ma, trời Đâu-suất-đà, trời Hóa
lạc, trời Tha hóa tự
tại. Nhân bố thí ấy được vào Sơ thiền, Nhị thiền,
Tam thiền, Tứ thiền, Vô
biên không xứ, Vô biên thức xứ, Vô sở hữu xứ,
Phi hữu tưởng phi vô tưởng xứ. Nhân bố thí ấy, có thể phát
sanh
Tám Thánh đạo phần; nhân bố
thí ấy, có thể chứng được Tu-đà-hoàn đạo, cho
đến Phật đạo, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Bồ-tát ma-ha-tát biết thật tướng các pháp không
lấy không bỏ, không có gì phá hoại, hành
Bát-nhã Ba-la-mật bất khả đắc, đem
tâm Đại Bi, trở lại tu
phước hạnh. Cánh cửa đầu của phước hạnh, trước tiên là bố thí. Bố thí thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật, trí tuệ minh lợi, phân biệt phước bố thí; vật thí tuy đồng, mà phước đức nhiều ít là tùy tâm hơn kém. Như
Xá-lợi-phất lấy một bát cơm dâng Phật, Phật liền đem cho chó
mà hỏi Xá-lợi-phất: Ông thí cơm cho Ta, Ta lấy cơm cho chó, ai được
phước nhiều?

Xá-lợi-phất đáp: Như con hiểu nghĩa
Phật pháp, thì Phật thí cho
chó được phước nhiều.

Xá-lợi-phất là bậc trí tuệ tối thượng trong hết thảy người, và
Phật phước điền là
bậc nhất mà không bằng thí cho chó là ruộng xấu
mà lại được
phước nhiều. Vì vậy nên biết phước lớn từ
tâm sanh, chứ không
từ ruộng: như
Xá-lợi-phất gấp ngàn vạn ức lần chẳng bằng kịp tâm Phật. Hỏi: Như ông nói ruộng phước tốt thì được
phước nhiều, mà
sao Xá- lợi-phất
cúng thí cho Phật lại không được phước nhiều?
Đáp: Ruộng
tốt tuy được phước nhiều mà không bằng tâm tốt.
Vì cớ sao? Vì tâm là nội chủ, ruộng là vật ngoài. Hoặc có khi phước bố thí cốt ở
ruộng phước, như
A-la-hán Ức-nhó, xưa lấy một cành hoa cúng
nơi tháp Phật, mà trong
chín mươi mốt kiếp ở cõi trời hưởng lạc, sức phước đức còn lại chứng
được A-la-hán. Lại như vua A-dục lúc trẻ nhỏ lấy
đất cúng Phật, khi được làm vua cõi
Diêm-phù-đề (Ấn Độ) lại dựng tám mươi ngàn tháp, tối hậu được đạo.
Vật thí rất hèn mà tâm tiểu nhi thanh tịnh và chỉ do ruộng phước tốt mà được quả báo lớn, nên biết đó là
phước lớn từ ruộng
tốt sanh. Nếu là phước lớn trên hết, thì phải đủ ba việc là tâm, vật thí, ruộng phước đều tốt, như trong phẩm đầu của
kinh Bát-nhã Ba-la-mật nói:
Phật lấy hoa đẹp rải trên mười phương Phật.

Lại nữa, như đem tâm
Bát-nhã Ba-la-mật mà bố thí, vì không
chấp trước nên được quả báo lớn.

Lại nữa, vì
Niết-bàn mà bố thí cũng được quả báo lớn. Vì tâm đại
bi thương độ chúng sinh
mà bố thí, cũng được quả báo lớn.

Lại nữa, quả báo lớn là như trong đây nói, là được
sanh vào
nhà Sát-lợi cho đến được thành Phật. Hỏi:
Tại sao bố thí lại được
sanh vào nhà
Sát-lợi cho đến
được thành Phật? Đáp: Nếu có người nhờ bố thí, trì giới, mà được giàu
sang trong
cõi người, cõi Trời,
thì như có người chí tâm bố thí, trì giới nên được
sanh vào nhà Sát-lợi.
Nhà Sát-lợi là vua và đại thần; nếu ưa đắm kinh sách trí tuệ không não hại chúng
sanh mà bố thí, trì giới thì
sanh vào nhà
Bà- la-môn; nếu bố thí
trì giới ít, mà ưa đắm cái vui thế gian, thì sanh
vào nhà cư só. Cư só là
tiểu nhân mà giàu lớn. Nếu bố thí, trì giới thanh tịnh hơn chút ít, chán
sợ
gia nghiệp, ưa vui nghe pháp, cúng
dường người lành, thì được
sanh cõi trời
Tứ thiên vương. Vì cớ
sao? Vì ở cõi
này tâm cầu muốn gì đều
có được; thường thấy ở trong đó các thánh
hiền, thiện nhân, sanh tâm
cúng dường, vì gần chỗ tu phước. Nếu bố thí,
trì giới thanh tịnh, cúng
dường cha mẹ và bậc tôn quý, tâm muốn cầu
hơn nhiều, thì được sanh
lên cõi Trời Ba mươi ba. Nếu bố thí, trì giới thanh tịnh và ưa học hỏi, tâm ý nhu hòa thì được
sanh cõi
Trời Dạ-ma. Nếu bố thí, trì giới thanh
tịnh, làm cho hai việc này càng cao hơn, ưa vui nghe nhiều, phân biệt tốt xấu, ưa
vui Niết-bàn, tâm
say đắm công đức
thì được sanh cõi Trời
Đâu-suất. Nếu bố thí và có thâm tâm trì giới,
nghe nhiều, ưa vui học vấn,
tự lực sinh hoạt, thì được sanh cõi Trời
Hóa-lạc. Nếu khi bố thí,
trì giới thanh tịnh càng sâu, ưa vui nghe nhiều, tâm
quý mình nhiều, không thể tự làm khổ, theo người khác tìm vui, thì
được sanh cõi
Trời Hóa-tự-tại. Ở đây người khác
suy nghó, phương tiện
siêng năng hóa làm nữ
sắc, năm dục, tự tại đoạt lấy cho mình, ví như
người dân tự khổ thân
tạo tác, người khác dùng sức mạnh đoạt lấy.

Lại nữa, trong khi bố thí do nguyện lực nên
sanh cõi trời; như
trong Kinh nói: Có người tu bố thí, trì giới chút ít không biết
thiền định,
người ấy nghe có Trời
Tứ thiên vương, tâm thường chí nguyện đến đó.
Phật nói người ấy mạng
chung được sanh cõi trời Tứ thiên vương, chắc có
lẽ ấy; cho đến sanh cõi
Trời Tha hóa tự tại cũng như vậy.

Lại nữa, có người bố thí, trì giới, trong khi tu bố thí tâm được an vui,
nếu thí nhiều thì vui
cũng nhiều.
Suy nghó như vậy, bỏ năm dục, trừ
năm triền cái, vào Sơ
thiền, cho đến vào cõi trời Phi hữu tưởng phi vô
tưởng cũng như vậy.
nghĩa của Bốn thiền, Bốn vô sắc định như trước nói.

Lại nữa, có người bố thí cho Phật và đệ tử Phật, theo đó được
nghe giảng đạo pháp,
người này nhân sự bố thí đó tâm được nhu nhuyến, trí tuệ minh lợi, tức phát
sanh Tám thánh đạo phần, đứt ba
kiết (thân,
kiến, giới cấm thủ, nghi
– N.D) chứng được quả Tu-đà-hoàn; cho đến
chứng Phật đạo cũng như vậy.

Nhân sự bố thí được nghe thuyết pháp ấy, bèn phát tâm
Vô thượng chính đẳng chính giác. Lại nữa,
người chưa lìa dục mà bố thí, được sanh làm người
giàu sang và sanh cõi Trời
Lục dục. Nếu lìa dục mà bố thí thì được sanh cõi Trời
Phạm Thế cho đến cõi
Trời Quảng Quả. Nếu tâm lìa
sắc mà bố
thí thì được sanh cõi
Trời Vô sắc. Vì cầu Niết-bàn lìa ba cõi mà bố thí
thì được quả Thanh văn.
Khi bố thí, chán ghét ồn ào, ưa vui nhàn tịnh,
ưa trí tuệ sâu xa, thì
được đạo quả Bích-chi Phật. Khi bố thí, khởi tâm Đại Bi muốn độ
chúng sinh, có trí tuệ thanh tịnh rốt ráo
sâu xa bậc nhất,
thì được thành Phật đạo. KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành bố thí
Bát-nhã Ba-la-mật, do lực của tuệ phương tiện nên có thể đầy đủ
Thí Ba-la-mật, Giới
Ba-la-mật, Nhẫn nhục Ba-la-mật, Tinh tấn
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất bạch Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát
làm sao khi bố thí do lực của tuệ phương tiện nên đầy đủ
Thí Ba-la-mật cho đến Bát-nhã
Ba-la-mật?
Phật bảo Xá-lợi-phất: Vì tướng người thí, người nhận và tài vật đều không thể có được, nên có thể đầy đủ
Thí Ba-la-mật; vì tướng tội
không tội, không thể có
được nên đầy đủ Giới Ba-la-mật; vì tâm không động nên đầy đủ
Nhẫn Ba-la-mật; vì thân tâm tinh tấn không giải đãi nên
đầy đủ Tinh tấn
Ba-la-mật; vì không loạn, không ưa đắm nên đầy đủ
Thiền Ba-la-mật; vì biết
tướng hết thảy pháp không thể có được, nên đầy
đủ Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN: nghĩa chữ đầy đủ trước đã nói rộng.
Tuệ phương tiện
trong đây nói chính là ba
sự không thể có được vậy (ba sự là người thí,
người nhận, vật tài – N.D). Hỏi:
Tuệ phương tiện là có thể thành tựu việc ấy, không gì
phá hoại, cũng không gì
tạo tác, song nay phá cả ba sự ấy, thì lẽ đáng
đọa vào đoạn diệt, cớ
sao nói đó là tuệ phương tiện? Đáp: Có hai thứ không thể có được:
1.Được, không thể có được (đắc bất khả đắc).

2. Không được, không thể có được (bất đắc bất khả đắc). Được không thể có được, là đọa vào đoạn diệt; nếu không được không thể có được ấy là tuệ
phương tiện, không đọa vào đoạn diệt.
Nếu bố thí không có tuệ phương tiện thì chấp thủ tướng
ba sự; nếu cho
ba sự không, thì chấp thủ vô tướng. Có tuệ phương tiện thì từ xưa lại đây
không thấy tướng ba sự,
vì vậy tuệ phương tiện không đọa vào có và không.

Lại nữa, khi
bố thí phá hoại các phiền não, ấy gọi là tuệ phương tiện.

Lại nữa, đối với hết thảy
chúng sinh, khởi tâm Đại Bi bố thí, ấy gọi

là tuệ phương tiện.

Lại nữa, trong vô lượng đời quá khứ vị lai tu phước đức bố
thí, đều hồi hướng đến
Vô thượng chính đẳng chính giác, cũng gọi là tuệ phương tiện. Lại nữa,
đối với công đức của ba đời mười phương Phật
và đệ tử Phật, đều ức niệm tùy hỷ bố thí và hồi hướng đến Vô thượng
chính đẳng chính giác, ấy gọi
là tuệ phương tiện.

Các lực như vậy, là nghĩa của tuệ phương tiện. Cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật tuệ,
phương tiện cũng như vậy. KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát muốn được
công đức của chư Phật
quá khứ, vị lai, hiện tại, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Hỏi: Công đức
Phật quá khứ đã diệt, công đức Phật vị
lai chưa có, công đức
Phật hiện tại không thể có được. Lại công đức của Phật ba đời đều không thể có được, cớ
sao nói muốn được công đức
Phật ba đời, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật? Đáp:
Không phải nói muốn được công đức của
Phật ba đời, mà nói tự muốn được công đức như Phật ba đời không
giảm thiểu. Vì cớ
sao?
Vì công đức của tất
cả Phật đều bình đẳng, không nhiều không ít.

Hỏi: Nếu như
vậy, cớ sao nói đức Phật A-di-đà sống lâu vô
lượng, ánh sáng chiếu
ngàn vạn ức do tuần, vô lượng kiếp độ chúng
sanh? Đáp: Thế giới chư Phật có nhiều thứ, có thế giới tịnh, có thế giới
bất tịnh, có thế giới
lẫn lộn, như phẩm kinh Cõi trời Ba mươi ba nói:
Phật an-cư ở cõi trời
Ba mươi ba, giờ
Tự-tứ đến, mà bốn chúng lâu không
thấy Phật, lo buồn không
vui, sai Mục-liên bạch Phật rằng: “Bạch Thế
Tôn! Cớ sao bỏ chúng
sanh ở đây mà lên ở cõi trời kia?”
Bấy giờ
Phật bảo Mục-liên: “Ông hãy xem ba ngàn thế giới.”
Mục- liên nhờ Phật lực
liền thấy các đức Phật; hoặc vì chúng sinh nói pháp, hoặc
ngồi thiền, hoặc đi khất thực, thi tác các
Phật sự như vậy. Mục-liên
liền năm vóc
gieo sát đất. Lúc ấy núi Tu-di cao ngất động mạnh, chư thiên đều rất
sợ hãi,
Mục-liên khóc rơi lệ, cúi đầu bạch Phật:
“Phật có tâm Đại Bi,
không bỏ hết thảy, làm các việc như vậy hóa độ
chúng sinh.”

Phật bảo Mục-liên: “Điều ông thấy rất ít, quá chỗ thấy của ông về phương đông có quốc độ, đất thuần bằng hoàng kim, đệ tử Phật ở
cõi kia đều là A-la-hán,
đủ sáu thông không chướng ngại. Lại quá khỏi đó, phương đông có quốc độ, đất thuần bằng bạch kim, đệ tử Phật ở cõi kia đều học đạo
Bích-chi Phật. Lại quá cõi đó, phương đông có quốc độ
đất thuần bằng bạch
ngân; đệ tử Phật kia đều học Bích-chi Phật đạo.
Lại quá cõi đó, phương
đông có nước thuần bảy báu, đất kia thường có
ánh sáng vô lượng, đệ tử đức Phật kia hóa độ
thuần là các Bồ-tát, đều được các
môn tam-muội,
các Đà-la-ni, ở địa vị bất
thối chuyển.
Mục-liên nên biết, các Phật kia đều là thân ta. Như vậy vô lượng thế giới nhiều như
cát sông Hằng ở phương
đông, có thế giới trang nghiêm, có thế giới không
trang nghiêm, đều là nơi thân Ta làm Phật sự; như phương Đông;
các phương Nam, Tây, Bắc;
bốn góc, trên dưới cũng như vậy.”

Vì vậy nên biết Thích-ca Văn Phật còn có thế giới thanh tịnh như thế giới
Phật A-di-đà.
Phật A-di-đà cũng có thế giới nghiêm tịnh
và chẳng nghiêm tịnh như
thế giới của Thích-ca-văn Phật.

Chư Phật Đại Bi, thấu
suốt xương tủy, không kể thế giới tốt xấu, chỉ tùy căn cơ đáng độ mà giáo hóa, như mẹ lành
thương con, dẫu con
bị chìm hầm xí, cũng
siêng tìm cách cứu vớt, không cho là xấu bẩn.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 33</卷>

GIẢI THÍCH ĐẾN BỜ KIA…
KINH:
Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát muốn đến bờ kia
của hết thảy pháp hữu
vi vô vi, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Bờ kia là đối
với pháp hữu vi vô vi đến tận bờ mé.
Thế nào là bờ kia? Là dùng đại trí tuệ biết rõ hết thảy pháp hữu
vi, các tướng chung tướng
riêng của nó đều biết rõ. Đối với pháp vô vi,
từ Tu-đà-hoàn cho đến Phật, thảy đều biết rõ; nghĩa tướng của pháp hữu
vi vô vi, như trước đã nói. KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát muốn biết quá khứ, vị lai, hiện tại
các pháp như, các pháp
tướng, vô sanh tế, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Hỏi: Trên kia đã nói như, sao nay còn nói lại? Đáp: Trên chỉ nói ngay các pháp như, nay nói pháp ba đời đều
như; trên nói lược, đây
nói rộng; trên nói một, đây nói ba. Pháp tướng tức
là pháp tính; vô
sanh tế tức là chân tế, quá khứ pháp như, tức là pháp
tướng quá khứ, vị lai,
hiện tại cũng như vậy.

Lại nữa, quá khứ pháp như, tức là vị lai,
hiện tại pháp như; hiện tại pháp như tức là quá khứ,
vị lai pháp như; vị lai pháp như,
tức là quá khứ, hiện tại pháp như. Vì cớ
sao? Vì tướng
“như” chẳng phải một
chẳng phải khác.

Lại nữa, như trước nói hai thứ như:

1.Thế gian như.
2.Xuất thế gian như. Dùng thế gian như thì ba đời mỗi mỗi khác; dùng xuất thế gian
như thì ba đời là một.

Lại nữa, pháp tướng là nghiệp dụng của các pháp, lực
tạo tác, nhân duyên, quả báo của các pháp. Như lửa là
tướng nóng, nước là tướng ướt, như vậy phân biệt các tướng riêng khác về
nhân duyên, quả báo
của các pháp; như trong mục Thị xứ phi xứ lực ở trước nói; ấy gọi là pháp tướng

thế gian. Nếu
đối với các pháp ấy truy cầu tầm cứu nhập vào vô
sanh pháp, không còn gì
quá hơn nữa; ấy gọi là vô sanh tế. Hỏi: Như, pháp tướng có thể phân biệt có ba đời, còn vô
sanh tế
là pháp vị lai, làm sao
có quá khứ, hiện tại? Như trong A-tỳ-đàm nói
sanh pháp là quá khứ,
hiện tại, vô sanh pháp là vị lai và pháp vô vi, làm
sao muốn khiến cả pháp
quá khứ, hiện tại có vô sanh?
Đáp: Các
đoạn như trước nói phá sanh pháp, thì hết thảy pháp
đều vô sanh, chứ đâu chỉ vị lai
vô sanh, như trong chương giải thích nghĩa chữ Nhất thời đã phá ba đời. Ba đời một tướng, đó là vô tướng, như
vậy là tướng vô sanh.

Lại nữa, vô
sanh
là Niết-bàn, vì
Niết-bàn không
sanh
sanh
diệt, Niết-bàn là rốt ráo cuối cùng, không còn
sanh trở lại, mà hết thảy
pháp tức là Niết-bàn,
nên Phật dạy hết thảy pháp đều là vô sanh tế.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn ở trước hết
thảy Thanh văn, Bích-chi Phật, muốn hầu hạ chư Phật, muốn làm nội quyến thuộc của chư Phật, muốn được đại
quyến thuộc, muốn được
Bồ- tát làm quyến thuộc;
muốn thanh tịnh báo đáp ơn đại thí, nên học
Bát- nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Hỏi: Nếu Bồ-tát
chưa sạch hết lậu, làm sao được ở
trước bậc Thánh nhân
sạch hết lậu? Đáp:
Bồ-tát khi mới phát tâm đã ở trước hết thảy chúng
sanh, huống gì đã nhiều kiếp tu hành?
Bồ-tát công đức trí tuệ lớn, nên
đời đời thường lớn,
có thể làm lợi ích cho Thanh văn, Bích-chi Phật.
chúng sinh biết ơn Bồ-tát,
nên tôn sùng kính trọng, cho đến ở trong súc
sanh cũng là tôn trọng.
Như Bồ-tát kiếp xưa làm nai, màu
sắc như vàng,
sừng bảy báu, năm trăm nai tùy tùng kính thờ.
Nếu sanh trong
loài người, đời tốt thì làm
Chuyển luân
Thánh vương, đời ác thường làm Đại vương, hộ trì
Phật pháp, lợi ích
chúng sinh.
Nếu xuất gia, gặp đời có
Phật pháp, thì làm vị đại độ sư
cho đời, hưng hiển Phật pháp; nếu gặp đời không Phật pháp, thì làm đại
sư ngoại đạo, tu hành bốn vô lượng tâm.
A-la-hán, Bích-chi Phật, tuy được vô lậu mà việc lợi ích ít; ví như một thăng
váng sữa tuy tinh sạch,
chẳng bằng cao sữa đầy nước biển lớn. Bồ-tát tuy
trí tuệ hữu lậu mà đến
khi thành thục, thì lợi ích vô lượng. Lại nữa,
bốn sự cúng dường dụng cụ trợ đạo cho La-hán,
Bích-chi Phật phần nhiều
do Bồ-tát mà có được; như kinh thủ Lăng-nghiêm
nói: Văn-thù-sư-lợi
bảy mươi hai ức kiếp làm Bích-chi Phật, giáo hóa người tu pháp
Bích-chi Phật khiến họ được thành đạo. Vì vậy nên
Bồ-tát ở trước Thanh văn, Bích-chi Phật.

Muốn hầu hạ chư Phật: Thích-ca Văn Phật khi chưa xuất gia,
Xa- nặc hầu hạ, Ưu-đà-da
làm trò vui, Cù-tỳ-da, Da-du-đà các thể nữ làm
nội quyến thuộc; khi xuất gia tu khổ hạnh sáu năm,
có năm người hầu hạ. Khi thành đạo
có Di-hỷ, La-đà, Tu-na-sát-đa-la, A-nan,
Mật-tích lực só…; ấy là nội quyến thuộc.
Đại quyến
thuộc: Xá-lợi-phất, Mục-kiền-liên, Đại-Ca-diếp, Tu- bồ-đề, Ca-chiên-diên, Phú-lâu-na,
A-nâu-lô-đâu các
thánh nhân;
và Di- lặc, Văn-thù-sư-lợi,
Bạt-đà-bà-la các
Bồ-tát nhất
sanh bổ xứ không
thối chuyển; ấy gọi là đại quyến thuộc. Lại nữa,
Phật có hai thân:


1. Pháp tính sanh thân.
2. Tùy thế gian thân. Quyến thuộc của thế gian thân như trước đã nói; quyến thuộc của pháp tính sanh thân là vô lượng vô
số
Bồ-tát nhất
sanh bổ xứ theo hầu. Vì cớ
sao? Vì như trong kinh Bất khả tư nghì giải thoát nói: lúc
Phật sắp sanh có tam mươi bốn
ngàn Bồ-tát nhất sanh bổ xứ ở tiền đạo.
Bồ-tát (Phật) theo sau sanh
ra; ví như bóng mây lồng trăng.

Lại như kinh Pháp Hoa nói: Các Bồ-tát từ đất vọt lên, đều là
nội quyến thuộc, đại quyến thuộc.

Bồ-tát làm quyến thuộc: Có đức Phật lấy thuần Bồ-tát làm
quyến thuộc, có đức
Phật lấy thuần Thanh văn làm quyến thuộc; có đức
Phật lấy cả Bồ-tát và
Thanh văn xen lẫn làm quyến thuộc, cho nên nói
chỉ muốn lấy Bồ-tát làm
quyến thuộc, nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

Quyến thuộc có ba hạng: thượng, trung, hạ. Hạ quyến thuộc thuần
Thanh văn; trung quyến thuộc lẫn lộn Thanh văn Bồ-tát,
thượng quyến thuộc thuần là Bồ-tát.

Thanh tịnh báo đáp ơn đại trí: Có người nói
Bồ-tát chứa nhiều phước, nhưng chưa trừ hết phiền não, lãnh thọ của người tín thí, chưa
thể thanh tịnh báo đáp.
Phật dạy: Bồ-tát tu hành Bát-nhã Ba-la-mật, thấy các pháp đều không, không thể có được, huống gì các
kiết sử.
Bồ-tát vào trong pháp tính, không thủ chứng thật tế, cho nên có thể thanh tịnh
báo đáp phước thí chủ. Lại nữa,
công đức Bồ-tát rộng lớn, từ khi phát tâm lại đây, muốn thay thế hết thảy chúng
sanh chịu mọi
sự khổ, muốn đem hết thảy công đức cho hết thảy
chúng sinh, vậy
sau mới cầu Phật đạo cho mình,
nhưng việc ấy không thể
được, nên mới tự thành Phật, để độ hết thảy chúng sinh.

Lại chí nguyện Bồ-tát không ràng buộc theo vô số kiếp; cũng như thế gian như, pháp tính, thật tế, hư không trụ lâu, tâm
Bồ-tát trụ
thế gian làm lợi ích
chúng sinh cũng lâu như thế, không có cùng tận. Bồ- tát như vậy mà không thể thanh tịnh báo đáp phước thí chủ thì ai có thể thanh tịnh báo đáp? Như cha mẹ tuy có kiết
sử các ác, vì một đời làm
lợi ích cho con, nên nhận
sự cúng dường của nó, khiến nó được đại
phước; huống gì Bồ-tát không có các kiết sử,
mà trụ vô lượng đời làm lợi
ích chúng sinh mà không
thanh tịnh báo đáp? Lại nữa,
Bồ-tát chỉ có bi tâm, không có Bát-nhã mà còn có thể
lợi ích; huống gì tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật. Hỏi:
Nếu Bồ-tát không còn
kiết sử, tại
sao còn thọ
sanh ở thế gian? Đáp:
Trước đã nói:
Bồ-tát được vô
sanh pháp nhẫn, được pháp
tính sanh thân, nơi nơi biến hóa để độ
chúng sinh, trang nghiêm thế
giới; do công đức ấy
nên tuy chưa thành Phật, mà có thể thanh tịnh báo
đáp phước thí chủ.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn không khởi tâm xan lẫn, tâm phá giới, tâm
sân nhuế, tâm giải đãi, tâm tán loạn,
tâm si, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Sáu thứ tâm xấu
này làm chướng ngại sáu Ba-la-mật; như khi Bồ-tát tu hành bố thí, nếu có tâm xan lẫn nổi lên, thì làm cho việc
bố thí không thanh tịnh,
tức là không thể đem vật tốt thí; hoặc cho vật tốt, không thể cho nhiều; hoặc cho vật ngoài, không thể cho vật trong;
hoặc có thể cho vật
trong, không thể cho hết; đều do tâm xan lẫn. Bồ-tát
tu hành Bát-nhã Ba-la-mật
biết hết thảy pháp không ta, không của ta,
các pháp đều không, như
mộng như huyễn, đem thân, đầu, mắt, xương,
tủy bố thí như thí cỏ
cây. Bồ-tát tuy chưa đắc đạo mà muốn thường
không khởi tâm xan lẫn,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật.
Các người khác lìa dục đắc đạo, nên không
sanh tâm phá giới,
Bồ- tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật nên không thấy
sự phá giới. Vì cớ
sao?
Vì giới là trú xứ của
hết thảy công đức thiện; ví như đất là chỗ nương
tựa của muôn vật, phá
giới còn không được các đạo quả khác, huống được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, vì vậy nên không khởi tâm
phá giới. Lại nghó rằng,
pháp của Bồ-tát là an lạc chúng sinh, nếu phá giới
là não loạn tất cả, vì vậy Bồ-tát còn không
khởi tâm phá giới huống gì phá giới.

Hàng Tiểu thừa và phàm phu còn không nên khởi tâm tức
giận, huống gì
Bồ-tát phát tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác; thân là
đồ chứa khổ, đúng pháp phải tự chịu khổ não; ví như người phạm tội, tự
chịu hình giết, tự làm
tự chịu, không nên oán người. Chỉ nên tự thủ hộ tâm, đừng cho khởi niệm ác; ví như người gặp
gió mưa, nóng, rét, cũng không
nổi giận.
Lại nghó rằng,
Bồ-tát cầu
Phật đạo, lấy tâm Đại Bi làm gốc; nếu ôm lòng
sân hận, thì tiêu mất
chí nguyện.
Người sân hận còn không được cái vui thế gian, huống gì cái vui của đạo; người
sân hận tự không
được vui, làm sao có
thể đem vui cho người.

Người giải đãi còn không thể thành được việc tốt thế gian, huống gì Vô thượng
chính đẳng
chính giác; ví như dùi cây lấy lửa mà
thường ngưng nghỉ, thì không hy vọng được có lửa; tâm tán loạn, ví như
đèn giữa gió, đèn tuy
có sáng mà không thể chiếu vật. Trí tuệ ở giữa loạn tâm cũng như vậy. Trí tuệ là cội gốc của hết thảy
thiện pháp, nếu
muốn thành tựu trí ấy,
trước phải nhiếp tâm, vậy sau mới thành được; ví như người
cuồng say, việc tự lợi, lợi tha, tốt xấu đều không hay biết; tâm tán loạn cũng như vậy, việc tốt thế gian còn không thể biết rõ, huống gì
pháp xuất thế gian.
Tâm người
ngu si, tất cả việc thành bại, đều không biết nổi,
huống gì nghĩa lý vi diệu
sâu xa; ví như người không có mắt, thì hoặc sa hầm hố, hoặc vào
đường quấy. Người vô trí cũng lại như vậy, không còn mắt trí tuệ nên thọ nhận
say đắm tà pháp, không lãnh thọ
chính kiến.
Người như vậy, việc thế
gian gần còn không thành được, huống gì Vô
thượng chính đẳng chính giác.

Bồ-tát do lực tu hành Bát-nhã Ba-la-mật, nên có thể chướng
ngăn sáu tệ ấy, và thanh tịnh
sáu Ba-la-mật. Do vậy nên nói nếu muốn
không khởi lên sáu tệ,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật. KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát muốn khiến hết thảy chúng
sanh an lập nơi chỗ phước bố thí, chỗ phước trì giới, chỗ phước tu định, chỗ phước
khuyến đạo; muốn khiến chúng
sanh an lập
nơi chỗ phước tài của,
phước giáo pháp, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Hỏi: Thế nào gọi
là chỗ phước?
Đáp: Trong
A-tỳ-đàm nói, phước là nghiệp thân, khẩu, ý hữu lậu thiện. Lại có người nói, phước là vô phú vô ký. Vì cớ
sao? Vì là quả báo do nghiệp hữu lậu thiện nên được vô phú vô ký. Phước là quả báo, cũng gọi là phước, như người thế gian thành được
đại sự, làm nên nhiều việc, gọi đó là người phước đức. Phước này lược nói có ba thứ là bố thí,
trì giới, tu định.
Thế nào là bố thí? Có người đem y phục, đồ nằm, uống ăn,
hoa hương, chuỗi ngọc…
cho người; ấy gọi là bố thí.

Hỏi: Vật ẩm thực… là bố thí, hay còn có sự bố thí? Đáp: Vật ẩm thực chẳng phải bố thí, mà khi lấy vật ẩm thực…
đem cho, trong tâm phát sanh
một pháp gọi là xả bỏ, trái ngược với tâm xan lẩn; ấy gọi là phước đức bố thí, nó hoặc là hữu lậu, hoặc là vô lậu,
thường là tâm số pháp
thiện, tương ưng với tâm, theo tâm hành, cùng với tâm sanh; không
sắc
không hình; hay làm duyên, tương ưng
với nghiệp,
theo nghiệp hành, cùng
nghiệp sanh, chẳng phải quả báo của nghiệp
trước; được tu, hành tu, tuệ chứng,
thân chứng, người phàm phu được
và thánh nhân được.

Có người nói: Tư tương ưng với pháp xả, ấy gọi là phước đức bố
thí. Vì cớ sao? Vì nghiệp
hay sanh quả báo. Tư tức là nghiệp, thân
miệng không gọi là
nghiệp; từ tư tâm sở sanh, nên được gọi là nghiệp.

Bố thí có hai thứ:

1. Tịnh,
2. Bất tịnh. Bất tịnh là chỉ cho thẳng mà thôi. Hoặc sợ mất của nên cho; hoặc sợ trách mắng nên cho; hoặc không cần dùng nên đem cho; hoặc thân ái nên cho; hoặc vì cầu thế nên cho,
vì cho nên đưa đến nhiều
thế lực lôi kéo; hoặc chết gần kề nên cho; hoặc cầu tiếng khen nên cho; hoặc cầu
ngang danh, hơn danh kẻ quý nên
cho; hoặc đố kî ganh ghét
nên cho; hoặc kiêu mạn nên cho, nghó rằng tiểu nhân ngu hèn còn cho được, huống ta là đại nhân quý trọng, làm
sao không cho; hoặc vì chú nguyện phước đức nên cho; hoặc cầu tốt trừ
xấu nên cho; hoặc tìm vào
bạn đảng nên cho; hoặc không nhất tâm,
không cung kỉnh, khinh hèn
người thọ nhận mà cho. Các nhân duyên như
vậy, là vì đời nay nên
cho; vì ngược lại với tịnh, nên gọi là bất tịnh.
Tịnh thí là như trong
Kinh nói: Vì đối trị tâm nên cho; trang nghiêm ý nên cho; vì được đệ nhất lợi nên cho;
sanh tâm thanh tịnh hay phân
biệt và giúp Niết-bàn
nên cho; ví như hoa tươi chưa héo, sắc đẹp lại
thơm. Tịnh tâm bố thí
cũng như vậy; như nói chư thiên, tâm không thanh
tịnh bố thí, thì ánh sáng
cung điện mỏng ít; nếu bố thí với tâm thanh tịnh thì ánh
sáng thêm rộng lớn. Nghiệp bố thí ấy tuy quá khứ cho đến ngàn
vạn đời không mất, thí
như bằng khoáng giao ước.

Hỏi: Phước bố thí ấy làm sao tăng trưởng? Đáp: Đúng thời bố thí được phước
tăng trưởng; như
Kinh nói: Thí lúc đói khát, được
phước tăng nhiều; thí cho người đi xa, người qua đường hiểm, đường vắng hoặc thường bố thí không dứt; hoặc thường nhớ bố
thí, nên bố thí được
tăng trưởng. Như trên nói về niệm xả trong sáu niệm. Hoặc thí lớn nên được
phước nhiều; hoặc thí cho người tốt; hoặc thí
cho Phật; hoặc người thí
người thọ đều thanh tịnh; hoặc tâm quyết định
thí; hoặc tự lực làm
ra của thí; hoặc tùy của có nhiều ít có thể thí hết; hoặc giao hẹn đem vật thí; hoặc đem
ruộng vườn, người giúp việc thí… bố
thí như vậy chỉ có
Bồ-tát lấy thâm tâm mới thực hành nổi. Như
Bồ-tát Vỹ- la-ma trong mười hai
năm bố thí đã nghiêm sức bát bảy báu, đựng
sữa bò, thể nữ, mỗi thứ tám vạn bốn ngàn, cùng các vật ẩm thực
khác không kể số.
Lại như
Bồ-tát Tu-đề-lệ-noa
(Tu-đại-noa) đem voi trắng
thiện thắng thí cho kẻ oan gia, rồi vào ở
núi sâu, đem hai đứa con yêu quý
thí cho Bà-la-môn Thập Nhị
Xú; lại đem vợ và con mắt thí cho
Bà-la-môn hóa thân của
trời Đế-thích. Bấy giờ đất rung động mạnh, trời
sấm
chớp, ở giữa hư không mưa hoa.

Lại như Tát-bà-đạt-đa vương tự trói thân thí cho Bà-la-môn.
Lại như vua
Tỳ-thi (Si-bi) vì một chim bồ câu mà tự đem thân
mình đổi mạng cho nó.

Lại như Bồ-tát từng làm thân thỏ, tự nướng thịt mình
thí cho tiên nhân.

Các việc như
vậy, trong kinh Bồ-tát bổn sanh nói đủ.

Lại có người
Thanh văn bố thí; như Tỳ-kheo-ni Tu-di-đà, cùng
với hai bạn đồng học
làm tinh xá cho Ca-na-già Mâu-ni Phật, mà được
làm Chuyển luân Thánh
vương và phước vua Trời trong vô lượng ngàn vạn đời.

Lại như Bà-la-môn Thi-bà đem một bát cao sữa thí Tăng, mà đời đời thọ vui, nay được
thân A-la-hán, thọ vui nhất trong những
người thọ vui.

Lại như phu nhân Mạt-lợi, cúng dường Tôn-giả Tu-bồ-đề, nên
đời nay quả báo được
làm vợ vua Ba-thi-na-thi (Ba-tư-nặc).
Lại như
Thi-bà cúng dường ông
Ca-chiên-diên nên quả báo đời
này được làm vợ vua
Chiên-đà-ba-châu-đà.

Lại như Cư só
Uất-già-đà cúng dường Xá-lợi-phất và năm trăm
A- la-hán nên ngay trong
ngày được quả báo; là có năm trăm khách
buôn được đồ ăn thừa
kia, mỗi người đều lấy hạt châu anh lạc tặng cho
ông, bỗng được giàu
to; bèn gọi là Tốt-uất-già-đà.
Bố thí như vậy được báo ngay trong đời nay.
Nên biết, luận nghị
về bố thí nói không hết được.

Chỗ phước trì giới: Phật nói về phước của năm giới. Hỏi:
Thế nào là tướng tội sát?
Đáp: Biết
đó là chúng sinh mà cố ý cướp mạng sống, mắc tội
sát; chẳng phải không cố ý, tâm khoái trá an ổn, mắc
tội sát; chẳng
phải tâm tán loạn si
cuồng, cướp mạng sống mắc tội sát; chẳng phải chỉ
làm bị thương, chết rồi
mắc tội sát; chẳng phải chưa chết, thân nghiệp làm là
tội sát; chẳng phải miệng bảo, thân làm là
tội sát.
Chẳng phải
tâm sanh niệm ác, các
tội như vậy, ngưng không làm, là tướng trạng thiện

của giới thứ nhất.
Hoặc có người nói, đó là vô phú vô ký, hoặc hệ thuộc cõi
Dục, hoặc không hệ thuộc; hoặc chẳng phải tâm, chẳng phải tâm
số
pháp, chẳng phải tâm tương ưng, chẳng phải theo tâm hành; hoặc cùng
với tâm sanh, hoặc không cùng
tâm sanh; chẳng phải tương ưng với
nghiệp, chẳng phải theo
nghiệp hành; hoặc cùng
nghiệp sanh, hoặc chẳng
cùng nghiệp sanh; chẳng phải quả báo của
nghiệp trước, được tu, hành
tu, thân chứng, tuệ
chứng; hoặc tư duy đoạn, hoặc chẳng đoạn; khi xa lìa tham dục của cõi Dục được đoạn biến tri, phàm phu và
Thánh nhân cùng có; ấy gọi
là tướng trạng giới không sát sanh. Các giới khác
cũng như vậy, tùy nghĩa mà phân biệt.
Luận nghị tán thán các giới, như đã nói trong mục
Thi-la Ba-la- mật.
Chỗ phước tu định: Tuy trong
Kinh nói tu Từ là phước tu định, cũng
nói thiền định hữu lậu có thể
sanh quả báo, tổng quát gọi là
phước tu định. Vì ở cõi
Dục sân nhiều, tán loạn nhiều nên trước nói Từ tâm là phước tu định. Được phương tiện từ, nguyện cho chúng
sanh vui,
sau thật
sự thấy chúng
sanh thọ vui, pháp tương ưng với tâm ấy, gọi
là pháp Từ. Pháp ấy hoặc hệ thuộc
cõi Sắc, hoặc không hệ thuộc, ấy là chân
từ; còn phương tiện từ,
hệ thuộc cõi Dục, thường theo tâm hành, theo tâm sanh, vô hình vô đối hay
duyên pháp; chẳng
phải nghiệp, tương ưng với nghiệp mà theo
nghiệp hành, cùng
nghiệp sanh; chẳng phải quả báo
của nghiệp trước, đắc
tu, hành tu, thân chứng, tuệ chứng; hoặc tư duy đoạn, hoặc
chẳng đoạn, xa lìa tham dục của cõi
Sắc được đoạn biến tri,
có giác có quán, cũng
không giác có quán, cũng không giác không quán; hoặc có mừng, hoặc không có mừng; hoặc có hơi thở, hoặc không có
hơi thở, phàm phu và
thánh nhân cũng được. Hoặc tương ưng với thọ
khổ; hoặc tương ưng với
thọ không khổ không vui; trước duyên được
tướng liễu giải,
sau duyên
thật nghĩa. Ở trong bốn thiền căn bản, hoặc quá
bốn thiền; nương bốn
thiền mà được thì có sức bền chắc.
Từ nên gọi là nhân ái, vì không oán không tranh nên gọi là thân
ái; hay duyên vô lượng
chúng sinh, nên gọi là vô lượng; hay lợi ích chúng
sanh, hay lìa dục nên gọi là phạm hạnh. Các luận
nghị khác về từ
tâm, như đã nói trong
chương Bốn vô lượng tâm. Hỏi:
Trong phước tu định, cớ
sao Phật chỉ nói từ tâm mà không
nói các tâm khác? Đáp: Trong bốn vô lượng, Từ tâm vô lượng hay
sanh phước đức lớn; Bi tâm vì ưa
sầu nên bỏ phước đức; Hỷ tâm vì tự nhớ công đức nên phước
đức chẳng
sâu; Xả tâm vì phóng xả nên phước cũng ít.

Lại nữa, Phật dạy Từ tâm có năm điều lợi, không nói tâm
khác. Những gì là năm?
1. Đao không làm thương,
2. Độc không làm hại,
3. Lửa không làm cháy,
4. Nước không chìm,
5. Hết thảy chúng sinh sân nộ ác độc thấy đều hoan hỷ. Bi tâm… không có các việc như vậy, nên chỉ nói phước của tu định là Từ. các tâm
khác đi theo. Và các định hữu lậu có thể sanh quả báo.
Chỗ phước
khuyến đạo:
Nếu Tỳ-kheo không tọa thiền,
không tụng kinh, mà giáo hóa khuyến đạo người tu lập phước đức, hoặc có
Tỳ-kheo hay tọa thiền,
tụng kinh, thấy các Tỳ-kheo áo cơm thiếu thốn, đem
sức dẫn dắt, và tu hành
khuyến đạo, và các Bồ-tát thương xót chúng
sanh, lấy nhân duyên phước
đức để khuyến cáo họ.
Lại người xuất gia, nếu cầu tài của, đối với giới bị mất cho
nên khuyến đạo làm nhân
duyên. Phước về tài của là y phục, ẩm thực,
đồ nằm, thuốc thang, vàng
bạc, xe ngựa, ruộng nhà.

Hỏi: Trên nói chỗ phước bố thí, ở đây nói phước về
tài của, có
gì sai khác? Đáp:
Bố thí, là tổng quát hết thảy thí.
Tài thí, pháp thí, tục thí,
đạo thí; nay muốn phân
biệt pháp thí, tài thí.
Pháp thí như dùng tâm Đại từ, bắt đầu
Chuyển pháp luân, vô
lượng chúng sinh đắc
đạo, sau Xá-lợi-phất theo Phật Chuyển pháp luân.
Các thánh nhân khác tuy chẳng phải
Chuyển pháp luân, cũng vì chúng
sanh thuyết pháp, làm cho
họ đắc đạo, cũng gọi là pháp thí.
Lại có
Bồ-tát Biến Cát, Quán Thế Âm, Đắc Đại Thế,
Văn-thù- sư-lợi, Bồ-tát
Di-lặc… dùng hai lực thần thông là quả báo thần
thông, tu đắc thần thông,
trụ trong đó dùng các nhân duyên về phước đức,
lực phương tiện, hào
quang, thần túc… để khai độ chúng sinh, cũng gọi là pháp thí.

Các Bích-chi
Phật bay lên giữa hư không, nói một bài kệ dẫn
đạo chúng sinh, khiến gieo
trồng thiện căn, cũng gọi là pháp thí.

Lại đệ tử Phật chưa đắc Thánh đạo, ngồi thiền, tụng kinh,
không phá hoại pháp
tướng, giáo hóa đệ tử, đều gọi là pháp thí.

Các thứ như vậy, gọi là tướng trạng của pháp thí. Vì vậy nên nói: Muốn an lập chúng
sanh nơi
sáu phước thí, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật. KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát muốn được
năm mắt, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN: Năm mắt là mắt thịt, mắt Trời, mắt tuệ, mắt pháp,
mắt Phật. (Mười ba chữ
này nguyên ở trong văn kinh, nay y theo Đại chính

tạng đưa vào trong văn luận).

Mắt thịt thấy
gần không thấy xa; thấy trước không thấy sau; thấy ngoài không
thấy trong; thấy ngày không thấy đêm; thấy trên
không thấy dưới, vì bị
chướng ngại như vậy nên cầu mắt Trời.
Được mắt Trời, xa gần đều thấy,
trước sau,
trong ngoài, ngày đêm, trên dưới đều thấy không
chướng ngại. Nhưng mắt Trời chỉ thấy
vật giả danh do nhân duyên
hòa hợp sanh, không thấy được thật tướng là không, vô tướng, vô tác,
vô sanh, vô diệt;
như trước, giữa,
sau cũng
như vậy. Vì thật tướng nên cầu mắt tuệ.
Được mắt tuệ, không thấy
chúng sinh, diệt hết
tướng một, khác; lìa bỏ các
chấp trước, không thọ nhận hết thảy pháp, trí tuệ phân biệt tự
diệt bên trong; ấy gọi
là mắt tuệ. Nhưng mắt tuệ không thể độ chúng
sanh. Vì cớ sao? Vì không
còn phân biệt, vì vậy nên cầu mắt pháp.
Mắt pháp khiến cho người ấy tu hành pháp ấy, chứng được đạo ấy, biết hết thảy chúng
sanh và dùng các môn phương tiện khiến cho
họ được chứng đạo.
Nhưng mắt pháp không thể biết khắp đạo phương
tiện độ sanh; vì vậy nên cầu mắt Phật.

Mắt Phật không việc gì
không biết, thấy biết tất cả
sự che kín;
việc đối người khác
rất xa, đối với Phật rất gần; đối với người khác tối
tăm, đối với Phật sáng
tỏ; đối với người khác nghi ngờ, đối với Phật quyết định; đối với người khác vi tế, đối với
Phật thô thiển; đối với người
khác rất sâu, đối với
Phật rất cạn. Mắt Phật ấy không gì không nghe;
không gì không thấy;
không gì không biết; không việc gì khó; không suy
nghó gì; đối với mọi
pháp, mắt Phật thường soi sáng. nghĩa năm mắt,
phần sau sẽ nói rộng. KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát
muốn dùng mắt Trời thấy chư Phật trong mười phương thế giới nhiều như cát
sông Hằng, muốn dùng tai
Trời nghe mười phương
chư Phật thuyết pháp, muốn biết tâm chư Phật,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Đúng nghĩa thì mắt
trời thấy không vượt quá ba ngàn đại thiên thế
giới; nay do lực Bát-nhã Ba-la-mật nên thấy chư
Phật trong mười phương thế giới nhiều như cát
sông Hằng. Vì cớ
sao? Vì trong
Bát- nhã Ba-la-mật, thì
không gần không xa, không có gì chướng ngại.

Hỏi: Như kinh Ban châu nói: Do lực Ban châu tam-muội, nên tuy chưa được mắt trời vẫn thấy được chư Phật hiện tại trong
mười phương:
ở đây Bồ-tát dùng
mắt trời thấy mười phương chư Phật có gì khác nhau?
Đáp: Mắt
trời này thuộc vô phú vô ký, Ban châu tam-muội,
người lìa dục, người
chưa lìa dục đều được, còn mắt trời chỉ người lìa dục có
được. Ban
châu tam-muội, nhớ tưởng phân biệt, thường tu thường
tập cho nên thấy; còn
mắt trời tu thần thông được con mắt sắc trần do bốn đại của cõi
Sắc tạo nên, thấy bốn phía khắp
tướng sáng; ấy là khác
Ban châu tam-muội. Công của mắt
Trời dễ; ví như mặt trời mọc, thấy
sắc không khó; công của
tam-muội khó; ví như ban đêm đốt đèn, thấy
sắc không dễ; tai trời cũng như vậy.

Biết tâm chư
Phật. Hỏi: Như ở thượng địa mà độn căn còn
không biết được tâm
lợi căn hạ địa. Bồ-tát còn không biết được
tâm một đức Phật, huống gì biết được tâm chư
Phật trong mười phương nhiều như
cát sông Hằng?

Đáp: Do thần
lực của Phật làm cho Bồ-tát biết; như Kinh nói:
Hết thảy không ai biết được tâm Phật; nếu Phật dùng thần lực làm cho biết, thì cho đến côn trùng cũng biết được. Vì vậy nên biết, Phật dùng thần
lực làm cho Bồ-tát biết tâm Phật.

Lại nữa, Bát-nhã Ba-la-mật, không có tướng ngăn ngại,
thô tế, sâu cạn, ngu thánh, đều không
sai khác. Tâm chư
Phật như, tâm
Bồ-tát như, nhất như không sai
khác. Bồ-tát theo “như” ấy, nên biết được tâm chư Phật.

Lại nữa, việc khó hiếm có, không thể biết mà biết, vì vậy nên
nói: Muốn được như vậy
nên học Bát-nhã Ba-la-mật. KINH:
Muốn nghe mười
phương chư Phật thuyết pháp, nghe
rồi cho đến khi chứng
được Vô thượng chính đẳng chính giác vẫn
không quên, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật.
LUẬN: Hỏi: Pháp của một đức Phật nói còn khó ghi nhớ, huống
gì pháp của vô lượng
chư Phật nói mà muốn ghi nhớ không quên? Đáp: Bồ-tát do lực của Văn trì Đà-la-ni nên thọ trì được; do lực
của Đà-la-ni ức niệm
bền chắc nên không quên.

Lại nữa, trong đây nói lực của
Bát-nhã Ba-la-mật, rốt ráo thanh
tịnh không dính mắc; ví
như biển lớn hàm thọ các dòng. Bồ-tát theo
mười phương chư
Phật nghe pháp, do khí cụ
Bát-nhã Ba-la-mật lớn, nên có
thể thọ lãnh vô lượng
pháp, giữ mãi không quên.

Lại nữa, Bát-nhã Ba-la-mật không thể ví dụ; như hư không; như lúc lửa kiếp tận
đốt sạch, mưa lớn đầy dẫy, trận mưa ấy trừ hư không ra không chỗ nào có thể dung chứa. Mưa pháp của chư Phật mười phương, từ miệng
Phật tuôn ra, trừ Bồ-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không
còn có ai lãnh thọ được,
vì vậy nên nói: Muốn nghe pháp của mười phương chư
Phật nói, nên học Bát-nhã Ba-la-mật.

-------o0o------

<詞>GIẢI THÍCH THẤY THẾ GIỚI CHƯ PHẬT Phần 1</詞>

KINH:
Lại nữa, này
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn thấy
thế giới của chư Phật
quá khứ, vị lai và thấy thế giới của mười phương
chư Phật hiện tại, nên
học Bát-nhã Ba-la-mật.
LUẬN: Hỏi: Nếu thấy mười phương Phật là đã thấy thế giới, nay
cớ sao nói muốn thấy thế giới? Đáp:
Bồ-tát khi chưa thiền định
vào sâu, nếu thấy mười
phương thế giới, núi
sông, cây cỏ, thì tâm tán loạn, nên chỉ xem thấy chư
Phật; như đã nói trong
chương nói về niệm Phật. Hành giả chỉ xem chư Phật,
không xem đất nước, núi sông, cây cỏ, khi được
lực thiền định thì tùy ý xem rộng. Lại nữa,
cõi Phật thanh tịnh khó thấy, cho nên nói muốn thấy
thế giới của chư Phật,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật.
Lại một đức Phật có vô lượng trăm ngàn thứ thế giới; như trước
nói có thế giới nghiêm
tịnh; có thế giới không nghiêm tịnh; có thế giới
xen tạp; có thế giới
rốt ráo thanh tịnh khó thấy, do lực Bát-nhã
Ba-la-mật mà thấy được cả; ví như thiên tử khi ngồi ở điện nghe
chính sự, thì
người ngoài thấy rõ mà
người ở thâm cung nội điện không thấy được.

Hỏi: Thế giới hiện tại trong mười phương có thể thấy; còn thế
giới của chư Phật quá
khứ, vị lai làm sao thấy? Đáp: Bồ-tát có thứ tam-muội thấy quá khứ vị lai, khi vào
tam-muội ấy thì thấy việc
quá khứ vị lai; như thấy việc trong mộng. Lại nữa,
Bồ-tát có thứ tam-muội không diệt trừ, khi vào
tam-muội ấy, không thấy
có chư Phật có diệt mất.

Hỏi: Hai pháp
ấy chẳng phải mắt làm sao thấy được? Đáp: Đây
chính là trí tuệ, giả gọi là mắt.

Lại nữa, như trong
kinh Chuyển pháp luân, đối với Bốn đế
được nhãn, trí, minh, giác.

Lại nữa, Bồ-tát thấy thế giới Phật hiện tại trong
mười phương, chắc chắn biết thế giới chư
Phật trong quá khứ; vị lai cũng như vậy. Vì cớ
sao? Vì hết thảy chư Phật
công đức đồng nhau; việc ấy như trước đã nói. Lại nữa,
trong Bát-nhã Ba-la-mật, giống như hiện tại, quá khứ
vị lai bình đẳng không khác; vì một như, một pháp
tính, vì thế không nên nạn. KINH:
Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát muốn nghe mười hai bộ kinh của mười phương chư Phật nói
là Tu-đa-la, Kỳ-dạ, Thọ-ký, Già- đà, Ưu-đà-na,
Nhân duyên, A-ba-đà-na,
Như thị ngữ,
Bổn sanh, Phương quảng, Vị
tằng hữu, Luận nghị, mà hàng Thanh văn nghe, cùng
chẳng nghe, đều muốn đọc
tụng thọ trì tất cả, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Trước nói muốn
nghe hết thảy pháp của mười phương
chư Phật thuyết, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật. Pháp chư Phật thuyết tức
đây nói mười hai bộ kinh.
Trong các Kinh,
những lời nói thẳng gọi là Tu-đa-la, đó là bốn bộ A-hàm, và các
kinh Đại thừa, kinh Hai trăm năm mươi giới, ngoài
ba tạng ấy cũng có kinh khác, đều gọi là Tu-đa-la (Sutra: khế kinh).

Các bài kệ trong các Kinh gọi là Kỳ-dạ (Geya – Trùng tụng).
chúng sinh trong chín đạo là ba thừa và
sáu thú được
Thọ-ký (Vy-
àkurana –
Ký biệt) rằng: Người ấy trải bấy nhiêu vô
số kiếp
sẽ
được làm Phật; hoặc
thọ ký hàng Thanh văn đời này hoặc đời sau đắc
đạo; thọ ký hàng
Bích-chi Phật chỉ đời sau đắc đạo; thọ ký chúng
sanh
trong sáu thú (sáu đường)
đời sau thọ báo. Pháp của chư Phật khi muốn
thọ ký cho chúng sinh
trước đều mỉm cười, vô lượng hào quang từ bốn
cái răng phóng ra, đó
là hào quang xanh, vàng, đỏ, trắng, tía… từ hai
răng trên phóng ra chiếu
ba đường ác; từ hào quang đó diễn vô lượng
pháp, nói hết thảy pháp
tạo tác là vô thường, hết thảy pháp vô ngã,
Niết-bàn an ổn.
chúng sinh gặp được hào quang cùng nghe thuyết pháp ấy, thân tâm an lạc, được
sanh cõi người cõi trời; từ nhân duyên ấy đều được
hết khổ. Hào quang từ
hai răng dưới phóng ra chiếu lên cõi người cõi trời, cho đến cõi thiền
Hữu đỉnh; hoặc kẻ đui mù, câm họng, bệnh cuồng
đều được trừ khỏi.
Trời Lục dục và A-tu-la thọ vui ngũ dục, gặp hào
quang của Phật và nghe
tiếng thuyết pháp, đều sanh nhàm chán dục lạc, thân tâm an lạc. Chư thiên ở
cõi Sắc, khi thọ cái vui
thiền định, gặp hào
quang của chư Phật và nghe
tiếng thuyết pháp, cũng sanh nhàm chán, mà đi đến chỗ Phật.
Các hào quang lại đến mười phương chiếu khắp
sáu đường
làm Phật sự xong, trở
lại nhiễu quanh thân Phật bảy vòng. Nếu thọ ký
địa ngục, thì hào quang
từ dưới chân mà vào; nếu thọ ký cho súc sanh, thì hào quang từ đùi chân vào; nếu thọ ký cho ngạ quỷ, thì hào quang từ vế vào; nếu thọ ký cho nhân đạo, thì hào quang từ rún vào; nếu thọ ký
cho thiên đạo, thì hào quang từ ngực vào; nếu thọ ký cho Thanh văn thì
hào quang từ miệng vào;
nếu thọ ký Bích-chi Phật, thì hào quang từ
tướng giữa hai mi vào;
nếu thọ ký được thành Phật, thì hào quang ấy từ đỉnh vào; nếu muốn thọ ký thì trước tiên hiện tướng ấy, vậy
sau các đệ tử
như A-nan… phát ra lời hỏi.
Hết thảy kệ gọi là Kỳ-dạ,
sáu câu, ba câu, năm câu; mỗi câu nhiều ít
không nhất định, cũng gọi là Kỳ-dạ, cũng gọi là
Già-đà (Gàthà –
Phúng tụng – Cô khởi).
Ưu-đà-na
(Udàna - Tự thuyết) là có pháp Phật cần phải nói
nhưng không có ai hỏi, Phật lược mở mối cho hỏi; như Phật ở thành
Xá-bà-đề, trên
nhà Tỳ-xá-khư, đi kinh hành chỗ tối, tự
nói Ưu-đà-na, đó là
“vô ngã, vô
ngã sở, việc ấy
lành thay”. Bấy giờ một
Tỳ-kheo chấp tay
bạch Phật rằng: “Bạch
Thế Tôn! Thế nào là vô ngã, vô ngã sở, việc ấy
lành thay?”
Phật bảo Tỳ-kheo:
“Người phàm phu chưa được vô lậu đạo, điên đảo che tâm, nên đối với lý vô ngã, vô
ngã sở, tâm rất
kinh sợ; còn
nếu Phật và đệ tử
Phật nghe pháp hay thì hoan hỷ phụng hành, không điên đảo, nên không còn tạo nghiệp trở lại.”
Những điều như vậy, trong
Tạp A-hàm nói rộng.
Lại như trong phẩm
Bát-nhã Ba-la-mật, các thiên tử tán thán lời
nói của Tu-bồ-đề nói
rằng: “Lành thay! Lành thay! Hy hữu Thế Tôn!
Hy hữu Thế Tôn! Ấy gọi là Ưu-đà-na.
Lại như
sau khi
Phật Niết-bàn, các đệ tử
sưu tập những bài
kệ thiết yếu, những bài kệ nói về vô thường, gom lại thành phẩm
Vô thường, cho đến những bài kệ nói về
Bà-la-môn gom lại thành phẩm
Bà-la-môn, cũng gọi
là Ưu-đà-na,
sưu tập các việc tốt đều gọi
là Ưu-đà-na.
Như vậy gọi là Ưu-đà-na
kinh (cũng gọi là Vô vấn tự thuyết).

Ni-đà-na (Nidàna –
Nhân duyên) là nói nhân duyên chính khởi
nói Phật pháp. Vì nhân gì Phật nói việc ấy.
Trong Tu-đa-la, có người hỏi nên Phật nói việc ấy.
Trong luật vì có người phạm việc ấy nên Phật kiết
giới ấy. Việc duyên
khởi của hết thảy lời Phật dạy, đều gọi là Ni-đà-na.

A-ba-đà-na (Avađàna –
Thí dụ): Tương tợ với lời nói thô thiển
nhu nhuyến của thế gian,
như kinh Trường A-la-đà-na trong Trung
A-hàm; kinh Đại
A-ba-đà-na trong
Trường A-hàm, Ức
nhó A-ba-đà-na,
Nhị thập ức A-ba-đà-na ở
trong Luật; Dục A-ba-đà-na nhất bộ trong kinh Giải nhị bách ngũ thập giới,
Bồ-tát A-ba-đà-na xuất ra một bộ, như vậy có
vô lượng A-ba-đà-na.

Như thị ngữ (Itivataka – Y-đế-mục đa-già - Bổn sự): có hai:
1.Là lời kết cú, rằng trước ta hứa nói nay đã nói xong.
2.Là ngoài ba tạng và đại thừa, còn có kinh tên gọi là Nhất Mục-đa-ca, có người nói là Mục- đa-ca. Tên Mục-đa-ca
ở cả ba tạng và Đại thừa, là thế nào? Như Phật dạy:
Vua Tịnh-phạn bắt buộc những người trong dòng họ
Thích xuất gia làm đệ tử Phật. Phật chọn năm trăm người có thể đắc đạo, đem
đến thành Xá-bà-đề. Vì cớ
sao? Vì họ chưa lìa dục; nếu ở gần bà con,
sợ
họ phá giới, nên đem
đến thành Xá-bà-đề bảo Xá-lợi-phất và
Mục-kiền- liên giáo
hóa. Đầu đêm cuối đêm chuyên tinh không ngủ,
siêng tu tinh tấn, nên được đạo. Được đạo rồi Phật đem họ trở về bản quốc, cùng
với đại hội các thiên
chúng ở trong rừng tiên nhân thuộc thành
Ca-tỳ-la-bà (Ca-tỳ-la-vệ). Rừng này cách thành
Ca-tỳ-la-bà 50 dặm, đó là vườn dạo chơi của người họ Thích.
Các Tỳ-kheo Thích tử này khi còn ở
thành Xà- bà-đề, đầu đêm, cuối đêm chuyên tinh không ngủ, nên thấy đêm dài; từ trong rừng đi vào trong thành khất thực, mới biết dặm đường dài xa.
Bấy giờ đức Phật biết tâm họ, nhân có một con
sư tử đi đến lễ dưới chân
Phật, rồi đứng sang một
bên, Phật lấy ba nhân duyên ấy nói kệ rằng:

Không ngủ, đêm dài, Mỏi mệt, đường dài, Ngu, sanh tử dài,

Không biết chính pháp.

Phật bảo Tỳ-kheo: Khi các người chưa xuất gia, tâm kia phóng dật ngủ nghỉ nhiều nên không biết đêm dài; nay đầu đêm, cuối đêm,
chuyên tinh cầu đạo, tỉnh
giảm ngủ nghỉ nên thấy đêm dài. Rừng
Ca-tỳ-la-bà này trước các ngươi vốn cỡi xe dạo chơi, nên không biết xa; nay
các ngươi mặc y ôm bát,
đi bộ mệt mỏi, nên biết đường xa. Còn con sư tử này, từ thì đức
Phật Tỳ-bà-thi, làm vị
thầy Bà-la-môn, thấy
Phật thuyết pháp, đi đến chỗ Phật. Bấy giờ vì đại chúng đang nghe pháp,
không cùng nói năng, sư
tử mới nghó ác, phát lời ác mắng rằng: Bọn trọc
này, khác gì súc sanh,
không biết người tốt, không biết nói năng. Vì
nghiệp ác khẩu ấy, nên
từ thời đức Phật Tỳ-bà-thi cho đến nay, chín mươi
mốt kiếp, thường ra vào súc sanh. Người ấy lúc
đó đáng lẽ đắc đạo, song vì ngu si mà tự làm
cho sanh tử lâu dài. Nay ở chỗ Phật, vì tâm thanh
tịnh nên sẽ được giải thoát.

Các Kinh như vậy gọi là xuất
nhân duyên. Từ chỗ nào xuất?
Từ trong ba tạng và Đại thừa xuất ra, nên gọi là xuất.
Sao gọi là
nhân duyên? Là gốc của ba
sự ấy
(không ngủ, mỏi mệt, ngu không biết
chính pháp) nên gọi là Nhân duyên Kinh.

Kinh Bổn sanh
(Jataka – Xà-già-đà): Nói về sự tích của Bồ-tát
ở quá khứ, như xưa
Bồ-tát từng làm con sư tử ở trong rừng, cùng với một con khỉ kết bạn thân, khỉ đem hai con gởi cho
sư tử. Khi ấy có
con chim ó, đói đi kiếm mồi, gặp
sư tử đang ngủ, cố bắt khỉ con đem đi, đậu ở
trên cây. Sư tử tỉnh
dậy tìm khỉ con không được, thấy chim ó bắt đem trên cây, nói với chim ó: Ta nhận khỉ gởi hai đứa con, giữ không cẩn thận,
để ngươi bắt đem đi,
phụ lòng tin của khỉ, xin ngươi cho ta lại. Ta là chúa trong loài thú, ngươi là chúa trong loài chim, thế lực quý trọng ngang

nhau, ngươi nên trả lại.
Chim ó nói:
Ngươi không biết thời, ta nay đang đói, đâu cần
luận đồng hay khác.

Sư tử biết nói vô ích, tự lấy móng sắc bén móc thịt ở vế đùi
mình để đổi lấy khỉ con.

Lại trong đời
quá khứ, nhân dân nhiều người mắc bệnh liệt, nóng da
vàng trắng. Bấy giờ
Bồ-tát làm thân cá đỏ, tự lấy thịt mình bố thí
cho người bệnh, để cứu khổ họ.

Lại, xưa Bồ-tát làm thân một con chim, trú ở trong rừng, thấy một người đi vào trong
nước sâu, không phải chỗ của người đi, bị vướng lưới của thủy thần. Theo phép lưới thủy thần, đã vướng, thì không thể
nào gỡ được. Chim biết cách gỡ, liền bay đến núi hương, lấy một cành cỏ
thuốc, đặt trên lưới
kia, giây liền tiêu hoại, người được thoát khỏi.
Vô lượng việc đời trước cứu giúp như vậy; ấy gọi là
Bản sanh kinh.

Kinh Phương Quảng (Vaipulya
- Tỳ-phật-lược): gọi là Đại thừa, đó là
kinh Bát-nhã Ba-la-mật;
kinh sáu Ba-la-mật;
kinh Hoa thủ;
kinh Pháp Hoa; kinh Phật bản khởi
nhân duyên; kinh Vân;
kinh Pháp vân;
kinh Đại vân; vô lượng vô
số các
kinh như vậy, vì để chứng đắc Vô thượng
chính đẳng chính giác,
nên gọi là Tỳ-phật-lược.

Vị tằng hữu (Adbhuta-dharma – A-phù-đà-đạt-ma): như Phật
hiện các thần thông,
chúng sinh lấy làm lạ cho là việc chưa từng có. Đó là lúc
Phật sanh ra, thân phóng hào quang lớn, chiếu ba ngàn đại thiên
thế giới và chỗ u ám;
lại chiếu ba ngàn đại thiên thế giới của vô
lượng chư Phật trong mười phương. Bấy giờ trước
Phật mẫu có ao đẹp thanh
tịnh, để tắm cho Bồ-tát,
Phạm vương cầm lọng, Đế-thích tắm thân, hai rồng phun nước.
Lại lúc
mới sanh, không cần phò trì mà tự đi bảy bước, chỗ dấu
chân đi đều có hoa sen,
và cất tiếng nói: Ta là người độ hết thảy chúng
sanh khỏi khổ, già, bệnh,
chết. Đất chấn động mạnh, trời mưa các hoa,
cây phát âm thanh, trổi
kỹ nhạc trời. Vô lượng việc hy hữu như vậy: ấy
gọi là kinh Vị tằng hữu.

Kinh Luận nghị
(Upadesa, Upatisa – Ưu-ba-đề-xá): Đáp các câu hỏi, giải thích lý do. Lại nói rộng các nghĩa như Phật nói
Bốn đế, thế nào là bốn? Đó là
Bốn thánh đế. Những gì là bốn? Đó
là Khổ, Tập, Diệt,
Đạo thánh đế; ấy gọi là luận nghị. Thế nào là Khổ thánh đế? Đó là tám
khổ, là sanh khổ… Thế
nào là sanh khổ? Đó là các chúng sinh nơi chỗ
sanh ra chịu khổ. Hỏi đáp như vậy, giải rộng nghĩa kia; ấy gọi là
Ưu-ba-đề-xá
(luận nghị).
Như trong Đại thừa, Phật dạy sáu Ba-la-mật: Những gì
là sáu? Đó là Đàn
Ba-la-mật cho đến Bát-nhã Ba-la-mật. Thế nàp là
Đàn Ba-la-mật? Đàn
Ba-la-mật có hai:
1.Đầy đủ.
2.Không đầy đủ. Thế nào là đầy đủ? Bố thí hợp cùng với Bát-nhã Ba-la-mật cho đến Bồ-tát Thập trụ thành tựu được, gọi là đầy đủ. Không đầy đủ là
Bồ-tát mới phát tâm, chưa được vô
sanh pháp nhẫn, chưa hợp cùng với
Bát-nhã Ba-la-mật;
ấy gọi là không đầy
đủ. Cho đến Thiền Ba-la-mật cũng như vậy.

Bát-nhã Ba-la-mật đầy đủ là có năng lực phương tiện lớn, chưa
đầy đủ là không có
năng lực phương tiện.

Lại nữa, Phật nói
Luận nghị kinh, Đại
Ca-chiên-diên giải
thích Khế kinh, cho đến trong đời
tượng pháp, kẻ phàm phu đúng như pháp
mà thuyết; ấy gọi là Ưu-ba-đề-xá.

Pháp hàng Thanh văn không nghe được là pháp Phật chỉ nói
cho Bồ-tát, không có
hàng Thanh văn nghe. Lại nữa,
Phật dùng lực thần thông, biến hóa thân vô số khắp
mười phương thế giới
nhất thừa nói pháp. Lại nữa,
Phật vì trời Dục giới, trời Sắc giới nói pháp
không có các đệ tử, cho nên không được nghe.

Hỏi: Các A-la-hán được sáu thần thông, nếu lúc Phật thuyết pháp, tuy không ở tại tòa, mà dùng tai trời, mắt trời có thể nghe được
thấy được; nếu dùng
Túc mạng thông, thì biết luôn cả việc quá khứ, cớ
sao nói không nghe được?
Đáp: Chỗ
thần thông lực của Thanh văn không đến kịp, cho
nên không nghe được. Lại nữa,
Phật vì các đại Bồ-tát nói kinh bất khả tư nghì giải
thoát, Xá-lợi-phất,
Mục-kiền-liên ở hai bên Phật mà không nghe được, vì không gieo nhân duyên nghe pháp tu hành Đại thừa ấy; ví như
người tọa thiền, khi vào
định nhất thiết xứ, có thể quán hết thảy đều là
nước, đều là lửa, mà
người khác không trông thấy. Như trong kinh Bất
Khả Tư Nghì Giải Thoát nói rộng.
Muốn thọ trì hết là nghe mà phụng hành là thọ, lâu dài
không quên mất là trì.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 34</卷>

GIẢI THÍCH THẤY THẾ GIỚI CHƯ PHẬT
Phần 2 KINH:
Chính pháp của chư
Phật quá khứ, hiện tại, vị lai trong hằng hà
sa thế giới ở mười phường đã nói, nay nói,
sẽ nói, nghe được rồi đều muốn tín thọ, giữ gìn, thực hành và nói cho
người khác, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Hỏi: Trên đã nói,
đối với pháp của mười phương chư
Phật muốn nhớ giữ
không quên, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật,
sao nay còn
nói tín thọ giữ gìn
pháp của chư Phật ba đời? Đáp: Trên nói muốn nhớ giữ pháp của chư Phật mười phương chưa biết là pháp gì,
nên nói mười hai bộ kinh là pháp Phật và pháp mà hàng Thanh văn không nghe được. Trên chỉ nói chư
Phật trong thế giới
số như hằng
hà sa, nay nói pháp của chư Phật ba đời
số như hằng hà
hà sa.
Trên chỉ nói thọ trì
không quên, không nói thọ trì lợi ích, nay nói vì mình
cũng vì người thuyết
giảng, thế nên nói lại. KINH:
Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát đối với pháp chư Phật quá khứ đã nói, chư Phật vị lai
sẽ nói, muốn nghe, nghe rồi, tự
làm lợi mình cũng lợi
người, nên học Bát-nhã Ba-la-mật.
LUẬN: Hỏi: Đối với pháp của Phật hiện tại trong mười phương
nói, có thể thọ, có
thể trì, còn pháp quá khứ đã diệt, vị lai chưa có, làm
sao nghe được?
Đáp: nghĩa
ấy trước đã đáp, nay lại nói thêm. Bồ-tát có
tam-muội gọi là tam-muội
Quán chư Phật ba đời, Bồ-tát vào trong tam-muội
ấy đều thấy chư Phật ba
đời, nghe các ngài thuyết pháp. Ví như thần
tiên ngoại đạo, đối việc đời vị lai, chưa có dấu hình, chưa có nói năng, mà
do lực trí tuệ cũng thấy cũng nghe. Lại nữa,
lực của các Bồ-tát không thể nghó bàn, đời vị lai tuy
chưa có hình, chưa có nói năng, mà có thể thấy được, nghe được.
Hoặc do năng
lực Đà-la-ni, hoặc lấy việc nay
so
sánh biết việc quá khứ, vị lai.
Vì vậy nên nói: Muốn
được việc này, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. KINH: Muốn đem ánh
sáng chiếu khắp những chỗ tối tăm, mặt trời mặt trăng không chiếu đến được trong hằng hà
sa thế giới, nên học
Bát- nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Bồ-tát từ trời
Đâu-suất muốn giáng thần vào thai mẹ,
bấy giờ thân phóng hào
quang chiếu khắp hết thảy thế giới, và chỗ u tối
ở thế gian, sau khi sanh ra,
hào quang cũng chiếu khắp như vậy. Lúc
mới thành đạo, lúc
Chuyển pháp luân, lúc
Bát Niết-bàn cũng phóng hào quang lớn như vậy. Và vào các lúc khác hiện đại
thần thông, phóng
hào quang lớn; như lúc
sắp nói Bát-nhã Ba-la-mật, hiện đại thần thông, lấy hào quang lớn chiếu khắp chỗ u ám trong thế gian.
So sánh như vậy,
nơi nơi trong kinh nói đến
thần thông, hào quang.

Hỏi: Đó là thần lực của Phật. cớ sao nói là Bồ-tát?

Đáp: Nay nói
Bồ-tát muốn được điều ấy, nên học Bát-nhã
ba-la- Ïmật Các đại Bồ-tát có được năng lực ấy, như
Bồ-tát Biến Cát. Quán Thế Âm, Đắc Đại Thế,
Minh Võng, Vô Lượng Quang… có được năng lực ấy, thân phóng ra vô lượng hào quang, chiếu khắp mười phương thế giới
số như hằng hà sa.
Lại như trong thế giới
Phật A-di-đà, các
Bồ-tát thân phóng ra
thường quang, chiếu mười vạn do tuần.

Hỏi: Bồ-tát có thân quang như vậy, vốn do nhân duyên nghiệp
gì mà được? Đáp:
Thân nghiệp thanh tịnh nên thân được
trang nghiêm, như
Kinh nói: Có một con quỷ
đầu như đầu heo, trùng thúi từ trong miệng ra, mà thân có kim
sắc
sáng chói. Con quỷ ấy kiếp trước
làm Tỳ-kheo, ác
khẩu mắng nhiếc vị
Tỳ-kheo khách, nhưng do thân trì tịnh giới, nên thân
có ánh sáng, và do ác
ngôn nên có trùng thúi từ trong miệng ra. Như kinh nói tâm thanh tịnh có hơn kém, nên ánh
sáng
có thượng, trung, hạ, sáng ít,
sáng lớn, ánh
sáng làm âm thanh. Các trời cõi Dục tâm
thanh tịnh,
bố thí, trì giới, nên
thân có ánh sáng.

Lại nữa, có người vì thương xót chúng sinh mà ở chỗ tối đốt
đèn, cũng vì cúng dường
tôn tượng, tháp, chùa, nên lấy ngọc sáng, trổ
cửa, gương sáng, và các
vật sáng sạch bố thí, nên được thân có ánh sáng. Lại nữa,
thường tu từ tâm nhớ khắp cả chúng sinh, tâm thanh tịnh, lại thường tu niệm
Phật tam-muội, niệm tưởng ánh
sáng và thần đức chư

Phật, nên được thân có ánh sáng. Lại nữa,
hành giả thường tu Hỏa nhất thiết nhập (hỏa biến xứ) lại đem ánh
sáng trí tuệ giáo hóa chúng
sanh tà kiến ngu tối.
Do nhân duyên của nghiệp
ấy, nên được tâm có ánh sáng trí tuệ, thân
cũng có ánh sáng.

Do các nghiệp
như vậy, nên được thân có ánh sáng thanh tịnh. KINH:
Trong hằng hà
sa thế giới ở mười phương không có tên
Phật, tên Pháp, tên Tăng, mà muốn khiến hết thảy chúng
sanh đều được
chính kiến, nghe tiếng Tam
bảo, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN: Ở chỗ từ trước không hề có Phật pháp tháp chùa.
Bồ-tát dựng tháp ở
đó, nhờ nhân duyên của nghiệp ấy mà thân sau thành
tựu độc lực. Ở chỗ từ trước không hề
có Phật, pháp,
chúng Tăng,
Bồ-tát tán thán Tam bảo, khiến
chúng sinh nhập vào chính kiến. Như Kinh nói: Ở quốc độ từ trước chẳng hề có tháp Phật, có người dựng tháp miếu
thờ Phật mà được
phước đức Phạm. Phạm gọi là phước đức vô lượng.
Nhờ nhân duyên ấy, mau được
thiền định; được thiền định nên được vô
lượng thần thông. Nhờ lực thần thông nên có thể đi đến mười phương
tán thán Tam bảo.

chính kiến là, nếu trước không hề biết công đức Tam bảo,
nhân Bồ-tát nên được tin
Tam bảo, tin Tam bảo nên tin nghiệp tội phước
nhân duyên; tin nghiệp
nhân duyên nên tin thế gian là trói, Niết-bàn là mở.

Ý nghĩa tán
thán Tam bảo, như đã nói ở chương Tám niệm. KINH: Muốn làm cho chúng
sanh trong hằng hà
sa thế giới
ở mười phương, nhờ lực của mình mà người mù được thấy, người điếc
được nghe, người cuồng
được nhớ, người trần truồng được áo, người đói
khát được no đủ, nên
học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Bồ-tát thực hành
vô ngại Bát-nhã, thì hoặc được vô
ngại giải thoát thành
Phật, hoặc làm pháp tính sanh thân Bồ-tát, như
Văn- thù-thi-lî… ở
Thập trụ địa, có đầy đủ công đức, chúng sinh thấy được, đều được
như nguyện, ví như ngọc
Như ý, muốn gì được nấy.
Pháp tính sanh thân Phật và pháp tính
sanh
thân Bồ-tát, người nào thấy được,
đều được toại nguyện cũng như vậy.

Lại nữa, Bồ-tát từ khi mới phát tâm lại đây, chữa trị chín mươi
sáu thứ bệnh mắt cho
chúng sinh trong vô lượng kiếp; lại tự lấy mắt bố thí cho chúng
sanh trong vô
lượng kiếp; lại đem ánh
sáng trí tuệ phá tà
kiến hắc ám; lại đem
tâm Đại Bi khiến chúng sinh đều được như sở nguyện.
Có các nghiệp nhân duyên như vậy, làm
sao khiến chúng
sanh
thấy thân Bồ-tát mà
lại không được mắt sáng? Các việc khác cũng như vậy,
các nghĩa
này, như đã nói trong chương Phóng quang.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát nếu muốn làm
cho chúng sinh đang ở ba
đường ác trong hằng hà sa thế giới mười
phương, nhờ lực của mình mà đều được làm
thân người, nên học
Bát-nhã Ba-la- mật.
LUẬN: Hỏi: Nhờ thiện nghiệp nhân duyên của chính mình
nên được làm thân
người, cớ sao Bồ-tát nói do lực của mình nên khiến
cho chúng sinh trong ba đường
ác đều được làm thân người? Đáp: Không nói do nghiệp nhân duyên của
Bồ-tát khiến chúng
sanh được làm thân
người, mà chỉ nói do ân lực của Bồ-tát nên
được. Bồ-tát lấy lực thần thông biến hóa
thuyết pháp, khiến chúng sinh tu thiện
mà được làm thân người.

Như trong Kinh nói hai nhân duyên phát khởi chính kiến:
1.Bên ngoài nghe chính pháp.
2. Bên trong có chính niệm. Lại như cây cỏ, bên trong có hạt giống,
bên ngoài có mưa thấm, vậy sau được phát sanh. Nếu không có Bồ-tát, chúng
sanh tuy có
nghiệp nhân duyên, mà không do đâu phát khởi được. Vì vậy nên biết chư
Phật Bồ-tát, lợi ích rất nhiều.

Hỏi: Làm sao
khiến chúng sinh trong ba đường ác đều được
giải thoát? Phật còn
không làm được, huống là Bồ-tát?
Đáp: Tâm
nguyện của Bồ-tát muốn như vậy, không có lỗi chi.
Lại nhiều người được
giải thoát, cho nên nói hết thảy, như thân chư
Phật và Bồ-tát khắp phóng ra
vô lượng hào quang, từ hào quang ấy xuất ra vô lượng hóa thân, khắp vào trong ba đường ác ở
mười phương, làm cho địa ngục lửa tắt, nước
sôi lạnh, chúng
sanh trong đó nhờ tâm thanh tịnh nên được
sanh cõi
Trời cõi người; làm cho ngạ quỷ đạo đói khát được no đủ, khai phát thiện tâm mà được
sanh cõi Trời, cõi người; làm cho
súc
sanh đạo tùy ý được ăn, xa lìa
sợ hãi, khai phát thiện tâm, cũng được
sanh
cõi Trời, cõi người.
Như vậy gọi là hết thảy ba đường ác được giải thoát.

Hỏi: Như các
Kinh khác nói sanh cõi Trời cõi người, sao ở đây
chỉ nói được làm thân người? Đáp: Ở trong cõi người mới có được việc tu đại công đức,
cũng hưởng phước lạc,
còn ở cõi Trời phần nhiều say đắm vui không thể
tu đạo, vì vậy nên
nguyện cho được làm thân người.

Lại nữa, Bồ-tát không nguyện cho chúng
sanh chỉ thụ hưởng
phước lạc, mà muốn
khiến được giải thoát, thường vui Niết-bàn. Vì vậy
nên không nói sanh lên cõi trời. KINH:
Muốn khiến chúng
sanh trong hằng hà hà
sa thế giới ở mười

phương, nhờ
lực của Ta mà đứng vững nơi giới, tam-muội, trí tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến; khiến được quả
Tu-đà-hoàn cho đến
Vô thượng chính đẳng chính
giác, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Hỏi: Trước đã nói năm pháp uẩn và đạo quả;
nay sao
còn nói lại? Đáp: Trên chỉ nói pháp
Thanh văn, từ quả
Tu-đà-hoàn cho đến
Vô dư Niết-bàn, nay nói lẫn lộn ba thừa
Thanh văn, Bích-chi Phật, cho
đến Vô thượng chính đẳng chính giác.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn học oai
nghi chư Phật, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Hỏi: Thế nào là
oai nghi chư Phật? Đáp: Oai nghi là bốn động chỉ của thân. Ví như voi chúa, xoay mình mà xem, khi đi chân cách đất bốn ngón tay, tuy không đạp
đất mà dấu bánh xe hiện
rõ, không chậm không mau, thân không nghiêng lay, thường đưa tay phải, an ủi
chúng sinh. Khi ngồi kiết già,
thân ngay thẳng; nằm thường nghiêng hông bên phải, hai đầu gối chồng lên nhau,
trải nệm cỏ chỉnh tề không rối loạn,
ăn không kể vị, ngon dở đồng nhau,
nếu nhận lời người thỉnh mời, thì làm thinh không nói, nói năng
nhu nhuyến, phương tiện
lợi ích, không bỏ mất thời tiết.

Lại nữa, oai nghi của pháp thân Phật là quá Hằng hà hà
sa thế
giới phương đông làm một bước, phạm âm thuyết pháp cũng như vậy.
nghĩa tướng của pháp
thân Phật, như trước đã nói. KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát
muốn được như voi chúa xem nhìn, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật.
Bồ-tát nguyện rằng khi Ta đi cách đất
bốn ngón tay, chân không
đạp đất, Ta sẽ đến dưới cội Bồ-đề cùng với
trời Tứ thiên vương,
cho đến trời A-ca-ni-sắc, vô lượng ngàn vạn ức
chúng chư Thiên cung kính
vây quanh, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Như voi chúa xem nhìn
là khi muốn xoay thân để nhìn
thì cả thân đều chuyển,
thân tâm chuyên nhất là tướng đại nhân, thế
nên nếu có xem nhìn, thì
cả thân tâm đều xoay, ví như sư tử bắt mồi,
không vì vật nhỏ mà thay
đổi thế mạnh. Phật cũng như vậy, nếu có xem nhìn, hoặc có nói gì thì thân với tâm đồng nhau, thường không phân tán.
Vì cớ sao? Vì từ vô
số kiếp lại đây, tập pháp nhất tâm, do nghiệp nhân
duyên ấy nên xương đầu
với thân làm một, không có phân chia. Lại vì đời
đời phá kiêu mạng nên
không khinh chúng sinh, khi xem thì cả thân cùng xoay, như trong
kinh Ni-tha thí dụ nói: Người hốt phân ở nước
Xá-bà-đề, Phật lấy tay
xoa đầu dạy khiến xuất gia, còn không khinh nó.
Chân đi cách đất bốn ngón tay là, nếu
Phật thường bay đi thì chúng

sanh nghi lấy làm lạ, bảo
Phật chẳng
phải người, nên không quay
về nương tựa, còn nếu chân đi chạm đất thì chúng
sanh cho chẳng
khác người thường, không
sanh tâm cung kính. Thế nên tuy là đi trên đất,
cách đất bốn ngón tay
mà tướng dấu bánh xe dưới bàn chân vẫn hiện rõ.

Hỏi: Như Phật
thường phóng hào quang lớn, chân đi không chạm đất
mà sao chúng sinh không cung kính quay về nương tựa hết?
Đáp: Chúng
sanh trong vô lượng kiếp chứa tội rất nặng, vô minh cấu nhiễm
sâu dày, đối với
Phật sanh nghi cho là
thầy huyễn, dùng
thuật dối người. Hoặc nói rằng chân không đạp đất, bản tính
sanh ra tự
nhiên như vậy, như chim hay bay, có gì kỳ lạ? Hoặc có chúng
sanh vì tội
nặng không thấy tướng
Phật, chỉ gọi là Sa-môn đại oai đức mà thôi; ví như người bệnh nặng
sắp chết, thuốc hay, đồ ăn ngon, đều cho là xú uế,
thế nên không cung kính nương tựa hết.

Đi đến dưới
cội Bồ-đề cùng với trời Tứ thiên vương cho đến
Trời A-ca-ni-sắc. vô lượng ngàn vạn ức chúng chư thiên cung kính vây quanh là thường pháp của chư Phật. Phật là
Thế Tôn, đến dưới cội Bồ-đề,
sắp phá hai thứ ma là
kiết sử ma và tự tại thiên tử ma, sắp thành bậc
Nhất thiết trí, các chúng chư thiên
sao không cung kính hầu đưa được!
Lại chư thiên đời đời
tá trợ ủng hộ Bồ-tát, cho đến khi xuất gia, chư
Thiên khiến các cung nhân
thể nữ nằm ngủ say mê, đỡ chân ngựa của
Bồ-tát vượt ra khỏi
thành. Ngày nay việc thành, họ sẽ cùng nhau hầu đưa
đến dưới cội Bồ-đề.

Hỏi: Sao không
nói vô lượng người dòng Sát-lợi, Bà-la-môn
hầu đưa mà chỉ nói chư thiên? Đáp: Phật một mình ở giữa rừng
sâu tìm cội Bồ-đề, không phải
chỗ của người đi, cho
nên không nói. Lại người không có Thiên nhãn,
Tha tâm trí, nên không
biết Phật sẽ thành đạo, cho nên không nói.

Lại nữa, chư
Thiên quí hơn người, cho nên chỉ nói trời.

Lại nữa, chư
Phật thường vui chỗ nhàn tịnh, chư Thiên thường ẩn thân
không thấy, không trở ngại nhàn tịnh, cho nên chỉ nói chư
thiên hầu đưa đi.

Lại nữa, Bồ-tát thấy năm
Tỳ-kheo bỏ
Bồ-tát mà đi,
Bồ-tát một
mình đi đến dưới cội
cây, thế nên phát lời nguyện ấy. KINH:
“Nguyện Ta sẽ ngồi
dưới cội Bồ-đề, Trời Tứ thiên vương cho đến
Trời A-ca-ni-sắc, lấy áo trời trải làm tòa”, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật.
LUẬN: Hỏi:
Như Kinh nói: Phật trải cỏ ngồi dưới cội cây mà
thành Phật đạo, nay cớ
sao nói nguyện lấy áo trời làm chỗ ngồi? Đáp:
Trong kinh Thanh văn nói trải cỏ, trong kinh Đại thừa tùy chúng
sanh thấy, hoặc có người thấy trải cỏ dưới cội cây, hoặc có
người thấy trải nệm
trời, theo phước đức của mỗi người nhiều ít mà
chỗ thấy không đồng. Lại nữa,
sanh thân Phật ôm cỏ đến dưới cây, pháp tính
sanh
thân Phật lấy áo trời
làm tòa, hoặc hơn áo trời. Lại nữa,
Phật ở dưới cây giữa rừng sâu thành Phật, người ở
trong rừng thấy, đem cỏ dâng Phật, nếu quý nhân trông thấy
sẽ lấy y phục
quý giá trải làm tòa,
chỉ vì trong rừng không có quý nhân, nên bây giờ long thần, trời đem mỗi áo đẹp làm tòa, áo của trời Tứ thiên vương nặng
hai lượng; áo trời
Đao-lợi nặng một lượng; áo trời Dạ-ma nặng mười
tám thù; áo trời
Đâu-suất-đà nặng mười hai thù; áo trời Hóa-lạc
nặng sáu thù; áo trời
Tha-hóa-tự-tại nặng ba thù; áo trời
Sắc giới không
có tướng nặng; áo trời cõi Dục từ bên gốc
cây sanh, không chỉ không may; ví
như băng mỏng, ánh
sáng
sáng trong, có đủ
màu sắc; áo trời
Sắc giới, thuần ánh sáng kim sắc.
Như vậy áo báu trải làm chỗ ngồi,
Bồ-tát ngồi lên đó thành bậc
Vô thượng chính đẳng chính giác. Hỏi:
Sao chỉ nói chư thiên trải áo, không nói đại Bồ-tát ở
mười phương trải tòa cho
Phật? Các Bồ-tát lúc
sắp thành đạo đều trải
tòa cho Phật, hoặc rộng dài đều một do tuần, mười trăm ngàn vạn ức cho đến
vô lượng do tuần, cao
cũng như vậy. Các tòa báu ấy do phước đức vô
lậu của Bồ-tát phát
sanh, chư thiên mắt còn không thấy được huống gì
lấy tay rờ. Ba đời mười
phương chư Phật, hàng ma đắc đạo, trang
nghiêm Phật sự, thảy
đều soi thấy, ví như gương sáng. Tòa của Bồ-tát đẹp
như vậy, cớ sao không nói? Đáp:
Bát-nhã Ba-la-mật có hai thứ:
1.Là nói chung cho Thanh văn, Bồ-tát và chư Thiên.
2. Chỉ nói riêng cho Bồ-tát đầy đủ mười trụ. Trong Bát-nhã Ba-la-mật này hãy nói Bồ-tát trải tòa cho Phật. Vì sao? Vì chư thiên biết ân
Phật không bằng các đại Bồ-tát, một đời, hai
đời. Bồ-tát như vậy, cớ
sao không dùng thần lực mà cúng
dường Phật.
Trong đây hợp với Thanh
văn mà nói, nên không nói Bồ-tát trải tòa. KINH:
Muốn lúc chứng
được Vô thượng chính đẳng chính
giác, chỗ đi, đứng,
ngồi, nằm, đất đều là Kim cương, nên học Bát-nhã Ba-la- mật. LUẬN:
Hỏi: Vì sao nói chỗ
bốn oai nghi đi, đứng, ngồi, nằm
của Phật, đất đều là
Kim cương? Đáp: Có
người nói: Lúc Bồ-tát đến dưới cội Bồ-đề, ngồi ở chỗ đó
chứng thành Vô thượng
chính đẳng
chính giác, bấy giờ
Bồ-tát vào trong thật tướng chư pháp, không có đất nào đủ
sức đỡ Bồ-tát.
Vì sao?
Vì đất đều là quả báo
do nghiệp hư dối của chúng sinh mà có, nên không thể đỡ
nỗi Bồ-tát.
Lúc Bồ-tát sắp
thành Phật, thân Phật là thân thật
tướng trí tuệ, lúc ấy
chỗ ngồi biến thành Kim cương.

Có người nói: Đất ở trên
Kim luân, Kim luân ở trên
Kim cương, từ mé Kim cương
xuất ra đài hoa sen thẳng lên đỡ chỗ ngồi của
Bồ-tát, khiến không lún
sụp, vì vậy nên chỗ ngồi đạo tràng gọi là Kim cương.

Có người nói:
Thành Phật rồi, chỗ đi, đứng, ngồi, nằm đều
biến thành Kim cương. Hỏi: Kim cương cũng do nghiệp hư dối của chúng
sanh mà có,
làm sao đỡ Phật được? Đáp: Kim cương tuy cũng do nghiệp hư dối tạo thành,
song bền chắc hơn đất, không còn có gì hơn nữa. Nước ở dưới kim cương, các đại long vương lấy vật kiên cố ấy dâng Phật, đây cũng là do nghiệp đời
trước của Phật, nên
được chỗ an lập này.

Lại nữa, Phật biến Kim cương và bốn đại thành hư không, hư
không không hư dối, trí
tuệ Phật cũng không hư dối. Hai việc đã đồng
nhau, cho nên đỡ được.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát, muốn ngay
trong ngày xuất gia liền
được Vô thượng chính đẳng chính giác và
Chuyển pháp luân, khi
Chuyển pháp luân, vô lượng vô
số chúng
sanh xa
lìa trần cấu, được pháp nhãn tịnh đối với các pháp, vô lượng vô
số chúng
sanh vì không thọ hết thảy pháp, nên được giải thoát khỏi các lậu tâm, vô lượng vô
số chúng
sanh được không thối chuyển đối với Vô thượng
chính đẳng chính giác,
nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Hoặc có Bồ-tát ở
trong đời ác chúng sinh tà kiến, vì trừ tà kiến cho họ nên thực hành hạnh cần khổ rất khó, như đức
Phật Thích-ca Văn ở trong rừng cây
Ưu-lâu-tần-loa (Uruvela) ngày ăn một hạt mè
hạt gạo. Các ngoại đạo
nói: Tiên sư chúng tôi tuy tu khổ hạnh, không
bằng sáu năm cần khổ như vậy.
Lại có người nói: Phật có nghiệp ác đời trước, nên nay chịu khổ báo ấy.

Lại có Bồ-tát cho rằng Phật thật thọ khổ ấy, nên phát tâm nguyện

rằng: Ta sẽ
ngay trong ngày xuất gia được thành Phật.

Lại có Bồ-tát ở vào đời tốt xuất gia, như Đại Thông
Tuệ cầu Phật đạo, ngồi kiết-già
phu, trải mười tiểu kiếp mới được thành Phật.
Bồ-tát nghe như vậy, phát
tâm nguyện rằng: Nguyện ta ngay trong ngày xuất

gia liền được thành Phật.
Lại có
Bồ-tát thành
Phật rồi, không
Chuyển pháp luân liền, như đức Phật
Nhiên Đăng thành Phật đã mười hai năm, chỉ phóng hào
quang, không người nào
biết, nên không thuyết pháp.
Lại như
Phật Tu-phiến-đa thành
Phật rồi, không ai thọ hóa, nên
làm hóa Phật lưu lại
một kiếp thuyết pháp độ người, còn tự thân thì diệt độ. Lại như đức
Phật Thích-ca Văn thành
Phật rồi, năm mươi bảy ngày không
thuyết pháp.
Bồ-tát nghe như vậy, nên
phát nguyện:
Khi Ta thành

Phật rồi liền Chuyển pháp luân.

Lại có đức Phật độ chúng sinh có số hạn, như đức Phật Thích-ca Văn, lúc
Chuyển pháp luân, ông
Kiều-trần-như một người được
Sơ quả, tám vạn chư Thiên
được Pháp nhãn tịnh đối với các pháp. Bồ-tát
nghe như vậy, nên
phát nguyện: Khi ta
Chuyển pháp luân, vô lượng vô
số người được xa lìa
trần cấu, được pháp nhãn tịnh đối với các pháp.
Lại như đức
Phật Thích-ca Văn lúc
Chuyển pháp luân đầu tiên, chỉ có một
Tỳ-kheo và chư
Thiên chứng được
Sơ quả, mà không một
người chứng được
A-la-hán và Bồ-tát đạo. Thế nên Bồ-tát phát nguyện
rằng: Khi ta thành Phật,
sẽ làm cho vô lượng vô số chúng sinh, không chấp thọ hết thảy pháp, được giải thoát các lậu tâm, và vô lượng vô
số
chúng sinh được không thối chuyển đối với Vô thượng
chính đẳng chính giác. Hỏi: Nếu thần lực và công đức độ
sanh của chư
Phật bằng nhau,
thì cớ sao ở đây
Bồ-tát lại phát các nguyện như vậy?
Đáp: Một
Phật có thể biến làm vô lượng vô số thân để độ
chúng sinh, nhưng thế giới
có nơi nghiêm tịnh, có nơi không nghiêm tịnh.
Bồ- tát hoặc thấy hoặc
nghe có đức Phật tu khổ hạnh khó được thành
Phật, có đức
Phật không
Chuyển pháp luân liền, có đức Phật như
Thích-ca Văn sáu năm khổ
hạnh mới thành đạo. Lại nghe lúc Chuyển pháp
luân đầu tiên chưa có
người chứng được A-la-hán huống gì được
Bồ-tát đạo. Vì Bồ-tát chưa nghe
thần lực của chư Phật bình đẳng, nên phát nguyện như vậy.
Nhưng thần lực và công đức của chư Phật bình đẳng
không sai khác. KINH: Muốn lúc Ta thành Vô thượng
chính đẳng
chính giác, lấy vô lượng vô
số Thanh văn làm Tăng, lúc Ta một lần thuyết pháp họ
liền bèn ở trên tòa
đều chứng được A-la-hán, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN: Có đức Phật lấy Thanh văn làm Tăng, có
số có hạn, như đức Phật
Thích-ca Văn lúc đầu có một ngàn hai trăm năm mươi
Tỳ-kheo làm Tăng, đức Phật
Di-lặc thuyết pháp hội đầu có chín mươi chín ức Tăng,
hội thứ hai có chín mươi
sáu ức, hội thứ ba có chín mươi ba ức.
Tăng của chư Phật như vậy có
hạn có số không đồng. Vì vậy nên Bồ-tát
nguyện rằng: Ta sẽ lấy
vô lượng vô số Thanh văn làm Tăng.

Lại có đức Phật thuyết pháp cho chúng sinh, thuyết lần đầu người nghe được
Sơ quả, lúc khác lại thuyết được nhị quả, tam quả, tứ quả. Như đức
Phật Thích-ca Văn thuyết pháp cho
năm Tỳ-kheo, chứng
được sơ quả, ngày sau
chứng được A-la-hán, như Xá-lợi-phất được Sơ quả, nửa tháng
sau mới được
A-la-hán quả. Đại
Ca-diếp trông thấy
Phật liền được sơ quả, qua
tám ngày được A-la-hán. Như A-nan được quả Tu-đà hoàn, mười hai năm hầu hạ Phật,
sau khi
Phật Bát Niết-bàn mới được
A- la-hán. Các A-la-hán như
vậy không phải một lúc chứng được bốn
quả, vì vậy nên Bồ-tát
phát nguyện rằng: lúc Ta một lần thuyết pháp,
người nghe liền ở trên
tòa đều chứng được A-la-hán. KINH:
Nguyện Ta sẽ lấy vô lượng vô
số đại
Bồ-tát làm Tăng, lúc
Ta một lần thuyết pháp,
vô lượng vô số Bồ-tát đều được bất thối chuyển. LUẬN:
Bồ-tát sở dó phát
nguyện này, là vì thấy chư
Phật phần nhiều lấy Thanh văn
làm Tăng, không tách riêng Bồ-tát Tăng, như các
Bồ-tát Di-lặc, Bồ-tát Văn-thù-sư-lợi… vì đức
Phật Thích-ca Văn không tách riêng
Bồ-tát Tăng, nên đã phải nhập vào Thanh văn
Tăng theo thứ lớp ngồi.
Lại có đức Phật vì nhất thời
thuyết pháp, thuần lấy
Bồ-tát làm Tăng.
Lại có đức Phật lấy cả Thanh văn
Bồ-tát lẫn lộn làm Tăng,
như nước đức Phật
A-di-đà, Bồ-tát Tăng nhiều, Thanh văn Tăng ít. Vì
vậy nên nguyện lấy vô
lượng Bồ-tát làm Tăng.
Lại có đức Phật lúc
Chuyển pháp luân đầu tiên, không có người được
A-bệ-bạt-trí (không
thối chuyển). Vì vậy nên
Bồ-tát nguyện
rằng: Ta thuyết pháp lần
đầu có vô lượng vô số người được A-bệ-bạt-trí. KINH: Muốn được
sống lâu vô lượng, ánh
sáng đầy đủ, thì nên
học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Chư Phật thọ mạng có dài có ngắn. Như đức
Phật Tỳ-bà-thi sống tám mươi bốn ngàn năm, đức
Phật Câu-lưu-tôn sống
sáu vạn
năm, Phật Câu-na-hàm
Mâu-ni sống ba vạn năm, Phật Ca-diếp sống hai vạn năm,
Phật Thích-ca Văn sống trăm tuổi. Ít có ai quá hơn đức
Phật Di-lặc sống tám mươi bốn ngàn năm.
Như đức
Phật Thích-ca Văn, hào quang chiếu thường là xa
một trượng, đức Phật
Di-lặc hào quang chiếu thường xa mười dặm.
Hào quang và thọ mạng của chư Phật có hai thứ:
1.Ẩn tàng.
2.Hiển hiện.
1.Chân thật.
2.Vì chúng sinh nên ẩn tàng. Chân thật là vô lượng hiển hiện. Vì chúng sinh là có hạn có lượng.
Thật thì Phật thọ mạng không phải ngắn, vì chư Phật đầy đủ
nghiệp nhân duyên
trường thọ, như
Bà-già phạm kiếp trước cứu nhơn
mạng một làng, cho nên được thọ mạng vô lượng
vô số. Theo pháp của
Phạm thế thì sống không
quá nửa kiếp, nhưng riêng Phạm thiên này sống
vô lượng. Vì vậy nên
ông sanh tà kiến nói rằng, chỉ có ta thường trú.
Phật đi đến chỗ ông
phá tà kiến đó, nói duyên trước của ông nhờ cứu mạng cho một làng mà còn được
sống lâu như vậy, huống Phật đời đời cứu vô lượng vô
số
chúng sinh, hoặc đem thí vật cứu giúp, hoặc đem thân
mạng chết thế, cớ sao
sống không quá hạn trăm tuổi?

Lại nữa, giới không
sát
sanh là nghiệp nhân cho
sống lâu,
Phật đem tâm đại từ thương chúng
sanh thấu xương tủy, còn thường vì chúng
sanh mà chết, huống gì sát sanh.

Lại nữa, trí
tuệ biết thật tướng chư pháp, chân thật không hư dối, cũng là nghiệp nhân duyên cho
sống lâu; Bồ-tát do công đức trì giới
hòa hợp với Bát-nhã
Ba-la-mật còn được sống lâu vô lượng, huống gì
Phật đời đời đầy đủ vô lượng công đức
ấy, mà mạng sống có hạn.

Lại nữa. như
trong hết thảy sắc, Phật thân đệ nhất; trong hết thảy tâm, Phật tâm đệ nhất; vì vậy nên trong hết thảy thọ mạng,
Phật thọ mạng đệ nhất. Như người tục nói:
Người sanh ở đời,
sống lâu là
quý, Phật ở trên người,
thọ mạng cũng phải dài lâu!

Hỏi: Phật tuy
có nghiệp nhân trường thọ, vì sanh vào đời ác, nên thọ mạng phải ngắn, dùng thọ mạng ngắn ấy đủ hoàn thành
Phật sự,
chứ cần chi phải dài?

Lại Phật do lực
thần thông, trong một ngày đủ hoàn thành
Phật sự, huống gì trăm năm? Đáp: Ở đây cõi
Diêm-phù-đề ác, nên Phật thọ mạng phải ngắn,
các nơi khác lành, nên
Phật thọ mạng phải dài. Hỏi:
Nếu như vậy,
Bồ-tát sanh vào cung vua
Tịnh-phạn ở cõi
Diêm- phù-đề, xuất gia,
thành đạo mới là Phật thật, còn ở nơi khác đều do
lực thần thông biến hóa
làm Phật để độ chúng sinh ư?
Đáp: Lời
ấy không đúng. Vì cớ sao? Vì ở các chỗ khác thuộc
cõi Diêm-phù-đề cũng
sẽ nói Phật ở nước ta là
Phật thật, còn ở các chỗ
khác là Phật biến hóa,
sao biết? Vì nếu ở các quốc độ khác tự biết đó là
hóa Phật, thì sẽ không
chịu tín thọ giáo giới.
Lại như người ở các quốc độ khác
sống lâu một kiếp, nếu
Phật sống trăm tuổi, thì so
với họ chưa đủ một ngày, chúng sinh kia sẽ khởi tâm
kiêu mạng, không chịu thọ giáo, họ cho
Phật sống một kiếp là
Phật thật, còn đây là
Phật biến hóa.
Như kinh Thủ-lăng-nghiêm tam-muội
nói: Thần thông biến
chiếu Phật, sống bảy trăm ngàn Vô số kiếp. Phật
bảo Văn-thù-thi-lî rằng: “Phật kia là thân Ta”. Phật kia cũng nói:
“Phật Thích-ca Văn là thân Ta”.

Vì vậy nên biết chư Phật sống lâu vô lượng thật. Vì độ người
nên thị hiện có dài
ngắn. Ông nói Phật Thích-ca Văn do lực thần thông
nên trong một ngày độ
chúng sinh không khác gì sống lân, vậy thời không cần
sống trăm tuổi, chỉ trong một ngày cũng có thể làm đầy
đủ Phật sự.

Như A-nan có một lần
sanh ý niệm rằng: Như đức
Phật Nhiên Đăng, Phật Nhất Thiết
Thắng, Phật Tỳ-bà-thi sanh ở đời tốt, thọ mạng rất dài có thể làm đủ
Phật sự, còn
Phật Thích-ca Văn của ta,
sanh vào đời ác,
thọ mạng rất ngắn, Thế
Tôn sẽ không có thể làm đầy đủ Phật sự chăng?

Bấy giờ, Thế Tôn vào
Nhật xuất tam-muội, từ thân biến hóa ra
Vô lượng chư Phật và
Vô lượng ánh sáng, thắp đến mười phương, mỗi
mỗi hóa Phật ở các thế giới, đều làm Phật sự,
có vị thuyết pháp, có vị
hiện thần thông, hoặc hiện
thiền định, hoặc hiện ăn cơm. Các nhân duyên
như vậy, thi tác Phật sự
mà độ chúng sinh.

Từ tam-muội dậy, bảo
A-nan rằng: Ông thấy nghe các việc ấy chăng?

A-nan thưa: Đã thấy.

Phật bảo A-nan: Phật dùng thần lực như vậy làm đầy đủ
Phật sự được chăng?

A-nan thưa: Giả sử
Phật sống một ngày, và cỏ cây trên đại địa
đều là chúng sinh khả
độ, thì Phật có thể độ hết, huống gì Phật sống trăm năm.

Vì vậy nên biết chư Phật sống lâu Vô lượng, chỉ vì độ chúng
sanh nên thị hiện có dài ngắn, ví như mặt trời mọc, bóng hiện
trong nước,
tùy nước lớn nhỏ,
nước lớn thì bóng lâu diệt, nước nhỏ thì bóng mau diệt. Nếu chiếu vào núi lưu ly, núi pha lê, thì bóng trụ lâu. Lại như lửa
đốt cỏ cây, đốt ít thì mau tắt, đốt nhiều thì lâu tắt. Không thể vì chỗ tắt không
có lửa mà bảo chỗ đốt
nhiều cùng không có lửa. nghĩa ánh sáng dài ngắn cũng như vậy.

-------o0o--------

<詞>GIẢI THÍCH TÍN TRÌ KHÔNG CÓ BA ĐỘC</詞>

KINH:
Nguyện lúc Ta thành
Vô thượng chính đẳng chính
giác, trong thế giới không có dâm dục,
sân nhuế,
ngu si, cũng không có danh tự ba độc. Hết thảy chúng
sanh thành tựu trí tuệ, khéo trì giới, khéo
thiền định, khéo tu phạm
hạnh, khéo không nhiễu hại chúng sinh, nên
học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Hỏi: Nếu thế giới
không ba độc cũng không có danh tự ba độc, vì sao
Phật xuất sanh ở thế giới đó? Đáp:
Tham dục, sân nhuế, ngu
si gọi là ba bất thiện căn, là pháp
hệ thuộc cõi Dục. Phật
nếu nói tham dục, sân nhuế, ngu si, thì là điều bất thiện hệ thuộc cõi Dục; còn nếu Phật nói nhiễm ái,
Vô minh, thời đây
là bất thiện thông cả ba cõi.
Có thế giới Phật, thuần là người ly dục, vì hạng chúng
sanh đó,
Bồ- tát nguyện rằng: Lúc ta
thành Phật, trong nước không có ba độc
và danh tự ba độc.

Lại có thế giới Phật thanh tịnh, thuần là bậc bất thối chuyển,
pháp tính sanh thân
Bố-tát, không có các phiền não, chỉ có tập khí thừa,
cho nên nói không có danh từ ba độc.
Nếu có người nói, như
Bồ-tát nguyện rằng:
Ta sẽ độ hết thảy
chúng sinh, mà chúng sinh
thật không độ hết. Đây cũng như vậy, muốn làm cho thế giới không có danh từ ba độc mà cũng thật có ba độc không
hết. Nếu hoàn toàn không
ba độc, thì dùng Phật làm gì? Như đại địa
không tối, thì không cần
mặt trời chiếu. Như Kinh nói: Nếu không có ba pháp
thì Phật không ra đời. Nếu ba pháp không dứt, thì
không lìa khỏi
sanh, già, bệnh, chết. Ba
pháp là ba độc, như trong kinh Ba pháp nói rộng.

Lại nữa, có thế giới chúng sinh phân biệt các pháp là thiện
là bất thiện, là trói, là mở… đối với pháp nhất tướng tịch diệt mà
sanh hý luận như vậy nên
Bồ-tát nguyện rằng:
Nguyện làm cho chúng
sanh ở thế
giới của ta không sanh ba
độc, biết thật tướng ba độc tức là Niết-bàn.

Hỏi: Hết thảy chúng sinh có trí tuệ như vậy, là trí tuệ gì? Đáp: Trí tuệ đây là chính kiến thuộc thế gian.
chính kiến thế gian nói có bố thí, có tội phước, có đời nay
đời sau,
có A-la-hán. Vì tin tội phước nên khéo bố thí, tin có
A-la-hán nên khéo trì giới, khéo
thiền định, khéo tu phạm
hạnh, được lực chính kiến, nên khéo không nhiễu hại
chúng sinh.
chính kiến thế gian là cội gốc của Vô lậu trí tuệ, vì
vậy nên nói trong nước
không có danh tự ba độc.

Tham dục có hai:
1. Tà tham dục.
2. Tham dục.

Sân nhuế có hai:

1. Tà sân nhuế.
2. Sân nhuế. Ngu si có hai:
1. Tà kiến ngu si.
2. Ngu si. chúng sinh có ba tà độc như vậy, khó có thế hóa độ; còn ba độc kia dễ độ.

Không có danh
từ ba độc là không có danh tự ba tà độc.
Năm việc khéo bố thí, khéo trì giới… như trong
chương Phóng quang nói. KINH: Khiến cho ta
sau khi
vào Niết-bàn, pháp không diệt
tận, cũng không có danh
tự diệt tận, nên học Bát-nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Hỏi: Phật là chủ
của pháp, còn tự diệt độ, cớ sao nói pháp không diệt tận? Đáp:
Như trên nói, đó là nguyện
của Bồ-tát, không hẳn
sự
thật. Hết thảy pháp hữu
vi, do nhân duyên hòa hợp sanh, làm sao thường trú không diệt được. Phật như mặt
trời sáng, pháp nhừ ánh
sáng thừa lại
sau mặt trời lặn, làm
sao mặt trời lặn mà ánh
sáng thừa không diệt được?
Chỉ vì trụ lâu, không
thể thấy diệt, cho nên nói là bất diệt.

Lại nữa, Bồ-tát thấy pháp của chư Phật trụ có dài có ngắn.
Như pháp của Phật Ca-diếp
trụ bảy ngày, pháp của Phật Thích-ca Văn
trụ một ngàn năm. Thế
nên Bồ-tát phát nguyện rằng: Pháp tuy là hữu vi, nguyện cho tương tục không dứt, như lửa được củi truyền
nối không dứt.

Lại nữa, thật tướng chư pháp gọi là
Phật pháp. Pháp thật
tướng ấy chẳng sanh
chẳng diệt; chẳng đoạn chẳng thường; chẳng một chẳng khác; chẳng đến chẳng đi; chẳng thọ
chăng động; chăng đắm
chẳng nương; không có gì
như tướng Niết-bàn. Pháp tướng như vậy, làm sao có diệt.

Hỏi: Pháp tướng như vậy là hết thảy Phật pháp đều không diệt?

Đáp: Như đã
nói, thật tướng các pháp không có diệt. Có người ức tưởng phân biệt chấp thủ tướng các pháp, hoại pháp
thật tướng, dùng lối hai pháp để nói, cho nên có diệt, còn trong pháp thật tướng
không có diệt.

Lại nữa, pháp
Bát-nhã Ba-la-mật vô ngại, nhóm vô lượng công đức, nên tùy bản nguyện mà pháp pháp nối nhau,
không thấy nó diệt; ví như ngước mặt bắn hư không, mũi tên đi rất xa, người tuy
không thấy,
nhưng chắc chắn nó phải rơi xuống. KINH:
Nguyện lúc Ta được
Vô thượng chính đẳng chính
giác, hằng hà sa thế
giới chúng sinh ở mười phương, ai nghe danh Ta, chắc chắn được Vô thượng
chính đẳng
chính giác. Muốn được công đức như

vậy, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật.
LUẬN: Hỏi: Có người
sanh gặp đời Phật, ở trong Phật pháp mà còn đọa địa ngục
như Đề-bà-đạt, Câu-ca-lê,
Ha-đa Thích tử… vì ba pháp bất thiện che tâm, nên đọa địa ngục. Thế tại
sao trong đây nói ở thế
giới cách Phật như hằng
hà sa, chỉ nghe danh tự Phật liền được đạo ư? Đáp: Đã nói có hai
Phật thân:
1.Pháp tính sanh thân Phật.
2.Hiện hóa thân Phật tùy theo chúng sinh hơn kém. Vì là pháp tính sanh thân Phật, nên nói cho đến chỉ nghe danh mà được độ, vì là Phật thân hiện hóa theo chúng
sanh nên nói tuy
sanh cùng đời Phật mà tùy theo
nghiệp nhân duyên nên có
người đọa địa ngục.

Pháp tính sanh thân Phật thì không việc gì không cứu giúp,
không nguyện gì không viên mãn. Vì cớ
sao? Vì trong vô lượng vô
số kiếp chứa nhóm tất cả công đức thiện bổn, đầy đủ tất cả trí tuệ vô ngại, là chủ
giữa chúng thánh, chư
thiên và đại Bồ-tát ít ai trông thấy; ví như ngọc
báu Như ý, khó thấy khó
được. Nếu ai thấy được thì sở nguyện chắc
chắn hiệu quả. Cũng như vị thuốc hỷ kiến, hễ ai thấy được, các bệnh tiêu
trừ. Cũng như Chuyển
luân thánh vương, hễ ai thấy được giàu đủ mọi điều. Cũng như
Thích-đề-hoàn nhân, hễ ai thấy được, được mọi điều
theo nguyện. Cũng như Phạm
thiên vương, chúng sinh nương dựa, sự khủng bố trừ hết. Cũng như người niệm
Quán Thế âm, được thoát khỏi ách
nạn. Các việc ấy còn
như vậy, huống gì pháp tính sanh thân chư Phật. Hỏi:
Phật Thích-ca Văn cũng là phần pháp tính
sanh thân
Phật, không có khác thể, cớ
sao lúc
Phật ở đời, mà có người làm năm tội
ngũ nghịch, đói khát,
đạo tặc, có những việc ác như vậy?
Đáp: Phật
Thích-ca Văn vốn có thệ nguyện: Ta muốn sanh ra đời ác, đem đạo pháp độ
chúng sinh, không vì đời giàu đáng vui thú mà
xuất hiện. Nếu Phật lấy
sức ban cho, thì không việc gì không được.
Lại cũng vì chúng
sanh phước đức mỏng, tội cấu
sâu nặng,
nên không được độ thoát theo ý.

Lại, nay Phật
chỉ nói thanh tịnh Niết-bàn, mà chúng sinh chê bai phỉ báng rằng:
Cớ sao nuôi nhiều đệ tử, hóa đạo nhân dân, đó cũng là
sự trói buộc. Chỉ đem pháp
Niết-bàn giáo hóa còn bị chê bai, huống gì xen nói các cõi vui thế gian.
Như Đề-bà-đạt muốn dưới bàn chân có bánh
xe nghìn tăm, lấy sắc làm
khuông, đốt mà áp bàn chân vào, áp xong
chân hoại, thân khổ la lớn.

Bấy giờ A-nan nghe rồi khóc lóc bạch Phật: Anh con sắp chết,
xin Phật thương cứu.
Phật liền đưa tay đến xoa thân Đề-bà-đạt và nói lời chân thật rằng:

“Ta xem La-hầu-la với Đề-bà-đạt như nhau, vết thương kia sẽ tiêu”.
Khi ấy các thống khổ của Đề-bà-đạt liền trừ hết, cầm tay xem, biết đó là tay Phật, liền nói rằng: “Con vua
Tịnh-phạn lấy y thuật đủ
tự nuôi sống”.

Phật bảo A-nan: “Ông xem thấy Đề-bà-đạt chăng? Dụng tâm
như thế, làm sao độ
được! Nếu người tốt ở đời thì không có lỗi ấy”.

chúng sinh như vậy, nếu đem cái vui thế gian ra dạy, thì không
thể độ được. Các
nhân duyên về việc này, trên kia đã nói rộng.
Do vậy nên nói: nghe danh tự Phật mà có người được đạo, có
người không được.

Lại nữa, Phật thân có vô lượng vô
số
không đồng, có đức
Phật thuyết pháp làm cho chúng
sanh đắc đạo ; có đức
Phật phóng hào quang,
chúng sinh gặp được mà đắc đạo ; có đức Phật lấy thần thông biến hóa chỉ bày tâm kia mà làm cho đắc đạo ; có đức Phật chỉ hiện
sắc thân mà làm
cho đắc đạo ; có đức
Phật khắp lỗ chân lông trên mình xuất ra hương
diệu, chúng sinh nghe hương
mà đắc đạo ; có đức Phật lấy đồ ăn cho
chúng sinh mà chúng sinh
đắc đạo ; có đức Phật, chúng sinh chỉ nhớ tới
mà đắc đạo, có đức
Phật lấy âm thanh tất cả cây cỏ mà làm Phật sự,
khiến chúng
sanh đắc đạo ; có đức Phật, chúng
sanh chỉ nghe tên mà đắc đạo. Vì là
Phật nên nói: “khi Ta làm Phật, ai nghe tên Ta đều khiến
cho đắc độ”.

Lại nữa, nghe tên, không chỉ vì tên mà liền đắc đạo, nhưng nghe
rồi tu đạo, vậy sau đắc
độ. Như trưởng giả Tu-đạt mới đầu nghe tên
Phật, nội tâm kinh hãi
vui mừng đi đến Phật nghe pháp mà đắc đạo.
Lại như
Bà-la-môn Thế-di-la từ chỗ ngồi
Phạm-chí bện
tóc Kê-nê- da, mới đầu nghe tên Phật, tâm liền kinh hãi vui mừng, đi thẳng
đến chỗ Phật, nghe pháp đắc đạo. Ấy là chỉ nói nghe tên, nghe tên là nhân
duyên đắc đạo, chứ
chẳng phải đắc đạo. Hỏi:
Trong Kinh này nói nghe tên Phật tức thời đắc đạo, chứ
không nói nghe tên rồi tu
hành mới đắc?

Đáp: Nay nói
tức thời, không nói trong nhất tâm, chỉ nói không có việc gì khác xen vào, nên nói là tức thời, ví như trong
Kinh nói khi tu
tâm từ, tức là tu bảy giác ý.
Có người nạn rằng:
Từ tam-muội thuộc hữu lậu, duyên tướng
chúng sinh mà phát khởi, cớ
sao nói tức là lúc tu bảy giác ý? Người đáp rằng: Từ tâm Từ khởi lên tức thời tu bảy giác ý, vì không có pháp khác xen
vào giữa, nên nói là tức thời.

Tức thời có hai:
1. Đồng thời.
2. Tuy lâu không có pháp khác xen vào, tức chính tâm ấy mà tiếp tu bảy giác ý, cũng gọi là tức thời.
Lại nữa, có chúng sinh phước đức thuần thục, tâm kiết sử
mỏng, nên sẽ đắc đạo,
nếu nghe tên Phật tức thời đắc đạo.

Lại nữa, do oai lực của Phật, nghe liền đắc độ, ví như mụt nhọt đã chín. nếu không trị, gặp chút nhân duyên cũng liền tự khô; cũng như
quả chín, nếu không người
hái, gặp chút gió rung cũng tự rơi xuống; ví như lụa trắng
sạch mới, dễ nhuộm màu; vì hạng người như vậy nên nói, nếu nghe tên Phật, tức thời đắc đạo, ví như quỷ thần ám người, nghe tên
câu chú của tiên nhân, tức thời bỏ đi.

Hỏi: Thế giới xa quá hằng hà sa, ai truyền tên Phật khiến họ được nghe? Đáp: Phật dùng thần lực, lỗ chân lông trên toàn thân phóng vô
lượng ánh sáng, trên mỗi mỗi ánh
sáng đều có hoa
sen báu, trên mỗi mỗi hoa đều có
Phật ngồi, mỗi mỗi Phật đều nói diệu pháp để độ
chúng sinh.
Lại nói danh tự chư
Phật, do vậy nên nghe, như trong chương Phóng Quang đã nói.

Lại nữa, các đại Bồ-tát do bổn nguyện muốn đến chỗ không
có Phật pháp, xưng dương danh hiệu Phật; như nói trong phẩm này,
cho nên được nghe.

Lại có người
đại công đức, ở giữa hư không, nghe danh hiệu
Phật như Bồ-tát
Tát-đà-ba-luân (Bồ-tát Thường Đề). Lại có khi từ chư
thiên nghe, hoặc nghe từ
trong âm thanh của cây, hoặc nghe từ trong mộng.

Lại nữa, chư
Phật có lực bất khả tư nghì, hoặc tự đi đến nói,
hoặc dùng tiếng bảo.
Lại như
Bồ-tát phát nguyện, thệ độ hết thảy
chúng sinh, vì vậy nên nói khi ta
thành Phật, chúng
sanh trong thế giới xa quá hằng hà
sa
nghe tên ta đều được
thành Phật. Muốn được như vậy, hãy nên học
Bát-nhã Ba-la-mật. Hỏi: Trên nói muốn được các công đức và các
sở nguyện, các
việc ấy đều do các hạnh
nghiệp hòa hợp thành, cớ sao chỉ nói nên học
Bát- nhã Ba-la-mật? Đáp:
Kinh này tên
Bát-nhã Ba-la-mật, Phật muốn giải nói việc
ấy, cho nên trong mỗi
chướng đều tán thán Bát-nhã Ba-la-mật. Lại nữa,
Bát-nhã Ba-la-mật là mẹ của chư Phật. Đối với cha mẹ, công đức mẹ nặng hơn, cho nên Phật lấy
Bát-nhã làm mẹ,
Ban châu tam-muội (thiền định)
làm cha. Tam-muội hay thu nhiếp loạn tâm, kh- iến trí tuệ
được thành, mà không thể quán thật tướng các pháp,
Bát-nhã Ba-la-mật có thể quán khắp các pháp, phân biệt
thật tướng, không việc
gì không
thấu suốt, không việc gì
không thành, công đức lớn lao nên
gọi là mẹ. Vì vậy hành
giả tuy tu hành sáu Ba-la-mật và các công đức
hòa hợp, có thể làm
cho đầy đủ sở nguyện, nhưng chỉ nói: nên học
Bát-nhã Ba-la-mật.

Lại nữa, như phẩm
sau đây của
Bát-nhã nói: Nếu không có
Bát-nhã Ba-la-mật, năm
độ kia không gọi là Ba-la-mật, tuy tu khắp các hạnh, cũng không làm đầy đủ
sở nguyện, cũng như các tranh vẽ, nếu không có keo thì không dùng được.
chúng sinh từ trong vô thỉ thế giới lại đây, tuy tu bố thí, trì giới, nhẫn nhục, nhất tâm, trí tuệ, thọ quả báo thế gian
xong, rồi phải trở lại
hết. Vì sao? Vì lìa Bát nhã Ba-la-mật. Nay nhờ ân
Phật, dùng Bát-nhã Ba-la-mật tu hành
sáu độ, nên được gọi là
Ba-la-mật, thành tựu Phật
đạo, làm cho Phật Phật tương tục không cùng tận.

Lại nữa, khi Bồ-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, khắp quán các
pháp đều không, không
cũng lại không, diệt các quán, được vô ngại
Bát-nhã Ba-la-mật, lấy
lực Đại Bi phương tiện, trở lại phát khởi các nghiệp
công đức, do nhân duyên
của nghiệp thanh tịnh ấy, không nguyện gì
không thành. Các công
đức khác, xa lìa Bát-nhã Ba-la-mật, không có trí
tuệ vô ngại, làm
sao nói:
Muốn thành các nguyện nên học Đàn
Ba-la-mật… được? Lại nữa,
lại vì năm Ba-la-mật lìa Bát-nhã nên không được gọi
là Ba-la-mật. Năm
Ba-la-mật kia như mù, Bát-nhã như mắt. Năm
Ba-la- mật kia như bình đựng
nước mới nung, Bát-nhã Ba-la-mật như bình
đã nung chín.
Năm Ba-la-mật kia như chim không có hai cánh,
Bát-nhã Ba-la-mật như chim có hai cánh.

Do các nhân duyên như vậy, Bát-nhã Ba-la-mật có thể thành đại
sự.

Vì vậy nên nói: Muốn được các công đức và sở nguyện, nên học

Bát-nhã Ba-la-mật.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 35</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM HAI: BÁO ỨNG KINH:
Phật bảo Xá-lợi-phất: Nếu Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát- nhã Ba-la-mật làm
được công đức ấy, thì khi ấy, bốn Thiên vương
đều rất hoan hỷ, nghó
rằng: Chúng ta sẽ lấy bốn chiếc bát dâng lên
Bồ-tát như trước đây
Thiên vương dâng bát trước tiên cho Phật. LUẬN:
Hỏi: Phẩm trước
nói đã đầy đủ, nay có sao còn nói lại? Đáp: Trước tuy tán thán
Bát-nhã Ba-la-mật, việc chưa đầy đủ,
người nghe không chán,
cho nên lại nói nữa. Lại nữa,
phẩm đầu chỉ tán thán năng lực Bát-nhã Ba-la-mật, nay tán thán hành giả làm được công đức ấy, được bốn
Thiên vương
hoan hỷ dâng bát. Lại nữa.
Bồ-tát đủ được các nguyện hạnh, nên Phật an ủi
khuyến tấn nói có quả
báo ấy, trọn không hư dối.

Lại nữa, Bát-nhã Ba-la-mật có hai thành quả:
1.Thành Phật độ chúng sinh.
2. Tuy chưa thành Phật được hưởng quả báo thế gian, hoặc làm Chuyển luân Thánh vương, Đế-thích,
Phạm vương làm chủ ba
ngàn thế giới, sự cúng
dường phước lạc của thế gian, đều được đầy đủ.
Nay lấy quả báo thế gian
chỉ cho chúng sinh, cho nên nói việc ấy.

Lại nữa, thế gian muốn thành
nghiệp lớn, phần nhiều bị hoại
loạn. Bồ-tát thì không
như vậy, nội tâm đã định, ngoại sự ứng theo. Do
nhân duyên như vậy, nên nói phẩm này. Hỏi:
Khi Bồ-tát tăng ích
sáu Ba-la-mật, chư Thiên, người đời vì
cớ sao vui mừng?
Đáp: Chư
Thiên đều nhân nơi Mười điều thiện, Bốn thiền,
Bốn vô lượng tâm mà được
sanh ra, nhưng các công đức ấy lại do chư Phật
Bồ- tát mà có. Nếu
Phật ra đời thì làm tăng ích chúng chư Thiên, tổn giảm
chúng A-tu-la;
nếu Phật không ra đời, thì chúng A-tu-la nhiều, chúng chư
Thiên giảm ít, vì tạo tạp phước không
thanh tịnh. Nếu chư
Phật xuất thế, có thể dứt lưới nghi cho chư Thiên, có thể thành
đại sự.
Như Thích- đề-hoàn nhân khi
mạng chung sắp chết, ôm tâm sợ hãi, cầu Phật
cứu, tìm khắp không biết
chỗ, tuy thấy người xuất gia ở giữa núi đầm,
được người cúng
dường, cũng không thể dứt lưới nghi cho họ.

Khi ấy, Trời Tỳ-thủ-kiết-la thưa với
Thích-đề-hoàn nhân rằng:
vua Thi-tỳ (Sibi) khổ hạnh
kỳ đặc, đời rất hy hữu. Các người trí nói:
Người ấy không bao lâu sẽ thành Phật.

Thích-đề-hoàn
nhân nói: Việc ấy khó thành. Sao biết được?
Như trứng cá, bông xoài, và người phát tâm Bồ-đề, ba việc ấy khi còn ở
trong nhân thì nhiều, khi
thành rất ít, nay hãy thử xem.
Đế-thích tự hóa làm chim cắt,
Tỳ-thủ-kiết-la hóa làm chim bồ câu, bồ câu chui vào vua, vua tự cắt thịt mình. Cho đến đem thân lên cân
để thế mạng chim bồ
câu, đại địa chấn động. Khi ấy,
Thích-đề-hoàn nhân, tâm rất hoan hỷ, rải các hoa
trời, tán thán việc chưa từng có.
Đại tâm
quyết định như vậy, thành Phật không lâu. Lại nữa,
người phàm mắt thịt, không có trí tuệ, khổ thân tìm của, để
nuôi sống, nghe nói
Bồ-tát tăng ích
sáu Ba-la-mật, thành
Phật không lâu, mà còn hoan
hỷ, huống gì chư thiên?

Hỏi: Trời Tứ thiên vương, Trời Ba mươi ba còn bị nạn A-tu-la,
còn chư thiên trên đó
không có nạn ấy, cớ sao hoan hỷ?
Đáp: Chư
Thiên trên đó tuy không có nạn A-tu-la, nếu Phật
không ra đời, thì được
sanh lên cõi ấy rất ít; giả sử có được sanh, năm dục
lạc không đẹp. Vì cớ
sao? Vì chỉ tu phước bất tịnh:
Cung điện, ánh sáng,
thọ mạng của chư Thiên
cõi Sắc cũng như vậy. Lại nữa,
trong chư Thiên, người có trí tuệ biết được thiền vị, năm dục đều vô thường, chỉ có khi Phật ra đời mới khiến được
Niết-bàn thường vui. Vì vui thế gian,
vui Niết-bàn, đều do nơi
Phật Bồ-tát mà được, cho nên hoan hỷ; ví như cây trái ngon ngọt, thành tựu tốt
tươi đầy đặn, thì người rất hoan hỷ. Vì cây đó có các thứ lợi ích, có người
nhờ bóng im của nó, có
người dùng hoa, có người ăn quả. Bồ-tát cũng
như vậy. Hay lấy bóng im
lìa pháp bất thiện ngăn che khổ nóng của ba
ác, hay cho Trời người
hoa giàu vui, khiến các Hiền Thánh được quả
Tam thừa, cho nên hoan hỷ.

Hỏi: Chư Thiên có nhiều việc cúng dườøng, cớ sao dâng bát?
Đáp: Bốn
Thiên vương dâng bát, các Trời khác cúng dường,
đều

có pháp nhất
định, như khi Phật mới sanh, Thích-đề-hoàn nhân lấy
áo Trời nâng thân Phật,
Phạm thiên vương đích thân cầm lọng, bốn
Thiên vương phòng hộ bốn
bên. Chư Thiên Tịnh-cư muốn khiến Bồ-tát
sanh tâm chán lìa, nên
hóa làm người già, bệnh, chết, và thân hình
Sa-môn. Lại khi xuất gia,
bốn Thiên vương sắc lệnh sứ giả đỡ nổi chân
ngựa, tự mình hầu giúp bốn
phía Bồ-tát.
Thiên Đế-thích lấy tóc bỏ lót dựng tháp tóc ở ngoài cửa Đông thành trên Trời. Lại lấy y báu của
Bồ-tát dựng tháp y ở ngoài cửa
Nam thành, lúc Phật đi đến dưới cây thì dâng cỏ
tốt. Bồ-tát
Chấp Kim cang, thường cầm Kim cang hộ vệ,
Phạm thiên
vương thỉnh
Phật Chuyển pháp luân. Như vậy mỗi mỗi đều có phép nhất định. Vì vậy nên bốn
Thiên vương dâng bát. Ý nghĩa bốn bát như
trước đã nói.

Hỏi: Phật một mình cớ sao lãnh thọ bốn bát?

Đáp: Bốn vua
lực bằng nhau, không thể lãnh thiên về một người. Lại khiến thấy thần lực của Phật, hợp bốn bát làm một, tâm mừng,
lòng tin thanh tịnh, nghó
rằng: Từ khi Bồ-tát mới sanh, đến nay thành
Phật, chúng ta cúng dường,
công đức không hư dối. Hỏi:
Bốn Thiên vương
sống lâu năm trăm năm.
Bồ-tát quá vô lượng vô
số kiếp
sau mới
thành Phật, bốn
Thiên vương hiện nay chẳng phải
là bốn Thiên vương sau
này, tại sao hoan hỷ?

Đáp: Vì đồng
một họ, ví như dòng họ sang, con cháu truyền
trăm đời, không vì xa mà cho là khác.
Hoặc hành giả khi thấy
Bồ-tát tăng ích
sáu
Ba la-mật, tâm
phát nguyện rằng: Bồ-tát ấy khi
thành Phật, ta
sẽ dâng bát, thế nên được
sanh (bốn Thiên vương).

Lại nữa, bốn
Thiên vương
sống năm trăm nănn, nhân gian năm mươi năm bằng một ngày một đêm ở bốn
Thiên vương và ba mươi ngày làm một tháng, mười hai tháng làm một năm.
Lấy sự
sống lâu năm
trăm năm ấy so bằng chín
trăm vạn năm ở nhân gian Bồ-tát làm được
công đức ấy, hoặc gần
thành Phật, bốn
Thiên vương
mới sanh, đủ có
thể gặp được Phật. Hỏi: Như trong
Kinh Đại thừa nói: Có đức Phật lấy hỷ
làm món ăn, không ăn đồ ăn bốc nắm. Giống như
Thiên vương, y phục nghi dung của
Phật không khác với người đời, thì không cần bát ăn, cớ
sao nói
bốn Thiên vương nhất định
phải dâng bát?
Đáp: Nhất
định là vì dùng bát, nên không nói không dùng.

Lại nữa, chư Phật dùng bát thì nhiều, không dùng bát ít, cho nên
lấy nhiều làm định lệ. KINH:
Trời Ba mươi ba cho đến trời
Tha-hóa-tự-tại cũng
đều hoan hỷ, ý nghó rằng: Chúng ta
sẽ hầu hạ cúng
dường Bồ-tát, tổn
giảm chúng A-tu-la, tăng ích chúng chư Thiên. Ba ngàn đại thiên thế giới, bốn
Thiên vương cho đến
Trời A-ca-ni-sắc, đều rất hoan hỷ. Ý nghó rằng:
Chúng ta sẽ thỉnh Bồ-tát ấy
Chuyển pháp luân. LUẬN:
Chư Thiên ấy, lấy hương hoa anh lạc, lễ bái cung
kính, nghe pháp, tán thán
cúng dường, cũng nghó rằng: Người tu phước thanh tịnh, thì
A-tu-la chúng giảm, tăng ích trời
Ba mươi ba.
Chư Thiên chúng ta cũng được tăng ích. Hỏi: Trên đã nói
sáu hạng trời,
sao còn nói trong ba ngàn đại
thiên thế giới, cho đến
Trời A-ca-ni sắc đều hoan hỷ cúng dường? Đáp: Trước nói hạng
sáu Trời ở trên một núi Tu-di. Đây nói chư Thiên trong ba ngàn đại thiên thế giới, trước chỉ nói cõi Dục, nay nói trời cõi Dục, cõi
Sắc thỉnh
Phật Chuyển pháp luân. Trên tuy nói
chư Thiên Tịnh-cư cúng
dường khuyến trợ các thứ, nay thỉnh Phật
Chuyển pháp luân là việc lớn. Hỏi: Trong ba tạng chỉ nói
Phạm thiên thỉnh
Chuyển pháp luân,
nay cớ sao bốn Thiên vương
cho đến trời A-ca-ni sắc?
Đáp: Trời
cõi Dục gần, cho nên đến trước, trời cõi Sắc đều gọi
là Phạm. Nếu nói Phạm
vương thỉnh là đã nói các trời khác. Lại nữa,
Phạm là cánh cửa đầu của cõi Sắc, nói đầu nên
sau cũng nói.

Lại nữa, có Phật không Phật, chúng sinh thường biết Phạm thiên.

Vì Phạm thiên là tổ phụ của thế gian, vì người đời tin như vậy, nên
Phật nói Phạm thiên.
Tướng Pháp luân như trước đã nói. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã
Ba-la- mật, khi tăng ích
sáu Ba-la-mật, các thiện nam tử, thiện nữ nhân,
đều hoan hỷ, ý nghó rằng: Chúng ta
sẽ vì người ấy làm cha mẹ, vợ con,
thân tộc, tri thức? LUẬN:
Hỏi: Trước đã
nói làm được công đức ấy, nay sao còn
nói tăng ích sáu
Ba-la-mật? Đáp: Trước
nói tướng chung, nay nói tướng riêng.

Lại nữa, trước nói công đức có vô lượng thứ, người nghe chán
mệt, nay chỉ lược nói
sáu Ba-la-mật, thì thu nhiếp hết các công đức.

Lại nữa, vì Trời nói làm được các công đức, vì người nói tăng
ích sáu Ba-la-mật. Sao
biết? Như sau nói: Thiện nam tử, thiện nữ nhân, do vậy nên biết.

Hỏi: Bốn Thiên vương cho đến Trời A-ca-ni-sắc, cớ sao không nói
là
thiện thiên, mà chỉ đối với người thì nói là thiện nam tử, thiện nữ nhân? Đáp:
Chư Thiên đều có
Thiên nhãn, Thiên nhó, Tha tâm trí,
biết cúng dường Bồ-tát,
nên không nói riêng chư thiện thiên, còn người vì mắt thịt không
biết thiện, mà biết
cúng dường, vì ít nên nói riêng
thiện. Thiện là theo
Phật nghe pháp, hoặc theo đệ tử Phật và
Bồ-tát nghe pháp. Hoặc nghe thọ ký
sẽ làm Phật, lại nghe Phật tán thán danh
tự, cho nên biết tu thiện. Hỏi:
Cớ sao chỉ nói nam tử, nữ
nhân thiện, mà không nói kẻ hai
căn (nam nữ), kẻ không
căn là thiện?
Đáp: Không
căn là không có căn đắc đạo, cho nên không nói như trong luật không cho xuất gia, vì người ấy mất tướng nam nữ; tâm
họ bất định, gặp chút
nhân duyên đã nổi giận, kiết sử nhiều, mê đắm
thế sự, ôm lòng nghi
ngờ, không vui đạo pháp, tuy tu chút ít việc phước,
trí tuệ cạn mỏng, không thể thâm nhập, bản tính
thay đổi, cho nên không nói. Đó là trong pháp Thanh văn nói như vậy. Còn trong pháp Đại
thừa, ví như biển lớn,
không gì không dung, hạng không căn ấy hoặc có
khi cũng tu thiện, chỉ vì
ít nên không nói. Gọi rằng ít, vì trong số nam nữ, hạng người không căn ấy rất ít, trong hạng không căn mà tu thiện,
càng ít hơn. Ví như người tại gia
tuy tóc, râu, nốt ruồi đen mà không gọi
là người đen. Người hai căn kiết
sử cấu tạp nhiều, cũng làm việc
nam, cũng làm việc nữ,
tâm kia tà cong, khó có thể tế độ, ví như ở rừng
rậm kéo cây, cây cong
khó ra. Lại như A-tu-la, tâm họ không đoan
chính, thường nghi Phật,
cho Phật hỗ trợ Trời. Phật dạy năm uẩn, họ cho là
có sáu uẩn, còn một uẩn
Phật không nói, hoặc dạy bốn đế, họ cho là có năm đế, còn một đế
Phật không nói. Người hai căn cũng như vậy.
Vì tâm nhiều tà vạy,
không thể đắc đạo, vì vậy nên chỉ nói thiện đối
với nam tử nữ nhân.

Tướng thiện là có tâm Từ bi hay nhẫn lời mắng ác, như phẩm
Mắng trong kinh Pháp-cú
nói: Hay nhẫn lời mắng ác, là ở trên mọi người;
ví như ngựa lành tốt,
có thể để vua cỡi. Lại nữa,
năm thứ tà ngữ, roi, gậy, đánh hại, trói buộc… không
hủy hoại tâm kia được,
ấy gọi là tướng thiện.

Lại nữa, ba nghiệp không lỗi, vui với
người thiện, không hủy báng người
khác thiện, không phô trương đức mình, tùy thuận mọi
người, không nói lỗi người, không đắm cái vui thế gian, không cầu danh dự,
tin ưa cái vui đạo đức,
nghiệp mình thanh tịnh, không não hại chúng
sanh, tâm quý thật pháp, khinh hèn
thế sự, chỉ ưa lời thẳng, không theo người dối, vì cái vui của tất cả
chúng sinh, tự bỏ vui mình, làm cho tất cả
chúng sinh được lìa khổ, nên lấy mình thay thế. Như vậy có vô
lượng việc, gọi là tướng
người lành. Tướng này phần nhiều ở nam nữ, cho nên nói
thiện nam tử, thiện nữ nhân. Hỏi:
Thiện nam tử, thiện nữ nhân, vì
sao có thể phát lời nguyện
ấy? Đáp:
Thiện nam tử, thiện nữ nhân, tự biết
phước mỏng, trí tuệ ít, tập

gần Bồ-tát, cầu được vượt qua, ví như trầm thạch tuy nặng
nương thuyền được qua.
Lại thiện nam tử, thiện nữ nhân nghe nói
“Bồ-tát không phải
từ một đời, hai đời mà được hành đạo, mà phải qua lại
sanh tử trong vô
số
kiếp, liền suy nghó ta sẽ
cùng Bồ-tát làm nhân duyên. Lại nữa,
Bồ-tát chứa đức sâu dày, nên ở chỗ sanh ra, chúng
sanh đều đến kính ngưỡng
Bồ-tát, để mong nhờ lợi ích sâu nặng. Nếu
thấy Bồ-tát xả thọ mạng, thì nguyện
sẽ cùng
Bồ-tát làm cha mẹ, vợ
con, quyến thuộc. Vì cớ
sao? Vì biết tập gần
người thiện, được tăng
ích công đức. Ví như chứa
nhiều hương, hơi thơm
càng nhiều: như
Bồ-tát đời
trước làm thái tử của
quốc vương, thấy người cõi Diêm-phù-đề nghèo
cùng, muốn tìm ngọc Như
ý, đi vào biển lớn, đi đến cung Long vương,
rồng thấy thái tử oai
đức thù diệu, liền đứng dậy nghinh đón, mời đến
trước để cúng dường
mà hỏi rằng: Có việc gì mà từ ta đến đây?

Thái tử đáp:
Tôi thương xót chúng
sanh cõi
Diêm-phù-đề nên
muốn tìm ngọc Như ý để cứu giúp. Rồng nói:
Hãy ở lại cung tôi thọ cúng dường một tháng, rồi tôi
sẽ cho.
Thái tử liền ở một tháng, vì
Long vương tán thán đa văn, rồng liền

cho ngọc. Ngọc
như ý này có thể mưa xuống một do tuần (khoảng 12 km).

Rồng nói: Thái tử có tướng, không lâu
sẽ làm Phật, tôi
sẽ làm đệ
tử đa văn đệ nhất.

Khi ấy, Thái tử lại đi đến một cung rồng khác được ngọc, mưa
xuống hai do tuần. Hai tháng
vì rồng tán thán năng lực thần thông. Rồng
nói: Thái tử không bao
lâu sẽ làm Phật, tôi sẽ làm đệ tử thần túc đệ nhất.
Lại đi đến một cung rồng khác được thứ ngọc, mưa xuống
ba do tuần. Ba tháng vì rồng tán thán trí tuệ.
Rồng nói: Thái tử không bao
lâu sẽ thành Phật, tôi
sẽ làm đệ tử trí tuệ đệ nhất.
Các rồng cho ngọc xong nói: Khi người hết thọ mạng, ngọc đem
trả lại ta, Bồ-tát hứa lời.

Thái tử được ngọc, đi đến cõi Diêm-phù-đề, dùng một ngọc mưa đồ ăn uống, một ngọc mưa y phục, một ngọc mưa bảy báu, lợi
ích chúng sinh.
Lại như
Bồ-tát Tu-ma-đề, trông thấy
Phật Nhiên Đăng, Bồ-tát liền đi theo người con gái tên
Tu-la-bà hỏi mua năm cành hoa, người con gái không chịu bán,
Bồ-tát liền đem năm trăm tiền vàng, để được mua
năm cành hoa, người con
gái vẫn không bán mà lại giao ước rằng:
Nguyện tôi đời đời
làm vợ ông, rồi sẽ bán cho. Bồ-tát cần lấy hoa cúng
dường Phật, nên hứa lời.

Lại Bồ-tát Diệu Quang, có người con gái ông trưởng giả thấy
thân Bồ-tát có hai mươi tám tướng,
sanh tâm ái kính, đứng ở dưới cửa.
Bồ-tát đi đến, người
con gái liền cởi ngọc lưu ly nơi cổ, để vào trong bình
bát của Bồ-tát, tâm
nguyện rằng: Tôi sẽ đời đời làm vợ người này.
Người con gái này trong hai trăm năm chục kiếp, nhóm các công đức,
sau
sanh ở giữa hoa sen trong
vườn của dâm nữ Hỷ kiến. Hỷ kiến nuôi làm con gái (đặt tên là
Hỷ đức), đến năm mười bốn tuổi, nữ công, thế trí,
đều đầy đủ.
Bấy giờ có vua
cõi Diêm-phù-đề, tên là
Tài Chủ, thái tử tên là
Đức Chủ, có tâm đại
bi, thường ra khỏi cửa thành vào vườn du ngoạn, các dâm nữ dẫn đạo ca tán, Thái tử Đức Chủ rải các vật báu, y phục,
ẩm thực, thí như rồng
mưa, không chỗ nào không khắp. Người con gái
Hỷ Đức thấy thái tử, tự tạo ca kệ mà tán dương thái tử, con mắt ái luyến chăm nhìn chưa từng nhấp nháy, tự phát
nguyện rằng: Việc thế gian
tôi đều biết hết, xin
đem thân tôi dâng cấp thái tử.

Thái tử hỏi: Ngươi thuộc về ai? Nếu có thuộc về ai, thì
chẳng nên nhận.

Bấy giờ, dâm nữ
Hỷ Kiến đáp lời
Thái tử: Đứa con gái
tôi đây năm, tháng, ngày, giờ, nó
sanh ra đồng với thái tử. Đứa con gái này chẳng phải từ trong bụng tôi
sanh ra.
Sáng sớm tôi vào vườn, thấy trong hoa
sen
sanh ra bé gái này, tôi nhận nuôi làm con gái, chớ vì tôi mà khinh hèn đứa con gái này. Đứa con gái này giỏi
sáu mươi bốn
điều, không điều gì không đầy đủ, nữ công, mỹ thuật, kinh thư, phương
thuốc, thảy đều
thông suốt. Thường có lòng hổ thẹn, nội tâm
trung trực,
không có tật đố, không
ý tưởng tà dâm. Con gái tôi đạo đức oai nghi như
vậy, Thái tử hẳn nên nhận lấy!
Thái tử Đức Chủ trả lời với người con gái: Chị! tôi phát tâm
Vô thượng chính đẳng
chính giác, tu
đạo Bồ-tát, không có thương tiếc
gì, quốc tài vợ con, voi
ngựa bảy báu, nếu có ai đến xin, tôi không trái ý

họ. Nếu con
trai con gái của ngươi sanh ra, và chính thân người, nếu
có người xin, tôi sẽ
cho họ, chớ sanh lo buồn hối hận. Hoặc có khi tôi
bỏ người đi tu, làm đệ
tử Phật, ở tịnh chỗ núi rừng, người cũng chớ sầu.

Người con gái Hỷ Đức đáp: Giả sử lửa địa ngục thổi đến cháy
nát thân tôi; tôi không bao giờ hối hận. Tôi cũng không phải vì dâm dục vui chơi mà đến làm thân hảo, tôi chỉ vì khuyến trợ Vô thượng
chính đẳng chính giác, cho nên
phụng sự chính só.
Người con gái lại thưa với
Bồ-tát rằng: Đêm qua tôi mộng
thấy thân Phật Diệu Nhật
ngồi dưới gốc đại thọ, nên cùng nhau đến chiêm ngưỡng.

Thái tử thấy người con gái đoan chính, lại nghe nói đức
Phật xuất hiện. Vì hai lẽ đó nên lên một xe cùng đi đến chỗ Phật.

Phật thuyết pháp cho nghe, thái tử được vô lượng môn
Đà-la-ni, người con gái
được tâm chí điều phục.
Bấy giờ thái tử lấy năm trăm hoa báu cúng
dường Phật, để cầu
Vô thượng chính đẳng chính giác.
Thái tử thưa với phụ
vương rằng: Con gặp thân
Phật Diệu Nhật được thiện lợi lớn.

Phụ vương nghe rồi, bỏ vật ái trọng đem cho thái tử, rồi cùng
với nội cung quan thuộc,
nhân dân trong nước, đi đến chỗ Phật.

Phật thuyết pháp cho nghe, vua chứng
được Đà-la-ni. Đèn hết
thảy pháp không tối.
Khi ấy vua
suy nghó: Không thể lấy pháp thế tục nhiếp trị quốc
độ, hưởng thọ ngũ dục
mà có thể đắc đạo.

Suy nghó như
vậy xong, lập Đức chủ thái tử làm vua, để xuất gia cầu đạo. Bấy giờ,
thái tử vào ngày rằm, có sáu thứ báo ứng đến.
Người vợ tên Hỷ đức biến làm nữ báu.
Nhân duyên như vậy, trong kinh Bất khả
tư nghì có nói rộng.

Cho nên biết
thiện nam tữ, thiện nữ nhân, nguyện đời đời
làm cha mẹ, vợ con, quyến thuộc Bồ-tát. KINH:
Bấy giờ, Trời Tứ Thiên vương cho đến Trời
A-ca-ni-sắc, đều rất hoan hỷ, ai nấy tự nghó rằng: Chúng ta hãy làm phương
tiện, khiến Bồ-tát xa lìa
dâm dục, từ khi mới phát tâm, thường làm kẻ
đồng chân, đừng để
cho chung hội với sắc dục. Nếu hưởng thụ ngũ dục, còn chướng ngại
sanh cõi
Phạm thiên, huống gì Vô thượng
chính đẳng chính giác. Vì vậy
Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát diệt dâm dục xuất gia nên được Vô thượng
chính đẳng
chính giác chứ chẳng phải không
dứt. LUẬN:
Hỏi: Chư Thiên cớ
sao nguyện như vậy?
Đáp: Trong
thế gian, ngũ dục là đệ nhất, không ai không ưa thích.

Trong năm dục, xúc dục là đệ nhất, nó trói buộc tâm người, như người bị rớt xuống
bùn sâu, khó thể vớt khỏi, vì vậy chư thiên phương tiện
khiến Bồ-tát xa lìa dâm dục. Lại nữa,
nếu hưởng thụ các dục khác, vẫn không mất trí tuệ,
còn khi hội hiệp dâm
dục, thân tâm hoan mê, không còn tỉnh giác, tự
chìm đắm sâu. Vì vậy
chư Thiên làm cho Bồ-tát xa lìa.

Hỏi: Làm sao
khiến xa lìa?
Đáp: Như
Bồ-tát Thích-ca Văn ở trong cung vua Tịnh-phạn, muốn
ra ngoài thành dạo xem, chư Thiên Tịnh cư, hóa làm người già, bệnh, chết, khiến tâm kia chán. Lại khiến nửa đêm, thấy các cung nhân kỷ
nữ lộ hình xấu xí bất
tịnh, nước bọt mũi chảy ra, phân dãi bừa bãi,
Bồ-tát thấy rồi liền
sanh ghê chán. Hoặc có khi chư thiên khiến người
con gái sanh ác tâm đố kî, chẳng biết ân đức,
ác khẩu dối trá, không biết tỉnh xét.
Bồ-tát thấy rồi liền
sanh niệm nghó rằng: thân tuy tợ người mà
tâm nó thật đáng ghét, liền xa bỏ nó.

Muốn khiến Bồ-tát từ khi mới phát tâm, thường làm
hạnh đồng chân, không hội cùng
sắc dục. Vì cớ
sao? Vì dâm dục là gốc các thứ
kiết sử. Phật dạy: Thà
lấy dao bén cắt dứt thân thể, không nên hội cùng nữ sắc, dao cắt tuy khổ, không đọa đường ác, còn nhân duyên dâm dục phải chịu khổ địa ngục trong vô lượng
kiếp số.
Người hưởng thọ ngũ dục còn không được
sanh cõi
Phạm thiên, huống gì được Vô thượng
chính đẳng chính giác.

Hoặc có người nói: Bồ-tát tuy hưởng thọ ngũ dục, tâm
không đắm trước, không chướng ngại đạo, vì vậy nên
Kinh nói: hưởng thọ ngũ
dục, còn không được
sanh cõi Phạm thế.
Phạm thế là nơi vô thỉ chúng
sanh đều được
sanh đến đó,
song người hưởng thọ
ngũ dục, chỗ thường đáng được còn không được
sanh, huống gì Vô thượng
chính đẳng
chính giác, là nơi vốn không được
lại muốn được?

Vì vậy Bồ-tát nên làm kẻ đồng chân tu hành phạm hạnh,
sẽ
được Vô thượng chính đẳng chính giác.

Bồ-tát phạm hạnh không nhiễm trước thế gian, nên mau thành
Bồ- tát đạo. Nếu người dâm dục, thí như
keo sơn, khó thể lìa được. Vì cớ
sao? Vì thân hưởng thọ dục lạc, rễ dâm dục
càng sâu. Cho nên trong
pháp xuất gia, dâm dục
đứng đầu, lại cũng nặng.
KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát
cần phải có cha mẹ, vợ
con, thân tộc, tri thức chăng?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Hoặc có Bồ-tát có cha mẹ, vợ con, thân
tộc, tri thức. Hoặc có
Bồ-tát từ khi mới phát tâm đã dứt dâm dục, tu phạm hạnh đồng chân, cho đến khi chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, không phạm
sắc dục. Hoặc có Bồ-tát do lực phương tiện, thọ
ngũ dục rồi, xuất gia
được Vô thượng chính đẳng chính giác. LUẬN:
Ba hạng Bồ-tát ấy,
hạng đầu như người thế gian, thọ
ngũ dục rồi sau mới lìa
bỏ đi tu, chứng được giác ngộ. Hạng thứ hai có
đại công đức kiên cố,
khi mới phát tâm đã dứt dâm dục, cho đến khi thành Phật.
Hạng Bồ-tát này hoặc là pháp thân, hoặc là nhục thân, hoặc
chưa lìa dục. Hạng thứ
ba là Bồ-tát pháp thân thanh tịnh, được vô sanh
pháp nhẫn, trú ở sáu thần thông, vì giáo hóa
chúng sinh nên cùng với chúng sinh đồng
sự để nhiếp thủ họ. Hoặc làm
Chuyển luân
Thánh vương, hoặc làm vua
Diêm-phù-đề. Trưởng giả, Sát-lợi, tùy theo chỗ
cần mà làm lợi ích. KINH: Thí như
huyễn sư, hoặc đệ tử
huyễn sư, khéo
biết cách huyễn, huyễn làm ra ngũ dục, cùng nhau vui chơi trong đó, ý ngươi
nghó sao? Người ấy đối
với ngũ dục, thật hưởng thụ chăng?

Xá-lợi-phất thưa: Thưa không, bạnh Thế Tôn!

Phật bảo Xá-lợi-phất: Bồ-tát ma-ha-tát dùng lực phương tiện
hóa làm ngũ dục, thọ
vui trong đó, thành tựu chúng sinh, cũng lại như
vậy. Bồ-tát ma-ha-tát ấy không nhiễm nơi dục, mà dùng đủ cánh chê bai
ngũ dục, dục là đốt
cháy, dục là uế ác, dục là hủy hoại, dục như là kẻ
oán. Thế nên
Xá-lợi-phất, nên biết Bồ-tát vì chúng sinh mà
hưởng thọ ngũ dục. LUẬN:
Trong ba hạng Bồ-tát,
sao chỉ nêu riêng một hạng
Bồ-tát ra để ví dụ.
Đáp: Hạng
thứ nhất đồng như thông lệ con người, không dứt
dâm dục. Hạng thứ hai
thường dứt dâm dục, tu tịnh hạnh. Hạng thứ ba
cũng tu tịnh hạnh mà hiện
thọ dâm dục. Vì người không hiểu nên nêu làm ví dụ.

Hỏi: Cớ sao
không lấy chuyện mộng, biến hóa… làm ví dụ? Đáp: Cảnh mộng chẳng phải do năm căn biết được, chỉ nội tâm
nhớ tưởng sanh ra, người
do năm căn trông thấy biến mất vô thường, có
thể hiểu được, cảnh
biến hóa, tuy năm căn biết được. mà người trông
thấy rất ít. Phật vì độ
chúng sinh có thể độ và sự huyễn là điều chúng
sanh tin cho nên nêu làm thí dụ; như huyễn
sư dùng huyễn thuật hiện ra việc
hy hữu giữa mọi người, khiến họ hoan hỷ.
Bồ-tát huyễn
sư cũng như vậy, dùng thuật năm thần thông hóa làm ra ngũ dục ở giữa
chúng sinh,
cùng nhau vui chơi mà hóa độ chúng sinh.

chúng sinh có
hai hạng: Tại gia và xuất gia. Vì độ hạng xuất gia nên hiện thân
Thanh văn, Bích-chi Phật và các thầy ngoại đạo xuất
gia. Hạng tại gia hoặc có
người thấy người xuất gia mà đắc độ, hoặc
thấy người tại gia đồng
thọ ngũ dục mà được hóa độ.

Bồ-tát thường lấy các nhân duyên chê bai ngũ dục như: dục là đốt cháy. Khi nó chưa mất thì lửa ba độc cháy, khi nó mất thì lửa vô
thường cháy, nên gọi
là bừng cháy, chẳng lúc nào vui.

Dục là uế ác: Chư Phật, Bồ-tát, A-la-hán,
các người lìa dục, đều cho là uế hèn.
Ví như người thấy chó ăn phân, khinh hèn mà thương xót,
nó không được đồ ăn ngon, mà ăn đồ bất tịnh.
Người hưởng thọ ngũ
dục cũng như vậy. Không
được cái vui nội tâm lìa dục, mà cầu cái vui
nơi sắc dục bất tịnh.

Dục là hủy hoại: Vì đắm mê ngũ dục, vua trời, vua người,
những người giàu sang,
mất nước nguy thân đều do nó cả.
Dục như kẻ oán, làm mất thiện lợi của người, cũng như kẻ
thích khách, bề ngoài như
thân thiện mà trong tâm thì ôm hại. Ngũ dục như vậy làm tan mất thiện tâm, cướp tuệ
mạng người. Ngũ dục
sanh ra,
chính là phá hoại các
thiện, hủy bại đức nghiệp.
Lại biết ngũ dục như lưỡi câu giết cá, như bẫy hại nai, như đèn
đốt cháy con thiêu thân,
cho nên nói dục như kẻ oán.
Cái khổ của kẻ oan gia, không quá một đời, vì mê đắm ngũ dục,
đọa ba đường ác, chịu
khổ độc vô lượng. KINH:
Xá-lợi-phất bạch Phật:
Bồ-tát ma-ha-tát làm
sao hành
Bát- nhã Ba-la-mật?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Bồ-tát ma-ha-tát khi hành Bát-nhã Ba-la- mật, không
thấy Bồ-tát, không thấy danh tự Bồ-tát, không thấy
Bát-nhã Ba-la-mật, cũng không thấy ta hành
Bát-nhã Ba-la-mật, cũng không
thấy ta không hành
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì cớ sao? Vì Bồ-tát, danh tự
Bồ-tát tính không,
trong không,
không sắc, thọ, tưởng, hành, thức; lìa
sắc cũng không có không,
lìa thọ, tưởng, hành, thức cũng không có không.
Không tức là sắc,
sắc tức là không; không tức
là thọ, tưởng, hành, thức;
thọ, tưởng, hành, thức
tức là không. Vì cớ sao? Xá-lợi-phất! Chỉ có danh
tự gọi là Bồ-đề, chỉ
có danh tự gọi là Bồ-tát, chỉ có danh tự gọi là
không. Vì cớ sao? Vì thật
tính các pháp, không sanh, không diệt, không
nhơ, không sạch,
Bồ-tát ma-ha-tát hành như vậy, cũng không
thấy sanh, cũng
không thấy diệt, cũng không thấy nhơ cũng không
thấy sạch. Vì cớ
sao? Vì danh tự là pháp do nhân duyên hòa hợp làm ra, chỉ phân biệt ức
tưởng giả danh nói.
Thế nên
Bồ-tát ma-ha-tát, khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không
thấy tất cả danh tự,
không thấy nên không đắm. LUẬN:
Việc ấy, trên kia
Xá-lợi-phất đã hỏi, sao nay còn hỏi lại? Đáp: Trước kia nhân Phật dạy “muốn đem nhất thiết chủng biết nhất
thiết pháp, thì nên học
Bát-nhã Ba-la-mật” cho nên hỏi, chứ
chẳng phải tự ý hỏi.

Lại nữa, Xá-lợi-phất nghe trên kia tán thán công
đức Bát-nhã, tâm hoan hỷ tôn trọng
Bát-nhã cho nên hỏi làm
sao có thể tu hành, như
người bệnh nghe tán thán
thuốc hay, liền hỏi làm thế nào có thể uống.

Hỏi: Trước đã hỏi trú pháp không trú. Hành Đàn Ba-la-mật,
người cho, người nhận,
tài vật đều không thể có được, như vậy là hành
Bát- nhã, sao nay còn hỏi hành? Đáp: Trên hỏi chung các
Ba-la mật, ở đây chỉ
hỏi Bát-nhã,
trên rộng tán thán
Bát-nhã là chủ, ở đây hỏi thẳng sự tu hành Bát-nhã.

Lại nữa, trên tuy tán thán rộng
Bát-nhã Ba-la mật, hội chúng
đương thời khát ngưỡng
muốn được. Cho nên Xá-lợi-phất vì chúng nhân
nên hỏi cách hành
Bát-nhã Ba-la-mật.

Công đức Bát-nhã Ba-la-mật vô lượng vô tận, trí tuệ Phật cũng vô lượng vô tận, nếu
Xá-lợi-phất không hỏi thì Phật tán thán không
ngừng, nếu Xá-lợi-phất
không hỏi, thì không có lý do, nên không thể ngừng. Hỏi: Công đức
Bát-nhã tôn trọng, nếu Phật tán thán rộng rãi, có
gì không được? Đáp:
Tán thán Bát-nhã, người nghe hoan hỷ tôn trọng, tăng
trưởng phước đức,
nếu nghe nói Bát-nhã thì tăng trưởng trí tuệ.
Không chỉ do phước đức có thể thành
Phật đạo, còn phải có trí tuệ mới
được thành.
Thế nên không phải chỉ
tán thán mà thôi, người nghe tán thán, tâm đã
được thanh tịnh, khát
ngưỡng muốn được Bát-nhã, như vì người khát
mà tán thán đồ uống ngon, không giải được khát,
bèn phải cho uống.
Do các nhân duyên như vậy,
Xá-lợi-phất nay hỏi làm
sao hành
Bát- nhã.

Hỏi: Như người có mắt thấy, mới biết chỗ đi đến, vậy
sau mới có
thể đi,
Bồ-tát cũng như vậy, trước niệm
Phật đạo, biết Bát-nhã, thấy
rồi vậy sau thân mới có
thể làm, nay cớ sao nói không thấy Bồ-tát và
Bát- nhã. Nếu không thấy
làm sao hành được?
Đáp: Trong
đây không nói thường không thấy, chỉ nói rõ khi vào

Bát-nhã quán, không thấy Bồ-tát và
Bát-nhã Ba-la-mật.
Bát-nhã Ba-la- mật vì làm cho chúng
sanh biết thật pháp nên xuất hiện và danh tự
Bồ- tát chỉ là tên giả
do các duyên hòa hợp, như trong phẩm sau nói rộng, Danh tự
Bát-nhã Ba-la-mật cũng như vậy, do các duyên hòa hợp nên
giả danh gọi là Bát-nhã ba-la mật.

Bát-nhã ba la-mật là giả danh, nhưng có thể phá các hý luận, vì nó không có tự tính nên nói chẳng thể thấy, như lửa từ các duyên hòa
hợp giả danh là lửa.
tuy không có thật mà có thể đốt vật. Hỏi: Nếu vào trong
Bát-nhã Ba-la-mật không thấy, khi ra liền
thấy, làm sao tin được?
Đáp: Trên
kia nói Bát-nhã vì thật pháp mà xuất hiện, ấy là
có thể tin, ra khỏi Bát-nhã Ba-la-mật thì không thật,
nên không thể tin. Hỏi: Nếu vào trong
Bát-nhã không thấy, ra khỏi thì thấy,
nên biết như vậy chẳng
phải thường không, chỉ vì do lực Bát-nhã cho nên không? Đáp: Vì theo pháp thế tục nên nói hành giả vào
Bát-nhã Ba-la-mật, vì hý luận về các pháp quán dứt, nên không ra không vào.
Nếu các hiền thánh không dùng danh tự để nói, thì không thể giáo hóa phàm phu.
Nên nhận ý nghĩa, chứ
chẳng nên chấp vào ngữ ngôn. Hỏi: Nếu trong
Bát-nhã quí “hết thảy
pháp không”, cớ gì trong
đây trước nói “chúng
sanh không” để phá ngã? Đáp: Đối với người mới đầu
nghe Bát-nhã, không được nói hết
thảy không. Ngã, không
dùng năm căn tìm được, chỉ do ức tưởng phân
biệt sanh ý tưởng ngã,
không mà bảo có. Lại trong ý căn, không có
duyên nhất định, chỉ do ức tưởng phân biệt điên đảo nên đối với năm uẩn
trống không, sanh ra ý
tưởng ngã, nếu nghe nói vô ngã, thì dễ hiểu được.
Các pháp
sắc… chính mắt hiện thấy, nếu lúc đầu mà nói
sắc
không, không có, thì khó có thể tin. Nay trước tiên phá ngã, tiếp phá ngã
sở; phá ngã, ngã
sở rồi, thì hết thảy pháp đều không, như vậy lìa dục,
gọi là đắc đạo. Lại nữa,
Bát-nhã Ba-la-mật, không có pháp nhất định, nên không thấy ta
hành Bát-nhã, không thấy ta không
hành Bát-nhã. Như phàm
phu không được Bát-nhã,
nên gọi là không hành. Bồ-tát thì không như
vậy, chỉ hành không
Bát-nhã, cho nên nói không thấy không hành. Lại nữa,
Phật là vua pháp, xem thấy trí các Bồ-tát khác rất ít, xen lẫn các
kiết sử, không gọi là hành, ví như quốc vương tuy được một ít
vật, không gọi là được.
Phật cũng như vậy, dạy các Bồ-tát tuy có hành
chút ít không gọi là hành. Lại nữa,
người tu hành Bát-nhã Ba-la-mật, thì sanh tâm kiêu
mạn nói ta có Bát-nhã
Ba-la-mật, thủ lấy tướng ấy. Nếu không hành thì
tâm sanh giải đãi mà ôm lòng ưu não. Thế nên không thấy ta
hành cùng không hành. Lại nữa,
không thấy ta hành Bát-nhã Ba-la-mật thì phá chấp
trước hữu kiến, không
thấy ta không hành Bát-nhã Ba-la-mật, thì phá
chấp trước vô kiến. Lại nữa,
không thấy ta hành Bát-nhã Ba-la-mật thì ngưng hý
luận các pháp, không
thấy ta không hành thì ngưng tâm giải đãi; ví như
cỡi ngựa, mau thì gò
lại, chậm thì roi đánh. Như vậy phân biệt hành cùng không hành. Lại nữa,
Phật tự nói nhân duyên rằng, Bồ-tát, danh tự
Bồ-tát tính không, trong đây tuy
chỉ nói danh tự Bồ-tát không, mà năm uẩn cũng không.
Trong không
không sắc, lìa
sắc cũng
không không; không
là pháp không, trong
pháp không, không có một mảy may pháp,
huống gì có sắc thô.
Không cũng chẳng lìa sắc. Vì cớ sao? Vì phá sắc
nên có không, làm
sao nói lìa
sắc
được! Thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy.
Vì cớ sao?
Vì Phật lại tự nói nhân
duyên rằng, chỉ có danh tự gọi là
Bồ-đề, chỉ có danh tự
gọi là Bồ-tát, chỉ có danh tự gọi là không.

Hỏi: Trước kia đã nói việc ấy, nay sao còn nói lại?
Đáp: Trước
kia nói không thấy Bồ-tát, không thấy danh tự
Bồ-tát, không thấy
Bát-nhã Ba-la-mật, nay nói không thấy nhân duyên
ấy, nghĩa là nói chỉ có
danh tự gọi là Bồ-đề, chỉ có danh tự gọi là
Bồ-tát, chỉ có danh tự
gọi là không. nghĩa chữ Bồ-tát trên kia và Bồ-tát ở
đây đồng. Danh tự
Bồ-tát thì như trong chương Bồ-tát đã nói.

Bát-nhã Ba-la-mật chia làm hai phần: Thành tựu gọi là
Bồ-đề, chưa thành tựu
gọi là không. Thật tướng của sanh là không thể có được nên gọi là
vô sanh. Vì cớ
sao? Vì hoặc trước
“sanh” sau có
“pháp”, hoặc trước
“pháp” sau
“sanh”, hoặc
sanh và pháp cùng một lúc,
đều không thể có được.
Như trước đã nói: không sanh nên không diệt,
nếu pháp không sanh không
diệt như hư không, thì làm sao có nhơ có
sạch, ví như hư không,
muôn năm mưa không ướt, lửa đốt không cháy,
khói không dính. Vì cớ
sao? Vì vốn tự vô sanh. Bồ-tát quán được như vậy, không thấy lìa pháp chẳng
sanh chẳng diệt ấy, lại có pháp
sanh
diệt, nhơ sạch? vì cớ
sao? Vì Phật tự nói nhân duyên rằng hết thảy pháp
đều do ức tưởng phân
biệt, nhân duyên hòa hợp nên cưỡng nói danh tự.
Bất khả thuyết là thật
nghĩa, còn khả thuyết đều là danh tự.

Bồ-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không thấy hết thảy danh tự, trước
chỉ lược nói danh
tự là, Bồ-tát, danh tự Bồ-tát,
Bát-nhã Ba-la-mật,
danh tư Bồ-đề. Nay nói rộng hết thảy danh tự, đều không thể thấy, không thấy nên không đắm, không đắm vì không thể có được. Như trong các
con mắt, con mắt tuệ đệ
nhất. Bồ-tát dùng tuệ nhãn tìm khắp không
thấy, cho đến không thấy
một pháp vi tế, thế nên không đắm. Hỏi:
Nếu Bồ-tát không đắm hết thảy pháp, tại
sao không được
vào Niết-bàn? Đáp: Việc ấy đã nói ở nhiều nơi, nay trong đây lược nói: Vì tâm
Đại Bi, vì mươi phương
Phật hộ niệm, vì bổn nguyện chưa tròn, vì lực
Tinh tấn Ba-la-mật, vì
Bát-nhã Ba-la-mật và phương tiện hai
sự hòa
hợp, được gọi là
không đắm nói không đắm.

Có các nhân duyên như vậy, nên nói Bồ-tát tuy không đắm
pháp mà chẳng vào Niết-bàn.

--------o0o-------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM BA: TẬP TƯƠNG ƯNG</詞>

Phần 1 KINH:
Phật bảo Xá-lợi-phất: Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã- Ba-la-mật nên
suy nghó như vầy:
Bồ-tát chỉ có tên gọi, Phật cũng chỉ
có tên gọi, Bát-nhã
Ba-la-mật cũng chỉ có tên gọi, sắc chỉ có tên gọi;
thọ, tưởng, hành, thức
cũng chỉ có tên gọi.

Này Xá-lợi-phất!
Như Ngã chỉ có tên gọi, tất cả
Ngã thường không thể có được;
chúng sinh, thọ giả, mạng giả,
sanh giả,
dưỡng dục, chúng số, người, kẻû làm, kẻû khiến làm,
kẻû khởi dậy, kẻû khiến khởi dậy, kẻû thọ,
kẻû khiến thọ, kẻû biết, kẻû thấy,
tất cả đều không, không thể có được.
Vì là không, không thể có
được, nên chỉ lấy danh tự để nói. Bồ-tát
ma-ha-tát cũng như vậy, hành
Bát-nhã Ba-la-mật không thấy ta, không
thấy chúng sinh, cho đến không thấy kẻû biết, kẻû thấy, danh tự được nói
cũng không thể thấy. LUẬN:
Hỏi: Cuối phẩm thứ
hai đã nói Không, nay cớ sao nói lại? Đáp: Trên phần nhiều nói
Pháp không, nay nói xen lẫn
Pháp không,
cùng chúng sinh không.
Hành giả quán ngoại pháp đều không không có gì, mà còn cho
“cái biết không” chẳng
không, thế nên lại nói người quán sát cũng
không. chúng sinh không, ở
trong pháp Thanh văn nói nhiều. Hết thảy đệ
tử Phật đều biết trong
các pháp không ta, sau Phật diệt độ năm trăm năm chia làm hai phần: Có người tin
Pháp không, có người chỉ tin
chúng sinh
không, cho
rằng năm uẩn là pháp nhất định có, chỉ người lãnh thọ
năm uẩn là không, vì
vậy nên Phật nói chúng sinh không để so sánh Pháp không. Lại nữa,
ngã không dễ biết, Pháp không khó thấy. Vì cớ
sao?
Vì Ngã, lấy năm căn tìm
nó không thể có được, chỉ do năng lực của
thân kiến ức tưởng
phân biệt cho là ngã.

Pháp không là, sắc có thể lấy mắt thấy, tiếng có thể lấy tai nghe, thế nên khó biết nó không.
Hai việc ấy, ở trong
Bát-nhã Ba-la-mật đều không, như trong chương
nói về nghĩa Mười tám không đã nói. Hỏi:
Như Ngã, cho đến kẻû biết, kẻû thấy là một hay là mỗi mỗi khác nhau? Đáp: Đều là một Ngã, chỉ tùy việc mà
thành khác. Đối nơi
năm uẩn, có tâm chấp
ngã, ngã sở khởi lên, nên gọi là ngã; từ năm
uẩn hòa hợp
sanh nên gọi là
chúng sinh; mạng căn thành tựu nên gọi là thọ
giả, mạng giả; hay
sanh khởi các việc như cha
sanh con, nên gọi là
sanh giả; do bú mớm, cơm áo được lớn khôn, ấy gọi là dưỡng dục; năm uẩn,
mười hai nhập, mười
tám giới, các pháp nhân duyên có số, nên nói là
chúng số: hành phép tắc
người nên gọi là người; tay chân làm lụng được
nên gọi là kẻû làm;
sức sai khiến được người khác, nên gọi là kẻû
khiến làm; có thể tạo nghiệp tội phước đời
sau nên gọi là kẻû khởi dậy; khiến
người khác tạo nghiệp
tội phước đời sau, nên gọi là kẻû khiến khởi dậy;
thân đời sau thọ quả
báo tội phước, nên gọi là kẻû thọ; khiến người khác
thọ khổ vui, ấy gọi là
kẻû khiến thọ; mắt thấy sắc gọi là kẻû thấy; năm
thức biết gọi là kẻû biết.

Lại nữa, dùng mắt
thấy sắc, dùng năm tà kiến quán năm uẩn, dùng chính kiến thế gian và xuất thế gian quán các pháp gọi là kẻ thấy, nghĩa là nhãn căn, năm tà kiến, thế gian
chính kiến, vô lậu kiến, gọi
là kẻû thấy; bốn căn kia biết và ý thức biết gọi chung là kẻû biết. Các pháp
như vậy đều cho là ngã,
ngã ấy mười phương ba đời chư Phật và các
Bồ-tát tìm không thể có
được. Chỉ do ức tưởng phân biệt cưỡng gọi tên.
Các pháp cũng như vậy,
đều là không, không thật, chỉ giả gọi tên.

Hỏi: Ngã ấy chỉ có mười sáu tên gọi, hay còn tên gọi nào khác?
Đáp: Nói
lược thì có mười sáu, nói rộng thì vô lượng,
tùy việc đặt tên, như danh hiệu chức quan theo phẩm trật
sai khác. Có công năng
trí xảo, xuất gia hành
đạo, các tên gọi đều do nhân duyên hòa hợp
sanh, nên không tự tính.
Không tự tính nên rốt ráo không. Sanh không
nên pháp không, pháp
không nên sanh cũng không. KINH:
Bồ-tát ma-ha-tát tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật như vậy, trừ
trí tuệ Phật, còn trí tuệ
Thanh văn, Bích-chi Phật không thể
sánh kịp, vì dùng bất khả đắc không. Vì cớ
sao? Vì đối với
Bồ-tát ma-ha-tát ấy,
tên gọi và cái được
gọi tên, cũng không thể có được.

Này Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát hành được như vậy, là hành
Bát- nhã Ba-la-mật, các
Tỳ-kheo số nhiều ví như tre, gai, lúa, lau, đầy
cõi Diêm-phù-đề, với
trí tuệ như Xá-lợi-phất, Mục-kiền-liên… muốn
sánh trí tuệ của vị
Bồ-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật, trăm phần không kịp
một, ngàn phần, trăm ngàn phần cho đến toán
số thí dụ không thể kịp được.
Vì cớ sao? Vì Bồ-tát
ma-ha-tát dùng trí tuệ độ thoát hết thảy chúng sinh. LUẬN: Có hai nhân duyên nên trí tuệ
Bồ-tát hơn
Thanh văn, Bích- chi Phật:
1.Do không, biết hết thảy
pháp không, cũng không thấy
không ấy. Không và bất
không đồng nhất không khác.
2. Dùng trí tuệ ấy
để độ thoát chúng sinh,
khiến được Niết-bàn. Trí tuệ Thanh văn, Bích-chi
Phật chỉ quán các pháp không, không thể quán thế
gian và Niết-bàn
là một, ví như thoát
ngục, có người chỉ đục vách đi ra, tự thoát thân mình, có người phá ngục, đập khóa, đã tự thoát mình còn cứu người
khác đồng thoát.

Lại nữa, trí tuệ
Bồ-tát vào trong hai pháp nên hơn:
1.Đại Bi,
2.Bát- nhã Ba-la-mật. Lại có hai pháp:
1. Ban châu tam-muội,
2. Phương tiện. Lại có hai pháp:
1. Thường trú thiền định.
2. Thông đạt pháp tính. Lại có hai pháp:
1. Có thể thay thế chúng sinh chịu khổ,
2. Tự lìa bỏ hết thảy vui. Lại có hai pháp:
1. Từ tâm không oán không giận.
2. Cho đến tâm cũng không đắm trước công đức chư Phật. Có các trí tuệ công đức trang nghiêm như vậy, nên hơn
Thanh văn, Bích-chi Phật.

Hỏi: Đối với người độn căn, có thể lấy ví dụ, còn đối với
Xá-lợi- phất lợi căn,
cớ sao ví dụ? Đáp: Không hẳn vì độn căn mà ví dụ, ví dụ là để trang
nghiêm luận nghị, làm cho người tin chắc, cho nên lấy việc năm căn nghe thấy để
ví dụ ý thức, khiến cho
được ngộ. Ví như lên lầu, được thang thì dễ lên. Lại nữa,
hết thảy chúng sinh, đắm cái vui thế gian, nghe nói đạo đức
Niết-bàn thì không tin không vui. Vì vậy lấy việc mắt trông thấy ví dụ việc mắt
không thấy. Ví như
thuốc đắng, uống nó rất khó, giả bọc
lớp mật thì uống dễ. Lại nữa,
Xá-lợi-phất là trí tuệ bậc nhất trong hàng Thanh
văn, mà so với chư
Phật Bồ-tát, chưa từng hiện bày,
như Diêm-phù-đề. Diêm-phù là tên cây, cây này rất lớn ở giữa rừng tươi tốt, Đề là châu bãi.
Trên bãi này có rừng cây này, trong rừng
có sông, đáy
sông có
kim sa, gọi là
vàng Diêm-phù-đề. Vì
có cây Diêm-phù-đề nên gọi châu Diêm-phù.
Châu này có năm trăm
châu nhỏ bao quanh, gọi chung là Diêm-phù-đề.

Hỏi: Đệ tử Phật rất nhiều, cớ sao nói Xá-lợi-phất.
Mục-kiền-liên đầy cõi
Diêm-phù-đề như tre, gai, lúa, lau?
Đáp: Trong
tất cả đệ tử Phật, trí tuệ bậc nhất là Xá-lợi-phất,
thần thông bậc nhất là
Mục-kiền-liên, hai vị này ở trong Phật pháp là lớn, ở trong pháp ngoại đạo cũng lớn,
còn Phú-lâu-na, Ca-hy-na,
A-na-luật… ở trong Phật pháp tuy lớn
mà ở trong pháp ngoại đạo không bằng.
Lại hai vị này thường ở giữa mọi người giúp
Phật tuyên dương
pháp hóa, phá các ngoại
đạo, còn các Tỳ-kheo Phú-lâu-na… không có
công đức ấy, cho nên không nói.

Lại nữa, nếu nói
Xá-lợi-phất thì đã gồm tất cả người trí tuệ; nếu
nói Mục-kiền-liên thì
đã gồm tất cả người thiền định.

Ví dụ có hai
thứ:
1. Gìả ví dụ.
2. Thật sự ví dụ, nay ở đây là gìả
ví dụ. Lý do không lấy
vật khác làm ví dụ, mà lấy bốn vật “tre, gai, lúa, lau” làm ví dụ, vì bốn vật này
sanh trưởng đông đặc, chủng
loại lại nhiều, các
Tỳ-khcó Xá-lợi-phất,
Mục-kiền-liên… đầy cõi
Diêm-phù-đề. Trí tuệ
các A-la-hán như vậy hợp lại không bằng một phần
trăm trí tuệ vị Bồ-tát cho đến toán số thí dụ
cũng không thể so sánh kịp. Hỏi:
Sao không chỉ nói toán
số thí dụ cũng không thể
sánh kịp,
mà nói trăm phần ngàn
phần không kịp một? Đáp:
Toán số thí dụ không thể
sánh kịp là lời nói cùng cực.
Ví như người có tội nặng
trước đánh trói khổ sở, vậy sau mới gìết. Như
trong pháp Thanh văn thường
lấy “mười sáu phần không kịp một” để ví
dụ. Trong pháp Đại thừa
thì lấy “cho đến toán số thí dụ không kịp một” để ví dụ. KINH:
Này Xá-lợi-phất! Không kể đầy cõi Diêm-phù-đề
như Xá- lợi-phất,
Mục-kiền-liên… nếu đầy ba ngàn đại thiên thế
gìới như Xá- lợi-phất,
Mục-kiền-liên, lại không kể việc này, nếu đầy mười
phương hằng
sa thế gìới
như Xá-lợi-phất,
Mục-kiền-liên mà muốn
sánh
với trí tuệ của vị
Bồ-tát hành Bát-nhã Ba-la-mật, thì trăm phần không kịp một, ngàn phần, trăm ngàn phần, cho đến toán
số thí dụ cũng
không thể kịp. LUẬN:
nghĩa này đồng với nghĩa Diêm-phù-đề trên, chỉ
có khác là nhiều.

Hỏi: Xá lợi-phất, Mục-kiền-liên tuy nhiều mà trí tuệ không khác,

cớ sao lấy
nhiều để dụ?
Đáp: Có
người cho ít vô lực, nhiều thì có lực, ví như
nước ít thì
sức cũng ít. Lại như
đối người rất mạnh, chúng ít sức kém không thể
ngăn nổi, đại quân đánh mới phục được.

Có người nói, một Xá-lợi-phất trí tuệ ít thì không kịp Bồ-tát,
nếu nhiều hoặc có thể
kịp. Phật nói tuy nhiều vẫn không kịp, nên lấy
nhiều để dụ. Như hết thảy cỏ cây,
sức không bằng lửa; hết thảy
ánh sáng, thế không bằng mặt trời; cũng như các núi trong mười phương thế gìới
không bằng một viên ngọc
Kim cương. Vì cớ sao? Vì trí tuệ Bồ-tát là gốc của hết thảy
Phật pháp, có thể làm cho hết thảy chúng
sanh lìa khổ được vui, như chim
con Ca-lăng-tần-già, tuy chưa ra khỏi vỏ, mà âm thanh nó hơn các chim khác, huống gì ra khỏi vỏ. Trí tuệ
Bồ-tát cũng như vậy, tuy chưa ra khỏi vỏ vô minh đã hơn tất cả
Thanh văn, Bích-chi Phật,
huống gì khi thành Phật.

Lại như thái
tử của Chuyển luân thánh vương, tuy chưa thành
tựu mà phước lộc uy
đức hơn tất cả các vua, huống gì khi làm Chuyển
luân vương. Bồ-tát cũng
như vậy, tuy chưa thành Phật, song vì vô lượng
vô số kiếp nhóm vô
lượng trí tuệ phước đức nên hơn Thanh văn,
Bích-chi Phật, huống gì thành Phật. KINH:
Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la- mật, một ngày tu trí
tuệ mà vượt trên Thanh văn, Bích-chi Phật. LUẬN:
Hỏi: Trước đã
nói trừ trí tuệ Phật, tất cả Thanh văn,
Bích- chi Phật không sánh
kịp, sao nay còn nói lại? Đáp:
Không phải nói lại, trên là nói tổng quát, nay nói riêng,
trước nói hết thảy
Thanh văn, Bích-chi Phật không kịp trí tuệ Bồ-tát, nay
chỉ nói rõ không kịp trí
tuệ tu một ngày, huống gì ngàn vạn năm. KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Trí tuệ của Thanh văn có được, hoặc trí tuệ
của Tu-đà-hoàn, Tư-đà-hàm,
A-na-hàm, A-la-hán,
Bích-chi Phật và trí tuệ Phật, các trí ấy không có
sai
khác, không trái
ngược nhau, về vô
sanh
tính không. Nếu pháp không
trái ngược nhau về vô
sanh tính không, thì pháp ấy không có sai khác,
cớ sao
Thế Tôn nói, Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật, một ngày
tu trí tuệ mà vượt quá
Thanh văn, Bích-chi Phật? LUẬN:
Hỏi: Trên kia Phật
đã nói Bồ-tát ma-ha-tát tu trí tuệ,
vượt quá Thanh văn,
Bích-chi Phật, nay Xá lợi-phất vì sao còn hỏi? Đáp: Không hỏi về thế lực trí tuệ có thể độ chúng
sanh mà nay chỉ hỏi trí tuệ Phật và đệ tử, trong thể tính không có
sai khác, vì trí tuệ
của các bậc hiền thánh
đều là tuệ biết thật tướng các pháp; đều là tuệ biết
Tứ đế và Ba mươi bảy phẩm, đều là tuệ ra khỏi ba cõi, vào ba môn
giải thoát, thành quả ba
thừa. Vì vậy nên nói không có sai khác.

Lại nữa, như
Tu-đà-hoàn dùng trí vô lậu dứt kiết sử, chứng được quả, cho đến Phật cũng như vậy.
Như Tu-đà-hoàn dùng hai quả
giải thoát là hữu vi
giải thoát, vô vi giải thoát, cho đến Phật cũng như
vậy. Như Phật vào
Niết-bàn, Tu-đà-hoàn chậm lắm không quá bảy đời
đều đồng sự, đồng
duyên, đồng hạnh, đồng quả báo, vì vậy nên nói
không trái ngược nhau. Vì
cớ sao? Vì vô sanh tính không vậy.

Hỏi: Phá vô minh, nhóm các thiện pháp nên sanh trí tuệ; trí tuệ ấy tương ưng với tâm, cùng
tâm sanh, theo tâm hành, trong đó tại
sao nói
trí tuệ vô sanh tính
không, không có sai khác? Đáp: Trí tuệ duyên
Diệt đế, ấy là
vô sanh, nhân duyên hòa hợp
nên không có tự tính,
ấy gọi là tính không, không phân biệt gì.

Trí tuệ theo
duyên mà đặt tên, như mắt duyên sắc sanh nhãn
thức, hoặc gọi là nhãn
thức, hoặc gọi là sắc thức; trí tuệ là pháp tuy do
nhân duyên hòa hợp làm
ra, mà vì duyên vô sanh tính không, nên gọi là
vô sanh tính không. Hỏi: Trí tuệ các hiền thánh đều duyên Tứ đế mà
phát sanh, cớ
sao chỉ nói duyên Diệt đế?

Đáp: Trong Tứ
đế, Diệt đế trên hết. Vì cớ sao? Vì ba đế kia
đều thuộc Diệt đế. Ví
như có người mời thiên tử và mời quần thần ăn,
cũng gọi là cúng dường thiên tử. Lại nữa,
Diệt đế nên nói vô sanh, ba đế kia nên nói tính không.

Lại nữa, có người nói các tuệ tính ấy tự nhiên
không sanh,
tính tự không. Vì cớ
sao? Vì hết thảy pháp đều nhân duyên hòa hợp, nên
không tự tính, không tự
tính nên không sanh.

Hỏi: Nếu như
vậy, trí tuệ và ngu si không có sai khác?
Đáp: Các
pháp tính như, vào trong pháp tính, không có sai khác, như lửa mỗi mỗi
không đồng, mà tướng diệt tắt
không khác. Ví như
trăm sông vạn dòng, mỗi mỗi màu khác, vị khác, khi vào biển cả thì đồng
một vị một tên. Như vậy
trí tuệ và ngu si khi vào trong Bát-nhã
Ba-la-mật, đều đồng một vị, không có
sai khác. Cũng như năm màu, gần núi
Tu-di tự mất màu nó,
đồng đều màu kim. Như vậy các pháp trong ngoài, vào trong
Bát-nhã Ba-la-mật đều đồng một vị.
Vì sao? Vì tướng
Bát-nhã Ba- la-mật, rốt ráo thanh tịnh.

Lại nữa, thật tướng của ngu
si là trí tuệ, nếu phân biệt chấp trước
trí tuệ, ấy tức là ngu
si. Như vậy ngu si và trí tuệ có gì sai khác.

Mới vào Phật pháp, là si là tuệ, sau dần sâu vào, si và tuệ không

khác. Vì vậy
các trí không có sai khác, không trái ngược nhau, vô
sanh tính không, nên không lỗi. KINH:
Phật bảo Xá-lợi-phất: Ý ông thế nào?
Bồ-tát ma-ha-tát
hành Bát-nhã Ba-la-mật, một ngày tu trí tuệ, tâm nghó rằng: Ta hành đạo
tuệ lợi ích hết thảy
chúng sinh, sẽ dùng trí nhất thiết chủng biết hết
thảy pháp, độ hết thảy
chúng sinh; trí tuệ Thanh văn, Bích-chi Phật, có
làm việc ấy chăng?

Xá-lợi-phất thưa: Thưa không, Thế Tôn. LUẬN:
Có bốn cách luận
(cũng gọi là bốn cách đáp):

Tất định luận.

Phân biệt luận.

Phản vấn luận.

Trí luận.

Tất định luận: Như Thế Tôn là bậc nhất giữa chúng sinh; Vô ngã trong hết thảy pháp; thế gian chẳng thể vui;
Niết-bàn là an ổn tịch
diệt; nghiệp nhân duyên không mất, các việc như vậy… gọi là
Tất định luận.

Phân biệt luận: Như thái tử Vô úy hỏi Phật: “Phật nói lời ấy có
làm cho người khác giận
chăng?” Phật nói: “Việc ấy nên phân biệt đáp”. Thái tử nói:
“Bọn Ni-kiền-tử rõ rồi!
Còn Phật hoặc có khi vì lòng thương xót đưa chúng
sanh ra khỏi tội mà chúng
sanh giận, nhưng
sau đó
chúng sinh sẽ được lợi”.

Bấy giờ con của Vô úy đang ngồi trên đầu gối Vô úy, Phật hỏi Vô úy: “Hoặc khi con ông nuốt ngói, đá cỏ cây, ông có chịu để nó
nuốt xuống chăng?” Đáp:
“Không để. Trước tiên bảo nó nhổ ra, nếu
không chịu nhổ, thì tay
trái cầm tai, tay phải móc miệng, dầu cho máu
chảy, cũng không bỏ”. Phật hỏi:
“Ông chẳng thương con ông sao?” Đáp: “Thương lắm,
vì móc ngói đá ra, tuy
khi móc nó đau đớn, mà sau được an ổn”.

Phật dạy: Ta
cũng như vậy. Nếu chúng sinh muốn làm trọng
tội, khéo dạy bảo mà
không theo, sẽ dùng lời gay gắt can gián, tuy có
nổi giận mà sau được an ổn.
Lại như năm
Tỳ-kheo hỏi Phật, thọ vui được đạo chăng?
Phật dạy: không nhất định. Có khi thọ khổ mắc tội, có khi thọ khổ được vui, có
khi thọ vui mắc tội, có
khi thọ vui được phước. Như vậy… gọi là phân biệt luận.

Phản vấn luận: Đáp bằng cách hỏi trở lại. Như Phật bảo năm
Tỳ- kheo: “Ý các ông
thế nào? Sắc ấy thường chăng? Vô thường
chăng?” Tỳ-kheo đáp: “Vô thường”. “Nếu vô thường là
khổ chăng”. Đáp: “Khổ”. “Nếu pháp là
vô thường, khổ, thánh đệ tử nghe pháp có chấp đắm
pháp ấy nói rằng pháp
ấy là ta, là của ta chăng?” Đáp: “Thưa không”, Thế Tôn.
Phật bảo Tỳ-kheo: “Từ nay
về sau, có
sắc gì hoặc quá khứ, hoặc
vị lai, hoặc hiện tại,
hoặc trong, hoặc ngoài, hoặc tốt, hoặc xấu thì sắc
ấy chẳng phải của ta, ta
chẳng phải của sắc ấy. Nên lấy chính trí tuệ thật biết
như vậy; thọ, tưởng, hành, thức cũng lại như thế. Đó gọi là
Phản vấn đáp.

Trí luận: Như mười bốn nạn vấn về thế
gian thường, thế
gian vô thường, thế gian hữu biên, thế gian vô biên, như vậy gọi là Trí luận
(bỏ qua không đáp).

Nay Phật dùng
cách hỏi trở lại để đáp Xá-lợi-phất, vì trí
Xá-lợi- phất đối với việc chưa hiểu, Phật hỏi lại đầu mối, khiến
Xá-lợi-phất được hiểu.

Trí tuệ Bồ-tát độ chúng sinh, gọi là đạo tuệ. Như trong phẩm
sau nói: Tuệ Tát-bà-nhã
là việc của Thanh văn, Bích-chi Phật, trí tuệ nhất
thiết chủng là việc của chư Phật, tuệ đạo chủng
là việc của Bồ-tát. Lại nữa,
Tám thánh đạo phần là thật đạo, khiến chúng sinh theo các nhân duyên vào đạo, ấy gọi là đạo tuệ.
Khiến chúng
sanh an
trú trong đạo, ấy là làm lợi ích giống
Thanh văn, giống
Bích-chi Phật. giống Phật.

Lại nữa, Nhất thiết trí tuệ không gì
không biết, ấy gọi là
nhất thiết chủng, hoặc hữu vi, hoặc vô vi; dùng trí nhất thiết chủng biết được
Phật đạo rồi, nên độ
hết thảy chúng sinh, lợi ích hết thảy chúng sinh, hoặc với Đại thừa, hoặc
Thanh văn thừa, hoặc
Bích-chi Phật thừa. Nếu không vào được ba thừa
đạo thì dạy tu phước đức, hưởng giàu vui cõi trời
cõi người. Nếu không
thể tu phước thì lấy việc lợi ích đời nay như cơm áo, đồ nằm… giúp cho. Nếu lại
không được, thì nên lấy tâm từ bi lợi ích,
ấy gọi là độ hết thảy chúng sinh.

Hỏi: Nếu Phật biết Thanh văn, Bích-chi Phật không thể vì
chúng sinh, cớ sao cố hỏi?

Đáp: Phật ý
như vậy muốn khiến Xá-lợi-phất, miệng tự nói
rằng: Thanh văn, Bích-chi
Phật không bằng Bồ-tát, cho nên Phật hỏi.

Xá lợi-phất thưa: Thưa không. Thế Tôn! Vì cớ sao? Vì Thanh
văn Bích-chi Phật tuy có từ tâm,
song vốn không phát tâm nguyện độ hết thảy
chúng sinh, cũng không xoay thiện căn hướng về Vô thượng
chính đẳng chính giác.
Vì vậy nên Bồ-tát một ngày tu trí tuệ, mà vượt
qua trên Thanh văn, Bích chi Phật. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Ý ông nghó sao? Các Thanh văn, Bích-
chi Phật có
thể có nghó rằng: Chúng ta sẽ được Vô thượng
chính đẳng chính giác, độ hết thảy
chúng sinh, khiến được vào Vô dư
Niết-bàn chăng?

Xá-lợi-phất thưa: Thưa không, bạch Thế Tôn!

Phật bảo Xá-lợi-phất: Vì nhân duyên ấy nên biết trí tuệ
Thanh văn, Bích-chi Phật muốn
sánh với trí
tuệ Bồ-tát, trăm phần không bằng
một, cho đến toán số thí
dụ không thể sánh kịp. LUẬN:
Hỏi: Trên kia đã
hỏi lại Xá-lợi-phất, việc đã định, sao
nay còn hỏi nữa? Đáp:
Vì Xá-lợi-phất muốn lấy việc
Tu-đà-hoàn đồng
được giải thoát, nên cùng với Phật và
Bồ-tát ngang nhau, nhưng
Phật không
chấp nhận. Ví như có
người muốn cho rằng chút trống không trong lỗ
chân không ngang với hư
không, vì vậy nên Phật gạn hỏi lại việc đó.

Lại nữa, tuy đồng một việc, mà về phương diện ý nghĩa khác
nhau. Trước kia nói trí tuệ vì hết thảy
chúng sinh, nay nói có thể có niệm
rằng: Ta sẽ được Vô
thượng chính đẳng chính giác, khiến hết thảy
chúng sinh được Vô dư
Niết-bàn. nghĩa vô dư Niết-bàn như trước đã nói.

Lại nữa, một
Thanh văn, Bích-chi Phật, còn không có niệm
như vậy, huống gì hết
thảy Thanh văn, Bích-chi Phật. KINH:
Này Xá-lợi-phất! Ý ông nghó
sao?
Các Thanh văn, Bích-chi Phật có thể nghó rằng: Ta hành
sáu Ba-la-mật, thành tựu chúng
sanh, trang nghiêm thế giới, đủ
Mười lực, Bốn việc
không sợ, Bốn trí vô
ngại, Mười tám pháp
không chung của Phật, độ thoát vô số vô lượng
chúng sinh, khiến được
Niết-bàn chăng?

Xá-lợi-phất thưa: Thưa không, bạch Thế Tôn! LUẬN:
Trước lược nói
Ta sẽ được Vô thượng chính đẳng chính giác, nay nói rộng nhơn duyên được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, đó là sáu
Ba-la-mật, cho đến Mười tám pháp không chung. Sáu
Ba-la- mật như trước đã
nói. Giáo hóa chúng sinh, thanh tịnh Phật độ. sau
sẽ nói, Còn như Mười
lực… như trước đã nói. KINH:
Phật bảo Xá-lợi-phất: Bồ-tát ma-ha-tát có thể khởi niệm rằng:
“Ta sẽ hành
sáu
Ba-la-mật cho đến Mười tám pháp không
chung, thành Vô thượng
chính đẳng
chính giác, độ thoát vô lượng vô
số chúng sinh, khiến
được Niết-bàn, ví như con đôm đốm không khởi niệm
rằng: Sức ta có thể chiếu
soi
cõi Diêm-phù-đề, làm cho khắp cả
rất sáng”. Các A-la-hán,
Bích-chi Phật cũng như vậy, không khởi niệm rằng:
“Chúng ta hành sáu Ba-la-mật, cho
đến Mười tám pháp không chung, chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, độ thoát vô lượng vô
số
chúng sinh,

khiến được Niết-bàn”. LUẬN: Lý do mười phương hằng hà
sa Xá-lợi-phất,
Mục-kiền-liên không bằng
một Bồ-tát, ví như con đom đóm tuy nhiều, mỗi con đều chiếu mà không bằng mặt trời. Con đom đóm cũng không khởi
niệm rằng, ánh sáng của
ta có thể chiếu cõi Diêm-phù-đề. Các Thanh
văn, Bích-chi
Phật không khởi niệm rằng, trí tuệ của ta có thể chiếu vô
lượng vô biên chúng
sanh. Như con đôm đốm ban đêm có thể chiếu, khi mặt trời xuất hiện thì không thể.
Các Thanh văn, Bích-chi Phật cũng như vậy, khi chưa có Bồ-tát, có thể cất tiếng rống
sư tử thuyết pháp giáo
hóa, khi có Bồ-tát xuất
hiện thì không thể làm. KINH:
Này Xá-lợi-phất! Thí như khi mặt trời mọc, ánh
sáng
chiếu khắp cõi
Diêm-phù-đề không gì không nhờ ánh sáng, Bồ-tát
ma-ha-tát cũng như vậy, hành
sáu
Ba-la-mật cho đến Mười tám pháp không
chung, chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, độ thoát vô lượng vô
số chúng sinh, khiến được Niết-bàn. LUẬN:
Như Nhật thiên tử
thương xót chúng sinh, cùng với cung điện bảy báu đi quanh bốn châu thiên hạ, từ đầu đến cuối, không
hề giải đãi, vì chúng
sanh trừ lạnh ướt, chiếu
soi chỗ tối, khiến đều được lợi
ích. Bồ-tát cũng như
vậy, từ khi mới phát tâm, thường hành Sáu
Ba-la-mật, cho đến Mười tám pháp không chung, vì độ
chúng sinh, không hề giải đãi, trừ khí lạnh
“bất thiện” khô kiệt
bùn “ngũ dục”. phá ngu
si vô
minh, dạy dỗ tu thiện
nghiệp khiến đều đươc lợi ích.
Lại mặt
trời chiếu, không ghét
không thương, tùy chỗ cao thấp,
sâu cạn đều chiếu.
Bồ-tát cũng như vậy, xuất hiện ở thế gian, trú
năm thần thông, ở giữa hư không, phóng ánh
sáng trí tuệ, chiếu
soi các nghiệp
và quả báo tội phước.
Bồ-tát lấy ánh sáng trí tuệ diệt tà kiến hý luận
của chúng sinh, giống như
sướng mai, gặp mặt trời thì tan.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 36</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM BA: TẬP TƯƠNG ƯNG
Phần 2 KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Làm sao
Bồ-tát ma-ha-tát
vượt quá địa vị Thanh
văn, Bích-chi Phật mà trú ở địa vị bất thối, thanh
tịnh Phật đạo? LUẬN:
Hỏi: Xá-lợi-phất
vì nhân gì mà hỏi điều ấy? Đáp: Trên kia
Xá-lợi-phất hỏi về các trí không khác nhau,
Phật đã dùng các thí dụ chỉ rõ trí
Bồ-tát hơn, ý đã hiểu rồi, nay hỏi làm
sao
Bồ-tát có thể vượt
quá nhị thừa mà trú địa vị bất thối, thanh tịnh Phật đạo. Hỏi: Tiểu thừa không có khả năng
thành Phật, cớ
sao hỏi việc
thanh tịnh Phật đạo? Đáp:
Xá-lợi-phất là vị tướng theo Phật Chuyển pháp luân, tuy
tự mình không lợi ích,
mà vì lợi ích cho chúng sinh cầu Phật đạo nên hỏi.
Lại vì Bồ-tát Đại Bi làm nhiều lợi ích, thế nên
hỏi việc của Bồ-tát,

để lợi ích cho chúng sinh. Lại nữa,
Xá-lợi-phất mong nhờ Phật ân mà phá các tà kiến,
được thành đạo quả,
vì muốn báo ân nên hỏi việc Bồ-tát.

Lại Xá-lợi-phất đã cùng tận bờ mé của địa vị
Thanh văn, điều
chưa hiểu là việc
Bồ-tát, thế nên lại hỏi.

Lại vì pháp Bồ-tát rất sâu vi diệu, tuy không thể được song vì ưa thích nên hỏi, thí như người thấy báu đẹp mình tuy không có mà
ưa thích nên hỏi. KINH:
Phật bảo Xá-lợi-phất:
Bồ-tát ma-ha-tát từ khi mới phát
tâm hành sáu Ba-la-mật,
trú pháp không, vô tướng, vô tác, đã vượt quá
địa vị Thanh văn, Bích-chi
Phật, mà trú địa vị bất thối chuyển, thanh tịnh Phật đạo.
LUẬN: Hỏi:
Ba việc ấy, ở trong phẩm
sau nói đều có nhân
duyên, sao nay Phật nhập
chung lại nói?
Đáp: Trong
đây lược nói, sau sẽ nói rộng nhân duyên của ba việc.

Lại nay, chỉ nói nhân duyên của không, vô tướng, vô tác,
sau
sẽ
nói các công đức, cho
nên hợp ba sự mà nói.

Hỏi: Vào ba môn giải thoát thời đến Niết-bàn, sao nay cho
không, vô tướng, vô
tác có thể vượt quá địa vị Thanh văn, Bích-chi
Phật? Đáp: Vì không có lực phương tiện nên vào ba môn giải thoát là thẳng
đến Niết-bàn. Nếu có lực phương tiện thì trí ba môn giải
thoát, thấy Niết-bàn, vì tâm từ bi, nên chuyển tâm khởi trở lại, như trong
phẩm sau nói, ví như ngửa
mặt bắn hư không, mỗi mũi tên dính nhau, không cho rơi xuống đất.
Bồ-tát cũng như vậy, lấy mũi tên trí tuệ ngước bắn hư không
“Ba giải thoát”, do lực
phương tiện, mũi tên
sau bắn mũi tên
trước, không cho rơi xuống đất
“Niết-bàn”. Vị Bồ-tát ấy tuy thấy
Niết-bàn mà đi thẳng qua không trụ lại, còn mong
đại sự, đó là Vô thượng
chính đẳng chính giác.
Nay là lúc đang quán, chứ chẳng phải lúc chứng, như vậy nên nói rộng. Nếu quá hai địa vị ấy, biết các pháp chẳng
sanh chẳng diệt, tức là địa vị bất
thối chuyển. Trú ở địa vị bất
thối chuyển, giáo
hóa chẳng sanh thanh tịnh
Phật độ, ấy là có thể thanh tịnh Phật đạo.

Lại nữa, Bồ-tát trú ở ba môn
giải thoái, quán Tứ đế biết đó là
pháp Thanh văn,
Bích-chi Phật. Thẳng qua
Tứ đế, vào
Nhất đế, đó là hết
thảy pháp chẳng sanh chẳng
diệt, chẳng nhơ chẳng sạch, chẳng đến chẳng đi… Vào trong
Nhất đế ấy, gọi là địa vị bất
thối chuyển. Trú ở địa vị
bất thối chuyển, thanh tịnh
Phật đạo, diệt trừ nghiệp thô ác
nơi thân, miệng, ý, và diệt những việc đã
sai lầm từ đầu đến nay đối với các pháp, ấy
gọi là thanh tịnh địa vị Phật đạo. KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bồ-tát ma-ha-tát, trú địa vị
nào có thể làm ruộng
phước cho Thanh văn, Bích-chi Phật? LUẬN:
Xá-lợi-phất thâm
tâm cung kính Bồ-tát, nên nay hỏi
Bồ- tát chưa hết lậu
kiết, trú công đức nào, mà có thể làm ruộng
phước cho Thanh văn, Bích-chi Phật. KINH:
Phật bảo Xá-lợi-phất:
Bồ-tát ma-ha-tát từ khi mới phát tâm hành
sáu Ba-la-mật, cho đến khi ngồi đạo tràng, ở khoảng trung gian
ấy, thường làm ruộng
phước cho Thanh văn, Bích-chi Phật. LUẬN:
Phật lấy nghĩa này
khai thị Xá-lợi-phất: tuy ba môn giải thoát và
Niết-bàn đồng nhau, mà Bồ-tát có tâm đại từ bi, còn
Thanh văn, Bích-chi
Phật thì không. Bồ-tát từ khi mới phát tâm hành
sáu
Ba-la-mật, cho đến mười tám pháp
không chung, đều muốn độ hết thảy
chúng sinh,
đầy đủ hết
thảy Phật pháp, cho nên hơn. KINH: Vì cớ
sao? Vì nhờ có nhân duyên của
Bồ-tát ma-ha-tát,
nên các thiện pháp thế
gian được phát sanh. LUẬN:
Trước Phật đã lấy một nhân duyên lợi ích mà hành các hạnh, nên làm ruộng phước cho
Thanh văn, Bích-chi Phật, nay nói nhờ có
Bồ- tát làm nhân duyên lợi ích bên ngoài, nên thế gian mới có được hết
thảy pháp lành. Vì cớ
sao?
Vì Bồ-tát phát tâm, tuy khi chưa
thành Phật,
song đã khiến chúng
sanh khả độ, trú vào ba thừa đạo, nếu không trú
được ba thừa, thì khiến trú mười thiện đạo, huống gì khi
thành Phật.

Hỏi: Do nhân
duyên của Thanh văn, Bích-chi Phật cũng khiến thế gian
có được pháp lành, cớ sao chỉ nói Bồ-tát mới
có thể khiến
chúng sinh có được pháp lành? Đáp:
Nhân Thanh văn, Bích-chi Phật mà thế gian có được
pháp lành cũng đều do
Bồ-tát nên có, nếu Bồ-tát không phát tâm, thế gian không có
Phật đạo, huống gì
Thanh văn, Bích-chi Phật. Phật đạo là
gốc căn bản của Thanh
văn, Bích-chi Phật.

Lại nữa, tuy nhân
Thanh văn, Bích-chi Phật mà có một ít pháp
lành, nhưng vì ít nên không nói.
Thanh văn, Bích-chi Phật còn không nói
đến, huống gì nói đến
các thầy ngoại đạo. KINH:
Những gì là pháp
lành? Đó là Mười thiện đạo, Năm giới, Tám phần trai giới,
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định
vô sắc,
Bốn chỗ niệm tưởng,
Bốn siêng năng chính, Bốn thần túc như ý, Năm
căn, Năm lực, Bảy giác
phần, Tám phần thánh đạo, đều xuất hiện ở đời.
Do nhân duyên của Bồ-tát mà
Sáu Ba-la-mật Mười tám
không, Mười lực của Phật, Bốn việc
không sợ, Bốn trí vô ngại, Mười tám
pháp không chung, Đại từ
Đại Bi, Trí nhất thiết chủng, đều hiện ở đời.
Do nhân duyên của
Bồ-tát nên có dòng
lớn Sát-lợi, dòng
lớn Bà-la- môn, đại gia
cư só, trời
Tứ thiên vương, cho đến trời Phi hữu tưởng phi
vô tưởng, đều xuất hiện ở đời.

Do nhân duyên
của Bồ-tát nên có Tu-đà-hoàn, Tư-đà-hàm,
A-na- hàm, A-la-hán, Bích-chi
Phật đều xuất hiện ở đời.
LUẬN: Hỏi: Do nhân duyên của
Bồ-tát nên có pháp lành hiện ở đời thì có thể như vậy, còn dòng
lớn Sát-lợi, dòng
lớn Bà-la-môn, đại
gia cư só, nếu đời không có
Bồ-tát cũng vẫn có các quí tộc này, cớ
sao nói
đều từ Bồ-tát phát
sanh? Đáp: Do nhân duyên
của Bồ-tát, thế gian có
Năm giới, Mười thiện, Tám trai giới…
pháp ấy có thượng, trung, hạ. Thượng thì đắc đạo, trung thì
sanh cõi trời, hạ thi
sanh cõi người, nên mới có dòng
lớn Sát-lợi, dòng
lớn
Bà-la-môn, đại gia cư só.

Hỏi: Nếu đời
không có Bồ-tát, thế gian cũng có Năm giới,
Mười thiện, Tám trai
giới, dòng lớn Sát-lợi… ?

Đáp: Bồ-tát
thọ thân nhiều cách, hoặc có khi thọ thân theo
nghiệp nhân duyên, hoặc
thọ thân biến hóa, ở thế gian giáo hóa, nói các
thiện pháp, và pháp thế
giới, pháp vua, pháp thế tục, pháp xuất gia, pháp tại gia, pháp
chủng loại, pháp cư gia.
Thương xót
chúng sinh, hộ trì thế
giới, tuy không có pháp
Bồ-tát, mà thường thực hành pháp thế gian. Vì
nhân duyên ấy, nên nói
đều từ Bồ-tát mà có.

Hỏi: Bồ-tát thanh tịnh, hành đại từ bi, cớ sao nói xen các pháp thế
tục? Đáp: Có hai
hạng Bồ-tát:
1.Hành từ bi thẳng vào Bồ-tát đạo.
2.Bại hoại Bồ-tát cũng có bi tâm, sửa trị theo phép nước, không chút tham
lợi; tuy có làm điều
phiền nhiễu, nhưng làm điều an ổn nhiều hơn. Trị
một người ác, để
thành một nhà, người lập pháp như vậy, tuy không gọi là thanh
tịnh Bồ-tát, mà được gọi là bại
hoại Bồ-tát. Vì nhân duyên ấy,
nên nói đều do Bồ-tát mà có.

Người giàu
sang ở thế gian, đều từ nhị thừa đạo mà có; nhị thừa
đạo từ Phật mà có;
Phật nhân Bồ-tát mà có. Nếu không có Bồ-tát nói pháp lành thì thế gian không có đạo trời, đạo người,
đạo A-tu-la, không
có thọ vui, không có thọ không khổ không vui, chỉ có thọ khổ,
thường có tiếng địa ngục kêu khóc. Bồ-tát có lợi ích lớn như vậy, cớ
sao không gọi là
làm phước điền cho thế gian?

Xá-lợi-phất nghe Bồ-tát có công đức lớn cần nên
cúng dường,
tâm nghó rằng:
Bồ-tát tuy có công đức lớn, mà phiền não chưa hết, không
thể tiêu hóa sự cúng
dường ấy? Ví như người tuy ăn đồ ngon mà bên
trong có bệnh, nên không
thể tiêu hóa. Vì vậy nên: KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bồ-tát ma-ha-tát có báo
đáp đầy đủ ân thí chủ chăng? Phật dạy:
Không. Vì sao? Vì vốn đã báo đáp đầy đủ rồi. LUẬN:
Vì Bồ-tát từ khi mới phát tâm đã là bậc thượng thủ cho hết thảy chúng
sanh
cúng dường. Vì cớ
sao? Vì tâm quyết định chịu thay
khổ nhọc cho vô lượng
vô số chúng sinh. Lại lợi ích vô lượng vô số
chúng sinh khiến được độ thoát; muốn lấy
sức đại trí tuệ về hết thảy
Phật pháp làm cho thế gian tức
là Niết-bàn. Có các nhân duyên như vậy, nên
nói vốn đã báo đáp đầy đủ. Lại nữa,
Phật nói lại nhân duyên tiêu hóa ân bố thí như: KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát là đại thí chủ. Thí những

gì? Thí các
pháp lành. Những pháp lành gì? Mười thiện đạo,
Năm giới cho đến Mười tám pháp
không chung, Trí nhất
thiết chủng; lấy
các pháp ấy thí cho. LUẬN:
Trước nói do nhân
duyên của Bồ-tát mà thế gian có pháp lành, nay nói
Bồ-tát là vị chủ thí pháp lành, đó là chỗ sai khác. KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Bồ-tát
ma-ha- tát làm thế nào tu
tập tương ưng Bát-nhã Ba-la-mật, cùng với
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng? LUẬN: Trên kia nói một ngày tu
Bát-nhã Ba-la-mật, thắng
hơn Thanh văn,
Bích-chi Phật. Từ nhân duyên ấy, Phật mỗi mỗi tán thán
Bồ- tát có công đức
lớn như vậy, đều từ Bát-nhã Ba-la-mật phát sanh.
Thế cho nên nay hỏi làm
thế nào Bồ-tát tập hành Bát-nhã Ba-la-mật,
cùng với Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng? Lại nữa,
Xá-lợi-phất biết Bát-nhã Ba-la-mật khó tu khó đắc, như huyễn như hóa, khó thọ trì được,
sợ hành giả
sai trái, nên hỏi tu
tập tương ưng. KINH:
Phật bảo Xá-lợi-phất:
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng
sắc không, ấy gọi là
cùng với Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. Tu tập tương ưng
với thọ, tưởng, hành,
thức không, ấy gọi là cùng với
Bát-nhã Ba-la- mật tương ưng. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng với
nhãn không, ấy gọi là
cùng với Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. Tu tập tương ưng với nhó,
tỷ thiệt, thân, ý không, ấy gọi là cùng với
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. Tu tập
tương ưng với sắc không, ấy gọi là cùng với
Bát-nhã Ba-la-mật tương
ưng. Tu tập tương ưng với thanh, hương, vị, xúc,
pháp không, ấy gọi là
cùng với Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. Tu tập
tương ưng với nhãn giới
không, sắc giới không, nhãn thức giới không, ấy gọi là cùng với
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. Tu tập tương ưng với nhó
giới, thanh giới, nhó
thức giới; tỷ giới, hương giới, tỷ thức giới; thiệt giới, vị giới,
thiệt thức giới; thân giới, xúc giới, thân thức giới; ý giới, pháp
giới, ý thức giới
không, ấy gọi là cùng với Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng.
Tu tập tương ưng với khổ không, ấy gọi là cùng với
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. Tu tập
tương ưng với Tập, Diệt, Đạo không, ấy gọi là cùng với
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. Tu tập tương ưng với vô minh
không, ấy gọi là cùng
với Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. Tu tập tương ưng với hành, thức,
danh sắc,
lục nhập, xúc, thọ, ái, thủ, hữu, sanh, lão tử
không, ấy gọi là cùng
với Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. Tu tập tương ưng với hết thảy
pháp không, hoặc hữu vi, hoặc vô vi, ấy gọi là cùng với Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng.
LUẬN: Năm uẩn là sắc,
thọ, tưởng, hành, thức.

Sắc uẩn: là pháp có thể thấy, nhân duyên của sắc ấy cùng có thứ không thể thấy, có đối ngại. Có đối ngại tuy không thể thấy, cũng gọi
là sắc. Như người đắc
đạo gọi là đạo nhân. Các người khác xuất gia
chưa đắc đạo, song nhân
đây mà đắc đạo, nên cũng gọi là đạo nhân.

Những sắc gì là có thể thấy?
Một Sắc xứ là phần ít
sắc có thể thấy có đối ngại, nhiếp vào một
Sắc nhập. Chín xứ
kia (thanh, hương, vị, xúc, nhãn, nhó, tỷ, thiệt, thân xứ) và nghiệp vô tác, gọi là
sắc
không thể thấy.

Có đối ngại là mười xứ. Không có đối ngại chỉ là sắc vô
tác. Phân biệt về sắc hữu lậu, vô lậu cũng như vậy.

Như Kinh nói: Sắc có ba thứ là thứ
sắc có thể thấy có đối ngại,
thứ sắc không thể thấy
có đối ngại, thứ sắc không thể thấy không đối
ngại. Thế nên biết chẳng
phải chỉ vì mắt thấy gọi là sắc, mà mười xứ
(mười nhập) trong ngoài có thể làm phát khởi năm thức đều gọi
là sắc, nhân
từ sắc phần ấy, sanh ra sắc vô tác.

Sắc lại có bốn thứ: sắc bên trong có giác thọ, không giác thọ;
sắc bên ngoài có giác
thọ, không giác thọ.

Lại có năm thứ sắc: đó là năm trần.

Lại có một thứ sắc, đó là tướng não hoại. Sắc thân chúng
sanh
gọi là tướng não hoại,
sắc phi chúng sinh cũng gọi là sắc não hoại.
Nhân duyên tướng não hoại nên cũng gọi là não; ví như có thân thì có khổ
đói khát, lạnh, nóng,
già bệnh, đao gậy…
Lại có hai
thứ sắc: đó là bốn đại và
sắc do bốn đại tạo ra:
sắc
trong, sắc ngoài;
sắc có giác thọ,
sắc không giác thọ;
sắc hệ phược,
sắc
không hệ phược; có sắc
làm sanh tội, có sắc làm sanh phước; nghiệp sắc,
phi nghiệp sắc; sắc
nghiệp, sắc quả, sắc nghiệp, sắc báo, sắc quả, sắc
báo; sắc hữu phú vô ký,
sắc vô phú vô ký;
sắc có thể thấy,
sắc không thể
thấy, sắc có đối ngại,
sắc không đối ngại; sắc hữu lậu, sắc vô lậu.
Như vậy phân biệt hai thứ sắc.

Lại có ba thứ sắc; như trên đã nói, sắc có thể thấy, có đối ngại.
Lại có ba thứ
sắc là
sắc lành,
sắc
chẳng lành,
sắc vô ký;
sắc học,
vô học, phi học phi vô
học; sắc sanh ra, do thấy lý Tứ đế được đoạn
hoặc; sắc sanh ra, do tư duy
Tứ đế được đoạn hoặc; sắc sanh ra từ công đoạn hoặc.

Lại có ba thứ sắc: sắc hệ thuộc cõi Dục, sắc hệ thuộc cõi Sắc,
sắc không hệ thuộc; có
sắc hay sanh tham dục, có sắc hay sanh sân nhuế,

có sắc hay
sanh ngu si. Sắc sanh ba kiết, ba lậu… cũng như vậy, có
sắc sanh thiện căn
không tham, thiện căn
không sân, thiện căn
không si.
Ba thiện pháp như vậy nên nói rộng.
Có sắc hay
sanh pháp hữu phú vô
ký, hay sanh pháp vô phú
vô ký. Vô phú vô ký lại có hai là có thứ quả
báo sanh, có thứ chẳng
phải quả báo sanh.
Lại có bốn
thứ sắc, như đã nói trong mục thọ và chẳng thọ trên
kia. Bốn đại và tạo sắc
ba thứ thiện, bất thiện vô ký. Tác sắc và vô tác
sắc của
thân nghiệp, tác
sắc và vô tác
sắc của
khẩu nghiệp.
Thọ sắc (khi
thọ giới được sắc
luật nghi); chỉ sắc (ngưng các pháp bất thiện); dụng
sắc (như chẳng Tăng thọ dụng vật bố thí), bất dụng
sắc (vật không thọ
dụng), như vậy là bốn thứ sắc.

Lại có năm thứ sắc là tác vô tác sắc của thân, tác vô
tác sắc của miệng và phi
nghiệp sắc; năm căn, năm trần,
thô sắc,
động sắc, ảnh
sắc, tượng sắc, cuống sắc.

Thô sắc là
sắc có thể thấy có thể nghe, có thể ngửi, có thể nếm,
có thể chạm, như đất đá…
Động
sắc có hai thứ là chúng
sanh động tác và phi chúng
sanh
động tác; như nước
lửa, gió động tác. Đất nương nơi vật khác nên động, dưới có gió lớn động nước, nước động đất, gió động cây, có thứ tự rung động như đá nam châm
hút sắt, như
chân châu, ngọc, xa cừ, mã não, ban
đêm có thể tự đi. Đều
do chúng sinh phước đức đời trước, nhân duyên
của nghiệp không thể nghó bàn. Hỏi:
Ảnh sắc,
tượng sắc, không nên nói riêng.
Vì sao? Vì tượng
do mắt, ánh sáng, soi gương
sạch nên phản ảnh tự soi thấy. Ảnh cũng
như vậy, ngăn ánh sáng
nên ảnh hiện ra, không có pháp riêng khác? Đáp: Việc ấy
không đúng, như trong dầu thấy tượng đen, thì chẳng phải là
bổn sắc; như nơi lưỡi dao năm thước,
soi ngang thì thấy
tượng mặt mình rộng, soi
dọc thời thấy tượng mặt mình dài, thì chẳng phải là cái mặt vốn có, như những vết trong thủy tinh đại tần, trong mỗi vết
đều có tượng mặt mình,
thì chẳng phải là một tượng mặt, vì nhân duyên
ấy, chẳng trở lại thấy được bổn tượng.

Lại nữa, có gương, có
người soi, có người cầm, có
ánh sáng, đủ các nhân duyên như vậy hòa hợp nên có tượng hiện ra, nếu các duyên không đủ thì tượng
không hiện. Tướng ấy cũng chẳng phải không nhân
duyên, cũng chẳng ở trong nhân duên. Như vậy tự riêng có pháp chẳng
phải là mặt.
Sắc vi tế ấy, cách
sanh ra như vậy, chẳng đồng với
thô sắc,
như nhân lửa có khói,
lửa tắt khói còn.

Hỏi: Nếu như
vậy, không nên nói riêng ảnh, vì đồng là sắc vi tế?
Đáp: Tượng
trong gương có các sắc, còn ảnh thì chỉ một sắc
(sắc tối) cho nên
không đồng. Hai thứ ấy tuy đều động theo hình, hình và chất mỗi bên khác nhau. Ảnh từ ngăn ánh
sáng mà hiện, tượng thì từ các
nhân duyên sanh, tuy đồng
là sắc vi tế, song mỗi mỗi khác nhau.

Cuống sắc là
như ráng nắng, như huyễn như hóa, như thành
Càn- thát-bà… ở xa
dối gạt mắt người thấy có, đến gần thì không có.

Như vậy vô lượng các thứ sắc, gọi chung là sắc uẩn.

Thọ uẩn: Nhân bên trong có mắt, bên ngoài
duyên sắc, nghó
muốn thấy, có ánh sáng,
có khoảng trống, sắc ở chỗ có thể thấy, do các
nhân duyên như vậy phát sanh nhãn thức. Do nhân
duyên trên hòa hợp
với thức nên từ trong
thức sanh ra tâm số pháp, gọi là xúc. Xúc này là căn bổn của hết thảy tâm
số pháp, có ba uẩn
cùng sanh, đó
là thọ, tưởng, hành.

Hỏi: Trong nhãn thức cũng có xúc và ba uẩn, cớ sao nói xúc
làm nhân duyên sanh ba uẩn?
Đáp: Đây
luận về hiện tại xúc làm nhân duyên sanh ba uẩn,
chứ không phải nhân
duyên cho mắt thấy.

Hỏi: Nhân tâm tâm số pháp sanh ra ba uẩn, cớ sao chỉ nói xúc? Đáp: Nhãn thức trụ trong giây lát liền diệt,
sanh ý thức vi tế
không rõ ràng, cho nên không nói
sanh ba uẩn, chỉ nói từ
xúc sanh: như
sắc pháp từ nhân duyên hòa
hợp sanh, tâm
số pháp cũng như vậy, từ
xúc pháp hòa hợp sanh.
Như sắc pháp từ hòa hợp sanh, không hòa hợp
thì không sanh, tâm số
pháp cũng như vậy, có xúc thì sanh, không xúc thì không sanh.

Thọ uẩn này một thứ, đó là tướng thọ.
Lại có hai thọ là thân thọ, tâm thọ; nội thọ, ngoại thọ; thô tế; xa
gần; tịnh, bất tịnh…

Lại nữa, có ba thứ thọ
là khổ, vui, không khổ
không vui; thiện, bất thiện,
vô ký; học, vô học, phi học phi vô học; lậu hoặc được đoạn do thấy
Tứ đế, lậu hoặc được đoạn do tư duy
Tứ đế, chẳng đoạn; nhân
thấy đế đoạn lậu hoặc
sanh thọ, nhân tư duy đoạn lậu hoặc sanh thọ,
nhân chẳng đoạn lậu
hoặc sanh thọ; hoặc nhân thân kiến sanh, không trở lại làm nhân cho thân kiến; hoặc nhân thân
kiến sanh, trở lại làm nhân
cho thân kiến; hoặc không
nhân thân kiến sanh không trở lại làm nhân cho thân kiến.

Lại có ba thọ là thọ hệ thuộc cõi Dục; hệ thuộc cõi Sắc, hệ
thuộc cõi Vô sắc.
Lại có bốn thọ là thọ
trong thân, thọ
ngoài thân, thọ trong tâm, thọ
ngoài tâm.
Thọ tương ưng với bốn chính cần, bốn như ý túc… và thọ tương
ưng với bốn lưu, bốn
phược… ấy gọi là bốn thứ thọ.
Lại có năm thọ là lạc căn, khổ căn, ưu căn, hỷ căn, xả căn,
thọ tương ưng với thấy
khổ dứt lậu hoặc, cho đến thọ tương ưng với tư duy dứt lậu hoặc. Thọ tương ưng với năm triền cái, năm kiết các phiền
não… cũng như vậy.

Lại có sáu
thọ là thọ tương ưng với sáu thức. Thọ tương ưng với
ý thức phân biệt có
mười tám là mắt thấy sắc tâm tư duy phân biệt
sanh hỷ, mắt thấy sắc
tâm tư duy phân biệt sanh ưu, mắt thấy sắc tâm tư duy phân biệt
sanh xả, cho đến ý thức cũng như vậy.
Trong mười tám thọ đó, có
sạch có nhơ, thành ba
mươi sáu. Ba đời đều có ba mươi
sáu
thành một trăm lẻ tám.

Các nhân duyên như vậy phân biệt nghĩa của thọ có vô lượng, gọi là thọ tuẩn.

Tưởng uẩn: Tương ưng hành uẩn, thức uẩn cũng phân biệt như vậy.

Vì cớ sao? Vì
cùng với thọ tương ưng. Lại nữa,
Phật dạy có bốn tưởng là tiểu tưởng, đại tưởng, vô
lượng tưởng, vô sở hữu tưởng.

Tiểu tưởng là giác tri tiểu pháp, như nói tiểu pháp là tiểu dục,
tiểu tín, tiểu sắc, tiểu
duyên tưởng, gọi là tiểu tưởng.

Lại nữa, tưởng hệ thuộc cõi
Dục là tiểu, hệ thuộc cõi
Sắc là đại, hệ thuộc ba cõi
Vô sắc là vô
lượng tưởng, hệ thuộc
Vô sở hữu xứ, gọi
là Vô sở hữu tưởng. Lại nữa,
tưởng tương ưng phiền não gọi là tiểu tưởng, vì bị
phiền não ngăn che, tưởng
hữu lậu vô cấu gọi là đại tưởng, tưởng thật
tướng các pháp, gọi là vô
sở hữu tưởng. Tưởng vô lậu gọi là vô
lượng tưởng,
vì pháp Niết-bàn là vô lượng vậv. Lại nữa,
Phật dạy có sáu tướng là nhãn xúc tương ưng sanh
tưởng, cho đến ý xúc tương ưng sanh tưởng. Hành uẩn:
Phật có khi nói hết thảy pháp hữu vi là hành, hoặc nói ba hành là thân hành, khẩu hành, ý hành. Thân hành là hơi thở ra vào,
vì hơi thở thuộc thân.
Khẩu hành là giác quan, vì trước giác quan vậy
sau mới nói năng. Ý
hành là thọ, tưởng; vì tâm thủ tưởng thọ khổ vui
phát khởi, ấy gọi là ý hành.

Tâm số pháp
có hai thứ:
1. Thuộc kiến
2. Thuộc ái. Thuộc ái làm chủ gọi là thọ, thuộc kiến làm chủ gọi là tưởng.
Vì vậy nên nói hai pháp ấy là ý hành. Phật có khi nói ba hành là phước hành, tội hành, bất động
hành, trong mười hai nhân duyên gọi là hành uẩn.
Phước hành là nghiệp thiện hệ thuộc cõi Dục, tội hành là nghiệp bất thiện; bất động hành, nghiệp
hệ thuộc cõi Sắc cõi Vô sắc.

Theo A-tỳ-đàm
thì trừ thọ và tưởng, các tâm số pháp khác, và
vô tưởng định, diệt
tận định, tâm bất tương ưng hành pháp, ấy gọi là hành uẩn. Thức uẩn:
Sáu nhập trong ngoài hòa hợp sanh sáu giác tri, gọi
là thức. Vì sức nội
duyên lớn, nên gọi là nhãn thức, cho đến gọi là ý thức.

Hỏi: Ý tức là thức, cớ sao vì sức của ý duyên nên sanh ý thức? Đáp: Ý, vì là tướng
sanh diệt, vì phần nhiều nhân nơi ý đã
sanh trước, nên duyên
pháp phát sanh ý thức.

Hỏi: Ý trước
đã diệt, làm sao có thể sanh thức sau? Đáp: Ýù có hai thứ:
1.Niệm niệm diệt.
2. Tâm tương tục gọi là một. Vì tâm tương tục ấy nên các tâm gọi là một ý. Thế nên nương ý mà sanh thức,
không lỗi. Ý thức khó hiểu, cho nên chín mươi thứ ngoại đạo, không nói
nương ý sanh thức, chỉ
nói nương ngã sanh thức.

Năm uẩn này đã nói rộng trong chương Bốn chỗ niệm tưởng.
Chỗ thân niệm tưởng
nói sắc uẩn, chỗ thọ niệm tưởng nói thọ uẩn, chỗ tâm niệm tưởng nói thức uẩn, chỗ pháp niệm tưởng nói
tưởng uẩn, hành uẩn.

Hỏi: Không nên có năm uẩn, chỉ nên có sắc uẩn, thức uẩn.
Thức uẩn theo lúc phân biệt nên có tên khác gọi
là thọ, tưởng, hành; như
thức bất tịnh gọi là
phiền não, thức thanh tịnh gọi là pháp lành?
Đáp: Không
đúng! Vì cớ sao? Vì nếu tên khác thì thật cũng
khác, nếu thật pháp
không khác thì tên chẳng nên khác. Nếu chỉ có tâm mà không có tâm
số pháp thì không nên có nhơ
có sạch; ví như nước ao
trong sạch, voi điên vào
làm cho vẩn đục, nếu bỏ ngọc thanh thủy vào, nước liền
trong sạch.
Không được nói ngoài nước không voi
không ngọc.
Tâm cũng như vậy. Phiền não vào làm cho tâm đục, thiện pháp từ bi vào
làm cho tâm trong. Vì vậy
không được nói phiền não, từ bi chính là tâm. Hỏi: Ông không nghe trước tôi nói, tâm nhơ là phiền não, tâm
sạch là pháp lành? Đáp: Nếu tâm nhơ làm
sao thú lớp
sanh ra tâm
sạch?
Tâm sạch
làm sao thứ lớp sanh ra
tâm nhơ? Vì vậy nên việc ấy không đúng. Ông chỉ biết việc thô hiện mà không biết tâm
số pháp. Không thể vì không
biết bèn cho là không.
Thế nên biết chắc chắn có năm uẩn. Hỏi:
Nếu có, cớ
sao không nhiều hơn hoặc không ít hơn, chỉ nói có năm? Đáp: Các pháp đều có giới hạn nhất định, như bàn tay có năm
ngón, không được đòi
nó nhiều hơn hoặc ít hơn.

Lại nữa, pháp hữu vi tuy có vô lượng, Phật phân phán làm
năm phần là gom hết.

Hỏi: Nếu như
vậy, cớ sao còn nói mười hai nhập, mười tám giới? Đáp: Các nghĩa phải như vậy, nhập và giới nghĩa khác nhau,
Phật là vua pháp, vì chúng sinh
nên có khi nói lược, có khi nói rộng. Có
chúng sinh đối với
sắc và thức không mê lầm nhiều mà đối với tâm
số pháp thì mê lầm nhiều, nên Phật dạy năm uẩn; có chúng
sanh đối với tâm tâm
số pháp không
sanh mê lầm; chỉ mê
lầm sắc; vì chúng
sanh ấy Phật dạy
sắc làm mười xứ, tâm
tâm số pháp nói chung làm hai xứ (thập nhị xứ).
Có chúng sinh đối với
tâm số pháp mê lầm ít mà lại không hiểu sắc
tâm; vì chúng sinh này
Phật dạy tâm số pháp làm một giới, sắc và tâm
làm mười bảy giới.
Hoặc có chúng sinh không biết thế gian đau khổ sanh diệt, không biết con đường lìa khổ, vì chúng
sanh này, Phật dạy
Bốn đế là: thế gian và thân
đều là khổ, phiền não ái… là khổ nhân, phiền
não diệt là khổ diệt,
phương tiện diệt phiền não ấy là đạo. Hoặc có
chúng sinh đắm trước
tôi, ta, đối với các pháp sanh tà kiến chấp tướng một, khác, hoặc nói thế gian không nhân
không duyên, hoặc đọa vào tà
nhân duyên; vì chúng sinh
này Phật dạy mười hai nhân duyên.

Có người nói:
Pháp thường hoặc nói thần
ngã thường, hoặc nói
hết thảy pháp thường,
chỉ khi diệt thì nó ẩn tàng vi tế, chứ không mất.
Nếu gặp nhân duyên hội họp liền xuất hiện trở lại, chứ không phải
pháp khác, vì hạng người
ấy, Phật dạy hết thảy pháp hữu vi đều là pháp tạo tác, không có thường hằng nhất định, ví như người gỗ, do các máy
móc, thanh gỗ hòa hợp
nên có thể động tác, chứ không có sự thật; ấy
gọi là pháp hữu vi.

Hỏi: Trong đây
nói năm uẩn, có thứ lớp gì?
Đáp: Hành
giả mới đầu tập quán pháp, trước hết quán pháp
thô, biết thân có các
hoạn nạn như bất tịnh, vô thường, khổ, không, vô
ngã. chúng sinh sở dó mê
đắm thân này vì nó sanh vui. Quán kỹ cái vui
ấy thấy có vô lượng
khổ thường theo dõi. Cái vui ấy cũng vô thường, khổ, vô ngã.

Trong sáu trần có vô lượng khổ, tại
sao chúng
sanh mê đắm?
Vì chúng sinh chấp thủ tướng nên mê đắm.
Như thân người, có hạng
người thiên về chấp có
có thể khi mạng chung, chấp thủ theo tướng chết thọ

khổ vui, phát
động sanh ra các ý hành… khi tâm hành phát động,
thức biết phương tiện
lìa khổ được vui, ấy là thức (tâm).

Lại nữa, chúng
sanh do năm dục nên thọ khổ vui. Do chấp thủ
tướng nên nhiễm đắm
cái vui ấy, vì nhiễm đắm cái vui ấy, nên hoặc khởi
lên ba độc, hoặc ba thiện căn, ấy gọi là hành.
Thức là chủ, thọ dụng việc trên ấy.

Năm dục tức là sắc, sắc là căn bản; nên đầu hết nói sắc uẩn.
Các uẩn khác thứ lớp
có tên riêng. Các pháp mười hai nhập, mười tám
giới đều do năm uẩn
thứ lớp có. Chỉ riêng trong pháp nhập, pháp giới tăng thêm pháp vô vi.
Trong Tứ đế tăng thêm trí duyên diệt (trạch diệt vô vi). Mười hai nhập, mườì tám giới, cho đến pháp hữu vi, vô vi, như trên nói.
Các pháp năm uẩn… đều là không, vì thánh chủ nói vậy.
Thánh có ba
bậc hạ, trung, thượng.
Phật là chủ; như mặt trời là nhất giữa trăng
sao, vì ánh sáng lớn.
Phật được trí tuệ nhất thiết, cho nên gọi là thánh
chủ. Điều thánh chủ nói
nên phải là thật.

Lại nữa, vì mười tám không, nên hết thảy pháp không, hoặc dùng tính không là có thể không hết thảy pháp, huống gì mười tám?
Hoặc dùng nội không,
ngoại không là có thể không hết thảy pháp, huống gì mười tám.

Lại nữa, hoặc có pháp
chẳng không, nên phải có hai thứ
là sắc pháp, phi
sắc pháp.
Sắc pháp thì phân biệt phá hoại cho đến vi trần, phân biệt vi trần cũng không thể có được, cuối cùng đều không.
Phi sắc
pháp thì niệm niệm sanh
diệt cho nên không, như đã nói trong chương
Bốn chỗ niệm tưởng (Tứ niệm xứ).

Lại nữa, các pháp
tính không, chỉ có danh tự; nhân duyên hòa hợp cho nên có danh tự.
Như núi sông, cây cỏ, đất đai, nhân dân, châu
quận, thành ấp hợp lại
gọi là nước; làng xóm, chợ búa, nhà quán, cung
điện hợp lại gọi là
đô; kèo cột, rui mè, ngói tre, vách đá, hợp là
gọi là điện; phần trên giữa dưới hợp lại gọi là trụ; từng tấm hợp lại nên có tên phần,
các thẻ hợp lại nên gọi là tấm; các mảnh nhỏ hợp lại nên gọi là thẻ.
Các vi trần ấy có lớn,
có vừa, có nhỏ. Lớn là bụi bay có thể thấy; vừa thời Chư
thiên thấy; nhỏ thì
Thiên nhãn bậc thượng thánh thấy được,
Tuệ nhãn trông vào thì không thấy gì. Vì cớ
sao? Vì tính nó
thật không.
Nếu vi trần thật có tức là thường, không thể phân rã, không thể hủy hoại,
lửa không đốt được,
nước không chìm được.

Lại nữa, nếu vi trần có hình,
không hình, cả hai đều có lỗi.
Nếu vô hình thì làm
sao gọi
là sắc; nếu có hình thì có phần vị giữa hư
không, cũng có đủ mười phần theo
mười phương; nếu có đủ mười phần theo

mười phương
thì không gọi là vi trần. Trong Phật pháp, sắc thường
là không có xa, gần, thô, tế.

Lại nữa, lìa các nhân duyên danh tự thì không có pháp.
Trừ các nhân duyên danh tự
núi sông, đất đai thì không có tên nước; trừ nhân duyên danh tự làng xóm, đường ngõ,
thì không có tên đô, trừ nhân duyên danh tự kèo cột, tre ngói,
thì không có tên điện; trừ nhân duyên danh tự ba phần trên giữa dưới của trụ thì không có tên trụ; trừ nhân duyên danh tự tấm mảnh thì không có phần; trừ nhân duyên danh tự thẻ, thì không
có tên tấm, mảnh; trừ nhân duyên danh tự các vi trần nhỏ, thì không có
tên thẻ; trừ danh tự
các vi trần vừa, thì không có vi trần lớn; trừ danh tự
vi trần nhỏ, thì không có vi trần vừa, trừ
Thiên nhãn vọng thấy thì không
có tên vi trần nhỏ. Do
các nghĩa như vậy biết các pháp chắc chắn không.

Hỏi: Nếu pháp rốt ráo không thì cớ sao có tên gọi?
Đáp: Tên
gọi nếu là có, thì bị phá cùng với pháp, nếu là không thì không nên nạn hỏi. Tên gọi cùng với pháp không khác nhau, vì vậy
nên biết hết thảy pháp không.

Lại nữa, hết thảy pháp
thật không. Vì cớ
sao? Vì nhất định không
có một pháp, nên đều từ nhiều pháp hòa
hợp sanh. Nếu không một pháp thì cũng không có nhiều. Ví như
cây rễ, cành, nhánh, lá hòa hợp nên có
giả danh cây. Nếu không có pháp cây, thì rễ cành nhánh lá hòa hợp cho
cái gì. Nếu không hòa
hợp thì không có một pháp, nếu không có một pháp
thì cũng không có nhiều, vì đầu một sau mới nhiều.

Lại nữa, hết thảy
sự
quán sát, ngữ ngôn hý luận, đều
không thật,
thì hoặc thế gian thường
cũng không đúng, thế gian vô thường cũng
không đúng. Có chúng
sanh, không chúng sinh, có biên không biên, có
ngã, không ngã, các pháp
thật, các pháp không, đều không đúng. Như trước đã nói ở trong các môn hý luận. Nếu các
sự
quán sát, hý luận đều
không, cớ sao các pháp
chẳng không? Hỏi: Ông vừa nói các pháp thật, các
pháp không, đều không
đúng, nay cớ sao lại nói
các pháp không? Đáp: Có hai thứ không:
1.Nói danh tự không, thì chỉ phá chấp
trước có, mà không phá
không.
2. Lấy không phá có, cũng không có không. Như lúc tiểu kiếp diệt tận, thì có đao binh, tật dịch, cơ cẩn, nhưng vẫn
có người, vật, cầm
thú, núi sông. Lúc đại kiếp đốt cháy, thì núi sông, cây cỏ, cho đến dưới
Kim cương. đại thủy dưới đất cũng tiêu tận; lửa kiếp
đã dứt, thì luồng gió
giữ gìn nước cũng dứt, tất cả trống không: không
còn sót gì.
Không cũng như vậy, phá các pháp đều không, chỉ còn có
Không tồn tại, mà chấp
thủ nhiễm trước tướng không ấy.
Đại không là phá hết thảy pháp, Không lại
cũng không. Vì vậy nên ông không nên nạn hỏi. Nếu dẹp bỏ các hý luận, lám
sao chẳng không?
Các nhân duyên như vậy, nơi nơi nói không, nên biết hết
thảy pháp không.

Tập tương ưng
là tùy thuận Bát-nhã Ba-la-mật tu tập hành
quán, không ngừng không
nghỉ, ấy gọi là tập. Ví như đệ tử tùy thuận lời
dạy của thầy, không trái ý thầy, ấy gọi là tương ưng. Như tướng
Bát-nhã Ba-la-mật, Bồ-tát
cũng tùy thuận tướng ấy dùng trí tuệ quán sát,
có thể được, có thể thành tựu, không tăng
không giảm, ấy gọi là tương ưng.
Ví như hộp và nắp lớn nhỏ xứng hợp nhau.
Tuy Bát-nhã Ba-la-mật diệt
các quán pháp, nhưng vì
lực trí tuệ, nên gọi là không gì không được.
không gì không quán. Biết
được như vậy, không đọa hai bên, ấy là cùng
Bát- nhã tương ưng. KINH:
Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương
ưng tính không, ấy gọi là cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng.
Như vậy, Xá- lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật tu tập tương ưng
bảy không, đó là tính
không, tự tướng không, các pháp không, bất khả đắc không, vô
pháp không, hữu
pháp không, vô pháp hữu
pháp không, ấy
gọi là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng.
LUẬN: Hỏi:
Sao không nói trú mười tám không, chỉ nói trú
bảy không, gọi là cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng? Đáp:
Trong Phật pháp, nói rộng là mười tám không, nói lược
là bảy không, như nói pháp trợ đạo có ba mươi bảy phẩm, nói lược
thời bảy giác phần. Lại nữa,
bảy không này phần nhiều dùng làm lợi ích chúng
sanh, như đại không, vô
thỉ không; hoặc có khi chúng sinh khởi tà kiến
ấy, nên vì họ nói.

tính không là hết thảy pháp tính trước
sau thường tự không,
huống gì hiện tại? Nhân
duyên thường không, huống gì quả báo?
Tự tướng không là các pháp
tướng chung,
tướng riêng, đều
quán nó không, thì tâm xa lìa. Dùng hai không ấy, các pháp đều không, ấy gọi
là “các pháp không”.
Tự tính không nên có tướng, tướng không nên các
pháp không,
các pháp không nên lại
không có gì được, ấy gọi là Bất khả đắc không.

Dùng bốn thứ
không ấy phá hết thảy hữu pháp. Nếu cho hữu
pháp là có lỗi vì có
tướng, mà chấp thủ vô pháp, thế nên nói vô pháp
không. Nếu cho vô pháp
là sai quấy, trở lại muốn chấp thủ hữu pháp, thế
nên nói hữu pháp không.

Trước nói bốn không, tuy phá hữu pháp, thì hành giả tâm lìa hữu pháp mà tồn tại nơi vô, thế nên nói vô
pháp không. Nếu nói vô pháp là quấy vì tâm không dựa vào đâu được, muốn trở lại tồn hữu, thế nên
lược nói hữu pháp
không, vì tâm tồn hữu mỏng vậy.

Vô pháp hữu pháp không là hành giả cho vô pháp không là
quấy, tâm trở lại nghi
hữu pháp, nếu tâm quán hữu, trở lại nghi vô pháp;
thế nên quán hữu vô
đều không, như quán nội ngoại không, vì vậy nên
chỉ nói bảy không.

Hỏi: Ông nói
biết hết thảy pháp không, diệt hết các quán, ấy
gọi là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng. Quán như vậy gọi là tương ưng, không quán như vậy thời không tương ưng. Phân biệt thị phi tức cũng
là quán, cớ sao nói diệt?

Đáp: Vì vậy nên Kinh nói: KINH:
Phật bảo Xá-lợi-phất:
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu tập tương
ưng bảy không, không thấy
sắc hoặc tương ưng hoặc không tương ưng,
không thấy thọ, tưởng, hành, thức hoặc tương ưng hoặc không tương ưng;
không thấy tướng sắc
hoặc sanh hoặc diệt, không thấy tưởng thọ, tưởng, hành, thức hoặc
sanh hoặc diệt; không thấy tướng
sắc hoặc
sạch hoặc
nhơ, không thấy tướng
thọ, tưởng, hành, thức hoặc sạch hoặc nhơ. LUẬN:
Không thấy tướng
sắc hoặc sanh hoặc diệt là, không thấy năm uẩn có
sanh có diệt, nếu thấy có tướng
sanh diệt tức là đọa vào
đoạn diệt kiến; đọa
vào đoạn diệt kiến thì không tội không phước;
không tội không phước thì không khác gì cầm thú.

Không thấy
sắc hoặc nhơ hoặc
sạch là không thấy năm uẩn có
trói có mở; nếu năm uẩn có tính trói thì không có ai được
giải thoát; nếu
năm uẩn có tính sạch,
thì không có việc học đạo. KINH:
Không thấy sắc
cùng thọ hợp, không thấy thọ cùng tưởng hợp,
không thấy tưởng cùng hành hợp, không thấy hành cùng thức
hợp, vì vậy không có
pháp cùng pháp hợp, vì tính nó không. LUẬN:
Tâm tâm số pháp
vô hình, vô hình thì không có chỗ ở, vì vậy
sắc không cùng thọ hợp, như bốn đại và
sắc do bốn đại tạo, hai xúc (hữu hình) hòa hợp, còn trong tâm tâm
số pháp không có xúc (hữu
hình) nên không được hòa hợp.

Hỏi: Nếu như
vậy sao nói thọ, tưởng, hành, thức không cùng hòa hợp?
Đáp: Trong
đây Phật tự nói không có pháp cùng pháp hợp, vì
hết thảy pháp tính
thường không. Nếu không có pháp cùng pháp hợp,
thì cũng không có lìa. Lại nữa,
Phật tự nói nhân duyên: KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Trong sắc không, không
có sắc; trong
thọ tưởng, hành, thức
không, không có thức. LUẬN:
Vì cớ sao? Vì sắc
với không trái nhau, nếu không đến
thì diệt sắc, làm sao
trong sắc không lại có sắc? Ví như trong nước
không lửa, trong lửa
không nước, vì tính trái nhau.

Lại nữa, có người nói,
sắc chẳng phải
thật không, hành giả vào Không tam-muội thấy
sắc là không, vì thế nên nói trong
sắc không,
hoàn toàn không có sắc.
Trong thọ, tưởng, hành thức, không, cũng như vậy. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Sắc không nên không có tướng não hoại, thọ không nên không có tướng lãnh thọ, tưởng không nên không có
tướng biết, hành không
nên không có tướng tạo tác, thức không nên không
có tướng giác tri. LUẬN:
Hỏi: nghĩa ấy có
thứ lớp gì? Đáp: Trước nói trong năm uẩn không, không có năm uẩn, trong đây nay nói về nhân duyên của nó.
Năm uẩn, mỗi mỗi tự tướng không thể
có được, nên nói trong
năm uẩn không, không có năm uẩn. KINH: Vì cớ
sao?
Xá-lợi-phất!
Chẳng phải
sắc
khác không, chẳng phải không
khác sắc,
sắc tức là không, không tức
là sắc. Thọ,
tưởng, hành, thức cũng như vậy. LUẬN:
Phật lại nói nhân
duyên, nếu năm uẩn khác với không, thì trong không
nên có năm uẩn, nay năm uẩn không khác không,
không không khác năm
uẩn, năm uẩn tức là không, không tức là năm uẩn,
vì vậy nên không chẳng
phá năm uẩn. Vì cớ sao? Phật tự nói nhân duyên rằng: KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Tướng không ấy của cảc pháp, chẳng
sanh chẳng diệt, chẳng nhơ
chẳng sạch, chẳng tăng
chẳng giảm, pháp
không ấy chẳng phải quá
khứ, chẳng phải vị lai, chẳng phải hiện tại. Thế
nào trong không không sắc,
không thọ, tưởng, hành, thức; không mắt,
tai, mũi, lưỡi, thân, ý;
không sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp; không nhãn giới cho đến không ý thức giới; không vô minh, cũng không vô
minh hết; cho đến không
già chết, cũng không già chết hết; không khổ,
tập, diệt, đạo, cũng
không trí cũng không đắc. Không Tu-đà-hoàn,
không Tu-đà-hoàn quả;
không Tư-đà-hàm, không Tư-đà-hàm quả; không
A- na-hàm, không A-na-hàm
quả; không A-la-hán, không A-la-hán quả; không
Bích-chi Phật, không
Bích-chi Phật đạo, không Phật,
cũng không Phật đạo.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng như vậy, ấy gọi là

cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Hỏi: Người đều
biết trong không không có gì, chẳng
sanh chẳng diệt, chẳng nhơ
chẳng sạch, chẳng tăng chẳng giảm, không
hết thảy pháp.
Cớ sao Phật còn phân biệt nói năm uẩn mỗi mỗi đều
không? Đáp: Có người
tuy tu tập không, mà tưởng trong không còn có các pháp, như người hành từ tâm, tuy không chúng
sanh mà tưởng
chúng sinh được vui, tự
được vô lượng phước. Vì vậy nên Phật dạy các pháp tính thường tự không, chứ chẳng phải do
Không tam-muội nên làm cho các
pháp không. Như nước
tướng lạnh, lửa làm nó nóng, nếu nói do

Không tam-muội
nên làm cho pháp không, việc ấy không đúng.

Trí là tám trí vô lậu (khổ pháp trí, tập pháp trí, diệt pháp trí,
đạo pháp trí, khổ loại
trí, tập loại trí, diệt loại trí, đạo loại trí - ND).

Đắc là được
Thánh đạo từ sơ quả Tu-đà-hoàn, cho đến Phật
đạo, trước đã nói rộng. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã
Ba-la- mật, không thấy
Bát-nhã Ba-la-mật hoặc tương ưng hoặc không
tương ưng, không thấy Đàn
Ba-la-mật, Thi-la Ba-la-mật, Sằn-đề
Ba-la-mật, Tỳ-lê-gia
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, hoặc tương ưng hoặc
không tương ưng; cũng
không thấy sắc hoặc tương ưng hoặc không tương ưng; không
thấy thọ, tưởng, hành, thức hoặc tương ưng hoặc không
tương ưng; không thấy
nhãn cho đến ý, sắc cho đến pháp, nhãn sắc thức
giới cho đến ý pháp
thức giới hoặc tương ưng hoặc không tương ưng;
không thấy bốn chỗ niệm
tưởng cho đến tám Thánh đạo phần, Phật mười
lực cho đến Nhất thiết
chủng trí hoặc tương ưng hoặc không tương ưng.

Như vậy, Xá-lợi-phất! Nên biết
Bồ-tát ma-ha-tát cùng
Bát-nhã Ba- la-mật tương ưng. LUẬN:
Bồ-tát ma-ha-tát
được thật tướng các pháp, vào
Bát-nhã Ba-la-mật, ngay nơi
Bát-nhã Ba-la-mật không thấy tướng nhất định
hoặc tương ưng hoặc không
tương ưng, huống gì thấy các pháp khác.

Vì sao không thấy
Bát-nhã tương ưng, không tương ưng?
Không thấy hành như vậy
là tương ưng Bát-nhã Ba-la-mật, không thấy không hành như vậy là không tương ưng
Bát-nhã Ba-la-mật. Như hành
thường, lạc, ngã là
không tương ưng Bát-nhã Ba-la-mật, hành vô thường, khổ, vô ngã là tương ưng
Bát-nhã Ba-la-mật.
Hoặc hành thật, là không
tương ưng Bát-nhã
Ba-la-mật: hoặc hành không là tương ưng Bát-nhã ba-la- mật.
Như hành hữu, vô là không tương ưng
Bát-nhã ba
-la-mật, hành
phi hữu phi vô là tương
ưng Bát-nhã Ba-la-mật. Trong Bát-nhã
Ba-la-mật, đều không việc
ấy, vì tướng Bát-nhã Ba-la-mật rốt ráo thanh tịnh.
vậy.

Năm Ba-la-mật năm uẩn cho đến trí nhất thiết chủng cũng như Hỏi:
Bát-nhã Ba-la-mật rốt ráo thanh tịnh thời có thể như vậy, còn

năm Ba-la-mật
kia và các pháp khác, làm sao thanh tịnh?
Đáp: Trước
nói năm việc lìa Bát-nhã ba-la mật, thì không gọi
là Ba-la-mật, cùng
Bát-nhã Ba-la-mật hòa hợp nên mới gọi là
Ba-la-mật. Như trong phẩm tựa đầu
kinh Bát-nhã
Ba-la-mật nói:
Sao gọi là
Đàn Ba-la-mật? Là không thấy người cho, không thấy
người nhận,
không thấy tài vật.

Năm uẩn là chỗ Bồ-tát quán, vì cùng Bát-nhã Ba-la-mật hòa
hợp, rốt ráo thanh tịnh,
nên không thấy tương ưng không tương ưng.

Mười hai xứ, mười tám giới, mười hai nhân duyên cũng như vậy. Các pháp ấy không có định tính, không có định pháp, vì vậy nên
không thấy hoặc tương
ưng hoặc không tương ưng.

Mười tám không, bốn chỗ niệm tưởng cho đến đại từ Đại Bi, trí
nhất thiết chủng, không
thấy hoặc tương ưng hoặc không tương ưng.

Hỏi: Bồ tát ấy chẳng phải Thanh văn, Bích-chi Phật, tại sao có ba mươi bảy đạo phẩm? Chưa được
Phật đạo, tại
sao có
Mười lực, Bốn việc không sợ? Đáp: Bồ-tát ấy chẳng phải
Thanh văn, Bích-chi Phật song cũng quán pháp của
Thanh văn. Bích-chi Phật, vì muốn dùng đạo
Thanh văn, Bích-chi Phật độ chúng sinh.

Lại có người nói: Hành đạo Thanh văn, Bích-chi Phật, chỉ
không thủ chứng, như
trong phẩm sau nói: Vào tam-muội không vô tướng,
vô tác, Bồ-tát trú ba
môn giải thoát, khởi niệm như vầy, nay là lúc
quán, không phải lúc chứng.
Hoặc có
Bồ-tát mới phát tâm, nghe Ba mươi phẩm pháp của
Thanh văn, Bích-chi Phật,
đọc tụng, nhớ nghó, phân biệt đúng đắn, vì vậy nên nói Bồ-tát có Ba mươi bảy đạo phẩm.
Có Mười lực của
Phật… cũng như vậy.
Bồ-tát tự an trúù trong
Mười lực, Bốn việc
không sợ, Mười tám
pháp không chung của
Bồ-tát. Khi an trúù trong pháp ấy hoặc nghe, hoặc nhớ nghó, phân biệt
Mười lực, Bốn việc
không sợ, Mười tám pháp
không chung thậm thâm vi
diệu của Phật, cũng cho là một phần của mình.

Lại nữa, Bồ-tát từ vô lượng vô
số kiếp lại đây, tu tập
Mười lực, Bốn việc không
sợ của Phật, đến khi ngồi dưới đạo thọ, được vô ngại
giải thoát, cho nên tăng
ích thanh tịnh; ví như đã lập công lao, vậy sau mới nhận lãnh
thưởng công.
Bồ-tát cũng như vậy. Có công đức ấy, mới nhận

lãnh danh ấy. Công đức ấy đều cùng với lực
Bát-nhã Ba-la-mật hợp,
nên không thấy hoặc tương
ưng hoặc không tương ưng.

Các pháp nghĩa ấy, từ sáu Ba-la-mật cho đến trí nhất thiết
chủng trước đã nói.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không chẳng cùng không hợp, vô tướng chẳng cùng vô
tướng hợp, vô tác
chẳng cùng vô tác hợp. Vì sao? Vì không, vô tướng, vô
tác không có hợp với chẳng hợp.
Xá lợi-phất,
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng như vậy, ấy gọi
là cùng Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng.
LUẬN: Hỏi:
Trong nhất tâm không có hai không, tại
sao nói
không chẳng cùng không hợp? Đáp: Không có hai thứ:
1.Không tam-muội.
2.Pháp không. Không tam-muội không cùng pháp không hợp. Vì cớ sao? Vì nếu lấy lực Không tam-muội hợp với
pháp không, thì pháp ấy chẳng phải tự tính không.
Lại không là tính tự không, chẳng phải từ nhân
duyên sanh, nếu
từ nhân duyên sanh, thì
không gọi là tính không. Hành giả hoặc khi
vào tam-muội
thấy không, khi ra tam-muội chẳng
thấy không, nên biết ấy
là cái “Không” hư
vọng (chứ không phải tính không - N D). Lại nữa,
Phật tự nói nhân duyên: Trong không, không hợp
không chẳng hợp; trong vô
tướng, vô tác cũng như vậy. Xá-lợi-phất! Bồ-tát
tu tập tương ưng như vậy,
ấy gọi là cùng Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng.

Hỏi: Chỉ một
chỗ nói, không thấy cùng Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng không tương ưng cũng đủ, vì
sao còn nói đến nhiều nhân
duyên tương ưng không tương ưng? Nếu một chỗ đúng thì các chỗ
khác đều đúng, nếu một chỗ không đúng thì các chỗ khác cũng
không đúng; vì
như một kẻû mù không
thấy, thì ngàn kẻû mù đều không thấy?
Đáp: Không
phải? Nếu muốn lấy hý luận cầu hơn thì nên vấn
nạn như vậy. Tướng các pháp tuy chẳng thể nói. Phật vì lòng đại từ Đại Bi
nên nhiều cách phương tiện nói.

Lại Phật thuyết pháp vì một hạng chúng sinh đắc độ, nếu ai
chưa ngộ thì Phật nói lại.
Lại nói một lần để dứt kiết
sử kiến đế đoạn. Nói lần thứ hai để
dứt kiết sử tư duy
đoạn, lại nói nữa để dứt từng phần các kiết sử khác.

Lại một lần nói có người đắc đạo Thanh văn, lại một lần nói
gieo nhân duyên về đạo
Bích-chi Phật, lại một lần nói phát tâm Vô
thượng chính đẳng
chính giác, lại một lần nói hành
sáu Ba-la-mật, lại một lần nói hành phương tiện được vô
sanh nhẫn, lại một lần nói được
sơ trụ địa,
lại một lần nói cho đến được trú địa thứ mười. Lại một lần nói cho
người, lại một lần nói cho trời. Lại nữa,
tướng Bát-nhã Ba-la-mật rất sâu, khó hiểu khó biết.
Phật biết tâm chúng
sanh căn có lợi độn; độn căn ít trí, vì họ nói lại.
Nếu người lợi căn, thì
một lần nói, hai lần nói, liền ngộ, không cần phải
nói nhiều lần. Ví như ngựa hay, đánh một roi liền chạy, ngựa hèn
đánh nhiều roi mới đi.

Các nhân duyên như vậy nên trong Kinh nói lập đi lập lại không lỗi.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, vào tự tướng không của các pháp; vào rồi,
sắc
chẳng làm hợp, chẳng làm
chẳng hợp; thọ, tưởng, hành, thức chẳng làm hợp, chẳng làm chẳng hợp.
Sắc không cùng đời trước hợp. Vì cớ
sao? Vì không
thấy đời trước; sắc
không cùng đời sau hợp. Vì sao? Vì không thấy đời
sau. Sắc không cùng hiện tại hợp.
Vì sao? Vì không thấy
hiện tại; thọ,
tưởng, hành, thức cũng như vậy. LUẬN:
Trước nói không, vô tướng, vô tác, không hợp,
không chẳng hợp, nay lại nói
nhân duyên. Vì vào tự
tướng không, nên năm uẩn
không làm hợp, không làm không hợp. Nếu hết thảy pháp tự
tướng không,
trong ấy không có hợp chẳng hợp
Hợp là các pháp đúng như tướng nó. Như đất
tướng cứng, thức
tướng biết, tự tướng
như vậy, không ở nơi pháp khác, ấy gọi là hợp.

Chẳng hợp là tự tướng không ở trong tự pháp.
Lược nói các pháp không tăng
không giảm. Sắc, chẳng nói cùng
đời trước hợp.
Vì sao? Vì đời
trước không, không có gì, chỉ có danh tự.
Nếu sắc đi vào quá khứ, thì diệt mất không có gì, làm
sao cùng đời trước hợp? Đời
sau là chưa có,
chưa sanh,
sắc không nên cùng đời
sau hợp.
Sắc hiện tại sanh diệt không
ngừng, không thể chấp thủ tướng nó, sắc không
thể cùng hiện tại hợp.

Lại nữa, Phật tự nói
nhân duyên:
sắc chẳng cùng đời trước
hợp, chẳng phải không
hợp. Vì sao? Vì đời trước không thể thấy; sắc
chẳng cùng đời sau hợp,
chẳng phải không hợp. Vì sao? Vì đời sau không thể thấy;
sắc chẳng cùng hiện tại hợp, chẳng phải không hợp.
Vì sao?
Vì hiện tại không thể
thấy; thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã Ba- la-mật, đời trước không cùng đời
sau hợp, đời
sau không cùng
đời trước hợp, hiện tại không cùng đời trước đời
sau hợp, đời trước đời
sau
không cùng hiện tại hợp,
vì tên ba đời không vậy.

Xá lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng như vậy, ấy gọi
là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Thế nào đời trước đời sau hợp? Đáp: Có người nói các pháp ba đời đều có, pháp vị lai chuyển
làm hiện tại, hiện tại
chuyển làm quá khứ, như cục bùn là hiện tại, bình là vị lai, đất là quá khứ. Nếu khi thành bình thì bình là hiện tại, cục bùn
là quá khứ, bình vỡ là vị lai. Như vậy là hợp, nếu có tướng ba đời, thì
việc ấy không đúng, vì
có nhiều lỗi, ấy là chẳng hợp.

Lại nữa, ba đời hợp là như pháp quá khứ làm nhân cho đời quá
khứ, vị lai, hiện tại; pháp hiện tại làm nhân cho đời hiện tại, vị lai; pháp vị
lai làm nhân cho đời vị lai.
Lại tâm tâm
số pháp quá khứ duyên pháp ba đời, tâm tâm
số
pháp vị lai, hiện tại
cũng như vậy. Tâm tâm số pháp gián đoạn có thể
duyên pháp không gián đoạn, tâm tâm số pháp không
gián đoạn có thể duyên pháp khả đoạn. Các pháp ba đời như vậy, do nhân duyên nghiệp quả cùng nhau hòa hợp, ấy gọi là hợp.
Bồ-tát không làm
sự hợp ấy.
Vì sao? Vì như trước nói, quá khứ đã diệt làm
sao có thể làm nhân làm duyên;
vị lai chưa có làm sao có
thể làm nhân làm duyên; hiện tại cho đến trong một niệm cũng không an trúù, làm
sao
làm nhân, duyên; ấy gọi
là không hợp.

Lại nữa, Phật tự nói
nhân duyên: ba đời và tên gọi ba đời
đều không, thì làm sao nói hợp.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 37</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM BA: TẬP TƯƠNG ƯNG
Phần 3
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã Ba- la-mật,
Tát-bà-nhã (trí tuệ) không cùng đời quá khứ hợp.
Vì sao?
Vì đời quá khứ không thể thấy, huống gì
Tát-bà-nhã cùng đời quá khứ
hợp. Tát-bà-nhã không
cùng đời vị lai hợp. Vì sao? Vì đời vị lai không
thể thấy, huống gì
Tát-bà-nhã cùng đời vị lai hợp. Tát-bà-nhã không
cùng đời hiện tại hợp.
Vì sao? Vì đời hiện tại không thể thấy, huống gì
Tát- bà-nhã cùng đời hiện tại hợp.
Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập
tương ưng như vậy, ấy
gọi là cùng Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Bồ-tát hành Bát-nhã Ba-la-mật, không xem
Tát-bà-nhã cùng đời
quá khứ đồng. Vì sao? Vì đời quá khứ là hư
vọng, Tát-bà-nhã là thật pháp; đời quá khứ là tướng
sanh diệt,
Tát-bà-nhã chẳng phải tướng
sanh diệt. Đời và pháp quá khứ, tìm cầu không thể có được,
huống gì Tát-bà-nhã
cùng đời quá khứ hợp. Lại nữa,
Phật tự nói nhân duyên rằng: Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát- nhã Ba-la-mật không
thấy đời quá khứ, huống gì Tát-bà-nhã cùng đời quá khứ hợp. Đời vị lai, hiện tại cũng như vậy. Đời vị lai, trừ tướng
sanh diệt, các nghĩa khác
đồng như quá khứ, hiện tại.

Lại nữa, vì Thời nên nói có ba đời.
nghĩa Thời như đã nói
trong chương Nhất thời trước kia.

Lại nữa, Tát-bà-nhã là trí tuệ chân thật của ba đời mười
phương chư Phật. Ba đời là từ tâm phàm phu hư
vọng sanh, làm
sao cùng trí tuệ
hợp; ví như chân kim vàng
ròng không cùng sắt rỉ sét đồng tướng.

Hỏi: Như trong
phẩm Tùy hỷ nói: Bồ-tát ma-ha-tát niệm các công đức trí tuệ
Tát-bà-nhã của chư
Phật quá khứ, hiện tại, rồi hồi hướng đến

Vô thượng chính đẳng chính giác; như vậy sao nói đời quá khứ, vị
lai không cùng Tát-bà-nhã hợp? Đáp: Nếu lấy tâm chấp trước thủ tướng mà niệm
Tát-bà-nhã thì không gọi là hồi
hướng Vô thượng chính đẳng chính giác, ví như đồ ăn lẫn độc mới ăn vào tuy thơm ngon, mà
sau hại thân.
Nếu Bồ-tát phân biệt trí tuệ của chư
Phật quá khứ, hiện tại, thì có thể cùng ba đời hợp,
còn nay không chấp thủ
tướng thì không có hợp. Hỏi:
Bồ-tát tụng niệm đời vị lai
sẽ thành
Tát-bà-nhã của
Phật, cũng tự nghó ta
sẽ
được Tát-bà-nhã; ấy gọi là cùng
Tát-bà-nhã đời vị
lai hợp, làm sao nói không hợp? Đáp:
Tát-bà-nhã vượt qua ba cõi, ra khỏi ba đời, tướng rốt
ráo thanh tịnh. Hành giả chỉ do ức tưởng phân biệt rằng ta
sẽ được
Tát-bà-nhã ấy. Như pháp thế gian ức
tưởng ta sẽ có được việc ấy, nhưng việc ấy
chưa sanh chưa có, thời tiết chưa đến, nhân duyên chưa hội, hoàn toàn
không nơi chốn, làm
sao
sẽ cùng hợp, như
sáng mai
sẽ uống váng
sữa mà
ngày nay đã nhớ mùi thối.

Lại như đệ tử của Ca-chiên-diên nói về quả vị Bồ-đề trong
đời vị lai, nói với
Bồ-tát rằng, nếu tu thân tướng hảo, thì ta
sẽ đến ở trong
thân đó, như con gái nhà
sang, tự do không khổ nạn, sai sứ nói với con
trai nhà nghèo rằng, ngươi
hãy trang nghiêm phòng xá màn trướng tốt đẹp, đầy đủ các thứ, ta
sẽ đến ở trong nhà ngươi.
Nói như vậy, là không
tương ưng. Vì vậy nên
không được cho Tát-bà-nhã cùng ba đời hợp.

Hỏi: Các pháp khác nhiều lắm, cớ sao chỉ nói Tát-bà-nhã? Đáp:
Tát-bà-nhã là chỗ đi về
của Bồ-tát, thâm tâm muốn được,
tìm cầu trong ba đời.

Hỏi: Sao không
cầu trong pháp hữu vi vô vi? Đáp: Sau sẽ nói cầu
trong hết thảy pháp. KINH:
Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la- mật,
sắc không cùng
Tát-bà-nhã hợp, vì
sắc không
thể thấy; thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy. Mắt không cùng
Tát-bà-nhã hợp, vì mắt
không thể thấy; tai, mũi,
lưỡi, thân, ý cũng như vậy. Sắc không cùng
Tát-bà- nhã hợp, vì
sắc không thể thấy; tiếng, mùi, vị, xúc, pháp cũng như vậy.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng như vậy, ấy gọi
là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Hỏi: Sao chỉ nói
Năm uẩn, Mười hai nhập, mà không nói Mười tám
giới, Mười hai nhân duyên? Đáp: Đáng lẽ phải nói, hoặc có khi người tụng quên mất.
Sao biết? Phật dạy
Năm uẩn, Mười hai nhập,
Mười tám giới, Mười hai nhân duyên

vì sự, nhơ, sạch.
Năm uẩn, Mười hai nhập,
Mười tám giới, Mười hai nhân duyên gọi
là sự; không nhất định là nhơ; không nhất định
là sạch; trong đó hoặc có kiết
sử
sanh hoặc có thiện
pháp sanh, như ruộng nhất định có thể
sanh vật, tùy gieo giống gì đều
sanh nấy. Uẩn, nhập, giới,
Mười hai nhân duyên, ấy
là sự;
Sáu Ba-la-mật cho đến Trí nhất
thiết chủng, ấy
là giống sạch.
Không nói nhơ, là
Bồ-tát kiết
sử đã mỏng, không tự não
hại, thế nên không nói.

Lại Bồ-tát sâu vào trí tuệ, hiểu các
pháp không, không có
các phiền não, chỉ nhóm các công đức, vì vậy nên nói
Mười tám giới,
Mười hai nhân duyên, như trong
sắc sự… không thể có Tát-bà-nhã hợp. Vì sao?
Vì Tát-bà-nhã trong ba đời không thể có được trong
sắc
sự… cũng không thể có được. Ấy đều là thế gian nhân duyên hòa hợp, không có
tính nhất định.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã
Ba- la-mật, Đàn Ba-la-mật
không cùng Tát-bà-nhã hợp, vì Đàn
Ba-la-mật không thể thấy; cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật cũng như vậy. Bốn chỗ quán niệm không cùng
Tát-bà-nhã hợp, vì Bốn chỗ quán niệm không thể
thấy; cho đến Tám thánh
đạo phần cũng như vậy. LUẬN:
Hỏi: Năm uẩn là
pháp thế gian có thể không cùng
Tát-bà- nhã hợp, còn
sáu Ba-la-mật cớ sao không hợp?

Đáp: Sáu
Ba-la-mật có hai thứ:
1. Thế gian.
2. Xuất thế gian. Vì Đàn Ba-la-mật thế gian nên nói không cùng hợp, vì Ba-la-mật xuất thế gian nên cùng hợp.

Lại nữa, Bồ-tát hành
sáu Ba-la-mật, lậu hoặc kiết
sử chưa
sạch, không được cùng
Tát-bà-nhã của Phật hợp.

Lại nữa, Phật dạy
sáu
Ba-la-mật không, còn không thể thấy,
huống gì cùng Tát-bà-nhã
hợp. Ba mươi bảy đạo phẩm cũng như vậy. Hỏi:
Sáu Ba-la-mật ấy xen lẫn có đạo và tục, còn ba mươi bảy
đạo phẩm hướng đến
Niết-bàn, cớ sao không hợp? Đáp: Ba mười bảy đạo phẩm là pháp
Nhị thừa, chỉ
vì Niết-bàn,
còn Bồ-tát vì Phật đạo,
thế nên không hợp. Hỏi:
Trong chương Đại thừa có nói Ba mươi bảy đạo phẩm, cũng
là Bồ-tát đạo, cớ sao
không cùng Tát-bà-nhã hợp? Đáp: Có vị
Bồ-tát lấy tâm chấp trước hành Ba mươi bảy đạo
phẩm, phần nhiều hồi
hướng đến Niết-bàn. Vì vậy nên Phật dạy không hợp. KINH:
Mười lực cho đến
Mười tám pháp không chung của
Phật, không eùng
Tát-bà-nhã hợp, vì Mười lực cho đến Mười tám pháp
không chung của Phật là không thể thấy.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng như vậy, ấy gọi
là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Mười lực cho đến
mười tám pháp không chung tuy là diệu pháp mà vì
Tát-bà-nhã nên tu hành.
Vì Bồ-tát chưa dứt hết lậu kiết
nên không thể cùng Tát-bà-nhã hợp.

Lại nữa, pháp Mười lực… của Phật có ba thứ:
1.Đó là pháp tu hành của Bồ-tát, tuy chưa được Phật đạo, song dần dần tu tập.
2. Đó là pháp chứng đắc của Phật, mà Bồ-tát ức tưởng phân biệt tìm cầu.
3.Đó là pháp chứng đắc của Phật tâm. Hai thứ trước
không thể cùng hợp, một thứ sau tuy có thể hợp
mà Bồ-tát chưa được,
cho nên không hợp.

Lại nữa, vì không, không thể thấy, không thể thấy nên không
hợp; vì vậy đều nói
là không thể thấy. KINH:
Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la- mật,
Phật không cùng
Tát-bà-nhã hợp,
Tát-bà-nhã không cùng
Phật hợp; Bồ-đề không cùng
Tát-bà-nhã hợp,
Tát-bà-nhã không cùng
Bồ-đề hợp. LUẬN:
Hỏi: Bồ-tát và
Bồ-tát pháp có thể không cùng Tát-bà-nhã hợp,
cớ sao Phật và Bồ-đề lại không cùng hợp? Đáp:
Phật là người,
Tát-bà-nhã là pháp, người là giả danh, pháp
là nhân duyên. chúng sinh
cho đến kẻû biết, kẻ thấy là không, nên
Phật cũng không; bậc tôn
thượng đệ nhất, trong chúng sinh gọi là Phật,
thế nên không hợp. Lại nữa,
được Tát-bà-nhã nên gọi là Phật, nếu Phật được
Tát-bà- nhã, như vậy
trước đã là Phật, không cần Tát-bà-nhã; nếu
chẳng phải Phật được Tát-bà-nhã, cớ sao nói
Phật được Tát-bà-nhã? Vì vậy,
hòa hợp nhân duyên sanh,
không được nói trước sau.

Lại nữa, lìa
Phật không
có Tát-bà-nhã, lìa
Tát-bà-nhã không
Phật, được Tát-bà-nhã nên gọi là Phật,
sở hữu của Phật nên gọi
là Tát-bà- nhã. Hỏi: Phật là người nên có thể không cùng hợp, Bồ-đề là vô
thượng đạo, cớ sao không hợp? Đáp: Bồ-đề gọi là trí tuệ của Phật,
Tát-bà-nhã gọi là hết thảy trí
tuệ của Phật. Mười trí là Bồ-đề, trí như thật thứ mười một gọi là
Tát-bà-nhã (xem chương 11
trí ở cuốn
2
3 - ND). Hai trí không cùng trong một tâm sanh ra.

Lại nữa, các Phật pháp như Mười lực… và
Phật Bồ-đề, đều là
Bồ-tát ức tưởng phân biệt, chẳng phải thật, chỉ có
Tát-bà-nhã Phật chứng
được là thật, nay
Bồ-đề này là Bồ-đề của Bồ-tát, trong tâm ấy hư vọng chưa

thật, làm sao
cùng Tát-bà-nhã hợp được! KINH:
Vì sao? Vì Phật tức
là Tát-bà-nhã, Tát-bà-nhã tức là
Phật; Bồ-đề tức là
Tát-bà-nhã, Tát-bà-nhã tức là Bồ-đề.
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã
Ba-la-mật, tu tập tương ưng như vậy, ấy gọi
là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã
Ba-la-mật, không tu tập
sắc có, không tu tập
sắc không; thọ, tưởng, hành, thức
cũng thư vậy. Không tu
tập sắc có thường, không tu tập sắc vô thường;
thọ, tưởng, hành, thức
cũng thư vậy. Không tu tập sắc khổ, không tu tập sắc lạc; thọ, tưởng, hành thức cũng như vậy. Không tu tập
sắc ngã, không
tu tập sắc phi ngã; thọ,
tưởng, hành thức cũng như vậy. Không tu tập
sắc tịch diệt, không tu
tập sắc phi tịch diệt; thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy. Không tu tập
sắc không, không tu tập
sắc
phi không; thọ,
tưởng, hành, thức cũng
như vậy. Không tu tập sắc hữu tướng, không tu tập
sắc vô tướng; thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy. Không tu tập
sắc hữu
tác, không tu tập sắc vô
tác; thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy.

Bồ-tát ma-ha-tát ấy khi hành Bát-nhã Ba-la-mật không khởi niệm rằng: Ta hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không hành
Bát-nhã Ba-la-mật,
không phải hành không
phải chẳng hành Bát-nhã Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát tu tập tương ưng như vậy, ấy gọi là cùng
Bát- nhã Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Nếu Bồ-tát quán năm uẩn chẳng phải có chẳng phải
không, nơi ấy cũng không
chấp trước, bấy giờ cùng Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng.
Vì sao? Vì hết thảy thế gian chấp trước hai kiến hoặc có
hoặc không. Người thuận
dòng sanh tử phần nhiều chấp trước có, người ng- hịch dòng
sanh tử phần nhiều chấp
trước không, người ngã kiến nhiều
thì chấp trước có,
người tà kiến nhiều thì chấp trước không. Lại nữa,
người có bốn kiến (thân, biên, tà kiến và giới thủ) nhiều chấp trước có, người tà kiến nhiều chấp
trước không; người
hai độc (tham,
sân) nhiều chấp trước có, người vô minh nhiều chấp trước
không; không biết năm uẩn do nhân duyên tập hợp phát
sanh nên chấp trước
có, không biết sự tập
hợp nên chấp trước không. Vì gần ác tri thức và
sách ngoại đạo tà kiến nên đọa vào đoạn diệt,
không tin tội phước, người
vô kiến thì chấp trước
không, các người khác thì chấp trước có.

Hoặc có chúng sinh cho hết thảy đều không, tâm chấp trước
cái không ấy. Vì chấp trước cái không ấy nên gọi là vô kiến; hoặc có
chúng sinh cho các pháp do
sáu căn biết được đều là có, ấy là hữu kiến.
Người ái nhiều chấp
trước hữu kiến, người kiến nhiều trước vô kiến. Như vậy

là chúng sinh
chấp trước hữu kiến vô kiến.
Hai thứ kiến ấy hư vọng phi thật, phá trung đạo, ví như người
đi đường hẹp, một bên
nước sâu, một bên lửa lớn, hai bên đều chết;
chấp có chấp không, hai
bên đều sai. Vì sao? Vì nếu các pháp thật nhất định có, thì không
nhân duyên; nếu từ nhân duyên hòa
hợp sanh, thì pháp ấy không tự tính; nếu không tự tính tức không. Nếu không có pháp là
thật, thì không tội
phước, không trói không mở, cũng không có các
pháp sai khác. Lại nữa,
người hữu kiến cùng người vô kiến trái nhau, trái
nhau nên có thị phi, thị
phi nên tranh nhau, tranh nhau nên khởi lên các kiết sử, kiết
sử nên
sanh nghiệp,
sanh nghiệp nên mở cửa ác đạo.
Trong thật tướng không có
trái nhau, thị phi đấu tránh.

Lại nữa, người chấp có, nếu việc vô thường xảy đến thì
sanh
ưu não, nếu người chấp
không, làm các tội nghiệp, chết đọa địa ngục
thọ khổ; người không
chấp có không, không có các tội lỗi như vậy. Nên
xả bỏ bệnh chấp ấy thì được thật. Lại nữa,
năm uẩn hoặc thường hoặc vô thường, đều không đúng. Vì
sao? Vì nếu năm
uẩn thường, thì không
sanh
không diệt, không
sanh không diệt thì không tội phước, không tội phước thì không quả
báo thiện ác, thế gian như
Niết-bàn không hư hoại. Vọng ngữ như vậy, ai tin
được. Hiện thấy chết
chóc khóc lóc, ấy là chúng sinh vô thường, như cỏ
cây khô rụng, hoa quả tiêu mòn, ấy là ngoại vật vô thường. Lúc đại kiếp
tận, tất cả đều diệt,
ấy là đại vô thường.
Có các nhân duyên như vậy, năm
uẩn thường, là không
thể có được.

Lại nữa, vô thường phá thường, không nên cho vô thường là đúng. Vì
sao? Vì nếu tướng các pháp vô thường, mỗi niệm tiêu diệt, thì
sáu
căn không thể nhận biết
sáu trần. Vì sao? Vì nội tâm ngoại trần đều
không đứng yên, không
thể duyên được. không thể biết được, cũng không tu tập nhân duyên quả báo. Vì nhân duyên nhiều nên quả báo cũng
nhiều, việc ấy không thể được.
Lại vì hữu thường kiến với vô thường kiến
tranh nhau, có các nhân duyên như vậy, năm uẩn vô thường, là không thể
có được. Khổ, vui,
ngã, phi ngã, hoặc không,
hoặc thật, có tướng, không tướng, có làm
không làm, nghĩa ấy như
các nơi ở trước đã nói.
Năm uẩn tịch diệt là vì nhân duyên
sanh nên không tự tính,
không tự tính nên tịch
diệt, tịch diệt nên như Niết-bàn.
Bị ba độc đốt cháy nên không tịch diệt, lửa vô thường đốt nên không
tịch diệt, chấp trước tướng thật ba độc nên không tịch diệt, tướng ba
độc mỗi mỗi phân biệt
nên không tịch diệt. nghĩa này trước chưa nói,
cho nên nay trong đây nói.

Nếu Bồ-tát ma-ha-tát lìa được hai bên như vậy, thì hành trung
đạo và hành Bát-nhã
Ba-la-mật cũng không chấp trước. Vì sao? Vì
Bồ-tát không thể có
được, Bát-nhã Ba-la-mật cũng không thể có được;
không hành Bát-nhã
Ba-la-mật cũng không chấp trước. Vì sao? Vì các người phàm khác không thể như
Bồ-tát quán thật tướng các pháp, làm
sao sẽ nói rằng ta không
hành Bát-nhã Ba-la-mật? Hành không hành
cũng không chấp trước,
vì cả hai đều lỗi, ấy gọi là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát không vì
Bát-nhã Ba-la-mật nên
hành Bát-nhã Ba-la-mật; không vì Thí Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật,
Nhẫn nhục Ba-la-mật,
Tinh tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật, nên hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không vì địa vị bất thối chưyển nên
hành Bát-nhã Ba-la-mật;
không vì thành tựu chúng sinh nên hành
Bát-nhã Ba-la-mật; không vì tịnh Phật độ nên hành
Bát-nhã Ba-la-mật; không
vì Mười lực, Bốn không
sợ, Bốn trí vô ngại, Mười tám pháp không chung của Phật nên hành
Bát-nhã Ba-la-mật; không vì nội không nên hành
Bát- nhã Ba-la-mật; không
vì ngoại không, nội ngoại không, không
không, đại không, đệ nhất
nghĩa không, hữu vi không, vô vi không, tất
cánh không, vô thỉ không,
tán không, tính không, chư pháp không, tự tướng không, bất khả đắc không, vô
pháp không, hữu
pháp không, vô pháp
hữu pháp không, nên hành
Bát-nhã Ba-la-mật.
Không vì như, pháp tính,
thật tế nên hành
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì sao? Vì Bồ-tát ma-ha-tát khi
hành Bát-nhã Ba-la-mật, không hoại tướng các pháp.
Tu tập tương ưng
như vậy, ấy gọi là cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. Hỏi:
Sáu Ba-la-mật cho đến như, pháp tính, thật tế, đó
là Phật pháp,
Bồ-tát nếu không vì pháp ấy nên hành
Bát-nhã Ba-la-mật, thì
còn có vì pháp gì có
thể hành Bát-nhã Ba-la-mật? Đáp:
Như Phật tự nói trong đây, các pháp không có phá hoại, vì không hoại tướng các pháp, cũng không phân biệt là bố thí, là xan
tham, cho đến là ba cõi, là thật tế.

Lại nữa, có Bồ-tát đối với thiện pháp ấy, thâm tâm buộc đắm, vì buộc đắm nên
sanh tội, vì hạng người ấy nên nói
sáu
Ba-la-mật cho đến thật tế đều không, không có tự tính như mộng như huyễn, ông chớ
sanh chấp, chân Bồ-tát
không vì đó mà tu hành.
Có vị
Bồ-tát tâm không chấp trước gì, hành
sáu
Ba-la-mật cho đến

thật tế. Vì
hạng người này nên nói, vì việc đó nên hành
Bát-nhã Ba-la- mật, như trong phẩm
sau nói: Vì đầy đủ sáu Ba-la-mật, cho đến vì
giáo hóa chúng sinh, tịnh
Phật quốc độ, nên hành Bát-nhã Ba-la-mật. KINH:
Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la- mật, không vì Như ý
thần thông nên hành Bát-nhã Ba-la-mật; không
vì Thiên nhó, không vì
Tha tâm trí, không vì
Túc mạng trí, không vì
Thiên nhãn, không vì Lậu
tận thần thông nên hành Bát-nhã Ba-la-mật. Vì
cớ sao?
Vì Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật, còn không thấy
Bát- nhã Ba-la-mật, huống
gì thấy Bồ-tát thần thông.

Xá lợi-phất,
Bồ-tát ma-ha-tát hành như vậy, ấy gọi là cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Trong Thiền Ba-la-mật
nói trước đây, đã nói đủ năm
thần thông, sao nay còn nói lại? Đáp: Trong kia nói tướng tổng quát, không phân biệt tên gọi,
trong đây nói tướng riêng.

Lại nữa, quả báo của công đức là năm
thần thông,
Bồ-tát được
năm thần thông ấy, có
thể rộng lợi ích chúng sinh.

Lại nữa, tuy
có từ bi, Bát-nhã Ba-la-mật, mà không có năm thần thông, thì như chim không có hai cánh, không thể bay cao, cũng
như người mạnh không có
khí giới mà vào trận địch, như cây không có
hoa quả, không có lợi
ích, như kênh khô không nước, không thấm ướt gì, vì vậy lại nói năm thần thông và trong vô lượng Phật pháp khác nói
riêng, không lỗi.

Hỏi: Nếu như
vậy, cớ sao Phật dạy chẳng vì năm thần thông
nên hành Bát-nhã
Ba-la-mật? Đáp: Có nhiều
Bồ-tát không
phương tiện, mà được năm thần
thông, sanh tâm cao ngạo
khinh các Bồ-tát khác. Vì hạng người này nên nói. Vì
sao? Vì đối với
Bát-nhã Ba-la-mật là mẹ chư Phật,
Bồ-tát còn
không chấp trước, huống
gì năm thần thông. KINH:
Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la- mật, không khởi
niệm rằng: Ta dùng Như ý thần thông bay đến
phương đông cúng dường cung kính hằng hà
sa chư Phật;
phương tây, nam,
bắc, bốn góc trên, dưới cũng như vậy. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã
Ba-la-mật, không khởi
niệm rằng: Ta dùng Thiên nhó nghe mười phương chư
Phật nói pháp; không
khởi niệm rằng: Ta dùng Tha tâm trí biết chúng
sanh mười phương tâm nghó gì; không khởi niệm rằng: Ta dùng
Túc mạng thông biết mười
phương chúng sinh đời trước làm gì; không khởi niệm

rằng: Ta dùng
Thiên nhãn thấy mười phương chúng sinh chết đây sanh kia.

Này Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành như vậy, ấy gọi là
cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng, cũng có thể độ vô lượng vô
số chúng sinh. LUẬN:
Trước tuy nói tên
năm thần thông, nay trong đây nói
công dụng của nó.

Hỏi: Sao
Bồ-tát không khởi niệm rằng: Ta dùng Như ý thần
thông bay đến mười phương cúng dường cung kính
hằng hà sa chư Phật?
Đáp: Vì đã
nhổ gốc ngã kiến, vì đã xô ngã núi kiêu mạn, vì khéo tu ba môn
giải thoát,
ba tam-muội. Phật thân tuy diệu cũng vào ba
môn giải thoát, như thỏi
vàng đỏ nóng, tuy thấy sắc đẹp, không thể lấy tay rờ đến.

Lại các pháp
như huyễn như hóa, không đến không đi, không
gần không xa, không có tướng nhất định, như người huyễn hóa, ai đi ai
đến? Không chấp thủ
tướng thần thông, quốc độ, kia đây, gần xa, nên không lỗi, hoặc có thể ở
trước Phật, trú vào
thiền định, biến làm vô lượng thân, đi đến mười phương cúng dường chư Phật, không phân biệt gì, vì đã
dứt pháp ái. Các thần
thông khác cũng như vậy.

Bồ-tát được năm thần thông ấy, vì cúng dường chư Phật nên biến
ra vô lượng thân, hiển
bày lực đại thần thông, nơi ba đường ác trong
mười phương thế giới, độ vô lượng chúng
sanh như trong phẩm
vãng sanh nói. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát, như vậy hành
Bát-nhã Ba-la-mật như vậy, ác ma không thể được
thuận tiện, mọi việc thế gian, tùy theo ý muốn, mười phương bằng hà
sa chư Phật thảy đều ủng hộ
Bồ- tát ấy, khiến không
đọa vào địa vị Thanh văn, Bích-chi Phật. Trời
Tứ thiên vương cho đến trời
Sắc cứu cánh cũng đều ủng hộ
Bồ-tát ấy, khiến không
chướng ngại. Bồ-tát ấy nếu có trọng tội, hiện đời thọ quả báo
nhẹ. Vì sao? Vì Bồ-tát
ma-ha-tát rải khắp lòng từ gia hộ chúng sinh.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu hành như vậy, ấy gọi là cùng
Bát- nhã Ba-la-mật tương ưng. LUẬN: Nay tán thán
Bồ-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật như trên được đại công đức, ấy gọi là quả báo về công lực trí tuệ
của Bồ-tát,
được năm điều lợi ấy. Hỏi: Ma là chủ cõi Dục,
Bồ-tát là người, mắt thịt không được tự
tại cớ sao ma không được
thuận tiện? Đáp: Như trong đây
Phật tự nói:
Vì Bồ-tát được chư Phật, chư thiên ủng hộ.

Lại nữa, hạnh Bồ-tát ấy rốt ráo không thể có được, vì tự
tướng không; đối với
hết thảy pháp đều không chấp trước, không chấp
trước nên không sai
trái, không sai trái nên ma không thể được thuận tiện;
ví như thân người không
bị thương, tuy nằm giữa bột độc, độc cũng
không vào thân, nếu có
chỗ bị thương nhỏ thì chết.

Lại Bồ-tát ấy đối với chư Phật tâm không chấp trước, đối với
các ma, tâm không giận,
thế nên ma không được thuận tiện.

Lại nữa, Bồ-tát thâm nhập
Nhẫn Ba-la-mật:
Từ tam-muội, nên hết thảy
sự dữ bên ngoài, không thể làm
tổn thương, đó
là nước, lửa, đao binh…

Mọi việc thế
gian là các sự thích hợp cần để nuôi sống, như gieo cấy cây quả, đào giếng ở
đường trống, dựng lập nhà cửa, đúng như pháp xử lý công việc, đều được như ý. Nếu muốn tạo lập chùa tháp, làm
phước đức lớn, hoặc bố thí lớn, hoặc muốn thuyết pháp cứu độ
chúng sinh, đều dược như ý. Các việc thế gian như vậy, hoặc lớn hoặc nhỏ, đều được
như pháp tùy ý. Vì sao?
Vì Bồ-tát ấy đời đời đã nhóm vô lượng phước
đức, trí tuệ vậy.

Lại nữa, Bồ-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật, đối với hết thảy pháp tâm không
chấp trước, tâm không chấp trước nên kiết
sử mỏng.
Kiết sử mỏng nên hay
sanh thiện căn thâm hậu, thiện căn thâm hậu
sanh
nên sở nguyện như ý.

Lại nữa, Bồ-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật nên các đại thiên đều
kính niệm tán thán xưng
dương danh hiệu Bồ-tát ấy. Các rồng, quỷ…
nghe Chư thiên xưng tán
cũng đến giúp thành việc ấy. Thế nên mọi việc
thế gian đều được như ý.

Lại nữa, Bồ-tát được chư
Phật hộ niệm, oai đức gia bị,
đều được như ý.

Hỏi: Chư Phật
mười phương tâm bình đẳng cớ sao hộ niệm riêng Bồ-tát ấy. Đáp: Bồ-tát ấy trí tuệ và công đức lớn, chư Phật tâm tuy bình
đẳng, theo pháp nên hộ
niệm Bồ-tát ấy, để khuyến tấn các người khác.
Lại vì Bồ-tát ấy được khí phần trí tuệ của Phật, biết phân biệt
thiện ác, thường niệm
người tốt, không ai hơn Phật, cho nên Phật hộ niệm.

Lại nữa, Phật hộ niệm nhưng muốn để cho rơi vào
Thanh văn, Bích- chi Phật. Vì sao? Vì
khi vào không, vô tướng, vô tác, nhờ Phật hộ niệm mà không đọa lạc, ví như trứng cá, mẹ hộ niệm
thì sanh, không
hộ niệm thì hoại.
Các đại thiên ủng hộ là không muốn để làm mất
sự tu hành, vì
Chư thiên bắt chước
Phật mà hộ niệm. Có Chư thiên cho Bồ-tát hành
Bát- nhã Ba-la-mật, hoàn toàn không dính mắc gì, không vui cái vui thế
gian, chỉ muốn giáo hóa
chúng sinh nên trụ ở đời, biết đó là tôn quý
nên hộ niệm.
Nếu có trọng tội là trọng tội đời trước, đáng vào địa ngục, do
hành Bát-nhã
Ba-la-mật nên hiện đời thọ quả báo nhẹ, ví như án tù nặng
đáng chết, nhờ có thế
lực ủng hộ, thì bị đánh đòn mà thôi.
Lại như con vua, tuy bị trọng tội, dùng phạt nhẹ trừ bỏ.
Vì sanh trong dòng vua vậy,
Bồ-tát cũng như vậy, hành Bát-nhã ba-la mật
đắc trí tuệ thật, nên
chính trong dòng Phật sanh ra, vì sanh trong dòng
Phật nên tuy có trọng
tội, làm sao thọ nặng?

Lại nữa, ví như đồ
sắt trong ruột
trống không, nên vẫn nổi được
trên nước, nếu đầy
đặc thì bị chìm. Bồ-tát cũng như vậy, hành Bát-nhã
Ba- la-mật, tâm trí tuệ
rỗng hư, nên không chìm theo trọng tội. người
phàm phu không trí tuệ
nên chìm mất theo trọng tội. Lại nữa,
trong đây Phật tự nói nhân duyên: lý do được năm
công đức là vì rải
khắp lòng từ, gia hộ chúng sinh.

Hỏi: Trước nói vì hành Bát-nhã Ba-la-mật nên đầy đủ năm
công đức, sao nay nói
dùng lòng từ rải khắp gia hộ chúng sinh? Đáp: Làm phát
sanh vô
lượng phước, không gì hơn lòng từ, lòng
từ nhân Bát-nhã
Ba-la-mật sanh, được vô lượng lợi ích.

Lại nữa, ác ma không được
thuận tiện; được chư Phật hộ
niệm; trọng tội mà hiện
đời chịu nhẹ, đều là nhờ lực Bát-nhã Ba-la-mật.
Thế gian mọi việc tùy
theo ý muốn, chư thiên ủng hộ; ấy là lực của tâm đại từ.

Lại nữa, có hai duyên:
1.chúng sinh duyên.
2.Pháp duyên.
Bồ-tát ấy nếu duyên chúng
sanh thì là từ tâm, nếu duyên pháp thì là hành
Bát- nhã Ba-la-mật. Lòng
từ ấy từ Bát-nhã Ba-la-mật sanh, tùy thuận
pháp Bát-nhã Ba-la-mật,
thế nên nói từ, không lỗi.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, mau được
môn Đà-la-ni, các
môn tam-muội, nơi
sanh
ra thường được gặp chư
Phật, cho đến khi chứng Vô thượng chính
đẳng chính giác, trọn
không lúc nào lìa sự thấy Phật.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng như vậy, ấy gọi
là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Đà-la-ni, môn
tam-muội, trước đã nói.
Mau được là do nhân duyên phước đức nên tâm
nhu nhuyễn, do

hành Bát-nhã
Ba-la-mật nên trí tuệ lanh lợi, vì vậy nên mau được.
Như năm công đức nói
trên, nên mau được.

Nơi sanh ra
thường được gặp chư Phật là Bồ-tát ấy ngoại trừ
Bát- nhã Ba-la-mật mẹ chư
Phật, hết thảy việc khác đều không ái trước,
vì vậy ở nơi sanh ra
thường gặp chư Phật, như người thường ưa đấu
tranh, sanh vào địa ngục
“Sống lại” còn cầm dao gậy giết hại lẫn nhau; vì
dâm dục nhiều, thường chịu
sanh trong bào thai, và làm loài chim đa dâm;
vì sân nhuế nhiều nên
trở lại sanh vào loài rắn rết, thú độc; ngu si
nhiều như con thiêu thân
bay vào lửa, loài trùng ẩn trong đất… các Bồ-tát ấy, vì ái kính chư Phật và thật tướng
Bát-nhã Ba-la-mật, và tu nghiệp
Niệm Phật tam-muội, nên
nơi sanh ra thường gặp chư Phật.

Lại nữa, như
trong chương Bồ-tát nguyện thấy chư Phật trước kia nói:
Trọn không lìa
sự thấy Phật. Lại có người tuy một lần thấy
Phật lại không còn gặp, như
thời đức Phật Tỳ-bà-thi, ông Bà-la-môn thầy vua, tuy thấy Phật và Tăng mà ác khẩu mắng
nhiếc rằng: “Người này
như súc sanh, không phân biệt người tốt, thấy ta mà không đứng dậy”. Vì tội
ấy nên trải qua chín mươi
mốt kiếp đọa vào súc sanh.

Lại nữa, vì niệm
Phật sâu, nên trọn không lìa Phật. Vì đời đời
khéo tu niệm Phật
tam-muội, không mất tâm Bồ-tát, nguyện không lìa
Phật, nguyện sanh ở đời
có Phật, gieo nghiệp nhân gặp Phật tương tục
không dứt nên cho đến
chứng Vô thượng chính đẳng chính giác, trọn
không lìa thấy Phật. Hỏi: Đây là việc quả báo, cớ
sao nói cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương
ưng? Đáp:
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng nên gặp Phật, hoặc có khi trong

quả nói nhân vậy.
Tương ưng có hai:
1.Tâm tương ưng.
2.Tương ưng Bồ-tát hạnh. Đó là sanh ở chỗ tốt, gặp gỡ chư Phật, thường nghe pháp, ức niệm chân chính, ấy gọi là tương ưng.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật không khởi niệm rằng, có pháp cùng với pháp hoặc hợp
hoặc chẳng hợp, hoặc bằng hoặc
chẳng bằng.
Vì sao?
Vì Bồ-tát ma-ha-tát
ấy không thấy pháp cùng
với pháp khác hoặc hợp hoặc chẳng hợp,
hoặc bằng hoặc không bằng.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng như vậy, ấy gọi
là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Hết thảy pháp, không có pháp cùng pháp hợp nhau.
Vì sao? Vì các pháp không
có phần ít hợp, ví như hai ngón tay đều có bốn

phương (bốn
mặt) một phương hợp, ba phương không hợp, phần
không hợp nhiều, cớ sao
không gọi là không hợp?

Hỏi: Vì có chỗ hợp nên gọi là hợp, cớ sao nói không hợp? Đáp: Chỗ hợp chẳng là ngón tay, mà là phần ngón tay, chỉ là
phần ngón tay, không còn là ngón tay, vì hai ngón tay gần nhau nên giả
danh là hợp, lại không
có pháp hợp thật. Lại nữa,
sắc, hương, vị, xúc, gọi chung là ngón tay; chỉ xúc là
có sức hợp, còn sắc,
hương, vị không hợp; vì vậy không được nói ngón tay hợp.

Lại nữa, như
khác loài cùng ở một chỗ không gọi là hợp, vì
tướng khác nhau. Các pháp cũng như vậy, tướng đất ở trong đất, tướng nước
ở trong nước, tướng
lửa ở trong lửa, tính khác như vậy không gọi là hợp. Vì vậy nên nói không có pháp cùng pháp hợp; không hợp nên
cũng không chẳng hợp.
“Bằng” là hết thảy pháp một tướng nên gọi là bằng. Vì đều
là tướng có, đều là tướng vô thường, đều là tướng khổ,
tướng không, vô ngã,
đều là tướng chẳng
sanh chẳng diệt, sự không khác nên gọi là bằng.

“Chẳng bằng”
là mỗi mỗi tướng khác nhau, như tướng sắc
tướng vô sắc,
tướng cứng, tướng ướt, như vậy khác nhau
chẳng đồng, ấy
gọi là chẳng bằng.

Bồ-tát không thấy bằng cùng
chẳng bằng.
Vì sao? Vì hết thảy
pháp không có, tự tính
không nên không pháp; không pháp nên không thể
thấy, không thể thấy nên không bằng chẳng bằng.
Bằng và hợp là
tập tương ưng, chẳng hợp
chẳng bằng là chẳng tương ưng.

Hỏi: Cớ sao
không nói tương ưng xong rồi sau tán thán?
Đáp: Người
nghe nhàm chán giải đãi, thế nên Phật tán thán
công đức quả báo,
người nghe tâm được vui vẻ.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã
Ba- la-mật, không khởi
niệm rằng: Ta sẽ mau chứng được pháp tính hoặc
không được. Vì sao? Vì pháp tính chẳng phải tướng chứng được.

Xá-lợi phất! Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng như vậy, ấy gọi
là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Pháp tính là thật
tướng các pháp. Trừ các kiết sử vô
minh trong tâm, lấy tâm thanh tịnh thật quán được bản tính các pháp,
gọi là pháp tính. tính
gọi là chân thật, vì chúng sinh tà quán nên bị
trói, chính quán nên
được mở, Bồ- tát không khởi niệm rằng: Ta mau
được pháp tính.
Vì sao? Vì pháp tính không có tướng, không có gần xa;
cũng không nói Ta lâu
dài sẽ được. Vì sao? Vì pháp tính không chậm không lâu. nghĩa chữ pháp tính như đã nói trong chương giải thích nghĩa
Như, Pháp tính, Thật tế trước kia.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không thấy có pháp ra ngoài pháp tính. Tu tập tương ưng
như vậy, ấy gọi là cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Các phiền não vô minh… vào trong hết thảy pháp nên mất tự tính các pháp, vì tự tính mất, nên đều thành tà vạy không
chính. Thánh nhân từ bỏ vô minh, thật tính các pháp trở lại
sáng tỏ. Ví như mây tối che tính hư không
trong sạch, trừ mây tối thì tính hư không
trong sạch hiện ra. Nếu có pháp vô minh không vào được, ấy là ra ngoài
pháp tính. Nhưng việc ấy
không đúng, không có pháp ra khỏi Vô minh,
thế nên Bồ-tát không
thấy pháp ấy ra khỏi pháp tính; cũng như các
dòng đều chảy về biển,
như các tiểu vương tản mác đều thuộc Chuyển
luân thánh vương, như các
ánh sáng nhỏ đều thuộc mặt trời.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không khởi niệm rằng, pháp tính phân biệt các pháp.
Tu tập tương ưng như vậy,
ấy gọi là cùng Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng.
LUẬN: Hỏi:
Cớ sao không khởi niệm rằng, pháp tính phân biệt các pháp?

Đáp: Vì chấp
trước pháp tính, quý pháp tính, nên sanh ra các
kiết sử, cho nên không khởi niệm ấy. Hỏi: Nếu pháp
tính không, nhất tướng vô tướng, làm
sao phân
biệt các pháp? Đáp: Được pháp tính ấy, diệt các phiền não vô minh, phá chấp
thật tướng các pháp,
vậy sau tâm thanh tịnh, trí tuệ sáng suốt, biết các pháp thật, theo pháp tính là thiện, không theo pháp tính là bất thiện,
như Phạm-chí
Bà-ta hỏi Phật: “Thưa Thế
Tôn! Trong trời đất có thiện ác,
tốt xấu chăng?” Phật
đáp: “Có”. Bà-ta thưa: “Con đã lâu quy mạng
Phật, xin khéo nói cho con nghe”. Phật dạy:
“Có ba điều ác, ba điều thiện, mười điều ác,
mười điều thiện, đó là tham dục là ác, trừ tham là thiện;
sân nhuế, ngu
si là ác,
trừ sân, si là thiện.
Sát sanh là ác, trừ sát sanh là thiện, cho đến tà
kiến là ác, trừ tà kiến là thiện. Như thật phân biệt được thiện ác là đệ tử Ta,
vào pháp tính, gọi là đắc đạo”.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không
khởi niệm rằng, Pháp ấy có thể đắc pháp tính
hoặc không đắc. Vì sao?
Vì Bồ-tát ấy không thấy dùng pháp ấy có thể
đắc pháp tính hoặc không đắc.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng như vậy, ấy gọi
là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Làm sao được pháp
tính. Tu hành Tám thánh đạo
phần, chứng được thật tướng các pháp, đó
là Niết-bàn, ấy gọi là
được pháp tính. Lại nữa,
tính là thật tướng các pháp, pháp là Bát-nhã
Ba-la-mật. Bồ-tát không khởi niệm rằng:
Hành Bát-nhã Ba-la-mật chứng
được pháp tính.
Vì sao?
Vì Bát-nhã Ba-la-mật và các pháp tính, hai pháp ấyÏ
không khác nhau, vì đều là rốt ráo không, làm
sao dùng
Bát-nhã Ba-la-mật đạt được pháp tính.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, pháp
tính chẳng cùng Không hợp, Không chẳng cùng
pháp tính hợp. Tu tập
tương ưng như vậy, ấy gọi là cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng. LUẬN:
Bồ-tát không quán pháp tính là không, không quán không là pháp tính.
Hành Không đắc pháp tính, duyên pháp tính đắc
Không, vì vậy nên không
khác. Vì sao? Vì là hai rốt ráo không.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, nhãn
giới chẳng cùng Không hợp, Không chẳng cùng
nhãn giới hợp; sắc
giới chẳng cùng Không hợp, Không chẳng cùng sắc giới hợp; nhãn thức giới chẳng cùng
Không hợp, Không chẳng cùng nhãn thức giới hợp; cho đến ý giới chẳng cùng
Không hợp, Không chẳng
cùng ý giới hợp, pháp
giới chẳng cùng Không hợp, Không chẳng cùng pháp
giới hợp; ý thức giới chẳng cùng Không hợp,
Không chẳng cùng ý thức giới hợp. Thế nên,
Xá-lợi-phất! Không ấy tương ưng, gọi là đệ nhất
tương ưng. LUẬN: Nhãn giới chẳng cùng
Không hợp, Không chẳng cùng nhãn
giới hợp
là, nhãn là có, không là không. Không và có làm
sao hợp? Lại nữa,
Bồ-tát phân biệt các nhân duyên, phân tán diệt
mất nhãn ấy, nên
nhãn không; không không có tên nhãn (con mắt), nhơn gốc
(nhân duyên - ND) nên có
Nhãn không, Không cũng không phân biệt là
Nhãn không, là chẳng
phải Nhãn không, ấy là nhãn chẳng cùng Không hợp.

Lại Không chẳng từ nhân duyên của
nhãn sanh.
Vì sao? Vì hai
pháp ấy vốn tự không
vậy; cho đến ý thức giới cũng như vậy. Hỏi: Trong đây cớ
sao không nói các pháp năm uẩn mà chỉ
nói mười tám giới?
Đáp: Đáng
nên nói, hoặc có khi vì sự tụng chép bỏ sót đó thôi.
Lại có người nói: Nếu nói Mười tám giới thì thu nhiếp hết
thảy pháp. Có chúng sinh
mê đối với tâm và sắc, không mê đối với tâm và pháp, nên nghe nói Mười tám giới thì đắc độ, thế nên chỉ nói
Mười tám giới.

Hỏi: Sao gọi
là Tập tương ưng đệ nhất?

Đáp: “Không”
là tạng thâm áo của mười phương chư Phật, là
cửa Niết-bàn duy nhất, không còn cửa nào khác, phá được các tà kiến
hý luận, sự tương ưng
ấy không thể hoại, không thể phá, thế nên gọi là đệ nhất. Lại nữa,
Phật tự nói nhân duyên đệ nhất đó là: KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tập hành Không,
chẳng đọa vào địa vị
Thanh văn, Bích-chi Phật, có thể tịnh Phật độ, thành
tựu chúng sinh, mau được
Vô thượng chính đẳng chính giác.

Này Xá-lợi-phất! Trong các tương ưng, tương ưng Bát-nhã
Ba-la- mật là tối đệ nhất, tối tôn, tối thắng, tối diệu, là không có gì trên.
Vì sao? Vì
Bồ-tát ma-ha-tát ấy hành
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng, đó là
không, vô tướng, vô
tác, nên biết Bồ-tát ấy như được thọ ký không khác, hoặc gần thọ ký.

Này Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ma-tát tương ưng như vậy, có thể làm lợi ích
sâu dày cho vô lượng vô
số
chúng sinh.
Bồ-tát ma-ha-tát ấy cũng không khởi niệm rằng: Ta cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng; chư
Phật sẽ thọ ký cho Ta;
Ta sẽ gần được thọ ký,
Ta sẽ làm tịnh
Phật độ, Ta được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, sẽ
Chuyển pháp luân.
Vì sao? Vì Bồ-tát ma-ha-tát
ấy không thấy có pháp nào ngoài pháp tính, cũng không thấy pháp ấy hành
Bát-nhã ba-la- mật, cũng không thấy
pháp ấy chư Phật thọ
ký, cũng không có pháp được Vô thượng chính
đẳng chính giác. Vì cớ
sao?
Vì Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la- mật, không
sanh tướng ngã, tướng
chúng sinh, cho đến tướng người
biết người thấy.
Vì sao? Vì chúng
sanh rốt ráo chẳng
sanh
chẳng diệt,
chúng sinh không có sanh,
không có diệt. Nếu không có pháp có tướng
sanh tướng diệt, làm sao
có pháp sẽ hành Bát-nhã Ba-la-mật? Như vậy,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát không thấy chúng
sanh, nên vì chúng sinh
hành Bát-nhã Ba-la-mật. Vì chúng sinh không
thọ, chúng sinh không,
chúng sinh không thể có được, chúng sinh lìa,
nên vì chúng sinh hành
Bát-nhã Ba-la-mật.

Này Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát ở trong các tương ưng mà
tương ưng tối đệ nhất,
đó là Không tương ưng, Không tương ưng ấy hơn các tương ưng khác.
Bồ-tát ma-ha-tát tu tập
Không như vậy, có thể
sanh
đại từ đại
bi. Bồ-tát ma-ha-tát tu tập tương ưng ấy, không sanh tâm
xan tham, không sanh tâm
phạm giới, không sanh tâm sân, không sanh tâm giải
đãi, không sanh tâm tán loạn, không sanh tâm vô trí. LUẬN: Không đọa địa vị
Thanh Văn, Bích-chi Phật, là
Không tương ưng, có hai:
1. Đản không.
2. Bất khả đắc không. Chỉ tu hành Không, thì đọa địa vị Thanh văn, Bích-chi Phật.
Tu hành bất khả đắc
không, không cũng không thể có được thì không
chỗ nào có thể đọa.
Lại có hai không:
1.Không, không có phương tiện, đọa hai địa Thanh văn, Bích-chi Phật.
2. Không, có phương tiện, thì không đọa mà thẳng đến Vô thượng chính đẳng chính giác. Lại nữa, vốn có bi tâm sâu xa, vào “Không” thì không đọa,
không có tâm Đại Bi thì
đọa, nhân duyên như vậy không đọa hai địa.

Thanh tịnh
Phật độ, thành tựu chúng
sanh là
Bồ-tát trú trong
Không tương ưng ấy, không
còn bị ngại, giáo hóa chúng sinh, khiến tu
mười thiện đạo, và
các pháp lành. Vì nhân duyên chúng sinh tu thiện pháp nên Phật quốc độ được
thanh tịnh. Vì không
sát
sanh nên
mạng sống lâu. Vì không trộm cướp nên Phật quốc độ giàu vui, ứng niệm liền
đến. chúng sinh tu thiện
pháp như vậy, thì Phật quốc độ trang nghiêm.

Hỏi: Giáo hóa chúng sinh thì Phật quốc độ tịnh, cớ sao nói riêng? Đáp:
chúng sinh tuy tu thiện,
song cần phải có hạnh nguyện
Bồ-tát làm nhân duyên lực phương tiện hồi hướng, nên mới thanh tịnh
Phật độ. Như
sức bò kéo xe,
song phải cần người điều khiển mới được đi đến
nơi. Vì vậy nên nói riêng.

Mau được là hành Không tương ưng ấy, không có chướng ngại,
thì mau được Vô thượng
chính đẳng chính giác. Hỏi: Trước nói
Không tương ưng, nay nói
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng, sau nói vô
tướng, vô tác tương ưng, có gì sai khác? Đáp:
Có hai không:
1.Bát-nhã không.
2.Phi Bát-nhã không. Trước nói Không tương ưng, người nghe nghi rằng hết thảy không, nên nói
Bát- nhã Ba-la-mật không.
Lại có người nghi chỉ có không đệ nhất, còn vô tướng, vô tác chẳng phải đệ nhất. Thế nên nói không, vô tướng, vô tác tương ưng, cũng là
đệ nhất. Vì sao? Vì không
là vô tướng, nếu vô tướng thì là vô tác, như
vậy là một mà tên gọi là khác.

Tối thượng nên nói là tối tôn; phá có nên nói là tối thắng; được tương ưng ấy không còn vui khác nên nói là tối diệu. Như ở giữa hết thảy
chúng sinh, Phật là vô thượng; giữa hết thảy pháp,
Niết-bàn là
vô thượng;
giữa hết thảy pháp hữu vi, pháp lành tu tập tương ưng là
vô thượng. Các nghĩa
khác như nói trong phẩm Tán Bát-nhã. Hỏi: Nếu hành được
Không tương ưng như vậy, bèn nên thọ ký,
cớ sao nói như thọ ký
không khác, hoặc gần thọ ký?

Đáp: Bồ-tát
ấy mới hành đạo, nhục thân chưa được vô sanh
pháp nhẫn, chưa được
Ban châu tam-muội, chỉ do lực trí tuệ phân biệt
được như vậy,
sâu vào không, Phật tán thán công đức vào không kia, cho
nên nói như thọ ký không khác.
Có ba hạng
Bồ-tát được thọ ký: hạng như thọ ký, hạng gần thọ
ký, hạng được thọ ký.
Trong phẩm Bất thối chuyển nói hai hạng như trong đây nói.

Hỏi: Như đây
nói tương ưng đệ nhất vô thượng, cớ sao không
cho thọ ký? Đáp: Các công đức
phương tiện, thiền định khác chưa nhóm, chỉ
có trí tuệ, cho nên chưa thọ ký.

Lại nữa, Bồ-tát ấy tuy có trí tuệ lợi căn mà các công đức khác
chưa thành thục, nên nghe
nói hiện tiền thọ ký hoặc sanh kiêu mạn, cho
nên chưa cho thọ ký, lý
do tán thán là muốn lấy đó khuyến tấn tâm kia.
Người lợi căn khi hành
Không tương ưng ấy, như thọ ký
không khác, người độn
căn khi hành Không tương ưng ấy, hoặc gần thọ ký.

Khiến chúng sinh thường an ổn được Niết-bàn, ấy gọi là lợi
ích. Lại có hai lợi ích:
1. Lìa khổ.
2. Cho vui. Lại có hai là diệt chúng sinh thân khổ và tâm khổ.

Lại có ba vui
là vui cõi trời, vui cõi người, vui Niết-bàn. Lại
có hai là lìa ba cõi, vào ba thừa.
Như vậy
Bồ-tát ma-ha-tát lợi ích chúng
sanh vô lượng
vô số.
nghĩa chúng sinh như trước đã nói.
Người đời có công lao lớn thì
sanh tâm kiêu mạn, cầu được
thưởng đáp, vì cầu
thưởng đáp là bất tịnh. Bồ-tát thì không như vậy, tuy
cùng Bát-nhã Ba-la-mật
tương ưng, lợi ích vô lượng chúng sinh, mà
không ngã tâm, không
kiêu mạn, cho nên không cầu báo công, như đất tuy
có công lợi vật rất trọng mà không cầu báo đáp.
Vì vậy nói Bồ-tát
không khởi niệm rằng: Ta
cùng Bát-nhã tương ưng, chư Phật sẽ thọ ký, hoặc gần thọ ký,
Ta sẽ tịnh
Phật độ, được
Vô thượng đạo,
Chuyển pháp
luân. nghĩa Pháp luân như trước đã nói.

Hỏi: Những pháp gì ra ngoài pháp tính?
Đáp: Trong
đây Phật dạy, hành Bát-nhã Ba-la-mật mà người
hành Bát-nhã
Ba-la-mật tức là Bồ-tát.
Người biết, người thấy tức là chúng

sanh. Trong pháp
tính chúng sinh biến làm pháp tính. Vì vậy
Bồ-tát tự không sanh
tâm cao mạn, không theo chúng sinh cầu đáp ân
phần, không thấy chư Phật
thọ ký cho. Như Bồ-tát không, Phật cũng như vậy. Như hành giả không, được Vô thượng
chính đẳng
chính giác cũng không.
Vì sao?
Vì Phật tự nói:
Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la- mật, không
sanh tướng
chúng sinh, cho đến tướng
người biết, người thấy.
Bồ-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật còn không
sanh
tướng pháp, huống gì tướng
chúng sinh.
Vì sao?
Vì Phật tự nói
nhân duyên: chúng
sanh
ấy rốt ráo không sanh,
không sanh nên không diệt. Nếu pháp không
sanh không diệt tức là
pháp tính; pháp tính tức là Bát-nhã Ba-la-mật.

Sao Bát-nhã Ba-la-mật lại hành Bát-nhã Ba-la-mật? Bồ-tát không chấp thủ
chúng sinh, không chấp thủ thần ngã, chỉ có hư
vọng chấp ngã.

chúng sinh
không là vì pháp chúng sinh không có gì.

chúng sinh
không thể có được là vì thật trí tìm cầu không
thể có được.

chúng sinh lìa
là hết thảy pháp tự tướng xa lìa. Hết thảy pháp
lìa tự tướng là như
lửa lìa tướng nóng… như nói rộng trong chương nói về tướng không.
Đệ nhất
tương ưng hơn các tương ưng khác, như trên đã nói.

Bồ-tát hành chúng sinh không, pháp không ấy, sâu vào
“Không” tương ưng, nhớ
bổn nguyện độ sanh, thấy chúng sinh cuồng hoặc
điên đảo, ở trong Không
sanh các chấp trước, liền sanh tâm Đại Bi rằng:
Ta tuy biết việc ấy (việc không) mà người khác
không biết, vì giáo hóa
nên sanh tâm đại từ
Đại Bi, cũng thường chẳng sanh tâm phá sáu
Ba-la-mật. Vì sao? Vì sơ
tâm Bồ-tát hành sáu Ba la-mật, vì sáu ác lẫn lộn
nên sáu Ba-la-mật không
tăng trưởng, vì không tăng trưởng nên không mau
đắc đạo. Nay biết tướng
các pháp, nhổ gốc sáu pháp ác ấy. Vì sao? Vì
Bồ- tát biết bố thí là
thiện, tâm xan lẫn là bất thiện, hay đọa trong ngạ
quỷ nghèo cùng. Biết tâm
xan tham như vậy, tự tiết thân mình, đắm vui thế gian nên trở lại
sanh tâm xan tham. Bồ-tát có thể thí vật nhẹ, không thể thí vật quý trọng, thí vật ngoài,
không thể thí vật trong, vì chấp trước ta, chấp trước người thọ nhận, thủ tướng chấp trước tài vật nên phá Đàn
Ba- la-mật, tuy có bố thí
mà không thanh tịnh.
Bồ-tát ấy hành
Không tương ưng, nên không thấy ngã, cũng
không thấy cái vui thế
gian, làm sao còn sanh chấp trước mà phá Đàn
Ba-la- mật?
Hỏi: Nếu không thấy ngã, không thấy cái vui thế gian nên không

phá, thì cũng
nên không thấy bố thí, làm sao hành bố thí? Đáp: Bồ-tát ấy tuy không thấy bố thí, lấy Không tâm thanh
tịnh bố thí, khởi niệm rằng: Bố thí này là không, không có gì, vì chúng
sanh cần nên thí cho. Như trẻ con lấy đất làm vàng bạc, người lớn không thấy
đó là vàng bạc, bèn
theo ý cho nó, mà trọn không có cho gì hết. Năm
Ba- la-mật khác cũng như vậy. Vì vậy tuy đồng là Không mà phá xan
tham, không phá bố thí.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát trú trong “Không” tương ưng ấy,
có thể thường không sanh sáu ác tâm.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 38</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM BỐN: VÃNG SANH
Phần 1 KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Bồ-tát
ma-ha- tát hành Bát-nhã
Ba-la-mật, tu tập tương ưng như vậy, từ chỗ nào
chết rồi sanh đến đây,
từ đây chết sẽ sanh cõi nào?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Những Bồ-tát ma-ha-tát ấy tu tập tương
ưng như vậy, hoặc từ
nước Phật ở phương khác sanh đến đây, hoặc từ
cung trời Đâu-suất sanh
đến đây, hoặc từ trong cõi người sanh trở lại đây.

Xá-lợi-phất!
Những Bồ-tát từ nước Phật ở phương khác sanh
đến đây, mau cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng. Cùng Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng, nên
khi xả thân ở đây, các pháp thâm diệu đều hiện trước mắt,
sau trở lại cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng, ở chỗ
sanh ra
thường gặp chư Phật.

Xá-lợi-phất!
Có vị Bồ-tát một đời bổ xứ ở trên trời
Đâu-suất
khi mệnh chung,
sanh đến trong đây, vị Bồ-tát ấy không mất
sáu
Ba-la-mật, tùy sanh nơi
nào, hết thảy môn Đà-la-ni, các môn tam-muội, mau hiện trước mặt.

Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát mệnh chung ở trong cõi người, trở lại
sanh trong cõi người; trừ vị
Bồ-tát bất
thối chuyển, Bồ-tát ấy căn độn, không thể mau cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng, các
môn Đà-la-ni,
môn tam-muội không thể
mau hiện trước mắt. LUẬN:
Hỏi: Trong Bát-nhã
Ba-la-mật, chúng sinh rốt ráo không thể có được, như phẩm trên nói:
“Xá-lợi-phất! Biết hết thảy chúng
sanh không thể có được, các tên gọi
sai khác về chúng
sanh là thọ giả,
mạng giả, cho đến tri
giả, kiến giả… đều không, không thật, cớ sao
trong đây hỏi từ đâu sanh đến, chết đi về đâu?”
Tên gọi khác của chúng sinh tức
là Bồ-tát,
chúng sinh không thì Bồ-tát cũng không. Lại trong kinh này nói:
“Bồ-tát chỉ có tên gọi, không có
thật pháp”,
sao nay
Xá-lợi-phất lại hỏi câu ấy? Đáp:
Trong Phật pháp có hai đế:
1.Thế đế.
2.Đệ nhất nghĩa đế. Vì thế đế nên nói có chúng sinh, vì đệ nhất nghĩa đế nên nói chúng sinh không thể có được.
Lại có hai hạng là có người biết tướng tên gọi, có người không
biết tướng tên gọi, ví
như mật hiệu trong quân lính, có người biết, có
người không biết.
Lại có hai hạng là có người mới tập hành, có người tập hành lâu; có người
chấp trước, có người không
chấp trước; có người biết ý người khác, có người không biết ý người khác (tuy có ngôn từ, biết gởi vào
ngôn từ để tuyên lý
-ND). Vì người không biết tên gọi, mới tập hành,
người chấp trước,
người không biết ý người khác, nên nói không chúng
sanh; vì người biết tướng tên gọi, người tập hành lâu, không
chấp trước,
người biết ý người
khác, nên nói có chúng sinh.

Xá-lợi-phất dùng mắt Trời, thấy rõ
sáu đường chúng
sanh
sống chết lành dữ,
không có nghi ngờ, chỉ không biết các Bồ-tát từ vô
lượng vô số thế giới
từ phương khác sanh đến, nên mới hỏi có các đại
Bồ-tát ở đây mệnh
chung, có sanh đến vô lượng vô số cõi Phật ở phương
khác chăng, Thiên nhãn
Xá-lợi-phất không thấy được điều đó cho nên hỏi.

Lại nữa, có người
Thanh văn, thấy
Bồ-tát hành
sáu
Ba-la-mật ở lâu trong
sanh tử, lậu hoặc chưa hết, nhóm đủ thứ trí tuệ về
kinh sách trong ngoài, mà chẳng chứng thật tế, chưa khỏi
sanh già bệnh chết,
thương mà khinh, nói rằng:
Hạng này mệnh chung, vì ba độc chưa hết, sẽ đọa chỗ nào?
Như Phật dạy, hạng người phàm phu thường mở cửa
ba đường ác, làm khách đối với ba
đường thiện, làm chủ nhà đối với ba đường
ác. Sức ba độc mạnh, chất chứa tội nghiệp từ vô
lượng kiếp, nên không
thủ chứng Niết-bàn, sắp
chịu đủ thứ khổ, rất đáng thương xót!

Hạng tiểu thừa thương xót khinh chê Bồ-tát như vậy.

Xá-lợi-phất là vị tướng đại pháp đệ nhất giữa tất cả
Thanh văn, biết có việc như thế,
nhưng muốn khiến chúng sinh khởi tâm cung kỉnh
đối với Bồ-tát, cho nên hỏi.
Phật lấy ba việc đáp:
1.Từ cõi Phật ở phương khác sanh đến.
2.Từ trên trời Đâu-suất sanh đến.
3. Từ trong cõi người sanh đến. Hỏi: Như từ cõi Phật ở phương khác sanh đến, vì ở xa nên Xá-lợi- phất
không biết, còn ở trên
Trời Đâu-suất, trong cõi người đến, làm
sao không biết (mà còn hỏi)? Đáp:
Xá-lợi-phất không biết từ cõi Phật ở phương khác đến nên
hỏi, song Phật vì chỗ cần
nên phân biệt, nên đáp từ ba nơi sanh đến. Hỏi: Thế gian có
sáu đường, cớ
sao trong đường Trời phân biệt
nói từ trời Đâu-suất
đến, còn trong đường người không phân biệt nơi
chốn. Nói từ cõi Phật
ở phương khác đến cũng không phân biệt đó là
đường Trời, hay đường người? Đáp:
Trong sáu đường, ba đường ác vì nhân duyên thọ khổ, tâm
trí độn, không thể đắc
đạo nên không nói. Hỏi: Từ trong ba đường ác
sanh đến cũng có người đắc đạo như
Tỳ- kheo Ngưu Túc, đệ
tử Xá-lợi-phất, năm trăm đời
sanh trong loài trâu, đời cuối cùng được làm
thân người, chân còn giống trâu mà chứng được
đạo quả A-la-hán. Lại
có Tỳ-kheo Ma-thâu-bà-thi-tha, năm trăm đời
sanh trong loài khỉ, đời cuối cùng được làm
thân người, chứng
A-la-hán đủ ba minh
sáu
thần thông, vẫn còn ưa nhảy nhót, vì tập khí còn
sót lại.
Hạng như vậy đều đắc
đạo, cớ sao nói không thể?

Đáp: Tuy có
người đắc đạo, ít quá không đủ nói. Lại hạng
người này, đời trước
gieo sâu thiện căn Niết-bàn, vì sai lầm chút ít phải
đọa đường ác, trả
hết tội, thiện căn Niết-bàn thành thục, nên đắc
thành đạo quả. Trong đây không nói đắc đạo quả
Thanh văn, vì thân trước thân
sau thứ lớp chỉ vì chứng
đắc Vô thượng chính đẳng chính giác. Ví như từ tâm nhơ cấu khởi lên, không thể thứ lớp vào vô lậu,
mà trung gian phải có tâm thiện hữu lậu (mới được vào vô lậu - ND) vì tâm vô lậu quý,
cho nên nói từ ba đường
ác đi ra, không thể đắc đạo thứ lớp được tâm
Vô thượng chính đẳng
chính giác. Trời, người, A-tu-la thì không như
vậy (không như ba đường ác - N D).
Ba cõi Trời dưới là
Tứ thiên vương, Đao-lợi, Tu-dạ-ma, kiết
sử mãnh lợi mà sâu;
hai cõi trên là Tự-tại. Tha-hóa-tự-tại, kiết sử
sâu
mà không mãnh lợi; trời
Đâu-suất, kiết sử không sâu không mãnh lợi. Vì
sao? Vì thường có Bồ-tát thuyết pháp, thế nên
không nói trời khác
mà nói trời Đâu-suất,
hoặc có mà vì ít nên không nói.

Các Trời ở
cõi Sắc, ai đắc đạo rồi thì không còn
sanh
xuống cõi này, ai chưa đắc đạo thì vui đắm thiền vị nên không
sanh xuống.
Vì đắm thiền vị, trí tuệ
cũng trì độn, nên không nói. A-tu-la đồng với hai
Trời Tứ thiên vương,
Đao-lợi nên không nói.

Từ cõi Phật ở phương khác sanh đến: Từ trước chư Phật sanh
đến trong đây, các căn mãnh lợi.
Vì sao? Vì đã trừ tội chướng trong vô lượng vô
số kiếp. Lại gặp được chư Phật tùy tâm dạy bảo, như mài dao gặp đá tốt thì
sắt bén.
Lại thường nghe tụng, chính ức niệm
Bát-nhã Ba-la-mật,

cho nên mãnh
lợi. Các nhân duyên như vậy thì tâm Bồ-tát mãnh lợi.
Từ cõi người đến: Ở đây đệ tử Phật nghe
Bát-nhã Ba-la-mật, nhóm các công đức, khi đã xả thân, trở lại
sanh ở đây. Ở quốc độ khác, tuy không có Phật, nhưng được gặp
Phật pháp, nghe thọ trì, đọc tụng,
chính ức niệm, tùy
sức nhiều ít, tu phước đức trí tuệ, người này các căn tuy
độn mà đủ sức thọ
Bát-nhã Ba-la-mật, chỉ vì không thấy Phật hiện tại nên tâm độn.
Từ nước Phật ở phương khác đến căn mãnh lợi nên tu hành
Bát- nhã Ba-la-mật mau được tương ưng. Vì tương ưng nên thường gặp
Phật. Nhân duyên gặp
Phật, như trước đã nói.

Hỏi: Trên trời Đâu-suất; sao chỉ nói Bồ-tát một đời bổ
xứ, không nói hai đời ba đời?
Đáp: Chỗ
thân người ở đầy tội kiết phiền não, chỉ đại
Bồ-tát ở đó không bị nhiễm lụy,
như ngỗng vào nước, nước không làm ướt.
Bồ-tát như vậy, các
pháp thế gian không làm nhiễm trước. Vì sao? Vì Phật tự nói
nhân duyên: vì không mất
sáu Ba-la-mật, các
môn Đà-la-ni,
các môn tam-muội, mau hiện
trước mắt, nên Bồ-tát ấy ở thế giới đó có thể lợi ích
chúng sinh, các
Bồ-tát khác, phân bố
mười phương, ví như
người đại trí tuệ đã
ở một chỗ, thì các người trí tuệ khác đi đến chỗ khác,
thế nên không nói.

Lại nữa, có người nói chỉ nói Bồ-tát lớn, không giới hạn
nhỏ. Lại nữa, từ trong các cõi trời khác đến,
sẽ nói rộng ở chỗ khác.

Chết trong cõi người lại
sanh trong cõi người thì không như hai
chỗ trên, vì thân người
đại địa nhiều nên thân nặng tâm độn, vì tâm tâm
số pháp theo thân thành mạnh yếu, lại do các nghiệp
kiết sử sanh, còn từ hai chỗ kia
sanh đến là pháp
thân Bồ-tát, biến thân vô lượng để độ
chúng sinh, nên sanh đến
trong cõi này. Từ trong cõi người đến, đều là thân xác thịt.

Hỏi: Bồ-tát bất thối chuyển, không do kiết nghiệp thọ thân, cớ
sao nói ở trong cõi người?

Đáp: Vì sanh
đến cõi này mới được bất thối chuyển, chừa bỏ
thân xác thịt; vì độn
căn nên các môn Đà-la-ni, tam-muội không mau
hiện trước mắt. Vì không mau hiện trước mắt nên không cùng
Bát-nhã tương ưng. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Ông hỏi Bồ-tát ma-ha-tát cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương
ưng, mệnh chung ở đây sẽ sanh đến chỗ nào?

Này Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát ấy từ một nước
Phật sanh
đến một nước Phật,
thường gặp chư Phật, trọn không lìa Phật.

Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát không dùng phương tiện vào
Sơ thiền cho đến đệ
Tứ thiền, cũng hành
sáu Ba-la-mật.
Bồ-tát ma-ha-tát ấy được
thiền nên sanh cõi Trời sống lâu, khi ở nơi đó
mệnh chung, sanh đến cõi
này, được làm thân người, gặp Phật, Bồ-tát ấy
các căn không mãnh lợi.

Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát vào
Sơ thiền cho đến
đệ Tứ thiền, cũng hành
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì không dùng phương tiện nên
khi bỏ thiền thì sẽ sanh
vào cõi Dục, Bồ-tát ấy các căn cũng độn.

Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát vào
Sơ thiền cho đến đệ
Tứ thiền, nhập từ tâm
cho đến xả tâm, vào Hư không xứ cho đến Phi
hữu tưởng Phi vô tưởng
xứ, tu Bốn niệm xứ, cho đến Tám thánh đạo phần, hành Mười lực cho đến đại từ Đại Bi, Bồ-tát ấy dùng lực phương
tiện, không tùy thiền
sanh, không tùy tâm vô lượng sanh, không tùy bốn
vô sắc định sanh, mà sanh
ở chỗ có Phật. Thường không rời hạnh
Bát-nhã Ba-la-mật.
Bồ-tát như vậy, trong hiền kiếp
sẽ chứng đắc
Vô thượng chính đẳng chính giác.
LUẬN: Hỏi:
Xá-lợi-phất hỏi đời trước
đời sau, cớ
sao trong
đời trước Phật đáp
ba cách, trong đời sau thì rộng phân biệt?
Đáp: Người
phàm vì mắt thịt không thấy quá khứ vị lai, nên
sanh tà nghi; tuy nghi hai
đời, mà đời vị lai sẽ chịu cho nên rộng phân biệt. Ví như lửa đã tắt, không còn cầu cứu, chỉ dùng nhiều phương tiện
phòng ngừa lửa vị lai.
Lại như trị bệnh, bệnh đã dứt không còn trị nữa, chỉ
trị bệnh sắp phát sanh.

Lại nữa, Phật biện tài vô lượng tùy ý, nên
Xá-lợi-phất hỏi ít mà Phật giải nói nhiều. Như hỏi một việc cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương
ưng mà Phật phân biệt
nhiều cách, ví như người nghèo đi theo người giàu ưa bố thí để xin, xin tuy ít mà cho rất nhiều, Phật cũng như vậy, giàu
có đầy đủ vô lượng
Phật pháp vô lậu, do tâm đại từ bi ưa làm bố
thí, nhân Xá-lợi-phất hỏi ít. Phật vì đại chúng
phân biệt nói nhiều.

Lại nữa, trong
Bát-nhã Ba-la-mật, các
nhân duyên, thí dụ, phần nhiều để nói về
Không pháp. Có người mới phát tâm chấp thủ
tướng không, đắm tướng
không ấy, nên đối với nghiệp nhân duyên sanh
tử, sanh nghi: nếu hết thảy pháp rốt ráo không, không đến không đi,
không ra không vào, cớ
sao chết rồi mà còn có sanh? Pháp hiện tại mắt
thấy còn không thể có,
huống gì sau khi chết sanh đến chỗ khác, mắt không
thấy được mà lại có?
Vì dứt các tâm tà nghi điên đảo như vậy, nên Phật dạy rộng
các nhân duyên có sanh có tử. Hỏi: Không có nhân duyên
chết sống.
Vì sao? Vì người chết rồi
tiêu diệt. Có ba cách
diệt:
1. Lửa đốt thành tro.
2. Trùng ăn thành phân.
3. Cuối cùng thành đất. Nay chỉ thấy diệt mất, không thấy còn có ai đi
ra thọ thân sau? Vì không
thấy nên biết là không? Đáp: Nếu ông cho thân diệt
liền không, vậy làm
sao có chúng
sanh đời trước huân
tập lo mừng, sợ hãi… như trẻ con khi mới sanh ra hoặc khóc hoặc cười; vì trước có huân tập lo mừng, nên nay không ai dạy mà lo mừng tiếp tục
phát sanh. Lại như trâu nghé mới
sanh ra đã tìm
tới vú sữa; loài heo dê
sanh ra chưa bao lâu đã biết việc phối hợp đực cái.
Con cùng một cha một mẹ
mà đẹp, xấu, nghèo, giàu, thông minh, đần
độn không giống nhau. Nếu
không có nhân duyên đời trước, thì không
nên có sai khác như vậy.

Các nhân duyên như vậy, biết có đời sau.

Lại trước kia ông nói không thấy có kẻ đi riêng? Trong thân
người chẳng phải riêng
con mắt thấy được mà cả sáu căn đều biết. Có
pháp nghe được, có pháp
ngửi được, có pháp nếm được, có pháp chạm được, có pháp biết được. Pháp nghe được còn không thể thấy, huống gì
có thể biết.
Pháp “có sanh có tử”, cũng có thể thấy, cũng có thể biết. Ông
mắt thịt nên không thấy,
người có mắt trời. thấy rõ ràng. Như thấy người
từ một phòng đi ra lại
vào một phòng, bỏ thân này đến thân sau cũng như
vậy. Nếu mắt thịt thấy được cần gì cầu mắt
trời? Nếu như vậy mắt
trời, mắt thịt, thánh, phàm không khác nhau. Ông dùng cái thấy đồng nhau
từ nhiều đời súc tích,
làm sao có thể thấy đời sau?
Có thể biết được là như người chết
rồi sanh, tuy không có đến có đi, nhưng vì phiền não chưa hết, nên tình ý tương tục nơi thân, lại
sanh
tình ý nơi thân khác,
tình ý nơi thân khác lại tạo nghiệp, cũng chẳng đi
đến đời sau, nhưng do
nhân duyên tạo nghiệp ấy lại sanh ra, chịu quả
báo đời sau, ví như
sữa có độc,
sữa biến thành kem, kem biến thành
phô-mát, sữa chẳng
phải kem, phô-mát; kem, phô-mát chẳng
phải sữa.
Sữa và kem tuy biến khác mà đều có độc. Thân này cũng như vậy năm uẩn
đời nay làm nhân duyên
lại sanh hạnh nghiệp cho năm uẩn đời sau,
tương tục không khác mà chịu quả báo.
Lại như cây mùa đông, tuy chưa có hoa lá quả trái, được thời tiết
thì thứ lớp sanh ra. Do
các nhân duyên như vậy nên biết có sanh tử.

Lại nữa, hiện đời có người biết
kiếp trước, như người mộng thấy
đi, nằm ngủ rất mệt,
thức dậy nhớ lại lý do việc đã trải qua.

Lại tất cả kinh sách trong ngoài của Thánh nhân đều nói đến đời
sau.

Lại nữa, pháp bất thiện hiện tại, động phát quá nặng,
sanh sân nhuế, tật đố, nghi ngờ hối hận bức não bên trong, thân thì khô
héo, nhan sắc không vui.
Pháp ác bất thiện, thọ hại như vậy, huống gì khởi thân nghiệp khẩu nghiệp?
Nếu sanh
pháp thiện, tịnh tín nghiệp
nhân duyên, tâm thanh tịnh,
được trí tuệ như thật, thì tâm vui vẻ, thân
được nhẹ nhàng, nhan sắc hòa vui.
Vì có nhân duyên khổ vui nên có thiện bất thiện, hiện đời nhất định có thiện bất thiện, nên biết chắc chắn có
đời sau. Chỉ vì chúng
sanh mắt thịt không thấy,
trí tuệ mỏng nên sanh tà nghi, nên tuy có tu
phước sư, mà làm việc
nông cạn, ví như thầy thuốc vì chữa bệnh cho vua, vua ngầm cho làm nhà trả ân mà thầy thuốc
không biết, khi đi về trông
thấy, mới hối hận sao
không gia tâm tận lực chữa trị cho vua.

Lại nữa, Thánh nhân nói vì việc đời hiện tại thật đáng tin, nên việc đời
sau cũng đều đáng tin, như người đi đêm qua
đường hiểm, đạo
sư đưa tay dắt, biết đó đáng tin nên liền đi theo. Lấy trí
so
sánh và theo
lời thánh nhân có thể
biết nhất định có đời sau. Ông vì mắt thịt trọng
tội, trí so sánh kém nông
cạn, lại không có mắt trời. Tự đã không có
trí, lại không tin lời thánh, làm sao biết được đời sau.

Lại nữa, trong Phật pháp thì các pháp rốt ráo không, mà cũng
chẳng đoạn diệt; sanh tử
tuy tiếp nối, cũng không hẳn là thường; nghiệp
nhân duyên trong vô lượng vô số kiếp tuy đã qua đi
mà cũng phát sanh
quả báo, không diệt, đó
là điều vi diệu khó biết. Nếu các pháp hoàn
toàn không, thì trong phẩm
này chẳng nên nói có sự sanh qua đời khác.
Đâu có người trí, lại
nói trước sau trái nhau.
Nếu tướng chết
sống thật có, cớ
sao nói các pháp rốt ráo không?
Chỉ vì trừ tà kiến điên
đảo ưa đắm đối với các pháp, nên nói rốt ráo không, chứ không phải vì phủ nhận đời
sau mà nói. Ông không có mắt trời nên nghi
đời sau, muốn tự vùi lấp vào trong tội ác. Vì ngăn ngừa nhân
duyên tội nghiệp ấy, nên
nói các việc sanh qua đời khác.

Phật pháp không chấp có, không chấp không, không chấp cũng
có cũng không, không
chấp chẳng phải có chẳng phải không, không
chấp cũng không chấp,
người như vậy thì không thể nạn hỏi, ví như lấy đao chặt hư không, trọn không bị thương. Vì chúng
sanh nên tùy duyên
thuyết pháp, tự mình
không chấp trước. Vì vậy trong Trung luận nói:

Hết thảy các pháp thật, Hết thảy pháp hư vọng, Các
pháp thật cũng hư, Phi thật cũng phi hư

Niết-bàn tế là chân. Thế gian tế cũng chân.

Niết-bàn đời không khác. Chút khác chẳng thể được.
Ấy là tướng rốt ráo không. Rốt ráo không không ngăn ngại
nghiệp nhân duyên sanh tử,
thế nên nói sanh qua đời khác.

Hỏi: Nếu Bát-nhã Ba-la-mật nhất tướng, đó là vô tướng, thì
làm sao cùng
Bát-nhã tương ưng; từ một nước
Phật sanh đến một nước
Phật, thường gặp chư Phật?
Đáp: Bát-nhã
Ba-la-mật thu nhiếp hết thảy pháp, ví như biển
lớn, vì vậy không nên nạn hỏi.

Lại nữa, ông tự nói
Bát-nhã ba-la mật nhất tướng vô tướng.
Nếu vô tướng làm sao có
nạn hỏi? Ông thì trong vô tướng chấp thủ tướng;
như vậy là không đúng.

Lại nữa, nhân
Bát-nhã Ba-la-mật nên thật hành các
thiện pháp,
như Niệm Phật tam-muội…
sanh ra được gặp chư Phật. Lại nữa,
người thực hành Bát-nhã Ba-la-mật, vào sâu tâm
Đại Bi, như cha lành thấy con vì không được của mà
chết, cha rất thương đứa con ấy chỉ vì hư dối mà chết.
Chư Phật cũng như vậy, biết các pháp là
rốt ráo không, không thể
có được, nhưng chúng sinh không biết, vì
chúng sinh không biết nên nhiễm đắm nơi
pháp không, do nhiễm đắm nên đọa đại địa ngục, thế nên
sâu vào tâm Đại Bi, do tâm Đại Bi nên được vô
lượng phước đức, do được vô lượng phước đức nên
sanh ra được gặp chư
Phật, từ một nước
Phật sanh đến một nước Phật.

Bồ-tát ấy chết ở đây sanh ở kia, chết ở kia lại sanh ở đây, như vậy cho đến được
thành Phật, trọn không rời Phật, ví như người đại phước,
từ một hội lớn đi đến
một hội lớn. Hoặc có người chết ở đây sanh ở kia, ở nơi kia dùng lực năm thần thông từ một nước Phật đi đến một nước
Phật, cúng dường chư
Phật, độ thoát chúng sinh; ấy là vị Bồ-tát đầu.

Nước Phật: Hằng hà
sa ba ngàn đại thiên thế giới trong mười phương ấy gọi là
Phật độ. Thần lực chư Phật tuy biến khắp tự tại vô ngại,
nhưng chúng sinh được độ có hạn cuộc.

Chư Phật hiện
tại: Phật hiện tại ở Phật quốc độ kia.

Bồ-tát thứ hai không phương tiện vào Sơ thiền cho đến hành sáu Ba-la-mật.
Không phương tiện là khi vào
Sơ thiền không
nhớ chúng sinh, khi trú thiền, khi ra khỏi thiền cũng không nhớ
chúng sinh,
chỉ đắm thiền vị, không
thể cùng Sơ thiền hòa hợp thực hành Bát-nhã
Ba- la-mật, Bồ-tát ấy
tâm từ bi mỏng, cho nên công đức mỏng ít, công đức

mỏng ít nên
bị quả báo Sơ thiền lôi kéo sanh vào cõi Trời sống lâu. Lại nữa,
không đem phước đức Sơ thiền cùng với chúng sinh hồi hướng đến Vô thượng
chính đẳng
chính giác. Như vậy có vô
lượng nghĩa về chữ
không phương tiện.

Trời sống lâu là
Trời Phi hữu tưởng Phi vô tưởng xứ;
sống
tám vạn đại kiếp.
Hoặc có người nói hết thảy định
Vô sắc đều chung tên là
Trời sống lâu. Vì vô hình
không thể biến hóa, không thể đắc đạo, thường
là chỗ phàm phu.
Hoặc nói
Trời Vô tưởng là
Trời sống lâu, cũng không thể đắc đạo.
Hoặc nói từ
Sơ thiền đến
Tứ thiền, trừ
Trời Tịnh cư, đều gọi là Trời
sống lâu, vì
đắm say tà kiến, không thể lãnh thọ đạo pháp.

Trở lại sanh
vào cõi người được gặp Phật, vì do trước có phát
tâm cầu Vô thượng
chính đẳng chính giác; hoặc do ở nơi thiền nhóm
các công đức. Vì sao? Vì
đắm say trong thiền, nên thiện tâm khó phát,
như trong Kinh, Phật hỏi
các Tỳ-kheo: “Đất trên đầu móng tay nhiều
hay đất giữa đại địa
nhiều?” Các Tỳ-kheo thưa: “Đất giữa đại địa rất
nhiều không thể ví dụ được”.
Phật dạy: “Ở trên
Trời mệnh chung, kẻ
sanh
trở lại cõi người như
đất trên đầu móng tay, còn kẻ đọa địa ngục như
đất giữa đại địa”.

Hỏi: Độn căn là căn nào trong hai mươi hai căn?
Đáp: Có
người nói tuệ căn hay quán các pháp, song vì đắm
trước thiền vị nên trì độn.

Có người nói năm căn tín… đều giúp thành đạo pháp, song vì
chịu báo đắm trước
thiền vị nên độn.

Có người nói Bồ-tát do phước đức trí tuệ thanh tịnh nên mười tám căn đều lanh lợi, do tội nghiệp nên trì độn.
Sáu căn mắt… như trong kinh pháp
Hoa nói, mạng căn không
bị già, bệnh, nghèo cùng bức não, an
ổn thọ lạc, ấy là mạng căn lanh lợi.
Năm căn lạc, khổ… giác tri rõ ràng
cho nên nói là lanh lợi.

Lại nữa, khi thọ vui, biết có các lỗi vô thường theo đuổi cái vui,
mà không sanh tham dục,
nên lanh lợi. Các thọ khổ, ưu cũng như vậy.
Tín căn kiên cố
sâu bền, tin được việc khó, nên nói là lanh lợi.
Các tấn… cũng như vậy. Năm căn thanh tịnh được tướng âm tàng, không
đắm trước xúc chạm,
trơn mịn, biết dục là tội lỗi, ấy là lợi căn.

Lại nữa, ba thiện căn lợi nên gọi là lợi. Bồ-tát có khi đối với ba
vô lậu căn không chứng
thật tế nên lợi, trái với lợi là độn căn.

Hỏi: Bồ-tát thứ ba nếu có thể xả thiền, tại sao nói không
phương tiện?

Đáp: Bồ-tát
ấy lúc mệnh chung vào tâm bất thiện, xả các phương
tiện thiền định. Bồ-tát nếu vào thiện tâm hệ
thuộc cõi Dục. Hoặc tâm vô ký mà xả các thiền vào tâm từ bi; thương xót
chúng sinh, khởi
niệm rằng: Ta nếu ta sanh
theo thiền định, thì không thể rộng lợi ích chúng sinh.

Sanh đến cõi Dục có mười chỗ là người ở bốn châu thiên hạ và
sáu trời cõi Dục, ba ác
đạo, Bồ-tát không sanh ở đó.
Căn độn là như nói ở
Bồ-tát thứ hai.
Bồ-tát thứ tư nhập vị được
Bồ- tát đạo, tu Ba mươi
bảy phẩm, trú Mười tám không, cho đến đại từ
Đại Bi, ấy gọi là phương tiện.

Hai Bồ-tát đầu chỉ có thiền định, tu hành thẳng sáu Ba-la-mật,
vì vậy nên không phương tiện.

Bồ-tát thứ tư do sức phương tiện nên không sanh theo thiền
định, vô lượng tâm. Vì
sao? Vì thực hành bốn niệm xứ cho đến đại từ Đại Bi, nên khi
mệnh chung, thương xót
chúng sinh, nguyện
sanh đến nước
Phật hiện tại ở phương
khác để tiếp tục cùng Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng.
Vì sao? Vì ưa vui tùy thuận Bát-nhã Ba-la-mật.

Hỏi: Ấy là Bồ-tát nào? Đáp: Phật
tự nói Bồ-tát trong kiếp Bạt-đà, hoặc Bồ-tát chẳng
phải trong kiếp Bạt-đà,
đây chỉ lấy vị Bồ-tát lớn.

Hỏi: Sao gọi
Bạt-đà, sao gọi kiếp? Đáp:
Như Kinh nói, có một
Tỳ-kheo hỏi Phật: “Bạch đức
Thế Tôn! Bao nhiêu gọi là kiếp?”
Phật bảo Tỳ-kheo: “Tuy Ta nói được nhưng ông không biết được.
Ta sẽ ví dụ cho ông hiểu. Như có một thành vuông
vức trăm do tuần chứa
đầy hạt cải, có người sống lâu cứ qua trăm năm, lấy đi một hạt cải, hạt cải
sạch hết, mà kiếp vẫn không hết. Lại như hòn đá vuông vức trăm do tuần, có người cứ trăm năm, cầm chiếc áo lụa
Ca-thi nhẹ mền đến quét qua một lần, đá mòn hết, kiếp
số vẫn không hết.
Thời gian tối thiểu là một niệm trong mười
sáu niệm (một
sát-na có mười
sáu niệm - N D) thời gian
tối đại gọi là kiếp.
Kiếp có hai:
1. Đại kiếp.
2. Tiểu kiếp. Đại kiếp như trên ví dụ.

Lúc kiếp sắp
hết, chúng sinh tự nhiên tâm ưa xa lìa. Vì ưa xa lìa nên trừ được năm triền cái, vào
Sơ thiền, người ấy lìa dục
sanh hỷ lạc.
Từ đó khởi đầu cất
tiếng xướng lớn rằng: “Này các chúng sinh! Rất đáng ghét là năm dục, an ổn đệ nhất là
Sơ thiền”. chúng sinh nghe
tiếng xướng ấy rồi, tất cả chúng
sanh tâm đều tự nhiên xa lìa năm dục mà vào

Sơ thiền. Tự nhiên diệt giác quán mà vào đệ
Nhị thiền; cũng xướng
lên như vậy. Hoặc lìa Nhị thiền mà vào đệ Tam thiền cũng như vậy.
chúng sinh trong ba đường
ác tự nhiên được thiện tâm, mệnh chung đều
sanh vào cõi người, nếu trọng tội thì
sanh vào địa ngục ở
tha phương,
như trong phẩm Nê-lê nói.

Khi ấy trong ba
ngàn đại thiên thế giới không một chúng sinh nào còn. Bấy giờ hai mặt trời xuất hiện cho đến bảy mặt trời xuất hiện, quả đất ba ngàn đại thiên thế giới đều cháy tiêu hết. Như trong chương
Mười tám không đã nói
rõ tướng trạng của kiếp sanh kiếp diệt.

Lại có người
nói, trong bốn đại, ba đại có động tác nên có ba loại kiếp: hoặc kiếp lửa (thời gian lửa cháy) nổi lên đốt cháy ba ngàn
đại thiên thế giới cho
đến Sơ thiền bốn trú xứ; hoặc khi kiếp nước nổi
lên, trôi sạch ba ngàn
đại thiên thế giới, cho đến Nhị thiền tám trú xứ,
hoặc khi kiếp gió nổi
lên thổi sạch ba ngàn đại thiên thế giới, cho đến
Tam thiền, mười hai trú
xứ, ấy gọi là đại kiếp.

Tiểu kiếp cũng có ba loại: ba đại bên ngoài phát sanh thì thế giới diệt, ba độc bên trong phát
sanh thì chúng
sanh diệt, đó là đói khát,
đao binh, tật dịch.
Lại có người nói:
Số thời tiết năm tháng gọi là tiểu kiếp, như
trong kinh Pháp Hoa nói: Lúc
Xá-lợi-phất làm Phật, chính pháp trụ hai
mươi tiểu kiếp, tượng pháp trụ hai mươi tiểu kiếp. Phật từ tam-muội khởi
dậy nói kinh Pháp Hoa trong
sáu mươi tiểu kiếp. Các tiểu kiếp hợp lại gọi là đại kiếp.

Kiếp-ba (Kalpa)
Trung Hoa dịch là phân biệt thời tiết,
Bạt-đà dịch là Thiện, có ngàn
vạn kiếp quá khứ trống không không có Phật.
Trong một kiếp ấy sẽ có
ngàn Phật ra đời, các trời Tịnh cư hoan hỷ, nên
gọi kiếp ấy là thiện kiếp.

Trời Tịnh cư
sao biết kiếp ấy sẽ có ngàn Phật? Kiếp trước hết
rồi, rỗng không hoàn
toàn, sau đó có nước lớn, từ đáy nước vọt
lên hoa sen bảy báu sáng suốt ngàn cánh, ấy là đến
tướng ngàn Phật. Các trời
Tịnh cư nhân đó biết có ngàn Phật.

Vì vậy nói Bồ-tát ấy trong kiếp này được Vô thượng chính đẳng chính giác. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát vào
Sơ thiền cho đến đệ
Tứ thiền, vào Từ tâm cho đến
Xả tâm, vào Không xứ cho đến
Phi hữu tưởng phi vô tưởng xứ, dùng
sức
phương tiện, không
sanh
theo thiền, mà trở lại
sanh vào cõi Dục trong
dòng Sát-lợi,
dòng Bà-la-môn, đại gia
cư só, để thành tựu chúng sinh.
LUẬN: Hỏi: Bồ-tát có hai hạng:
1.Tùy nghiệp sanh.
2.Được pháp tính thân. Vì độ chúng sinh, biến hóa thân sanh vào ba cõi, đủ công
đức Phật, độ thoát
chúng sinh. Vậy nay là thân nào trong hai thân ấy? Đáp: Bồ-tát ấy do nghiệp nhân duyên
sanh thân.
Vì sao? Vì do
sức phương tiện vào các thiền, không
sanh
theo thiền, còn pháp thân
Bồ-tát biến hóa tự
tại, thì không cần phương tiện lắm. nghĩa phương tiện
vào thiền, như trước nói. Hỏi: Nếu không theo thiền định cớ
sao
sanh vào cõi Dục, mà
không sanh vào thế giới
thanh tịnh ở tha phương?
Đáp: Hạnh
các Bồ-tát mỗi mỗi không đồng, hoặc có Bồ-tát ở
nơi thiền chuyển tâm, sanh
vào nước Phật ở tha phương, có Bồ-tát hồi
tâm sanh vào cõi Dục cũng như vậy. Hỏi:
Sanh vào nước Phật ở tha phương ấy là cõi Dục hay chẳng cõi Dục? Đáp:
Nước Phật ở tha phương nếu tạp ác bất tịnh, thì ấy là cõi
Dục, nếu thanh tịnh không
ba ác đạo, ba độc, cho đến không có tên ba
độc, cũng không có tên
Nhị thừa, cũng không có nữ nhân; tất cả người
đều có ba mươi hai tướng,
ánh sáng vô lượng thường chiếu thế gian,
trong khoảnh khắc một
niệm, biến ra vô lượng thân, đi đến vô lượng
hằng sa thế giới, độ vô lượng vô số chúng sinh,
rồi trở lại chỗ cũ. Các thế giới như vậy ở trên đất, nên không gọi là
cõi Sắc, vì không có dục nên
không gọi là cõi Dục,
vì có hình sắc nên không gọi là cõi Vô sắc. Các
Bồ-tát ma-ha-tát do nghiệp phước đức thanh tịnh nên riêng được thế giới thanh tịnh ra ngoài ba cõi. Hoặc có vị đem tâm đại từ Đại Bi thương xót
chúng sinh, nên sanh vào cõi Dục này.

Hỏi: Nếu khi
mệnh chung, bỏ thiền định này, lúc đầu cớ sao cầu
học?
Đáp: Tâm
cõi Dục cuồng loạn, bất định, nhờ vì nhu nhuyễn nhiếp

tâm nên vào
thiền, khi mệnh chung, vì độ chúng sinh nên khởi tâm cõi Dục. Hỏi:
Nếu sanh vào cõi người, cớ gì
sanh đúng vào dòng
Sát-lợi mà không sanh chỗ khác? Đáp:
Sanh dòng
Sát-lợi có thế lực,
sanh dòng
Bà-la-môn có trí
tuệ, sanh vào đại gia cư
só giàu có, nên có thể làm lợi ích cho chúng
sanh, sanh vào nhà bần
cùng tự lợi còn không được, làm sao ích người.
Sanh trời cõi Dục, tiếp sẽ nói. KINH:
Này Xá-lợi-phất! Lại có
Bồ-tát ma-ha-tát, vào
Sơ thiền cho đến đệ Tứ
thiền, vào Từ tâm cho đến Xả tâm, vào Không xứ
cho

đến Phi hữu
tưởng phi vô tưởng xứ, do sức phương tiện nên không
sanh theo thiền, mà hoặc
sanh cõi Trời Tứ thiên vương, hoặc sanh cõi
Trời Ba mươi ba,
Trời Dạ-ma, Trời Đâu-suất-đà,
Trời Hóa-lạc,
Trời Tha- hóa-tự-tại. Ở nơi
trong ấy thành tựu chúng sinh, cũng thanh tịnh
Phật độ, thường gặp chư Phật. LUẬN:
nghĩa này đồng với
trên, chi sanh cõi Trời là khác.

Hỏi: Các Trời cõi Dục, tình đắm năm dục, khó có thể hóa độ,
sao Bồ-tát sanh đến đó
mà không sanh cõi người?
Đáp: Các
Trời tâm đắm trước tuy lớn, mà sức phương tiện của
Bồ- tát cũng lớn. Như nói trên cõi
Trời Ba mươi ba có rừng cây
Tu-phù-ma, Trời
Thánh trong các Trời, chán bỏ năm dục, trú ở trong đó, hóa độ
các trời. Trên cõi Trời
Đâu-suất thường có một Bồ-tát một đời bổ xứ,
các Bồ-tát thường được
nghe pháp. Lực só Mật-tích Kim cang, cũng ở
trên Trời Tứ thiên
vương. Như vậy để giáo hóa chư thiên.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Có Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật, do
sức phương tiện nên vào
Sơ thiền, ở đây mạng
chung sanh chỗ Phạm thiên,
làm vua Trời Đại Phạm. Từ chỗ Phạm thiên, đi đến một nước Phật rồi đến một nước Phật, ở chỗ có
Phật chứng được
Vô thượng chính đẳng
chính giác mà chưa
Chuyển pháp luân, thì
khuyến thỉnh chuyển. LUẬN:
Hỏi: Nếu sanh theo Sơ
thiền, có phương tiện gì? Đáp:
Tuy sanh mà không đắm hương vị
Sơ thiền, thường
niệm Phật đạo, nhớ
bổn nguyện, vào tâm từ,
Niệm Phật tam-muội, hòa hợp
với thiền, nên gọi là phương tiện.

Hỏi: Cớ sao
làm Phạm vương?

Đáp: Bồ-tát
do nhân duyên nhóm phước đức lớn, đời đời
thường làm chủ loài
vật, cho đến sanh trong loài nai cũng làm vua.

Lại nữa, bổn nguyện của Bồ-tát ấy là muốn thỉnh
Phật Chuyển pháp luân, không phải làm
Tán thiên. Hoặc có khi trong ba ngàn
đại thiên thế giới này
không có Phật, thì từ một nước Phật đi đến một
nước Phật, tìm cầu vị
Phật mới thành mà chưa Chuyển pháp luân để
khuyến thỉnh. Vì sao? Vì
pháp của vua Phạm thiên là thường nên khuyến thỉnh
chư Phật Chuyển pháp luân như vậy. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát một đời bổ xứ,
hành Bát-nhã Ba-la-mật, do
sức phương tiện nên vào
Sơ thiền, cho đến
đệ Tứ thiền, vào Từ
tâm cho đến Xả tâm, vào Không xứ cho đến Phi hữu tưởng phi vô tưởng xứ, tu Bốn niệm xứ cho đến
Tám Thánh đạo, vào Không tam-muội, Vô
tướng, Vô tác tam-muội, không sanh theo thiền,
mà
sanh chỗ có Phật, tu phạm hạnh, nếu
sanh trên cõi trời
Đâu-suất, tùy khi mệnh
chung, đầy đủ thiện căn, không mất chính niệm; với
vô số trăm ngàn vạn ức chư thiên cung kính vây quanh,
sanh đến trong
đây, chứng được Vô
thượng chính đẳng chính giác. LUẬN:
Hỏi: Vị Bồ-tát
một đời bổ xứ, ở địa vị thập trụ, đã đầy
đủ các công đức, sao
nay còn tu tập các hạnh? Đáp: Tâm chưa
vào Niết-bàn, cần phải có tu hành. Đó là tu
bốn thiền cho đến ba tam-muội. Lại nữa,
Bồ-tát ấy tuy ở trong cõi trời cõi người thị hiện làm
theo phép người, tu hành cầu đạo. Lại nữa,
Bồ-tát ấy ở địa vị thập trụ, vẫn còn có phiền
não tập khí.

Lại đối các pháp còn có điều không biết, thế nên tu hành.

Lại nữa, Bồ-tát ấy tuy hành
hạnh sâu, còn chưa thủ chứng ba
mươi bảy đạo phẩm, ba
môn giải thoát, nay vì thủ chứng nên lại tu hành các hạnh.

Lại nữa, tuy là Đại
Bồ-tát nhưng đối với
Phật còn nhỏ, thí như
đống lửa lớn tuy có
chiếu soi mà đối với mặt trời thì không hiện. Như
trong kinh Phóng bát,
Bồ-tát Di-lặc nói với Văn-thù-sư-lợi: Như tôi thân
sau lại làm Phật,
Văn-thù-sư-lợi số như hằng hà sa còn không biết việc
tôi cất chân để chân,
vì vậy nên tuy ở địa vị thập trụ, còn phải tu hành. Hỏi:
Bồ-tát một đời bổ xứ cớ
sao không rộng độ
chúng sinh, mà
cần phải sanh ở trước đức Phật? Đáp: Bồ-tát độ
sanh đã nhiều, nay
sắp gần
thành Phật, nên
ở trước Phật.
Vì sao? Vì chẳng phải chỉ độ
chúng sinh, được
thành Phật, mà
các pháp thâm diệu của
chư Phật cũng phải nên nghe hiểu. Hỏi: Nếu vì hỏi việc Phật nên ở
trước Phật, cớ
sao đức
Thích-ca Văn Phật khi làm
Bồ-tát ở trước Phật Ca-diếp mà ác khẩu hủy báng? Đáp: Việc ấy trước đã nói rồi, là pháp thân
Bồ-tát biến hóa các
thân để độ chúng sinh.
Hoặc có khi làm theo phép của người có đủ thứ
đói khát, lạnh nóng,
già bệnh, ghét yêu, giận mừng, tán thán, quở
mắng… trừ các trọng
tội, mọi việc khác đều làm.

Bồ-tát Thích-ca văn ấy bấy giờ làm em Phật Ca-diếp, tên
là Uất- đa-la, anh trí tuệ
thuần thục, không ưa nói nhiều, em trí tuệ chưa đủ
nên ưa luận nghị nhiều.
Người thời ấy cho em là hơn; về sau anh xuất gia, đắc thành
Phật đạo, hiệu
là Ca-diếp. Em làm thầy vua cõi
Diêm-phù-đề tên
Ngật-lê-cơ. Có năm trăm đệ tử thường lấy sách
Bà-la-môn dạy
cho các Bà-la-môn. vì các
Bà-la-môn không ưa Phật pháp. Bấy giờ có
thợ gốm tên Nan-đà
Bà-la là đệ tử năm giới của Phật Ca-diếp, chứng
đắc
đạo quả thứ ba
A-na-hàm cùng với thầy vua
là Uất-đa-la, làm bạn
lành, vì Uất-đa-la có
tâm thiện, lòng tin thanh tịnh.

Bấy giờ Uất-đa-la cỡi xe vàng, bốn ngựa trắng kéo, cùng đệ tử
đi ra cửa thành, Nan-đề
Bà-la gặp ở giữa đường. Uất-đa-la hỏi từ đâu
đi đến. Đáp rằng: anh
ông chứng đắc Vô thượng chính đẳng chính giác. tôi cúng dường xong trở về, ông có thể cùng đi với tôi đến yết kiến
Phật, cho nên tôi đến đón ông đi.

Uất-đa-la suy
nghó rằng, nếu ta đi thẳng đến chỗ Phật, thì các
đệ tử ta sẽ lấy làm
lạ mà sanh nghi rằng: Ông vốn có trí tuệ luận nghị hơn người, nay đi đến
cúng dường, hẳn là vì thương yêu
thân thuộc, chắc chúng nó không theo ta nữa,
Vì sợ phá nhân duyên thấy
Phật của chúng nó, nên trú trong trí biết thật tướng các pháp, vào tuệ phương
tiện vô thượng, để độ chúng đệ tử, nên miệng xuất lời ác rằng: Ông trọc đầu
ấy (chỉ anh là Phật
Ca-diếp) làm sao có thể đắc đạo Bồ-đề!
Bấy giờ bạn lành
Na-đề-bà-la làm ra vẻ giận dữ, nắm đầu
Uất-đa- la kéo đi và
nói: Ông không được dừng lại!

Uất-đa-la nói với các đệ tử, việc đã như vậy, ta không thể dừng
lại mà không đi được!

Tức thời thầy trò cùng đi đến chỗ Phật. Thấy Phật tướng tốt, tâm liền
thanh tịnh, trước đảnh lễ chân Phật, rồi ngồi qua một bên.
Phật theo ý thuyết pháp
cho. Uất-đa-la được vô lượng môn Đà-la-ni, mở
các cửa tam-muội, năm
trăm đệ tử trở lại phát tâm Vô thượng chính đẳng chính giác.

Uất-đa-la từ
chỗ ngồi đứng dậy bạch Phật rằng: “Xin Phật cho
tôi xuất gia làm Tỳ-kheo”.
Phật dạy: “Thiện lai”, liền thành Sa-môn.
Do phương tiện ấy, xuất ra lời ác, chẳng phải thật ác. Hư không
có thể phá, nước có thể làm thành lửa, lửa có thể làm
thành nước,
Bồ-tát đối với người phàm
còn không nổi giận huống gì đối với Phật.

Hỏi: Nếu như
vậy, sao Phật còn chịu tội báo thứ tám là khổ
hạnh sáu năm?
Đáp: Pháp
Tiểu thừa khác với pháp Đại thừa. Nếu không khác
thì không nên có đại
tiểu. Trong pháp Tiểu thừa không nói đến pháp
thân Bồ-tát với pháp bí áo vi diệu, vô lượng thần lực bất khả tư nghì, mà
phần nhiều nói về việc
dứt kiết sử đi thẳng chứng Niết-bàn. Lại nữa,
nếu Phật không thọ tội báo thứ tám ấy, sẽ có chư
Thiên, Thần tiên, Rồng,
Quỷ, những kẻ sống lâu, thấy có ác nghiệp mà không thọ tội báo, thì cho là không có nhân duyên
nghiệp báo.
Vì vậy, tuy
hiện tại không có ác
nghiệp cũng thọ tội báo.
Lại có nhân duyên đời nay là các ngoại đạo đều tin tưởng khổ hạnh, nếu
Phật không
sáu năm khổ hạnh, thì người ta không tin, nói rằng người con vua ấy quen vui, không thể khổ hạnh được. Vì vậy
Phật sáu
năm khổ hạnh, có kẻ theo ngoại đạo khổ hạnh ba tháng, nửa năm, một năm, không ai có thể
sáu năm ngày ăn một hạt mè hạt gạo. Các ngoại đạo cho đó là khổ hạnh cùng cực, người ấy nếu vô đạo, thật vô đạo vậy.
Bấy giờ họ mới tín thọ,
đều vào chính đạo.

Do hai nhân duyên ấy, tu khổ hạnh sáu năm, chứ chẳng phải thật tội.
Vì sao? Vì hết thảy chư Phật dứt hết tất cả điều bất thiện, thành tựu tất cả
thiện pháp. Phật nếu thật thọ tội báo, thì không được nói thành
tựu tất cả thiện pháp,
dứt tất cả pháp bất thiện.

Lại nữa, trong pháp
Tiểu thừa, Phật vì chúng
sanh tiểu tâm nên nói Bồ-tát một đời bổ xứ, ác khẩu mắng Phật, chứ thật
Bồ-tát một đời bổ xứ còn không mắng trẻ con làm
sao thật mắng Phật. Đều là phương tiện
vì chúng sinh.
Sao biết?
Phật Thích-ca Văn ấy, trong thời đức
Phật Tỳ-bà- thi, Ngài làm vị
đại Bà-la-môn thấy Phật chúng Tăng ăn mau mà phát lời nói rằng: “Bọn người như vậy, nên ăn lúa ngựa”. Do tội ấy bị đọa địa ngục
Hắc-thằng chịu khổ vô lượng đời rồi, vì nhân duyên của tội dư
thừa ấy, tuy nay thành
Phật đạo, còn phải ba tháng ăn lúa ngựa.
Lại trong pháp
Thanh văn nói: “Phật qua khỏi ba vô
số kiếp, thường làm nam tử, thường
sanh chỗ quí, thường không mất các căn, thường
biết kiếp trước, không đọa ba ác đạo, từ đức
Tỳ-bà-thi trở lại chín
mươi mốt kiếp”.

Như pháp ông
đó, trong chín mươi mốt kiếp, Phật không phải
đọa ác đạo, huống gì
trong một kiếp cuối cùng. Vì vậy nên biết Phật
chẳng phải thọ báo thật, vì phương tiện nên nói vậy thôi.

Hỏi: Phật hai
tội, nói ở trong Tỳ-ni và Tạp tạng, là có thể tin thọ. Trong một trăm kiếp tiếp
sau ba vô
số kiếp, không đọa ác đạo, thì từ
vô số kiếp đầu cũng không nên đọa ác đạo.
Nếu không đọa, cớ
sao chỉ nói trong một trăm kiếp
Phật không nói lời ấy, đó chỉ là luận nghị
sư của
A- tỳ-đàm Tỳ-bà-sa
(Abhi-dharma-vibhasa) nói? Đáp:
A-tỳ-đàm là Phật nói: Thanh văn các ông theo
A-tỳ-đàm mà luận nghị, ấy gọi là
Tỳ-bà-sa, không nên lầm lẫn!
Lại như
Bạc-câu-lô đem một quả
Ha-lê-lặc thí cho Tăng, mà
trong chín mươi mốt kiếp
không đọa ác đạo, huống gì Bồ-tát vô lượng đời lại đây đem thân bố thí, tu các công đức, mà vì nhân duyên tội nhỏ phải
đọa địa ngục! Việc như
vậy, Tỳ-bà-sa không nên lầm. Vì vậy, người
Tiểu thừa không biết
Bồ-tát phương tiện.

Lại nữa, cho phép
Tỳ-bà-sa các ông không lầm, Phật tự nói chỗ bốn khởi
của Bồ-tát:
Lúc Bồ-tát mới sanh, đi bảy bước, miệng tự nói
Ta sanh ra vì độ chúng
sanh, nói rồi, im lặng. Bú mớm ba năm, không
đi, không nói, lần lữa
khôn lớn, đi, nói như
người thường. Tất cả hài nhi
lúc nhỏ chưa thể đi,
nói, dần dần khôn lớn, mới đầy đủ vóc người, nay
cớ sao Bồ-tát mới sanh,
đi được, nói được, sau đó bèn không? Nên biết
đó là phương tiện. Nếu
nhận đó là phương tiện thì hết thảy Phật ngữ
đều thông, nếu không
nhận thì một thật một hư!
Do các nhân duyên như vậy, biết Phật vì độ chúng
sanh nên
thị hiện ác khẩu. Hỏi:
Sao Bồ-tát một đời bổ xứ, chỉ
sanh ở cõi trời
Đâu-suất
mà không sanh chỗ khác?
Đáp: Nếu ở
thế giới tha phương đến, các trời sống lâu; rồng, quỷ, thần tìm chỗ Ngài từ đâu đến không biết được thì
sanh nghi cho là
người huyễn hóa. Nếu ở
trong loài người chết sanh lại trong loài người,
vậy sau làm Phật, thì người tâm
sanh khinh mạn, còn trời thì không tin.
Theo phép, trời nên đến
giáo hóa người, không nên người giáo hóa trời.
Thế nên từ trên trời sanh đến, là từ trời làm
người, thì người kính tin.

Trong cõi Vô
sắc, vô hình không thể thuyết pháp, nên không sanh ở trong đó.
Trong cõi
Sắc tuy có
sắc thân, có thể vì người
thuyết pháp,
song
vì đắm sâu thiền vị,
không thể lợi ích lớn cho chúng sinh, cho nên
không sanh ở trong đó.
Ba tầng trời cõi
Dục dưới hết, kiết
sử
sâu dày, tâm thô tạp loạn, hai tầng trời cõi
Dục trên, kiết
sử đã mỏng, tâm quen không lợi; còn
trên trời Đâu-suất, kiết
sử mỏng, tâm lanh lợi, thường là nơi ở
của Bồ-tát; ví
như thái tử sắp lên
ngôi vua, trước ở nhà tónh lặng, bảy ngày trai tịnh.
Vậy sau lên chính điện
thọ lãnh ngôi vua. Bồ-tát bổ xứ cũng như vậy, trên trời
Đâu-suất như nhà trai tịnh, ở đó cuối cùng thọ hưởng vui trời, mệnh chung
sanh xuống, cuối cùng thọ hưởng vui người, bèn
thành chính giác. Có vô lượng chư thiên vây quanh
Bồ-tát sanh đến trong đây, vì Bồ-tát trước từ trong vô thỉ
sanh tử thường qua lại cõi trời cõi người, nay là thân trời cuối cùng không còn trở lại cõi trời nữa, vì thế chư
thiên đều hầu đưa đi.

Bồ-tát mệnh chung
ở Đâu-suất,
sẽ
sanh xuống cõi người làm
Phật, chư Thiên mệnh
chung, chưa mệnh chung, đều nguyện sanh xuống
cõi người làm đàn-việt của Bồ-tát.

Lại nữa, chư
Thiên sanh xuống muốn thường hộ vệ Bồ-tát, vì có
trăm ức ma
oán sợ đến não hại Bồ-tát. Bồ-tát này sanh
trong cõi người rồi
chán già, bệnh, chết, xuất gia chứng đắc Vô thượng
chính đẳng chính giác, như nói
trong kinh Bồ-tát bổn khởi.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Có Bồ-tát ma-ha-tát được sáu thần thông, không
sanh cõi Dục,
cõi Sắc, cõi
Vô sắc, mà từ một nước
Phật đến một nước Phật,
cúng dường cung kính, tôn trọng, tán thán chư Phật.

Này Xá-lợi-phất! Có Bồ-tát ma-ha-tát được thần thông du hý, từ một nước Phật đến một nước Phật, chỗ đi đến không có
Thanh văn, Bích- chi Phật thừa, cho
đến không có danh từ Nhị thừa.

Này Xá-lợi-phất! Có Bồ-tát ma-ha-tát được thần thông du hý,
từ một nước Phật đến
một nước Phật, chỗ đi đến, sống lâu vô lượng.

Này Xá-lợi-phất! Có Bồ-tát ma-ha-tát được thần thông du hý,
từ một quốc độ đến
một quốc độ, chỗ đi đến, có nơi không có Phật Pháp Tăng, thì tán thán công đức
Phật Pháp Tăng, các chúng
sanh nghe được danh từ
Phật Pháp Tăng, mệnh chung ở nơi đó, được
sanh
đến trước Phật. LUẬN:
Bồ-tát có hai:
1.Sanh thân Bồ-tát.
2.Pháp thân Bồ-tát. Một dứt kiết sử, một không dứt
kiết sử. Pháp thân
Bồ-tát dứt
kiết sử, được
sáu thần thông,
sanh thân
Bồ-tát không dứt
kiết sử, được năm
thần thông.
Vị được sáu thần thông thì không
sanh vào ba cõi, dạo đi các thế giới,
cúng dường mười phương
chư Phật. Vị được thần thông du hý thì đến
mười phương thế giới
độ chúng sinh, mưa bảy báu; ở thế giới đi đến, đều
là nhất thừa thanh tịnh,
sống lâu vô lượng vô số kiếp.

Hỏi: Phép của Bồ-tát là phải độ chúng sinh, cớ sao chỉ đi đến
thế giới thanh tịnh, sống
lâu vô lượng? Đáp: Bồ-tát có hai hạng:
1.Có tâm từ bi, phần nhiều vì chúng sinh. Phần nhiều nhóm các công đức chư Phật. Người ưa nhóm nhiều công đức chư Phật thì đến thế giới nhất thừa thanh tịnh
sống lâu vô lượng. Người ưa vì chúng
sanh nhiều thì đến chỗ không có
Phật Pháp Tăng. Tán thán danh Tam bảo, như chương sau sẽ nói.
KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát lúc mới phát
tâm, được Sơ thiền cho
đến đệ Tứ thiền, được Bốn tâm vô lượng, được
Bốn định vô sắc, tu Bốn
niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung, vị Bồ-tát ấy không
sanh trong cõi Dục,
cõi Sắc, cõi
Vô sắc mà thường
sanh đến chỗ có lợi ích cho chúng sinh. LUẬN:
Vị Bồ-tát ấy hoặc
sanh ở thế giới không có Phật, hoặc
sanh ở thế giới có Phật, hoặc
sanh vào thế giới bất tịnh có ba ác đạo, bần
cùng hạ liệt, hoặc sanh
thế giới thanh tịnh.

Sanh đến thế giới không có Phật, thì lấy
Mười thiện đạo,
Bốn thiền, cho đến Bốn định
vô sắc, làm lợi ích chúng sinh, khiến tín hướng Tam bảo, tuyên nói năm giới và giới xuất gia, khiến được
Thiền định, Trí tuệ công đức.

Thế giới không thanh tịnh có hai: có Phật hiện tại và sau Phật điệt độ.
Sau Phật điệt độ, hoặc có khi xuất gia, hoặc có khi tại gia, đem tài
thí pháp thí làm lợi ích
chúng sinh. Nếu Phật đang tại thế thì tạo các nhân
duyên dẫn đạo chúng sinh khiến đến chỗ Phật.
Ở thế giới
thanh tịnh mà chúng sinh chưa đủ công đức thì làm
cho họ đầy đủ. Ấy gọi
là chỗ sanh đến làm lợi ích chúng sinh. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát lúc mới phát
tâm, hành sáu Ba-la-mật,
lên địa vị Bồ-tát, được bất thối chuyển.

Này Xá-lợi-phất! Có Bồ-tát ma-ha-tát lúc mới phát tâm, liền
được Vô thượng chính
đẳng chính giác liền chuyển pháp luân, làm lợi ích thâm hậu cho vô lượng vô
số chúng
sanh xong, vào
Vô dư Niết-bàn.
Sau khi Phật ấy Niết-bàn,
chính pháp lưu lại hoặc một kiếp hoặc non một kiếp.

Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát lúc mới phát tâm, cùng
Bát- nhã Ba-la-mật tương ưng, cùng với vô
số trăm ngàn ức Bồ-tát từ
một nước Phật đến một
nước Phật, làm thanh tịnh Phật độ. LUẬN: Có ba hạng
Bồ-tát căn lợi tâm bền. Khi chưa phát tâm đã
từ lâu nhóm vô lượng
phước đức trí tuệ, người ấy gặp Phật nghe pháp
Đại thừa, phát tâm Vô
thượng chính đẳng chính giác, tức thời thật
hành Sáu Ba-la-mật, vào Bồ-tát vị được bất
thối chuyển.
Vì sao?
Vì trước nhóm vô lượng phước đức, căn lợi tâm bền, theo
Phật nghe pháp.
Ví như đi xa, có người cỡi dê, có người cỡi ngựa, có người dùng thần
thông. Người cỡi dê
thật lâu mới đến, người cỡi ngựa hơi mau hơn, người cỡi thần thông móng ý liền đến, như vậy không được nói trong lúc phát
tâm làm sao đến được.
Tướng trạng thần thông là như vậy, không nên
sanh nghi. Bồ-tát cũng như
vậy, khi phát tâm Vô thượng chính đẳng chính
giác, liền vào Bồ-tát vị.

Có Bồ-tát mới phát tâm, tâm ban đầu tuy tốt, về sau xen các
niệm ác, thường thường
khởi niệm: Ta cầu Phật đạo, đem các công đức
hồi hướng Vô thượng
chính đẳng chính giác, người ấy thật lâu vô lượng vô
số kiếp hoặc đến hoặc không đến, vì nhân duyên phước đức đời
trước mỏng, mà lại độn
căn, tâm không bền chắc, như người cỡi dê.

Có người đời trước có chút ít phước đức lợi căn,
phát tâm dần
dần thật hành sáu
Ba-la-mật, trải qua hoặc ba hoặc mười hoặc trăm vô
số kiếp, chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, như người
cỡi ngựa chắc đi đến được.

Hạng thứ ba người cỡi thần thông thì như trên vừa nói. Ba
hạng phát tâm ấy là:

Tội nhiều phước ít.

Phước nhiều tội ít

Chỉ thật hành phước đức thanh tịnh.

Thanh tịnh có hai:
1.Lúc mới phát tâm liền được Bồ-tát đạo
2.Sau thời gian ngắn, cúng dường mười phương chư Phật, thông đạt
Bồ-tát đạo, vào Bồ-tát vị,
tức là địa vị bất thối. nghĩa Bồ-tát bất thối như trên
đã nói.
3. Hạng Bồ-tát phát tâm thứ hai, Bồ-tát tiếp sau, rất chán thế gian, đời đời lại đây thường ưa chân thật, ghét giả dối,
Bồ-tát này cũng căn
lợi tâm bền, lâu ngày
nhóm vô lượng phước đức trí tuệ, khi mới phát tâm liền được Vô thượng
chính đẳng
chính giác; liền chuyển pháp luân, độ vô lượng
chúng sinh, vào
Vô dư Niết-bàn, chính pháp trụ thế hoặc
một kiếp, hoặc non một
kiếp, lưu lại hóa Phật để độ chúng sinh.

Phật có hai lực thần thông:

Lúc còn ở đời.

Sau khi diệt độ.

nghĩa chữ kiếp như trên đã nói.
chúng sinh được độ trong một
kiếp cũng không ít.

Hạng Bồ-tát phát tâm thứ ba, cũng căn lợi tâm bền, lâu ngày
nhóm phước đức, phát
tâm liền cùng Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng, được
Sáu thần thông, cùng vô
lượng chúng sinh xem mười phương thế giới
thanh tịnh mà tự trang
nghiêm quốc độ mình, như Phật A-đi-đà, đời trước lúc làm
Tỳ-kheo Pháp-tạng, được Phật dẫn đến khắp
mười phương, chỉ cho thấy cõi nước
thanh tịnh, khiến chọn cõi nước thanh tịnh để tự
trang nghiêm nước mình.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>




<卷>QUYỂN 39</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM BỐN : VÃNG SANH
Phần 2 KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã
Ba- la-mật, được Bốn
thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định Vô sắc, dạo
chơi trong ấy mà vào Sơ
thiền, từ Sơ thiền khởi, vào Diệt tận định; từ
Diệt tận định khởi, cho đến vào
Tứ thiền; từ
Tứ thiền khởi, vào Diệt tận
định; từ Diệt tận định
khởi, vào Hư không xứ; từ Hư không xứ khởi, vào
Diệt tận định; từ Diệt
tận định khởi cho đến vào Phi hữu tưởng phi vô
tưởng xứ; từ Phi hữu
tưởng phi vô tưởng xứ khởi, vào Diệt tận định. Như vậy,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã
Ba-la-mật, dùng lực phương
tiện nên vào định một cách vượt bực. LUẬN:
Hỏi: Nếu người
phàm phu không thể vào Diệt tận định,
cớ sao Bồ-tát từ thiền
khởi, lại vào Diệt tận định? Đáp:
Trong A-tỳ-đàm Tỳ-bà-sa Tiểu thừa nói như vậy, chẳng
phải Phật dạy trong Tam tạng.

Lại Bồ-tát ấy, Thánh nhân còn không kịp huống gì đang là phàm phu, ví như voi trắng
sáu ngà, tuy bị tên độc, vẫn thương xót kẻ bắn. Tâm từ bi như vậy,
A-la-hán không có.
Lúc Bồ-tát còn ở trong
súc
sanh mà còn như vậy huống gì khi làm
thân người, lìa dục vào thiền
mà không được vào Diệt tận định.

Hỏi: Nếu Bồ-tát được Diệt tận định có thể như vậy, còn phép
vào định vượt bậc thì
không thể quá hai. Nếu nói từ Sơ thiền khởi cho
đến vào Diệt tận định,
không có cách ấy? Đáp: Các người khác tuy có pháp vào định, vì
sức ít, nên không
thể vượt xa.
Còn Bồ-tát có vô lượng lực phước đức trí tuệ
sâu vào
thiền định,
tâm không đắm trước, cho nên hay vượt xa, ví như lực
só trong cõi
người, nhảy không quá ba
bốn trượng, nếu lực
só cõi trời, thì không hạn
số. Trong pháp Tiểu thừa,
vượt một bậc là định pháp, còn Bồ-tát lực
thiền định lớn, tâm
không đắm trước, nên tùy ý vượt xa gần.

Hỏi: Nếu như
vậy, thì định vượt bậc là lớn; còn định theo thứ
lớp không phải là lớn? Đáp: Cả hai đều lớn.
Vì sao? Vì từ
Sơ thiền khởi, đến
Nhị thiền, không có tâm gì khác xen vào, nhất niệm vào định, cho đến
Diệt tận định đều như vậy.
Vượt bậc là từ Sơ thiền khởi vào đệ tam thiền cũng không để cho tâm khác xen vào, cho đến
Diệt tận định, nghịch hay
thuận đều như vậy.

Có người nói: Định vượt bậc hơn.
Vì sao? Vì đều không có tâm
khác xen vào mà có thể
vượt bậc; ví như ngựa vui vầy xoay chuyển tùy ý. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát hành
Bát-nhã Ba-la- mật, tu Bốn niệm
xứ, cho đến Mười tám pháp không chung, không
thủ chứng quả
Tu-đà-hoàn, quả Tư-đà-hàm, quả A-na-hàm, quả
A-la-hán, Bích-chi Phật
đạo, dùng lực phương tiện vì chúng sinh phát khởi
Tám thánh đạo phần, do
Tám đạo phần ấy, khiến được quả Tu-đà-hoàn,
cho đến Bích-chi Phật đạo.

Này Xá-lợi-phất! Quả và trí của hết thảy A-la-hán,
Bích-chi Phật, là vô sanh pháp nhẫn của Bồ-tát ma-ha-tát.

Này Xá-lợi-phất! Nên biết Bồ-tát ma-ha-tát ấy hành
Bát-nhã Ba- la-mật, trú ở trong địa vị bất thối. LUẬN:
Hỏi: Sao không nói
Bồ-tát ấy hành sáu Ba-la-mật mà
chỉ nói được bốn niệm xứ?
Đáp: Hoặc
nói hoặc không nói, nên biết Bồ-tát đều thực
hành sáu Ba-la-mật, đối với ba mươi bảy đạo phẩm
hoặc hành hoặc không
hành. Không thủ chứng đạo quả
Thanh văn, Bích-chi Phật, có đại từ Đại Bi,
sâu vào lực phương
tiện… như trước đã nói. Hỏi:
Không được các đạo quả làm
sao có thể lấy đó để hóa độ người? Đáp: Phật tự nói
nhân duyên: đó là quả và trí của
Thanh văn, Bích- chi Phật đều là
pháp nhẫn của Bồ-tát, chỉ không nhận lãnh danh tự
các đạo quả; quả và trí đều nhập vào vô sanh pháp nhẫn.

Lại nữa, chỉ
không thủ chứng, còn các pháp khác đều thực
hành. Được Bồ-tát đạo, gọi là bất thối chuyển. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát trú ở
sáu
Ba-la-mật, thanh tịnh cõi
trời Đâu-suất. Nên biết đó là vị Bồ-tát trong Hiền kiếp. LUẬN: Bồ-tát có mỗi mỗi đạo, mỗi mỗi hạnh, mỗi
mỗi nguyện,
do nhân duyên tu nghiệp,
Bồ-tát ấy sanh trên cõi trời Đâu-suất, vào
giữa chúng hội ngàn
Bồ-tát, thứ lớp làm Phật. Có tướng trạng như vậy,
nên biết đó là Bồ-tát trong Hiền kiếp. KINH:
Này Xá-lợi-phất, có
Bồ-tát ma-ha-tát tu Bốn thiền cho đến Mười tám pháp
không chung, mà chưa chứng
Bốn đế, nên biết ấy là
Bồ- tát một đời bổ xứ. LUẬN:
Hỏi: Bồ-tát một
đời bổ xứ ấy, nên sanh cõi trời Đâu-suất, cớ
sao nói được bốn thiền…? Đáp: Bồ-tát ấy
sanh trên cõi
trời Đâu-suất, lìa dục được
Bốn thiền…
Lại nữa, Bồ-tát bổ xứ ấy, từ khi lìa dục trở lại, lâu ngày đầy
đủ Phật pháp, dùng lực
phương tiện, theo phép bổ xứ,
sanh cõi trời
Đâu-suất, chưa chứng
Bốn đế, là cố ý để lại
không chứng, nếu thủ chứng thì
thành Bích-chi Phật, vì
muốn thành Phật nên không chứng. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát vô lượng vô số
kiếp tu hành, được Vô
thượng chính đẳng chính giác. LUẬN:
Bồ-tát ấy tuy
trồng thiện căn, cầu Vô thượng chính
đẳng chính giác, nhưng vì
căn độn, tu hành hỗn tạp, nên thật lâu mới
được. Do trồng thiện
căn sâu nên chắc chắn được. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát trú ở
sáu
Ba-la-mật, thường siêng
tinh tấn, lợi ích chúng sinh, không nói việc vô ích. LUẬN:
Bồ-tát ấy trước
có ác khẩu, nên phát tâm Bồ-tát
nguyện rằng: Tôi vónh
viễn xa lìa bốn lỗi miệng, được đạo ấy. Lại nữa,
Bồ-tát ấy biết trong Bát-nhã Ba-la-mật, các pháp
không có định tướng.
Không có tướng có thể chấp trước, có thể nói.
Biết như vậy mà có thể làm lợi ích, thì đó đều là
Phật pháp, nếu không thể
làm lợi ích, thì tuy có nói giỏi, cũng chẳng phải
Phật pháp. Ví như các
thứ thuốc hay, mà không chữa được bệnh, không gọi là thuốc, dẫu cho đất bùn mà chữa lành bệnh cũng gọi là thuốc.
Vì vậy, sợ nó
sai lầm, nên
không nói việc vô ích. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát hành
sáu
Ba-la-mật, thường
siêng tinh tấn, lợi ích
chúng sinh, từ một nước Phật đến một
nước Phật, dứt ba đường
ác cho chúng sinh. LUẬN: Bồ-tát ấy trú ở
sáu
thần thông, đi đến mười phương thế
giới, ngăn chặn ba đường
bất thiện thượng, trung, hạ. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát trú ở
sáu
Ba-la-mật, lấy bố thí làm đầu, đem an vui cho hết thảy
chúng sinh, cần ăn uống cho
ăn uống; y
phục, đồ nằm, anh lạc, hoa hương, phòng xá, đèn đuốc
tùy chỗ cần đến đều cho hết. LUẬN:
Bồ-tát có hai việc:

Hay làm cho chúng sinh lìa khổ.

Hay cho vui. Lại có hai việc:

Thương xót chúng sinh trong ba đường ác.

Thương xót người.

Bồ-tát cho chúng
sanh vui, vì
thương người, nên tùy cho họ
cần đến đều cho hết. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát lúc hành
Ba-la-mật, biến thân như
Phật, thuyết pháp cho chúng sinh trong địa ngục,
thuyết pháp cho chúng sinh
trong súc sanh, ngạ quỷ.
LUẬN: Hỏi: Bồ-tát ấy cớ
sao biến làm thân Phật, tợ như không
tôn trọng Phật? Đáp: Có chúng
sanh nhờ thấy thân Phật mà đắc độ, hoặc có
chúng sinh thấy các thân
Chuyển luân thánh vương… mà đắc độ, vì vậy
biến thân làm Phật. Lại nữa,
thế gian xưng Phật danh hiệu là Đại Bi, là Thế Tôn.
Nếu dùng thân Phật vào địa ngục, thì
vua Diêm-la, các quỷ thần không
ngăn trở, là bậc tôn
quý, làm sao ngăn được. Hỏi: Nếu ở trong địa ngục lửa cháy, thường bị thống khổ tâm
thường tán loạn, không
lãnh thọ pháp được, làm sao hóa độ? Đáp:
Bồ-tát dùng lực thần thông bất khả tư nghì, phá vạc, diệt lửa, cấm chế lính ngục, phóng hào quang
chiếu soi, chúng
sanh tâm vui,
mới thuyết pháp cho, nghe thời thọ trì.

Hỏi: Nếu như
vậy, chúng sinh địa ngục có người đắc đạo chăng?
Đáp: Tuy không đắc đạo, mà gieo nhân duyên thiện căn đắc đạo.

Vì sao? Vì trọng tội không thể đắc đạo, còn trong đường
súc
sanh thì
nên phân biệt, hoặc đắc
đạo hoặc không đắc đạo. Như rồng chúa A-na-bà- đạt-đa, rồng chúa
Ta-kiệt đắc
Bồ-tát đạo. Trong đường quỷ thần
Dạ-xoa, Mật-tích Kim-cang,
quỷ Tử-mẩu… có kẻ đắc kiến đạo, là đại Bồ-tát. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát lúc hành sáu Ba-la- mật, biến thân như Phật, đến khắp mười phương hằng hà
sa thế giới
chư Phật, thuyết pháp cho
chúng sinh và cúng dường chư Phật, thanh
tịnh Phật độ. Nghe chư
Phật thuyết pháp, xem xét, chọn lựa tướng
Phật quốc tịnh diệu trong
mười phương, để mà tự dựng lên quốc độ thù thắng,
trong đó các Bồ-tát đều
là một đời bổ xứ. LUẬN: Bồ-tát ấy khắp vì chúng
sanh trong
sáu đường thuyết pháp, lại dùng thân Phật vì mười phương chúng
sanh
thuyết pháp.
Hoặc có chúng sinh nghe đệ tử
Phật thuyết pháp, không tín thọ, nếu nghe
Phật độc tôn tự tại
thuyết pháp thì tín thọ lời ngài. Bồ-tát vì nhân duyên
hai việc nên cúng dường
chư Phật, đó là trang nghiêm quốc độ, nghe
pháp trang nghiêm quốc độ,
đi đến mười phương Phật độ thủ lấy tướng quốc độ
thanh tịnh, nhờ nhân duyên tu hành chuyển nên thù thắng và
ánh sáng cũng nhiều. Vì
cớ sao? Vì ở trong quốc độ này đều là Bồ-tát một đời bổ xứ. Hỏi: Nếu trước đã nói
Bồ-tát một đời bổ xứ chỉ ở trên trời
Đâu-suất, nay cớ sao nói
Bồ-tát ở các thế giới tha phương đều là một đời bổ xứ?

Đáp: Bồ-tát
một đời bổ xứ ở trên trời Đâu-snất, đó là phép
thường trong ba ngàn thế giới, còn ở chỗ khác là không nhất định. Gọi là
thanh tịnh đệ nhất vì
chuyển đổi thân liền thành Phật đạo. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát lúc hành sáu Ba-la- mật, thành tựu ba mươi hai tướng, các căn thanh tịnh lanh lợi, vì các
căn thanh tịnh lanh lợi
nên mọi người yêu kính, vì được yêu kính nên
dần dần đem pháp ba thừa mà độ thoát họ. Như vậy,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát lúc hành Bát-nhã
Ba-la- mật, nên học thân
thanh tịnh, miệng thanh tịnh. LUẬN:
Bồ-tát ấy muốn
làm cho chúng sinh mắt thấy thân kia thì đắc độ, cho
nên dùng ba mươi hai tướng trang nghiêm thân.

Các căn thanh
tịnh lanh lợi, là các căn mắt… vượt hơn người
khác; tín căn, tuệ căn, các căn tâm
số lanh lợi thanh tịnh đệ nhất, ai thấy
được đều khen là hy
hữu, nghó rằng ta không có được việc ấy, nên yêu
kính Bồ-tát, tín thọ
Bồ-tát, Bồ-tát đời đời đầy đủ đạo pháp,
và bằng ba thừa đạo mà
vào Niết-bàn. Các căn mắt… ba mươi hai tướng ấy đều do thân, khẩu nghiệp thanh tịnh mà có được. Vì vậy Phật dạy
Bồ-tát hãy
nên thanh tịnh thân khẩu nghiệp. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát hành
sáu
Ba-la-mật, được các căn
thanh tịnh, do căn thanh tịnh ấy mà không tự cao,
cũng không khinh hạ người khác. LUẬN:
Bồ-tát ấy thường
hành sáu Ba-la-mật một cách thanh
tịnh sâu xa, nên được các căn mắt… thanh tịnh lanh lợi, người đều yêu
kính. Các căn thuộc tâm
số pháp như tuệ căn… thanh tịnh lanh lợi không
thể sánh, chỉ vì độ
chúng sinh. Theo lẽ thường thế gian, nếu được điều
gì đặc biệt thời tâm
tự cao, khinh các người khác, nghó rằng: họ không
có việc ấy, chỉ riêng ta có, vì nhân duyên ấy trở lại mất
Phật đạo. Như trong

Kinh nói: Bồ-tát khinh các
Bồ-tát khác, mỗi niệm mỗi kiếp xa
dần Phật đạo, thì phải trở lại tu Phật đạo trải bấy nhiêu kiếp ấy, vì vậy nên
không tự cao, cũng không
khinh hạ người khác. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát từ khi mới phát tâm, trú ở
Thí Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật, cho đến khi lên địa vị bất
thối chuyển, trọn không đọa ác đạo. LUẬN:
Bồ-tát ấy từ ban
đầu lại đây, rất sợ ác đạo, làm các công đức, nguyện không đọa ác đạo, cho đến địa vị bất
thối chuyển, ở
vị đáo định, trung gian thiền vì
sợ đọa ác đạo nên phát nguyện và
suy nghó
rằng, nếu ta đọa ba đường
ác thì tự độ không còn được, làm sao độ người.
Lại ở trong ba đường ác, khi bị khổ
sanh
sân não, kiết
sử tăng thêm, trở lại gây nghiệp ác, trở lại chịu khổ báo, như vậy vô cùng, biết lúc
nào sẽ được tu hành
Phật đạo? Hỏi: Nếu trì giới được quả báo không đọa ác đạo, cớ
sao còn nói
bố thí gì nữa? Đáp: Trì giới là căn bản không đọa ác đạo, bố thí cũng có thể không đọa.

Lại nữa, Bồ-tát trì giới tuy có thế không đọa ác đạo, nhưng
sanh
trong loài người bị
nghèo cùng, không thể tự lợi, lại không ích người.
Vì vậy thực hành bố
thí, các Ba-la-mật khác, đều có việc lợi của nó.

KINH: Này Xá-lợi-phất! Có Bồ-tát ma-ha-tát từ khi mới phát
tâm cho đến lên địa vị
bất thối chuyển, thường không bỏ mười hạnh lành. LUẬN: Phật dạy trì giới nên không đọa ác đạo, bố thí đi theo.
Nay không biết làm thế nào thực hành
Giới Ba-la-mật cho đến lên địa vị
bất thối chuyển, thế nên
lại nói thường thực hành mười hạnh lành.

Lại nữa, trước kia nói
Bồ-tát trì giới không bền chắc, lấy bố thí
theo giúp, nay chỉ nói trì
giới bền chắc, không bỏ mười lành, không đọa ba đường ác. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát trú trong Thí
Ba-la- mật, Giới Ba-la-mật,
làm Chuyển luân thánh vương, an lập chúng sinh nơi
mười thiện đạo, cũng lấy tài vật bố thí cho chúng sinh. LUẬN:
Do nhân duyên Thí,
Giới Ba-la-mật nên làm Chuyển luân thánh vương. Do thực hành
Giới Ba-la-mật nên khiến chúng
sanh tín
thọ mười điều lành; do
thực hành Thí Ba-la-mật nên tài bảo cấp thí
chúng sinh, cũng không thể hết. Hỏi: Tất cả
Bồ-tát đều thực hành hai
Ba-la-mật ấy, đều làm
Chuyển luân Thánh vương chăng?
Đáp: Không
hẳn như vậy. Vì sao? Vì như trong phẩm này các Bồ-
tát có nhiều
cách vào Phật đạo; có Bồ-tát nghe nói nghi thức
Chuyển luân Thánh vương, ở chỗ này có thể lợi ích
chúng sinh, nên phát
nguyện ở đó. Có
Bồ-tát gieo nhân duyên làm Chuyển luân Thánh vương,
tuy không phát nguyện cũng
được quả báo làm Chuyển luân Thánh
vương. Tự thực hành hai
Ba-la-mật nên làm Chuyển luân Thánh vương,
cũng dạy chúng sinh tu
mười thiện đạo, cũng tự hành bố thí. Có người
nghe sanh nghi là một đời
làm hay đời đời làm Chuyển luân Thánh vương, thế nên:
KINH: Phật bảo:
Xá-lợi-phất! Có Bồ-tát ma-ha-tát trú trong Thí Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật, vô lượng ngàn vạn đời làm
Chuyển luân thánh vương, gặp vô
lượng trăm ngàn chư Phật, cúng dường cung
kính, tôn trọng tán thán. LUẬN:
Nếu Bồ-tát biết làm
Chuyển luân
Thánh vương rất ích
cho chúng sinh, liền làm
Chuyển luân Thánh vương, nếu tự biết làm
thân khác có ích lớn
hơn, cũng làm thân khác. Lại nữa,
muốn dùng pháp thế gian mà đại cúng dường Phật,
nên làm Chuyển luân Thánh vương. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát thường vì chúng
sanh lấy pháp soi sáng,
cũng tự soi sáng mình, cho đến khi được Vô
thượng chính đẳng chính
giác, trọn không lìa soi sáng.

Này Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát ấy đã được tôn trọng
ở trong Phật pháp.

Này Xá-lợi-phất! Vì vậy
Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la- mật, không để cho
vọng khởi thân, miệng, ý bất tịnh. LUẬN:
Các Bồ-tát trên
hành Thí, Giới Ba-la-mật, được
làm Chuyển luân Thánh
vương; Bồ-tát ấy chỉ phân biệt các kinh, đọc
tụng, ghi nhớ, suy nghó,
phân biệt các pháp, để cầu Phật đạo. Lấy ánh
sáng trí tuệ ấy tự lợi ích cũng làm lợi ích
chúng sinh, như người ở giữa
đường tối đốt đèn,
tự lợi ích cũng lợi ích người.

Trọn không lìa là do nhân duyên ấy cho đến khi chứng Vô
thượng chính đẳng chính
giác, trọn không lìa ánh sáng trí tuệ.

Lại nữa, Bồ-tát ấy, thanh tịnh pháp thí không cầu danh lợi
cúng dường cung kính,
không ham đệ tử, không ỷ trí tuệ, cũng không tự cao, khinh khi
người khác; cũng không cơ hiềm
châm chích, chỉ nhớ chư
Phật mười phương lấy lòng từ thường nghó đến
chúng sinh, Ta cũng học
Phật đạo như vậy. Thuyết
pháp không dựa vào đâu, không đắm trước gì, chỉ vì làm cho chúng
sanh biết thật tướng các pháp. Như vậy thanh
tịnh thuyết pháp, đời đời không mất ánh
sáng trí tuệ, cho đến chứng được Vô
thượng chính đẳng chính giác.
Đã được tôn trọng là các
Bồ-tát trên được như vậy đều được
tôn trọng đối với chúng sinh.
Không để cho vọng
khởi thân, miệng, ý bất tịnh là, thường đem tâm thanh tịnh pháp thí, không nên vọng khởi thân khẩu ý ác nghiệp.
Vì sao? Vì nếu khởi thân khẩu ý ác, thì người nghe không tín thọ. Nếu ý nghiệp bất tịnh thì trí tuệ
không sáng, trí tuệ không
sáng thì không thể
khéo hành Bồ-tát đạo. Lại nữa,
không chỉ một Bồ-tát ấy, các Bồ-tát trước nay thực hành được pháp ấy đều gọi là tôn trọng
Phật giáo. Nếu Bồ-tát muốn
hành Bồ-tát đạo, đều không nên xen tạo tội, không để cho vọng khởi hết
thảy nghiệp tội ác. Tạp
hành thì đối với việc hành đạo khó, không thể
mau thành Phật đạo. Vì
tội nghiệp phá hoại phước đức vậy. KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Thưa Thế Tôn! Bồ-tát thân nghiệp bất tịnh,
khẩu nghiệp bất tịnh, ý nghiệp bất tịnh thế nào?
LUẬN: Hỏi: Xá-lợi-phất, trí tuệ đệ nhất,
sao không biết thân
khẩu ý ác nghiệp? Đáp:
Xá-lợi-phất đối với pháp Thanh văn thì biết, còn việc của Bồ-tát khác nên
không biết. Như nói
“Nếu Bồ-tát
sanh tâm
Thanh văn, Bích-chi Phật, thì ấy
là Bồ-tát phá giới”. Vì vậy nên Xá-lợi-phất
nghi. không biết thế nào là Bồ-tát tội chẳng tội. Lại nữa,
Xá-lợi-phất biết ba bất thiện đạo của thân, bốn bất thiện đạo của miệng, ba bất thiện đạo của ý, ấy là thân khẩu ý tội.
Còn trong đây
Phật đáp, nếu
Bồ-tát chấp thủ tướng thân khẩu ý, ấy là
Bồ-tát thân khẩu ý tội. Do các
nhân duyên như vậy nên Xá-lợi-phất hỏi. KINH:
Phật bảo Xá-lợi-phất: Nếu Bồ-tát ma-ha-tát nghó rằng đây thân, đây miệng, đây ý, như vậy chấp thủ tứơng làm duyên.
Xá-lợi-phất! Ấy gọi
là Bồ-tát thân khẩu ý tội.

Này Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành Bát-nhã
Ba-la-mật, không thủ đắc thân, không thủ đắc khẩu, không thủ đắc ý.
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật nếu thủ
đắc thân, khẩu,
ý, dùng thân khẩu ý
thủ đắc ấy, nên sanh tâm xan tham, tâm phạm
giới, tâm sân, tâm giải
đãi, tâm loạn, tâm si… Nên biết Bồ-tát ấy, khi
hành sáu Ba-la-mật không
thể trừ nghiệp thô của thân khẩu ý. LUẬN:
Phật khai thị
Xá-lợi-phất rằng, ở trong pháp không,
Bồ-tát không thấy ba nghiệp, ấy là vô tội; nếu thấy ba nghiệp, ấy là tội. Ở
trong pháp Thanh văn, mười
bất thiện đạo, ấy là tội nghiệp; trong pháp
Đại thừa, thấy có
thân, miệng, ý làm, ấy là tội. Vì sao? Vì có làm, có thấy,
người làm,
người thấy, đều là hư dối. Người thô thì tội
thô, người tế
thì tội tế. Như khi xa lìa
cõi Dục, thì năm dục, năm triền cái là ác tội,
Sơ thiền thu nhiếp thiện giác quán là vô tội; khi lìa
Sơ thiền vào
Nhị thiền, thì giác quán là
tội; Nhị thiền thu nhiếp tâm hỷ thiện là vô tội,
cho đến Phi hữu tưởng phi vô tưởng xứ cũng như vậy.
Vào trong thật tướng các pháp, thì hết thảy các quán,
các kiến, các pháp, đều gọi là tội.
Người Tiểu thừa, vì
sợ ba ác đạo nên cho mười ng- hiệp bất thiện là tội; còn người Đại thừa cho
sự
sanh tâm chấp trước thủ tướng các pháp, trái với ba môn
giải thoát, ấy gọi là tội. Vì việc khác
ấy, nên gọi là Đại
thừa. Nếu còn thấy có ba nghiệp ấy, tuy không khởi
ác, cũng không gọi là
bền chắc; không thấy thân khẩu ý ấy là căn bản
của ba nghiệp, ấy là bền chắc. Bồ-tát ấy ngộ
pháp không, nên không thấy
ba việc ấy; nếu dùng ba
việc ấy thì khởi lên tướng xan tham, tướng phạm giới,
tướng sân, tướng giải đãi, tướng tán loạn. tướng
ngu si.
Nhân không nên quả
cũng không, như không cây thì không có bóng in.
Nếu quán được như vậy thì
trừ nghiệp thân khẩu ý.

Hỏi: Trước đây nói tội nghiệp, nay sao nói thô nghiệp?
Đáp: Thô
nghiệp tội nghiệp không khác, tội tức là thô,
không gọi là tế. Lại nữa,
người Thanh văn cho thân khẩu nghiệp bất thiện là
thô, ý nghiệp bất thiện
là tế. Các kiết sử sân nhuế, tà kiến… là thô tội, các kiết
sử tham ái, kiêu mạn… là tế tội. Ba ác giác tưởng là
dục tưởng, sân tưởng, não tưởng gọi là thô; giác tưởng bà con, giác tưởng quốc độ,
giác tưởng không chết,
gọi là tế. Chỉ giác tưởng thiện, gọi là vi tế.
Các giác tưởng này, trong
Đại thừa đều nói là thô, vì vậy nên nói là thô tội. KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Bồ-tát
ma-ha- tát làm sao trừ
thân khẩu ý nghiệp?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Nếu Bồ-tát ma-ha-tát không thủ đắc
thân, không thủ đắc khẩu, không thủ đắc ý, như vậy
Bồ-tát ma-ha-tát trừ
được thân, khẩu, ý nghiệp.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát từ khi mới phát tâm tu
mười thiện đạo, không
sanh tâm Thanh văn, không sanh tâm Bích-chi Phật; Bồ-tát
ma-ha-tát như vậy trừ thân khẩu ý thô nghiệp. LUẬN:
Hỏi: Những gì là
thân khẩu ý tế nghiệp, trái lại là thô? Đáp: Như trước đã có nói.

Lại nữa, nghiệp của người phàm phu là thô đối với
Thanh văn, ng- hiệp của Thanh văn là
thô đối với Đại thừa.

Lại nữa, nghiệp nhơ là thô, nghiệp không nhơ là tế; nghiệp làm
nhân duyên
sanh ra khổ thọ là thô, nghiệp không làm nhân duyên
sanh ra khổ thọ là tế; nghiệp có giác có quán là thô, nghiệp không giác
không quán là tế. Lại nữa,
thấy có ngã cho đến có người biết, người thấy là thô, nếu không thấy ngã cho đến
người biết, người thấy chỉ thấy ba nghiệp,
năm uẩn, mười hai nhập,
mười tám giới là tế.

Lại nữa, có
sở kiến gọi là thô, không
sở kiến gọi là tế. Vì vậy
Phật bảo Xá-lợi-phất, nếu
Bồ-tát không thủ đắc tướng thân khẩu ý, thì khi
ấy trừ hết ba nghiệp thô.

Lại nữa, khi
mới phát tâm trú trong rốt ráo không, hết thảy
pháp không thể có được,
mà thường thực hành mười thiện đạo, không khởi tâm
Thanh văn, Bích-chi Phật, dùng tâm không thủ tướng, hồi hướng tất cả thiện căn đến Vô thượng
chính đẳng
chính giác thì đó gọi là
Bồ-tát trừ thân khẩu
ý thô nghiệp, gọi là thanh tịnh. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật tịnh
Phật đạo, hành
Thí Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba- la-mật,
Tinh tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật thì đó gọi là
Bồ-tát ma-ha- tát trừ thô nghiệp
của thân, khẩu, ý.
Xá-lợi-phất,
bạch Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Thế nào là Phật
đạo của Bồ-tát ma-ha-tát?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Phật đạo là Bồ-tát ma-ha-tát không thủ
đắc thân, không thủ đắc
miệng, không thủ đắc ý, không thủ đắc Thí
Ba-la- mật cho đến không
thủ đắc Bát-nhã Ba-la-mật; không thủ đắc
Thanh văn, Bích-chi Phật;
không thủ đắc Bồ-tát, không thủ đắc Phật.
Xá-lợi- phất! Ấy gọi là Phật đạo của
Bồ-tát ma-ha-tát, đó nghĩa là các
pháp không thể có được. LUẬN: Bồ-tát ấy nương tổng tướng
sáu
Ba-la-mật mà làm tịnh
Phật đạo. Hỏi:
Xá-lợi-phất theo Phật nghe biết trừ ba ác ba thô tức là làm tịnh Phật đạo,
sao nay còn hỏi? Đáp: Trước nói tướng ba nghiệp
thanh tịnh, nay nói tướng tất cả pháp
thanh tịnh; trước nói lược, nay nói
tướng riêng; trước chỉ không thủ đắc tướng ba nghiệp, nay không thủ đắc tướng
sáu Ba-la-mật, tướng
các hiền thánh,
Bồ-tát và Phật, ấy gọi là tịnh
Phật đạo. Vì hết thảy pháp đều không thể có được. Không thể có được thân cho đến không thể có
được Bát-nhã Ba-la-mật; ấy gọi là
pháp không. Không thể có được
Thanh văn cho đến Phật; ấy gọi là chúng
sanh không.
Bồ-tát trụ trong hai không
ấy, dần dần chứng được
Nhất thiết bất khả đắc không. Bất khả đắc không
tức là thật tướng các pháp.
nghĩa Bất khả đắc không này như
trong chương Mười tám
không ở trước đã nói. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát khi hành sáu Ba-la- mật, không gì phá hoại được.

Xá-lợi-phất bạch Phật: Bạch Thế Tôn! Làm sao Bồ-tát
ma-ha-tát khi hành sáu
Ba-la-mật, không gì phá hoại được?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Nếu Bồ-tát ma-ha-tát khi hành sáu
Ba-la- mật, không nghó có sắc uẩn cho đến thức uẩn,
không nghó có mắt cho đến ý; không nghó có
sắc cho đến pháp; không nghó có nhãn giới cho
đến pháp giới; không
nghó có Bốn niệm xứ cho đến Tám thánh đạo
phần; không nghó có
Thí Ba-la-mật cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật; không nghó
có Mười lực cho đến
Mười tám pháp không chung; không nghó có quả Tu- đà-hoàn cho đến
quả A-la-hán; không nghó có
Bích-chi Phật cho đến
Vô thượng chính đẳng chính giác.

Này Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành như vậy tăng
ích sáu
Ba- la-mật, không gì phá hoại được. LUẬN:
Phật vì Xá-lợi-phất
dùng nhiều cách phân biệt các
Bồ-tát, tiếp đến nói có
Bồ-tát khi mới phát tâm đã không gì phá hoại được.
Xá- lợi-phất kinh ngạc
vui mừng cung kính các Bồ-tát, thế nên hỏi
Bồ-tát chưa dứt kiết
sử, chưa chứng thật pháp, vì nhân duyên gì mà
không thể phá hoại. Phật đáp rằng, nếu Bồ-tát
không nghó có sắc, cho đến
không nghó có Vô thượng
chính đẳng chính giác, được pháp không ấy cũng được chúng
sanh không. Nếu là
pháp không, người quán không
cũng không, trú ở trong
Bát-nhã Ba-la-mật vô ngại ấy, không gì có thể phá hoại được. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát trú trong
Bát-nhã Ba-la-mật, đầy đủ trí tuệ. Do trí tuệ ấy thường không đọa ác đạo,
không sanh trong hạng người tệ ác, không làm người
nghèo cùng, thọ được
thân thể không bị người,
trới, A-tu-la chán ghét. LUẬN: Bồ-tát ấy từ đời trước lại đây ưa vui trí tuệ, học tất
cả kinh sách, quán
sát
suy nghó, nghe lượm các pháp, tự dùng trí tuệ
suy tìm thật tướng trong hết thảy pháp. Được thật tướng hết thảy pháp, nên được chư Phật thâm tâm ái niệm. Vì nhân duyên của vô lượng trí tuệ và
phước đức ấy, nên
thân tâm đầy đủ, thường hưởng thụ giàu vui,
không điều gì không thể. KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Thế nào là
trí tuệ của Bồ-tát ma-ha-tát?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Bồ-tát ma-ha-tát dùng trí tuệ ấy thành tựu
việc thấy
mười phương Hằng hà sa chư Phật và nghe Pháp, thấy
Tăng, cũng thấy cõi
Phật nghiêm tịnh;
Bồ-tát ma-ha-tát dùng trí tuệ ấy, không khởi
Phật tưởng, không khởi
Bồ-tát tưởng, không khởi
Thanh văn, Bích- chi Phật tưởng, không khởi ngã tưởng, không khởi
Phật quốc tưởng;
dùng trí tuệ ấy thực
hành Thí Ba-la-mật, cũng không thủ đắc tướng Thí Ba- la-mật, cho đến thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật cũng không thủ đắc
tướng Bát-nhã Ba-la-mật;
thực hành Bốn niệm xứ, cũng không thủ đắc tướng Bốn niệm xứ, cho đến Mười tám pháp
không chung, cũng không thủ
đắc tướng Mười tám
pháp không chung.

Này Xá-lợi-phất! Ấy gọi là trí tuệ của Bồ-tát
ma-ha-tát. Dùng
trí tuệ ấy có thể đầy
đủ hết thảy pháp, cũng không thủ đắc tướng của hết thảy pháp. LUẬN: Trong đây Phật dạy hai thứ trí tuệ:
1.Phân biệt phá hoại các pháp mà không chấp thủ tướng.
2. Không trước tâm, không thủ tướng, thấy mười phương chư Phật, nghe Pháp.
Hỏi: Làm sao
hành Thí Ba-la-mật mà không thủ đắc tướng thí? Đáp: Không thủ đắc tướng một,
tướng khác,
tướng thật, tướng
không trong bố thí. Bố thí ấy do nhân duyên hòa
hợp sanh, từ nơi bố thí ấy làm cho chúng
sanh được phước vui và khuyến trợ
Phật đạo. Vì vậy, thực hành bố thí cũng
không thủ đắc tướng bố thí. nghĩa không thủ đắc
như trên đã nói. Cho đến
mười tám pháp không chung cũng như vậy.
Ấy gọi là trí
tuệ Bồ-tát, có thể đầy đủ hết thảy pháp mà không
thủ đắc các pháp. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật,
sạch nơi năm mắt:
Mắt thịt, mắt trời, mắt tuệ,
mắt pháp, mắt Phật.

Xá-lợi-phất bạch Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Bồ-tát mắt thịt
sạch thế nào?

Phật bảo Xá-lợi-phất:
Có Bồ-tát mắt thịt thấy xa được trăm do tuần, có
Bồ-tát mắt thịt thấy xa được hai trăm do tuần, có
Bồ-tát mắt thịt thấy một
cõi Diêm-phù-đề, có
Bồ-tát mắt thịt thấy được hai châu thiên hạ, ba châu thiên hạ, bốn chân thiên hạ.
Có Bồ-tát mắt thịt thấy được tiểu
thiên thế giới, có
Bồ-tát mắt thịt thấy được trung thiên thế giới, có
Bồ-tát mắt thịt thấy được ba
ngàn đại thiên thế giới.

Này Xá-lợi-phất! Ấy là Bồ-tát ma-ha-tát mắt thịt sạch.
LUẬN: Hỏi:
Sao Phật không nói hành
Bát-nhã Ba-la-mật sanh
năm mắt, mà lại nói
sạch năm mắt? Đáp:
Bồ-tát trước có mắt thịt, cũng có một phần bốn mắt kia, vì các
tội kiết
sử che lấp nên không được
trong sạch, như gương tính nó
chiếu sáng, vì nhơ nên
không thấy, nếu trừ nhơ thì chiếu sáng như cũ.
Bồ-tát hành sáu
Ba-la-mật, Diệt các pháp nhơ, nên mắt được trong sạch.

Mắt thịt: Do
nghiệp nhân duyên nên trong sạch, mắt trời do thiền định và nghiệp nhân duyên nên
trong sạch, ba mắt kia do tu vô lượng trí tuệ và phước đức nhân duyên nên
trong sạch. Tối đại
Bồ-tát mắt thịt
rất thù thắng, thấy được
ba ngàn đại thiên thế giới. Hỏi: Nếu trong ba ngàn đại thiên thế giới có trăm ức núi
Tu-di. các núi
Thiết Vi, gò đồi, cây cối làm chướng ngại thì làm
sao thấy khắp được? Nếu thấy được thì cần gì dùng mắt trời? Nếu không thấy được,
thì sao trong đây nói thấy
ba ngàn đại thiên thế giới?
Đáp: Không
vì chướng ngại nên thấy, nếu không chướng ngại
thì thấy được ba ngàn
thế giới, như xem bàn tay không khác.

Lại nữa, có người nói: Mắt trời của Bồ-tát có hai thứ:

Do sức thiền định mà được.

Do quả báo của hành nghiệp đời trước mà được.

Do nghiệp báo
sanh mắt trời thường ở trong mắt thịt, vì vậy các vật trong ba ngàn thế giới không thể làm ngăn ngại. Nhờ mắt trời mở
chướng ngại mà mắt thịt được thấy. Thế nên mắt thịt được gọi là mắt trời, do
quả báo sanh, thường ở
trước mặt, không đợi phải nhiếp tâm. Hỏi: Phật là
Thế Tôn, có lực thấy cùng khắp, cớ
sao chỉ thấy một
ba ngàn đại thiên thế
giới, chứ không thấy nhiều hơn? Đáp: Nếu mắt thịt mà quá ba ngàn đại thiên thế giới còn thấy được thì đâu cần mắt trời, vì mắt thịt thấy không đến kịp, mới tu
học mắt trời.

Lại nữa, ba ngàn đại thiên thế giới, kiếp ban sơ cùng một lúc sanh ra, kiếp tận cùng, một lúc diệt đi, ngoài thế giới, vô ương
số do tuần
đều là hư không; trong hư
không thường có gió, mắt thịt trái với gió, vì trái nên không thể thấy xuyên qua thế giới khác. Hoặc có Bồ-tát ở trên cảnh ba ngàn thế giới, kể về
số đạo chứng, cũng có thể thấy thế giới
gần của phương khác. Hỏi: Bồ-tát và
Phật sao không chứa nhóm vô lượng phước đức
thanh tịnh, để làm cho mắt
thịt ở xa cũng thấy được?
Đáp: Nhân
duyên mắt thịt hư dối không sạch, nhân duyên mắt
trời trong sạch, nếu không mắt trời,
sẽ tập luyện mắt thịt, cưỡng
làm cho thấy xa.

Lại nữa, như trong
Kinh nói, cực xa thấy được ba ngàn thế giới. Phật pháp không thể nghó bàn, kinh pháp rất nhiều hoặc có thể thấy xa,
chỉ trong đây không nói mà thôi.
Bồ-tát nhỏ xa thấy
Phật đạo, thấy được hai ngàn trung thiên thế giới, vì không gieo nhân duyên hành
nghiệp thanh tịnh nên nhỏ,
còn người không bằng thì thấy được tiểu thiên
thế giới; lại người
không bằng nữa thì thấy bốn châu thiên hạ (châu Nam Diêm-phù-đề,
Bắc-cu-lô, Đông Uất-đơn-việt, và Tây Ngưu-hóa)
một núi Tu-đi, một mặt
trời mặt trăng. Lại thấy ba châu thiên hạ, hai
châu thiên hạ, một châu
thiên hạ, ngàn do tuần cho đến trăm do tuần; ấy
gọi là mắt thịt sạch tối tiểu.

Hỏi: Sao không
nói chín mươi, tám mươi… do tuần cho là nhỏ? Đáp:
Chuyển luân thánh vương thấy được xa quá hơn người khác.

Lại có người
do nhân duyên đời trước đốt đèn… nên được căn
mắt kiên cố, có thể
thấy xa, tuy xa nhưng không thấy được trăm do tuần.
Vì vậy, Bồ-tát nhỏ thì
thấy được trăm do tuần.

Hỏi: Mặt trời mặt trăng ở trên cách mặt đất bốn vạn hai
ngàn do tuần, người đều
trông thấy, cớ
sao không thể thấy trăm do tuần,
thấy trăm do tuần đâu đủ kể?
Đáp: Mặt
trời mặt trăng tuy xa, tự có ánh sáng chiếu trở lại
mình, nên người được
trông thấy, các màu sác khác không như vậy.

Lại mặt trời
mặt trăng ở xa, tuy thấy mà điên đảo. Vì sao? Vì
mặt trời mặt trăng
vuông tròn năm trăm do tuần mà trông thấy không
quá như chiếc quạt; lớn
mà thấy nhỏ, điên đảo chẳng thật. Bồ-tát mắt
thịt không như vậy.

Hỏi: Bồ-tát đã được mắt thịt, thấy được việc gì?
Đáp: Thấy
sắc có thể thấy. nghĩa sắc đã nói rõ trong chương nói về sắc uẩn. KINH:
Xá-lợi-phất bạch Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Bồ-tát
ma-ha- tát có mắt trời
trong sạch thế nào?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Bồ-tát ma-ha-tát có mắt trời thấy được
chỗ trời Tứ thiên vương
trông thấy; thấy được chỗ trời Ba mươi ba, trời
Dạ- ma, trời Đâu-suất đà, trời Hóa-lạc, trời
Tha-hóa-tự-tại trông thấy; thấy được chỗ vua
Phạm thiên cho đến trời
Sắc cứu cánh
trông thấy.
Chỗ mắt trời của Bồ-tát
thấy được, thì trời Tứ thiên vương cho đến trời
Sắc Cứu Cánh đều biết đều thấy.

Này Xá-lợi-phất! Mắt trời của
Bồ-tát ma-ha-tát ấy thấy chúng
sanh trong mười phương
hằng hà sa thế giới chư Phật, chết đây sanh kia.

Này Xá-lợi-phất! Ấy là mắt trời sạch của Bồ-tát. LUẬN: Mắt trời của
Bồ-tát có hai:
1.Do quả báo được
2.Do
tu thiền được. Do quả
báo được thì thường hợp với mắt thịt mà dùng, duy
trong đêm tối thì chỉ dùng mắt trời. Các người được quả báo có mắt trời, thì thấy bốn châu thiên hạ và các trời cõi Dục; thấy dưới không thấy
trên, Bồ-tát được quả
báo có mắt trời thì thấy ba ngàn đại thiên thế giới.
Mắt trời do thiền định lìa dục mà có được thì thấy, như đã nói
ở chương Thiên nhãn minh
trong mười lực trước kia. Bồ-tát dùng mắt trời ấy thấy chúng
sanh mười phương hằng hà
sa thế giới,
sanh chết, tốt
xấu, lành dữ, và nhân duyên nghiệp lành dữ, không gì
chướng ngại.
Hết thảy đều thấy chỗ trời Tứ thiên vương cho đến trời
Sắc Cứu Cánh trông thấy, lại có thể thấy xa hơn, mà chư thiên ấy không biết được chỗ mắt trời
của Bồ-tát trông thấy.
Vì sao? Vì Bồ-tát ấy ra khỏi ba cõi, được pháp
tính sanh thân, được Bồ-tát mười lực.

Do các nhân duyên như vậy, mắt trời của Bồ-tát sạch, bàn về mắt trời của các
Bồ-tát khác, như trong chương tán thán năm thần thông
của Bồ-tát đã nói rõ. KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Bồ-tát Ma-ha- tát mắt tuệ sạch thế nào?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Bồ-tát có mắt tuệ không nghó rằng có
pháp hoặc hữu vi hoặc
vô vi, hoặc thế gian hoặc xuất thế gian, hoặc hữu lậu hoặc vô lậu. Bồ-tát có mắt tuệ, không pháp gì
không thấy, không pháp
gì không nghe, không pháp
gì không hay, không pháp gì không biết.

Này Xá-lợi-phất! Ấy là Bồ-tát ma-ha-tát mắt tuệ sạch. LUẬN: Mắt thịt không thấy được việc ở ngoài
vật chướng, lại không thể thấy xa, cho nên cầu mắt trời. Mắt trời tuy lại thấy được, nhưng
cũng là hư dối. Thấy
tướng một, tướng khác, tướng nam tướng nữ, tướng cây cỏ… vì thấy các vật hòa hợp hư dối, cho nên cầu mắt tuệ. Trong mắt
tuệ không có các lỗi như thế.

Hỏi: Nếu như
vậy, thế nào là tướng trạng mắt tuệ? Đáp:
Có người nói:
chính kiến trong Tám thánh đạo là
tướng trạng mắt tuệ; vì thấy được thật tướng của năm thọ uẩn, và phá các phiền não.

Có người nói: Tuệ duyên
được Niết-bàn, gọi là mắt tuệ, vì
sở
duyên là Niết-bàn không
thể phá hoại, nên trí tuệ ấy chẳng phải hư dối.

Có người nói: Tuệ tương ưng với ba môn giải thoát, ấy gọi là
mắt tuệ. Vì sao? Vì tuệ
ấy mở được cửa Niết-bàn.

Có người nói: Trí tuệ hiện tiền quán được thật tế, rõ ràng
thâm nhập, thông đạt
biết hết, ấy gọi là mắt tuệ.

Có người nói: Thông đạt được pháp tính, thẳng qua không ngại. Có người nói: Định tâm biết các pháp tướng như, ấy gọi là mắt
tuệ.

Có người nói: Pháp không ấy là mắt tuệ.

Có người nói:
Trong Bất khả đắc không cũng không có
pháp không;

ấy gọi là mắt tuệ.

Có người nói: Mười tám không đều là mắt tuệ.

Có người nói:
Si và tuệ chẳng phải một, chẳng phải khác, pháp thế gian không khác xuất thế gian,
pháp xuất thế gian không khác thế gian.
Pháp thế gian tức là xuất thế gian,
pháp xuất thế gian tức là thế gian.
Vì sao? Vì khác nhau là
không thể có được. Các quán dứt (quán hữu,
vô, nhất, dị, thường,
vô thường, ngã, vô ngã… N D), các tâm hành
chuyển trở lại không đi
đâu (tức tâm không chạy theo cái gì -N D) dứt hết
thảy ngôn ngữ, thắng thế gian
như Niết-bàn,
chẳng khác. Được trí
tuệ ấy, gọi là mắt tuệ. Lại nữa,
trong đây Phật tự nói: Bồ-tát có mắt tuệ, đối
với hết thảy pháp không nghi hoặc hữu vi hoặc vô
vi, hoặc thế gian, hoặc xuất thế gian, hoặc hữu lậu, hoặc vô lậu… ấy gọi là mắt tuệ.
Nếu Bồ-tát thấy hữu vi, thế gian, hữu lậu, tức đọa vào trong hữu kiến; nếu thấy vô vi,
xuất thế gian, vô lậu tức là đọa vào trong vô kiến. Hai kiến hữu vô ấy bỏ, lấy
tuệ không hý luận, hành
theo trung đạo, ấy gọi là mắt tuệ.
Được mắt
tuệ ấy, không pháp gì không thấy, không pháp gì
không nghe, không pháp gì
không hay, không pháp gì không biết. Vì sao?
Vì được mắt tuệ ấy phá các pháp tà vạy, các pháp vô minh, tổng tướng
biệt tướng, mỗi mỗi đều như pháp. Hỏi:
A-la-hán, Bích-chi Phật cũng được mắt tuệ, cớ sao
không nói không pháp gì không thấy, không pháp gì
không nghe, không pháp
gì không hay, không pháp
gì không biết?
Đáp: Mắt
tuệ có hai thứ:
1. Tổng tướng.
2. Biệt tướng. Thanh văn, Bích-chi Phật chỉ thấy tổng tướng các pháp, là vô thường, khổ, không… còn Phật dùng
tuệ quán thấy cả tổng tướng biệt tướng; các
pháp Thanh văn, Bích-chi Phật tuy có mắt tuệ mà có lượng có hạn.

Lại nữa, mắt tuệ của
Thanh văn, Bích-chi Phật, tuy thấy thật
tướng các pháp, vì nhân duyên ít nên mắt tuệ cũng ít, không thể
soi
khắp pháp tính. Ví như đèn dầu và tim tuy
sạch mà vì nhỏ nên không
thể chiếu rộng. Mắt tuệ của chư
Phật chiếu thật tính các pháp, tận cùng ngần mé, vì vậy nên không pháp gì
không thấy, không pháp gì
không nghe, không pháp gì không tri, không pháp gì
không thức. Ví như khi kiếp tận, lửa
đốt ba ngàn thế giới,
sáng không đâu không chiếu.

Lại nữa, nếu mắt tuệ của
Thanh văn, Bích-chi Phật không pháp

gì không
biết, thì có khác gì với bậc Nhất thiết trí?
Bồ-tát đời đời
chứa nhóm phước đức
trí tuệ khổ hạnh, dùng vào việc gì? Hỏi: Phật dùng mắt Phật, không pháp gì
không biết, chứ chẳng
phải là mắt tuệ, vậy
sao nay nói mắt tuệ không pháp gì không biết?
Đáp: Mắt tuệ khi thành Phật biến thành mắt Phật,
vì các phiền não vô minh… và tập khí đã diệt,
nên đối với hết thảy pháp đều biết rõ.
Như trong chương Phật nhãn
nói không pháp gì không thấy, nghe, hay, biết. Vì vậy mắt thịt, mắt trời, mắt tuệ,
mắt pháp, khi thành Phật mất tên cũ, chỉ còn gọi là mắt Phật. Ví như bốn
sông lớn cõi
Diêm-phù-đề (Ấn
Độ) chảy vào biển thì
mất tên cũ. Vì sao? Vì mắt thịt do nghiệp phiền não hữu
lậu sanh, nên hư dối
không thật, chỉ có mắt
Phật không hư dối.
Mắt trời cũng do nhân duyên thiền định hòa
hợp sanh, hư dối không thể
thật thấy vật.
Mắt tuệ, mắt pháp, vì tập khí phiền não chưa hết, không rốt ráo thanh tịnh nên phải bỏ. Trong mắt
Phật không có
sai lầm, cùng tận
biên tế vì vậy mắt tuệ
của A-la-hán, Bích-chi Phật không thể rốt ráo
thanh tịnh, nên không thể
pháp gì cũng thấy được.

Hỏi: Phật hiện tại được quả báo mắt thịt, có thể thấy
sắc, việc
ấy thế nào? Đáp: Mắt thịt tuy
sanh nhãn thức, mà
Phật không theo tác
dụng của nó, không cho là thật, như trong chương
Thánh thần thông tự tại nói: Phật bảo A-nan, có khi mắt thấy
sắc đẹp
sanh tâm chán ghét, có
khi mắt thấy sắc xấu sanh
tâm không chán ghét, hoặc có khi thấy sắc
mà không sanh tâm ô uế
không ô uế, chỉ sanh tâm xả bỏ. Như vậy thì
mắt thịt không có thiết dụng gì.

Lại nữa, có người nói: Khi được thánh đạo, năm căn thanh tịnh khác xưa. Lại nữa,
các pháp rốt ráo không, và các pháp thông suốt vô ngại,

cả hai chung là mắt tuệ.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 40</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM BỐN: VÃNG SANH
Phần 3 KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng, bạch Thế Tôn! Bồ-tát
ma-ha- tát được mắt
pháp thanh tịnh thế nào?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Bồ-tát ma-ha-tát dùng mắt pháp biết người ấy tu theo lòng tin (tùy tín hành) người ấy tu theo
sự hiểu pháp
(tùy pháp hành), người ấy tu vô tướng, người ấy tu môn không
giải thoát, người ấy tu môn vô tướng
giải thoát, người ấy tu môn vô tác
giải thoát, được
năm căn (tín, tấn, niệm, định, tuệ) được năm căn nên được vô gián
tam-muội, được vô gián
tam-muội nên được trí giải thoát; được trí giải thoát nên dứt ba kiết là hữu
thân kiến, nghi, giới cấm thủ. Người ấy gọi
là Tu-đà- hoàn.

Người ấy được tư duy đạo, làm mỏng dâm, nộ, si sẽ được Tư-đà- hàm.

Tăng tấn tư duy đạo, dứt dâm, nộ, si, sẽ được A-na-hàm.
Tăng tấn tư duy đạo, dứt ô nhiễm thuộc
cõi Sắc, ô nhiễm thuộc
cõi Vô sắc, dứt vô
minh, kiêu mạn, trạo hối, được A-la-hán.
Người ấy tu môn không, vô tướng, vô tác
giải thoát, được năm
căn; được năm căn nên
được vô gián tam-muội; được vô gián tam-muội nên được trí
giải thoát; được trí giải thoát nên biết tập pháp đều là diệt
pháp, thành Bích-chi Phật;
ấy là Bồ-tát ma-ha-tát được mắt pháp thanh tịnh.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát biết Bồ-tát ấy khi mới
phát tâm tu Thí Ba-la-mật,
cho đến tu Bát-nhã Ba-la-mật, thành tựu tín căn,
tinh tấn căn, thiện căn thuần hậu, dùng lực phương
tiện vì chúng
sanh mà thọ thân, hoặc
sanh vào
dòng Sát-đế-lợi, hoặc
sanh vào dòng
Bà-la- môn, hoặc sanh vào
nhà Đại cư só, hoặc sanh vào trời Tứ thiên vương,

cho đến cõi
Tha-hóa-tự-tại. Bồ-tát ấy ở trong đó thành tựu chúng
sanh, theo chỗ họ ưa thích
cấp thí cho, cũng làm tịnh Phật quốc độ, gặp chư Phật, cúng dường cung kính, tôn trọng tán thán, cho đến khi được
Vô thượng chính đẳng
chính giác cũng không đọa vào địa vị Thanh
văn, Bích-chi Phật; ấy là
Bồ-tát ma-ha-tát được mắt Pháp thanh tịnh. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát biết Bồ-tát ấy thối
chuyển đối với Vô
thượng chính đẳng chính giác, biết Bồ-tát ấy không
thối chuyển đối với Vô thượng
chính đẳng
chính giác; biết Bồ-tát ấy được thọ ký Vô thượng
chính đẳng
chính giác, biết Bồ-tát ấy chưa được thọ ký Vô thượng
chính đẳng
chính giác; biết Bồ-tát ấy đến địa vị bất
thối chuyển, biết Bồ-tát
ấy chưa đến địa vị bất thối chuyển; biết Bồ-tát ấy đầy đủ
thần thông, biết Bồ-tát ấy chưa đầy đủ
thần thông, biết
Bồ-tát ấy đã đầy đủ thần thông bay đến mười phương hằng hà
sa thế giới, thấy chư Phật cúng dường cung kính, tôn trọng, tán thán, biết Bồ-tát ấy chưa
được thần thông, sẽ
được thần thông; biết Bồ-tát ấy sẽ tịnh Phật độ, không tịnh
Phật độ; biết Bồ-tát ấy thành tựu
chúng sinh, chưa thành tựu
chúng sinh; biết Bồ-tát
ấy được chư Phật khen người, không khen ngợi;
biết Bồ-tát ấy thân cận chư Phật, không thân cận chư Phật; biết Bồ-tát ấy thọ mạng có lượng, thọ mạng vô lượng; biết Bồ-tát ấy khi
thành Phật,
chúng Tỳ-kheo có lượng, chúng
Tỳ-kheo vô lượng.
Biết Bồ-tát ấy khi thành
Vô thượng chính đẳng
chính giác, lấy Bồ-tát làm Tăng chúng, không
lấy Bồ-tát làm Tăng
chúng; biết Bồ-tát ấy sẽ tu khổ hạnh khó hành,
không tu khổ hạnh khó
hành; biết Bồ-tát ấy một đời bổ xứ, chưa một đời bổ xứ.
Biết Bồ-tát ấy thọ thân tối hậu, chưa thọ thân tối hậu; biết
Bồ-tát ấy ngồi được đạo
tràng, không ngồi được đạo tràng; biết Bồ-tát ấy có
ma phá, không ma phá.

Như vậy, này
Xá-lợi-phất! Ấy là Bồ-tát ma-ha-tát được mắt Pháp thanh tịnh. LUẬN:
Bồ-tát ma-ha-tát khi mới phát tâm, lấy mắt thịt thấy
thế giới chúng sinh, chịu
các khổ hoạn, tâm sanh thương xót, nên học
các thiền định, tu được năm thông, lại lấy mắt trời thấy khắp chúng
sanh trong
sáu đường, chịu các thứ thân khổ, tâm khổ, càng thêm thương
xót, nên cầu mắt tuệ để tế độ.
Được mắt tuệ rồi thấy chúng
sanh tâm tưởng không đồng nhau,
làm sao khiến chúng sinh
ngộ được thật pháp, nên cầu mắt pháp, dẫn đạo chúng
sanh vào
trong pháp, nên gọi là mắt pháp. nghĩa là biết người
ấy tu theo lòng tin, người
ấy tu theo sự hiểu pháp, bắt đầu vào đạo vô
lậu. Người độn căn là người tu theo lòng tin,
người này ban đầu nương

sức tin mà
đắc đạo, ấy gọi là tùy tín hành.
Người lợi căn là người tu theo
sự hiểu pháp, người này do phân
biệt các pháp mà đắc
đạo ấy, ấy gọi là tùy pháp hành.
Hai hạng người này, đối với mười lăm tâm (khổ pháp nhẫn, khổ pháp trí… cho đến đạo loại nhẫn, đạo loại trí – ND) gọi là vô tướng
hành, quá đây trở đi
hoặc gọi Tu-đà-hoàn, hoặc gọi Tư-đà-hàm, hoặc
gọi A- na-hàm. Mười lăm tâm đi qua rất mau không thể thủ được tướng nó,
nên gọi là vô tướng.
Có người từ vô thỉ lại đây, tính thường chất trực, ưa thích
sự thật;
có người ưa hạnh xả
lìa, có người đời đời thường ưa thiện tịch.
Người ưa
sự thật, thì dùng môn
Không giải thoát mà đắc đạo,
vì trong các thứ thật,
Không là thật đệ nhất.

Người ưa hạnh xả lìa thì tu môn Vô tác giải thoát mà đắc
đạo. Người ưa thiện tịch thì tu môn Vô tướng
giải thoát mà đắc đạo. Hỏi: Cớ sao nói được
năm căn (tín, tấn, niệm, định, tuệ)?
Đáp: Có
người nói: Hết thảy thánh đạo, gọi là năm căn.
Năm căn thành lập tám căn
(năm căn và ba căn vô lậu là: vị tri đương, dó tri,
cụ tri căn - ND) tuy đều
là thiện mà ba vô lậu căn không có riêng khác,
vì vậy chỉ nói năm căn.

Tam-muội tương
ưng lúc thủ chứng quả, gọi là vô gián
tam-muội. Được tam-muội
ấy rồi, được trí giải thoát. Lấy trí giải thoát ấy dứt
ba kiết, được chứng quả.

Có thân kiến: Ở trong năm thọ uẩn thấy có ngã, ngã sở.
Nghi: Không tin Tam bảo và lý Tứ đế.

Giới cấm thủ: Chấp thủ pháp của chín mươi sáu thứ ngoại đạo,
hy vọng giải thoát khổ. Hỏi: Thấy lý Tứ đế dứt mười kiết được
quả Tu-đà-hoàn, cớ
sao
đây chỉ nói dứt ba
kiết, không nói bảy kiết kia?
Đáp: Nếu
nói có kiến là đã nói hết thảy kiến kiết. Như trong
Kinh nói có kiến là cội gốc của
sáu mươi hai kiến. Nếu người chấp ngã, lại
suy nghó ngã là thường hay vô thường? Nếu bảo vô thường thì đọa vào
đoạn diệt kiến, rồi
sanh tà kiến, cho là không có tội phước. Nếu bảo là
thường, thì đọa vào
thường kiến,
sanh giới cấm thủ, chấp nó để hy vọng đắc
đạo, hoặc tu để được
cái vui phước đức đời sau. Muốn được hai việc ấy
nên thủ giới. Vì cầu
nhân duyên khổ vui nên bảo là do trời làm, lại
sanh
ra kiến thủ. Nếu nói có thân kiến là đã bao gồm hai kiến là biên kiến
và tà kiến. Nếu nói giới cấm thủ, là đã nói kiến thủ. Còn bốn kiết kia vì
chưa nhổ gốc, nên không
nói. Mười kiết này do nơi bốn đế ở trong ba cõi để dứt trừ,
nên phân biệt có tám mươi tám sử.

Tu-đà-hoàn cho đến Bích-chi Phật, phân biệt thành Thanh văn
và Bích-chi Phật đạo, như trước nói.
Mắt pháp của
Bồ-tát có hai:
1.Phân biệt biết môn phương tiện đắc đạo của Thanh văn, Bích-chi Phật.
2. Phân biệt biết môn phương tiện đắc đạo của Bồ-tát. Pháp Thanh văn, Bích-chi Phật trước đã nói ở nhiều nơi.
Nay sẽ phân biệt pháp
của Bồ-tát.
Nếu Bồ-tát biết Bồ-tát ấy thực hành
sáu
Ba- la-mật sâu xa, mỏng
các phiền não, nên dùng tín căn, tinh tấn căn
và phương tiện, vì độ chúng
sanh mà thọ thân.
Vị Bồ-tát nhục thân
sanh
tử này, chưa được
pháp tính thần thông pháp thân, nên không nói ba
căn. Vì chưa lìa dục, đời nay thực hành công đức
bố thí với tín căn, tinh tấn căn, nên đời
sau
sanh vào
dòng Sát-lợi, cho đến cõi trời
Tha-hóa-tự-tại. Trước
biết nhân, sau biết quả.

Lại nữa, Bồ-tát không
thối chuyển, là như trước nói tướng
trạng không thối chuyển,
cũng như trong phẩm không thối chuyển ở sau
nói. Trái với đây, gọi là thối chuyển.

Bồ-tát không
thối chuyển có hai:
1. Thọ ký.
2. Chưa thọ ký. Như trong Thủ Lăng Nghiêm Tam-muội nói bốn thứ thọ ký. Đầy đủ
thần thông: Ở khắp mười phương hằng hà
sa thế giới, trong một lúc có thể biến hóa ra vô
lượng thân, cúng dường chư
Phật và nghe pháp, thuyết pháp độ
chúng sinh.
Các việc ấy, trừ
Phật không ai
có được, ấy là thân
tối hậu. Bồ-tát trái với đây, gọi là không đầy đủ.

Lại nữa, trong mỗi tự địa, không thiếu gì, gọi là đầy đủ trong mỗi
tự địa chưa thành tựu,
ấy là không đầy đủ.
Được thần
thông có hai:
1. Có dùng.
2. Không dùng.
Chưa được thần thông là có
Bồ-tát mới phát tâm nên chưa
được thần thông. Hoặc vì chưa lìa dục, vì tâm giải đãi, vì tu pháp khác, ấy là
chưa được. Trái với đây là được.
Tịnh Phật độ,
chưa tịnh Phật độ như trước nói.

Thành tựu chúng sinh có hai: Có người trước tự thành công
đức, sau mới độ
chúng sinh; có người trước thành tựu
chúng sinh,
sau mới
tự thành công đức. Như
Phật Bảo Hoa, khi sắp vào Niết-bàn quán tâm hai Bồ-tát Di-lặc và
Thích-ca Văn, thấy
Di-lặc Bồ-tát tự công đức thành tựu mà đệ tử chưa thành tựu,
Thích-ca Văn Bồ-tát thì đệ tử thành tựu mà tự thân chưa thành tựu. Thành cho nhiều người khó, tự thành cho mình dễ. Nghó như vậy rồi (Phật
Bảo Hoa) liền vào trong hang báu của núi
Tuyết, thân phóng hào quang. Khi ấy
Thích-ca Văn Bồ-tát thấy Phật, nhiếp tâm

thanh tịnh, một chân đứng luôn bảy ngày bảy đêm, dùng một bài kệ
tán Phật. Do nhân duyên
ấy mà vượt qua chín kiếp tu hành.

Như vậy biết
người thành tựu chúng sinh, không thành tựu chúng sinh.

Chư Phật ngợi khen như trước đã nói, trái với đó gọi là
chẳng người khen.
Thân cận chư Phật, thọ mạng vô lượng, vô lượng
Tỳ-kheo tăng, thuần Bồ-tát làm
Tăng: không tu khổ hạnh, các nghĩa này như đã nói
ở cuối Phẩm tựa đầu.

Một đời bổ xứ là, hoặc do xem tướng mà biết, như Đạo só
A-tư-đà xem tướng
Thái-tử mà biết
Ngài thành Phật ngay ở đời này.
Bà-la-môn Sằn-nhã-bà
thấy con nai sữa, biết người ngày nay thành Phật nên
ăn. Như Bồ-tát Biến-cát.
Bồ-tát Quán Thế Âm, Bồ-tát
Văn-thù-sư-lợi…, thấy
các Bồ-tát ấy tướng như chư Phật, biết sẽ thành Phật,… Ngồi đạo tràng là, có
Bồ-tát thấy chỗ
Bồ-tát đi, dưới đất có
đất Kim-cang giữ gìn
Bồ-tát ấy. Lại thấy trời rồng qủy thần mang các thứ cúng dường đến đạo tràng. Do những việc như vậy,
biết ngồi đạo tràng. Có ma là,
đời trước ngăn người khác hành đạo,
và theo các cách cầu Phật đạo,
không ưa thực hành Từ bi, chỉ ưa thực hành các pháp
không, vô tướng…; do
nhân duyên như vậy nên có ma phá hoại.

Hỏi: Cớ sao
Bồ-tát thân cuối cùng còn chịu báo ác nghiệp có
ma đến phá? Đáp:
Bồ-tát theo nhiều cửa vào
Phật đạo, hoặc theo cửa
Từ bi, cửa Tinh tấn, Trí tuệ mà vào
Phật đạo. Bồ-tát này theo cửa
Tinh tấn, Trí tuệ, không hành
Bi tâm, ưa hành
Tinh tấn, Trí tuệ; ví như
người sang, tuy có nhiều thứ áo đẹp, hoặc có khi mặc một cái, các cái khác không mặc.
Bồ- tát cũng như vậy tu các hạnh để cầu
Phật đạo, hoặc tu
Tinh tấn, Trí tuệ, dứt mất tâm Từ bi.
Phá người hành đạo là, vì tăng
trưởng mạn, nên các trời trường
thọ, ma quỷ thần không
biết Bồ-tát phương tiện, thấy làm ác hành mà
sao không chịu khổ báo, bèn
sanh tà kiến chấp đoạn diệt, nên Phật thị
hiện thọ báo. Vì vậy tuy không có nhân duyên tội, không có ma thật đến
phá, mà Phật dùng phương
tiện thị hiện có ma.
Hết thảy môn phương tiện của
Thanh văn, Bích-chi Phật.
Bồ-tát như vậy, để làm cho
chúng sinh vào đạo, ấy gọi là mắt pháp thanh tịnh. KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Bồ-tát
ma-ha- tát được mắt
Phật thanh tịnh thế nào?

Phật bảo Xá-lợi-phất:
Có Bồ-tát ma-ha-tát tâm cầu
Phật đạo, thứ lớp

vào Như Kim
cang tam-muội, được trí nhất thiết chủng. Bấy giờ thành tựu
Mười lực, Bốn việc
không sợ, Bốn trí vô ngại, Mười tám pháp
không chung, Đại từ Đại
bi. Bồ-tát ma-ha-tát ấy dùng trí nhất thiết chủng,
đối hết thảy pháp,
không pháp gì không thấy, không pháp gì không
nghe, không pháp gì không
hay, không pháp gì không biết.

Này Xá-lợi-phất! Ấy là
Bồ-tát ma-ha-tát khi đắc Vô thượng
chính đẳng chính giác,
được mắt Phật thanh tịnh.
Như vậy
Xá lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát muốn được Năm mắt thì nên học
Sáu Ba-la-mật.
Vì sao?
Này Xá-lợi-phất! Vì trong
Sáu Ba-la-mật ấy thu nhiếp hết thảy
thiện pháp. Như pháp
Thanh văn, pháp
Bích-chi Phật, pháp Bồ-tát, pháp Phật.

Này Xá-lợi-phất! Nếu nói chắc thật, cái có thể thu nhiếp tất
cả thiện pháp, chính là
Bát-nhã Ba-la-mật.

Này Xá-lợi-phất! Bát-nhã Ba-la-mật có thể sanh Năm mắt,
Bồ-tát học Năm mắt là
chứng được Vô thượng chính đẳng chính giác. LUẬN:
Bồ-tát trú trong
Mười địa, đầy đủ Sáu Ba-la-mật, cho
đến Trí nhất thiết
chủng. Bồ-tát vào Như Kim-cang tam-muội, phá các
tập khí phiền não, liền
được vô ngại giải thoát của chư Phật, liền sanh mắt Phật, đó là Trí nhất
thiết chủng,
Mười lực, Bốn trí vô ngại, cho đến
Đại từ Đại Bi các
công đức, ấy gọi là mắt Phật.

Hỏi: Trí tuệ
thấy vật, đó là tướng trạng của mắt, cớ sao Đại từ
Đại Bi mà gọi là mắt?
Đáp: Các
công đức đều tương ưng với mắt tuệ, gọi chung là mắt.

Lại nữa, tâm Từ bi có ba: chúng
sanh duyên, pháp duyên
và vô duyên.
Tâm từ của người phàm phu duyên chúng
sanh mà phát, tâm
từ của Thanh văn, Bích-chi
Phật và Bồ-tát ban đầu duyên chúng sinh sau duyên pháp mà phát, tâm Từ của chư Phật khéo tu “rốt ráo không”
nên gọi là vô duyên;
thế nên từ bi cũng gọi là mắt Phật.
Đã nói mắt
Phật, nay nói công dụng của mắt Phật. Mắt ấy
không pháp gì không thấy,
không nghe, không hay, không biết.

Lại nữa, có người nói
Bồ-tát thập trụ không khác với Phật, như
Bồ- tát Biến-cát, Văn-thù-sư-lợi,
Quán Thế âm… đầy đủ công đức, mười
lực như Phật, mà vì
rộng độ chúng sinh nên không làm Phật, cho nên sanh
nghi. Vì vậy nên nói tướng trạng của mắt Phật là
đối với mười
phương chúng
sanh và các pháp, không gì
không thấy, không gì
không nghe.
Các Bồ-tát Biến-cát…
đối với các Bồ-tát khác thì lớn, nhưng so với
Phật thì không thể biết khắp; như ánh
sáng mặt trăng tuy lớn, nhứng đối với mặt

trời thì không hiện.

Hỏi: Tướng trạng của mắt là thấy, cớ sao nói nghe? Đáp: Trí tuệ của chúng
sanh là
sáu căn
phát sanh, biết
sáu trần.
Có người nói: Phật có việc
không nghe, như đối với
kinh sách ngoại đạo hoặc có việc
Phật không nghe được. Thế nên nói trí tuệ
Phật không
việc gì không nghe.
Lại do nhó thức làm nhân duyên
sanh trí tuệ, trí tuệ biết được, nói
là không việc gì không nghe. Hỏi:
Vì sao có cái biết của ba thức hiệp làm một, có cái biết của ba thức tách làm ba? Mắt gọi là thấy, tai gọi là nghe, ý biết gọi là thức,
còn cái biết của mũi,
lưỡi, thân gọi là giác?

Đáp: Ba thức
mắt, tai, ý, giúp đạo pháp nhiều, nên nói tách riêng, còn ba thức kia không được như vậy nên nói hợp lại. Và ba thức này chỉ biết việc thế gian, nên hợp làm một, còn ba
thức mắt, tai, ý biết việc
thế gian cũng biết việc
xuất thế gian, nên nói tách riêng.

Lại nữa, ba
thức mũi, lưỡi, thân chỉ duyên pháp vô ký, còn
ba thức mắt, tai, ý hoặc duyên pháp thiện hoặc duyên pháp bất thiện, hoặc
duyên pháp vô ký.

Lại nữa, ba thức làm nhân duyên sanh ba thừa: như mắt thấy
Phật và đệ tử Phật,
tai nghe Pháp, tâm suy lường, chính ức niệm.

Có các sai
biệt như vậy, nên cái biết nói sáu thức chia làm bốn.
Trí nhất thiết chủng là, như người thấy gần không thấy xa,
thấy ngoài không thấy
trong, thấy thô không thấy tế, thấy đông không
thấy tây, thấy đây
không thấy kia, thấy hòa hợp không thấy tan rã, thấy
khi sanh không thấy khi diệt.

Mắt thịt thấy, mắt trời
không thấy, vì người phàm phu nhãn căn thành tựu mà chưa lìa dục nên không có mắt trời.
Mắt trời thấy, mắt
tuệ không thấy, vì người phàm phu được
Thiên nhãn thông mà không
có mắt tuệ. Mắt tuệ thấy mắt pháp
không thấy, vì hàng Thanh văn chưa lìa dục, không biết các phương pháp độ
chúng sinh, nên không có mắt
pháp. Mắt pháp thấy mắt
Phật không thấy, vì Bồ-tát được Đạo chủng trí,
biết các phương pháp độ
sanh mà chưa thành Phật nên không có mắt Phật.

Lại nữa, mắt thịt mắt trời thấy, mắt tuệ, mắt pháp, mắt
Phật không thấy, vì người phàm phu nhãn căn thành tựu, được
Thiên nhãn thông mà không có mắt tuệ, mắt pháp, mắt Phật.
Mắt thịt, mắt tuệ thấy, mắt
pháp, mắt Phật không
thấy, vì hàng Thanh văn nhãn căn thành tựu mà không biết các phương pháp độ chúng
sanh nên không có mắt pháp, vì là
Thanh văn nên không có mắt Phật.
Mắt thịt, mắt pháp thấy mắt
Phật không

thấy, vì mới
được vô sanh nhẫn, chưa thọ pháp tính sanh thân
Bồ-tát, được Đạo chủng trí, vì chưa
thành Phật, nên không có mắt Phật.
Mắt trời, mắt tuệ thấy mắt pháp, mắt
Phật không thấy, vì người Thanh văn lìa
dục, được Thiên nhãn
thông chẳng phải là Bồ-tát, không có Đạo chủng
trí nên không có mắt pháp, vì là người Thanh văn
nên không có mắt
Phật. Mắt trời, mắt pháp thấy, mắt
Phật không thấy, vì được
Bồ-tát thần
thông, biết các phương
pháp độ chúng sinh mà chưa thành Phật nên không
có mắt Phật.
Mắt tuệ, mắt pháp thấy, mắt
Phật không thấy, vì
Bồ-tát được vô
sanh pháp nhẫn, được vô
sanh pháp nhẫn rồi, có thể quán thấy
nhân duyên đắc đạo của
hết thảy chúng sinh, dùng các phương pháp mà
độ thoát, song chưa thành
Phật, nên không có mắt Phật.

Lại nữa, mắt thịt, mắt trời, mắt tuệ thấy, mắt pháp, mắt
Phật khôøng thấy. Vì hàng
Thanh văn nhãn căn thành tựu được Thiên nhãn
thông, mà không Đạo chủng trí, nên không có mắt
pháp, vì là Thanh văn
nên không có mắt Phật.
Mắt trời, mắt tuệ, mắt pháp thấy, mắt Phật không thấy, vì pháp tính
sanh
thân Bồ-tát, đủ
sáu
thần thông, dùng các
phương pháp độ chúng
sanh, mà vì chưa thành Phật nên không có mắt Phật.

Lại nữa, mắt thịt, mắt trời, mắt tuệ, mắt pháp thấy, mắt
Phật không thấy, vì Bồ-tát
mới được vô sanh pháp nhẫn, chưa bỏ nhục thân,
được Bồ-tát
thần thông, vô
sanh pháp nhẫn, Đạo chủng trí đầy đủ, mà vì
chưa thành Phật nên không có mắt Phật.

Như vậy không
thể gọi là không pháp gì không thấy, không
nghe, không hay,
không biết. Nếu dùng mắt Phật xem các pháp, ấy gọi là không có gì
không thấy, không có gì
không nghe, không có gì
không hay, không có gì
không biết. Theo nghĩa phân biệt năm trần cũng như vậy.

Các thiện pháp của ba thừa là nhân duyên được năm mắt.
Các thiện pháp thu nhiếp vào Sáu Ba-la-mật.

Sáu Ba-la-mật
lấy Bát-nhã Ba-la-mật làm gốc.
Vì vậy nói
Bát-nhã Ba-la-mật sanh ra
Năm mắt. Bồ-tát dần dần
học Năm mắt ấy, không lâu sẽ làm Phật. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát, khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, tu
Thần thông Ba-la-mật. Dùng thần thông
Ba-la-mật ấy, được các việc như
ý: rung động đại địa, biến một thân làm vô số thân, vô
số thân làm một thân, ẩn hiện tự tại, đi qua núi vách cây cối vô ngại như đi
giữa không, đi trên nước như đi trên đất, bay trên không như chim, ra vào trong đất như ra vào
trong nước, thân tuôn khói lửa như đống
lửa lớn, trong thân ra
nước như nước chảy từ núi Tuyết. Mặt trời mặt trăng,
cho đến
Phạm thiên oai đức khó đương, mà có thể
sờ nắm, cho
đến Phạm thiên, thân được tự tại, cũng không đắm trước thần thông như ý như
vậy. Việc thần thông và
thân ta đều không thể có được, vì tự tính
không, tự tính ly, tự tính
vô sanh, không nghó rằng: Ta được thần thông như
ý, ngoại trừ vì tâm Tát-bà-nhã.

Như vậy, Xá lợi-phất! Ấy là
Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba- la-mật, được trí
chứng Như ý thông. Lại, Bồ-tát ấy lấy tai trời trong
sạch hơn tai người, nghe
hai thứ tiếng: tiếng trời
tiếng người, cũng không đắm trước thần thông
Thiên nhó ấy.
Thiên nhó, tiếng và thân ta đều không thể có được. Vì tự tính không, tự tính ly, tự tính
vô sanh.
Không nghó rằng: Ta có tai trời ấy, ngoại
trừ vì tâm Tát-bà-nhã. Như vậy,
Xá-lợi-phất! Ấy là Bồ-tát ma-ha-tát, khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, được
trí chứng Thiên nhó thông.

Bồ-tát ấy như thật biết tâm các chúng sinh khác hoặc có tâm dục như thật biết tâm dục; tâm lìa dục như thật biết tâm lìa dục; tâm
sân
như thật biết tâm sân;
tâm lìa sân như thật biết tâm lìa sân; tâm si như
thật biết tâm si; tâm lìa
si, như thật biết tâm lìa si; tâm khát ái như thật
biết tâm khát ái, tâm
không khát ái như thật biết tâm không khát ái; tâm có thọ như thật biết tâm có thọ; tâm không thọ như thật biết tâm không thọ; tâm thu nhiếp như thật biết tâm thu thiếp, tâm phân tán như thật biết
tâm phân tán; tâm nhỏ như thật biết tâm nhỏ; tâm lớn, như thật biết tâm
lớn; tâm định như thật
biết tâm định; tâm loạn như thật biết tâm loạn; tâm giải thoát như thật biết tâm
giải thoát; tâm không
giải thoát, như thật
biết tâm không giải
thoát; tâm có trên như thật biết tâm có trên; tâm không trên như thật biết tâm
không trên; cũng không đắm trước tâm ấy.
Vì sao? Tướng tâm ấy chẳng phải tâm, vì bất khả tư nghì, vì tự
tính không, vì
tự tính ly, vì tự tính
vô sanh.
Không nghó rằng: Ta được trí chứng tha
tâm, ngoại trừ vì tâm Tát-bà-nhã. Như vậy,
Xá-lợi-phất! Ấy là Bồ-tát ma-ha-tát, khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật được
“trí chứng Tha tâm thông”.

Lại Bồ-tát ấy dùng trí chứng
Túc mạng thông, nhớ lại một tâm
đến trăm tâm, nhớ lại
một ngày đến trăm ngày, nhớ lại một tháng đến
trăm tháng, nhớ lại một
năm đến trăm năm, nhớ lại một kiếp đến trăm
kiếp, vô số trăm kiếp,
vô số ngàn kiếp, vô số trăm ngàn kiếp, cho đến vô
số trăm ngàn vạn ức kiếp; ta ở chỗ ấy có họ như vậy, tên như vậy,
sanh như vậy, ăn như vậy,
ở lâu như vậy, sống có hạn như vậy, sống lâu như vậy, thọ khổ vui như vậy, ta chết chỗ ấy
sanh chỗ kia, chết chỗ kia
sanh
chỗ ấy, có tướng mạo, có
nhân duyên.
Cũng không chấp trước túc
mạng thông ấy. Vì việc
túc mạng thông và thân ta đều không thể có được,
vì tự tính không, vì tự
tính ly, vì tự tính vô sanh. Không nghó rằng: Ta
có Túc mạng thông ấy,
ngoại trừ vì tâm Tát-bà-nhã.

Như vậy, Xá-lợi-phất! Ấy là
Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba- la-mật được trí
chứng Túc mạng thông.

Lại Bồ-tát ấy dùng mắt trời thấy chúng
sanh khi chết, khi
sanh, đoan chính, xấu xí, chỗ dữ, chỗ lành, hoặc lớn, hoặc nhỏ, biết
chúng sinh theo nghiệp nhân
duyên; các chúng sinh ấy thành tựu thân ác ng- hiệp, thành tựu khẩu ác nghiệp, thành tựu ý ác nghiệp, cố hủy
báng thánh nhân; chịu nhân duyên tà kiến như vậy, nên khi thân hoại đọa
vào trong địa ngục ác
đạo. Các chúng sinh ấy, thành tựu thân thiện
nghiệp, thành tựu khẩu
thiện nghiệp, thành tựu ý
thiện nghiệp, không hủy
báng thánh nhân; chịu
nhân duyên chính kiến như vậy, nên khi mạng
chung sanh vào thiện đạo,
sanh cõi trời. Cũng không chấp trước Thiên
nhãn thông ấy, vì việc
Thiên nhãn thông và thân ta, đều không thể có được,
vì tự tính không, vì tự
tính ly, vì tự tính vô sanh. Không nghó rằng: Ta
có Thiên nhãn thông ấy
ngoại trừ vì tâm Tát-bà-nhã. Như vậy,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành Bát-nhã Ba-la- mật, được trí chứng
Thiên nhãn thông cũng thấy chúng
sanh trong
mười phương hằng hà sa
thế giới sanh, chết, cho đến sanh cõi trời. Bốn
thần thông kia cũng như vậy.

Lại Bồ-tát ma-ha-tát ấy được
Lậu tận thông. Tuy được
Lậu tận thông, không còn rơi vào
Thanh văn, Bích-chi Phật địa, cho đến
khi chứng Vô thượng
chính đẳng chính giác, cũng không nương dị pháp, cũng không đắm trước Lậu tận thông ấy. Vì việc Lậu tận thông và
thân ta, đều không thể
có được, vì tự tính không, vì tự tính ly, vì
tụ tính vô sanh.
Không nghó rằng: Ta được
Lậu tận thông, ngoài trừ vì
tâm Tát-bà- nhã.

Như vậy, Xá-lợi-phất! Ấy là
Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba- la-mật được trí
chứng Lậu tận thông.

Xá-lợi-phất!
Như vậy là Bồ-tát ma-ha-tát khi hành Bát-nhã
Ba-la- mật, đầy đủ Thần
thông Ba-la-mật, đầy đủ Thần thông Ba-la-mật
rồi, tăng ích Vô thượng
chính đẳng chính giác. LUẬN: Như trong biển lớn có vô lượng vô
số các thứ ngọc báu,
có thứ có thể sát
độc, có thứ có thể ngăn quỷ, có thứ có thể
chữa bệnh, có thứ có thể trừ lạnh nóng, đói khát, có thứ có thể theo ý muốn của người đều cấp cho.
Trong biển Đại thừa cũng như vậy, có các hạng
Bồ-tát bảo; có
Bồ-tát phá ba ác, có Bồ-tát mở ba cửa thiện, có
Bồ-tát sanh năm mắt, có Bồ-tát tu
Thần thông Ba-la-mật. Thế nên các
Bồ-tát thường làm
việc kỳ đặc hy hữu; như
quán tướng nước nhiều tướng đất ít, thì có thể làm đất rung động theo ý muốn, biến một thân thành
nhiều thân, nhiều
thân thành một, làm bụi
bay đầy giữa hư không. Người lìa dục ấy, do nhân duyên phước đức, nên nhóm các vi trần lại làm ra
nhiều thân,
đều giống như nhau.

Có người nói: hàng phi nhân cung kính Bồ-tát ly dục ấy, nên vào trong thân Bồ-tát để tùy ý
Bồ-tát muốn biến hóa gì cũng biến hóa
được. Chuyển luân thánh vương chưa ly dục, có ít phước đức mà quỷ thần
còn bị sai khiến, huống gì
người ly dục thực hành vô lượng tâm.

Lại nữa, tâm tướng không có chỗ ở, hoặc trong
hoặc ngoài, hoặc
lớn hoặc nhỏ, do sức
thiền định, nên tâm được điều nhu, chóng khắp trong các thân rồi trở lại
cũng chóng, ví như rồng
ngàn đầu, mắt, tai đều có
hai ngàn, và có ngàn
miệng, mà tâm sử dụng cùng trong một lúc. Rồng
và thân thô còn như
vậy, huống gì Bồ-tát.

Có người nói: Việc của người tọa thiền, có thế lực không thể
nghó bàn, cho nên một
thân làm ra vô lượng thân, vô lượng thân làm ra một thân.
Vách đá không ngăn ngại là, quán tướng vách đá như hư không,
bụi trần xuyên qua nó như
cọc đóng vào đất.
Đi trên nước là, quán tướng đất nhiều, nên đi trên nước như trên đất; quán tướng nước nhiều nên vào đất như nước; quán tướng lửa nhiều
nên thân tuôn khói lửa.

Sờ nắm mặt trời mặt trăng là, do
sức thần thông bất khả tư nghì
nên khiến tay đụng đến
mặt trời mặt trăng; vì vào hỏa định nên mặt
trăng không thể làm lạnh; vì vào thủy định nên mặt trời không thể làm nóng.

Hỏi: Sức
thần thông ấy cho đến Tứ thiền, cớ sao đây nói chỉ
đến ngang phạm thiên,
thân được tự tại?
Đáp: Điều
ấy trước đã nói. Phạm thiên là cửa ban đầu, nói
Phạm thiên là đã nói hết thảy
cõi Sắc. Lại người đời đều quý
Phạm thiên cho là chúa thế giới.
Lại Bồ-tát ấy không muốn ở cõi Dục tâm tán loạn, thị
hiện sự tự tại ấy.
Thế nên cho đến người lìa dục, đều có thể làm được.

Tướng trạng thần thông như vậy, vô lượng
vô số, vì để cho dễ
hiểu, nên nói một vài ví dụ.

Các ngoại đạo đối với thần thông này có hai sự lầm:
1.Khởi tâm chấp ngã, cho ta là có thể khởi lên việc ấy rồi sanh tâm kiêu mạn.
2. Đắm trước thần thông ấy. Ví như người tham đắm châu bảo. Vì vậy thần thông của ngoại đạo không bằng thần thông của thánh nhân.
Bồ-tát đối với sức thần thông ấy, biết tất cả pháp tự tính bất
sanh, nên không đắm
trước, chỉ tưởng nhớ trí nhất thiết chủng, để
độ chúng sinh.

Năm thần thông kia cũng như vậy, đúng như pháp phân biệt,
trước nói tướng trạng
nó, sau đều nói nó không.

Các nghĩa khác của Sáu thần thông, như đã nói ở nghĩa Năm
thần thông trong chương Tán thán Bồ-tát.

Vì Sáu thần
thông ấy làm lợi ích chúng sinh rất lớn, cho nên
nói đầy đủ thần thông
như vậy, thì tăng ích Vô thượng chính đẳng chính giác. KINH:
Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật an trú
Thí Ba-la-mật, nghiêm tịnh đạo
Nhất thiết chủng trí,
vì rốt ráo không, không
sanh tâm xan lẫn.

Này Xá-lợi-phất! Có Bồ-tát ma-ha-tát, khi hành Bát-nhã
Ba-la- mật, an trú trong
Giới Ba-la-mật, nghiêm tịnh đạo Nhất thiết chủng
trí, vì rốt ráo không,
tội không tội, không chấp trước.

Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát, khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật an trú Nhẫn
Ba-la-mật, nghiêm tịnh đạo Nhất thiết chủng trí, vì rốt
ráo không, không sanh tâm giận.

Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, an trú Tinh tấn
Ba-la-mật nghiêm tịnh đạo
Nhất thiết chủng trí, vì rốt
ráo không, thân tâm tinh
tấn, không giải đãi.

Này Xá-lợi-phất!
Có Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật, an trú Thiền
Ba-la-mật, nghiêm tịnh đạo Nhất thiết chủng trí, vì rốt
ráo không, tâm không
loạn không mê đắm.

Này Xá-lợi-phất! Có Bồ-tát ma-ha-tát, khi hành Bát-nhã
Ba-la- mật, an trú Bát-nhã
Ba-la-mật, nghiêm tịnh đạo Nhất thiết chủng trí,
vì rốt ráo không, không sanh tâm si. Như vậy,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành Bát-nhã
Ba-la- mật, an trú Sáu
Ba-la-mật, nghiêm tịnh đạo Nhất thiết chủng trí, vì
rốt ráo không, vì không
đến không đi, vì không cho không nhận, vì chẳng phải giới chẳng phải phạm, vì chẳng phải nhẫn chẳng
phải sân, vì
chẳng siêng
chẳng lười, vì chẳng định
chẳng loạn, vì chẳng trí chẳng ngu. Đương khi ấy
Bồ-tát ma-ha-tát không phân biệt bố thí không bố thí, không phân biệt trì giới phạm giới, nhẫn nhục
sân nhuế, tinh
tấn giải đãi, định tâm loạn tâm, trí tuệ
ngu si, không phân biệt hủy báng,
phá hại, khinh mạn, cung
kính. Vì sao? Này Xá lợi-phất! Vì trong vô
sanh

pháp, không
có người thọ hủy, không có người thọ hại,
không có người thọ khinh mạn, cung kính.

Này Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã
Ba-la-mật được các công đức
như vậy, hàng Thanh văn, Bích-chi Phật không có được.
Được công
đức ấy đầy đủ, thành tựu chúng sinh, nghiêm tịnh
Phật độ, được Nhất thiết chủng trí. LUẬN:
Bồ-tát ấy khi mới
phát tâm, hành Bát-nhã Ba-la-mật,
lần lượt tu các công
đức khác như Thí Ba-la-mật… Bồ-tát an trú Thí Ba-la- mật, tu
sửa đạo
Nhất thiết chủng trí, quán tất cả pháp rốt ráo
không, không sanh tâm xan
tham, do hai việc ấy nên mở đạo Nhất thiết chủng trí.
Vì sao? Vì trong rốt ráo không, không có xan tham; cội gốc
xan tham dứt, nên đầy đủ
Thí Ba-la-mật; đầy đủ Thí Ba-la-mật nên
trang nghiêm Bát-nhã
Ba-la-mật; cho đến Bát-nhã Ba-la-mật rốt ráo
không, nên thường không
sanh tâm si. Vì sao? Vì trong đây Phật tự nói: Tất cả pháp không đến không đi, không cho
không nhận, cho đến
không trí không ngu.

Hỏi: Nếu quán được như vậy mà hành Sáu Ba-la-mật thì được
lợi ích gì?
Đáp: Trong
đây Phật tự nói: Bồ-tát ấy không nghó rằng, có bố thí hay không bố thí, nếu nghó có bố thí thì rơi vào pháp hư dối.
Lại nếu chấp việc bố thí,
thì tâm sanh kiêu mạn; nếu nghó không có bố thí,
thì rơi vào tà kiến.
Luận về bố thí là cửa ngỏ ban đầu trong Phật pháp,
cớ sao nói không? Cho đến
không nghó rằng có ngu si có trí tuệ. Người
ấy như núi Kim-cang, gió
thổi bốn phía không làm lay động được.
Bồ-tát ấy lúc bấy giờ nếu có ai nhiếc mắng hay khen ngợi, tâm không đổi
khác. Vì sao? Vì trong đây
Phật tự nói: Trong vô sanh pháp, không có người mắng, không có người hại, không có người cung kính. Hàng tu
hạnh Thanh văn,
Bích-chi Phật, không có tâm từ bi
sâu xa, nếu gặp người
gia hại thì hoặc im lặng
hoặc tránh xa. Bồ-tát thì không như vậy, càng gia tâm từ xem đó như con, phương tiện độ nó, thế nên hơn tất cả
Thanh văn, Bích-chi Phật, năng giáo hóa hết thảy
chúng sinh. Vì có phương
tiện nhẫn nhục từ bi
sâu xa, vì nhân duyên của nghiệp tùy thuận thanh tịnh,
nên có thể trang nghiêm tịnh Phật độ. Đầy đủ
pháp ấy, nên không
bao lâu sẽ được trí
nhất thiết chủng.
KINH: Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Bát-nhã Ba-la-mật,
sanh tâm bình đẳng đối với tất cả
chúng sinh;
sanh tâm bình đẳng đối với tất cả chúng
sanh rồi, được tất cả các pháp bình đẳng;
được tất cả các pháp
bình đẳng rồi, an lập tất cả chúng sinh trong các pháp
bình đẳng.
Bồ-tát ma-ha-tát ấy, hiện đời được mười phương chư
Phật nhớ niệm, cũng được tất cả Bồ-tát,
Thanh văn, Bích-chi Phật nhớ
niệm. Bồ-tát ấy tại chỗ
sanh ra, mắt không thấy
sắc không ưa, cho đến ý
không biết đến pháp không ưa. Như vậy,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát hành Bát-nhã
Ba-la-mật, không giảm sút
đối với Vô thượng chính đẳng chính giác. LUẬN:
Nếu Phật dạy rộng
tướng trạng các Bồ-tát, thì cùng
kiếp không hết, nay Phật
ở cuối phẩm này lược nói tướng ấy, tướng ấy
là sở hành chung của
các Bồ-tát, đó là đại từ bi, bắt đầu phát tâm độ hết
thảy chúng sinh, học tâm
bình đẳng quán chúng sinh của chư Phật, hết
thảy pháp tự tính
không. Do nhân duyên như vậy, sanh tâm bình đẳng
đối với tất cả chúng
sanh; được tâm bình đẳng ấy rồi, được tất cả
các pháp bình đẳng.
Tất cả pháp bình đẳng là như trước nói nghĩa chúng
sanh bình
đẳng, pháp bình đẳng;
nay lại nói thêm: thương xót bốn loài chúng sinh,
nhất tâm muốn cho lợi
ích, gọi là chúng sinh bình đẳng. Quán bốn niệm xứ cũng không thấy thân, gọi là pháp bình đẳng. Các bốn pháp như
bốn chính cần… cũng như vậy.

Lại nữa, nghó đến chúng
sanh trong năm đường đều chìm
đắm trong già, bệnh, chết, vô thường, gọi là chúng
sanh bình đẳng.
Thực hành Năm căn: tinh, tấn… hoặc năm
thần thông, nhất tâm muốn độ
chúng sinh,
ấy gọi là pháp bình đẳng.

Lại nữa, đối với chúng
sanh thực hành phước nhẫn nhục, từ bi, công đức vô lượng; công đức vô lượng nên tâm
nhu nhuyến, tâm nhu nhuyến nên mau được
thiền định; tu thiền định nên tâm như ý điều nhu; tâm như ý điều nhu nên phá
tướng dài, ngắn, nam, nữ, trắng, đen của thế gian
vào pháp nhất tướng,
đó là vô tướng. Được pháp bình đẳng rồi, làm cho
hết thảy chúng sinh được pháp bình đẳng.
Bồ-tát ấy được hai bình đẳng, thành tựu vô lượng phước đức, trí
tuệ, nên được quả báo
hiện tại là được chư Phật nhớ niệm, được các
người khác nhớ niệm.

Vì ưa đắm mà sanh nhớ niệm đều là hư vọng, chỉ có chư Phật
nhớ niệm, ấy là thật
nhớ niệm, vì không ưa đắm. Người ấy, chư Phật còn
ái niệm, huống gì Thanh
văn, Bích-chi Phật, Bồ-tát? Thanh văn,
Bích-chi Phật là người
dứt kiết sử còn ái niệm, huống gì người phàm phu
chưa lìa dục?

Bồ-tát do nhân duyên phước đức sanh ra, nên quả bảo đời nay
vô lượng như vậy, đời
sau ở chỗ sanh ra, mắt trọn không thấy ác sắc. Ác
sắc là sắc,
thanh, hương, vị, xúc, pháp làm phát sanh khổ thọ, cho đến làm phát
sanh tâm ưu não. Như trời
Lục dục, sáu căn đối với thứ
dục tịnh diệu, tùy ý
hoan hỷ. chúng sinh trồng một ít phước đức, còn
được sanh ở cõi trời như vậy, huống gì Bồ-tát có phước đức, thật trí tuệ
vô lượng vô biên, lại
được mười phương chư Phật và các Hiền thánh nhớ niệm! KINH:
Khi thuyết phẩm
Bát-nhã Ba-la-mật ấy, ba trăm
Tỳ-kheo từ chỗ ngồi
đứng dậy, lấy áo đang mặc dâng Phật, phát tâm
Vô thượng chính đẳng chính giác. Khi ấy Phật mỉm
cười, ánh sáng nhiều màu
từ trong miệng phóng ra.
Tuệ mạng A-nan từ tòa đứng dậy, sửa áo chấp tay, chân bên hữu quỳ
sát đất bạch
Phật rằng: Nhân duyên gì
Phật mỉm cười?

Phật bảo A-nan: Ba trăm Tỳ-kheo ấy từ đây về sau sáu mươi
mốt kiếp sẽ làm Phật,
đều hiệu là Đại tướng. Ba trăm Tỳ-kheo ấy bỏ thân này,
sẽ
sanh vào nước
Phật A-súc, và
sáu vạn Thiên tử cõi
Dục đều phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác, xuất gia thành Phật
đạo, trong pháp của Phật Di-lặc.
Lúc ấy do oai thần của Phật, bốn bộ chúng ở tại chỗ mà thấy
mười phương, mỗi phía
có ngàn Phật, mười phương thế giới ấy nghiêm
tịnh, thế giới Ta-bà này không sánh kịp.
Bấy giờ mười ngàn người
phát nguyện: Chúng con tu hạnh
nguyện thanh tịnh, do hạnh
nguyện thanh tịnh, sẽ sanh đến thế giới Phật kia.

Khi ấy Phật biết thân tâm các thiện nam tử ấy, nên lại mỉm
cười, ánh sáng nhiều
màu từ trong miệng phóng ra.

A-nan sửa áo
chấp tay bạch Phật: Nhân duyên gì Phật mỉm cười?
Phật bảo A-nan: Ông thấy mười ngàn người ấy chăng?

A-nan thưa: Dạ thấy. Phật dạy:
Mười ngàn người ấy mệnh chung ở đây, sẽ sanh đến
thế giới kia, không bao
giờ lìa chư Phật, sau sẽ thành Phật, hiệu là
Trang Nghiêm Vương.
LUẬN: Hỏi:
Chư Phật kiết giới
Tỳ-kheo ba y không
được thiếu,
sao các Tỳ-kheo này phá
Giới Ba-la-mật mà thực hành Thí Ba-la-mật? Đáp:
Có người nói:
Phật Thành đạo
sau mười hai năm mới kiết
giới, lúc Tỳ-kheo ấy thí
y thì chưa kiết giới.

Có người nói: Tỳ-kheo ấy có y tịnh thí, sanh tâm nghó mình sẽ
vẫn thọ dụng cho nên thí.

Có người nói: Các Tỳ-kheo ấy biết nhiều hiểu nhiều, liền có
thể nhận được y lại,
chứ việc không để qua đêm.
Lại có người nói:
Các Tỳ-kheo ấy nghe Phật dạy về các
Bồ-tát hành Thí
Ba-la-mật, có thế lực của công đức vô lượng. được cùng
với Bát-nhã
Ba-la-mật tương ưng, nên tâm rất vui mừng nhảy nhót, liền
lấy y thí, không còn nghó
gì khác, không cố ý phá giới.

Lại nữa, các
Tỳ-kheo biết Phật pháp rốt ráo không, không
chấp trước, dứt pháp
ái, vì theo thế đế nên kiết giới, chẳng phải vì đệ
nhất nghĩa đế. Các
Tỳ-kheo ấy theo Phật nghe đệ nhất nghĩa đế, và sáu
Ba- la-mật bố thí… nghe các Bồ-tát có đại oai lực, thường nghó chúng
sanh bị các phiền não che lấp, không thể được công đức như
Bồ-tát ấy, nên
sanh tâm Đại Bi, vì chúng
sanh mà phát tâm Vô thượng chính đẳng chính giác, vì vậy lấy y bố thí. Nếu người vì tham dục,
sân nhuế,
sợ hãi, tà kiến, không có tâm cung kính, khinh lời Phật mà không chấp trì, ấy
mới gọi là phá giới.
Các Tỳ-kheo này đều không có tâm đó, thế nên
không có tội phá giới.

Hỏi: Phật vì
sao mỉm cười?
Đáp: Cười
có nhiều thứ: Có người thấy việc ca múa nên cười, có người trong lòng
sân nhuế nên cười, có người kiêu mạn nên cười, có người khinh vật nên cười,
có người việc làm xong vui mừng nên cười,
có người thấy làm việc không nên làm nên cười,
có người trong lòng dối trá nhưng ngoài dương bày lành tốt nên cười, có người thấy việc hy
hữu nên cười, nay Phật thấy
Tỳ-kheo đem một áo
Ca-sa bố thí, trong tương lai
sẽ được thành Phật,
là việc hy hữu, cho nên cười.

Hỏi: Sao A-nan
thường hỏi Phật vì sao cười mà các Tỳ-kheo
khác không hỏi? Đáp:
Các Tỳ-kheo ấy không gần gũi Phật, lại có tâm kính
sợ
nhiều, không dám tự hỏi.
A-nan khéo biết
tướng người, biết ý
các Tỳ-kheo.
Lại thấy Phật cười, nghi nên nghó rằng:
Phật không có tướng chúng
sanh, không có
tướng pháp, biết ba cõi như mộng như huyễn, nay có
việc gì có thể làm cho
Phật cười? Phật như núi chúa Tu-di, đại địa, đại
hải, không vì nhân duyên
nhỏ mà lay động. Vì vậy nên hỏi nhân duyên vì sao cười.

Phật bảo A-nan:
Nghiệp nhân duyên và quả báo tương tục, bất
khả tư nghì, ba trăm
Tỳ-kheo ấy sau sáu mươi mốt kiếp, sẽ được làm
Phật, hiệu Đại tướng
(khi bố thí dùng tay đưa vật thí lên làm dấu hiệu,
nhân đó đặt tên - ND).

Trong sáu mươi
mốt kiếp, người ấy lợi căn, gặp Phật thuyết pháp, nhờ cùng
Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng, nên người ấy
chóng thành Phật.

Các Tỳ-kheo ấy vì chưa được
Thiên nhãn, tự nghi không biết
sẽ sanh chỗ nào, sợ
không thể nhóm các công đức, không được đến đạo. Thế nên
Phật dạy: Bỏ thân ấy
sẽ
sanh thế giới
Phật A-súc.
Sáu vạn Thiên tử cõi Dục,
chắc chắn là có nhân duyên phước đức chung
trong đời trước, nên cùng năm
trăm Tỳ-kheo, đồng phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác. Là những người đáng được
Di-lặc độ, nên Phật thọ
ký họ sẽ xuất gia vào
thời Phật Di-lặc. Nay Phật thọ ký các Tỳ-kheo
sanh vào thế
giới A-súc, nên mọi người đều muốn thấy thế giới thanh tịnh
của chư Phật. Thế nên
Phật làm cho đại chúng thấy khắp mười phương
mỗi phương có ngàn Phật.
Bốn chúng ấy thấy thế giới
Phật thanh tịnh
trang nghiêm, thấy thân chư Phật lớn hơn núi Tu-di, có đại chúng
Bồ-tát một đời bổ xứ
vây qua- nh, dùng phạm âm thấu
suốt vô lượng vô biên thế giới, mỗi vị tự làm
hèn mọn thân mình. Vì
thương xót chúng sinh, mà cầu vô lượng Phật pháp, phát nguyện
sanh vào thế giới
Phật kia. Như nói trong chương
Thanh tịnh thế giới hạnh nguyện.

Nhân duyên cười, như trước đã nói.
Mười ngàn người ấy, mệnh chung ở đây,
sẽ
sanh vào nước kia.
Khi sanh vào nước kia, do nhân duyên hạnh nghiệp đầy đủ, nên ở nơi
đó chứa nhóm vô lượng
phước đức sâu dày, trọn không xa lìa chư Phật.

Do thấy các thế giới Phật trang nghiêm mà phát tâm, nên hiệu
là Trang Nghiêm Vương Phật.

------------------o0o----------------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM NĂM: TÁN THÁN CỨU ĐỘ</詞>


KINH:
Bấy giờ, tuệ mạng
Xá-lợi-phất, tuệ mạng
Mục-kiền-liên, tuệ
mạng Tu-bồ-đề, tuệ mạng
Đại Ca-diếp, các
Tỳ-kheo được
nhiều người biết đến
và các Bồ-tát ma-ha-tát, các Ưu-bà-tắe, các
Ưu-bà-di như vậy, từ
chỗ ngồi đứng dậy, chắp tay bạch Phật:

Bạch Thế Tôn! Đại
Ba-la-mật là
Bát-nhã Ba-la-mật của
Bồ-tát ma-ha-tát; Tôn
Ba-la-mật, Đệ nhất Ba-la-mật, Thắng Ba-la-mật, Diệu Ba-la-mật,
Vô thượng Ba-la-mật,
Vô đẳng Ba-la-mật, Vô đẳng
đẳng Ba-la-mật, Như hư
không Ba-la-mật, là Bát-nhã Ba-la-mật của
Bồ-tát ma-ha-tát.

Bạch Thế Tôn! Tự tướng Không Ba-la-mật, là Bát-nhã
Ba-la-mật của Bồ-tát ma-ha-tát.

Bạch Thế Tôn! Tự tính
Không Ba-la-mật là
Bát-nhã Ba-la-mật của Bồ-tát ma-ha-tát. Các pháp
Không Ba-la-mật, Vô pháp hữu pháp
không Ba-la-mật, Mở hết
thảy công đức Ba-la-mật, Thành tựu hết thảy
công đức Ba-la-mật, Không thể
hoại Ba-la-mật, là
Bát-nhã Ba-la-mật của
các Bồ-tát ma-ha-tát.

Các Bồ-tát thực hành Bát-nhã Ba-la-mật, bố thí không sánh bằng, đầy đủ
Thí Ba-la-mật không
sánh bằng, được thân không
sánh
bằng, được pháp không
sánh bằng, ấy là Vô thượng chính đẳng chính
giác. Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật,
Tinh tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật, Bát-nhã
Ba-la-mật, cũng như vậy.

Thế Tôn vốn cũng còn thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật ấy, mà đầy
đủ sáu Ba-la-mật không
sánh bằng, được pháp không sánh bằng, được
sắc không sánh bằng,
được thọ, tưởng, hành, thức không sánh bằng.
Phật Chuyển pháp luân không sánh bằng.

Phật đời quá khứ cũng như vậy, thực hành Bát-nhã Ba-la-mật
ấy, nên đầy đủ bố thí
không sánh bằng, cho đến chuyển pháp luân không sánh bằng.

Phật đời vị lai, cũng thực hành Bát-nhã Ba-la-mật ấy, nên sẽ làm việc bố thí không
sánh bằng, cho đến
sẽ
Chuyển pháp luân
không sánh bằng.

Vì vậy bạch Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát muốn đến bờ kia của
hết thảy pháp, phải nên
tập hành Bát-nhã Ba-la-mật. Vâng, bạch
Thế Tôn! Tất cả thế
gian Trời, người,
A-tu-la phải
nên lễ kính cúng dường
Bồ-tát ma-ha-tát tập hành Bát-nhã Ba-la-mật ấy.
Phật bảo chúng đệ tử và các
Bồ-tát ma-ha-tát: Đúng vậy, đúng
như vậy! Các thiện nam
tử! Tất cả thế gian trời, người, A-tu-la phải nên lễ kính cúng dường vị tập hành
Bát-nhã Ba-la-mật.
Vì sao? Vì nhân
có Bồ-tát đến nên
xuất sanh nhân đạo, thiên đạo, dòng lớn Sát-lợi,
dòng lớn Bà-la-môn, đại gia
cư só,
Chuyển luân
thánh vương, trời
Tứ thiên vương, cho đến trời
A-ca-nị-sắc; xuất sanh Tu-đà-hoàn, cho đến
A-la- hán, Bích-chi Phật, chư Phật.
Nhân có
Bồ-tát đến nên thế gian bèn có ẩm thực, y phục, ngọa
cụ, phòng xá,
đèn đuốc, ma-ni,
chân châu, tỳ-lưu-ly,
san hô, vàng, bạc…
các bảo vật xuất sanh.

Này Xá-lợi-phất! Các thứ vui của thế gian, hoặc ở cõi người, hoặc ở cõi trời, hoặc cái vui ly dục, tất cả thứ vui ấy đều do
Bồ-tát mà có.
Vì sao? Này Xá-lợi phất!
Vì Bồ-tát ma-ha-tát khi tập hành Bồ-tát đạo,
an trú sáu Ba-la-mật, tự
hành bố thí cũng lấy việc bố thí thành tựu chúng

sanh, cho đến
tự hành Bát-nhã Ba-la-mật, cũng lấy Bát-nhã
Ba-la-mật thành tựu chúng sinh.

Này Xá-lợi-phất! Thế nên
Bồ-tát ma-ha-tát, vì an lạc cho hết
thảy chúng sinh nên xuất hiện ở đời.
LUẬN. Hỏi: Trong năm
ngàn Tỳ-kheo, ở trên còn có hơn
ngàn Thượng tọa, như
Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp… cớ sao chỉ nói tên bốn người? Đáp:
Bốn Tỳ-kheo ấy là vô lượng phước điền hiện đời.
Xá-lợi-phất là đệ tử tay phải của Phật,
Mục-kiền-liên là đệ tử tay trái của Phật.
Tu- bồ-đề tu định vô tránh hành không đệ nhất, còn Đại
Ca-diếp tu mười hai hạnh đầu đà đệ nhất, được
Thế Tôn cho áo và chia chỗ ngồi, có tâm thường thương xót chúng
sanh
sâu xa.
Lúc Phật ở đời, nếu có người muốn cầu quả báo đời nay, mà cúng dường bốn vị ấy, liền được
như nguyện. Vì vậy các
Tỳ-kheo nhiều người quen, nhiều người biết ấy
và tứ chúng tán thán
Bát-nhã Ba-la-mật. Hỏi:
A-la-hán thân tối hậu ấy, việc cần làm đã làm xong, cớ
sao
còn tán thán Bát-nhã
Ba-la-mật? Đáp: Người
ta đều biết A-la-hán được vô lậu đạo, vì Bồ-tát
trí tuệ tuy lớn hơn A-la-hán, song kiết sử chưa dứt
nên không quý. Lại vì
A- la-hán ấy có tâm từ bi giúp
Phật tuyên dương pháp hóa, nên lấy
đó làm chứng.

Phật đạo đối với thế gian rất lớn, Bát-nhã có thể đưa lại việc
ấy, nên gọi là Đại Ba-la-mật.

Trong tất cả
pháp, trí tuệ là đệ nhất, nên gọi là Tôn
Ba-la-mật. Hay dẫn dắt năm độ kia theo
đường chính, nên gọi là Đệ nhất
Ba- la-mật.

Năm độ kia không sánh kịp, nên gọi là Thắng Ba-la-mật
Như năm thức không bằng ý thức có thể làm lợi mình lợi người,
nên gọi là Diệu Ba-la-mật.

Trong hết thảy
pháp, không có pháp nào qua được, nên gọi là
Vô thượng Ba-la-mật.

Không có pháp gì tương đồng nên gọi là Vô đẳng Ba-la-mật.
Các đức Phật gọi là
Vô đẳng đẳng, đều từ
Bát-nhã Ba-la-mật xuất sanh, nên gọi là Vô
đẳng đẳng Ba-la-mật.

Bát-nhã Ba-la-mật ấy rốt ráo
thanh tịnh, không thể lấy hý luận
phá hoại, nên gọi là
Như hư không Ba-la-mật.

Trong Bát-nhã
Ba-la-mật, tự tướng tất cả pháp không thể có
được, nên gọi là Tự
tướng không Ba-la-mật.

Trong Ba-la-mật
ấy, tất cả pháp tự tính không, các pháp đều
do nhân duyên hòa hợp
sanh, không có tự tính, nên gọi là Tự tính không Ba-la-mật.

Trong các pháp
không có tự pháp, nên gọi là Chư pháp không Ba- la-mật.
Do chúng
sanh không và pháp không ấy, phá các pháp làm
cho không gì có được,
không gì có được cũng không có gì được, nên gọi
là Vô pháp hữu pháp không Ba-la-mật.

Bồ-tát tập hành
Bát-nhã Ba-la-mật ấy, không có công đức gì
không thu nhiếp được,
như khi mặt trời xuất hiện, hoa nào cũng nở, nên gọi
là Mở hết thảy công đức Ba-la-mật.

Mặt trời Bát-nhã Ba-la-mật trong tâm Bồ-tát xuất hiện, hết thảy công đức thành tựu được, đều làm cho
thanh tịnh.
Bát-nhã Ba-la-mật là gốc của hết
thảy thiện, nên gọi là Thành tựu nhất thiết công
đức Ba-la- mật.
Không có pháp thế gian nào làm cho khuynh động được, nên gọi
là Bất khả phá hoại Ba-la-mật.

Nhân duyên khiến các
A-la-hán ấy tán thán là, ba đời các đức
Phật đều từ
Bát-nhã Ba-la-mật xuất sanh, đó là bố thí
không sánh, cho đến
trí tuệ không sánh.

Trong thế gian
không có gì sánh bằng, nên gọi là Không sánh. Sáu
Ba-la-mật ấy, rốt ráo thanh tịnh không có sai lầm nên gọi là
Không Ïsánh.

Không sánh
tức là Vô đẳng đẳng.

Lại nữa, Vô đẳng đẳng, chư Phật gọi là
Vô đẳng, sánh cùng
chư Phật, nên gọi là Vô đẳng đẳng. Hỏi: Trong chư Phật ba đời đã có
Thích-ca Văn Phật, cớ
sao nói riêng?
Đáp: Nay
chúng ở trên tòa, đều do nơi Thích-ca Văn Phật mà đắc độ, cảm ơn nặng nên nói riêng.
Như Xá-lợi-phất nói: Thầy tôi không
ra đời, chúng tôi vónh
viễn là kẻ mù tối.

Các A-la-hán
biết chư Phật ba đời đều từ trong Bát-nhã
Ba-la-mật xuất sanh, vì vậy
các A-la-hán nói: Bạch Thế Tôn! Chư Bồ-tát ma-ha- tát, muốn khắp biết hết thảy, biết hết thảy pháp, phải nên tập hành
Bát- nhã Ba-la-mật.

Trong khi A-la-hán tán thán Bồ-tát, sanh tâm cung kính, thế
nên nói lễ kính cúng dường.
Trời, người,
A-tu-la là nói ba thiện đạo, còn ba ác đạo không biết

gì nên không nói.

Phật nghe A-la-hán tán thán rồi, Phật ấn khả nói: Đúng vậy,
đúng vậy! Nên phải lễ kính cúng dường người
tập hành Bát-nhã
Ba-la-mật. Các ông tuy
không có Nhất thiết trí, mà nói không sai. Cho nên nói
lặp “đúng vậy, đúng vậy”.
Vì sao? Vì trong đó
Phật tự nói: Nhân nói
Bồ-tát nên xuất
sanh nhân đạo, thiên đạo, cho đến hết thảy
các Bồ-tát, vì an
lạc cho hết thảy chúng sinh nên nói.

Dòng lớn Sát-lợi cho đến trời Sắc-cứu-cánh; Tu-đà-hoàn cho
đến chư Phật đều như trước nói. Hỏi: Nếu nhân nói Bồ-tát mà có ẩm thực… các bảo vật, cớ
sao
người ta lại phải đem
sức làm lụng, kiếm sống, chịu đủ tân khổ mới có được? Đáp: Gặp lúc kiếp đói khát, tuy có bày đủ công
sức cũng
không có được, vì chúng
sanh tội nặng.
Bồ-tát đời đời tán thán việc bố thí, trì
giới và thiện tâm, do
nhân duyên ba thứ phước ấy nên có thượng, trung, hạ. Phước
bậc thượng, hễ nghó đến liền có được; phước bậc trung, làm
người được tôn trọng,
sự cúng dường tự đến; phước bậc hạ, thì phải thí
công sức mới có được. Vì vậy nói nhân nơi Bồ-tát mà có được, thật chứ không hư dối.

Nhân duyên sự vui rất nhiều, không thể kể hết, nay Phật lược nói vui cõi trời, vui cõi người,
vui Niết-bàn, đều do Bồ-tát mà có được.
Trong đây Phật tự nói:
Bồ-tát trụ trong
Sáu Ba-la-mật, tự hành bố thí, cũng
dạy chúng sinh hành bố
thí. Tuy chúng sinh tự hành bố thí, nếu không
có Bồ-tát giáo đạo,
thì không thể hành. Hỏi: Trừ thứ vui giải
thoát Niết-bàn, hai thứ vui nầy là chỗ
sanh
ra kiết sử của chúng
sanh, vì tham dục nên sanh sân nhuế, cớ sao
Bồ-tát giáo đạo thứ
nhân duyên sanh ra kiết sử ấy?

Đáp: Bồ-tát
không lỗi. Vì sao? Vì Bồ-tát đem tâm từ bi thanh
tịnh, dạy cho chúng sinh
thứ nhân duyên vui, là nên tu phước sự, nếu
chúng sinh không thanh tịnh thực hành phước đức, thì đối Bồ-tát có lỗi gì!
Như người hảo tâm làm
giếng, người mù bị rớt trong đó mà chết, người
làm giếng không tội.

Lại như người
bày đồ ăn ngon thết đãi người, người không biết
độ lượng, ăn quá
nhiều sinh bệnh, người thết đãi không tội.

Lại nữa, nếu chư
Phật Bồ-tát, không dạy chúng
sanh tạo nhân
duyên phước đức, thì không có trời, không có người, không
có A-tu-la, chỉ
tăng trưởng ba ác đạo,
không ai từ tội mà được ra khỏi. Lại nữa,
chúng sinh nhân vui mà sanh tham, nhân tham mà sanh giận, nhân giận mà
sanh khổ, nhân khổ mà
sanh tội. Nay muốn khỏi cho

chúng sinh mắc
về cái tội thứ năm nên cho vui.

Lại nữa, không nhất định do vui
sanh tham dục. Hoặc nhớ
nghó chính nên vui làm
phước thiện, nhớ nghó tà nên sanh tham dục. Nay
vì chính ức niệm vui,
nên làm nhân duyên sanh ra phước đức.

Lại nữa, duy một mình Phật là không
sai không lầm. Bồ-tát ấy chưa thành
Phật đạo, chưa được
Phật nhãn, nên dùng ba thứ vui giáo
hóa chúng sinh khả độ,
còn chư Phật chỉ dùng thú vui giải thoát giáo hóa chúng sinh.

-----------o0o----------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM SÁU: TƯỚNG LƯỠI</詞>


KINH:
Bấy giờ, Thế Tôn xuất tướng lưỡi phủ khắp ba ngàn Đại thiên thế giới, từ tướng lưỡi ấy phát ra ánh
sáng vô
số vô
lượng màu sắc, khắp chiếu mười phương hằng hà
sa thế giới Phật. Khi ấy
ở phương đông, trong hằng hà
sa thế giới, vô lượng vô
số
chư Bồ-tát, thấy ánh
sáng lớn ấy, mỗi mỗi
thưa với Phật ở thế giới mình rằng: Bạch Thế
Tôn! Đó là sức ai mà có
ánh sáng lớn ấy, chiếu khắp các thế giới?

Các Phật bảo
các Bồ-tát: Các thiện nam tử!
Phương Tây có
thế giới gọi là Ta-bà,
trong đó có Phật hiệu là Thích-ca Mâu-ni, tướng
lưỡi của Phật kia phát ra ánh sáng lớn chiếu khắp
phương Đông hằng hà
sa thế giới chư Phật,
phương Nam, Tây, Bắc, bốn góc, trên dưới cũng
lại như vậy, vì các
Bồ-tát ma-ha-tát mà thuyết Bát-nhã Ba-la-mật.

Khi ấy các Bồ-tát mỗi mỗi bạch Phật ở thế giới mình rằng:
Chúng con muốn qua cúng
dường Phật Thích-ca Mâu-ni, và các Bồ-tát
ma-ha- tát, cùng muốn nghe
Bát-nhã Ba-la-mật.

Các Phật bảo
các Bồ-tát: Thiện nam tử! Các ông tự biết thời.
Khi ấy các
Bồ-tát ma-ha-tát, cầm các đồ
cúng dường, vô
lượng lọng hoa,
tràng phan,
chuỗi ngọc,
hương thơm, vàng bạc, hoa báu,
nhắm hướng thế giới
Ta-bà, đi đến chỗ Phật Thích-ca Mâu-ni. Lúc bấy giờ, các
Trời Tứ thiên vương, cho đến
Trời Sắc-cứu-cánh đều
cầm hương Trời, hương bột,
hương nước, hương cây, hương la Trời, các hoa
sen Trời, xanh đỏ hồng
trắng, hướng đến chỗ Phật Thích-ca Mâu-ni.
Các thứ hoa của các
Bồ-tát và chư thiên ấy rải giữa hư không ba ngàn Đại thiên thế giới, hóa thành đài lớn, bốn trụ, đủ các
sắc lạ
trang nghiêm rõ ràng.
Khi ấy trong chúng của
Phật Thích-ca Mâu-ni, có mười vạn ức người đều từ chỗ ngồi đứng dậy, chấp tay bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn!
Chúng con trong
đời vị lai cũng được pháp như vậy, như Phật
Thích-ca Mâu-ni hôm nay. Đệ tử, người thị tùng, đại chúng, thuyết pháp
cũng như vậy.

Khi ấy, Phật biết thiện nam tử chí tâm, đối với hết thảy pháp
chẳng sanh, chẳng diệt,
chẳng xuất, chẳng tác, được pháp nhẫn ấy, Phật
bèn mỉm cười, ánh sáng
đủ màu từ trong miệng phóng ra.

nan
bạch Phật rằng: Nhân duyên gì mà Phật mỉm cười?

Phật bảo A-nan: Mười vạn ức người trong chúng ấy, được
Vô sanh nhẫn đối với các pháp.
Các người ấy, trong đời vị lai, qua
sáu mươi
tám ức kiếp,
sẽ làm Phật, kiếp gọi là
Hoa Tích, Phật đều có hiệu
là Giác Hoa. LUẬN:
Hỏi: Trong phẩm đầu
Phật đã xuấtø tướng lưỡi, cớ sao nay cònxuất ra nữa? Đáp: Việc ấy chẳng phải ở một ngày, một chỗ nói.
Trước xuấtø
tướng lưỡi, để hòa
hợp đại hội, độ hết thảy chúng sinh, Xá-lợi-phất hỏi, Phật đáp, nay ở vào thời khác, lại vì
người khác.
Tu-bồ-đề khéo nói về
không, Phật sai nói lại,
nên phát ánh sáng nơi tướng lưỡi. Hỏi:
Xá-lợi-phất trí tuệ đệ nhất, đâu có thiếu gì mà Phật lại còn
sai Tu-bồ-đề? Đáp: Chúng đệ tử của
Phật nhiều, một người nói xong, tiếp
sai
một người, ví như vua có
quần thần đông, thứ lớp chung nói. Hỏi:
Nếu như vậy, Mục-kiền-liên,
Ca-diếp… rất nhiều, cớ
sao không sai nói tiếp? Đáp:
Kinh này gọi là trí tuệ,
Xá-lợi-phất trí tuệ đệ nhất, thế nên
hỏi. Tu-bồ-đề tuy có
nhiều nhân duyên mà vì có hai nhân duyên lớn:
1.Ưa tu định vô tránh. Thường từ bi với chúng sinh, tuy không rộng độ chúng sinh, mà thường giúp cho Bồ-tát, đem việc Bồ-tát hỏi Phật.


2. Ưa thực hành sâu ra pháp không; trong Bát-nhã lại nói nhiều về
pháp không,
nên Phật sai Tu-bồ-đề nói.
Các nghĩa ánh
sáng
tướng lưỡi, các
Bồ-tát qua lại, cho đến đài
hoa cúng dường đều như trước đã nói.
Khi ấy chúng
sanh thấy lực thần thông lớn ấy, đó là do chư
Phật trong mười phương
hằng hà sa thế giới và Phật Thích-ca Mâu-ni phóng ra vô lượng
ánh sáng, nên chúng
sanh nhờ thần lực của Phật mà
thấy tướng lưỡi phủ
khắp ba ngàn đại thiên thế giới và nghe thấy chư
Phật ở giữa đại chúng
thuyết pháp, liền được vô sanh pháp nhẫn. Phát
nguyện rằng: Chúng con
trong đời vị lai có thần lực biến hóa cũng sẽ như Phật hôm nay.

Phật biết chúng sinh được vô sanh pháp nhẫn, nên mỉm cười.
nghĩa mỉm cười, Phật đáp, đều như trước đã nói.
Người ấy qua
sáu mươi tám ức kiếp
sẽ làm Phật; người ấy
thấy mười phương các
Bồ-tát, đem hoa bảy báu đến cúng dường, biến thành đài hoa bảy báu. Nhân thấy như vậy rồi, tâm kia
thanh tịnh, được
vô sanh pháp nhẫn. Thế
nên khi làm Phật, kiếp gọi là Hoa Tích, Phật
đều có hiệu là Giác Hoa.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 41</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM BẢY: BA GIẢ KINH:
Bấy giờ, Phật bảo
Tuệ mạng Tu-bồ-đề: Ông hãy dạy
Bát- nhã Ba-la-mật cho các
Bồ-tát ma-ha-tát, như các
Bồ-tát ma-ha-tát
đáng được thành tựu
Bát-nhã Ba-la-mật đa.

Liền khi ấy, các
Bồ-tát ma-ha-tát và đại đệ
tử Thanh-văn, chư thiên v.v… khởi niệm rằng: Tuệ mạng
Tu-bồ-đề dùng
sức trí tuệ của
mình sẽ nói Bát-nhã
Ba-la-mật cho các Bồ-tát ma-ha-tát ư? Hay là nhờ
sức Phật?

Tuệ mạng Tu-bồ-đề biết tâm các Bồ-tát ma-ha-tát, các đệ tử,
chư thiên, liền nói với
Tuệ mạng Xá-lợi-phất rằng: Đệ tử Phật dám
thuyết pháp, giáo thọ, đều nhờ Phật lực. Phật
thuyết pháp không trái với
pháp tướng. Các thiện
nam tử học pháp ấy, được chứng pháp ấy. Phật
thuyết pháp như đèn
truyền chiếu. Xá-lợi-phất! Hết thảy Thanh-văn,
Bích-chi Phật, thật không
có năng lực thuyết Bát-nhã Ba-la-mật cho các
Bồ-tát ma-ha-tát.

Bấy giờ Tuệ mạng Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Thế Tôn nói
Bồ-tát, danh tự Bồ-tát. Pháp gì gọi là
Bồ-tát? Bạch Thế Tôn! Chúng con
không thấy pháp gọi là
Bồ-tát, làm sao dạy cho Bồ-tát Bát-nhã Ba-la-mật?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Bát-nhã Ba-la-mật cũng chỉ có danh tự gọi
là Bát-nhã Ba-la-mật.
Bồ-tát, danh tự Bồ-tát cũng chỉ là danh tự. Danh
tự ấy không ở trong,
không ở ngoài, không ở chặng giữa.

Tu-bồ-đề! Ví như nói tên ngã do hòa hợp mà có. Tên ngã ấy
không sinh
không diệt, chỉ dùng danh tự thế gian để nói, như các danh tự
chúng sinh, thọ mạng, sinh
giả, dưỡng dục, chúng số, người, kẻ làm, kẻ
khiến làm, kẻ khởi dạy, kẻ khiến khởi dạy, kẻ
thọ, kẻ khiến thọ, kẻ biết, kẻ thấy v.v… là pháp do hòa hợp nên có. Các danh tự ấy không
sinh không diệt, chỉ dùng danh tự thế gian để nói.
Bát-nhã Ba-la-mật đa,
Bồ-tát, danh tự
Bồ-tát cũng như vậy, đều do hòa hợp nên có, là cũng không
sinh không diệt, chỉ dùng
danh tự thế gian để nói.

Tu-bồ-đề! Ví như thân do hòa hợp nên có, là cũng không
sinh
không diệt, chỉ dùng danh
tự thế gian để nói.

Tu-bồ-đề! Ví như sắc, thọ, tưởng, hành, thức, cũng do hòa hợp
nên có, là cũng không
sanh không diệt, chỉ dùng danh tự thế gian để nói.

Tu-bồ-đề! Bát-nhã Ba-la-mật, Bồ-tát, danh tự
Bồ-tát cũng như
vậy, đều do hòa hợp
nên có, là không sinh không diệt, chỉ dùng danh tự thế gian để nói.

Tu-bồ-đề! Ví như mắt, do hòa hợp nên có, là cũng không
sinh
không diệt, chỉ dùng danh
tự thế gian để nói. Mắt ấy không ở trong, không ở ngoài, không ở
chặng giữa. Tai, mũi, lưỡi, thân, ý, do hòa hợp nên có,
là cũng không sinh không
diệt, chỉ dùng danh tự thế gian để nói; sắc cho đến pháp cũng như vậy. Nhãn giới do hòa hợp nên có, là cũng không
sinh không diệt, chỉ dùng
danh tự thế gian để nói, cho đến ý thức giới
cũng như vậy.
Tu-bồ-đề! Bát-nhã Ba-la-mật, Bồ-tát, danh tự
Bồ-tát cũng như vậy, đều do hòa hợp nên có, là cũng không
sinh diệt, chỉ dùng danh tự
để nói. Danh tự ấy
không ở trong, không ở ngoài, không ở chặng giữa.

Tu-bồ-đề! Ví như nội thân, gọi là đầu, chỉ có danh tự; gọi là cổ,
vai, tay lưng, gân, bắp vế, xương đùi, cẳng chân, là do hòa hợp nên có.
Pháp ấy và danh tự không
sinh
không diệt, chỉ dùng danh tự để nói; danh tự ấy cũng không ở trong, không ở ngoài, không ở
chặng giữa.
Tu-bồ-đề! Bát- nhã Ba-la-mật, Bồ-tát, danh tự
Bồ-tát cũng như vậy, đều do hòa
hợp nên có, chỉ dùng danh tự để nói; pháp ấy cũng không
sinh
không diệt,
không ở trong, không ở
ngoài, không ở chặng giữa.

Tu-bồ-đề! Ví
như ngoại vật cỏ, cây, cành, lá, cọng, mắt, tất cả vật ấy chỉ dùng danh tự để nói; pháp ấy và danh tự, cũng không
sinh
không diệt, chẳng phải ở
trong chẳng phải ở ngoài, chẳng phải ở chặng
giữa. Tu-bồ-đề!
Bát-nhã Ba-la-mật, Bồ-tát, danh tự
Bồ-tát cũng như vậy, đều do hòa hợp nên có; pháp ấy và danh tự, cũng không
sinh không
diệt, chẳng phải ở trong
chẳng phải ở ngoài, chẳng phải ở giữa.

Tu-bồ-đề! Ví như quá khứ chư Phật, do hòa hợp nên có, là cũng không
sinh
không diệt, chỉ dùng danh tự để nói; pháp ấy cũng chẳng phải trong chẳng
phải ngoài, chẳng phải ở giữa.
Bát-nhã Ba-la-mật,
Bồ- tát, danh tự Bồ-tát cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Ví
như mộng, tiếng vang, bóng, huyễn, sóng nắng, việc biến hóa của Phật, đều là hòa hợp nên có, chỉ dùng danh tự để nói; pháp
ấy và danh
tự, không sinh không diệt, chẳng phải ở trong, chẳng

phải ở ngoài, chẳng
phải ở giữa. Bát-nhã Ba-la-mật, Bồ-tát, danh tự
Bồ-tát cũng như vậy.

Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật, giả đặt ra
danh, giả đặt ra thọ, giả đặt ra pháp, như vậy nên học.
LUẬN: Hỏi: Phật đã nói các
Bồ-tát ma-ha-tát có phước đức, trí
tuệ, lợi căn hơn các
Thanh-văn, cớ sao lại sai Tu-bồ-đề thuyết? Đáp:
Trong chương
Tướng lưỡi ở trước đã nói, do có hai nhân
duyên nên Phật sai khiến Tu-bồ-đề thuyết. Lại nữa,
Phật có oai đức tôn trọng, vì tâm kính sợ không dám
hỏi Phật, sợ không tự mình hỏi hết. Lại nữa,
Phật biết tâm chúng có nghi, vì chúng sinh kính sợ
Phật, không dám phát ra lời hỏi.
Vì sao? Vì chúng
sinh thấy thân
Phật như núi Tu-di, lưỡi trùm ba ngàn đại thiên thế giới, thân xuất ra vô lượng các
thứ ánh sáng, khi ấy chúng hội, tâm đều
kinh sợ, không dám phát ra lời
hỏi, mỗi mỗi tự nghó:
Ta sẽ làm sao theo Phật nghe pháp? Vì vậy, Phật
sai Tu-bồ-đề thuyết pháp cho chúng và nói: Ông thuyết pháp đều là do
Phật lực, như trong Kinh nói.

Lại nữa, Bát-nhã Ba-la-mật có hai thứ: Một là thuyết chung
cho cả Thanh-văn, Bồ-tát, hai là chỉ thuyết cho pháp
thân Bồ-tát. Vì tạp
thuyết nên sai Tu-bồ-đề
trước hết, rồI đến Di-lặc, Xá-lợi-phất,
Thích-đề-hoàn nhơn.

Khi ấy, chúng hội nghe
Phật sai
Tu-bồ-đề thuyết, tâm
đều kinh nghi.
Tu-bồ-đề biết tâm mọi người, nên nói với
Xá-lợi-phất v.v…hết
thảy Thanh-văn thuyết
được, biết được, đều nhờ Phật lực. Chúng ta
sẽ
thừa oai lực Phật thuyết
pháp; ví như người truyền ngữ. Vì cớ sao? Vì
Phật thuyết pháp không trái với
pháp tướng. Các đệ tử học pháp ấy
được chứng ngộ, có dám nói gì đều nhờ
Phật lực. Điều chúng ta nói, tức
là Phật nói. Vì cớ
sao? Vì hiện tại ở trước
Phật mà thuyết, chứ chúng
ta tuy có mắt trí tuệ,
nếu không gặp Phật pháp, thì không thấy gì; ví như đêm đi
đường hiểm, không có người cầm đèn, thì không qua được.
Phật cũng như vậy, nếu không lấy đèn trí tuệ chiếu
soi chúng ta, thì chúng
ta không thấy gì.

Lại nói với Xá-lợi-phất: Hết thảy Thanh-văn, Bích-chi Phật
còn không có sức có
thể nói Bát-nhã Ba-la-mật cho các Bồ-tát, huống
tôi, một người. Vì cớ
sao? Vì trí tuệ
Bồ-tát rất sâu, hỏi đáp
sâu xa; các
pháp thiển cận khác, đối
trước Bồ-tát nói ra còn khó, huống gì pháp sâu
xa; như người có thể ăn
một hộc cơm mà đi theo xin người chỉ có một đấu
cơm để trừ đói, thì không thể trừ được. Vì vậy nên
nói Thanh-văn,
Bích- chi Phật không có
sức có thể nói Bát-nhã cho các Bồ-tát. Tu-bồ-đề
nói rõ Bồ-tát tôn quí, Phật cũng nhận như vậy.
Nay Tu-bồ-đề muốn
thuyết pháp thật tướng
nên nói: Trong hết thẩy pháp tìm Bồ-tát không thể có được, vì
Bồ-tát không thể có được nên danh tự
Bồ-tát cũng không thể
có được. Vì Bồ-tát,
danh tự Bồ-tát không thể có được nên Bát-nhã
Ba-la- mật cũng không thể có được. Ba việc ấy
không thể có được, ta làm
sao dạy Bát-nhã Ba-la-mật
cho Bồ-tát?

Hỏi: Phật sai
Tu-bồ-đề thuyết Bát-nhã cho các Bồ-tát, mà
Tu-bồ- đề nói không có
Bồ-tát, là trái với Phật, sao Phật tán đồng? Đáp:
Có hai cách: Một là tâm chấp trước mà nói, hai là tâm
không chấp trước mà
nói. Nay Tu-bồ-đề dùng tâm không chấp trước mà
nói Không, Phật không quở trách. Lại nữa,
Tu-bồ-đề thường thực hành Tam-muội Không, biết
các pháp là không, nên
Phật bảo Tu-bồ-đề thuyết Bát-nhã Ba-la-mật
cho các Bồ-tát, mà
Bồ-tát lại rốt ráo không; thế nên
Tu-bồ-đề kinh ngạc nói: Làm
sao có
Bồ-tát? Phật liền
thuật thành:
Bồ-tát như vậy từ khi phát tâm lại đây cho đến khi thành
Phật đạo, đều rốt ráo không, nên không thể
có được. Nếu dạy như
vậy, tức là dạy Bát-nhã Ba-la-mật cho Bồ-tát. Lại nữa,
phàm có hai pháp:
1. Danh tự,
2. nghĩa của danh tự.
Như lửa có thể
chiếu sáng, có thể đốt là nghĩa của nó.
Chiếu sáng là tạo
sắc, đốt lửa là hỏa
đại (đất, nước, gió, lửa là bốn đại
năng tạo; sắc, hương, vị, xúc là bốn đại
sở tạo – ND). Hai pháp ấy hợp lại gọi là lửa. Nếu lìa hai pháp ấy có lửa, lại phải nên có công dụng thứ ba.
Song trừ đốt trừ
chiếu sáng lại không có
công dụng thứ ba, nên biết hai pháp hòa hợp giả
gọi là lửa; tên lửa ấy không ở trong hai pháp, vì
sao? Vì pháp có hai,
mà lửa là một, một
không làm hai, hai không làm một. nghĩa là hai
danh pháp không hợp nhau.
Vì cớ sao? Vì nếu hai pháp hợp làm một, thì
khi nói lửa lẽ phải bị
cháy miệng; nếu hai pháp lìa nhau, thì khi tìm lửa lẽ đáng được nước. Có các nhân duyên như vậy, biết lửa không ở
trong hai pháp. Nhưng nếu lửa lìa ngoài hai pháp thì khi nghe tên lửa, không nên ở nơi hai pháp
sinh tưởng lửa. Nhưng nếu lửa ở chặng giữa hai pháp, thì không có chỗ nương tựa. Hết thảy pháp hữu vi, đều không có
chỗ nương tựa, nếu ở trung gian thì không thể biết!
Vì vậy, lửa không ở ba chỗ,
chỉ có tên giả. Bồ-tát
cũng như vậy, do hai pháp là danh, và pháp hòa hợp nên gọi là Bồ-tát.
Việc sắc khác, việc danh khác, nếu quyết định có
Bồ- tát thì nên lại có
việc thứ ba, nhưng không có việc ấy, nên biết giả
gọi là Bồ-tát. Danh tự
Bồ-tát cũng như vậy không ở trong, không ở ngoài,
không ở
chặng giữa. Trong đây Phật nói thí dụ, như năm uẩn hòa
hợp gọi là ngã, mà
thật ngã không thể có được. Chúng sinh cho đến kẻ biết kẻ thấy đều là pháp giả danh do năm uẩn nhân duyên hòa
hợp sinh.
Các pháp ấy thật không
sanh không diệt, thế gian chỉ dùng danh tự để nói. Bồ-tát, danh tự Bồ-tát,
Bát-nhã Ba-la-mật cũng như vậy, đều là pháp
giả danh do nhân duyên hòa
hợp. Trong đây Phật lại nói thí dụ.

Có người nói, do năm uẩn hòa hợp có chúng sinh, nên chúng
sinh không, nhưng có pháp
năm uẩn, Phật nói chúng sinh không, năm
uẩn cũng do hòa hợp nên
giả gọi là có. Mười hai xứ, mười tám xứ cũng như vậy. Lại nữa,
Bồ-tát có hai hạng:
1. Tọa thiền,
2. Tụng kinh. Hạng tọa thiền thường quán thân do các phần xương v.v… hòa hợp, giả gọi là thân, tức lấy cảnh
sở quán ấy làm thí dụ, mà biết rằng phần xương đầu hòa
hợp nên gọi là đầu,
phần xương chân hòa hợp nên gọi là chân; xương
đẩu xương chân v.v… hòa
hợp nên gọi là thân, mỗi mỗi truy tìm, đều không
có căn bản. Vì cớ sao? Vì đây là điều thường
tập, thường quán nên
lấy đó làm thí dụ.

Hạng không tọa thiền thì lấy cây,cỏ, cành, lá, hoa, trái làm
thí dụ. Như chư
Phật quá khứ, cũng chỉ có danh tự, dùng danh tự ấy có
thể thuyết giảng. Mười
thí dụ cũng chỉ có danh tự. nghĩa Bồ-tát cũng
như vậy. nghĩa mười thí
dụ như trước đã nói.

Bồ-tát nên học ba thứ Ba-la-nhiếp-đề như vầy:
1. Pháp năm uẩn v.v… ấy là pháp Ba-la-nhiếp-đề.
2. Năm uẩn nhân duyên hòa hợp nên gọi là
chúng sinh; các xương hòa hợp nên gọi là xương đầu;
như gốc, cành, nhánh, lá hòa hợp nên gọi là cây; ấy là
thọ Ba-la-nhiếp-đề.
3. Dùng danh tự ấy, chấp
thủ tướng hai pháp, nói là hai thứ; ấy là danh tự Ba-la-nhiếp-đề.

Lại nữa, các vi trần hòa hợp nên có pháp thô
sinh ra, như vi trần hòa hợp nên có
sắc thô, ấy là
pháp Ba-la-nhiếp-đề, vì từ pháp có pháp.
Pháp thô ấy hòa hợp
mà có tên gọi, như do vì hay đốt hay chiếu sáng nên có tên gọi là lửa; do danh và
sắc nên có người, danh và
sắc là pháp, người
là tên giả, ấy là
thọ Ba-la-nhiếp-đề. Vì chấp
thủ sắc, chấp thủ danh nên
gọi là thọ. Bên cạnh nhiều danh tự lại có nhiều danh tự; như bên cạnh
danh tự cột, kèo, ngói v.v… lại có danh tự nhà; như bên cạnh danh tự cành,
lá có danh tự cây; ấy
là danh tự Ba-la-nhiếp-đề.

Hành giả trước hết phá danh tự Ba-la-nhiếp-đề, đến phá thọ
Ba- la-nhiếp-đề, sau phá
thọ Ba-la-nhiếp-đề đến phá pháp
Ba-la-nhiếp-đề. Phá pháp
Ba-la-nhiếp-đề là đến trong thật tướng các pháp.
Thật tướng
các pháp
chính là các pháp và danh tự Không Bát-nhã Ba-la-mật. KINH:
Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát thực hành
Bát-nhã Ba- la-mật không thấy danh tự
sắc là thường, không thấy danh
tự thọ, tưởng, hành, thức là thường; không thấy danh tự
sắc vô thường, không thấy danh tự thọ tưởng hành thức vô thường; không thấy danh tự
sắc vui; không thấy danh tự
sắc khổ, không thấy danh tự
sắc ngã, không
thấy danh tự sắc vô
ngã; không thấy danh tự sắc không, không thấy danh
tự sắc vô tướng, không thấy danh tự
sắc vô tác, không thấy danh tự
sắc
tịch diệt; không thấy danh
tự sắc nhơ, không thấy danh tự sắc sạch;
không thấy danh tự sắc
sinh, không thấy danh tự sắc diệt; không thấy danh
tự sắc trong, không thấy danh tự
sắc ngoài, không thấy danh tự
sắc
ở chặng giữa; thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy.
Nhãn và sắc,
nhãn thức, nhãn xúc, nhân duyên nhãn và xúc
sinh ra các thọ, cho đến ý và pháp, ý
thức, ý xúc, nhân duyên ý và xúc
sinh ra các thọ cũng như vậy. Vì cớ
sao?
Vì Bồ-tát ma-ha-tát thực
hành Bát-nhã Ba-la-mật, danh tự Bát-nhã Ba-la- mật, Bồ-tát, danh tự Bồ-tát, nơi tính hữu vi cũng
không thấy, nơi tính vô vi cũng
không thấy.
Bồ-tát ma-ha-tát thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật,
đều không khởi phân
biệt pháp ấy. Bồ-tát ấy thực hành Bát-nhã
Ba-la-mật, trú trong pháp bất hoại, khi tu
Bốn niệm xứ, không thấy
Bát-nhã Ba-la- mật, không thấy danh
tự Bát-nhã Ba-la-mật, không thấy Bồ-tát, không thấy danh tự Bồ-tát. Cho đến khi tu mười tám pháp
không chung,
không thấy Bát-nhã
Ba-la-mật, không thấy danh tự Bát-nhã Ba-la-mật;
cũng không thấy Bồ-tát,
không thấy danh tự Bồ-tát. Như vậy, Bồ-tát
ma-ha- tát khi thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật, chỉ biết thật tướng các pháp,
thật tướng các pháp là
không nhơ không sạch.

Như vậy, Tu-bồ-đề !
Bồ-tát ma-ha-tát khi thực hành
Bát-nhã Ba-la- mật, nên biết ấy
là danh tự giả đặt ra; biết danh tự giả rồi, không
chấp trước sắc, không chấp
trước thọ, tưởng, hành, thức; không chấp trước
mắt cho đến ý; không
chấp trước sắc cho đến pháp; không chấp trước
nhãn thức cho đến không
chấp trước ý thức; không chấp trước nhãn xúc
cho đến không chấp trước
ý xúc; không chấp trước nhãn và xúc làm
nhân duyên sinh thọ hoặc
khổ hoặc vui, hoặc không khổ không vui, cho đến không chấp trước ý và xúc làm nhân duyên
sinh thọ hoặc khổ hoặc
vui, hoặc không khổ không
vui; không chấp trước tính hữu vi, không chấp trước tính vô vi; không chấp trước
Thí Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật,
Tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật; không chấp trước Ba mươi hai tướng, không chấp trước
thân Bồ-tát, không
chấp trước nhục nhãn
Bồ-tát, không chấp trước Phật nhãn; không chấp trước

Trí Ba-la-mật, không chấp trước
Thần thông Ba-la-mật, không chấp trước nội không cho đến không chấp trước vô pháp hữu pháp
không, không chấp trước
thành tựu chúng sinh, không chấp trước nghiêm
tịnh Phật độ, không chấp trước pháp
phương tiện. Vì cớ
sao?
Vì các pháp ấy, không có người
chấp trước, không có pháp
chấp trước, không có
chỗ chấp trước, vì đều không có.

Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát khi thực hành
Bát-nhã Ba-la- mật,không chấp
trước hết thảy pháp, bèn tăng ích Thí Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật, Nhẫn
Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật, vào
Bồ-tát vị, được địa vị bất thối, đầy đủ
Bồ-tát thần
thông, dạo qua một nước
Phật đến một nước Phật, thành tựu chúng sinh, cung kính tôn trọng, tán thán chư Phật, vì nghiêm tịnh
Phật độ, vì thấy
chư Phật để cúng dường,
đồ cúng dường thành tựu thiện căn, đều được tùy ý. Cũng nghe chư
Phật thuyết pháp, nghe rồi cho đến khi chứng
Vô thượng chính đẳng
chính giác, trọn không quên mất, được các
môn Đà-la-ni, các môn Tam-muội.

Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát khi thực hành
Bát-nhã Ba-la- mật, nên biết các
pháp là tên giả đặt ra.

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó
sao?
Sắc là
Bồ-tát chăng; thọ, tưởng, hành,
thức là Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !
Mắt,
tai, mũi, lưỡi, thân, ý là Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !

Sắc,
tiếng, mùi, vị, pháp là Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !

Nhãn thức cho đến ý thức là Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó sao? Địa chủng là Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !
Nước,
lửa, gió, không, thức chủng là Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó sao? Vô minh là Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !

Cho đến già chết là Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó sao? Lìa sắc là Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó sao? Tưởng sắc như là Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !

Cho đến tướng lão tử như là Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !

Lìa tướng sắc như cho đến lìa tướng lão tử như là
Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn !

Phật bảo Tu-bồ-đề: Ông quán xét nghĩa thế nào mà nói sắc
chẳng phải Bồ-tát, cho
đến lão tử chẳng phải Bồ-tát? Lìa sắc chẳng
phải Bồ- tát, cho đến lìa lão tử chẳng phải
Bồ-tát? Tướng sắc như chẳng
phải Bồ- tát, cho đến tướng lão tử như chẳng phải
Bồ-tát? Lìa tướng
sắc như
chẳng phải Bồ-tát cho
đến lìa tướng lão tử như chẳng phải Bồ-tát?

Tu-bồ-đề thưa:
Bạch Thế Tôn! Chúng sinh rốt ráo không
thể có được, huống gì là
Bồ-tát! Sắc không thể có được, huống gì
là sắc, lìa
sắc, sắc như, lìa
sắc như là
Bồ-tát! Cho đến lão tử không thể có được,
huống gì là lão tử, lìa
lão tử, lão tử như, lìa lão tử như là Bồ-tát!

Phật bảo Tu-bồ-đề:
Lành thay, lành thay!
Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ- tát ma-ha-tát nên học như vậy, vì chúng
sinh không thể có được
nên Bát-nhã Ba-la-mật
cũng không thể có được.

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó sao? Sắc là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó sao? Sắc thường là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức thường là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Sắc vô thường là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức vô thường là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Sắc vui là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức vui là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Sắc khổ là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức khổ là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Sắc ngã là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức ngã là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Sắc phi ngã là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức phi ngã là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó sao? Sắc không là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức không là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Sắc phi không là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức phi không là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Sắc tướng là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức tướng là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Sắc vô tướng là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức vô tướng là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế tôn!

Sắc tác là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức tác là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Sắc vô tác là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Thọ,
tưởng, hành, thức vô tác là nghĩa Bồ-tát chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn! Cho đến lão tử cũng như vậy.

Phật bảo Tu-bồ-đề: Ông quán xét nghĩa thế nào mà nói sắc
chẳng phải nghĩa Bồ-tát;
thọ, tưởng, hành, thức chẳng phải nghĩa Bồ-tát;
cho đến sắc, thọ, tưởng, hành, thức vô tác chẳng phải
nghĩa Bồ-tát, cho
đến lão tử cũng như vậy?

Tu-bồ-đề thưa:
Bạch Thế Tôn! Sắc rốt ráo không thể có được,
huống gì vô sắc là nghĩa
Bồ-tát; thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy.

Bạch Thế Tôn! Sắc thường rốt ráo không thể có được, huống gì
sắc
vô thường
là nghĩa Bồ-tát; cho đến thức cũng như vậy.

Bạch Thế Tôn! Sắc vui rốt ráo không thể có được, huống gì
sắc
khổ là nghĩa Bồ-tát; cho
đến thức cũng như vậy.

Bạch Thế Tôn! Sắc ngã rốt ráo không thể có được, huống gì
sắc
phi ngã là nghĩa Bồ-tát;
cho đến thức cũng như vậy.

Bạch Thế Tôn! Sắc có rốt ráo không thể có được, huống gì
sắc Không là nghĩa
Bồ-tát; cho đến thức cũng như vậy.

Bạch Thế Tôn! Sắc tướng rốt ráo không thể có được, huống gì
sắc vô tướng là nghĩa
Bồ-tát; cho đến thức cũng như vậy.

Bạch Thế Tôn! Sắc tác là rốt ráo không thể có được,
huống gì sắc vô tác là nghĩa Bồ-tát; cho đến thức
cũng như vậy

Phật bảo Tu-bồ-đề:
Lành thay, lành thay!
Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát
ma-ha-tát thực hành Bát-nhã Ba-la-mật, nghĩa sắc
không thể có được; nghĩa thọ, tưởng, hành, thức
cho đến nghĩa vô tác không thể
có được, nên học
Bát-nhã Ba-la-mật như vậy.

Tu-bồ-đề! Ông nói con không thấy pháp gọi là Bồ-tát.
Tu-bồ-đề! Các pháp
không thấy các pháp, các pháp không thấy pháp tính,
pháp tính không thấy các
pháp; pháp tính không thấy địa chủng, địa
chủng không thấy pháp
tính, cho đến thức chủng không thấy pháp tính,
pháp tính không thấy
thức chủng, pháp tính không thấy tính mắt, sắc, nhãn thức;
tính mắt, sắc, nhãn thức không thấy pháp tính, cho đến pháp
tính không thấy tính ý,
pháp, ý thức; tính ý, pháp, ý thức không thấy pháp tính.

Tu-bồ-đề! tính hữu vi không thấy tính vô vi, tính vô vi
không thấy tính hữu vi.
Vì cớ sao? Vì lìa hữu vi không thể nói vô vi, lìa vô
vi không thể nói hữu vi.

Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật, đối với các pháp không thấy gì, khi ấy
không kinh,
không sợ, không hãi, tâm cũng không chìm đắm, không hối hận. Vì cớ
sao?
Vì Bồ-tát ma-ha- tát ấy không thấy
sắc, thọ, tưởng, hành, thức, không thấy mắt cho đến ý, không thấy
sắc cho đến pháp, không
thấy dâm, nộ, si; không thấy vô minh cho đến lão tử, không thấy ngã cho đến kẻ biết kẻ thấy; không
thấy cõi Dục, cõi Sắc,
cõi Vô sắc; không thấy tâm Thanh-văn, tâm Bích-chi Phật; không
thấy Bồ-tát, không thấy
pháp Bồ-tát; không thấy
Phật đạo. Bồ-tát ấy vì
không thấy tất cả pháp, nên không kinh, không sợ,
không hãi, không chìm
đắm, không hối hận.

Tu-bồ-đề thưa
Phật rằng; Bạch Thế Tôn! Nhân duyên gì tâm
Bồ-tát không chìm đắm,
không hối hận?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Hết thảy tâm tâm
số pháp của
Bồ-tát ma-ha-tát là không thể
có được, không thể thấy, nên tâm Bồ-tát
ma-ha-tát không chìm đắm, không hối hận.

Bạch Thế Tôn! Làm sao tâm Bồ-tát không kinh, không sợ, không
hãi?

Phật bảo Tu-bồ-đề:
Bồ-tát ấy, ý và ý giới không thể có được, không

thể thấy, vì
vậy nên không kinh, không sợ, không hãi. Như vậy,
Tu-bồ- đề! Bồ-tát ma-ha-tát đối với hết thảy pháp, không thể có được nên
hành Bát-nhã Ba-la-mật.

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trong tất cả hành xứ không thủ đắc
Bát- nhã Ba-la-mật, không
thủ đắc danh tự Bồ-tát, cũng không thủ đắc
tâm Bồ-tát, tức là
dạy Bồ-tát ma-ha-tát. LUẬN:
Bồ-tát thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật, quán danh tự
sắc
pháp chẳng phải thường
chẳng phải vô thường, cho đến nơi tính hữu vi vô vi không thấy có Bồ-tát, danh tự Bồ-tát.
Như trước nói, đối với hết thảy pháp không khởi ức tưởng phân biệt.
Bồ-tát trụ trong pháp bất hoại,
thực hành Sáu Ba-la-mật
cho đến Mười tám pháp không chung, dùng trí tuệ biết thật tướng các pháp, tìm trong các pháp không thấy pháp nhất
định gọi là Bát-nhã
Ba-la-mật, cũng không thấy danh tự Bát-nhã
Ba-la-mật, lại không thấy
Bồ-tát và danh tự Bồ-tát. Dùng trí tuệ ấy phá các
phiền não vô minh v. v…
dùng các không thấy, và trí tuệ cũng không thấy ấy phá tâm chấp trước
Bát-nhã Ba-la-mật, danh tự
Bát-nhã Ba-la-mật, Bồ- tát, danh tự Bồ-tát, thông đạt vô ngại thật tướng thanh tịnh của các
pháp. Bồ-tát được trí
tuệ như vậy, hoặc thấy, hoặc nghe, hoặc nghó đều
như huyễn hóa;
hoặc nghe, thấy, nghó, đều là hư dối, vì vậy nên không chấp trước
sắc v. v… Trú trong trí tuệ vô ngại ấy, tăng ích
Sáu Ba-la-mật,
vào Bồ-tát vị, được
các lợi ích như vậy.
Chương này,
Phật tự dạy Bồ-tát quán sát như vậy.

Tiếp chương sau, có người cho rằng Phật phần nhiều nói
pháp Không nên trở lại
hỏi Tu-bồ-đề: Nếu các pháp chẳng không, thì có
thể có một pháp nhất định là Bồ-tát chăng? nghĩa
là sắc là Bồ-tát
chăng? Cho đến như như là
Bồ-tát chăng?

Tu-bồ-đề nghó rằng: Các pháp hòa hợp nên có Bồ-tát, ta
làm sao nói có một pháp nhất định là
Bồ-tát? Vì vậy nên nói:
Thưa không, bạch Thế Tôn!

Vì Tu-bồ-đề khéo chứng đắc chúng
sinh không, nên
Phật dạy: Lành thay, lành thay!
Bồ-tát biết chúng sinh không, không thể có được,
cần nên thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật. Sắc là nghĩa Bồ-tát, cho đến vô
tác
rốt ráo
không cũng như vậy.

Tu-bồ-đề vào trong các pháp Không sâu xa, không nghi hoặc nên có thể lợi ích cho
các Bồ-tát. Cho nên
Phật tán thán:
Lành thay, lành thay! Phép của Bồ-tát là phải học
Bát-nhã Ba-la-mật, hết thảy
pháp Không, không thể có được.

Tu-bồ-đề nói: Con không thấy pháp nào gọi là Bồ-tát.

Phật dạy: Chẳng phải chỉ riêng
Bồ-tát không thể thấy mà hoàn
toàn không có pháp thấy
pháp; pháp tính vô lượng không thể thấy, thế nên các pháp không thấy pháp tính. Các pháp do nhân duyên hòa hợp
sinh, không có tự tính,
rốt ráo không, nên pháp tính không thấy các
pháp, sắc tính không thấy pháp tính, pháp tính không thấy
sắc tính, cho
nên thức tính cũng như
vậy. Năm uẩn tính cùng pháp tính đồng danh
nên gọi là tính. Mười
hai xứ, Mười tám giới, pháp hữu vi, pháp vô vi
cũng như vậy. Lược nói
nhân duyên: Lìa tính hữu vi không nói được tính
vô vi, lìa tính vô vi
không nói được tính hữu vi, vì trong hai pháp ấy
bao gồm hết thảy pháp.

Bồ-tát ấy tuy không thấy hết thảy pháp, cũng không sợ hãi.
Vì cớ sao? Ví có chỗ thấy, có chỗ không thấy thì có
sợ hãi, nếu hoàn
toàn không thấy gì thì
không sợ hãi. Đó là năm uẩn cho đến mười tám
pháp không chung.

Hỏi: Nếu Phật đã nói nhân duyên không sợ hãi, sao Tu-bồ-đề
còn hỏi lại? Đáp:
Tu-bồ-đề nếu bảo các pháp hoàn
toàn không, không có gì
thì sợ đọa vào tà kiến. Vì cớ
sao? Vì đệ tử Phật do được chính kiến
nên gọi là người hành
đạo, làm sao nói hoàn toàn không thấy gì? Phật biết tâm
Tu-bồ-đề cho nên nói hết thảy tâm tâm
số pháp không thể có
được, không thể thấy, nên
không sợ.
Người phàm phu muốn vào trong
Không, thấy tâm tâm
số pháp có thể có được, còn ngoại pháp không thể có
được, nên sợ hãi.
Còn Bồ-tát cho tâm tâm số pháp là hư dối không thật, quả báo điên đảo, không thể chỉ cho người
thật sự, nên không
sợ hãi.
Do nghĩa ấy khác nhau cho nên còn hỏi lại.

Hỏi: Nếu như
vậy, cớ sao còn có câu hỏi thứ ba? Đáp: Tâm tâm
số pháp có thể thấy được ở trong ý thức; ý và
ý thức là cội gốc của
tâm tâm số pháp. Vì cớ sao? Vì trong ý thức
phân biệt nhiều, nên
sinh
sợ hãi, còn năm thức thời khắc quá ngắn
không phân biệt được
gì. Muốn phá cội gốc sợ hãi cho nên còn hỏi lại, không lỗi.
Nếu Bồ-tát hành
Bát-nhã Ba-la-mật được như vậy, thì tuy không thấy bốn
việc là: Bồ-tát, danh tự Bồ-tát,
Bát-nhã Ba-la-mật, danh tự

Bát-nhã Ba-la-mật, nhưng có thể do ba nhân duyên, nên không sợ,
tức là dạy cho Bồ-tát
Bát-nhã Ba-la-mật, hoặc chỉ liễu giải tướng
Bát-nhã Ba-la-mật ấy là
hành Bát-nhã Ba-la-mật. Không từ mười phương
cầu, cũng không ai cho,
cũng chẳng phải như vàng bạc, vật báu, ra sức cầu mới được.

---------o0o---------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM TÁM: KHUYẾN HỌC</詞>


KINH:
Bấy giờ, Tuệ mạng
Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát muốn đầy đủ
Thí Ba-la-mật, hãy học
Bát-nhã Ba- la-mật; muốn đầy đủ
Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật, hãy học Bát-nhã Ba-la-mật.

Bồ-tát ma-ha-tát muốn biết sắc, hãy học Bát-nhã Ba-la-mật;
cho đến muốn biết thức,
hãy học Bát-nhã Ba-la-mật; muốn biết nhãn cho đến ý, muốn biết
sắc cho đến pháp, muốn biết nhãn thức cho đến ý thức, muốn biết nhãn xúc cho đến ý xúc, muốn biết nhãn và xúc làm nhân duyên
sinh thọ cho đến ý và xúc làm nhân duyên
sinh thọ, hãy học
Bát- nhã Ba-la-mật; muốn
đoạn dâm, nộ, si, hãy học Bát-nhã Ba-la-mật.

Bồ-tát ma-ha-tát muốn đoạn thân kiến, giới, thủ, nghi, dâm
dục, sân nhuế,
sắc ái, vô
sắc ái, trạo, mạn, vô minh v.v… tất cả kiết
sử và triền, hãy học
Bát-nhã Ba-la-mật. Muốn đoạn bốn phược, bốn kiết,
bốn điên đảo, hãy học
Bát-nhã Ba-la-mật. Muốn biết mười thiện đạo, muốn biết bốn thiền, muốn biết bốn tâm vô lượng, bốn định
vô sắc, bốn
niệm xứ, cho đến mười
tám pháp không chung, hãy học Bát-nhã Ba-la-mật.

Bồ-tát ma-ha-tát muốn vào giác
ý Tam-muội, hãy học
Bát-nhã Ba- la-mật. Muốn vào
sáu
thần thông, định chín thứ lớp,
siêu việt
Tam-muội, hãy học
Bát-nhã Ba-la-mật. Muốn được
Tam-muội Sư tử du hý, hãy
học Bát-nhã Ba-la-mật. Muốn được
Sư Tử phấn tấn, muốn được hết
thảy môn Đà-la-ni hãy
học Bát-nhã Ba-la-mật.

Bồ-tát ma-ha-tát muốn được Tam-muội Thủ Lăng-nghiêm,
Tam- muội Bảo ấn, Tam-muội
Diệu nguyệt, Tam-muội Nguyệt tràng
tướng, Tam-muội Hết thảy
Pháp ấn, Tam-muội Quán ấn, Tam-muội Tất pháp tính,
Tam-muội Tất trụ tướng,
Tam-muội Như Kim cang, Tam-muội Vào hết thảy pháp môn,
Tam-muội Vương Tam-muội,
Tam-muội Vương ấn,
Tam-muội Tịnh lực, Tam-muội Cao xuất, Tam-muội Rốt ráo vào
hết thảy biện tài,
Tam-muội Vào hết thảy tên pháp, Tam-muội Quán mười phương,
Tam-muội Ấn các
môn Đà-la-ni,
Tam-muội Hết thảy
pháp không quên,
Tam-muội Ấn nhiếp hết thảy pháp tụ,
Tam-muội Hư không trụ, Tam-muội Ba
phần thanh tịnh, Tam-muội Không thối thần
thông, Tam-muội Xuất bát,
Tam-muội Tràng Tướng, các Tam-muội…
Muốn được các môn
Tam-muội như vậy, hãy học Bát-nhã Ba-la-mật. Lại nữa,
bạch Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát muốn làm mãn
nguyện hết thảy chúng
sinh, hãy học Bát-nhã Ba-la-mật.
LUẬN: Hỏi:
Trong phẩm đầu đã nói muốn được có các thứ, hãy
học Bát-nhã Ba-la-mật,
sao nay còn nói lại?
Đáp: Trước
chỉ tán thán muốn được các công đức ấy, hãy học
Bát- nhã Ba-la-mật, mà
chưa nói Bát-nhã Ba-la-mật. Nay đã nghe ý vị Bát-
nhã Ba-la-mật, nhân đó muốn được các công đức khác, là
sáu
Ba-la-mật v.v… hãy học
Bát-nhã Ba-la-mật. Lại nữa,
trên dùng các nhân duyên nói các pháp không. Có
người cho rằng, Phật
pháp dạy đoạn diệt, không còn làm gì. Vì dứt mối nghi của người ấy, nên nói muốn được các công đức bố thí v.v… hãy
thực hành Bát-nhã
Ba-la-mật. Nếu Bát-nhã Ba-la-mật thật không, không có gì, đoạn diệt, thì không nên nói nên thực hành các công đức bố thí
v.v… Bậc có trí nói thì
có gì trước sau trái nhau!

Lại nữa, trước nói rộng đây nói lược. Kia là
Phật nói, đây
là Tu-bồ- đề nói. Lại nữa,
Bát-nhã Ba-la-mật thâm diệu,cho nên nói lại. Ví như
tán thán công đức tốt
nên nói: Lành thay, lành thay! nghĩa của sáu
Ba-la- mật như trước đã nói.
Biết năm uẩn là thấy nó
vô thường, khổ, không,
tướng chung,
tướng riêng v.v…, sáu
căn, sáu trần, sáu thức, sáu xúc, sáu thọ cũng như
vậy. Hết thảy sự trói
buộc ở thế gian, chính thọ là chủ, do thọ nên sinh
các kiết sử, thọ vui
sinh tham dục, thọ khổ sinh tham nhuế, thọ không
khổ không vui sinh ngu si. Ba
độc là nhân duyên khởi lên các phiền não và nghiệp, vì vậy nên chỉ nói thọ. Các tâm
sổ pháp khác không nói
đến là tưởng, thức,
niệm v.v…; ba độc, mười kiết, các sử, các triền cho
đến mười tám pháp
không chung, như trước đã nói.

Tam-muội Giác
ý, Tam-muội Siêu việt, Tam-muội Sư tử du hý
… các Tam-muội ấy của
Bồ-tát, sau sẽ nói. Muốn làm cho hết thảy
chúng sinh mãn nguyện, trước đã nói. KINH: Muốn được đầy đủ thiện căn như vậy, không bị đọa ác thú, muốn được không
sinh nhà bần tiện, muốn được không trú ở trong
địa vị Thanh-văn,
Bích-chi Phật, muốn được
Bồ-tát đảnh không đọa (Kinh Đại
Bát-nhã ghi:
Đối với Bồ-tát đảnh, trọn không thối đọa –
ND) hãy học Bát-nhã Ba-la-mật. Bấy giờ,
Tuệ mạng Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Thế nào gọi
là Bồ- tát ma-ha-tát đọa đảnh?

Tu-bồ-đề nói: Xá-lợi-phất! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát không
dùng phương tiện thiện xảo thực hành
sáu Ba-la-mật, vào không, vô tướng,
vô tác Tam-muội, cũng
không đọa địa vị Thanh-văn, Bích-chi Phật,
cũng không vào Bồ-tát
vị, ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát pháp ái sinh, nên đọa đảnh.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Thế nào gọi là Bồ-tát sinh?
Tu-bồ-đề đáp Xá-lợi-phất rằng: Sinh gọi là pháp ái.

Xá-lợi-phất nói: Thế nàogọi là pháp ái?

Tu-bồ-đề nói: Bồ-tát ma-ha-tát thực hành Bát-nhã Ba-la-mật,
sắc là không mà lãnh
thọ ức niệm ái trước; thọ, tưởng, hành, thức
là không mà lãnh thọ, ức niệm, ái trước.
Xá-lợi-phất! Ấy gọi là thuận đạo
pháp sinh ái trước. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát, sắc là vô tướng
mà lãnh thọ, ức niệm,
ái trước; thọ, tưởng, hành, thức là vô tướng, mà lãnh thọ,
ức niệm, ái trước.
Sắc là vô tác mà lãnh thọ, ức niệm, ái trước; thọ,
tưởng, hành, thức là
vô tác mà lãnh thọ, ức niệm, ái trước. Sắc là tịch diệt
mà lãnh thọ, ức niệm,
ái trước; thọ, tưởng, hành, thức là tịch diệt
mà lãnh thọ, ức niệm, ái trước.
Sắc là vô thường cho đến thức,
sắc là khổ cho
đến thức; sắc là vô
ngã cho đến thức mà lãnh thọ, ức niệm, ái trước; ấy
là Bồ-tát thuận đạo
pháp sinh ái trước.
Ấy là khổ
nên biết, tập nên dứt, diệt nên chứng, đạo nên tu; ấy
là pháp nhơ, ấy pháp
sạch, ấy nên gần, ấy không nên gần, ấy Bồ-tát nên làm, ấy chẳng phải
Bồ-tát nên làm; ấy
Bồ-tát đạo, ấy
Bồ-tát học, ấy chẳng phải Bồ-tát
đạo, ấy chẳng phải Bồ-tát học, ấy Bồ-tát Thí
Ba-la- mật, cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật; ấy Bồ-tát phương tiện, ấy chẳng
phải Bồ-tát phương tiện;
ấy Bồ-tát thành thục; ấy chẳng phải Bồ-tát thành thục.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát thực hành Bát-nhã Ba-la-mật, lãnh thọ, ức niệm, ái trước các pháp ấy; ấy là
Bồ-tát ma-ha-tát thuận
đạo pháp sinh ái trước. LUẬN:
Hỏi: Do thiện căn
gì mà không đọa ác đạo, nghèo hèn
và Thanh-văn, Bích-chi
Phật, cũng không đọa đảnh? Đáp:
Có người nói, thực hành thiện căn không tham nên các kiết
sử ái v.v… suy mỏng,
vào sâu thiền định; thực hành thiện căn không giận,
nên các kiết
sử giận v.v…
suy mỏng, vào
sâu tâm từ-bi; thực hành thiện căn không
ngu si, nên các kiết
sử vô minh v.v…
suy mỏng, vào
sâu
Bát- nhã Ba-la-mật. Do lực
thiền định, từ-bi,
Bát-nhã Ba-la-mật như vậy,
nên không việc gì mà
không thành được, huống gì bốn việc (không đọa
ác đạo, nhà bần tiện,
Thanh-văn và Bích-chi Phật, không đọa đảnh).

Hỏi: Vì sao
trong bốn việc chỉ hỏi việc đọa đảnh?

Đáp: Ba việc
ở trước đã nói, việc đọa đảnh chưa nói cho
nên hỏi. Hỏi: Đảnh là pháp vị, nghĩa ấy trước
đã nói, sao nay còn nói lại?

Đáp: Tuy đã
nói nghĩa, mà tên gọi khác nhau. Không có phương
tiện, vào ba giải thoát môn và có phương tiện, thì trước đã nói.

Pháp ái, đối với vô
sinh pháp nhẫn, không có lợi ích nên gọi là
sinh; ví như ăn nhiều
không tiêu, nếu không trị liệu là tai hoạn cho thân.
Bồ- tát cũng như vậy,
khi mới phát tâm, tham ái món ăn chính pháp, đó
là không phương tiện
thiện xảo thực hành các thiện pháp, thâm tâm
buộc đắm nơi vô sinh
pháp nhẫn, ấy là sinh, là bệnh. Vì đắm trước pháp ái nên đối với pháp không
sinh không diệt cũng ái; ví như người
chắc chắn chết, tuy uống
thêm thuốc, thuốc trở lại
thành bệnh.
Bồ-tát đối với
pháp rốt ráo không,
không sinh không diệt pháp nhẫn mà sinh ái trước, cũng trở lại bị tai hoạn. Pháp ái đối với người, trời là thủ diệu, mà đối với
vô sinh pháp nhẫn là hệ lụy.
Đối với
hết thảy pháp, ức tưởng phân biệt quán thị quán phi, theo pháp mà ái, ấy gọi
là sinh; không thể đựng nước thật tướng các pháp,
trái với sinh (sống) gọi
là Bồ-tát thục (chín).

Hỏi: Một việc ấy cớ sao gọi là đảnh, gọi là vị, gọi là
không sinh? Đáp: Pháp ở giữa nhu thuận nhẫn và vô
sinh nhẫn, gọi là đảnh.
Trú ở đảnh ấy, trên thẳng đến
Phật đạo, không còn
sợ đọa; ví như trong
pháp Thanh-văn, ở giữa
noãn pháp và nhẫn pháp gọi là đảnh pháp.

Hỏi: Nếu được đảnh không sợ đọa, sao nay nói đảnh đọa? Đáp:
Sắp gần được mà mất gọi là đọa. Được đảnh rồi trí tuệ an ổn, thì không
sợ đọa; ví như lên núi, đã được đến đỉnh, thì không
sợ rớt; giữa lúc chưa đến, khoảng khắc cheo leo
sợ rớt. Đảnh cứ tăng trưởng kiên cố, gọi là
Bồ-tát vị. Vào vị ấy, hết thảy
kiết sử, hết thảy ma dân không
làm lay động được,
cũng gọi là vô sinh pháp nhẫn. Vì cớ sao? Vì khác
với sinh. Các kiết sử
ái v.v… và các thiện pháp hỗn tạp, gọi là sinh.

Lại nữa, không có lửa trí tuệ biết về thật tướng các pháp, nên gọi
là sinh (sống), có lửa trí tuệ biết thật tướng các pháp nên gọi là thục
(chín). Người ấy tín thọ được trí tuệ biết thật tướng các pháp, nên gọi là thục.
Ví như bình nung chín có
thể đựng nước, nung sống thì bị hư rã.

Lại nữa, nương dựa trí tuệ
sinh diệt nên được xa lìa điên đảo, xa
lìa trí tuệ sinh diệt nên
không sinh không diệt, ấy gọi là vô sinh pháp.
Hay tin, hay thọ, hay trì gọi là nhẫn.

Lại nữa, vị là nhổ hết thảy pháp quán về vô thường v.v… gọi là
vị; nếu không như vậy,
ấy là thuận đạo pháp sinh ái trước. KINH:
Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Thế nào gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát vô sinh?

Tu-bồ-đề nói: Bồ-tát ma-ha-tát khi thực hành Bát-nhã
Ba-la-mật, trong nội không, không thấy
ngoại không; trong
ngoại không,
không thấy nội không;
trong ngoại không, không thấy nội ngoại không; trong nội
ngoại không, không thấy
ngoại không; trong nội
ngoại không, không thấy
không không; trong
không không, không thấy nội ngoại
không; trong
không không, không thấy đại không; trong đại không, không
thấy không không; trong
đại không, không thấy đệ nhất nghĩa không; trong đệ nhất
nghĩa không, không thấy đại không; trong đệ nhất nghĩa
không, không thấy hữu vi không; trong hữu vi không, không thấy đệ nhất
nghĩa không; trong hữu vi
không, không thấy vô vi không; trong vô vi không, không thấy hữu vi không; trong vô vi không, không thấy tất cảnh
không; trong tất
cảnh không, không thấy vô vi không; trong tất cảnh
không, không thấy vô thỉ không; trong vô thỉ không, không thấy tất cảnh
không; trong vô thỉ không,
không thấy tán không; trong tán không, không thấy vô thỉ không; trong tán không, không thấy
tính không; trong tính
không, không thấy tán
không; trong tính không, không thấy các pháp
không; trong các pháp
không, không thấy tính không; trong các pháp
không, không thấy tự
tướng không; trong tự tướng không, không thấy các
pháp không; trong tự
tướng không, không thấy bất khả đắc không; trong
bất khả đắc không,
không thấy tự tướng không; trong bất khả đắc
không, không thấy vô pháp không; trong vô pháp
không, không thấy bất
khả đắc không; trong vô
pháp không, không thấy hữu
pháp không, trong
hữu pháp không, không
thấy vô pháp không; trong hữu pháp không,
không thấy vô pháp hữu
pháp không; trong vô pháp hữu pháp không,
không thấy hữu pháp không.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát thực hành Bát-nhã Ba-la-mật,
được vào Bồ-tát vị. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát muốn học Bát-nhã
Ba-la- mật, hãy học như
vầy: Không niệm sắc, thọ, tưởng, hành, thức; không niệm mắt cho đến ý; không niệm
sắc cho đến pháp; không
niệm Thí Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật,
Tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba- la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật, cho đến mười tám pháp không chung.

Như vậy, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu
Bát-nhã Ba-la-mật,
tâm Bồ-đề không nên
niệm, không nên cao: tâm vô đẳng đẳng không nên niệm, không nên cao; tâm rộng lớn không nên niệm, không nên cao.
Vì cớ sao? Vì tâm ấy
chẳng phải tâm, tâm tướng thường tịnh vậy.

Xá-lợi-phất nói
với Tu-bồ-đề: Thế nào gọi là tâm tướng
thường tịnh?

Tu-bồ-đề nói: Nếu Bồ-tát biết tâm tướng ấy cùng với dâm, nộ,
si, không hợp không lìa,
cùng các kiết sử triền, lưu, phược… tất cả
phiền não, không hợp
không lìa; cùng tâm Thanh-văn, Bích-chi Phật
không hợp không lìa thì,
nầy Xá-lợi-phất! Ấy gọi là Bồ-tát tâm tướng thường tịnh.

Xá-lợi-phất nói
với Tu-bồ-đề: Có cái tâm không tâm tướng ấy chăng?

Tu-bồ-đề đáp
Xá-lợi-phất rằng:
Trong không tâm tướng, có thể
có tâm tướng, không
tâm tướng được chăng?

Xá-lợi-phất nói: Không thể được.

Tu-bồ-đề nói: Nếu không thể được, thì không nên hỏi có tâm
chẳng phải có tâm.

Xá lợi phát lại hỏi: Thế nào là không tâm tướng?

Tu-bồ-đề nói: Các pháp
không hoại, không phân biệt, ấy gọi
là không tâm tướng.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Chỉ có tâm không phá hoại không phân biệt,
sắc cũng không hoại không phân biệt, cho đến Phật đạo cũng
không hoại không phân biệt ư?

Tu-bồ-đề nói: Nếu biết được tâm tướng không hoại không
phân biệt, Bồ-tát ấy
cũng biết được sắc cho đến Phật đạo không hoại không phân biệt.
Bấy giờ Tuệ mạng
Xá-lợi-phất tán
thán Tu-bồ-đề:
Lành thay, lành thay! Ông thật là con Phật, từ miệng
Phật sinh, từ thấy
pháp sinh, từ
pháp hóa sinh, thủ phần pháp không thủ phần tài. Đối với pháp tự tin
thân đắc chứng, như Phật đã nói trong hạng người được vô tránh, Ông là đệ
nhất, thật như Phật đã cử ra.

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nên học Bát-nhã Ba-la-mật như
vậy, trong ấy cũng nên
phân biệt biết, Bồ-tát thực hành như lời ông nói,
thì không lìa Bát-nhã Ba-la-mật.

Tu-bồ-đề! Thiện nam tử, thiện nữ nhân nào muốn học
Thanh-văn địa cũng phải nên nghe
Bát-nhã Ba-la-mật,
thọ trì, tụng, đọc, chính
ức niệm, hành đúng như nói. Muốn học
Bích-chi Phật địa cũng phải nên nghe
Bát-nhã Ba-la-mật,
thọ trì, tụng, đọc, chính ức niệm,
hành đúng như nói. Muốn
học Bồ-tát địa cũng phải nên nghe Bát-nhã Ba-la- mật, thọ trì, tụng đọc, chính ức niệm, hành đúng như nói. Vì cớ
sao?
Vì trong Bát-nhã Ba-la-mật ấy nói rộng ba thừa, trong đó
Bồ-tát ma-ha-tát, Thanh-văn,
Bích-chi Phật nên học. LUẬN:
Trong nội không, không thấy
ngoại không, trong
ngoại không, không thấy nội không.

Có người nói: Các thứ ăn uống tứ đại bên ngoài đưa vào trong
thân nên gọi là nội;
nếu thân chết trở lại làm ngoài; vì hết thảy pháp không có tướng đến đi.
Ngoại không chẳng ở trong nội không. Mười bảy
không kia cũng như vậy,
không sinh không diệt, không tướng khác, vì không
đến đi nên trong mỗi mỗi không trú.

Lại nữa, tướng của Bồ-tát vị là không niệm hết thảy
sắc là có,
cho đến mười tám pháp
không chung cũng không niệm là có.nghĩa
không niệm có như trước đã nói.

Hỏi: Tâm Bồ-đề, tâm vô đẳng đẳng, đại tâm có gì sai khác? Đáp:
Bồ-tát khi mới phát tâm duyên đạo vô thượng, ta
sẽ làm
Phật, ấy là tâm Bồ-đề. Vô đẳng đẳng là Phật, vì cớ
sao Vì hết thảy chúng
sinh, hết thảy pháp không
sánh bằng được.
Tâm Bồ-đề ấy cùng
Phật tương tợ. Vì cớ
sao Vì nhân tợ quả vậy, ấy gọi là tâm vô đẳng đẳng. Tâm ấy
không việc gì không làm,
không cầu ân huệ, sâu bền quyết chắc. Lại nữa,
Thí, Giới Ba-la-mật gọi là Bồ-đề tâm. Vì cớ sao?
Vì do
Thí Ba-la-mật nên được giàu lớn, không thiếu gì; do
Giới Ba- la-mật nên ra khỏi ba đường ác, được tôn quý trong hàng
trời người,
trụ vào hai Ba-la-mật quả
báo nên được an lập, thành tựu việc lớn, ấy
gọi là tâm Bồ-đề.

Tướng của Nhẫn,
Tinh tấn Ba-la-mật, hiện việc kỳ lạ đối với
chúng sinh, đó là có
người đến cắt thịt moi tủy, xem như chặt cây, mà
thương nghó đến oan gia, huyết hóa
thành sữa. Tâm ấy tợ như tâm Phật, đối với hết thảy chúng
sinh trong mười phương
sáu đường, mỗi mỗi đều
đem thâm tâm tế độ.
Lại biết các pháp là rốt ráo không, mà đem tâm
Đại Bi hành các hạnh, ấy là kỳ lạ; ví như người muốn trồng cây giữa
không, ấy là hy hữu.

Oai lực của Tinh tấn Ba-la-mật như vậy, cùng với vô đẳng
(Phật) tương tợ, ấy gọi là vô đẳng đẳng.

Vào thiền định, thực hành Bốn tâm vô lượng, cùng khắp
mười phương, hợp với
Đại Bi và phương tiện, cứu vớt hết thảy chúng
sinh ra
khỏi khổ. Lại thật tướng các pháp, diệt hết thảy quán niệm, ngôn ngữ
dứt mà không đọa vào
đoạn diệt, ấy gọi là đại tâm.

Lại nữa, mới phát tâm gọi là tâm Bồ-đề; thực hành
sáu
Ba-la-mật, gọi là tâm vô đẳng đẳng, vào tâm phương tiện gọi là đại tâm, có các
sai biệt như vậy. Lại nữa,
Bồ-tát được đại trí như vậy, tâm cũng không cao vì tâm tướng thường
thanh tịnh, như tướng hư không thường
thanh tịnh; khói mây, bụi mù tạm đến che lấp làm cho bất tịnh. Tâm cũng như
vậy, thường tự thanh
tịnh, bị các khách phiền não vô minh đến che lấp,
nên cho là bất tịnh, trừ
bỏ phiền não, trở lại thanh tịnh như xưa. Kẻ tu hành công phu nhỏ mỏng,
sự thanh tịnh ấy chẳng phải làm được, không nên
tự cao, không nên ức
niệm. Vì sao? Vì rốt ráo không. Hỏi:
Xá-lợi-phất đã biết tâm tướng thường tịnh, cớ
sao còn hỏi?

Đáp: Bồ-tát
phát tâm Vô thượng chính đẳng chính giác, vào
sâu dính sâu. Tuy nghe nói tâm rốt ráo không, thường
thanh tịnh, vẫn còn ức tưởng phân biệt, chấp thủ tướng vô tâm ấy. Vì thế nên Hỏi:
Tâm không có tâm tướng ấy
là có hay là không? Nếu có, cớ sao nói không có
tâm tướng? Nếu không,
cớ sao tán thán tâm vô đẳng đẳng ấy sẽ thành
Phật đạo?
Tu-bồ-đề đáp rằng: Trong không tâm tướng rốt ráo thanh tịnh,
có và không đều không
thể có được nên không nên nạn hỏi.

Xá-lợi-phất lại hỏi: Thế nào là không có tâm tướng?

Tu-bồ-đề đáp: Rốt ráo không, không phân biệt hết thảy các
pháp, ấy gọi là không có tâm tướng.

Xá-lợi-phất hỏi: Chỉ có tâm tướng là không hoại không phân
biệt, hay các pháp khác
cũng như vậy?

Tu-bồ-đề đáp: Các pháp cũng như vậy. Nếu như vậy, Vô
thượng chính đẳng
chính giác cũng như hư không, không hoại
không phân biệt.

Các Bồ-tát đắm sâu Vô thượng chính đẳng chính giác nên nghó rằng: Các pháp phàm phu có thể nói là hư dối, vì không chân thật,
vì Bồ-tát chưa hết lậu
hoặc, cũng có thể nói là không thanh tịnh, chứ
sao Vô thượng chính đẳng
chính giác cũng lại hư dối? Khi ấy tâm lo sợ không vui.

Tu-bồ-đề biết tâm kia rồi,
suy nghó trù lượng: Ta nay nên nói
pháp thật tướng cho họ
chăng? Suy nghó xong, tự nghó, nay ở trước Phật, nên đem thật tướng mà đáp, nếu ta có lỗi,
Phật sẽ tự nói.
Mãi suy nghó
xong, thế nên nói Vô
thượng chính đẳng chính giác tuy là đệ nhất, cũng từ
nơi pháp hư dối
sinh ra, cho nên cũng là không,
không hoại,
không phân biệt.
Vì vậy, hành giả nên theo tướng Vô thượng
chính đẳng
chính giác mà thực
hành, không nên chấp thủ tướng để tự cao.

Bấy giờ, Xá-lợi-phất tán
thán Tu-bồ-đề:
Lành thay, lành thay!
Còn Phật im lặng nghe
Tu-bồ-đề đáp, cũng ấn khả lời tán thán của Xá-lợi- phất.

Từ miệng Phật sinh là, có người nói: Bà-la-môn từ nơi
miệng vua Phạm-thiên sinh, đệ nhất trong bốn đẳng
cấp chúng sinh. Vì vậy,
Xá- lợi-phất tán thán rằng: Ông thật từ miệng
Phật sinh.
Vì sao? Vì ông
thấy pháp, biết pháp vậy!

Người chưa đắc đạo, nương Phật theo học
sự
cúng dường, ấy gọi là thủ phần tài. Lại như đứa con tệ ác, không theo lời cha, chỉ lấy phần
tài. Lấy phần pháp là
lấy các thiền định, năm căn, năm lực, bảy giác
phần, tám thánh đạo
phần, các thiện pháp, gọi là lấy phần pháp.
Được bốn điều tin chắc gọi là tự tín đối với pháp, được các
thần thông, diệt tận định
v.v… bám vào thân, ấy gọi là thân đắc chứng.
Như Xá-lợi-phất trí tuệ
đệ nhất, Mục-kiền-liên thần thông đệ nhất,
Ma-ha Ca-diếp đầu đà đệ nhất,
Tu-bồ-đề được Vô tránh
Tam-muội đệ nhất.
Vị A-la-hán được định
Vô tránh thường quán xét tâm người, không
khiến người khỏi tranh cãi.
Tam-muội này nhiếp vào trong bốn thiền căn
bản, cũng dùng ở trong cõi Dục.

Hỏi: Bát-nhã
Ba-la-mật là việc của Bồ-tát, cớ gì nói người
muốn được ba thừa đều
nên học tập?
Đáp: Trong
Bát-nhã Ba-la-mật, nói thật tướng các pháp tức là
Vô- dư Niết-bàn. Người
ba thừa đều cầu Vô-dư Niết-bàn nên phải tinh
tấn tập hành Bát-nhã.

Lại nữa, các nhân duyên
trong Bát-nhã, có nói về nghĩa không
giải thoát môn. Như trong
Kinh nói: Nếu lìa không giải thoát môn, thời
không có đạo không có
Niết-bàn. Vì vậy người ba thừa đều nên học
Bát-nhã. Lại nữa,
Xá-lợi-phất tự nói
nhân duyên:
Trong Bát-nhã Ba-la-mật,
rộng nói
tướng ba thừa trong đó. Người ba thừa nên học để thành tựu.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 42</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM CHÍN: TẬP TÁN
Phần 1 KINH:
Bấy giờ, Tuệ mạng
Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Bạch
Đức Thế Tôn! Con biết
không nắm được Bồ-tát ấy tu hành Bát-nhã Ba-la-
mật, thì sẽ vì ai nói Bát-nhã Ba-la-mật?
Bạch Đức
Thế Tôn! Con không biết không nắm được hết thảy pháp hoặc tập hoặc tán, nếu con vì
Bồ-tát lập danh tự nói là Bồ-tát, thì
con sẽ có hối hận.

Bạch Thế Tôn! Danh tự ấy chẳng trụ, cũng chẳng không trụ.
Vì cớ sao? Vì danh tự ấy không có gì, thế nên danh tự ấy chẳng trụ cũng
chẳng phải chẳng trụ
(Kinh Đại Bát-nhã ghi: Bạch Đức Thế Tôn! Con đối
với Bồ-tát ma-ha-tát và
đối với Bát-nhã Ba-la-mật đều không biết
không nắm được, làm
sao khiến con đem pháp Bát-nhã Ba-la-mật tương ưng giáo giới giáo thọ cho các
Bồ-tát ma-ha-tát?
Bạch Thế Tôn! Con đối với các pháp hoặc tăng hoặc giảm còn không biết không nắm được, nếu con đem các pháp giáo giới giáo thọ cho các
Bồ-tát ma-ha-tát, thời con
sẽ
có hối hận v.v… ND)

Bạch Thế Tôn! Con chẳng nắm được
sắc hoặc tập hoặc tán, cho
đến thức hoặc tập hoặc
tán; nếu không thể nắm được, làm sao sẽ lập danh tự?

Bạch Thế Tôn! Vì nhân duyên đó, danh tự ấy chẳng trụ, cũng
chẳng phải chẳng trụ. Vì
cớ sao? Vì danh tự ấy không có gì.

Bạch Thế Tôn! Con không nắm được mắt hoặc tập hoặc tán, cho đến ý hoặc tập hoặc tán; nếu không thể nắm được, làm
sao
sẽ lập
danh tự gọi là Bồ-tát?
Bạch Thế Tôn! Danh tự mắt cho đến danh tự ý, chẳng trụ cũng chẳng phải chẳng trụ. Vì cớ
sao? Vì danh tự ấy không có gì. Thế
nên danh tự
ấy chẳng trụ, chẳng phải chẳng trụ.

Bạch Thế Tôn! Con không nắm được sắc hoặc tập hoặc tán, cho đến pháp hoặc tập hoặc tán, làm
sao
sẽ lập danh tự gọi là
Bồ-tát? Bạch Thế Tôn! Danh tự
sắc cho đến danh tự pháp ấy, chẳng trụ cũng
chẳng phải chẳng trụ. Vì
cớ sao? Vì danh tự ấy không có gì. Thế nên danh tự ấy chẳng trụ cũng chẳng phải chẳng trụ. Nhãn thức cho đến ý thức; nhãn xúc cho đến ý xúc; nhãn xúc làm nhân duyên
sinh thọ cho đến ý xúc
làm nhân duyên sinh thọ cũng như vậy.

Bạch Thế Tôn! Con không nắm được vô minh hoặc tập hoặc tán, cho đến không nắm được già chết hoặc tập hoặc tán.
Bạch Thế Tôn! Con không nắm được vô minh tận hoặc tập hoặc tán, cho đến không
nắm được già chết tận
hoặc tập hoặc tán.

Bạch Thế Tôn! Con không nắm
được dâm, nộ,
si hoặc tập hoặc
tán; các tà kiến hoặc
tập hoặc tán, đều cũng như vậy.

Bạch Thế Tôn! Con không nắm được
Sáu Ba-la-mật hoặc
tập hoặc tán; Bốn niệm xứ hoặc tập hoặc tán; cho đến
Tám Thánh đạo phần hoặc tập
hoặc tán; không, vô tướng, vô tác hoặc tập hoặc tán;
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định vô
sắc hoặc tập hoặc tán; niệm Phật, niệm
Pháp, niệm Tăng, niệm Giới, niệm
Bố thí, niệm Trời, niệm lành, niệm hơi
thở ra vào, niệm Thân,
niệm Chết hoặc tập hoặc tán. Con cũng không
nắm được Mười lực
của Phật cho đến Mười tám pháp không chung hoặc tập hoặc tán.

Bạch Thế Tôn! Con nếu không nắm được sáu Ba-la-mật cho đến Mười tám pháp không chung hoặc tập hoặc tán, thì làm
sao để lập
danh tự gọi là Bồ-tát?
Bạch Thế Tôn! Danh tự ấy chẳng trụ cũng chẳng
phải chẳng trụ. Vì cớ
sao? Vì danh tự ấy không có gì. Thế nên danh tự
ấy chẳng trụ cũng chẳng phải chẳng trụ.

Bạch Thế Tôn! Con không nắm được năm uẩn như mộng hoặc
tập hoặc tán; con không
nắm được năm uẩn như tiếng vang, như bóng, như
ráng nắng, như huyễn hóa hoặc tập hoặc tán, cũng nói như trên.

Bạch Thế Tôn! Con không nắm được xa lìa hoặc tập hoặc tán;
con không nắm được tịch
diệt, bất sinh bất diệt, không hiển thị, không nhơ không
sạch hoặc tập hoặc tán.
Bạch Thế Tôn! Con không nắm
được như như, pháp tính, thật tế,
pháp tướng, pháp vị hoặc tập hoặc tán,
cũng nói như trên.

Con không nắm
được pháp lành, pháp chẳng lành, hoặc tập hoặc
tán; con không nắm được pháp hữu vi vô vi, pháp
hữu lậu vô lậu hoặc tập hoặc tán; pháp quá khứ, vị lai, hiện tại hoặc tập hoặc tán; pháp chẳng
quá khứ, chẳng vị lai, chẳng hiện tại hoặc tập hoặc tán. Những gì là
pháp chẳng quá khứ,
chẳng vị lai, chẳng hiện tại? Đó là pháp vô vi.

Bạch Thế Tôn! Con cũng không nắm được pháp vô vi hoặc tập hoặc tán.

Bạch Thế Tôn! Con cũng không nắm được Phật hoặc tập hoặc tán.

Bạch Thế Tôn! Con cũng không nắm được thế giới chư Phật như hằng
hà sa ở mười phương
và Bồ-tát, thanh-văn Tăng hoặc tập hoặc tán.

Bạch Thế Tôn! Nếu con không nắm được chư Phật hoặc tập
hoặc tán, thì làm sao dạy
Bát-nhã Ba-la-mật cho Bồ-tát ma-ha-tát?

Bạch Thế Tôn! Danh tự Bồ-tát ấy chẳng trụ, cũng chẳng
phải chẳng trụ. Vì cớ
sao? Vì danh tự ấy không có gì. Thế nên danh tự ấy chẳng
trụ cũng chẳng phải chẳng trụ.

Bạch Thế Tôn! Con không nắm được thật tướng các pháp hoặc
tập hoặc tán, thì làm
sao lập danh tự Bồ-tát để gọi đó là Bồ-tát!

Bạch Thế Tôn! Danh tự các pháp thật tướng ấy chẳng trụ, cũng chẳng phải chẳng trụ. Vì cớ
sao? Vì danh tự ấy không có gì.
Thế nên danh tự ấy chẳng
trụ cũng chẳng phải chẳng trụ. LUẬN:
Hỏi: Trong phẩm
trước đã nói không thấy Bồ-tát, Bát-nhã Ba-la-mật, hết thảy các pháp không trong
không ngoài, không ở giữa
v. v… sao nay còn nói lại? Đáp: Có bốn thứ ái là dục ái, hữu ái, phi hữu ái, pháp ái. Dục ái
dễ thấy, lỗi nó là bất
tịnh v. v… ; hữu ái, không bất tịnh v. v… nhỏ
nhiệm khó khiển trừ. Phi
hữu ái, phá hữu, vì phá hữu nên in tuồng trí tuệ,
khó khiển trừ.
Pháp ái, ái trước các đạo thiện pháp lợi ích.
Trong pháp ái,
tội lỗi khó thấy, nên
nói lại; ví như cây cỏ nhỏ, gia công ít dễ trừ, còn
cây lớn, gia công nặng khó trừ.

Lại nữa, pháp trên và pháp đây có đồng có khác, trên kia nói
không thấy danh tự
Bồ-tát, ở đây nói không biết không nắm được
danh tự Bồ- tát. Vì không biết không nắm được nên
không thấy, chẳng phải vì lực
trí tuệ ít nên không thấy.

Hỏi: Khi tập
hành Bát-nhã Ba-la-mật là có Bồ-tát chăng? Sao
nay nói không thấy Bồ-tát
tập hành Bát-nhã Ba-la-mật?
Đáp: Từ vô
thỉ lại, chúng sinh vốn không thể có được, chứ chẳng phải vì tập hành
Bát-nhã Ba-la-mật nên không thể có được. Chỉ vì điên đảo hư dối, người phàm phu chạy theo giả danh cho là có. Nay tập
hành Bát-nhã
Ba-la-mật diệt điên đảo hư dối, rõ nó là không, chẳng phải
vốn có nay không; vốn có
nay không thì rơi vào đoạn diệt.

Lại nữa, Tu-bồ-đề tâm hối hận,
sợ phá giới vọng ngữ. Vì cớ
sao? Vì trong Phật pháp hết thảy pháp quyết định là vô ngã, mà ta nói có
Bồ-tát để nói Bát-nhã
Ba-la-mật cho họ, thì bị đọa vào tội vọng ngữ, thế nên tâm hối hận.

Lại nữa, có nhân duyên làm cho tâm hối hận, hết thảy pháp
vì là không, không thể
có được nên đều không. Vì cớ sao? Vì không
tập không tán. Ví như mắt và
sắc làm nhân duyên
sinh nhãn thức, ba
sự
hòa hợp (Ba sự là mắt,
sắc, nhãn, thức - ND) nên sinh nhãn xúc, trong nhân duyên nhãn xúc liền
sinh các tâm
số
pháp thọ, tưởng, tư v.v…
Trong đây, vì tà kiến ức niệm nên
sinh ra các phiền não
tội nghiệp, vì chính ức niệm nên
sinh ra các
thiện pháp. Do nghiệp thiện ác mà thọ quả báo
trong sáu đường. Từ nơi thân này lại gây ra nghiệp thiện ác, như vậy triển
chuyển vô cùng, ấy gọi
là Tập. Các căn tai, mũi v.v… cũng như vậy.

Tán, là nhãn
thức v.v… niệm niệm diệt, vì các nhân duyên ly
tán. Các pháp nhãn thức
v.v… khi sinh không từ đâu lại, chẳng phải như hạt lúa trên ruộng vận chuyển tụ tập; còn khi diệt không đi đâu, chẳng phải như phân tán lúa cho dân; ấy gọi là lược nói tướng tập tán của các
pháp; khi sinh không từ
đâu đến, khi diệt không đi về đâu, các pháp đều
như huyễn hóa, chỉ dối hoặc con mắt. Hỏi:
Nếu như vậy, đã có tướng tập tán, cớ
sao
Tu-bồ-đề nói
không biết không nắm được?
Đáp: Vì
không từ đâu đến nên tướng tụ tập không thể có được;
vì không đi về đâu nên
tướng phân tán không thể có được. Lại nữa,
sinh không có, nên tướng tu tập không thể có được;
diệt không có, nên tướng phân tán không thể có được; vì rốt ráo không,
nên tướng tụ tập không
thể có được; vì nghiệp nhân duyên không mất
nên tướng phân tán
không thể có được. Lại nữa,
quán lý thế gian biến diệt nên tướng tụ tập
không thể có được, quán lý thế gian tụ tập nên tướng phân tán không thể có được.
Có các nghĩa như vậy,
nên biết tướng tụ tập phân tán không thể có
được, làm sao lập danh
tự là Bồ-tát? Nếu gượng nói có danh ấy, thì danh
ấy cũng không trụ, cũng
chẳng phải không trụ.

Hỏi: Danh tự
ấy cớ sao không trụ?

Đáp: Danh tự
trụ ở trong pháp, vì pháp không, nên danh tự không có chỗ trụ, như xe do bánh xe, vành xe, cái hoa xe, cái bầu xe, hòa hợp nên có tên xe; nếu
sự hòa hợp ấy phân tán thì mất tên xe. Tên xe
ấy chẳng phải ở trong
bánh xe v.v… cũng chẳng phải ở trong chỗ lìa bánh xe v.v…
Danh tự xe, tìm trong một, khác đều không thể có được, vì
mất trong danh tự xe, danh
tự không có chỗ trụ. Khi nhân duyên phân tán
còn không có, huống gì khi nhân duyên diệt?
Chúng sinh cũng như vậy, do năm
uẩn sắc, thọ v.v… hòa hợp, nên có danh tự
chúng sinh, nếu
năm uẩn ly tán, thì danh
tự không có chỗ trụ; khi năm uẩn ly tán còn
không có, huống gì không
có năm uẩn? Hỏi: Nếu khi phân tán, danh tự không thể có được, còn khi đang
hòa hợp chưa phân tán
thì có danh tự, cớ sao nói không thể có được?

Đáp: Danh tự
Bồ-tát ấy chỉ có một, mà năm uẩn thì có năm,
một không làm thành năm,
năm không làm thành một; nếu năm làm
một, không thể được;
như năm con vật không được dùng làm một con,
hoặc một làm năm, không
thể được, như một con vật không được dùng
làm năm con. Vì vậy một danh tự
Bồ-tát không được trụ trong năm
uẩn. Chẳng phải không
trụ, là nếu không có danh tự, theo nhân duyên hòa hợp, thì ngôn ngữ,
sự việc thế tục đều tiêu mất. Thế đế không có nên
đệ nhất nghĩa đế cũng
không có; hai đế không có nên các pháp rối loạn.

Lại nữa, nếu trong nhân duyên có danh tự thì như nói lửa ắt
bị cháy miệng, nói có ắt bị lấp bít miệng. Nếu danh tự không ở trong pháp thì nói lửa không nên
sinh ý tưởng về lửa, tìm lửa cũng có thể được nước. Từ xa xưa lại đây, chung nhau truyền danh tự nên do danh tự mà biết đến việc. Do vậy nên nói nghĩa của danh tự chẳng phải trụ chẳng phải không
trụ. Lại nữa, trong đây
Tu-bồ-đề tự nói
nhân duyên: Vì không có gì nên danh tự chẳng phải trụ chẳng phải không trụ. Giống như danh tự
Bồ-tát, danh tự các pháp
Năm uẩn, Mười hai nhập, Mười tám giới cũng như vậy. Hỏi: Như trước đã nói các pháp Năm uẩn hoặc tập hoăc tán
đều không có được,
nay cớ sao còn nói Năm uẩn? Đáp: Ở trên nói ngay
Năm uẩn, nay muốn nói Năm uẩn
như mộng, như huyễn.

Lại nữa, có người nói Năm uẩn của người phàm phu hư dối không thật, như mộng, còn Năm uẩn của thánh nhân chẳng phải hư dối, vì
vậy nên Tu-bồ-đề nói
như mộng như huyễn, đều đồng chẳng trụ. Hỏi:
Trong mười thí dụ (xem mục Mười dụ) cớ
sao đây chỉ nói
đến năm việc?
Đáp: Nếu
nói mười việc thì không có trong hiện tại, chỉ theo tâm chúng
sinh nói năm dụ đủ biện biệt năm việc, nên không nói hết.
Hoặc vì Năm uẩn nên nói
năm dụ, các pháp khác cũng như vậy.
Lìa có hai:

Thân lìa.
Tâm lìa.

Thân lìa là bỏ thế sự ân ái gia đình, ở chỗ nhàn tịnh; tâm lìa là
xa lìa hết các kiết sử.

Lại Lìa có hai thứ:

Các pháp lìa danh tự.

Các pháp mỗi mỗi lìa tư tưởng.

Trong đây cốt
nói hai thứ lìa sau. Vì cớ sao? Vì trong đây cốt
phá danh tự, còn chỗ khác nói lìa tự tướng.
Trong pháp Tiểu thừa phần
nhiều nói hai thứ lìa
trước (thân lìa, tâm lìa).

Tịch diệt cũng có hai:
1. Thuần tướng lành tịch diệt ác sự.
2.Như tướng Niết-bàn tịch diệt. Quán các pháp thế gian cũng như vậy,
trong đây chỉ nói thứ tịch diệt sau.

Bất sinh cũng
có hai:
1. Pháp vị lai và vô vi.
2. Hết thảy pháp thật tướng vô sinh. Vì tướng sinh không thể có được nên trong đây chỉ nói thứ sinh sau.

Bất diệt có ba:
1. Trí duyên diệt (trạch diệt).
2. Phi trí duyên
diệt (phi trạch diệt).

3.Vô thường diệt. Trong đây cốt nói vô thường diệt;
vì trái với đây nên gọi là bất diệt.
Bất thị là hết thảy các quán diệt, đường ngôn ngữ dứt, không
có pháp có thể chỉ bày,
pháp ấy tưởng như vậy, hoặc có hoặc không,
hoặc thường hoặc vô
thường, chẳng nhơ chẳng sạch. nghĩa là như như,
pháp tính, thật tế, pháp
tướng, pháp vị, như trước đã nói.

Hỏi: Năm uẩn
có tập có tán, trái với đây nên nói không tập không tán; còn như như, pháp tính, thật tế v.v… không trái nhau, cớ
sao
không tập không tán? Đáp: Hành giả được như như, pháp tính v.v… nên gọi là tập,
vì mất nên gọi là tán. Như hư không tuy không tập không tán,
song khoét
vách cửa gọi là tập,
lấp bít lại gọi là tán. Các nghĩa thiện, bất thiện cho
đến mười phương hằng
hà sa chư Phật, như trước đã nói.

Các pháp ấy và danh tự Phật không chỗ nương dựa, cho nên
đều không, chẳng trụ
chẳng phải không trụ. KINH:
Bạch Thế Tôn! Các pháp do nhân duyên hòa hợp, giả
danh bày đặt gọi là
Bồ-tát. Danh tự ấy, không thể nói nó ở trong Năm uẩn; không thể nói ở trong
Mười hai nhập,
Mười tám giới, cho đến
Mười tám pháp không chung, cũng
không thể nói nó ở trong pháp hòa hợp.
Bạch Thế Tôn! Ví như
mộng, không thể nói nó ở trong các pháp; tiếng
vang, bóng, ráng nắng,
huyễn hóa, cũng không thể nói nó ở trong các
pháp; ví như danh tự hư
không, không thể nói nó ở trong pháp nào (Kinh Đại Bát-nhã ghi: Vô xứ khả thuyết - không thể nói nó ở chỗ nào –
ND) Bạch
Thế Tôn! Như danh
tự đất, nước, lửa, gíó cũng không thể nói ở
trong pháp nào; danh tự
giới, Tam-muội, trí tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến cũng không thể nói ở trong pháp nào; như danh
tự Tu-đà-hoàn, cho
đến danh tự A-la-hán,
Bích-chi Phật, cũng không thể nói ở trong pháp
nào, như danh tự Phật,
danh tự Pháp cũng không thể nói ở trong pháp nào; như danh tự hoặc thiện hoặc bất thiện, hoặc thường hoặc vô
thường, hoặc khổ hoặc
vui, hoặc ngã hoặc vô ngã, hoặc tịch diệt hoặc lìa,
hoặc có hoặc không, không thể nói ở trong pháp nào.

Bạch Thế Tôn! Con vì nghĩa ấy nên tâm hối hận (nếu con nói
Bát- nhã Ba-la-mật đa cho
các Bồ-tát – ND). Hết thảy các pháp tướng
tập, tướng tán không
thể có được, làm sao vì Bồ-tát lập danh tự gọi là Bồ- tát?
Bạch Thế Tôn! Danh tự ấy không trụ chẳng phải không trụ. Vì
cớ sao? Vì danh tự không
có gì. Vì vậy danh tự ấy không trụ cũng
chẳng phải không trụ.

Bạch Thế Tôn! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát nghe nói Bát-nhã
Ba-la-mật tướng như vậy, nghĩa như vậy mà tâm không chìm đắm, không
hối, không kinh, không hãi,
không sợ, nên biết Bồ-tát ấy chắc chắn trụ
tính bất thối chuyển, vì
trụ pháp không trụ. LUẬN:
Môn không trụ cũng
chẳng phải không trụ trước đây
dùng để phá danh tự
Bồ-tát và các pháp, nay dùng môn khác để phá
danh tự Bồ-tát, không có pháp gì có thể gọi là Bồ-tát. Vì cớ
sao?
Vì Bồ-tát chẳng phải là năm uẩn,
năm uẩn chẳng phải là Bồ-tát; trong năm uẩn
không có Bồ-tát, trong
Bồ-tát không có năm uẩn; năm uẩn không thuộc
Bồ-tát, Bồ-tát không
thuộc năm uẩn; lìa Năm uẩn không có Bồ-tát, lìa
Bồ-tát không có
Năm uẩn. Như vậy danh tự
Bồ-tát không thể có được, nên biết nó là không, cho đến Mười tám pháp không chung cũng như vậy; thí
như việc trông thấy trong
mộng, đều là hư dối không thể nói. Trong mộng ấy không có tướng pháp nhất định gọi là
Năm uẩn, Mười hai nhập,
Mười tám giới, chỉ có
tâm cuồng. Bóng,
tiếng vang, ráng nắng, huyễn
hóa cũng như vậy, chỉ
dối gạt tai mắt; như hư không, không thể nói ở
trong các pháp, vì vô
tướng. Vì hư không trái với sắc, nên không được
nói là sắc, chỗ
sắc tiêu hết cũng chẳng phải hư không, vì không có pháp
riêng biệt. Nếu bảo chỗ
thân ra vào là tướng hư không, việc ấy không
đúng. Đó là thân
nghiệp chẳng phải tướng hư không, nếu không có tướng
thì không có pháp. Vì
vậy, hư không chỉ có danh tự. Danh tự Bồ-tát cũng như vậy. Hỏi:
Như mộng, hư không v.v… có thể chỉ có danh tự; làm
sao đất,
nước, lửa,
gió thật pháp mà cũng chỉ có danh tự?
Đáp: Người
vô trí cho các vật đất v.v… là thật, Thánh nhân bằng tuệ nhãn xem thấy toàn là hư dối. Thí như trẻ con thấy tượng
trong gương cho là thật, vui mừng muốn lấy, người lớn xem đó chỉ là dối
hoặc mắt người. Những
ngưới phàm phu thấy vi trần hòa hợp thành đất,
cho là đất thật, ai có
mắt trời phân tán đất ấy,chỉ thấy vi trần, còn
dùng tuệ nhãn phân biệt phá tan thì đất ấy hoàn
toàn không thể có được. Lại nữa,
trong phẩm đầu của Luận,dùng các phá thân tướng,
như thân phá, đất cũng phá.

Lại nữa, nếu đất là thật, tại
sao khi quán hết thảy lửa thì đều là
lửa? Hoặc cho thiền định
quán là thật, còn Phật nói hết thảy pháp Không
là hư vọng, thì việc ấy
không đúng; nước, lửa, gió cũng như vậy. Như bốn đại hợp làm thân, vốn còn như vậy, huống gì các nghiệp do thân làm
như giữ giới v.v… mà
chẳng không? Như giữ giới là thô nghiệp còn
không, huống gì
thiền định, trí tuệ,
giải thoát, giải thoát tri kiến v.v… mà
chẳng không! Nếu năm pháp uẩn giới, định v.v… còn không, huống gì
các Thánh đạo quả do
giữ giới, thiền định v.v… làm nhân duyên để
chứng đắc mà chẳng
không! Nếu Thánh đạo quả còn không, huống gì
người chứng
Tu-đà-hoàn cho đến Phật mà chẳng không!
Vì vậy, danh tự
Bồ-tát tuy là
thiện pháp, cho đến xuất ra từ trong
pháp có, không, không
gọi là thiện, cho đến không gọi
là có, không, vì tập và tán không thể có được.

Tu-bồ-đề đã biết tướng không như vậy, làm sao gọi là Bồ-tát, để nói
Bát-nhã Ba-la-mật cho
Bồ-tát? Nếu Bồ-tát nghe như vậy, không
sợ, không hãi, thì trụ trong tính bất
thối chuyển, vì như pháp bất trụ
mà trụ vậy.

tính bất thối chuyển là, Bồ-tát ấy chưa được vô sinh pháp
nhẫn, chưa được chư
Phật thọ ký, chỉ nhờ sức phước đức trí tuệ, có thể tin vui các pháp rốt ráo không, ấy gọi là trụ trong tính bất
thối chuyển, vì
được khí phần bất thối
chuyển, như trẻ con sinh trong dòng họ quý, tuy
chưa làm nên việc, mà do
dòng họ quý làm quý. KINH:
Lại nữa, bạch Thế
Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không
nên trụ nơi sắc, không nên trụ nơi thọ, tưởng, hành, thức; không nên trụ
nơi mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý; không nên trụ nơi nhãn xúc cho đến không nên trụ nơi ý xúc; không nên trụ nơi thọ do nhãn và xúc làm nhân
duyên sinh, cho đến không nên trụ nơi thọ do ý và xúc làm nhân
duyên sinh; không nên trụ nơi các
chủng địa, thủy, hỏa,
phong, không, thức; không
nên trụ nơi vô sinh cho đến lão tử. Vì cớ sao?
Bạch Thế Tôn! Sắc, tướng của sắc không, thọ,
tưởng, hành, thức, tướng của
thọ, tưởng,
hành thức không. Bạch Thế Tôn! Sắc không, không
gọi là sắc, lìa không cũng không gọi
là sắc;
sắc tức là không, không tức là
sắc; thọ, tưởng, hành,
thức, thức không, không gọi là thức, lìa không
cũng không gọi là thức;
thức tức là không, không tức là thức, cho đến
lão tử, tướng của lão tử không. Bạch Thế Tôn!
Lão tử không, không gọi là lão tử, lìa không cũng không có lão tử; lão tử tức là không, không tức là lão tử.

Bạch Thế Tôn! Vì nhân duyên ấy nên Bồ-tát ma-ha-tát muốn
tu hành Bát-nhã Ba-la-mật,
không nên trụ nơi sắc cho đến không nên trụ nơi lão tử. Lại nữa,
bạch Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không nên trụ nơi
Bốn niệm xứ. Vì cớ
sao?
Vì Bốn niệm
xứ, tướng Bốn niệm xứ
không. Bạch Thế Tôn! Bốn niệm xứ không, không gọi là bốn niệm xứ, lìa không cũng không có
Bốn niệm xứ, Bốn niệm xứ tức là không, không tức là
Bốn niệm xứ; cho đến Mười tám pháp
không chung cũng như vậy.

Bạch Thế Tôn! Vì nhân duyên ấy nên Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không nên trụ nơi Bốn niệm xứ cho đến
Mười tám pháp không chung. Lại nữa,
bạch Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không nên trụ nơi
Thí Ba-la-mật, không nên trụ
nơi Giới Ba-la-mật, không nên trụ nơi
Nhẫn nhục Ba-la-mật,
Tinh tấn Ba-la- mật,
Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì cớ
sao?
Vì Thí Ba-la-mật, tướng Thí
Ba-la-mật không, cho đến Bát-nhã Ba-la-mật, Bát-nhã
Ba- la-mật tướng không.
Bạch Thế Tôn! Thí Ba-la-mật không, không gọi
là Thí Ba-la-mật; lìa
không cũng không có Thí Ba-la-mật; Thí
Ba-la-mật tức là không,
không tức là Thí Ba-la-mật; cho đến Bát-nhã
Ba-la-mật cũng như vậy.

Bạch Thế Tôn! Vì nhân duyên ấy nên Bồ-tát ma-ha-tát muốn
tu hành Bát-nhã Ba-la-mật,
không nên trụ nơi Sáu Ba-la-mật. LUẬN:
Trên kia Tu-bồ-đề
do “khiêm nhượng” mà nói
Bát-nhã, tuy nói không
nói, song thật đã vì Bồ-tát nói Bát-nhã Ba-la-mật.
Nay Tu-bồ-đề do môn
“không trụ”, thẳng vì Bồ-tát nói Bát-nhã
Ba-la-mật. Bát-nhã
Ba-la-mật có các danh tự; Quán, tu, tương ưng, hợp, nhập,
tập, trụ v.v… ấy đều
gọi là tu hành Bát-nhã Ba-la-mật, chỉ nói các danh
tự, người nghe hoan hỷ.

Lại nữa, hơi
có sai biệt về danh tự tu hành: Lắng nghe, đọc
tụng, viết chép, chính
ức niệm, thuyết giảng, tư duy, trù lượng, phân biệt, tu
tập cho đến Vô thượng
chính đẳng
chính giác, chung lại gọi là tu hành. Vì từ tu hành mà phân biệt ra: Bắt đầu gọi là quán, như bắt đầu thấy vật; mỗi ngày học dần gọi là tập; có thể cùng
Bát-nhã tương ưng gọi là hiệp; tùy thuận
Bát-nhã Ba-la-mật gọi là tương ưng; thấu
suốt
Bát-nhã Ba-la- mật gọi là nhập; phân biệt chấp thủ tướng có việc ấy gọi là niệm;
thường hành không dứt làm cho tương tợ gọi là học; học xong, phương tiện
khéo léo quán sát biết
phải, quấy, được, mất, gọi là tư duy; dùng tâm
thiền định tu hành, gọi
là tu; được đạo Bát-nhã Ba-la-mật ấy không mất,
gọi là trụ; trái với
trụ là chẳng trụ. Hỏi: Trước nói các
pháp không, tức là chẳng trụ,
sao nay nói
không nên trụ nơi hết thảy pháp?
Đáp: Trước
tuy đã nói, song tâm đắm trước pháp ái khó khiển
trừ nên nay nói lại.

Lại nữa, có Tam-muội Vô tướng; vào Tam-muội ấy, không chấp thủ tướng các pháp nhưng không vào diệt định. Trí tuệ
Bồ-tát không
thể nghó bàn, tuy không
chấp thủ hết thảy pháp tướng, nhưng có thể hành đạo, như chim ở giữa hư không, tuy không chỗ nương tựa mà có thể
bay cao. Bồ-tát cũng như
vậy, không trụ nơi các pháp mà có thể hành đạo Bồ-tát.

Hỏi: Tâm người gặp duyên thì khởi, làm sao Bồ-tát không trụ
nơi hết thảy pháp mà
không vào diệt định? Đáp:
Tu-bồ-đề tự nói: Sắc,
sắc tướng tự không,
sắc không là
chẳng phải sắc, cũng chẳng lìa không
có sắc;
sắc tức là không, không tức là
sắc. nghĩa này ở trong
phẩm thứ hai đã nói, cho đến không nên trụ nơi
Sáu Ba-la-mật cũng như
vậy, vì không cho nên không chỗ trụ. KINH:
Lại nữa, bạch
Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu hành
Bát- nhã Ba-la-mật, không nên trụ nơi văn tự, không nên trụ nơi môn
một chữ, môn hai chữ,
các môn chữ như vậy. Vì cớ sao? Vì các chữ,
tướng các chữ không, như trên đã nói. Lại nữa,
bạch Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát tu hành Bát-nhã Ba-la- mật, không nên trụ nơi các
thần thông. Vì cớ
sao? Vì các thần
thông, tướng các thần
thông không; thần
thông không, không gọi là thần thông, lìa không cũng không có
thần thông; thần thông tức là không, không
tức là thần thông.

Bạch Thế Tôn! Vì nhân duyên ấy, Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật, không nên trụ nơi các thần thông. LUẬN:
Có hai hạng Bồ-tát:
1. Tập thiền định.
2. Học tụng. Ngồi thiền thì sinh thần thông, học tụng thì khởi tâm phân biệt văn tự. vậy.
Môn một chữ là một chữ một lời, như đất gọi là Phù. Môn
hai chữ là hai chữ một lời, như nước gọi là Xà-lam.
Danh tự ba chữ như nước gọi
là Ba-ni-lam. Có các tự môn như

Lại nữa, Bồ-tát nghe một chữ, tức vào trong thật tướng hết thảy
pháp, như nghe chữ “A” tức biết các pháp từ xưa lại đây không
sinh. Như vậy v.v… như
nghe chữ “Đầu khư” biết hết thảy pháp sinh tướng khổ, tức thời
sinh tâm Đại Bi; như nghe chữ
“A-ni-tra” biết hết thảy
pháp tướng vô thường,
tức thời vào đạo Thánh hạnh. Ngoài ra như trong
văn tự Đà-la-ni nói rộng.

nghĩa thần thông, trước đã nói. Hai việc ấy rốt ráo không, nên
Bồ- tát không trụ nơi đó. KINH:
Lại nữa, bạch
Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu hành
Bát- nhã Ba-la-mật, sắc
là vô thường không nên trụ, thọ tưởng hành thức là vô thường không nên trụ. Vì cớ
sao?
Vì vô thường, tướng vô
thường không. Bạch Thế
Tôn! Vô thường không, không gọi là vô thường,
lìa không cũng không có
vô thường; vô thường tức là không, không tức là vô thường.

Bạch Thế Tôn! Vì nhân duyên ấy, Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật,
sắc là vô thường, không nên trụ, thọ tưởng hành
thức là vô thường
không nên trụ; sắc là khổ không nên trụ, thọ tưởng hành thức là khổ không nên trụ;
sắc là vô ngã không
nên trụ, thọ, tưởng,
hành, thức là vô ngã
không nên trụ; sắc là không, không nên trụ, thọ,
tưởng, hành, thức là
không, không nên trụ; sắc là tịch diệt không nên trụ, thọ, tưởng, hành, thức là tịch diệt không nên trụ;
sắc là lìa không nên trụ,
thọ, tưởng, hành, thức
là lìa không nên trụ; như trên nói. Lại nữa,
bạch Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật không nên trụ nơi như như, vì
sao?
Vì như như, tướng
như như không.
Bạch Thế Tôn! Tướng như như không, không gọi là như như,
lìa không cũng không có
như như; như như tức là không, không tức là như như.

Bạch Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không nên trụ nơi pháp tính,
pháp tướng, pháp vị, thật tế.
Vì sao?
Vì thật tế, thật tế không.
Bạch Thế Tôn! Thật tế không không gọi là thật tế,
lìa không cũng không có
thật tế; thật tế tức là không, không tức là
thật tế. Lại nữa, bạch Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát
muốn tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật,
không nên trụ nơi hết thảy môn Đà-la-ni, không nên trụ
nơi hết thảy môn
Tam-muội. Vì sao? Vì môn Đà-la-ni, tướng môn Đà-la-ni

không; môn
Tam-muội, tướng môn Tam-muội không. Bạch Thế
Tôn! Môn Đà-la-ni, môn
Tam-muội không, không gọi là môn Đà-la-ni, môn Tam-muội; lìa không cũng không có
môn Đà-la-ni, môn
Tam-muội; môn Đà-la-ni, môn
Tam-muội tức là không, không tức là môn
Đà-la-ni, môn Tam-muội.

Bạch Thế Tôn! Vì nhân duyên ấy nên Bồ-tát ma-ha-tát muốn
tu hành Bát-nhã Ba-la-mật,
không nên trụ nơi Như như cho đến môn
Đà- la-ni, môn Tam-muội.

Bạch Thế Tôn! Như Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu hành
Bát-nhã Ba-la- mật, vì không
phương tiện, đem
tâm tôi, ta, mà trụ
nơi sắc, Bồ-tát ấy gia hạnh đối
với sắc, đem tâm tôi, ta mà trụ nơi thọ tưởng hành thức,
Bồ-tát ấy gia hạnh đối
với thức. Nếu Bồ-tát gia hạnh thì không nhiếp thọ
Bát- nhã Ba-la-mật, cũng không đầy đủ
Bát-nhã Ba-la-mật; vì không đầy
đủ Bát-nhã Ba-la-mật
nên không thể thành tựu Tát-bà-nhã được

Bạch Thế Tôn! Như Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu hành Bát-nhã Ba- la-mật, vì không
phương tiện, đem tâm tôi, ta trụ nơi Mười hai nhập cho đến
môn Đà-la-ni, Tam-muội, Bồ-tát ấy gia hạnh đối với Mười hai nhập cho đến gia hạnh đối với
môn Đà-la-ni, Tam-muội.
Nếu Bồ-tát gia hạnh thì không mhiếp thọ
Bát-nhã Ba-la-mật, cũng không đầy đủ
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì không đầy đủ
Bát-nhã Ba-la-mật nên không thể thành
tựu Tát-bà-nhã được.
Vì sao?
Vì sắc là không nhiếp thọ, thọ tưởng hành
thức là không nhiếp
thọ. Sắc không nhiếp thọ thì chẳng phải sắc, thọ
tưởng hành thức không
nhiếp thọ thì chẳng phải… thức, vì tính không vậy.
Mười hai nhập là không nhiếp thọ, cho đến
môn Đà-la-ni,
Tam- muội là không nhiếp thọ, Mười hai nhập không nhiếp thọ thì chẳng
phải Mười hai nhập; cho
đến môn Đà-la-ni, Tam-muội không nhiếp thọ,
thì chẳng phải môn
Đà-la-ni, Tam-muội, vì tính không vậy.

Bát-nhã Ba-la-mật, cũng không nhiếp thọ, Bát-nhã
Ba-la-mật không nhiếp thọ
thì chẳng phải Bát-nhã Ba-la-mật, vì tính không vậy.
Như vậy, Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật nên quán các pháp
tính không. Khi quán như vậy tâm không chỗ duyên, ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát không nhiếp
thọ Tam-muội, vi diệu thù thắng,
có tác dụng rộng lớn
vô ngại, không chung với Thanh-văn, Bích-chi
Phật. Tuệ Tát-bà-nhã (Nhất thiết trí trí) ấy cũng không nhiếp thọ; vì
trong không
ngoài không, trong
ngoài không,
không không, đại không, đệ
nhất nghĩa không, hữu vi
không, vô vi không, tất cảnh không, vô thỉ
không, tán không,
tính không, tự
tướng không, các
pháp không, bất khả
đắc không, vô pháp
không, hữu pháp không, vô pháp hữu pháp không vậy.

Vì cớ sao? Vì
Tát-bà-nhã ấy, không thể lấy tướng tu được, vì
lấy tướng tu hành có cấu uế
(phiền não). Thế nào là tướng cấu uế?
Tướng sắc
cho đến tướng môn
Đà-la-ni, môn Tam-muội, ấy gọi là tướng cấu uế. LUẬN:
Các Thánh hạnh
quán vô thường, như như, pháp tính,
thật tế, môn Đà-la-ni,
Tam-muội, như trước đã nói.

Hỏi: Trong pháp cấu uế không nên trụ, vì tội lỗi, còn trong
pháp thiện, vô ký, cớ
sao không nên trụ?

Đáp: Nó tuy
chẳng phải tội, mà làm nhân duyên sinh tội, như
Phật nói trong đậy:
Có Bồ-tát đem tâm tôi, ta tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, trụ trước
nơi sắc, vì
sinh
sắc nên tạo tác
các nghiệp; trụ trước
nơi thọ, tưởng, hành, thức cùng như vậy.
Vì sinh khởi năm uẩn nên tu hành, ấy là
không nhiếp thủ Bát-nhã
Ba-la-mật. Người ấy tuy nói ta tu hành Bát-nhã
Ba- la-mật, ấy là cách tu
hành thế gian, không đầy đủ Bát-nhã
Ba-la-mật, không thể đạt
đến Nhất thiết trí trí. Cho đến môn Đà-la-ni,
Tam-muội cũng như vậy.

Trong đây Tu-bồ-đề tự nói nhân duyên không trụ, đó là
sắc
không nhiếp thọ, nếu sắc
không nhiếp thọ thì chẳng phải sắc, vì tính
thường không vậy.

Hỏi: Sắc ấy
vì có tội lỗi vô thường, khổ, không, vô ngã nên
không nhiếp thọ; thí như cục vàng cháy nóng, tuy đối với vàng có thể
tham, nhưng vì nóng không thể lấy, còn đây có lỗi gì, mà cưỡng phá Năm uẩn?
Đáp: Có hai
thứ đắm trước:
1. Dục trước.


2. Kiến trước. Có người quán vô thường, khổ, phá dục trước mà được giải thoát; hoặc có người tuy quán vô thường v.v… mà còn đắm
trước pháp,
sinh vọng kiến.
Vì hạng người ấy phân biệt tướng
sắc không, như vậy thì xa lìa kiến
trước; cho đến môn
Đà-la-ni, Tam-muội cũng vậy.
Hỏi: Thanh-văn,
Bích-chi Phật, không nhiếp thọ hết thảy pháp nên lậu hoặc dứt hết, cớ
sao trong đây nói
Tam-muội không nhiếp thọ
không chung với Nhị thừa? Đáp: Nhị thừa tuy có
Tam-muội không nhiếp thọ,
song không có
tác dụng rộng lớn, lanh
lợi, không sâu cũng không kiên cố.

Lại nữa, Thanh-văn,
Bích-chi Phật khi lậu hoặc hết, mới
được không nhiếp thọ
các pháp, còn Bồ-tát tu lâu xa đã biết các pháp
không nhiếp thọ, tất cả đều như
Vô-dư Niết-bàn rốt ráo không, vì vậy nên
nói không chung với nhị thừa.

Lại nữa, Nhị thừa còn có tập khí, có ngại có chướng nên tuy
có Tam-muội không nhiếp
thọ, nhưng không thanh tịnh, như Đại Ca-diếp
nghe Bồ-tát
đánh nhạc, không thể tự an trên chỗ ngồi. Các
Bồ-tát hỏi: Ngài có hạnh đầu
đà đệ nhất, tại sao vẫn lay động như múa? Ca-diếp đáp: Tôi đối với năm dục ở cõi trời cõi người lìa hẳn không lay động,
còn đây là sức biến
hóa do nghiệp phước đức của Bồ-tát, tôi chưa
thể nhẫn được. Như núi
chúa Tu-di, bốn phía gío nổi, đều kham chịu nổi, nếu
gặp gió Tùy-lam thổi đến
thì không thể yên. Tập khí của Thanh-văn,
Bích- chi Phật, đối với
Bồ-tát thì đó là phiền não.

Lại nữa, Tam-muội không nhiếp thọ ấy, chỉ có
Phật biết khắp.
Bồ- tát vì cầu Phật đạo nên tuy không thể biết khắp mà vẫn hơn
Nhị thừa, vì vậy nên nói không
chung với Nhị thừa. Vì người quý trọng Tam-muội
không nhiếp thọ ấy mà sinh tâm đắm trước, nên Tu-bồ-đề nói:
Không chỉ Tam-muội ấy không nhiếp thọ, mà
sắc cho đến
Nhất thiết
chủng trí đều không
nhiếp thọï. Vì cớ sao? Vì Tu-bồ-đề tự nói nhân
duyên: Vì Mười tám không nên không nhiếp thọ.

Hỏi: Cớ sao
dùng Mười tám không để quán các pháp đều không?
Đáp: Trong
đấy, Tu-bồ-đề tự nói nhân duyên: Vì chấp thủ tướng đắm trước nên
sinh các tướng
kiết sử.
Tướng sắc cho đến môn
Đà-la-ni, các
môn Tam-muội, đều là cội gốc phiền não. Nếu trong
Phật pháp, thì cho đến không có
tướng vi tế pháp có thể chấp thủ. KINH: Nếu chấp thủ tướng ấy mà tu đạt được
Tát-bà-nhã thì
Tiên- ni Phạm-chí (Thắng quân
Phạm-chí) không bao giờ
sinh lòng tin đối với Nhất thiết trí. Thế nào là tin?
Tin Bát-nhã Ba-la-mật, phân biệt
hiểu biết, so lường, suy
nghó (Nhất thiết trí trí – ND) không bằng vào
tướng, không bằng vào
vô tướng. Như vậy Tiên-ni Phạm-chí không chấp
thủ tướng, ở vào hạng
tùy tín hành. Do trí tính không, ngộ nhập thật
tướng các pháp, không
chấp thủ tướng sắc, không chấp thủ tướng thọ, tưởng, hành, thức.
Vì sao? Vì các pháp tự tướng không vậy, không thể thủ đắc.

Tiên-ni Phạm-chí ấy chẳng do nội quán được thấy trí tuệ ấy,
chẳng phải do ngoại quán
được thấy trí tuệ ấy, chẳng phải do nội quán
ngoại quán được thấy
trí tuệ ấy, cũng chẳng phải không có trí quán mà được thấy trí tuệ ấy.
Vì sao?
Vì Phạm-chí ấy không thấy pháp, người
biết, pháp biết, chỗ
biết (Kinh Đại Bát-nhã ghi: Vì Phạm-chí không thấy
trí Tát-bà-nhã bị quán, không thấy Bát-nhã năng
quán, không thấy người quán, không thấy chỗ quán nương dựa và lúc khởi quán – ND).
Phạm-chí ấy chẳng phải nơi nội
sắc thấy trí tuệ ấy, chẳng phải nơi
nội thọ, tưởng, hành, thức thấy trí tuệ ấy; chẳng phải nơi ngoại
sắc thấy trí tuệ ấy; chẳng phải nơi
ngoại thọ, tưởng, hành, thức thấy trí tuệ ấy; chẳng phải nơi nội ngoại
sắc thấy trí tuệ ấy, chẳng phải nơi nội
ngoại thọ, tưởng, hành, thức
thấy trí tuệ ấy; cũng chẳng
lìa sắc, thọ, tưởng, hành, thức thấy trí tuệ
ấy, vì nội ngoại đều không vậy.

Tiên-ni Phạm-chí tâm được tin hiểu Nhất thiết trí ở trong
đây. Vì vậy
Phạm-chí tin thật tướng các pháp, vì hết thảy pháp không thể
có được. Tin hiểu như
vậy, không có pháp có thể chấp thủ, vì các pháp
vô tướng, không ức niệm vậy.

Phạm-chí ấy đối với các pháp cũng không
sở đắc, hoặc lấy hoặc
bỏ, vì lấy bỏ không thể có được.

Phạm-chí ấy cũng không ức niệm trí tuệ, vì các pháp tướng vô niệm vậy.

Bạch Thế Tôn! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát tu Bát-nhã
Ba-la-mật như vậy có thể từ bờ này đến bờ kia. Bồ-tát ấy không chấp
thủ sắc,
thọ, tưởng, hành, thức,
không chấp thủ hết thảy pháp, cho đến không chấp thủ các
môn Đà-la-ni, Tam-muội. Vì không chấp thủ hết thảy pháp nên Bồ-tát ấy cũng không chấp
thủ Niết-bàn; mà vì bổn nguyện tu
Bốn niệm xứ, cho đến
Tám Thánh đạo phần chưa đầy đủ, và vì bổn nguyện
chứng Mười lực, Mười
tám pháp không chung của Phật chưa được thành
tựu. Vì cớ sao? Vì Bốn
niệm xứ ấy chẳng phải Bốn niệm xứ, cho đến
Mười tám pháp
không chung, chẳng phải Mười tám pháp
không chung, vì các pháp ấy là phi pháp, cũng chẳng phi pháp. Ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát
tu Bát-nhã Ba-la-mật không
chấp thủ tướng sắc cho đến tướng Mười
tám pháp không chung.
LUẬN: Hỏi: Trong đây vì nhân duyên gì mà nói đến
Tiên-ni Phạm- chí?

Đáp: Kinh này
dùng các nhân duyên nói về pháp không, cho đến
không có một chút tướng có thể chấp thủ.
Lòng người nghi ngờ lấy
làm lạ không tin, lý ấy
khó thấy, vì rốt ráo vô tướng, thế nên Tu-bồ-đề
dẫn chứng trong Tiểu thứa
còn có nói pháp không, huống gì người tu
hành pháp Đại thừa mà
không tin pháp không.

Lại nữa, như
Bà-la-môn San-nhã, giỏi biết tướng người Nhất thiết trí, thấy Bồ-tát ăn
cháo sữa, mà biết
Bồ-tát sẽ thành
Phật ngày hôm nay.
Tiên-ni là cậu của
Bà-la-môn ấy, tuổi già, trí đức, có tiếng
tăm lớn, xuất gia đọc
rộng hết thảy kinh sách, tu tâm, ngồi thiền, học đạo. Bấy giờ muốn cầu trí tuệ nên đi đến nghị
luận đường. Ở đây các
Phạm- chí nói: Sáu thầy
ngoại đạo đều tự xưng Nhất thiết trí. Bất-lan
Ca-diếp (Phú-lan-na Ca-diếp:
Ruruna Kasapa) có tiếng tăm lớn, là thầy của
đại chúng, đệ tử ông
ta chết, hoặc lớn hoặc nhỏ đều không nói nơi họ
sinh đến, còn đệ tử
của năm thầy đạo kia, chết hoặc nhỏ hoặc lớn, đều có

nói nơi sinh
đến của họ. Phật cũng là bậc Đại sư, có tiếng tăm lớn,
đệ tử Ngài chết, nhỏ
thì nói chỗ họ sinh đến, lớn thì không nói chỗ họ
sinh đến. Tiên-ni nghe vậy
rồi, vào lúc khác đi đến chỗ Phật, hỏi han
xong, ngồi qua một bên, bạch Phật:

Phật cho phép tôi thưa. Phật bảo:

Tùy ý ông hỏi. Tiên-ni nói:

Trước đây có lần tôi đi đến luận
nghị đường, cùng các người luận nghị.

Và đem điều xưa đã nghe thuật đủ lại với Phật, nói tiếp:

Lúc ấy tôi
suy nghó, pháp của Phật nói người đệ tử nhỏ chết rồi còn
tái sinh, đệ tử lớn không tái sinh, lấy gì làm chắc?

Phật bảo Tiên-ni:

Pháp của
Ta sâu xa, vi diệu, khó hiểu, các ông đêm dài đắm trước cái thấy khác, ham muốn khác, giáo pháp khác, đối với pháp của Ta, ông
không thể chóng thấy được!

Tiên-ni Phạm-chí bạch Phật rằng:

Tâm con kính Phật, nguyện xin thương xót nói Diệu pháp khiến
cho con ngay tại chỗ ngồi được mắt sáng, không để đứng dậy suông.

Phật hỏi Phạm-chí:

Ý
ông nghó sao? Ông thấy sắc ấy là Như khứ chăng?
(Tathàgata Trung Hoa dịch là Như Lai hay Như khứ - ND).

Thưa không. Thọ,
tưởng, hành, thức là Như khứ (Như lai) chăng?

Thưa không.

Trong sắc là Như khứ chăng?

Thưa không.

Trong thọ, tưởng, hàng, thức là Như khứ chăng?

Thưa không.

Lìa ngoài sắc là Như khứ chăng?

Thưa không.

Lìa ngoài thọ, tưởng, hành, thức là Như khứ chăng?

Thưa không.
Ông
lại thấy không sắc, không thọ, tưởng, hành, thức là Như khứ chăng?

Thưa không.

Nếu ông theo các “phương tiện không” thấy Như khứ thì có nên

sinh tâm nghi
rằng Phật pháp lấy gì làm chắc không?

Thưa không nên. Phật bảo Tiên-ni:

Nếu đệ tử Ta không hiểu rõ pháp ấy thì Ta nói họ còn tái
sinh đời
sau, vì ngã mạn xưa nay còn dư tàn. Nếu đệ tử Ta
hiểu rõ nghĩa ấy, thì
Ta không nói chỗ họ tái sinh, vì ngã mạn xưa nay
không còn dư tàn.

Tiên-ni nghe
nói như vậy liền đắc đạo. Đắc đạo rồi đứng dậy
khỏi chỗ ngồi bạch Phật rằng:

Con xin được xuất gia hành đạo.

Tức thời râu tóc tự rụng bèn thành Sa-môn, không bao lâu chứng
được A-la-hán, vì từ nơi Phật được mắt sáng
không hư dối vậy.

Kinh này luận nghị,
Tiên-ni tin tưởng, là tin Phật có thể làm
cho ông đắc đạo, ấy
gọi là bắt đầu tin. Vậy sau nghe Phật phá tâm chấp
ta, tôi, từ xưa lại đây, thường tự vô ngã, vô
ngã nên các pháp không thuộc về đâu, như huyễn như mộng, hư dối
không thật, không thể thủ lấy được. Được tín lực ấy rồi, vào thật tướng các pháp, không chấp thủ
sắc là
Như khứ, cho đến thức là Như khứ.

Hỏi: Cớ sao
Phạm-chí đều đáp không với Phật? Đáp:
Phạm-chí vốn lấy tướng chung làm ngã, nay Phật mỗi mỗi
hỏi riêng, vì vậy nên
đều đáp với Phật là không.

Lại nữa, Phạm-chí nghe người ta hai lối nói ngã: Hoặc có người nói Năm uẩn tức là ngã,
hoặc có người nói lìa ngoài Năm uẩn riêng có ngã. Nếu Năm uẩn tức là ngã, thì không có ngã riêng.
Vì sao? Vì ngã là
một, uẩn là năm, một
không làm năm, năm không làm một.

Lại nữa, Năm uẩn tướng vô thường
sinh diệt, nếu Năm uẩn là ngã, thì ngã lý đáng cũng
sinh diệt; nếu ngã
sinh diệt thì mất tội phước.
Năm uẩn ấy từ nhân
duyên hòa hợp sinh, không tự tại; ngã nếu như vậy,
thì dùng ngã làm gì, vì
nó không tự tại vậy.
Có các
sai lầm như thế nên không được nói
sắc
Như khứ, thọ
tưởng hành thức Như khứ.
Lìa ngoài năm uẩn, cũng không nên có ngã, vì vô tướng.
Hoặc biết, thấy, lãnh thọ v.v… thì đó đều là tướng
Năm uẩn, chẳng phải tướng ngã; người trí làm
sao nói lìa ngoài Năm uẩn mà có ngã? Vì vậy
nên đáp không.
Nếu có người nói còn có ngã riêng, không có
Năm uẩn, việc
ấy không đúng, đều là
điên đảo phân biệt thấy lầm.
Có các nhân duyên như vậy nên biết là vô ngã, ngã tức là
Như khứ (Như Lai). Các pháp
cũng như vậy, đều đồng Như khứ, vì vô chủ nên
pháp cũng
không thuộc về đâu. Lại nữa,
Phạm-chí suy cầu trí tuệ đắc đạo, theo nơi Bốn niệm xứ cầu, đều không có
định tướng, nghĩa là quán năm uẩn nơi tự thân là nội, quán năm uẩn nơi thân người là ngoại, kia đây gọi là
trong ngoài.
Ba thứ trí tuệ ấy không
đắc đạo, không trí tuệ cũng không đắc đạo. Lại nữa,
nội là sáu nhập bên trong, ngoại là sáu nhập bên ngoài.

Lại nữa, nội là trí tuệ năng quán, ngoại gọi là chỗ
sở quán.
Tiên-ni biết các quán đều có tội lỗi.
Vì sao? Vì do
sức trí tuệ bên trong nên cho các pháp bên ngoài là thường,
vô thường, có, không v.v… chứ chẳng
phải pháp ngoài có định
tướng. Nếu có định tướng thì không trí dụng. Lại trí tuệ ấy từ ngoại pháp làm nhân duyên
phát sinh; tướng ngoại pháp
không nhất định, nên trí tuệ cũng không nhất định. Như cái cân vì vật, vật
vì cái cân, hai
sự tiếp đãi nhau, nếu lìa vật thì không có cân, lìa cân thì
không có vật. Trí không
lường kể gọi là đắc đạo, phương tiện đắc gọi là
được Thánh đạo quả. Lại nữa,
lược nói nghĩa trí tuệ thật, đó là không thấy nó nơi
Năm uẩn bên trong, không
thấy nó nơi năm uẩn bên ngoài, cũng không
thấy nó lìa năm uẩn,
thấy trí tuệ ấy là thật.

Lấy trí tuệ vô thường quán Năm uẩn vô thường, trí tuệ ấy do nhân duyên hòa hợp mà có nên
không thật.
Chấp trước quán là tà kiến, không chấp trước là đắc đạo, nếu tướng vô thường là thật, thì vì
sao chấp
trước vô thường lại
không đắc đạo? Vì vậy, nên hết thảy trong ngoài
không thấy trí tuệ nhất
định. Nếu lìa vô thường quán là đắc đạo, thì hết
thảy phàm phu cũng nên
đắc đạo, vì vậy nên nói lìa trí tuệ, ấy cũng không được gì.

Bấy giờ, Phạm-chí lấy trí tuệ đối với hết thảy pháp tâm được xa lìa, đối với trí tuệ cũng lại xa lìa. Hết thảy tà kiến chấp thủ tướng về
ngã kiến v.v… đều dứt
sạch, cũng chẳng từ vô trí đắc. Bấy giờ,
Phạm-chí hoan hỷ, quán tính tướng vô lượng pháp,
Phật thật là Đại sư!

Không bỏ là vì các pháp đều có sức trợ đạo.

Không lấy là
vì thật tướng các pháp rốt ráo không, không sở đắc.

Lại nữa, vì các phiền não kiết sử điên đảo hư dối nên
không có gì bỏ, chỉ biết các pháp tướng như thật, không tướng không ức niệm;
ấy gọi là Bồ-tát
Ba-la-mật không lấy không bỏ, gọi là Bát-nhã
Ba-la-mật, không qua bờ
này bờ kia. Tướng thế gian tức là tướng Niết-bàn,
tướng Niết-bàn tức là
tướng thế gian, nhất tướng vô tướng. Nếu biết như
vậy nên tịch diệt, vì
chưa đầy đủ các công đức nên không diệt, vì lực bổn
nguyện đại
từ-bi nên không diệt. Tuy cầu Phật đạo mà ở nơi pháp ấy cũng không có tướng tốt xấu và tướng lấy bỏ.
Vì vậy, phi pháp cũng
phi phi pháp, ấy gọi là Bồ-tát tu
Bát-nhã Ba-la-mật, không chấp
thủ hết thảy tướng.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 43</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM CHÍN: TẬP TÁN
Phần 2 KINH:
Lại nữa, bạch
Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát muốn tu hành
Bát- nhã Ba-la-mật, nên
suy nghó như vầy: Thế nào là Bát-nhã
Ba-la-mật? Vì
sao gọi là
Bát-nhã Ba-la-mật? Bát-nhã Ba-la-mật của ai?
Nếu Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật suy niệm như vầy:
“Nếu pháp không có gì, thì
không thể có được”, thì đó là Bát-nhã Ba-la-mật.

Bấy giờ, Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề:
Những pháp gì không có
gì, không thể có được?

Tu-bồ-đề nói: Bát-nhã Ba-la-mật là pháp không có gì, không
thể có được;
Thiền Ba-la-mật,
Tấn Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật,
Giới Ba-la- mật, Thí Ba-la-mật,
pháp ấy không có gì, không thể có được, vì trong không,
ngoài không, trong
ngoài không,
không không, đại không, đệ
nhất nghĩa không, hữu vi không, vô vi không, rốt ráo không, vô
thỉ không, tán không,
tính không, tự
tướng không, các
pháp không, bất khả đắc
không, vô pháp không,
hữu pháp không, vô pháp hữu pháp không vậy.

Này Xá-lợi-phất!
Sắc pháp không có gì, không thể có được; thọ tưởng hành thức pháp không có gì, không thể có được; pháp trong
không, không có gì, không thể có được; cho đến pháp vô pháp hữu pháp
không, không có gì, không thể có được.

Này Xá-lợi-phất!
Pháp Bốn niệm xứ không có gì, không thể
có được, cho đến Mười
tám pháp không chung không có gì, không thể có được.

Này Xá-lợi-phất! Các pháp thần thông không có gì, không thể
có được. Pháp như như
không có gì, không thể có được. Pháp tính,
pháp tướng, pháp trụ,
pháp vị, pháp thật tế không có gì, không thể có được.

Này Xá-lợi-phất! Phật không có gì, không thể có được. Pháp
Tát- bà-nhã không có
gì, không thể có được. Trí nhất thiết chủng không có gì, không thể có được, vì trong không cho đến vô pháp hữu
pháp không vậy.

Này Xá-lợi-phất!
Nếu Bồ-tát ma-ha-tát khi
suy nghó như vậy, quán như vậy tâm không chìm đắm, không hối,
không kinh, không hãi,
không sợ, thì nên biết
Bồ-tát ấy không lìa hạnh Bát-nhã Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Do nhân duyên gì nên biết
Bồ-tát không lìa hạnh Bát-nhã
Ba-la-mật?
Tu-bồ-đề nói: Sắc, lìa tính của sắc, thọ tưởng hành, thức lìa
tính của… thức; sáu
Ba-la-mật lìa tính của sáu Ba-la-mật, cho đến thật
tế tính lìa thật tế.

Xá-lợi-phất lại hỏi Tu-bồ-đề: Thế nào là tính của sắc, thế nào
là tính của thọ tưởng
hành thức, cho đến thế nào là tính của thật tế?

Tu-bồ-đề nói: Không có gì là tính
của sắc; không có gì là tính của thọ tưởng hành thức, cho đến không có gì là tính của thật tế.
Này Xá-lợi- phất! Do nhân
duyên ấy nên biết sắc lìa tính của sắc,; thọ tưởng
hành thức lìa tính
của… thức, cho đến thật tế lìa tính của thật tế.

Này Xá-lợi-phất! Sắc cũng lìa tướng của sắc, thọ tưởng hành thức cũng lìa tướng của… thức, cho đến thật tế cũng lìa tướng của thật
tế. Tướng cũng lìa
tướng, tính cũng lìa tính.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề:
Bồ-tát ma-ha-tát nếu học như vậy,
được thành tựu
Tát-bà-nhã ư?

Tu-bồ-đề nói: Đúng vậy, đúng vậy! Xá-lợi-phất! Nếu
Bồ-tát ma- ha-tát học như vậy,
thì được thành tựu Tát-bà-nhã. Vì sao? Vì các
pháp chẳng sinh, chẳng thành tựu vậy,

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Do nhân duyên gì các pháp chẳng
sinh, chẳng thành tựu?

Tu-bồ-đề nói: Sắc,
sắc không nên
sắc
ấy sinh, thành tựu không
thể có được; thọ
tưởng hành thức,… thức không nên thức ấy sinh, thành
tựu không thể có được;
cho đến thật tế, thật tế không, nên thật tế ấy
sinh, thành tựu không thể có được.

Này Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát học như vậy, dần
dần gần Tát- bà-nhã; dần dần được thân thanh
tịnh, tâm thanh tịnh, tướng thanh tịnh; dần dần được thân
thanh tịnh, tâm
thanh tịnh, tướng
thanh tịnh, nên
Bồ- tát ấy không
sinh tâm ô nhiễm, không
sinh tâm giận, không
sinh tâm
si, không sinh tâm kiêu
mạn, không sinh tâm xan tham, không sinh tâm tà kiến. Bồ-tát ấy không
sinh tâm ô nhiễm, cho đến không
sinh tâm tà kiến,
nên trọn
không sinh trong bụng mẹ, thường được hóa sinh, từ
một nước Phật đến một nước Phật, thành tựu
chúng sinh, thanh tịnh Phật độ, cho đến chứng Vô thượng
chính đẳng
chính giác, trọn không lìa chư Phật.

Này Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát nên tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật như vậy, hãy
học Bát-nhã Ba-la-mật như vậy. LUẬN:
Hỏi: Từ trước
đến nay đã nói rộng Bát-nhã Ba-la-mật,
sao nay
Tu-bồ-đề còn nói rằng,
Bồ-tát ma-ha-tát nên
suy nghó như vầy:
Thế nào là Bát-nhã
Ba-la-mật? Đáp:
Tu-bồ-đề trước đây theo môn “khiêm nhượng” nói, còn
nay theo môn “không trụ”
nói. Nay nói rõ thể Bát-nhã Ba-la-mật.
Thế nào là
Bát-nhã Ba-la-mật? Bát-nhã Ba-la-mật là thật tướng
hết thảy pháp, không thể phá, không thể hoại, hoặc có Phật, hoặc không
có Phật, thường trú
các pháp tướng, pháp vị, chẳng phải Phật, chẳng
phải Bích-chi Phật, chẳng
phải Bồ-tát, chẳng
phải Thanh-văn, chẳng phải
trời người làm được,
huống gì các chúng sinh nhỏ khác. Lại nữa,
thường còn là một bên, đoạn diệt là một bên, lìa hai
bên ấy, hành theo trung
đạo, ấy là Bát-nhã Ba-la-mật.

Lại nữa, thường,
vô thường, khổ, vui, không, thật, ngã, vô ngã v.v… cũng như vậy.
Sắc pháp là một bên, vô
sắc pháp là một bên, pháp
có thể thấy, pháp không thể thấy, có đối ngại, không đối ngại, hữu vi vô vi,
hữu lậu vô lậu, thế
gian, xuất thế gian v.v… hai pháp cũng như vậy.

Lại nữa, vô minh là một bên, vô minh hết là một bên, cho đến
già chết là một bên, già chết hết là một bên,
các pháp có là một bên, các pháp không có là một bên, lìa hai bên ấy, hành theo trung đạo, ấy
là Bát-nhãBa-la-mật. Lược nói:
Sáu căn trong là một bên, sáu trần ngoài là một bên;
lìa hai bên ấy, hành theo
trung đạo, ấy là Bát-nhã Ba-la-mật.

Đây Bát-nhã
Ba-la-mật là một bên, đây chẳng phải Bát-nhã
Ba- la-mật là một bên,
lìa hai bên ấy, hành theo trung đạo, ấy là
Bát-nhã Ba-la-mật. Có hai
môn như vậy nên nói rộng vô lượng tướng
Bát-nhã Ba-la-mật.

Lại nữa, lìa có, lìa không, lìa chẳng có
chẳng không, không rơi
vào ngu si mà có thể tu
hành thiện đạo, ấy là tướng Bát-nhã Ba-la-mật.
Có ba môn như vậy, là
tướng Bát-nhã Ba-la-mật.

Lại nữa, Tu-bồ-đề nói trong đây: Pháp ấy không có gì, không thể
có được. Vì Bát-nhã
Ba-la-mật ấy không nên không có gì; vì các lối quán thường, vô thường v.v… tìm cầu không có tướng nhất định nên
không thể có được.

Lại nữa, không có gì trong đây
Tu-bồ-đề tự nói:
Bát-nhã Ba-la-mật cho đến năm
Ba-la-mật kia không có gì, không thể thủ, không thể
thọ, không thể đắm trước.

Lại nữa, vì mười tám không, nên
sáu
Ba-la-mật không có gì, không thể có được; thí như gíó lớn phá tan đám mây, cũng như lửa lớn đốt
cháy cỏ khô, cũng như
Kim cang báu phá núi lớn; các Không cũng như
vậy, hay phá các pháp.

Sao gọi là Bát-nhã Ba-la-mật? Bát-nhã, Trung Hoa dịch là trí tuệ.
Đệ nhất trong hết thảy trí tuệ, không gì trên, không gì bằng, lại
không gì hơn, cùng tận bờ mé như giữa hết thảy
chúng sinh, Phật là đệ nhất; giữa hết thảy pháp,
Niết-bàn là đệ nhất; giữa hết thảy
chúng Tăng,
Tỳ-kheo Tăng là đệ nhất.

Hỏi: Trước ông nói thật tướng các pháp là Bát-nhã Ba-la-mật, đó là pháp vị, pháp trụ, dù có
Phật không Phật, vẫn thường trú không
khác, sao nay nói giữa
các trí tuệ, Bát-nhã Ba-la-mật là đệ nhất; ví như
giữa các pháp, Niết-bàn
là đệ nhất?
Đáp: Pháp
thế gian, hoặc có khi trong nhân nói quả, có khi trong quả nói nhân, không lỗi.
Như nói người ăn ngày hết vài xấp vải, vải không thể ăn,
nhưng nhân vải mà được ăn ấy gọi là trong nhân nói quả.
Và như thấy bức vẽ đẹp nói khéo tay, ấy gọi là trong quả nói nhân.
Thật tướng các pháp
sinh trí tuệ, ấy là trong quả nói nhân.

Lại nữa, Bồ-tát ấy vào pháp môn bất nhị, khi ấy có thể tu hành đầy đủ
Bát-nhã Ba-la-mật, không phân biệt là nhân là quả, là duyên là trí,
là trong là ngoài, là
đây là kia v.v… nghĩa là nhất tướng vô tướng.
Vì vậy nên không nên vấn nạn.

Lại nữa, có ba thứ trí tuệ thế gian:
1.Sự xảo diệu thế tục, hiểu
rộng văn nghệ, nhân, trí,
lễ kính v.v…
2. Trí tuệ lìa dục sinh, nghĩa là lìa cõi Dục cho đến vô
sở hữu xứ.
3.Trí tuệ xuất thế gian, đó là trí tuệ của hàng Thanh-văn, Bích-chi Phật, lìa ngã,
ngã sở, các lậu hoặc sạch hết. Bát- nhã Ba-la-mật là tối thù thắng, rốt ráo
thanh tịnh, vì không nhiễm trước, vì lợi ích hết thảy
chúng sinh.
Trí tuệ Thanh-văn,
Bích-chi Phật tuy
sạch hết lậu hoặc nên
được thanh tịnh, nhưng không có tâm đại từ-bi, không thể lợi ích hết thảy
chúng sinh, nên
không bằng, huống gì trí tuệ thế
tục cấu, bất tịnh, giả
dối? Ba thứ trí tuệ trên không bằng trí tuệ này, gọi
là Bát-nhã Ba-la-mật.

Lại nữa, trí
tuệ này vì độ chúng sinh, vì cầu Phật đạo; thọ,
tưởng, hành, thức tương
ưng với trí tuệ này, và thân nghiệp khẩu nghiệp từ trí tuệ khởi lên, và các tâm bất tương ưng hành
như sinh, trụ v.v… các pháp
ấy hòa hợp, gọi
là Ba-la-mật. Trong các
Ba-la-mật ấy, phần trí tuệ
nhiều nên gọi là
Bát-nhã Ba-la-mật, phần niệm định nhiều nên gọi là
Thiền Ba-la-mật, nghĩa các
Ba-la-mật khác cũng như vậy.

Có vô lượng nhân duyên như vậy nên gọi là Bát-nhã Ba-la-mật.

Bát-nhã Ba-la-mật ấy là của ai? Trong đệ nhất nghĩa (nghĩa tuyệt đối) không có kẻ biết, kẻ thấy, kẻ được; hết thảy pháp không ta,
không của ta, các pháp chỉ là không, do nhân duyên hòa hợp tương tục
phát sinh, nếu như vậy
thời Bát-nhã thuộc về ai?

Phật pháp có
hai thứ:
1. Thế đế.
2. Đệ nhất nghĩa đế. Theo thế đế thì Bát-nhã Ba-la-mật thuộc Bồ-tát, người phàm phu có nhiều tội lỗi, không thanh tịnh nên
Bát-nhã không thuộc phàm phu. Bát-nhã
Ba-la- mật rốt ráo
thanh tịnh, phàm phu không ưa, như ruồi ưa ở chỗ nhơ
nhớp, không ưa
hoa sen.
Người phàm phu tuy có lìa dục,
song vì tâm
chấp tôi, ta, đắm theo pháp lìa dục nên không ưa
Bát-nhã Ba-la-mật.
Thanh-văn, Bích-chi Phật tuy
ưa thích Bát-nhã Ba-la-mật song không có tâm
từ-bi sâu xa, rất chán thế gian, một lòng hướng
thẳng Niết-bàn, cho nên
không thể đầy đủ được
Bát-nhã Ba-la-mật .

Bát-nhã Ba-la-mật này, khi Bồ-tát thành Phật, đổi gọi là
Trí nhất thiết chủng (hoặc
Nhất thiết trí trí – ND). Vì vậy nên
Bát-nhã không thuộc Phật, không
thuộc Thanh-văn, Bích-chi Phật, không thuộc
phàm phu, chỉ thuộc Bồ-tát.

Hỏi: Trong kinh này thường nói Năm uẩn trước, nói Trí nhất
thiết chủng sau, sao nay
trước nói đến Sáu Ba-la-mật? Đáp:
Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề nghĩa không có gì. Năm uẩn dùng các nhân
duyên quán, cưỡng làm cho nó không có gì, khó hiểu;
Bát-nhã Ba-la-mật tức
là không có gì, dễ hiểu. Thí như mặt trăng trong nước dễ rõ nó là không, còn mặt trăng trên trời khó làm cho nó không có gì.
Năm Ba-la-mật cùng
Bát-nhã Ba-la-mật đồng tên đồng sự, cho nên tiếp tục nói
năm Ba-la-mật, vậy
sau tiếp tục nói
Năm uẩn, cho đến Trí nhất
thiết chủng không có gì,
không thể có được. Bồ-tát vào môn này, quán
thật tướng các pháp mà
không hãi không sợ, nên biết Bồ-tát không lìa
Bát- nhã Ba-la-mật.

Không lìa là
thường tập hành Bát-nhã Ba-la-mật không hư
luống, chắc chắn có quả báo. Trong đây
Tu-bồ-đề tự nói nhân duyên không
lìa, đó là sắc lìa tính
sắc, trong sắc không có tướng sắc, hư dối, không có gì.
Bồ-tát biết được như vậy, không lìa trí tuệ thật, cho đến Thật tế
cũng như vậy.
Bồ-tát hành được đạo không chướng ngại ấy, được đến
Trí nhất thiết chủng, vì hết
thảy pháp không sinh không xuất vậy.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Thế nào là hết thảy pháp không
sinh?

Tu-bồ-đề đáp: Sắc, tướng
sắc không, cho nên
sắc không
sinh
không thành tựu, cho đến Thật tế cũng như vậy.
Nếu Bồ-tát hành được như
vậy là thanh tịnh đệ
nhất, không gì trên, không gì so sánh, cho nên dần
dần gần Trí nhất thiết
chủng. Vì dần dần gần Trí nhất thiết chủng nên tâm không
sinh tà kiến phiền não hý luận, liền được tâm
thanh tịnh.
Quả báo tâm thanh tịnh nên được thân
thanh tịnh, có ba mươi hai tướng, tám mươi vẻ đẹp tùy hình, trang
nghiêm thân. Được ba thứ thanh tịnh nên phá các pháp chấp thủ tướng hư dối, thọ pháp tính
sanh thân, tức là thường
được hóa sinh, không ở bào thai.

Hỏi: Nếu có sức như thế, thì cần gì hóa sinh, tham trước thân
mà không thủ chứng
Niết-bàn? Đáp: Có hai nhân duyên nên chư Phật là báu ở giữa
chúng sinh,
vì chúng sinh muốn cúng
dường không chán; vì bản nguyện độ sinh,
tịnh Phật độ chưa tròn.

Bồ-tát ấy do lực phương tiện, phước đức nên thường không
xa lìa chư Phật.

------------------o0o-----------------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM MƯỜI: HÀNH TƯỚNG</詞>


KINH:
Bấy giờ, Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát không có phương tiện thiện xảo mà muốn tu hành
Bát- nhã Ba-la-mật, thì nếu tu hành
sắc là tu hành theo tướng nó, nếu
tu hành thọ, tưởng, hành, thức là tu hành theo tướng nó; nếu tu hành
sắc
thường, là tu hành theo
tướng nó; nếu tu hành thọ, tưởng, hành, thức thường, là tu hành theo tướng nó; nếu tu hành
sắc vô thường là tu hành theo
tướng nó; nếu tu hành
thọ, tưởng, hành, thức vô thường là tu hành theo tướng nó; nếu tu hành
sắc vui là tu hành theo tướng nó, nếu tu hành thọ,
tưởng, hành, thức vui
là tu hành theo tướng nó; nếu tu hành sắc khổ là tu
hành theo tướng nó; nếu
tu hành thọ, tưởng, hành, thức khổ là tu hành
theo tướng nó; nếu tu hành
sắc có là tu hành theo tướng nó, nếu tu hành
thọ, tưởng, hành, thức
có là tu hành theo tướng nó; nếu tu hành sắc
không, là tu hành theo
tướng nó, nếu tu hành thọ, tưởng, hành, thức không, là tu hành theo tướng nó; nếu tu hành
sắc ngã là tu hành theo tướng
nó, nếu tu hành thọ,
tưởng, hành, thức ngã là tu hành theo tướng nó; nếu tu hành
sắc vô ngã là tu hành theo tướng nó, nếu tu
hành thọ, tưởng, hành,

thức vô ngã
là tu hành theo tướng nó; nếu tu hành sắc xa lìa là tu hành theo tướng nó, nếu tu
hành thọ, tưởng, hành, thức xa lìa là tu theo
tướng nó; nếu tu hành
sắc tịch diệt là tu hành theo tướng nó; nếu tu hành
thọ, tưởng, hành, thức tịch diệt là tu hành theo tướng nó.

Bạch Thế Tôn! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát không có phương tiện thiện xảo mà tu hành Bốn niệm xứ là tu hành theo tướng nó; cho đến tu
hành Mười tám pháp
không chung là tu hành theo tướng nó.

Bạch Thế Tôn! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát lúctu hành Bát-nhã Ba-la-
mật mà khởi niệm rằng: “Ta tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật có sở đắc”
thì cũng là tu hành theo tướng nó.

Bạch Thế Tôn! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát khởi niệm rằng: Ta tu
hành như vậy là tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, cũng là tu hành theo tướng nó.
Nên biết đó là
Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không có phương tiện thiện xảo (nên chẳng phải là tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật – ND).
Tu-bồ-đề nói với Xá-lợi-phất: Nếu Bồ-tát ma-ha-tát khi đang tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, đối với
sắc trú niệm tưởng vọng giải (phân biệt
- Đại
Bát-nhã ghi: thắng giải – ND) thì đối với
sắc gia công tu hành; do gia công tu hành nên không giải thoát
được sinh, già, bệnh, chết, ưu, bi, khổ, não và khổ báo
đời sau.
Nếu Bồ-tát ma-ha-tát lúc tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, mà
không có phương tiện thiện xảo đối với mắt cho đến
ý, sắc cho đến pháp, nhãn thức giới cho đến ý thức giới, nhãn xúc cho đến ý xúc, nhãn và xúc làm nhân duyên
sinh thọ, cho đến ý và xúc làm nhân duyên
sinh thọ, Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp
không chung, thọ nhận,
suy tư và hiểu biết
sai lầm, nên, đối với Mười tám pháp
không chung gia công tu
hành, mà gia công tu hành thì Bồ-tát ấy không giải thoát
được sinh, già, bệnh, chết, ưu, bi, khổ, não, và khổ báo đời
sau. Bồ-tát như vậy còn
không chứng được địa vị Thanh-văn, Bích-chi
Phật, huống gì chứng quả
vị Vô thượng chính đẳng chính giác! (không có lẽ ấy.)

Xá-lợi-phất! Nên biết
Bồ-tát ma-ha-tát ấy, tu hành
Bát-nhã Ba-la- mật không có phương tiện thiện xảo.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Làm sao biết Bồ-tát ma-ha-tát tu
hành Bát-nhã Ba-la-mậtcó
phương tiện thiện xảo?

Tu-bồ-đề nói với Xá-lợi-phất: Nếu Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật
không hành theo sắc, không hành theo thọ, tưởng, hành, thức; không hành theo
tướng sắc, không hành theo
tướng thọ, tưởng, hành, thức; không hành
theo sắc, thọ, tưởng, hành, thức là thường;
không hành
theo sắc, thọ, tưởng, hành, thức là vô thường; không
hành theo sắc, thọ, tưởng, hành, thức là vui, không hành
theo sắc, thọ,
tưởng, hành, thức là
khổ; không hành theo sắc, thọ, tưởng, hành, thức là ngã, không hành
theo sắc, thọ, tưởng, hành, thức là vô ngã; không hành
theo sắc, thọ, tưởng,
hành, thức là không, không hành theo sắc, thọ, tưởng, hành, thức là vô tướng; không hành
theo sắc, thọ, tưởng, hành, thức là
vô tác. Không hành theo
sắc, thọ, tưởng, hành, thức là xa lìa; không
hành theo sắc, thọ, tưởng, hành, thức là tịch diệt. Vì cớ
sao?
Xá-lợi-phất!
Sắc ấy không là chẳng
phải sắc; lìa không không có sắc, lìa sắc không
có không, sắc tức là
không, không tức là sắc; thọ, tưởng, hành, thức
không là chẳng phải
thức; lìa không không có thức, lìa thức không có
không; không tức là thức, thức tức là không; cho đến Mười tám pháp
không chung không, là chẳng phải Mười tám pháp
không chung; lìa
không không có mười
tám pháp không chung, lìa mười tám pháp không
chung không có không;
không tức là mười tám pháp không chung, mười
tám pháp không chung tức là không.

Như vậy, Xá-lợi-phất! Nên biết ấy là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
hành Bát-nhã
Ba-la-mật có phương tiện thiện xảo. Bồ-tát ấy tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật như
vậy, có thể chứng được Vô thượng chính đẳng
chính giác. Bồ-tát ấy
khi tu hành Bát-nhã Ba-la-mật, hành cũng không chấp thọ, không hành cũng không chấp thọ, hành không hành cũng
không chấp thọ, chẳng phải hành chẳng phải không hành cũng không chấp
thọ, không chấp thọ cũng không chấp thọ.

Xá-lợi-phất nói
với Tu-bồ-đề:
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, vì
nhân duyên gì nên không chấp thọ?

Tu-bồ-đề nói:
Bát-nhã Ba-la-mật ấy tự tính không thể có
được, nên không chấp
thọ. Vì cớ sao? Vì không có tính gì, ấy là
Bát-nhã Ba- la-mật.
Xá-lợi-phất! Vì lẽ ấy, nên
Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba- la-mật, hành không
chấp thọ, không hành cũng không chấp thọ,
hành không hành cũng
không chấp thọ, chẳng phải hành chẳng phải không hành cũng không chấp thọ, không chấp thọ cũng không chấp thọ.
Vì cớ sao? Vì hết thảy
pháp tính không có gì, không theo các pháp
hành, không chấp thọ các
pháp tướng, ấy gọi là công dụng rộng lớn của
Tam- muội, không chấp thọ
các pháp của Bồ-tát ma-ha-tát, không chung
với Thanh-văn, Bích-chi Phật.

Bồ-tát ma-ha-tát ấy tu hành Tam-muội ấy không rời, mau
chứng được Vô thượng
chính đẳng chính giác. LUẬN:
Phẩm trước dùng môn không phá các pháp, phẩm này
muốn dùng
môn vô tướng phá các pháp. Nếu Bồ-tát không có
phương tiện quán sắc, thì
đọa trong tướng. Vì đọa trong tướng nên mất
Bát-nhã Ba-la-mật hạnh. Vì cớ
sao? Vì hết thảy
pháp không, nên không có
tướng có thể chấp thủ. Hỏi:
Người biết quả báo thiện ác, chấp thủ tướng quả báo rồi
phân biệt thiện ác,
thiện thì lấy, ác thì bỏ; thế nên mới hành đạo,
cớ sao
nói tướng các pháp là vô thường?
Đáp: Chấp
thủ tướng là vì hàng sơ học mà nói, còn vô tướng là vì hạng hành đạo, trú môn giải thoát mà nói, không nên đem việc thô
thiển vấn nạn. Nay hành giả chấp thủ tướng lành phá tướng
chẳng lành,
nghĩa là chấp thủ tướng
trai gái v.v… là nhân duyên sinh các phiền não,
nên sau lấy tướng vô
tướng phá tướng pháp lành; nếu phá tướng chẳng
lành mà không phá tướng
lành thì lành trở thành tai họa, vì sinh chấp trước. Lấy tướng vô tướng mà phá pháp lành, vô tướng cũng tự phá. Vì cớ
sao? Vì vô tướng nhiếp
vào trong pháp lành, ví như mưa đá hại lúa, rồi
mưa đá cũng tự tiêu tan.

Lại nữa, hết thảy pháp tướng vô tướng là thật, ví như thân thể, đầy dẫy bất tịnh, chín lỗ thường chẩy nhơ, không có
tướng sạch, mà người ta vì vô minh cưỡng cho
là sạch,
sinh phiền não, tạo các tội, như trẻ con đối với vật bất tịnh chấp thủ tướng
sạch cho là vui, người lớn xem thấy
liền cười, vì biết là hư dối.

Các lỗi chấp
thủ tướng như vậy, đều là hư vọng, như ngọc pha lê, tùy theo
sắc đối đãi mà đổi mầu, tự nó không có mầu nhất định.
Các pháp cũng như vậy,
không có tướng nhất định, tùy theo tâm mà đối
ra tướng khác hoặc
thường hoặc vô thường v.v…; như vì tâm giận mà
thấy người này là xấu,
khi tâm giận hết, tâm dâm dục sinh ra lại thấy người này là đẹp; nếu
sinh tâm kiêu mạn thì thấy người này là ty tiện, nghe nói người này có đức lại
sinh tâm cung kính.
Ghét thương có lý, ghét
thương vô lý cũng như
vậy đều là ức tưởng hư vọng; nếu trừ tướng hư vọng
thì cũng không có tướng
không, tướng vô tướng, tướng vô tác, vì không có gì để phá.

Sắc ấy do nhân duyên hòa hợp mà có, ví như bọt nước, như
huyễn, như mộng, nếu
Bồ-tát đối với sắc chấp thủ tướng một, khác, liền
mất Bát-nhã Ba-la-mật, vì
tính sắc là tướng vô tướng; chấp thọ sắc ấy rồi, thấy
sắc tán hoại ma diệt cho là vô thường, nếu thấy nó hòa hợp tồn
tại tạm thời thì cho là thường.

Thường có hai:
1. Hoặc tồn tại trăm năm, ngàn vạn ức năm, hoặc một kiếp, hoặc tám vạn kiếp, vậy sau tiêu diệt.
2.Thường trú không hoại. Bồ-tát nếu dứt biên kiến tà kiến, thì cũng không còn thấy
chân thật thường; nếu
thấy thường là thấy nó trụ lâu nên thường, chứ
chẳng phải chân thật.
Nếu không dứt biên kiến tà kiến thấy sắc là chân
thật thường, nghó rằng
cây cỏ, rụng xuống thành đất, đó chỉ là lúc nó ly
tán sự hòa hợp mà
thôi; thế nên nói Bồ-tát ấy tu Bát-nhã không có
phương tiện thiện xảo.

Bồ-tát hoặc quán sắc vô thường. Vô thường cũng có hai:
1.Niệm niệm diệt, hết thảy
pháp hữu vi trụ không quá một niệm.
2. Pháp tương tục hư hoại gọi là vô thường. Như người mạng chết, như lửa cháy cây cỏ, như nước nấu khô.
Nếu Bồ-tát mới phát tâm tiếp tục tu như vậy, thì tâm nhàm chán, dứt được
vô thường thô thiển, còn nếu Bồ-tát tu lâu thì có thể thấy các pháp niệm niệm vô thường. Cả hai
Bồ-tát này đều đọa
vào trong sự chấp thủ
tướng. Vì cớ sao? Vì sắc tướng thường hay vô
thường đều không thể có được, như trước nói
thọ, tưởng, hành, thức cũng
như vậy. Khổ, lạc, ngã,
phi ngã cũng vậy. Hỏi: Năm uẩn ấy có thể quán nó thường, vô thường v.v… cớ
sao
nói Năm uẩn là tướng
tịch diệt xa lìa?
Đáp: Hành
giả không thấy tướng Năm uẩn thường, vô thường, nên biết Năm uẩn lìa tự tướng; nếu biết Năm uẩn lìa tự tướng tức là
Năm uẩn tịch diệt như Niết-bàn.

Hỏi: Nếu như
vậy ban đầu tự không có tướng, tại sao nói vì
không phương tiện nên đọa trong chấp tướng? Đáp: Bồ-tát ấy căn độn không có tâm tự giác, lìa
sự chấp trước năm uẩn trở lại chấp trước viễn ly tịch tịnh, đối với vô tướng
sinh chấp
trước. Ba mươi bảy đạo
phẩm cho đến Mười tám pháp không chung cũng nên theo nghĩa phân biệt như vậy.
Nếu Bồ-tát quán ngoại pháp đều vô
tướng nói rằng: “Ta có thể quán như vậy, vì có tâm chấp ngã dư tàn nên cũng đọa
trong tướng.
Nếu Bồ-tát có thể xa lìa tâm trước tướng phi đạo ấy
mà thực hành trí tuệ
chân tịnh vô tướng, nghó rằng ta có thể tu hành
trong ngoài thanh tịnh như vậy, ấy là tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, thì người
ấy cũng đọa trong tướng.
Vì cớ sao? Vì không có thể trước mà chấp trước, không có thể thủ mà chấp thủ. Thế nên Bồ-tát ấy gọi là tu không có phương tiện thiện xảo, vì nương nơi ái và kiến mà chấp trước pháp
lành. Bồ-tát ấy tuy có
phước đức cũng không lìa được gìà, bệnh,
chết, ưu, bi, khổ, não. Hỗn tạp hành đạo, còn không chứng được Tiểu thừa huống
Đại thừa. Trái với
trên đây, gọi là tu có phương tiện thiện xảo. Đối với hết thảy pháp không thọ
không trước, vì các pháp hòa hợp, nhân duyên
sinh không có tự tính vậy.

Hỏi: Trước nói Tam-muội không thọ, ở đây nói Tam-muội
chẳng thọ, có gì sai khác?
Đáp: Trước
là không, đây là vô tướng.

Chẳng xa lìa
là, thường hành không ngừng nghỉ, vì có tâm đại
từ- bi.
Mau được thành
Phật đạo là, vào
Tam-muội ấy không
chướng ngại,
trí tuệ cùng với
Phật tương tợ. Nếu phải trải qua
A-tăng-kỳ kiếp
mới được, thì hoặc có
khi vượt qua một A-tăng-kỳ kiếp, trăm kiếp, cho
đến sáu mươi mốt kiếp,
như Phật Phất-sa nhờ tán thán Phật Thích-ca
Văn, mà vượt qua chín
kiếp (Hai câu này văn nghĩa tra in tuồng trái
ngược, nguyên là
Phật Thích-ca Văn nhờ tán thán
Phật Phất-sa mà vượt
qua chín kiếp. Dưới đây trong văn kinh,
Tu-bồ-đề nói một trăm lẻ tám
Tam- muội cùng với phẩm
Ma-ha Diễn ở sau, Phật tự nói trong phẩm
Tà Kiến cuốn 4 trang 8 nói một trăm lẻ tám
Tam-muội thời đồng nhau, chỉ có
hai câu ba chữ là hơi
khác, nên đối chiếu nghiệm đọc). KINH:
Xá-lợi-phất hỏi: Chỉ không lìa
Tam-muội ấy là khiến
Bồ-tát mau chứng được
Vô thượng chính đẳng chính giác hay còn có
Tam- muội khác?

Tu-bồ-đề đáp Xá-lợi-phất: Còn có các
Tam-muội khác,
Bồ-tát ma- ha-tát tu hành theo thì
mau chứng được Vô thượng chính đẳng chính giác.

Xá-lợi-phất hỏi:
Những Tam-muội gì
Bồ-tátma-ha-tát tu hành
theo mau chứng được Vô
thượng chính đẳng chính giác?

Tu-bồ-đề đáp:
Các Bồ-tát ma-ha-tát có
Tam-muội gọi là
Thủ Lăng- nghiêm, tu hành
Tam-muội ấy, khiến
Bồ-tát ma-ha-tát mau chứng
được Vô thượng chính
đẳng chính giác. Có Tam-muội Bảo ấn,
Tam-muội Sư tử du hý,
Tam-muội Diệu nguyệt,
Tam-muội Nguyệt tràng
tướng, Tam-muội
Chư pháp ấn,
Tam-muội Quán đảnh, Tam-muội Tất pháp tính,
Tam-muội Tất tràng tướng,
Tam-muội Kim cang, Tam-muội nhập pháp ấn, Tam-muội
Vương an lập, Tam-muội Phóng quang, Tam-muội Lực tấn,
Tam-muội Xuất sinh, Tam-muội Tất nhập biện tài,
Tam-muội nhập danh tự,
Tam-muội Quán phương, Tam-muội Đà-la-ni ấn,
Tam- muội Bất vọng, Tam-muội Nhiếp chư pháp hải ấn,
Tam-muội Biến phú hư không,
Tam-muội Kim cang luận, Tam-muội Bảo đoạn,
Tam- muội Phổ chiếu,
Tam-muội Bất cầu, Tam-muội Vô xứ trú,
Tam-muội Vô tâm,
Tam-muội Tịnh đăng, Tam-muội Vô biên minh,
Tam-muội Năng tác mimh,
Tam-muội Phổ biến minh,
Tam-muội Kiên tịnh
chư Tam-muội, Tam-muội Vô
cấu minh, Tam-muội Tác nhạc,
Tam-muội Điển quang,
Tam-muội Vô tận, Tam-muội Uy đức, Tam-muội Ly
tận, Tam-muội Bất động,
Tam-muội Trang nghiêm, Tam-muội Nhật
quang, Tam-muội
Nguyệt tịnh,
Tam-muội Tịnh minh, Tam-muội Năng tác minh, Tam-muội Tác
hành, Tam-muội Tri tướng, Tam-muội Như Kim cang,
Tam-muội Tâm trú, Tam-muội Biến chiếu, Tam-muội An lập, Tam-muội Bảo đảnh,
Tam-muội Diệu pháp ấn, Tam-muội Pháp đẳng, Tam muội
Sinh hỷ, Tam-muội Đáo pháp đảnh,
Tam-muội Năng tán, Tam-muội Hoại chư
pháp xứ, Tam-muội Tự đẳng tướng, Tam-muội Ly tự,
Tam-muội Đoạn duyên, Tam-muội Bất hoại, Tam-muội Vô
chủng tướng, Tam-muội Vô
xứ hành, Tam-muội Ly ám, Tam-muội Vô
khứ, Tam-muội
Bất biến, Tam-muội Độ duyên,
Tam-muội Tập chư
công đức, Tam-muội Trú
vô tâm, Tam-muội Diệu tịnh hoa, Tam-muội
Giác ý, Tam-muội Vô
lượng biện, Tam-muội Vô đẳng đẳng, Tam-muội
Độ chư pháp,
Tam-muội Phân biệt chư pháp,
Tam-muội Tán nghi, Tam- muội Vô trú xứ,
Tam-muội Nhất tướng, Tam-muội Nhất tính, Tam- muội Sinh hành, Tam-muội Nhất hành, Tam-muội Bất nhất hành,
Tam- muội Diệu hành, Tam-muội Đạt nhất thiết hữu để tán,
Tam-muội Nhập ngôn ngữ, Tam-muội
Ly âm thanh tự ngữ, Tam-muội Nhiên cự,
Tam- muội Tịnh tướng, Tam-muội Phá tướng, Tam-muội Nhất thiết
chủng diệu túc,
Tam-muội Bất hỷ khổ lạc,
Tam-muội Bất tận hành,
Tam-muội Đa Đà-la-ni,
Tam-muội Thủ chư tà chính tướng, Tam-muội Diệt
tắng ái, Tam-muội Nghịch
thuận, Tam-muội Tịnh quang, Tam-muội
Kiên cố, Tam-muội Mãn
nguyệt tịnh quang, Tam-muội Đại trang
nghiêm, Tam-muội
Năng chiếu nhất thiết
thế Tam-muội,
Tam-muội Vô tránh, Tam-muội Vô trú xứ lạc,
Tam-muội Như trú định,
Tam-muội Hoại thân suy, Tam-muội Hoại
ngữ như hư không, Tam-muội Ly trước hư không bất nhiễm.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu hành các
Tam-muội ấy mau
chứng được Vô thượng
chính đẳng chính giác.

Lại có vô lượng vô số môn Tam-muội, môn Đà-la-ni. Các
Bồ-tát ma-ha-tát học môn
Tam-muội, môn Đà-la-ni ấy, mau chứng được
Vô thượng chính đẳng chính giác.
Tuệ mạng
Tu-bồ-đề theo tâm
Phật mà nói: Nên biết
Bồ-tát ma-ha- tát tu hành Tam-muội
ấy, đã được Phật quá khứ thọ ký, mười phương chư Phật hiện tại cũng thọ ký
Bồ-tát ấy. Bồ-tát ấy không thấy
Tam-muội ấy, cũng không
niệm Tam-muội ấy, cũng không nghó rằng: Ta sẽ
vào Tam-muội ấy, ta nay vào
Tam-muội ấy, ta đã vào
Tam-muội ấy.
Bồ-tát ma-ha-tát đều
không có niệm phân biệt.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Bồ-tát ma-ha-tát trú các Tam-muội
ấy rồi mới theo chư Phật
quá khứ được thọ ký ư?

Tu-bồ-đề đáp: Không phải, Xá-lợi-phất! Vì sao? Vì Bát-nhã
Ba- la-mật không khác các
Tam-muội, các Tam-muội không khác
Bát-nhã Ba-la-mật; Bồ-tát
không khác Bát-nhã Ba-la-mật, Bát-nhã
Ba-la-mật không
khác Bồ-tát;
Bát-nhã Ba-la-mật tức
là Tam-muội,
Tam-muội tức là Bát-nhã
Ba-la-mật; Bồ-tát tức là Bát-nhã Ba-la-mật và
Tam-muội, Bát-nhã
Ba-la-mật và Tam-muội tức là Bồ-tát.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề:
Nếu Tam-muội không
khác Bồ-tát,
Bồ- tát không khác
Tam-muội, Tam-muội tức là Bồ-tát, Bồ-tát tức là
Tam- muội, thì vì sao
Bồ-tát có Tam-muội biết hết thảy pháp v.v… ?

Tu-bồ-đề đáp: Bồ-tát vào Tam-muội ấy, lúc ấy không nghó rằng: Ta do pháp ấy vào
Tam-muội ấy. Vì nhân duyên ấy,
Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ấy đối với
các Tam-muội không biết không niệm.

Xá-lợi-phất hỏi: Vì cớ sao không biết không niệm?

Tu-bồ-đề đáp:
Các Tam-muội vì không có gì, nên Bồ-tát ấy
không biết không niệm.

Bấy giờ, Phật tán thán:
Lành thay, lành
thay! Tu-bồ-đề, như
Ta nói: Ông tu hành Vô
tránh Tam-muội bậc nhất, tương ưng với nghĩa này.

Bồ-tát ma-ha-tát hãy học
Bát-nhã Ba-la-mật như vầy:
Thiền Ba-la- mật, Tấn Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật, Thí
Ba-la-mật, Bốn niệm xứ
cho đến Mười tám pháp không chung cũng nên học như vậy. LUẬN:
Hỏi: Như Phật dạy
một đường đến Niết-bàn đó là
không, vô tướng, vô
tác, cớ sao Xá-lợi-phất lại hỏi còn có các
Tam-muội khác khiến Bồ-tát mau thành Phật? Đáp: Khi chưa gần
Niết-bàn thì có nhiều
đường khác, khi gần
Niết- bàn thì chỉ có một đường là không, vô tướng, vô tác; các
Tam-muội khác đều nhiếp vào trong ba môn giải thoát ấy, ví như thành lớn có nhiều
cửa, đều được vào
thành; lại như ngàn sông muôn dòng đều chảy về biển.

Những gì là các Tam-muội khác? Đó là các Tam-muội Thủ Lăng- nghiêm v.v…
Trong phẩm
Ma-ha Diễn, Phật tự nói: Điều
sâu xa
khó hiểu, Phật sẽ dạy
ở trong đây. Nếu Bồ-tát thực hành được một trăm
lẻ tám Tam-muội và các
môn Đà-la-ni, thì mười phương chư Phật đều
thọ ký cho. Vì cớ sao? Vì
Bồ-tát tuy được các Tam-muội ấy, nhưng vì
thật không có ngã, tâm
ức tưởng phân biệt nên cũng không khởi niệm
rằng: Ta sẽ vào Tam-muội
ấy, nay vào, đã vào; ta sẽ trụ Tam-muội ấy, đó
là Tam-muội của ta. Vì
tâm ấy thanh tịnh không chấp trước pháp vi diệu,

nên chư Phật thọ ký cho.

Bấy giờ Xá-lợi-phất trở lại lấy trí tuệ về không nạn
hỏi Tu-bồ-đề rằng:
Bồ-tát trú
Tam-muội ấy, thủ lấy tướng
Tam-muội ấy, có được
thọ ký không?

Tu-bồ-đề đáp: Không. Vì cớ
sao? Vì ba việc không khác nhau:
Bát- nhã không khác
Tam-muội, Tam-muội không khác Bát-nhã;
Bát-nhã không
khác Bồ-tát, Tam-muội; Bồ-tát,
Tam-muội không khác
Bát-nhã; Bát-nhã,
Tam-muội tức là Bồ-tát,
Bồ-tát tức
là Bát-nhã, Tam-muội. Nếu Bát-nhã,
Tam-muội và
Bồ-tát khác nhau thì chư Phật thọ ký cho,
song
vì không khác nên không thọ ký.

Xá-lợi-phất lại hỏi: Nếu như vậy, thì Tam-muội và hết thảy
pháp bình đẳng không khác ư?

Tu-bồ-đề đáp: Bồ-tát có Tam-muội về các pháp v.v… vào
trong Tam-muội ấy, các pháp không khác.

Lại nữa, như trước nói, đối với các
Tam-muội không khởi ức
tưởng phân biệt, không
hay không biết, vì tự tính các Tam-muội không có gì. Bồ-tát không biết
không niệm, Phật vì
Tu-bồ-đề chưa tự
được Tam-muội ấy, mà khéo
nói Tam-muội, Đà-la-ni vi diệu
của Bồ-tát, đối với
Bát-nhã Ba-la-mật không
niệm không trước, thế nên Phật tán thán: Lành thay! Ta nói ông được vô tránh
Tam-muội đệ nhất đúng như lời ta
tán thán không sai. KINH:
Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Bồ-tát ma- ha-tát học như vậy là
học Bát-nhã Ba-la-mật ư?

Phật bảo Xá-lợi-phất:
Bồ-tát ma-ha-tát học như vậy là học
Bát-nhã Ba-la-mật, vì pháp ấy không thể có được; cho đến học
Thí Ba-la-mật,
vì pháp ấy không thể có
được, học Bốn niệm xứ cho đến Mười tám
pháp không chung vì pháp
ấy không thể có được.

Xá-lợi-phất bạch rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Như vậy, Bồ-tát ma-ha- tát học Bát-nhã
Ba-la-mật, pháp ấy không thể có được ư?

Phật dạy: Đúng như vậy!
Bồ-tát ma-ha-tát học
Bát-nhã Ba-la-mật, pháp ấy không thể có được.

Xá-lợi-phất thưa: Bạch đức
Thế Tôn! Những pháp gì không thể có được? Phật dạy:
Ngã không thể có được, cho đến kẻ biết, kẻ thấy
không thể có được, vì
rốt ráo thanh tịnh.
Năm ấm không thể có được, Mười hai nhập không thể có
được, Mười tám giới
không thể có được, vì rốt ráo thanh tịnh. Vô minh
không thể có được, vì
rốt ráo thanh tịnh cho đến lão tử không thể có được, vì
rốt ráo
thanh tịnh; Khổ đế không thể có được, vì rốt ráo
thanh tịnh; Tập, Diệt, Đạo đế không thể có được, vì rốt ráo
thanh tịnh.
Cõi Dục không
thể có được, vì rốt
ráo thanh tịnh; cõi Sắc cõi Vô sắc không thể có được, vì rốt ráo
thanh tịnh; Bốn niệm xứ không thể có được, vì rốt ráo thanh tịnh; cho đến Mười tám pháp không chung không thể có được, vì rốt
ráo thanh tịnh.
Sáu Ba-la-mật không thể có được, vì rốt ráo
thanh tịnh,
Tu-đà-hoàn không không
thể có được, vì rốt ráo thanh tịnh; Tư-đà-hàm,
A-na-hàm, A-la-hán,
Bích-chi Phật không thể có được, vì rốt ráo
thanh tịnh.
Bồ-tát không thể có
được, vì rốt ráo thanh tịnh. Phật không thể có
được, vì rốt ráo thanh tịnh.

Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Thế nào là rốt
ráo thanh tịnh?

Phật dạy: Chẳng xuất
chẳng sinh, không được không làm, ấy gọi
là rốt ráo thanh tịnh.

Xá-lợi-phất bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Bồ-tát
ma-ha-tát học như vậy là
học pháp gì?

Phật bảo Xá-lợi-phất:
Bồ-tát ma-ha-tát học như vậy đối với các pháp không học gì.
Vì sao?
Này Xá-lợi-phất! Tướng các pháp không
như tướng phàm phu chấp trước.

Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Thật tướng
các pháp có thế nào? Phật dạy:
Các pháp không có gì, có như vậy, không có gì như
vậy, việc ấy không biết gọi là vô minh.

Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Không có những
gì mà việc ấy không
biết, gọi là vô minh?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Sắc, thọ, tưởng, hành, thức không có gì, vì nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không. Bốn niệm xứ cho đến
Mười tám pháp không
chung không có gì, vì nội không cho đến vô pháp
hữu pháp không. Trong đó
phàm phu vì do vô minh khát ái nên vọng
thấy phân biệt, gọi là vô minh. Kẻ phàm phu bị buộc vào hai bên, không
biết không thấy các pháp
không có gì, mà ức tưởng phân biệt đắm sắc,
cho đến Mười tám pháp
không chung. Hạng người ấy vì đắm trước nên đối với pháp không có gì khởi
lên thức, tri, kiến. Ấy là phàm phu không
biết không thấy.
Không biết không thấy gì?
Không biết không
thấy sắc,
cho đến Mười tám pháp
không chung cũng không biết không thấy. Vì vậy nên
đọa vào trong số phàm phu, như trẻ con. Hạng người ấy không
ra khỏi. Không ra khỏi gì?
Không ra khỏi cõi Dục, không ra khỏi cõi
Sắc, không ra khỏi cõi
Vô sắc; không ra khỏi
pháp Thanh-văn,
Bích-chi Phật.

Người ấy cũng không tín thọ. Không tín thọ gì? Không tin sắc không, cho đến không tin Mười tám pháp
không chung. Người ấy không
trú. Không trú gì? Không
trú Thí Ba-la-mật cho đến không trú Bát-nhã Ba- la-mật, không trú địa vị bất thối chuyển cho đến không trú
Mười tám pháp
không chung. Vì nhân duyên ấy, nên gọi là phàm phu, như trẻ
nít. Cũng gọi là người
chấp trước. Chấp trước gì? Chấp trước sắc cho đến thức, chấp trước nhãn nhập cho đến ý nhập, chấp trước nhãn giới cho
đến ý thức giới; chấp
trước dâm, nộ, si, chấp trước các tà kiến, chấp
trước Bốn niệm xứ cho
đến chấp trước Phật đạo.

Xá-lợi-phất bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Bồ-tát
ma-ha-tát học như vậy
cũng chẳng phải học Bát-nhã Ba-la-mật, chẳng được
Trí nhất thiết chủng ư?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Bồ-tát ma-ha-tát học như vậy, cũng
chẳng học Bát-nhã
Ba-la-mật, chẳng được Trí nhất thiết chủng.

Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Vì sao
Bồ-tát cũng chẳng học Bát-nhã
Ba-la-mật, chẳng được Trí nhất thiết chủng?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Bồ-tát ma-ha-tát vì không có phương
tiện thiện xảo, nên ức
tưởng phân biệt, chấp trước Bát-nhã Ba-la-mật, chấp trước
Thiền Ba-la-mật,
Tấn Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật,
Giới Ba-la- mật,
Thí Ba-la-mật, cho đến Mười tám pháp
không chung, Trí nhất
thiết chủng, cứ ức
tưởng phân biệt chấp trước. Vì nhân duyên ấy, nên
Bồ-tát ma-ha-tát học như vậy, cũng chẳng học
Bát-nhã Ba-la-mật, chẳng
được Trí nhất thiết chủng.

Xá-lợi-phất bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Hoặc có
Bồ-tát ma-ha-tát học như
vậy, chẳng học Bát-nhã Ba-la-mật, chẳng được
Trí nhất thiết chủng ư?

Phật bảo Xá-lợi-phất:
Bồ-tát ma-ha-tát học như vậy, chẳng
học Bát-nhã Ba-la-mật,
chẳng được Nhất chủng trí.

Xá-lợi-phất bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Bồ-tát
ma-ha-tát nay nên làm sao
học Bát-nhã Ba-la-mật, được Trí nhất thiết chủng?

Phật bảo Xá-lợi-phất: Nếu Bồ-tát ma-ha-tát, khi học Bát-nhã Ba- la-mật, không thấy
Bát-nhã Ba-la-mật.
Này Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha- tát học
Bát-nhã Ba-la-mật như vậy, được Trí nhất
thiết chủng, vì
không thể có được.

Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Thế nào gọi là
bất khả đắc?

Phật dạy: Vì các pháp nội không cho đến vô pháp
hữu pháp không. LUẬN:
Xá-lợi-phất ở trên hỏi chỉ có vô thọ
Tam-muội là mau được thành Phật hay còn có
Tam-muội khác?
Tu-bồ-đề đáp: Còn có
Tam- muội khác mau được
thành Phật. Bồ-tát không niệm, không chấp trước
Tam-muội ấy nên được chư Phật quá khứ hiện tại, thọ ký. Phật tán
thán: Lành thay! Bồ-tát
ma-ha-tát hãy học Bát-nhã Ba-la-mật như vậy,
cho đến học hết thảy Phật pháp. Khi ấy,
Xá-lợi-phất nghó rằng: Bát-nhã Ba-la-mật là tướng không, còn các
Tam-muội là các tướng có phân biệt, làm
sao học các
Tam-muội là học Bát-nhã
Ba-la-mật, cho nên hỏi. Phật đáp:
Xá-lợi-phất: Học Bát-nhã Ba-la-mật như vậy đều vì
bất khả đắc, vì tướng
khí phần của Bát-nhã bala mật đều ở trong các Tam-
muội, học được như vậy là học Bát-nhã Ba-la-mật,
cho đến học
Mười tám pháp không
chung. Phật liền ấn khả cho.

Xá-lợi-phất lại hỏi: Pháp gì là không thể có được?

Trong đây Phật tự nói: Vì chúng sinh không, vì rốt ráo thanh
tịnh nên ngã không thể
có được, cho đến kẻ biết, kẻ thấy, Tu-đà-hoàn
cho đến Phật không thể
có được; vì pháp không, vì rốt ráo thanh tịnh, nên Năm uẩn không thể có được cho đến Mười tám pháp không chung
không thể có được.
Rốt ráo thanh tịnh là không xuất
không sinh, không được không làm v.v… Ở bên nhân không
sinh khởi gọi là
không xuất, ở bên duyên
không sinh khởi gọi là
không sinh. Tướng sinh nhất định không thể có
được, nên gọi là
không xuất không sinh. Vì không xuất không sinh nên gọi
là không thể có được.
Vì không thể có được nên gọi là không làm
không khởi. Pháp có
khởi, làm đều là hư dối; lìa tướng như vậy gọi
là rốt ráo thanh tịnh.

Xá-lợi-phất hỏi Phật:
Bồ-tát ma-ha-tát tu hành được đạo rốt
ráo thanh tịnh như vậy vì
học pháp gì, vì được pháp gì? Phật đáp:
Học được như vậy là vì không học gì, không được gì. Hỏi:
Bồ-tát dùng rốt ráo không ấy, học
Sáu Ba-la-mật cho đến
Mười tám pháp không
chung, cớ sao nói không có pháp gì có thể học?
Đáp: Trong
đây Phật tự nói, các pháp không giống như chỗ
chấp trước của phàm
phu. Tâm phàm phu có vô minh, tà kiến kiết sử,
những điều nghe, thấy, biết đều khác với
pháp tướng; cho đến nghe
Phật thuyết pháp, đối với
Thánh đạo và quả báo đều chấp trước, làm ô nhiễm đạo.

Xá-lợi-phất bạch
Phật rằng: Nếu chỗ thấy của người phàm phu
đều chẳng thật, vậy nay
các pháp ấy làm sao có?

Phật dạy: Các pháp chẳng có gì, người phàm phu đối với chỗ chẳng
có gì cũng cho là có. Vì cớ
sao? Vì người phàm phu ấy lìa vô minh tà kiến thì không thể có chỗ xem thấy,
vì thế nên nói chấp trước chỗ không có gì nên gọi là vô minh. Ví như nắm tay trống không để gạt con nít,
con nít chấp trước nên cho là có.

Xá-lợi-phất hỏi Phật: Những pháp gì không có vì chấp trước
nên gọi là vô minh?

Phật đáp: Sắc cho đến Mười tám pháp
không chung, trong đó vì
vô minh tham ái nên ức
tưởng phân biệt, thứ minh ấy là vô minh, rơi vào hữu biên vô biên, mất ánh
sáng trí tuệ. Vì mất ánh
sáng trí tuệ nên không thấy không biết
sắc rốt ráo không, không có gì, mà tự
sinh ức tưởng phân biệt rồi
chấp trước, cho đến thức uẩn,
Mười hai nhập, Mười tám giới, Mười hai
nhân duyên, hoặc nghe pháp lành như
Sáu Ba-la-mật cho đến Mười tám pháp
không chung, cũng như pháp thế gian; ức tưởng phân biệt chấp trước thánh pháp cũng như vậy. Do vậy gọi là rơi vào
số phàm phu, giống trẻ con, bị người
khinh cười. Như người lấy ngón tay
chỉ mặt trăng, người ngu chỉ thấy ngón tay không thấy mặt trăng; người trí
khinh cười nói:
Sao ông không hiểu được ý người chỉ, ngón tay là nhân
duyên để biết mặt
trăng, mà lại xem ngón tay không biết mặt trăng. Chư
Phật hiển thánh nói pháp
cho người phàm phu mà người phàm phu cứ chấp âm thanh ngữ ngôn, không nắm lấy ý
thánh nhân, không được thật nghĩa. Vì không được thật nghĩa nên trở lại nơi thật nghĩa
sinh
chấp trước.
Nay Phật chỉ lỗi của người phàm phu, nên nói không thể vượt qua ba cõi, cũng không thể lìa Nhị thừa.
Vì không nắm được ý thánh nhân nên nghe nói các pháp không mà chẳng tin, vì không tin nên không thật
hành, không an trú Sáu
Ba-la-mật, cho đến Mười tám pháp không chung.
Vì mất các công đức
như vậy nên gọi là phàm phu, con nít. Con nít
chấp trước Năm uẩn,
Mười hai nhập, Mười tám giới, ba độc, các phiền
não cho đến Mười tám
pháp không chung; Vô thượng, chính đẳng,
chính giác đều chấp
trước, nên gọi là kẻ chấp trước.

Xá-lợi-phất hỏi: Nếu Bồ-tát tu hành như vậy, gọi là không
hành Bát-nhã Ba-la-mật, không hành
Bát-nhã Ba-la-mật nên chẳng được
Trí nhất thiết chủng ư?
Phật đồng ý
với Xá-lợi-phất: Đúng vậy, đúng vậy! Liền vì nói
nhân duyên cho là Bồ-tát
mới tu hành, không có sức phương tiện, nghe
nói Bát-nhã
Ba-la-mật ấy, ức tưởng phân biệt, tìm cầu muốn lấy, nghó
rằng: Ta bỏ cái vui thế
gian, lại không được Bát-nhã Ba-la-mật, ấy là mất cả hai, chuyên tìm cầu muốn được. Hoặc bảo nói không, là
Bát-nhã Ba-la- mật; hoặc nói không
cũng không, là Bát-nhã Ba-la-mật; hoặc nói các

pháp như thật
tướng là Bát-nhã Ba-la-mật. Như vậy dùng sáu mươi hai kiến, chín mươi tám tâm kiết
sử phiền não, chấp trước cho là
Bát-nhã Ba- la-mật, cho đến Trí
nhất thiết chủng cũng chấp như vậy. Lấy tâm
chấp trước ấy mà học
các pháp, không thể được Trí nhất thiết chủng.
Cùng với đây trái nhau
là có thể hành Bát-nhã Ba-la-mật, cũng có thể được Trí nhất
thiết chủng; nghĩa là không thấy
Bát-nhã Ba-la-mật, không
thấy hành giả, không
thấy duyên pháp, không thấy cũng không thấy.

Xá-lợi-phất lại hỏi nhân duyên
không thấy, Phật đáp
Bồ-tát ấy vào
Mười tám Không, cho nên
không thấy, chẳng phải vô trí
nên không thấy.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>




<卷>QUYỂN 44</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM MƯỜI MỘT: HUYỄN HỌC

(Kinh Ma-ha Bát-nhã ghi: Phẩm Huyễn Nhân) (Kinh Đại Bát-nhã
ghi: Phần 2, Phẩm Huyễn Dụ thứ
1
0) KINH: Lúc ấy Tuệ mạng Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Nếu sẽ có
người hỏi rằng: “Người huyễn học Bát-nhã
Ba-la-mật, sẽ được Trí nhất thiết chủng chăng?
Người huyễn học
Thiền Ba-la-mật, Tinh tấn
Ba-la-mật, Nhẫn nhục Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật, Thí Ba-la- mật, học Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung và
Trí nhất thiết chủng, được
Trí nhất thiết chủng chăng?” Con sẽ đáp thế nào?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Ta lại hỏi ông, tùy ý ông đáp.
Tu-bồ-đề! Ý ông nghó
sao?
Sắc với huyễn có khác
chăng? Thọ, tưởng, hành, thức
với huyễn có khác chăng?

Tu-bồ-đề thưa: Thưa không, bạch Thế Tôn!

Phật dạy: Ý ông nghó
sao? Mắt với huyễn có
khác chăng, cho đến
ý với huyễn có khác
chăng? Sắc cho đến pháp với huyễn có khác
chăng? Nhãn giới cho đến
ý thức giới với huyễn có khác chăng? Nhãn xúc
cho đến ý xúc, nhãn xúc
làm nhân duyên sinh thọ cho đến ý xúc làm
nhân duyên sinh thọ với
huyễn có khác chăng?

Tu-bồ-đề thưa: Thưa không, bạch Thế Tôn!

Ý
ông nghó sao? Bốn niệm xứ với huyễn có khác
chăng, cho đến Tám Thánh đạo phần với huyễn có
khác chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó
sao?
Thí Ba-la-mật với huyễn có khác
chăng, cho đến Mười tám pháp không chung với
huyễn có khác chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó
sao? Vô thượng
chính đẳng
chính giác với
huyễn có khác chăng?

Thưa không, bạch
Thế Tôn! Vì cớ
sao?
Vì sắc không
khác huyễn,
huyễn không khác sắc, sắc tức là huyễn, huyễn tức là sắc.

Bạch Thế Tôn! Thọ, tưởng, hành, thức không khác huyễn,
huyễn không
khác thọ, tưởng, hành, thức; thức tức là huyễn, huyễn tức là thức.

Bạch Thế Tôn! Mắt không
khác huyễn, huyễn không khác mắt,
mắt tức là huyễn, huyễn
tức là mắt; nhãn xúc làm nhân duyên sinh thọ
cho đến ý xúc làm nhân
duyên sinh thọ cũng như vậy.

Bạch Thế Tôn! Bốn niệm xứ không
khác huyễn, huyễn không khác Bốn niệm xứ; Bốn niệm xứ tức là huyễn, huyễn tức là bốn niệm xứ, cho đến Vô thượng
chính đẳng
chính giác không
khác huyễn, huyễn không khác Vô thượng
chính đẳng
chính giác, Vô thượng
chính đẳng
chính giác tức là
huyễn, huyễn tức là Vô thượng chính đẳng chính giác.

Phật bảo Tu-bồ-đề: Ý ông nghó
sao? Huyễn có nhơ có
sạch chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!
Tu-bồ-đề,
ý ông nghó sao? Huyễn có sinh có diệt chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Nếu pháp chẳng
sinh
chẳng diệt, pháp ấy có thể học
Bát-nhã Ba- la-mật, sẽ được Trí nhất thiết chủng chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Ý
ông nghó sao? Năm thọ ấm giả danh là Bồ-tát chăng?

Đúng
vậy, bạch Thế Tôn!

Ý ông nghó
sao? Năm thọ ấm giả danh có
sinh diệt nhơ
sạch chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Ý ông nghó
sao? Nếu pháp chỉ có danh tự, chẳng phải thân, chẳng phải
thân nghiệp, chẳng phải khẩu, chẳng phải
khẩu nghiệp, chẳng
phải ý, chẳng phải ý nghiệp, chẳng sinh chẳng diệt, chẳng nhơ
chẳng sạch, pháp như vậy có thể học
Bát-nhã Ba-la-mật,
sẽ được Trí nhất
thiết chủng chăng?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Bồ-tát ma-ha-tát nếu học được Bát-nhã Ba-la-mật như vậy,
sẽ
được Trí nhất thiết chủng, vì không có gì được.

Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát
nên học Bát-nhã
Ba-la-mật như vậy, được Vô thượng chính đẳng chính giác, như người huyễn học. Vì cớ
sao?
Bạch Thế Tôn! Nên biết
Năm ấm tức là người
huyễn, người huyễn tức là Năm ấm.

Phật bảo Tu-bồ-đề: Ý ông nghó sao? Năm ấm ấy học Bát-nhã
Ba- la-mật, sẽ được Trí
nhất thiết chủng chăng?
Thưa không,
bạch Thế Tôn! Vì cớ sao? Vì năm ấm ấy tính
không có gì, tính không
có gì cũng không thể có được.

Phật bảo Tu-bồ-đề: Ý ông nghó sao? Năm ấm như mộng học
Bát- nhã Ba-la-mật, sẽ được Trí nhất thiết chủng chăng?

Thưa không, bạch
Thế Tôn! Vì cớ
sao? Vì tính mộng không có gì,
tính không có gì cũng không thể có được.

Ý ông nghó
sao? Năm ấm như
tiếng vang, như bóng, như ráng nắng, như biến hóa học
Bát-nhã Ba-la-mật,
sẽ được Trí nhất thiết chủng chăng?

Thưa không, bạch
Thế Tôn! Vì cớ
sao?
Vì tiếng vang, bóng, ráng
nắng, biến hóa, tính không có gì, tính không có
gì cũng không thể có được.
Sáu căn cũng như vậy.
Bạch Thế Tôn! Thức cũng là
sáu căn,
sáu
căn tức là năm uẩn. Pháp ấy vì nội không nên
không thể có được, cho
đến vì vô pháp hữu pháp không nên, không thể có được.

LUẬN: Hỏi:
Vì sao
Tu-bồ-đề đem việc ấy hỏi
Phật? Nếu có người hỏi người huyễn học
Bát-nhã Ba-la-mật được làm
Phật chăng?
Phải đáp rằng
không được. Vì người huyễn hư dối, không
có gốc, ngọn, việc ấy
dễ đáp, sao lại đem hỏi
Phật? Đáp: Vì ở phẩm trên Phật nói nghĩa
Không sâu xa cho
Xá-lợi-phất, Tu-bồ-đề nghó rằng các pháp nhất tướng không có
sai biệt, nếu như
vậy người huyễn và
Bồ-tát thật khôngcó khác nhau, nhưng Bồ-tát tu hành các công đức thì được làm Phật, còn người huyễn
không thật, chỉ gạt
mắt người, không thể làm Phật. Hỏi:
Người huyễn không thể tu hành công đức, vì không có
tâm thức, làm sao nói tu hành? Đáp: Tuy thật không tu hành, người thấy in tuồng như tu hành,
nên gọi là tu hành. Như người huyễn dùng thức ăn uống, tài vật, bảy báu,
bố thí, xuất gia, trì
giới, nhẫn nhục, tinh tấn, tọa thiền, thuyết pháp
v.v… người vô trí cho
đó là tu hành, không biết là huyễn.

Tu-bồ-đề nghó rằng: Nếu như Phật nói các pháp
nhất tướng,
không có gì, chỉ là hư
dối, người huyễn và Bồ-tát thật cho đến Phật không
có sai khác. Như người
huyễn cũng huyễn làm Phật, hành sáu
Ba-la-mật, hàng phục ma
binh, ngồi đạo tràng, thành Phật đạo, phóng hào
quang, thuyết pháp độ người, với
Bồ-tát thực hành thật đạo, được làm Phật,
độ chúng sinh, có gì sai khác?

Phật dạy: Ta
lại hỏi ông, tùy ý ông đáp lời.

Hỏi: Cớ sao
Phật không đáp thẳng, mà lại hỏi Tu-bồ-đề khiến tùy ý đáp? Đáp:
Tu-bồ-đề dùng trí tuệ Không, quán ba cõi Năm uẩn
đều không, tâm sinh chán
lìa, nhưng vì tập khí phiền não nên tuy biết được tổng tướng các Phật pháp đều không,
song còn có chỗ yêu quí nên
không quán xem được
Phật pháp như huyễn không có gì. Vì vậy nên mới
dẫn dụ nói: Như ông lấy
Năm uẩn Không làm chứng, các Phật pháp cũng vậy: Ông quán Năm uẩn thế gian là không. Ta quán Phật pháp cũng
vậy. Thế nên hỏi
Tu-bồ-đề rằng: Ý ông nghó sao? Sắc với huyễn khác
nhau chăng? Huyễn với
sắc khác nhau chăng?
Cho đến thọ, tưởng, hành,
thức cũng như vậy, nếu
khác thì ông nên hỏi, nếu không khác thì không nên hỏi như vậy.

Tu-bồ-đề thưa: Không khác. Hỏi:
Nếu sắc không
khác huyễn, có thể được, vì người huyễn có
sắc (còn thọ, tưởng,
hành, thức không có sắc), cớ sao nói như huyễn
không khác?
Đáp: Người
huyễn có tướng mừng, vui, lo, khổ: người vô trí
không thấy cho là có
thọ, tưởng, hành, thức.

Lại nữa, Phật nói thí dụ để khiến người biết Năm thọ uẩn hư dối
như huyễn; Năm thọ uẩn
tuy không khác với huyễn, song Phật muốn
khiến hiểu rõ nên nêu
làm thí dụ. Chúng sinh cho huyễn là hư dối, còn
Năm thọ uẩn tuy có mà không khác huyễn nên
Tu-bồ-đề một lòng trù
lượng, biết Năm uẩn
cùng với huyễn không khác. Vì cớ sao? Vì như sắc
người huyễn dối gạt
mắt thịt, có thể làm cho sinh ra lo, mừng, khổ, vui;
Năm thọ uẩn cũng có thể dối gạt mắt tuệ, làm cho
sinh tham dục,
sân não, các phiền não v.v… như trò huyễn, do một ít chú thuật,
sự vật, ngôn
ngữ làm gốc, có thể hiện ra các
sự vật
thành quách, nhà quán v.v… năm thọ uẩn cũng do một ít vô minh thuật đời trước mà có
ra hành, thức, danh
sắc
các thứ. Do vậy, nên
nói không khác, như người thấy việc huyễn sinh
tâm chấp trước, bỏ phế
sự việc nuôi sống, đến khi huyễn diệt liền sinh hối hận. Năm thọ uẩn cũng như vậy, do nghiệp đời trước huyễn
sinh ra thân Năm uẩn đời nay, hưởng thọ năm dục,
sinh tham giận, đến khi vô
thường bại hoại, tâm
nói hối hận. Vì sao ta chấp trước Năm uẩn huyễn ấy, để mất thật tướng các pháp? Phật mở cửa lạc thuyết cho
Tu-bồ-đề nên
đáp huyễn với sắc
chẳng khác. Nếu không khác, pháp ấy tức là không,
vào trong pháp chẳng sinh
chẳng diệt. Nếu chẳng sinh chẳng diệt, làm
sao tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật được làm Phật? Tu-bồ-đề nghó rằng:
Nếu như vậy, Bồ-tát vì
cớ gì mỗi mỗi hành đạo, cầu Vô thượng chính đẳng

chính giác? Phật biết ý
của Tu-bồ-đề, nên liền đáp: Năm uẩn hư dối, chỉ do
giả danh gọi là Bồ-tát.
Trong giả danh ấy không có nghiệp, không có
nhân duyên nghiệp, không
có tâm, không có tâm số pháp, không nhơ không sạch, vì rốt ráo không. Phật dạy
Bồ-tát nên như người huyễn tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật,
thân năm uẩn tức là người huyễn, không khác.
Từ nhân duyên của
nghiệp huyễn đời trước, vì từ nghiệp huyễn xuất
sinh, nên thân năm uẩn
ấy cũng không thể thành tựu Phật được. Vì sao?
Vì bản tính không có gì.
Ngoài ra mộng, biến hóa, bóng, tiếng vang v.v… cũng như vậy.

Hỏi: Cớ sao
nói thức tức là Sáu nhập? Sáu nhập tức là Năm uẩn?
Đáp: Thức
là chi thứ ba trong mười hai chi nhân duyên, trong ấy cũng
có sắc, cũng có tâm
số pháp, vì chưa thành thục nên gọi là thức.
Từ thức sinh Sáu nhập,
hai thời ấy đều có Năm uẩn. Sắc thành nên gọi
là Năm nhập, danh thành nên gọi là ý nhập.
Sáu nhập không lìa
Năm uẩn, vì vậy nói thức tức là Sáu nhập.

Hỏi: Nếu như
vậy thì trong Mười hai nhân duyên, mỗi mỗi đều
có Năm uẩn, cớ sao nay
chỉ nói thức và Sáu nhập có Năm uẩn? Đáp: Thức ấy là gốc của thân hiện nay.
Chúng sinh phần nhiều
lầm đối với pháp hiện
tại. Danh và sắc chưa thành thục, chưa có công dụng
nên không nói, còn Sáu nhập thì thọ khổ vui, sinh ra
tội phước nên
nói, ngoài mười một
nhân duyên ra, nên nói Sáu nhập là Năm uẩn.

Lại nữa, Phật biết
sau năm trăm năm, người học phân biệt
pháp tướng mỗi mỗi
khác nhau: Lìa thức nói sắc, lìa sắc nói thức.
Muốn phá các chấp kiến đó, để khiến họ nhập vào lý rốt ráo không, nên tuy trong thức không có năm nhập mà nói thức tức là
sáu nhập, trong
sáu nhập
tuy không đủ năm uẩn mà
nói sáu nhập tức là năm uẩn. Lại nữa,
đời trước chỉ có tâm trụ trong sáu nhập, khởi các thứ
ức tưởng phân biệt
nên sinh ra sáu nhập đời nay. Thân năm uẩn theo thân đời nay khởi ra các kiết
sử tạo
sáu nhập năm uẩn
đời sau.
Cứ triển chuyển như vậy, cho
nên nói thức tức là sáu nhập, sáu nhập tức là năm uẩn. Pháp ấy trong nội không không thể có được, cho đến trong vô
pháp hữu pháp không
không thể có được. KINH:
Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Bồ-tát
mới phát tâm Đại thừa,
nghe nói Bát-nhã Ba-la-mật, sẽ không kinh, hãi,
sợ ư?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Nếu Bồ-tát mới phát tâm Đại thừa
mà đối với Bát-nhã
Ba-la-mật không có phương tiện thiện xảo cũng không gặp
thiện tri
thức, thời Bồ-tát ấy hoặc kinh, hoặc hãi, hoặc sợ.

Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Thế nào là
phương tiện thiện xảo, mà
Bồ-tát tập hành phương tiện ấy thì
không kinh,
không hãi, không sợ?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Có Bồ-tát ma-ha-tát tu hành Bát-nhã
Ba-la- mật, tâm tương ưng
với Trí nhất thiết chủng, quán sắc tướng vô
thường cũng không thể
có được; quán thọ, tưởng, hành, thức tướng vô
thường cũng không thể
có được. Tu-bồ-đề! Ầy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát
tu hành Bát-nhã Ba-la-mật có phương tiện thiện xảo. Lại nữa,
Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với Trí nhất thiết
chủng, quán
sắc tướng khổ cũng không thể có được;
quán thọ. tưởng, hành,
thức tướng khổ cũng
như vậy. Tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng,
quán sắc tướng vô ngã cũng không thể có được;
quán thọ, tưởng, hành,
thức tướng vô ngã cũng như vậy. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với Trí
nhất thiết chủng, quán
sắc tướng không cũng không thể có được; quán
thọ, tưởng, hành, thức tướng không cũng như vậy.
Quán sắc tướng vô tướng cũng không thể có được;
quán thọ, tưởng, hành, thức tướng vô tướng cũng như vậy.
Quán sắc tướng vô tác cũng không thể có được; quán
thọ, tưởng, hành, thức
tướng vô tác cũng như vậy. Quán sắc tướng tịch
diệt là không thể có
được, cho đến quán thức tướng tịch diệt cũng như vậy. Quán
sắc tướng lìa cũng không thể có được, cho đến quán thức tướng lìa cũng như vậy; ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật có phương tiện thiện xảo. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật quán tướng vô thường của
sắc cũng không thể có được; quán tướng
khổ của sắc, tướng vô ngã,
tướng không, tướng vô tướng, tướng vô tác,
tướng tịch diệt, tướng lìa cũng không thể có được;
quán thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy. Lúc ấy
Bồ-tát ma-ha-tát nghó rằng:
“Ta sẽ vì hết thảy chúng
sinh mà nói pháp vô thường cũng không thể có được;
sẽ vì hết thảy chúng
sinh mà nói tướng khổ, tướng vô ngã,
tướng không,
tướng vô tướng, tướng vô tác, tướng tịch diệt, tướng lìa cũng không thể có
được”; ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát Bố thí Ba-la-mật.

Lại nữa, Bồ-tát ma-ha-tát không đem
tâm Thanh-văn,
Bích-chi Phật quán sắc vô thường cũng không thể có được; không đem tâm
Thanh-văn, Bích-chi Phật quán thức vô thường cũng không thể có được; không
đem tâm Thanh-văn, Bích-chi
Phật quán sắc khổ, vô ngã, không, vô
tướng, vô tác, tịch diệt, lìa cũng không thể có được;
quán thọ, tưởng, hành, thức
cũng như vậy;
ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát Tịnh giới Ba-la-mật. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật, nghe nói các
pháp tướng vô thường cho đến tướng lìa mà tâm an
nhẫn, muốn, vui; ấy gọi
là Bồ-tát ma-ha-tát Nhẫn nhục Ba-la-mật. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật, tâm tương ưng
với Trí nhất thiết chủng, quán sắc tướng vô thường cũng không thể có được, cho đến tướng lìa cũng không thể có được.
Quán thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy. Tâm tương ưng với Trí nhất thiết
chủng không bỏ không
ngừng; ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát Tinh tấn
Ba-la-mật. Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát tu
hành Bát-nhã
Ba-la-mật, không khởi ý
Thanh-văn, Bích-chi Phật và các tâm bất thiện; ấy gọi là

Bồ-tát ma-ha-tát Thiền Ba-la-mật. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật, tư duy như vầy:
Không vì không sắc nên sắc không, sắc tức là
không, không tức là
sắc; thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy. Không vì
không nhãn nên nhãn
không, nhãn tức là không, không tức là nhãn, cho đến ý xúc làm nhân duyên
sinh thọ, không vì không thọ nên thọ không, thọ
tức là không, không tức là thọ. Không vì không Bốn niệm xứ nên
Bốn niệm xứ không, Bốn niệm xứ tức là không, không tức là
Bốn niệm xứ; cho đến không vì không Mười tám pháp không chung nên Mười tám pháp
không chung không, Mười
tám pháp không chung tức là không, không tức
là Mười tám pháp không
chung. Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát
tu hành Bát-nhã Ba-la-mật
không kinh, không hãi, không sợ.

Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Thế nào là
Bồ-tát ma-ha-tát được thiện tri thức thủ hộ nên nghe nói
Bát-nhã Ba-la-mật mà không kinh, không hãi,
không sợ?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Thiện tri thức của Bồ-tát ma-ha-tát là người nói
sắc vô thường cũng không thể có được, nắm giữ căn lành ấy,
không xu hướng đạo
Thanh-văn, Bích-chi Phật, chỉ xu hướng Nhất thiết trí;
ấy gọi là thiện tri thức
của Bồ-tát ma-ha-tát. Người nói thọ, tưởng, hành, thức vô thường cũng không thể có được; nắm giữ căn lành ấy, không xu hướng
đạo Thanh-văn,
Bích-chi Phật, chỉ xu hướng
Nhất thiết trí; ấy
gọi là thiện tri thức
của Bồ-tát ma-ha-tát.

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát còn có thiện tri thức, nói sắc khổ cũng không thể có được;
nói thọ, tưởng, hành, thức khổ cũng không
thể có được; nói
sắc vô ngã cũng không thể có được;
nói thọ, tưởng, hành, thức vô ngã cũng không thể có được; nói
sắc không, vô tướng, vô tác,
tịch diệt, lìa cũng không
thể có được; nói thọ, tưởng, hành, thức không, vô
tướng, vô
tác, tịch diệt, lìa, cũng không thể có được. Nắm giữ căn
lành ấy, không xu hướng
đạo Thanh-văn, Bích-chi Phật, chỉ xu hướng
Nhất thiết trí. Tu-bồ-đề!
Ấy gọi là thiện tri thức của Bồ-tát ma-ha-tát.

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát còn có thiện tri thức nói mắt vô
thường, cho đến mắt lìa cũng không thể có được; cho đến ý xúc làm nhân
duyên sinh thọ, nói là vô thường cho đến lìa cũng không thể có được.
Nắm giữ căn lành ấy,
không xu hướng đạo Thanh-văn, Bích-chi Phật, chỉ
xu hướng Nhất thiết tri;
ấy gọi là thiện tri thức của Bồ-tát ma-ha-tát.

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát còn có thiện tri thức nói tu Bốn
niệm xứ cho đến tu Bốn
niệm xứ lìa, cũng không thể có được. Nắm giữ
căn lành ấy, không xu
hướng đạo Thanh-văn, Bích-chi Phật, chỉ xu
hướng Nhất thiết trí. Tu
bồ đề! Ấy gọi là thiện tri thức của Bồ-tát
ma-ha-tát, cho đến thiện
tri thức nói tu Mười tám pháp không chung, tu Nhất
thiết trí cũng không thể có được. Nắm giữ căn
lành ấy, không xu hướng
đạo Thanh-văn, Bích-chi
Phật chỉ xu hướng Nhất thiết trí; ấy gọi là thiện
tri thức của Bồ-tát ma-ha-tát. LUẬN:
Hỏi: Cớ sao
Tu-bồ-đề sinh nghi hỏi Phật rằng: Bồ-tát
mới phát tâm nghe nói
Bát-nhã Ba-la-mật, sẽ không kinh, hãi, sợ?

Đáp: Nghe nói
không có Bồ-tát tu hành Bát-nhã Ba-la-mật,
nhưng thân năm uẩn không,
cũng không thể tu hành Bát-nhã Ba-la-mật,
nên sinh nghi: Ai sẽ tu hành
Bát-nhã? Thế nên hỏi Phật.

Phật dạy: Nếu Bồ-tát không đầy đủ nhân duyên
trong ngoài,
sẽ
có sợ hãi. Nhân duyên
trong là không có chính ức niệm, không có trí
tuệ lanh lợi, đối với chúng
sinh không có bi tâm
sâu xa, bên trong không có phương tiện như vậy.
Nhân duyên ngoài là không
sinh ở trung tâm
quốc độ, không được
nghe Bát-nhã Ba-la-mật, không gặp thiện tri thức
dứt nghi cho, không có nhân duyên ngoài như vậy.
Nhân duyên trong
ngoài không hòa hợp nên
sinh kinh, hãi, sợ.
Nay Tu-bồ-đề hỏi phương tiện
ấy, Phật đáp: Tâm tương
ưng với Trí nhất thiết chủng quán các pháp
cũng không thủ đắc các pháp. Hỏi:
Phương tiện có khi quán
sắc có các tướng vô thường v.v… nên không
sợ hãi,
sao nay chỉ nói tâm tương ưng với Trí nhất thiết
chủng quán các pháp nên
không sợ hãi? Đáp: Bồ-tát từ trước lại đây chỉ quán các
pháp không, tâm thô
nên sinh đắm trước. Nay phân biệt quán, như ý Phật, đối với chúng
sinh
khởi tâm Đại Bi, không
đắm trước hết thảy pháp, đối với trí tuệ không
có gì được, chỉ muốn độ
chúng sinh, dùng
vô thường, không, v.v… các thứ quán các pháp, cũng không thủ đắc pháp ấy. Quán các pháp như vậy rồi,
suy nghó rằng:
Ta dùng pháp ấy độ chúng sinh, khiến xa lìa điên đảo. Vì vậy nên tâm không đắm trước,
không thấy có một pháp nhất định; ví như thầy thuốc hòa hợp các thứ thuốc, người mắc bệnh lạnh thì cho
thuốc nóng, đối với
bệnh nóng là chẳng phải thuốc; trong hai sự bố thí, pháp thí là lớn, ấy gọi là
Thí Ba-la-mật.
Năm Ba-la-mật kia cũng như vậy,
tùy theo nghĩa mà phân biệt.

Lại nữa, phương tiện của
Bồ-tát là: Chẳng phải vì Mười tám không, nên khiến
sắc không. Vì cớ
sao? Vì không lấy tướng không cưỡng ép làm cho không.
Sắc tức là không,
sắc ấy từ xưa đến nay thường tự
không, vì sắc tướng
không, nên không tức là sắc; cho đến các Phật
pháp cũng như vậy.

Thiện tri thức
là người dạy người khiến đem trí tuệ ấy hồi
hướng Vô thượng chính
đẳng chính giác. Bồ-tát trước đó biết các quán
vô thường, không v.v…
nay chỉ nói hồi hướng, là khác. KINH:
Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Cớ sao Bồ-tát ma-ha-tát tu
hành Bát-nhã
Ba-la-mật không có phương tiện thiện xảo, theo ác tri thức
nên nghe nói Bát-nhã
Ba-la-mật thì kinh, hãi, sợ?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Bồ-tát ma-ha-tát lìa tâm Nhất thiết trí,
tu Bát- nhã Ba-la-mật, được
Bát-nhã Ba-la-mật ấy, nhớ nghó
Bát-nhã Ba-la-mật ấy, đối với
sự tu hành
Thiền Ba-la-mật,
Tinh tấn Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la- mật, Tịnh giới
Ba-la-mật, Bố thí Ba-la-mật, đều nhớ nghó.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát vì lìa
tâm Tát-bà-nhã, mà quán
sắc nội không, cho đến vô pháp hữu
pháp không; quán thọ,
tưởng, hành, thức nội
không cho đến vô pháp hữu pháp không; quán nhãn
nội không cho đến vô
pháp hữu pháp không, cho đến quán ý xúc làm nhân duyên
sinh thọ, nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không, đối với
các Không có chỗ nhớ, có chỗ được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, vì lìa tâm
Tát-bà-nhã mà tu
Bốn niệm xứ, cũng nhớ, cũng được. Cho đến tu Mười tám pháp
không chung, cũng nhớ cũng được.
Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát
ma-ha-tát tu hành Bát-nhã Ba-la-mật vì không có phương
tiện thiện xảo, nên nghe
nói Bát-nhã Ba-la-mật ấy thì kinh, hãi, sợ.

Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Cớ sao Bố tát
ma-ha- tát theo ác tri thức
nghe nói Bát-nhã Ba-la-mật thì kinh, hãi, sợ?
Phật bảo
Tu-bồ-đề! Ác tri thức của
Bồ-tát ma-ha-tát dạy xa lìa
Bát- nhã Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật,
Tinh tấn Ba-la-mật,
Nhẫn nhục Ba-la- mật,
Tịnh giới Ba-la-mật,
Bố thí Ba-la-mật.
Tu-bồ-đề! Ấy là ác tri
thức của Bồ-tát ma-ha-tát.

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát còn có ác tri thức không nói việc
ma, không nói tội của ma,
không nói rằng ma hiện làm hình tượng Phật đi đến dạy Bồ-tát xa lìa
sáu Ba-la-mật, mà nói với
Bồ-tát rằng:
Thiện nam tử tu Bát-nhã
Ba-la-mật làm chi! Tu Thiền Ba-la-mật, Tinh tấn
Ba-la- mật, Nhẫn nhục
Ba-la-mật, Tịnh giới Ba-la-mật, Bố thí Ba-la-mật
làm chi! Nên biết, đó
là ác tri thức của Bồ-tát ma-ha-tát.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Ác ma còn hiện làm hình tượng Phật đi đến chỗ Bồ-tát nói
kinh Thanh-văn, hoặc
Khế kinh (Sutrra – Tu đa la, Tu đố lộ) cho đến Luận nghị (Ưu ba đề xá). Dạy bảo phân biệt diễn nói
Kinh như vậy, không nói việc ma, tội ma, nên biết đó là ác tri thức của
Bồ-tát ma- ha-tát.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Ác ma hiện làm hình tượng Phật đi đến chỗ Bồ-tát nói rằng: Thiện nam tử! Ông không có tâm
Bồ-tát chân thật,
cũng chẳng phải địa vị
bất thối chuyển, ông cũng không thể được Vô
thượng chính đẳng chính
giác. Không nói cho biết việc ma, tội ma như
vậy, nên biết đó là
ác tri thức của Bồ-tát ma-ha-tát.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Ác ma hiện làm hình tượng Phật đi đến chỗ
Bồ- tát, nói với
Bồ-tát rằng: Thiện nam tử! Sắc không, vô ngã, vô
ngã sở; thọ, tưởng, hành,
thức không, vô ngã, vô
ngã sở,
nhãn không, vô ngã,
vô ngã sở; cho đến ý xúc làm nhân duyên
sinh thọ không, vô ngã, vô ngã
sở, Bố thí Ba-la-mật
không, cho đến Bát-nhã Ba-la-mật không, Bốn
niệm xứ không, cho đến Mười tám pháp không
chung không, thì ông dùng
Vô thượng chính đẳng
chính giác làm chi!
Việc ma, tội ma như vậy
lại không nói không dạy,
nên biết đó là ác tri thức của Bồ-tát ma-ha-tát. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Ác ma hiện làm thân Bích-chi Phật đi đến chỗ Bồ-tát nói với
Bồ-tát rằng: Thiện nam tử!
Mười phương đều không,
trong đó không có Phật,
không có Bồ-tát, không có Thanh-văn. Việc ma,
tội như vậy lại không
nói không dạy, nên biết đó là ác tri thức của
Bồ-tát ma-ha-tát. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Ác ma hiện làm thân Hòa thượng, A-xà-lê, đi đến chỗ
Bồ-tát dạy xa lìa
đạo Bồ-tát, dạy xa lìa Trí nhất
thiết chủng, xa lìa Bốn niệm xứ cho đến
Tám Thánh đạo phần, dạy xa lìa Bố thí
Ba-la- mật cho đến dạy xa lìa Mười tám pháp
không chung, dạy tu vào
không, vô tướng, vô
tác, nói rằng: Thiện nam tử! Ông tu niệm các pháp ấy
sẽ chứng được
Thanh-văn chứ dùng Vô thượng
chính đẳng
chính giác làm chi! Việc ma, tội
ma như vậy lại không nói không dạy, nên biết
đó là ác tri thức của
Bồ-tát ma-ha-tát. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Ác ma hiện làm hình tượng cha mẹ đi đến chỗ Bồ-tát, nói với
Bồ-tát rằng:
Này con, con nên vì chứng quả
Tu-đà-hoàn mà
siêng tinh tấn, cho đến nên vì chứng quả
A-la-hán mà
siêng
tinh tấn, chứ dùng Vô
thượng chính đẳng chính giác làm chi! Mà cầu
Vô thượng chính đẳng
chính giác, thì phải chịu sống chết vô số kiếp, cắt tay cắt chân, chịu đủ các thống khổ!
Việc ma, tội ma như vậy lại
không nói không dạy, nên
biết đó là ác tri thức của Bồ-tát ma-ha-tát.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Ác ma hiện làm hình tượng
Tỳ-kheo đi
đến chỗ Bồ-tát, nói với
Bồ-tát rằng: Con mắt vô thường là pháp có thật, cho đến ý vô thường là pháp có thật; con mắt khổ, con mắt vô ngã,
con mắt không, vô tướng, vô tác, tịch diệt, lìa là pháp có thể nói; cho đến ý
cũng như vậy. Dùng pháp
có sở đắc để nói Bốn niệm xứ, cho đến dùng pháp có
sở đắc để nói Mười tám pháp không chung của Phật.
Tu-bồ-đề! Việc ma, tội ma như vậy,
lại không dạy không nói, nên biết đó là ác tri
thức của Bồ-tát
ma-ha-tát, biết rồi nên xa lánh. LUẬN:
Trước lược nói
không có phương tiện, nay nói rộng
không có phương tiện.
nghĩa là lìa tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng,
tu hành Bát-nhã, được định hướng
Bát-nhã Ba-la-mật ấy, cho đến các
Phật pháp cũng như vậy. Vì tự mình không có phương tiện lại được ác
tri thức dạy vậy.

Lại nữa, ác tri thức làm mất lợi ích lớn, đủ thứ phá hoại người,
là nhân duyên của đại
ác. Phật còn dùng nhiều nhân duyên nói rõ
tướng ác tri thức.
Ác tri thức là dạy người xa lìa
sáu Ba-la-mật, hoặc dạy xa lìa, không tin quả báo tội phước; hoặc vì chấp trước
Bát-nhã Ba-la-mật nói rằng các pháp rốt ráo không, người làm
sao tu? Hoặc tán thán
Tiểu thừa, nói rằng người chỉ tự do thoát khỏi khổ già bệnh chết, chứ chúng
sinh can dự chi việc ngươi! Có các nhân duyên như vậy dạy người ta lìa; ấy gọi là
ác tri thức.

Lại nữa, ác tri thức là không dạy cho đệ tử biết ma là giặc của
Phật, ma là chủ cõi Dục, có thế lực lớn, thường ghét người hành đạo.
Phật có oai lực lớn, nên ma
không thể phá hoại, chỉ phá hoại được Bồ-tát nhỏ, cho đến hiện làm hình tượng Phật đi đến phá hoại
Bồ-tát đang hành
lục độ, Hoặc tán thán,
khai mở, luận thuyết theo các kinh khác của
Thanh- văn cần phải học. Hoặc hiện làm thân Phật đến nói với
Bồ-tát rằng:
Ông không thể làm Phật.
Hoặc nói con mắt v.v… hết thảy các pháp
không, dùng Vô thượng
chính đẳng chính giác làm chi! Hoặc hiện làm
thân Bích-chi Phật, hoặc
nói nhân không của ba thừa trong mười phương
thế giới, người cầu
Phật đạo, chỉ có tên suông, ông tại sao muốn làm Phật! Hoặc dạy khiến xa lìa Ba mươi bảy phẩm đạo
của Bồ-tát, khiến vào trong ba môn giải thoát
của Thanh-văn, ông vào ba môn ấy thật tế chứng ngộ dứt hết các khổ, ông
siêng tinh tấn để chứng được bốn quả, chứ dùng Vô thượng
chính đẳng
chính giác làm chi! Hoặc hiện làm
Hòa thượng, A-xà-lê, cha mẹ
đi đến dạy khiến xa lìa Phật đạo, phải luống chịu cắt tay, chân, tai, mũi đem cho mới cầu được, nếu không cho thì phá hỏng
ý nguyện cầu Phật đạo,
nếu cho thì chịu đau khổ. Hoặc có khi hiện A-la- hán,
Tỳ-kheo mặc áo rách đi đến nói con mắt là không, vô thường,
khổ; không, vô thường,
vô tác, tịch diệt, lìa cho đến các Phật pháp cũng
như vậy. Chỉ nói theo lối có sở đắc thủ tướng,
ức tưởng phân biệt. Vô
lượng các việc ma như
vậy, không dạy cho biết, ấy gọi là ác tri thức.
Xa lánh là vì ác tri thức không có lợi ích, như giặc nói lời dịu ngọt, đến thân cận mà hại người. Ác tri thức còn quá hơn thế.
Vì sao?
Vì giặc chỉ hại thân trong một đời, còn ác tri thức thì đời đời hại người; giặc chỉ có thể hại mạng cướp của, còn ác tri thức thì hại tuệ mạng căn, cướp
vô lượng báu Phật
pháp, biết rồi, phải gấp rút cả thân tâm đều xa lánh.

----o0o------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM MƯỜI HAI: CÚ nghĩa</詞>

(Kinh Đại Bát-nhã ghi: Phẩm Thí Dụ) KINH: Bấy giờ
Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Thế nào là cú nghĩa Bồ-tát?
Phật bảo Tu-bồ-đề: Không có cú nghĩa là cú nghĩa Bồ-tát.
Vì sao? Vì trong Vô thượng
chính đẳng chính giác không có nghĩa xứ,
cũng vô ngã, vì thế không có cú nghĩa là cú
nghĩa Bồ-tát.
Tu-bồ-đề! Thí như chim bay giữa hư không không có dấu chân, cú nghĩa
Bồ-tát thật
không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Thí như việc thấy ở trong mộng không có nơi chốn,
cú nghĩa Bồ-tát thật
không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Thí như huyễn không có
nghĩa thật, như
sóng nắng,
như tiếng vang, như bóng,
như Phật biến hóa (kinh Đại Bát-nhã ghi :
Phật sắc, thọ, tưởng,
hành, thức; Phật sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp
v.v… ND), không có thật
nghĩa, cú nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Thí như như, pháp tính,
pháp tướng, pháp vị, thật
tế, không có thật nghĩa,
cú nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Thí như
sắc người huyễn không có
thật nghĩa; thọ, tưởng, hành, thức người huyễn không có
thật nghĩa.
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu

hành Bát-nhã
Ba-la-mật, cú nghĩa Bồ-tát thật không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Thí như con mắt người huyễn không có thật nghĩa,
cho đến ý không có thật nghĩa.

Tu-bồ-đề! Như sắc người không có thật nghĩa cho đến pháp
không có nghĩa; nhãn xúc cho đến ý xúc làm nhân duyên
sinh thọ không
có thật nghĩa.
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, cú nghĩa
Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như người huyễn khi tu hành nội không không có thật
nghĩa, cho đến tu hành vô pháp hữu pháp không không có thật
nghĩa. Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, cú nghĩa
Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như người huyễn tu Bốn niệm xứ cho đến
Mười tám pháp không chung không có
thật nghĩa.
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật,
cú nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như sắc của Như Lai, Ứng cúng, chính biến tri không có
thật nghĩa, vì
sắc ấy không có.
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, cú
nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như thọ, tưởng, hành, thức của
Như Lai, Ứng cúng,
chính biến tri không có
thật nghĩa, vì thức ấy không có.
Bồ-tát ma-ha-tát khi
tu hành Bát-nhã Ba-la-mật,
cú nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như mắt
Phật không có nơi chốn, cho đến ý không
có nơi chốn;
sắc cho đến pháp không có nơi chốn; nhãn xúc cho đến ý xúc
làm nhân duyên sinh thọ
không có nơi chốn. Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật,
cú nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như Phật nội không không có nơi chốn, cho đến vô
pháp hữu pháp không
không có nơi chốn. Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát- nhã Ba-la-mật, cú
nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như Bốn niệm xứ của Phật không có nơi chốn, cho đến Mười tám pháp không chung không có nơi chốn.
Bồ-tát ma-ha-tát khi
tu hành Bát-nhã Ba-la-mật,
cú nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như trong hữu vi tính không có nghĩa vô vi tính, trong vô vi tính không có nghĩa hữu vi tính.
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát- nhã Ba-la-mật, cú
nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như nghĩa bất sinh bất diệt không có nơi chốn.
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, cú nghĩa
Bồ-tát không
có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như chẳng làm, chẳng ra,
chẳng được, chẳng nhơ,
chẳng sạch nên không có
nơi chốn. Cú nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Pháp gì chẳng
sinh chẳng diệt nên không có nơi chốn? Pháp gì chẳng làm, chẳng ra,
chẳng được, chẳng nhơ,
chẳng sạch nên không có nơi chốn?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Sắc chẳng sinh chẳng diệt nên không có
nơi có chốn; thọ, tưởng,
hành, thức chẳng sinh chẳng diệt nên không có
nơi chốn, cho đến chẳng
nhơ, chẳng sạch cũng như vậy.

Mười hai nhập, mười tám giới chẳng
sinh chẳng diệt nên không
có nơi có chốn, cho đến
chẳng nhơ, chẳng sạch cũng như vậy.
Bốn niệm xứ chẳng
sinh chẳng diệt nên không có nơi chốn, cho đến chẳng nhơ chẳng
sạch cũng như vậy; Mười tám pháp không chung
chẳng sinh chẳng diệt nên không có nơi có chốn, cho đến chẳng nhơ chẳng
sạch cũng như vậy.
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành Bát-nhã
Ba-la- mật, cú nghĩa
Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như tịnh nghĩa Bốn niệm xứ rốt ráo không thể có
được. Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, cú nghĩa
Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như tịnh nghĩa Bốn chính cần cho đến Mười tám
pháp không chung rốt ráo
không thể có được. Bồ-tát ma-ha-tát tu hành Bát-
nhã Ba-la-mật, cú nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như trong tướng tịnh tướng, ngã không thể có được, vì tướng ngã không có; cho đến trong
tướng tịnh, tướng kẻ biết, kẻ
thấy không thể có được,
vì tướng biết thấy không có. Tu-bồ-đề! Bồ-tát
ma- ha-tát tu hành Bát-nhã Ba-la-mật, cú nghĩa Bồ-tát
không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Thí như khi mặt trời xuất hiện, không có bóng tối;
Bồ- tát ma-ha-tát khi tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật, cú nghĩa Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Thí như lúc kiếp tận lửa đốt, không còn việc gì.
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, cú nghĩa
Bồ-tát không
có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Trong tịnh giới của Phật không có phá giới.
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, cú nghĩa Bồ tát
không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như trong định của Phật không có tâm tán loạn, trong tuệ của
Phật không có tâm
ngu si, trong giải thoát của
Phật không
có không giải thoát,
trong giải thoát tri kiến của Phật không có không
giải thoát tri kiến.
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành Bát-nhã
Ba-la- mật, cú nghĩa
Bồ-tát không có cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Thí như trong ánh
sáng Phật, ánh
sáng mặt trời mặt
trăng không hiện, trong
ánh sáng Phật ánh sáng của trời Tứ thiên vương, trời ba mươi ba,
trời Dạ-ma, trời Đâu xuất đà, trời
Hóa lạc, trời Tha-hóa-tự- tại, trời
Phạm chúng cho đến trời
A-ca-nị-tra không hiện.
Tu-bồ-đề! Bồ- tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, cú nghĩa
Bồ-tát không có
cũng như vậy. Vì cớ
sao? Vì hết thảy pháp Vô thượng
chính đẳng
chính giác, Bồ-tát, nghĩa
Bồ-tát, đều chẳng hợp, chẳng tán, không sắc
không hình, không đối
ngại, nghĩa là nhất tướng vô tướng.

Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát đối với tướng vô ngại của
hết thảy pháp cần nên học, nên biết.
LUẬN: Hỏi: Từ trước lại đây
Phật với Tu-bồ-đề, dùng đủ thứ
nhân duyên phá danh tự
Bồ-tát, sao nay còn hỏi cú nghĩa Bồ-tát? Đáp:
Tu-bồ-đề phá danh tự Bồ-tát,
Phật không phá; nói danh
tự Bồ-tát từ trước
lại đây rốt ráo không, chỉ từ trong số năm uẩn giả
danh là Bồ-tát. Song chúng
sinh cho giả danh là thật, nên Phật nói gỉa
danh không thật, chỉ từ
các pháp số hòa hợp làm tên gọi.

Lại nữa, Phật pháp vô lượng vô biên, không thể nghó bàn.
Tu-bồ-đề nhân danh tự
Bồ-tát không mà nói tướng Bát-nhã Ba-la-mật, nay
muốn nghe Phật giảng tự
nghĩa Bồ-tát, nhân đó mà nói Bát-nhã Ba-la-mật.

Lại nữa, nhân duyên nên hỏi có vô lượng vô biên, nghĩa là âm thanh của Phật có
sáu mươi thứ
trang nghiêm, có thể khiến cho chư
thiên chuyên nghe huống gì
người. Chỉ có âm thanh đủ khiến người ưa
nghe huống gì nói đến
nghĩa lợi ích lớn!

Tu-bồ-đề theo Phật nghe việc ấy, đối với người chưa phát
tâm Vô thượng chính đẳng chính giác nên khiến
họ phát tâm; người đã phát tâm mà chưa thực hành
sáu Ba-la-mật, thì khiến họ thực hành; người thực hành mà không thanh tịnh thì khiến họ
thanh tịnh; người thực hành thanh tịnh thì khiến trú địa vị bất thối; thành tựu
chúng sinh, đầy đủ
Phật pháp, cho đến được một đời bổ xứ.

Do vô lượng nhân duyên lợi ích như vậy, nên Phật dùng Tu-bồ-đề làm vấn chủ, để nói với chúng
sinh ở tại pháp hội trong mười
phương thế giới.
Phật bảo Tu-bồ-đề: Vô nghĩa là cú
nghĩa Bồ-tát, Vô thượng
chính đẳng chính giác không nơi chốn, cũng không ngã không tên, ở trong
đó không nơi nương tựa,
tức là pháp không, không ngã danh, không
người đắc đạo. Phật
khai thị cho Tu-bồ-đề: Nếu ông biết không ta, không
của ta, thì chứng
A-la-hán. Bồ-tát cũng như vậy, đối với Vô thượng
chính đẳng chính giác
không ta, không của ta, giống như chim bay giữa hư không, không có dấu chân.
nghĩa Bồ-tát cũng như vậy, đi giữa các pháp
hư không, không nơi nương tựa trú trước, vì lẽ ấy, nói không có
cú nghĩa Bồ-tát. Hỏi: Thế nào là
Bồ-tát cú? Theo ngữ pháp của
Thiên Trúc (Ấn Độ), các chữ hợp lại thành lời, các lời hợp lại thành cú.
Như “Bồ” là một chữ, “Đề” là một chữ, hai chữ ấy không hợp lại thời không có lời, nếu hợp
lại gọi là “Bồ-đề”,
(Trung Hoa dịch là trí tuệ vô thượng). “Tát-đỏa”
hoặc gọi là chúng sinh, hoặc gọi là đại tâm; vì
trí tuệ vô thượng mà phát đại tâm, gọi là
Bồ-đề Tát-đỏa.
Nguyện muốn làm cho chúng
sinh thành
đạo Vô thượng, ấy gọi
là Bồ-đề Tát-đỏa. Lại nữa,
trong phẩm này Phật và đệ tử dùng các nhân duyên
nói nghĩa Bồ-tát
ma-ha-tát. Bồ-đề một lời, Tát-đỏa một lời, hai lời hợp
lại nên gọi là nghĩa.
Nếu muốn danh tự, ngữ cú, thời đều đồng một
việc, không nơi chốn.
Nay Tu-bồ-đề hỏi do pháp có tướng nhất định gì gọi
là cú nghĩa Bồ-tát.
Thiên Trúc nói “Ba-đà”, có nghĩa là “Cú”. Cú ấy
có các nghĩa, như trong thí dụ ở sau sẽ nói. Hỏi: Chỉ cần lấy việc chim bay giữa hư không thì cũng đủ chỉ rõ
cú nghĩa,cớ sao phải nói
rộng nhiều thứ? Đáp:
Chúng sinh nghe lãnh thọ, có nhiều hạng
không đồng,
có người ưa nghĩa, có
người ưa thí dụ. Thí dụ có thể làm cho hiểu
nghĩa, nhân ví dụ mà
sinh tâm ưa thích, như người
sinh ra
đoan chính, lại
thêm trang sức, càng làm cho rực rỡ. Trong thí dụ này phần nhiều lấy nghĩa để ví dụ nghĩa, như
sau đây nói:
Như mộng, như bóng, như
tiếng vang,
như sóng nắng, như việc
Phật hóa ra, các việc ấy hư dối, như trước nói.
nghĩa Bồ-tát cũng như vậy, chỉ có thể tai
nghe tiếng, hư dối
không thật, vì
thế, Bồ-tát không nên
tự cao. Các câu như như, pháp tính, pháp tướng,
thật tế v.v…, không có nghĩa nhất định, như
người huyễn, không có năm
uẩn cho đến các Phật
pháp, như năm pháp uẩn của Phật (Phật do năm pháp uẩn
là giới, định, tuệ,
giải thoát, giải thoát tri kiến hợp thành –
ND) cho đến hết thảy pháp; như trong pháp hữu vi không có pháp vô vi, như trong pháp vô vi không có pháp hữu vi. Pháp vô vi chẳng
sinh
chẳng diệt,
còn trong các pháp, không
có tướng chẳng sinh chẳng diệt, cũng không
có dị tướng; như Ba mươi
bảy đạo phẩm không có tướng thanh tịnh, vì
có người đắm Ba mươi
bảy phẩm pháp ấy, tức là kiết sử; như ngã cho
đến kẻ biết, kẻ thấy không thể có được tướng thanh tịnh.

Hỏi: Ngã cho
đến kẻ biết, kẻ thấy làm sao tịnh? Đáp: Mỗi mỗi tìm kiếm tướng ngã không thể có được, ấy gọi
là ngã tịnh. Còn trong đệ nhất nghĩa
không tịnh, không bất tịnh, thí như rửa thây chó chết thối, cho đến da lông, máu thịt, xương tủy đều hết, lúc ấy chẳng phải chó,
chẳng phải heo, không được nói nó tịnh, không được nói
nó bất tịnh. Ngã cho đến kẻ biết, kẻ thấy cũng như vậy. Lấy trí tuệ
vô ngã, không, mà tìm kiếm tướng ngã không thể có được, lúc ấy chẳng
phải hữu ngã, chẳng
phải vô ngã. Như khi mặt trời xuất hiện không có bóng tối, lúc kiếp tận không có mọi vật; như giới uẩn trong năm pháp
uẩn của Phật, việc phá giới không thể có được, như ánh
sáng mặt trời, mặt
trăng, tinh tú, ngọc thật
chư thiên, quỉ thần, rồng chúa v.v… đối với ánh
sáng của Phật thì không hiện được, vì ánh
sáng của Phật từ lực đại phước đức thần thông
phát sinh. Cú nghĩa
Bồ-tát cũng như vậy, vào trong ánh
sáng trí tuệ Bát-nhã
Ba-la-mật, thì không hiện.
Nhân các thí dụ ấy dạy các
Bồ-tát hãy
siêng học hết thảy
pháp, không thủ tướng,
vì không sở đắc vậy. KINH:
Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Những gì
là hết thảy pháp? Tại
sao trong hết thảy pháp không có tướng ngăn
ngại, nên học, nên biết?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Hết thảy pháp là pháp lành, pháp ký, pháp
vô ký, pháp thế gian,
pháp xuất thế gian, pháp hữu lậu, pháp vô lậu,
pháp hữu vi, pháp vô vi,
pháp chung, pháp
chẳng chung.
Tu-bồ-đề! Ấy gọi
là hết thảy pháp.
Bồ-tát ma-ha-tát đối với hết thảy pháp không có
tướng ngăn ngại ấy,
nên học, nên biết.

Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Sao gọi là pháp
lành thế gian?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Pháp lành thế gian là hiếu thuận cha mẹ,
cúng dường Sa-môn, Bà-la-môn, kính thờ
tôn trưởng, bố thí chỗ có
phước, phước nghiệp bố thí, phước nghiệp trì giới, phước nghiệp tu định,
phước nghiệp
khuyến đạo, phương tiện
sinh phước đức, mười thiện nghiệp
đạo thế gian, quán chín tướng là tướng
phình trướng, tướng máu chảy,
tướng hư hoại, tướng
mục nát, tướng bầm xanh, tướng bị trùng ăn, tướng tan rã, tướng
xương trắng, tướng đốt
cháy;bốn thiền, bốn tâm vô lượng, bốn định
vô sắc, niệm Phật, niệm Pháp, niệm Tăng, niệm Giới, niệm
xả, niệm thiên, niệm điều lành; niệm hơi thở, niệm thân, niệm chết; đó
gọi là pháp lành thế gian.

Những gì là pháp chẳng lành? Cướp mạng kẻ khác, không cho mà lấy,
tà dâm, nói dối, nói hai lưỡi, nói ác, nói phi thời, tham dục, não
hại, tà kiến, mười bất
thiện đạo; ấy gọi là pháp chẳng lành.
Thế nào là pháp hữu ký? Hoặc pháp lành hoặc pháp
chẳng lành;
ấy là pháp hữu ký.

Những gì là pháp vô ký? Thân nghiệp, khẩu nghiệp, ý nghiệp vô

ký, bốn đại
vô ký; Năm uẩn, Mười hai nhập, Mười tám giới vô ký,
quả báo vô ký; ấy gọi là pháp vô ký.

Những gì là pháp thế gian? Pháp thế gian là Năm uẩn, Mười hai nhập,
Mười tám giới,
Mười thiện đạo,
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng,
Bốn định vô sắc, ấy
gọi là pháp thế gian.
Những gì là pháp xuất thế gian?
Bốn niệm xứ,
Bốn chính cần, Bốn Như ý túc, Năm
Căn, Năm Lực, Bảy Giác phần, Tám Thánh
đạo, cửa không giải
thoát, cửa Vô tướng giải thoát, cửa Vô tác giải thoát,
ba Căn vô lậu là căn
chưa biết muốn biết, căn biết, căn đã biết; ba
Tam- muội là
Tam-muội có giác có quán,
Tam-muội không giác có
quán, Tam-muội không giác
không quán, hoặc minh,
giải thoát, niệm,
tuệ, chính ức, tám bội
xả. Những gì là tám? Đó là trong có sắc tướng
ngoài quán sắc, là bội xả đầu; trong không sắc
tướng ngoài quán sắc, là
bội xả hai; tịnh bội xả thân tác chứng, là bội xả ba; vượt qua hết thảy
tướng sắc, diệt tướng
hữu đối, không niệm hết thảy dị tướng, vào vô biên
hư không xứ, là bội xả bốn; vượt qua hết thảy vô biên hư không xứ, vào nhất thiết vô biên thức xứ, là bội xả năm; vượt qua hết thảy vô
biên thức xứ, vào vô
sở hữu xứ, là bội
xả sáu; vượt qua hết thảy vô
sở hữu xứ, vào phi hữu tưởng phi vô tưởng xứ, là bội xả bảy; vượt qua hết thảy phi
hữu tưởng phi vô tưởng
xứ, vào diệt thọ tưởng định, là bội xả tám.

Định chín thứ
lớp là lìa dục lìa pháp ác bất thiện, có giác
có quán, lìa dục
sinh hỷ lạc, vào
Sơ thiền; diệt các giác quán bên trong thanh tịnh nên nhất tâm, không giác
không quán, định
sinh hỷ lạc, vào
Nhị thiền; lìa hỷ nên
hành xả, thọ thân vui, thánh nhân nói được xả được, niệm hành lạc, vào
Tam thiền; dứt hỷ lạc, trước hết diệt ưu khổ, hành
xả không khổ không vui,
niệm thanh tịnh, vào Tứ thiền; vượt qua hết thảy
tướng sắc, diệt tướng hữu đối, không nghó đến hết thảy dị tướng, vào
vô biên hư không xứ;
vượt qua hết thảy vô biên hư không xứ, vào hết
thảy vô biên thức xứ;
vượt qua hết thảy vô biên thức xứ, vào vô sở hữu xứ; vượt qua hết thảy vô
sở hữu xứ, vào phi hữu tưởng phi vô tưởng xứ;
vượt qua hết thảy phi
hữu tưởng phi vô tưởng xứ, vào diệt thọ tưởng định.

Lại có pháp xuất thế gian là nội không cho đến vô pháp hữu pháp không,
Mười lực, Bốn không sợ,
Bốn vô ngại, Mười tám pháp
không chung, Nhất thiết trí
của Phật, ấy gọi là pháp xuất thế gian.
Những gì là pháp hữu lậu? Đó là năm thọ uẩn, mười hai nhập,
mười tám giới,
sáu chủng,
sáu xúc,
sáu thọ, bốn thiền cho đến bốn định vô
sắc, ấy gọi là pháp hữu lậu.
Những gì là pháp vô lậu? Đó là Bốn niệm xứ cho đến Mười tám
pháp không
chung và Nhất thiết trí, ấy gọi là pháp vô lậu.

Những gì là pháp hữu vi? Đó là hoặc pháp sinh, trụ, diệt, cõi
Dục, cõi Sắc, cõi
Vô sắc, năm uẩn cho đến thọ do ý xúc làm nhân
duyên sinh ra,
Bốn niệm xứ, cho đến Mười tám pháp
không chung, và
Nhất thiết
trí; ấy gọi là pháp hữu vi.

Những gì là pháp vô vi? Đó là pháp chẳng sinh, chẳng trú,
chẳng diệt, hoặc nhiễm
hết, sân hết, si hết, như như, bất dị, pháp tướng,
pháp tính, pháp trụ,
thật tế v.v… ấy gọi là pháp vô vi.

Những gì là pháp chung? Đó là Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng,
Bốn định vô sắc; như
vậy gọi là pháp chung.
Những gì gọi là pháp không chung? Đó là Bốn niệm xứ cho
đến Mười tám pháp
không chung; ấy là pháp không chung.

Bồ-tát ma-ha-tát đối với pháp tự tướng không ấy, không
nên chấp trước, không lay động;
Bồ-tát cũng nên biết hết thảy pháp không
hai tướng, không lay động;
ấy gọi là nghĩa Bồ-tát.
LUẬN: Hỏi:
Cớ sao
Tu-bồ-đề trước hỏi pháp lành thế gian,
sau
hỏi pháp xuất thế gian?
Đáp: Trước
hỏi thô, sau hỏi tế. Trước biết tướng thế gian,
sau
mới có thể biết tướng xuất thế gian.
Pháp lành thế gian là biết có quả báo tội phước, có đời nay đời
sau, có thế gian,
có Niết-bàn. Có các
thánh hiền, Phật v.v… đời nay đời
sau, và chứng thật tướng các pháp; hiếu thuận cha mẹ cho đến mười niệm và đúng như pháp có được tài vật cúng dường cung
cấp Sa-môn,
Bà-la-môn. Sa-môn là
người xuất gia cầu đạo. Bà-la-môn là người học vấn tại gia.
Hai hạng người này ở thế gian làm được việc khó làm, lợi ích
chúng sinh, đáng nên cúng dường.

Tôn trưởng là đối với chú bác, chị, anh, cung kính cúng dường,
đó là cách tu ở nhà.
Bố thí, trì giới, tu định, khuyến đạo, như ở phẩm đầu đã nói.

Phương tiện
sinh phúc đức như là
sám hối, tùy hỷ, thỉnh Phật trụ lâu ở đời
không Niết-bàn,
Chuyển pháp luân, như tuy tu
hành Không, không chấp
trước Không, trở lại tu hành các pháp lành. Do các phương tiện
như vậy sinh các phước đức.

Mười thiện đạo cho đến bốn định vô sắc, như trước đã nói.
Trong mười niệm, tám việc như trướcđã nói.

Niệm điều lành là tư duy nhân duyên nghiệp lành, chế phục tâm mình.
Lại nữa, Niết-bàn là pháp
chân thiện, thường buộc tâm niệm
tưởng Niết-bàn, ấy là niệm thiện.
Thân niệm tức là thân niệm xứ. Trái với pháp lành gọi là
pháp bất thiện.
Pháp vô ký là tâm oai nghi, tâm công xảo, tâm biến hóa và là
khởi thân nghiệp,
khẩu nghiệp; trừ năm uẩn thiện và bất thiện, ngoài ra
năm uẩn khác và hư
không vô vi, phi trạch diệt vô vi v.v…

Pháp thế gian
là năm uẩn hoặc thiện, hoặc bất thiện, hoặc vô ký; mười hai nhập,
tám vô ký có bốn mươi ba loại, mười tám giới, tám vô ký có mười ba loại.
Mười thiện đạo, bốn thiền, bốn tâm vô lượng, bốn
định vô sắc, ấy là
pháp lành, người phàm phu có thể thành được.

Lại, tự không thể ra khỏi thế gian nên gọi là pháp thế gian.
Pháp xuất thế gian là Ba mươi bảy đạo phẩm, Ba môn
giải thoát,
Ba căn vô lậu, Ba
Tam-muội, như trước nói.

Minh là ba minh, giải thoát là hữu vi giải thoát, vô vi giải
thoát. Niệm là mười niệm.

Tuệ là mười trí tuệ.
chính ức là quán theo thật tướng các pháp, như quán theo
thân pháp, gốc của hết thảy pháp lành.

Lại nữa, Tám bội xả, Chín định thứ lớp,
Mười tám không,
Mười lực, Bốn vô sở úy,
Mười tám pháp không chung, như đã nói rộng ở trước.

Bốn niệm xứ v.v… ấy, nhất tâm vì đạo vậy. Lại,
Tám bội xả, Chín định thứ lớp v.v… phàm phu không thể
chứng được, nên gọi
nó là pháp xuất thế gian.
Niệm, tuệ,
chính ức tuy có có hai thứ là thế gian và xuất thế
gian, trong đây chỉ nói về xuất thế gian.

Pháp hữu lậu là Năm uẩn, Bốn thiền, Bốn định vô sắc.

Pháp vô lậu là pháp chẳng phải thế gian, đó là Bốn niệm xứ
cho đến Mười tám pháp không chung.
Pháp hữu vi lược nói có ba tướng
là sinh, trụ, diệt, ràng buộc ba
cõi và Bốn niệm xứ cho
đến Mười tám pháp không chung. Tuy là pháp
vô vi, song vì pháp có
tạo tác, ấy là pháp hữu vi. Trái với tướng hữu vi
gọi là pháp vô vi. Lại nữa,
diệt các phiền não ba độc v.v… năm uẩn không còn thứ lớp nối nhau; như như,
pháp tướng, pháp tính, pháp trụ, thật tế v.v…
ấy gọi là pháp vô vi. Hỏi:
Sắc như như,
sắc không lìa như như, như như không
lìa sắc,
sắc là hữu vi, làm sao
như như là vô vi được? Đáp:
Sắc có hai thứ:
1.Sắc do mắt thịt kẻ phàm phu ức tưởng
phân biệt.
2. Sắc thật tướng do tâm thánh nhân biết được, như Niết-bàn.
Sắc
của phàm phu
biết gọi là sắc, sắc ấy vào trong như như lại chẳng
sinh chẳng diệt. Như pháp
hữu vi tuy là năm uẩn mà có các danh tự là
mười hai nhập, mười tám giới, nhân duyên v.v… Pháp vô vi tuy có ba thứ cũng phân biệt nhiều danh tự là như như,
pháp tướng, pháp tính, pháp trụ,
thật tế v.v…

Pháp chung là
chỗ sinh, chỗ vào của phàm phu và thánh nhân,
vì chung nên gọi là pháp chung.

Pháp chẳng chung là Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung.
Bồ-tát phân biệt biết mỗi mỗi tướng của các pháp, pháp ấy theo nhân duyên hòa
hợp sinh, nên không có tự tính, vì không có tự tính
nên tính không. Bồ-tát
trú trong pháp vô chướng ngại ấy không lay
động, vì dùng pháp môn
bất nhị nhập mà vào hết thảy pháp không lay động vậy.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 45</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM MƯỜI BA: MA-HA-TÁT KINH: Bấy giờ
Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Thế nào gọi là
Ma-ha-tát?
Phật bảo Tu-bồ-đề: Bồ-tát đối với chúng tất định làm thượng
thủ, nên gọi là Ma-ha-tát.

Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch Thế Tôn! Những gì là chúng
tất định mà Bồ-tát làm
thượng thủ?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Chúng tất định là
tính địa nhân,
Bát nhân, Tu- đà-hoàn, Tư-đà-hàm,
A-na-hàm, A-la-hán, Bích-chi Phật, Bồ-tát
mới phát tâm, cho đến Bồ-tát ở địa vị bất thối.
Tu-bồ-đề! Ấy là chúng
tất định mà Bồ-tát làm
thượng thủ. Bồ-tát ma-ha-tát đối với chúng ấy
sinh tâm lớn, không thể hoại như Kim cang sẽ làm
thượng thủ cho chúng tất định.

Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Thế nào là
Bồ-tát ma-ha-tát
sinh tâm
lớn không thể hoại như
Kim cang?
Phật bảo Tu-bồ-đề:
Bồ-tát ma-ha-tát nên
sinh tâm như vầy:
Ta sẽ ở trong
sinh tử phát thệ nguyện rộng lớn
trang nghiêm; ta phải nên bỏ hết thảy
sở hữu; ta phải nên giữ tâm bình đẳng đối với hết thảy chúng
sinh; ta phải nên lấy ba
thừa độ thoát hết thảy chúng sinh, khiến vào
Vô-dư Niết-bàn; ta độ
hết thảy chúng sinh rồi, mà không thấy có cho đến chỉ một người
vào Niết-bàn; ta phải nên hiểu tướng chẳng
sinh của hết
thảy các pháp; ta phải nên lấy tâm thuần
Tát-bà-nhã tu hành
sáu
Ba-la-mật; ta phải nên học
trí tuệ, liễu đạt hết thảy pháp; ta phải nên liễu đạt
môn nhất tướng trí của
các pháp; ta phải nên liễu đạt cho đến môn vô
lượng tướng trí.
Tu-bồ-đề! Ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát
sinh tâm lớn, không
thể phá hoại như Kim cang.
Bồ-tát ma-ha-tát ở tâm ấy mà làm thượng thủ
đối với
chúng tất định, vì pháp ấy dùng vô sở đắc vậy.

Tu bồ đề! Bồ-tát ma-ha-tát, nên sinh tâm như vầy: Ta sẽ thay hết thảy chúng
sinh
mười phương, hoặc chúng
sinh địa ngục, hoặc
chúng sinh súc sinh, hoặc
chúng sinh ngạ quỷ mà chịu thống khổ; vì mỗi
mỗi chúng sinh trải trong
vô lượng trăm ngàn ức kiếp thay thế chịu khổ địa ngục cho đến khi chúng
sinh ấy vào
Vô-dư Niết-bàn.
Do pháp ấy, vì chúng
sinh mà chịu mọi cần khổ.
Chúng sinh ấy vào
Vô-dư Niết-bàn rồi vậy
sau tự trồng căn lành, trải qua vô lượng trăm ngàn ức vô
số kiếp,
sẽ chứng Vô thượng
chính đẳng chính giác.

Tu bồ đề! Ấy là Bồ-tát ma-ha-tát tâm lớn không thể hoại như
Kim cang, trú trong tâm ấy
vì chúng tất định làm thượng thủ. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát sinh tâm khoái thích lớn,
trú trong tâm khoái thích
ấy mà vì chúng tất định làm thượng thủ.

Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Thế nào là tâm
khoái thích lớn của
Bồ-tát ma-ha-tát?

Phật dạy: Bồ-tát ma-ha-tát từ khi mới phát tâm, cho đến khi
chứng Vô thượng chính
đẳng chính giác, không sinh tâm ô nhiễm, tâm
sân nhuế, tâm ngu si, tâm
não hại, tâm Thanh-văn, tâm Bích-chi Phật,
ấy gọi là tâm khoái
thích lớn của Bồ-tát ma-ha-tát; trú trong tâm ấy
mà vì chúng tất định làm thượng thủ, cũng không nghó có tâm ấy. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát sinh tâm bất động.
Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Sao gọi là tâm bấtđộng? Phật dạy:
Thường niệm tâm trí nhất thiết chủng, cũng không
nghó rằng có tâm ấy, ấy
gọi là Bồ-tát ma-ha-tát bất động. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát, đối với hết thảy chúng
sinh, nên
sinh tâm lợi ích an vui.
Sao gọi là tâm lợi ích an vui? Là cứu vớt hết thảy
chúng sinh, không bỏ hết thảy
chúng sinh, làm việc ấy cũng không nghó có tâm ấy. Ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát
sinh tâm lợi ích an vui đối
với hết thảy chúng sinh. Như vậy,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát, tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật, làm bậc thượng thủ tối thắng giữa chúng tất định. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nên tu hành tâm muốn
pháp, mừng pháp, vui pháp. Thế nào là pháp? Đó là không phá thật tướng
các tướng các pháp, ấy gọi là pháp.
Thế nào gọi là muốn pháp, mừng pháp?
Là tin pháp, nhẫn
chịu pháp, lãnh thọ pháp;
ấy gọi là muốn pháp, mừng pháp.
Thế nào là vui pháp? Là thường tu hành pháp ấy, ấy gọi
là vui pháp. Như vậy,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật, có thể làm bậc thượng thủ đối với chúng tất định, vì pháp ấy dùng
vô sở đác vậy. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành Bát-nhã
Ba-la- mật, trú ở nội
không cho đến vô pháp hữu pháp không, có thể làm
bậc thượng thủ của
chúng tất định, vì pháp ấy dùng vô sở đắc vậy. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành Bát-nhã
Ba-la- mật, trú ở Bốn
niệm xứ cho đến trú ở Mười tám pháp không chung,
có thể làm bậc thượng
thủ của chúng tất định, vì pháp ấy dùng vô sở đắc vậy. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành Bát-nhã Ba-la- mật, trú ở trong
Tam-muội như
Kim cang, cho đến trú ở trong
Tam-muội lìa đắm hư không
không nhiễm, có thể làm bậc thượng thủ của chúng
tất định, vì pháp ấy
dùng vô sở đắc vậy.

Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát trú ở trong các pháp ấy, có thể làm
bậc thượng thủ của
chúng tất định, vì nhân duyên ấy nên gọi là Ma-ha-tát. LUẬN:
Tu-bồ-đề đã theo
Phật nghe nghĩa Bồ-tát, nay hỏi nghĩa
Ma-ha-tát.

“Ma-ha”, là “lớn”; “Tát-đỏa” là “tâm” hoặc “chúng sinh”.
Chúng sinh này tối thượng đệ nhất giữa các chúng
sinh thế gian, nên gọi
là lớn. Lại, lấy tâm lớn biết hết thảy pháp, muốn độ hết thảy
chúng sinh,
ấy gọi là lớn. Lại nữa,
Bồ-tát nên gọi là Ma-ha-tát, Ma-ha-tát nên gọi là
Bồ-tát, vì phát tâm cầu
đạo Vô thượng vậy.

Lại nữa, như đã nói rộng trong phẩm Tán thán nghĩa
Bồ-tát ma-ha-
tát. Lại nữa,
trong đây Phật tự nói nghĩa Ma-ha-tát.

Chúng sinh có
ba phần:
1. chính định, chắc chắn vào Niết-bàn.
2. Tà định, chắc chắn vào ác đạo.
3. Bất định. Rất lớn ở giữa chúng sinh chính định, nên gọi là Ma-ha-tát. Đại chúng là chỉ hết thảy thánh hiền, trừ Phật.

tính địa nhân là sinh trong tính Thánh nhân, nên gọi là tính, như tiểu nhi
sinh trong nhà
sang quí, tuy nhỏ chưa có thể làm gì,
sau chắc chắn hy vọng thành việc lớn. Địa vị này kể từ noãn pháp cho đến
thế đệ nhất pháp.

Bát nhân địa
là tu hành trong mười lăm tâm thuộc kiến đế đạo.
Hỏi: Trong mười lăm tâm ấy cớ sao gọi là bát nhân? Đáp: Trong tư duy đạo dùng trí nhiều, trong kiến đế đạo dùng kiến

và nhẫn
nhiều, trí đi theo nhẫn. Vì cớ sao? Vì công nhẫn lớn. Lại nữa,
nhẫn và trí, hai việc ấy có thể đoạn, có thể chứng. Trú
ở trong tám nhẫn nên gọi là bát nhẫn.
Tu-đà-hoàn,
Tư-đà-hàm, A-na-hàm, A-la-hán, Bích-chi Phật,
như trước đã nói.

Bồ-tát sơ
phát tâm là, có người nói: Người mới phát tâm, được
vô sinh pháp nhẫn, theo tướng Vô thượng
chính đẳng
chính giác mà
phát tâm, ấy gọi là
mới phát tâm, là chân phát tâm. Rõ biết thật tướng
các pháp, cũng biết
tướng của tâm, phá các phiền não, theo tâm Vô
thượng chính đẳng chính
giác, không điên đảo; tâm ấy gọi là sơ phát tâm.

Có người nói:
Người phàm phu tuy trú ở các
kiết sử, nghe nói
công đức Phật, phát tâm Đại Bi, thương xót
chúng sinh, nguyện ta
sẽ thành Phật. Tâm ấy tuy ở trong phiền não, vì tâm tôn quí, được trời
người cung kính, như Thái tử của
Chuyển luân
Thánh vương khi mới thụ thai đã
hơn các đứa con khác,
trời quỉ, thần đều tôn quí. Tâm Bồ-tát cũng như
vậy, tuy ở trong kiết sử, đã hơn chư thiên, thánh
nhân, có thần thông.

Lại nữa, Bồ-tát từ khi mới phát tâm cho đến khi chưa được
Vô thượng chính đẳng
chính giác, có người được thọ ký vào pháp vị,
được vô sinh pháp nhẫn,
gọi là bất thối chuyển. Tướng bất thối chuyển, sau sẽ nói rộng.
Đối với
đại chúng như vậy sẽ làm bậc thượng thủ, nên
gọi là Ma- ha-tát. Bồ-tát ấy muốn làm chủ hết thảy
Thánh nhân, nên phát tâm
lớn, chịu hết thảy khổ,
tâm kiên cố như Kim cang bất động.

Tâm Kim cang là không bị hết thảy kiết
sử phiền não làm lay động, thí như núi Kim cang không bị gíó làm lay động. Các chúng
sinh ác, người ma đi đến, không làm theo ý nó, không tin thọ lời nó; bị
sân
mắng, hủy báng, đánh
đập, giam trói, chặt đâm, cắt chẻ, tâm không đổi khác. Có người đến xin đầu mắt, tủy não, tay chân,
da thịt, gân, xương, đều có thể cho hết. Người xin không biết chán còn
sân giận
mắng nhiếc, bấy
giờ tâm Bồ-tát nhẫn
chịu không động, thí như núi Kim cang kiên cố, người đến đục khoét hủy hoại, trùng thú cắn xé, không một chút tổn giảm;
ấy gọi là tâm Kim cang. Lại nữa,
Phật tự nói tướng của tâm Kim cang, là Bồ-tát
nên nghó rằng: Ta không phải một tháng, một năm, một đời, hai đời, cho đến ngàn vạn kiếp mà thề lớn
trang nghiêm, ta phải nên trải qua vô lượng, vô
số, vô biên đời sống
chết làm lợi ích độ thoát chúng sinh. Hai là ta nên
bỏ hết thảy vật quí
trọng trong ngoài. Ba là tâm bình đẳng không
thương ghét đối với
chúng sinh. Bốn là ta
sẽ lấy ba thừa mà tùy căn cơ độ thoát
hết thảy
chúng sinh. Năm là độ chúng
sinh như vậy rồi, mà thật
không độ ai, không có công ấy, trong tâm ấy cũng không hối hận không chìm
đắm. Sáu là ta
sẽ nên biết tướng các pháp là chẳng
sinh
chẳng diệt, chẳng
đến chẳng đi, chẳng nhơ
chẳng sạch. Bảy là ta
sẽ nên lấy tâm thanh tịnh
vô nhiễm tu hành sáu
Ba-la-mật, hồi hướng đến Trí nhất thiết chủng.
Tám là ta sẽ nên khéo
biết hết thảy việc của thế gian làm và việc nên
biết của xuất thế gian,
thông đạt rõ ràng hết thảy. Chín là ta sẽ nên hiểu rõ môn nhất tướng trí của các pháp, đó là hết thảy các pháp rốt ráo
không, quán hết thảy
pháp như tướng Vô-dư Niết-bàn, lìa các ức tưởng
phân biệt. Mười là ta
sẽ nên biết các pháp hai tướng ba môn (bản Đại
tạng Tích sa và Đại
chính đều ghi ba tướng) cho đến vô lượng tướng
môn, thông đạt rõ ràng.
Hai tướng là hết thảy pháp có hai thứ là hoặc có,
hoặc không,
hoặc sinh, hoặc diệt, hoặc
làm hoặc không làm, hoặc sắc hoặc vô sắc v.v…
Ba môn là hoặc một, hoặc hai,
hoặc nhiều, từ ba trở lên đều
gọi là nhiều. Hoặc có,
hoặc không, hoặc chẳng phải có chẳng phải
không; hoặc trên hoặc giữa, hoặc dưới; hoặc quá khứ, hoặc vị lai, hoặc hiện
tại; ba cõi; ba
pháp thiện, bất thiện, vô ký; ba môn, bốn môn, năm môn, như vậy vô lượng pháp môn, đều thông
suốt vô ngại, trong đó tâm không
hối, không khiếp,
không nghi, tín thọ thông đạt vô ngại, thường tu không dứt, diệt các phiền não, quả báo nó và các việc
chướng ngại, đều làm cho
bại hoại; như Kim cang có
thể xô các núi. Trú trong tâm Kim cang ấy,
sẽ làm bậc thượng thủ
của đại chúng, vì bất khả đắc không.

Bất khả đắc không là nếu Bồ-tát sinh đại tâm như Kim cang như vậy mà
sinh lòng kiêu mạn thời tội nặng hơn phàm phu. Vì vậy nói
dùng vô sở đắc, các
pháp không có định tướng, như huyễn như hóa. Lại nữa,
tâm như Kim cang là có những chúng sinh bị đọa vào
ba đường ác, ta sẽ thay
thế chịu siêng khổ, vì mỗi mỗi chúng sinh chịu
thế khổ địa ngục cho đến
khi chúng sinh ấy từ địa ngục ra khỏi, nhóm
các căn lành, đến khi chứng
Vô-dư Niết-bàn rồi. Lại cứu hết thảy chúng
sinh, triển chuyển như vậy độ hết thảy
chúng sinh,
sau mới tự mình nhóm
các công đức, trải qua
vô lượng A-tăng-kỳ kiếp, mới thành Phật, trong
ấy tâm không hối không
thu hẹp lại. Thay thế chúng sinh chịu siêng
khổ như vậy, tự tạo
các công đức, ở lâu trong sinh tử, tâm không hối
không chìm đắm, như đất
Kim cang giữ gìn ba ngàn đại thiên thế giới,
khiến không lay động, tâm
ấy bền chắc nên gọi là như Kim cang.

Tâm khoái thích lớn là tuy có tâm bền chắc, chưa phải khoái thích lớn; như ngựa tuy có
sức lớn mà chưa có khoái thích lớn. Đối với chúng

sinh được hai tâm bình đẳng nên không
sinh dục nhiễm, nếu có thiên ái thì là giặc; phá tâm chấp ngã v.v… là gốc của
Phật đạo. Thường thực hành tâm từ-bi nên không có
sân giận, thường quán các pháp nhân duyên hòa hợp
sinh không có tự tính, nên không
ngu si; ái niệm chúng
sinh
quá hơn con đỏ nên không
có tâm não hại; không bỏ chúng sinh, quí
Phật đạo, nên không sinh
tâm Thanh-văn, Bích-chi Phật.

Hỏi: Nếu tâm
kiên cố như Kim cang tức là bất động, sao nay
còn nói tâm bất động?
Đáp: Hoặc
có khi tuy kiên cố mà tâm còn có tăng giảm, như
cây tuy kiên cố mà còn
có thể lay động. Động có hai:
1. Ngoại duyên làm động, như trước nói.
2.Nộiduyên làm động, như tà kiến, nghi v.v…
Nếu thường nhớ nghó Phật đạo và hết thảy trí tuệ, rằng ta
sẽ được quả báo
ấy, nên tâm không động.

Lại nữa, Bồ-tát nên dùng các nhân duyên làm lợi ích
chúng sinh, từ việc uống ăn cho đến Phật kỹ nhạc làm lợi
chúng sinh, thường không
bỏ chúng sinh, muốn khiến cho lìa khổ, ấy gọi là tâm an lạc và cũng
không nghó có tâm ấy.

Lại nữa, Bồ-tát vui pháp, gọi là
thượng thủ. Pháp là không phá hoại các
pháp tướng. Không phá các tướng là không có pháp có
thể chấp trước, không có pháp có thể lãnh thọ, nghĩa là bất khả đắc. tính bất khả đắc không ấy chính
là Niết-bàn; thường tin thọ nhẫn chịu pháp ấy, gọi
là dục pháp; thường tu
hành ba môn giải thoát gọi là vui pháp.

Lại nữa, Bồ-tát an trú trong mười tám không, vì không rơi vào mười tám ý hành, nên không khởi
tội nghiệp.
Trú Bốn niệm xứ, cho đến
Mười tám pháp
không chung, diệt các phiền não, nhóm các
thiện pháp, có
thể làm thượng thủ.

Lại nữa, Bồ-tát vào tâm Kim cang
Tam-muội v.v… hưởng thọ
khoái lạc, chán cái vui
thế gian, tăng trưởng thiện căn và trí tuệ phương tiện nên làm thượng thủ giữa chúng hội đại thánh.
Nếu đối với người lớn mà làm thượng thủ được, thì huống gì đối với người nhỏ! Thế nên
gọi là Ma-ha-tát.

---------o0o-------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM MƯỜI BỐN: ĐOẠN KIẾN</詞>


KINH:
Bấy giờ Tuệ mạng
Xá-lợi-phất bạch Phật rằng: Bạch
đức Thế Tôn! Con muốn
nói vì sao gọi là Ma-ha-tát. Phật dạy:
Ông hãy nói đi!

Xá-lợi-phất thưa:
Chấp ngã, chấp
chúng sinh, chấp thọ, chấp
mạng, chấp sinh, chấp
dưỡng dục, chấp chúng sổ, chấp người, chấp làm,
chấp khiến làm, chấp khởi lên, chấp khiến khởi lên, chấp thọ,
chấp khiến thọ, chấp có kẻ biết, chấp có kẻ thấy, chấp đoạn,
chấp thường,
chấp có, chấp không, chấp năm ấm, chấp mười hai nhập, chấp mười tám giới,
chấp Bốn đế, chấp Mười hai
nhân duyên, chấp bốn niệm xứ cho đến chấp Mười tám pháp
không chung, chấp
Phật đạo, chấp thành tựu chúng
sinh, chấp tịnh quốc độ Phật, chấp Phật, chấp chuyển pháp luân, dứt các
kiến chấp như vậy mà
thuyết pháp, ấy gọi là Ma-ha-tát.

Tu-bồ-đề nói với
Xá-lợi-phất rằng: Vì nhân duyên gì nên chấp
sắc gọi là kiến chấp? Vì nhân duyên gì nên
chấp thọ, tưởng, hành, thức
cho đến chấp chuyển Pháp
luân gọi là kiến chấp?

Xá-lợi-phất nói
với Tu-bồ-đề:
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không có phương tiện thiện xảo nên đối với
sắc
sinh
ra kiến chấp, vì cho là có
sở đắc; đối
với thọ, tưởng, hành, thức cho đến
chuyển Pháp luân
sinh ra kiến chấp, vì cho là có
sở đắc. Ở đây,
Bồ-tát ma-ha-tát tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật, lấy sức phương tiện thiện xảo, dứt các
lưới kiến chấp mà
thuyết pháp, vì không sở đắc. LUẬN:
Hỏi: Phật dẫn năm
trăm đại A-la-hán đến ao rồng
A-na- bà-đạt-đa thọ sự
dục lạc xa lìa, nói về nhân duyên nghiệp trước của
tự thân và đệ tử mà
Xá-lợi-phất không có ở đó. Phật bảo Mục-liên đi
gọi đến. Khi ấy Mục-liên
dùng sức thần thông đi đến Kỳ hoàn gặp Xá-lợi- phất đang may y.
Xá-lợi-phất nói với
Mục-liên đợi chút, chờ may
y xong sẽ đến. Mục-liên
thúc dục đi mau. Bấy giờ Mục-liên lấy tay
xoa y, y liền hoàn thành.
Xá-lợi-phất thấy Mục-liên quí thần thông ấy, liền lấy dải áo ném xuống đất và nói rằng: Ông hãy nhấc dải áo ấy
lên. Mục-liên lấy hai tay
nhấc dải lên, nhưng không làm sao nhấc lìa
khỏi đất, liền vào định
sâu xa để nhấc lên, quả đất bị rung động mạnh,
dãi aó vẫn dính sát
đất. Lúc ấy, Kiều-trần-như hỏi Phật: Vì nhân duyên
gì mà quả đất rung động mạnh?

Phật dạy: Vì Mục-liên vào định
sâu xa, dùng
sức thần thông
lớn nhấc dải áo của
Xá-lợi-phất lên mà không được.
Phật bảo
các Tỳ-kheo:
Thiền định của
Xá-lợi-phất vào hoặc ra,
cho đến Mục-liên còn
không biết rõ tên; thiền định của Phật vào và ra,
cho đến Xá-lợi-phất
còn không biết rõ tên.
Hỏi: Như vậy,
trí tuệ Xá-lợi-phất còn cách xa Phật, cớ sao nói
con cũng vui nói? Đáp:
Xá-lợi-phất chẳng phải muốn phơi bầy trí tuệ của mình trước
đại chúng,
cao tâm cố nói. Xá-lợi-phất chỉ là người theo
Phật chuyển pháp luân, rộng
làm lợi ích chúng sinh. nghĩa chữ Ma-ha-tát ích lợi
rất lớn, thế nên Phật
dạy xong, Xá-lợi-phất tiếp nói theo.

Lại nữa, nhiều người tin ưa
Xá-lợi-phất nói. Vì cớ
sao?
Vì nhân duyên đời trước nghe
Xá-lợi-phất nói, nhiều người phát
tâm Bồ-tát.
Phật do các nhân duyên vì tâm đại từ-bi, tâm tôi, ta và căn bản tập khí đã
nhổ sạch, pháp ái đã
dứt, nên cho phép Xá-lợi-phất nói.

Xá-lợi-phất nói: Chấp ngã, chấp kẻ biết, kẻ thấy, chấp Phật, chấp Bồ-tát, chấp chúng
sinh và các tà kiến
chấp hữu, vô, đoạn, thường, năm uẩn cho đến các kiến chấp về chư
Phật chuyển pháp luân. Bồ-tát ấy dứt được ba thứ kiến chấp ấy nên
sẽ thuyết pháp giữa đại chúng.
Ba thứ kiến chấp này, từ
vô thỉ lại, đã thấm sâu vào xương tủy. Tu-bồ-đề nghó rằng: Phật dạy năm uẩn cho đến các Phật pháp là chỗ hành của
Bồ-tát, cớ sao vì dứt
các kiến chấp nên thuyết pháp? Nghó như vậy rồi
liền hỏi Xá-lợi-phất.
Xá-lợi-phất đáp:
Bồ-tát không có phương tiện thiện xảo
mà muốn tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật, quán sắc tìm định tướng, thủ lấy
sắc định tướng nên
sinh ra chấp
kiến sắc; trái với đây, gọi là có phương
tiện thiện xảo. Bồ-tát
này tuy quán sắc, không sinh vọng kiến mà dứt
được các tà kiến. KINH: Bấy giờ
Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Con cũng muốn nói vì sao
gọi là Ma-ha-tát! Phật dạy:
Ông hãy nói đi!

Tu-bồ-đề nói: Bạch đức
Thế Tôn! Tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác, tâm vô đẳng đẳng ấy không chung với tâm
Thanh-văn, Bích-chi Phật. Vì cớ
sao? Vì tâm
Nhất thiết trí là vô lậu,
chẳng ràng buộc; đối với tâm vô lậu, chẳng ràng buộc cũng không
chấp trước;
vì nhân duyên ấy nên
gọi là Ma-ha-tát.

Xá-lợi-phất nói với Tu-bồ-đề: Thế nào là tâm vô đẳng đẳng
của Bồ-tát ma-ha-tát
không chung với tâm Thanh-văn, Bích-chi Phật?

Tu-bồ-đề nói:
Bồ-tát ma-ha-tát từ khi mới phát tâm đến nay
không thấy pháp có sinh
có diệt, có thêm có bớt, có nhơ có sạch.
Xá-lợi-phất! Nếu pháp
không sinh không diệt, cho đến không nhơ không sạch,
trong đó không có tâm
Thanh-văn, Bích-chi Phật, không có tâm Vô
thượng chính đẳng
chính giác, không có tâm Phật thì
nầy Xá-lợi-phất, ấy gọi là tâm vô đẳng đẳng của
Bồ-tát ma-ha-tát, không chung với tâm
Thanh- văn, Bích-chi Phật.

Xá-lợi-phất nói
với Tu-bồ-đề:
Như Tu-bồ-đề nói, tâm
Nhất thiết trí, tâm vô lậu, tâm không ràng buộc, không dính mắc.
Tu-bồ-đề! Sắc cũng
không
dính mắc; thọ, tưởng, hành, thức cũng không dính mắc;
Bốn niệm xứ cũng không dính mắc, cho đến Mười tám pháp không chung
cũng không dính mắc, cớ
sao chỉ nói tâm ấy không dính mắc?

Tu-bồ-đề nói: Đúng vậy, đúng vậy!
Sắc cũng không dính mắc,
cho đến Mười tám pháp
không chung cũng không dính mắc.

Xá-lợi-phất nói với Tu bồ đế: Tâm người phàm phu cũng vô lậu không ràng buộc, vì
tính không;
tâm Thanh-văn,
Bích-chi Phật, tâm
chư Phật cũng vô lậu
chẳng ràng buộc, vì tính không.

Tu-bồ-đề nói: Đúng vậy, Xá-lợi-phất!

Xá-lợi-phất nói:
Tu-bồ-đề! Nếu vậy thì
sắc cũng vô lậu
chẳng ràng buộc, vì
tính không; thọ, tưởng, hành, thức cũng vô lậu chẳng ràng buộc, vì
tính không; cho đến ý xúc làm nhân duyên
sinh thọ cũng vô
lậu,chẳng ràng buộc, vì tính không.

Tu-bồ-đề nói: Đúng như vậy!

Xá-lợi-phất nói: Bốn niệm xứ cũng vô lậu chẳng ràng buộc,
vì tính không, cho đến mười tám pháp không chung cũng vô lậu chẳng
rằng buộc, vì tính không.

Tu-bồ-đề nói: Đúng vậy! Như điều
Xá-lợi-phất nói, tâm người phàm phu cũng vô lậu chẳng ràng buộc, vì
tính không; cho đến Mười tám
pháp không chung cũng vô
lậu chẳng ràng buộc, vì tính không.

Xá-lợi-phất nói
với Tu-bồ-đề: Như chỗ
Tu-bồ-đề nói không, vì không có tâm nên không chấp trước tâm ấy.
Tu-bồ-đề! Vì sắc không có nên không chấp
trước sắc;
vì thọ, tưởng, hành, thức cho đến ý xúc làm nhân duyên
sinh thọ không có nên không chấp trước thọ; vì
Bốn niệm xứ không có
nên không chấp trước bốn niệm xứ, cho đến vì
mười tám pháp không
chung không có nên không chấp trước Mười tám
pháp không chung.

Tu-bồ-đề nói: Đúng như vậy,
Xá-lợi-phất!
Vì sắc không có
nên đối với sắc không
chấp trước, cho đến vì Mười tám pháp không
chung không có nên đối
với Mười tám pháp không chung không chấp trước. Như vậy,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật dùng tâm Vô thượng chính đẳng chính
giác, dùng tâm vô đẳng đẳng, không chung với tâm
Thanh-văn, Bích-chi Phật, không nghó có tâm ấy, cũng không chấp trước tâm ấy, vì hết thảy pháp vô
sở đắc, vì thế nên
gọi là Ma-ha-tát. LUẬN:
Tu-bồ-đề nói tâm vô đẳng đẳng
của Ma-ha-tát, đối với
tâm ấy cũng không chấp
trước. Không chấp trước là, Bồ-tát từ khi phát tâm lại đây không thấy có pháp, có tướng nhất định hoặc
sinh hoặc diệt, hoặc
thêm hoặc bớt, hoặc nhơ
hoặc sạch. Tâm ấy rốt ráo không, trong đó không có tâm tướng phi tâm tướng, vì các tướng rốt ráo
thanh tịnh, vì thế nên không có
tâm Thanh-văn, tâm
Bích-chi Phật,
tâm Bồ-tát, tâm
Phật. Tu-bồ-đề xưng tán, quí trọng tâm như vậy của Bồ tát cũng tốt, Bồ- tát không
chấp trước tâm ấy cũng là tôn quí. Xá-lợi-phất
muốn hỏi Tu- bồ-đề nên nói rằng:
Chẳng phải chỉ có tâm
Nhất thiết trí là vô lậu
chẳng rằng buộc,
Bồ-tát không nên tự cao. Vì cớ
sao? Vì tâm người phàm
phu cũng vô lậu chẳng
rằng buộc, vì tính thường không. Như tâm Thanh- văn,
Bích-chi Phật, tâm
Phật vô lậu, chẳng rằng buộc, thật tướng của
tâm người phàm phu tính
không. Thật tướng tính không, thanh tịnh
không dính mắc, như trước nói: Mây tối che mặt trời mặt trăng, chứ không thể ô uế mặt trời
mặt trăng. Lại, thật tướng của các phiền não với tâm
tướng thường tính không không khác nhau, chỉ ở nơi địa vị phàm phu thì là
nhơ là sạch, còn ở nơi địa vị Thánh, vì tu trí tuệ vô tướng, không có phân biệt, chỉ vì thướng xót chúng
sinh nên tuy còn có nói năng mà tâm không
chấp trước. Chẳng phải
riêng tâm phàm phu là vô lậu chẳng ràng buộc,
mà năm uẩn cho đến mười
tám pháp không chung cũng như vậy.

Tu-bồ-đề nói: Phải!

Xá-lợi-phất lại nói: Tâm ấy không có tâm, vì tâm
tướng không, nên không
chấp trước.
Nơi sắc,
sắc tướng không có nên cũng không
chấp trước, cho đến các
Phật pháp cũng như vậy.

Tu-bồ-đề nói: Đúng như vậy! Vì thế nên Bồ-tát có thể quán
các pháp tính thường
không, bất khả đắc không rốt ráo thanh tịnh, vì vậy nên nói tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác, tâm vô đẳng
đẳng, không chung với
tâm Thanh-văn, tâm
Bích-chi Phật, không nghó có tâm ấy, cũng không chấp trước tâm ấy, có thể mau đạt đến Vô thượng
chính đẳng chính giác.

--------o0o-------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM MƯỜI LĂM: PHÚ-LÂU-NA</詞>


KINH:
Bấy giờ Phú-lâu-na
Di-đa-la-ni-tử (Mãn Từ tử) bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Con cũng muốn nói lý do gọi là Ma-ha-tát. Phật dạy:
Ông hãy nói đi!

Phú-lâu-na Di-đa-la-ni-tử nói: Bồ-tát đại trang nghiêm là
Bồ-tát phát tâm thú hướng Đại thừa, Bồ-tát ấy cưỡi xe lớn (Đại thừa) nên
Bồ-tát ấy gọi là Ma-ha-tát.

Xá-lợi-phất nói
với Phú-lâu-na: Thế nào gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát đại

trang nghiêm?

Phú-lâu-na nói
với Xá-lợi-phất:
Bồ-tát ma-ha-tát đại trang
nghiêm không phân biệt vì
bấy nhiêu người nên trú Thí Ba-la-mật, thực
hành Thí Ba-la-mật, mà vì
hết thảy chúng sinh nên trú Thí Ba-la-mật,
thực hành Thí Ba-la-mật;
không vì bấy nhiêu người nên trú Giới
Ba-la-mật, thực hành Giới
Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật, thiền
Ba- la-mật, Bát-nhã
Ba-la-mật, mà vì hết thảy chúng sinh nên trú
Bát-nhã Ba-la-mật, thực
hành Bát-nhã Ba-la-mật.

Bồ-tát ma-ha-tát đại trang nghiêm không giới hạn số chúng
sinh rằng Ta sẽ độ ngần
ấy người chứ không độ nhiều hơn nữa; không
nói rằng Ta chỉ làm cho
ngần ấy người đến Vô thượng chính đẳng
chính giác, còn các
người khác không đến. Bồ-tát ma-ha-tát ấy khắp vì hết thảy chúng
sinh nên đại
trang nghiêm.
Lại nghó rằng:
Ta sẽ tự đầy đủ
Thí Ba-la-mật, cũng làm
cho hết thảy chúng sinh tu hành Thí Ba-la-mật; tự đầy đủ
Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật,
Tinh tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba- la-mật, tự đầy đủ
Bát-nhã Ba-la-mật, cũng làm cho chúng sinh tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành Thí
Ba-la-mật, có bố thí gì tâm đều tương ưng với Trí
nhất thiết chủng, cùng hết
thảy chúng sinh hồi hướng
đến Vô thượng chính đẳng chính giác.
Xá-lợi- phất! Ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Thí Ba-la-mật, có
Thí Ba-la-mật đại trang nghiêm.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Thí Ba-la-mật, bố
thí với tâm tương ưng
Trí nhất thiết chủng, không hướng đến địa vị Thanh- văn,
Bích-chi Phật thì
nầy Xá-lợi-phất, ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi
tu Thí Ba-la-mật, có Giới
Ba-la-mật đại trang nghiêm.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Thí Ba-la-mật, bố thí với tâm tương ưng Trí nhất thiết chủng
mà tin, nhẫn, muốn đối với pháp bố thí ấy thì ấy gọi là khi tu
Thí Ba-la-mật, có
Nhẫn Ba-la-mật đại trang nghiêm.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Thí Ba-la-mật, bố thí với tâm tương ưng Trí nhất
thiết chủng,
siêng tu không nghỉ thì ấy gọi
là khi tu Thí Ba-la-mật có
Tinh tấn Ba-la-mật đại trang nghiêm.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Thí Ba-la-mật, bố
thí với tâm tương ưng
Trí nhất thiết chủng, nhiếp tâm, không khởi lên
tâm Thanh-văn, Bích-chi
Phật; ấy gọi là khi tu Thí Ba-la-mật có Thiền
Ba- la-mật đại trang nghiêm.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Thí Ba-la-mật, bố thí
với tâm tương ưng Trí nhất
thiết chủng, quán các pháp như huyễn, không có người thí, không có vật thí, không có người thọ thì ấy gọi là khi tu
Thí Ba-la-mật có Bát-nhã
Ba-la-mật đại trang nghiêm. Như vậy,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát bố thí với tâm tương ưng Trí nhất
thiết chủng, không thủ đắc các tướng
Ba-la-mật thì nên biết
ấy là Bồ-tát ma-ha-tát
đại trang nghiêm. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Giới Ba-la-mật, bố thí với tâm tương ưng Trí nhất
thiết chủng, cùng hết thảy chúng
sinh
hồi hướng đến Vô
thượng chính đẳng chính giác thì ấy gọi là
Bồ-tát ma- ha-tát khi tu Giới
Ba-la-mật có Thí Ba-la-mật. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Giới Ba-la-mật
có tâm tin, nhẫn, muốn đối với giới pháp ấy thì gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát
khi tu Giới Ba-la-mật có Nhẫn Ba-la-mật.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Giới Ba-la-mật,
siêng tu không nghỉ thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Giới Ba-la-mật có Tinh tấn Ba-la-mật.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Giới Ba-la-mật, không thọ nhận
tâm Thanh-văn,
Bích-chi Phật thì ấy gọi là Bố tát ma-ha-tát
khi tu Giới Ba-la-mật có Thiền Ba-la-mật.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Giới Ba-la-mật, quán hết thảy pháp như huyễn, cũng không nghó có giới ấy, vì dùng vô
sở
đắc thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Giới Ba-la-mật có Bát-nhã Ba-la- mật.

Như vậy Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Giới Ba-la-mật,
thu nhiếp các Ba-la-mật
khác, vì vậy nên gọi là đại trang nghiêm. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Nhẫn Ba-la-mật, bố thí với tâm tương ưng Trí nhất
thiết chủng, cùng hết thảy chúng
sinh hồi hướng Vô thượng
chính đẳng
chính giác thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Nhẫn
Ba-la-mật có Thí Ba-la-mật.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Nhẫn Ba-la-mật, không thọ nhận
tâm Thanh-văn,
Bích-chi Phật, chỉ thọ nhận tâm
Trí nhất thiết chủng thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Nhẫn Ba-la-mật có Giới Ba-la-mật.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Nhẫn Ba-la-mật, tâm tương ưng
với Trí nhất thiết chủng, thân tâm tinh tấn, không
ngừng không nghỉ thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Nhẫn Ba-la-mật có
Tinh tấn Ba-la-mật.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Nhẫn Ba-la-mật,
nhiếp tâm ở một chỗ, tuy gặp việc khổ, tâm không tán loạn thì ấy gọi
là Bồ tát ma-ha-tát khi
tu Nhẫn Ba-la-mật có Thiền Ba-la-mật.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Nhẫn Ba-la-mật, tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, quán các
pháp không, không có
người làm, không có
người thọ, không có người trách mắng, cắt xẻ, tâm như huyễn như mộng thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Nhẫn Ba-la-mật có Bát-nhã Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất!
Như vậy là Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Nhẫn
Ba-la-mật, thu nhiếp các Ba-la-mật khác.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Tấn Ba-la-mật, bố
thí với tâm tương ưng
Trí nhất thiết chủng, không để cho thân tâm
biếng nhác thì ấy gọi
là Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Tấn Ba-la-mật có Thí Ba-la- mật. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Tinh tấn
Ba-la-mật, tâm tương ưng
với Trí nhất thiết chủng, trước sau đầy đủ trì giới thanh tịnh thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Tinh tấn
Ba-la-mật có
Giới Ba- la-mật. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Tinh tấn
Ba-la-mật, tu hành nhẫn
nhục với tâm tương ưng Trí nhất thiết chủng thì ấy gọi
là Bồ-tát ma-ha-tát khi
tu Tinh tấn Ba-la-mật có Nhẫn Ba-la-mật. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Tinh tấn
Ba-la-mật, tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, nhiếp tâm, lìa dục, vào các
thiền định thì ấy gọi
là Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Tinh tấn Ba-la-mật có Thiền Ba-la-mật. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Tinh tấn
Ba-la-mật, tâm tương ưng
với Trí nhất thiết chủng, không chấp thủ tướng hết
thảy các pháp, đối với không chấp thủ tướng cũng không chấp trước thì ấy
gọi là Bồ-tát ma-ha-tát
khi tu Tinh tấn Ba-la-mật có Bát-nhã Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất! Như vậy là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Tinh tấn
Ba-la- mật, thu nhiếp các Ba-la-mật khác.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Thiền Ba-la-mật,
tâm tương ưng với Trí
nhất thiết chủng, định tâm bố thí, không để tâm
loạn thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Thiền Ba-la-mật có Thí Ba-la-mật. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Thiền Ba-la-mật,
trì giới với tâm tương
ưng Trí nhất thiết chủng, do định lực nên việc phá giới không thể xen vào thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Thiền Ba-la- mật có Giới Ba-la-mật.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Thiền Ba-la-mật, tâm
tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, do định từ-bi nên nhẫn các não hại
thì ấy gọi là Bồ-tát
Ma-há tát khi tu Thiền Ba-la-mật có Nhẫn Ba-la-mật.
Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Thiền Ba-la-mật,
tâm tương ưng với trí
nhất thiết chủng, đối với thiền không hứng thú,
không nhiễm trước, thường cầu tăng tiến từ một thiền đến một thiền thì ấy gọi
là Bồ-tát
ma-ha-tát khi tu Thiền Ba-la-mật có Tinh tấn Ba-la-mật.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Thiền Ba-la-mật, tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, không nương dựa hết thảy pháp,
cũng không theo thiền sinh
thì ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Thiền
Ba-la- mật có Bát-nhã Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất!
Như vậy là Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Thiền
Ba-la-mật, thu nhiếp các Ba-la-mật khác. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Bát-nhã
Ba-la-mật, tâm tương ưng
với Trí nhất thiết chủng, bố thí vật sở hữu trong
ngoài, không chút
luyến tiếc, không thấy người cho, người nhận và vật thí thì
ấy gọi là Bồ-tát
ma-ha-tát khi tu Bát-nhã Ba-la-mật có Thí Ba-la-mật. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát khi tu Bát-nhã Ba-la-mật, tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, không thấy hai việc giữ giới phá giới thì
ấy gọi là Bồ-tát
ma-ha-tát khi tu Bát-nhã Ba-la-mật có Giới Ba-la-mật. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Bát-nhã
Ba-la-mật, tâm tương ưng
với Trí nhất thiết chủng, không thấy người trách,
người mắng, người
đánh, người giết, cũng không thấy dùng cái không ấy mà nhẫn nhục được thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Bát-nhã Ba-la-mật có Nhẫn Ba-la-mật. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Bát-nhã
Ba-la-mật, tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, quán các pháp rốt ráo không, lấy tâm Đại Bi, tu các thiện pháp thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Bát-nhã Ba-la-mật có Tinh tấn Ba-la-mật. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi tu Bát-nhã
Ba-la-mật, tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, vào các
thiền định, quán
các tướng lìa,
tướng không, tướng vô tướng, tướng vô tác của các thiền thì
ấy gọi là Bồ-tát
ma-ha-tát khi tu Bát-nhã Ba-la-mật có Thiền Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất! Như vậy là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
Bát-nhã Ba-la-mật, thu nhiếp các Ba-la-mật khác.

Xá-lợi-phất!
Như vậy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát đại trang nghiêm.

Bồ-tát Đại trang nghiêm ấy, mười phương chư Phật hoan hỷ,
xưng danh tán thán ở
giữa đại chúng rằng, ở thế giới ấy có Bồ-tát
ma-ha-tát đại trang nghiêm
ấy, thành tựu chúng sinh, thanh tịnh Phật độ. LUẬN:
Phú-lâu-na nghe hai đại đệ tử trên nói nghĩa
Ma-ha-tát, được Phật
hứa khả nói lành thay. Và Phú-lâu-na được Phật ở giữa đại chúng tán thán là vị pháp
sư trên hết, lại muốn nói nghĩa
Ma-ha-tát nên bạch Phật rằng: Con
cũng muốn nói, Phật liền cho phép nói. Hỏi:
Tu-bồ-đề là vị chủ nói
Bát-nhã Ba-la-mật, thì
Xá-lợi-phất nên hỏi Tu-bồ-đề, cớ
sao nay hỏi Phú-lâu-na?
Đáp: Hai
người ấy đồng là Bà-la-môn, chỉ lấy tên mẹ làm tên,
hai người ấy đều là
bậc lớn ở trong Phật pháp. Xá-lợi-phất lớn trong
hàng trí tuệ.
Phú-lâu-na thuyết pháp nhiều cách
trang nghiêm, dắt dẫn
chúng hữu tình, bậc lớn
trong hàng thuyết pháp, cho nên hai người ấy
ngang nhau, ngang nhau nên
cùng nhau nghị luận ở trước Phật. Lại,
Phú-lâu-na trước đã cùng Xá-lợi-phất luận nghị,
khéo đáp lại nhau. Như trong kinh Thí dụ bảy xe nói, họ đã cùng làm người thân
hậu, lại ưa cùng luận
lý, còn Tu-bồ-đề không có nhân duyên như vậy. Lại,
Phú-lâu-na nói nghĩa Ma-ha-tát, cho nên nên hỏi, chứ cớ
sao lại hỏi Tu-bồ-đề!

nghĩa Ma-ha-tát được nói đó là người đại
trang nghiêm, như
người đi xa, có nhiều tư
lương, lại như phá giặc nên chuẩn bị khí giới.
Bồ-tát ấy cũng như vậy,
muốn phá giặc phiền não ma quân, nên tu hành
sáu Ba-la-mật để tự
trang nghiêm. Người này trải vô lượng kiếp ở lâu
trong sinh tử, nhóm các phước đức trí tuệ để làm tư lương; trong ba thừa, vì
xu hướng Đại thừa nên
phát tâm tu sáu Ba-la-mật, cưỡi xe lớn.

Xá-lợi-phất hỏi Phú-lâu-na: Thanh-văn, Bích-chi Phật cũng
xu hướng đạo,
sao không gọi là đại
trang nghiêm, mà chỉ nói
Bồ-tát đại trang nghiêm?

Phú-lâu-na đáp rằng: Thanh-văn, Bích-chi Phật tuy thực hành
sáu việc bố thí v.v…
nhưng có hạn lượng, vì tự độ mình và độ những
chúng sinh đáng được độ; vì thế không gọi là đại
trang nghiêm. Bồ-tát độ
không phân biệt, không giới hạn vì ngần ấy chúng
sinh mà tu bố thí cho
đến trí tuệ.
Không nghó rằng: Ta độ ngần ấy người được tam thừa, không thể độ ngần ấy người, khiến ngần ấy người được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, còn ngần ấy
người không thể độ. Bồ-tát thực hành đại trang ng- hiêm khiến hết thảy chúng
sinh đều vào Đại thừa làm Phật.
Bồ-tát thực hành đại trang
nghiêm, tự thực hành Thí Ba-la-mật cũng khiến
chúng sinh thật thành Thí
Ba-la-mật, cho đến thực hành Bát-nhã
Ba-la-mật, cũng như vậy.

Hỏi: Sao gọi
là đại trang nghiêm?
Đáp: Vì độ
chúng sinh, vì Vô thượng chính đẳng chính giác nên
thực hành
các công đức phước thiện, lược nói là thực
hành sáu
Ba-la- mật, như Phú-lâu-na thứ lớp nói.

Nếu Bồ-tát vì hết thảy trí tuệ nên thực hành Thí Ba-la-mật,
phước đức ấy chung cho hết thảy chúng sinh.

Chung nghĩa là
phước đức bố thí ta và chúng sinh chung hưởng,
ta lấy đó hồi hướng
đến Vô thượng chính đẳng chính giác.

Hồi hướng là với công đức ấy không cầu làm vua người, vua
trời, cái vui thiền định
thế gian, chỉ vì chúng sinh nên cho đến cái vui
Niết- bàn cũng không
cầu. Đem quả báo ấy, vì độ chúng sinh nên cầu
Phật pháp. Các tướng
như vậy gọi là Thí Ba-la-mật đại trang nghiêm.

Bồ-tát ấy khi thực hành bố thí, nếu thấy các Bích-chi Phật,
A-la- hán hiện đại
thần thông, được
sạch lậu hoặc,
vào Niết-bàn, cũng không tham trước việc ấy, chỉ nhất tâm tu Phật đạo thì ấy gọi là
Thí Ba-la-mật phát
sinh
Giới Ba-la-mật.
Lúc bố thí, nếu có người ác khẩu mắng
nhiếc, dao gậy hủy hại,
cưỡng xin những cái không đáng xin, tâm không
sân không hối, vào trong
thật tướng các pháp là rốt ráo không thì ấy gọi
là Thí Ba-la-mật phát sinh Nhẫn Ba-la-mật.

Lúc thực hành bố thí, hòa hợp tài vật, thủ hộ để bố thí cho kẻ
kia, thân tâm không biếng
nhác không ngừng nghỉ thì ấy gọi là Thí
Ba-la- mật phát sinh Tinh tấn Ba-la-mật.

Lúc bố thí, nhất tâm niệm Phật, niệm
Phật pháp, không
để tâm Thanh-văn,
Bích-chi Phật xen vào; nhân bố thí ấy liền vào thiền định
thì ấy gọi là Thí
Ba-la-mật phát sinh Thiền Ba-la-mật.
Lúc bố thí,
Bồ-tát nghó rằng người thí, người nhận, tài vật
do nhân duyên hòa hợp
sinh nên không có tự tính. Vì không có tự
tính nên không, như huyễn, như mộng. Vì chúng
sinh không nên không
có người nhận, không có người thí; vì pháp không nên không có tài vật; ấy gọi
là Thí Ba-la-mật phát sinh
Bát-nhã Ba-la-mật.

Nếu Bồ-tát vì Nhất thiết trí nên không chấp thủ các tướng
Ba-la- mật, mà có thể thực hành các Ba-la-mật thì
ấy gọi là Bồ-tát đại trang nghiêm. Trong ấy một
Ba-la-mật sinh đủ
các Ba-la-mật, trong
kinh này tự phân biệt nghĩa
ấy. Xưa nay nói khác, nghĩa chẳng rốt ráo, nên giúp phân biệt nói, mở cửa
luận nghĩa.
Năm Ba-la-mật kia, cũng nên tùy
ng- hóa để nói như vậy.

Hỏi: Sao chỉ
nói trong Thí Ba-la-mật phát sinh sáu Ba-la-mật, còn
trong năm Ba-la-mật kia chỉ nói phát sinh năm?
Đáp: Nếu
năm Ba-la-mật sau, mỗi mỗi đều phát sinh sáu
Ba-la- mật, cũng không có
lỗi. Sáu Ba-la-mật chẳng phải là pháp tu trong một lúc, trong một niệm mà trong vô lượng kiếp nhóm hợp
sáu thứ công đức gọi là
sáu Ba-la-mật.
Trước phát
sinh nhỏ,
sau phát
sinh vừa, lớn, có lỗi gì! Hết thảy các pháp đều lúc đầu nhỏ
sau lớn, vì vậy các
Ba-la-mật khác mỗi mỗi
có thể phát sinh sáu Ba-la-mật. Lại nữa,
lúc hết thảy chư Phật thuyết pháp đều dạy Thí
Ba-la-mật là cửa ban đầu, như trong Kinh nói, Phật
thường bắt đầu dạy cho
chúng sinh bố thí, trì
giới, sinh cõi trời, nói mùi vị năm dục, trước
nói sự
khổ não thế gian, lợi
ích của đạo đức, sau mới nói Bốn đế, vì thế nên
đầu tiên nói bố thí.

Hỏi: Sao Phật
nói bố thí là cửa ban đầu?
Đáp: Cách
thu nhiếp chúng sinh không có gì hơn bố thí. Lớn
nhỏ, sang hèn cho đến súc
sinh, bố thí thu nhiếp được cả, cho đến người oan gia được thí cho liền trở thành người không oán
không thân, người
không oán không thân
được thí cho thời trở thành người thân thiện.
Chư Phật có ba mươi hai tướng,
tám mươi vẻ đẹp tùy hình đầy đủ các công
đức, sở nguyện được
như ý, đều do bố thí mà được. Như Bồ-tát Bảo
Chưởng v.v… bảy báu từ
trong tay xuất ra, đem cấp thí cho chúng sinh, lại làm cho chúng
sinh hoan hỷ
nhu nhuyến, có thể chứng
được Niết-bàn.
Có các nghĩa như vậy nên bố thí đứng đầu.

Hỏi: Cớ sao
Phú-lâu-na nói trong một Ba-la-mật phát sinh các
Ba- la-mật làm đại trang nghiêm?
Đáp: Mỗi
Ba-la-mật ấy riêng nhau thì hành lực yếu kém; như lính chưa tập luyện thì không đủ
sức đánh giặc, nếu đại quân cùng
họp trang nghiêm, cầm binh khí thì đủ
sức phá giặc.
Bồ-tát cũng như vậy,
sáu
Ba- la-mật trang nghiêm một lúc thì có thể phá các giặc phiền não ma quân, mau được Vô thượng
chính đẳng
chính giác. Vì thế nên nói trong
một Ba-la-mật có đủ các Ba-la-mật.

Mười phương chư Phật xưng danh tán thán, thành tựu chúng
sinh, tịnh Phật quốc độ, như trước nói. KINH:
Tuệ mạng Xá-lợi-phất hỏi Phú-lâu-na Di-đa-la-ni-tử
rằng: Vì sao Bồ-tát
ma-ha-tát phát tâm thú hướng Đại thừa?

Phú-lâu-na nói với
Xá-lợi-phất rằng:
Bồ-tát ma-ha-tát khi thực
hành Bát-nhã Ba-la-mật, lìa các dục, lìa các pháp ác bất thiện, có
giác có quán, lìa dục
sinh hỷ lạc vào
Sơ thiền, cho đến vào đệ
Tứ thiền, lấy
tâm từ rộng lớn, thực
hành tâm không hai, không lượng, không oán, không hận, không não hại rãi khắp
một phương, hai, ba,
bốn phương, bốn
góc, trên dưới; rãi khắp tất cả thế gian; tâm bi, hỷ xả cũng như vậy.
Bồ-tát ấy lúc vào thiền lúc ra
thiền, các thiền, vô lượng tâm và cành ngọn, cùng

tất cả chúng
sinh hồi hướng đến Trí nhất thiết chủng, ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát tu Thiền
Ba-la-mật phát tâm thú hướng Đại thừa.

Bồ-tát ma-ha-tát ấy trú ở thiền tâm vô lượng, khởi niệm rằng:
Ta sẽ được Trí nhất
thiết chủng,
sẽ thuyết pháp để dứt phiền não cho
chúng sinh thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi hành
Thiền Ba-la-mật có
Thí Ba- la-mật.

Nếu Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng
tu Sơ thiền, trú
Sơ thiền, nhị Tam, Tứ thiền cũng như vậy, không thọ nhận
các tâm Thanh-văn, Bích-chi
Phật thì ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát khi
hành Thiền Ba-la-mật có Giới Ba-la-mật.

Nếu Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng
vào các thiền, nghó rằng:
Ta sẽ thuyết pháp để dứt phiền não cho chúng
sinh có các tâm muốn,
vui, nhẫn ấy thì ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát khi
hành Thiền Ba-la-mật có Nhẫn Ba-la-mật.

Nếu Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng
vào các thiền, nhóm các thiện căn, hồi hướng đến Trí nhất
thiết chủng,
siêng tu không nghỉ; ấy
gọi là Bồ-tát ma-ha-tát khi hành Thiền Ba-la-mật
có Tinh tấn Ba-la-mật.

Nếu Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, tu bốn thiền và cành ngọn, quán tướng vô thường, tướng khổ, tướng vô
ngã, tướng không, tướng vô tướng, tướng vô tác, cùng với hết thảy chúng
sinh hồi hướng đến Trí nhất thiết chủng thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát
khi hành Thiền Ba-la-mật
có Bát-nhã Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất!
Ấy là Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú hướng Đại thừa. Lại nữa,
Bồ-tát ma-ha-tát thực hành từ tâm, nghó rằng: Ta
sẽ
đem an lạc cho tất cả
chúng sinh; vào bi tâm ta sẽ cứu vớt tất cả chúng
sinh; vào hỷ tâm ta sẽ
độ tất cả chúng sinh; vào xả tâm ta sẽ làm cho tất cả chúng
sinh
sạch hết lậu hoặc thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
vô lượng tâm có Thí Ba-la-mật.

Lại nữa, Bồ-tát ma-ha-tát tu các thiền vô lượng tâm ấy,
không hướng đến địa vị
Thanh-văn, Bích-chi Phật, chỉ hồi hướng đến Trí nhất
thiết chủng thì ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
vô lượng tâm có Giới Ba-la-mật.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu Bốn vô lượng tâm, không tham địa
vị Thanh-văn,
Bích-chi Phật,
chỉ nhẫn, vui, muốn Trí nhất
thiết chủng thì ấy gọi
là Bồ-tát ma-ha-tát khi tu vô lượng tâm, có Nhẫn Ba- la-mật.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Nếu Bồ-tát ma-ha-tát tương ưng với Trí nhất

thiết chủng, tu Bốn vô lượng tâm, hành hạnh thanh tịnh thì ấy gọi là
Bồ- tát ma-ha-tát khi tu
bốn vô lượng tâm có Tinh tấn Ba-la-mật.

Lại nữa, nếu
Bồ-tát ma-ha-tát khi vào thiền, vào vô lượng tâm cũng chẳng tùy theo thiền vô lượng tâm phát
sinh thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha- tát khi tu vô lượng
tâm có phương tiện Bát-nhã Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất!
Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú hướng Đại thừa.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú hướng Đại thừa, hết thảy cách tu
Bốn niệm xứ, cho đến hết thảy cách tu
Tám Thánh đạo phần, hết thảy cách tu Ba môn
giải thoát, cho đến Mưới tám pháp
không chung thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú hướng Đại thừa.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát có trí tuệ đối với nội không vì vô
sở đắc, cho đến có trí tuệ đối với vô pháp hữu
pháp không, vì vô
sở đắc thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú hướng Đại thừa. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát đối với hết thảy pháp,
trí tuệ không loạn không
định thì ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm
thú hướng Đại thừa.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú hướng đại thừa, trí tuệ
phi thường, phi vô thường, trí tuệ phi lạc, phi khổ, phi thật,
phi không, phi ngã, phi vô
ngã thì ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm
thú hướng Đại thừa, vì vô sở đắc. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Trí Bồ-tát ma-ha-tát không đi trong đời
quá khứ, không đi trong
đời vị lai, không đi trong đời hiện tại, cũng chẳng phải không biết ba đời thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú
hướng Đại thừa, vì vô sở đắc.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú hướng
Đại thừa, trí không đi
trong cõi Dục, không đi trong cõi Sắc, không đi trong cõi
Vô sắc, cũng chẳng phải không biết cõi Dục,
cõi Sắc, cõi
Vô sắc,
vì vô sở đắc thì ấy
gọi là Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú hướng Đại thừa.

Lại nữa, Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú hướng Đại thừa trí không
đi trong pháp thế gian,
không đi trong pháp xuất thế gian, không đi trong pháp hữu vi, không đi trong pháp vô vi, không đi trong pháp hữu
lậu, không đi trong pháp
vô lậu, cũng chẳng phải không biết pháp thế gian, pháp xuất thế gian, pháp hữu vi, pháp vô vi, hữu lậu, vô lậu, vì
vô sở đắc.

Xá-lợi-phất!
Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú hướng Đại thừa.
LUẬN: Hỏi:
Sáu Ba-la-mật, nếu nói nghịch thì nên nói
Bát-nhã Ba-
la-mật trước, rồi tiếp nói thiền… nếu nói thuận thì nên nói
Thí Ba-la-mật trước, sao nay
nói Thiền Ba-la-mật trước? Đáp:
Phát sinh đại trang nghiêm không có chúng
sinh nào phá
hoại được. Nếu nói
Bồ-tát không có thiền định, tâm chưa lìa dục, thì tuy
có tu hành các Ba-la-mật
khác, nhưng dễ bị hoại. Tu Thiền Ba-la-mật, có thể vào tâm
Từ vô lượng, bấy giờ không bị phá; như nói người
tu Từ Tam-muội, dao không làm
tổn thương, nước lửa không làm hại, cũng
có sức
thần thông, biến hóa các thứ, có thể phát
sinh đại
trang nghiêm;
như Phật dạy, chim không có hai cánh, không thể bay liệng.
Bồ-tát không
có lực thần thông,
không thể phát sinh đại trang nghiêm. Vào trong Thiền Ba-la-mật, có thể làm phát
sinh tâm
Từ vô lượng. Vì có năm thần
thông nên ngoại vật
không làm tổn thương được; vì vậy nên nói Thiền
Ba-la- mật trước hết. Hỏi:
Trong Bốn thiền có các thứ công đức, đều có thể hành
sáu
Ba- la-mật, sao nay chỉ nói
trong Bốn tâm vô lượng hành sáu Ba-la-mật?
Đáp: Bốn
tâm vô lượng, thủ tướng chúng sinh, duyên chúng
sinh, Bồ-tát thường vì chúng
sinh nên hành đạo, trong Bốn tâm vô lượng ấy
có tâm Từ-bi, có thể làm lợi ích
chúng sinh; còn
Tam bội xả, định chín
thứ lớp v.v… không có lợi ích như vậy. Hỏi:
Bồ-tát trú ở năm thần thông có thể rộng làm lợi ích chúng
sinh, cớ sao không nói? Đáp: Đại Bi là căn bản
của Bồ-tát. Lại. năm thần thông trước đã
nói, sau
sẽ nói Bốn tâm vô lượng, vì đã nói nên nay không nói, nếu
Bồ-tát chỉ hành Bốn tâm vô
lượng, thì không gọi là phát tâm thú hướng Đại
thừa. Vì có sáu
Ba-la-mật hòa hợp nên gọi là phát tâm thú hướng Đại thừa. Bốn tâm vô lượng phát
sinh
sáu Ba-la-mật, trong đây
Phú-lâu-na tự
nói nhân duyên ấy. Hỏi: Làm thế nào tu hết thảy Bốn niệm xứ cho đến Mười tám
pháp không chung? Đáp: Có hai thứ là tín hành tính và pháp hành tính. Tín hành
tính thì quán vô thường,
khổ; hoặc chỉ quán vô thường, hoặc chỉ quán
khổ. Pháp hành tính thì
quán không, vô ngã, hoặc chỉ quán không, hoặc chỉ quán vô ngã. Bồ-tát vì độ chúng
sinh nên hết thảy pháp môn đều
tu đều học.. Lại nữa,
người phát tâm Đại thừa lấy Mười tám không phá
mười tám thứ pháp,
cũng bỏ luôn trí tuệ về mười tám thứ không ấy. Lại nữa,
Bồ-tát quán các pháp thường định, cũng không chấp
thủ định tướng, ấy gọi
là trí tuệ không định không loạn.

Lại nữa, vì sợ đọa vào điên đảo chấp thường chấp lạc, nên
không quán các pháp
thường, lạc, vì sợ đọa vào điên đảo chấp đoạn diệt
nên không quán vô thường.

Lại nữa, nếu
Bồ-tát trí tuệ đối với ba cõi, ba đời
không quán,
không hành, không thủ
tướng, biết nó đều hư vọng thì không rơi vào vô minh.

Lại nữa, đối với thế gian, xuất thế gian cũng chẳng phải trí.
Chẳng phải trí là vì không, không có
định tướng, rốt ráo
thanh tịnh.
Chẳng phải bất trí là vì quán
vô thường, khổ, không v.v… Vào Bát-nhã Ba-la-mật không, chẳng phải không hành trí.
Không hành là vì ngăn kiến, phá
pháp ái, lìa nương tựa.
Không phi trí là vì không ngu si, khác với phàm phu. Lại, hành là giữ giới, tu
thiền định, tập các pháp quán.
Sao gọi là phi
trí? Như trong kinh Phật Lợi Chúng Sinh nói:

Hành giả bỏ các pháp. Cũng không nương tựa tuệ, Cũng
không phân biệt gì, Ấy là trí quyết định

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>




<卷>QUYỂN 46</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM MƯỜI SÁU: THỪA THỪA (CƯỠI XE) KINH:
Bấy giờ Tuệ mạng
Xá-lợi-phất hỏi Phú-lâu-na: Sao gọi
là Bồ-tát ma-ha-tát cưỡi
xe lớn (Đại thừa)?

Phú-lâu-na đáp
Xá-lợi-phất rằng:
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật
cưỡi Thí Ba-la-mật, cũng chẳng có được Thí
Ba-la- mật, cũng chẳng có
được Bồ-tát, cũng chẳng có được người thọ nhận
vì dùng vô sở đắc
(làm phương tiện – ND) thì ấy gọi là Bồ-tát
ma-ha-tát cưỡi
Thí Ba-la-mật.
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật cưỡi Giới
Ba-la-mật, Nhẫn nhục Ba-la-mật, Tinh tấn Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, cưỡi
Bát-nhã Ba-la-mật, cũng chẳng có được
Bát-nhã Ba-la- mật, cũng chẳng có
được Bồ-tát, vì dùng vô sở đắc thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát cưỡi
Bát-nhã Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất!
Như vậy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát cưỡi xe lớn. Lại nữa,
Bồ-tát ma-ha-tát cưỡi xe lớn là, nhất tâm tương ưng
Trí nhất thiết chủng, tu
Bốn niệm xứ, vì pháp hoại (pháp bất khả đắc –
ND), cho đến nhất tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, tu mười
Tám pháp không chung, vì pháp hoại ấy cũng không thể có được.
Xá-lợi-phất! Như vậy
gọi là Bồ-tát ma-ha-tát cưỡi xe lớn.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát nghó rằng:
Bồ-tát chỉ
có danh tự, vì chúng sinh
không thể có được thì ấy gọi là Bồ-tát
ma-ha-tát cưỡi xe lớn.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát nghó rằng:
“Sắc chỉ có
danh tự, vì sắc không
thể có được; thọ, tưởng, hành, thức chỉ có
danh tự, vì… thức không thể có được. Mắt chỉ
có danh tự, vì mắt không thể có
được; cho đến ý cũng
như vậy. Bốn niệm xứ chỉ có danh tự, vì bốn niệm
xứ
không thể có được; cho đến
Tám Thánh đạo phần chỉ có danh tự,
vì Tám Thánh đạo phần
không thể có được. Nội không chỉ có danh tự,
vì nội không không thể
có được; cho đến vô pháp hữu pháp không chỉ
có danh tự, vì vô pháp
hữu pháp không không thể có được; cho đến
Mười tám pháp không
chung chỉ có danh tự, vì Mười tám pháp không
chung không thể có được.
Các pháp như như chỉ có danh tự, vì như như không thể có được.
Pháp tướng, pháp tính, pháp trụ, pháp vị, thật tế, chỉ
có danh tự, vì thật tế không thể có được. Vô thượng
chính đẳng
chính giác và Phật chỉ có danh tự, vì
Phật không thể có được,” thì nầy
Xá-lợi- phất, như vậy
gọi là Bồ-tát ma-ha-tát cưỡi xe lớn. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát từ khi mới phát tâm đến nay đầy đủ
Bồ-tát thần thông, thành tựu
chúng sinh, từ một
nước Phật đến một
nước Phật cung kính, cúng dường, tôn trọng, tán
thán các đức Phật, theo các đức
Phật nghe, lãnh thọ giáo pháp, gọi là
Bồ-tát cưỡi xe lớn. Bồ-tát
cưỡi xe lớn, từ một nước Phật đến một nước
Phật thanh tịnh
Phật độ, thành tựu
chúng sinh, ban đầu không có tưởng
Phật độ, cũng không có tưởng
chúng sinh, người này trụ trong pháp bất nhị,
vì chúng sinh thọ thân,
tùy chỗ ứng hợp của chúng sinh mà tự biến
hiện thân để giáo hóa
họ; cho đến khi được Trí nhất thiết, không bao giờ lìa xe
Bồ-tát (Bồ-tát thừa). Bồ-tát ấy được Trí nhất thiết chủng rồi,
chuyển pháp luân mà hàng
Thanh-văn, Bích-chi Phật, trời, rồng, quỉ, thần,
A- tu-la, nhân dân thế gian
không thể chuyển được. Bấy giờ, chư Phật
như số cát
sông Hằng ở mười phương đều hoan hỷ xưng danh tán thán
rằng: Phương ấy, nước ấy,
Bồ-tát ma-ha-tát ấy cưỡi xe lớn, được Trí nhất
thiết chủng, Chuyển Pháp luân.

Xá-lợi-phất!
Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát cưỡi xe lớn. LUẬN:
Phú-lâu-na lấy ba
việc thuyết minh nghĩa Ma-ha-tát:
Trên kia đã nói hai việc, nay hỏi việc thứ ba là việc cưỡi xe lớn
(thừa đại thừa).

Phú-lâu-na đáp:
Có người nói,
Bồ-tát chỉ bố thí tài vật trong
ngoài, mà không phá được
tướng ta, tôi, thì gọi là đại trang nghiêm. Nếu phá được
tướng ta, tôi, nhập vào chúng
sinh không, chưa nhập vào pháp không thì gọi là đại
trang nghiêm.
Nhân chúng
sinh không mà vào
pháp không, tu hành Thí
Ba-la-mật, không thấy ba việc là người cho,
người nhận, và tài
vật, được như vậy gọi là cưỡi xe lớn; các
Ba-la-mật khác cũng như vậy. Bồ-tát ấy dùng tâm không tạp loạn, lìa các phiền não và tâm nhị thừa, vì Trí nhất thiết chủng mà tu
Bốn niệm xứ, tu cũng
không thể có được, vì
rốt ráo thanh tịnh; ấy gọi là cưỡi xe lớn; cho đến
Mười tám pháp
không chung cũng như vậy. Lại nữa,
nếu Bồ-tát biết hết thảy pháp chỉ là giả danh tự,
hết thảy thế gian hoặc xuất thế gian đều là giả
danh, ấy gọi là cưỡi xe lớn. Lại nữa,
Bồ-tát phát tâm đại trang nghiêm, đầy đủ thần
thông của Bồ-tát. Vì đầy đủ thần thông của
Bồ-tát nên thành tựu
chúng sinh,
từ một nước Phật đến
một nước Phật. Các nước trải qua, mưa hoa sen bảy
báu, cúng dường chư Phật, đưa chúng sinh ra khỏi ba
đường ác, biến
ra vô số thân, mỗi mỗi
đến trước chư Phật, nghe lãnh pháp hóa Đại thừa. Từ trước chư Phật thú hướng tướng Đại thừa, cưỡi xe lớn ấy, từ một nước Phật đến một nước Phật, thành tựu
chúng sinh, thanh tịnh
Phật độ, không sinh tướng
chúng sinh, không
sinh tướng
Phật độ, trú trong địa vị
bất nhị nhập, tùy các chúng
sinh đáng được độ thì hóa độ họ. Vì chúng
sinh nên thọ thân, thường cưỡi xe lớn, chưa bao giờ
ngừng nghỉ, ấy là
Bồ-tát cưỡi xe lớn,
được thành Phật, Chuyển Pháp luân mà hàng
Thanh-văn, Bích-chi Phật
không thể chuyển được, huống gì các kẻ phàm phu nhỏ nhoi.
Chư Phật như
số cát
sông Hằng ở mười phương tán thán
Bồ-tát ấy rằng: Phương ấy, nước
ấy, Bồ-tát ấy cưỡi xe lớn, thành tựu chúng
sinh, chuyển Pháp luân.
Tướng trạng như vậy gọi là cưỡi xe lớn.

Lại nữa, xe lớn là sáu Ba-la-mật rốt ráo thanh tịnh, Bồ-tát
ma-ha- tát khi cưỡi xe
lớn, lấy năm thần thông để tự trang nghiêm.
Bồ-tát trú trong xe ấy trong một lúc biến ra vô
số thân, đi đến mười phương
thế giới cúng dường
các đức Phật, độ thoát chúng sinh, ấy là Bồ-tát
thường không lìa chư Phật, cho đến được thành
Phật đạo, thường cưỡi
xe lớn này.

---------o0o---------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM MƯỜI BẢY: TRANG NGHIÊM</詞>


KINH:
Bấy giờ, Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Bồ- tát ma-ha-tát đại trang nghiêm (Kinh Đại
Bát-nhã ghi: Mặc áo giáp
Đại thừa), thế nào là
đại trang nghiêm? Thế nào là Bồ-tát có thể đại
trang nghiêm?

Phật dạy Tu-bồ-đề: Bồ-tát ma-ha-tát đại thừa đại trang nghiêm
là Thí Ba-la-mật cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật trang nghiêm; Bốn niệm
xứ trang nghiêm cho đến
Tám Thánh đạo phần; nội không trang nghiêm cho đến vô pháp hữu
pháp không; Mười lực cho đến Mười tám
pháp không chung và Trí
nhất thiết chủng trang nghiêm. Biến thân như
Phật trang nghiêm, ánh
sáng chiếu khắp ba ngàn đại thiên thế giới, cũng
chiếu khắp thế giới như hằng hà
sa
số ở
phương Đông, phương
Tây, Nam, Bắc, bốn góc
trên dưới cũng như vậy. Ba ngàn đại thiên thế
giới sáu cách rung động, cũng rung động cả thế giới như hằng hà
sa
số
ở phương Đông,
Phương Tây, Nam, Bắc, bốn góc trên dưới cũng như
vậy. Bồ-tát ma-ha-tát ấy trú
Thí Ba-la-mật đại thừa
trang nghiêm, là ba ngàn đại thiên thế giới biến thành lưu ly, hóa làm
Chuyển luân
Thánh vương, tùy
sự ưa muốn của
chúng sinh, cần ăn cho ăn, cần uống
cho uống, y phục, đồ nằm, hương hoa, anh lạc, hương bột, hương ướp,
phòng xá, đèn đuốc, thuốc thang các thứ cần dùng, đều cấp cho đủ, cho rồi thuyết
pháp là nên nói sáu
Ba-la-mật. Chúng sinh nghe pháp ấy, không bao giờ
lìa sáu Ba-la-mật, cho đến
khi được Vô thượng chính đẳng chính giác.

Như vậy Tu-bồ-đề! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát đại thừa
đại trang nghiêm.

Tu-bồ-đề! Thí như thầy huyễn thuật hoặc học trò huyễn thuật,
ở giữa ngã tư đường,
hóa làm đại chúng ở trước mặt, cần ăn cho ăn,
cần uống cho uống, cho đến
các thứ cần dùng đều cấp cho hết.

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó
sao?
Thầy huyễn thuật ấy thật có
chúng sinh, có cấp cho chăng?

Tu-bồ-đề thưa: Thưa không, bạch Thế Tôn!

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát cũng như vậy, hóa làm Chuyển
luân Thánh vương, đầy
đủ các thứ, cần ăn cho ăn, cần uống cho uống,
cho đến các thứ cần
dùng đều cấp cho hết, tuy có bố thí mà thật không
cho gì. Vì cớ sao?
Tu-bồ-đề! Vì tướng các pháp như huyễn vậy.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong
Giới Ba-la-mật, hiện sinh vào
nhà Chuyển luân Thánh vương, lấy mười thiện đạo
giáo hóa chúng sinh, lại
lấy Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định vô
sắc, Bốn niệm xứ, cho đến Mười tám pháp
không chung, giáo hóa
chúng sinh. Người mới
nghe được pháp ấy cho đến khi chứng được Vô
thượng chính đẳng
chính giác trọn không lìa pháp ấy, thí như thầy huyễn
thu- ật hoặc học trò
huyễn thuật, ở giữa ngã tư đường, hóa làm đại chúng, lấy
Mười thiện đạo giáo hóa bảo làm; lại lấy
Bốn thiền, Bốn tâm
vô lượng, Bốn định vô
sắc, Bốn niệm xứ, cho đến Mười tám pháp
không chung giáo hóa bảo làm.

Tu-bồ-đề! Ý ông nghó
sao?
Thầy huyễn thuật ấy thật có chúng
sinh giáo hóa bảo làm
Mười thiện đạo, cho đến Mười tám pháp không
chung chăng?

Tu-bồ-đề thưa: Thưa không, bạch Thế Tôn!

Tu-bồ-đề! Bồ-tát cũng như vậy.
Lấy Mười thiện đạo giáo hóa chúng
sinh bảo làm,
cho đến Mười tám pháp không chung mà thật không
có chúng sinh làm Mười
thiện đạo, cho đến Mười tám pháp không
chung. Vì cớ sao? Vì các
pháp như huyễn vậy.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát trú trong Nhẫn Ba-la-mật,
giáo hóa chúng sinh nhẫn nhục.

Tu-bồ-đề! Thế nào là Bồ-tát ma-ha-tát trú trong Nhẫn
Ba-la-mật giáo hóa chúng
sinh trú trong Nhẫn Ba-la-mật?

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát từ khi mới phát tâm lại đây, đại
trang nghiêm như vầy: Nếu hết thảy chúng
sinh đến
mắng nhiếc, đao gậy làm tổn hại,
Bồ-tát ma-ha-tát không khởi một niệm đối với việc ấy, cũng dạy hết thảy chúng
sinh làm hạnh nhẫn nhục như vậy, thí như
thầy huyễn thuật, hoặc học trò huyễn thuật ở giữa ngã tư đường, hóa làm
đại chúng, khiến tu nhẫn
nhục, ngoài ra như trên đã nói.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát đại trang nghiêm. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong Tinh tấn
Ba-la-mật, dạy hết thảy
chúng sinh khiến tu Tinh tấn Ba-la-mật.

Tu-bồ-đề! Thế nào là Bồ-tát ma-ha-tát trú trong Tinh tấn
Ba-la- mật, dạy hết thảy
chúng sinh khiến tu Tinh tấn Ba-la-mật?

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với Trí nhất thiết
chủng, thân tâm tinh tấn,
giáo hóa chúng sinh, thí như thầy huyễn thuật
hoặc học trò huyễn thuật
ở giữa ngã tư đường hóa làm đại chúng, dạy
khiến tu thân tâm tinh
tấn, ngoài ra như trên đã nói. Ấy gọi là Bồ-tát
ma-ha- tát đại trang nghiêm. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú Thiền Ba-la-mật, dạy
hết thảy chúng sinh khiến tu Thiền Ba-la-mật.

Tu-bồ-đề! Thế nào là Bồ-tát ma-ha-tát trú trong Thiền
Ba-la-mật, dạy hết thảy
chúng sinh khiến tu Thiền Ba-la-mật?

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong các pháp, không thấy pháp hoặc loạn hoặc định.
Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú
trong Thiền Ba-la-mật, dạy hết thảy chúng
sinh khiến tu
Thiền Ba-la-mật, cho đến khi chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, trọn
không lìa Thiền Ba-la-mật;
thí như thầy huyễn thuật hoặc học trò huyễn thuật ở giữa ngã tư đường, hóa làm đại chúng, dạy khiến tu
Thiền Ba-la-mật, ngoài ra như trên đã nói.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát đại trang nghiêm. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong Bát-nhã
Ba-la-mật, dạy hết thảy
chúng sinh khiến tu Bát-nhã Ba-la-mật.

Tu-bồ-đề! Thế nào là Bồ-tát ma-ha-tát trú trong Bát-nhã Ba-la-
mật, dạy hết
thảy chúng sinh khiến tu Bát-nhã Ba-la-mật?

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát tu Bát-nhã Ba-la-mật, không có
pháp được bờ kia, bờ
này, như vậy là Bồ-tát ma-ha-tát trú trong Bát-nhã Ba- la-mật, dạy hết thảy chúng
sinh khiến tu
Bát-nhã Ba-la-mật, thí
như thầy huyễn thuật,
hoặc học trò huyễn thuật, ở giữa ngã tư đường,
hóa làm đại chúng, dạy
khiến tu Bát-nhã Ba-la-mật.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát đại trang nghiêm. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát đại trang nghiêm là ở
trong mười phương thế
giới số như hằng hà sa, tùy chỗ ứng hợp, tự biến
thân trú trong Thí
Ba-la-mật, cho đến Bát-nhã Ba-la-mật, cũng dạy
chúng sinh khiến tu Thí
Ba-la-mật cho đến Bát-nhã Ba-la-mật. Chúng sinh
ấy tu pháp ấy cho đến
khi chứng Vô thượng chính đẳng chính giác,
trọn không lìa pháp ấy.
Tu-bồ-đề! Thí như thầy huyễn thuật, hoặc học
trò huyễn thuật, ở giữa
ngã tư đường, hóa làm đại chúng, dạy khiến tu
sáu Ba-la-mật, ngoài ra như trên đã nói. Như vậy,
Tu-bồ-đề! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát đại trang nghiêm.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát đại trang nghiêm là tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, không
sinh niệm rằng: Ta dạy ngần
ấy người trú trong Thí
Ba-la-mật, không dạy ngần ấy người trú trong
Thí Ba-la-mật, cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật cũng như vậy; không sinh
niệm rằng: Ta dạy ngần
ấy người trú trong Bốn niệm xứ, không dạy ngần ấy người trú trong
Bốn niệm xứ, cho đến Mười tám pháp không
chung cũng vậy; cũng không
sinh niệm rằng: Ta dạy ngần ấy người khiến được
quả Tu-đà-hoàn, quả
Tư-đà-hàm, quả A-na-hàm, quả A-la-hán,
Bích-chi Phật đạo, Trí nhất
thiết chủng, không dạy ngần ấy người khiến
được quả Tu-đà-hoàn, cho đến Trí nhất
thiết chủng.
Ta sẽ khiến vô
lượng vô biên vô số
chúng sinh trú trong Thí Ba-la-mật, cho đến Bát-nhã
Ba- la-mật, dựng lập
chúng sinh nơi bốn niệm xứ, cho đến Mười tám
pháp không chung, khiến vô lượng vô biên vô
số chúng
sinh được quả
Tu-đà- hoàn cho đến Trí
nhất thiết chủng; thí như thầy huyễn thuật hoặc
học trò huyễn thuật, ở
giữa ngã tư đường hóa làm đại chúng, dạy khiến
tu sáu Ba-la-mật, cho đến
chứng được Trí nhất thiết chủng. Ngoài ra như trên đã nói.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát đại trang nghiêm. LUẬN:
Ở trên Phú-lâu-na
nói đại trang nghiêm và tướng phát
đại thệ trang nghiêm, nay
Tu-bồ-đề khởi niệm rằng: Phú-lâu-na chưa
được trí nhất thiết,
tuy nói Đại trang nghiêm nhưng hoặc có sai lầm, nên hỏi Phật để thủ lấy
quyết định. Phật vì
Tu-bồ-đề nói
Thí Ba-la-mật đại

trang nghiêm, cho đến Trí nhất thiết là quả báo của thiện pháp
nên được sức thần
thông lớn của Bồ-tát; vì hạng chúng sinh mến đạo xuất gia nên hóa làm thân Phật, phóng ánh
sáng lớn, chiếu mười
phương thế giới, rung động đại địa, khiến chúng
sinh phát tâm tu thiện
pháp, tùy căn cơ thích
hợp mà thuyết pháp cho, khiến được ba thừa, vì
chúng sinh tại gia ham vui,
làm Chuyển luân Thánh vương, biến ba ngàn đại thiên thế giới thành lưu ly, vì không
chướng ngại, cưỡi xe bảy báu, thân phóng hào quang, mưa các bảo vật, tùy chúng
sinh cần dùng, đều
khiến cho đầy đủ, vậy
sau nói pháp Bồ-tát. Bồ-tát trú trong đại thừa, lấy
hai sự bố thí làm lợi ích
chúng sinh, đó là tài thí và pháp thí, chúng
sinh nghe rồi tu
Sáu Ba-la-mật cho đến Mười tám pháp
không chung, đến khi chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, trọn không lìa
pháp ấy. Bồ-tát tuy trú
trong biến hóa ấy nhưng cũng không sinh chấp
trước tướng đối với
các pháp, cũng không tự cao. Tu-bồ-đề khởi niệm
rằng: Bồ-tát hành được đại
sự như vậy nhưng chưa
sạch hết các lậu hoặc,
làm sao không đắm trước các pháp, cũng không
sinh tâm tự cao được?
Trong đây Phật tự nói thí dụ, thí như thầy huyễn thuật ở giữa ngã tư
đường, hóa làm các
thứ vật, tùy chỗ người cần đều có thể cho hết.
“Tu-bồ-đề! Ý ông nghó
sao? Thầy huyễn thuật ấy thật có cho chăng? Có người thọ nhận, có người cần dùng chăng?”
Tu-bồ-đề thưa: “Đó chỉ là hư dối,
thật không có gì.” Phật
dạy: “Bồ-tát cũng như vậy, tuy hiện làm thân
Phật, thân Chuyển luân
Thánh vương, lấy của và pháp thí cho chúng
sinh, cũng như thầy huyễn thuật thật không có cho gì.
Vì sao? Vì các
pháp rốt ráo không, như
huyễn. Năm Ba-la-mật kia cũng như vậy, tùy
theo nghĩa mà phân biệt.”

Lại nữa, do nhân duyên Thí Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật, nên làm Chuyển luân
Thánh vương giàu
sang trong
loài người, do các
Ba-la-mật khác hoặc làm
Phạm vương, hoặc làm pháp thân Bồ-tát. Hỏi:
Ngoài Sáu Ba-la-mật còn có pháp gì có thể trang
nghiêm không?
Đáp: Các
công đức đều thu nhiếp trong Sáu Ba-la-mật. Có
người nói còn có trí
Ba-la-mật và phương tiện Ba-la-mật v.v… ở trong
mười phương thế giới
số như hằng
hà sa, tùy chỗ đáng độ, bày các
nhân duyên thuyết pháp
khiến chúng sinh trú trong Sáu Ba-la-mật.

Lại nữa, quyết định thệ nguyện gọi là đại
trang nghiêm,
nghĩa là Bồ-tát không
khởi niệm rằng: Ta độ ngần ấy người khiến trú
trong Thí Ba-la-mật, mà
không thể độ người khác. Cho đến Mười tám pháp không chung cũng như vậy, cũng không khởi niệm rằng: Ta khiến ngần
ấy người được quả
Tu-đà-hoàn mà không thể khiến ngần ấy người
được quả Tu-đà-hoàn; cho đến thành Phật đạo cũng như vậy.
Ta sẽ khiến hết vô lượng vô
số chúng
sinh trú trong các công đức,
Thí Ba-la-mật cho đến Trí nhất
thiết chủng, như thầy
huyễn thuật, như trước đã nói; ấy
gọi là phát thệ nguyện
đại trang nghiêm. KINH: Bấy giờ
Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Như ý nghĩa mà con theo
Phật nghe được thì Bồ-tát ma-ha-tát không có
đại trang nghiêm là đại
trang nghiêm, vì các pháp tự tướng không, nghĩa
là sắc, tướng sắc
không; thọ, tưởng, hành, thức… tướng thức
không; mắt, tướng mắt không cho đến ý, tướng ý
không; sắc, tướng sắc không,
cho đến pháp, tướng
pháp không; nhãn thức, tướng nhãn thức không
cho đến ý thức, tướng
ý thức không; nhãn xúc, tướng nhãn xúc không
cho đến ý xúc, tướng
ý xúc không; thọ do nhãn xúc làm nhân duyên
sinh, tướng thọ không,
cho đến thọ do ý xúc làm nhân duyên sinh, tướng thọ không.
Bạch đức
Thế Tôn! Thí Ba-la-mật, tướng
Thí Ba-la-mật không;
cho đến Bát-nhã
Ba-la-mật, tướng Bát-nhã Ba-la-mật không. Nội
không, tướng nội
không không; cho đến vô pháp hữu
pháp không, tướng
vô pháp hữu pháp không
không; Bốn niệm xứ, tướng Bốn niệm xứ không, cho đến Mười tám pháp
không chung, tướng Mười tám pháp
không chung không; Bồ-tát,
tướng Bồ-tát không. Bạch đức Thế Tôn! Do nhân duyên ấy nên biết
Bồ-tát ma-ha-tát ấy không có đại trang nghiêm
là đại trang nghiêm.

Phật bảo Tu-bồ-đề: Đúng vậy, đúng vậy! Đúng như lời ông
nói. Tu-bồ-đề! Trí nhất
thiết chủng, chẳng phải pháp tạo tác, chúng
sinh cũng chẳng phải pháp tạo tác,
Bồ-tát đại trang nghiêm vì
chúng sinh ấy.

Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Do nhân duyên gì mà Trí nhất thiết chủng chẳng phải pháp tạo tác, chúng
sinh ấy
cũng chẳng phải pháp tạo
tác, Bồ-tát đại trang nghiêm vì chúng sinh ấy?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Vì người làm không thể có được, nên
Trí nhất thiết chủng chẳng phải pháp tạo tác sinh
khởi. Các chúng sinh ấy
cũng chẳng phải tạo tác
sinh khởi, vì sao? Tu-bồ-đề! Vì sắc chẳng phải tạo tác chẳng phải không
tạo tác; thọ, tưởng, hành, thức chẳng phải tạo tác, chẳng phải không tạo tác. Mắt chẳng phải tạo tác,
chẳng phải không tạo tác cho đến ý chẳng phải tạo tác, chẳng phải không tạo tác.
Sắc cho
đến pháp, nhãn thức cho
đến ý thức, nhãn xúc cho đến ý xúc, thọ do nhãn xúc làm nhân duyên
sinh cho đến thọ do ý xúc làm nhân duyên
sinh
chẳng phải
tạo tác chẳng phải không tạo tác.

Tu-bồ-đề! Ngã chẳng phải tạo tác chẳng phải không tạo tác,
cho đến kẻ biết, kẻ
thấy chẳng phải tạo tác, chẳng phải không tạo tác.
Vì sao? Vì các pháp ấy
rốt ráo không thể có được.

Tu-bồ-đề! Mộng chẳng phải tạo tác chẳng phải không tạo tác.
Vì sao? Vì rốt ráo không thể
có được. Huyễn,
tiếng vang, bóng,
sóng nắng, biến hóa chẳng phải tạo tác chẳng phải không tạo tác.
Vì sao? Vì rốt ráo không thể có được.
Tu-bồ-đề! Nội không chẳng phải tạo tác chẳng
phải không tạo tác, vì
rốt ráo không thể có được, cho đến vô pháp hữu
pháp không chẳng phải tạo tác, chẳng phải không
tạo tác, vì rốt ráo
không thể có được.

Tu-bồ-đề! Bốn niệm xứ chẳng phải tạo tác, chẳng phải không tạo tác, vì rốt ráo không thể có được, cho đến Mười tám pháp không
chung, chẳng phải tạo tác, chẳng phải không tạo tác.
Vì sao? Vì pháp ấy
rốt ráo không thể có
được. Tu-bồ-đề! Các pháp như như, pháp tướng,
pháp tính, pháp trụ,
pháp vị, thật tế, chẳng phải tạo tác, chẳng phải
không tạo tác, vì rốt
ráo không thể có được.

Tu-bồ-đề! Bồ-tát chẳng phải tạo tác chẳng phải không tạo tác, vì rốt ráo không thể có được.
Tát-bà-nhã và Trí nhất thiết chủng
chẳng phải tạo tác chẳng
phải không tạo tác, vì rốt ráo không thể có được.
Do nhân duyên ấy,
Tu-bồ-đề! Tát-bà-nhã chẳng phải pháp tạo
tác, sinh khởi, chúng
sinh ấy cũng chẳng phải pháp tạo tác,
sinh khởi.
Bồ-tát đại trang nghiêm
vì chúng sinh ấy. Bấy giờ,
Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Như con xem xét nghĩa của
Phật dạy: Sắc không trói
không mở; thọ, tưởng,
hành, thức cũng không trói không mở.

Bấy giờ Phú-lâu-na Di-đa-la-ni-tử nói với Tu-bồ-đề rằng:
Sắc là không trói không mở;
thọ, tưởng, hành, thức là không trói không mở.

Tu-bồ-đề nói: Đúng vậy, đúng vậy! Sắc là không trói không
mở, thọ, tưởng, hành,
thức là không trói không mở.

Phú-lâu-na Di-đa-la-ni-tử hỏi
Tu-bồ-đề rằng: Thế nào là
sắc
không trói không mở;
thọ, tưởng, hành, thức không trói không mở?

Tu-bồ-đề nói:
Sắc như mộng không trói
không mở; thọ,
tưởng, hành, thức như
mộng không trói không mở. Sắc, thọ, tưởng, hành, thức như
tiếng vang, như bóng, như huyễn, như
sóng nắng, như biến
hóa không trói không mở.

Này Phú-lâu-na Di-đa-la-ni-tử!
Sắc quá khứ không trói không
mở; thọ, tưởng, hành,
thức quá khứ không trói không mở. Sắc vị lai không
trói không
mở; thọ, tưởng, hành, thức vị lai không trói không mở.
Sắc hiện tại không trói
không mở; thọ, tưởng, hành, thức hiện tại không
trói không mở.
Vì sao không trói không mở?
Vì sắc ấy không có gì, nên không trói
không mở; thọ, tưởng, hành, thức không có gì, nên không
trói không mở, vì lìa,
vì tịch diệt, vì không sinh nên không trói không mở.

Này Phú-lâu-na! Sắc, thọ, tưởng, hành, thức lành không
trói không mở; sắc, thọ, tưởng, hành, thức chẳng lành không trói không mở.
Sắc vô ký không trói không
mở; thọ, tưởng, hành, thức vô ký không trói
không mở. Sắc thế gian,
xuất thế gian, hữu lậu, vô lậu không trói không
mở; thọ, tưởng, hành,
thức cũng không trói không mở. Vì sao? Vì không
có gì, vì lìa, vì tịch
diệt, vì không sinh, nên không trói không mở.

Này Phú-lâu-na! Hết thảy pháp không trói không mở, vì không
có gì, vì lìa, vì tịch
diệt, vì không sinh.

Này Phú-lâu-na! Thí Ba-la-mật không trói không mở; Giới
Ba-la- mật, Nhẫn Ba-la-mật,
Tinh tấn Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật không trói không mở, vì không có gì, vì lìa, vì tịch diệt,
vì không sinh nên không trói không mở.

Này Phú-lâu-na! Nội không cũng không trói không mở, cho đến
vô pháp hữu pháp không
cũng không trói không mở. Bốn niệm xứ
không trói không mở, cho
đến Mười tám pháp không chung cũng không trói
không mở, vì không có gì, vì lìa, vì tịch diệt, vì
không sinh nên không trói không mở. Vô thượng
chính đẳng
chính giác không
trói không mở;
Trí nhất thiết, Trí nhất thiết chủng không trói không mở.
Bồ-đề không trói không
mở, Phật cũng không trói không mở, vì không có
gì, vì lìa, vì tịch diệt,
vì không sinh nên không trói không mở.

Này Phú-lâu-na! Các pháp như như, pháp tướng, pháp tính,
pháp trụ, pháp vị, thật
tế, pháp vô vi không trói không mở, vì không có gì,
vì lìa, vì tịch diệt, vì
không sinh nên không trói không mở.

Này Phú-lâu-na! Ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát
Thí Ba-la-mật cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật, không trói không mở; Bốn niệm xứ cho
đến Trí nhất thiết chủng
không trói không mở. Bồ-tát ấy trụ trong Thí
Ba- la-mật cho đến trụ
trong Bát-nhã Ba-la-mật, không trói không mở; trú trong Bốn niệm xứ không trói không mở, cho đến trú trong Trí nhất
thiết chủng không trói không mở, thành tựu chúng
sinh không trói không mở, tịnh quốc độ
Phật không trói không mở, cúng dường chư
Phật không trói không mở, nghe pháp không trói không mở, trọn không lìa chư
Phật không trói không
mở, trọn không lìa các thần thông không trói
không mở, trọn không lìa
năm mắt không trói không mở, trọn không lìa môn
Đà-la-ni không trói không mở, trọn không lìa các
Tam-muội không
trói không mở,
sẽ
sinh Đạo chủng trí không trói không mở,
sẽ được
Trí nhất thiết chủng không
trói không mở; Chuyển Pháp luân không trói
không mở, an lập chúng
sinh nơi tam thừa không trói không mở.
Như vậy
Phú-lâu-na! Bồ-tát ma-ha-tát tu
Sáu Ba-la-mật không
trói không mở, sẽ biết
hết thảy pháp không trói không mở, vì không có
gì, vì lìa, vì tịch diệt, vì không sinh.
Phú-lâu-na, ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát đại trang nghiêm
không trói không mở. LUẬN:
Tu-bồ-đề nói: Như nghĩa con được nghe Phật dạy không
có đại trang nghiêm là
đại trang nghiêm. Vì sao? Vì tự tướng không vậy.

Hỏi: Tu-bồ-đề
cớ sao nói như vậy?
Đáp: Phật
dạy nghĩa phát đại trang nghiêm rất sâu, khó được khó hiểu.
Chúng sinh ở trong hội chúng nghe việc ấy, tâm hoặc bị thối
mất: Trang nghiêm như vậy
rốt ráo rỗng không; cũng do sức thần thông nên
trong một lúc có thể khắp đến thế giới mười
phương số như hằng hà
sa, chúng
sinh thích ý nói đây là việc
thánh chúa, chúng ta làm
sao biết được, vì thế nên
Tu-bồ-đề nói phát đại trang nghiêm chẳng phải
sâu chẳng phải khó,
chẳng phải chỉ phát đại trang nghiêm, tự tướng không, dễ tu
dễ được. Sắc, trong
sắc định tướng không thể có được, cho đến Mười tám pháp không chung cũng như vậy.
Nếu Bồ-tát biết được
tướng Không tịch diệt
của các pháp như vậy, mà không bỏ bổn nguyện tinh tấn, cho nên gọi là phát đại trang nghiêm chẳng phải khó được.
Phật ấn chứng lời
Tu-bồ-đề nói, nên nói: “Đúng vậy”. Pháp tạo tác đều
là hư dối, nên nói
Tát-bà-nhã là pháp không tạo tác, vì chúng sinh
rốt ráo không, cũng là pháp không tạo tác. Phật dạy người làm là không thể
có được, nên hết thảy
chẳng phải tướng tạo tác. Vì chúng sinh không
thể có được, nên
người làm không thể có được, vì người làm không thể
có được, nên
Tát-bà-nhã chẳng phải tướng tạo tác sinh khởi.

Lại nữa, sắc cũng không thể làm, vì
pháp không, cho đến các
Phật pháp cũng như vậy.
Tu-bồ-đề gọi trong các pháp không có tướng
tạo tác nhất, như huyễn, tuy không có
sự thật mà có tướng đi lại, vì thế
nên Phật dạy như huyễn,
như sóng nắng, không có tướng tạo tác, vì rốt
ráo không thể có được.

Khi ấy người
nghe suy nghó rằng: Mười tám Không có thể phá hết thảy pháp, thế là có tác dụng, thế thì là thật, nghĩa là có tạo tác?
Vì vậy nên
Phật dạy: Nội không không tạo tàc, cho đến vô pháp hữu
pháp không, Mười tám
pháp không chung cũng không có tạo tác.

Hoặc nói: Mười tám không là hữu vi hư dối
không thật, nên có
thể không tạo tác, còn
như, pháp tính, thật tế, là pháp chân thật, nên phải có tạo tác.
Vì sao? Vì hết thảy pháp hữu vi mỗi mỗi đều có nhân
chung, pháp vô vi cũng làm nhân cho pháp có tạo tác?
Nên Phật dạy: Như như, pháp tính, thật tế,
pháp trụ, pháp vị, cũng không tạo tác.

Lại hoặc nói: Bồ-tát, Phật, Trí nhất
thiết chủng, là pháp thật có, có thể có tạo tác? Vì vậy nên
Phật nói: Pháp ấy cũng vì rốt ráo không,
nên cũng không tạo tác,
vì tướng tạo tác do nhân duyên sinh.
Hành giả nghó rằng: Phật pháp rất khó, rất là hy hữu, các pháp
đều không tạo tác,
không trói không mở, chúng ta làm sao sẽ từ khổ
được thoát? Thế nên
Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Như con biết nghĩa của
Phật nói năm uẩn không
trói không mở? Pháp người phàm phu hư dối
không thể có được nên
chẳng phải trói, pháp thánh nhân rốt ráo không, không thể có được nên chẳng phải mở. Năm uẩn như mộng, và năm uẩn
trong ba đời, năm uẩn
thiện bất thiện, hết thảy pháp cũng như vậy, cho
đến thật tế, cũng như
vậy, vì không có gì, vì lìa, vì không sinh, nên không trói không mở; ấy gọi là đạo
Bồ-tát không trói không mở của
Bồ-tát ma-ha-tát. Ở trong đạo ấy, các phiền não không kéo rơi vào trong
phàm phu, cho nên nói
không trói, không lấy các pháp vô lậu phá phiền
não nên nói không mở.

Giáo hóa chúng sinh, tịnh quốc độ Phật, cho đến năm thần
thông, năm mắt, các môn
Tam-muội, Đà-la-ni, trọn không lìa Phật, và an lập chúng
sinh trong tam thừa cũng không trói không mở. Vì cớ
sao?
Vì các pháp không có gì, vì
lìa. vì tịch diệt, vì không sinh, vì rốt ráo không.
Do các nhân duyên như vậy, nên gọi là tướng
Bồ-tát đại
trang nghiêm, nghĩa là
không trói không mở.

------------o0o----------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM MƯỜI TÁM: ĐẠI THỪA</詞>

Phần 1 KINH:
Bấy giờ, Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Thế nào là tướng
Đại thừa của Bồ-tát ma-ha-tát? Làm sao biết
Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú hướng Đại thừa? Thừa ấy phát xuất từ chỗ
nào? Thừa ấy đi đến
chỗ nào? Thừa ấy trú chỗ nào? Ai cưỡi Đại thừa ấy đi ra?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Ông hỏi thế nào là tướng Đại thừa của Bồ-tát
ma-ha-tát ư?
Tu-bồ-đề! Sáu Ba-la-mật là Đại thừa của Bồ-tát
ma-ha- tát. Những gì là
sáu? Thí Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật, Nhẫn
Ba-la-mật, Tinh tấn
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật và Bát-nhã Ba-la-mật.

Sao gọi là
Thí Ba-la-mật? Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát đem
tâm tương ưng với Trí
nhất thiết chủng, bố thí tài vật trong ngoài, cùng
hết thảy chúng sinh hồi
hướng đến Vô thượng chính đẳng chính giác,
vì dùng vô sở đắc nên
gọi là Bồ-tát ma-ha-tát Thí Ba-la-mật.

Sao gọi là Giới Ba-la-mật? Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát đem tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, tự làm
Mười thiện đạo, cũng
dạy người khác làm
Mười thiện đạo, vì dùng vô sở đắc nên gọi là
Bồ ma- ha-tát chẳng chấp
trước Giới Ba-la-mật.

Sao gọi là Nhẫn Ba-la-mật? Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát đem tâm tương ưng với Trì nhất
thiết chủng, tự đầy đủ nhẫn nhục, cũng dạy người khác tu nhẫn nhục, vì dùng vô
sở đắc, nên gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát Nhẫn Ba-la-mật.

Sao gọi là Tinh tấn Ba-la-mật? Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát đem tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, tu
năm Ba-la-mật,
siêng
tu không nghỉ, cũng an lập hết thảy chúng
sinh nơi
năm Ba-la-mật, vì
dùng vô sở đắc nên
gọi là Bồ-tát ma-ha-tát Tinh tấn Ba-la-mật.

Sao gọi là Thiền Ba-la-mật? Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát đem tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, tự lấy phương tiện vào các
thiền, không
sinh theo thiền cũng dạy người khác khiến vào các thiền, vì
dùng vô sở đắc nên
gọi là Bồ-tát ma-ha-tát Thiền Ba-la-mật.

Sao gọi là Bát-nhã Ba-la-mật? Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát đem tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, không đắm hết thảy pháp, cũng quán hết thảy pháp tính, vì dùng vô
sở đắc, cũng dạy người khác
không đắm hết thảy
pháp, cũng quán hết thảy pháp tính, vì dùng vô sở
đắc, nên gọi là Bồ
tát ma-ha-tát Bát-nhã Ba-la-mật.

Tu-bồ-đề! Ấy là tướng Đại thừa của Bồ-tát ma-ha-tát.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha-tát là nội
không, ngoại không, nội
ngoại không,
không không, đại không, đệ nhất
ng- hóa không, hữu vi không, vô vi không, tất
cảnh không, vô thỉ
không, tán không,
tính không, tự
tướng không, chư
pháp không, bất khả
đắc không, vô pháp
không, hữu pháp không, vô pháp hữu pháp không.

Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Thế nào là nội không?

Phật dạy: Nội không
là mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý. Mắt, mắt
không, chẳng
phải thường, chẳng phải đoạn.
Vì sao? Vì tính nó tự như
vậy. Tai, tai không, mũi,
mũi không; lưỡi, lưỡi không; thân, thân không; ý,
ý không
chẳng phải thường chẳng phải đoạn. Vì sao? Vì tính nó tự
như vậy; ấy gọi là nội không.

Sao gọi là ngoại không? Pháp ngoài gọi là sắc, thanh, hương, vị,
xúc, pháp. Sắc, sắc không chẳng phải thường chẳng
phải đoạn. Vì
sao? Vì tính nó tự
như vậy. Thanh,
thanh không; hương,
hương không;
vị, vị không; xúc, xúc
không; pháp, pháp không chẳng phải thường
chẳng phải đoạn. Vì sao?
Vì tính nó tự như vậy; ấy gọi là ngoại không.

Sao gọi là nội ngoại không?
Pháp trong ngoài gọi là
trong sáu nhập, ngoài
sáu nhập.
Pháp trong, pháp trong không chẳng phải
thường chẳng phải đoạn.
Vì sao? Vì nó tự như vậy.
Pháp ngoài, pháp
ngoài không chẳng phải thường chẳng phải đoạn.
Vì sao? Vì tính nó như
vậy; ấy gọi là nội ngoại không.

Sao gọi là không không? Hết thảy
pháp không, không
ấy cũng không, chẳng phải thường chẳng phải đoạn.
Vì sao? Vì tính nó như
vậy; ấy gọi là không không.

Sao gọi là đại không?
Phương đông, phương đông không chẳng phải thường chẳng phải đoạn.
Vì sao? Vì tính nó như vậy.
Phương nam, tây, bắc, bốn góc
trên dưới không chẳng phải thường chẳng phải
đoạn. Vì sao? Vì tính nó
như vậy; ấy gọi là đại không.

Sao gọi là đệ nhất nghĩa không? Đệ nhất nghĩa tức là
Niết-bàn; Niết-bàn,
Niết-bàn không chẳng phải thường chẳng phải đoạn.
Vì sao? Vì tính nó như vậy;
ấy gọi là đệ nhất nghĩa không.

Sao gọi là hữu vi không? Pháp hữu vi là cõi Dục, cõi Sắc,
cõi Vô sắc; cõi Dục, cõi
Dục không; cõi Sắc, cõi
Sắc không; cõi
Vô sắc, cõi
Vô sắc không; chẳng phải
thường chẳng phải đoạn. Vì sao? Vì tính nó
tự như vậy, ấy gọi là hữu vi không.

Sao gọi là vô vi không? Pháp vô vi gọi là tướng không sinh,
tướng không trụ, tướng không diệt; pháp vô vi,
pháp vô vi không chẳng
phải thường chẳng phải
đoạn. Vì sao? Vì tính nó tự như vậy; ấy gọi là vô vi không.

Sao gọi là rốt ráo không? Rốt ráo tức là các pháp rốt ráo không
thể có được, chẳng phải thường chẳng phải đoạn.
Vì sao? Vì tính nó
như vậy; ấy gọi là rốt ráo không.

Sao gọi là vô thỉ không? Hoặc pháp chỗ bắt đầu đến không
thể có được, chẳng phải thường chẳng phải đoạn.
Vì sao? Vì tính nó như vậy; ấy gọi là vô thỉ không.

Sao gọi là tán không? Tán là các pháp
không diệt, chẳng
phải thường chẳng phải đoạn.
Vì sao? Vì tính nó như vậy; ấy gọi là tán không.

Sao gọi là tính không? Hết thảy pháp tính, hoặc tính pháp
hữu vi, hoặc tính pháp
vô vi, tính ấy chẳng phải Thanh-văn, Bích-chi Phật làm, chẳng phải
Phật làm, cũng chẳng phải các người khác làm ra. tính ấy
tính không, chẳng phải thường chẳng phải đoạn.
Vì sao?
Vì tính nó tự như vậy,
ấy gọi là tính không.

Sao gọi là tự tướng không? Tự tướng, sắc là tướng hư hoại,
thọ là tướng lãnh thọ, tưởng là tướng nắm lấy tướng,
hành là tướng tạo tác, thức là tướng hiểu biết.
Như vậy các pháp hữu vi, vô vi, mỗi mỗi
tự tướng không, chẳng
phải thường chẳng phải đoạn. Vì sao? Vì tính
nó như vậy; ấy gọi là tự tướng không.

Sao gọi là các pháp không? Các pháp
là sắc, thọ, tưởng,
hành, thức; mắt, tai, muó,
lưỡi, thân, ý; sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp;
nhãn giới, sắc giới,
nhãn thức giới cho đến ý thức giới, ý thức
giới. Các pháp ấy, các
pháp không, chẳng phải thường chẳng phải đoạn.
Vì sao?
Vì tính nó tự như vậy,
ấy gọi là các pháp không.

Sao gọi là bất khả đắc không? Tìm cầu các pháp không
thể có được, ấy là bất đắc không, chẳng phải thường chẳng phải đoạn.
Vì sao? Vì tính nó như vậy;
ầy gọi là bất đắc không.

Sao gọi là vô pháp không? Pháp không có ấy cũng không,
chẳng phải thường chẳng
phải đoạn. Vì sao? Vì tính nó như vậy; ấy gọi là vô pháp không.

Sao gọi là hữu pháp không? Pháp có là các pháp trong sự hòa hợp có tự
tính tướng, pháp có ấy không, chẳng phải thường chẳng
phải đoạn. Vì sao? Vì
tính nó tự như vậy; ấy gọi là hữu pháp không.

Sao gọi là vô pháp hữu pháp không? Trong các pháp không
có pháp, trong các pháp
hòa hợp, có tướng tự tính (Kinh Đại Bát-nhã
ghi: Thế nào là vô tính tự tính không? Vô tính
tự tính là các pháp
không thể có tính hòa
hợp và có tự tính hòa hợp –ND) Vô pháp hữu
pháp ấy không, chẳng phải thường chẳng phải đoạn.
Vì sao? Vì tính nó tự
như vậy; ấy gọi là vô
pháp hữu pháp không.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Pháp, tướng
pháp không; vô pháp, tướng
vô pháp không; tự tính, tướng tự
tính không; tha pháp, tướng
tha pháp không.

Sao gọi là pháp, tướng pháp không? Pháp là năm uẩn, năm
uẩn không; ấy gọi là
pháp, tướng pháp không.

Sao gọi là vô pháp, tướng vô pháp không? Vô pháp là pháp vô
vi; ấy gọi là vô pháp,
tướng vô pháp không.

Sao gọi là tự pháp, tướng tự pháp không?
Các pháp, tự tính
không, cái không ấy
chẳng phải trí làm, chẳng phải cái thấy làm; ấy gọi là
tự pháp, tướng tự pháp không.

Sao gọi là tha pháp, tướng tha pháp không?
Hoặc ra đời, hoặc
Phật chưa ra đời, pháp trụ,
tướng pháp, pháp vị, pháp tính, như như,
thật tế, quá các pháp
không này; ấy gọi là tha pháp, tướng tha pháp
không (Kinh Đại Bát-nhã
ghi: Hết thảy pháp hoặc Phật ra đời hoặc không ra đời, pháp trụ, pháp định, pháp
tính,pháp giới, pháp bình đẳng
tính, pháp ly sinh tính,
chân như bất hư vọng tính, bất biến dị tính, thật tế, đều do tha tính nên không, ấy gọi là tha tính do tha tính nên không,
ấy gọi là tướng Đại
thừa của Bồ-tát ma-ha-tát – ND).
LUẬN: Hỏi:
Kinh này tên là
Bát-nhã Ba-la-mật, lại
Phật khiến Tu-bồ-đề vì
Bồ-tát nói Bát-nhã Ba-la-mật, Tu-bồ-đề nên hỏi
Bát-nhã Ba-la-mật, Phật cũng nên đáp
Bát-nhã Ba-la-mật,
sao nay
Tu-bồ-đề lại hỏi tướng Đại
thừa, Phật cũng đáp Đại thừa?

Đáp: Bát-nhã
Ba-la-mật và Đại thừa cùng một nghĩa, chỉ có danh tự khác nhau, hoặc nói
Bát-nhã Ba-la-mật, hoặc nói Đại thừa,
không lỗi. Đại thừa là
Phật đạo, thực hành pháp ấy được đến Phật, đó là
sáu pháp Ba-la-mật. Lớn
nhất trong sáu Ba-la-mật là Bát-nhã
Ba-la-mật, như ở phẩm sau
Phật nói các nhân duyên lớn, nếu nói Bát-nhã
Ba-la- mật, thì nhiếp hết
sáu Ba-la-mật. Nếu nói sáu Ba-la-mật thì nói đủ
Bồ- tát đạo. nghĩa là
bao gồm từ khi mới phát tâm cho đến khi thành
Phật; ví như vua đến, chắc chắn có kẻ tùy tùng; tuy không nói kẻ tùy tùng,
mà nên biết chắc chắn
có. Đại thừa cũng như vậy.

Bồ-tát ban đầu phát tâm tu hành vì cầu
Phật đạo, tu tập thiện pháp, tùy chúng
sinh có thể độ mà nói các pháp, đó là
kinh Bổn khởi,
kinh Dứt hết thảy sinh nghi,
kinh Hoa thủ, kinh Pháp hoa, kinh Mây, kinh Mây lớn, kinh Mây pháp,
kinh Di-lặc hỏi, kinh Sáu Ba la-la-mật, kinh Đại Bát-nhã Ba-la-mật. Như vậy vô lượng vô biên vô
số kinh, hoặc
Phật nói, hoặc Hóa Phật
nói, hoặc đại Bồ-tát nói, hoặc Thanh-văn nói,
hoặc trời đắc đạo
nói, việc ấy hòa hợp đều gọi là Đại thừa.
Trong các Kinh ấy, Bát-nhã Ba-la-mật
rất lớn, nên nói là Đại thừa, tức là biết nói
Bát- nhã Ba-la-mật. Các pháp trợ đạo khác không có
Bát-nhã Ba-la-mật hòa hợp thì không thể
đi đến thành Phật. Vì vậy hết thảy pháp trợ đạo
đều là Bát-nhã
Ba-la-mật. Như phẩm sau, Phật bảo Tu-bồ-đề: Ông nói
Đại thừa không khác Bát-nhã Ba-la-mật.

Hỏi: Nếu như
vậy, cớ sao lúc đầu không nói Đại thừa trước?
Đáp: Ở
trên tôi đã nói Bát-nhã Ba-la-mật rất lớn cho nên phải nói
trước. Lại,
ý Phật muốn nói Đại thừa Bát-nhã Ba-la-mật nên phóng
ra ánh sáng lớn, mười
phương các Bồ-tát đều tự hỏi Phật, nay sao có
ánh sánh đó?
Chư Phật đều đáp: Ở thế giới Ta bà có Phật hiệu
Thích-ca Mâu-ni muốn nói
Bát-nhã Ba-la-mật, các Bồ-tát kia và các trời
người hòa hợp đi đến.

Xá-lợi-phất hỏi Phật: Bạch đức Thế Tôn! Vì sao Bồ-tát
ma-ha-tát muốn biết hết thảy pháp phải nên tập hành
Bát-nhã Ba-la-mật? Lại, trong phẩm đầu, Phật mỗi mỗi tán thán công đức
Bát-nhã Ba-la-mật rằng, nếu ai muốn được như vậy hãy nên học
Bát-nhã Ba-la-mật.
Có các nhân duyên như
vậy, nên ban đầu nói Bát-nhã Ba-la-mật. Phật
bảo Tu-bồ-đề: Ông hãy
vì các Bồ-tát nói Bát-nhã Ba-la-mật. Tu-bồ-đề
kh- iêm nhường nói:
Bồ-tát “không” chỉ có tên gọi; tiếp sau lại nói là
biết rõ hiểu được
tướng Bồ-tát như vậy, tức là hành Bát-nhã Ba-la-mật.
Đã biết như vậy rồi
lại hỏi cú nghĩa Bồ-tát, tiếp đến hỏi nghĩa
Ma-ha-tát. Trong nghĩa
Ma-ha-tát có Đại thừa đại
trang nghiêm; ví như dũng
só
tuy có dao gậy trang nghiêm
mà không cưỡi ngựa hay, thì không thể làm gì. Đại thừa,
Thiên trúc gọi là Ma-ha Diễn (Mahayana). Chư Phật vì dứt pháp ái, và vì nói rõ nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật không khác, nên
Phật không quở trách. Vì
vậy, Tu-bồ-đề lại dùng tên khác hỏi Ma-ha Diễn.

Hỏi: Như trong
lời tựa Ma-ha Diễn nói: Từ khi mới phát tâm cho đến khi thành
Phật đạo, vì Phật đạo nên nhóm hết thảy
thiện pháp,
đều gọi là Ma-ha Diễn.
Sao nay chỉ nói sáu Ba-la-mật là Ma-ha Diễn?
Đáp: Như
trước nói: Nói Bát-nhã Ba-la-mật, thì đã nói sáu
Ba-la- mật, nói sáu
Ba-la-mật thì đã nhiếp hết thảy thiện pháp. Vì vậy
không nên hỏi các thiện
pháp có nhiều sao chỉ nói sáu Ba-la-mật.

Lại nữa, Ma-ha Diễn, ban đầu phát tâm
lập nguyện, cho đến
về sau sáu Ba-la-mật phương
tiện v.v… Các pháp ấy tuy không gọi là
Ba- la-mật, nhưng theo nghĩa
đều ở trong sáu Ba-la-mật. Như ban đầu phát tâm lập nguyện vì tâm Đại Bi v.v… có
sức lớn nên gọi là Tinh tấn
Ba-la- mật; bỏ lợi nhỏ,
thủ lấy Đại thừa, thì gọi là Bát-nhã Ba-la-mật.

Phương tiện tức là trí tuệ, trí tuệ thanh tịnh nên đổi gọi là
phương tiện.

Giáo hóa chúng sinh, tịnh quốc độ Phật v.v… đều ở trong sáu Ba-
la-mật, tùy
nghĩa thu nhiếp nhau.

Hỏi: Nếu như
vậy, cớ sao lại nói mười tám pháp không, một
trăm lẻ tám Tam-muội
v.v… gọi là Ma-ha Diễn?

Đáp: Sáu
Ba-la-mật là thể Ma-ha Diễn, về sau chỉ phân biệt rộng
nghĩa nó. Như mười tám không, bốn mươi hai chữ v.v… là nghĩa
Bát- nhã Ba-la-mật, một
trăm lẻ tám Tam-muội là nghĩa Thiền
Ba-la-mật. Vì vậy nên ban
đầu nói Sáu Ba-la-mật.

Hỏi: Cớ sao
chỉ nói đúng Sáu Ba-la-mật, không nhiều không ít?
Đáp: Phật
là đấng Pháp vương, tùy chúng sinh có thể độ, hoặc có khi lược
nói một, hai, ba, bốn, hoặc có khi nói rộng, như kinh Hiền
Kiếp nói tám mươi bốn ngàn Ba-la-mật.

Lại nữa, sáu đạo chúng
sinh đều chịu thân tâm khổ não, như
chúng sinh địa ngục bị khổ tra khảo, trong
súc
sinh bị khổ tàn hại lẫn
nhau, trong ngã quỷ bị khổ
đói khát, trong loài người bị khổ tìm cầu dục
lạc, ở cõi trời bị
khổ xa lìa điều ưa muốn, A-tu-la bị khổ đấu tranh;
Bồ-tát sinh tâm Đại Bi
muốn dứt khổ cho sáu đạo chúng sinh nên phát sinh
sáu Ba-la-mật. Vì vậy nên
nói Sáu Ba-la-mật, không nhiều không ít hơn. Hỏi:
Thí Ba-la-mật có
nhiều tướng,
sao trong đây Phật chỉ nói
năm tướng là dùng tâm
tương ưng với Trí nhất thiết chủng, xả tài vật trong ngoài, đem phước ấy cùng với
chúng sinh, hồi hướng đến
Vô thượng chính đẳng chính
giác, vì dùng vô sở đắc, sao không nói đến tâm
đại từ-bi, cúng dường chư Phật, và thần thông,
bố thí v.v… ? Đáp: Năm tướng ấy gồm nhiếp hết thảy bố thí. Tâm tương
ưng với Trí nhất thiết
chủng mà bố thí là duyên theo Phật đạo, nương Phật đạo.

Xả tài vật trong ngoài là xả hết thảy phiền não; chung với
chúng sinh là tâm Đại Bi.

Hồi hướng là đem sự bố thí này chỉ cầu Phật đạo; không
cầu quả báo gì khác.

Dùng vô sở
đắc là được khí phần của Bát-nhã Ba-la-mật về
thật tướng các pháp.

Thí Ba-la-mật chẳng phải hư dối, chẳng phải điên đảo,
cũng không cùng tận.

Hỏi: Nếu như
vậy thì không cần năm tướng, chỉ nói tâm tương
ưng với Trí nhất thiết
chủng là đủ?
Đáp: Việc
ấy có thể như vậy. Chỉ vì chúng sinh chẳng biết nghĩa thế nào là tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng mà bố thí, cho nên
lấy bốn việc phân biệt nghĩa kia.
Tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng là, đem tâm
Bồ-tát cầu Trí nhất thiết chủng
của Phật làm duyên, khởi niệm để buộc tâm;
đem tâm ấy mà bố thí
muốn quả Trí nhất thiết chủng, chứ không cầu
nhân duyên, tiếng tăm,
ân đức đời nay, cũng không cầu đời sau làm Chuyển luân
Thánh vương, vua trời, chỗ
giầu sang. Vì độ
chúng sinh, không
cầu Niết-bàn, chỉ muốn
đầy đủ các Phật pháp Nhất thiết trí v.v… vì dứt hết khổ cho hết thảy
chúng sinh, nên gọi là tâm tương ưng với
Trí nhất thiết chủng.

Tài vật trong
ngoài là, trong là đầu não, xương tủy, máu thịt v.v… vì khó xả bỏ nên nói trước; vật ngoài là quốc độ, vợ con, bảy báu,
uống ăn v.v…

Cùng với hết thảy chúng sinh là, quả báu phước đức bố thí cho
hết thảy chúng sinh dùng
chung; ví như nhà giàu trồng lúa cho mọi
người ăn chung. Quả báu
phước đức của Bồ-tát, hết thảy chúng sinh đều
đến nương nhờ; ví như
cây có quả tốt, chim chóc đều qui tụ.

Hồi hướng là, bên cạnh phước đức, không cầu quả báo
khác, chỉ cầu Vô thượng chính đẳng chính giác. Hỏi:
Trước tiên nói tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng,
sau
nói hồi hướng, có sai khác gì?
Đáp: Tâm
tương ưng với Trí nhất thiết chủng là nhân duyên
sinh khởi các phước
đức, còn hồi hướng là không cầu quả báo khác,
chỉ cầu Phật đạo.

Lại nữa, tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, vì ứng hợp với Vô thượng
chính đẳng
chính giác nên bố thí, như nghĩa ở trước nói Trí nhất thiết chủng làm chủ, hết thảy công đức đều vì
Trí nhất thiết chủng.

Tán thán trí
tuệ Phật có hai thứ:

chính trí vô thượng, gọi là Vô thượng chính đẳng chính giác.

Trí nhất thiết chủng, gọi là Tát-bà-nhã.

Dùng vô sở
đắc là, dùng tâm Bát-nhã Ba-la-mật để bố thí,
thuận với thật tướng
các pháp mà không hư dối.

Như vậy, là nói về nghĩa Thí Ba-la-mật.

Hỏi: Giới Ba-la-mật thì tổng nhiếp hết thảy giới pháp; ví như biển lớn tổng nhiếp các dòng. nghĩa là không uống rượu, không ăn quá
ngọ, không đánh đập
chúng sinh v.v… việc ấy không nhiếp vào trong
Mười thiện, cớ sao chỉ
nói mười thiện? Đáp: Phật nói tổng
tướng Ba-la-mật,
Mười thiện là tổng tướng
giới, biệt tướng thì
có vô lượng giới. Không uống rượu, không ăn quá
ngọ… nhập vào trong điều
thiện không tham; không gia hại chúng sinh nhập vào trong điều thiện
không giận; các việc khác tùy nghĩa mà
nhiếp theo sau.

Giới là nhiếp vào bảy thiện đạo, thân nghiệp có ba, khẩu nghiệp có bốn.

Mười thiện đạo và đầu cuối, như khởi tâm muốn giết, khi ấy
khởi phương tiện miệng
nói dữ, đánh đập, trói buộc, cắt chém cho đến
sắp chết, đều thuộc giai
đoạn đầu. Sau khi chết lột da, ăn, nuốt, cắt xẻ,
vui mừng đều gọi là
giai đoạn cuối. Cướp mạng sống là điều căn bản;
ba việc ấy hòa hợp chung
gọi là bất thiện đạo về sát. Vì vậy nên biết
nói Mười thiện đạo thì
thu nhiếp hết thảy giới.

Lại nữa, Bồ-tát sinh tâm từ-bi, phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác, bố thí lợi ích
chúng sinh, tùy chỗ họ cần đều cấp cho,
trì giới không não hại
chúng sinh, không gia thêm các khổ, thường thí
vô úy, lấy Mười thiện
nghiệp đạo làm căn bản. Ngoài ra, các việc khác
là nhân duyên xa không não hại chúng sinh. Giới
luật vì thủ chứng
Niết- bàn tại đời này, dâm dục tuy không não hại
chúng sinh, mà vì tâm
bị trói buộc nên đại
tội. Vì vậy nên dâm dục đứng đầu trong giới luật,
kẻ bạch y thì giới bất
sát ở trước. Vì cầu phước đức nên Bồ-tát
không cầu Niết-bàn, trong đời này, qua lại
sinh tử trong vô lượng đời để tu
các công đức. Mười
thiện là cựu giới, các luật nghi là khách.

Lại nữa, nếu Phật ra đời vào thời kỳ tốt đẹp, thì không có
giới luật này. Như đức
Phật Thích-ca Văn, tuy ở đời ác, mà
sau khi thành
đạo mười hai năm cũng
không có giới này, vì vậy nên biết nó là khách.

Lại nữa, có hai thứ Giới: Giới lúc có Phật hoặc có
hoặc không,
còn Mười thiện, dù lúc
có Phật không có Phật vẫn thường có.

Lại nữa, Giới trong
Giới luật, tuy là vi tế
sám hối thì thanh
tịnh, còn phạm Mười
thiện giới, tuy sám hối mà tội ba ác đạo không thể
trừ. Như Tỳ-kheo giết
súc sinh, tuy được sám hối, nhưng tội báo vẫn
không trừ. Do các nhân duyên như vậy, chỉ nói Mười
thiện nghiệp đạo,
cũng tự làm, cũng dạy
người khác làm, gọi là Giới Ba-la-mật.

Mười thiện đạo, bảy việc là giới, ba việc là thủ hộ. Gọi chung
là Giới Ba-la-mật. Các
Ba-la-mật khác cũng như vậy, tùy nghĩa mà
phân biệt. Như đã luận
nghĩa nói rộng ở trong phẩm đầu.

Kinh này gọi là
Bát-nhã Ba-la-mật.
Bát-nhã Ba-la-mật gọi là
tướng lìa bỏ, vì vậy
nên đối với hết thảy pháp đều dùng vô sở đắc.

Hỏi: Nếu dùng hữu sở đắc để nhóm các thiện pháp thì đã là
khó, huống gì dùng vô
sở đắc? Nếu được trí vô sở đắc thì lúc ấy có thể
trở ngại làm việc
thiện, hoặc sinh tà nghi; nếu không được trí vô sở đắc
thì lúc ấy không trở
ngại làm việc thiện, cũng không sinh tà nghi? Đáp: Phật cũng không khen tâm chấp trước thủ tướng làm các
việc thiện. Vì sao? Vì hư
dối ở thế gian, cuối cùng tiêu hết. Nếu chấp trước
tâm tu thiện,
bị phá rất dễ, nếu chấp trước Không, thì sinh hối hận, trở lại mất đạo; ví như lửa
sinh trong cỏ, gặp nước thì tắt, nếu lửa
sinh
trong nước, thì không vật
gì làm tắt được. Bồ-tát ban đầu tập hành mà chấp trước tâm thủ tướng tu phước đức, giống như cỏ
sinh lửa, dễ cháy,
dễ tắt. Nếu Bồ tát thể
hội được thật tướng các pháp, lấy tâm Đại Bi tu
các hạnh, khó thể phá
được; như lửa sinh trong nước, không thể diệt được. Vì vậy nên dùng tâm vô
sở đắc tu các hạnh, tâm cũng không nhu
nhược, không sinh nghi hối.
Ấy là lược
nói nghĩa Sáu Ba-la-mật, còn nói rộng như trong
phẩm đầu, mỗi mỗi
Ba-la-mật đều đầy đủ.
Mười tám không là, trong
Sáu Ba-la-mật nói nghĩa của
Bát-nhã Ba-la-mật không nhiễm trước các pháp.
Vì sao?
Vì Mười tám
không. Luận nghị về Mười
tám không, như trong phẩm đầu Phật bảo
Xá-lợi- phất rằng:
Bồ-tát ma-ha-tát muốn an trụ Mười tám không hãy học
Bát- nhã Ba-la-mật. nghĩa
ấy như đã nói rộng trong ấy. Hỏi:
Mười tám không,
sau nội không v.v… đều nói chẳng
phải thường chẳng phải
diệt, nghĩa ấy thế nào? Đáp: Nếu người không tu tập hai không ấy, tức rơi vào hai
bên hoặc thường hoặc
đoạn diệt. Vì sao?Vì nếu các pháp thật có thì
không có nghĩa diệt, bị
rơi vào chấp thường; như người ra khỏi nhà này đi
vào nhà khác, mắt tuy không thấy mà không gọi là không có.
Các pháp cũng như vậy, từ
đời vị lai đi vào đời hiện tại, từ đời hiện tại đi vào
đời quá khứ, như vậy thì không diệt.

Hành giả vì lo sợ có, mà dùng không để phá tâm chấp có,
song lại quí không mà đắm vào không, thì bị rơi vào đoạn diệt.
Vì vậy nên tu hành không ấy để phá có, cũng không đắm không. Xa lìa hai bên ấy, lấy trung đạo để hành
Mười tám không, dùng tâm Đại Bi mà độ chúng
sinh, thế cho nên
sau
Mười tám không, đều nói chẳng phải thường chẳng
phải diệt; ấy gọi là
Ma-ha Diễn. Trái với đây là hí luận của người cuồng,
ở trong Phật pháp luống
không được gì, như người ở giữa đống trân
bảo lượm lấy ngọc thủy
tinh, mắt tuy thấy đẹp mà chẳng có giá trị gì.

Hỏi: Nếu Mười tám không đã nhiếp hết các không, cớ sao còn
nói bốn không?
Đáp: Trong
Mười tám không, hiện không nhiếp hết, Chư Phật có hai cách
thuyết pháp, hoặc đầu nói lược
sau nói rộng, hoặc đầu nói
rộng sau nói lược. Đầu lược
sau rộng là vì
giải nghĩa; đầu rộng
sau lược
là vì dễ thọ trì. Hoặc
vì chúng sinh đến sau nên lược nói yếu nghĩa, hoặc nói
bằng kệ, tụng.
Nay Phật đầu nói rộng
Mười tám không,
sau lược nói

tướng bốn không. Pháp, tướng pháp không là, trong hết thảy pháp, pháp tướng
chẳng thể có được, như
trong sắc, sắc tướng chẳng thể có được. Lại nữa,
trong pháp chẳng sinh pháp, gọi là pháp pháp không.

Vô pháp, vô pháp không là, pháp vô vi, gọi là vô pháp.
Vì sao?
Vì tướng nó không thể có được.

Hỏi: Phật dùng ba tướng nói pháp vô vi, tại sao nói vô tướng? Đáp:
Không phải vậy, phá
sinh nên nói
vô sinh, phá trụ nên
nói vô trụ, phá diệt nên nói vô diệt; đều từ
bên sinh, trụ, diệt mà có tên
gọi đó, không phải
riêng có pháp vô sinh, vô diệt gọi là vô pháp, vô
pháp không. nghĩa này như
đã nói trong phẩm vô vi không.

Tự pháp, tự pháp không là tự pháp, tự tính các pháp. Tự
tính có hai:
1.Như pháp thế gian, đất có tính cứng v.v…
2.Như như, pháp tính, thật tế mà Thánh nhân rõ biết pháp ấy không. Vì sao? Vì không do
trí thấy biết. Có hai
tính không, như trước nói. Hỏi: Như, pháp tính, thật tế, đã nhiếp vào trong pháp vô vi,
sao còn nói lại? Đáp: Trong khi quán xét phân biệt nói thật tướng năm uẩn,
là pháp tính, như như, thật tế. Lại chẳng phải do trí
Không quán
sát làm cho
nó không, mà tính nó
tự không như vậy.

Hỏi: Như sắc
là tự pháp, thức là tha pháp, trong đó vì sao nói
như, pháp tính, thật tế, có
Phật không Phật vẫn
thường trú, vượt qua đây
gọi là tha pháp không?
Đáp: Có
người vì chưa khéo dứt kiết sử tà kiến nên mỗi mỗi
sinh tâm chấp trước,
người ấy nghe nói như như, pháp tính, thật tế, thì
cho rằng vượt quá đây
còn có pháp khác, vì vậy nên nói vượt quá như
như, pháp tính, thật tế cũng không.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>




<卷>QUYỂN 47</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM MƯỜI TÁM: ĐẠI THỪA
Phần 2 KINH:
Lại nữa, Tu-bồ-đề!
Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa gọi là
Tam- muội Thủ Lăng-nghiêm,
Tam-muội Bảo ấn, Tam-muội Sư tử du
hý, Tam-muội Diệu nguyệt,
Tam-muội Nguyệt tràng tướng,
Tam-muội Xuất chư pháp,
Tam-muội Quán đảnh, Tam-muội Tất pháp tính,
Tam- muội Tất tràng tướng,
Tam-muội Kim cang, Tam-muội Nhập pháp
ấn, Tam-muội Vương an
lập Tam-muội,
Tam-muội Phóng quang,
Tam- muội Lực tiến, Tam-muội Cao xuất, Tam-muội Tất nhập biện tài,
Tam- muội Thích danh tự,
Tam-muội Quán phương, Tam-muội Đà-la-ni
ấn, Tam-muội Vô cuống,
Tam-muội Nhiếp chư pháp hải, Tam-muội
Biến phú hư không,
Tam-muội Kim cang luân, Tam-muội Bảo đoạn,
Tam- muội Năng chiếu, Tam-muội Bất cầu, Tam-muội Vô trú, Tam-muội Vô tâm, Tam-muội Tịnh
đăng, Tam-muội Vô biên minh, Tam-muội
Năng tác minh,
Tam-muội Phổ chiếu minh,
Tam-muội Kiên tịnh
chư Tam- muội,
Tam-muội Vô cấu minh,
Tam-muội Hoan hỷ, Tam-muội Điển quang, Tam-muội Vô
tận, Tam-muội Oai đức, Tam-muội ly tận,
Tam- muội Bất động,
Tam-muội Bất thối, Tam-muội Nhật đăng,
Tam-muội Nguyệt tịnh,
Tam-muội Tịnh minh, Tam-muội Năng tác minh,
Tam- muội Tác hành, Tam-muội Biết tướng, Tam-muội Như Kim cang, Tam- muội Tâm trú,
Tam-muội Phổ minh, Tam-muội An lập, Tam-muội
Bảo tụ, Tam-muội Diệu
pháp ấn, Tam-muội Pháp đẳng, Tam-muội
Đoạn hỷ, Tam-muội Đáo
pháp đảnh, Tam-muội Năng tán, Tam-muội
Phân biệt chư pháp cú,
Tam-muội Tự đẳng tướng,
Tam-muội Ly tự, Tam- muội Đoạn duyên,
Tam-muội Bất hoại, Tam-muội Vô chủng tướng,

Tam-muội Vô xứ hành, Tam-muội Ly mông muội, Tam-muội Vô
khứ, Tam-muội Bất biến
dị, Tam-muội Độ duyên, Tam-muội Tập chư
công đức, Tam-muội Trú
vô tâm, Tam-muội Tịnh diệu hoa, Tam-muội
Giác ý, Tam-muội Vô
lượng biện, Tam-muội Vô đẳng đẳng, Tam-muội
Độ chư pháp,
Tam-muội Phân biệt chư pháp,
Tam-muội Tán nghi, Tam- muội Vô trú xứ,
Tam-muội Nhất trang nghiêm, Tam-muội Sinh
hành, Tam-muội
Nhất hành, Tam-muội Bất nhất hành,
Tam-muội Diệu hành, Tam-muội Đạt nhất
thiết hữu để tán, Tam-muội Nhập danh ngữ,
Tam- muội Ly âm thanh tự
ngữ, Tam-muội Nhiên cự, Tam-muội Tịnh
tướng, Tam-muội Phá
tướng, Tam-muội Nhất thiết chủng diệu túc,
Tam-muội Bất hỷ khổ lạc,
Tam-muội Vô tận tướng, Tam-muội Đa Đà-la-ni,
Tam- muội Nhiếp chư tà
chính tướng,
Tam-muội Diệt tăng ái,
Tam-muội Ng- hịch thuận,
Tam-muội Tịnh quang, Tam-muội Kiên cố, Tam-muội Mãn nguyệt tịnh quang,
Tam-muội Đại
trang nghiêm,
Tam-muội Năng chiếu nhất thiết thế,
Tam-muội Đẳng Tam-muội, Tam-muội Nhiếp nhất thiết hữu tránh vô tránh,
Tam-muội Bất lạc nhất thiết trú xứ,
Tam-muội Như trú định, Tam-muội
Hoại thân suy, Tam-muội Hoại ngữ như hư
không, Tam-muội Ly trước
hư không bất nhiễm.

Sao gọi là
Tam-muội Thủ Lăng-nghiêm? Biết chỗ thi hành của
các Tam muôi, gọi là
Tam-muội Thủ Lăng-nghiêm.

Sao gọi là Tam-muội Bảo ấn? Trụ ở Tam-muội ấy có thể ấn
nhập các Tam-muội khác,
gọi là Tam-muội Bảo ấn.

Sao gọi là Tam-muội Sư tử du hý? Trụ ở Tam-muội ấy có thể
dạo chơi trong các Tam-muội
như Sư tử, gọi là Tam-muội Sư tử du hý.

Sao gọi là
Tam-muội Diệu nguyệt? Trú ở
Tam-muội ấy có thể
chiếu soi các Tam-muội như
trăng trong, gọi là Tam-muội Diệu nguyệt.

Sao gọi là
Tam-muội Nguyệt tràng tướng? Trú ở
Tam-muội ấy có thể giữ gìn các
tướng Tam-muội, gọi là
Tam-muội Nguyệt tràng tướng.

Sao gọi là Tam-muội Xuất chư pháp? Trú ở Tam-muội ấy có
thể xuất sinh các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Xuất chư pháp.

Sao gọi là
Tam-muội Quán đảnh? Trú ở
Tam-muội ấy có thể
quán xem các chú đảnh
Tam-muội, gọi là Tam-muội Quán đảnh.

Sao gọi là
Tam-muội Tất pháp tính? Trú ở
Tam-muội ấy
quyết định biết pháp
tính, gọi là Tam-muội Tất pháp tính.

Sao gọi là Tam-muội Tất tràng tướng? Trú ở Tam-muội ấy có
thể giữ gìn các Tam-muội
tràng, gọi là Tam-muội Tất tràng tướng.

Sao gọi là
Tam-muội Kim cang? Trú ở
Tam-muội ấy có thể phá
các Tam-muội,
gọi là Tam-muội Kim cang.

Sao gọi là
Tam-muội Nhập pháp ấn? Trú ở
Tam-muội ấy nhập
vào các pháp ấn, gọi
là Tam-muội Nhập pháp ấn.

Sao gọi là Tam-muội Vương an lập Tam-muội? Trú ở
Tam-muội ấy thì an lập
trú trong các Tam-muội như vua, gọi là Tam-muội
Vương an lập Tam-muội.

Sao gọi là
Tam-muội Phóng quang? Trú ở
Tam-muội ấy có
thể phóng ánh sáng chiếu
các Tam-muội, gọi là Tam-muội Phóng quang.

Sao gọi là
Tam-muội Lực tiến? Trú ở
Tam-muội ấy có thể làm
thế lực đối với các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Lực tiến.

Sao gọi là Tam-muội Cao xuất? Trú ở Tam-muội ấy có thể
tăng trưởng các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Cao xuất.

Sao gọi là
Tam-muội Tất nhập biện tài? Trú ở
Tam-muội ấy có
thể biện thuyết các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Tất nhập biện tài.

Sao gọi là
Tam-muội Thích danh tự? Trú ở
Tam-muội ấy có
thể giải thích danh tự
các Tam-muội, gọi là Tam-muội Thích danh tự.

Sao gọi là
Tam-muội Quán phương? Trú ở
Tam-muội ấy có
thể quán sát các phương
Tam-muội, gọi là Tam-muội Quán phương.

Sao gọi là Tam-muội Đà-la-ni ấn? Trú ở Tam-muội ấy giữ gìn
các Tam-muội ấn, gọi là
Tam-muội Đà-la-ni ấn.

Sao gọi là
Tam-muội Vô cuống? Trú ở
Tam-muội ấy không khi
dối dối với các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Vô cuống.

Sao gọi là
Tam-muội Nhiếp chư pháp hải? Trú ở
Tam-muội ấy, có thể thu nhiếp các
Tam-muội như nước biển lớn, gọi là
Tam-muội Nhiếp chư pháp hải.

Sao gọi là
Tam-muội Biến phú hư không? Trú ở
Tam-muội ấy, khắp trùm các
Tam-muội như hư không, gọi là Tam-muội Biến phú hư không.

Sao gọi là Tam-muội Kim cang luân? Trú ở Tam-muội ấy, có
thể giữ gìn phần các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Kim cang luân.

Sao gọi là Tam-muội Bảo đoạn? Trú ở Tam-muội ấy, dứt nhơ
cấu phiền não nơi các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Bảo đoạn.

Sao gọi là Tam-muội Năng chiếu? Trú ở Tam-muội ấy, có thể
lấy ánh sáng chiếu rõ các Tam-muội; gọi là
Tam-muội Năng chiếu.

Sao gọi là
Tam-muội Bất cầu? Trú ở
Tam-muội ấy, không có
pháp gì có thể cầu, gọi
là Tam-muội Bất cầu.

Sao gọi là
Tam-muội Vô trú? Trú ở
Tam-muội ấy không thấy
pháp trú trong hết thảy
Tam-muội, gọi là Tam-muội Vô trú.

Sao gọi là
Tam-muội Vô tâm? Trú ở
Tam-muội ấy tâm tâm
số pháp không hiện hành;
gọi là Tam-muội Vô tâm.

Sao gọi là
Tam-muội Tịnh đăng? Trú ở
Tam-muội ấy làm
sáng
như đèn nơi các Tam-muội,
gọi là Tam-muội Tịnh đăng.

Sao gọi là Tam-muội Vô biên minh? Trú ở Tam-muội ấy làm
ánh sáng vô biên cho các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Vô biên minh.

Sao gọi là Tam-muội Năng tác minh? Trú ở Tam-muội ấy tức
thời làm ánh sáng cho
các Tam-muội, gọi là Tam-muội Năng tác minh.

Sao gọi là Tam-muội Phổ chiếu minh? Trú ở Tam-muội ấy có
thể chiếu rõ các cửa
Tam-muội, gọi là Tam-muội Phổ chiếu minh.

Sao gọi là Tam-muội Kiên tịnh chư Tam-muội? Trú ở
Tam-muội ấy, có thể làm
kiên tịnh các tướng Tam-muội, gọi là Tam-muội
Kiên tịnh chư Tam-muội.

Sao gọi là
Tam-muội Vô cấu minh? Trú ở
Tam-muội ấy, có thể
trừ cấu nhiễm của các
Tam-muội; cũng có thể chiếu hết thảy
Tam-muội, gọi là Tam-muội Vô cấu minh.

Sao gọi là
Tam-muội Hoan hỷ? Trú ở
Tam-muội ấy có thể lãnh
thọ cái mừng của các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Hoan hỷ.

Sao gọi là Tam-muội Điển quang? Trú ở Tam-muội ấy chiếu
các Tam-muội như điện
sáng, gọi là Tam-muội Điển quang.

Sao gọi là
Tam-muội Vô tận? Trú ở
Tam-muội ấy đối với
các Tam-muội chẳng thấy
cùng tận, gọi là Tam-muội Vô tận.

Sao gọi là Tam-muội Oai đức? Trú ở Tam-muội ấy đối các
Tam- muội uy đức chiếu
rõ, gọi là Tam-muội Oai đức.

Sao gọi là Tam-muội Ly tận? Trú ở Tam-muội ấy không thấy
các Tam-muội cùng tận,
gọi là Tam-muội Ly tận.

Sao gọi là
Tam-muội Bất động? Trú ở
Tam-muội ấy, khiến
các Tam-muội không động,
không đùa bỡn, gọi là Tam-muội Bất động.

Sao gọi là Tam-muội Bất thối? Trú ở Tam-muội ấy, có thể
không thấy các Tam-muội
thối, chuyển gọi là Tam-muội Bất thối.

Sao gọi là Tam-muội Nhật đăng? Trú ở Tam-muội ấy phóng ánh
sáng chiếu các môn Tam-muội; gọi là Tam-muội Nhật đăng.

Sao gọi là Tam-muội Nguyệt tịnh?Trú ở Tam-muội ấy có thể
trừ bóng tối nơi các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Nguyệt tịnh.

Sao gọi là
Tam-muội Tịnh minh? Trú ở
Tam-muội ấy, được bốn
trí vô ngại đối với
các Tam-muội, gọi là Tam-muội Tịnh minh.

Sao gọi là
Tam-muội Năng tác minh? Trú ở
Tam-muội ấy, hay
làm sáng các môn
Tam-muội, gọi là Tam-muội Năng tác minh.

Sao gọi là
Tam-muội Tác hành? Trú ở
Tam-muội ấy hay khiến
các Tam-muội mỗi mỗi có
tác động, gọi là Tam-muội Tác hành.

Sao gọi là
Tam-muội Tri tướng? Trú ở
Tam-muội ấy thấy
tướng biết của các
Tam-muội. gọi là Tam-muội Tri tướng.

Sao gọi là
Tam-muội như Kim cang? Trú ở
Tam-muội ấy hay xuyên
suốt các pháp, cũng không thấy
xuyên suốt, gọi là
Tam-muội như Kim cang.

Sao gọi là
Tam-muội Tâm trú? Trú ở
Tam-muội ấy
tâm không động, không chuyển không não, cũng không nghó có tâm ấy, gọi
là Tam-muội Tâm trú.

Sao gọi là
Tam-muội Phổ minh? Trú ở
Tam-muội ấy khắp
thấy ánh sáng các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Phổ minh.

Sao gọi là
Tam-muội An lập? Trú ở
Tam-muội ấy đối với các
Tam- muội an lập chẳng
động, gọi là Tam-muội An lập.

Sao gọi là Tam-muội Bảo tụ? Trú ở Tam-muội ấy khắp thấy
các Tam-muội như thấy báu
tích tụ, gọi là Tam-muội Bảo tụ.

Sao gọi là Tam-muội Diệu pháp ấn? Trú ở Tam-muội ấy hay ấn nhập
các Tam-muội, vì vô ấn ấn nhập vậy, gọi là
Tam-muội Diệu pháp ấn.

Sao gọi là Tam-muội Pháp đẳng? Trú ở Tam-muội ấy quán
xem các pháp bình đẳng,
không pháp gì không bình đẳng; gọi là
Tam-muội Pháp đẳng.

Sao gọi là Tam-muội Đoạn hỷ? Trú ở Tam-muội ấy dứt sự
mừng trong hết thảy pháp, gọi là Tam-muội Đoạn hỷ.

Sao gọi là Tam-muội Đáo pháp đảnh? Trú ở Tam-muội ấy dứt các ám muội đối với pháp, cũng ở trên
các Tam-muội, gọi là
Tam-muội Đáo pháp đảnh.

Sao gọi là Tam-muội Năng tán? Trú ở Tam-muội ấy, hay phá tán
các pháp, gọi là Tam-muội Năng tán.

Sao gọi là Tam-muội Phân biệt chư pháp cú? Trú ở Tam-muội ấy
phân biệt các pháp cú của các Tam-muội, gọi là
Tam-muội Phân
biệt chư pháp cú.

Sao gọi là
Tam-muội Tự đẳng tướng? Trú ở
Tam-muội ấy,
được các danh tự
Tam-muội, gọi là Tam-muội Tự đẳng tướng.

Sao gọi là
Tam-muội Ly tự? Trú ở
Tam-muội ấy cho đến
chẳng thấy một chữ trong
các Tam-muội, gọi là Tam-muội Ly tự.

Sao gọi là
Tam-muội Đoạn duyên? Trú ở
Tam-muội ấy dứt
các duyên Tam-muội, gọi
là Tam-muội Đoạn duyên.

Sao gọi là Tam-muội Bất hoại? Trú ở Tam-muội ấy chẳng bị biến
dị; gọi là Tam-muội Bất hoại.

Sao gọi là Tam-muội Vô chủng tướng? Trú ở Tam-muội ấy
chẳng thấy chủng chủng
pháp, gọi là Tam-muội Vô chủng tướng.

Sao gọi là
Tam-muội Vô xứ hành? Trú ở
Tam-muội ấy không
thấy nơi chỗ của
Tam-muội, gọi là Tam-muội Vô xứ hành.

Sao gọi là Tam-muội Ly mông muội? Trú ở Tam-muội ấy lìa
các tối tăm vi tế của
Tam-muội, gọi là Tam-muội Ly mông muội.

Sao gọi là
Tam-muội Vô khứ? Trú ở
Tam-muội ấy không
thấy tướng đi của hết
thảy Tam-muội, gọi là Tam-muội Vô khứ.

Sao gọi là Tam-muội Bất biến dị? Trú ở Tam-muội ấy không
thấy tướng biến dị của
các Tam-muội, gọi là Tam-muội Bất biến dị.

Sao gọi là
Tam-muội Độ duyên? Trú ở
Tam-muội ấy độ khỏi
cảnh giới duyên của hết
thảy Tam-muội, gọi là Tam-muội Độ duyên.

Sao gọi là
Tam-muội Tập chư công đức? Trú ở
Tam-muội ấy
nhóm các công đức
Tam-muội, gọi là Tam-muội Tập chư công đức.

Sao gọi là Tam-muội Trú vô tâm? Trú ở Tam-muội ấy, tâm
không nhập vào các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Trú vô tâm.

Sao gọi là
Tam-muội Tịnh diệu hoa? Trú ở
Tam-muội ấy khiến
các Tam-muội được sáng
sạch như hoa, gọi là Tam-muội Tịnh diệu hoa.

Sao gọi là Tam-muội Giác ý? Trú ở Tam-muội ấy được bảy
giác phần trong các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Giác ý.

Sao gọi là Tam-muội Vô lượng biện?Trú ở Tam-muội ấy
được biện tài vô
lượng đối với các pháp, gọi là Tam-muội Vô lượng biện.

Sao gọi là
Tam-muội Vô đẳng đẳng? Trú ở
Tam-muội ấy được tướng vô đẳng đẳng trong
các Tam-muội, gọi là
Tam-muội Vô đẳng đẳng.

Sao gọi là Tam-muội Độ chư pháp? Trú ở Tam-muội ấy vượt
khỏi hết thảy cõi Tam-muội, gọi là Tam-muội Độ chư pháp.

Sao gọi là
Tam-muội Phân biệt chư pháp? Trú ở
Tam-muội ấy Phân biệt thấy các
Tam-muội và các pháp, gọi là Tam-muội phân biệt chư pháp.

Sao gọi là
Tam-muội Tán nghi? Trú ở
Tam-muội ấy được tán
hoại việc nghi đối với
các pháp, gọi là Tam-muội Tán nghi.

Sao gọi là Tam-muội Vô trú xứ? Trú ở Tam-muội ấy không
thấy trú xứ các pháp,
gọi là Tam-muội Vô trú xứ.

Sao gọi là
Tam-muội Nhất trang nghiêm? Trú ở
Tam-muội ấy
trọn không thấy các pháp
hai tướng, gọi là Tam-muội Nhất trang nghiêm.

Sao gọi là Tam-muội Sinh hành? Trú ở Tam-muội ấy không
thấy các hành sinh khởi,
gọi là Tam-muội Sinh hành.

Sao gọi là Tam-muội Nhất hành? Trú ở Tam-muội ấy không
thấy bờ này bờ kia của
các Tam-muội, gọi là Tam-muội Nhất hành.

Sao gọi là Tam-muội Bất nhất hành? Trú ở Tam-muội ấy
không thấy các Tam-muội
một tướng, gọi là Tam-muội Bất nhất hành.

Sao gọi là Tam-muội Diệu hành? Trú ở Tam-muội ấy không
thấy các Tam-muội hai
tướng, gọi là Tam-muội Diệu hành.

Sao gọi là Tam-muội Đạt nhất thiết hữu để tán? Trú ở
Tam-muội ấy nhập vào hết thảy hữu, hết thảy trí
tuệ Tam-muội, thông đạt
cũng không chỗ thông
đạt, gọi là Tam-muội Đạt nhất thiết hữu để tán.

Sao gọi là
Tam-muội Nhập danh ngữ? Trú ở
Tam-muội ấy
vào hết thảy danh tự
ngữ ngôn các Tam-muội, gọi là Tam-muội Nhập danh ngữ.

Sao gọi là
Tam-muội Ly âm thanh tự ngữ? Trú ở
Tam-muội ấy không thấy các âm thanh danh tự ngữ
ngôn Tam-muội, gọi là
Tam- muội Ly âm thanh tự ngữ.

Sao gọi là
Tam-muội Nhiên cự? Trú ở
Tam-muội ấy oai đức
chiếu sáng như đuốc; gọi
là Tam-muội nhiên cự.

Sao gọi là
Tam-muội Tịnh tướng? Trú ở
Tam-muội ấy
sạch
các tướng Tam-muội, gọi
là Tam-muội Tịnh tướng.

Sao gọi là Tam-muội Phá tướng? Trú ở Tam-muội ấy không
thấy các tướng Tam-muội,
gọi là Tam-muội Phá tướng.

Sao gọi là Tam-muội Nhất thiết chủng diệu túc ? Trú ở
Tam-muội ấy hết thảy các
thứ Tam-muội đều đầy đủ, gọi là Tam-muội Nhất
thiết chủng diệu túc.

Sao gọi là Tam-muội Bất hỷ khổ lạc? Trú ở Tam-muội ấy không
thấy khổ vui của các Tam-muội, gọi là Tam-muội Bất hỷ khổ lạc.

Sao gọi là
Tam-muội Vô tận tướng? Trú ở
Tam-muội ấy không
thấy tướng cùng tận
của các Tam-muội, gọi là Tam-muội Vô tận tướng.

Sao gọi là
Tam-muội Đa Đà-la-ni? Trú ở
Tam-muội ấy hay giữ
gìn các Tam-muội; gọi là
Tam-muội Đa Đà-la-ni.

Sao gọi là Tam-muội Nhiếp chư tà chính tướng? Trú ở
Tam-muội ấy không thấy tướng tà chính nơi
các Tam-muội; gọi là
Tam-muội Nhiếp chư tà chính tướng.

Sao gọi là
Tam-muội Diệt tăng ái? Trú ở
Tam-muội ấy không
thấy ghét thương các
Tam-muội, gọi là Tam-muội Diệt tăng ái.

Sao gọi là Tam-muội Nghịch thuận? Trú ở Tam-muội ấy, không
thấy các pháp các
Tam-muội nghịch thuận, gọi là
Tam-muội Nghịch thuận.

Sao gọi là Tam-muội Tịnh quang? Trú ở Tam-muội ấy không
thấy các Tam-muội sáng,
nhơ, gọi là Tam uội Tịnh quang.

Sao gọi là Tam-muội Kiên cố? Trú ở Tam-muội ấy, chẳng
đặng các Tam-muội không
kiên cố, gọi là Tam-muội Kiên cố.

Sao gọi là
Tam-muội Mãn nguyệt tịnh quang? Trú ở
Tam-muội ấy, các Tam-muội
tròn đầy như trăng rằm, gọi là Tam-muội Mãn tịnh quang.

Sao gọi là Tam-muội Đại trang nghiêm? Trú ở Tam-muội ấy đại trang nghiêm thành tựu
các Tam-muội, gọi là
Tam-muội Đại trang nghiêm.

Sao gọi là Tam-muội Năng chiếu nhất thiết thế? Trú ở Tam-muội ấy, hay chiếu các pháp và
các Tam-muội, gọi là
Tam-muội Năng chiếu nhất thiết thế.

Sao gọi là
Tam-muội Đẳng
Tam-muội? Trú ở
Tam-muội ấy không thấy tướng định loạn đối với
các Tam-muội; gọi là
Tam-muội Đẳng Tam-muội.

Sao gọi là Tam-muội Nhiếp nhất thiết hữu tránh vô tránh? Trú
ở Tam-muội ấy hay khiến
các Tam-muội không phân biệt hữu tránh
vô tránh, gọi là
Tam-muội Nhiếp nhất thiết hữu tránh vô tránh.

Sao gọi là Tam-muội Bất lạc nhất thiết trú xứ? Trú ở
Tam-muội ấy không thấy
chỗ nương tựa của các Tam-muội, gọi là Tam-muội
Bất lạc nhất thiết trú xứ.

Sao gọi là
Tam-muội Như trú định? Trú ở
Tam-muội ấy
không vượt qua như tướng
của các Tam-muội, gọi là Tam-muội Như trú định.

Sao gọi là Tam-muội Hoại thân suy? Trú ở Tam-muội ấy
không thủ đắc thân
tướng, gọi là Tam-muội Hoại thân suy.

Sao gọi là
Tam-muội Hoại ngữ như hư không? Trú ở
Tam-muội ấy không thấy ngữ
nghiệp của các Tam-muội như hư không, gọi là
Tam- muội Hoại ngữ như hư không.

Sao gọi là Tam-muội Ly trước hư không bất nhiễm? Trú ở
Tam- muội ấy thấy các pháp như hư không vô ngại, cũng không ô nhiễm,
gọi là Tam-muội Ly trước
hư không bất nhiễm.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là Ma-ha Diễn của Bồ-tát ma-ha-tát. LUẬN: Trên lấy mười tám không giải thích
Bát-nhã Ba-la-mật, nay lấy một
trăm lẻ tám Tam-muội giải thích Bát-nhã Ba-la-mật.
Một trăm lẻ
tám Tam-muội, Phật tự nói nghĩa đó, lúc ấy người vì lợi căn

nghe nói đều
được tin hiểu. Nay thì không được như vậy, nên luận
giả giải thích lại nghĩa
ấy, khiến cho dễ hiểu.

Tam-muội Thủ
Lăng-nghiêm dịch là Kiện tướng, phân biệt.
Biết hành tướng các
Tam-muội nhiều ít sâu cạn, như đại tướng biết các
binh lực nhiều ít.
Lại nữa
Bồ-tát được
Tam-muội ấy, các ma phiền não và
người ma không làm hoại
được; ví như hảo tướng chủ binh của Chuyển
luân Thánh vương, những
chỗ đi đến đều hàng phục.

Tam-muội Bảo ấn là, hay ấn hợp
các Tam-muội.
Trong các thứ báu, pháp báu là thật báu, hay làm lợi ích đời này đời
sau cho
đến Niết- bàn. Như trong
Kinh nói: Phật bảo Tỳ-kheo:
Ta sẽ vì ngươi thuyết pháp, pháp được nói là pháp ấn, pháp ấn tức là
Bảo ấn, Bảo ấn tức là
cửa giải thoát.

Lại nữa, có người nói ba pháp ấn là
Tam-muội Bảo ấn; hết thảy pháp vô ngã, hết thảy tác pháp (hành) vô thường, tịch
diệt Niết-bàn.
Ba pháp ấn ấy, hết thảy trời người không thể đúng như pháp phá hoại
được. Vào Tam-muội ấy,
có thể ba cách quán các pháp, ấy gọi là Bảo ấn. Lại nữa,
Bát-nhã la mật là báu, Tam-muội tương ưng Bát-nhã
gọi là ấn, ấy gọi là Bảo ấn.

Tam-muội sư
tử du hý là, Bồ-tát được Tam-muội ấy, thì ra vào
hết thảy Tam-muội mau chậm
đều được tự tại; thí như khi các con thú
giỡn chơi, nếu thấy Sư
tử thảy đều sợ hãi, còn khi Sư tử giỡn chơi thì tự
tại không sợ gì hết.

Lại nữa, khi
Sư tử giỡn chơi đối với các con thú, con mạnh thì giết, con
sợ nép thì tha.
Bồ-tát cũng như vậy, được
Tam-muội ấy đối với
các ngoại đạo, hễ kẻ
cương cường thì phá, kẻ tín phục thời độ cho.

Lại nữa, Sư tử giỡn chơi là như trong phẩm đầu nói:
Bồ-tát vào Tam-muội ấy có thể làm quả đất chấn động
sáu cách, làm cho hết
thảy mười phương thế
giới địa ngục nóng lạnh, kẻ mù được thấy, người
điếc được nghe v.v…

Tam-muội Diệu
nguyệt là, như trăng tròn trong sạch không có
các chướng che, có thể trừ đêm tối.
Tam-muội này cũng như vậy.
Bồ-tát vào Tam-muội ấy, hay trừ các tà kiến và vô minh che tối đối
với các pháp.

Tam-muội Nguyệt tràng tướng là, như vị tướng của đại quân lấy tràng báu làm tượng mặt trăng, hễ thấy tướng tràng ấy, người đều
đi theo. Bồ-tát vào trong
Tam-muội ấy, thông đạt các pháp không
ngăn ngại, thảy đều đi theo.

Tam-muội Xuất chư pháp là,
Bồ-tát được
Tam-muội ấy thì làm
cho các Tam-muội tăng
trưởng; thí như mưa đúng thời, rừng cây tươi tốt.

Tam-muội Quán đảnh là, vào
Tam-muội ấy thì thấy được
khắp Tam-muội; như ở
trên chóp núi, thấy hết mọi vật.

Tam-muội Tất pháp tính là, pháp tính không lượng không hai,
khó có thể nắm giữ,
vào Tam-muội ấy, chắc chắn được định tướng; thí
như hư không, không thể
cư trú, được lực thần túc, thì có thể ở được.

Tam-muội Tất
tràng tướng là, vào Tam-muội ấy thì rất tôn
trưởng đối với các
Tam-muội; thí như quân tướng được cờ phướng,
tiêu biểu vị đại tướng.

Tam-muội Kim cang là, thí như Kim cang phá hoại hết mọi
vật, Tam-muội này cũng
như vậy, thông đạt đến các pháp, khiến các
Tam- muội mỗi mỗi đắc dụng; như xa cừ, mã não, lưu ly, chỉ có
Kim cang xoi được.

Tam-muội nhập pháp ấn là, như người đi vào nước an ổn, có ấn
tín thì được vào, không
có ấn tín không được vào, Bồ-tát được
Tam-muội ấy có thể vào
trong thật tướng các pháp, đó là các pháp rốt
ráo không. Tam-muội Vương an lập
Tam-muội là, ví như đại vương an
trú chính điện, triệu các bầy tôi, thảy đều vâng mệnh;
Bồ-tát vào
Tam- muội vương, phóng ánh
sáng lớn, triệu thỉnh
mười phương, thảy
đểu tụ tập, lại sai hóa
Phật khắp đến mười phương. An lập là thí như quốc

vương an ổn
ở chính điện, thân tâm thản nhiên không chút sợ
sệt

Tam-muội Phóng quang là, thường tu hỏa nhất thiết nhập (một trong phép tu quán mười pháp biến nhập vào khắp cả mọi vật, gọi
là phép tu mười nhất
thiết nhập hay mười biến xứ - ND) nên phát sinh
lực thần thông, tùy ý
phóng các ánh sáng màu sắc, theo chỗ ưa của
chúng sinh, hoặc nóng hoặc
lạnh, hoặc không nóng không lạnh.

Tam-muội Năng
chiếu là, ánh sáng có hai thứ:

Ánh sáng màu sắc.

Ánh sáng trí tuệ.

Trú trong Tam-muội ấy, chiếu các Tam-muội không có tà kiến
vô minh v.v…

Tam-muội Lực
tiến là, trước đối với các pháp được năm
thứ lực là tín v.v… vậy sau đối với các
Tam-muội được lực tự tại. Lại tuy ở
Tam- muội mà thường biến
hóa thần thông, độ các chúng sinh.

Tam-muội Cao xuất là,
Bồ-tát vào
Tam-muội ấy, phước đức trí
tuệ có được thảy đều
tăng trưởng, các tính Tam-muội từ tâm mà ra.

Tam-muội Tất nhập biện tài là, trong bốn vô ngại biện, Tam-muội
tương ưng với
từ-biện tài. Bồ-tát được Tam-muội ấy, biết hết ngữ
ngôn thứ lớp của chúng
sinh và kinh sách, danh tự v.v… đều phân biệt được vô ngại.

Tam-muội Thích
danh tự là các pháp tuy không, mà dùng danh
tự biện biệt nghĩa các
pháp, khiến người được hiểu.

Tam-muội Quán
phương là, đối với mười phương chúng sinh,
lấy tâm từ-bi thương
xót bình đẳng xem xét.

Lại nữa, phương là tuân theo đạo lý gọi là
được phương.
Vì lực Tam-muội ấy, đối với các
Tam-muội được đạo lý, ra vào tự
tại vô ngại.

Tam-muội Đà-la-ni ấn là, được Tam-muội ấy, thì có thể phân
biệt được các Tam-muội, đều có Đà-la-ni.

Tam-muội Vô cuống là, có Tam-muội phát sinh ái, giận, vô minh,
tà kiến v.v… Tam-muội này đối với các Tam-muội
hoàn toàn không có việc mê muội.

Tam-muội Nhiếp chư pháp hải là biết hết thảy dòng nước đều
chảy về biển, pháp ba
thừa đều vào trong Tam-muội này cũng như vậy.
Lại các Tam-muội khác
đều vào trong Tam-muội này, như Bốn thiền,
Bốn định vô
sắc thu nhiếp hết các
giải thoát, định Chín thứ lớp đều
vào trong đó.

Tam-muội Biến
phú hư không là, hư không vô lượng vô biên,
lực Tam-muội này hay trùm
khắp hư không; hoặc ngồi kiết già phu,
hoặc phóng ánh sáng,
hoặc lấy âm thanh chứa đầy trong đó.

Tam-muội Kim cang luân là, như bánh xe chân
Kim cang, chỗ ở
vô ngại, được Tam-muội
này, đối với các pháp đến được vô ngại.

Lại nữa, có thể phân biệt phần vị ranh giới
các Tam-muội, nên
gọi là luân (bánh xe),
luân là phần vị ranh giới.

Tam-muội Bảo
đoạn là, như có thứ báu có thể làm sạch các
báu; Tam-muội này cũng
như vậy, hay trừ các cấu nhơ phiền não của
Tam- muội. Cấu nhơ ngũ
dục dễ trừ, các cấu nhơ Tam-muội khó trừ.

Tam-muội Năng
chiếu là, được Tam-muội này thì có thể lấy
mười thứ trí tuệ chiếu
rõ các pháp, thí như mặt trời mọc chiếu rõ
Diêm-phù- đề, mọi sự đều rõ ràng.

Tam-muội Bất
cầu là quán các pháp như huyễn hóa, tâm ái ba
cõi dứt nên không mong cầu gì.

Tam-muội Vô trú là, Tam-muội ấy gọi là Tam-muội vô tác, trú ở Tam-muội ấy quán các pháp niệm niệm vô thường, không có
lúc ngưng trụ.

Tam-muội Vô tâm tức là diệc tận định hoặc vô tưởng định, vì
sao? Vì Phật tự nói
nhân duyên: Vào trong
Tam-muội ấy, các tâm tâm
số pháp không hiện hành.

Tam-muội Tịnh
đăng là, đăng là đèn trí tuệ, các phiền não gọi
là nhơ, lìa nhơ thì tuệ thanh tịnh.

Tam-muội Vô biên minh là, vô biên gọi là vô lượng
vô số;
sáng
có hai:
1. Vì độ chúng sinh nên thân phóng hào quang.
2. Phân biệt tướng chung tướng riêng các pháp nên trí tuệ sáng suốt. Được Tam-muội này hay chiếu vô biên
thế giới ở mười phương và vô biên các pháp.

Tam-muội Năng
tác minh là, hay làm sáng nơi các pháp, như
đốt đuốc trong chỗ tối.

Tam-muội Phổ
chiếu minh là, ngọc báu của Chuyển luân
Thánh vương, chiếu một do
tuần ngoài bốn phía quân binh. Bồ-tát được
Tam- muội ấy chiếu khắp
mỗi mỗi môn các pháp.

Tam-muội Kiên
tịnh chư Tam-muội là, Bồ-tát được lực
Tam-muội ấy nên làm cho
các Tam-muội thanh tịnh cứng chắc.

Tam-muội Vô cấu minh là, Tam-muội tương ưng với ba môn
gỉải thoát; được
Tam-muội ấy lìa hết thảy cấu nhơ Tam-muội, lìa hết
thảy vô minh, tham ái
v.v… cũng hay chiếu hết thảy các Tam-muội.

Tam-muội Hoan hỷ là, được
Tam-muội ấy thì đối với pháp
sinh
vui hoan hỷ. Thế nào là
hoan hỷ? Có người nói: Đó là Sơ thiền. Như
Phật dạy có bốn tu định:

Tu Tam-muội ấy được vui hiện tại hoan hỷ.

Tu định được biết thấy, thấy chúng sinh sinh tử.

Tu định được trí tuệ phân biệt.

Tu định được sạch hết lậu hoặc.

Lại nữa, được
Tam-muội ấy thì phát
sinh vô lượng vô biên
pháp lạc hoan hỷ.

Tam-muội Điển quang là, như chớp
sáng tạm hiện ra, người
đi thấy đường; được
Tam-muội ấy, bị mất đạo từ vô thỉ đời đến nay
trở lại được.

Tam-muội Vô tận là, được
Tam-muội ấy thì dứt các tướng
vô thường của các
pháp, tức vào bất sinh bất diệt.

Tam-muội Oai đức là,
Bồ-tát được
Tam-muội thì oai
đức trang nghiêm.

Tam-muội Ly tận là,
Bồ-tát được
Tam-muội ấy thì chắc chắn
được công đức thiện
bổn vô lượng vô số kiếp, quả báo không mất.

Tam-muội Bất động là, có người nói: Thiền thứ tư là bất động.

Ở trong cõi
Dục vì ngũ dục nên động, trong Sơ thiền vì giác
quán nên động, trong Nhị thiền vì mừng nhiều nên động, trong Tam thiền
vui nhiều nên động, trong
Tứ thiền lìa hơi thở ra vào, không có các
tướng động nên bất động.

Có người nói: Bốn định vô
sắc là bất động, vì lìa
các sắc; có người nói diệt tận định là bất động, vì lìa tâm tâm
số pháp; có người nói
Tam- muội tương ưng với
trí tuệ biết thật tướng các pháp rốt ráo không,
nên bất động; được
Tam-muội ấy đối với hết
thảy Tam-muội, hết thảy
pháp hoàn toàn không hý luận.

Tam-muội Bất thối là, trú ở
Tam-muội ấy không thấy các
Tam muội thối chuyển. Luận giả nói
Bồ-tát trú ở
Tam-muội ấy thường
không thối chuyển, tức
là Tam-muội tương ưng với trí tuệ bất thối. Bất thối
là không đọa vào đảnh
vị, như đã nói ở trong nghĩa đọa đảnh.

Tam-muội Nhật
đăng là, được Tam-muội ấy thì có thể chiếu
mỗi mỗi môn của hết
thảy pháp và các Tam-muội; ví như mặt trời mọc hay
chiếu hết thảy Diêm-phù-đề.

Tam-muội Nguyệt tịnh là như mặt trăng từ ngày mười
sáu
giảm dần đến ngày ba
mươi là hết. Người phàm phu cũng như vậy, các công đức lành dần dần giảm hết phải đọa vào ba ác đạo; như mặt trăng
từ ngày mồng một dần
dần tăng trưởng, đến ngày mười lăm thì sáng
suốt thanh tịnh,
Bồ-tát cũng như vậy. được
Tam-muội ấy từ khi phát tâm
đời đời dần tăng
trưởng thiện căn cho đến được Vô sinh pháp nhẫn,
được thọ ký, trí tuệ
thanh tịnh, lợi ích chúng sinh. Lại hay phá vô minh
trong các Tam-muội.

Tam-muội Tịnh minh là,
sáng gọi là tuệ, cấu làm ngại. Được
Tam- muội ấy đối với
các pháp không chướng ngại, vì vậy nên nơi đây
Phật dạy: Trú trong
Tam-muội ấy được bốn trí vô ngại.

Hỏi: Sao Phật
chỉ riêng ở trong đây đối với Tam-muội nói bốn
trí vô ngại? Đáp: Ở trong
Tam-muội không có tâm giác quán, có thể vui nói (lạc thuyết vô ngại), trái với định việc ấy là khó, vì được lực
Tam-muội ấy nên được
bốn trí vô ngại, nghĩa bốn trí vô ngại như trước nói.

Tam-muội Năng
tác minh là, sáng tức là trí tuệ, trong các trí
tuệ, trí tuệ Bát-nhã là
cao tột. Tam-muội tương ưng với Bát-nhã ấy hay làm sáng.

Tam-muội Tác hành là, được lực
Tam-muội ấy hay phát khởi
trước tiên là được các Tam-muội.

Tam-muội trí
tướng là, được Tam-muội ấy thì thấy có tướng trí tuệ

thật trong hết thảy Tam-muội.

Tam-muội Như Kim cang là, được
Tam-muội ấy thì lấy trí tuệ
thông đạt hết thảy
pháp, cũng chẳng thấy thông đạt; vì dùng vô sở đắc vậy.

Hỏi: Ba thứ Tam-muội, sao đều nói tên là Kim cang?
Đáp: Đầu
nói Kim cang, giữa nói bánh xe Kim cang, sau nói
như Kim cang.
Tam-muội như Kim cang Phật dạy xuyên
suốt hết thảy
pháp, cũng không thấy
Tam-muội Kim cang ấy thông suốt các Tam-muội.

Tam-muội Kim
cang luân là, được Tam-muội ấy hay giữ gìn
các bánh xe Tam-muội, đó
đều là nghĩa của Phật dạy. Luận giả nói:
Tam- muội như Kim cang là có thể phá hết thảy các phiền não
kiết sử, không còn
dư sót, thí như trời Đế-thích tay cầm Kim cang phá
quân A-tu-la, tức là tâm cuối cùng của học nhân. Từ tâm ấy thứ lớp được ba thứ Bồ-đề,
là Bồ-đề Thanh-văn,
Bồ-đề Bích-chi Phật, Bồ-đề Phật Vô thượng.
Tam- muội Kim cang là có thể phá hết thảy pháp vào
Vô-dư Niết-bàn, không còn thọ
thân sau, ví như chân Kim cang có thể phá các núi làm cho
diệt sạch không còn.
Bánh xe Kim cang là Tam-muội này hay phá hết
thảy pháp, không ngăn
ngại, ví như bánh xe Kim cang lúc chuyển đi
không gì không phá, không bị chướng ngại.

Lại nữa, đầu là
Kim cang, hai là bánh xe
Kim cang, ba là như
Kim cang. Danh tự khác nhau,
Phật dạy nghĩa nó cũng khác nhau. Luận
giả giải thích nhân duyên
nó cũng khác, nên không nên cật nạn.

Tam-muội Tâm trú là, tâm tướng nhẹ nhanh, đi xa, vô hình,
khó chế khó giữ, thường
lay động như con khỉ; lại như điển chớp, cũng
như lưỡi rắn. Được
Tam-muội này có thể thâu nhiếp làm cho trú lại, cho
đến trước dục lạc cõi
trời, tâm cũng không động chuyển, huống gì dục lạc cõi người.

Tam-muội Phổ minh là, được
Tam-muội ấy thì đối với hết thảy pháp thấy tướng
quang minh, không có tưởng tối ám, như thấy ban
ngày; thấy ban đêm cũng
vậy; thấy trước thấy sau, thấy trên, thấy dưới
cũng như vậy. Trong tâm
vô ngại, do tu Tam-muội ấy nên được thiên
nhãn thông, khắp thấy
ánh sáng, rõ ràng vô ngại. Khéo tu thần thông ấy
nên được thành tuệ
nhãn, chiếu khắp các pháp, thấy rõ không ngại.

Tam-muội An lập là, được Tam-muội ấy thì an lập bền chắc trong hết thảy công đức
thiện pháp. Như núi Tu-di ở giữa biển lớn, an
lập bất động.

Tam-muội Bảo
tụ là, được Tam-muội ấy, thì quốc độ có được
đều thành bảy báu.

Hỏi: Điều đó mắt thịt thấy, hay thiền định thấy? Đáp:
Mắt trời, mắt thịt đều có thể thấy.
Vì sao?
Vì sáu trần bên ngoài bất định, hành giả thường tu tập thiền định nên có thể chuyển
đổi bốn tướng nó.

Tam-muội Diệu
pháp ấn là, diệu pháp là công đức và trí tuệ
thâm diệu của chư Phật Bồ-tát. Được Tam-muội ấy
là được các công đức
và trí tuệ thâm diệu.

Tam-muội Pháp đẳng là, đẳng có hai:
1.Chúng sinh bình đẳng, Pháp bình đẳng.
Tam-muội tương ưng với pháp đẳng, gọi là pháp đẳng.

Tam-muội Đoạn hỷ là, được
Tam-muội ấy thì quán các
pháp vô thường, khổ, không, vô ngã, bất tịnh v.v… tâm
sinh nhàm lìa.
Trong mười tưởng.
Tam-muội này tương ưng với tưởng hết thảy thế
gian không thể vưi.

Tam-muội Đáo pháp đảnh là, pháp là
pháp Bồ-tát, nghĩa
là Sáu Ba-la-mật. Đến trong
Bát-nhã Ba-la-mật, được lực
phương tiện, đến đỉnh núi pháp. Được
Tam-muội ấy có thể trú ở đỉnh núi pháp ấy, các
vô minh phiền não không
thể làm lay động.

Tam-muội Năng
tán là, được Tam-muội ấy thì có thể phá tán
các pháp, đây là
Tam-muội tương ưng với tán không.

Tam-muội Phân
biệt chư pháp cú là, được Tam-muội ấy thì có
thể phân biệt ngữ ngôn
tự cú của hết thảy pháp, vì chúng sinh thuyết ngôn từ không trệ ngại. Đây là
Tam-muội tương ưng với trí lạc
thuyết vô ngại.

Tam-muội Tự đẳng tướng là, được Tam-muội ấy thì quán các chữ, các ngữ đều bình đẳng, trách mắng hay tán thán, không
có ghét thương.

Tam-muội Ly tự
là, được Tam-muội ấy thì không thấy chữ ở
trong nghĩa, cũng không
thấy nghĩa ấy ở trong chữ.

Tam-muội Đoạn duyên là, được
Tam-muội ấy, thì hoặc trong
hoặc ngoài, đối với vui
không sinh mừng, đối với khổ không sinh giận,
đối với không khổ
không vui không sinh tâm không biết mà xả. Đối với ba thọ ấy xa lìa không vướng mắc, thì tâm qui về tịch diệt, tâm nếu diệt
thì duyên cũng diệt.

Tam-muội Bất
hoại là, Tam-muội tương ưng với duyên pháp
tính rốt ráo không, hý
luận không phá được, vô thường không chuyển
được, vì trước đã hoại rồi.

Tam-muội Vô chủng tướng là, được Tam-muội ấy thì không
thấy các pháp có mỗi
mỗi tướng, chỉ thấy một tướng, đó là vô tướng (không
có tướng).

Tam-muội Vô xứ hành là, được Tam-muội ấy thì biết lửa ba
độc đốt ba cõi nên tâm
không nương dựa, còn Niết-bàn rốt ráo không
cũng không nương dựa.

Tam-muội Ly mông muội là, được
Tam-muội ấy, ở trong các
Tam- muội, các thứ vô
minh vi tế che ngăn đều trừ hết.

Tam-muội Vô khứ là, được Tam-muội ấy thì không thấy tướng
đi lại của hết thảy pháp.

Tam-muội Bất biến dị là, được
Tam-muội ấy thì quán hết
thảy pháp, nhân không
biến làm quả, như sữa không biến thành lạc, vì
các pháp đều ở trong
tự tướng, bất động.

Tam-muội Độ duyên là, được Tam-muội ấy thì các phiền não
nơi sáu trần dứt hết,
vượt qua biển lớn sáu trần, cũng có thể vượt qua
hết thảy duyên Tam-muội,
phát sinh trí tuệ.

Tam-muội Tập
chư công đức là, được Tam-muội ấy thì nhóm
các công đức, từ lòng tin đến trí tuệ, đầu đêm cuối đêm tu tập không
ngừng, như mật trời mặt
trăng vận chuyển, chưa bao giờ ngừng nghỉ.

Tam-muội Trú
vô tâm là, vào trong Tam-muội ấy, thì không
theo tâm, chỉ theo trí tuệ,
đến trú trong thật tướng các pháp.

Tam-muội Tịnh
diệu hoa là, hoa trên cây rộ nở, làm cho cây
ng- hiêm sức, được
Tam-muội ấy, trong các Tam-muội mở ra các công
đức để trang nghiêm.

Tam-muội Giác
ý là, được Tam-muội ấy thì khiến các
Tam-muội biến thành vô
lậu, tương ưng với bảy giác chi, ví như một cân nhựa
đá có thể biến ngàn
cân đồng thành vàng.

Tam-muội Vô lượng biện tức là, lạc thuyết vô ngại biện, được
lực Tam-muội ấy cho đến
chỉ vui nói một câu trải vô lượng kiếp mà không cùng tận.

Tam-muội Vô đẳng đẳng là, được
Tam-muội ấy xem hết thảy chúng
sinh đều như Phật, xem hết thảy pháp đều đồng
Phật pháp, vô đẳng đẳng, đó là
tương ưng với Bát-nhã Ba-la-mật.

Tam-muội Độ chư pháp là, vào ba cửa
giải thoát, ra khỏi ba cõi,
độ chúng sinh ba thừa.

Tam-muội Phân biệt chư pháp tức là,
Tam-muội tương ưng với phân biệt tuệ. Được
Tam-muội ấy thì phân biệt các pháp tướng
thiện bất thiện, hữu
lậu vô lậu, hữu vi vô vi.

Tam-muội Tán
nghi là, có người nói: Tức là Tam-muội vô
tướng trong
Kiến đế đạo, vì
Tam-muội tương ưng với Trí kiến để dứt nghi kiết.

Có người nói: Đây là Tam-muội tương ưng với Vô sinh pháp nhẫn.
Bấy giờ lưới nghi đối với hết thảy pháp đều dứt, thấy mười phương chư
Phật, được thật tướng
các pháp. Có người nói: Đây là Tam-muội tương ưng với vô ngại
giải thoát, chư Phật được
Tam-muội ấy đối với các pháp
đều vô ngại, không gần
không xa, như xem bàn tay.

Tam-muội Vô trú xứ tức là, Tam-muội tương ưng với trí tuệ
không lãnh thọ, được
Tam-muội ấy không thấy hết thảy pháp có trú xứ nhất định.

Tam-muội Nhất
trang nghiêm là, được Tam-muội ấy thì xem hết thảy pháp đều một, hoặc hết thảy pháp có tướng nên một, hoặc hết
thảy pháp không có tướng
nên một, hoặc hết thảy pháp không nên một, như vậy vô lượng đều một. Vì trí tuệ nhất tướng trang nghiêm
Tam-muội ấy, nên nói là nhất trang nghiêm.

Tam-muội Sinh
hành là, hành gọi là quán, được Tam-muội ấy,
thì hay quán các hành
tướng, tướng vào, tướng trú, tướng ra. Lại hành
ấy đều không, cũng không thể thấy.

Tam-muội Nhất
hành là, được Tam-muội ấy thì thường nhất
hành, trong Tam-muội tương
ưng với rốt ráo không, không còn các hành
thứ lớp khác. Như trong
vô thường hành, theo đấy có khổ hành, trong
khổ hành thứ đến có
vô ngã hành. Lại Bồ-tát đối với Tam-muội ấy không thấy bờ này, không thấy bờ kia. Tướng vào các
Tam-muội là bờ
này, tướng ra là bờ
kia; tướng mới được là bờ này, tướng diệt là bờ kia.

Tam-muội Bất
nhất hành là, trái với hành ở trên, đó là các
hành tướng quán khác.

Tam-muội Diệu hành tức là,
Tam-muội tương ưng với rốt ráo
không (một trong mười
tám không), cho đến không thấy không hai tướng,
hết thảy trí luận không thể phá.

Tam-muội Đạt nhất thiết hữu để tán là, hữu là ba cõi, để là phi hữu tưởng phi vô tưởng, vì khó đến nên gọi là để; đạt là lấy trí tuệ vô lậu
xa lìa cho đến phi hữu
tưởng phi vô tưởng mà vào Vô-dư Niết-bàn, ba
cõi, năm uẩn đều là tán diệt. Lại nữa,
Bồ-tát được trí tuệ bất sainh bất diệt ấy thì hết thảy
các cõi được thông
đạt và tán diệt, đều không có gì.

Tam-muội Nhập
danh ngữ là, được Tam-muội ấy thì biết hết
thảy danh tự của hết
thảy chúng sinh, hết thảy vật, hết thảy pháp, cũng lấy danh tự ấy nói giáo hóa người, hết thảy danh tự đều hiểu rõ hết,
đều có thứ lớp.

Tam-muội Ly âm thanh tự ngữ là, được
Tam-muội ấy thì quán

hết thảy các
pháp đều không có âm thanh ngôn ngữ, tướng
thường tịch diệt.

Tam-muội Nhiên cự là, như cầm đuốc đi đêm, không rơi chỗ
hiểm, Bồ-tát được
Tam-muội ấy, dùng đuốc trí tuệ không lầm không dính
đối với các pháp.

Tam-muội Tịnh
tướng là, được Tam-muội ấy thì có thể thanh
tịnh đầy đủ, trang nghiêm ba mươi hai tướng, lại có thể đúng như quán pháp tướng chung tướng riêng các pháp, cũng có thể quán các pháp thanh
tịnh vô tướng, tức là
không, vô tướng, vô tác, như phẩm Tướng nói rộng.

Tam-muội Phá
tướng là, được Tam-muội ấy thì không thấy
tướng hết thảy pháp
huống gì tướng các Tam-muội, đây tức là vô
tướng Tam- muội.

Tam-muội Nhất
thiết hữu diệu túc là, được Tam-muội ấy thì
lấy các công đức trang
nghiêm đầy đủ, dòng họ tốt, gia đình tốt, thân
tốt, quyến thuộc tốt;
thiền định, trí tuệ đều đầy đủ, thanh tịnh.

Tam-muội Bất hỷ khổ lạc là, được
Tam-muội ấy thì xem cái vui
vẻ thế gian nhiều lỗi,
nhiều lo, hư vọng điên đảo, không thể ưa vui,
xem cái khổ thế gian như
bịnh như mũi tên vào thân, tâm không mừng
vui, vì hết thảy pháp hư
dối, chẳng cầu cái vui đó. Vì sao? Vì lúc khác biến
đổi là khổ; vui còn chẳng mừng huống gì đối với khổ.

Tam-muội Vô tận tướng là, được
Tam-muội ấy thì xem hết
thảy pháp không hoại không tận.

Hỏi: Nếu như
vậy, sao không rơi vào chấp bên thường? Đáp: Cũng như
Bồ-tát tuy quán vô thường cũng không rơi
vào chấp đoạn, hoặc quán chẳng cùng tận không rơi trong
chấp thường.
Hai tướng ấy, đều không
thể có được nơi các pháp. Có nhân duyên nên tu
hành, nghĩa là vì tội
phước chẳng mất nên nói thường, vì lìa chấp trước
nên nói vô thường.

Tam-muội Đa Đà-la-ni là, được lực Tam-muội ấy, thì các
Đà-la-ni như Văn trì
Đà-la-ni v.v… đều tự nhiên được.

Tam-muội Nhiếp chư tà chính tướng là, được
Tam-muội ấy
thì chẳng thấy ba nhóm
chúng sinh là nhóm chính định, nhóm tà định và nhóm bất định, nhất tâm nhiếp lấy hết không bỏ nhóm nào.
Lại nơi các pháp không thấy tướng chính nhất định, tướng tà nhất định, vì các
pháp không có tướng nhất định.

Tam-muội Diệt tăng ái là, được
Tam-muội ấy thì đối với pháp
khả hỷ không sinh yêu,
đối pháp khả ố không sinh giận.

Tam-muội Nghịch thuận là, được
Tam-muội ấy thì đối với các pháp

nghịch thuận
tự tại. Có thể phá chúng sinh tà nghịch, có thể
thuận theo chúng
sinh đáng được hóa độ. Lại lìa chấp trước nên phá hết thảy
pháp, vì căn lành tăng
trưởng nên thành hết thảy pháp, cũng chẳng thấy
các pháp nghịch thuận,
việc ấy cũng không thấy, vì không có vậy.

Tam-muội Tịch quang là, được
Tam-muội ấy thì các cấu nhơ phiền não đối với các pháp không thể có được, vì không thể có được, nên
các Tam-muội đều thanh tịnh.

Tam-muội Kiên
cố là, có người nói tức là Kim cang Tam-muội, vì
kiên cố không hoại. Có người nói: Kim cang không
phải, vì Kim cang cũng dễ phá. Đây là
Tam-muội tương ưng với trí biết thật tướng
các pháp, không thể phá
hoại như hư không, vì vậy nên gọi là kiên cố.

Tam-muội Mãn nguyệt tịnh quang là, được
Tam-muội ấy thì
lời nói thanh tịnh, không
sai lầm, như mùa thu hư không trong sáng
sạch, trăng tròn sáng
mát mẻ đáng ưa, không chi đáng ghét. Bồ-tát cũng như vậy, tu các công đức như trăng tròn phá tối vô minh nên tịnh trí
sáng suốt đầy đủ; dứt lửa ưa, giận v.v…nên công đức mát mẻ đầy đủ; làm
lợi ích cho chúng sinh nên đáng ưa.

Tam-muội Đại
trang nghiêm là, thấy mười phương thế giới số như
hằng hà sa, lấy hoa hương bảy báu trang nghiêm, Phật ở trong đó
trang nghiêm thanh tịnh như
vậy, được Tam-muội ấy nên cùng một lúc
trang nghiêm các công đức.
Lại xem sự trang nghiêm đó rỗng không không có gì,
tâm không dính mắc.

Tam-muội Năng chiếu nhất thiết thế là, được
Tam-muội ấy nên có thể chiếu
soi ba thứ thế gian là chúng
sinh thế gian, trú xứ thế gian
(khí thế gian) và ngũ uẩn thế gian.

Tam-muội Đẳng
Tam-muội là được Tam-muội ấy, quán các Tam- muội đều nhất đẳng, nghĩa là nhiếp tâm tướng.
Tam-muội ấy đều từ nhân
duyên sinh, pháp hữu vi tạo tác, không có
cạn sâu, được
Tam- muội ấy thảy đều
bình đẳng, ấy gọi là đẳng, cùng các pháp khác
cũng bình đẳng không
khác. Vì vậy nên theo nghĩa nói trong hết thảy
pháp, tướng định, tướng
loạn không thể có được.

Tam-muội Nhiếp
nhất thiết hữu tránh vô tránh là, được
Tam-muội ấy thì không
thấy pháp ấy có tướng như vậy, pháp ấy không có
tướng như vậy, không phân biệt các pháp hữu tránh vô tránh, đối với hết
thảy pháp thông đạt vô
ngại, đối với hết thảy chúng sinh cũng không tranh luận tốt xấu, chỉ theo tâm hành của chúng
sinh mà độ thoát. Được
Tam- muội ấy nên đối
với các Tam-muội tùy thuận không nghịch.

Tam-muội Bất lạc nhất thiết trú xứ là, được
Tam-muội ấy thì không
ưa ở thế gian, không ưa ở phi thế gian, vì thế gian vô thường
nên không ưa, trong phi thế gian thì không có hết thảy pháp, là chỗ đáng
sợ
nên không sinh ưa vui.

Tam-muội Như
trú định là, được Tam-muội ấy thì biết tướng
như thật của hết thảy
pháp, không thấy có pháp gì quá hơn tướng như
như ấy. nghĩa như như, như trước đã nói.

Tam-muội Hoại thân
suy là, máu thịt xương gân v.v… hòa hợp gọi là thân, thân ấy nhiều hoạn nạn, thường đấu tranh với đói,
lạnh, nóng; ấy gọi là
thân suy. Được Tam-muội ấy nên dùng lực trí tuệ
phá hoại từng phần
tướng thân suy, cho đến không thấy tướng không
thể có được.

Tam-muội Hoại
ngữ như hư không là, ngữ gọi là gió phát ra
bên trong, chạm vào bảy
chỗ nên có tiếng, nương tiếng nên có ngữ.
Quán nhân duyên của ngữ
ngôn như vậy nên hay phá ngữ ngôn, không
sinh ngã tướng và ghét
thương. Có người nói: Nhị thiền không có giác quán, đó là
Tam-muội hoại ngữ, hiền thánh im lặng.
Có người nói: Đó
là Tam-muội định vô sắc,
ở đây không có thân, lìa hết thảy sắc. Có
người nói: Đó chỉ là
Tam-muội của các Bồ-tát, hay phá thân bất tịnh do
kiết nghiệp nhân duyên đời trước tạo ra mà thọ lấy pháp thân, tùy
chúng sinh đáng được
độ mà hiện các hình tướng.

Tam-muội Ly trước hư không bất nhiễm là, Bồ-tát thực hành
Bát- nhã Ba-la-mật, quán các pháp rốt ráo không, chẳng
sinh chẳng diệt; như hư không không vật gì ví dụ được. Độn căn
Bồ-tát đắm trước
hư không ấy, được
Tam-muội này nên lìa nhiễm trước các pháp hư
không, cũng không nhiễm
trước Tam-muội ấy; như người bị sa trong bùn được có người kéo ra, khóa chân bắt làm nô bộc; có
Tam-muội được lià khỏi nhiễm trước hư không nhưng lại nhiễm trước
Tam-muội thì
cũng như vậy.
Nay Tam-muội này có thể lìa nhiễm trước hư không, hư
không cũng tự lìa nhiễm trước.

Hỏi: Phật phần nhiều nói về Tam-muội, sao ông chỉ nói các pháp?
Đáp: Phật
nói nhiều về quả báo, Luận giả thì hợp cả nhân duyên và quả báo để nói, ví như người quán thân bất tịnh, được
Tam-muội bất tịnh; thân là
nhân duyên,
Tam-muội là quả. Lại như người quán năm uẩn
vô thường, khổ, không v.v… mà được
Tam-muội Bảy giác ý, có
thể sinh Tám Thánh đạo, Bốn quả Sa-môn.

Lại nữa, Phật thích ứng theo chúng
sinh chỉ nói một pháp,
Luận giả nói rộng ra, phân biệt các việc; thí như hết thảy hữu lậu đều là nhân của

khổ, song Phật
chỉ nói ái là nhân của khổ; hết thảy phiền não diệt gọi là
Diệt đế, song Phật chỉ dạy ái tận. Bồ-tát ấy đối với các quán hạnh chắc chắn
không nghi, nhưng đối với các
Tam-muội thì chưa rõ,
nên Phật chỉ nói
Tam-muội. Luận giả nói các pháp, mà hết thảy
Tam-muội đều ở trong đó.
Cuối các Tam-muội đều nên nói “dùng vô sở đắc”,
vì đồng Bát-nhã vậy.
Như vậy vô lượng vô biên
Tam-muội hòa hợp lại gọi
là Ma-ha Diễn.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 48</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM MƯỜI CHÍN: BỐN NIỆM XỨ KINH:
Phật bảo Tu-bồ-đề:
Đại thừa của Bồ-tát ma-ha-tát là
Bốn niệm xứ. Những gì là bốn?
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nơi trong nội thân quán theo thân, cũng không có giác tướng về thân, vì không thể
có được. Nơi trong ngoại
thân, nội ngoại thân quán theo thân, cũng không có giác tưởng về thân, vì không thể có được,
siêng tinh tấn nhất tâm,
trừ sự tham ưu thế gian.
Nội thọ, nội tâm, nội pháp; ngoại thọ, ngoại
tâm, ngoại pháp; nội ngoại thọ, nội ngoại tâm, nội
ngoại pháp, quán
theo pháp, cũng không có
giác tưởng về pháp, vì không thể có được,
siêng tinh tấn nhất tâm,
trừ sự tham ưu thế gian.

Tu-bồ-đề! Thế nào Bồ-tát ma-ha-tát nơi nội thân quán theo
thân? Tu-bồ-đề! Nếu
Bồ-tát ma-ha-tát khi đi biết đi, khi đứng biết đứng,
khi ngồi biết ngồi, khi
nằm biết nằm, đúng như sở hành của thân, biết
như vậy thì nầy Tu-bồ-đề!
Bồ-tát ma-ha-tát như vậy nơi nội thân quán
theo thân, siêng tinh tấn
nhất tâm, trừ sự tham ưu thế gian.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát
hoặc đến, đi, xem, ngó
thường nhất tâm; eo,
duỗi, cúi, ngước, mặc y Tăng già lê, cầm giữ y bát, uống ăn, nằm nghỉ, ngồi đứng, ngủ thức, nói năng, im lặng,
vào thiền, ra thiền, cũng thường nhất tâm.
Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát
thực hành Bát-nhã
Ba-la-mật nơi nội thân quán theo thân, vì không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát khi nơi nội thân
quán theo thân, nhất tâm nhớ nghó: Khi thở vào biết thở vào,
khi thở ra biết thở ra; khi thở vào dài biết thở vào dài,
khi thở ra dài biết thở ra dài; khi thở vào ngắn biết thở vào ngắn,
khi thở ra ngắn biết thở ra ngắn. Ví như thợ thiết hoặc học trò thợ thiết,
dây dài biết dài, dây ngắn biết ngắn, Bồ-tát ma-ha-tát cũng như vậy, nhất tâm
niệm tưởng: Khi thở vào biết thở vào, khi thở ra biết thở ra; khi thở vào dài, biết thở vào dài, khi thở ra dài
biết thở ra dài; khi thở
vào ngắn biết thở vào ngắn, khi thở ra ngắn biết
thở ra ngắn.
Như vậy, Tu-bồ-đề! Nơi nội thân quán theo thân.
Siêng tinh tấn nhất tâm, trừ
tham ưu thế gian, vì không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát quán thân tứ đại, nghó rằng trong thân có địa đại, thủy đại, hỏa đại,
phong đại. Ví như người giết trâu hoặc học trò người giết trâu, dùng dao giết trâu chia làm bốn
phần, chia bốn phần xong,
hoặc đứng hoặc ngồi, nhìn xem bốn phần ấy,
Bồ- tát ma-ha-tát cũng như vậy, lúc tu
Bát-nhã Ba-la-mật, quán
thân bốn đại, địa đại, thủy đại, hỏa đại, phong đại.
Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát, nơi nội
thân quán theo thân, vì không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát quán nội thân từ chân
đến đỉnh da mỏng bọc
quanh, đủ thứ bất tịnh đầy dẫy trong thân, nghó rằng trong thân
có tóc, lông, móng, răng, da mỏng,
da dầy, gân, máu, xương, tủy,
lá lách, thận, tim, gan, phổi,
tiểu tràng, đại tràng, dạ dầy, bóng
đái, nước tiểu, phân, cấu bẩn, mồ hôi, nước mắt,
nước dãi, mủ, máu,
đàm vàng trắng, mỡ
não, ruột, màng mỏng; thí như trong kho của điền
phu chứa đầy tạp cốc,
đủ thứ lúa, mè, lúa mạch, đậu. Người mắt sáng mở kho liền biết đó là mè, là lúa mạch,
lúa nếp, đậu, phân biệt rõ ràng.
Bồ- tát ma-ha-tát cũng
như vậy, quán thân này từ chân đến đỉnh, da mỏng bọc quanh đủ thứ bất tịnh đầy dẫy
trong thân, tóc, lông, móng,
răng, cho đến não, màng
mỏng. Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát
quán nội thân siêng tinh
tấn nhất tâm, trừ tham ưu thế gian, vì không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nếu thấy thân người
chết vứt bỏ, một ngày hai ngày, cho đến năm ngày, phình trướng bầm
xanh, nước mủ tươm ra,
tự nghó thân ta cũng có tướng như vậy, pháp như vậy, ta chưa thoát khỏi pháp đó. Như vậy
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nơi nội thân quán theo thân
siêng tinh tấn nhất tâm, trừ tham ưu thế gian,
vì không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nếu thấy thân người chết bị vứt bỏ hoặc
sáu ngày hoặc bảy ngày
bị quả, diều,
kên kên, lang, sói, chồn, chó, các loài cầm thú như vậy cấu xé dành ăn, tự nghó thân ta cũng có tướng như vậy, pháp như vậy, chưa thoát khỏi
pháp đó. Như vậy,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nơi nội thân quán theo thân,
siêng
tinh tấn nhất tâm, trừ
tham ưu thế gian vì không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nếu thấy thân người chết bị

vứt bỏ, cầm
thú dành ăn, bất tịnh rã thúi, tự nghó thân ta cũng có
tướng như vậy, pháp như
vậy, chưa thoát khỏi pháp đó… cho đến trừ tham ưu thế gian. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nếu thấy thân người chết
bị vứt bỏ, vòng khóa
xương, máu thịt vấy nhớp, gân xương liền nhau, tự nghó thân ta cũng có tướng như vậy, pháp như vậy, chưa thoát khỏi
pháp đó, cho đến trừ
tham ưu thế gian. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nếu thấy thân người chết bị vứt bỏ,
vòng khóa xương máu thịt đã rã hết, gân xương liền nhau, tự nghó thân ta cũng có tướng như vậy, pháp như vậy chưa thoát khỏi
pháp đó, cho đến trừ
tham ưu thế gian. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nếu thấy thân người chết
vứt bỏ, vòng khóa xương
đã tan rã trên đất, tự nghó thân ta cũng có
tướng như vậy, pháp như vậy, chưa thoát khỏi pháp đó.
Như vậy, Tu bồ
đế! Bồ-tát ma-ha-tát
quán nội thân, cho đến trừ tham ưu thế gian.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát, nếu thấy thân người
chết vứt bỏ, xương rã trên đất, xương chân một nơi;
xương hông, xương
gân, xương lưng, xương
tay, xương đỉnh, đầu lâu mỗi thứ ở mỗi nơi; tự
nghó thân ta cũng có
tướng như vậy, pháp như vậy, chưa thoát khỏi pháp
ấy. Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát quán nội
thân, cho đến trừ
tham ưu thế gian. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát thấy xương người chết vứt
bỏ trên đất, lâu năm
gió thổi, mặt trời nóng, sắc trắng như vỏ ốc, tự
nghó thân ta cũng có
tướng như vậy, pháp như vậy, chưa thoát khỏi pháp
đó. Như vậy, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát quán nội
thân, cho đến trừ
tham ưu thế gian, vì không thể có được.
LUẬN: Hỏi:
Trong Bốn niệm xứ có nhiều cách quán, cớ
sao chỉ
nói mười hai lối quán
là quán hoặc trong, hoặc ngoài, hoặc trong ngoài?

Lại nữa, thế nào là trong, thế nào là ngoài; quán trong và
ngoài xong, cớ gì còn
nói riêng trong ngoài? Lại nữa,
trong Bốn niệm xứ, một niệm xứ là trong, nhiếp về pháp trong là tâm; hai niệm xứ là ngoài, nhiếp về pháp ngoài là thọ và
pháp; một niệm xứ là
trong ngoài nhiếp về pháp trong ngoài là thân, cớ
sao nói bốn pháp đều là trong, đều là ngoài, đều là trong ngoài?
Sao không chỉ nói quán thân
mà nói quán theo thân? Tại sao quán thân mà
không sinh giác tưởng về thân, cớ
sao nói
siêng tinh tấn nhất tâm?
Ba mươi bảy đạo phẩm đều nên nói nhất tâm, cớ
sao chỉ trong đây nói nhất tâm? Trong đây nếu khi tu hành
Bốn niệm xứ, hết thảy năm triền cái đều trừ,

cớ sao chỉ
nói trừ tham? Sự vui mừng của thế gian cũng có thể
chướng ngại đạo, cớ
sao chỉ nói trừ ưu? Quán thân có các tính vô thường,
khổ, không, vô ngã, cớ
sao nay chỉ nói quán thân bất tịnh? Nếu chỉ quán bất tịnh, cớ
sao còn niệm tưởng bốn oai nghi của thân? Việc nầy mà dễ
biết thì hỏi làm gì. Đáp: Hành giả từ mười hai lối quán ấy mà được định tâm.
Từ trước lại đây ba thứ tà hạnh
hoặc trong,
hoặc ngoài, hoặc
trong ngoài,
phá ba thứ tà hạnh cho
nên có ba thứ chính hạnh. Có người nhiễm đắm
nội tình nhiều, nhiễm đắm
ngoại tình ít, như người vì bản thân nên có
thể bỏ vợ con, thân
thuộc bảo vật. Có người nhiễm đắm ngoại tình
nhiều, nhiễm trước nội
tình ít, như người vì tham của mà tan thân, vì dục
mà mất mạng. Có người nhiễm đắm nội ngoại
tình nhiều, nên nói
ba thứ chính hạnh.

Lại nữa, tự thân gọi là nội thân, tha thân gọi là
ngoại thân.
Chín thọ nhập gọi là nội thân, chín chẳng thọ nhập gọi là
ngoại thân, năm
căn nhãn, nhó v.v… gọi
là nội thân, năm trần sắc, thanh v.v… gọi là ngoại thân, phân biệt nội ngoại như vậy. Hành giả trước dùng trí tuệ quán
nội thân bất tịnh, vô
thường, khổ, không, vô ngã, tìm chẳng thấy được thân ấy tướng tốt hoặc
tướng tịnh, hoặc
tướng thường, hoặc lạc, hoặc
ngã, hoặc thật. Nội thân đã không thể có được, lại quán ngoại thân tìm
tướng tịnh, thường,
ngã, lạc, thật thì cũng không thể có được. Nếu không
có được bèn sinh nghi:
Khi ta quán nội thì đối với ngoại lầm lẫn, khi quán ngoại đối với nội lầm lẫn, nay nội ngoại cùng quán một lần, cũng có
thể có được. Lúc ấy tâm được
chính định, biết thân này bất tịnh,
vô thường, khổ, không, vô ngã, như bệnh, như ung, như ghẻ, chín chỗ tươm
chảy nhơ nhớp, đó là
hầm xí, không lâu bị phá hoại, lìa tan, tận diệt,
tướng chết. Thường có
các khổ vây quanh như đói khát, lạnh, nóng, roi
gậy, trói giam, mắng
nhiếc, chê bai, già bệnh v.v… không được tự tại.
Bên trong rỗng không, vô
chủ, không có kẻ biết, kẻ thấy, kẻ làm, kẻ
chịu; các pháp chỉ là
không, do nhân duyên hòa hợp nên có, tự sinh tự
diệt, không lệ thuộc đâu, giống như cây cỏ, thế nên nội ngoại cùng
quán. Các nghĩa nội ngoại
khác như đã nói trong chương Mười tám không.
Quán theo thân là, tìm theo quán
sát biết nó bất tịnh,
suy già, bệnh chết, rã hoại hôi hám, xương gân mục nát, tiêu mòn trở về đất, như
thân ta đây, da mỏng phủ
kín, làm cho người cuồng mê lo sợ muôn mối,
vì vậy nên theo dõi thân
tướng trong ngoài, quán sát gốc ngọn. Lại,
như Phật nói cách quán theo thân.

Không sinh
giác tưởng về thân là, không thủ lấy tướng một, khác
của thân mà
sinh hý luận.
Chúng sinh ở nơi thân khởi lên
các giác tưởng, có người
sinh giác tưởng cho là tịnh, có người
sinh giác tưởng cho là bất tịnh, có người
sinh
sân giác, nhớ tội lỗi
người khác.
Có người quán thân này, thân là pháp gì? Bên các thân phần là một, là
khác, không sinh các giác
tưởng như vậy. Vì sao? Vì không có lợi ích gì,
chỉ làm ngăn ngại Niết-bàn.

Lại nữa, kẻ phàm phu, hàng
Thanh-văn thủ lấy thân tướng
mà quán thân, còn
Bồ-tát chẳng thủ lấy thân tướng mà quán thân.

Siêng tinh tấn
nhất tâm là, việc đời khéo léo tiện lợi, từ đời vô
thỉ lại đây, thường
lập thường làm, như ly biệt người thường dễ, ly biệt
tri thức thì khó; ly biệt
tri thức dễ, ly biệt cha con khó, ly biệt cha con dễ, tự lìa thân mình khó, tự lìa thân mình dễ, lìa tâm mình khó, tự
không nhất tâm siêng tinh
tấn thì việc ấy không thể làm được; ví như cưa
cây lấy lửa, nhất tâm
siêng năng không ngừng không nghỉ mới có thể
được lửa, thế nên
nói nhất tâm siêng tinh tấn.

Trừ tham ưu thế gian là, lòng tham trừ thì năm triền cái sạch
hết; giống như chẻ tre,
mắt đầu đã chẻ thì các mắt khác đều đi suốt. Lại nữa,
hành giả xa lìa năm dục, xuất gia học đạo, đã bỏ cái
vui thế gian, chưa được cái vui
thiền định, hoặc có lúc tâm
sinh lo nghó,
như cá ưa nước, tâm
tướng như vậy, thường tìm sự vui, trở lại nhớ điều
dục lạc xưa. Hành giả hay
sinh hai tâm ấy cho nên Phật nói nên trừ tham
ưu. Nói tham tức nói vui
mừng thế gian; vì nó tương ưng.

Ban đầu quán
bất tịnh là, thân người bất tịnh, vì da mỏng che, nên trước
sinh
tưởng tịnh,
sau mới
sinh các tưởng điên đảo khác. Vì vậy
nên đầu tiên nói quán bất tịnh. Lại nữa,
chúng sinh phần nhiều đắm tham dục, thủ lấy tướng tịnh, còn
sân nhuế, tà kiến thì không như vậy, nên trước trị tham dục
phải quán bất tịnh.
Niệm bốn oai nghi của thân là, trước muốn phá giặc thân,
người được nhất tâm,
mọi việc làm đều được thành tựu, vì vậy nên trước tìm tòi việc của thân làm,
sở hành, đến đi, ngủ thức, tọa thiền, quán
việc thân làm, thường
nhất tâm an tường, không lầm không loạn, quán sát
bất tịnh như vậy, vì Tam-muội về bất tịnh dễ được.
Thân tuy an tường mà bên trong có
nhiều ác giác quán, làm phá hoại rối loạn tâm kia, vì vậy nên nói niệm hơi thở ra vào mười
sáu cách để trừ giác quán.
nghĩa niệm hơi thở ra vào
như trước đã nói.
Thân đã an tường, tâm không lầm loạn, vậy
sau tu quán bất
tịnh mới an ổn bền chắc.
Nếu trước tu quán bất tịnh, vì cuồng tâm rối loạn

nên bất tịnh
trở thành tướng tịnh. Trong Phật pháp, hai pháp này gọi
là cửa cam lồ ban đầu.

Quán bất tịnh
là, Bồ-tát ma-ha-tát quán thân như cây cỏ đá
ngói không khác. Bốn đại
ngoài thân biến làm đồ uống ăn, chứa đầy
trong thân, phần cứng là
đất, ướt là nước, nóng là lửa, động là gió.
Bốn phần ấy vào bên trong tức là thân; trong bốn phần ấy đều không có ngã, không có
ngã sở, đi theo bốn tướng vô
thường sinh, già, bệnh,
chết, không theo ý người.
Khổ, không cũng như vậy, hoặc ngồi hoặc đứng, nằm
thì biếng nhác, thân không động tâm cũng không
động; đi thì
tâm loạn, tâm không tịnh
thân cũng không tịnh. Muốn lấy việc mắt thấy ví việc
không thấy, nên nói ví dụ: Trâu ví dụ cho thân hành giả, kẻ
mổ trâu ví dụ cho hành
giả, dao ví dụ cho trí tuệ sắt bén, cướp mạng
trâu ví dụ cho phá một
tướng thân. Bốn phần ví dụ cho bốn đại. Người
mổ trâu quán sát trâu
bốn phần, không còn có trâu riêng, cũng chẳng
phải là trâu. Hành giả quán thân do bốn đại cũng như vậy. Bốn đại ấy không gọi là thân.
Vì sao? Vì đại có bốn mà thân chỉ
là một. Lại, bốn đại
là tổng tướng, thân là
biệt tướng; nếu bốn đại ở ngoài thì không
gọi là thân, khi vào
trong thân, giả gọi là thân. Ngã không ở trong bốn
đại, bốn đại không ở
trong ngã. Ngã cách bốn đại xa, chỉ vì điên đảo
vọng chấp là thân. Dùng
trí tuệ phân tán thành không ấy, mà phân biệt bốn đại và
tạo sắc, vậy
sau vào ba niệm xứ kia, được vào đạo. Lại thân
này từ chân đến tóc,
từ tóc đến chân, da mỏng bọc quanh; suy nghó ngược xuôi không có một chỗ tịnh, tóc lông cho
đến não, màng, nói lược thì
có ba mươi sáu thứ bất
tịnh, nói rộng thì rất nhiều.

Kho lúa ví dụ
cho thân, nông phu ví dụ cho hành giả, ruộng
gieo lúa ví dụ cho thân
nghiệp nhân duyên của hành giả, gặt lúa vào kho
ví dụ cho nhân duyên của
hành giả thành thục thọ thân; lúa, mè, lúa tẻ, đậu ví dụ cho các thứ bất tịnh
trong thân. Nông phu mở kho liền
biết lúa, mè, lúa tẻ.
đậu, các thứ khác nhau. Cũng như vậy, hành giả
quán bất tịnh, lấy mắt tuệ kho thân thấy biết trong thân này đầy dẫy bất tịnh; chắc chắn
sẽ tan hoại do kẻ khác hại hoặc do tự chết, trong thân này
chỉ có phân, nước dãi
bất tịnh, các thứ xấu xa hiện lộ.

Đã quán nội
thân bất tịnh, nay quán ngoại thân bại hoại. Thế
nên nói hai thứ bất
tịnh: Một là đã hoại, hai là không hoại. Nay quán thân mình chưa hoại còn có
sự hiểu biết. Nếu người kiết
sử mỏng, lợi căn thì
sinh tâm nhàm chán, còn người độn căn kiết
sử dầy, thấy người
chết đã hoại, đáng sợ
đáng ghét. Nếu chết một ngày đến năm ngày, bà con còn thủ hộ, khi ấy cầm thú chưa ăn, bầm xanh
sình trướng, mủ máu
tươm chảy,
bụng phình phá vỡ, năm tạng nát hoại, phân nước tiểu
hôi thối rất đáng chán
ghét. Hành giả nghó rằng sắc thân này trước đẹp;
đi lại, nói năng, đẹp
đẽ lộng lẫy, dáng dấp thùy mị, mê hoặc lòng
người, người dâm đãng
ưa đắm. Nay xem chẳng thấy sắc đẹp ở đâu, như
Phật từng dạy, thật là
pháp huyễn, chỉ dối mắt người vô trí.
Sự thật ngày
nay lộ hiện, hành giả
liền nghó thân ta với thân người chết kia không
khác, chưa thoát khỏi nó,
làm sao tự mình mê đắm và mê đắm người khác? Lại cũng tại
sao trọng mình khinh người? Quán được như vậy thì
tâm điều phục, có thể
cầu đạo, trừ được tham ưu thế gian.

Lại suy nghó
thây ấy khi mới chết, chim thú trông thấy bảo chẳng phải
người chết, không dám đến gần, vì vậy nên nói
qua sáu, bảy
ngày, thân thích đã đi
hết, thì loài chim, kên kên, chồn, tranh đến xé ăn.
Da thịt đã hết, ngày ngày đổi khác, vì vậy nên nói chỉ có
người xương.
Thấy rõ như vậy, càng
sinh tâm nhàm chán, nghó rằng tim gan, da thịt này thật không có ngã, chỉ do thân này tập hợp nhân duyên tội phước thọ
khổ vô lượng. Liền tự nghó thân ta không bao lâu
sẽ phải như vậy, chưa lìa
khỏi điều đó. Hoặc có khi hành giả thấy xương người trên đất, nước mưa
dội, ngâm nắng phơi gíó
thổi, chỉ còn xương trắng; hoặc thấy xương gân lâu ngày đứt ra, đốt xương rã, phân tán mọi nơi,
sắc trắng như bồ câu, hoặc mục nát tiêu hoại, đồng màu đất. Lúc đầu quán 36 vật bất tịnh, thây chết
sình trướng, một ngày đến năm ngày, ấy là quán bất tịnh.
Chim thú đến ăn cho đến
đồng mầu đất, ấy là quán vô thường. Trong đó tìm
ngã và ngã sở không
thể có được, như trước nói do nhân duyên sinh,
không tự tại, ấy là
quán phi ngã. Quán thân tướng như thế không điều gì
đáng vui, nếu đắm trước
thì sinh ưu khổ, ấy là quán khổ.
Lấy bốn
Thánh hạnh quán bất tịnh, vô thường, vô ngã, khổ
để quán ngoại thân, tự
biết thân mình cũng như vậy, vậy sau quán chung cả
trong ngoài. Nếu tâm toán loạn, nên nghó đến
sự
khổ già, bệnh,
chết trong ba đường ác,
thân mạng vô thường, Phật pháp sắp diệt. Như
vậy, đánh tâm làm cho
nép xuống, buộc trở lại vào trong quán bất tịnh; ấy gọi là
siêng tinh tấn. Nhất tâm
siêng tinh tấn nên trừ được tham ưu.
Hai giặc tham ưu cướp pháp bảo của ta, hành giả nghó rằng thân
này vô thường, bất tịnh đáng ghét, như thế cớ
sao chúng
sinh tham đắm thân này để khởi lên các nhân duyên tội lỗi?
Suy nghó như vậy biết
trong thân này có năm
căn, ngoài có năm dục hòa hợp nên sinh cái vui
điên đảo của thế gian.
Tâm người tìm vui, chưa lúc nào ngưng trụ, hãy quán
cái vui ấy là thật hay hư? Thân bền chắc hãy còn
tan diệt, huống gì cái vui ấy? Cái vui ấy cũng không có chỗ ở, vị lai chưa có, quá khứ đã diệt,
hiện tại
không ngưng trụ, niệm niệm biến diệt, chỉ vì ngăn khổ nên
gọi là vui, chứ không có cái vui thật. Ví như ăn uống, vì trừ khổ đói khát tạm cho là vui, ăn uống quá độ thì trở lại
sinh khổ, như đã nói
trong đoạn phá vui. Nên
biết cái vui thế gian đều từ nhân duyên khổ sinh ra, nó cũng hay
sinh ra quả khổ, gạt người giây lát, về
sau khổ vô lượng; ví như đồ ăn ngon lẫn chất độc, tuy ăn ngon thơm, chất độc hại người.
Cái vui thế gian cũng như
vậy, vì độc phiền não dâm dục v.v… cướp
mạng trí tuệ nên tâm
cuồng mê, bỏ lợi lấy suy thì ai thọ lãnh cái vui ấy?
Chỉ có tâm thức. Quán
kỹ cái tâm ấy niệm niệm sinh diệt, vì tương tục
nên có thể thủ lấy
tướng, như sóng nước, như ánh đèn.
Tâm thọ khổ chẳng phái tâm thọ lạc,
tâm thọ lạc chẳng phải tâm thọ khổ,
tâm thọ chẳng khổ chẳng lạc chẳng phải tâm thọ khổ lạc; tướng thời gian khác nhau,
vì vậy nên tâm vô
thường, không tự tại, không tự tại nên vô ngã.
Tưởng, tư, ức niệm
v.v… cũng như vậy. Ba niệm xứ kia, tướng trong ngoài
như trước đã nói. Thực
hành bốn thánh hạnh ấy phá bốn điên đảo: Bất tịnh mà điên đảo chấp tịnh, vô thường mà điên đảo
chấp thường, vô ngã mà điên đảo chấp ngã, khổ mà điên đảo chấp vui. Phá bốn điên đảo nên mở cửa
thật tướng, khi mở cửa thật tướng rồi thì hổ thẹn thói cũ đã
làm; giống như người ban
đêm ăn đồ bất tịnh, lúc sau biết quấy nên hổ thẹn việc ấy.
Quán bốn pháp bất tịnh, vô thường v.v… ấy gọi là
Khổ đế; các phiền não ái v.v… là nhân của khổ, ấy là
Tập đế; phiền não ái
v.v… dứt là Diệt đế;
các phương tiện dứt phiền não ái v.v… là Đạo
đế. Quán Bốn đế như vậy, tin
đạo Niết-bàn, tâm an trú khoái lạc, tương tợ
như vô lậu, ấy gọi là
Noãn pháp, như người cọ cây lấy lửa, vừa
có khí nóng; hy vọng chắc chắn được lửa. Tin pháp ấy rồi, tâm ưa vui
pháp ấy của Phật như
Phật từng dạy: Như uống nước hay lành bệnh, biết
là thầy giỏi; các người
uống thuốc lành bệnh là đệ nhất trong loài
người, ấy là tin Tăng.
Tin Tam bảo như vậy, Noãn pháp tăng tiến, tội
phước dừng lại bằng
nhau, nên gọi là Đảnh pháp; như người lên núi đến
đỉnh, đường đi hai bên
bằng nhau. Từ Đỉnh pháp đến Nhẫn pháp cho đến
A- la-hán là đường một
bên, từ Noãn đến Đỉnh là đường một bên.
Trong pháp Thanh-văn quán Bốn niệm xứ có được quả báo như vậy.
Pháp của Bồ-tát ở nơi quán ấy không quên
bản nguyện, không bỏ Đại Bi, trước dùng bất khả đắc không điều phục tâm địa, trú ở trong địa ấy, tuy
có phiền não, tâm thường
không đọa; như người tuy chưa giết được
giặc, mà giam trói một
nơi. Đỉnh pháp của Bồ-tát như đã nói ở trong pháp vị trước.
Nhẫn pháp, Thế đệ nhất pháp tức là
Bồ-tát như thuận pháp nhẫn.

Tu-đà-hoàn đạo cho đến A-la-hán, Bích-chi Phật đạo là Bồ-tát vô
sinh pháp nhẫn. Như ở
phẩm sau Phật tự nói: Tu-đà-hoàn hoặc trí hoặc quả đều là Bồ-tát vô
sinh pháp nhẫn.
Bốn chính cần, Bốn như ý túc tuy mỗi mỗi vị trí khác biệt, đều ở trong
Bốn niệm xứ. Tuệ nhiều nên gọi là
Bốn niệm xứ; Tinh tấn
nhiều nên gọi là Bốn chính cần; Định nhiều nên
gọi là bốn như ý túc.

Hỏi: Nếu như
vậy, cớ sao không nói trí xứ mà nói niệm xứ? Đáp: Khi mới tập tu, chưa kịp có trí nên niệm là cửa ban
đầu; thường niệm việc ấy, trí tuệ tùy theo niệm ấy nên lấy niệm làm tên. Bốn niệm xứ thật thể là trí tuệ.
Vì sao? Vì quán nội ngoại thân tức
là trí tuệ, niệm giữ trí tuệ ở trong duyên không để cho tán loạn nên
gọi là niệm xứ. Trái
với chín mươi sáu thứ tà hạnh cầu đạo nên gọi là
Bốn chính cần. Các ngoại
đạo bỏ năm dục, tự làm khổ thân, không thể bỏ pháp ác bất thiện, không thể nhóm các pháp lành, còn Phật có hai
cách dứt pháp ác bất
thiện: Tà ác đã sinh dứt trừ, ác chưa sinh ngăn
không cho sinh; đối với pháp lành cũng có hai cách là pháp lành chưa
sinh
kh- iến sinh, pháp lành đã
sinh khiến
tăng trưởng, ấy gọi là chính cần.
Lửa trí tuệ được gió chính cần thì không có gì không bị đốt cháy.
chính cần nếu quá mức thì tâm tán loạn, lửa trí
suy yếu; như lửa được gió, quá
mức thì hoặc tắt hoặc
yếu, không thể đốt cháy, chiếu sáng, cho nên tu
định để chế bớt gió
tinh tấn quá mức thì có thể đắc định.

Định có bốn
thứ là dục định, tinh tấn định, tâm định, tư duy
định. Chế bớt trí tuệ
quá mức trong Bốn niệm xứ, khi ấy định tuệ được tinh tấn nên
sở dục như ý,
sau được việc như ý thành biện nên gọi là
như ý túc. Túc là nhân
duyên như ý cũng gọi là phần. Mười hai pháp ấy
ở nơi người độn căn
gọi là căn; như cây có gốc mà chưa có lực, nếu ở
nơi người lợi căn thời
gọi là lực. Việc ấy rõ ràng có thể chóng được thành tựu công việc; như dao bén cắt đồ vật, nên gọi là lực.
Sự chưa thành tựu nên gọi là đạo,
sự thành tựu tư duy tu hành nên gọi là giác. Luận bàn
về ba mươi bảy đạo phẩm
như trước đã nói. Hỏi:
Nếu Bồ-tát tu ba mươi bảy đạo phẩm ấy, cớ
sao không
thủ chứng Niết-bàn? Đáp: Vì bản nguyện bền chắc, vì tâm Đại Bi
thâm sâu, vì biết
rõ ràng thật tướng các
pháp, vì mười phương chư Phật hộ niệm, như
Kinh nói: Bồ-tát đến địa
vị thất trụ, ngoài quán các pháp không, trong
quán vô ngã, như người trong mộng buộc cây làm thuyền
qua sông, giữa
dòng thức dậy, nghó rằng
ta luống tự khổ nhọc, không sông không thuyền, ta vượt qua đâu?
Bồ-tát bấy giờ cũng như vậy, tâm chán nản ăn năn, ta
độ cái gì,
diệt cái gì? Muốn tự dứt tâm điên đảo. Bấy giờ mười
phương Phật đưa tay xoa đầu nói:
Lành thay, Phật tử!
Chớ sinh tâm hối hận, hãy nhớ bản nguyện của ông! Ông tuy biết như thế, mà chúng
sinh chưa ngộ. Ông hãy đem pháp không ấy giáo hóa
chúng sinh. Điều ông
chứng được mới là
một cửa, còn chư Phật vô lượng thân, vô lượng âm thanh, vô lượng pháp môn,
Nhất thiết trí tuệ v.v… ông đều chưa được. Ông quán thấy các
pháp không, nên đắm
trước Niết-bàn.
Trong các pháp không, không có chỗ diệt nên không có chỗ đắm trước. Nếu thật có diệt thì ông từ trước lại đây đã diệt. Ông chưa đầy đủ
Sáu Ba-la-mật, cho đến
Mười tám pháp, ông nên đầy đủ pháp ấy, ngồi đạo tràng, như
phép tắc của chư Phật!

Lại nữa, ba Tam-muội, mười một trí, ba căn vô lậu,
Tam-muội giác quán, Mười niệm,
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định vô sắc,
Tám bội xả, Định chín
thứ lớp, như trước nói.

Lại nữa, Phật mười lực,
Bốn không sợ,
Bốn trí ngại,
Mười tám pháp không chung, như
đã nói trong phẩm đầu. Cuối các pháp ấy
đều dùng vô sở đắc,
vì hòa hợp với Bát-nhã Ba-la-mật nên rốt ráo
không; gọi là trừ tham
ưu thế gian, vì không thể có được vậy. KINH:
Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát thấy xương người
chết vứt bỏ trên đất,
sắc trắng như chim Bồ câu, mục nát tiêu hoại hợp
cùng với đất, tự nghó thân ta cũng như vậy, tướng như vậy, chưa thoát
khỏi pháp đó. Như vậy,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát nơi nội thân quán theo thân,
siêng tinh tấn nhất tâm, trừ tham ưu thế gian, vì không thể
có được. Quán ngoại
thân, quán nội ngoại thân cũng như vậy. Thọ
niệm xứ, tâm niệm xứ,
pháp niệm xứ, cũng nên nói rộng như vậy.
Tu-bồ-đề! Ấy gọi là
tướng Đại thừa của Bồ-tát ma-ha-tát. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là Bốn chính
cần. Những gì là bốn?
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát đối với các pháp ác
bất thiện chưa sinh, vì
không cho sinh nên muốn siêng tinh tấn nhiếp
tâm hành đạo; đối với các pháp ác bất thiện
đã sinh, vì dứt trừ nên
muốn siêng tinh tấn nhiếp
tâm hành đạo; đối với các pháp lành chưa sinh,
vì sinh nên muốn
siêng tinh tấn nhiếp tâm hành đạo; đối với các pháp
lành đã sinh, vì an trụ
không mất, tu tập đầy đủ thêm rộng, nên muốn
siêng tinh tấn nhiếp tâm hành đạo, vì không thể có được.
Tu-bồ-đề! Ấy gọi
là tướng Đại thừa
của Bồ-tát ma-ha-tát. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là Bốn như ý
phần. Những gì là bốn? Dục định đoạn hành thành tựu, tu như ý phần; tâm định đoạn hành thành tựu, tu như ý phần; tinh tấn định đoạn hành thành

tựu, tu như
ý phần; tư duy định đoạn hành thành tựu, tu như ý phần,
vì không thể có được.
Tu-bồ-đề! Ấy gọi là tướng Đại thừa của
Bồ-tát ma- ha-tát. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là năm căn.
Những gì là năm?
Tín căn, tấn căn, niệm căn, định căn, tuệ căn, ấy gọi là
tướng Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha-tát, vì không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là Năm lực.
Những gì là năm? Tín
lực, tấn lực, niệm lực, định lực, tuệ lực. Ấy gọi là
tướng Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha-tát, vì không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là Bảy giác
phần. Những gì là bảy?
Bồ-tát ma-ha-tát tu niệm giác phần nương lìa,
nương vô nhiễm, hướng
đến Niết-bàn; tu trạch pháp giác phần, tinh tấn
giác phần, hỷ giác phần,
trừ giác phần, định giác phần, xả giác phần, nương lìa, nương vô nhiễm, hướng
đến Niết-bàn, vì không thể có đươc. Ấy
gọi là tướng Đại thừa
của Bồ-tát ma-ha-tát. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là Tám
Thánh đạo phần. Những gì là tám?
Là chính kiến, chính tư duy,
chính ngữ, chính nghiệp,
chính mạng, chính tinh tấn,
chính niệm,
chính định. Ấy gọi
là tướng Đại thừa
của Bồ-tát ma-ha-tát, vì không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là
Ba Tam-muội. Những gì là ba?
Tam-muội Không, Vô tướng
Vô tác. Tam-muội Không là các pháp tự
tướng không, ấy là cửa không
giải thoát. Vô tướng là
hoại các pháp tướng,
không nhớ không nghó, ấy là cửa vô tướng giải thoát; Vô tác là đối với các pháp không tạo tác, ấy là cửa vô tác
giải thoát.
Ấy gọi là tướng Đại
thừa của Bồ-tát ma-ha-tát, vì không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là khổ trí, tập
trí, diệt trí, Đạo trí, tận trí, vô
sinh trí, pháp trí, tỷ trí, thế trí, tha tâm
trí, như thật trí. Sao gọi
khổ trí? Là biết chỗ không phát sinh, ấy gọi là khổ trí.
Sao gọi là tập trí? Là biết tập nên dứt, ấy gọi là tập trí.
Sao gọi
là diệt trí? Là biết
khổ diệt, ấy gọi là diệt trí. Sao gọi là Đạo trí?
Là biết Tám Thánh đạo
phần, ấy gọi là Đạo trí. Sao gọi là tận trí? Là biết
các pháp dâm, nộ,
si diệt tận, ấy gọi là tận trí.
Sao gọi là vô
sinh trí?
Là biết không còn
sinh vào các cõi, ấy gọi là vô
sinh trí.
Sao gọi là pháp trí?
Là biết bản tướng năm uẩn, ấy gọi là pháp trí.
Sao gọi là tỷ trí? Là biết
mắt vô thường, cho đến
thọ do ý và xúc làm nhân duyên sinh vô thường, ấy gọi là tỷ trí.
Sao gọi là thế trí? Là biết danh tự
nhân duyên, ấy gọi
là thế trí. Sao gọi là
tha tâm trí? Là biết tâm của chúng sinh khác, ấy gọi là tha tâm trí.
Sao gọi là như thật trí? Là biết
Nhất thiết chủng trí của
chư Phật, ấy gọi là như thật trí.
Tu-bồ-đề! Ấy gọi là tướng Đại thừa
của Bồ-tát ma-ha-tát, vì
không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là ba căn:
Vị tri dục tri căn, tri căn, tri
giả căn. Sao gọi là vị tri dục tri căn? Là năm căn
tín, tấn, niệm, định, tuệ
của các học nhân chưa đắc quả, gọi là vị tri dục
tri căn. Sao gọi là tri
căn? Là tín căn cho đến tuệ căn của các học nhân
đã đắc quả, ấy gọi
là tri căn. Sao gọi là tri giả căn? Là tín căn cho đến
tuệ căn của các vô học
nhân, hoặc A-la-hán, hoặc Bích-chi Phật, chư Phật, ấy gọi là tri giả căn.
Tu-bồ-đề! Ấy gọi là tướng Đại thừa của
Bồ-tát ma- ha-tát, vì không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là ba
Tam-muội. Những gì là ba?
Tam-muội có giác có quán, Tam-muội không giác
có quán, Tam-muội không
giác không quán. Sao gọi là Tam-muội có giác có quán?
Lìa các dục, lìa pháp ác bất thiện, có giác có quán, lìa
dục sinh hỷ lạc, vào Sơ
thiền, ấy gọi là Tam-muội có giác có quán. Sao gọi là
Tam-muội không giác có quán?
Sơ thiền, Nhị thiền, trung gian
thiền, ấy gọi là
Tam-muội không giác có quán. Sao gọi là Tam-muội không giác không quán?
Từ Nhị thiền đến phi hữu tưởng phi vô
tưởng định,
ấy gọi là Tam-muội không
giác không quán. Ấy gọi là tướng Đại thừa
của Bồ-tát ma-ha-tát, vì
không có thể được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là mười
niệm. Những gì là mười?
Niệm Phật, niệm Pháp, niệm Tăng, niệm Giới,
niệm xả, niệm thiên,
niệm thiện, niệm hơi thở ra vào, niệm thân, niệm
chết. Tu-bồ-đề! Ấy gọi
là tướng Đại thừa của Bồ-tát ma-ha-tát, vì
không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là Bốn thiền,
Bốn tâm vô lượng, Bốn
định vô sắc, Tám bội xả, Định chín thứ lớp.
Tu-bồ- đề! Ấy gọi là tướng Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha-tát, vì không
thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là mười lực
của Phật. Những gì là mười? Lực một:
Phật như thật biết tướng hết thảy pháp là đạo
lý hay phi đạo lý.

Lực hai: Phật như thật biết
các nghiệp, các lãnh thọ của
chúng sinh quá khứ, vị
lai, hiện tại, biết chỗ tạo nghiệp, biết nhân duyên, biết căn.

Lực ba: Phật
như thật biết các thiền, giải thoát, Tam-muội,
định, tướng cấu nhiễm,
thanh tịnh, phân biệt.

sinh.

Lực bốn: Phật như thật biết tướng các căn thượng hạ của chúng

Lực năm: Phật như thật biết các chỗ ham muốn, kiến giải của

chúng sinh.
Lực sáu:
Phật như thật biết vô số các chủng tính của thế
gian. Lực bảy: Phật như thật biết đạo đưa đến hết thảy chỗ.

Lực tám: Phật như thật biết các túc mạng, có tướng, có nhân
duyên, một đời, hai đời cho đến trăm ngàn đời, kiếp bắt đầu, kiếp chấm dứt, ta
sinh ở trongchúng
sinh kia, có họ như vậy, tên như vậy, uống ăn,
khổ vui; thọ mạng dài
ngắn như vậy, chết nơi kia sinh nơi đây, chết nơi
đây lại sinh nơi đây;
sinh nơi đây có họ tên, ăn uống, khổ vui, thọ mạng
dài ngắn cũng như vậy.

Lực chín: Phật có thiên nhãn thanh tịnh quá hơn các mắt chư
thiên, thấy chúng
sinh khi
sinh khi chết, đẹp đẽ, xấu xí, hoặc lớn hoặc
nhỏ, hoặc đọa ác đạo,
hoặc vào thiện đạo, nghiệp nhân duyên thọ báo như vậy. Các chúng
sinh ấy thành tựu ác
thân nghiệp, thành tựu ác
khẩu ng- hiệp, thành tựu ác ý nghiệp, hủy báng
Thánh nhân; vì nghiệp nhân tiếp thụ các tà kiến, nên khi thân hoại
mạng chung,
sinh trong địa ngục; các chúng
sinh ấy thành tựu thiện
thân nghiệp, thành tựu thiện khẩu
nghiệp, thành tựu thiện
ý nghiệp, không hủy báng thánh nhân, vì nghiệp
nhân tiếp thụ chính
kiến, nên khi thân hoại mạng chung, vào thiện đạo, sinh cõi trời.

Lực mười: Phật như thật biết các lậu đã hết nên tâm vô lậu
giải thoát, tuệ vô lậu
giải thoát, tự chứng tri, nhập vào pháp ấy ngay trong hiện tại biết rằng:
Ta sinh tử đã tận, phạm hạnh đã lập, từ đời nay
không còn có đời sau.
Tu-bồ-đề! Ấy gọi là tướng Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha- tát, vì không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là bốn
không sợ.

Những gì là bốn?
Vô úy một:
Phật nói thành thật rằng: Ta là người Nhất thiết
chính trí, nếu có
Sa-môn, Bà-la-môn, hoặc trời, hoặc ma, hoặc
Phạm-thiên, hoặc còn các chúng khác như thật nạn rằng: Pháp ấy
Như Lai không biết, thì Ta cũng
không thấy mảy may dấu hiệu sợ hãi. Vì vậy Ta
được an ổn, được không sợ hãi, an trú chỗ
Thánh chúa, ở giữa đại chúng
cất tiếng rống Sư tử,
chuyển Phạm luân mà các Sa-môn, Bà-la-môn, hoặc trời, hoặc ma,
hoặc Phạm-thiên, hoặc các chúng khác thật
không thể chuyển được.

Vô úy hai: Phật nói lời thành thật rằng: Ta đã dứt
sạch hết thảy lậu
hoặc, nếu
có Sa-môn, Bà-la-môn, hoặc trời, hoặc ma, hoặc
Phạm-thiên, hoặc các
chúng khác, như thật nạn rằng: Lậu hoặc ấy Như Lai
không sạch hết, thì Ta
chẳng thấy mảy may dấu hiệu sợ hãi; vì vậy Ta
được an ổn, được
không sợ hãi, an trú chỗ Thánh chúa, ở giữa đại chúng
cất tiếng rống Sư tử,
chuyển Phạm luân mà các Sa-môn, Bà-la-môn, hoặc trời, hoặc ma, hoặc
Phạm-thiên hoặc các chúng khác không
thể chuyển được.
Vô úy ba: Phật nói lời thành thật rằng: Ta nói pháp chướng đạo, nếu
có Sa-môn, Bà-la-môn, hoặc trời, hoặc ma,
hoặc Phạm-thiên, hoặc còn có các chúng khác như thật nạn rằng: Lãnh thọ pháp ấy
không chướng đạo, thì Ta không thấy mảy may dấu hiệu
sợ hãi. Vì vậy
Ta được an ổn, được không
sợ hãi, an trú chỗ
Thánh chúa, ở giữa đại chúng cất tiếng rống
Sư tử, chuyển Phạm luân mà
các Sa-môn,
Bà-la-môn, hoặc trời,
hoặc ma, hoặc Phạm-thiên, hoặc các chúng khác thật
không thể chuyển được.
Vô úy bốn:
Phật nói lời thành thật rằng: Thánh đạo Ta nói, có thể đưa ra khỏi thế gian, thực hành theo đó
sẽ được hết khổ.
Nếu có Sa- môn, Bà-la-môn, hoặc trời, hoặc ma,
hoặc Phạm-thiên, hoặc có
các chúng khác như thật
nạn rằng: Đạo ấy không thể đưa ra khỏi thế
gian, không thể hết khổ,
thì Ta không thấy có mảy may dấu hiệu sợ hãi; vì vậy nên ta được an ổn, được không
sợ hãi, an trú chỗ
Thánh chúa, ở giữa đại chúng cất tiếng rống
Sư tử, chuyển Phạm luân mà các
Sa-môn, Bà-la-môn, hoặc
trời, hoặc ma, hoặc Phạm-thiên, hoặc các chúng
khác thật không thể
chuyển được. Ấy gọi là tướng Đại thừa của
Bồ-tát ma- ha-tát, vì không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là Bốn trí vô
ngại. Những gì là bốn?
nghĩa vô ngại, pháp vô ngại, từ vô ngại, lạc
thuyết vô ngại. Tu-bồ-đề!
Ấy gọi là tướng Đại thừa của Bồ-tát ma-ha-tát,
vì không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là Mười tám
pháp không chung. Những gì
là mười tám?

Thân chư Phật không lỗi.

Miệng không lỗi.

Niệm không lỗi.

Không có dị tướng.

5 . Không có tâm bất định. Biết tâm đã bỏ.
Dục không giảm.

Tinh tấn không giảm.

Niệm không giảm.

Tuệ không giảm.

Giải thoát không giảm.

Giải thoát tri kiến không giảm.

Hết thảy thân nghiệp hành theo trí tuệ.

Hết thảy khẩu nghiệp hành theo trí tuệ.

Hết thảy ý nghiệp hành theo trí tuệ.

Trí tuệ biết thấy đời quá khứ không chướng ngại.

Trí tuệ biết đời vị lai không chướng ngại.

Trí tuệ biết thấy đời hiện tại không chướng ngại.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là tướng Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha-tát, vì
không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là tự đẳng,
ngữ đẳng, các chữ
nhập môn. Những gì là tự đẳng, ngữ đẳng, các chữ
nhập môn? Môn chữ A, vì
hết thảy pháp ban đầu chẳng sinh; môn chữ Ra,
vì hết thảy pháp lìa cấu
uế; môn chữ Ba, vì hết thảy pháp đệ nhất
nghĩa; môn chữ Già, vì
hết thảy pháp trọn không thể có được, hết thảy
pháp không cuối cùng
không sinh ra; môn chữ Na, vì các pháp lìa danh,
tính tướng chẳng được
chẳng mất; môn chữ La, vì các pháp vượt thế
gian, cũng là nhân của
chi ái (trong 12 chi nhân duyên) diệt; môn chữ Đà, vì
các pháp thiện tâm sinh, cũng là tướng bố thí;
môn chữ Bà, vì các
pháp chữ Bà lìa; môn
chữ Đồ, vì các pháp chữ Đồ thanh tịnh; môn chữ Sa,
vì các pháp vương, tính
sáu tự tại thanh tịnh; môn chữ Hòa, vì đường ngữ ngôn vào các pháp dứt; môn chữ Đa, vì vào các pháp như như bất động; môn chữ Dạ, vì vào các pháp như thật
bất sinh; môn chữ Tra, vì vào các pháp chế phục không thể có được; môn chữ Ca, vì vào các
pháp, tác giả không thể
có được; môn chữ Ta, vì lúc vào các pháp không
thể có được, vì các
pháp chưa chuyển vậy; môn chữ Ma, vì vào các
pháp, ngã sở không thể
có được; môn chữ Già, vì vào các pháp, đi không
thể có được; môn chữ
Tha, vì vào các pháp, xứ sở không thể có được;
môn chữ Xà, vì vào các
pháp, sinh không thể có được; môn chữ Bá, vì
vào các pháp, chữ Bá không thể có được; môn chữ Đà, vì vào các
pháp, tính không thể có
được; môn chữ Xa, vì vào các pháp, định không
thể có được; môn chữ
Khư, vì vào các pháp, hư không không thể có được; môn chữ Xoa, vì vào các pháp, tận diệt không thể có được; môn chữ
Sỉ, vì vào các pháp có
không thể có được. Môn chữ Nhã, vì vào các pháp, trí không thể có được; môn chữ Tha, vì vào các pháp, chữ Tha không
thể có được; môn chữ Bà, vì vào các pháp, phá hoại không thể có
được; môn chữ Xa, vì
vào các pháp, dục không thể có được, vì năm uẩn
như bóng cũng không thể
có được; môn chữ Ma, vì vào các pháp, chữ
Ma không thể có được; môn chữ Hỏa, vì vào các pháp, kêu không
thể có được; môn chữ Ta, vì vào các pháp, chữ Ta không thể có được; môn
chữ Già, vì vào các
pháp, hậu không thể có được; môn chữ Thá, vì vào
các pháp xứ sở không
thể có được; môn chữ Noa, vì vào các pháp, không đến không đi,
không đứng,
không ngồi, không nằm; môn chữ Phả, vì vào các pháp, biên không thể có được; môn chữ Ca,
vì vào các pháp, tụ không thể có được; môn chữ Ta, vì vào các pháp, chữ
Tỉnh không
thể có được; môn chữ Giá, vì vào các pháp, hành không thể có được;
môn chữ Trá, vì vào các pháp, khu
sử không thể có được; môn chữ Đồ, vì vào
chỗ biên tế cùng cực
các pháp, không cuối không sinh. Quá chữ Đồ, không
còn có chữ để có thể nói. Vì sao? vì không còn
chữ, các chữ vô ngại
vô danh, cũng không diệt,
cũng không thể nói, không thể chỉ bày,
không thể thấy, không thể chép.

Tu-bồ-đề! Nên biết các pháp như hư không. Tu-bồ-đề! Ấy gọi
là môn Đà-la-ni, đó là
nghĩa chữ A. Nếu Bồ-tát ma-ha-tát với các tự môn ấy, ấn cái ấn chữ A, hoặc nghe, hoặc lãnh thọ, hoặc tụng, hoặc
đọc, hoặc trì, hoặc vì
người khác nói, biết như vậy, sẽ được hai mươi công đức. Những gì là hai mươi? Được biết nhớ mạnh, được tàm quí,
được tâm kiên cố,
được chỉ thú của Kinh, được trí tuệ, được vui nói vô
ngại, dễ được các môn
Đà-la-ni khác, được tâm không nghi hối, được
nghe lành không mừng, nghe
ác không giận, được không cao không hạ, trụ tâm không thêm bớt, được khôn khéo biết ngôn ngữ của chúng
sinh, được khéo phân biệt
Năm uẩn, Mười hai nhập,
Mười tám giới,
Mười hai nhân duyên, Bốn duyên,
Bốn đế, được khéo phân biệt các căn lợi
độn của chúng sinh, được
khéo biết tâm người khác, được khéo phân biệt thời tiết ngày tháng năm, được khéo phân biệt thiên nhó thông, được khéo phân biệt túc
mạng thông, được khéo phân biệt
sinh tử
thông, được khéo nói
phải đạo lý chẳng phải đạo lý, được khéo biết thân
oai nghi qua lại, ngồi dậy v.v…

Tu-bồ-đề! Các môn Đà-la-ni, môn chữ A ấy v.v… ấy gọi là
tướng Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha-tát, vì không thể có được. LUẬN:
Tự đẳng, ngữ
đẳng là Đà-la-ni đối với các chữ bình đẳng
không có yêu ghét.

Lại, các chữ
ấy khi nhân duyên chưa hội hợp cũng không có,
hiện tại cũng không có,
chỉ ở trong tâm ta, tôi, tâm giác quán ức tưởng phân
biệt nói ra,
ấy là tâm tán loạn nói, không thấy sự thật; như trước bị gió làm lay động thì trông không thấy gì. Chữ đẳng là cùng với rốt ráo
Niết- bàn đồng đẳng.
Bồ-tát dùng Đà-la-ni ấy, đối với hết thảy pháp,
thông đạt vô ngại; ấy gọi là tự đẳng, ngữ đẳng.

Hỏi: Nếu lược nói thì có năm trăm môn Đà-la-ni, nếu nói rộng
thì có vô lượng môn
Đà-la-ni, sao nay nói tự đẳng Đà-la-ni là cửa ban
đầu của các môn Đà-la-ni?
Đáp: Trước
nói một đại, thì biết các đại khác đều nói. Đây là
cửa ban đầu của các
Đà-la-ni, nói cửa ban đầu thì các cửa khác cũng nói.

Lại nữa, các
pháp Đà-la-ni, đều phân biệt tự và ngữ mà
sinh
ra. Bốn mươi hai mẫu tự
(Dvàcatvà-Rímsád-aksaramukha, tức bốn
mươi hai mẫu tự tiếng
Phạm) là căn bản của hết thảy chữ, nhân chữ có
lời, nhân lời có danh,
nhân danh có nghĩa. Bồ-tát hoặc nghe chữ, nhân chữ cho đến hiểu được nghĩa nó.
Chữ ấy, bắt đầu là chữ A, cuối cùng là
chữ Đồ, ở giữa có
bốn mươi chữ. Bồ-tát được tự Đà-la-ni ấy, nếu nghe chữ A trong hết thảy lời, liền theo nghĩa nó là hết thảy pháp từ
sơ thỉ
lại tướng chẳng sinh.
A đề
là Sơ;
A-nậu-ba-đà là
Bất sinh; nếu nghe chữ La liền
theo nghĩa biết hết thảy
pháp lìa tướng cấu uế. La-xà là Cấu; nếu nghe chữ Ba liền biết hết thảy pháp vào trong đệ
nhất nghĩa.
Ba-la Mạt-đà là
Đệ nhất nghĩa; nếu nghe chữ Giá liền biết hết thảy các hành đều
chẳng phải hành. Giá lê dạ là Hành; nếu nghe chữ Na, liền biết hết
thảy pháp chẳng được
chẳng mất; chẳng đến chẳng đi. Na là Bất; nếu
nghe chữ La, liền biết
hết thảy pháp lìa tướng khinh trọng. La-cầu là
Khinh; nếu nghe chữ Đà,
liền biết hết thảy pháp tướng lành. Đà-ma là
Thiện, nếu nghe chữ Bà,
liền biết hết thảy pháp không trói không mở.
Bà-đà, Trung Hoa dịch là Phược, nếu nghe chữ Đồ, liền biết hết thảy pháp tướng
không nóng.
Nam Thiên Trúc gọi là Đồ-xà-năng là
Bất nhiệt; nếu nghe chữ Sa,
liền biết thân người có sáu chủng tướng. Sa, là
Lục, nếu như chữ Hòa,
liền biết hết thảy pháp lìa tướng ngữ ngôn. Hòa
ba- tha là Ngữ ngôn; nếu
nghe chữ Đa, liền biết các pháp ở trong như
như bất động. Đa-tha, là Như, nếu nghe chữ Dạ, liền biết các pháp vào
trong thật tướng bất sinh
bất diệt. Dạ tha bạt là Thật; nếu nghe chữ Tra,
liền biết các pháp tướng
không chướng ngại. Trà-bà, là Chướng ngại, nếu nghe chữ Ca, liền biết trong các pháp không có
tác giả. Ca-la-ca, là
Tác giả, nếu nghe chữ
Bà, liền biết các pháp hết thảy chủng không thể có được. Tát-bà, là
Nhất thiết, nếu nghe chữ Ma, liền biết các pháp lìa
ngã sở. Ma ma ca la là
ngã sở; nếu nghe chữ Già, liền biết các pháp cùng
để không thể có được.
Già đà, là Để (đáy), nếu nghe chữ Tha, liền
biết bốn câu “Như khứ”
không thể có được. Đa-tha A-già-đà
(Tathagatha), là Như khứ,
nếu nghe chữ Xà, liền biết các pháp sinh già không
thể có được.
Xà-đề-xà la, là
Sinh lão, nếu nghe chữ
Thấp ba, liền biết các
pháp đều không thể có
được. Như chữ Thấp ba không thể có được, chữ
Thấp ba vô nghĩa nên
không giải thích; nếu nghe chữ Đà,
liền biết các pháp, pháp tính không thể có được.
Đà-ma là Pháp, nếu nghe chữ Xa,
liền biết các pháp tướng tịch diệt. Xa da là
Tịch diệt; nếu nghe chữ Khư,
liền biết các pháp hư
không không thể có được. Khư già, Trung Hoa dịch
là Hư không, nếu nghe chữ
Xoa, liền biết các pháp tướng tận diệt không thể có được.
Xoa gia, là Tận; nếu nghe
chữ Sỉ, liền biết biên tế các
pháp được lợi gì.
Ca-só-độ-cầu-na là việc ấy được lợi gì; nếu nghe chữ
Nhã, liền biết trong các pháp không có tướng Trí.
Nhã-na (Prana) Trí, nếu nghe chữ Tha, liền biết các pháp tướng nghĩa không thể có được.
A- lợi-tha là nghĩa; nếu
nghe chữ Bà, liền biết các pháp tướng không
thể phá được. Bà- già là Phá; nếu nghe chữ Xa, liền biết các pháp
không đi đâu.
Già-xa-đề là Khứ; nếu nghe
chữ Thấp-Ma, liền biết các pháp kiên cố như đá
Kim cương. A-thấp-ma là Thạch; nếu nghe chữ Hỏa, liền biết các pháp không có tướng âm thanh.
Hỏa-bà-dạ là Hoán lai
(kêu lại); nếu nghe chữ
Ta, liền biết tướng các pháp không xan tham
không thí xả. Mạt-ta -la,
là Xan, nếu nghe chữ Già, liền biết các pháp không dày
không mỏng. Già-na là
Hậu (dày); nếu nghe chữ Thá, liền biết
các pháp không có trú
xứ. Nam Thiên Trúc gọi là Thá-na là Xứ; nếu
nghe chữ Noa, liền biết
các pháp và chúng sinh không đến không đi, không ngồi không nằm, không đứng không dậy; vì chúng
sinh không,
pháp không. Nam Thiên Trúc
gọi là Noa là Bất; nếu nghe chữ Phả, liền biết các pháp nhân quả không. Phả la là Quả; nếu nghe chữ Ca, liền
biết năm uẩn không thể
có được. Ca-đại là Chúng (uẩn); nếu nghe chữ
Ta, liền biết chữ Ta là
không. Các pháp cũng vậy; nếu nghe chữ Giá, liền biết các pháp tướng
không động.
Giá-la-địa là Động; nếu nghe chữ
Tra, liền biết các pháp bờ này bờ kia không thể có được. Đa la là Ngạn;
nếu nghe chữ Đồ, liền
biết các pháp chắc chắn không thể có được.
Ba-đồ là Tất (chắc chắn).
Ngoài chữ Đồ, không còn có chữ, nếu có là chi
phái của hai mươi bốn
chữ, chữ này thường ở thế gian, vì tương tợ tương
tục, vì vào hết thảy
ngôn ngữ vô ngại. Như quốc quốc bất đông, không
có danh xưng nhất định,
nên nói là vô danh. Nghe xong liền tận diệt,
nên nói là Diệt. Các
pháp ở nơi pháp tính, đều không thể có được huống
gì có chữ để nói. Các
pháp vì không có ức tưởng phân biệt nên không thể chỉ bày.
Trước tiên ý nghiệp phân biệt nên có khẩu
nghiệp, nhân
khẩu nghiệp nên thân nghiệp viết thành chữ, chữ là
sắc pháp, hoặc mắt
thấy, hoặc tai nghe, chúng
sinh cưỡng gọi là chữ. Không có nhân duyên,
vì thế nên không thể
thấy, không thể viết. Các pháp thường không,
như tướng hư không,
huống gì chữ nói xong liền mất. Văn tự Đà-la-ni ấy
là cửa của các Đà-la-ni.

Hỏi: Biết nhân duyên của môn Đà-la-ni ấy có thể được vô
lượng vô biên công
đức, cớ sao chỉ nói hai mươi công đức? Đáp: Phật cũng thường nói vô lượng vô biên công đức khác,
vì sợ phế bỏ việc nói
Bát-nhã Ba-la-mật nên chỉ lược nói hai mươi công đức.

Người được thức niệm mạnh là,
Bồ-tát được Đà-la-ni ấy
thường quán tướng các
chữ, tu tập ức niệm nên được thức niệm mạnh.

Người được tàm quí là, nhóm các pháp lành, chán các pháp ác,
nên sinh đại tàm quí.
Người tâm được kiên cố là, nhóm các phước đức trí tuệ nên tâm được kiên cố như
Kim cương, cho đến dù ở trong địa ngục
A-tỳ còn không thối mất Vô
thượng chính đẳng chính giác, huống gì gặp các khổ khác.

Người được chỉ thú của Kinh là, biết Phật có năm thứ phương
tiện thuyết pháp, nên gọi là được chỉ thú của Kinh. Một là Phật biết
các cách thuyết pháp. Hai
là Phật biết vì việc gì nên nói. Ba là Phật biết vì phương tiện nên nói. Bốn là Phật biết chỉ bày lý thú nên nói.
Năm là Phật biết vì tâm Đại Bi nên nói.

Người được trí tuệ là, Bồ-tát nhân Đà-la-ni ấy, phân biệt
phá tán các chữ, ngôn ngữ cũng không, ngôn ngữ
không nên danh cũng
không, danh không nên nghĩa
cũng không, được rốt ráo không tức là
Bát-nhã Ba-la-mật.
Được trí tuệ vui nói là, đã được trí tuệ rốt ráo thanh tịnh vô
ngại như vậy, vì tâm Đại Bi và vì bản nguyện độ chúng
sinh nên
vui nói không ngại.
Dễ được
Đà-la-ni là, thí như chẻ tre, mắt đầu đã chẻ thì các mắt khác đều dễ chẻ.
Bồ-tát cũng như vậy được văn tự Đà-la-ni ấy tự
nhiên được các Đà-la-ni khác.
Được tâm không nghi hối là, vào trong thật tướng các pháp,
tuy chưa được Nhất thiết
trí tuệ mà đối với trong hết thảy pháp thâm
sâu, không nghi hối.
Được nghe thiện không mừng nghe ác không giận là, phân biệt
mỗi mỗi các thứ không tán thán, không hủy báng nên nghe thiện
không mừng, nghe ác không giận.
Được không
cao không hạ là, đã dứt hết yêu ghét.
Được khéo
léo biết ngôn ngữ chúng sinh là, được Tam-muội
biết hết thảy ngôn ngữ của chúng sinh.
Được khéo léo phân biệt
Năm uẩn, Mười hai nhập, Mười tám
giới, Mười hai nhân
duyên, Bốn duyên, Bốn đế là nghĩa năm uẩn v.v…
như trước đã nói.
Được khéo léo phân biệt các chúng
sinh có căn lợi độn, được
khéo biết tâm người
khác, thiên nhó, túc mạng, khéo nói có lẽ ấy, không
có lẽ ấy là, như trong Mười lực đã nói.
Được khéo biết qua lại ngồi dậy v.v… là, như đã nói trong
đoạn A-bệ-bạt-trí.
Được khéo
léo phân biệt thời tiết ngày tháng năm là, ngày
từ sớm đến sớm, phần đầu, phần giữa, phần
cuối, đêm cũng có ba phần.
Một ngày một đêm có ba
mươi thời. Xuân phân, thu phân thì mười lăm
thời thuộc ngày, mười lăm thời thuộc đêm. Các thời khác thì hoặc
thêm hoặc bớt. Đến tháng Năm, ngày mười tám thời, đêm mười hai thời. Đến
tháng Mười một, đêm
mười tám thời, ngày mười hai thời. Một tháng hoặc
có ba mươi ngày, hoặc ba
mươi ngày rưỡi, hoặc hai mươi chín ngày,
hoặc hai mươi bảy ngày
rưỡi. Có bốn loại tháng là tháng của mặt trời, tháng của thế gian, tháng của mặt trăng, tháng của tinh tú. Tháng của mặt
trời có ba mươi ngày
rưỡi, tháng của thế gian có ba mươi ngày, tháng
của mặt trăng có hai mươi
chín ngày, thêm ba mươi của sáu mươi hai
phân, tháng của tinh tú là hai mươi bảy ngày thêm hai mươi mốt của
sáu
mươi chín phân. Tháng
nhuận là từ giữa tháng của mặt trời và tháng của
thế gian xuất ra, ấy gọi
là mười ba tháng, hoặc mười hai tháng, hoặc mười ba tháng gọi là một năm. Mỗi năm có ba trăm
sáu mươi
sáu ngày
ngày, giáp một vòng thì
trở lại ban đầu. Bồ-tát biết từng phân giờ
trong mỗi ngày, phần trước đã qua, phần
sau
chưa sinh, phần giữa không có
ngưng trụ, không có tướng
để có thể thủ đắc. Nhật phần trống không,
không có gì; khi đến ngày ba mươi thì hai mươi chín ngày đã diệt, làm
sao hòa hợp
thành tháng; tháng không có thì làm
sao hòa hợp thành năm.
Vì vậy nên Phật nói pháp
thế gian như huyễn như mộng, chỉ là pháp dối
tâm. Bồ-tát biết được
ngày tháng năm hòa hợp của thế gian, biết được
phá tán không có gì, ấy
gọi là khéo phân biệt.

Các thứ phân biệt như vậy, gọi là tướng Đại thừa của
Bồ-tát ma- ha-tát.

<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 49</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM HAI MƯƠI: PHÁT THÚ
Phần 1 KINH:
Phật bảo Tu-bồ-đề:
Ông hỏi thế nào là Bồ-tát
ma-ha-tát thú hướng Đại thừa ư?

Tu-bồ-đề! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Sáu Ba-la-mật, từ
một địa vị đến một địa
vị, ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát thú hướng Đại thừa.

Tu-bồ-đề bạch Phật: Bạch đức
Thế Tôn! Thế nào là
Bồ-tát ma-ha- tát từ một địa vị
đến một địa vị? Phật bảo:
Bồ-tát ma-ha-tát biết hết thảy pháp không có tướng
đến đi, cũng không có
pháp hoặc đến hoặc đi, hoặc đến hoặc không đến,
vì tướng các pháp chẳng
diệt. Bồ-tát ma-ha-tát ở các địa vị không
niệm, không suy nghó mà tu
trị địa nghiệp, cũng không thấy địa.

Thế nào là Bồ-tát ma-ha-tát trị địa nghiệp? Bồ-tát ma-ha-tát
lúc trú ở Sơ địa tu mười việc:

Thâm tâm kiên cố, vì là không thể có được.

Tâm bình đẳng đối với hết thảy chúng sinh, vì tướng chúng
sinh
không thể có được.

Tâm xả, vì người cho, người nhận không thể có được.

Thân cận thiện tri thức, cũng chẳng tự cao.

Cầu pháp, vì hết thảy pháp không thể có được.

Thường xuất gia, vì nhà không thể có được.

Thọ vui thân Phật, vì tướng hảo không thể có được.

Diễn xuất pháp giáo, vì các pháp phân biệt không thể có được.

Phá kiêu mạn, vì pháp sinh tuệ không thể có được.

Thật ngữ, vì các ngôn ngữ không thể có được.
Bồ-tát ma-ha-tát
trú ở trong Sơ địa như vậy, tu sửa mười việc trị địa nghiệp.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú ở trong địa thứ hai,
thường niệm tám pháp:

Giới thanh tịnh.

Biết ân, báo ân.

Trú lực nhẫn nhục.

Thọ hoan hỷ.

Không bỏ hết thảy chúng sinh.

Vào tâm Đại Bi.

Tin thầy,cung kính hỏi han, lãnh thọ.

Siêng cầu các Ba-la-mật.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát trú ở địa thứ hai phải
đầy đủ tám pháp. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú ở địa thứ ba tu năm pháp:

Học hỏi nhiều, không chán đủ.

Thí pháp thanh tịnh, cũng không tự cao.

Trang nghiêm Phật quốc độ, cũng không tự cao.

Chịu vô lượng cần khổ ở thế gian không lấy làm chán.

Ở chỗ tàm quý.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ ba
phải đầy đủ năm pháp. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ tư phải
thọ hành không bỏ mười pháp:

Không bỏ trú xứ A-lan-nhã (chỗ tịch tịnh)

Ít muốn.

Biết đủ.

Không bỏ công đức tu hạnh đầu đà.

Không bỏ giới.
6. Gớm ghét các dục.

Nhàm chám tâm thế gian.

Bỏ tất cả sở hữu.

Tâm không hư mất.

Không tiếc hết thảy tài vật.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát trú ở địa thứ tư
không bỏ mười pháp.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú ở địa thứ năm, xa
lìa mười hai pháp:

Xa lìa kẻ bạch y thân thuộc.

Xa lìa Tỳ-kheo ni.

Xa lìa sự sẻn tiếc nhà người khác.

Xa lìa đàm thuyết vô ích.

Xa lìa giận hờn.

Xa lìa tự đại.

Xa lìa miệt thị người.

Xa lìa mười nghiệp đạo bất thiện.

Xa lìa đại kiêu mạn.

Xa lìa tự ý thọ dụng.

Xa lìa điên đảo.

Xa lìa dâm nộ si.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ năm xa
lìa mười hai việc. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ sáu
nên đầy đủ Sáu pháp Ba-la-mật, lại có sáu pháp không nên làm:

Không khởi ý làm Thanh-văn, Bích-chi Phật.

Bố thí không nên sinh tâm ưu lo.

Thấy có người đến xin tâm không thối mất.

Vật sở hữu đem bố thí.

Sau khi bố thí tâm không ăn năn.

Không nghi pháp thâm sâu.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ
sáu nên
đầy đủ sáu pháp, xa lìa sáu pháp. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ bảy
không chấp trước hai mươi pháp:

Không chấp trước ngã.

Không chấp trước chúng sinh.

Không chấp trước mạng sống.

Không chấp trước chúng số, cho đến không chấp trước
kẻ biết, kẻ thấy.

Không chấp trước đoạn kiến.

Không chấp trước thường kiến.

Không chấp trước tướng.

Không nên chấp trước tác nhân.

Không chấp trước danh sắc.

Không chấp trước năm uẩn.

Không chấp trước mười tám giới.

Không chấp trước mười hai nhập.

Không chấp trước ba cõi.

Không làm chỗ chấp trước.

Không chấp trước chỗ kỳ hạn.

Không chấp trước chỗ dựa nương.

Không chấp trước ý kiến nương Phật.

Không chấp trước ý kiến nương Pháp.

Không chấp trước ý kiến nương Tăng.

Không chấp trước ý kiến nương Giới.

Ấy là hai
mươi pháp không nên chấp trước. (Hai mươi thứ
không chấp trước này,
ở Kinh Đại Bát-nhã ghi:

Xa lìa chấp ngã cho đến chấp kẻ thấy.

Xa lìa chấp đoạn.

Xa lìa chấp thường.

Xa lìa chấp tướng.

Xa lìa chấp kiến.

Xa lìa chấp danh sắc.

Xa lìa chấp uẩn.
8. Xa lìa chấp xứ. Xa lìa chấp giới.
Xa lìa chấp bốn đế.

Xa lìa chấp duyên khởi.

Xa lìa chấp trú trước ba cõi.

Xa lìa chấp hết thảy pháp.

Xa lìa chấp tất cả pháp như lý, không như lý.

Xa lìa chấp nương Phật kiến.

Xa lía chấp nương pháp kiến.

Xa lìa chấp nương tăng kiến.

Xa lìa chấp nương giới kiến.

Xa lìa chấp nương không kiến.

Xa lìa chấp sự chán sợ không tính – ND). Lại có
hai mươi pháp nên đầy đủ:

Đầy đủ không.

Chứng vô tướng.

Biết vô tác.

Ba phần thanh tịnh.

Đầy
đủ trí từ-bi đối với hết thảy chúng sinh.

Không niệm hết thảy chúng sinh.

Bình đẳng quán hết thảy pháp cũng không đắm trong đó.

Biết thật tướng các pháp, việc ấy cũng không nghó.

Pháp vô sinh nhẫn.

Trí vô sinh.

Nói các pháp một tướng.

Phá tướng phân biệt.

Chuyển ức tưởng.

Chuyển kiến.

Chuyển phiền não.

Địa
bình đẳng định tuệ.

Điều ý.

Tâm tịch diệt.

Trí thông suốt.

Không nhiễm ái.

Tu bồ đế! Ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ bảy nên
đầy đủ hai mươi pháp.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ tám nên đầy đủ năm pháp, là thuận nhập vào tâm
chúng sinh, dạo chơi các
thần thông; xem các nước
Phật; như nước Phật được trông thấy mà tự
trang nghiêm nước mình;
như thật quán Phật thân mà tự trang nghiêm Phật
thân, ấy gọi là đầy đủ năm pháp.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ tám còn phải đầy đủ năm pháp là biết các căn cao thấp; làm thanh tịnh nước
Phật; vào Tam-muội như
huyễn, thường vào Tam-muội, theo thiện căn
ứng hợp của chúng sinh mà thọ thân.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ tám
đầy đủ năm pháp.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ chín nên đầy đủ mười hai pháp, là lãnh thọ phần hóa độ trong vô biên thế giới,
Bồ-tát có được nguyện
như vậy thì biết tiếng nói của trời, rồng, Dạ-xoa,
Càn- thát-bà mà vì họ
thuyết pháp, ở trong thai thành tựu;
sinh thành tựu;
nhà thành tựu; họ thành tựu; quyến thuộc thành tựu; xuất
sinh thành tựu; xuất gia thành tựu; trang nghiêm cây Phật (cây giác ngộ) thành tựu;
hết thảy các công đức
lành đầy đủ thành tựu.

Tu-bồ-đề! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ chín,
nên đầy đủ mười hai pháp.

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong địa thứ mười, nên biết giống như Phật.

Bấy giờ Tuệ mạng Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Bạch Đức Thế Tôn!
Thế nào là Bồ-tát ma-ha-tát tâm sâu xa tu trị địa nghiệp? Phật dạy:
Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với nhất thiết chúng
trí, nhóm các căn lành,
ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát tâm sâu xa tu trị địa ng- hiệp.

Thế nào là Bồ-tát có tâm bình đẳng đối với chúng sinh? Phật dạy:
Nếu Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng, phát
sinh Bốn tâm vô lượng
là từ, bi, hỷ, xả, ấy gọi là
Bồ-tát tâm bình đẳng đối với chúng sinh.

Thế nào là Bồ tát tu bố thí? Phật dạy:
Bồ-tát thí cho hết thảy chúng sinh không phân biệt,
ấy gọi là tu bố thí.

Thế nào là Bồ-tát thân cận thiện tri thức? Phật dạy:
Thường dạy trú vào trong Nhất thiết chủng trí, thiện
tri thức như vậy, nên
thân cận hỏi han lãnh thọ, cung kính cúng dường, ấy
gọi là thân cận thiện tri thức.

Thế nào là Bồ tát cầu pháp? Phật dạy:
Nếu Bồ-tát tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng
mà cầu pháp, không rơi
vào địa vị Thanh-văn, Bích-chi Phật, ấy gọi là cầu pháp.

Thế nào là Bồ tát thường xuất gia trị địa nghiệp? Phật dạy:
Bồ-tát đời đời không có tâm hỗn tạp xuất gia trong
Phật pháp, không ai làm
chướng ngại được, ấy gọi là thường xuất gia
trị địa nghiệp.

Thế nào là Bồ-tát ưa vui thân Phật trị địa nghiệp? Phật dạy:
Nếu Bồ-tát thấy thân tướng của Phật cho đến khi
chứng Vô thượng chính
đẳng chính giác trọn không lìa niệm Phật, ấy gọi
là Bồ-tát ưa vui thân Phật trị địa nghiệp.

Thế nào là Bồ-tát diễn xuất giáo pháp trị địa nghiệp?

Phật dạy: Bồ-tát hoặc lúc Phật còn tại thế, hoặc
sau khi diệt độ,
vì chúng sinh thuyết pháp,
đoạn đầu, đoạn giữa, đoạn cuối đều lành,
diệu nghĩa khéo nói, thanh
tịnh thuần nhất, đầy đủ đó là Khế kinh cho
đến Luận nghị, ấy gọi
là diễn xuất giáo pháp trị địa nghiệp.

Thế nào là Bồ-tát phá kiêu mạn trị địa nghiệp?

Phật dạy: Bồ-tát do phá kiêu mạn nên không
sinh vào nhà hạ
tiện, ấy gọi là Bồ-tát
phá kiêu mạn trị địa nghiệp.

Thế nào là Bồ-tát thật ngữ trị địa nghiệp?

Phật dạy: Bồ-tát làm đúng như nói, ấy gọi là
Bồ-tát thật ngữ
trị địa nghiệp.
Ấy là
Bồ-tát ma-ha-tát trú trong
Sơ địa tu hành mười việc
trị địa nghiệp. LUẬN:
Luận giả nói:
Tu-bồ-đề trên kia hỏi Đại thừa, Phật mỗi
mỗi đáp rõ
tướng Đại thừa, trên lại hỏi phát thú Đại
thừa, nay đây
đáp tướng phát thú
Đại thừa. Bồ-tát ma-ha-tát nương Đại thừa ấy, biết
hết thảy pháp từ xưa
lại đây chẳng đến chẳng đi, không động không
phát, vì pháp tính thường
trú. Lại vì tâm Đại Bi, vì Tinh tấn Ba-la-mật, vì
lực phương tiện nên lại tu các pháp lành, lại cầu
chỗ cao thắng mà
không chấp thủ tướng
địa vị, cũng không thấy địa vị ấy.

Hỏi: Nên đáp
về phát thú Đại thừa, cớ sao nói phát thú địa.
Đáp: Đại
thừa tức là địa, địa có mười phần. Từ Sơ địa đến Nhị
địa gọi là phát thú; ví
như cưỡi ngựa đi đến voi, bỏ ngựa cưỡi voi, cưỡi voi đi đến rồng, bỏ voi cưỡi rồng (phát thú nghĩa là phát xuất và
đi đến- ND).

Hỏi: Trong đây
là mười địa nào? Đáp: Địa có hai thứ:
1.Chỉ địa vị Bồ-tát.
2.Địa vị chung, địa vị chung là từ Càn-tuệ địa cho đến Phật địa. Chỉ riêng địa vị Bồ-tát là Hoan hỷ địa, Ly cấu
địa, Hữu quang địa, Tăng diệu địa, Nan thắng địa,
Hiện tại địa, Thâm nhập địa, Bất động địa, Thiện
tướng địa, Pháp vân địa (Có chỗ ghi:
Hoan hỷ địa,
Ly cấu địa,
Phát quang địa,
Diệm huệ địa, Nan thắng địa,
Hiện tiền địa, Viễn ly địa, Bất động địa, Thiện
tuệ địa, Pháp vân địa –
ND). Tướng mười địa này như trong kinh Thập địa nói rộng.

Bồ-tát vào
Sơ địa nên làm mười pháp, từ thâm tâm cho đến
thật ngữ. Tu-bồ-đề, tuy
biết mà vì dứt cái nghi của chúng sinh nên hỏi
Thế Tôn: Thế nào là
thâm tâm? Phật đáp: Tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, nhóm các căn lành.

Tâm Trí nhất thiết chủng là,
Bồ-tát ma-ha-tát ban đầu phát tâm
Vô thượng chính đẳng
chính giác, nguyện Ta trong đời vị lai
sẽ làm
Phật, tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác ấy tức là tâm tương ưng với
Trí nhất thiết chủng.

Tương ưng là, buộc tâm, nguyện ta
sẽ làm Phật.
Nếu Bồ-tát lợi căn, nhóm nhiều
phước đức, các phiền não mỏng, tội nghiệp quá
khứ ít. Phát tâm tức
thâm tâm. Thâm tâm vui sâu Phật đạo, đời đời tâm
thế gian mỏng, ấy gọi là
tâm tương ưng Trí nhất thiết chủng, làm hết
thảy công đức, hoặc bố thí, hoặc trì giới, hoặc tu định v.v… không cầu
phước lạc đời này
đời sau, sống lâu an ổn, chỉ vì Trí nhất thiết chủng; ví như người xan tham, không có
nhân duyên, cho đến một tiền
cũng không thí, tham tiếc tích tụ, chỉ mong
tăng trưởng.
Bồ-tát cũng như vậy,
phước đức hoặc nhiều
hoặc ít, không hướng đến việc khác, chỉ tham tiếc
tích tụ, hướng đến Trí
nhất thiết chủng.

Hỏi: Bồ-tát ấy chưa biết Trí nhất thiết chủng, không được mùi
vị của nó, làm sao có
thể có được thâm tâm cầu Trí nhất thiết chủng?
Đáp: Tôi
trước đã nói. Người ấy nếu lợi căn, các
phiền não mỏng, phước đức thuần hậu, không ưa
vui vẻ thế gian, tuy chưa nghe tán thán Đại thừa, còn
không ưa vui thế gian huống gì đã nghe. Như Ma-ha
Ca- diếp cưới gái
Kim sắc làm vợ, tâm chẳng ưa vui, xả bỏ xuất gia.
Lại như con trưởng giả
Gia-xá, nửa đêm trông thấy bọn thể nữ đều
giống như chết, liền bỏ
của báu trị giá mười vạn lượng vàng, đi chân đến
bên bờ sông, vượt qua
thẳng đến chồ Phật. Các quốc vương, quý nhân
như vậy, người chán bỏ
ngũ dục vô số, huống gì Bồ-tát nghe nói mỗi mỗi nhân duyên công đức
Phật đạo, mà không tức thời phát tâm thâm nhập? Như trong phẩm
Tát-đà-ba-luân
ở sau, con gái
Trưởng giả nghe tán
thán công đức Phật,
liền bỏ nhà đi đến chỗ Đàm-vô-kiệt.

Lại nữa, năm căn tín, tấn v.v… thành tựu thuần thục nên có
thể được thâm tâm ấy,
ví như tiểu nhi, năm thức nhãn nhó v.v… vì căn chưa thành tựu nên không phân biệt được năm trần, không biết tốt xấu.
Năm căn tín, tấn v.v… chưa thành tựu cũng như vậy. Không rõ thiện ác,
không biết trói mở, ưa
vui năm dục, chìm trong tà kiến. Năm căn tín tấn v.v… thành thục thì có thể phân biệt thiện ác. Còn ưa vui mười thiện
đạo, pháp Thanh-văn, huống gì đạo Vô thượng mà không tưởng niệm
sâu xa. Bắt đầu phát tâm vô thượng đạo đã là tối thượng ở trong thế gian
huống gì khi đã thành tựu.

Lại nữa, Bồ-tát bắt đầu được mùi vị
Bát-nhã Ba-la-mật nên có
thể phát sinh thâm tâm;
như người bị nhốt ở chỗ tối, qua khe nhỏ thấy ánh sáng, thì tâm
sung
sướng nhẩy nhót, nghó rằng: Tất cả mọi người
đều chỉ cần thấy được
ánh sáng. Như vậy, hân hoan ưa vui, liền sinh thâm tâm nhớ tới ánh
sáng ấy, tìm cách thoát ra.
Bồ-tát cũng như vậy, vì
nhân duyên nghiệp trước
mà bị nhốt trong ngục mười hai nhập vô minh
tối tăm, có thấy biết
gì đều là hư vọng. Khi nghe Bát-nhã Ba-la-mật, được chút mùi vị, nhớ
sâu Trí nhất
thiết chủng, rằng ta
sẽ làm
sao ra khỏi
cái ngục sáu thức này,
được giống như Phật, thánh nhân.

Lại nữa, phát tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác, tu hành
theo nguyện, vì vậy nên sinh thâm tâm.

Thâm tâm là, ưa các pháp không bằng ưa Trí nhất
thiết chủng, yêu hết thảy chúng
sinh không bằng yêu Phật.
Lại sâu vào tâm bi, lợi
ích chúng sinh, như vậy gọi là tướng thâm tâm.
Sơ địa
Bồ-tát nên
thường tu hành tâm ấy.

Tâm bình đẳng
đối với hết thảy chúng sinh là, Bồ-tát được thâm
tâm ấy rồi, tâm bình đẳng đối với hết thảy
chúng sinh, chúng
sinh thường tình ưa cái mình thân, ghét cái mình ghét.
Bồ-tát được thâm tâm nên người oán kẻ thân bình đẳng, xem đó không hai. Trong đây
Phật tự nói: Đẳng tâm
là Bốn tâm vô lượng. Bồ-tát thấy chúng sinh thọ
vui, thì sinh tâm từ, tâm
hỷ, nguyện rằng Ta sẽ làm cho hết thảy chúng
sinh đều được cái vui của Phật. Nếu thấy chúng
sinh thọ khổ thì
sinh
tâm bi thương xót, nguyện
rằng Ta sẽ cứu chúng sinh ra khỏi khổ; nếu
thấy chúng sinh thọ không
khổ không vui, thì sinh tâm xả, nguyện rằng
Ta sẽ làm cho chúng
sinh bỏ tâm
thương ghét. Các nghĩa khác về
Bốn tâm vô lượng như trước nói.

Tâm xả là, xả có hai thứ:
1.Xả của, tu bố thí.
2.Xả kiết sử, đắc đạo. Đây lấy việc trừ xan lẫn làm xả, làm nhân duyên cho xả kiết
sử, đến địa thứ bảy
mới có thể xả kiết sử.

Hỏi: Tướng xả có các thứ trong ngoài, nhẹ nặng, tài thí, pháp
thí, thế gian, xuất thế gian v.v… cớ
sao Phật chỉ nói bố thí xuất thế
gian không có phân biệt ức tưởng?

Đáp: Bố thí
tuy có các tướng, nhưng đây chỉ nói đại bố thí
không chấp thủ tướng.

Lại nữa, Phật không đắm trước hết thảy pháp, cũng lấy đó dạy Bồ-tát bố thí, khiến như Phật pháp không đắm trước. Trong đây nên
nói rộng bố thí không
phân biệt, các tướng bố thí khác đã phân biệt
nói ở nhiều nơi.

nghĩa thân cận thiện tri thức như trước đã nói.
Cầu pháp là,
pháp có ba:
1. Pháp vô thượng trong các pháp, đó là Niết-bàn.
2.Pháp phương tiện được Niết-bàn, đó là Tám Thánh đạo.
3. Tất cả lời nói lành, lời nói chân thật, giúp Tám Thánh đạo là 8
4.000 pháp tụ, mười hai bộ Kinh. Bốn tạng là A-hàm, A-tỳ-đàm,
Tỳ-ni, Tạp- tạng. Các kinh Đại thừa như đại Bát-nhã Ba-la-mật v.v… đều gọi
là pháp. Trong đây, cầu
pháp là viết chép, đọc tụng, ức niệm đúng
đắn, như vậy, vì trị bệnh chúng
sinh nhóm các pháp dược, không
tiếc thân mạng. Như đức
Phật Thích-ca Văn, lúc xưa
làm Bồ-tát, tên là
Lạc Pháp, đời ấy không có Phật, không được nghe lời nói lành, đi bốn phương
cầu pháp, siêng năng
không biếng nhác, trọn không chứng được, khi ấy
ma biến làm người Bà-la-môn, nói với Bồ-tát
rằng: Ta có bài kệ của Phật, ông có thể lấy da
làm giấy, lấy xương làm bút, lấy máu làm mực,
ghi chép kệ ấy, ta sẽ nói cho ông.

Bồ-tát liền tự nghó: Ta đời đời nát thân vô
số mà không được
lợi này, liền tự lột
da phơi khô, để chép kệ ấy. Ma liền biến mất. Khi ấy

Phật biết tâm chí thành của Bồ-tát liền từ phương dưới vọt lên, thuyết cho pháp
thâm sâu,
Bồ-tát liền được vô
sinh pháp nhẫn. Lại như
Bồ- tát Tát-đà-ba-luân
(Thường đề Bồ-tát) khổ hạnh cầu pháp, như
Bồ-tát Thích-ca Văn, trăm
cái đinh đóng vào thân, vì tâm cầu pháp. Lại như vua
Kim Kiên khoét thân năm trăm chỗ làm tim đèn, gieo từ núi
cao vào lửa. Như vậy các cách khổ hạnh khó làm, vì chúng
sinh
mà cầu pháp. Lại nữa,
Phật tự nói tướng cầu pháp, vì Trí nhất thiết chủng,
chứ không vì địa vị
Thanh-văn, Bích-chi Phật.

Thường xuất gia là, Bồ-tát tại gia có các nhân duyên gây tội,
nếu Ta ở nhà thì tự
mình không thể tu hạnh thanh tịnh, làm sao khiến
người khác được hạnh
thanh tịnh? Nếu theo phép tại gia thì có những roi
gậy làm khổ não chúng
sinh, nếu làm theo pháp lành thì phá phép tại gia. Trù lượng hai việc, ta nay không xuất gia, thì khi chết cũng phải bỏ
hết, xa lìa bây giờ,
phước đức rất lớn.

Lại nữa, Bồ-tát nghó rằng hết thảy
quốc vương, quí nhân thế
lực như trời, cầu vui chưa thôi thì cái chết đến cướp ngang! Ta nay vì
chúng sinh nên bỏ nhà,
giữ giới thanh tịnh, cầu Phật đạo, đầy đủ nhân
duyên Giới Ba-la-mật. Trong đây
Phật tự nói,
Bồ-tát đời đời không tạp tâm
xu- ất gia. Không tạp tâm là không xuất gia trong chín mươi
sáu phái
ngoại đạo, chỉ xuất gia
trong Phật đạo. Vì sao? Vì trong Phật đạo có hai
thứ chính kiến là thế
gian chính kiến và xuất thế gian chính kiến.

Ưa vui thân
Phật là, nghe lời tán thán Phật có các công đức Mười lực, Bốn điều
không sợ, Đại từ Đại Bi, hết thảy trí tuệ. Lại thấy thân Phật có ba mươi hai tướng, tám mươi vẻ đẹp tùy hình, phóng hào
quang lớn, trời người
cúng dường, không biết chán đủ, tự biết ta trong đời
sau cũng sẽ được như
vậy. Giả sử không có được nhân duyên làm Phật mà còn ưa vui, huống
sẽ được mà không ưa vui. Có được thâm tâm ưa
thích Phật ấy nên đời
đời thường được gặp Phật.
Diễn xuất giáo pháp là,
Bồ-tát cầu pháp như trên rồi, vì chúng
sinh mà diễn nói.

Bồ-tát tại gia là, phần nhiều đem của bố thí, còn xuất gia thì
tâm ưa Phật nặng nên
thường lấy pháp bố thí. Hoặc Phật ở đời, hoặc
không ở đời, khéo tu trì giới, không cầu danh lợi, tâm bình đẳng vì hết
thẩy chúng sinh mà thuyết
pháp, tán thán nghĩa bố thí, gọi là sơ thiện phân biệt; tán thán trì giới, gọi là
trung thiện. Quả báo của hai việc này
là hoặc được sinh vào
nước chư Phật, hoặc làm trời lớn, gọi là hậu thiện. Lại nữa,
thấy chịu thân năm thọ uẩn ở trong ba cõi nhiều khổ não,

thì sinh tâm
nhàm chán, gọi là sơ thiện, bỏ nhà xuất gia, vì thân xa
lìa nên gọi là trung
thiện; vì tâm xa lìa phiền não, nên gọi là hậu thiện.

Giải nói Thanh-văn thừa, gọi là sơ thiện; giải thuyết Bích-chi
Phật thừa, gọi là trung
thiện; tuyên dương Đại thừa, gọi là hậu thiện.

Diệu nghĩa diệu ngữ là, ba loại ngôn ngữ, tuy lời diệu mà
nghĩa cạn cợt, hoặc tuy lý thâm diệu mà lời không đầy đủ, vì vậy nên nói diệu nghĩa diệu ngữ. Lìa ba độc cầu chỉ nói
chính pháp, không tạp phi
pháp, ấy gọi là thanh
tịnh. Đầy đủ Tám Thánh đạo, Sáu Ba-la-mật nên
gọi là đầy đủ.

Tu-đa-la, mười
hai bộ Kinh như trước đã nói.

Phá kiêu mạn
là Bồ-tát ấy xuất gia, giữ giới, thuyết pháp dứt
nghi cho chúng, hoặc có khi tự thị mà sinh kiêu mạn.
Lúc ấy nên nghó
rằng, ta cạo tóc mặc
Ca-sa, bưng bát khất thực, ấy là phương pháp phá
kiêu mạn, tại sao ở đây
ta sinh kiêu mạn?

Lại, kiêu mạn ấy ở trong tâm người thì che mất công đức, người
ta không ưa, tiếng xấu lan
truyền, thân sau thường sinh vào trong loài súc sinh
tệ ác, hoặc sinh trong loài người quê mùa hà tiện.
Biết kiêu mạn có vô lượng tội
lỗi như vậy, phá kiêu mạn ấy vì cầu Vô thượng
chính đẳng chính giác; như người cầu tài vật còn phải khiêm tốn hạ
mình, huống gì cầu đạo
Vô thượng. Do phá kiêu mạn mà thường sinh chỗ
tôn quí, trọn không sinh vào nhà hà tiện.

Thật ngữ là, gốc của các điều lành, là nhân duyên được
sinh cõi trời, được người tín thọ. Người tu hành thật ngữ, không cần
bố thí, trì giới, học vấn, chỉ tu thật ngữ, được phước vô lượng. Thật ngữ là
làm đúng như nói.

Hỏi: Khẩu nghiệp có bốn thứ, cớ sao chỉ nói thật ngữ? Đáp:
Trong Phật pháp quí
sự thật, nên nói thật là thu nhiếp
các điều khác. Bốn đế
thật nên được Niết-bàn. Lại nữa,
Bồ-tát với chúng sinh cọng sự, nói dữ, nói thêu dệt,
nói hai lưỡi, hoặc có khi có thể có, còn vọng ngữ tội nặng nên ở
Sơ địa
phải bỏ. Bồ-tát ấy tu
hành Sơ địa, chưa thể đầy đủ tu cả bốn nghiệp
miệng, nên chỉ nói thật
ngữ. Trong địa thứ hai thì có thể đầy đủ.

Hỏi: Trong Sơ
địa cớ sao chỉ nói mười việc? Đáp: Phải là vua pháp, tự tại giữa các pháp, biết mười pháp
ấy thành được Sơ địa;
ví như lương y biết rõ dược thảo số lượng hoặc
năm hoặc mười đủ để
trừ bệnh, trong đây không nên nạn hỏi nhiều ít. KINH: Thế nào là
Bồ-tát giới thanh tịnh?
Nếu Bồ-tát ma-ha-tát không có tâm niệm
đến Thanh-văn,
Bích-chi Phật và các
sự phá giới
chướng đạo
pháp Phật, gọi là giới thanh tịnh.
Thế nào là
Bồ-tát biết ân, báo ân?
Nếu Bồ-tát ma-ha-tát hành đạo Bồ-tát cho đến ân nhỏ còn không quên huống gì ân nhiều, ấy gọi là
Bồ- tát biết ân, báo ân.
Thế nào là
Bồ-tát trụ ở lực nhẫn nhục?
Nếu Bồ-tát không
sân không não đối với
hết thảy chúng sinh, ấy gọi là trú ở lực nhẫn nhục.

Thế nào là Bồ-tát thọ hoan hỷ? Thành tựu cho chúng sinh, lấy
đó làm mừng, ấy gọi là thọ hoan hỷ.
Thế nào là
Bồ-tát không bỏ hết thảy chúng
sinh?
Nếu Bồ-tát có tâm niệm muốn giáo hóa tất cả
chúng sinh, ấy gọi là không bỏ
hết thảy chúng sinh.

Thế nào là Bồ-tát vào tâm Đại Bi? Nếu Bồ-tát nghó như vầy: Ta vì mỗi mỗi chúng
sinh chịu cần khổ trong địa ngục trải qua nhiều kiếp như cát
sông Hằng, cho đến mỗi chúng
sinh ấy được Phật đạo vào
Niết-bàn, như vậy gọi là vì mười phương hết thảy chúng
sinh nhẫn chịu thống
khổ, ấy gọi là vào tâm Đại Bi.

Bồ-tát tin thầy, cung kỉnh, hỏi han, lãnh thọ thế nào? Nếu
Bồ-tát đối với các thầy tưởng như là
Thế Tôn, ấy gọi là tin thầy, cung kính,
hỏi han, lãnh thọ.

Thế nào là Bồ-tát siêng cầu các Ba-la-mật? Nếu Bồ-tát nhất
tâm cầu các Ba-la-mật
không cầu việc khác, ấy gọi là siêng cầu các
Ba-la- mật; ấy là Bồ-tát ma-ha-tát trú ở địa thứ
hai đầy đủ tám pháp.

Thế nào là Bồ-tát ma-ha-tát học vấn nhiều không nhàm đủ?
Pháp của chư
Phật nói, hoặc nói ở trong thế giới này, hoặc chư
Phật trong mười phương thế
giới nói, đều muốn nghe và thọ trì, ấy gọi là học
vấn nhiều không nhàm đủ.
Thế nào là
Bồ-tát pháp thí thanh tịnh? Có bố thí pháp cho đến không cầu Vô thượng
chính đẳng
chính giác, huống gì cầu việc
khác, ấy gọi là thí
pháp không cầu danh lợi.
Thế nào là
Bồ-tát tịnh thế giới Phật? Đem các căn lành hồi
hướng, tịnh thế giới
Phật, ấy gọi là tịnh thế giới Phật.
Thế nào là
Bồ-tát chịu vô lượng cần khổ của thế gian không
lấy làm chán? Nhờ đầy
đủ các căn lành nên có thể thành tựu chúng
sinh, cũng trang nghiêm
Phật độ, cho đến khi đầy đủ Trí nhất thiết chủng
trọn không mệt chán, ấy
gọi là chịu vô lượng cần khổ không lấy làm chán.

Thế nào là Bồ-tát trú ở chỗ tàm quí? Hổ thẹn ý nghó
Thanh-văn, Bích-chi Phật, ấy gọi là trú ở chỗ tàm quí; ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát
trú ở trong địa thứ
Ba-đầy đủ năm pháp.
Thế nào là
Bồ-tát không bỏ trú xứ
A-lan-nhã? Hay vượt quá địa
vị Thanh-văn, Bích-chi Phật,
ấy gọi là không bỏ trú xứ A-lan-nhã.

Thế nào là Bồ-tát ít muốn? Bồ-tát ít muốn là cho đến đối với
Vô thượng chính đẳng
chính giác còn
không muốn, huống gì thứ khác,
ấy gọi là ít muốn.
Thế nào là
Bồ-tát biết đủ? Được Trí nhất
thiết chủng, ấy
gọi là biết đủ.
Thế nào là
Bồ-tát không bỏ công đức đầu đà? Quán các pháp
nhẫn thâm sâu, ấy gọi
là không bỏ công đức đầu đà.

Thế nào là Bồ-tát không bỏ gìới? Không chấp thủ gìới tướng,
ấy gọi là không bỏ giới.

Thế nào là Bồ-tát gớm ghét các dục? Tâm dục không sinh, ấy
gọi là gớm ghét các dục.
Thế nào là
Bồ-tát tâm chán thế gian? Biết hết thảy pháp chẳng
tạo tác, ấy gọi là chán thế gian.
Thế nào là Bồ-tát bỏ tất cả
sở hữu?
Không tiếc các pháp
trong ngoài, ấy gọi là
bỏ tất cả sở hữu.
Thế nào gọi là
Bồ-tát tâm không ẩn mất? Hai thứ thức xứ
tâm không sinh, ấy gọi
là tâm không ẩn mất.
Thế nào là
Bồ-tát không tiếc hết thảy vật? Đối với hết thảy vật không đắm không nhớ, ấy gọi là không tiếc hết thảy vật; ấy là
Bồ-tát ở trong địa thứ tư
không bỏ mười pháp.

Vì sao Bồ-tát xa lìa hàng bạch y thân thích?
Vì Bồ-tát tùy chỗ
sinh ra đều muốn xuất gia, từ một cõi Phật đến một cõi Phật, thường
xuất gia, cạo tóc, mặc
pháp y, ấy gọi là xa lìa hàng bạch y thân thích.

Vì sao Bồ-tát xa lìa
Tỳ-kheo ni? Không ở chung với
Tỳ-kheo ni, dù cho trong khoảng khắc
cũng không sinh niệm, ấy gọi là xa lìa Tỳ-kheo ni.

Vì sao Bồ-tát
xa lìa lẫn tiếc nhà người khác? Bồ-tát suy nghó như vầy: Ta nên làm an lạc
chúng sinh, nay kia giúp ta an lạc, cớ
sao ta
sinh lẫn tiếc? Ấy gọi là
xa lìa lẫn tiếc nhà người khác.

Vì sao Bồ-tát
xa lìa đàm thuyết vô ích? Vì nếu có đàm thuyết thì hoặc
sinh
tâm Thanh-văn,
Bích-chi Phật, ta nên xa lìa; ấy gọi là
đàm thuyết vô ích.

Vì sao Bồ-tát
xa lìa sân hận? Vì Không để cho tâm sân, tâm
não hại, tâm đấu tranh
xen vào, ấy gọi là xa lìa sân hận.

Vì sao Bồ-tát xa kìa tự đại (Đại
Bát-nhã ghi: Khen mình chê người

– ND) ? Vì không thấy pháp trong, ấy gọi là xa lìa tự đại.

Vì sao Bồ-tát
xa lìa miệt thị người? Vì không thấy pháp ngoài,
ấy gọi là xa lìa miệt thị người.

Vì sao Bồ-tát xa lìa mười bất thiện đạo? Vì mười bất thiện
đạo ấy hay chướng ngại
Tám Thánh đạo, huống gì Vô thượng chính
đẳng chính giác, ấy gọi
là xa lìa mười bất thiện đạo.

Vì sao Bồ-tát xa lìa đại mạn?
Vì Bồ-tát không thấy pháp có
thể khởi lên đại mạn
(tăng thượng mạn), ấy gọi là xa lìa đại mạn.

Vì sao Bồ-tát xa kìa tự dụng?
Vì Bồ-tát không thấy pháp có thể khởi lên tự dụng, ấy gọi là xa lìa tự dụng (Đại
Bát-nhã ghi:
Do dự- ND).
Vì sao Bồ-tát
xa lìa điên đảo? Vì chỗ điên đảo không thể có
được, ấy gọi là xa lìa điên đảo.

Vì sao Bồ-tát xa
lìa dâm, nộ,
si?
Vì chỗ dâm, nộ,
si không thể
thấy được, ấy gọi là
xa lìa dâm, nộ, si; ấy là trú địa thứ năm xa lìa
mười hai pháp.

Bồ-tát trú trong địa thứ sáu đầy đủ sáu pháp đó là Sáu
Ba-la-mật. Chư Phật và
Thanh-văn, Bích-chi Phật trú trong Sáu Ba-la-mật, có
thể qua bờ kia, ấy gọi
là đầy đủ sáu pháp.

Vì sao
Bồ-tát không tác
ý Thanh-văn,
Bích-chi Phật? Vì nghó rằng
ý Thanh-văn,
Bích-chi Phật chẳng phải đạo Vô thượng
chính đẳng chính giác.

Vì sao Bồ-tát bố thí không
sinh tâm ưu? Vì nghó rằng tâm ấy
chẳng phải đạo Vô
thượng chính đẳng chính giác.

Vì sao Bồ-tát
thấy có người đến xin, tâm không thối mất? Vì
nghó rằng tâm ấy chẳng
phải đạo Vô thượng chính đẳng chính giác.
Thế nào là Bồ-tát bố thí vật
sở hữu?
Bồ-tát khi mới phát tâm
bố thí, không nói rằng
người ấy đáng cho, người ấy không đáng cho.

Vì sao Bồ-tát
sau khi bố thí không hối tiếc? Vì lực từ-bi.

Vì sao Bồ-tát
không nghi pháp sâu xa? Vì lực công đức của
lòng tin; ấy là Bồ-tát
trú trong địa thứ sáu xa lìa sáu pháp. LUẬN: Luận giả nói:Giới thanh tịnh là ở
Sơ địa phần nhiều bố
thí, thứ đến biết trì
giới hơn bố thí. Vì sao? Vì trì giới thì thu nhiếp hết
thảy chúng sinh, bố thí thì không thể trùm khắp hết thảy, còn trì giới
biến khắp vô lượng; như
giới không sát sinh thì là bố thí mạng cho hết
thảy chúng sinh; như chúng
sinh vô lượng vô biên thì phước đức cũng vô lượng vô biên. Lược nói các việc làm phá hoại
Phật đạo, trong đây
đều gọi là phá giới.
Lìa sự ô cấu phá giới ấy, gọi là thanh tịnh; cho đến
tâm cầu Thanh-văn, Bích-chi
Phật còn gọi là giới cấu, huống gì các việc ác khác.

Biết ân báo ân là, có người nói, ta đời trước có nhân duyên phước đức nên được, hoặc nói ta tự nhiên tôn quí, ông có ân gì? Rơi vào
tà kiến như vậy, nên
Phật nói Bồ-tát nên biết ân. Chúng sinh tuy có nhân vui của đời trước,
song đời nay việc không hòa hợp thì do đâu được vui; ví như lúa gieo ở đất, không mưa thì không mọc, không thể vì đất
có thể mọc lúa mà nói
mưa không có ân; tuy vật được thọ dụng là đã
gieo đời trước, mà người cung phụng với tâm tốt
kính ái, há lại chẳng
phải ân sao? Lại nữa,
biết ân là gốc Đại Bi, mở cửa ban đầu thiện nghiệp, được người ái kính, danh dự truyền xa, chết được
sinh cõi trời, cuối
cùng thành Phật đạo.
Người không biết ân thì tệ hơn súc sinh. Như Phật
nói kinh Bổn
sinh rằng: Có người vào núi đốn cây, mê tối lạc đường, khi ấy gặp mưa bão, trời tối đói rét,
ác trùng thú độc muốn đến xâm hại.
Người ấy đi vào một cái hang đá,
trong hang có một con gấu lớn, người ấy trông thấy khiếp
sợ đi ra.
Gấu nói: Ngươi chớ
khiếp sợ, nhà
này ấm nóng, có thể ở
đêm. Thời gian mưa suốt bảy ngày, gấu thường
lấy trái ngọt nước
ngon, cung cấp cho người ấy; bảy ngày ngưng mưa, gấu đưa người ấy chỉ cho đường đi. Gấu nói với người: Ta mang thân
tội, có nhiều kẻ oan gia,
nếu có ai hỏi, chớ nói thấy ta. Người đáp:
Vâng. Người ấy đi tới, gặp các người
thợ săn, thợ
săn hỏi: Ông từ đâu đến? Thấy có bầy thú
chăng? Đáp: Ta thấy một con gấu lớn; gấu ấy có ân với ta, không được chỉ cho ông.
Thợ săn nói: Ông là người, nên vì cùng loài người thân nhau, cớ
sao lại tiếc thương con gấu. Nay một lần lạc đường, lúc nào trở lại? Ông chỉ cho tôi, tôi
sẽ cho ông nhiều phần! Người ấy
đổi tâm, liền đem thợ
săn chỉ chỗ gấu ở. Thợ săn giết gấu, liền lấy nhiều phần đưa cho. Người ấy ngả tay lấy thịt, hai khuỷu tay đều bị
sa xuống. Thợ
săn nói: Ông có tội gì? Đáp: Gấu ấy xem ta như cha với con, ta
nay bội ân, mắc phải tội
ấy. Thợ săn khiếp sợ, không dám ăn thịt, đem
thí chúng Tăng, bấy giờ
vị Thượng tọa là A-la-hán đủ sáu thần thông nói với các vị hạ tọa: Đây là vị
Bồ-tát sẽ thành
Phật trong đời vị lai, chớ
ăn thịt ấy. Liền dựng tháp cúng dường.
Vua nghe việc ấy,
sắc xuống
trong nước:
Người không biết
ân, không cho ở đây.
Lại dùng các nhân duyên tán thán người biết ân.
Cái nghĩa lý biết ân,
ban khắp cõi Diêm-phù-đề, người đều tin làm. Lại nữa,
Bồ-tát nghó rằng: Nếu người có việc ác đối với ta, ta
còn nên hóa độ, huống
gì người đối với ta có ân.
Lực an trú nhẫn nhục như đã nói rộng trong đoạn
Nhẫn Ba-la- mật.

Hỏi: Tướng nhẫn nhục có nhiều nhân duyên, sao trong đây chỉ nói
không giận, không não? Đáp: Đây là thể nhẫn nhục.
Trước khởi tâm giận vậy
sau thân miệng mới xúc não
người khác. Bồ-tát ấy mới bắt đầu tu nên chỉ nói chúng
sinh nhẫn (nhẫn đối chúng
sinh) không nói pháp thân nhẫn
(nhẫn đối với pháp).
Thọ hoan hỷ là,
Bồ-tát thấy việc trì giới thân miệng thanh
tịnh; biết ân và nhẫn
nhục tâm thanh tịnh; ba nghiệp thanh tịnh thì tự
nhiên sinh hoan hỷ. Ví như người tắm nước nấu
hương thơm, mặc áo mới
đẹp, trang nghiêm anh lạc,
tự soi gương, tâm sinh hoan hỷ, Bồ-tát cũng như vậy, được thiện pháp ấy tự
trang nghiêm. Giới là căn bản của thiền
định trí tuệ, ta nay được
gìới thanh tịnh nên vô lượng vô biên phước đức
đều dễ được, vì vậy
tự mình vui mừng. Bồ-tát an trú trong tịnh giới và nhẫn nhục, giáo hóa
chúng sinh, khiến được
sinh ở trước
Phật nơi phương khác, lại
sinh vào cõi trời cõi người thọ vui, hoặc khiến đắc
Thanh-văn, Bích-chi
Phật thừa. Phật thừa là, xem thấy chúng
sinh đắm trước cái
vui như Trưởng giả xem
thấy con dại vui đùa với nhau, cũng cùng vui
đùa với nó, rồi lấy
một ít vật lạ cho nó, khiến nó bỏ các thứ ưa
đắm. Bồ-tát cũng như vậy, giáo hóa chúng
sinh khiến được phước lạc cõi trời
người, dần dần dụ dỗ
tiến tới, khiến được ba thừa. Vì vậy nói là thọ hoan hỷ.
Không bỏ hết thảy chúng
sinh là, khéo tu tập tâm Đại Bi, thệ
độ chúng sinh, phát tâm
kiên cố, không bị chư Phật Thánh hiền khinh cười và
sợ phụ lòng chúng
sinh nên không bỏ; ví như trước hứa cho
người vật gì,
sau nếu không cho, tức là người có tội dối trá. Vì nhân duyên ấy
nên không bỏ chúng sinh.
Vào tâm Đại Bi là, như trước nói. Trong đây
Phật tự nói:
Bản nguyện đại tâm vì chúng
sinh, nghĩa là vì mỗi mỗi người nên ở trong vô
lượng kiếp chịu thay sự
khổ địa ngục, cho đến khiến người ta tập tu công
đức để làm Phật, vào Vô-dư Niết-bàn.

Hỏi: Không có việc chịu tội thay, cớ sao phát nguyện ấy? Đáp: Đó là tâm rộng lớn của
Bồ-tát thương chúng
sinh
sâu xa,
nếu có lý lẽ thay được
thì chịu thay không nghi nan.

Lại nữa, Bồ-tát thấy nhân gian có miếu thờ trời, dùng máu thịt ngũ tạng của người để tế quỉ thần
La sát, có người chịu thay thế thì
được. Bồ-tát nghó rằng trong địa ngục, nếu có lẽ thay thế như vậy, thì ta
sẽ thay thế. Chúng sinh
nghe Bồ-tát có tâm lớn như vậy, thì quí kính
tôn trọng. Vì sao? Vì
Bồ-tát luôn nghó đến chúng sinh hơn mẹ lành.

Tin thầy, cung
kính, hỏi han, lãnh thọ là, Bồ-tát nhân nơi thầy mà chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, làm
sao không tin
kính, cúng dường. Thầy tuy trí tuệ cao minh, nhưng nếu không cung kính, cúng dường thì không được lợi lớn; ví như nước ngon dưới giếng
sâu, nếu không có dây, gàu thì do đâu múc được nước?
Nếu dẹp bỏ tâm cống cao kiêu mạn mà tôn trọng kính phục, thì lợi ích lớn,
công đức qui tụ về; ví như mưa xuống,
chẳng ở đỉnh núi mà chắc chắn qui về chỗ thấp.
Nếu người có tâm kiêu
mạn tự cao thì nước pháp không vào, nếu cung
kính thầy lành, thì công đức qui tụ về. Lại nữa,
Phật dạy nương dựa thầy lành thì việc trì giới, thiền
định, trí tuệ, giải thoát đều được
tăng trưởng; ví như cây cỏ nương nơi
núi tuyết thì gốc, cành,
nhánh, lá, hoa, quả đều được tươi tốt. Vì vậy
Phật dạy đối với bậc
tôn sư hãy kính như kính Phật.

Hỏi: Ác sư
làm sao được cúng dường tín thọ? Thiện sư không
thể xem như Phật, huống gì
ác sư? Cớ sao ở trong đây Phật dạy đối với
các tôn sư hãy tưởng như Phật? Đáp:
Bồ-tát không nên thuận theo pháp thế gian.
Thuận theo pháp thế gian là đối với người thiện tâm ưa đắm, đối với người ác xa lìa,
Bồ- tát thì không như
vậy. Nếu có ai mở bày giải thích nghĩa lý thâm
sâu, phá tan nghi kiết, đối với ta có ích, thì tận tâm cung kính, không nhớ
các ác khác, như đãy
rách đựng đồ báu, không được vì đãy nhơ mà không lấy đồ báu kia. lại như đêm đi
đường hiểm, người tồi tệ cầm
đuốc, không được vì người tồi tệ mà không dùng ánh
sáng đó.
Bồ-tát cũng
như vậy, nơi thầy được
trí tuệ sáng suốt, không kể thầy tệ ác.

Lại nữa, đệ tử nên nghó rằng: Bồ-tát hành Bát-nhã Ba-la-mật,
có vô lượng lực phương tiện, không biết cớ sao
lại có việc tệ ác ấy?
Như Bồ-tát Thường đế
(Tát-đà-ba-luân) nghe trong hư không mười
phương Phật dạy rằng: Ngươi đối với
Pháp sư, chớ nên nhớ đến điều thiếu
kém của pháp sư, mà
thường nên sinh tâm kính sợ. Lại nữa,
Bồ-tát nghó rằng: Pháp sư hay dở, chẳng phải việc của ta, điều ta cầu là chỉ muốn nghe pháp để tự lợi ích.
Như tượng gỗ, tượng đất, không có công đức thật, nhưng nhờ nơi tượng mà phát
sinh
tâm tưởng Phật, được công đức vô lượng, huống gì người ấy có trí tuệ và phương tiện có thể vì người giảng nói.
Vì vậy, pháp
sư có lỗi, đối
với ta không lỗi.
Tưởng như
Thế Tôn là, tôi trước nói
Bồ-tát khác với người đời; người đời phân biệt tốt xấu, đối với người tốt thì ưa đắm, mà còn
không tưởng họ như
Phật; huống nữa là đối với người xấu thì càng kiêu mạn,
không coi họ ra gì.
Bồ-tát thì không như vậy, quán các pháp rốt
ráo không, từ xưa lại
đây, giống như tướng Vô-dư Niết-bàn, quán hết
thảy chúng sinh xem đó như
Phật, huống gì pháp sư có trí tuệ lợi ích, vì
hay làm Phật sự nên xem như Phật.

Siêng cầu các Ba-la-mật là, Bồ-tát nghó rằng: Sáu Ba-la-mật ấy là nhân duyên của đạo chính chân vô thượng, ta hãy nhất tâm
hành nhân duyên ấy, thí
như người đi buôn, người làm ruộng, tùy theo quốc độ thích ứng, cần thiết vật gì và đất thích hợp giống cây gì, mà
siêng năng tìm tòi cho
đạt được, thì không việc gì không thành. Lại như đời nay thực hành bố thí
sau được giàu có, giữ giới
sau được tôn quí, tu thiền định trí tuệ thì đắc đạo.
Bồ-tát cũng như vậy, tu
Sáu Ba-la-mật thời được thành Phật.

Siêng cầu là, thường nhất tâm
siêng cầu
Sáu Ba-la-mật. Vì cớ
sao? Vì nếu tâm mềm tiến chậm thì bị phiền não che lấp, ma phá hoại, vì
vậy nên Phật dạy ở
trong địa thứ hai siêng cầu chớ giải đãi.

Học vấn nhiều, không chán đủ là,
Bồ-tát biết học vấn nhiều
là nhân duyên sinh trí
tuệ, được trí tuệ thì có thể phân biệt hành đạo; như người có mắt, đi đến nơi không ngăn ngại. Thế nên
Bồ-tát nguyện rằng: Mười phương chư Phật có nói pháp tôi đều thọ trì, nhờ có
Văn trì Đà-la- ni, có lực thiên nhó
thanh tịnh, có được Đà-la-ni
không quên, ví như
biển lớn, tiếp thụ giữ
gìn được nước của mười phương dồn lại, Bồ-tát
cũng như vậy, tiếp thụ
giữ gìn pháp của mười phương Phật nói ra.

Pháp thí thanh
tịnh là, như cỏ sinh giữa lúa, trừ cỏ rác thì lúa
tốt. Bồ-tát cũng như vậy, lúc thí pháp không cầu danh lợi, đời
sau được
quả báo, cho đến vì
chúng sinh mà không cầu Niết-bàn Tiểu thừa, chỉ
lấy tâm Đại Bi đối với
chúng sinh, theo Phật chuyển pháp luân về tướng thí pháp, tướng trang nghiêm
Phật quốc, mà chịu vô lượng cần khổ
giữa thế gian, trú ở chỗ tàm quí, không bỏ chỗ
A-lan-nhã (nơi nhàn tịnh) ít
muốn, biết đủ, tất cả
điều như trước nói. Hỏi: Có nhiều nhân duyên ở trong
sinh tử
không chán, cớ
sao
trong đây chỉ nói do hai
nhân duyên không chán?

Đáp: Vì đầy
đủ căn lành nên ở trong sinh tử mà khổ não mỏng ít, ví như người bị mụn ghẻ, được lương y xức thuốc, bệnh thuyên
giảm. Bồ-tát được căn lành thanh tịnh nên đời nay tâm
ưu sầu, tật đố,
hung ác đều ngưng dứt;
nếu lại thọ thân, được quả báo của căn lành, tự
thọ hưởng phước lạc
và các nhân duyên lợi ích chúng sinh, tùy sở
nguyện của họ, tự thanh
tịnh cõi nước, cõi nước trang nghiêm thanh tịnh hơn
cả cung trời, trông không biết chán, làm vui thích tâm vị
đại Bồ-tát, huống
chi người
phàm. Vì vậy nên tuy có nhiềiu nhân duyên chỉ nói
hai việc không chán.
Tàm quí tuy có nhiều thứ, ở đây nói thứ lớn là tâm cầu
Thanh-văn, Bích-chi Phật.
Bồ-tát phát tâm muốn rộng độ hết thảy chúng
sinh, gặp chút ít khổ não, liền muốn thủ chứng
Niết-bàn riêng mình là điều
đáng tàm quý; ví như có người dọn nhiều đồ ăn ngon, mời gọi mọi
người, song tâm xan lẫn
khởi lên, liền tự ăn một mình, thật đáng tàm quí.
Không bỏ trú xứ
A-lan-nhã là, lìa chúng ở riêng, hoặc vượt
quá tâm Thanh-văn, Bích-chi
Phật gọi là lìa chúng, vì hết thảy pháp
không, không có sở đắc,
không có chấp thủ, không có đắm tướng, cho đến
Vô thượng chính đẳng
chính giác cũng không chấp thủ, vì tâm không
có đắm trước. Bồ-tát
thường nhóm các công đức không chán đủ, được
đạo Vô thượng mới
đủ, vì không còn có pháp gì cao hơn.
Ăn uống, y phục, ngọa cụ biết đủ là nhân duyên của pháp
lành, không cho là trọng
yếu, nên không nói.

Không bỏ công đức hạnh đầu đà là, như trong phẩm Giác Ma
sau đây nói: Vô sinh pháp
nhẫn, trong đây lấy vô sinh pháp nhẫn làm
hạnh đầu đà.
Bồ-tát trú ở
thuận nhẫn, quán vô
sinh nhẫn. Mười hai hạnh
đầu đà vì trì giới
thanh tịnh, trì giới thanh tịnh vì thiền định, thiền
định vì trí tuệ; vô
sinh pháp nhẫn tức là chân trí tuệ, vô
sinh pháp nhẫn là quả
báo của hạnh đầu đà,
vì trong quả nói nhân.

Không xả giới, không thủ giới tướng là, Bồ-tát biết
thật tướng các pháp, còn không thấy trì giới, huống gì phá giới. Có các nhân
duyên không phá giới,
đây là tối đại, vì vào không giải thoát môn.
Gớm ghét các dục là, như trước nói. Trong đây Phật nói biết
rõ tâm tướng hư vọng
không thật, nên cho đến không sinh tâm dục
huống gì thọ dục.

Tâm chán thế
gian là, như đã nói ở trong mục Thế gian không
thể có tướng vui. Trong
đây Phật nói quả báo của tâm nhàm chán, đó là
vô tác giải thoát môn.

Bỏ hết thảy sở hữu là, như trước nói.

Tâm không thối mất là, trước nói nhiều nhân duyên các việc,
Bồ- tát đối với các
việc ấy mà không có tướng thối mất, sợ hãi.

Không sinh nơi
hai thức là, nơi nhãn và sắc không sinh nhãn
thức, cho đến nơi ý và
pháp không sinh ý thức. Bồ-tát an trú nơi môn
không hai ấy, quán các điều
sáu thức biết đều là hư vọng
không thật.
Phát thệ nguyện lớn khiến
tất cả chúng sinh trú nơi pháp không hai, lìa sáu thức ấy.

Không tiếc tất cả vật là, trong tất cả vật không tiếc, tuy có
nhiều nhân duyên, mà
nhân duyên này rất lớn. Đó là Bồ-tát biết tất cả
pháp rốt ráo không,
không ức niệm, dứt hết thảy tướng chấp thủ. Vì
vậy nên không cầu ân huệ nơi người thọ nhận bố thí, trong khi bố thí tâm
không tự cao; như vậy là
đầy đủ bố Thí Ba-la-mật thanh tịnh.

Xa lìa hàng bạch y thân thích là,
hành giả vì sợ làm chướng ngại đạo nên xuất gia,
nếu lại tập gần gũi bạch y thì không khác gì ở nhà,
vì vậy nên hành giả trước cầu độ mình, vậy
sau độ người. Nếu chưa thể
độ mình mà muốn độ
người, thì giống như người không biết bơi mà
muốn cứu kẻ bị chìm, cả
hai đều chìm. Bồ-tát xa kìa kẻ bạch y thân thích thì có thể nhóm các công đức
thanh tịnh, niệm Phật thâm thiết nên
biến thân đi đến nước Phật.

Xuất gia cạo
tóc mặc pháp y. Vì sao? Vì thường ưa pháp xuất
gia, không ưa tập gần gũi bạch y.

Xa lìa Tỳ-kheo
ni là, như trong phẩm đầu đà nói. Hỏi:
Bồ-tát tâm bình đẳng xem tất cả
chúng sinh, cớ
sao
không được ở chung? Đáp:
Bồ-tát chưa được địa vị bất thối, chưa dứt các lậu hoặc,
nhóm các công đức nên
được người ưa đắm, vì vậy nên không được ở
chung. Lại vì xa lìa sự
phỉ báng của người, nếu phỉ báng thì bị đọa địa ngục.

Xa lìa lẫn tiếc nhà người khác là, Bồ-tát nghó rằng: Ta tự bỏ
nhà còn không tham không
tiếc, cớ sao tham tiếc nhà người khác. Phép
của Bồ-tát là muốn
khiến hết thảy chúng sinh được vui, người kia giúp
cho ta và chúng sinh vui, cớ
sao ta lẫn tiếc. Chúng sinh nhờ phước đức đời trước, đời nay có ít nhiều công phu nên được
cúng dường, cớ
sao
lẫn tiếc, ganh tị.
Xa lìa
sự đàm thuyết vô ích là, đây tức là nói thêu dệt, vì việc
giải sầu cho tâm mình tâm người, nói việc phép vua, việc giặc, biển
lớn, núi rừng, cỏ
thuốc, bảo vật, quốc độ các phương, những việc như vậy, không có ích gì cho phước, cho đạo,
Bồ-tát nên nghó đến hết thảy
chúng sinh chìm đắm trong lửa khổ vô thường, ta hãy cứu vớt, cớ
sao ngồi
yên nói suông những
điều vô ích; như người bị lửa cháy nổi dậy bốn phía, làm
sao ngồi yên trong đó nói chuyện đâu đâu. Trong đây
Phật dạy, nếu nói Thanh-văn,
Bích-chi Phật còn cho là nói vô ích, huống gì nói chuyện khác.
Xa lìa giận hờn là, trong tâm mới đầu
sinh gọi là giận, vì
chưa quyết định. Tâm giận
tăng trưởng,
sự việc
quyết định, đánh, chặt, giết hại, đây gọi là tâm não; ác khẩu chê bai, đây gọi là tâm
tranh tụng; nếu giết hại
đánh trói
v.v… đây gọi là chiến đấu. Bồ-tát vì đại từ-bi
nên không sinh các tâm ấy; thường đề phòng các
ác tâm ấy không cho xen vào.
Xa lìa tự đại khinh miệt người là, không thấy pháp trong
ngoài, nghĩa là không
thấy năm uẩn chấp thọ, năm uẩn không chấp thọ.
Xa lìa mười bất thiện đạo là,
Bồ-tát quán mười bất thiện đạo là nhân duyên của các tội lỗi, như trước nói. Trong đây Phật dạy mười
bất thiện đạo còn phá
Tiểu thừa, huống gì Đại thừa.

Xa lìa đại mạn là, Bồ-tát hành Mười tám không, không thấy
các pháp có tướng lớn nhỏ nhất định.
Xa lìa tự dụng là, nhổ bảy thứ gốc rễ kiêu mạn, lại ưathích
sâu sắc thiện pháp.
Xa lìa điên đảo là, trong hết thảy pháp
tướng thường, lạc, ngã,
tịnh không thể có được.

Xa lìa ba độc
là, ba độc nghĩa như trước nói: Lại. sở duyên của
ba độc không có tướng nhất định.

Sáu Ba-la-mật là, như trước nói. Trong đây Phật dạy hàng tam
thừa đều do Sáu
Ba-la-mật này mà đến được bờ kia. Hỏi: Đây là ở địa vị Bồ-tát, cớ
sao
nói Thanh-văn,
Bích-chi Phật do Sáu Ba-la-mật đến được bờ kia? Đáp:
Nay Phật nói
Sáu Ba-la-mật, có nhiều công năng, trong
pháp Đại thừa, đã gồm
thâu cả Tiểu thừa, còn Tiểu thừa thời không thể.
Bồ- tát trú trong địa
thứ sáu đầy đủ Sáu Ba-la-mật, quán hết thảy các
pháp không, chưa được
lực phương tiện, sợ đọa vào địa vị Thanh-văn,
Bích- chi Phật, Phật thủ
hộ nên nói không nên sinh tâm Thanh-văn,
Bích-chi Phật. Bồ-tát vì
luôn nghó đến chúng sinh, vì tâm Đại Bi, vì hết thảy các pháp rốt ráo không,
nên khi bố thí không tiếc gì, thấy người đến xin không giận không lo,
sau khi bố thí tâm cũng không hối tiếc; phước đức lớn nên đức tin cũng lớn, tin kính chư Phật một cách thâm
sâu
thanh tịnh, đầy đủ sáu
Ba-la-mật, tuy chưa có lực phương tiện, vô sinh pháp nhẫn,
Ban châu Tam-muội, mà đối với pháp thâm
sâu cũng không
nghi. Nghó rằng: Hết thảy
luận nghị đều có lỗi lầm, chỉ trí tuệ Phật mới diệt các hý luận. Không có
khuyết mất; mà hay dùng phương tiện tu
các pháp lành, thế nên không nghi.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 50</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM HAI MƯƠI: PHÁT THÚ
Phần 2 KINH:
Vì sao Bồ-tát không
chấp trước ngã? Vì rốt ráo vô ngã.

Vì sao
Bồ-tát không chấp trước
chúng sinh, không chấp
trước mạng sống, không chấp trước
chúng số, cho đến kẻ biết, kẻ thấy?
Vì các pháp rốt ráo không
thể có được.

Vì sao Bồ-tát
không chấp trước đoạn kiến? Không có pháp
đoạn, vì các pháp rốt ráo không sinh.

Vì sao Bồ-tát
không chấp trước thường kiến? Vì nếu pháp
không sinh là không có thường.

Vì sao Bồ-tát
không nên thủ tướng? Vì không có các phiền não.

Vì sao Bồ-tát
không nên chấp tác nhân? Vì các kiến chấp
không thể có được.

Vì sao Bồ-tát
không chấp trước danh sắc? Vì tướng chỗ danh sắc không có.

Vì sao Bồ-tát
không chấp trước Năm uẩn, không chấp trước
Mười hai nhập, không chấp trước Mười tám giới? Vì tính các
pháp không có.

Vì sao Bồ-tát
không chấp trước ba cõi? Vì tính ba cõi không có.

Vì sao
Bồ-tát không nên khởi tâm chấp trước?
Vì sao
Bồ-tát không nên khởi tâm nguyện?
Vì sao
Bồ-tát không nên khởi tâm nương tựa?
Vì các pháp ấy tính không có.

Vì sao Bồ-tát
không chấp trước ý kiến nương Phật? Vì khởi ý
kiến nương thì không thấy Phật.

Vì sao
Bồ-tát không chấp trước ý kiến nương
Pháp? Vì Pháp không thể thấy.

Vì sao
Bồ-tát không chấp trước ý kiến nương
Tăng? Vì Tăng tướng vô vi không thể nương.

Vì sao
Bồ-tát không chấp trước ý kiến nương
Giới? Vì tội vô
tội đều không thể chấp trước.
Ấy là
Bồ-tát an trụ trong địa thứ bảy có hai mươi pháp
không nên chấp trước.

Vì sao
Bồ-tát nên đầy đủ
Không? Vì đầy đủ các pháp
tự tướng không.

Vì sao Bồ-tát
chứng Vô tướng? Vì không niệm các tướng.

Vì sao Bồ-tát
biết vô tác? Vì đối với ba cõi không có tạo
tác. Vì sao Bồ-tát ba phần thanh tịnh? Vì đầy đủ Mười thiện đạo.

Vì sao Bồ-tát
đối với hết thảy chúng sinh, trí tuệ và từ-bi đầy đủ?

Vì được tâm đại từ-bi.

Vì sao Bồ-tát
không niệm hết thảy chúng sinh? Vì thế giới
thanh tịnh đầy đủ.

Vì sao Bồ-tát
bình đẳng quán hết thảy pháp? Vì đối với các
pháp không tổn giảm và tăng ích.

Vì sao Bồ-tát
biết các pháp thật tướng? Vì thật tướng các pháp vô tri.

Vì sao
Bồ-tát được vô
sinh pháp nhẫn? Vì các pháp không
sinh
không diệt, không khởi nhẫn.

Vì sao Bồ-tát
được vô sinh trí? Vì biết danh và sắc chẳng sinh.

Vì sao
Bồ-tát nói các pháp nhất tướng? Vì nhất tâm không
hành theo hai tướng.

Vì sao Bồ-tát
phá tướng phân biệt? Vì hết thảy pháp không phân
biệt. vậy.

Vì sao Bồ-tát
chuyển ức tưởng? Vì vô tưởng lớn nhỏ đều
chuyển Vì sao Bồ-tát
chuyển thấy? Vì cái thấy đối với Thanh-văn, Bích-

chi Phật chuyển.

Vì sao Bồ-tát
chuyển phiền não? Vì dứt các phiền não.

Vì sao
Bồ-tát được địa vị định tuệ bình đẳng? Vì được
Trí nhất thiết chủng.

Vì sao Bồ-tát
điều phục ý? Vì đối với ba cõi không lay động.
Vì sao Bồ-tát tâm tịch diệt? Vì chế phục sáu căn.

Vì sao Bồ-tát
được trí vô ngại? Vì được Phật nhãn. Vì sao
Bồ-tát không nhiễm ái? Vì bỏ sáu trần.
Ấy là
Bồ-tát trú trong địa thứ bảy đầy đủ hai mươi pháp.

Thế nào là Bồ-tát thuận vào tâm chúng sinh? Là Bồ-tát lấy
nhất tâm biết hết thảy
tâm tâm số pháp của chúng sinh.
Thế nào là
Bồ-tát dạo chơi các thần thông? Là dùng thần thông
ấy đi từ một cõi Phật
đến một cõi Phật, cũng không khởi tưởng cõi Phật.
Thế nào là
Bồ-tát quán các cõi
Phật? Là tự ở cõi mình thấy
vô lượng cõi Phật,
cũng không có tưởng cõi Phật.

Thế nào là Bồ-tát tự trang nghiêm cõi Phật mình như cõi Phật
đã được thấy? Là ở,
địa vị Chuyển luân Thánh vương, đi khắp ba ngàn
đại thiên thế giới để tự trang nghiêm.
Thế nào là
Bồ-tát như thật quán thân
Phật? Là như thật
quán pháp thân.
Ấy là
Bồ-tát trú ở địa thứ tám đầy đủ năm pháp.
Thế nào là
Bồ-tát biết các căn cao thấp?
Bồ-tát trú ở mười lực
của Phật, biết các căn
thấp của tất cả chúng sinh.

Thế nào là Bồ-tát làm thanh tịnh thế giới Phật? Là làm thanh
tịnh chúng sinh vậy.

Thế nào là Bồ-tát trụ như huyễn Tam-muội? Là trú ở
Tam-muội ấy, thành biện
được hết mọi sự, cũng không sinh tâm tướng.
Thế nào là
Bồ-tát thường vào
Tam-muội? Là Bồ-tát được
Tam- muội quả báo sinh.

Thế nào là Bồ-tát theo thiện căn thích ứng của chúng sinh mà
thọ thân? Là Bồ-tát
biềt chúng sinh có thiện căn được sinh phát mà vì
họ thọ thân, để thành tựu chúng sinh.
Ấy là
Bồ-tát trú ở địa thứ tám đầy đủ năm pháp.

Thế nào là Bồ-tát thọ lãnh phần độ chúng sinh trong vô biên thế giới?
Là Bồ-tát độ thoát chúng
sinh đáng được độ trong mười phương
vô lượng thế giới như
pháp của chư Phật.
Thế nào là
Bồ-tát được như
sở nguyện?
Là Sáu Ba-la-mật đầy đủ.

Thế nào là Bồ-tát biết ngôn ngữ của các trời, rồng, Dạ-xoa,
Càn-
thát-bà? Là
do sức từ vô ngại biện.
Thế nào là
Bồ-tát thành tựu thai
sinh?
Là Bồ-tát đời
đời thường hóa sinh.
Thế nào là
Bồ-tát thành tựu gia đình?
Là Thường sinh vào đại gia.
Thế nào là
Bồ-tát thành tựu nơi
sinh? Là hoặc
sinh vào
nhà Sát-lợi,

hoặc sinh vào nhà Bà-la-môn.

Thế nào là Bồ-tát thành tựu dòng họ? Là Bồ-tát sinh theo dòng họ

đã sinh ra trong quá khứ.

Thế nào là Bồ-tát thành tựu quyến thuộc? Quyến thuộc thuần
là các Đại Bồ-tát.
Thế nào là
Bồ-tát thành tựu khi
sinh ra? Là khi
sinh ra có ánh
sáng chiếu khắp vô lượng
vô biên thế gìới, cũng không chấp thủ tướng ấy.

Thế nào là Bồ-tát thành tựu xuất gia? Là khi xuất gia có vô
lượng trăm ngàn ức chư
thiên theo hầu xuất gia, các chúng sinh ấy chắc
chắn đến Tam thừa.
Thế nào là
Bồ-tát thành tựu cây
Phật trang nghiêm? Là cây
Bồ-đề ấy lấy vàng ròng làm gốc, bảy báu làm
thân cây, thớ, cành, lá; ánh
sáng của thân cây, thớ,
cành, lá chiếu khắp mười phương vô số ba ngàn
đại thiên thế giới.

Thế nào là Bồ-tát thành tựu đầy đủ hết thảy công đức thiện căn?

Là Bồ-tát được chúng sinh thanh tịnh, cõi Phật cũng tịnh. Ấy
là Bồ-tát trú ở địa thứ chín đầy đủ mười hai pháp.
Thế nào là
Bồ-tát trú ở địa thứ mười, nên biết Bồ-tát ấy như
Phật? Nếu Bồ-tát
ma-ha-tát đầy đủ sáu Ba-la-mật, bốn chỗ quán niệm, cho đến mười tám pháp
không chung, Trí nhất thiết chủng đầy đủ viên
mãn, dứt hết thảy phiền
não và tập khí, ấy là Bồ-tát ma-ha-tát trú ở địa
thứ mười, nên biết
Bồ-tát ấy như Phật.

Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát trú trong mười địa ấy, do sức
phương tiện (vô
sở đắc – ND) nên hành
Sáu Ba-la-mật, Bốn chỗ quán niệm
cho đến Mười tám pháp
không chung, trải qua Càn-tuệ địa, tính địa,
Bát nhẫn địa,
Kiến địa, Bạt địa, Ly dục địa,
Dó tác địa,
Bích-chi Phật địa, Bồ-tát địa; qua
khỏi chín địa ấy, trú ở Phật địa, ấy là Bồ-tát
mười địa của Bồ-tát.

Tu-bồ-đề! Như vậy là
Bồ-tát ma-ha-tát phát tâm thú
hướng Đại thừa. LUẬN:
Luận giả nói: Ngã
v.v… hai mươi pháp không thể có
được nên không chấp
trước. Lý do không thể có được như trước đã nói.

Chấp ngã cho
đến kẻ biết, kẻ thấy, chấp Phật, chấp tăng là nhiếp vào
chúng sinh, các kiến chấp ấy không nên
chấp trước. Còn chấp
đoa- ïn, chấp thường cho
đến chấp giới, là nhiếp vào pháp không, nên
không nên chấp trước. Hỏi: Các kiến chấp khác có thể biết, còn kiến chấp về nhân thế
nào?
Đáp: Hết
thảy pháp hữu vi, triển chuyển làm nhân làm quả. Đối
với pháp ấy tâm đắm trước thủ tướng
sinh chấp kiến, ấy gọi là kiến
chấp về
nhân. Đó là chẳng phải nhân mà nói nhân; hoặc chấp nhân
và quả là một, là khác v.v…
Đầy đủ
không là, nếu Bồ-tát tu hành đủ mười tám không
ấy gọi là đầy đủ không.

Lại nữa, tu hành hai không là chúng
sinh không và
pháp không,
ấy gọi là đầy đủ không.

Lại nữa, nếu Bồ-tát tu được rốt ráo không mà không đắm trước
rốt ráo không ấy, gọi là đầy đủ không. Hỏi:
Nếu như vậy, cớ
sao trong
Kinh trên đây Phật chỉ nói tự
tướng không? Đáp: Ba thứ không là chúng
sinh không,
pháp không, rốt ráo
không, đều là tự tướng
không. Vì Bồ-tát trú ở địa thứ sáu có phước đức nên
lợi căn, lợi căn nên
phân biệt thủ tướng các pháp. Vì vậy, ở trong địa
thứ bảy lấy tự tướng
không làm đầy đủ không.
Phật hoặc có khi nói hữu vi không, vô vi không, gọi là
đầy đủ không.

Hoặc có khi nói “bất khả đắc không” là đầy đủ không.
Chứng vô tướng là, vô tướng
tức Niết-bàn, có thể chứng không
thể tu; không thể tu nên
không được nói là biết, vì vô lượng vô biên
không thể phân biệt nên không thể là đầy đủ.

Biết vô tác là, ba việc không, vô tướng, vô tác, tuy đều chung
là biết, song hai việc là
không, vô tướng thay đổi nghĩa mà lập tên là
tu không, chứng vô tướng,
còn vô tác thì chỉ có biết tên thôi.

Ba phần thanh
tịnh là, Mười thiện đạo gồm thân ba, miệng bốn,
ý ba, ấy gọi là ba phần.
Giải thoát môn, trên đã nói nên ở đây không nói lại.

Ba phần thanh
tịnh là, hoặc có người nghiệp thân thanh tịnh, ng- hiệp miệng không
thanh tịnh; nghiệp miệng
thanh tịnh, nghiệp
thân không thanh tịnh; hoặc
nghiệp thân, miệng thanh tịnh, nghiệp ý
không thanh tịnh. Hoặc có
thế gian ba nghiệp đều thanh tịnh mà chưa thể
xa lìa chấp trước, còn
Bồ-tát ấy ba nghiệp thanh tịnh lại xa lìa chấp
trước, ấy gọi là ba phần thanh tịnh.
Đầy đủ trí
từ-bi đối với chúng sinh là, Từ-bi có ba là sinh
duyên, pháp duyên, vô duyên. Trong đây nói vô duyên Đại Bi gọi là đầy đủ. nghĩa là pháp không cho đến thật tướng
cũng không, ấy gọi là vô
duyên Đại Bi. Bồ-tát
sâu vào thật tướng, vậy sau thương nghó đến chúng
sinh; thí như người có
một người con, được vật báu tốt, tâm rất thương
tưởng, muốn lấy đem cho.
tịnh.

Không nghó đến hết thảy chúng
sinh là, vì đầy đủ thế giới thanh Hỏi: Nếu không nghó đến chúng
sinh làm
sao có thể làm thanh tịnh

cõi Phật? Đáp:
Bồ-tát khiến chúng
sinh trú ở
Mười thiện đạo, là trang
ng- hiêm cõi Phật. Tuy
trang nghiêm mà chưa được vô ngại trang
nghiêm. Nay
Bồ-tát giáo hóa chúng
sinh mà không thủ tướng chúng
sinh nên
các thiện căn phước
đức thanh tịnh, các thiện căn phước đức thanh tịnh
ấy là vô ngại trang nghiêm.
Bình đẳng quán hết thảy pháp là như đã nói trong phẩm
Pháp đẳng nhẫn. Trong đây
Phật tự nói đối với các pháp không thấy thêm bớt.

Biết thật tướng các pháp là, như trước đã nhiều cách nói rộng.

Vô sinh pháp nhẫn là, đối với thật tướng các pháp không
sinh không diệt, tin thọ
thông suốt vô ngại không thối chuyển, ấy gọi là Vô sinh nhẫn.

Vô sinh trí là, dầu nhẫn
sau trí; thô là nhẫn, tế là trí. Ở đây
Phật tự nói trí biết danh và sắc bất sinh.

Nói các pháp một tướng là, Bồ-tát biết trong ngoài mười hai nhập đều là lưới ma, hư dối
không thật,
sáu thức
sinh từ trong đó cũng
là lưới ma, hư dối. Thế nào là thật? Duy pháp không hai,
không mắt, không sắc, cho đến không ý không pháp v.v… gọi là thật.
Khiến chúng
sinh
xa lìa mười hai nhập nên
thường dùng nhiều nhân duyên nói pháp không hai ấy.

Phá tướng phân biệt là, Bồ-tát trú ở trong pháp không hai ấy,
phá các pháp sở duyên
phân biệt trai gái, dài ngắn, lớn nhỏ v.v…

Chuyển ức tưởng là, phá nội tâm ức tưởng phân biệt các pháp.

Chuyển kiến là,
Bồ-tát trước chuyển các tà kiến, ngã kiến,
biên kiến v.v… vậy sau
mới vào đạo. Nay chuyển pháp kiến, Niết-bàn
kiến, vì các pháp không
có tướng nhất định.

Chuyển Niết-bàn là,
chuyển Thanh-văn,
Bích-chi Phật kiến
mà thẳng đến Phật đạo.

Chuyển phiền não là,
Bồ-tát lấy lực phước đức, trì giới, chiết
phục phiền não thô, an
ổn hành đạo, chỉ còn có ái, kiến, mạn vi tế, nay
cũng xa lìa phiền não vi tế.

Lại nữa, Bồ-tát dùng trí tuệ thật quán phiền não ấy tức là
thật tướng; ví như
người có thần thông, hay chuyển bất tịnh thành tịnh.

Địa vị định
tuệ bình đẳng là, Bồ-tát ở ba địa đầu tuệ
nhiều định ít, chưa thể nhiếp tâm; ba địa kế tiếp
định nhiều tuệ ít, vì vậy nên không

vào được
Bồ-tát vị. Nay chúng sinh không, pháp không, định tuệ
bình đẳng nên có thể an
ổn hành Bồ-tát đạo, từ địa vị bất thối dần dần
đến được địa vị Trí
nhất thiết chủng.
Điều ý là,
Bồ-tát trước ức niệm già, bệnh, chết, ba ác đạo, thương xót chúng
sinh nên điều phục tâm ý, khiến biết thật tướng các
pháp, không đắm trước
ba cõi, không đắm trước ba cõi nên tâm ý điều phục. Tâm tịch diệt là, Bồ-tát vì
Niết-bàn nên đối với năm dục
chiết phục năm thức. Vì
ý thức khó chiết phục, nên nay trú ở địa thứ bảy, ý

thức tịch diệt.

Trí vô ngại là, Bồ-tát được Bát-nhã Ba-la-mật, đối với các pháp thật
chẳng thật, được vô ngại. Được đạo tuệ ấy, đưa hết thảy chúng
sinh khiến vào thật pháp,
được giải thoát vô ngại, được Phật nhãn, đối
với hết thảy pháp vô ngại.

Hỏi: Trong địa
thứ bảy cớ sao nói được Phật nhãn?

Đáp: Trong ấy
hãy học Phật nhãn đối với các pháp vô ngại,
giống như Phật nhãn.

Chẳng nhiễm ái là,
Bồ-tát tuy trú ở địa thứ bảy được lực trí
tuệ, song còn có nhân duyên đời trước, nên có nhục thân này. Khi vào
thiền định thì không
nhiễm đắm, khi ra thiền định thì có tập khí nhiễm đắm, tùy theo mắt thịt
trông thấy, thấyngười đẹp thì thân ái; hoặc ái trước tuệ thật pháp của địa thứ bảy, cho nên Phật dạy hành tâm xả đối với
sáu trần, không thủ lấy
tướng tốt xấu (xong Địa thứ bảy).
Thuận vào tâm chúng
sinh là, Bồ-tát ở trong địa thứ tám,
quán thuận theo chỗ tâm
xu hướng của chúng sinh, phát động tư duy,
niệm sâu
quán thuận, dùng trí tuệ phân biệt biết chúng
sinh ấy vónh viễn không có nhân duyên đắc độ, chúng
sinh ấy trải qua vô lượng
A-tăng- kỳ kiếp, sau mới đắc
độ, chúng sinh ấy trải qua một kiếp, hai kiếp, cho đến muôn kiếp mới đắc độ; chúng
sinh ấy trải một đời, hai đời, cho đến đắc độ ngay trong đời này; chúng
sinh ấy hoặc tức thời đắc độ, là
thuần thục là chưa thuần
thục; người ấy có thể dùng Thanh-văn thừa mà độ thoát, người ấy có thể dùng
Bích-chi Phật thừa mà độ thoát.
Thí như lương y thăm bệnh,
biết sắp lành hoặc có thể trị hoặc không thể trị.

Dạo chơi các
thần thông là, trước được các thần thông, nay
được dạo chơi tự tại, đi đến vô lượng vô
biên thế giới. Bồ-tát khi ở trong
địa thứ bảy, muốn thủ
chứng Niết-bàn. Bấy giờ có các nhân duyên và chư Phật mười phương ủng hộ, trở lại
sinh khởi tâm muốn độ chúng
sinh, khéo trang nghiêm thần
thông, theo ý tự tại, cho đến trong vô lượng
vô biên thế giới, không
gì trở ngại, thấy các nước Phật, cũng không chấp

thủ tướng nước Phật.
Xem các nước
Phật là, có
Bồ-tát dùng
sức thần thông bay
đến mười phương, xem các thế giới
thanh tịnh, thủ lấy tướng ấy muốn tự trang nghiêm nước mình; có
Bồ-tát được Phật đem đến mười phương chỉ cho thế giới
thanh tịnh, thủ lấy tướng thế giới
thanh tịnh, tự phát
nguyện tu hành, như đức
Phật Thế Tự Tại Vương đem Tỳ-kheo Pháp Tích đến mười phương chỉ cho thế giới
thanh tịnh; hoặc có Bồ-tát tự ở nước mình, dùng thiên nhãn thấy thế giới thanh tịnh ở
mười phương, lúc đầu thủ
lấy tướng tịnh, lúc
sau được tâm không
nhiễm trước, nên trở lại bỏ.
Tự trang nghiêm nước mình như
nước Phật đã được trông thấy như trước đã
nói. Địa thứ tám này gọi là Chuyển luân địa,
giống như Chuyển
luân thánh vương cưỡi
xe báu đi đến đâu cũng không bị chướng ngại, không có oán địch, Bồ-tát ở trong địa này hay mưa pháp bảo làm mãn
nguyện chúng sinh, không có
chướng ngại, cũng hay thủ lấy tướng nước Phật
mà tự trang
nghiêm nước mình.
Như thật quán thân
Phật là, quán thân chư Phật như huyễn như hóa, chẳng nhiếp thuộc năm uẩn, mười hai nhập, mười tám giới, hoặc
dài hoặc ngắn, hoặc ngần
ấy sắc theo chỗ thấy của chúng sinh bởi
nghiệp nhân duyên đời trước. Trong đây
Phật tự nói, thấy Pháp thân ấy là
thấy Phật. Pháp thân là
pháp bất khả đắc không; pháp bất khả đắc không
là các pháp sinh ra theo bên nhân duyên, không có tự tính.

Biết các căn
cao thấp là, như đã nói trong đoạn mười lực.
Bồ-tát trước biết tâm
sở hành của hết thảy chúng sinh, ai thuần thục, ai
lanh lợi, ai bố thí nhiều,
ai trí tuệ nhiều, nhân người có nhiều mà độ thoát.
Tịnh thế giới
Phật là, có hai thứ tịnh: Một là Bồ-tát tự
tịnh thân mình, hai là tịnh tâm
chúng sinh, khiến tu đạo
thanh tịnh. Do nhân
duyên kia với ta thanh tịnh
nên theo sở nguyện mà được thế giới thanh tịnh.

Vào Tam-muội như huyễn là, như người huyễn thuật ở một chỗ
mà làm, các việc huyễn
đầy khắp thế giới, nào bốn thứ binh chủng,
cung điện thành quách,
uống ăn ca múa giết chết, sống, ưu, khổ v.v…
Bồ-tát cũng như vậy, ở
trong Tam-muội này có thể biến hóa ở mười
phương thế giới; đầy
khắp trong đó, trước làm bố thí no đủ cho chúng sinh,
sau thuyết pháp giáo hóa;
phá hoại ba đường ác, sau mới an lập chúng
sinh nơi ba thừa, tất cả việc có thể lợi ích không việc gì không thành
tựu. Tâm Bồ-tát ấy
không động, cũng không thủ lấy tướng của tâm.

Thường vào
Tam-muội là,
Bồ-tát được
Tam-muội như huyễn
v.v… Tâm được điều
khiển trong việc tạo tác nên nay chuyển thân được
Báo sinh
Tam-muội (Tam-muội phát
sinh theo quả báo chứ không phải theo

sự tu tập hiện tại – ND); như người
thấy sắc, không dùng tâm lực.
Ở trong Tam-muội này, độ
chúng sinh an ồn, hơn Tam-muội như huyễn, tự nhiên
thành việc, không cầntác động, như người cầu tài có khi
dùng sức, có khi tự nhiên được.
Tùy theo thiện căn thích ứng của chúng
sinh mà thọ thân là,
Bồ-tát hai thứ Tam-muội,
hai thứ thần thông, do tu hành được và do quả báo được,
biết dùng thân gì, ngôn ngữ gì,
nhân duyên gì, việc gì, đạo gì,
phương tiện gì, để mà thọ thân, cho đến thọ thân
súc
sinh để mà hoá
độ (xong Địa thứ tám).
Thọ lãnh phần độ chúng
sinh trong vô biên thế giới là,
sáu nẻo chúng
sinh trong vô lượng vô
số mười phương thế giới, là phần
đáng độ mà Bồ-tát
giáo hóa để độ. Thế giới có ba loại là tịnh, bất tịnh,
lẫn lộn. Chúng sinh trong
ba loại thế giới ấy, hạng đáng được độ có lợi
ích, thì đều thu nhiếp
hết. Ví như đốt đèn là vì người có mắt, chứ không
vì người mù.
Bồ-tát cũng như vậy, hoặc người trước đã có nhân
duyên, hoặc người mới tạo nhân duyên.

Lại nữa, ba ngàn đại thiên thế giới, gọi là một thế giới, một
thời sinh khởi, một thời
hoại diệt. Mười phương thế giới như hằng hà sa
như vậy là một Phật thế
giới. Phật thế giới như vậy, số như hằng hà sa thế giới, là một biển thế giới Phật. Biển thế giới
Phật như vậy,
số như
hằng hà sa thế giới
mười phương là một Phật thế giới chủng. Thế
giới chủng như vậy, mười phương vô lượng, ấy gọi là một thế giới Phật. Đối với hết thảy thế giới thủ lấy một phần như vậy, ấy gọi là phần chúng
sinh
được độ của một đức Phật.
Được như
sở nguyện là,
Bồ-tát phước đức trí tuệ đầy đủ, nên không ước nguyện gì không được.Người nghe nói phần chúng
sinh được
độ trong vô lượng vô
biên thế giới nghi không thể làm được, thế nên tiềp nói
sở nguyện được như ý. Trong đây Phật tự nói
sáu
Ba-la-mật đầy
đủ, năm độ thì phước
đức đầy đủ, Bát-nhã thì trí tuệ đầy đủ.
Biết ngôn ngữ
các trời, rồng, Dạ-xoa,
Càn-thát-bà là, như tôi ở
trên kia nói, phước đức
trí tuệ đầy đủ, sở nguyện được như ý. Biết ngôn
ngữ của kẻ khác tức
là việc ước nguyện.

Lại nữa, Bồ-tát được trí túc mạng thanh tịnh nên biết được hết
thảy ngôn ngữ ở những nơi sinh ra. Lại nữa,
dược nguyện trí nên biết tâm của người lập danh,
cưỡng lập danh tự ngữ ngôn.

Lại nữa, Bồ-tát được
Tam-muội biết ngôn ngữ chúng
sinh
nên thông suốt hết thảy
ngôn ngữ không trở ngại.

Lại nữa, tự được bốn trí vô ngại, còn học bốn trí vô ngại
của Phật, vì vậy nên biết ngôn ngữ âm thanh của chúng sinh.
Ở thai thành tựu là, có người nói
Bồ-tát cưỡi voi trắng, có vô
lượng chư thiên Đâu-suất
vây quanh cung kính cúng dường, hầu hạ vào thai mẹ; có người nói mẹ
Bồ-tát được lực
Tam-muội như huyễn nên làm cho bụng lớn rộng vô lượng, hết thảy ba ngàn đại thiên thế
giới Bồ-tát,
trời, rồng, quỷ, thần
đều được vào trong thai. Do nhân duyên nghiệp phước đức của
Bồ-tát chiêu cảm nên đã
sẵn có cung điện đài quán, giường
tọa trang nghiêm, treo màn
rũ phan, rải hoa đốt hương, vậy sau Bồ-tát hạ đến ở đó. Cũng do lực
Tam-muội nên xuống vào thai mẹ mà ở trên
trời Đâu-suất vẫn như cũ.

Sinh thành tựu là,
Bồ-tát khi
sắp sinh,
chư thiên, rồng, quỉ,
thần, trang nghiêm ba ngàn đại thiên thế giới, lúc ấy có tòa hoa
sen bảy báu, tự nhiên hiện ra. Từ trong thai mẹ có vô lượng
Bồ-tát ra trước, ngồi
trên hoa sen chấp tay tán
thán, chờ đợi Bồ-tát và các trời, rồng, quỷ,
thần, thánh, ngọc nữ
v.v… đều chấp tay một lòng mong thấy Bồ-tát sinh,
vậy sau
Bồ-tát mới từ hông bên phải của mẹ
sinh ra, như trăng tròn từ trong mây xuất hiện, phóng hào quang lớn chiếu vô lượng thế giới. Lúc ấy có tiếng lớn, vang khắp mười phương thế giới,
xướng rằng:
Vị Bồ-tát ở nước ấy
sinh thân cuối cùng. Hoặc có Bồ-tát hóa sinh trong hoa
sen. Trong bốn
cách sinh,
Bồ-tát hoặc thai
sinh hoặc
hóa sinh; trong
bốn chủng người,
Bồ-tát sinh vào hai chủng tính
Sát-lợi hoặc Bà-la-môn,
vì sinh vào hai chủng tính
này thì được mọi người yêu quý.

Nhà thành tựu là, nhà Bà-la-môn có trí tuệ, nhà Sát-lợi có thế
lực. Bà-la-môn lợi ích
đời sau,
Sát-lợi lợi ích đời này. Hai chủng tính có
ích ở đời nên Bồ-tát sinh ở trong đó.

Lại nữa, nhà có các pháp công đức, nghĩa là không thối
chuyển, sinh, ấy gọi là nhà thành tựu.
Dòng họ thành tựu là, Bồ-tát ở trên trời
Đâu-suất xem thế gian dòng họ nào quý, có thể thu nhiếp
chúng sinh, tức
sinh vào nơi
dòng họ đó. Như trong bảy đức Phật, ba đức
Phật đầu Tỳ-bà-thi, Thi-khí,
Tỳ- xá-phù sinh trong dòng
họ Kiều-trần-như; ba đức Phật kế
tiếp Câu-lưu- tôn,
Câu-na-hàm Mâu-ni,
Ca-diếp sinh trong dòng
họ Ca-diếp.
Còn đức Phật Thích-ca Mâu-ni
sinh trong dòng họ Kiều-đàm.

Lại nữa, Bồ-tát ban đầu tâm
sâu xa bền chắc, ấy gọi là dòng họ của chư Phật.
Có người nói: Được vô
sinh pháp nhẫn, ầy là dòng họ
của chư Phật; lúc ấy
được khí phần Trí nhất thiết chủng của Phật, như
hạng người tính địa
trong pháp Thanh-văn.

Quyến thuộc thành tựu là, đều thuần người trí, người lành, đời đời nhóm công đức. Trong đây Phật tự nói thuần lấy
Bồ-tát làm
quyến thuộc, như trong Kinh Bất khả tư nghì nói Cù-tỳ-gia là đại Bồ-tát.
Tất cả quyến thuộc đều
là Bồ-tát ở địa vị bất thối chuyển. Dùng lực
Tam- muội phương tiện biến
hóa làm nam làm nữ, chung làm quyến thuộc. Như
Cư só bảo của
Chuyển luân
Thánh vương, là
những Dạ-xoa,
quỷ thần hiện làm thân
người, cọng sự với người.

Xuất gia thành
tựu là, như Bồ-tát Thích-ca Văn đang đêm ở cung điện thấy các thể nữ, đều giống như chết; chư thiên quỷ
thần mười phương, cầm đồ phan hoa
cúng dường, phụng rước
Bồ-tát đi ra.
Lúc ấy, tuy Xa-nặc trước
lãnh sắc lệnh vua Tịnh-phạn, nhưng lại theo ý
Bồ-tát, tự dắt ngựa
đến, sứ giả bốn thiên vương tiếp đỡ chân ngựa, vượt
thành đi ra, vì để phá
các phiền não, ma nhân nên chỉ cho mọi người thấy
sự uế tạp tại gia rằng:
Hạng người đại công đức quí trọng như thế mà
còn xuất gia, huống gì
hạng người phàm tiểu. Có các nhân duyên như
vậy gọi là xuất gia thành tựu.

Trang nghiêm
cây Phật thành tựu là, trang nghiêm cây Bồ-đề
như trước nói. Trong đây
Phật tự nói, cây Bồ-đề ấy lấy huỳnh kim làm gốc, bảy báu
làm thân, thớ, cành, lá; ánh
sáng của
thân cây, thớ, cành. lá chiếu khắp mười phương vô lượng vô
số thế giới Phật. Hoặc có
đức Phật, lấy bảy báu
của Bồ-tát trang nghiêm cây Phật, hoặc có vị
không như vậy. Vì cớ
sao? Vì thần lực của chư
Phật không thể nghó bàn;
vì chúng sinh nên hiện
các thứ trang nghiêm.

Hết thảy các
thiện căn công đức đầy đủ là, Bồ-tát ở trong địa thứ bảy phá các phiền não, lợi mình đầy đủ, vào ở địa thứ tám, địa thứ chín, lợi ích
người khác, nghĩa là giáo hóa
chúng sinh, thanh tịnh cõi
Phật. Lợi mình lợi
người sâu xa rộng lớn, nên hết thảy công đức đầy đủ;
như A-la-hán, Bích-chi Phật
nặng về tự lợi, nhẹ về lợi tha nên không gọi là đầy đủ. Chư thiên và tiểu
Bồ-tát tuy có thể làm lợi ích mà tự mình
chưa trừ hết phiền não,
nên cũng không đầỳ đủ. Ấy gọi là công đức đầy
đủ (xong Địa thứ chín).

Nên biết Bồ-tát ấy như Phật là, Bồ-tát ngồi dưới cội cây như
vậy, là vào địa thứ
mười, gọi là Pháp vân địa. Ví như đám mây lớn
trút mưa liên tục không nghỉ, tâm tự nhiên sinh vô
lượng vô biên các Phật
pháp thanh tịnh, niệm niệm vô lượng. Bấy giờ
Bồ-tát nghó rằng:
Tâm bọn Ma vương cõi Dục chưa hàng phục, nên phóng hào quang giữa hai
chân mày, khiến trăm ức
cung điện ma tối tăm không hiện, ma liền sân não, tập hợp binh chủng của nó đi đến bức
não Bồ-tát.
Bồ-tát hàng phục
ma xong, mười phương chư Phật mừng công huân ấy, đều phóng
hào quang giữa hai chân
mày, chiếu vào đỉnh Bồ-tát. Lúc ấy, công đức của địa thứ mười có được, biến làm
Phật pháp, dứt hết thảy tập khí
phiền não, được giải
thoát vô ngại, đủ Mười lực, Bốn việc không sợ,
Bốn trí vô ngại, Mười tám
pháp không chung, Đại từ Đại Bi v.v… vô lượng
vô biên Phật pháp.
Lúc ấy đất chấn động
sáu cách, trời mưa hoa hương, các
Bồ-tát trời, người
đều chấp tay tán thán.
Lúc ấy
Phật phóng hào quang lớn chiếu khắp mười phương
vô lượng thế giới;
mười phương chư Phật, các Bồ-tát, trời, người lớn
tiếng xướng rằng: Phương
ấy, nước ấy, Bồ-tát ấy, ngồi ở đạo tràng
thành tựu Phật sự, là hào quang ấy. Ấy gọi là
Bồ-tát ở địa thứ mười như Phật.

Lại nữa, trong đây Phật còn nói tướng trạng địa thứ mười, là
Bồ-tát hành Sáu Ba-la-mật do lực phương tiện nên trải qua
Càn-tuệ địa
cho đến Bồ-tát địa, trú
ở Phật địa. Phật địa tức là địa thứ mười.

Bồ-tát tu mười địa như vậy, gọi là Phát thú Đại thừa.

---------o0o--------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM HAI MƯƠI MỐT: XUẤT ĐÁO</詞>


KINH:
Phật bảo Tu-bồ-đề:
Ông hỏi Đại thừa như vậy từ chỗ
nào xuất sinh và đến
trú chỗ nào ư? Đại thừa ấy từ trong ba cõi xuất
sinh đi đến trú trong Trí nhất
thiết chủng, vì không hai pháp vậy. Vì cớ
sao? Vì Đại thừa và Trí nhất thiết chủng là hai pháp
cùng chung, chẳng
hợp, chẳng tán, không
sắc, không hình, không đối đãi, chỉ nhất tướng gọi
là vô tướng. Nếu người muốn khiến thật tế
xuất sinh, là người ấy
muốn khiến pháp vô tướng
xuất sinh; nếu người muốn khiến như như, pháp tính, bất khả tư nghì tính xuất
sinh là người ấy muốn khiến pháp
vô tướng xuất sinh, nếu
người muốn khiến “sắc không” xuất sinh là
người ấy muốn khiến
pháp vô tướng xuất sinh; nếu người muốn khiến “thọ, tưởng, hành, thức không” xuất
sinh là người ấy muốn khiến pháp vô tướng
xuất sinh. Vì cớ
sao?
Tu-bồ-đề! Vì tướng
“sắc không” không
xuất sinh từ ba cõi, cũng
không trú trong Trí nhất thiết chủng; “thọ,
tưởng, hành, thức
không” không xuất sinh từ ba cõi, cũng không trú trong
Trí nhất thiết chủng.
Vì sao?
Vì sắc,
sắc
tướng không; thọ, tưởng,
hành, thức không.

Nếu người muốn khiến “nhãn không” xuất sinh, là người ấy muốn
khiến pháp
vô tướng xuất sinh; nếu người muốn “nhó, tỷ, thiệt, thân, ý không”
xuất sinh; là người ấy muốn khiến pháp vô tướng
xuất sinh; nếu người muốn khiến cho đến “thọ do ý và xúc làm nhân duyên
sinh
không xuất sinh, là người
ấy muốn khiến pháp vô tướng xuất sinh. Vì cớ
sao? Tu-bồ-đề! Vì “nhãn
không” không xuất sinh từ ba cõi, cũng không trú trong Trí nhất
thiết chủng, cho đến “thọ do ý và xúc làm nhân
duyên sinh không” xuất
sinh từ ba cõi, cũng không trú trong Trí nhất
thiết chủng. Vì cớ sao?
Vì nhãn và tướng của nhãn không, cho đến thọ do ý và xúc làm nhân
duyên sinh, và tướng của thọ do ý và xúc làm
nhân duyên sinh không.

Nếu người muốn khiến mộng xuất sinh, là người ấy muốn khiến pháp vô tướng
xuất sinh; nếu người muốn
khiến huyễn,
sóng nắng,
tiếng vang, bóng, biến hóa
xuất sinh, là người ấy muốn khiến pháp vô
tướng xuất sinh. Vì cớ
sao? Tu-bồ-đề! Vì tướng mộng không xuất sinh từ ba cõi, cũng không trú trong Trí nhất
thiết chủng;
tướng huyễn,
sóng
nắng, tiếng vang, bóng,
biến hóa cũng không xuất sinh từ ba cõi, cũng không
trú trong Trí nhất thiết chủng.

Tu-bồ-đề! Nếu người muốn khiến
Thí Ba-la-mật xuất sinh,
là người ấy muốn khiến
pháp vô tướng xuất sinh; nếu người muốn
khiến Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật, tấn Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật,
Bát- nhã Ba-la-mật xuất
sinh, là người ấy muốn khiến pháp vô tướng xuất sinh.
Vì sao? Vì tướng
Thí Ba-la-mật không xuất
sinh từ ba cõi, cũng không trú trong Trí nhất
thiết chủng; tướng
Giới Ba-la-mật cho
đến Bát-nhã Ba-la-mật
không xuất sinh từ ba cõi, cũng không trú trong Trí
nhất thiết chủng. Vì cớ sao? Vì Thí Ba-la-mật, và tướng Thí
Ba-la-mật không; Giới
Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật, Thiền
Ba-la- mật, Bát-nhã
Ba-la-mật, và… tướng Bát-nhã Ba-la-mật không.

Nếu người muốn khiến “nội không” xuất sinh; cho đến “vô pháp hữu pháp không”
xuất sinh, là người ấy muốn khiến pháp vô
tướng xuất sinh. Vì cớ
sao?
Tu-bồ-đề! Tướng nội không cho đến tướng vô pháp
hữu pháp không, không xuất
sinh từ ba cõi cũng không trú trong
Trí nhất thiết chủng. Vì cớ
sao?
Vì nội không, tính của nội không không cho
đến vô pháp hữu pháp
không, tính vô pháp hữu pháp không không.

Nếu người muốn khiến Bốn niệm xứ xuất sinh, là người ấy muốn khiến pháp vô tướng
xuất sinh.
Vì sao? Vì tính Bốn niệm xứ không
xuất sinh từ ba cõi, cũng
không trú trong Trí nhất thiết chủng. Vì cớ sao?
Vì tính Bốn niệm xứ,
tính Bốn niệm xứ không.
Nếu có người muốn khiến
Bốn chính cần, Bốn như ý túc, Năm căn, Năm
lực, Bảy giác phần, Tám Thánh đạo phần xuất sinh, là người ấy muốn khiến pháp vô tướng
xuất sinh. Vì cớ
sao? Vì tính
Tám Thánh đạo phần không
xuất sinh từ ba cõi, cũng không trú trong Trí nhất
thiết chủng. Vì cớ sao? Vì Tám Thánh đạo phần,
tính Tám Thánh đạo
phần không; cho đến Mười
tám pháp không chung cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Nếu người muốn khiến
A-la-hán có chỗ
xuất sinh,
là người ấy muốn khiến
pháp vô tướng xuất sinh; nếu người muốn
khiến Bích-chi Phật có
chỗ xuất sinh, là người ấy muốn pháp vô tướng
xuất sinh; nếu người
muốn khiến Như Lai, Ứng cúng, chính biến tri có
chỗ xuất sinh, là người
ấy muốn khiến pháp vô tướng xuất sinh. Vì cớ
sao? Tu-bồ-đề!
tính A-la-hán, tính
Bích-chi Phật, tính
Phật không
xuất sinh từ ba cõi, cũng không trú trong Trí nhất
thiết chủng. Vì cớ
sao? Vì A-la-hán, tính
A-la-hán không;
Bích-chi Phật, tính
Bích-chi Phật không, Phật, tính Phật không.

Nếu người muốn khiến quả Tu-đà-hoàn, quả Tư-đà-hàm, quả A- na-hàm,
quả A-la-hán, đạo
Bích-chi Phật,
Phật đạo, Trí nhất thiết
chủng xuất sinh, là người ấy muốn khiến pháp vô tướng xuất
sinh nói như
trên (Kinh Đại
Bát-nhã ghi:Những người muốn khiến pháp vô tướng có
sinh có trụ, thì là muốn
khiến các bậc Dự lưu có sinh vào đường ác, các bậc Nhất lai có
sinh lại nhiều lần, các bậc Bất hoàn có
sinh lại cõi Dục,
các bậc đại Bồ-tát có
sinh tâm tự lợi, các bậc A-la-hán, Độc giác, Như
Lai có sinh lại đời sau.
Nhưng không có việc ấy. Vì sao? Vì các bậc Dự
lưu v.v… sinh vào đường
ác là không thể có được – ND).

Nếu người muốn khiến danh tự là tướng giả danh bày đặt, chỉ
có ngôn ngữ xuất sinh,
là người muốn khiến pháp vô tướng xuất sinh.
Vì sao? Vì danh tự không,
không xuất sinh từ ba cõi, cũng không trú trong Trí
nhất thiết chủng. Vì cớ sao? Vì danh tự, tướng danh tự không,
cho đến bày đặt cũng như vậy.

Nếu người muốn khiến pháp bất sinh bất diệt, bất cấu bất tịnh,
vô tác xuất sinh, là
người muốn khiến pháp vô tướng xuất sinh. Vì sao?
Vì tính pháp bất
sinh cho đến vô tác không xuất
sinh từ ba cõi, cũng không trú trong Trí nhất
thiết chủng. Vì cớ
sao? Vì tính bất
sinh cho đến,
tính vô tác không.

Tu-bồ-đề! Do các nhân duyên ấy, Đại thừa từ trong ba cõi
xuất sinh, trú không lay
động trong Trí nhất thiết chủng. LUẬN:
Hỏi: Phật đã biết
điều Tu-bồ-đề hỏi, sao nay còn nêu
trở lại mà đáp? Đáp: Đại
Bát-nhã Ba-la-mật có mười vạn bài kệ, ba trăm hai mươi
vạn lời, cùng bốn bộ
A-hàm v.v… chẳng phải trong một lần ngồi mà
nói hết. Lại điều
Tu-bồ-đề hỏi trên kia, đã đáp hai việc, vì qua ngày
khác nên nêu câu hỏi thứ ba mà đáp.

Lại nữa, có người nói trong pháp Thanh-văn không có việc không thể nghó bàn, chẳng được trong một ngày một lần ngồi nói hết.
Phật giải thoát vô ngại,
Bồ-tát cũng có
Tam-muội không thể nghó bàn, có thể làm cho thời gian nhiều thành thời gian ít, thời gian ít thành thời gian
nhiều, cũng có thể lấy
sắc lớn làm
sắc nhỏ,
sắc nhỏ làm
sắc lớn. Lại như
trong sáu mươi tiểu kiếp
nói kinh Pháp Hoa, có người cho đó là từ sáng đến bữa ăn. Hỏi:
Sắc hữu hình có thể thấy, thời gian vô hình chỉ có tên, làm
sao lấy gần làm xa, lấy
xa làm gần được?

Đáp: Vì vậy
nên nói lực thần thông không thể nghó bàn, như
người trong mộng, mộng
thấy mọi việc, tự cho là thức tỉnh thấy; trong
mộng lại mộng, triển chuyển như vậy, vẫn là một đêm. Vì vậy nên nêu
trở lại câu hỏi mà
đáp: Đại thừa ấy xuất sinh từ chỗ nào, chỗ nào đến
trú? Phật đáp: Đại
thừa ấy từ trong ba cõi xuất sinh, đến trú trong Trí
nhất thiết chủng.

Hỏi: Đại thừa ấy là Phật pháp hay Bồ-tát pháp? Nếu là
Phật pháp cớ
sao từ ba cõi
xuất sinh; nếu
Bồ-tát pháp cớ
sao trú trong
Trí nhất thiết chùng? Đáp: Đại thừa ấy là
Bồ-tát pháp, cho đến Kim cang
Tam-muội các công đức thanh tịnh
thì biến làm Phật pháp. Đại thừa ấy có sức lớn,
có khả năng đi đến
Phật, không còn chỗ hơn để đi đến nữa, nên nói là
trú. Thí như lúc kiếp
tận lửa đốt ba ngàn thế giới, thế lực lớn,
không còn gì để đốt, nên liền tự tắt. Đại
thừa cũng như vậy, dứt hết thảy phiền não, chứa nhóm các công đức, cùng tận ngần mé, không còn gì để
đoạn, không còn gì để
biết, không còn gì để chứa nhóm, liền tự quy về tịch diệt.

Pháp không hai là vì để dứt chấp trước của các
Bồ-tát nên nói. trong đây Phật tự nói Đại thừa và Trí nhất thiết chủng là hai pháp,
vì chẳng một nên không
hợp, vì chẳng khác nên không tán, chỗ sáu
thức biết đều hư vọng
nên không sắc, không hình, không đối, là nhất tướng. Hỏi: Trước nói chẳng một nên không hợp, nay cớ
sao nói một tướng?
Đáp: Trong
đây nói một tướng đó tức là vô tướng. Không có tướng thì không có từ phát xuất, đi đến
Phật đạo, mà vì dẫn dắt hàng
phàm phu nên nói một tướng.
Thật tế là,
thật tướng sau cùng của các pháp, không ra không vào. Nếu có người cuồng muốn khiến thật tế có
sinh ra và đi đến
Phật đạo, là người ấy muốn khiến
pháp vô tướng sinh ra. Như như, pháp tính,
pháp tướng, nói như trước.

tính không thể nghó bàn là, có người nói tức là
như như, pháp tính, thật tế, vô lượng
vô biên. Tâm, tâm
số pháp diệt nên nói là
không thể nghó bàn. Lại
có người nói: vượt qua thật tế, Niết-bàn, lại còn
cầu tìm các pháp thật,
hoặc có hoặc không, ấy gọi là không thể nghó bàn. Lại nữa,
hết thảy các Phật pháp không thể suy nghó trù lượng,
nên gọi là không thể nghó bàn.

Lại có người
nói: Hết thảy các pháp phân biệt suy nghó đều
đồng tướng Niết-bàn, ấy là không thể nghó bàn. Nếu người muốn khiến từ trong không
xuất sinh, là người ấy muốn khiến trong pháp vô
tướng xuất sinh. Trong đây
Phật tự nói, tướng năm uẩn không, không thể
xuất sinh từ ba cõi, không thể đi đến Trí nhất
thiết chủng. Vì trong năm uẩn, tướng năm uẩn không. Mười hai nhập cho đến thọ do ý và xúc làm nhân duyên
sinh không cũng như vậy. Các thí dụ mộng không v.v… cũng
như vậy, vì tự tướng
không có nên không xuất sinh, không có đi đến.

Nếu người muốn khiến sáu Ba-la-mật xuất sinh, là người ấy muốn khiến pháp vô tướng
xuất sinh. Vì cớ
sao?
Vì Sáu Ba-la-mật do
nhân duyên hòa hợp nên
không có tự tính. Tự tính không có nên không.
Vì hàng Bồ-tát chấp trước
Sáu Ba-la-mật bị đọa vào tà kiến, nên vì
họ mà nói không, Mười
tám không cho đến Trí nhất thiết chủng cũng như vậy. Hỏi:
Sáu Ba-la-mật có đạo, có tục, tục có thể chấp trước nên có
thể nói không, còn
Sáu Ba-la-mật xuất thế gian, Ba mươi bảy phẩm cho
đến Mười tám pháp
không chung, không chấp trước cớ sao nói không? Đáp:
Các Bồ-tát chưa dứt hết lậu hoặc, do lực phước đức và trí tuệ nên thực hành pháp ấy, hoặc còn thủ tướng mà ái trước, còn pháp
phàm phu hư vọng điên
đảo, pháp ấy từ pháp phàm phu sinh thì làm sao mà thật? Vì vậy nên Phật nói pháp ấy
cũng không, để ví dụ pháp vô
tướng. Đại thừa đây
tức là vô tướng, vô tướng làm sao có ra có đến.
Các pháp đều không, chỉ có tướng nên gọi, giả danh ngũ ngôn, nay tên gọi
cũng không, để ví dụ trong vô tướng đệ nhất
nghĩa không, không thể có được, còn trong pháp thế tục thì có tướng.
Tướng và nghĩa của tên gọi v.v… giả danh như trước nói. Dùng pháp như vậy, từ ba cõi
xuất sinh, đến trú trong
Trí nhất thiết chủng, chẳng phải là thật pháp,
cũng không lay động. KINH:
Tu-bồ-đề! Ông vừa hỏi Đại thừa ấy trú chỗ nào?
Tu-bồ-đề! Đại thừa ấy không chỗ trú.
Vì sao? Vì hết thảy pháp không có tướng
trú. Đại thừa nếu trú
thì không trú pháp trú. Tu-bồ-đề! Thí như pháp
tính chẳng sinh chẳng
diệt, chẳng nhơ chẳng sạch, không khởi không
làm, chẳng phải trú
chẳng phải không trú. Tu-bồ-đề! Đại thừa ấy
cũng như vậy, chẳng phải trú chẳng phải chẳng trú. Vì cớ
sao? Vì tướng pháp tính chẳng phải trú chẳng phải chẳng trú. Vì cớ
sao? Vì tính
chẳng sanh,
cho đến tính vô tác,
tính vô tác tính không. Các pháp khác cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Do các nhân duyên ấy, Đại thừa không có chỗ trú,
vì pháp chẳng trú, pháp chẳng động vậy. LUẬN:
Hỏi: Trước nói
Đại thừa ấy đến trú Trí nhất thiết
chủng, không còn pháp hơn
có thể đi đến, sao nay lại nói Đại thừa ấy
không có chỗ trú?
Đáp: Trước
nói là do pháp Không bất nhị nên nói trú, như
huyễn, như mộng, tuy có
ngồi nằm đi ở, mà chẳng phải thật là ở. Bồ-tát
cũng như vậy, tuy nói đến trú trong Trí nhất thiết chủng cũng không có
trú nhất định. Trong đây Phật tự nói hết thảy pháp từ xưa nay không
có tướng trú, làm
sao riêng Đại thừa có trú. Nếu có trú là trú ở pháp
rốt ráo không. Thí dụ:
như như, pháp tính, pháp tướng, thật tế, chẳng phải trú, chẳng phải chẳng trú, chẳng
sinh
chẳng diệt, chẳng nhơ chẳng
sạch, chẳng khởi chẳng làm.
Chẳng trú là chẳng trú nơi tự tướng; chẳng phải chẳng trú là chẳng trú nơi dị tướng. Chẳng trú là nói không để phá có; chẳng phải chẳng
trú là nói theo lẽ thế
tục phương tiện có trú. Chẳng trú là nói vô thường
để phá tướng thường;
chẳng phải chẳng trú là phá tướng đoạn diệt.

Trong đây Phật tự nói pháp tính, pháp tính tướng không. Vì
sao? Vì tự tướng không
cho đến không khởi không làm, các pháp khác cũng như vậy. KINH:
Tu-bồ-đề! Ông hỏi
ai sẽ cưỡi Đại thừa ấy ra đi? Không
có người cưỡi Đại
thừa ấy ra đi. Vì sao? Vì Đại thừa và người đi ra,
pháp sở dụng và lúc đi ra, hết thảy pháp ấy đều không có. Nếu hết thảy pháp không có thì dùng pháp gì đi ra.
Vì sao? Vì ngã không thể có
được, cho đến kẻ biết,
kẻ thấy không thể có được, vì rốt ráo thanh tịnh.
tính không thể nghó bàn không thể có được, vì
rốt ráo thanh tịnh. Năm
uẩn, Mười hai nhập, Mười
tám giới không thể có được, vì rốt ráo thanh tịnh. Thí
Ba-la-mật không thể có được, vì rốt ráo
thanh tịnh, cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật không
thể có được vì rốt ráo thanh tịnh.
Nội không không thể có được, vì rốt ráo
thanh tịnh, cho đến vô
pháp hữu
pháp không, không thể có được, vì rốt ráo thanh tịnh.
Bốn niệm xứ không thể có được, cho đến Mười tám pháp
không chung không thể có
được, vì rốt ráo thanh tịnh.

Tu-đà-hoàn không thể có được, cho đến A-la-hán, Bích-chi
Phật, Bồ-tát, Phật không
thể có được, vì rốt ráo thanh tịnh.

Tu-đà-hoàn quả cho đến
A-la-hán quả,
Bích-chi Phật đạo, Phật đạo, Trí nhất thiết
chủng không thể có được, vì rốt ráo thanh tịnh.

Chẳng sinh
chẳng diệt, chẳng nhơ chẳng sạch, không khởi
không tác không thể có
được, vì rốt ráo thanh tịnh.
Đời quá khứ, đời vị lai, đời
hiện tại, sinh, trụ, diệt không thể
có được, vì rốt ráo thanh tịnh.

Tăng giảm không thể có được, vì rốt ráo thanh tịnh.

Pháp gì không
thể có được nên không thể có được? Pháp tính vì không thể có được, nên không thể có được; như như, thật tế, tính
không thể nghó bàn, pháp
tính, pháp tướng, pháp vị, Thí Ba-la-mật vì
không thể có được nên
không thể có được; cho đến Bát-nhã Ba-la-mật
không thể có được nên
không thể có được.
Nội không vì không thể có được nên không thể có được, cho đến
vô pháp hữu pháp không
vì không thể có được, nên không thể có được.
Bốn niệm xứ vì không thể có được, nên không thể có được,
cho đến Mười tám pháp
không chung vì không thể có được nên không thể có được.

Tu-đà-hoàn vì không thể có được nên không thể có được,
cho đến Phật vì không thể có được, nên không thể có được.

Tu-đà-hoàn quả không thể có được nên không thể có được,
cho đến Phật đạo không
thể có được nên không thể có được.

Chẳng sinh
chẳng diệt, cho đến chẳng khởi chẳng làm vì không
thể có được, nên
không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Sơ địa vì không thể có được, nên không
thể có được, cho đến
địa thứ mười vì không thể có được, nên không
thể có được, vì rốt ráo
thanh tịnh. Thế nào là
Sơ địa cho đến địa thứ mười?
Đó là Càn-tuệ địa,
tính địa, Bát nhân địa, Kiến địa, Bạt địa, Ly dục
địa, Dó tác địa, Bích-chi
Phật địa, Bồ-tát địa, Phật địa.

Trong nội không,
Sơ địa không thể có được, cho đến trong vô
pháp hữu pháp không, Sơ
địa không thể có được.

Trong nội không cho đến trong vô pháp hữu pháp không, địa thứ hai, thứ ba, thứ tư, thứ năm,
thứ sáu, thứ bảy, thứ tám, thứ chín, thứ mười không thể có được.
Vì sao?
Tu-bồ-đề! Sơ địa chẳng phải được chẳng
phải
chẳng được, cho đến địa thứ mười chẳng phải được chẳng
phải chẳng được, vì
rốt ráo thanh tịnh.

Trong nội khôngcho đến trong vô pháp hữu pháp không, thành
tựu chúng sinh không thể
có được, vì rốt ráo thanh tịnh.
Trong nội không cho đến trong vô pháp hữu
pháp không, tịnh
Phật độ không thể có
được, vì rốt ráo thanh tịnh.

Trong nội không cho đến trong vô pháp hữu pháp không, năm
mắt không thể có được,
vì rốt ráo thanh tịnh. Như vậy,
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát do hết thảy các pháp
không thể có được nên
cưỡi Đại thừa đi ra đến trú Trí nhất thiết chủng. LUẬN:
Luận giả nói: Thực hành Đại thừa ấy đến bên
Phật đạo gọi là xuất sinh.
Lại do thành tựu nên gọi là xuất sinh. Lấy Đại thừa ấy thành tựu Trí nhất
thiết chủng, ấy gọi là
xuất sinh. Trong đây
Phật tự nói nhân duyên của Không.

Thừa là sở
dụng của Sáu Ba-la-mật.
Pháp là các pháp từ-bi phương tiện v.v… không nhiếp vào
Sáu Ba- la-mật.

Người xuất là Bồ-tát. Ba pháp ấy đều không.
Trong đây Phật lại nói
nhân duyên: Ngã không thể có được
cho đến kẻ biết, kẻ
thấy không thể có được, vì rốt ráo không. Năm uẩn,
Mười hai nhập, Mười tám giới, Thí Ba-la-mật cho
đến Mười tám pháp
không chung; Tu-đà-hoàn cho đến Trí nhất thiết chủng
chẳng sinh chẳng diệt, chẳng nhơ chẳng sạch cho đến
ba đời, ba tướng, tăng giảm v.v… ấy gọi là pháp không.

Ngã cho đến kẻ biết, kẻ thấy, Tu-đà-hoàn cho đến Phật, ấy gọi
là chúng sinh không. Hỏi: Có hai thứ không thể có được: Một là có pháp, và trí tuệ ít
nên không thể có được.
Hai là có trí tuệ lớn suy tìm không thể có được,
đây chỉ thứ không thể
có được nào?

Đáp: Vì pháp
không có nên không thể có được (tức thì không
có được thứ hai – ND).

Hỏi: Hết thảy pháp gốc ngọn không thể có được, thì có lợi ích
gì với người? Đáp: Trong đây Phật tự nói rốt ráo
thanh tịnh. Rốt ráo là nếu
hành giả nương không mà
phá có, đối với có được thanh tịnh, đối với
không chưa thanh tịnh, vì
có nương dựa. Trong đây Phật tự nói: Nhân
duyên không thể có được, chúng
sinh không thể có được, hết thảy pháp không thể có được, thí như: như như, pháp tính, thật tế v.v…cho đến chẳng

khởi, chẳng
làm không thể có được.

Lại nữa, vì Mười tám không nên pháp tính không thể có được, cho đến chẳng khởi chẳng làm.
Trong Mười tám không, không có
Sơ địa cho đến địa thứ mười, không có thành tựu
chúng sinh, không có tịnh Phật quốc độ, không có
Năm mắt, vì Mười tám không nên không,
vì rốt ráo thanh tịnh nên
không thể có được. Bồ-tát dùng pháp không
thể có được làm phương
tiện mà cưỡi Đại thừa đi ra đến trú trong Trí
nhất thiết chủng.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 51</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM HAI MƯƠI HAI: THẮNG XUẤT KINH:
Tuệ mạng Tu-bồ-đề
bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Đại thừa
là vượt lên trên hết thảy thế gian Trời, người, A-tu-la.

Bạch đức Thế Tôn! Đại thừa ấy cùng với hư không bình đẳng, như hư không thụ nạp vô lượng vô biên vô
số
chúng sinh. Đại thừa cũng
như vậy, thụ nạp vô
lượng vô biên vô số chúng sinh.
Bạch đức
Thế Tôn! Đại thừa ấy không thấy có chỗ đến, không thấy có chỗ đi, không thấy có chỗ ở. Đại thừa ấy đời trước không
thể có được, đời
sau không thể có được, đời giữa không thể có được, ba
đời đồng là Đại thừa.

Bạch đức Thế Tôn! Vì vậy, thừa ấy gọi là Đại thừa.

Phật bảo Tu-bồ-đề: Đúng vậy, đúng vậy!
Bồ-tát ma-ha-tát
Đại thừa ấy là sáu
Ba-la-mật: Thí Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la- mật,
Tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật; ấy gọi
là Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha-tát.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát Đại thừa là hết thảy môn
Đà- la-ni, hết thảy môn
Tam-muội, đó là Tam-muội Thủ Lăng-nghiêm cho đến
Tam-muội hư không, xa lìa vướng mắc
không nhiễm, ầy gọi là
Đại thừa của Bồ-tát ma-ha-tát.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha-tát là nội không
cho đến vô pháp hữu
pháp không; ấy gọi là Đại thừa của Bồ-tát ma-ha-tát. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Đại thừa của Bồ-tát ma-ha-tát là bốn niệm xứ cho đến mười tám pháp
không chung; ấy gọi là Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha-tát.

Như lời Tu-bồ-đề nói: Đại thừa ấy vượt lên trên hết thảy thế
gian trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu có Dục sẽ thật có tướng không hư vọng, không
lẽ khác, không điên
đảo, thường có, không biến hoại, chẳng phải
không có pháp, thì Đại
thừa ấy không thể vượt lên trên hết thảy thế gian
trời, người, A-tu-la.
Tu-bồ-đề! Vì cõi Dục hư vọng, do ức tưởng phân biệt, hòa hợp mà có tên gọi, hết thảy đều tướng vô thường, không có pháp,
vì vậy nên Đại thừa
vượt lên trên hết thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Cõi sắc, cõi vô
sắc nếu
sẽ thật có tướng không hư
vọng, không lẽ khác, không điên đảo, có thường, không biến hoại, chẳng phải không có pháp, thì Đại thừa ấy không thể vượt lên trên hết
thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.
Tu-bồ-đề! Song vì
cõi Sắc, cõi
Vô sắc
hư vọng, do sức tưởng
phân biệt, hòa hợp mà có tên gọi, hết thảy đều là tướng vô thường phá hoại, không có pháp, vì vậy nên Đại thừa vượt
lên trên hết thảy thế
gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu sắc
sẽ thật có tướng không hư vọng, không lẽ
khác, không điên đảo, có thường, không biến hoại, chẳng phải không có
pháp, thời Đại thừa
ấy không thể vượt trên hết thảy thế gian, trời, người,
A- tu-la. Tu-bồ-đề! Song vì
sắc hư vọng, do ức tưởng phân biệt, hòa
hợp mà có tên gọi,
hết thảy đều tướng vô thường, phá hoại, không có
pháp, vì vậy nên Đại
thừa ấy vượt trên hết thảy thế gian, trời,
người, A-tu-la; thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Nếu mắt cho đến ý,
sắc cho đến pháp, nhãn thức cho đến ý thức, nhãn xúc cho đến ý xúc, thọ do nhãn và xúc làm nhân
duyên sinh cho đến thọ do ý và xúc làm nhân
duyên sinh, nếu
sẽ thật có
tướng không hư vọng,
không lẽ khác, không điên đảo, có thường, không biến hoại, chẳng phải không có pháp, thì Đại thừa ấy, không thể vượt
lên trên hết thảy thế
gian, trời, người, A-tu-la. Tu-bồ-đề! Song vì mắt cho đến thọ do ý và xúc làm nhân duyên
sinh vì hư vọng, ức tưởng phân
biệt hòa hợp mà có
tên gọi, hết thảy đều tướng vô thường phá hoại,
không có pháp, vì vậy nên Đại thừa ấy vượt lên trên hết thảy thế gian,
trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu pháp tính là có pháp, chẳng phải không có pháp, thì Đại thừa ấy không thể vượt lên trên hết thảy
thế gian, trời,
người, A-tu-la. Tu-bồ-đề!
Song vì pháp tính không có pháp, chẳng phải
pháp, vì vậy nên Đại
thừa ấy vượt lên trên hết thảy thế gian, trời, người, A- tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu như như, thật tế, tính bất khả tư nghì là có
pháp, chẳng phải không
có pháp thì Đại thừa ấy không thể vượt lên trên
hết thảy thế gian, trời,
người, A-tu-la. Tu-bồ-đề! Song vì như như, thật tế,
tính bất khả tư nghì là không có pháp, chẳng phải pháp, vì vậy nên
Đại thừa vượt lên
trên hết thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu Thí Ba-la-mật là có pháp, chẳng phải
không có pháp, thì Đại thừa ấy không thể vượt trên hết thảy
thế gian, trời,
người, A-tu-la. Song vì Thí
Ba-la-mật không có pháp, chẳng phải pháp, vì
vậy nên Đại thừa vượt
trên hết thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.

Nếu Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật, Thiền Ba-
la-mật, Bát-nhã Ba-la-mật là có pháp, chẳng phải không có pháp,
thì Đại thừa ấy không
thể vượt trên hết thảy thế gian, trời, người,
A-tu-la. Song vì Giới
Ba-la-mật cho đến Bát-nhã Ba-la-mật, là không có
pháp, chẳng phải pháp, vì vậy nên Đại thừa ấy vượt trên hết thảy thề
gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu nội không cho đến vô pháp hữu pháp không là có pháp, chẳng phải không có pháp, thì Đại thừa ấy không thể vượt
lên trên hết thảy thế
gian, trời, người, A-tu-la. Song vì nội không cho đến vô pháp hữu pháp không là không có pháp, chẳng phải pháp, vì vậy
nên Đại thừa vượt
lên trên hết thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp không
chung là có pháp, chẳng
phải không có pháp thì Đại thừa ầy không thể vượt lên trên hết thảy
thế gian, trời, người, A-tu-la.
Song vì bốn niệm xứ cho đến mười tám pháp không chung là không có pháp, chẳng phải pháp,
vì vậy nên Đại thừa
vượt lên trên hết thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu pháp tính nhân là có pháp. chẳng phải không có pháp thì Đại thừa ấy không thể vượt lên trên hết thảy thế gian,
trời, người, A-tu-la. Song
vì pháp tính nhân là không có pháp, chẳng
phải pháp, vì vậy nên
Đại thừa vượt lên trên hết thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu pháp
Bát nhân, pháp Tu-đà-hoàn, pháp
Tư-đà- hàm, pháp
A-na-hàm, pháp A-la-hán, pháp Bích-chi Phật, pháp Phật
là có pháp, chẳng phải không có pháp, thì Đại thừa ấy không thể vượt
lên trên hết thảy thế
gian, trời, người, A-tu-la. Song vì pháp Bát nhân cho đến pháp Phật là không có pháp, chẳng phải pháp, vì vậy nên Đại
thừa vượt lên trên
hết thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu tính nhân là có pháp, chẳng phải không có pháp, thì Đại thừa ấy không thể vượt lên trên hết thảy
thế gian, trời,
người, A-tu-la. Song vì
tính nhân là không có pháp, chẳng phải pháp, vì
vậy nên Đại thừa vượt
lên trên hết thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu Bát nhân, Tu-đà-hoàn cho đến Phật, là có pháp,
chẳng phải
không có pháp, thì Đại thừa ấy không thể vượt lên trên hết thảy
thế gian, trời, người, A-tu-la.
Song vì Bát nhân cho đến Phật,
là không có pháp, chẳng
phải pháp, vì vậy nên Đại thừa vượt lên trên
hết thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu hết thảy thế gian, trời, người, A-tu-la là có
pháp, chẳng phải không
có pháp, thì Đại thừa ấy không thể vượt lên trên hết thảy
thế gian, trời, người, A-tu-la.
Song vì hết thảy
thế gian, trời,
người, A-tu-la, là không
có pháp, chẳng phải pháp, vì vậy nên Đại thừa
vượt lên trên hết thảy
thế gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát từ sơ phát tâm cho đến khi
ngồi đạo tràng, các tâm ở khoảng trung gian đó, nếu
sẽ là có pháp, chẳng phải không có pháp, thì Đại thừa ấy không thể vượt lên trên hết
thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.
Song vì Bồ-tát từ
sơ phát tâm cho
đến khi ngồi đạo tràng,
các tâm ở khoảng trung gian ấy là không có
pháp, chẳng phải pháp, vì
vậy nên Đại thừa vượt lên trên hết thảy thế
gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát như Kim cang tuệ là có
pháp, chẳng phải không
có pháp, thì Bồ-tát ma-ha-tát ấy không thể biết hết thảy kiết
sử và tập khí là không có pháp, chẳng phải pháp, được trí
nhất thiết chủng.
Tu-bồ-đề! Song vì Bồ-tát ma-ha-tát như Kim cang tuệ là không có pháp, chẳng phải pháp nên
Bồ-tát biết hết thảy kiết
sử và tập khí là không có pháp, chẳng phải pháp, được trí nhất
thiết chủng, vì
vậy nên Đại thừa vượt
lên trên hết thảy thế gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu Ba mươi hai tướng của chư Phật là có pháp, chẳng phải không có pháp, thì oai đức chư
Phật không thể
chiếu sáng, vượt
lên trên hết thảy thế
gian, trời, người, A-tu-la. Tu-bồ-đề! Song vì Ba mươi
hai tướng của chư Phật là không có pháp, chẳng
phải pháp, vì vậy nên oai đức chư
Phật chiếu sáng, vượt lên trên hết thảy
thế gian, trời, người, A-tu-la.

Tu-bồ-đề! Nếu ánh sáng chư Phật là có pháp, chẳng phải
không có pháp, thì ánh
sáng chư
Phật không thể chiếu khắp hằng hà
sa thế giới.
Tu-bồ-đề! Song vì ánh
sáng chư Phật là không có pháp,
chẳng phải pháp, vì vậy
nên chư Phật lấy ánh sáng chiếu khắp hằng hà sa thế giới.

Tu-bồ-đề! Nếu sáu mươi thứ âm thanh trang nghiêm của chư
Phật là có pháp, chẳng
phải không có pháp, thì chư Phật không thể lấy
sáu mươi thứ âm thanh trang nghiêm khắp đến mười phương vô lượng vô
số thế giới.
Tu-bồ-đề! Song vì
sáu mươi thứ âm thanh trang nghiêm của
chư Phật là không có pháp, chẳng phải pháp, vì vậy nên chư
Phật có thể lấy sáu mươi
thứ âm thanh trang nghiêm khắp đến mười phương
vô lượng vô số thế gìới.

Tu-bồ-đề! Nếu Pháp luân của chư Phật là có pháp, chẳng
phải không có pháp, thì
chư Phật không thể chuyển Pháp luân, các
Sa-môn, Bà-la-môn, hoặc
trời, hoặc ma, hoặc phạm và các chúng khác của
thế gian không thể đúng
như pháp chuyển được. Tu-bồ-đề! Song vì
Pháp luân của chư Phật
là không có pháp, chẳng phải pháp, vì vậy nên chư Phật chuyển
Pháp luân, các Sa-môn, Bà-la-môn, hoặc trời, hoặc
ma, hoặc phạm và các
chúng khác của thế gian không thể đúng như
pháp chuyển được.

Tu-bồ-đề! Chư Phật vì chúng
sinh chuyển
Pháp luân, chúng
sinh ấy nếu thấy có pháp, chẳng phải không có pháp, thì không thể khiến
chúng sinh ấy đối với
Vô-dư Niết-bàn mà nhập Niết-bàn. Tu-bồ-đề! Song vì chư Phật vì chúng
sinh
Chuyển pháp luân, chúng
sinh ấy là không
có pháp, chẳng phải
pháp, vì vậy nên có thể khiến chúng sinh đối với
Vô- dư Niết-bàn, đã
diệt, nay diệt, sẽ diệt (sẽ diệt độ, Niết-bàn –ND). LUẬN:
Luận giả nói:
Tu-bồ-đề trên kia lấy năm việc hỏi Đại
thừa, Phật đã đáp
rồi. Tu-bồ-đề hoan hỷ tán thán rằng: Bạch Thế
Tôn! Đại thừa ấy có oai lực
lớn, phá hoại người, trời, thế gian đã có thể vượt
hơn trong đó; thí như ba người đi qua đường dữ, một người giữa đêm
trốn thoát riêng một
mình, một người dùng tiền lo mà khỏi, một người
như đại vương với đại
quân, tướng, binh chúng, phá dẹp giặc thù, cất
quân cứu tế toàn thể,
không sợ hoạn nạn. Ba thừa cũng như vậy, như
A-la- hán không thể biết
hết thảy tướng chung tướng riêng, cũng không
thể phá ma vương, lại
không thể hàng phục ngoại đạo; chỉ chán già,
bệnh, chết, thẳng đến
Niết-bàn. Như Bích-chi Phật thâm nhập các pháp
thật tướng hơn Thanh-văn,
có một ít từ tâm, dùng lực từ tâm hóa độ chúng sinh, phá được phiền não mà không phá được ma và ngoại đạo.
Như Bồ-tát từ lúc mới phát tâm đã khởi tâm đại từ-bi đối với hết
thảy chúng sinh, tuy chưa
thành Phật, mà ở khoảng trung gian ấy làm lợi ích
vô lượng chúng sinh,
quyết định biết thật tướng các pháp, đầy đủ
sáu
Ba- la-mật nên phá các ma
vương và ngoại đạo, dứt phiền não tập khí,
đầy đủ trí nhất thiết
chủng, tướng chung tướng riêng đều biết rõ, thành
Vô thượng chính đẳng
chính giác. Ba hạng người tuy đều ra khỏi sinh tử, nhưng đường tu phương tiện khác nhau. Thế nên
Tu-bồ-đề tán
thán Đại thừa, dẹp phá hết thảy thế gian, vượt
trên trời, người, A-tu-la; ví như
hư không hàm thụ hết
thảy quốc độ mà hư không vẫn như cũ không chật.
Đại thừa
cũng như vậy, hàm thụ ba đời chư Phật và các đệ tử mà
Đại thừa cũng không
đầy. Lại, như hư không vì tướng thường nên không
có tướng vào, không có tướng ra, không có tướng
trụ lại. Đại thừa ấy
cũng như vậy, không có
chỗ vào ở vị lai, không có chỗ ra ở quá khứ, không có chỗ trụ lại ở hiện tại, phá ba thời nên ba đời bình đẳng, gọi
là Đại thừa.

Hỏi: Phật nên khen Tu-bồ-đề về lời tán thán lành thay, cớ
sao
lại nói Đại thừa? Đáp: Phật muốn thuận theo lời tán thán của
Tu-bồ-đề nên khen.
Vì trên nói Đại thừa
sâu xa, nay lược nói tướng Đại thừa, vậy
sau nói
rộng. Đại thừa được
Tu-bồ-đề tán thán là sáu Ba-la-mật, các môn
Đà-la-ni, môn Tam-muội, mười tám không, bốn niệm xứ, cho đến mười tám
pháp không chung. Đại thừa như
Tu-bồ-đề nói phá hoại hết thảy thế
gian, vượt lên trên
trời, người. A-tu-la, việc ấy thật như vậy, vì cớ
sao? Vì
ba cõi hư dối, như huyễn
như mộng, vô minh hư vọng, do nhân duyên mà có, nhân quả không có thật nhất định, hết thảy vô thường, phá
hoại tiêu diệt, đều là
tướng không. Vì Đại thừa trái với ba cõi, nên có thể tồi
diệt mà vượt lên trên,
nếu ba cõi có thật nhất định, thường không hư
vọng, thời Đại thừa
không thể tồi diệt mà vượt lên trên, vì cớ sao?
Vì thế lực ngang nhau.
Năm uẩn, mười hai nhập, mười tám giới, các thọ do
sáu xúc sinh cũng như vậy.
Nếu pháp tính là có pháp, chẳng phải không có pháp, thời
Đại thừa không thể phá
thế gian để được vượt lên trên, vì pháp tính
chẳng phải có, nên Đại
thừa có thể vượt lên trên thế gian được.

Hỏi: Pháp hữu vì do nhân duyên hòa hợp hư vọng nên nói
không có, còn như như,
pháp tính, thật tế, tính bất khả tư nghì, là pháp vô
vi thật, gọi là thật tế,
vì sao nói không có?
Đáp: Vì vô
vi không nên nói không có. Lại nữa,
Phật nói lìa pháp hữu vi, pháp vô vi không thể có
được; thật tướng pháp
hữu vi tức là pháp vô vi. Lại nữa,
quán sát pháp hữu vi ấy hư dối còn như như, pháp tính, thật tế là thật.
Vì người ta đối với pháp tính chấp lấy tướng khởi lên tranh cãi cho nên nói không có pháp tính; hoặc nói có, hoặc nói không, đều có nhân duyên nên không lỗi.
Như như, thật tế, tính bất khả tư
nghì cũng như vậy.

Thí Ba-la-mật
thế gian vì chấp trước nên có, Thí Ba-la-mật xuất thế gian vì không chấp trước nên không. Vì phá xan tham nên nói có
Thí Ba-la-mật, vì phá tà
kiến nên nói Thí Ba-la-mật không có; vì độ người

sơ học nên nói có, nếu ở trong tâm
Thánh nhân thì nói không.
Như Thí Ba-la-mật cho đến
chúng sinh nếu thật có, chẳng phải là không
có pháp, thì không nên
cưỡng ép làm cho tiêu diệt, vào Vô-dư Niết-bàn.

Hỏi: Từ khi có được ba mươi hai tướng về sau, sao không nói
Đại thừa vượt lên trên?
Đáp: Cần
nên nói, vì sợ văn dài nên không nói.

Lại nữa, từ khi được ba mươi hai tướng cho đến khi vì chúng
sinh chuyển Pháp luân,
cũng là Đại thừa, chỉ tên gọi khác nhau mà thôi.

Lại nữa, trên đây tổng quát nói tướng Đại thừa vượt lên trên,
chẳng biết thế nào là
vượt lên trên. Nay phân biệt nói rằng Phật có ba mươi hai tướng trang
nghiêm thân, nên vượt trên hết thảy
chúng sinh,
Phật có ánh
sáng hơn hết thảy ánh
sáng mặt trời mặt trăng, chư Thiên; âm thanh của Phật hơn hềt thảy âm thanh, hơn âm thanh hay của thế gian, hơn phạm âm của chư Thiên. Pháp luân của Phật hơn Bảo luân của
Chuyển luân Thánh vương
và hềt thảy pháp luân của ngoại đạo, không
chướng không ngại. Các
Pháp luân khác lợi ích nhỏ, nông cạn, hoặc một
đời, hai đời, cùng tột ngàn vạn đời, còn Pháp luân của Phật có thể
khiến vónh viễn vào Vô-dư
Niết-bàn, không còn trở lại sinh tử. Lại nữa,
nếu chúng sinh thật có, Phật không nên khiến chúng
sinh vào Niết-bàn, nhổ sạch gốc nó, đây quá hơn
giết một mạng, có lỗi
lớn như vậy. Vì chúng
sinh tâm điên đảo thấy có ngã, nên Phật phá
tâm điên đảo ấy nói
có Niết-bàn, không có chúng sinh thật có thể diệt, cho nên không lỗi. Có các công đức như vậy nên Đại thừa vượt lên trên
hết thảy thế gian.

Hỏi: Hết thảy thế gian là mười phương sáu nẻo chúng sinh,
cớ sao chỉ nói vượt lên trên trời, người,
A-tu-la? Đáp:
Trong sáu đạo, ba là thiện đạo, ba là ác đạo. Đại thừa
còn phá được ba thiện
đạo mà vượt lên trên, huống gì là ác đạo!

Hỏi: Trong kinh Long vương nói rồng được đạo Bồ-tát, sao nói
đó là ác đạo? Đáp:
Chúng sinh có vô lượng vô biên, rồng được đạo rất ít.
Lại nữa, có người nói
Đại Bồ-tát biến hóa thân để giáo hóa nên làm thân rồng chúa.

-------o0o-------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM HAI MƯƠI BA: HÀM THỤ</詞>


KINH:
Phật bảo Tu-bồ-đề:
Ông nói Đại thừa cùng với hư không bình đẳng? Đúng vậy, đúng vậy!
Tu-bồ-đề! Đại thừa cùng với
hư không bình đẳng.
Tu-bồ-đề! Như hư không, không có phương Đông, không
có phương Nam,
phương Tây,
phương Bắc, bốn góc, trên dưới, Đại
thừa cũng như vậy, không
có phương Đông, không có phương Nam,
phương Tây, phương Bắc,
bốn góc, trên dưới.

Tu-bồ-đề! Như hư không chẳng phải dài, chẳng phải ngắn,
chẳng phải vuông, chẳng phải tròn, Đại thừa cũng như vậy, chẳng phải
dài, chẳng phải ngắn,
chẳng phải vuông, chẳng phải tròn.

Tu-bồ-đề! Như hư không, chẳng phải xanh, chẳng phải vàng,
chẳng phải đỏ, chẳng
phải trắng, chẳng phải đen, Đại thừa cũng như vậy,
chẳng phải xanh, chẳng phải vàng, chẳng phải đỏ, chẳng
phải trắng,
chẳng phải đen. Vì vậy
nên nói Đại thừa cùng với hư không bình đẳng.

Tu-bồ-đề! Như hư không chẳng phải quá khứ,
chẳng phải vị lai, chẳng phải hiện tại,
Đại thừa cũng như vậy, chẳng phải quá khứ,
chẳng phải vị lai, chẳng phải hiện tại. Vì vậy nên nói Đại thừa cùng với
hư không bình đẳng.

Tu-bồ-đề! Như hư không chẳng thêm chẳng bớt, Đại thừa cũng
như vậy, chẳng thêm chẳng bớt.

Tu-bồ-đề! Như hư không, không nhơ, không sạch, Đại thừa
cũng như vậy, không nhơ, không sạch.

Tu-bồ-đề! Như hư không,
không sinh,
không diệt, không trụ,
không biến khác, Đại
thừa cũng như vậy, không sinh, không diệt, không
trụ, không biến khác.

Tu-bồ-đề! Như hư không chẳng phải thiện, chẳng phải bất
thiện, chẳng phải ký, chẳng phải vô ký, Đại thừa cũng như vậy, chẳng
phải thiện, chẳng phải
bất thiện, chẳng phải ký, chẳng phải vô ký. Vì
vậy, nên nói Đại thừa
cùng với hư không bình đẳng.
Như hư không
không thấy,
không nghe,
không hiểu, không biết, Đại thừa cũng như vậy,
không thấy,
không nghe,
không hiểu, không biết.
Như hư không không thể hiểu, không thể biết, không thể
thấy, không thể dứt,
không thể chứng, không thể tu, Đại thừa cũng như
vậy, không thể hiểu,
không thể biết, không thể thấy, không thể dứt,
không thể chứng, không thể tu. Vì vậy nên nói Đại thừa cùng với
hư không bình đẳng.
Như hư không chẳng phải
tướng nhiễm, chẳng phải tướng lìa
nhiễm, Đại thừa cũng
như vậy, chẳng phải tướng nhiễm, chẳng phải tướng lìa nhiễm.
Như hư không chẳng trói buộc ở theo cõi Dục, chẳng trói buộc
theo cõi Sắc, chẳng trói buộc theo cõi
Vô sắc, Đại thừa cũng như vậy, chẳng trói buộc theo cõi Dục, chẳng trói buộc theo
cõi Sắc, chẳng trói
buộc theo cõi Vô sắc.

Như hư không
không có tâm mới phát, cũng không có tâm thứ
hai, ba, bốn, năm, sáu,
bảy, tám chín, mười, Đại thừa cũng như vậy,
không có tâm mới phát,
cho đến tâm thứ mười.
Như hư không,
không có địa vị Càn-tuệ, tính địa, Bát nhân địa,
Kiến địa, Bạc địa, Ly dục địa,
Dó biện địa, Đại thừa cũng như
vậy, không có địa vị
Càn-tuệ, cho đến không có địa vị Dó biện.

Như hư không, không có
quả Tu-đà-hoàn,
quả Tư-đà-hàm,
quả A-na-hàm, quả
A-la-hán, Đại thừa cũng như vậy, không có quả
Tu-đà- hoàn, cho đến không có quả A-la-hán.
Như hư không,
không có địa vị Thanh-văn, không có địa vị Bích- chi Phật, không có địa vị Phật, Đại thừa cũng như vậy, không địa
vị Thanh-văn cho đến địa vị Phật. Vì vậy nên nói Đại thừa cùng với
hư không bình đẳng.
Như hư không,
chẳng phải có sắc, chẳng phải không có sắc, chẳng phải có thể thấy, chẳng phải không thể thấy, chẳng phải có đối
ngại, chẳng phải không đối ngại, chẳng phải hợp chẳng phải tán, Đại
thừa cũng như vậy, chẳng
phải có sắc, chẳng phải không có sắc, chẳng
phải có thể thấy, chẳng
phải không thể thấy, chẳng phải có đối ngại, chẳng phải không có đối ngại, chẳng phải hợp, chẳng phải tán. Vì vậy nên
nói Đại thừa cùng với
hư không bình đẳng.

Tu-bồ-đề! Như hư không chẳng
phải thường, chẳng phải vô
thường, chẳng phải vui, chẳng phải khổ, chẳng phải ngã, chẳng phải vô ngã, Đại thừa cũng như vậy, chẳng
phải thường, chẳng phải vô thường,
chẳng phải vui, chẳng phải khổ, chẳng phải ngã, chẳng phải vô ngã.
Vì vậy nên nói Đại thừa
cùng với hư không bình đẳng.

Tu-bồ-đề! Như hư không, chẳng phải không, chẳng phải
chẳng không, chẳng phải
tướng, chẳng phải vô tướng, chẳng phải làm,
chẳng phải không làm,
Đại thừa cũng như vậy, chẳng phải không, chẳng
phải chẳng không, chẳng phải tướng, chẳng phải vô
tướng, chẳng phải làm, chẳng phải không làm. Vì vậy nên nói Đại thừa cùng với hư
không bình đẳng.

Tu-bồ-đề! Như hư không chẳng phải tịch diệt, chẳng phải
chẳng tịch diệt, chẳng
phải lìa, chẳng phải chẳng lìa, Đại thừa cũng như
vậy, chẳng phải tịch
diệt, chẳng phải chẳng tịch diệt, chẳng phải lìa,
chẳng phải chẳng lìa. Vì
vậy nên nói Đại thừa cùng với hư không bình đẳng.

Tu-bồ-đề! Như hư không, chẳng phải tối, chẳng
phải sáng, Đại thừa cũng như vậy, chẳng phải tối chẳng
phải sáng. Vì vậy nên nói
Đại thừa cùng với hư không bình đẳng.

Tu-bồ-đề! Như hư không, chẳng phải khả đắc, chẳng phải bất khả đắc, Đại thừa cũng như vậy, chẳng phải khả đắc, chẳng phải bất
khả đắc. Vì vậy nên
nói Đại thừa cùng với hư không bình đẳng.

Tu-bồ-đề! Như hư không, chẳng phải có thể nói, chẳng phải
không thể nói, Đại thừa cũng như vậy, chẳng phải có thể nói, chẳng phải
không thể nói. Vì vậy,
nên nói Đại thừa cùng với hư không bình đẳng.

Tu-bồ-đề! Do nhân duyên ấy, nên nói Đại thừa, cùng với
hư không bình đẳng.
LUẬN: Luận giả nói:
Tu-bồ-đề tán thán Đại thừa như hư
không, Phật liền thuật rộng thành việc ấy.
Như hư không, không
có mười phương, Đại thừa cũng không có
mười phương, cũng không có dài
ngắn, vuông tròn, xanh, vàng đỏ, trắng.

Hỏi: Hư không
có thể như vậy, là pháp vô vi, không có sắc,
không phương hướng, còn Đại thừa là pháp hữu vi, là
sắc pháp, đó là bố thí,
trì giới v.v… làm sao
nói cùng với hư không bình đẳng? Đáp:
Sáu Ba-la-mật có hai thứ là thế gian và xuất thế gian.
Thế gian là hữu vi, sắc
pháp, chẳng đồng với hư không. Xuất thế gian cùng với như như, pháp tính, thật tế, hòa hợp với trí tuệ nên giống như
hư không. Từ sau khi chứng
được Vô sinh pháp nhẫn, không có phân
biệt như hư không.

Lại nữa, như
Phật dùng trí vô ngại, quán thật tướng như hư
không người khác thì
không được như vậy, vì trí tuệ không được thanh
tịnh rốt ráo. Lại nữa,
Phật trước sau nói các pháp rốt ráo không, như tướng
Vô- dư Niết-bàn, như hư
không, không nên nghi ngờ. Các pháp khác
cũng như vậy, cho đến như
hư không, chẳng phải nói, chẳng phải chẳng
nói cũng như vậy.

Hỏi: Như hư không, nói là không có gì là đủ, cớ sao nói không
có các tướng? Đáp:
Bồ-tát mới phát tâm, tâm đắm trước các pháp nhân
duyên trong ngoài, vì vậy nên Phật nói như hư không, không có các tướng, Đại

thừa cũng như vậy. KINH:
Tu-bồ-đề! Như lời ông nói: Như hư không hàm thụ vô
lượng vô biên vô số
chúng sinh, Đại thừa cũng hàm thụ vô lượng vô biên
vô số
chúng sinh. Đúng vậy, đúng vậy!
Tu-bồ-đề! Chúng sinh không có nên biết hư không không có; hư không không có nên biết Đại thừa
cũng không có. Vì nhân duyên ấy nên Đại thừa hàm thụ vô lượng vô biên
vô số chúng sinh. Vì cớ
sao? Vì chúng sinh, hư không, Đại thừa, các
pháp ấy đều không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Đại thừa không có, nên biết vô
số không có;
vô số không có, nên
biết vô lượng không có; vô lượng không có, nên
biết vô biên không có;
vô biên không có, nên biết hết thảy các pháp không có.
Tu-bồ-đề! Vì nhân duyên ấy, Đại thừa hàm thụ vô lượng vô
biên vô số chúng sinh, vì
sao? Vì chúng sinh, hư không, Đại thừa, vô số,
vô lượng, vô biên, hết
thảy pháp ấy đều không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Ngã không có, cho đến kẻ biết, kẻ thấy
không có, nên biết như
như, pháp tính, thật tế không có; như như, pháp tính, thật tế không có, nên biết cho đến vô lượng vô biên vô
số không có, vô lượng vô biên vô
số không có, nên biết hết thảy pháp không có.
Tu-bồ- đề! Vì nhân duyên
ấy, Đại thừa hàm thụ vô lượng vô biên vô số chúng sinh, vì
sao? Vì chúng
sinh cho đến kẻ biết, kẻ thấy, thật tế, cho đến
vô lượng vô biên vô
số, hết thảy pháp ấy đều không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Ngã không có, cho đến kẻ biết, kẻ thấy
không có, nên biết tính
bất khả tư nghì không có; tính bất khả tư nghì không có, nên
biết sắc, thọ, tưởng, hành, thức
không có; sắc, thọ, tưởng, hành, thức không có, nên biết hư không không có; hư không không có, nên biết Đại thừa không có; Đại thừa không có, nên biết vô
số không có;
vô số không có, nên
biết vô lượng không có; vô lượng không có, nên
biết vô biên không có;
vô biên không có, nên biết hết thảy các pháp
không có. Tu-bồ-đề! Vì nhân duyên ấy, nên biết
Đại thừa hàm thụ vô lượng vô biên vô
số
chúng sinh.
Vì sao?
Tu-bồ-đề! Vì ngã cho đến kẻ biết,
kẻ thấy v.v… hết thảy
pháp đều không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Ngã không có cho đến kẻ biết, kẻ thấy không có, nên biết mắt
không có; tai, mũi, lưỡi, thân, ý không có; mắt cho
đến ý không có, nên
biết hư không không có; hư không không có, nên
biết Đại thừa không
có; Đại thừa không có, nên biết vô số không có; vô
số không có, nên biết
vô lượng không có; vô lượng không có, nên biết vô biên không có; vô biên không có, nên biết hết thảy các pháp không
có. Tu-bồ-đề! Vì nhân
duyên ấy, Đại thừa hàm thụ vô lượng vô biên vô
số

chúng sinh.
Vì sao?
Tu-bồ-đề! Vì ngã cho đến hết thảy các pháp
đều không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Ngã không có cho đến kẻ biết, kẻ thấy
không có, nên biết Thí
Ba-la-mật không có; Giới Ba-la-mật, Nhẫn
Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật không có;
Bát- nhã Ba-la-mật không
có, nên biết hư không không có; hư không không có nên biết Đại thừa không có; Đại thừa không có, nên biết vô lượng vô biên vô
số không có; vô lượng vô biên vô
số không có, nên biết hết
thảy các pháp không có.
Tu-bồ-đề! Vì nhân duyên ấy, Đại thừa hàm thụ vô lượng vô biến vô
số
chúng sinh.
Vì sao?
Vì ngã, chúng sinh, cho đến
hết thảy các pháp đều
không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Ngã không có cho đến kẻ biết, kẻ thấy
không có, nên biết “nội
không” không có cho đến “vô pháp hữu pháp
không” không có; vô pháp hữu pháp không không có, nên biết hư
không không có; hư không không có, nên biết Đại thừa không có; Đại thừa không có, nên biết vô
số vô lượng vô biên không có; vô
số vô lượng vô biên
không có, nên biết hết
thảy các pháp không có. Tu-bồ-đề! Vì nhân duyên
ấy, Đại thừa hàm thụ
vô lượng vô biên vô số chúng sinh. Vì sao? Vì
ngã, chúng sinh, cho đến
hết thảy các pháp đều không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Ngã, chúng
sinh cho đến kẻ biết, kẻ
thấy không có, nên biết Bốn niệm xứ không có; Bốn niệm xứ không có, cho đến Mười tám pháp không chung không có; Mười tám pháp không
chung không có, nên biết hư không không có; hư không không có, nên biết Đại thừa không có; Đại thừa không có, nên biết vô
số vô lượng vô
biên không có; vô
số vô lượng vô biên không có, nên biết hết thảy các
pháp không có. Tu-bồ-đề!
Vì nhân duyên ấy, Đại thừa ấy hàm thụ vô
lượng vô biên vô số
chúng sinh. Vì sao? Vì ngã, chúng sinh, cho đến hết
thảy các pháp đều không thể có được. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Ngã, chúng sinh không có, cho đến kẻ biết,
kẻ thấy không có, nên
biết tính địa không có, cho đến Dó tác địa
không có; Dó tác địa
không có, nên biết hư không không có; hư không
không có, nên biết Đại
thừa không có; Đại thừa không có, nên biết vô
số
vô lượng vô biên không
có; vô số vô lượng vô biên không có, nên biết hết thảy các pháp không có.
Tu-bồ-đề! Vì nhân duyên ấy, Đại thừa
hàm thụ vô lượng vô
biên vô số chúng sinh. Vì sao? Vì ngã, chúng sinh,
cho đến hết thảy các
pháp đều không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Ngã, chúng
sinh,cho đến kẻ biết, kẻ thấy
không có, nên biết
Tu-đà-hoàn không có; Tu-đà-hoàn không có, nên biết Tư- đà-hàm
không có; Tư-đà-hàm không có, nên biết A-na-hàm không
có; A-na-hàm không có,
nên biết A-la-hán không có; A-la-hán không có, nên biết cho đến hết thảy các pháp không có. Vì nhân duyên ấy,
Tu-bồ- đề! Đại thừa hàm thụ vô lượng vô biên vô
số
chúng sinh, vì
sao?
Tu-bồ- đề! vì ngã cho
đến hết thảy các pháp đều không thể có được.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Ngã cho đến kẻ biết kẻ thấy không có, nên
biết Thanh-văn thừa không
có; Thanh-văn thừa không có, nên biết
Bích-chi Phật thừa không có;
Bích-chi Phật thừa không có, nên biết
Phật thừa không có; Phật thừa không có, nên biết người
Thanh-văn không có; người
Thanh-văn không có, nên biết
Tu-đà-hoàn không có;
Tu-đà-hoàn không có cho đến
Phật không có;
Phật không có, nên biết Trí nhất
thiết chủng không có; Trí nhất thiết chủng không có, nên biết hư
không không có; hư không không có, nên biết Đại thừa không có; Đại thừa không có, nên biết cho đến hết thảy các pháp không có.
Tu-bồ-đề! Vì nhân duyên ấy, Đại thừa hàm thụ vô lượng vô biên vô
số
chúng sinh.
Vì sao?
Vì ngã cho đến hết thảy các pháp đều không thể có được.
Tu-bồ-đề! Như tính Niết-bàn hàm thụ vô lượng vô biên vô
số
chúng sinh, Đại thừa
cũng hàm thụ vô lượng
vô biên vô số chúng sinh. Tu-bồ-đề! Vì nhân duyên ấy, Như hư không hàm thụ vô lượng vô biên vô
sồ
chúng sinh, Đại
thừa cũng như vậy, hàm
thụ vô lượng vô biên vô số chúng sinh.
LUẬN: Hỏi:
Sao không nói hư không rộng lớn vô biên nên
hàm thụ hết thảy vật,
mà lại nói hư không không có nên có thể hàm thụ
hết thảy chúng sinh, mọi vật, Đại thừa cũng không có?
Đáp: Hiện
thấy hư không không có, hết thảy vạn vật đều ở
trong đó, vì không có
nên có thể hàm thụ. Hỏi: Tâm,
tâm số pháp cũng không hình chất, sao không hàm thụ
hết thảy vạn vật? Đáp: Tâm, tâm
số pháp có tướng giác tri, chẳng phải tướng
hàm thụ. Lại không có
chỗ ở, hoặc trong hoặc ngoài, hoặc gần hoặc xa,
chỉ do tướng phân biệt
nên biết có tâm. Pháp hình sắc có chỗ ở, nhân chỗ có
sắc nên biết có hư không, do
sắc không dung thọ các vật nên
biết hư không dung thọ
các vật. Sắc với hư không trái nhau, sắc nếu
không dung thọ, thì biết
hư không dung thọ; như do vô minh nên biết có minh, do khổ nên biết có vui, nhân
sắc không có nên nói có hư không,
chứ không có tướng riêng. Lại nữa,
tâm, tâm số pháp còn có nghĩa không dung thọ, như
tâm tà kiến không dung
thọ chính kiến, tâm chính kiến không dung thọ
tà kiến. Hư không thì
không như vậy, hết thảy đều dung thọ.

Lại tâm, tâm
số pháp có tướng
sinh diệt, là pháp có thể dứt, còn
hư không thì không vậy.
Tâm, tâm số pháp và hư không đều đồng vô
sắc, vô hình, chứ không
được nói hoàn toàn không khác. Vì vậy, nên
trong các pháp, chỉ nói hư
không có thể dung thọ hết thảy. Hỏi: Trước tôi hỏi ý không phải vậy! Ý tôi hỏi cớ
sao không nói hư không vì vô lượng vô biên có thể dung thọ hết thảy vật, mà lại nói
vì không có nên dung thọ
hết thảy vật?
Đáp: Tôi
nói hư không không có tự tướng là đối đãi
với sắc tướng mà nói hư không; nếu không có tự tướng thì không có hư không, làm
sao nói nó vô lượng vô biên! Hỏi: Ông nói tướng dung thọ, tức là hư không, cớ
sao nói không
có? Đáp:
Tướng dung thọ tức là không có
sắc tướng, chỗ
sắc không đến
được, gọi
là hư không, vì vậy nên không có hư không. Nếu thật có
hư không, thì khi chưa có
sắc phải không có hư không; nếu chưa có sắc
đã có hư không, thì hư
không vô tướng. Vì sao? Vì chưa có sắc. Nhân
sắc nên biết có hư
không, có sắc nên liền biết có vô sắc. Nếu trước
có sắc, sau có hư không, thì hư không là pháp tạo tác, pháp tạo tác thì
không gọi là thường.
Nếu có pháp vô tướng là không thể có được, vì vậy
nên không có hư không.

Hỏi: Nếu thường có hư không, nhân sắc nên tướng hư không
hiện rõ, vậy tướng
hiện ra sau ấy ở hư không? Đáp: Nếu hư không trước không có tướng,
sau có tướng cũng
không có chỗ ở. Nếu hư
không trước có tướng, tướng không có sở tướng;
nếu trước không có
tướng, tướng cũng không có chỗ ở. Nếu lìa tướng là
vô tướng, vì tướng
không có chỗ ở; nếu tướng không có chỗ ở, thì chỗ
sở tướng cũng không có, chỗ
sở tướng không có, nên tướng cũng không
có. Lìa tướng và chỗ
tướng ở, thì không còn có pháp. Vì vậy nên hư
không không gọi là tướng, không gọi là
sở tướng; không gọi là pháp, không
gọi là phi pháp; không
gọi là có, không gọi là không có. Dứt các ngôn
ngữ thì vắng lặng như
Vô-dư Niết-bàn. Các pháp khác cũng như vậy. Hỏi: Nếu hết thảy pháp như vậy tức là hư không, cớ
sao còn lấy
hư không làm ví dụ?
Đáp: Nhân
quả các pháp đều là hư dối. Nhân vô minh nên có
dối gạt tâm chúng sinh,
chúng sinh đắm trước nơi pháp đó mà không đắm trước nơi hư không.
Sáu trần dối gạt tâm
chúng sinh, hư không tuy
cũng dối gạt mà không
như vậy, vì vậy nên lấy hư không làm ví dụ; lấy
việc thô thiển phá việc
vi tế. Như hư không nhân nơi sắc nên chỉ có tên giả,
không có
pháp nhất định, chúng sinh cũng như vậy, nhân năm uẩn
hòa hợp nên chỉ có tên
giả, cũng không có pháp nhất định. Đại thừa
cũng như thế, vì chúng
sinh không, nên không có Phật, không có Bồ-tát,
vì có chúng sinh nên có
Phật có Bồ-tát; nếu không có Phật, không có
Bồ- tát thì không có
Đại thừa. Vì vậy nên Đại thừa hay dung thọ vô
lượng vô biên vô số
chúng sinh; nếu có pháp thì không thể dung thọ vô
lượng chư Phật và đệ tử. Hỏi: Nếu thật không có hư không, làm
sao có thể dung thọ
vô lượng vô biên vô
số chúng sinh?

Đáp: Vì vậy
nên Phật nói vì Đại thừa không có nên vô số không có; vô
số không có nên vô lượng cũng không có; vô lượng không có nên vô biên cũng không có, vô biên không có nên hết thảy pháp cũng
không có, vì vậy nên có thể dung thọ.

A-tăng-kỳ (Asamkya) là, Tăng-kỳ là Số, A là Vô. Chúng sinh và các pháp mỗi mỗi không thể có được biên tế, nên gọi là
vô số. Đếm mười phương hư không xa gần không thể có được biên giới của nó,
nên gọi là vô số. Phân
biệt đếm sáu Ba-la-mật, chủng chủng bố thí,
chủng chủng trì giới v.v… không có
số lượng, đếm bao nhiêu chúng
sinh
đã lên xe (chính pháp),
sẽ lên xe, hiện lên xe, không thể kể hết; ấy gọi là vô số.

Lại nữa, có người nói bắt đầu đếm chỉ có một, chỉ có một, một
một nên nói hai. Như vậy
v.v… đều là một, không còn cách đếm khác;
nếu đếm là một thì
không có số (vô số).

Có người nói: Hết thảy pháp do hòa hợp nên có tên gọi như bánh xe, vành bánh xe, cái tay hoa xe,
cái bầu giữa bánh xe hòa hợp nên gọi là xe, không có thật pháp nhất định. Một pháp không có nên nhiều
pháp cũng không, vì trước
một sau mới nhiều.

Lại nữa, dùng
số đếm
sự vật,
sự vật không có nên
số đếm
cũng không có, nên gọi là vô số.
Vô lượng là như lấy đấu lường vật, lấy trí tuệ lường các pháp
cũng như vậy.
Các pháp không, nên
vô số, vô
số nên vô lượng vô biên,
không có thật trí, làm
sao biết được định tướng các pháp?
Vô lượng nên vô biên, lượng là
tổng tướng, biên là biệt
tướng; lượng là tướng
đầu, biên là tướng cuối cùng.

Lại nữa, ngã cho đến kẻ biết kẻ thấy không có nên thật tế
cũng không có; thật tế
không có nên vô số cũng không có; vô số không có, nên vô lượng cũng không có; vô lượng không có, nên vô biên
cũng không có; vô biên
không có, nên hết thảy pháp cũng không có. Vì vậy

nên hết thảy
pháp rốt ráo thanh tịnh. Đại thừa dung thọ được hết thảy chúng
sinh và pháp, vì hai việc nhân nhau, nếu không có chúng
sinh thì không có pháp, nếu không có pháp thì không có
chúng sinh. Trước,
tổng tướng nói hết
thảy pháp không, sau mỗi mỗi riêng nói các pháp
không. Thật tế là diệu pháp
sau cùng, nó cũng không có huống gì các
pháp khác. Từ tính bất
khả tư lượng cho đến tính Niết-bàn,cũng như vậy. KINH:
Tu-bồ-đề! Như ông
nói, Đại thừa ấy chẳng thấy chỗ
đến, chẳng thấy chỗ đi,
chẳng thấy chỗ ở. Đúng vậy, đúng vậy!
Tu-bồ-đề! Đại thừa ấy
chẳng thấy chỗ đến, chẳng thấy chỗ đi, chẳng thấy chỗ ở. Vì
sao?
Tu-bồ-đề! Vì hết thảy các pháp tướng
chẳng động, nên pháp ấy không chỗ đến, không chỗ đi, không chỗ ở.
Vì sao?
Tu-bồ-đề! Vì sắc không từ đâu
đến, cũng không đi đâu, cũng không ở chỗ nào; thọ, tưởng, hành, thức không từ đâu đến, cũng không đi đâu,
cũng không ở chỗ nào.
Tu-bồ-đề! Sắc pháp không từ đâu đến, cũng không đi
đâu, cũng không ở chỗ
nào; thọ, tưởng, hành, thức không từ đâu đến,
cũng không đi đâu, cũng không ở chỗ nào.

Tu-bồ-đề! Như sắc không từ đâu đến, cũng không đi đâu, cũng không ở chỗ nào;
như thọ, tưởng, hành, thức, không từ đâu đến,
cũng không đi đâu, cũng không ở chỗ nào.

Tu-bồ-đề! tính sắc không từ đâu đến, cũng không đi đâu,
cũng không ở chỗ nào;
tính thọ, tưởng, hành, thức, không từ đâu đến,
cũng không đi đâu, cũng không ở chỗ nào.

Tu-bồ-đề! Tướng sắc không từ đâu đến, cũng không đi đâu,
cũng không ở chỗ nào;
tướng của thọ, tưởng, hành, thức, không từ đâu
đến, cũng không đi đâu,
cũng không ở chỗ nào.

Tu-bồ-đề! Mắt, pháp mắt, như mắt, tính, mắt tướng mắt không
từ đâu đến, cũng không đi đâu, cũng không ở
chỗ nào; tai, mũi, lưỡi, thân, ý, pháp ý, như ý, tính ý, tướng ý, không từ đâu đến, cũng không đi
đâu, cũng không ở chỗ
nào. Sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Địa chủng, pháp địa chủng, như địa chủng,
tính địa chủng, tướng địa chủng, không từ đâu đến, cũng không đi đâu,
cũng không ở chỗ nào;
nước, lửa, gió, không, thức chủng, pháp thức
chủng, như thức chủng,
tính thức chủng, tướng thức chủng, cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Như, pháp như, như như, tính như, tướng như, không
từ đâu đến, cũng
không đi đâu, cũng không ở chỗ nào.

Tu-bồ-đề! Thật tế, pháp thật tế, như thật tế, tính thật tế, tướng
thật tế, không từ đâu
đến, cũng không đi đâu, cũng không ở chỗ nào.

Tu-bồ-đề! Bất khả tư nghì, pháp bất khả tư nghì, như bất khả tư nghì, tính bất khả tư nghì, tướng bất khả tư nghì, không từ đâu
đến, cũng không đi đâu,
cũng không ở chỗ nào.

Tu-bồ-đề! Thí Ba-la-mật, pháp Thí Ba-la-mật, như Thí
Ba-la- mật, tính Thí
Ba-la-mật, tướng Thí Ba-la-mật, không từ đâu đến,
cũng không đi đâu, cũng
không ở chỗ nào. Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật,
Tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật, pháp
Bát-nhã Ba- la-mật, như
Bát-nhã Ba-la-mật, tính
Bát-nhã Ba-la-mật, tướng
Bát-nhã Ba-la-mật, không từ đâu đến, cũng không đi đâu, cũng không ở chồ nào.

Tu-bồ-đề! Bốn niệm xứ, pháp
Bốn niệm xứ, như Bốn niệm
xứ, tính Bốn niệm xứ,
tướng Bốn niệm xứ, không từ đâu đến, cũng
không đi đâu, cũng không ở chỗ nào; cho đến Mười tám pháp không
chung cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Bồ-tát, pháp Bồ-tát, như Bồ-tát, tính Bồ-tát, tướng
Bồ- tát, không từ đâu
đến, cũng không đi đâu, cũng không ở chỗ nào. Phật, pháp Phật, như Phật, tính Phật,
tướng Phật, không
từ đâu đến, cũng không đi đâu, cũng không ở chỗ nào; Vô thượng
chính đẳng chính giác, pháp,
như, tính, tướng, không từ đâu đến, cũng không
đi đâu, cũng không ở chỗ nào.

Tu-bồ-đề! Hữu vi pháp, pháp hữu vi pháp, như hữu vi pháp,
tính hữu vi pháp, tướng
hữu vi pháp, không từ đâu đến, cũng không đi
đâu, cũng không ở chỗ nào.

Tu-bồ-đề! Vô vi pháp, pháp vô vi pháp, như vô vi pháp, tính
vô vi pháp, tướng vô vi
pháp, không từ đâu đến, cũng không đi đâu,
cũng không ở chỗ nào.

Tu-bồ-đề! Do nhân duyên ấy, Đại thừa không thấy chỗ đến,
không thấy chỗ đi, không thấy chỗ ở. LUẬN:
Luận giả nói: Phật
bảo Tu-bồ-đề: Cớ sao ông chỉ tán
thán Đại thừa không
đến, không đi, không ở? Hết thảy pháp cũng như
vậy, không đến, không
đi, không ở, vì thật tướng hết thảy pháp chẳng
động Hỏi: Các pháp hiện có đến, đi, có thể
trông thấy, cớ sao nói tướng
nó không
động, không đến, không đi?
Đáp: Tướng
đến, đi, trước đã phá, nay sẽ nói lại: Trong Phật pháp không có ngã, không có
chúng sinh, cho đến không có kẻ biết, kẻ thấy, nên kẻ đến, kẻ đi không có; kẻ đến, kẻ đi không có, nên tướng
đến, tướng đi cũng phải không có. Lại nữa,
trong ba đời tìm tướng đi, không thể có được. Vì cớ
sao? Vì trong khi đã đi không đi, trong khi chưa đi cũng không đi, lìa đã đi và

chưa đi, trong
khi đi cũng không đi. Hỏi: Chỗ có thân động chuyển gọi là đi; trong đã đi và chưa đi
thân không động chuyển.
Vì vậy nên khi đi, thân động chuyển, tức phải có đi?
Đáp: Không
phải vậy! Lìa tướng đi, khi đi không thể có được;
lìa khi đi, tướng đi
không thể có được, làm sao nói khi đi có đi? Lại nữa,
nếu khi đi có tướng đi, lý dáng lìa tướng đi có khi đi.
Vì sao? Vì ông nói khi đi có đi? Lại nữa,
nếu khi đi có đi, thì nên có hai đi: Một là biết khi đi,
hai là biết khi đi có đi.

Hỏi: Nếu như
vậy thì có lỗi gì? Đáp: Nếu như vậy có hai người đi.
Vì sao? Vì lìa người đi không
có tướng đi, nếu lìa người đi thì không có tướng đi; lìa tướng đi thì không
có người đi, thế nên người đi không đi, người không đi cũng không đi; lìa
đi và không đi, cũng
không có đi. Đến và ở cũng như vậy.

Vì vậy, Phật
nói pháp của người phàm phu hư dối không thật,
tuy là cái thấy của mắt
thịt nhưng không khác loài súc sinh, điều đó
không thể tin. Thế nên nói các pháp không đến không đi. không ở cũng
không động. Sao vậy? Như
thế gọi là sắc, pháp sắc, như sắc, tính sắc, tướng sắc.

Sắc là việc của mắt thấy, chưa phân biệt tốt xấu, thật không
thật, tướng mình
tướng khác; pháp
sắc là chỉ vô thường
sinh diệt, bất tịnh v.v…
Như sắc là
sắc do hòa hợp có, như bọt nước không bền chắc,
ly tán thì không có, hư
ngụy không thật, chỉ dối gạt mắt người. Sắc
hiện tại như vậy, sắc
quá khứ, vị lai cũng như vậy, như hiện tại lửa nóng,
so sánh biết lửa quá
khứ vị lai cũng như vậy.

Lại nữa, như chư Phật quán
sắc tướng rốt ráo thanh
tịnh không,
Bồ- tát cũng nên quán
như vầy: Pháp sắc, như sắc, vì sao không giống
như chỗ thấy của phàm phu?

Vì tính nó tự như vậy.

tính ấy thâm diệu làm sao biết được?

Do lực của tướng sắc nên biết được. Như lửa lấy khói làm
tướng, thấy khói thì
biết có lửa. Thấy tướng sắc nay vô thường, phá hoại,
khổ não, thô sáp mà
biết tính nó là vậy. Năm pháp ấy không đi không
đến không ở, như trước nói. Cho đến vô vi, pháp
vô vi; như, tính, tướng
vô vi, không đến không
đi không ở cũng như vậy. KINH:
Tu-bồ-đề! Như ông
nói, Đại thừa tiền tế (đời trước) không thể có được, hậu tế không thể có được, trung tế không thể có được, thừa
ấy ba đời
bình đẳng. Vì vậy nên gọi là Đại thừa. Đúng vậy, đúng
vậy! Tu-bồ-đề! Đại
thừa ấy tiền tế không thể có được, hậu tế không thể
có được, trung tế không
thể có được, thừa ấy ba đời bình đẳng, vì vậy nên gọi là Đại thừa.
Vì sao?
Tu-bồ-đề! Đời quá khứ, đời quá khứ
không; đời vị lai, đời
vị lai không; đời hiện tại, đời hiện tại không;
ba đời bình đẳng, ba đời bình
đẳng không; Đại thừa, Đại
thừa không; Bồ-tát, Bồ-tát không.
Vì sao?
Tu-bồ-đề! Vì Không ấy chẳng phải một, chẳng phải
hai, chẳng phải ba, chẳng
phải bốn, chẳng phải năm, chẳng phải khác.
Vì vậy nên nói ba đời bình đẳng.
Ấy là Đại
thừa của Bồ-tát ma-ha-tát, vì trong thừa ấy tướng
bình đẳng chẳng bình đẳng
không thể có được; nhiễm chẳng nhiễm không thể có được;
sân chẳng
sân không thể có được;
si chẳng
si không
thể có được; mạn chẳng mạn không thể có được, cho đến hết thảy
pháp lành, pháp chẳng
lành không thể có được. Trong thừa ấy thường
không thể có được, vô thường không thể có
được, vui không thể có được,
khổ không thể có được,
thật không thể có được, không không thể có
được; ngã không thể
có được, vô ngã không thể có được; cõi Dục không
thể có được, cõi Sắc
không thể có được, cõi Vô sắc không thể có được; độ cõi Dục không thể có được, độ cõi
Sắc không thể có được, độ cõi
Vô sắc không thể có được.
Vì sao? Vì Đại thừa ấy tự pháp không thể có
được. Tu-bồ-đề!
Sắc quá khứ,
sắc quá khứ không,
sacé vị lai,
sắc hiện tại,

sắc vị lai,
sắc hiện
tại không; thọ, tưởng, hành, thức
quá khứ, thọ, tưởng, hành, thức quá
khứ không; thọ, tưởng, hành, thức vị lai, hiện tại,
thọ, tưởng, hành, thức
vị lai, hiện tại không.

Trong không,
sắc quá khứ không thể có được.
Vì sao?
Vì trong không, không cũng không thể có được, huống gì
trong không, lại
có sắc quá khứ được!
Trong không, sắc vị lai hiện tại không thể có
được. Vì sao? Vì trong
không, không cũng không thể có được, huống gì
trong không có sắc vị lai hiện tại được!
Trong không,
thọ, tưởng, hành, thức quá khứ không thể có
được. Vì sao? Vì trong
không, không cũng không thể có được, huống gì
trong không
có thọ, tưởng, hành, thức quá khứ được!
Trong không, thọ, tưởng, hành, thức vị lai hiện tại không thể có được.
Vì sao? Vì trong
không, không cũng không thể có được, huống gì trong không có thọ,
tưởng, hành, thức vị
lai, hiện tại được!

Tu-bồ-đề! Thí Ba-la-mật quá khứ không thể có được, Thí
Ba-la- mật vị lai không thể có được,
Thí Ba-la-mật hiện tại không thể có
được, trong ba đời bình
đẳng Thí Ba-la-mật cũng không thể có được. Vì
sao?
Vì trong bình đẳng, đời quá khứ không thể có được, đời vị lai không
thể có được, đời hiện tại không thể có được; trong bình đẳng,
bình đẳng cũng không thể có được, huống gì trong bình đẳng có đời quá khứ, đời
vị lai, đời hiện tại
được! Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật cũng như vậy. Lại nữa,
Tu-bồ-đề! Trong đời quá khứ Bốn niệm xứ không
thể có được, cho đến trong đời quá khứ Mười tám pháp không chung không
thể có được. Trong đời
vị lai, hiện tại cũng như vậy.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Trong ba đời bình đẳng Bốn niệm xứ không
thể có được, trong ba
đời bình đẳng cho đến Mười tám pháp không
chung không thể có được.
Vì sao? Vì trong bình đẳng Bốn niệm xứ đời quá
khứ không thể có được,
trong bình đẳng Bốn niệm xứ đời vị lai không
thể có được, trong bình
đẳng Bốn niệm xứ đời hiện tại không thể có
được; trong bình đẳng, bình đẳng cũng không thể có được, huống gì trong bình đẳng có Bốn niệm xứ đời quá khứ, Bốn niệm xứ đời vị lai, hiện tại được!
Trong bình đẳng, bình đẳng cũng không thể có được, huống gì trong bình đẳng có quá khứ cho đến Mười tám pháp không chung
được! Đời vị lai, hiện tại cũng vậy.

Lại nữa, Tu-bồ-đề! Người phàm phu đời quá khứ không thể
có được, người phàm
phu đời vị lai, hiện tại không thể có được. Trong ba đời bình đẳng, người phàm phu cũng không thể có được.
Vì sao?
Vì chúng sinh không thể
có được, cho đến kẻ biết, kẻ thấy không thể
có được. Thanh-văn,
Bích-chi Phật, Bồ-tát, Phật trong đời quá khứ không thể
có được, Thanh-văn,
Bích-chi Phật, Bồ-tát,
Phật trong đời vị
lai, hiện tại không thể
có được. Trong ba đời bình đẳng, Thanh-văn,
Bích- chi Phật, Bồ-tát,
Phật không thể có được. Vì sao? Vì chúng sinh
không thể có được, cho
đến kẻ biết, kẻ thấy không thể có được.

Tu-bồ-đề! Như vậy, Bồ-tát ma-ha-tát trú trong Bát-nhã Ba-la-mật học tướng ba đời bình đẳng,
sẽ đầy đủ Trí nhất
thiết chủng, ấy gọi
là Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha-tát, nghĩa là tướng ba đời bình đẳng.

Bồ-tát ma-ha-tát trú trong thừa ấy vượt lên trên hết thảy thế
gian người, trời, A-tu-la,
thành tựu Tát-bà-nhã. Bấy giờ,
Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Lành thay, lành thay! Đại thừa của
Bồ-tát ma-ha-tát.
Vì sao? Vì các
Bồ-tát quá
khứ nơi thừa ấy học
được Trí nhất thiết chủng, các Bồ-tát vị lai cũng ở
nơi thừa ấy học và đã
được Trí nhất thiết chủng. Bạch đức Thế Tôn!
Các Bồ-tát trong mười
phương vô lượng vô số thế giới hiện nay cũng ở
nơi thừa ấy học được
Trí nhất thiết chủng. Vì vậy nên, bạch đức Thế Tôn!
Thừa ấy thật là Đại thừa của Bồ-tát ma-ha-tát.

Phật bảo Tu-bồ-đề! Đúng vậy, đúng vậy! Chư Phật quá khứ vị lai, hiện tại nơi Đại thừa ấy học, đã được Trí nhất
thiết chủng,
sẽ được, nay được. LUẬN:
Luận giả nói:
Tu-bồ-đề lược tán thán Đại thừa ấy
đời trước, đời sau,
đời giữa trung tế không thể có được, vì ba đời
bình đẳng nên gọi là Đại thừa. Nay Phật diễn
rộng lời tán thán của Tu-bồ-đề:
Ba đời tại
sao không thể có được? Đời quá khứ, đời quá khứ không,
đời vị lai, đời vị lai
không, đời hiện tại, đời hiện tại không, nên không
thể có được. Ba đời
bình đẳng, bình đẳng là không. Đại thừa, Đại
thừa tự không; Bồ-tát,
Bồ-tát tự không; ấy là ý nghĩa của tướng không trong
ba đời. Tướng ba đời
không, như trước đã nói. Trong đây Phật tự nói nhân duyên của không.
nghĩa là không,
tướng không, chẳng phải một,
chẳng phải hai, chẳng phải
ba, chẳng phải bốn, chẳng phải năm v.v…,
chẳng khác, chẳng hợp,
chẳng tán, không có phân biệt. Thế nên ba đời
bình đẳng tướng không,
vì không có gì, bình đẳng ấy cũng không

Bồ-tát hiểu được ba đời bình đẳng như vậy, không để cho từ đời vô thỉ lại đây làm mệt chán, không để cho đời vị lai vô biên
làm khó khăn, ấy là Bồ-tát ba đời bình đẳng, gọi là Đại thừa.
Trong Đại thừa ấy tướng bình đẳng không thể có được, tướng không bình đẳng cũng không thể có được. Được
Tam-muội về ba đời bình đẳng ấy, phá tướng
bất bình đẳng. Vì đối
đãi tướng bất bình đẳng nên có đẳng, bất bình đẳng rốt ráo không có nên đẳng cũng
không có. Muốn,
chẳng muốn, cho
đến ba cõi độ ba cõi,
là pháp đối đãi cũng như vậy. Trong đây Phật tự
nói: Các pháp ấy đều
do nhân duyên hòa hợp nên không có tự tính, tự
tính không có nên không.

Lại nữa, sắc quá khứ, tướng
sắc quá khứ không; vị lai, hiện
tại cũng như vậy. Như
sắc, bốn uẩn khác cũng như vậy. Vì sao? Vì
trong không, tướng không
thể có được, huống gì trong không có tướng ba
đời năm uẩn được! Bồ-tát quán năm uẩn không,
dứt tham dục, đi vào đạo, là
Thí Ba-la-mật v.v… Cũng như năm uẩn, ba đời không thể có được,
vì ba đời bình đẳng,
bình đẳng tức là không. Trong bình đẳng ấy, Thí
Ba- la-mật không thể có được. Hỏi:
Cớ sao ba đời và trong ba đời bình đẳng,
Thí Ba-la-mật không thể có được?
Đáp: Trong
các pháp bình đẳng không có ba đời, trong bình
đẳng, tướng bình đẳng
cũng không thể có được, huống gì có ba đời.
Năm Ba- la-mật khác cho đến Mười tám pháp không
chung cũng như vậy. Lại nữa,
trong ba đời tướng phàm phu không thể có được,
Thanh- văn cho đến Phật cũng không thể có được; vì chúng
sinh không
vậy. Bồ-tát trú trong
Bát-nhã Ba-la-mật học ba đời bình đẳng
không như vậy, nhóm các công đức lành, liền đầy đủ Trí nhất
thiết chủng.
Phật nói Bồ-tát trú được
ba đời bình đẳng như vậy, thì vượt lên trên hết thảy
thế gian trời, người và A-tu-la.

Khi ấy Tu-bồ-đề, tán thán rằng:
Lành thay, lành thay! Đại thừa lợi ích
các Bồ-tát.
Vì sao? Vì các
Bồ-tát quá khứ học Đại thừa ấy, được
Trí nhất thiết chủng; chưa
được, nay được cũng như vậy.

Có người nói: Không có nhân duyên được thanh tịnh, cũng
không có nhân duyên
nhiễm cấu uế, lớn nhỏ, tốt xấu, trói mở đều do vô
chủ đưa đến.
Có người nói:
Tốt xấu, trói mở, thời tiết đến thì tự được.
Có người nói: Phước
đức thành tựu nên được Phật đạo. Có người nói:
Chỉ được thật trí tuệ
thanh tịnh mới được Phật đạo.

Những người nói như vậy đều là phi
nhân duyên, ít nhân
duyên, Tu-bồ-đề không
tán thán. Nay Phật bỏ phi nhân duyên, cũng bỏ nhân duyên, không đầy đủ; mà nói nhân duyên đầy đủ, đó là
Sáu Ba-la-mật, ba đời Bồ-tát
học thừa ấy đầy đủ, được thành đạo. Phật cũng được
Tu- bồ-đề tán thán nói:
Lành thay! lành thay!

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 52</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM HAI MƯƠI BỐN: HỘI TÔNG KINH: Bấy giờ Tuệ mạng
Phú-lâu-na Di-đa-la-ni-tử bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Phật trước sai Tu-bồ-đề thuyết Bát-nhã
Ba- la-mật cho các Bồ-tát
ma-ha-tát, sao nay lại nói Đại thừa?

Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Con nói Đại thừa
sẽ không xa lìa Bát-nhã
Ba-la-mật chăng? Phật dạy:
Tu-bồ-đề, không! Ông nói Đại thừa tùy thuận
Bát-nhã bala mật, không
lìa Bát-nhã Ba-la-mật. Vì sao? Vì hết thảy pháp lành, pháp trợ đạo, hoặc
pháp Thanh-văn, hoặc pháp
Bích-chi Phật,
hoặc pháp Bồ-đề, hoặc pháp Phật, hết thảy pháp ấy đều nhiếp vào
trong Bát-nhã Ba-la-mật.

Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Những gì là
pháp lành, pháp trợ
đạo, pháp Thanh-văn, pháp Bích-chi Phật, pháp
Bồ-tát, pháp Phật đều
nhiếp vào trong Bát-nhã Ba-la-mật?

Phật bảo Tu-bồ-đề: Đó là
Thí Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật, Tấn
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, Bát-nhã Ba-la-mật,
Bốn niệm xứ,
Bốn chính cần, Bốn như ý túc,
Năm căn, Bảy giác phần,
Tám Thánh đạo, không, vô tướng, vô tác, giải thoát môn,
Mười lực Phật,
Bốn điều không sợ, Bốn trí vô ngại, Đại từ Đại Bi, Mười tám
pháp không chung, tướng không
sai lầm, thường xả hành.
Tu-bồ-đề! Cùng các
pháp lành khác, pháp trợ đạo, hoặc
pháp Thanh-văn, hoặc pháp
Bích-chi Phật, hoặc pháp
Bồ-tát, hoặc pháp Phật đều nhiếp vào trong
Bát-nhã Ba-la-mật.

Tu-bồ-đề! Hoặc Đại thừa, hoặc Bát-nhã Ba-la-mật, Thiền
Ba-la- mật, Tấn Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật, Thí
Ba-la-mật, hoặc sắc, thọ,
tưởng, hành, thức, nhãn và sắc, nhãn thức, nhãn xúc, các

thọ do nhãn
và xúc làm duyên phát sinh, cho đến ý và pháp, ý thức,
ý xúc, các thọ do ý và
xúc làm duyên phát sinh; địa chủng cho đến
thức chủng, Bốn niệm xứ
cho đến Tám Thánh đạo phần, không, vô tướng, vô tác, giải thoát môn và các pháp lành hoặc hữu lậu, hoặc vô lậu,
hoặc hữu vi, hoặc vô vi, hoặc
Khổ đế, Tập đế, Diệt đế, Đạo đế, hoặc
cõi Dục, hoặc cõi Sắc,
hoặc cõi Vô sắc, hoặc nội không cho đến vô pháp hữu pháp
pháp không, các
môn Tam-muội, các
môn Đà-la-ni,
Mười lực Phật cho đến Mười
tám pháp không chung, hoặc Phật pháp, hoặc
tính Phật pháp, như như, thật tế, tính bất khả
tư nghì, Niết-bàn, hết thảy
các pháp ấy đều không
hợp không tán, không sắc, không hình, không
đối, chỉ một tướng, đó là vô tướng.

Tu-bồ-đề! Do nhân duyên ấy, nên ông nói Đại thừa tùy thuận
Bát- nhã Ba-la-mật.
Vì sao?
Tu-bồ-đề! Vì Đại thừa không khác
Bát-nhã Ba- la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật không khác Đại thừa;
Bát-nhã Ba-la-mật và Đại thừa không hai
không khác. Thí Ba-la-mật không khác Đại
thừa, Đại thừa không
khác Thí Ba-la-mật; Thí Ba-la-mật và Đại thừa
không hai không khác, cho
đến Thiền Ba-la-mật cũng như vậy.

Tu-bồ-đề! Bốn niệm xứ không khác Đại thừa, Đại thừa không khác Bốn niệm xứ; Bốn niệm xứ và Đại thừa không hai
không khác; cho đến Mười tám pháp không chung không khác Đại thừa, Đại thừa không khác Mười tám pháp
không chung; Mười tám pháp không chung và
Đại thừa không hai không khác.

Tu-bồ-đề! Do nhân duyên ấy, nên ông nói Đại thừa tức là nói
Bát- nhã Ba-la-mật. LUẬN:
Luận giả nói:
Phú-lâu-na tuy tự mình
không nghi, chỉ vì kẻ tân học độn căn không hiểu nghĩa một mà tên gọi khác, nên đặt câu
hỏi. Tu-bồ-đề liền đem
việc ấy bạch Phật: Phật pháp thậm thâm, điều
con nói sẽ không có lỗi
chăng? Phật đáp: Ông nói Đại thừa tùy thuận
Bát- nhã, không có sai
trái. nghĩa là lúc đầu đã luận rồi, nay Phật dạy
cho nhân duyên tùy thuận;
đó là hết thảy pháp lành thuộc ba thừa, đều tụ hợp vào trong
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì cớ
sao? Vì hết thảy pháp lành
của ba thừa đều vì
Niết-bàn. Cửa vào Niết-bàn có ba: Hết thảy pháp
đều vào cửa không, cửa
vô tướng, vô tác. Như trì giới hay sinh thiền
định, thiền định hay sinh
thật trí tuệ, vì không nhiễm trước thế gian.

Những gì là pháp trợ đạo của ba thừa nhiếp ở trong Bát-nhã? Đó là
Sáu Ba-la-mật, Ba mươi bảy phẩm, Ba cửa
giải thoát, Mười lực
Phật, Bốn việc
không sợ, Bốn trí vô ngại, Đại từ Đại Bi, Mười tám
pháp không chung, tướng không
sai lầm, thường xả hành. Trong đó Ba mươi bảy

phẩm, Ba cửa
giải thoát, là pháp chung của ba thừa, Sáu Ba-la-mật
là pháp của Bồ-tát,
Mười lực cho đến thường xả hành là pháp của Phật.

Có người nói: Sáu Ba-la-mật có đầy đủ, không có đầy đủ.
Không đầy đủ là pháp
chung cả Nhị thừa, đầyđủ là pháp riêng của Bồ-tát.

Lại nữa, Đại
thừa không,
Bát-nhã Ba-la-mật cũng không,
nghĩa không là một.
Tu-bồ-đề tùy thuận không lầm, như Bát-nhã Ba-la-mật không, năm
Ba-la-mật cho đến như như, pháp tính, thật tế, tính bất
khả tư nghì, Niết-bàn, cũng như vậy.

Lại nữa, từ
Bát-nhã Ba-la-mật cho
đến Niết-bàn, đều là
không hợp, không tán,
không sắc, không hình, không đối chỉ một tướng, đó
là vô tướng. Vì đồng tướng nên nói Đại thừa là
Bát-nhã Ba-la-mật,
Đại thừa và Bát-nhã
không hai không khác vậy.

--------o0o--------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM HAI MƯƠI LĂM: MƯỜI VÔ</詞>


KINH:
Tuệ mạng Tu-bồ-đề
bạch Phật rằng: Bạch đức Thế
Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát, đời trước không thể có được, đời
sau không thể
có được, đời giữa
không thể có được. Vì sắc vô biên nên biết
Bồ-tát ma- ha-tát cũng vô biên;
vì thọ, tưởng, hành, thức vô biên, nên biết
Bồ-tát ma-ha-tát cũng vô biên.
Sắc là
Bồ-tát ma-ha-tát cũng không thể
có được; thọ, tưởng,
hành, thức là Bồ-tát ma-ha-tát là cũng không thể có được.
Như vậy, bạch
Thế Tôn! Nơi hết
thảy chủng, hết thảy chỗ, tìm Bồ-tát không thể có được.
Bạch Thế tôn!
Con sẽ dạy
Bát-nhã Ba-la- mật cho những
Bồ-tát như thế nào?
Bạch Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát chỉ có danh tự, như nói danh tự ngã, ngã rốt ráo
chẳng sinh; giống như
ngã, các pháp cũng như
vậy, không có tự tính.

Những sắc gì
rốt ráo không sinh, những thọ. tưởng, hành, thức gì rốt ráo không
sinh?
Bạch Thế Tôn! Rốt ráo không
sinh không gọi
là sắc, rốt ráo không
sinh không gọi là thọ, tưởng, hành, thức. Bạch
Thế Tôn! Nếu pháp rốt ráo
không sinh, nên dạy đó là
Bát-nhã Ba-la-mật ư? Lìa rốt ráo không sinh
cũng không có Bồ-tát tu hành Vô thượng chính đẳng
chính giác. Nếu Bồ-tát nghe nói lời này mà tâm không
chìm đắm, không ưu hối,
không kinh, không hãi, không sợ, nên biết
Bồ-tát ma-ha-tát như vậy,
có thể tu hành Bát-nhã Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Do nhân duyên gì nên nói Bồ-tát ma- ha-tát đời trước không thể có được, đời
sau không thể có được, đời giữa

không thể có được?

Tu-bồ-đề! Do
nhân duyên gì mà nói sắc vô biên, nên biết
Bồ-tát cũng vô biên? Thọ, tưởng, hành, thức vô
biên, nên biết Bồ-tát cũng vô biên?

Tu-bồ-đề! Do
nhân duyên gì mà nói sắc là Bồ-tát cũng không
thể có được? Thọ,
tưởng, hành, thức là Bồ-tát cũng không thể có được?

Tu-bồ-đề! Do
nhân duyên gì mà nói nơi hết thảy chủng, hết thảy chỗ tìm
Bồ-tát không thể có được, nên dạy
Bát-nhã Ba-la-mật cho những Bồ-tát như thế nào?

Tu-bồ-đề! Do
nhân duyên gì mà nói Bồ-tát chỉ có danh tự?

Tu-bồ-đề! Do
nhân duyên gì mà nói như danh tự ngã, ngã rốt
ráo không sinh, như ngã,
các pháp cũng như vậy, đều không có tự tính?

Tu-bồ-đề! Những sắc gì rốt ráo không
sinh?
Những thọ, tưởng, hành, thức gì
rốt ráo không sinh?

Tu-bồ-đề! Do
nhân duyên gì mà nói rốt ráo không sinh không
gọi là sắc; rốt ráo
không sinh không gọi là thọ, tưởng, hành, thức?

Tu-bồ-đề! Do
nhân duyên gì nên nói nếu pháp rốt ráo không
sinh, thì nên dạy Bát-nhã
Ba-la-mật ấy chăng?

Tu-bồ-đề! Do nhân duyên gì mà nói, lìa rốt ráo không
sinh thì
cũng không có Bồ-tát tu
hành Vô thượng chính đẳng chính giác?

Tu-bồ-đề! Do nhân duyên gì mà nói, nếu
Bồ-tát nghe lời nói
ấy mà tâm không chìm
đắm, không ưu hối, không kinh, không hãi, không sợ,
và nếu tu hành được như vậy, thì ấy gọi là
Bồ-tát ma-ha-tát tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật? Bấy giờ,
Tu-bồ-đề trả lời Xá-lợi-phất rằng: Vì chúng
sinh không có nên
Bồ-tát đời trước không thể có được, vì chúng
sinh không, nên Bồ-tát đời trước không thể có được; vì chúng
sinh lìa, nên
Bồ-tát đời trước không thể có được.

Xá-lợi-phất!
Vì sắc không có nên đời trước không thể có được; vì thọ, tưởng, hành, thức không có nên
Bồ-tát đời trước không thể có được; vì
sắc không nên
Bồ-tát đời trước không thể có được;
vì thọ, tưởng, hành, thức không nên
Bồ-tát đời trước không thể có được; vì
sắc lìa nên Bồ-tát đời trước không thể có được;
vì thọ, tưởng, hành, thức lìa
nên Bồ-tát đời trước
không thể có được.

Xá-lợi-phất!
Vì sắc tính không có nên Bồ-tát đời trước không
thể có được; vì thọ,
tưởng, hành, thức tính không có nên Bồ-tát đời
trước không thể có được.

Xá-lợi-phất!
Vì Thí Ba-la-mật không có nên
Bồ-tát đời trước không
thể có được;
vì Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật không có nên
Bồ-tát đời trước không
thể có được. Vì sao?
Xá-lợi-phất! Vì trong không, đời trước không thể có được, đời
sau không thể có được, đời giữa không thể có được.
Không chẳng khác Bồ-tát,
Bồ-tát chẳng khác đời trước. Xá-lợi-phất! Không, Bồ-tát, đời trước, các pháp ấy không hai
không khác. Do nhân duyên
ấy nên Bồ-tát đời
trước không thể có được.

Xá-lợi-phất!
Vì Thí Ba-la-mật không nên
Thí Ba-la-mật lìa,
vì Thí Ba-la-mật tính
không có, nên Bồ-tát đời trước không thể có
được; vì Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn
Ba-la-mật, Thiền
Ba-la-mật, Bát-nhã
Ba-la-mật không, nên
Bát-nhã Ba-la-mật lìa, vì
Bát-nhã Ba-la- mật tính không có,
nên Bồ-tát đời trước không thể có được. Vì cớ
sao? Xá-lợi-phất! Trong
không, đời trước không thể có được, đời sau không thể có được, đời giữa không thể có được.
Không chẳng
khác Bồ-tát,
Bồ- tát cũng chẳng khác đời trước.
Xá-lợi-phất! Không, Bồ-tát, đời
trước không hai không
khác. Do nhân duyên ấy, Xá-lợi-phất, nên Bồ-tát
đời trước không thể có được.

Lại nữa, Xá-lợi-phất! Nội không không có nên
Bồ-tát đời
trước không thể có được, cho đến vô pháp hữu pháp không không có nên
Bồ- tát đời trước
không thể có được. Vì nội không không nên nội không lìa, vì nội không tính không có cho đến vô pháp hữu
pháp không, vì
không, vì lìa, vì tính không có nên
Bồ-tát đời trước không thể có được.
Các nghĩa khác như trên đã nói. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bốn niệm xứ không có nên Bồ-tát đời
trước không thể có
được; Bốn niệm xứ vì không, vì lìa, vì tính không có nên Bồ-tát đời trước không thể có được, cho đến Mười tám pháp
không chung không có, nên
Bồ-tát đời trước không thể có được;
Mười tám pháp
không chung, vì không, vì lìa, vì tính không có, nên
Bồ-tát đời trước không thể có được. Các nghĩa khác như trên đã nói.
Do nhân duyên ấy,
Xá-lợi-phất, nên Bồ-tát đời trước không thể có được. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Hết thảy môn Tam-muội, hết thảy môn Đà- la-ni không có, nên
Bồ-tát đời trước không thể có được; môn
Tam- muội, môn Đà-la-ni vì
không, vì lìa, vì tính không có, nên Bồ-tát
đời trước không thể
có được. Các nghĩa khác như trên nói.

Lại nữa, Xá-lợi-phất! Pháp tính không có, nên
Bồ-tát đời
trước không thể có được; pháp tính vì không, vì lìa, vì tính không có, nên
Bồ- tát đời trước
không thể có được, các nghĩa khác như trên đã nói.

Lại nữa, Xá-lợi-phất! Như vì không có, vì không, vì lìa, vì tính
không có, vì thật tế không có, vì không, vì lìa, vì tính không có,
nên tính bất khả tư nghì không có; vì không, vì lìa, vì tính không có,
nên Bồ-tát đời trước
không thể có được. Các nghĩa khác như trên nói.

Lại nữa, Xá-lợi-phất!
Vì Thanh-văn không có, nên
Bồ-tát đời trước không thể
có được; Thanh-văn vì không, vì lìa, vì tính không
có nên Bồ-tát đời
trước không thể có được; Bích-chi Phật vì không có, vì không, vì lìa, vì tính không có, nên
Bồ-tát đời trước không thể có được; Phật vì không có, vì không, vì lìa, vì tính không có nên
Bồ-tát đời
trước không thể có được; Vô thượng
chính đẳng
chính giác vì không có,
cho đến vì tính không có
nên Bồ-tát đời trước không thể có được.

Lại nữa, Trí nhất thiết chủng vì không có cho đến vì tính không có, nên
Bồ-tát đời trước không thể có được.
Vì sao?
Xá-lợi-phất!
Vì không, đời trước không thể có được, đời
sau không thể có được, đời giữa không thể có được, nên
Bồ-tát đời
sau không thể có được.
Xá-lợi-phất!
Không chẳng khác Bồ-tát, cũng chẳng khác
đời trước; không, Bồ-tát, đời trước, các pháp ấy không hai
không khác. Do nhân
duyên ấy, Xá-lợi-phất,
nên Bồ-tát đời trước
không thể có được; đời sau, đời giữa cũng như vậy.
LUẬN: Hỏi: Trước đã
nói Bồ-tát, danh tự
Bồ-tát không thể
có được, thì vì ai để
nói Bát-nhã Ba-la-mật? Sao nay còn nói lại?
Đáp: Không
nên hỏi câu ấy. Vì Tu-bồ-đề tu không hạnh đệ
nhất, thường ưa nói
không, nếu có nói, thì cũng thường đem không môn
để lợi ích chúng sinh.

Lại nữa, trên mới lược nói, trong đây lấy mười thứ để phân biệt rộng nghĩa
Bồ-tát không thể có được. Hành giả nếu quán các
pháp không, tùy thuận,
vô tướng, vô tác, vì tâm vô tác nên không muốn
có tác vi, như vậy còn
không thể tự làm lợi ích cho mình, huống gì làm lợi ích cho người! Nếu người ở vào tâm hữu ngã thì có thể phân biệt các pháp tướng lành và
chẳng lành, nhóm các pháp lành, bỏ các
pháp chẳng lành.
Nay Phật dạy trong
Bát-nhã Ba-la-mật không nên có tâm
chấp ngã, không nên phân
biệt các pháp, chỉ tu hành các thiện, việc ấy
rất khó. Hành giả nghó
rằng: Nếu không có ngã, thì ai tu điều thiện?
Nghó rằng: Trước có
ngã, nay vì Bát-nhã Ba-la-mật nên không có, nên
sinh tâm lo buồn. Vì thế
nên Tu-bồ-đề nói lại: Ngã từ xưa lại đây không
có chứ chẳng phải trước
có nay không. Hành giả biết như vậy xưa nay
tự không có, nay không mất gì, cho nên không
lo sợ; ví như cây lớn rễ
sâu, không thể chặt một
nhát mà đứt, phải dùng sức chặt nhiều búa mới
đứt được. Bồ-tát cũng như vậy, không thể nói
một lần mà được, vì vậy nên phải phân biệt rộng.

Tu-bồ-đề khi
hỏi Phật, nghó rằng: Nếu quyết định có Bồ-tát thì ba đời đều có, nay trong đời trước không có Bồ-tát, vì
sao? Vì đời
trước không có bắt đầu, đời vị lai cũng như vậy, vì chưa có
nhân duyên.
Trước sau đối đãi mới có
trung gian, nếu không có trước
sau thì không
có trung gian. Nếu cho năm uẩn là
Bồ-tát thì năm uẩn không biên giới đủ
thứ nhân duyên như trước
đã nói. Vì năm uẩn rốt ráo không, nên vô
lượng vô biên; vì vô lượng vô biên nên đồng là pháp vô vi.
Nếu Bồ-tát vô biên, việc ấy không
đúng. Do nhân duyên ấy nên Bồ-tát không thể có được,
sẽ thuyết cho ai? Trong tất cả chỗ, tất cả chủng, tất cả thời tìm Bồ-tát không thể có được,
sẽ thuyết cho ai? Như ngã rốt ráo không
sinh rỗng không, không có gì, năm uẩn cũng như vậy, rốt ráo không
sinh rỗng không có gì; đã không có chúng
sinh và pháp năm uẩn, làm
sao có Bồ-tát?

Hỏi: Chúng sinh và năm uẩn rốt ráo không sinh, người hiểu
được pháp ấy tức là
Bồ-tát sao? Đáp: Rốt ráo
không sinh, không gọi
là sắc, không gọi là thọ,
tưởng, hành, thức. Vì
sao? Vì năm uẩn là tướng sinh, trong rốt ráo không
sinh không có tướng tự
phân biệt ấy. Năm uẩn rốt ráo không sinh thì không thể đem ra giáo hóa; xa lìa rốt ráo
không sinh, cũng không có
Bồ-tát hành đạo, vậy
sẽ dạy ai?
Bồ-tát nghe như vậy,
không sợ, không hãi,
ấy là có thể tu hành Bồ-tát đạo.

Hỏi: Ngã với
Bồ-tát là một vật, cớ sao lấy ngã ví dụ Bồ-tát?
Đáp: Trong
Bát-nhã Ba-la-mật, hết thảy pháp đều không, đối
với kẻ sơ học không
tiện vì họ nói không, nên trước tiên phải phân biệt
tội phước, bỏ tội tu
phước. Phước đức, quả báo của phước đức vô thường; vô thường nên
sinh khổ, thế nên bỏ phước, nhàm chán thế gian, cầu
đạo vào Niết-bàn. Bấy giờ,
nên suy nghó rằng: Nhân nơi ngã nên sinh các phiền não, ngã ấy ở trong
sáu thức tìm không thể có được, chỉ do điên đảo
nên chấp ngã, thế nên
hiểu lý vô ngã dễ, dễ nên có thể lãnh thọ giáo hóa. Nếu nói
sắc không, thì khó hiểu, tuy tai nghe nói không, mắt
thường thấy thật có, thế nên trước phá cái ngã đối với tội ác
sau mới phá
tất cả pháp. Tất cả những Phật tử đắc đạo tự biết tự chứng vô ngã, người
chưa đắc đạo thì tin các
pháp không, chẳng thể như tin vô ngã; thế nên
lấy vô ngã để ví dụ.

Trong đây Tu-bồ-đề nói hết thảy pháp không, suy đến không có Bồ-tát, nên dùng vô ngã để ví dụ, lấy nhỏ ví dụ lớn, như lấy đường
phèn ví dụ cam lồ. Hỏi:
Xá-lợi-phất đã biết nghĩa không, vô ngã, cớ gì còn mỗi
việc mỗi hỏi? Đáp:
Tu-bồ-đề là thuộc hàng Thanh-văn, đức không bằng
Bồ-tát mà ở trước Phật nói
Bát-nhã thâm sâu, thì tâm hàng
Bồ-tát mới
học sinh nghi. Trên kia Phật khen tuy ông nói về Đại thừa tùy thuận
Bát-nhã, vẫn cho là Phật
muốn thuận theo Tu-bồ-đề. Xá-lợi-phất muốn dứt
cái nghi ấy, nên hỏi. Lại nữa,
Phật muốn cùng Tu-bồ-đề nói Bát-nhã cho đến rốt ráo, nên
Xá-lợi-phất mỗi việc mỗi hỏi khiến
Tu-bồ-đề khéo phân
biệt thâm nghĩa, khiến mọi người kính tin. Vì vậy nên hỏi trong quá khứ
Bồ-tát không thể có được, cho đến vẫn không
sợ không hãi.
Tu-bồ-đề đáp nghĩa: Ngã,
chúng sinh, người chính là một vật, nhưng khi chưa đắc đạo gọi là phàm phu, khi mới vào đạo cho đến
A-la-hán gọi là người
Thanh- văn, khi quán pháp
nhân duyên ngộ lý không, chưa sâu, ít thương
xót chúng sinh, gọi là
người Bích-chi Phật, khi sâu vào pháp không,
hành Sáu Ba-la-mật, Đại từ Đại Bi, gọi là Bồ-tát. Vì công đức khác nhau
nên tên gọi cũng khác.
Như ngã, chúng sinh, người là một, mà do mắt
thấy việc nên gọi là
người ấy, ý biết được nên gọi là người
biết, thọ khổ
vui nên gọi là người
thọ. Ngã, chúng sinh, người trước đã nói do các
nhân duyên không có nên
Bồ-tát cũng phải không có. Thế nên Tu-bồ-đề
nói với Xá-lợi-phất: Vì chúng
sinh không có nên trong ba đời không
có Bồ- tát.

Hỏi: Do năm uẩn hòa hợp có Bồ-tát, vậy Bồ-tát lẽ phải không
có, còn năm uẩn lẽ phải có?

Đáp: Vì phá
việc ấy nên nói không có chúng sinh, không có ngã; không có ngã thì năm uẩn không thuộc về đâu; không thuộc về đâu
nên không, vì không nên không có Bồ-tát.

Hỏi: Nếu năm
uẩn không, không tức là Bồ-tát?
Đáp: Năm
uẩn không cũng chẳng phải Bồ-tát. Không, không
có gì nên không có phân
biệt. Năm uẩn lìa, năm uẩn vô tính cũng
không có Bồ-tát, nếu
nói không có Bồ-tát thì ba đời đều không có.
Quán các pháp thế gian năm
uẩn v.v… và quán đạo pháp Sáu Ba-la-mật v.v… ấy gọi là Bồ-tát. Vì pháp ấy không nên
Bồ-tát cũng không. Trong đây
Phật tử nói nhân duyên về các pháp không không
khác Bồ-tát,
Bồ-tát không khác các pháp
không. Bồ-tát không và ba đời không không hai
không khác, từ pháp sáu
Ba-la-mật cho đến Trí nhất thiết chủng, tu theo pháp ấy nên gọi là Bồ-tát. Vì các pháp ấy không, nên
Bồ-tát cũng
không. Pháp không này
Thanh-văn, Bích-chi Phật chứng nhập không ấy gọi là
Thanh-văn,
Bích-chi Phật, Thanh-văn, Bích-chi Phật chứng nhập
nhân không, Bồ-tát cũng như vậy. KINH:
Như Xá-lợi-phất
nói, vì sắc vô biên nên biết Bồ-tát
cũng vô biên; thọ,
tưởng, hành, thức vô biên, nên biết Bồ-tát cũng vô biên.

Xá-lợi-phất!
Sắc như
hư không; thọ, tưởng, hành, thức như hư
không. Vì sao? Xá-lợi-phất!
Ví như hư không biên tế không thể có được, trung gian không thể có được, không có biên tế, không có
trung gian, nên chỉ gọi là hư không.
Như vậy, Xá-lợi-phất!
Sắc biên tế không thể
có được, trung gian không
thể có được, vì sắc ấy không; trong không cũng không có biên tế, cũng không có
trung gian; thọ, tưởng, hành, thức
biên tế không thể có
được, trung gian không thể có được, vì thức ấy
không, trong không, không có biên tế, không có
trung gian. Do nhân duyên
ấy, nên Xá-lợi-phất,
Sắc không biên tế nên biết
Bồ-tát cũng không
có biên tế; thọ, tưởng, hành, thức không có biên tế, nên biết
Bồ-tát cũng
không có biên tế, cho
đến Mười tám pháp không chung như vậy.

Như Xá-lợi-phất nói:
Sắc là Bồ-tát, ấy cũng không thể có
được; thọ, tưởng,
hành, thức là Bồ-tát cũng không thể có được.
Xá-lợi-phất! Sắc, tướng sắc không, thọ, tưởng,
hành, thức, tướng… thức không. Thí Ba-la-mật, tướng
Thí Ba-la-mật không, cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật cũng như vậy.

Nội không, tướng nội không
cũng không, cho đến vô pháp
hữu pháp không, tướng
vô pháp hữu pháp không cũng không, Bốn niệm xứ, tướng Bốn niệm xứ không, cho đến Mười tám pháp
không chung,
tướng Mười tám pháp
không chung không. Như như, pháp tính, thật tế, tính bất khả tư nghì, tính tướng bất khả tư
nghì không;
môn Tam-muội,
tướng môn Tam-muội
không; môn Đà-la-ni, tướng môn Đà-la-ni không;
Nhất thiết trí, tướng
Nhất thiết trí không; Đạo chủng trí, tướng Đạo chủng
trí không; Trí nhất thiết
chủng, tướng Trí nhất thiết chủng không.

Thanh-văn thừa, tướng
Thanh-văn thừa không;
Bích-chi Phật thừa, tướng
Bích-chi Phật thừa không;
Phật thừa, tướng Phật thừa
không; người Thanh-văn,
tướng người Thanh-văn không; Bích-chi Phật,
tướng Bích-chi Phật
không; Phật, tướng Phật không. Trong không, sắc
không thể có được;
thọ, tưởng, hành, thức không thể có được. Do nhân
duyên ấy, nên
Xá-lợi-phất, Sắc là Bồ-tát cũng không thể có
được; thọ, tưởng, hành, thức là Bồ-tát cũng
không thể có được. Như Xá-lợi-phất nói do nhân duyên gì nơi tất cả chủng, tất cả xứ, tìm
Bồ-tát không thể có
được, thì sẽ dạy
Bồ-tát nào về Bát-nhã Ba-la-mật!

Xá-lợi-phất!
Sắc không thể có được
trong sắc,
sắc không thể có
được trong
thọ; thọ không thể có được trong thọ, thọ không thể có
được trong sắc; thọ
không thể có được trong tưởng, tưởng không thể có
được trong tưởng; tưởng
không thể có được trong sắc, thọ; tưởng không thể có được
trong hành; hành không thể có được
trong hành; hành
không thể có được
trong sắc, thọ, tưởng, hành không thể có được trong
thức, thức không thể
có được trong thức; thức không thể có được trong
sắc, thọ, tưởng, hành.

Xá-lợi-phất!
Mắt không thể có được trong mắt, mắt không thể có được trong tai; tai không thể có được trong tai, tai không thể có
được trong mắt; tai không thể có được trong mũi, mũi không thể có
được trong mũi, mũi không thể có được
trong mắt; tai, mũi không thể có
được trong lưỡi; lưỡi không thể có được
trong lưỡi, lưỡi khôg thể có
được trong mắt, tai, mũi;
lưỡi không thể có được trong thân; thân không thể có được
trong thân, thân không thể có được
trong mắt, tai, mũi,
lưỡi; thân không thể
có được trong ý; ý không thể có được trong ý, ý không thể có được
trong mắt, tai, mũi, lưỡi, thân.
Sáu nhập, sáu thức,
sáu
xúc; thọ do sáu xúc làm
nhân duyên sinh cũng như vậy.

Thí Ba-la-mật
cho đến Bát-nhã Ba-la-mật, nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không,
Bốn niệm xứ, cho đến Mười tám pháp
không chung, hết thảy môn
Tam-muội, hết môn Đà-la-ni, tính pháp cho
đến Bích-chi Phật pháp,
Sơ địa cho đến Thập địa, Nhất thiết trí, Đạo
chủng trí, Trí nhất thiết
chủng cũng như vậy. Tu-đà-hoàn cho đến
A-la-hán, Bích-chi Phật,
Bồ-tát, Phật cũng như vậy.

Bồ-tát không
thể có được trong Bồ-tát, Bồ-tát không thể có
được trong Bát-nhã
Ba-la-mật; Bát-nhã Ba-la-mật không thể có được
trong Bát-nhã Ba-la-mật;
Bát-nhã Ba-la-mật không thể có được trong
Bồ-tát. Trong
Bát-nhã Ba-la-mật, giáo hóa là vô
sở hữu không thể có được trong giáo hóa; giáo hóa là vô
sở hữu, không thể có được trong
giáo hóa, Bồ-tát và
Bát-nhã Ba-la-mật là vô sở hữu, không thể có được.

Như vậy, Xá-lợi-phất! Hết thảy pháp là vô
sở hữu không
thể có được. Do nhân duyên ấy nên nơi hết
thảy chủng, hết thảy xứ tìm
Bồ-tát không thể có
được, nên dạy Bồ-tát nào về Bát-nhã Ba-la-mật?

Như Xá-lợi-phất nói: Do nhân duyên gì nên nói Bồ-tát
ma-ha-tát chỉ có giả danh?
Xá-lợi-phất! Sắc là giả danh; thọ, tưởng, hành, thức
là giả danh.
Tên sắc chẳng
phải sắc;
tên thọ, tưởng, hành, thức là giả
danh. Tên sắc chẳng phải
sắc; tên thọ, tưởng, hành, thức chẳng phải thức.
Vì sao?
Vì tên, tướng tên không, nếu không thì chẳng
phải Bồ-tát.
Do nhân duyên ấy, nên
Xá-lợi-phất, Bồ-tát chỉ có giả danh. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Thí Ba-la-mật chỉ có danh tự, trong danh
tự chẳng phải có Thí
Ba-la-mật, trong Thí Ba-la-mật chẳng phải có danh tự. Do nhân duyên ấy nên
Bồ-tát chỉ có giả danh;
Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật, Tấn
Ba-la-mật Thiền Ba-la-mật, Bát-nhã Ba-la-mật chỉ
có giả danh.
Trong danh tự không có
Bát-nhã Ba-la-mật, trong
Bát-nhã Ba-la-mật không
có danh tự. Do nhân duyên ấy, nên Bồ-tát chỉ có giả danh.

Xá-lợi-phất!
Nội không chỉ có danh tự, cho đến vô pháp hữu pháp không chỉ có danh tự; trong danh tự không có nội không, trong nội
không không có danh tự.
Vì sao? Vì danh tự và nội không đều không thể
có được, cho đến vô
pháp hữu pháp không cũng như vậy. Do nhân
duyên ấy, nên
Xá-lợi-phất, Bồ-tát chỉ có giả danh.

Xá-lợi-phất!
Bốn niệm xứ chỉ có danh tự, cho đến Mười tám
pháp không chung chỉ có
danh tự, hết thảy môn Tam-muội, hết môn
Đà-la- ni, cho đến Trí
nhất thiết chủng cũng như vậy. Do nhân duyên ấy,
nên Xá-lợi-phất, tôi
nói Bồ-tát chỉ có giả danh.

Như Xá-lợi-phất nói: Do nhân duyên gì nên nói danh tự ngã
rốt ráo không sinh?
Xá-lợi-phất! Ngã rốt ráo không thể có được, làm
sao có sinh, cho đến kẻ
biết, kẻ thấy rốt ráo không thể có được, làm
sao
có sinh? Xá-lợi-phất!
Sắc rốt ráo không thể có được, làm sao có sinh;
thọ, tưởng, hành, thức rốt ráo không thể có
được, làm sao có sinh? Mắt rốt ráo không thể có được cho đến ý và thọ do xúc làm nhân duyên
sinh
rốt ráo không thể có
được, làm sao có sinh? Thí Ba-la-mật rốt ráo không thể có được, cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật rốt ráo không thể có được,
làm sao có
sinh? Nội không rốt ráo không thể có được,cho đến vô pháp
hữu pháp không, rốt ráo
không thể có được, làm sao có sinh?

Bốn niệm xứ rốt ráo không thể có được, cho đến Mười tám pháp không chung rốt ráo không thể có được, làm
sao có
sinh?
Các môn Tam- muội, các môn Đà-la-ni rốt ráo không thể có được, làm
sao có
sinh? Thanh-văn cho đến
Phật rốt ráo không thể có được, làm sao sinh?

Do nhân duyên
ấy, nên Xá-lợi-phất, tôi nói như danh tự ngã,
ngã cũng rốt ráo không sinh.
LUẬN: Hỏi: Tâm, tâm
số pháp vô hình, không thể thấy, nên có
thể vô biên, còn sắc
có hình, có thể thấy, làm sao vô biên?
Đáp: Không
chỗ nào không có sắc, không thể trù lượng nó xa gần nặng nhẹ được.
Như Phật dạy: Bốn đại không nơi nào không có, nên
gọi là đại, không thể
dùng năm thức biết được gìới hạn của nó, không
thể dùng cân đấu lường
nó nhiều ít nặng nhẹ được, nên nói sắc là vô biên.

Lại nữa, sắc ấy ở thời quá khứ, lúc
sơ thủy không thể có
được, trong thời vị lai, không có giới hạn kiếp
số nhiều như hằng
hà sa,
sắc sẽ có cùng tận, nên không có ngần
mé sau.
Ngần mé đầu, ngần mé
sau không có, nên đoạn
giữa cũng không có.

Lại nữa, ngằn mé là tướng
của sắc.
Sắc ấy bị phân biệt phá tan
nên ngằn mé không thể
có được, vì không có bản tướng. Lại nữa,
pháp vô vi chẳng sinh chẳng diệt, nên vô số vô lượng
vô biên, do quán pháp
không nên quán sắc đều không, cùng với hư không
và vô vi đồng tướng. Trong vô số vô lượng vô
biên cho đến mảy
may vi trần cũng không thể
có được, huống gì Bồ-tát? Thế nên nói năm
uẩn vô biên,
Bồ-tát cũng vô biên.
Như sắc vô biên, cho đến Mười tám
pháp không chung cũng như
vậy, tùy theo tướng mà phân biệt như trước
nói. Năm uẩn ấy vô
lượng vô biên vô số, nên không được nói sắc là
Bồ-tát. Bốn uẩn kia cũng như vậy. Lại nữa,
sắc nếu lìa tâm, tâm số pháp thì như cây cỏ, ngói đá,
làm sao gọi là Bồ-tát?
Nếu tâm tâm số pháp lìa sắc thì không có chỗ
nương dựa, cũng không
thể làm được gì, làm sao gọi là Bồ-tát?

Lại nữa, Sáu Ba-la-mật,
Mười tám không, Ba mươi bảy
phẩm, mười lực, cho đến Mười tám pháp
không chung, như như, pháp
tính, thật tế, tính bất
khả tư nghì, ba môn giải thoát, môn Đà-la-ni, các môn Tam-muội,
Nhất thiết
trí (Tát-bà-nhã), Đạo chủng trí,
Trí nhất thiết chủng, ba thừa, người ba thừa, hoặc tu hoặc quán các pháp ấy, gọi
là Bồ-tát. Các pháp ấy
đều vì tự tướng không nên không, đó là Thí
Ba-la- mật, tướng Thí
Ba-la-mật không cho đến Phật, tướng Phật không.

Hết thảy xứ là, năm uẩn, mười hai nhập, mười tám giới, cho
đến Trí nhất thiết chủng.

Hết thảy chủng là, Mười tám không, Ba môn giải thoát,
Bát-nhã Ba-la-mật, quán
hoặc thường hoặc vô thường v.v… vào một môn,
hai môn, cho đến vô lượng
môn v.v… ấy gọi là hết thảy chủng. Nơi xứ
và chủng đó tìm cầu
Bồ-tát không thể có được.

Lại vì nơi tự pháp không có tự pháp, cũng không có tha pháp, như trong đây
nói sắc, không thể có được
trong sắc, không thể có
được trong thọ; thọ không thế được trong thọ, thọ không thể có được
trong sắc, cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật không thể có được trong
Bát-nhã Ba-la-mật, cho đến giáo hóa không thể có được trong giáo hóa. Chỉ có danh
tự, năm uẩn ấy phá
hoại tán diệt như hư không không khác. Bồ-tát chỉ
có danh tự, như người
huyễn hóa, trong danh tự giả lại lập danh tự.

Tu-bồ-đề nói với Xá-lợi-phất: Không chỉ Bồ-tát là danh tự giả mà

năm uẩn cũng
đều là danh tự giả, trong danh tự giả, tướng danh tự
giả không thể có được,
đều nhập vào đệ nhất nghĩa. Nếu không như
vậy, tức chẳng phải Bồ-tát. Lại nữa,
sáu Ba-la-mật cho đến Trí nhất thiết chủng, tu hành pháp ấy nên gọi là Bồ-tát. Pháp ấy cũng danh tự giả,
Bồ-tát cũng
danh tự giả, không, không có gì, các pháp ấy, gượng đặt tên, do nhân duyên
hòa hợp nên có, cũng
không có sự thật đó. Ngã, danh tự rốt ráo không
sinh, như phần đầu của
phần này đã nói. Trong đó Tu-bồ-đề cũng lấy
chúng sinh không và pháp không để phá ngã, nghĩa
là ngã rốt ráo không
thể có được, cho đến
kẻ biết, kẻ thấy không thể có được, làm sao có
sinh? Năm uẩn rốt ráo không thể có được, làm
sao có năm uẩn
sinh? Cho đến ý và thọ do xúc làm nhân duyên
sinh rốt ráo không thể có được,
làm sao có
sinh?
Sáu Ba-la-mật rốt ráo không thể có được, cho đến
các môn Đà-la-ni,
môn Tam-muội, Thanh-văn,
Bích-chi Phật, Phật rốt ráo
không thể có được,
làm sao có sinh? Nếu pháp trước đã có, vậy sau có thể
hỏi nó sinh, pháp thể
trước đã không có, làm sao có sinh? KINH:
Như Xá-lợi-phất nói:
Như ngã, các pháp cũng như
vậy không có tự tính.
Xá-lợi-phất! Các pháp hòa hợp sinh nên không có tự tính.

Xá-lợi-phất!
Những gì hòa hợp sinh không có tự tính?

Xá-lợi-phất!
Sắc hòa
hợp sinh, không có
tự tính; thọ, tưởng, hành, thức hòa
hợp sinh, không có tự tính; mắt hòa
hợp sinh, không
có tự tính, cho đến ý hòa
hợp sinh, không có tự tính.
Sắc cho đến pháp, nhãn giới cho đến pháp giới, địa chủng cho đến
thức chủng, nhãn xúc cho
đến ý xúc, và thọ do
nhãn xúc làm nhân duyên sinh, cho đến thọ do ý
xúc làm nhân duyên sinh
hòa hợp sinh, không có tự tính.

Thí Ba-la-mật
cho đến Bát-nhã Ba-la-mật hòa hợp sinh, không
có tự tính. Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp
không chung, hòa
hợp sinh, không có tự tính.

Lại nữa, Xá-lợi-phất! Hết thảy pháp vô thường cũng chẳng diệt mất.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Những pháp gì vô thường cũng chẳng
diệt mất?

Tu-bồ-đề đáp:
Sắc vô thường cũng chẳng
diệt mất; thọ, tưởng, hành, thức vô thường cũng chẳng diệt mất.
Vì sao? Vì nếu pháp
vô thường, tức là
tướng động, tức là tướng không. Do nhân duyên ấy,
nên Xá-lợi-phất, hết
thảy pháp hữu vi vô thường cũng chẳng diệt mất.
Hoặc pháp hữu lậu, hoặc pháp vô lậu, hoặc pháp hữu ký, hoặc
pháp vô ký, vô thường cũng chẳng diệt mất.
Vì sao? Vì nếu pháp
vô thường, tức là
tướng động, tức là tướng không. Do nhân duyên ấy,
nên Xá-lợi-phất, hết
thảy pháp có tạo tác vô thường cũng chẳng diệt mất.

Lại nữa, Xá-lợi-phất! Hết thảy pháp chẳng
phải thường,
chẳng phải diệt mất.

Xá-lợi-phất hỏi:
Những pháp gì chẳng phải thường chẳng phải diệt mất?

Tu-bồ-đề đáp:
Sắc chẳng phải thường chẳng phải diệt mất.
Vì sao? Vì tính nó tự
như vậy. Thọ, tưởng, hành, thức chẳng phải thường
chẳng phải diệt mất. Vì
sao? Vì tính nó tự như vậy; cho đến thọ do ý và xúc làm nhân duyên
sinh ra chẳng phải thường chẳng phải diệt mất.
Vì sao? Vì tính nó tự như vậy. Do nhân duyên ấy,
nên Xá-lợi-phất, các
pháp hòa hợp sinh, không có tự tính.

Như Xá-lợi-phất nói: Nhân duyên gì nên sắc rốt ráo chẳng
sinh?
Thọ, tưởng,
hành, thức rốt ráo chẳng sinh?

Tu-bồ-đề đáp: Sắc chẳng phải pháp tạo tác, thọ, tưởng, hành, thức chẳng phải pháp tạo tác.
Vì sao? Vì tác giả không thể có được.
Xá- lợi-phất! Mắt chẳng
phải pháp tạo tác, vì sao? Vì tác giả không thể
có được, cho đến ý
cũng như vậy. Ranh giới mắt cho đến thọ do ý và
xúc làm nhân duyên sinh cũng như vậy. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Hết thảy các pháp đều chẳng phải khởi lên, chẳng phải tạo tác.
Vì sao? Vì tác giả không thể có được.
Do nhân duyên ấy,
nên Xá-lợi-phất,
sắc rốt ráo
chẳng sinh; thọ, tưởng,
hành, thức rốt ráo chẳng sinh.

Như Xá-lợi-phất nói: Do nhân duyên gì nên rốt ráo
chẳng sinh
ấy chẳng gọi là sắc;
rốt ráo chẳng sinh ấy chẳng gọi là thọ, tưởng,
hành, thức?

Tu-bồ-đề đáp: tính Sắc không, không ấy không sinh, không
diệt, không trụ,
không khác;
tính thọ, tưởng, hành,
thức không, không
ấy không sinh, không diệt,
không trụ, không khác. tính Mắt cho đến
hết thảy pháp hữu vi
không, không ấy không sinh, không diệt, không trụ,
không khác. Do nhân duyên ấy,
nên Xá-lợi-phất, rốt ráo chẳng
sinh, không gọi
là sắc, rốt ráo
chẳng sinh, không gọi
là thọ, tưởng, hành, thức.

Như Xá-lợi-phất nói: Do nhân duyên gì nên pháp rốt ráo
chẳng sinh, nên dạy
Bát-nhã Ba-la-mật ấy ư?

Tu-bồ-đề đáp: Rốt ráo chẳng sinh tức là Bát-nhã Ba-la-mật,
Bát- nhã Ba-la-mật tức
là rốt ráo chẳng sinh. Bát-nhã Ba-la-mật và rốt ráo

chẳng sinh
không hai không khác. Do nhân duyên ấy, nên
Xá-lợi-phất, nói rốt
ráo chẳng sinh, nên dạy Bát-nhã Ba-la-mật.

Như Xá-lợi-phất nói: Do nhân duyên gì nên lìa rốt ráo chẳng
sinh, thì không có Bồ-tát
tu hành Vô thượng chính đẳng chính giác?

Tu-bồ-đề đáp:
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, không thấy rốt ráo chẳng
sinh khác với
Bát-nhã Ba-la-mật, cũng không thấy rốt ráo chẳng
sinh khác
với Bồ-tát, rốt ráo chẳng
sinh và
Bồ-tát không hai không khác.

Không thấy rốt ráo chẳng
sinh khác
với sắc.
Vì sao? Vì rốt ráo chẳng
sinh và
sắc không hai
không khác.
Không thấy rốt ráo chẳng
sinh khác
với thọ, tưởng, hành, thức.
Vì sao? Vì rốt ráo chẳng
sinh và
thọ, tưởng, hành, thức
không hai không khác; cho đến Trí nhất thiết chủng cũng như vậy. Do hân duyên ấy,
nên Xá-lợi-phất, lìa rốt ráo chẳng
sinh thì không có Bồ-tát
tu hành Vô thượng chính đẳng chính giác.

Như Xá-lợi-phất nói: Do nhân duyên gì nên
Bồ-tát nghe nói lời ấy, tâm chẳng chìm đắm, chẳng ưu hối,
chẳng kinh, chẳng hãi,
chẳng sợ,
ấy gọi là Bồ-tát tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật?

Tu-bồ-đề đáp: Bồ-tát ma-ha-tát không thấy các pháp có giác, tri, tưởng, chỉ thấy hết thảy các pháp như mộng, như huyễn, như
sóng
nắng, như ảnh, như biến hóa.
Xá-lợi-phất! Do nhân duyên ấy, nên
Bồ-tát nghe lời ấy tâm không chìm đắm, không hối,
chẳng kinh,
chẳng hãi, chẳng sợ. LUẬN:
Luận giả nói: Các pháp không có tự tính là lấy tính
không phá mỗi mỗi tính
của các pháp. Trong đây Tu-bồ-đề tự nói: Các pháp hòa
hợp sinh, không có tự tính như hòa hợp pháp năm uẩn và
thiện pháp Sáu Ba-la-mật,
từ ấy xuất ra danh tự Bồ-tát. Bồ-tát ấy là
pháp do tạo tác, các pháp hòa hợp sinh nên chẳng
phải do một pháp tạo
thành, vì thế nên nói
là giả danh. Các pháp ấy cũng từ bên hòa hợp sinh;
thí như có mắt, có sắc,
có ánh sáng, có khoảng không, có tâm muốn
thấy, đủ các nhân duyên
ấy hòa hợp sinh nhãn thức. Trong đây không được nói mắt là cái thấy, hoặc thức là cái thấy, hoặc
sắc là cái thấy, hoặc
ánh sáng là cái thấy.
Nếu mắt, sắc, thức mỗi mỗi không thấy được gì,
thì hòa hợp lại cũng
không thể có thấy. Vì vậy cái thấy rốt ráo không,
như huyễn, như mộng. Hết
thảy các pháp cũng như vậy. Lại nữa,
hết thảy các pháp vô thường cũng chẳng mất, vô
thường thì phá điên
đảo chấp thường, chẳng mất thì phá điên đảo chấp đoạn. Pháp vô thường chẳng mất ấy chính là vào cửa
thật tướng.
Thế nên Tu-bồ-đề nói với
Xá-lợi-phất: Vô thường tức tướng động, tức là tướng
không. Hết
thảy pháp cũng như vậy. Lại nữa,
hết thảy pháp chẳng phải thường, chẳng phải mất,
là như nghĩa sau cùng của Mười tám không.

Sắc rốt ráo chẳng
sinh là, vì năm uẩn, tác gìả,
sinh giả, khởi
giả không thể có được.

Lại nữa, tướng
sinh không thể có được, như trước đã nói trong
đoạn phá sinh. Hết thảy
pháp cũng như vậy. Vì sao? Nếu nói sắc chẳng
sinh là chẳng phải sắc,
chẳng phải thọ, tưởng, hành, thức. Trong đây Tu
bổ đề nói: Sắc từ
nhân duyên sinh, không có tự tính, tướng thường
không. Nếu pháp tướng thường không, pháp ấy
không có tướng sinh, không có tướng diệt, không có tướng trụ,
tướng dị; thọ, tưởng, hành, thức
cũng như vậy. Thế nên pháp tướng
chẳng sinh, tức là vô vi, chẳng phải
tướng hữu vi. Các pháp khác cũng như vậy, rốt ráo
chẳng sinh, thì
sẽ dạy
Bát- nhã cho ai? Rốt ráo chẳng
sinh tức là thật tướng các pháp, thật
tướng các pháp tức là
Bát-nhã Ba-la-mật, làm sao lấy Bát-nhã Ba-la-mật
dạy Bát-nhã
Ba-la-mật? Nếu lìa rốt ráo chẳng
sinh mà có
Bồ-tát thì
nên dạy Bát-nhã
Ba-la-mật, song Bồ-tát và Bát-nhã Ba-la-mật ấy rốt
ráo chẳng sinh, không hai
không khác, làm sao dạy cái rốt ráo chẳng
sinh hành đạo được?
Trong lần nói ở trên đã kết hợp giải thích.
Bồ-tát nghe điều ấy mà không thối thất, không
hối, Bồ-tát ấy đối với hết thảy pháp không thấy ngã, chúng
sinh cho đến kẻ biết, kẻ thấy, cũng không có kẻ nói, cũng không có kẻ nghe, không có tà thuyết, không có chính
thuyết, cũng không có kẻ
không thuyết. Biết hết thảy pháp do nhân duyên
hòa hợp nên sinh, các
duyên xa lìa nên diệt, không có cái sinh khởi,
không có cái diệt mất,
cho nên không sợ, không hãi, không chìm đắm,
không ưu hối. Bồ-tát
biết hết thảy pháp hư dối không thật, không định, hoặc khi chết gấp, hoặc đọa địa ngục A tỳ, tâm còn
không động, huống
gì nghe nói Thanh-văn mà
sợ hãi, như người trong mộng thấy việc sợ
hãi, thức dậy, thì không
có tâm sợ, biết việc mộng dối gạt tâm, không có
sự thật. Bồ-tát cũng
như vậy, vào trong tâm mộng của thế gian thấy có sợ hãi, khi ngộ được thật tướng các pháp, thì không
có sợ, biết các pháp
chỉ là hư dối, không có chân thật.

Lại nữa, thí
như sự huyễn, người trí tuy thấy, tâm không mê hoặc, biết đó là pháp hư dối.
Bồ-tát cũng như vậy, biết hết thảy pháp
như huyễn, hay dối tâm
người, trong đó không có gì thật, vì vậy nên
chẳng sợ hãi. Như sóng
nắng, như ảnh, như hóa cũng như vậy. KINH:
Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Bồ-tát ma- ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, quán các pháp như vậy, khi ấy Bồ-tát chẳng thọ
sắc, chẳng quán xét sắc, chẳng trụ sắc, chẳng đắm
sắc
(Kinh Đại Bát-nhã ghi:
Không thọ, không thủ, không trụ, không trước –
ND), chẳng nói đó là sắc, thọ, tưởng, hành, thức
cũng chẳng lãnh thọ,
chẳng quán xét, chẳng trụ, chẳng đắm, cũng chẳng nói đó
là thọ, tưởng, hành, thức.
Đối với mắt chẳng thọ, chẳng quán xét, chẳng trụ, chẳng
đắm, cũng chẳng nói đó
là mắt, tai. mũi, lưỡi, thân, ý, cũng chẳng lãnh
thọ, chẳng quán xét,
chẳng trụ, chẳng đắm, cũng chẳng nói đó là ý.

Thí Ba-la-mật
chẳng thọ, chẳng quán xét, chẳng trụ, chẳng
đắm, cũng chẳng nói đó
là Thí Ba-la-mật; Giới Ba-la-mật, Nhẫn
Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật, Bát-nhã Ba-la-mật, chẳng thọ,
chẳng quán xét, chẳng
trụ, chẳng đắm, cũng chẳng nói đó là Bát-nhã Ba-la- mật.
Nội không chẳng thọ, chẳng quán xét, chẳng trụ, chẳng đắm,
cũng chẳng nói đó là
nội không; cho đến vô pháp hữu pháp không cũng như vậy.

Lại nữa, Bạch đức
Thế Tôn! Khi Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, đối
với Bốn niệm xứ chẳng thọ, chẳng quán xét, chẳng
trụ, chẳng đắm, cũng chẳng nói đó là
Bốn niệm xứ, cho đến Mười tám
pháp không chung chẳng
thọ, chẳng quán xét, chẳng trụ, chẳng đắm, cũng chẳng nói đó là Mười tám pháp
không chung. Hết thảy môn
Tam-muội, hết thảy môn
Đà-la-ni, cho đến Trí nhất thiết chủng chẳng thọ,
chẳng quán xét, chẳng trụ, chẳng đắm, cũng chẳng nói đó là
Trí nhất thiết chủng.

Lại nữa, Bạch đức
Thế Tôn! Khi Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, chẳng
thấy sắc cho đến chẳng thấy Trí nhất thiết chủng.
Vì sao? Vì sắc chẳng sinh
là chẳng phải sắc; thọ, tưởng, hành, thức
chẳng sinh là chẳng phải thức. Mắt chẳng
sinh là chẳng
phải mắt; tai, mũi, lưỡi, thân, ý chẳng
sinh là chẳng phải ý.
Thí Ba-la-mật chẳng
sinh là chẳng phải
Thí Ba-la-mật, cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật chẳng
sinh
là chẳng phải Bát-nhã
Ba-la-mật. Vì cớ sao? Vì sắc và chẳng sinh không hai
không khác, cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật và chẳng
sinh
không hai không khác.

Nội không chẳng sinh là chẳng phải nội không, cho đến vô pháp hữu pháp không chẳng
sinh là chẳng phải vô pháp hữu pháp
không. Vì sao? Vì nội
không cho đến vô pháp hữu pháp không và chẳng
sinh không hai không khác.
Bạch đức
Thế Tôn! Bốn niệm xứ chẳng
sinh là chẳng phải bốn
niệm xứ.
Vì sao?
Vì Bốn niệm xứ và chẳng
sinh không hai không
khác. Vì sao? Bạch đức
Thế Tôn! Pháp chẳng sinh ấy chẳng phải một,
chẳng phải hai, chẳng phải
ba, chẳng phải khác. Vì vậy nên Bốn niệm xứ và chẳng
sinh không hai
không khác; cho đến Mười tám pháp không
chung chẳng
sinh là chẳng phải Mười tám pháp
không chung.
Vì sao?
Vì Mười tám pháp không chung và chẳng
sinh không hai
không khác.
Vì sao? Bạch đức
Thế Tôn! Pháp chẳng
sinh ấy chẳng phải một,
chẳng phải hai, chẳng phải ba, chẳng phải khác.
Vì vậy, nên Mười tám pháp
không chung chẳng sinh chẳng
phải Mười tám pháp không chung.
Bạch đức
Thế Tôn! Như như chẳng
sinh là chẳng phải như như,
cho đến tính bất khả tư
nghì chẳng sinh là chẳng phải tính bất khả tư nghì. Bạch đức
Thế Tôn! Vô thượng
chính đẳng
chính giác chẳng
sinh, Nhất thiết trí, Trí nhất thiết chủng chẳng
sinh là chẳng phải
Trí nhất thiết chủng.
Vì sao?
Vì Vô thượng
chính đẳng
chính giác ấy
cho đến Trí nhất thiết
chủng và chẳng sinh không hai không khác. Vì
sao? Bạch đức
Thế Tôn! Pháp chẳng
sinh ấy chẳng phải một, chẳng
phải hai, chẳng phải ba,
chẳng phải khác. Vì vậy nên cho đến Trí nhất thiết

chủng chẳng
sinh là chẳng phải Trí nhất thiết chủng.

Bạch đức Thế Tôn! Sắc chẳng có tướng diệt là chẳng phải sắc.
Vì sao?
Vì sắc và tướng chẳng diệt không hai
không khác, vì
sao?
Bạch Đức Thế Tôn! Vì
pháp chẳng diệt ấy chẳng phải một, chẳng phải hai, chẳng phải ba, chẳng phải khác.
Vì vậy, nên
sắc chẳng có tướng diệt
là chẳng phải sắc, thọ,
tưởng, hành, thức tướng chẳng diệt là chẳng phải thức.
Vì sao? Vì thức và tướng chẳng diệt không hai
không khác.
Vì sao? Bạch đức
Thế Tôn! Pháp chẳng diệt ấy chẳng phải một, chẳng phải hai, chẳng phải ba, chẳng phải khác.
Vì vậy, nên thức chẳng có tướng diệt
là chẳng phải thức. Thí
Ba-la-mật cho đến Bát-nhã Ba-la-mật, nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không, Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung cũng như vậy. Bạch đức
Thế Tôn! Vì vậy nên
sắc
nhập pháp số không hai;
thọ, tưởng, hành, thức nhập pháp số không hai,
cho đến Trí nhất thiết
chủng nhập pháp số không hai.
LUẬN: Luận giả nói:
Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Bồ-tát quán các pháp như vậy, đối với năm uẩn có năm hạnh
chính quán; nghĩa là
chẳng thọ, vì nơi năm
uẩn có lửa vô thường đốt cháy tâm.
Chẳng chỉ thị tức là chẳng chấp thủ tướng, chẳng phải chỉ quán cái lỗi vô thường v.v… còn quán năm uẩn ấy không, không
chấp thủ tướng.

Chẳng trụ là, không nương tựa năm uẩn, vì sợ giặc phiền não kéo đến, không dám trụ lâu; ví như chỗ
làng trống, chỗ giặc ở, người
trí không nên ở lâu.

Chẳng đắm là, năm uẩn nếu có một tội còn không nên đắm, huống gì thân có nhiều tội
như đói, khát, lạnh, nóng, già, bệnh, chết v.v…; tâm thì có
ưu sầu,
sợ hãi, ganh ghét,
sân hận v.v… đời
sau đọa vào ba
đường ác. Hết thảy
đều vô thường, khổ, không, vô ngã, chẳng được tự tại,
có vô lượng vô biên
tội lỗi như vậy, làm sao đắm trước được!

Không nói là, sắc vì không lấy tà kiến nói sắc hoặc thường
hoặc vô thường, không
nói năm uẩn có tướng nhất định như vậy, cho đến
Trí nhất thiết chủng cũng
như vậy. Vì sao? Vì đối với sắc tu hành năm
thứ chính hành, năm uẩn
ấy đều không có tướng sinh, đều một tướng, một tướng thì là vô tướng. Nếu vô tướng thì chẳng phải có năm uẩn, cho
đến Trí nhất thiết chủng cũng như vậy.
Nếu hết thảy pháp tướng chẳng
sinh cùng
Bát-nhã Ba-la-mật không hai
không khác, có được tâm vô
sinh ấy tức là
Bát-nhã Ba-la-mật,
được Bát-nhã Ba-la-mật
tức là biết các pháp chẳng sinh chẳng diệt. Vì thế
nên Bát-nhã Ba-la-mật tức là chẳng sinh, không hai không khác. Lại nữa,
Tu-bồ-đề tự nói nhân duyên rằng pháp vô sinh ấy
chẳng phải tướng một, chẳng phải tướng hai, chẳng
phải tướng ba, chẳng
phải tướng khác. Vì sao?
Vì các pháp vô sinh là một tướng, cho đến Trí
nhất thiết chủng cũng như
vậy. Như vô sinh, vô diệt cũng như vậy. Hỏi:
Vì sao cuối cùng nói đến
sắc cho đến Trí nhất thiết
chủng nhập vào pháp số không hai? Đáp:
Bồ-tát nếu chưa phá
sắc thì
sinh kiết
sử tham ái đắm theo
sắc ấy; phá sắc rồi thì
sinh tà kiến đắm vào sắc không ấy. Nay dùng trí
tuệ quán không, để quán
sắc… đều không, không có hai tướng. Các pháp
ấy hư vọng không thật,
nhiếp vào nội nhập và ngoại nhập gọi là hai;
sắc cho đến Trí nhất
thiết chủng, lìa hai nên gọi không hai.

Nay Tu-bồ-đề
thương xót chúng sinh nên nói các pháp ấy
không hai, nhập vào số pháp không hai.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 53</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM HAI MƯƠI SÁU: VÔ SANH KINH: Bấy giờ Tuệ mạng
Xá-lợi-phất nói với
Tu-bồ-đề rằng:
Bồ- tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật quán các pháp. Thế nào
là Bồ-tát? Thế nào là
Bát-nhã Ba-la-mật? Thế nào là quán?

Tu-bồ-đề nói với Xá-lợi-phất: Ông hỏi thế nào là
Bồ-tát? Người phát đại tâm vì Vô thượng
chính đẳng
chính giác, ấy gọi là
Bồ-tát. Cũng biết hết
thảy pháp, hết thảy chủng tướng, cũng không đắm
trước theo đó; biết sắc
tướng không đắm trước, cho đến biết Mười tám
pháp không chung cũng không đắm trước.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Thế nào là hết thảy pháp tướng?

Tu-bồ-đề đáp: Nếu có danh tự nhân duyên hòa hợp biết các
pháp là sắc, là hương, vị, xúc, pháp, là trong,
ngoài, là pháp hữu vi, là
pháp vô vi; lấy tướng danh tự, ngữ ngôn ấy biết các pháp ấy gọi là
biết tướng các pháp.

Như Xá-lợi-phất hỏi: Thế nào là Bát-nhã Ba-la-mật?
Xa lìa nên gọi là
Bát-nhã Ba-la-mật. Xa lìa pháp gì? Xa lìa năm uẩn, mười
tám giới, mười hai
nhập; xa lìa Thí Ba-la-mật cho đến Thiền Ba-la-mật; xa lìa nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không. Vì xa lìa nên gọi
là Bát-nhã Ba-la-mật.

Lại nữa, xa lìa Bốn niệm xứ, cho đến xa lìa Mười tám pháp không chung; xa lìa
Nhất thiết trí. Do nhân duyên ấy nên xa lìa gọi là
Bát-nhã Ba-la-mật.

Như Xá-lợi-phất hỏi: Thế nào là quán?
Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha- tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật quán sắc chẳng phải thường chẳng phải vô thường, chẳng phải vui, chẳng phải khổ, chẳng phải ngã,
chẳng phải vô ngã, chẳng
phải không, chẳng phải chẳng không, chẳng phải

tướng, chẳng
phải vô tướng, chẳng phải tác, chẳng phải vô tác, chẳng phải tịch diệt, chẳng phải chẳng tịch diệt, chẳng phải lìa, chẳng
phải chẳng lìa; thọ,
tưởng, hành, thức cũng như vậy.

Thí Ba-la-mật
cho đến Bát-nhã Ba-la-mật, nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không, Bốn niệm xứ cho đến Mười tám
pháp không chung, hết thảy
môn Tam-muội, hết thảy môn Đà-la-ni cho đến
Trí nhất thiết chủng, quán chẳng
phải thường, chẳng phải vô thường,
chẳng phải vui, chẳng phải khổ, chẳng phải ngã, chẳng phải vô ngã,
chẳng phải không, chẳng
phải chẳng không, chẳng phải tướng, chẳng phải vô tướng, chẳng phải tác, chẳng phải vô tác, chẳng phải tịch diệt,
chẳng phải chẳng tịch
diệt, chẳng phải lìa, chẳng phải chẳng lìa.
Xá-lợi-phất! Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật quán các pháp.
LUẬN: Hỏi:
nghĩa Bồ-tát, nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật, nghĩa
các quán, trên kia đã
hỏi, nay cớ sao còn hỏi?
Đáp: Trước
đã đáp ví dụ cây lớn, không thể chặt một lát đứt
được, việc ấy khó,
nên lại hỏi tiếp.

Lại nữa, Bát-nhã Ba-la-mật có vô
lượng nghĩa, như trong
phẩm Đàm-vô-kiệt nói:
Bát-nhã Ba-la-mật như nước biển lớn vô lượng,
như núi Tu-di đủ thứ
nghiêm sức, thế nên hỏi. Lại, lời hỏi ấy tuy đồng
mà đáp nghĩa có nhiều sai khác.

Lại nữa, chư Phật vì dứt tâm ái trước pháp (pháp ái) nên
không lập kinh sách, cũng
không trang sức ngôn ngữ, chỉ vì tế độ chúng
sinh, tùy theo người đáng độ mà nói; như ao nước lớn tốt trong mát, vô
lượng chúng sinh trước
sau đi đến uống no rồi đi, người nghe pháp cũng
như vậy. Phật trước
tiên nói Bồ-tát, Bát-nhã và quán, người đến
trước được giải ngộ rồi đi, người đến sau chưa
nghe, thế nên lại hỏi tiếp.

Bồ-đề có ba là A-la-hán Bồ-đề, Bích-chi Phật Bồ-đề và Phật Bồ- đề. Không học mà trí tuệ thanh tịnh không nhơ nên gọi là Bồ-đề.
Bồ-tát tuy có trì tuệ lớn mà phiền não và tập khí chưa hết, nên không gọi
là Bồ-đề. Trong đây chỉ
nói một thứ đó là Phật Bồ-đề.

Tát-đỏa, là chúng sinh; chúng sinh ấy vì đạo Vô thượng mà
phát tâm tu hành.

Lại nữa, Tát-đỏa gọi là Đại tâm; người ấy phát đại tâm cầu
Vô thượng chính đẳng
chính giác mà chưa được, vì vậy nên gọi là Bồ-đề Tát-đỏa. Phật đã chứng được
Bồ-đề ấy, không gọi là
Bồ-đề Tát-đỏa,
vì đại tâm đã đầy
đủ. Các nghĩa khác về Bồ-tát như trước đã nói rộng. Lại nữa,
trong đây Phật tự nói nhân duyên: Người ấy vì
Phật đạo nên tu hành; biết tướng hết thảy các pháp, cũng chẳng đắm trước. Tướng các pháp là cánh cửa để có thể biết các pháp
là sắc, là tiếng v.v…
Lược nói nghĩa Bồ-tát là trước tiên biết mỗi mỗi tướng của các pháp, như
đất tướng cứng, vậy
sau mới biết tướng rốt ráo không; đối với hai thứ trí
tuệ ấy cũng không đắm
trước, chỉ muốn độ chúng sinh. Bồ-tát được trí
tuệ như vậy, xa lìa hết thảy pháp
tướng riêng, như đối với
sắc
lìa sắc, lìa
sắc tức là tự tính
không. Xa lìa là tên khác của không.

Bồ-tát được
Bát-nhã Ba-la-mật, tâm xa lìa hết thảy pháp.
Vì cớ sao? Vì thấy tội lỗi
của hết thảy pháp. A-la-mật, là
xa lìa. Ba-la-mật, là đáo bỉ ngạn. Hai âm ấy gần
nhau, nghĩa hợp nhau, cho
nên lấy A-la-mật giải thích Ba-la-mật.
Xa lìa những pháp gì? Xa lìa năm uẩn, mười tám giới, mười
hai nhập, cho đến Nhất
thiết trí. Vì xa lìa các pháp ấy nên gọi là
Bát-nhã Ba-la-mật. Như
Thiền Ba-la-mật hay điều phục tâm người thì
Bát-nhã Ba-la-mật hay dạy
người xa lìa các pháp.
Quán là không quán các pháp thường vô thường, như trước đã nói. KINH:
Xá-lợi-phất hỏi
Tu-bồ-đề: Nhân duyên gì sắc chẳng
sanh
là chẳng
phải sắc; thọ, tưởng, hành, thức chẳng
sanh là chẳng phải thức, cho đến Trí nhất thiết chủng chẳng
sanh là chẳng phải Trí nhất
thiết chủng?

Tu-bồ-đề đáp: Sắc, tướng
sắc không, trong
sắc không không có
sắc không
có sanh. Vì nhân duyên ấy nên
sắc chẳng
sanh là chẳng phải
sắc; thọ, tưởng, hành,
thức, thọ, tưởng, hành, thức không, trong thức
không không có thức,
không có sanh; vì nhân duyên ấy nên thọ, tưởng,
hành, thức chẳng sanh là
chẳng phải thọ, tưởng, hành, thức.

Xá-lợi-phất!
Thí Ba-la-mật, tướng Thí Ba-la-mật không, trong
Thí Ba-la-mật không, không
có Thí Ba-la-mật, không có sanh; Giới Ba-la- mật,
Nhẫn Ba-la-mật,
Tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la- mật, tướng Bát-nhã
Ba-la-mật không, trong Bát-nhã Ba-la-mật
không, không có Bát-nhã
Ba-la-mật, không có sanh. Do nhân duyên ấy
nên, Xá-lợi-phất,
Bát-nhã Ba-la-mật chẳng sanh là chẳng phải Bát-nhã
Ba- la-mật; nội không cho
đến vô pháp hữu pháp không, Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp
không chung, Trí nhất thiết cũng như vậy.
Do nhân duyên ấy nên nội
không chẳng sanh là chẳng phải nội không, cho
đến Trí nhất thiết chủng
chẳng sanh là chẳng phải Trí nhất thiết chủng.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Vì nhân duyên gì ông nói
sắc chẳng hai là chẳng
phải sắc; thọ, tưởng, hành, thức chẳng hai là
chẳng phải thức, cho đến Trí nhất thiết chủng chẳng hai là chẳng phải Trí nhất thiết
chủng?

Tu-bồ-đề đáp rằng:
Sở hữu sắc,
sở hữu chẳng hai;
sở
hữu thọ, tưởng, hành, thức,
sở hữu chẳng hai. Tất cả pháp ấy đều chẳng
hợp, chẳng tán,
không sắc,
không hình, không đối, một tướng đó là vô tướng. Mắt cho đến Trí nhất thiết chủng cũng như vậy. Do nhân duyên ấy
nên, Xá-lợi-phất,
sắc chẳng hai là chẳng
phải sắc; thọ, tưởng, hành,
thức chẳng hai là chẳng
phải… thức, cho đến Trí nhất thiết chủng chẳng
hai, là chẳng phải Trí
nhất thiết chủng.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Do nhân duyên gì nên nói sắc ấy
vào pháp số không hai;
thọ, tưởng, hành, thức vào pháp số không hai,
cho đến Trí nhất thiết
chủng vào pháp số không hai?

Tu-bồ-đề đáp: Sắc chẳng khác vô sanh, vô sanh chẳng khác
sắc, sắc tức là
vô sanh, vô
sanh tức
là sắc; thọ, tưởng, hành, thức chẳng
khác vô sanh, vô sanh
chẳng khác… thức; thức tức là vô sanh, vô sanh
tức là thức. Do nhân duyên ấy nên, Xá-lợi-phất,
sắc vào pháp số không hai; thọ, tưởng, hành, thức vào pháp
số không hai, cho đến Trí nhất
thiết chủng, cũng như vậy.
LUẬN: Hỏi:
Cuối phẩm trên, nên hỏi nghĩa
chẳng sanh, cớ
sao trong đây mới hỏi?

Đáp: Ba đại
pháp dễ hiểu, vì lợi ích nhiều chúng sinh, nên trước hỏi: Vì nhân duyên gì
sắc chẳng
sanh là chẳng
phải sắc, cho đến
Trí nhất thiết chủng
chẳng sanh là chẳng phải Trí nhất thiết chủng?
Tu-bồ- đề đáp: Sắc là
không, trong sắc không có tướng sắc. Hành giả dùng trí tuệ vô
sanh ấy làm cho
sắc
vô sanh. Nếu hiểu được vô
sanh ấy, tâm liền nghó rằng nay chính là được thật tướng
của sắc, thế nên nói
sắc vô
sanh là chẳng
phải sắc,
sắc tính thường tự
vô sanh, chẳng phải nay dùng
sức trí tuệ khiến nó
vô sanh. Như có người phá sắc làm cho không, vẫn
còn có ý tưởng về
tướng bản sắc. Thí như phá nhà xí để làm nhà ở, nay
tuy không còn nhà xí, mà
vẫn có cảm tưởng bất tịnh; nếu biết được nhà
xí vốn không, huyễn hóa làm ra, thì không có cảm tưởng nhà xí.
Hành giả cũng như vậy, nếu
biết được sắc từ xưa lại đây ban đầu tự đã vô
sanh, thì không còn tưởng
về sắc. Thế nên nói
sắc vô
sanh là chẳng phải
sắc, cho đến Trí nhất
thiết chủng cũng như vậy. Hỏi: Ông trước tự nói vô
sanh tức là không hai,
sao nay còn hỏi
nữa?
Đáp: nghĩa
tuy một mà cửa đi vào quán có khác. Trên kia nói là

phá trong nhân
trước có quả, nếu không có quả là pháp sanh ấy có
một có khác v.v… Sanh ấy
hoặc ban đầu sanh, hoặc sau sanh; phá sanh như
vậy v.v… gọi là
vô sanh. Nay đây phá hai pháp mắt
và sắc, có và
không v.v… ấy gọi là
không hai. Hành giả hoặc trước vào cửa quán vô
sanh, sau vào cửa quán không hai; hoặc trước vào cửa quán không hai,
sau vào cửa quán
vô sanh. nghĩa tuy một mà hành giả quán khác nhau.
Phá sắc hai, cho nên nói
là không hai; phá sắc sanh cho nên nói là vô sanh. Trên kia nói nhân duyên của
vô sanh, đó là tự
tướng không; đây
nói nhân duyên của không
hai, đó là chẳng hợp, chẳng tán, nhất tướng
đó là vô tướng. nghĩa
tuy đồng một không, mà trên kia là tự tướng
không, còn ở đây là tán không.

Sắc vào pháp
số không hai là, hành giả quán
sắc tướng chẳng
sanh chẳng diệt, khi ấy
phân biệt sắc, nay biến làm vô sanh, thế nên nói
sắc vô sanh tức là
không hai. Vì cớ sao? Vì sắc phá tán tức là vô sanh.
Như ở trước khi phân
biệt các pháp, lìa sắc không còn có sanh được, còn ở đây
sắc phá tán tức là
vô sanh, không được còn có vô
sanh nào khác.
Vì vậy nên sắc tức là
vào số không hai. Ấy là hai vị A-la-hán Xá-lợi-phất
và Tu-bồ-đề ở trước Phật luận nghị với nhau xong.

Tu-bồ-đề bạch Phật mà còn nói lại nghĩa ấy, là muốn được
Phật chứng tri vậy. KINH: Bấy giờ
Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật, quán các pháp như
vậy, khi ấy thấy sắc vô
sanh, rốt ráo thanh tịnh; thấy thọ, tưởng, hành,
thức vô sanh, rốt ráo
thanh tịnh; thấy ngã vô
sanh cho đến kẻ biết, kẻ
thấy vô sanh, rốt ráo
thanh tịnh; thấy
Thí Ba-la-mật cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật vô sanh, rốt ráo
thanh tịnh; thấy nội không vô
sanh cho đến vô pháp
hữu pháp không vô sanh,
rốt ráo thanh tịnh; thấy Bốn niệm xứ vô sanh
cho đến Mười tám pháp
không chung vô sanh, rốt ráo thanh tịnh; thấy
hết thảy Tam-muội, hết
thảy Đà-la-ni vô sanh, rốt ráo thanh tịnh; cho đến thấy Trí nhất thiết chủng
vô sanh, rốt ráo
thanh tịnh; thấy phàm
phu, pháp phàm phu vô sanh,
rốt ráo thanh tịnh; thấy Tu-đà-hoàn, pháp
Tu- đà-hoàn, Tư-đà-hàm,
pháp Tư-đà-hàm, A-na-hàm, pháp A-na-hàm, A- la-hán,
pháp A-la-hán, Bích-chi Phật, pháp Bích-chi Phật, Bồ-tát,
pháp Bồ-tát, Phật, pháp
Phật vô sanh, rốt ráo thanh tịnh.

Xá-lợi-phất nói với Tu-bồ-đề: Như tôi nghe nghĩa của
Tu-bồ-đề nói
sắc là
chẳng sanh; thọ, tưởng, hành, thức là chẳng
sanh
cho đến Phật, pháp Phật là
chẳng sanh. Nếu như vậy thì nay không thể được
Tu- đà-hoàn, quả
Tu-đà-hoàn, Tư-đà-hàm, quả Tư-đà-hàm, A-na-hàm,
quả A-na-hàm, A-la-hán,
quả A-la-hán, Bích-chi Phật, đạo Bích-chi
Phật, không thể được
Trí nhất thiết chủng của Bồ-tát ma-ha-tát, cũng không
có
sáu đường
sai khác, cũng không được năm thứ Bồ-đề của
Bồ-tát ma- ha-tát.
Này Tu-bồ-đề! Nếu hết thảy pháp tướng
chẳng sanh, thì vì
cớ sao Tu-đà-hoàn vì
muốn dứt ba kiết là thân kiến, giới thủ, nghi, nên tu đạo?
Tư-đà-hàm vì muốn làm
mỏng dâm, nộ, si, nên tu đạo?
A-na-hàm vì muốn dứt năm hạ phần kiết
là tham, sân, thân kiến, giới thủ,
nghi, nên tu đạo? A-la-hán
vì muốn dứt năm thượng phần kiết là sắc ái,
vô sắc ái, trạo cử,
kiêu mạn, vô minh nên tu đạo? Bích-chi phật vì muốn pháp
Bích-chi Phật nên tu đạo? Vì cớ
sao
Bồ-tát ma-ha-tát làm
việc khó làm, chịu các thứ khổ vì chúng
sanh? Vì cớ
sao
Phật chứng được
Vô thượng chính đẳng
chính giác? Vì cớ sao Phật Chuyển pháp luân?

Tu-bồ-đề đáp
lại Xá-lợi-phất: Tôi không muốn khiến pháp vô
sanh có sở đắc, tôi
cũng không muốn khiến trong pháp vô sanh được có Tu- đà-hoàn,
quả Tu-đà-hoàn; cho đến không muốn khiến trong pháp
vô sanh được
có A-la-hán,
quả A-la-hán,
Bích-chi Phật, đạo
Bích-chi Phật; tôi cũng không muốn khiến trong pháp vô
sanh
Bồ-tát làm việc
khó làm, chịu các thứ
khổ, vì chúng sinh, Bồ-tát cũng không lấy tâm
làm việc khó làm để
hành đạo. Vì sao? Này Xá-lợi-phất! Vì sanh tâm
khó, tâm khổ là không
thể làm lợi ích vô lượng vô số chúng sinh.

Này Xá-lợi-phất!
Bồ-tát thương xót
chúng sinh, đối với
chúng sinh tưởng như cha
mẹ, anh em; tưởng như con dại và như thân mình. Như vậy mới có thể làm lợi ích vô lượng vô
số
chúng sinh, vì lấy vô
sở đắc làm phương
tiện. Vì cớ sao? Vì Bồ-tát ma-ha-tát nên sanh tâm
như vầy: Như ngã tìm khắp
hết thảy xứ, hết thảy chủng đều không thể có được; nội ngoại pháp cũng như vậy.
Nếu sanh tưởng như vậy, thì không có tâm khó, tâm khổ.
Vì sao?
Vì Bồ-tát đối nơi hết thảy xứ, hết
thảy chủng, hết thảy
pháp đều không thọ.

Xá-lợi-phất!
Tôi cũng không muốn khiến cho trong pháp vô
sanh có
Phật chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác; cũng
không muốn khiến cho trong
pháp vô sanh có Chuyển pháp luân, cũng
không muốn khiến cho trong
pháp vô sanh có đắc đạo. LUẬN:
Luận giả nói: Quán
vô sanh có hai bậc:
1. Quán nhu thuận nhẫn.
2. Quán vô sanh nhẫn. Trước kia nói vô sanh là quán nhu thuận nhẫn, chưa rốt ráo thanh tịnh, dần dần tập quán nhu thuận mà được
vô sanh nhẫn, thì rốt ráo thanh tịnh.

Hỏi: Bồ-tát chưa dứt hết kiết sử, chưa được Phật đạo, trí tuệ
chưa thuần tịnh, làm sao
nói rốt ráo thanh tịnh?

Đáp: Bồ-tát
khi được vô sanh nhẫn, diệt các phiền não, được
Bồ- tát đạo, vào
Bồ-tát vị, tuy còn tập khí phiền não, đến khi ngồi đạo tràng mới hết,
không bị chướng ngại nên rốt ráo thanh tịnh. Lại nữa,
rốt ráo thanh tịnh là đối với nhu thuận đạo rốt
ráo thanh tịnh, chứ không phải đối với
Phật đạo. Vì chúng
sanh không, pháp không, nên từ thấy được
sắc vô
sanh rốt ráo
thanh tịnh, cho đến
thấy được Phật và
Phật đạo vô sanh rốt ráo thanh tịnh.

Tu-bồ-đề dùng các nhân duyên nói các pháp tướng, quyết định vô sanh. Nhân việc ấy mà
Xá-lợi-phất nạn hỏi:
Trong giới
Hiền Thánh, rất nhỏ là Tu-đà-hoàn
và pháp Tu-đà-hoàn, rất lớn là Phật và Phật pháp. Nếu vô
sanh như vậy thì
Thánh nhân không có lớn nhỏ,
Thánh pháp không có ưu liệt;
cũng không có sáu đường sai khác? Đây là lược
vấn nạn, tiếp sau hỏi về
dứt ba kiết tu đạo là rộng vấn nạn.

Hỏi: Những gì là năm thứ Bồ-đề? Đáp: Một là nhu thuận, hai là vô
sanh nhẫn, và ba thứ
Bồ-đề: Thanh-văn,
Độc giác, Phật. Đối với ba
Bồ-đề này, vượt qua hai thứ
đầu mà trụ ở Bồ-đề thứ ba.

Lại có năm Bồ-đề:

Gọi là phát tâm Bồ-đề, là ở trong vô lượng sanh tử mà phát tâm cầu Vô thượng
chính đẳng
chính giác, nên gọi là Bồ-đề. Đây là
trong nhân nói quả.

Gọi là phục tâm Bồ-đề, là bẻ gãy các phiền não, hàng phục tâm
mình, và tu hành các Ba-la-mật.

Gọi là minh tâm Bồ-đề, là quán các pháp ba đời, gốc ngọn,
tướng chung, tướng riêng, phân biệt trù lượng,
rõ được thật tướng các
pháp rốt ráo thanh tịnh; nghĩa là tướng Bát-nhã Ba-la-mật.

Gọi là xuất đáo Bồ-đề, là nơi
Bát-nhã Ba-la-mật, vì được lực phương tiện (tức lấy vô
sở đắc làm lực phương tiện) nên cũng không
chấp trước Bát-nhã Ba-la-mật, diệt hết thảy phiền
não, thấy hết thảy chư
Phật mười phương, được vô
sanh pháp nhẫn, ra khỏi ba cõi, đến
Trí nhất thiết chủng.

Gọi là
Vô thượng Bồ-đề, là ngồi đạo tràng, dứt tập khí phiền não, chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác. Như vậy là chứng được năm thứ Bồ-đề, còn nghĩa các hiền thánh dứt
kiết sử, như
trước đã nói.

Hỏi: Trong pháp Thanh-văn nói rộng nghĩa dứt kiết, cớ sao
không nói hạnh Bích-chi
Phật, Bồ-tát có các hạnh?
Đáp: Pháp
Bích-chi Phật không khác với Thanh-văn, chỉ có phước
đức lợi căn, một ít thâm nhập thật tướng các
pháp là khác. Còn
Bồ-tát đạo tuy có các hạnh, nhưng chỉ khổ hạnh khó làm là việc hy hữu, chúng

sanh trông thấy hoan hỷ, nói rằng Bồ-tát vì chúng ta mà hành
hạnh như vậy, còn các hạnh khác tuy thâm diệu,
song người phàm không thể
biết, hạnh ấy không gây
cảm được, nên không nói.

Lại nữa, như ý nạn vấn của
Xá-lợi-phất là nếu các pháp hoàn
toàn vô sanh,
không tịch, thì hết thảy chúng
sanh đều đắm vui, cớ
sao
Bồ-tát một mình chịu khổ hạnh?

Lại nữa, chư
Phật thường ưa xa lìa, tịch tịnh, dứt pháp ái,
quyết định biết các pháp
không chuyển không hoàn, cớ sao lại chuyển
Pháp luân cho chúng sinh?

Tu-bồ-đề ở trước Phật nói pháp
vô sanh,
Phật không quở trách
bác bẻ, được năng lực
khoái thích, vui nói không khó, nên đáp lại
Xá-lợi- phất rằng: Tôi
cũng hoàn toàn không muốn khiến nơi pháp vô sanh
có sáu hạng Thánh nhân,
trừ Bồ-tát nên nói sáu và sáu đạo khác nhau. Vì
cớ sao? Vì chứng được pháp vô sanh nên gọi là
Thánh pháp và
Thánh nhân, có sai khác,
còn trong pháp vô sanh hoàn toàn không có gì.

Lại nữa, trong pháp vô
sanh có hai điều lỗi: Lỗi thô là vì tội
sát sanh, trộm cắp v.v…
nên có ba đường ác; lỗi vi tế là vì đem tâm
chấp trước làm bố thí,
trì giới nên có ba đường lành. Hoặc Bồ-tát sanh
tâm cho là khó là khổ,
thì không thể độ hết thảy chúng sinh. Như việc
nhỏ của thế gian, tâm
khó khăn cho là khổ, việc còn không thành huống
gì thành Phật đạo. Nhân
duyên thành Phật đạo là tâm đại từ Đại Bi,
xem chúng sinh như cha mẹ,
con cái, thân mình. Vì cớ sao? Vì cha mẹ, con cái, thân mình tự nhiên
sanh lòng yêu mến, chứ không phải
suy
tính mà sanh lòng yêu
mến. Bồ-tát khéo tu tâm Đại Bi, nên đối với hết
thảy chúng sinh cho đến
kẻ oán thù cũng đồng một tâm ái niệm. Quả
báo của Đại Bi có được
vật dụng lợi ích đều không tiếc, đem hết vật sở
hữu trong ngoài thí cho
chúng sinh. Ở đây nói lý do không tiếc là trên
tất cả chỗ, tất cả
chủng, tất cả pháp đều không thể có được. Nếu hành giả mới vào
Phật pháp, trước dùng chúng
sanh không, biết các pháp vô ngã, nay dùng
pháp không, biết các pháp
cũng không. Do hai nhân duyên
là tâm Đại Bi và các
pháp không, nên có thể không tiếc vật sở hữu trong ngoài, làm lợi ích
chúng sinh, mà không khởi ý tưởng khó làm, ý
tưởng khổ hạnh, một lòng tinh tấn hoan hỷ. Như người vì tự thân và vì cha
mẹ, vợ con, siêng năng
tu nghiệp, không cho là khổ; nếu vì người khác mà làm thì không có tâm hoan hỷ.
Khổ hạnh, khó hành, như trong phẩm
sau Nhân duyên bổn sanh,
biến hóa hiện chịu làm thân súc sanh sẽ nói.

Hết thảy các
pháp rốt ráo không, vì tướng bất khả tư nghì nên
hết thảy pháp hoàn về
mà không chuyển, nên không gọi là chuyển, chỉ vì
phá điên
đảo hư vọng nên gọi là Chuyển pháp luân. KINH:
Xá-lợi-phất nói
với Tu-bồ-đề: Nay tôi muốn khiến cho
do sanh pháp đắc đạo hay
do vô sanh pháp đắc đạo?

Tu-bồ-đề nói
với Xá-lợi-phất: Tôi không muốn khiến do
sanh pháp đắc đạo.

Xá-lợi-phất nói: Vậy nay Tu-bồ-đề muốn khiến do vô sanh
pháp đắc đạo ư?

Tu-bồ-đề đáp: Tôi cũng không muốn khiến do vô sanh pháp đắc
đạo.
ư?

Xá-lợi-phất nói: Như lời Tu-bồ-đề nói là không biết không
được Tu-bồ-đề đáp:
Có biết có được chẳng do hai pháp, mà do danh tự

thế gian nên
có biết có được. Do danh tự thế gian nên có
Tu-đà-hoàn cho
đến A-la-hán,
Bích-chi Phật, chư Phật; còn trong thật nghĩa đệ
nhất không có biết,
không có được, không có Tu-đà-hoàn cho đến
không có chư Phật.

Tu-bồ-đề! Nếu do danh tự thế gian nên có biết có được, vậy
sáu đường sai khác
cũng do danh tự thế gian nên có, chẳng phải do đệ
nhất thật nghĩa ư?

Tu-bồ-đề đáp: Đúng vậy, đúng vậy! Xá-lợi-phất! Như danh
tự thế gian nên có biết có được, sáu đường
sai khác cũng do danh tự thế
gian nên có, chẳng phải do đệ nhất
thật nghĩa. Vì cớ
sao?
Xá-lợi-phất!
Vì trong đệ nhất thật
nghĩa không nghiệp không báo; không sanh
không diệt, không sạch không nhơ.

Xá-lợi-phất nói với Tu-bồ-đề: Pháp bất sanh sanh hay pháp
sanh sanh?

Tu-bồ-đề đáp: Tôi không muốn khiến pháp bất
sanh
sanh
cũng không muốn khiến pháp sanh sanh.

Xá-lợi-phất nói: Thế nào là pháp bất sanh, không muốn khiến
nó sanh?

Tu-bồ-đề đáp: Sắc là pháp bất sanh, tự tính không, không
muốn khiến nó sanh; thọ,
tưởng. hành. thức là pháp bất sanh, tự tính
không, không muốn khiến
nó sanh; cho đến Vô thượng
chính đẳng
chính giác là pháp bất sanh,
tự tính không, không muốn khiến nó sanh.

Xá-lợi-phất nói với Tu-bồ-đề: Sanh sanh hay bất sanh sanh?

Tu-bồ-đề đáp:
Chẳng phải
sanh
sanh cũng chẳng phải bất
sanh sanh. Vì cớ sao? Này
Xá-lợi-phất! Sanh và bất sanh là hai pháp,
không hợp không tán,
không sắc, không hình, không đối, một tướng, đó là vô
tướng.
Này Xá-lợi-phất! Do nhân duyên ấy chẳng phải
sanh sanh,
cũng chẳng phải bất sanh sanh.

Bấy giờ Xá-lợi-phất nói với Tu-bồ-đề: Tu-bồ-đề ưa nói pháp
vô sanh và tướng vô sanh.

Tu-bồ-đề nói
với Xá-lợi-phất: Tôi ưa nói pháp vô
sanh cũng ưa nói tướng
vô sanh.
Vì sao? Vì các pháp vô
sanh và tướng
vô sanh, ưa nói
và ngôn ngữ, hết thảy pháp ấy đều chẳng hợp chẳng tán, không
sắc
không hình, không đối,
một tướng đó là vô tướng.

Xá-lợi-phất nói với Tu-bồ-đề: Ông ưa nói pháp vô sanh cũng
ưa nói tướng vô sanh,
ngữ ngôn ưa nói ấy cũng bất sanh?

Tu-bồ-đề nói với Xá-lợi-phất: Đúng vậy, đúng vậy! Này
Xá-lợi- phất! Vì sắc
chẳng sanh; thọ, tưởng, hành, thức chẳng sanh; mắt
chẳng sanh cho đến ý
chẳng sanh; địa chủng chẳng sanh cho đến thức
chủng chẳng sanh; thân hành
chẳng sanh, khẩu hành
chẳng sanh, ý
hành chẳng sanh;
Thí Ba-la-mật chẳng
sanh cho đến Trí nhất thiết
chủng chẳng sanh.

Này Xá-lợi-phất! Do nhân duyên ấy, tôi ưa nói pháp
vô sanh
cũng ưa nói tướng vô
sanh và ngôn ngữ ưa nói ấy cũng bất sanh. LUẬN:
Luận giả nói: Bấy
giờ, Xá-lợi-phất biết Tu-bồ-đề ưa
nói không khó nên hỏi
rằng: Nếu tướng hết thảy pháp bất sanh, vậy tướng ấy làm
sao chứng được? Dùng pháp
sanh chứng được hay dùng pháp
bất sanh chứng được?
Nếu dùng pháp sanh chứng được, thì pháp sanh là
hư dối, ông đã dùng
các lý do để phá. Lại không thể lấy pháp sanh thoát được pháp
sanh? Nếu dùng vô
sanh mà
chứng được, thì vô
sanh chưa
có tướng pháp, không
thể dùng để chứng, làm sao chứng được?
Tu-bồ-đề không thọ nhận
cả hai pháp vì đều có lỗi, như trước nói.

Xá-lợi-phất suy nghó rằng:
Trong Kinh Phật dạy hai pháp thu
nhiếp hết thảy pháp,
hoặc hữu vi hoặc vô vi; sanh là hữu vi, vô sanh là vô vi. Nay
Tu-bồ-đề xa lìa hai pháp ấy, làm
sao nói đến việc đắc đạo?
Suy nghó như vậy rồi hỏi
Tu-bồ-đề: Không có việc đắc đạo ư? Tu-bồ-đề
là đại A-la-hán, thực hành
Tam-muội Vô tránh bậc nhất, chỉ vì
Bồ-tát nên thuyết pháp vô
sanh ấy,
sao ông khởi tà kiến nói không người đắc
đạo? Thế nên nói có
biết có được, biết và được tức là tên khác của chữ
được đạo quả.
Tu-bồ-đề sợ trái với lời nói ở trước nên nói không do hai
pháp, mà chỉ vì thế tục
nên nói có Tu-đà-hoàn cho đến Phật. Vì sao? Vì
hết thảy các pháp thật
không có tướng ngã, nay dùng ngã mà phân biệt
từ Tu-đà-hoàn cho đến
Phật, ấy là theo pháp thế tục.

Lại nữa, vì chưa được pháp không, nên nói ấy là thiện, ấy là bất

thiện, ấy là
hữu vi, ấy là vô vi v.v… Còn trong đệ nhất nghĩa, không có chúng
sanh nên không có
Tu-đà-hoàn cho đến Phật; vì
pháp không,
nên không có quả
Tu-đà-hoàn cho đến Phật đạo. Thánh nhân, Thánh pháp còn hư dối không có định thật, huống gì nghiệp và quả báo
người phàm sáu nẻo. Hỏi:
Tu-bồ-đề đã dùng mỗi mỗi nhân duyên quyết định nói về pháp bất
sanh
sao nay
Xá-lợi-phất còn hỏi pháp bất
sanh hay pháp
sanh sanh? Đáp:
Tu-bồ-đề trên kia nói nhân duyên đắc đạo, nên
Xá-lợi-phất nhận được ý
Tu-bồ-đề tuy nói pháp vô
sanh phá hết thảy pháp, là vì nhân duyên nên nói mà tâm không chấp trước pháp
vô sanh,
thế nên lại hỏi.

Lại vì pháp ấy thậm thâm, muốn khiến người nghe hiểu được
rõ ràng, nên lại hỏi.
Ở trên hỏi pháp tu hành đắc đạo, nay hỏi hết thảy pháp
làm sao sanh. Dùng tuệ nhãn biết hết thảy pháp đều
chẳng sanh, nhưng
hiện thấy các pháp sanh,
nên lại hỏi làm sao sanh.

Tu-bồ-đề đáp: Cả hai việc đều chẳng phải. Nếu sanh sanh,
pháp sanh
đã sanh, không cần phải
sanh nữa, nếu chẳng
sanh sanh, pháp
sanh chưa có nên không
cần sanh. Nếu bảo khi sanh, một nửa sanh, một
nửa không sanh, ấy cũng
chẳng sanh. Nếu là nửa phần sanh thì đã sanh
rồi, nếu là nửa phần
chưa sanh thì không sanh. Ấy là Tu-bồ-đề không
dùng mắt thịt thấy, vì
không thông đạt nên cả hai pháp đều không chấp
thủ, chỉ nói sanh ấy như
huyễn như mộng, từ hư dối pháp sanh, nên lìa,
nên không thủ tướng.

Xá-lợi-phất hỏi:
Những pháp gì cả hai đều không chấp thủ?
Tu- bồ-đề dùng theo thế đế nên nói
sắc cho đến Trí nhất thiết chủng
rốt ráo chẳng sanh, tướng
“Không” tự nhiên, không muốn khiến trong thật tướng
có sanh, nếu về thế đế hư dối có thể
có sanh,
sanh
như huyễn hóa.
tán.
Trong đây nói nhân duyên của chẳng
sanh là chẳng hợp, chẳng

Có người nói:
Sanh với pháp
giống nhau,
sanh là thường, còn pháp

được
sanh là vô thường, thế nên lại hỏi. Người đáp lại cho
sanh và
pháp chẳng khác, nếu
nói pháp sanh là đã nói tướng sanh, sanh chẳng
sanh, như trên nói.

Xá-lợi-phất nghe
Tu-bồ-đề nói, biết tâm
Tu-bồ-đề ưa pháp
vô sanh, nên nói với
Tu-bồ-đề rằng: Ông thật ưa nói pháp vô sanh. Tu-bồ-
đề liền
nhận câu hỏi ấy, tâm cũng không thẹn. Vì sao? Vì
luận nghị ấy không thể phá, không có lỗi. Sao biết?
Tu-bồ-đề tự nói không có pháp có thể hợp, không có pháp có thể tán,
không sắc,
không hình, không đối, một tướng, đó là vô tướng, tướng không còn không chấp thủ,
huống gì các tướng.

Xá-lợi-phất lại khen ngợi: Ông ưa nói pháp vô sanh và ngôn ngữ đều
vô sanh, ấy thật
thanh tịnh. Nếu chính đương ưa nói và ngữ ngôn chẳng phải
vô sanh, chỉ nói ngoại vật
vô sanh, thì chẳng
phải thanh tịnh.

Tu-bồ-đề liền lại thọ nhận lời khen ngợi ấy, đáp lại
Xá-lợi-phất rằng:
Chẳng phải chỉ ưa nói và ngữ ngôn là
vô sanh, mà
sắc cho đến
Trí nhất thiết chủng,
cũng đều là vô sanh. KINH:
Bấy giờ, Xá-lợi-phất nói với
Tu-bồ-đề rằng:
Tu-bồ-đề xứng đáng ở trên hết những người
thuyết pháp.
Vì sao?
Vì Tu-bồ-đề tùy chỗ hỏi đều đáp được cả.

Tu-bồ-đề đáp: Vì các pháp không có chỗ nương.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Làm sao các pháp không có chỗ nương?

Tu-bồ-đề đáp: Sắc tính thường không, không nương trong,
không nương ngoài, không
nương giữa; thọ, tưởng, hành, thức thường
không, không
nương trong, không
nương ngoài, không
nương giữa. Mắt,
tai, mũi, lưỡi, thân,
tính ý thường không, không nương trong, không nương ngoài, không
nương giữa; tính
sắc
thường không, cho đến tính
pháp thường không, không
nương trong, không
nương ngoài, không
nương giữa. tính Thí
Ba-la-mật thường không, cho đến tính Bát-nhã
Ba-la- mật thường không, không
nương trong, không
nương ngoài, không
nương giữa. tính Nội
không thường không, cho đến tính vô pháp hữu pháp không
thường không, không
nương trong, không
nương ngoài,
không nương giữa.

Xá-lợi-phất! Bốn niệm xứ tính
thường không, cho đến
Trí nhất thiết chủng tính
thường không, không
nương trong, không nương
ngoài, không nương giữa.

Xá-lợi-phất! Do nhân duyên ấy, hết thảy các pháp không
chỗ nương, vì tính thường
không. Như vậy, Xá-lợi-phất! Bồ-tát
ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, nên thanh
tịnh sắc, thọ, tưởng,
hành, thức, cho đến nên
thanh tịnh Trí nhất thiết chủng.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề:
Bồ-tát ma-ha-tát làm
sao khi tu
sáu
Ba- la-mật thanh tịnh Bồ-tát đạo?

Tu-bồ-đề đáp: Có Thí Ba-la-mật thế gian, có Thí Ba-la-mật
xuất thế gian; Giới
Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật, Thiền
Ba- la-mật, Bát-nhã
Ba-la-mật có thế gian, có xuất thế gian.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Thế nào là Thí Ba-la-mật thế gian,
thế nào là Thí Ba-la-mật
xuất thế gian?

Tu-bồ-đề đáp: Nếu Bồ-tát ma-ha-tát làm thí chủ hay cúng thí
cho Sa-môn, Bà-la-môn,
người nghèo cùng, kẻ ăn xin, cần ăn cho ăn,
cần uống cho uống, cần
áo cho áo; đồ nằm, giường nệm, phòng nhà, hương
hoa, anh lạc, thuốc thang, các thứ cần dùng để nuôi
sống, hoặc vợ
con, quốc thổ, đầu mắt, tay chân, chi tiết, vật trong ngoài đều lấy cấp
thí. Khi thí nghó rằng: “Ta
cho kia nhận, ta không xan tham, ta là thí chủ,
ta có thể bỏ hết thảy
vật, ta theo lời Phật dạy bố thí, ta tu Thí
Ba-la-mật”. Làm việc bố thí như vậy rồi, dùng pháp có được cho hết thảy
chúng sinh chung hưởng,
hồi hướng đến Vô thượng chính đẳng chính
giác, nghó rằng: “Nhân
sự bố thí này mà khiến cho chúng sinh được cái
vui đời này, sau sẽ
khiến được vào Niết-bàn”.
Người ấy bố thí như vậy có ba điều
chướng ngại:
Là tướng ta,
tướng người khác,
tướng bố thí. Chấp trước ba tướng ấy mà bố
thí, ấy gọi là Thí
Ba-la-mật thế gian. Vì nhân duyên gì nên gọi là thế gian?
Vì không động, không xuất
đối với thế gian nên gọi là Thí Ba-la-mật thế gian.

Thế nào gọi là Thí Ba-la-mật xuất thế gian? Đó là ba phần
được thanh tịnh. Thế nào
là ba? Là Bồ-tát ma-ha-tát khi bố thí, ta không
thể có được, không thấy người thọ nhận và vật bố thí không thể có được, cũng không trông quả báo. Ấy gọi là
Bồ-tát Thí Ba-la-mật ba phần thanh tịnh. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Bồ-tát ma-ha-tát khi bố thí cho tất
cả chúng sinh, tướng chúng
sanh cũng không thể có được, lấy
sự bố thí ấy hồi hướng đến Vô thượng
chính đẳng
chính giác cho đến không
thấy tướng pháp vi tế.
Xá-lợi-phất! Ấy gọi là Thí Ba-la-mật xuất thế gian. Vì
sao gọi là xuất thế gian? Hay động hay xuất đối với thế gian nên
gọi là Thí Ba-la-mật xuất thế gian.

Giới Ba-la-mật có chỗ nương là
Giới Ba-la-mật thế gian, không chỗ nương là
Giới Ba-la-mật xuất thế gian. Các nghĩa khác cũng
nói như Thí Ba-la-mật.

Nhẫn Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, Bát-nhã
Ba-la- mật có chỗ nương
gọi là thế gian, không có chỗ nương gọi là xuất
thế gian. Các nghĩa khác
cũng nói như Thí Ba-la-mật.

Như vậy, Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
sáu Ba-la-mật,

làm thanh tịnh đạo Bồ-tát.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề:
Làm sao
Bồ-tát ma-ha-tát vì đạo
Vô thượng chính đẳng
chính giác?
Tu-bồ-đề đáp:
Tu Bốn niệm xứ là
Bồ-tát ma-ha-tát vì đạo
Vô thượng chính đẳng
chính giác, cho đến tu Tám Thánh đạo phần,
môn giải thoát, không môn giải thoát vô tướng, môn giải thoát vô tác;
nội không cho đến vô
pháp hữu pháp không, hết thảy môn Tam-muội,
hết thảy môn Đà-la-ni,
Phật mười lực, Bốn điều không sợ, Bốn trí vô
ngại, Mười tám pháp
không chung, Đại từ Đại Bi.

Xá-lợi-phất!
Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát vì đạo Vô thượng
chính đẳng chính giác. LUẬN:
Hỏi: Năm trăm
A-la-hán, Phật đều thọ ký cho là đệ
nhất, như Xá-lợi-phất
trí tuệ đệ nhất, Mục-kiền-liên thần túc đệ nhất,
Ma-ha Ca-diếp tu hạnh đầu đà đệ nhất,
Tu-bồ-đề được Vô tránh
Tam-muội đệ nhất, Ma-ha Ca chiên
diên phân biệt Tu đa la đệ nhất, Phú-lâu-na
đệ nhất trong hàng thuyết
pháp, nay cớ sao Xá-lợi-phất lại khen ngợi Tu-
bồ-đề xứng đáng đệnhất trong hàng thuyết pháp?
Đáp: Phật
dùng Phật nhãn quán hết thảy chúng sinh lợi căn,
độn căn, trù lượng
hết thảy pháp tổng tướng, biệt tướng, tùy chỗ đắc
pháp của họ mà mỗi mỗi
đều thọ ký đệ nhất, không lầm. Phú-lâu-na ở giữa bốn chúng dùng mười hai bộ Kinh, theo mỗi mỗi pháp môn, mỗi
mỗi nhân duyên, thí dụ
mà nói, có thể làm lợi ích chúng sinh đệ nhất.
Tu- bồ-đề thường tu Vô
tránh Tam-muội, cùng với Bồ-tát đồng việc,
khéo nói một thứ pháp
môn không tướng, hơn Phú-lâu-na; thí như người thợ có nhiều
sở năng,
sở năng nhiều nên tinh xảo cùng khắp, còn như có người có khả năng chuyên một việc, thì ắt cùng tột cái đẹp của nó.
Phú- lâu-na tuy đa năng
song không bằng Tu-bồ-đề thường ưa hành không tướng, nên hay khéo nói không. Thế nên
Xá-lợi-phất nghe
Tu-bồ-đề khéo nói nghĩa
không, liền khen ngợi rằng: Ông đáng là đệ nhất trong hạng người
thuyết pháp.
Xá-lợi-phất thấy
Tu-bồ-đề tùy chỗ hỏi
đều đáp được, như
gió đi giữa không, không gì ngăn ngại.

Khi ấy Tu-bồ-đề không nhún nhường, không thọ nhận. Vì
sao? Vì an lập bình đẳng, chắc chắn là tướng người tốt.
Tướng người tốt là
không tự khen, không tự
chê, cũng không khen không chê người khác. Nếu
tự khen mình, thì chẳng phải là tướng đại nhân, không được người khen mới tự khen; nếu tự chê, ấy là người nịnh hót; nếu chê
người khác, ấy là người dèm pha phá hại; nếu khen
người khác, ấy là người dua nịnh.
Tu- bồ-đề nói pháp vô
sanh nên Xá-lợi-phất tuy khen mà không phải nịnh

hót. Tu-bồ-đề
cho Xá-lợi-phất khen thật nên không nhún nhường.
Lại vì dứt pháp ái nên tâm không cao, cũng không ái trước, chỉ đáp về
nhân duyên của sự không
ngại không chướng, tức là hết thảy pháp không
có chỗ nương tựa, không có chỗ nương tựa nên
không ngại không chướng. nghĩa không có chỗ nương
tựa như trước đã nói.
Trong đây
Tu-bồ-đề tự nói vì nội pháp không nên
sắc không
nương tựa trong; vì ngoại pháp không nên
sắc không nương tựa ngoài; vì trung gian không có nên
săc không nương tựa
trung gian.
Như sắc, cho đến
Trí nhất thiết chủng cũng
như vậy. Vì Bồ-tát biết tất cả ba cõi vô
thường, không, nên không
nương tựa trong đó; khi ấy phiền não dứt, tịnh
được đạo Bồ-tát. Thế
nên Tu-bồ-đề nói, Bồ-tát tu hành sáu Ba-la-mật,
nên tịnh sắc cho đến tịnh Trí nhất thiết chủng.

Hỏi: Tịnh sắc
cho đến tịnh Trí nhất thiết chủng tức là tịnh
Bồ-tát đạo, cớ gì còn hỏi?

Đáp: Bồ-tát
hay làm cho rốt ráo không, ấy gọi là thanh tịnh.
Việc ấy thâm diệu, không
thể tức khắc liền được, thế nên Xá-lợi-phất
Hỏi: Hàng Bồ-tát tân học làm sao tu đạo phương
tiện ban đầu đó?

Tu-bồ-đề đáp: Nếu Bồ-tát tu được hai thứ Ba-la-mật, thì
sáu
Ba- la-mật là bắt đầu
mở đạo Bồ-tát, dùng vô sở đắc không mà tu Ba
mươi bảy phẩm là mở Phật đạo. Tịnh gọi là mở,
như trừ khử chông gai
trên đường đi, gọi là mở đường.

Những gì là hai thứ Ba-la-mật?
1. Thế gian,
2. Xuất thế gian. Thế gian là Tu-bồ-đề tự nói nghĩa rằng: Cần ăn cho ăn v.v… như đã nói ở đầu phẩm. Nếu lúc
bố thí mà có chỗ nương tựa, thì như người già
bệnh nương tựa sức
người khác mới có thề đi đứng được. Người bố thí xa
lìa trí tuệ thật, tâm
lực mỏng ít, cho nên nương tựa.

Nương tựa là, thân ta, tài vật,
người nhận, tâm chấp trước thủ
tướng pháp ấy, sanh các
phiền não kiêu mạn v.v… ấy gọi là thế gian,
không động không xuất.
Động
là nhu thuận nhẫn. Xuất là vô sanh nhẫn.

Trong pháp Thanh-văn, động là bậc hữu học, xuất là bậc vô
học. Các nghĩa của năm Ba-la-mật kia cũng như vậy.
Ấy gọi là bắt đầu mở đạo Bồ-tát.

Hỏi: Đạo Bồ-tát tức là Vô thượng chính đẳng chính giác, cớ
sao còn hỏi? Đáp: Lúc làm
Bồ-tát phải có đạo. Phật đã đến chỗ không cần
đạo, đạo ấy vì được
Vô thượng chính đẳng chính giác, nên gọi là đạo Bồ- đề. Bồ-tát tu hành đạo ấy nên gọi là
đạo Bồ-tát. Trong đây
Phật dạy dạo xa là
đạo Bồ-tát,
sáu Ba-la-mật; dạo gần là đạo Bồ-đề,
Ba mươi bảy phẩm.
Trong sáu Ba-la-mật,
Bố thí, Trì giới là tạp nên xa;
Ba mươi bảy phẩm chỉ có
Thiền định, Trí tuệ nên gần.
Sáu Ba-la-mật có thế gian, xuất thế gian xen lẫn nên xa; Ba mươi bảy phẩm, ba giải
thoát môn v.v… cho đến
Đại từ Đại Bi, rốt ráo thanh tịnh nên gần. Lại nữa,
đạo Vô thượng chính đẳng chính giác là từ địa vị
mới phát tâm cho đến
địa vị Kim cang Tam-muội, trung gian đó vì tu
hạnh Bồ-đề, Bồ-tát
đều gọi là đạo Bồ-đề.
KINH: Bấy giờ,
Xá-lợi-phất tán thán Tu-bồ-đề rằng: Lành
thay, Lành thay! Thế nào
là lực Ba-la-mật?

Tu-bồ-đề đáp: Là lực Bát-nhã Ba-la-mật. Vì cớ sao? Vì
Bát-nhã Ba-la-mật hay xuất
sanh hết thảy pháp lành, hoặc pháp
Thanh-văn, pháp Bích-chi
Phật, pháp Bồ-tát, pháp Phật.

Xá-lợi-phất!
Bát-nhã Ba-la-mật hay nhiếp thọ hết thảy pháp
lành, hoặc pháp Thanh-văn,
pháp Bích-chi Phật, pháp Bồ-tát, pháp Phật.

Xá-lợi-phất!
Chư Phật quá khứ thực hành Bát-nhã Ba-la-mật mà chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, chư Phật vị lai cũng thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật mà
sẽ chứng được Vô thượng
chính đẳng chính giác.

Xá-lợi-phất!
Chư Phật trong mười phương thế giới hiện tại
cũng thực hành Bát-nhã
Ba-la-mật mà chứng được Vô thượng chính đẳng chính giác.

Xá-lợi-phất!
Nếu Bồ-tát ma-ha-tát khi nghe nói
Bát-nhã Ba-la- mật, không nghi không vấn nạn, nên biết
Bồ-tát ma-ha-tát ấy
thực hành đạo Bồ-tát.
Đạo Bồ-tát là cứu độ hết thảy chúng
sanh nên tâm không xa bỏ hết thảy
chúng sinh, vì không có
sở đắc.
Bồ-tát thường nên không xa
lìa niệm ấy, tức là niệm Đại Bi.

Xá-lợi-phất lại hỏi:
Muốn khiến
Bồ-tát ma-ha-tát thường không xa lìa niệm ấy, tức là niệm Đại Bi, nhưng nếu
Bồ-tát ma-ha-tát không xa
lìa niệm Đại Bi, thì hết
thảy chúng sinh đều sẽ làm Bồ-tát. Vì sao?
Tu-bồ- đề! Vì hết thảy
chúng sinh cũng không xa lìa các niệm?

Tu-bồ-đề đáp: Lành thay, lành thay! Xá-lợi-phất! Ông muốn vấn nạn tôi mà trở thành nghĩa của tôi.
Vì sao? Vì chúng
sanh không có
nên niệm cũng không có,
tính chúng sinh không có nên niệm cũng là
tính không có; pháp
chúng sinh không có nên niệm cũng là pháp không có; chúng
sanh lìa nên niệm cũng lìa; chúng
sanh không nên niệm cũng

không; chúng
sanh không thể biết nên niệm cũng không thể biết.

Xá-lợi-phất!
Sắc không có nên niệm cũng không có; tính
sắc không có nên niệm cũng là tính không có; pháp
sắc không có nên
niệm cũng là pháp không
có; sắc lìa nên niệm cũng lìa; sắc không nên
niệm cũng không;
sắc không thể biết nên niệm cũng không
thể biết; thọ, tưởng, hành, thức cũng vậy. Mắt cho đến ý,
sắc cho đến pháp, địa
chủng cho đến thức
chủng, (Kinh Đại Bát-nhã ghi: Địa giới, thức giới –
ND), Thí Ba-la-mật cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật, nội không cho đến vô
pháp hữu pháp không,
Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp không
chung, hết thảy môn
Tam-muội, hết thảy môn Đà-la-ni, Nhất thiết trí, Trí
nhất thiết chủng, cho đến
Vô thượng chính đẳng chính giác không có nên niệm cũng không có, cho đến Vô thượng
chính đẳng
chính giác
không thể biết nên niệm
cũng không thể biết.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát tu hành đạo ấy, tôi muốn
khiến không xa lìa niệm
ấy, tức là niệm Đại Bi.

Bấy giờ, Phật tán thán
Tu-bồ-đề rằng:
Lành thay, lành thay!
Bồ-tát ma-ha-tát có nói
Bát-nhã Ba-la-mật cũng nên nói như vậy. Như ông
nói Bát-nhã
Ba-la-mật đều vâng thừa ý Phật.
Bồ-tát ma-ha-tát học
Bát-nhã Ba-la-mật nên như
lời ông nói mà học.

Khi Tu-bồ-đề
nói phẩm Bát-nhã Ba-la-mật ấy, ba ngàn đại thiên thế giới chấn động
sáu cách.
Phương đông vọt lên, phương tây
chìm xuống; phương tây
vọt lên, phương đông chìm xuống; phương nam vọt lên, phương bắc
chìm xuống, phương bắc vọt lên, phương
nam chìm xuống; ở giữa vọt lên, hai bên
chìm xuống; hai bên vọt lên, ở
giữa chìm xuống.

Bấy giờ Phật mỉm cười.

Tu-bồ-đề bạch Phật rằng: Vì nhân duyên gì nên Phật mỉm cười?
Phật bảo Tu-bồ-đề: Như Ta ở thế giới này nói
Bát-nhã Ba-la-mật,
vô lượng
A-tăng-kỳ thế giới chư Phật ở phương đông cũng vì các
Bồ- tát ma-ha-tát mà nói
Bát-nhã Ba-la-mật, chư Phật ở phương Nam,
Tây, Bắc, bốn góc và
trên dưới cũng nói Bát-nhã Ba-la-mật ấy.

Khi nói phẩm
Bát-nhã Ba-la-mật ấy, mười hai na do tha các
trời, người chứng được vô
sanh pháp nhẫn. Khi chư Phật mười phương
nói Bát-nhã Ba-la-mật
ấy, vô lượng A-tăng-kỳ chúng sinh cũng phát
tâm Vô thượng chính đẳng chính giác.
LUẬN: Luận giả nói:
Xá-lợi-phất nghó rằng: Tu-bồ-đề phân biệt nói rõ
sáu
Ba-la-mật thế gian, xuất thế gian và Bồ-đề đạo rất lợi ích
cho chúng sinh nên hoan hỷ
tán thán: Lành thay, lành thay! Nói lại hai lần

là tỏ sự
hoan hỷ cùng tột.

Hỏi: Ấy là do lực của Ba-la-mật nào? Đáp:
Tu-bồ-đề suy nghó rằng: Trong tất cả tâm
số pháp, trừ
trí tuệ, không có tâm
số nào có khả năng phân biệt dứt nghi, mở lối như vậy.
Trong các Ba-la-mật, nếu lìa
Bát-nhã Ba-la-mật tự mình không
thể thành tựu, huống gì
có thể phân biệt mở lối? Suy nghó như vậy rồi,
đáp Xá-lợi-phất rằng:
Đó là lực của Bát-nhã Ba-la-mật, như trước đã
nói. trong các pháp không
có ngã, không có kẻ biết, không có kẻ thấy. Nay đem điều ấy làm chứng biết đó là lực của
Bát-nhã Ba-la-mật,
chẳng phải lực của
Phật, chẳng phải lực của Tu-bồ-đề. Vì sao?
Tu-bồ-đề nói lý do vì Bát-nhã
Ba-la-mật xa lìa hai bên đoạn thường, có, không v.v… hay phát
sanh tất cả pháp lành, đó là
tướng định, tướng cứng chắc
không hoại của pháp ba thừa.

Lại, Bát-nhã
Ba-la-mật vô lượng vô biên nên có thể nhiếp thụ
tất cả pháp lành, như
biển lớn hay nạp thụ trăm sông nghìn dòng.
Pháp lành ba thừa là,
Sáu Ba-la-mật, cho đến Mười tám pháp
không chung. Mười phương
ba đời chư Phật thực hành Bát-nhã Ba-la-mật nên đều chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác. Tuy thực hành
các Ba-la-mật kia, mà
Bát-nhã Ba-la-mật mới là tối tôn quí, có năng
lực thông đạt. Thí như
hòa hợp thuốc xổ, vị bã đậu mạnh hơn cả.
Bát-nhã Ba-la-mật cũng
như vậy, tuy hòa hợp với các Ba-la-mật kia, nhưng phá các phiền não, tà kiến, xả bỏ hý luận thì lực
Bát-nhã Ba-la-mật hơn
cả. Vì vậy, nên nói đều
là lực của Bát-nhã Ba-la-mật. Hỏi: Mỗi mỗi tán thán
Bát-nhã Ba-la-mật là vi diệu thậm
thâm, vậy ai hay tu hành,
tùy thuận, tương ưng Bát-nhã Ba-la-mật?
Đáp: Những
Bồ-tát trong vô lượng đời chứa nhóm các phước
đức, lợi căn, phiền
não bị bẻ mỏng; tuy chưa đến địa vị bất thối, song nghe nói
Bát-nhã Ba-la-mật liền tin thọ thâm nhập. Người có tướng
thông đạt như vậy, thì
có thể thực hành đạo Bát-nhã Ba-la-mật, nghĩa là
cứu độ hết thảy chúng
sanh, khiến xa lìa ưu não thế gian, vì tâm Đại Bi
nên không bỏ hết thảy
chúng sinh. Bồ-tát thường không nên xa lìa tâm Đại Bi và niệm rốt ráo không, rốt ráo không, thì phá các phiền não thế
gian, thị hiện Niết-bàn;
mà tâm Đại Bi dẫn dắt khiến trở lại vào trong
thiện pháp, để lợi ích cho chúng sinh.
Bấy giờ
Xá-lợi-phất nạn
hỏi Tu-bồ-đề:
Nếu Bồ-tát không lìa
niệm Đại Bi và niệm rốt
ráo không ấy, thì tất cả chúng sinh đều sẽ làm
Bồ- tát. Vì sao? Vì rốt
ráo không, thì vô tướng, không phân biệt, không lẽ Bồ-tát có niệm Đại Bi, còn chúng
sanh không có niệm Đại Bi. Nếu có

thì hết thảy
chúng sinh nên chung có, nếu không thì Bồ-tát cũng nên không?

Tu-bồ-đề đáp: Ông muốn nạn hỏi tôi mà trở lại giúp
thành nghĩa của tôi. Vì sao? Vì các pháp tướng rốt
ráo không, nên chúng sinh cũng không, chúng
sanh không nên niệm rốt ráo không
cũng không.
Nếu các pháp rốt ráo không, thì đâu có chúng
sanh thật không mà nạn
hỏi tôi rằng:
chúng sinh không lìa niệm ấy, thì đều
sẽ làm
Bồ-tát! Thế nên nói chúng
sanh không có nên niệm rốt ráo không cũng không có.
chúng sinh không có tự
tính, chúng sinh lìa, chúng sinh không, chúng
sanh không thể biết, niệm rốt ráo không
cũng không.
Sắc cho đến
Vô thượng chính đẳng chính
giác cũng như vậy. Hỏi: Trong đây niệm là không lìa niệm Đại Bi, cớ
sao nói không
lìa niệm rốt ráo?

Đáp: Bồ-tát
không lìa niệm ấy, tâm không bỏ chúng sinh, vì
dùng vô sở đắc làm
phương tiện vậy. Vô sở đắc không và rốt ráo không,
tên khác mà nghĩa một.
Vô sở đắc không; vô sở đắc không ở đầu, rốt
ráo không ở sau; vì rốt
ráo không là lớn, nên sanh tâm bi cũng lớn. Đại
bi, như trong Kinh A Sai Mạc
nói có ba thứ bi: Là chúng sinh duyên, pháp duyên và vô duyên.
Vô duyên bi, từ rốt ráo không
phát sanh, lấy đó
mà giải sự nạn vấn
của Xá-lợi-phất. Phật ấn chứng lời nói ấy nên tán
thán “Lành thay!”. Nếu
muốn giải nói Bát-nhã Ba-la-mật, hãy nên như ông nói.
Bấy giờ ở
trong chúng,
hàng Trời, người,
Bồ-tát nghó rằng:
Bát-nhã Ba-la-mật rất
sâu, ba đời chư Phật đều từ trong đó xuất sanh,
Tu-bồ-đề là người
Tiểu thừa, tại sao Phật tán thán, muốn nói Bát-nhã
Ba-la-mật, hãy nên như
ông nói, vì thế nên tiếp đến nói: Tu-bồ-đề nói đều
vâng thừa ý Phật. Giả
sử như Di-lặc Bồ-tát, Phạm-thiên vương v.v…
không nương theo ý Phật
còn không thể hỏi, huống gì Tu-bồ-đề ở trước
Phật mà có thể tự do nói.
Các Bồ-tát muốn học
Bát-nhã Ba-la-mật cũng
nên như ông nói mà học.
Khi nói phẩm ấy, ba ngàn đại thiên thế giới chấn động
sáu cách là, lúc ấy ở trong hội chúng có nhiều
Bồ-tát phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác, đều sẽ làm Phật.

Phật là chủ lớn của trời đất, địa thần hoan hỷ chủ ta nay
xuất sanh nên khiến quả đất động mạnh. Lại nữa,
người có tâm tin Bát-nhã Ba-la-mật thâm sâu, là hy
hữu có được, nên
người ấy do nhân duyên phước đức mà cảm gió lớn
làm rung động nước,
nước động nên đất động.

Lại nữa, đại
Long vương ở dưới đất muốn đến nghe
Bát-nhã Ba-la- mật, từ nước đi
ra cho nên nước động, nước động nên đất động.

Lại nữa, do thần lực của Phật khiến đất động, vì muốn khiến
mọi người tăng lòng tin
vui Bát-nhã Ba-la-mật khó thấy khó biết. Ngoài ra,
nhân duyên làm đất động, như trước đã nói, còn
trong đây Phật tự
nói nhân duyên là Ta nói
Bát-nhã Ba-la-mật, mười phương chư Phật cũng nói
Bát-nhã Ba-la-mật, mười hai na do tha trời người được địa vị
bất thối, vào pháp vị,
thế nên đất động. Lại, chúng
sanh trong mười phương thế giới, cũng phát tâm
Vô thượng đạo, thế nên đất động.
Bấy giờ chư
Thiên cũng có rải các thứ hoa
sen và các tạp hương,
áo trời, lọng trời,
ngàn vạn thứ kỷ nhạc trời. Các Long vương từ bốn
biển nước lớn vọt lên
và các Dạ-xoa, La sát v.v… đều sanh tâm từ, chấp
tay tán Phật. Lại khi
Phật mỉm cười, vô lượng ánh
sáng trùm khắp
mười phương các thế giới nhiều như hằng
hà sa, có bấy nhiêu việc hy
hữu. Nói tóm lại thì
đất động đều do nói thật tướng các pháp, tức là
Bát-nhã Ba-la-mật.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>




<卷>QUYỂN 54</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM HAI MƯƠI BẢY: THIÊN VƯƠNG KINH:
Bấy giờ, ba ngàn đại thiên thế giới các trời Tứ thiên vương cùng với vô
số trăm ngàn ức chư Thiên đều đến tập hội. Ba ngàn
đại thiên thế giới các
Thích-đề-hoàn nhơn và các trời Đao-lợi, vua trời
Tu- dạ-ma và các
trời Dạ-ma, vua trời
Đâu-suất-đà và các trời
Đâu-suất-đà, vua trời
Tu-niết-mật-đà và các trời
Diệu Hóa, vua trời
Bà-xá-bạt-đề và các
trời Tự Tại Hành, mỗi mỗi cùng vô số trăm ngàn ức chư
Thiên đều đến tập hội. Ba ngàn đại thiên thế giới các
Phạm vương cho đến các
trời Thủ-đà-hội, mỗi mỗi cùng vô
số trăm ngàn ức chư thiên
đều đến tập hội. Các
trời Tứ Thiên vương cho đến các trời Thủ-đà-hội có ánh
sáng nơi thân từ nghiệp
báo sinh, đối với ánh
sáng thường của
Phật trăm phần, ngàn phần, ngàn vạn ức phần không kịp một, cho đến không thể lấy toán
số thí dụ
so
sánh được. Ánh
sáng của
Thế Tôn tối thắng
tối diệu, tối thượng
đệ nhất; ánh sáng do nghiệp báo sinh của chư thiên
ở bên ánh sáng Phật
không thể chiếu không thể hiện, như tim đèn
cháy so với vàng Diêm-phù-đàn.

Bấy giờ Thích-đề-hoàn nhơn (Đế-thích – Indra) bạch đại đức Tu- bồ-đề: Ba ngàn đại thiên thế giới các
Trời Tứ Thiên vương cho đến
các trời Thủ-đà-hội,
hết thảy hòa hợp muốn nghe Tu-bồ-đề nói nghĩa
Bát- nhã Ba-la-mật.
Tu-bồ-đề! Bồ-tát ma-ha-tát vì sao phải trụ trong
Bát- nhã Ba-la-mật? Những
gì là Bát-nhã Ba-la-mật của Bồ-tát
ma-ha-tát? Bồ-tát
ma-ha-tát nên hành Bát-nhã Ba-la-mật như thế nào?

Tu-bồ-đề nói với Trời Thích-đề-hoàn nhơn rằng: Kiều-thi-ca!
Tôi nay sẽ thừa thuận ý Phật, thừa thuận thần lực Phật mà vì các
Bồ-tát ma-ha-tát nói
Bát-nhã Ba-la-mật, như
Bồ-tát ma-ha-tát đã nên trụ trong

Bát-nhã Ba-la-mật (Kinh Đại Bát-nhã ghi:Như Bồ-tát ma-ha-tát có thể nơi trong đó nên trụ như vậy, nên học như vậy – ND) các Thiên tử ai chưa phát tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác, nay hãy
nên phát tâm.

Các Thiên tử! Nếu vào chính vị Thanh-văn, người ấy không
thể phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác. Vì sao? Vì đã dựng ranh giới cách biệt chướng ngại với
sanh tử. Người ấy nếu phát tâm
Vô thượng chính đẳng
chính giác, tôi cũng tùy hỷ. Vì cớ sao? Vì
thượng nhân còn nên
cầu thượng pháp; tôi trọn không dứt công đức của họ.

Kiều-thi-ca!
Sao gọi là Bát-nhã Ba-la-mật? Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng mà niệm
sắc vô thường,
niệm sắc khổ, niệm
sắc không, niệm
sắc vô ngã, niệm
sắc như bệnh, như
ung thư, như ghẻ, như mũi
tên vào thân, thống não, suy hoạn, lo sợ bất an, vì không có
sở đắc;
niệm thọ, tưởng, hành, thức cũng
như vậy. Niệm mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý, niệm
địa chủng, thủy, hỏa, phong,
không, thức chủng, quán
nó vô thường cho đến lo sợ bất an, vì cũng không có sở đắc.

Quán sắc
tịch diệt, lìa, chẳng
sinh
chẳng diệt,
chẳng nhơ, chẳng sạch; thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy. Quán địa chủng cho đến
thức chủng tịch diệt,
lìa, chẳng sinh chẳng diệt, chẳng nhơ chẳng sạch,
cũng vì không có sở đắc. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng quán vô minh làm duyên các hành, cho đến già chết làm nhân duyên cho nhóm khổ lớn, cũng vì không có
sở đắc. Quán vô minh diệt nên các hành diệt, cho đến
sinh diệt nên già chết diệt, già chết
diệt nên ưu bi sầu não
nhóm khổ lớn diệt, vì không có sở đắc.

Lại nữa, Kiều-thi-ca!
Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng Trí nhất
thiết chủng, tu Bốn niệm
xứ, vì không có sở đắc, cho đến tu Phật mười
lực, Mười tám pháp
không chung, vì không có sở đắc. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Bồ-tát ma-ha-tát tâm tương ưng với Trí
nhất thiết chủng, tu
Thí Ba-la-mật, vì không có
sở đắc; tu
Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật,
Tấn Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, vì không có sở đắc.

Lại nữa, Kiều-thi-ca!
Bồ-tát ma-ha-tát tu
Bát-nhã Ba-la-mật,
quán như vầy: chỉ có các
pháp với các pháp làm nhân duyên, thuấn
nhuần, tăng ích cho nhau,
phân biệt so tính trong ấy không có ngã, ngã sở.
Bồ- tát tâm hồi hướng không ở trong tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác, tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác không ở trong
tâm hồi hướng; tâm hồi hướng không thể có được nơi tâm Vô thượng chính đẳng
chính giác, tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác không thể
có được nơi tâm hồi
hướng. Bồ-tát tuy quán hết thảy pháp cũng không
có pháp có thể được.
Ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát Bát-nhã Ba-la-mật.

Thích-đề-hoàn nhơn
hỏi Tu-bồ-đề:
Tại sao tâm hồi hướng của
Bồ- tát không ở trong
tâm Vô thượng chính đẳng chính giác? Tại sao
tâm Vô thượng chính
đẳng chính giác không ở trong tâm hồi hướng?
Tại sao tâm hồi hướng
không thể có được nơi tâm Vô thượng chính
đẳng chính giác? Tại sao
tâm Vô thượng chính đẳg chính giác không
có thể có được nơi
tâm hồi hướng?

Tu-bồ-đề nói với Thích-đề-hoàn nhơn rằng: Kiều-thi-ca!
Tâm hồi hướng, tâm Vô
thượng chính đẳng chính giác là chẳng phải tâm, chẳng phải tướng tâm; trong chẳng phải tướng tâm không thể có
hồi hướng; chẳng phải
tướng tâm ấy thường chẳng phải tâm tướng;
tướng không thể nghó bàn thường tướng không thể nghó bàn, ấy gọi là
Bát-nhã Ba-la-mật của
Bồ-tát ma-ha-tát. (Kinh Đại Bát-nhã ghi:
Kiều-thi-ca! Tâm hồi hướng
của các Bồ-tát ma-ha-tát thời chẳng phải tâm, tâm
Bồ- đề cũng chẳng phải tâm; không thể chẳng phải tâm hồi hướng nơi
chẳng phải tâm, tâm cũng không thể hồi hướng nơi chẳng phải tâm,
chẳng phải tâm, không
thể hồi hướng nơi tâm, tâm cũng không thể hồi
hướng nơi tâm.
Vì sao? Vì chẳng phải tâm tức là không thể nghó bàn,
không thể nghó bàn tức
là chẳng phải tâm. Hai thứ ấy đều không có gì,
trong không có gì, không
có nghĩa hồi hướng. Kiều-thi-ca! Tâm không có tự tính, tâm tính không có, nên tâm
cũng không; tâm và tâm
sở đã
không có tự tính, nên
tâm cũng không có nghĩa tâm hồi hướng.
Kiều-thi-ca! Nếu quán xét
như vậy, ấy gọi là Bồ-tát ma-ha-tát Bát-nhã
Ba-la-mật
– ND) Bấy giờ,
Phật tán thán Tu-bồ-đề rằng: Lành thay, lành thay!
Tu- bồ-đề! Ông đã vì các
Bồ-tát ma-ha-tát nói
Bát-nhã Ba-la-mật, an
ủy tâm các Bồ-tát ma-ha-tát!

Tu-bồ-đề bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Con nên báo
ân, không nên không báo
ân. Quá khứ các đức Phật và các đệ tử đã vì các Bồ-tát nói
sáu Ba-la-mật, chỉ dạy lợi ích vui mừng;
Thế Tôn lúc bấy giờ cũng ở trong đó học, đã chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác. Con nay cũng vì các
Bồ-tát nói
Sáu Ba-la-mật, chỉ dạy lợi ích vui
mừng, nay chứng được
Vô thượng chính đẳng chính giác. LUẬN:
Hỏi: Trong phẩm đầu
Phật phóng ra ánh sáng thù
thắng, chư thiên đã tập
hội đông đảo, nơi đây sao còn nói lại?
Đáp: Có
người nói đây là hội sau. Có người nói chính
là hội trước.

Chư Thiên cho
rằng Tu-bồ-đề khéo nói Bát-nhã Ba-la-mật thâm
sâu, nên chư
Thiên hoan hỷ, vì vậy nên
Phật mỉm cười. Ánh
sáng
thường càng phát
sáng thì ánh
sáng chư thiên không còn hiện. Như lúc
mặt trời mọc,
thì sao, trăng đèn, đuốc không còn
chiếu sáng; thí như tim
đèn cháy ở bên vàng Diêm-phù-đàn.

Bốn Trời Thiên vương là
Thiên vương phương Đông tên là
Đề- đa-la-tra (Dhritaràstra)
là Trị quốc, hoặc Trì quốc, làm chủ
Càn-thát- bà và
Tỳ-xá-giá; Thiên vương phương Nam tên Tỳ-lưu-ly
(Viràdhaka), là Tăng
Trưởng, làm chủ loài Câu-bàn-trà và Tỳ-lệ-đa;
Thiên vương phương Tây tên
Tỳ-lưu-ba-xoa (Virùpiska), là Tạp ngữ hay
Quảng mục, là chủ các vua rồng và
loài Phú-đa-na;
Thiên vương phương
Bắc tên Tỳ-sa-môn (Vaisramana),
là Đa văn (Dhananda), làm chủ loài
Dạ-xoa và La-sát.
Thích-đề-hoàn nhơn [Thích là
Thích-ca (Sakya), là
Năng; Đề là
Đề-bà (Deva), là Thiên; Nhân đề là Chủ, hợp lại gọi là
Thích-đề Bà-na-dân
(Indra) Đế-thích thiên, ở cõi trời Đao-lợi.

Cõi Trời Tu-dạ-ma, Thiên vương tên Dạ-ma, là Diệu-thiện.

Cõi Trời Sách-đâu-suất-đà,
Thiên vương
tên Đâu-suất-đà, là Diệu- túc.

Cõi Trời Tu-niết-mật-đà, Thiên vương tên là Hóa-lạc. Cõi
Trời Bà-xá-bạt-đề, là Trời Tha-hóa-tự-tại.
Ở đây có
Phạm-thiên vương tên Thi-khí (Sikhi), là Lửa.

Từ Phạm-thiên cho đến cõi
Trời Thủ-đà-bà,
Thiên vương tên Thủ-

đà-bà, là Trời Tịnh-cư.
Ánh
sáng nơi thân do nghiệp báo
sinh là ánh
sáng của trời cõi
Dục giống như ánh sáng
của đèn, đuốc, ngọc… do bố thí, trì giới, thiền
định thanh tịnh nên thân
thường chiếu sáng, không cần mặt trời mặt trăng.
Trời cõi
Sắc do hành lìa dục, tu tập
hỏa Tam-muội, nên thân
thường chiếu ánh sáng
đẹp hơn cả mặt trời mặt trăng và ánh sáng quả báo
của trời cõi Dục. Ánh
sáng của trời Ly dục, cốt yếu mà nói là do tâm
thanh tịnh mà có được.
Ánh
sáng thường của Phật mỗi phía tỏa ra
một trượng; ánh
sáng của chư thiên rộng lớn tuy vô lượng do tuần mà ở bên hòa quang
của Phật thì bị che lấp không hiện.

Thích-đề-hoàn
nhơn thấy thần lực hòa quang của Phật, nghó
rằng: Hào quang của Phật
hay che lấp ánh sáng của chư Thiên, ánh sáng
trí tuệ của Phật cũng
phá ngu tối của ta!

Lại vì Phật sai Tu-bồ-đề nói Bát-nhã, cho nên nói: Hết thảy chư Thiên đều tập hội đông đủ, muốn nghe
Tu-bồ-đề nói
nghĩa Bát-nhã.

Nay chư Thiên
đại phước đức đều tập họp, muốn nghe nghĩa Bát-nhã.

Sao gọi là Bát-nhã Ba-la-mật? Đây là hỏi về thể Bát-nhã.
Làm sao tu hành? Đây là hỏi bắt đầu vào phương
tiện tu hành. Thế nào là trú? Đây là hỏi về
thâm nhậprốt ráo an trú.

Tu-bồ-đề nhận lời hỏi ấy, đáp rằng: Nếu người đói
khát, cấp cho đủ ăn uống, thì họ cám ơn rất sâu,
Bồ-tát cũng như vậy, vì người phát tâm cầu
Phật đạo, mà nói
Bát-nhã thì được lợi ích lớn, nên cám
ơn cũng sâu, vì thế nên
nói Bát-nhã. Nếu người chưa phát tâm thì
sẽ phát,
người đã vào Thánh
đạo thì không thể đảm nhận, vì lậu hoặc hết, không
còn tái sinh nên nói
không thể đảm nhận.

Hỏi: Nếu người ấy không thể đảm nhận, cớ sao nói người ấy nếu phát tâm thì ta cũng tùy hỷ, không làm chướng ngại công đức kia,
thượng nhơn nên tiếp
cầu thượng pháp? Đáp:
Tu-bồ-đề tuy là
Tiểu thừa, nhưng thường tập hành không, nên không chấp đắm
đạo Thanh-văn. Vì vậy nên giả thiết nói:
Nếu phát tâm thì có lỗi gì? Trong đây
Tu-bồ-đề tự nói hai
nhân duyên:
Một là không làm chướng ngại tâm phước đức kia. Hai là thượng nhân nên
tiếp cầu thượng pháp.
Vì vậy nên thượng nhân cầu Vô thượng chính
đẳng chính giác không
lỗi gì, nếu thượng nhân mà cầu tiểu pháp mới
đáng hổ thẹn. Vì nửa
chừng gặp các việc bên cạnh nên lại nêu hỏi.

Thế nào là Bát-nhã Ba-la-mật? Đó là tâm tương ưng với Trí
nhất thiết chủng, quán
sắc vô thường, khổ, không, vô ngã, như trước nói.
Quán năm uẩn hay
sinh các phiền não, nên nói như bệnh.
Có người nghe nói năm uẩn như bệnh, cho là còn nhẹ, nên nói nó như ung thư.
Có người lại cho ung thư
tuy khó trị có khi có thể chữa lành, nên lại nói
nó như mũi tên bịt sắt
đâm vào thân, không thể rút ra được. Có người lại cho mũi tên bịt
sắt đâm vào thân chìm
sâu khó nhổ ra, nhưng thuốc hay diệu thuật còn có thể nhổ ra được, nên lại nói nó thường thống não,
như người gặp vận suy,
thường có điều chẳng lành. Năm uẩn cũng như
vậy, nếu người theo đuổi
nó thường không an ổn. Vì có suy nên thường ôm lòng
lo sợ. Ở chung với năm uẩn như ở chung với hổ lang,
sư tử, thường ôm lòng
lo sợ. Năm uẩn có lỗi là vô thường hư dối nên
thường chẳng an ổn. Hỏi: Năm uẩn chỉ có mười lăm điều ác như vậy, hay còn việc khác
nữa?
Đáp: Nói
lược thì có mười lăm, nói rộng thì có vô lượng vô biên,

như trong kinh Tạp A-hàm nói năm uẩn có trăm thứ tội lỗi. Hỏi:
Sao thường nói nó
vô thường, khổ, không, vô ngã, hoặc có khi
nói tám
việc, như bệnh, như ung, như thư v.v… còn bảy việc kia ít nơi nói? Đáp:
Người có thượng, trung, hạ. Vì người lợi căn nên nói bốn việc, nghe liền ngộ
Khổ đế. Người trung căn nghe nói bốn việc thì không
thể sinh tâm nhàm chán, nếu nghe nói như bệnh, như ung v.v… tám việc,
thì sinh tâm nhàm chán.
Người độn căn nghe nói tám việc còn không
sinh tâm nhàm chán, nên
lại vì họ nói bảy việc thống não v.v… sau họ
mới nhàm chán. Người lợi căn dễ độ nên thường phần nhiều nói bốn việc
vô thường, khổ, không,
vô ngã; người độn căn có khi có thể độ nên ít
khi nói các việc khác.
Tám việc trên phần nhiều bậc Thánh thực hành, còn bảy việc kia thì phàm phu và
Thánh nhân chung tu. Bốn việc đầu
nhiếp vào trong mười sáu
Thánh hạnh, nên trong kinh Bát-nhã thường nói. Lại, nói
Bát-nhã là vì hàng
Bồ-tát lợi căn, nên phần nhiều
nói Thánh hạnh. Nay hỏi
vì sao pháp tu hành đầu tiên trong đây cũng đều nói? Ngoài ra mười hai nhập cho đến
sáu chủng là địa chủng,
thủy chủng, v.v… cũng đều nói?

Mười tám giới v.v… đáng quở trách cũng nên nói đủ, vì người đọc hay quên mất.
Vì sao? Vì mười tám giới là tên khác của năm uẩn, không thể không nói. Nếu hành giả quán năm uẩn tịch diệt viễn ly, chẳng
sinh chẳng diệt, chẳng nhơ
chẳng sạch, đây chỉ vì Bát-nhã Ba-la-mật, nên không nói chung với mười lăm việc trên, vì mười lăm việc ấy cả
ba thừa chung có.
Trí lực của hàng
Thanh-văn mỏng cho nên đầu tiên không thể quán năm uẩn hoặc viễn ly. hoặc tịch tịnh mà chỉ có thể quán vô thường,
khổ v.v…; khi vào Diệt
đế mới có thể quán tịch diệt. Bồ-tát vì lợi căn
nên ban đầu quán năm
uẩn thì liền ngộ được tướng tịch diệt.

Dùng vô sở
đắc là, thường dùng trí tuệ vô sở đắc không mà
quán các pháp tướng.

Lại nữa, Thích-đề-hoàn nhơn hỏi tướng
Bát-nhã Ba-la-mật chứ không hỏi nhàm chán
tai họa của năm uẩn, nên chỉ nói tướng Bát-nhã.
Tướng Bát-nhã là, không lìa năm uẩn
có Niết-bàn; không lìa Niết- bàn có năm
uẩn; thật tướng năm uẩn tức là Niết-bàn, vì vậy người độn căn khi mới phát tâm, trước tiên quán vô thường, vậy
sau mới quán
năm uẩn tịch diệt v.v…
Quán mười hai nhân duyên cũng như vậy.

Lại nữa, tu Bốn niệm xứ cho đến
Tám Thánh đạo phần
là pháp chung, tâm tương ưng với Trí nhất
thiết chủng, vì là không có
sở
đắc, nên gọi là tướng
Bát-nhã Ba-la-mật. Sáu Ba-la-mật cho đến Mười
tám pháp không chung thì
chỉ là pháp Đại thừa. Hỏi: Nếu nói tướng
Bát-nhã Ba-la-mật tu hành, cớ gì trung gian còn nói đến các pháp, các pháp ấy lại làm nhân duyên thấm nhuần tăng ích? Đáp:
Tu-bồ-đề trên kia trước nói lỗi vô thường của
các pháp; vậy sau mới nói các pháp là viễn ly.
tịch diệt, không, không có sở đắc;
rồi sau nữa mới nói các pháp tuy không mà từ nhân duyên hòa
hợp nên có.

Tiếp theo nói
Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp không
chung, tu hành vào Phật
đạo. Người nghe nghó rằng: Trên nói viễn ly tịch
diệt không, nên biết
chẳng phải thường; nói Mười hai nhân duyên, nên biết chẳng phải diệt.
Nhưng không có kẻ biết, không có kẻ thấy thì ai
tu hành các pháp ấy để
thành Phật? Thế nên nói: Bồ-tát nghó rằng:
Các pháp không, vô ngã,
không có chúng sinh, song từ nhân duyên nên
có bốn đại,
sáu thức, mười pháp, ấy đều có lực
năng sinh, năng khởi, có chỗ tạo tác. Như đất hay giữ, nước hay làm rã nát, lửa hay tiêu diệt,
gió hay xoay chuyển, thức
hay phân biệt. Mười pháp ấy có chỗ tạo tác, vì chúng
sinh điên đảo nên cho đó là người làm, ta làm. Như da xương
hòa hợp lại nên có âm
thanh, ngôn ngữ, người mê cho đó là người nói.
Như lửa đốt khô rừng tre, phát ra tiếng lớn, trong
đó không có người làm.
Lại như người gỗ,
người huyễn, người biến hóa tuy có động
tác mà không có người
làm. Mười pháp này cũng như vậy. Pháp sinh trước
pháp sinh sau, nhân duyên hòa hợp, hoặc nhân duyên cọng sinh, hoặc nhân duyên tương ưng, hoặc nhân duyên quả báo, hoặc nhân
duyên thường tu thường tập làm cho quả báo
tăng trưởng. Như mùa xuân
trồng cây trái, tùy thời rưới tẩm, hoa quả tốt tươi. Lấy trí tuệ phân biệt biết các pháp không có người làm.
Bồ-tát mới phát tâm hồi hướng, làm nhân duyên với tâm Phật. Mà lúc mới phát tâm hồi hướng, chưa có tâm
Phật, trong tâm
Phật không có tâm mới hồi hướng, tuy không có mà có
thể làm nhân duyên để phát.

Hỏi: Nếu lúc
mới phát tâm hồi hướng không có tâm Bồ-đề, thì
hồi hướng về đâu? Đáp:
Trong thật tướng
Bát-nhã Ba-la-mật, các pháp chẳng
phải tướng thường,
chẳng phải tướng vô thường, chẳng phải tướng có,
chẳng phải tướng không,
nên không nên nạn hỏi rằng: Tâm hồi hướng đã diệt không còn có gì thì làm
sao làm nhân cho tâm
Bồ-đề? Nếu các
pháp chẳng sinh chẳng
diệt, chẳng phải chẳng sinh, chẳng phải chẳng
diệt, làm sao đem sự
chẳng sinh chẳng diệt nạn hỏi rằng: Không có tâm
Bồ- đề thì hồi hướng về đâu? Lại nữa,
Phật tự nói tướng Bồ-đề chẳng phải quá khứ, chẳng
phải vị lai, chẳng phải hiện tại, làm
sao nạn hỏi rằng: Vị lai không có
Bồ-đề nên hồi hướng về đâu?

Lại nữa, như trong
Phẩm Như nói: Đời quá khứ không lìa đời vị lai, đời vị lai không lìa đời quá khứ; đời quá khứ như, đời vị lai như, một như không có hai như, làm
sao nói tâm
Bồ-đề không ở trong tâm
hồi hướng? Tâm hồi
hướng không ở trong tâm Bồ-đề? Nhưng Bồ-tát nghe tán thán
Phật pháp, liền phát tâm ưa vui, nói rằng ta có công đức gì
đều hồi hướng đến
Phật đạo. Từ khi mới phát tâm cho đến chứng
Phật đạo, tu công đức ấy, không ngừng không nghỉ,
dùng như huyễn, như
mộng, vô sở đắc nên
gọi là Bồ-tát Bát-nhã Ba-la-mật, hay biết các pháp
làm nhân duyên sinh quả
báo mà không có tướng nhất định.

Thích-đề-hoàn
nhơn nạn hỏi: Vì sao tâm hồi hướng không thể có
được ở trong tâm Bồ-đề, tâm Bồ-đề không thể
có được ở tronmg
tâm hồi hướng?

Tu-bồ-đề không vì nói theo thế đế như huyễn như mộng, chỉ nói theo đệ nhất nghĩa đế: Hai tâm ấy đều không, chẳng phải tâm
tướng. Vì cớ sao? Vì
trong các pháp rốt ráo không, không có thị tâm phi tâm, thì pháp như vậy làm
sao có thể có hồi hướng? Nếu có hai pháp mới có thể có hồi hướng; thí như cưỡi xe đi từ phía Tây, phía Nam có
chỗ dừng nghỉ, nên mới quay xe về hướng đến. Vì xe và chỗ quay hướng
đến khác nhau mới có
thể hồi hướng, chứ không được chỉ có xe mà nói
hồi hướng, vì không khác nhau.

Chẳng phải tâm tướng thường chẳng phải tâm tướng là, ý
Tu-bồ- đề muốn nói tâm
tướng ấy như như thường trụ, chẳng sinh chẳng
diệt, chẳng nhơ chẳng
sạch. Vì chẳng phải tâm tướng nên chẳng phải
tâm, cũng không có cái
chẳng phải tâm ấy, cho nên nói không thể nghó bàn. Không thể nghó bàn cũng thường không thể nghó bàn, không thể
trù lượng tư duy chấp thủ tướng.

Do nhân duyên
ấy, nên tâm làm nhân cho Vô thượng chính
đẳng chính giác tương
tợ quả, không tương tợ thì không thể sinh quả
được. Nếu sơ tâm bất
tịnh, sau không thể phát sinh tịnh tâm, như luyện
thiếc không thể thành vàng.
Phật vì
Tu-bồ-đề thâm nhập trong nhân duyên
Bát-nhã Ba-la-mật, ấy là tên gọi
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì thâm nhập được nhân duyên
của các pháp nên liền
lấy làm tên. Vì không sai trái nên ở giữa đại
chúng tán thán:
Lành thay, lành thay! Ông là người Tiểu thừa mà hay khéo
nói Bát-nhã Ba-la-mật thâm sâu.

An ủi tâm các Bồ-tát là, vì lấy Bát-nhã Ba-la-mật chỉ bày
cho các Bồ-tát: Ông chẳng tự cho mình phiền não chưa hết, chưa thành
Phật đạo để tự biếng nhác! Các pháp không chướng
không ngại, tâm đầu
tâm cuối không có khác
tướng, chỉ siêng tinh tấn thì thành Phật đạo.
Tôi nên báo ân là,
Tu-bồ-đề nghó rằng: Ta thực hành thật
tướng các pháp, được
thoát khỏi khổ già, bệnh, chết, sao ta không nhớ đại
ân các pháp ấy? Vì vậy
nên thường ưa nói. Lại nữa,
Phật có tâm Đại Bi, ưa nói pháp độ chúng sinh, ta nhờ ân Phật nên đắc đạo, ta cũng giúp
Phật thuyết pháp
độ sinh. Ấy là báo ân.
Lại biết đức
Thế Tôn hôm nay nhân nơi chư Phật quá khứ mà được thành
Phật đạo, thế nên ta cũng ái kính chư
Phật quá khứ, như con
ái kính cha, cũng ái trọng tổ phụ, cũng ái kính quá khứ các Bồ-tát và đệ
tử hay thuyết pháp chỉ
dạy, đức Thế Tôn hôm nay cũng nhơn đó mà đắc đạo.

Tu-bồ-đề có tâm thâm tín Tam Bảo, nên nói tôi biết ơn Thế
Tôn và pháp hôm nay, ơn
chư Phật và đệ tử quá khứ. Pháp tức là Pháp
bảo, Phật hôm nay là Phật quá khứ tức là Phật
bảo, các Bồ-tát và các đệ
tử là Tăng bảo. Sáu
Ba-la-mật như trước đã nói.

Thị là, chỉ thị cho người biết việc tốt xấu, lành
chẳng lành, nên làm không nên làm;
sinh tử là xấu,
Niết-bàn an ổn là tốt. Phận biệt
Ba thừa, phân biệt Sáu
Ba-la-mật như vậy gọi là chỉ thị.

Giáo là, dạy
ông bỏ ác làm lành, ấy gọi là giáo.

Lợi là, khi chưa được mùi vị của
thiện pháp, tâm dễ thối mất, vì
họ thuyết pháp dẫn dắt
khiến ra khỏi. Ông chớ tìm quả trong khi tu
nhân, ông nay tuy cần khổ,
nhưng khi quả báo xuất hiện thì được lợi ích
lớn, khiến tâm kia lợi, nên gọi là lợi.

Hỷ là, tùy chỗ người ấy tu hành mà tán thán, khiến tâm người
kia vui mừng. Nếu người
ưa bố thí mà nghe tán thán bố thí thì vui mừng.

Vậy nên lấy bốn việc ấy trang nghiêm việc thuyết pháp. KINH:
Bấy giờ Tu-bồ-đề
nói với Thích-đề-hoàn nhơn rằng:
Kiều- thi-ca! Ông hãy lắng nghe!
Bồ-tát ma-ha-tát đối với
Bát-nhã Ba-la- mật như chỗ nên
trú, chỗ không nên trú. Kiều-thi-ca! Sắc, sắc không, thọ, tưởng, hành, thức…
thức không, Bồ-tát,
Bồ-tát không,
Sắc không với Bồ-tát không,
không hai không khác; thọ, tưởng, hành, thức
không với Bồ-tát không
không hai không khác. Kiều-thi-ca! Bồ-tát
ma-ha-tát trong khi tu
Bát-nhã Ba-la-mật nên trú như vậy.

Lại nữa, mắt, mắt không, cho đến ý,
ý không, Bồ-tát,
Bồ-tát không:

mắt không cho
đến Bồ-tát không không hai không khác. Sáu trần
cũng như vậy. Địa chủng
(địa giới), địa
chủng không, cho đến thức
chủng, thức chủng không,
Bồ-tát, Bồ-tát không cũng như vậy.

Kiều-thi-ca!
Điạ chủng không cho đến thức chủng không với
Bồ- tát không không hai
không khác. Kiều-thi-ca! Bồ-tát ma-ha-tát
trong khi tu Bát-nhã
Ba-la-mật,nên trú như vậy.

Vô minh, vô
minh không, cho đến già chết, già
chết không,
vô minh diệt, vô minh
diệt không, cho đến già chết diệt, già chết
diệt không,
Bồ- tát. Bồ-tát không,
Kiều-thi-ca, vô minh không cho đến già chết
không; vô minh diệt không
cho đến già chết diệt không; Bồ-tát, Bồ-tát
không không hai không
khác. Kiều-thi-ca! Bồ-tát ma-ha-tát trong khi tu
Bát- nhã Ba-la-mật, nên trú như vậy.

Thí Ba-la-mật
cho đến Bát-nhã Ba-la-mật, nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không, Bốn niệm xứ cho đến Mười tám
pháp không chung, tất cả
môn Tam-muội, tất cả
môn Đà-la-ni, thanh-văn
thừa, Bích-chi Phật thừa,
Phật thừa, Thanh-văn, Bích-chi Phật, Bồ-tát,
Phật cũng như vậy.
Trí nhất
thiết chủng, Trí nhất thiết
chủng không, Bồ-tát,
Bồ-tát không, Trí nhất
thiết chủng không với Bồ-tát không không hai không khác.
Kiều-thi-ca!
Bồ-tát ma-ha-tát trong khi tu
Bát-nhã Ba-la-mật, nên trú như vậy.

Bấy giờ Thích-đề-hoàn nhơn hỏi Tu-bồ-đề rằng: Thế nào là
chỗ không nên trú trong
khi Bồ-tát tu hành Bát-nhã Ba-la-mật?

Tu-bồ-đề đáp:
Kiều-thi-ca!
Bồ-tát ma-ha-tát trong khi tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật
không nên trú sắc, vì có sở đắc; không nên trú
thọ, tưởng, hành, thức,
vì có sở đắc; không nên trú mắt cho đến không nên trú ý, không nên trú
sắc cho đến không nên trú pháp, không nên
trú nhãn thức cho đến
ý thức, nhãn xúc cho đến ý xúc, thọ do nhãn và
xúc làm nhân duyên sinh
cho đến thọ do ý và xúc làm nhân duyên sinh, vì có
sở đắc, không nên trú nơi địa chủng cho đến
thức chủng, vì
có sở đắc, không nên trú nơi
Thí Ba-la-mật, cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật,
Bốn niệm xứ cho đến
Mười tám pháp không chung, vì có sở đắc, không nên trú nơi
quả Tu-đà-hoàn, vì có
sở đắc, cho đến không nên trú nơi
quả Tu-đà-hoàn, vì có
sở đắc, cho đến không nên trú nơi quả A-la-hán,
đạo Bích-chi Phật,
đạo Bồ-tát,
Phật đạo, không nên trú nơi Trí nhất
thiết chủng, vì có sở đắc.

Lại nữa, Kiều-thi-ca!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu hành
Bát-nhã Ba- la-mật,
sắc là thường không nên trú,
sắc là vô thường không nên trú;
thọ, tưởng,
hành, thức cũng như vậy. Không nên trú sắc hoặc vui,
hoặc khổ, hoặc tịnh, hoặc
bất tịnh, hoặc ngã, hoặc vô ngã, hoặc không,
hoặc chẳng không, hoặc
tịch diệt, hoặc chẳng tịch diệt, hoặc lìa, hoặc chẳng
lìa, vì vô sở đắc. Không nên trú thọ, tưởng,
hành, thức cũng như vậy.

Kiều-thi-ca!
Bồ-tát ma-ha-tát không trú tướng vô vi của quả Tu- đà-hoàn, tướng vô vi của
quả Tư-đà-hàm, tướng vô vi của quả
A-na- hàm, tướng vô vi
của quả A-la-hán; không nên trú tướng vô vi của
đạo Bích-chi Phật, tướng vô vi của
Phật đạo. Không nên trú phước điền
Tu- đà-hoàn, không nên
trú phước điền Tư-đà-hàm, A-na-hàm,
A-la-hán, Bích-chi Phật, Phật. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Bồ-tát ma-ha-tát không nên trú Sơ địa vì
có sở đắc, cho đến
không nên trú địa thứ mười vì có sở đắc.

Lại nữa, Bồ-tát ma-ha-tát, trú trong
sơ phát tâm, nghó rằng ta
sẽ đầy đủ
Thí Ba-la-mật, không nên trú, cho đến ta
sẽ đầy đủ
Bát-nhã Ba- la-mật, không nên trú; đầy đủ
sáu
Ba-la-mật sẽ vào
Bồ-tát vị, không nên trú; vào Bồ-tát vị rồi ta
sẽ trú địa vị bất
thối chuyển, không nên
trú; Bồ-tát
sẽ đầy đủ năm
thần thông, không nên trú, vì có
sở đắc;
Bồ-tát trú năm thần thông rồi
ta sẽ dạo qua vô lượng A-tăng-kỳ thế giới, lễ kính, cúng dường chư Phật và nghe pháp; nghe pháp rồi lại vì người khác
nói, Bồ-tát ma-ha-tát
không nên trú như vậy, vì có sở đắc.
Như thế giới chư
Phật nghiêm tịnh, ta cũng
sẽ trang nghiêm
thế giới, không nên
trú, vì có sở đắc; thành tựu chúng sinh khiến vào
Phật đạo, không nên
trú, đi đến vô lượng A-tăng-kỳ thế giới chỗ chư
Phật, tôn trọng ái kính
cúng dường, lấy hương hoa, anh lạc,
hương xoa, hương bột,
tràng phan, lọng hoa, trăm ngàn ức thứ y báu, cúng dường chư
Phật, không nên trú, vì có
sở đắc.
Ta sẽ khiến vô lượng
A-tăng-kỳ chúng
sinh phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác, Bồ-tát không nên trú như vậy.
Ta sẽ
sinh năm mắt, mắt thịt, mắt trời, mắt tuệ,
mắt pháp, mắt Phật, không nên trú; ta
sẽ
sinh tất cả
môn Tam-muội, không nên trú;
tùy ý muốn dạo chơi các
Tam-muội, không nên trú; ta sẽ sinh tất cả
môn Đà-la-ni, không nên
trú; ta sẽ được Mười lực của Phật, không nên
trú; ta sẽ được Bốn
điều không sợ, Bốn trí vô ngại, Mười tám pháp
không chung, không nên
trú; ta sẽ đầy đủ Đại từ Đại Bi, không nên trú; ta
sẽ đầy đủ Ba mươi hai tướng, không nên trú; ta
sẽ đầy đủ tám mươi vẻ
đẹp tùy hình, không nên
trú, vì có sở đắc.

Người thứ tám, là người hành theo lòng tin, là người hành
theo sự hiểu pháp, không
nên trú Tu-đà-hoàn cùng tột bảy đời, không
nên trú Gia gia, không nên
trú. Tu-đà-hoàn mạng chung sạch hết lậu hoặc,
không nên trú.
Tu-đà-hoàn trung gian
vào Niết-bàn, không nên
trú. Người hướng đến
chứng quả Tư-đà-hàm, không nên trú. Người
Tư-đà- hàm nhất lai vào
Niết-bàn, không nên trú. Người hướng đến chứng quả A-na-hàm, không nên trú.
Người Tư-đà-hàm nhất chủng, không
nên trú. Người A-na-hàm
ở trong kia vào Niết-bàn, không nên trú.
Người hướng đến chứng
quả A-la-hán, không nên trú.
Người A-la-hán đời này vào
Vô-dư Niết-bàn, không nên trú.
Bích-chi Phật, không nên trú.
Vượt qua Thanh-văn,
Bích-chi Phật địa, ta sẽ trú Bồ-tát địa, không nên trú. Đạo chủng trí, không nên trú, vì có
sở đắc. Biết tất cả chủng, tất cả pháp rồi dứt các phiền não và tập khí, không nên trú. Phật đắc
Vô thượng chính đẳng
chính giác
sẽ
Chuyển pháp luân, không nên trú; làm
Phật sự độ vô lượng
A-tăng-kỳ chúng
sinh
vào Niết-bàn, không nên trú;
Bốn Như ý túc, không nên trú; trú vào
Tam-muội ấy
sẽ
sống lâu hằng
hà sa kiếp, không nên trú; ta
sẽ được
sống lâu vô lượng
số kiếp,
không nên trú; Ba mươi hai tướng, mỗi mỗi tướng có một trăm phước
trang nghiêm, không nên
trú; một thế giới của ta như mười phương hằng
hà sa thế giới, không nên trú; ba ngàn đại thiên thế giới của ta thuần
là Kim cang, không nên trú; khiến cây Bồ-đề của ta
sẽ xuất ra hương
thơm như vậy, không nên
trú; chúng sinh ngửi được không còn dâm dục,
sân nhuế, ngu si, không có
tâm Thanh-văn, Bích-chi Phật, những người ấy chắc
sẽ chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, không nên
trú; nếu chúng sinh ngửi
được mùi thơm ấy, thân bệnh, tâm bệnh thảy
đều tiêu trừ, không
nên trú; sẽ khiến trong thế giới của ta không có danh
tự sắc, thọ, tưởng,
hành, thức, không nên trú; sẽ khiến trong thế giới
của ta không có danh tự
Thí Ba-la-mật cho đến không có danh tự
Bát-nhã Ba-la-mật, không
nên trú; sẽ khiến trong thế giới của ta không có
danh tự Bốn niệm xứ cho
đến Mười tám pháp không chung, cũng không
có danh tự Tu-đà-hoàn,
cho đến Phật, không có danh tự Phật, không
nên trú, vì có sở đắc.
Vì sao? Vì chư Phật khi được Vô thượng chính
đẳng chính giác, hết
thảy pháp không có sở đắc. Như vậy,
Kiều-thi-ca! Bồ-tát trong khi tu Bát-nhã
Ba-la-mật, không nên trú
tướng,vì không có sở đắc.

Bấy giờ tâm Xá-lợi-phất nghó rằng: Nay Bồ-tát nên làm thế
nào trú trong Bát-nhã
Ba-la-mật?
Tu-bồ-đề biết tâm
Xá-lợi-phất nghó, bèn nói với
Xá-lợi-phất rằng: Ý ông nghó sao? Chư
Phật trú ở đâu?

Xá-lợi-phất đápTu-bồ-đề:
Chư Phật không có chỗ trú, chư
Phật không trú
nơi sắc, không trú
nơi thọ, tưởng, hành, thức, không trú nơi
tính hữu vi,
không trú nơi tính vô vi, không trú nơi Bốn niệm xứ,
cho đến không trú nơi
Mười tám pháp không chung, không trú nơi Trí
nhất thiết chủng.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát nên trú như vậy trong Bát-nhã Ba- la-mật; như chư Phật trú nơi các pháp, chẳng phải trú chẳng
phải chẳng trú.

Xá-lợi-phất!
Bồ-tát ma-ha-tát trong khi tu Bát-nhã Ba-la-mật,
nên học như vậy: Ta sẽ
trú pháp không trú. LUẬN:
Luận giả nói: Trú trong
Bát-nhã Ba-la-mật là năm uẩn, tướng không năm uẩn.
Tướng không Năm uẩn là vì quán
theo Mười tám không. Lại nữa,
trong kinh Bát-nhã Ba-la-mật nói nghĩa không là
tướng không của năm
uẩn, chỉ vì phàm phu điên đảo nên chấp thủ tướng
năm uẩn, năm uẩn hòa
hợp lại chấp thủ tướng Bồ-tát. Trong Bát-nhã
Ba-la- mật lấy chúng sinh không, trừ chúng sinh, tức
không có tướng
Bồ-tát; lấy pháp không
trừ năm uẩn, thì không có tướng năm uẩn. Hai
không không có sai khác
nên nói năm uẩn không với Bồ-tát không không
hai không khác. Như lửa củi
Chiên-đàn tắt với lửa phân, cỏ cây tắt,
cách tắt không khác nhau.
Lấy tướng lửa khi chưa tắt để nói khi tắt, nên
có khác nhau, trong khi tắt thì không khác cho đến Trí nhất thiết
chủng cũng như vậy.

Không nên trú là, không nên trú trong năm uẩn. Hỏi: Nên nói
như nghĩa trú, cớ sao nói không trú? Đáp: Nếu có thể đối với năm uẩn tâm xa lìa không trú, thì ấy
là nghĩa trú. Thế nên nói vì có
sở đắc, nên không nên trú; cho đến đối
với Trí nhất thiết chủng cũng như vậy.

Trước nói đối với năm uẩn không nên trú, chẳng biết không nên trú môn gì. Nay nói trong các
môn thường, vô thường chẳng nên trú,
cho đến xa lìa; không nên trú.

Hỏi: Quả Tu-đà-hoàn v.v… tướng vô vi, không nên trú, có thứ lớp
gì? Đáp:
Bồ-tát trước tiên quán các
pháp không, không có gì, tâm thối
mất, muốn
sớm chứng Niết-bàn, Niết-bàn tức là tướng vô vi. Thế
nên nói quả Tu-đà-hoàn
v.v… tướng vô vi, không nên trú. Nếu quả
Tu-đà- hoàn, tướng vô
vi thì không có pháp để có thể chấp đắm, vậy thì
đắm cái gì, chấp cái gì? Còn nếu là tướng vô vi, tướng hữu vi thì hư
dối không thật cũng
không nên trú. Thế nên nói quả Tu-đà-hoàn tướng vô vi không nên trú, cho đến
Phật tướng vô vi không nên trú cũng như vậy.

Như Bồ-tát muốn hành
Phật đạo, đầu tiên tu
Thí Ba-la-mật, nên
cầu phước điền.
Vì sao? Vì do công đức phước điền mà
sở nguyện được
viên mãn, như gieo ruộng
tốt thì thâu hoạch nhiều; như Phật nói các ruộng khác, quả báo có giới hạn, còn ruộng
Thánh hiền vô lượng, quả báo cũng vô lượng.
Bồ-tát nghe nói ruộng phước
Tu-đà-hoàn có quả báo vô lượng nên muốn
làm Tu-đà-hoàn, thế nên nói ruộng phước
Tu-đà-hoàn, không nên
trú, cho đến Bích-chi Phật cũng như vậy. Hỏi: Nhị thừa nhỏ nên vượt qua không trú, còn phước điền
của Phật, tại sao không trú?
Đáp: Pháp
của Bồ-tát là phải bình đẳng đối với các pháp,
nếu cho Phật là lớn, chúng sinh là nhỏ, thì phá
tướng bình đẳng của các pháp.

Lại nữa, vì không, nên tất cả chỗ đều không nên trú.

Lại nữa, tâm
Bồ-tát bình đẳng bố thí, nếu phân biệt
phước điền,
thì phá tâm Đại Bi, cũng
phá sự bố thí với ba phần thanh tịnh.

Trong Sơ địa không nên trú là, nếu không bỏ
Sơ địa thì không
được Nhị địa. Cầu ích
lớn thì nên bỏ lợi nhỏ.

Lại nữa, vì tâm chấp trước thủ tướng nên không nên trú, cho
đến địa thứ mười cũng như vậy.

Hỏi: Nếu pháp của Bồ-tát ma-ha-tát, từ khi mới phát tâm nên
tu hành Sáu Ba-la-mật, tu
hành Sáu Ba-la-mật nên vào pháp vị, vào pháp vị nên trú địa vị bất
thối chuyển. Trú địa vị bất thối
chuyển rồi, nên phát khởi năm thần thông cúng dường mười phương chư Phật, như
sau
nói rộng, nay vì cớ sao
đều nói không nên trú?
Đáp: Không
phá cách trú thanh tịnh, chỉ phá tâm chấp ngã tà
kiến thủ tướng mà trú; ví như sửa sang ruộng, chỉ trừ bỏ cỏ rác.

Lại nữa, vì dứt pháp ái, nên không nên trú.
Không muốn trái với
trí tuệ rốt ráo không
của chư Phật dạy, nên không nên trú. Nếu đem tâm phương tiện không trú trước, thương xót chúng
sinh nên tuy trú
cũng không lỗi, cho đến
đối với tám mươi tướng tốt tùy hình cũng như vậy.

Người thứ tám là, hạng người hành theo lòng tin (tín hành),
hạng người hành theo sự
hiểu pháp thuộc kiến đế đạo (pháp hành).

Có Tu-đà-hoàn
cùng tột bảy đời; có Tu-đà-hoàn ngay đời này hết phiền não chứng
được A-na-hàm; có
Tu-đà-hoàn gia gia trải qua ba
đời sinh, ba đời sinh
rồi vào Niết-bàn, có trung gian Tu-đà-hoàn, trừ
sinh đời thứ ba, các
người kia trung gian vào Niết-bàn.

Trú trong sáu
vô ngại đạo, năm giải thoát đạo, đều là
Tu-đà-hoàn hướng.

Tư-đà-hàm dứt sáu phẩm tư hoặc của cõi Dục, sinh lên trời, từ trời

sinh trở lại
cõi người rồi vào Niết-bàn, gọi là A-na-hàm.
Dứt phẩm tư hoặc thứ bảy của cõi Dục, gọi là hướng
A-na-hàm, dứt phẩm tư
hoặc thứ tám cũng gọi là hướng A-na-hàm, lại gọi là
nhất chủng tử A-na-hàm,
nơi đây chết sinh nơi kia vào Niết-bàn. Dứt được hết thảy kiết
sử của cõi Dục gọi
là A-na-hàm, nơi đây chết,
sinh
vào cõi Sắc,
Vô sắc mà
vào Niết-bàn, không còn
sinh trở lại nữa.
Có A-na-hàm đời nay vào
Niết-bàn; có A-na-hàm ở thân trung ấm vào Niết-bàn;
có A-na-hàm ngay khi sinh
vào Niết-bàn; có A-na-hàm sau khi sinh khởi tâm tu các hạnh rồi
vào Niết-bàn; có
A-na-hàm không cần cầu
các hạnh mà vào
Niết-bàn; có A-na-hàm đi lên cho đến cõi Sắc cứu cánh; có
A-na-hàm sinh cõi
Vô sắc mà
vào Niết-bàn; có
A-na-hàm được thân chứng mà
vào Niết-bàn. Ấy gọi là A-na-hàm, cũng gọi là hướng A-na-hàm.

A-la-hán có chín hạng, khi hết lậu hoặc, xả báo thân gọi là
vào Vô-dư Niết-bàn.
Qua khỏi Thanh-văn,
Bích-chi Phật địa, trú
Bồ-tát địa, có Đạo chủng trí,
Trí nhất thiết chủng, biết hết thảy pháp, dứt hết thảy phiền não và tập khí,
thành Phật,
Chuyển Pháp luân, đủ
Ba mươi hai tướng, khắp thế giới độ vô lượng
chúng sinh,
sống lâu vô lượng, đều
như trong Luận nghị đã nói trước kia.

Người Thanh-văn khéo tu bốn như ý túc, được lực
Tam-muội ấy, có thể duy trì sống
một kiếp, hoặc dưới một kiếp. Bồ-tát khéo tu
Bốn Như ý Tam-muội, hoặc
muốn sống lâu nhiều kiếp như cát sông
Hằng, cũng được như ý.
Ba ngàn đại thiên thế giới thuần
Kim cang là, các thế giới khác
tuy dưới đáy có Kim
cang, và chỗ Phật đi Phật ngồi có Kim cang, mà
chỗ khác đều không có,
ấy là Bồ-tát nguyện thế giới đều là Kim cang.

Mùi thơm cây
Bồ-đề độ chúng sinh là, như trước Luận nghị nói. Hỏi:
Việc trong đây tuy hy hữu đều có thể tin; còn nói không có danh
tự sắc, thọ, tưởng, hành, thức, không có danh tự
Thí Ba-la-mật, không có danh
tự Phật là điều khó tin?

Đáp: Có thế
giới nơi người phước đức trí tuệ sinh ra. Cây cối, hư không, cõi đất, núi
sông v.v… thường phát ra âm thanh diễn về thật tướng các pháp, pháp pháp đều là chẳng
sinh
chẳng diệt, chẳng
nhơ, chẳng sạch, không,
vô tướng, vô tác v.v… Chúng sinh sinh ra liền
nghe âm thanh ấy, tự
nhiên chứng được Vô sanh pháp nhẫn. Ở trong thế
giới như vậy, không cần có danh tự phân biệt các pháp, rằng ấy là năm uẩn, mười hai nhập v.v… ấy là
Thí Ba-la-mật cho đến Mười tám
pháp không chung, ấy là
Tu-đà-hoàn cho đến chư Phật.
Chúng sinh ở thế giới ấy
đều có Ba mươi hai tướng, tám mươi vẻ đẹp tùy hình trang nghiêm
thân, có ánh sáng vô
lượng, một thứ đạo, một thứ quả.
Trong ấy không nên trú là, nếu Bồ-tát tự nghó ta có thể
sinh ra thế giới như vậy, thì
sinh tâm cao mạn, thế nên không nên thủ
tướng mà trú.
Trong đây
Tu-bồ-đề tự nói nhân duyên không trú, chư
Phật khi đắc đạo, đối với các pháp không thấy có tướng thật nhất định,
sẽ trú chỗ nào?

Nay Xá-lợi-phất nghó rằng: Nếu hoàn toàn không chỗ trú, vậy
sẽ trú chỗ nào để
thành Phật đạo?

Tu-bồ-đề biết tâm
Xá-lợi-phất nghó, nên nói với
Xá-lợi-phất rằng: Các
Bồ-tát đều là
Phật tử, phép làm con nên như
sở hành của cha.
Tâm chư Phật không trú
hết thảy pháp từ sắc cho đến Trí nhất thiết chủng, thì
Bồ-tát cũng nên học như vậy, dùng tâm không trú vào đâu cả
mà hành Bát-nhã
Ba-la-mật. Như chư Phật trong tâm không trú vào đâu
cả cũng không trú, trong
tâm chẳng phải không trú cũng không trú,vì
rốt ráo thanh tịnh, nên
các Bồ-tát cũng nên trú theo Phật, vì rốt ráo
thanh tịnh, các Bồ-tát
cũng nên học theo Phật. KINH: Bấy giờ trong hội chúng có các Thiên tử nghó rằng:
Các Dạ-xoa nói ra ngôn ngữ tự cú, còn có thể hiểu, mà
Tu-bồ-đề nói ra ngôn ngữ luận nghĩa giải thích
Bát-nhã Ba-la-mật, hoàn toàn không thể hiểu!

Tu-bồ-đề biết tâm niệm của các
Thiên tử, nói với các
Thiên tử rằng: Không thể hiểu
không thể biết ư?

Các Thiên tử
nói: Thưa Đại đức! Không thể hiểu không thể
biết. Tu-bồ-đề nói với các
Thiên tử rằng: Các ông!
Pháp không thể biết,
tôi không có
luận thuyết, cho đến không nói một chữ, cũng không
có người nghe.
Vì sao? Vì các chữ chẳng phải
Bát-nhã Ba-la-mật,
trong Bát-nhã
Ba-la-mật không có
người nghe.
Chư Phật chứng
Vô thượng chính đẳng chính
giác, không chữ không lời. Các Thiên tử! Như
Phật biến hóa làm người, người biến hóa ấy lại hóa ra bốn bộ chúng
Tỳ- kheo, Tỳ-kheo ni,
Ưu-bà-tắc, Ưu-bà-di, người biến hóa thuyết pháp
ở giữa bốn bộ chúng,
ý các ông nghó sao? Trong đó có người nói,
người nghe, người biết ư?

Các Thiện tử
đáp: Thưa không, Đại đức!

Tu-bồ-đề nói: Hết thảy pháp đều như biến hóa, trong đó không
có người nói, không có
người nghe, không có người biết.
Các thiên tử! Ví như người trong mộng thấy
Phật thuyết pháp, ý các

ông nghó sao?
Trong ấy có người nói, người nghe, người biết chăng?

Các Thiên tử
đáp: Thưa không, Đại đức! Tu-bồ-đề:
Các Thiên tử! Hết thảy pháp đều như mộng, không
có nói, không có nghe, không có biết.

Các Thiên tử! Ví như hai người ở trong khe
sâu lớn, mỗi người ở mỗi phía, tán thán
Phật Pháp Tăng, có hai tiếng vang dội ra, ý
các Thiên tử nghó sao?
Tiếng vang của hai người ấy có triển chuyển
hiểu nhau chăng?

Các Thiên tử
đáp: Thưa không, Đại đức!

Tu-bồ-đề nói: Các Thiên tử! Hết thảy pháp cũng như vậy,
không có nói, không có nghe, không có biết.

Các Thiên tử! Ví như thầy huyễn thuật khéo, ở giữa ngã tư
đường hóa làm Phật và
bốn bộ chúng, thuyết pháp nơi ấy, ý các Thiên tử
nghó sao? Trong ấy có người
nói, người nghe, người biết chăng?

Các Thiên tử
đáp: Thưa không, Đại đức!

Tu-bồ-đề nói: Các Thiên tử! Hết thảy các pháp như huyễn,
không có người nói,
không có người nghe, không có người biết.

Bấy giờ tâm các Thiên tử nghó rằng: Lời Tu-bồ-đề nói muốn
làm cho dễ hiểu lại càng
sâu càng diệu!

Tu-bồ-đề biết tâm các
Thiên tử nghó, nói với các Thiên tử
rằng: Sắc chẳng
phải sâu, chẳng
phải diệu; thọ, tưởng, hành, thức
chẳng phải sâu, chẳng phải diệu; tính
sắc chẳng phải
sâu chẳng phải diệu;
tính thọ, tưởng, hành,
thức chẳng phải sâu chẳng phải diệu. tính nhãn cho
đến tính ý, tính sắc cho đến tính pháp, tính
nhãn giới cho đến tính ý giới; nhãn thức cho đến ý thức, nhãn xúc cho đến ý xúc, thọ do nhãn và xúc làm nhân
duyên sinh, cho đến thọ do ý và xúc làm nhân duyên
sinh, Thí Ba-la-mật cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật, nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không, Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp
không chung,
tất cả các môn Tam-muội,
tất cả các môn Đà-la-ni, cho đến Trí nhất
thiết chủng, tính Trí
nhất thiết chủng chẳng phải sâu chẳng phải diệu.

Các Thiên tử lại nghó rằng:
Trong sự thuyết pháp này không
nói sắc, không nói thọ,
tưởng, hành, thức, không nói mắt cho đến thọ do ý và xúc làm nhân
duyên sinh, không nói
Thí Ba-la-mật cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật, không nói nội khôngcho đến vô pháp hữu pháp không (Kinh Đại
Bát-nhã ghi: Vô tính tự tính không – ND), không nói
Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp
không chung, không nói
môn Đà-la-ni, môn Tam-muội, cho đến Trí nhất
thiết chủng, không nói quả
Tu-đà-hoàn cho đến quả
A-la-hán, không nói đạo Bích-chi Phật, không nói đạo Vô
thượng chính
đẳng chính giác, trong pháp ấy không nói danh tự ngữ ngôn.

Tu-bồ-đề biết tâm các
Thiên tử nghó, nói với các Thiên tử rằng: Đúng vậy! đúng vậy!
Các Thiên tử! Các pháp như vậy cho đến
Vô thượng chính đẳng
chính giác của chư Phật, tướng không thể nói. Trong ấy cũng không có người nói, cũng không có
người nghe,
cũng không có người biết.
Vì vậy nên,
các Thiên tử! Thiện nam tử, thiện nữ nhơn nào muốn trú, muốn chứng
quả Tu-đà-hoàn, người ấy cũng nhân nơi nhẫn
này mới trú chứng
được; muốn trú, muốn chứng Tư-đà-hàm, A-na-hàm,
A- la-hán, Bích-chi Phật,
Phật đạo, cũng nhân nơi nhẫn này mới trú chứng được. Như vậy,
các Thiên tử! Bồ-tát ma-ha-tát từ
lúc mới phát tâm, trong
khi tu Bát-nhã
Ba-la-mật, nên trú như vậy, vì không nói không nghe vậy. LUẬN:
Hỏi: Lời các
Dạ-xoa nói tuy u uẩn bất chính, mà sự việc quê hèn thiết cận, còn lời nói
Bát-nhã Ba-la-mật sâu xa, tuy dùng ngôn từ thông thường mà chỉ thú u thâm
huyền viễn, việc khác lý trái,
sao đem so sánh nhau? Đáp: Chư thiên thích đem việc người đời không hiểu để ví
việc mình chưa ngộ, không
nhất thiết phải sự lý đều đồng nhau mới lấy
làm ví dụ. Có người nói Thiên đế có chín trăm
chín mươi chín cửa, mỗi cửa đều dùng sáu Dạ-xoa
áo xanh canh giữ. Các Dạ-xoa ấy nói năng
phù phiếm hư ngụy, tình
tứ gian siếm, chư thiên khinh hèn không thèm
để ý, cho nên không
hiểu nó nói, mà ý so sánh kia có thể không cần
ngôn biện để ghi nhận,
nên nói còn có thể hiểu biết. Nay nghe nói
Bát-nhã sâu xa, lời nói như tuồng hiểu được mà chỉ thú u huyền thấm thúy, tìm đến
càng sâu, lạc mất càng xa, nên lấy lời nói của Dạ-xoa mà
so sánh chỗ chẳng biết.
Lại lời nói của Dạ-xoa tuy khó hiểu, mà mắt
thấy tướng, truyền lời
nó, đo lường tâm nó thì đều có thể biết được; thí
như nguồn sâu nước
chảy, có thuyền thì qua được.

Tu-bồ-đề nói về Bát-nhã Ba-la-mật, nghĩa rốt ráo không, không có
định tướng, không thể chấp thủ, không thể truyền dịch mà được
ngộ; không được nói
có, không được nói không có, không được nói vừa có vừa không có,
không được nói chẳng phải có chẳng phải không có, chẳng phải chẳng phải có, chẳng phải chẳng phải không có
cũng không có, hết thảy chỗ tâm đi dứt, đường ngôn ngữ đoạn, thế nên các
Thiên tử kinh ngạc, nghi ngờ, mê muội.

Tu-bồ-đề đáp: Điều các Thiên tử không hiểu, pháp tự
nhiên như vậy. Pháp ấy không chỗ nói, cho đến không nói một chữ, có thể đắm có thể lấy, không chữ không lời, ấy là
Phật đạo. Vì sao? Vì danh
tự đều không, hư dối
không thật, như trong đoạn phá danh tự đã nói.
Dùng danh tự thì có ngôn
ngữ, nếu không có danh tự thì không có ngôn ngữ.

Các Thiên tử
nghó rằng: Nếu không nói, nếu không nghe, thì
nay hòa hợp tụ hội để làm gì?

Tu-bồ-đề muốn giải thích nghĩa ấy nên lấy ví dụ để làm rõ.

Các Thiên tử
lại nghó rằng: Muốn lấy ví dụ để giải ngộ cho chúng tôi,
song ví dụ này lại càng thêm thâm diệu. Ví dụ lấy thô dụ tế, lấy việc cố định làm rõ việc bất định, nay ví dụ cũng vi diệu, không có
định tướng!

Tu-bồ-đề biết tâm các
Thiên tử, ở trong
Bát-nhã mê mờ không thể tự ra khỏi, vì vậy nên nói
Bát-nhã Ba-la-mật không khác năm uẩn,
thật tướng năm uẩn tức
là Bát-nhã Ba-la-mật. Nay năm uẩn này chẳng phải thâm chẳng phải diệu, cho đến Trí nhất thiết chủng chẳng phải
thâm chẳng phải diệu.

Các Thiên tử
bấy giờ rất biết Tu-bồ-đề miệng tuy nói sắc mà
tâm không nói, cho đến
Vô thượng chính đẳng chính giác cũng như vậy.

Tu-bồ-đề biết tâm các
Thiên tử, nên đáp rằng: Đúng vậy, đúng vậy!
Chẳng phải riêng tôi như vậy, khi
Phật chứng được
Bồ-đề cũng không nói, trong tướng tịch diệt thật không có người nói, không
có người nghe. Thế nên quả
Tu-đà-hoàn cho đến Phật đạo đều nhận nơi pháp vô vi mà có được. Lìa pháp ấy được nhẫn ấy thì không
có Tu-đà-hoàn,
cho đến Phật đạo cũng
như vậy. Bồ-tát từ khi mới phát tâm cho đến
thành Phật, giữa khoảng
trung gian đó, hết thảy pháp không có nói, không
có nghe. Vì các quán
diệt, vì ngôn ngữ dứt nên không thể nói; không thể nói nên không thể nghe; không thể nghe nên không thể biết; không thể biết nên đối với hết thảy pháp không lãnh thọ, không
chấp trước,
thì vào Niết-bàn.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>




<卷>QUYỂN 55</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM HAI MƯƠI TÁM: NGƯỜI NHÂN NGHE PHÁP KINH:
Bấy giờ các Thiên
tử tâm nghó rằng: Nên dùng hạng
người nào nghe Tu-bồ-đề nói?

Tu-bồ-đề biết tâm niệm của các
Thiên tử, nói với các
Thiên tử rằng: Như người
huyễn hóa nghe pháp, tôi dùng hạng người như vậy.
Vì sao? Vì hạng người ấy không nghe, không thính, không biết, không chứng.

Các Thiên tử nói với
Tu-bồ-đề rằng:
Chúng sinh ấy như
huyễn, như hóa, người
nghe pháp cũng như huyễn như hóa ư?
Đúng vậy, đúng vậy!
Các Thiên tử!
Chúng sinh như huyễn
nên người nghe pháp cũng
như huyễn; chúng sinh như hóa nên người
nghe pháp cũng như hóa.

Các Thiên tử! Ta như huyễn như mộng, chúng
sinh cho đến kẻ
biết, kẻ thấy cũng như huyễn như mộng.

Các Thiên tử!
Sắc như huyễn
như mộng; thọ, tưởng, hành, thức như huyễn như mộng; mắt cho đến thọ do ý và xúc làm nhân duyên
sinh
như huyễn như mộng; nội
không cho đến vô pháp hữu pháp không, Thí Ba-
la-mật cho đến Bát-nhã Ba-la-mật như huyễn như mộng.

Các Thiên tử! Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung như huyễn như mộng; quả
Tu-đà-hoàn như huyễn như mộng;
quả A-na- hàm,
quả A-la-hán, đạo
Bích-chi Phật như huyễn như mộng.
Các Thiên tử! Phật đạo như huyễn như mộng.

Bấy giờ các Thiên tử hỏi Tu-bồ-đề: Ông nói Phật đạo như
huyễn như mộng, ông nói
Niết-bàn cũng như huyễn như mộng ư?

Tu-bồ-đề đáp các
Thiên tử: Tôi nói Phật đạo như huyễn như
mộng, tôi nói Niết-bàn
cũng như huyễn như mộng, nếu có pháp gì hơn Niết- bàn, tôi nói cũng như huyễn như mộng. Vì cớ
sao?
Các Thiên tử!
Vì huyễn mộng và
Niết-bàn không hai không khác. LUẬN:
Trên kia đã nói
như huyễn như mộng, không có người nói, không có
người nghe.
Nay sao còn hỏi nên dùng hạng người nào theo
ý Tu-bồ-đề nghe pháp?
Đáp: Các
Thiên tử trước kia nói Tu-bồ-đề thuyết pháp không
thể hiểu, trong đây
Tu-bồ-đề nói ví dụ người huyễn hóa. Nay các
Thiên tử lại nghó rằng: Hạng
người nào nghe, ứng hợp với lời Tu-bồ-đề nói
mà tín thọ, thực hành
theo thì được đạo quả?

Tu-bồ-đề đáp: Người như huyễn hóa, nghe thì ứng hợp với
pháp của tôi nói.

Hỏi: Người huyễn hóa ấy không có tâm, tâm số pháp, không
thể nghe lãnh thọ, cần gì
phải thuyết pháp? Đáp:
Chẳng phải khiến chính người huyễn hóa nghe, chỉ muốn khiến hành giả đối với các pháp dụng tâm không vướng mắc; như
người huyễn hóa, người
huyễn hóa ấy không nghe cũng không chứng.
Chúng sinh như huyễn như
mộng, nghe pháp cũng như huyễn như mộng.

Chúng sinh là
người thuyết pháp, người nghe pháp là người
lãnh thọ pháp, Tu-bồ-đề
nói không những người nói pháp, người nghe
pháp như huyễn như mộng,
mà ngã cho đến kẻ biết, kẻ thấy đều như
huyễn như mộng. Sắc cũng
như huyễn như mộng, cho đến Niết-bàn cũng
như huyễn như mộng, tức
là pháp được nói như huyễn như mộng.

Trong tất cả
chúng sinh, Phật là đệ nhất, trong tất cả pháp,
Niết- bàn là đệ nhất, khi nghe nói hai việc ấy đều như huyễn như mộng
thì tâm kinh ngạc nghi ngờ.
Phật và Niết-bàn tối thượng diệu làm sao
như huyễn như mộng, vì
vậy nên lại còn hỏi việc kia: Phật và Niết-bàn xét đúng như huyễn như mộng ư?
Tu-bồ-đề sẽ không nói lầm! Chúng tôi
sẽ không nghe lầm! Vì thế
nên lại hỏi cho chắc.

Tu-bồ-đề nói với các Thiên tử: Tôi nói Phật và Niết-bàn chính
tự như huyễn như mộng,
hai pháp tuy diệu, đều từ pháp hư vọng xuất
ra cho nên không. Vì cớ
sao? Vì từ pháp hư vọng cho nên có Niết-bàn, từ phước đức và trí tuệ cho nên có Phật, hai pháp ấy thuộc nhân
duyên, không có chân
thật nhất định, như đã nói trong nghĩa niệm Phật, niệm Pháp.

Tu-bồ-đề nghó rằng: Như lực
Bát-nhã Ba-la-mật, thì giả
sử có
pháp gì hơn Niết-bàn còn
có thể làm cho như huyễn, huống gì Niết-bàn. Vì
sao? Vì nói
Niết-bàn hết thảy ưu
sầu khổ não đều rốt ráo diệt, vì
thế nên không có pháp gì hơn Niết-bàn. Hỏi: Nếu không có pháp
hơn Niết-bàn, cớ
sao nói nếu có pháp
hơn Niết-bàn cũng lại như huyễn?
Đáp: Pháp
dùng ví dụ hoặc lấy việc có thật, hoặc có khi giả
thiết, theo nhân duyên mà
nói. Như Phật dạy: Nếu khiến cây cối hiểu lời
Ta nói, Ta cũng thọ ký
cho được Tu-đà-hoàn; nhưng cây cối không có
thể hiểu được, Phật vì
giải ngộ cho ý người nên dẫn dụ như vậy thôi.

Niết-bàn là pháp rốt ráo vô thượng trên hết thảy pháp; như
biển lớn là trên các
sông muôn dòng, Tu-di là trên các núi, hư không là
trên hết thảy pháp.
Niết-bàn cũng như vậy, không có khổ, già, bệnh,
chết, không có các tà
kiến, tham, sân, các suy hoại, không có khổ yêu
thích bị xa lìa, không có
khổ oán thù gặp gỡ, không có khổ cầu mong
không được, không có
hết thảy vô thường, hư dối, bại hoại, biến di.
Nói tóm lại, Niết-bàn là
tất cả khổ hết, rốt ráo thường vui, nơi quy về của
mười phương chư Phật và
chúng đệ tử Bồ-tát, an ổn thường vui không có
gì hơn, trọn không bị ma
vương ma dân phá hại; như trong A-tỳ-đàm
nói: Pháp hữu thượng
là pháp hữu vi, hư không, và phi trạch diệt vô vi
(phi trí duyên tận); pháp
vô thượng là trạch diệt vô vi (trí duyên tận) tức
là Niết-bàn. Thế nên
không có pháp gì hơn Niết-bàn.

Tu-bồ-đề khen lực
Bát-nhã Ba-la-mật to lớn, nên nói: Nếu có
pháp hơn Niết-bàn, cũng như huyễn; ví như lấy hoàn
sắt lớn cháy nóng
bỏ trên lông tay, đốt
cháy ngay, không tổn một chút sức nóng, chỉ không còn gì để đốt nữa thôi. Trí tuệ
Bát-nhã Ba-la-mật phá hết thảy pháp
có, cho đến Niết-bàn
thẳng qua không chướng ngại mà trí lực không giảm, chỉ không còn pháp gì để có thể phá nữa thôi. Thế nên nói nếu có
pháp hơn Niết-bàn, lực
trí tuệ cũng phá được. KINH: Bấy giờ
Tuệ mạng Xá-lợi-phất,
Ma-ha Mục-kiền-liên,
Ma- ha Câu-hy-la, Ma-ha
Ca-chiên-diên, Phú-lâu-na Di-đa-la-ni-tử,
Ma-ha Ca-diếp và vô số
ngàn Bồ-tát hỏi Tu-bồ-đề rằng: Bát-nhã
Ba-la-mật sâu xa khó thấy,
khó hiểu, khó biết, tịch tịnh vi diệu như vậy, ai sẽ tín thọ?
Bấy giờ A-nan nói với đại đệ tử và các
Bồ-tát rằng:
Bồ-tát ma- ha-tát ở địa vị bất
thối chuyển, có thể tín thọ
Bát-nhã Ba-la-mật sâu xa khó thấy khó hiểu
khó biết, tịch tịnh vi diệu ấy. Hạng người thành tựu
chính kiến,
A-la-hán lậu tận đã mãn
sở nguyện, cũng có thể
tín thọ Bát-nhã đó.

Lại nữa, thiện nam tử, thiện nữ nhân thường thấy Phật nơi chỗ Phật cúng dường gieo trồng thiện căn nhiều, thân cận thiện tri thức có
lợi căn, hạng người
ấy có thể tín thọ, không nói thị pháp phi pháp.

Tu-bồ-đề nói: Không lấy
“không” phân
biệt sắc, không lấy
sắc phân biệt “không”;
thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy. Không lấy
vô tướng, vô tác phân
biệt sắc, không lấy sắc phân biệt vô tướng, vô tác; thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy. không lấy
vô sinh,
vô diệt, tịch diệt, viễn ly phân
biệt sắc, không lấy
sắc phân biệt
vô sinh, vô
diệt, tịch diệt, viễn ly;
thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy. Mắt cho đến
thọ do ý và xúc làm
nhân duyên sinh cũng như vậy. Thí Ba-la-mật cho
đến Bát-nhã Ba-la-mật,
nội không cho đến vô pháp hữu pháp không,
Bốn niệm xứ cho đến
Mười tám pháp không chung, tất cả môn Tam-muội, tất cả
môn Đà-la-ni,
Tu-đà-hoàn cho
đến A-la-hán,
Bích-chi Phật,
Phật, Nhất thiết trí,
cũng không lấy không phân biệt Nhất thiết trí, không lấy Nhất thiết trí phân
biệt không, không lấy không phân biệt Trí nhất
thiết chủng, không lấy
Trí nhất thiết chủng phân biệt không. Vô tướng,
vô tác, vô sinh, vô
diệt, tịch diệt, viễn ly cũng như vậy.

Tu-bồ-đề nói với các Thiên tử: Bát-nhã Ba-la-mật thậm thâm
ai thọ thì được? Trong
Bát-nhã Ba-la-mật ấy, không có pháp có thể chỉ, không có pháp có thể nói; nếu không có pháp có thể chỉ, không có
pháp có thể nói thì
người tín thọ cũng không có thể được. Bấy giờ,
Xá-lợi-phất nói với Tu-bồ-đề: Trong Bát-nhã
Ba-la-mật nói rộng giáo
pháp ba thừa và nhiếp thủ pháp Bồ-tát từ địa vị
Sơ phát tâm cho đến địa
thứ mười, Thí Ba-la-mật cho đến Bát-nhã
Ba-la-mật, Bốn niệm xứ cho đến
Tám Thánh đạo phần,
Mười Phật lực cho
đến Mười tám pháp
không chung là giáo pháp hộ trì Bồ-tát. Bồ-tát ma-ha- tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật như vậy, thường
hóa sinh, không
mất thần thông, dạo qua
các nước Phật, đầy đủ căn lành, tùy theo ý
muốn cúng dường chư
Phật, liền được như nguyện, từ chỗ chư Phật nghe
thọ pháp giáo, đến khi
được Trí nhất thiết chủng chưa bao giờ đoạn
tuyệt, chưa có lúc nào
lìa Tam-muội,
sẽ được biện tài
nhanh nhẹn, biện
tài lanh lợi, biện tài
bất tận, biện tài không thể dứt, biện tài tùy
ý, biện tài đúng nghĩa, biện tài tất cả thế gian tối thượng.

Tu-bồ-đề nói: Đúng vậy, đúng vậy! Như Xá-lợi-phất nói:
Bát-nhã Ba-la-mật nói
rộng giáo pháp ba thừa và giáo pháp hộ trì Bồ-tát, cho đến
Bồ-tát ma-ha-tát được biện tài
tối thượng, hết thảy thế gian,
đều không thể có được.
Ngã cho đến kẻ biết, kẻ thấy đều không thể
có được; sắc, thọ, tưởng, hành, thức,
Thí Ba-la-mật cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật đều không
thể có được.
Nội không cho đến vô pháp hữu pháp không cũng
không thể có được.
Bốn niệm xứ cho đến
Tám Thánh đạo phần,
Mười Phật lực cho
đến Trí nhất thiết chủng
cũng không thể có được.

Xá-lợi-phất hỏi Tu-bồ-đề: Vì nhân duyên gì trong Bát-nhã
Ba-la- mật nói rộng ba thừa mà không thể có được? Vì nhân duyên gì
trong Bát-nhã
Ba-la-mật hộ trì
Bồ-tát? Vì nhân duyên gì
Bồ-tát ma-ha-tát được biện tài nhanh nhẹn cho đến biện tài tối thượng trong hết thảy
thế gian cũng không thể có được?

Tu-bồ-đề đáp Xá-lợi-phất: Vì nội không nên trong Bát-nhã
Ba-la- mật nói rộng ba thừa, không thể có được, vì ngoại không cho đến
vô pháp hữu pháp không
nên nói rộng ba thừa, không thể có được. Vì nội không nên hộ trì
Bồ-tát cho đến biện tài tối thượng trên hết
thảy thế gian, không thể có được. Vì ngoại không cho đến vô pháp hữu
pháp không, nên hộ trì
Bồ-tát cho đến biện tài tối thượng trên hết thảy
thế gian, không thể có được. LUẬN:
Luận giả nói: Lúc
ấy các đại đệ tử như Xá-lợi-phất v.v… nói
với Tu-bồ-đề rằng: Pháp Bát-nhã Ba-la-mật ấy sâu
xa khó hiểu; vì các pháp không có định tướng nên
là sâu xa; vì các tư duy quán
hạnh dứt nên là khó
thấy; cũng không chấp trước Bát-nhã Ba-la-mật nên gọi là khó hiểu khó biết; diệt ba độc và các hý luận nên gọi là tịch diệt; được diệu vị của trí tuệ nên gọi là thường được đầy đủ; không còn
cầu gì nữa, hết thảy trí tuệ khác đều thô
sáp chẳng vui, nên gọi là vi diệu.
Các đại đệ tử nói lời ấy rằng: trí
Bát-nhã Ba-la-mật sâu xa, trí tuệ người thế gian cạn mỏng, chỉ tham đắm quả báo phước đức mà không ưa tu.
Phước đức đắm có thì
tình mạnh, phá có thì tâm khiếp. Vốn đã nghe học
tập luyện kinh sách tà
kiến, dính chặt không bỏ, người như vậy thường
ưa cái vui thế gian. Vì
vậy nên nói ai hay tín thọ Bát-nhã Ba-la-mật
thâm sâu ấy? Nếu không
tín thọ thì nói làm gì?

A-nan giúp đáp: Có bốn hạng người có thể tín thọ. Thế nên lời
Tu- bồ-đề nói chắc chắn
có người tín thọ, chẳng phải nói suông. Bốn hạng người có thể tín thọ là:
1.Vị Bồ-tát ma-ha-tát, ở địa vị bất thối, biết hết thảy pháp chẳng sinh chẳng diệt, chẳng thủ tướng, không chấp
đắm, thời có thể lãnh thọ.

Vị A-la-hán hết lậu hoặc, vì hết lậu hoặc, không chấp đắm, được
pháp vô vi tối thượng, sở nguyện đã mãn, không
còn cầu gì, thường trú không, vô tướng, vô
tác Tam-muội, tùy thuận
Bát-nhã Ba-la-mật, thì
có thể tín thọ.

Ba hạng học nhân, thành tựu chính kiến, tuy chưa hết lậu hoặc,
vì lực của bốn đức tin Phật, Pháp, Tăng, Giới
cũng có thể tín thọ.

Có Bồ-tát tuy chưa được địa bất
thối chuyển, nhưng có phước
đức lợi căn, trí tuệ thanh tịnh, thường theo thiện
tri thức, người ấy
cũng có thể tín thọ.

Tướng mạo của sự tín thọ là không cho rằng pháp ấy chẳng
phải Phật, Bồ-tát, đại
đệ tử nói. Tuy nghe Bát-nhã Ba-la-mật nói các pháp đều rốt ráo không, cũng không vì đã tín thọ pháp trước mà cho pháp
rốt ráo không ấy là phi pháp.

Hỏi: Từ trước lại đây, A-nan hoàn toàn không luận nói gì,
sao nay lại đáp thế cho Tu-bồ-đề? Đáp: A-nan là vị tướng
Chuyển pháp luân thứ ba, hay làm
thầy đại chúng, là thị giả hầu cận
Thế Tôn, tuy được
Sơ quả, vì lậu hoặc
chưa hết, nên tuy có trí
tuệ đa văn, tự cho mình chưa có thiện xảo đối với
trí tuệ không, nếu nói
pháp không, mà tự mình chưa chứng nhập, thì
đều là nói việc người
khác, cho nên không nói. Hoặc khi nói về việc có,
thì có thể hỏi có thể
đáp được, như trong phẩm sau A-nan hỏi Phật
rằng: Bạch đức Thế
Tôn! Cớ sao chỉ tán thán Bát-nhã Ba-la-mật, mà
không tán thán năm
Ba-la-mật kia. Còn trong phẩm này hỏi ai là người có
thể tín thọ Bát-nhã
Ba-la-mật sâu xa, đây chẳng phải là việc “không”
nên A-nan liền đáp:
Tu-bồ-đề thường ưa nói việc không, không ưa nói việc có.

Lại vì A-nan
lúc ấy tâm ưa nói phát sinh, cho nên Phật cho phép đáp.
A-nan phiền não chưa hết, nên lực trí tuệ chậm, nhưng lực
tin tưởng mãnh lợi, cho
nên đối với Bát-nhã Ba-la-mật thậm thâm có
thể như pháp hỏi đáp. Hỏi:
Bát-nhã Ba-la-mật không có gì, không có pháp nhất định,
làm sao bốn hạng người
có thể tín thọ mà chẳng cho là phí pháp?
Đáp: Nay
Tu-bồ-đề trong đây tự nói nhân duyên rằng: Chẳng lấy không phân
biệt sắc,
sắc tức là không, không tức
là sắc, vì vậy nên
Bát- nhã Ba-la-mật không
bị lỗi, không bị phá; nếu không bị phá thì
không có tội lỗi, cho
nên không cho là phi pháp. Không tức là Bát-nhã Ba-la- mật, chẳng lấy trí tuệ không để phá
sắc làm cho không, cũng chẳng lấy nhân duyên phá
sắc nên có không, vì không tức
là sắc,
sắc tức là không. Vì
Bát-nhã Ba-la-mật phá các hý luận, có công đức như vậy, nên
không ai tín thọ. Vô
tướng, vô tác, vô sinh, vô diệt, tịch diệt, viễn
ly cũng như vậy, cho đến Trí nhất thiết chủng đều nên nói rộng. Hỏi: Các đệ tử hỏi nghĩa ấy, cớ
sao
Tu-bồ-đề lại đáp với các Thiên tử?

Đáp: Các đệ
tử đã được A-la-hán, chỉ hỏi điều mình nghi, việc lợi

ích ít, còn
các Thiên tử phát tâm vì Bồ-tát, lợi ích sâu,
cho nên nói
với các Thiên tử.

Lại nữa, tuy nói cho chư thiên tức là đáp lời các đệ tử. Trên kia
nói các pháp không, đây
nói Bát-nhã Ba-la-mật chúng sinh rốt ráo
không. Vì vậy nên trong
Bát-nhã Ba-la-mật không có người nói, huống gì có người nghe và tín thọ. Nếu hiểu được các pháp không như vậy,
tâm không vướng mắc,
thì có thể tín thọ.

Bấy giờ Tu-bồ-đề nói Bát-nhã Ba-la-mật sâu xa, Xá-lợi-phất tán thán giúp thành việc ấy.
Bát-nhã Ba-la-mật chẳng phải chỉ vì
không nên có thể tín
thọ, trong Bát-nhã cũng rộng nói ba thừa. nghĩa ba
thừa như trước đã nói.
Nhiếp thủ
Bồ-tát là, vì
Bát-nhã Ba-la-mật lợí ích
các Bồ-tát,
khiến được tăng trưởng.

Lại nữa, nhiếp thủ là trong
Bát-nhã ấy có mười địa khiến
Bồ-tát từ một địa đến một
địa, cho đến địa thứ mười. nghĩa mười địa, từ
sáu
Ba- la-mật cho đến nghĩa
Trí nhất thiết chủng như trước đã nói.
Hóa sinh là,
nói hành báo của Bát-nhã. Hành Bát-nhã
Ba-la-mật đối với hết thảy pháp
không ngại, nên được biện tài
nhanh nhẹn.
Có người tuy có thể
nhanh nhẹn, mà vì độn căn nên không thể thâm nhập,
do thâm nhập được nên lợi, ấy là biện tài lanh
lợi. Nói thật tướng các pháp vô biên vô tận, nên gọi là ưa nói không tận.
Trong Bát-nhã không có hý luận, nên không thể vấn nạn làm
đoạn tuyệt; ấy gọi là biện
tài không thể dứt. Dứt
pháp ái nên tùy chúng sinh thích ứng mà nói
pháp cho, nên gọi là
biện tài tùy ứng. Nói việc đưa đến Niết-bàn lợi ích
ấy gọi là biện tài về
nghĩa, nói việc đệ nhất của hết thảy thế gian, tức
là Đại thừa; ấy gọi
là biện tài tối thượng thế gian.

Tu-bồ-đề cho
lời hỏi ấy đúng, nói: Đúng vậy, đúng vậy!

Xá-lợi-phất nghó rằng: Tu-bồ-đề thường ưa nói không, cớ sao
nay nhận lời tôi nói rằng trong Bát-nhã Ba-la-mật
có nói rộng giáo pháp
ba thừa, nên phải còn
có nhân duyên?

Tu-bồ-đề đáp:
Bát-nhã Ba-la-mật tuy có rộng nói pháp ba
thừa, mà chẳng phải có
định tướng vì đều hòa hợp với Mười tám không.
Nói nhiếp thủ Bồ-tát, bảy thứ biện tài cũng như vậy, vì
“trí tuệ không” vậy.

--------------------o0o---------------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM HAI MƯƠI CHÍN: RẢI HOA</詞>


KINH: Bấy giờ
Thích-đề-hoàn nhơn và
Trời Tứ Thiên vương trong ba ngàn đại thiên thế giới, cho đến các
Trời Sắc cứu cánh nghó rằng: Tuệ mạng
Tu-bồ-đề muốn tưới mưa pháp, chúng ta nên hóa làm hoa rải trên Phật,
Bồ-tát ma-ha-tát,
Tỳ-kheo Tăng,
Tu-bồ-đề và
Bát-nhã Ba-la-mật.

Thích-đề-hoàn nhơn và chư
Thiên trong ba ngàn đại thiên thế
giới, hóa làm hoa rải
trên Phật, Bồ-tát ma-ha-tát, Tỳ-kheo Tăng và Tu-bồ-
đề, cũng cúng dường Bát-nhã Ba-la-mật.

Bấy giờ, ba ngàn đại thiên thế giới, hoa đều cùng khắp giữa
hư không, hóa thành đài
hoa, đoan nghiêm thù diệu. Tâm Tu-bồ-đề nghó rằng: Hoa của các Thiên tử rải đây, trên trời chưa từng thấy loại hoa
như vậy, đây là hoa biến
hóa, chẳng phải hoa từ cây sinh, hoa các Thiên
tử ấy rải, từ cây
tâm sinh ra; chẳng phải từ cây sinh ra.

Thích-đề-hoàn nhơn biết tâm
Tu-bồ-đề nghó, nói với
Tu-bồ-đề rằng: Đại
đức! Hoa ấy là hoa chẳng phải cây sinh ra cũng chẳng
phải cây tâm sinh ra.

Tu-bồ-đề nói với Thích-đề-hoàn nhơn rằng: Kiều-thi-ca! Ông nói hoa ấy là hoa chẳng phải
cây sinh, cũng chẳng phải cây
tâm sinh.
Kiều- thi-ca! Hoa ấy nếu
là pháp chẳng phải sinh, chẳng gọi là hoa.

Thích-đề-hoàn nhơn nói với
Tu-bồ-đề rằng: Đại đức, chỉ có hoa
ấy chẳng sinh, hay
sắc cũng
chẳng sinh; thọ, tưởng, hành, thức cũng
chẳng sinh?

Tu-bồ-đề đáp: Kiều-thi-ca! Chẳng phải chỉ hoa ấy chẳng sinh,
sắc cũng chẳng sinh; nếu
chẳng sinh thì chẳng gọi là sắc; thọ, tưởng,
hành, thức cũng chẳng
sinh, nếu chẳng sinh thì chẳng gọi là thức. Sáu
nhập, sáu thức, sáu
xúc, thọ do sáu xúc làm nhân duyên sinh cũng như vậy. Thí
Ba-la-mật chẳng sinh, nếu chẳng
sinh thì chẳng gọi là
Thí Ba-la- mật, cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật chẳng sinh, nếu chẳng sinh thì chẳng gọi
Bát-nhã Ba-la-mật. Nội không
chẳng sinh, nếu chẳng
sinh thì chẳng gọi nội không, cho đến vô pháp hữu pháp không
chẳng sinh, nếu
chẳng sinh thì chẳng gọi
vô pháp hữu pháp không. Bốn niệm xứ chẳng
sinh, nếu chẳng
sinh thì chẳng gọi
Bốn niệm xứ. Mười tám pháp không
chung chẳng sinh, nếu chẳng
sinh thì chẳng gọi Mười tám pháp không
chung, cho đến Trí nhất
thiết chủng chẳng sinh, nếu chẳng sinh thì chẳng
gọi Trí nhất thiết chủng. LUẬN:
Thích-đề-hoàn nhơn và chư Thiên, nghe
Tu-bồ-đề nói nghĩa

Bát-nhã, tất
cả pháp đều là pháp đều là thật tướng, không có chỗ
phân biệt. Tuy nói không
mà đối với các pháp không có phá gì, cũng không mất các hành nghiệp và quả báo.
Hàng Thanh-văn ở trước Phật nói
được pháp thậm thâm
ấy, Thích-đề-hoàn nhơn v.v… đều hoan hỷ nghó
rằng Tu-bồ-đề nói pháp
không ngại không chướng. Thí như mưa đúng thời, như có quốc độ, tưới tẩm hạt giống và mọi
sự cần dùng nước,
thường khổ vì không đủ
nước, nếu đúng thời được mưa xuống khắp, thấm
ướt hết thảy, thì mọi
điều như nguyện. Pháp Tiểu thừa cũng như vậy.
Lúc đầu mỗi mỗi tán
thán bố thí, trì giới, thiền định, quán vô thường
v.v… có hạn lượng, sau
cuối mới nói Niết-bàn. Còn trong đây Tu-bồ-đề nói rõ từ khi mới phát tâm cho đến khi thành
Phật đạo, chỉ nói
Pháp thật tướng, không phân
biệt gì. Thí như mưa lớn thấm ướt khắp
Diêm-phù- đề, không chỗ nào không thấm.

Lại như đất trước tuy có hạt giống lúa, không mưa thì không
mọc, hành giả cũng như
thế. Tuy có nhân duyên, không gặp được mưa
pháp, thì người đã
phát tâm lại thối, người chưa phát khựng lại, nếu gặp
được mưa pháp, thì
người đã phát tâm được tăng trưởng, người chưa phát
sẽ phát. Vì vậy nên nói
như mưa trận mưa pháp.

Lại nữa, thí
như gió giữ bụi đất, sức nóng, hơi độc v.v… gặp mưa thì tiêu diệt. Mưa pháp cũng như vậy, đất bụi “ác giác quán” ba
độc bất thiện, gió giữ tà kiến, ác trùng
tà sư, các ác tri thức ấy gặp được
mưa Bát-nhã Ba-la-mật thì
trừ diệt hết. Người mong trời mưa đúng thời nên cúng
dường trời. Trời nghe mưa pháp rất có lợi ích, nên muốn
cúng dường pháp, nghó
rằng: Chúng ta nên biến hóa làm hoa rải trên Phật, Bồ-tát,
Tỳ-kheo tăng
và Tu-bồ-đề, cũng cúng dường
Bát-nhã Ba-la- mật, vì
Tu-bồ-đề khéo nói
Bát-nhã ấy, kính ngài trọng ngài gọi
là chân cúng dường.
Bát-nhã Ba-la-mật ấy phần nhiều nói về các pháp không, lại trên nói muốn được như người biến hóa nghe pháp, theo tướng
đó nên lấy hoa biến hóa cúng dường.

Lại nữa, chư thiên lúc đương hoan hỷ bèn khởi tâm cúng
dường, không cần lại
lấy nhiều, liền hóa làm hoa rải trên Phật, Tu-bồ-đề,
các Bồ-tát, Tỳ-kheo tăng
và Bát-nhã Ba-la-mật.

Hoa rải trên
Phật là cúng dường Phật bảo, rải trên Bồ-tát,
Tu-bồ- đề và
Bát-nhã Ba-la-mật là cúng dường
Pháp bảo, rải trên
Tỳ-kheo Tăng là cúng
dường Tăng bảo. Nghó như vậy rồi, tùy ý biến hóa
cúng dường Tam Bảo. Đại
phước đức thành tựu nên sở nguyện theo tâm
đều được như ý, không cầu nơi khác.

Hỏi: Đài hoa
đoan nghiêm là do sức của ai?
Đáp: Đó là
sức của chư Thiên, chư Thiên phước đức tự tại nên có thể làm nhỏ thành lớn. Có người nói đó là thần lực của Phật,
Phật do Bát-nhã Ba-la-mật này
có công đức lớn, trong lúc tạo nhân ít mà
quả báo rất lớn, thành
tựu Phật đạo, thế nên hiện ra sự lạ ấy,
Tu-bồ-đề liền phân biệt biết ngay
chẳng phải là hoa thật.

Thích-đề-hoàn
nhơn biết Tu-bồ-đề đã hiểu hoa biến hóa đó, nên nói với
Tu-bồ-đề rằng: Đại đức! Hoa ấy là hoa chẳng
phải sinh;
hoa chẳng phải sinh là nói
hoa ấy vô sinh, không, không có xuất sinh.
Tu- bồ-đề nói Bát-nhã
Ba-la-mật các pháp vô sinh không tịch ấy, nên
lấy hoa vô sinh để cúng dường.
Cây tâm là,
chư Thiên theo ý nghó liền được. Nói tóm lược là,
cây trời ứng theo ý
muốn nghó liền đến, nên nói cây tâm.

Thích-đề-hoàn
nhơn nạn hỏi Tu-bồ-đề nên nói hoa ấy vô sinh,
cớ sao nói hoa ấy không
từ cây sinh? Tu-bồ-đề gạn lại rằng: Nếu không sinh, cớ
sao gọi là hoa? Nơi pháp
không sinh, không có phân biệt là
hoa hay chẳng phải hoa.

Bấy giờ Thích-đề-hoàn nhơn tâm phục mà hỏi: Chỉ là hoa
không sinh, các pháp cũng
không sinh ư?

Tu-bồ-đề đáp:
Chẳng phải chỉ là hoa
không sinh, mà
sắc
cũng không sinh. Vì cớ
sao? Vì nếu một pháp không, thì hết thảy pháp đều không. Nếu hành giả đối một
pháp không, thì hết thảy pháp đều không. Nếu hành giả đối một pháp quyết định biết rõ là không, thì đối hết
thảy pháp cũng rõ ràng.
Nếu năm uẩn không sinh, thì chẳng phải tướng
năm uẩn, cho đến Trí
nhất thiết chủng cũng như vậy. KINH:
Bấy giờ Thích-đề-hoàn nhơn nghó rằng: Tuệ mạng
Tu-bồ- đề có trí rất
sâu, không phá hoại giả danh mà nói thật tướng các
pháp (Kinh Đại Bát-nhã
ghi: Không trái giả danh – ND).
Phật biết tâm niệm của
Thích-đề-hoàn nhơn, nói với
Thích-đề- hoàn nhơn rằng:
Đúng vậy, đúng vậy! Kiều-thi-ca! Tu-bồ-đề có trí
rất sâu, không phá hoại
giả danh mà nói thật tướng các pháp.

Thích-đề-hoàn
nhơn bạch Phật rằng: Đại đức Tu-bồ-đề không
phá hoại giả danh mà nói
thật tướng các pháp như thế nào?
Phật bảo
Thích-đề-hoàn nhơn:
Sắc chỉ là giả danh,
Tu-bồ-đề không phá hoại giả danh mà nói thật tướng
các pháp; thọ, tưởng, hành, thức
chỉ là giả danh, Tu-bồ-đề
cũng không phá hoại giả danh mà nói thật
tướng các pháp. Vì cớ
sao? Vì thật tướng của các pháp không có hoại
và chẳng hoại, nên
Tu-bồ-đề nói cũng không có hoại và
chẳng hoại; mắt cho đến ý và xúc làm nhân duyên
sinh các thọ cũng như vậy.
Thí Ba-la-mật cho

đến Bát-nhã
Ba-la-mật; nội không cho đến vô pháp hữu pháp
không; Bốn niệm xứ cho
đến Mười tám pháp không chung cũng như vậy.
Quả Tu-đà-hoàn cho đến
quả A-la-hán, đạo Bích-chi Phật, đạo Bồ-tát,
Phật đạo, Nhất thiết
trí, Trí nhất thiết chủng cũng như vậy.

Tu-đà-hoàn cho
đến A-la-hán,
Bích-chi Phật, Phật, chỉ là giả
danh. Tu-bồ-đề không phá hoại giả danh mà nói thật tướng các pháp.
Vì sao? Vì thật tướng của
các pháp ấy không có hoại và chẳng hoại.
Tu-bồ-đề nói cũng không có hoại và
chẳng hoại.
Như vậy, Kiều-thi-ca,
Tu-bồ-đề không phá hoại
giả danh mà nói thật tướng các pháp.

Tu-bồ-đề nói với Thích-đề-hoàn nhơn rằng: Đúng vậy, đúng
vậy! Kiều-thi-ca! Như Phật
nói các pháp chỉ là giả danh, Bồ-tát
ma-ha-tát nên biết như
vậy, các pháp chỉ là giả danh, nên học Bát-nhã
Ba-la-mật như vậy.

Kiều-thi-ca!
Bồ-tát ma-ha-tát học như vậy là chẳng
học sắc,
chẳng học thọ, tưởng,
hành, thức. Vì sao? Vì không thấy sắc là cái sẽ có
thể học; không thấy thọ,
tưởng, hành, thức là cái sẽ có thể học. Bồ-tát
ma- ha-tát học như vậy là
không học Thí Ba-la-mật. Vì sao? Vì không
thấy Thí Ba-la-mật là cái
sẽ có thể học; cho đến không học Bát-nhã Ba-la- mật.
Vì sao? Vì không thấy
Bát-nhã Ba-la-mật là cái
sẽ có thể học.
Học như vậy là không
học nội không, cho đến vô pháp hữu pháp không.
Vì sao? Vì không thấy nội
không cho đến vô pháp hữu pháp không là
cái sẽ có thể học. Học
như vậy là không học Bốn niệm xứ cho đến
Mười tám pháp
không chung.
Vì sao? Vì không thấy Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung là cái
sẽ có thể học. Học như vậy là không học quả
Tu-đà-hoàn cho đến Trí nhất
thiết chủng.
Vì sao?
Vì không thấy quả Tu-đà-hoàn
cho đến Trí nhất thiết chủng là cái sẽ có thể
học. Bấy giờ, Thích-đề-hoàn nhơn nói với
Tu-bồ-đề rằng: Bồ-tát ma-

ha-tát vì sao
không thấy sắc, cho đến không thấy Trí nhất thiết chủng?

Tu-bồ-đề đáp: Sắc,
sắc không, cho đến Trí nhất
thiết chủng,
Trí nhất thiết chủng
không. Kiều-thi-ca! Sắc không không học sắc không cho đến Trí nhất thiết chủng không không học Trí nhất
thiết chủng không.
Kiều-thi-ca! Nếu không học không như vậy, ấy gọi là học
không vì không hai. Bồ-tát
ma-ha-tát học sắc không vì không hai cho đến
học Trí nhất thiết chủng
không vì không hai. Nếu học sắc không vì
không hai cho đến học Trí
nhất thiết chủng không vì không hai là Bồ-tát
ma- ha-tát có thể Thí
Ba-la-mật vì không hai, cho đến có thể học
Bát-nhã Ba-la-mật vì
không hai; có thể học Bốn niệm xứ vì không hai, cho đến có thể học Mười tám pháp không chung vì không hai; có thể học quả

Tu-đà-hoàn vì không hai, cho đến có thể học Trí nhất thiết chủng
vì không hai. Bồ-tát ấy
có thể học vô lượng vô biên vô số Phật pháp, nếu có thể học vô lượng vô biên vô
số Phật pháp là
Bồ-tát không vì
sắc tăng mà học, không vì
sắc giảm mà học, cho đến không vì Trí nhất
thiết chủng tăng mà học, không vì Trí nhất thiết chủng giảm mà học.
Nếu không vì
sắc tăng mà học, giảm mà học, cho đến không vì Trí nhất
thiết chủng tăng mà học,
giảm mà học, thì Bồ-tát ấy, không vì nhiếp thọ
sắc mà học, không vì hoại diệt
sắc mà học, cũng không vì nhiếp
thọ thọ, tưởng, hành, thức mà học, cũng không vì hoại
diệt thọ, tưởng,
hành, thức mà học, cho
đến cũng không vì nhiếp thọ Trí nhất thiết chủng
mà học, cũng không vì
hoại diệt mà học.

Xá-lợi-phất nói với Tu-bồ-đề: Bồ-tát ma-ha-tát học như
vậy, không vì nhiếp thọ
sắc mà học, không vì hoại diệt sắc mà học, cho đến Trí nhất thiết chủng cũng không vì nhiếp thọ mà học, cũng không
vì hoại diệt mà học.

Tu-bồ-đề nói: Bồ-tát ma-ha-tát nếu học như vậy, không vì
nhiếp thọ sắc mà học,
không vì hoại diệt sắc mà học, cho đến Trí nhất
thiết chủng cũng không vì nhiếp thọ mà học, cũng không vì hoại
diệt mà học.

Tu-bồ-đề! Vì
nhân duyên gì Bồ-tát ma-ha-tát không vì nhiếp
thọ sắc mà học, không vì hoại diệt
sắc mà học, cho đến Trí nhất thiết
chủng cũng không vì nhiếp
thọ mà học, cũng không vì hoại diệt mà học?

Tu-bồ-đề nói: Sắc ấy không thể nhiếp thọ, cũng không có
người mhiếp thọ sắc,
cho đến Trí nhất thiết chủng không thể nhiếp thọ,
cũng không có người
nhiếp thọ, vì trong ngoài không.

Xá-lợi-phất!
Như vậy, Bồ-tát ma-ha-tát không nhiếp thọ hết
thảy pháp nên có thể
đạt đến Trí nhất thiết chủng.

Khi ấy Xá-lợi-phất nói với Tu-bồ-đề rằng: Bồ-tát ma-ha-tát
học Bát-nhã Ba-la-mật như
vậy, có thể đạt đến Trí nhất thiết chủng ư?

Tu-bồ-đề đáp:
Bồ-tát ma-ha-tát học
Bát-nhã Ba-la-mật như vậy
có thể đạt đến Trí
nhất thiết chủng vì không nhiếp thọ tất cả pháp.

Xá-lợi-phất nói với Tu-bồ-đề: Nếu Bồ-tát ma-ha-tát đối với tất
cả pháp không nhiếp thọ,
không hoại diệt mà học, thì làm sao có thể
đạt đến Trí nhất thiết chủng?

Tu-bồ-đề đáp: Bồ-tát ma-ha-tát tu hành Bát-nhã Ba-la-mật
chẳng thấy sắc sinh, chẳng
thấy sắc diệt, chẳng thấy sắc thọ, chẳng thấy
sắc chẳng thọ, chẳng thấy
sắc nhơ, chẳng thấy
sắc sạch, chẳng
thấy sắc tăng, chẳng thấy
sắc giảm.
Vì sao?
Xá-lợi-phất!
Vì sắc, tính
sắc không;
thọ, tưởng, hành, thức cũng chẳng
thấy sinh, cũng chẳng thấy diệt,
cũng chẳng thấy thọ,
cũng chẳng thấy chẳng thọ, cũng chẳng thấy nhơ,
cũng chẳng thấy sạch,
cũng chẳng thấy tăng, cũng chẳng thấy giảm. Vì sao?
Vì thức, tính thức không, cho đến Trí nhất thiết
chủng cũng chẳng thấy sinh, cũng chẳng thấy diệt, cũng chẳng thấy thọ, cũng chẳng
thấy chẳng thọ, cũng chẳng thấy nhơ, cũng chẳng
thấy sạch, cũng chẳng thấy tăng, cũng chẳng thấy giảm.
Vì sao?
Vì Trí nhất
thiết chủng, tính
Trí nhất thiết chủng không.

Xá-lợi-phất!
Như vậy, Bồ-tát ma-ha-tát vì tất cả pháp chẳng
sinh, chẳng diệt, chẳng thọ, chẳng bỏ, chẳng nhơ,
chẳng sạch, chẳng
hợp, chẳng tán, chẳng
tăng, chẳng giảm, nên học Bát-nhã Ba-la-mật có
thể đạt đến Trí nhất
thiết chủng, vì không học không đến vậy. LUẬN:
Thích-đề-hoàn nhơn hoan hỷ nói:
Tu-bồ-đề trí rất
sâu, không phá hoại giả
danh mà nói thật tướng các pháp.
Bấy giờ Phật khen
Tu-bồ-đề rằng: Đúng vậy, đúng vậy! Đúng
như lời giải thích.

Hỏi: Cớ sao
Phật khen Tu-bồ-đề? Đáp: Chỉ dạy người mà không tự cao, còn đệ tử thì thừa thuận giáo pháp của thầy. Có người thầy nói đệ tử không tín thọ, đệ tử nói
thầy không nghe; như người
phàm phu khi ở giữa chúng nói pháp, tất cả lời nói đều bị phá không tin thọ.
Vì Phật không có
tâm tôi, ta, nên
khen Tu-bồ-đề: Đúng vậy, đúng vậy!

Lại nữa, Phật lấy tâm Đại Bi, muốn khiến chúng
sinh tín thọ lời
Tu- bồ-đề nói nên khen
trí Tu-bồ-đề rất sâu.
Năm uẩn do nhân duyên hòa
hợp sinh, không có tính nhất định, chỉ có giả danh, giả danh thật tướng là năm uẩn như như, pháp tính, thật
tế. Tu-bồ-đề nói không
trái lý ấy. Vì sao? Vì Thánh nhân biết danh tự
là Tục đế, thật tướng
là đệ nhất nghĩa đế. Có sự nói ra là tùy theo
người phàm phu, còn trong dệ nhất nghĩa đế không kia đây, cũng không
tranh cãi, cho đến Trí
nhất thiết chủng cũng như vậy, Chúng sinh không,
cho đến kẻ biết, kẻ
thấy cũng không. Tu-đà-hoàn chỉ có giả danh, cho
đến Phật cũng như vậy.

Bồ-tát muốn biết hết thảy pháp giả danh, thì nên học Bát-nhã
Ba- la-mật. Vì cớ sao? Vì hết thảy pháp chỉ có giả
danh, đều không
thuận theo tướng rồt ráo
không của Bát-nhã Ba-la-mật.

Học như vậy không học sắc là, trong pháp giả danh không có
sắc nhất định. Nếu không có
sắc thì làm
sao
học sắc.
Vì sao?
Vì Bồ-tát dùng năm mắt tìm sắc,
mà không thấy sắc ấy. Tướng ngã hoặc vô ngã, cho

đến Trí nhất
thiết chủng cũng như vậy.

Hỏi: Vì sao
chẳng thấy sắc? Đáp:
Trong sắc, tướng
sắc không, không thể có được, không
thể thấy tức là tự
tướng không, cho đến Trí nhất thiết chủng cũng như vậy.

Lại nữa, không học
sắc là,
sắc ấy không, tức tự không thể
học sắc không, vì các
pháp duyên biết tướng khác, không duyên biết tướng
mình. Thí như người cưỡi ngựa, chẳng phải ngựa cưỡi ngựa. Hỏi: Nếu không học hết thảy pháp như vậy, làm
sao học
Nhất thiết
trí? Đáp: Trong đây nói nếu đối với các pháp không mà không chấp
trước ấy là chân thật học
sắc không. Nếu lại chấp
trước không, ấy
là phá các pháp mà
không phá không. Nếu người phá sắc mà không
chấp trước không, thì
đó là sắc và không không hai không khác. Ấy là học được
sắc không, vì không thể có được nên
chẳng thấy, cho đến
Trí nhất thiết chủng cũng như vậy.
Vô lượng vô biên vô
số Phật pháp là khen Trí nhất
thiết chủng.
Trí nhất thiết chủng trên
ở trong tâm Bồ-tát thì có hạn lượng, ở trong
tâm Phật thì không hạn
lượng. Vì vậy nên trên tuy nói học Phật pháp, nay lại nói riêng. Nếu học được như vậy, là chính hành
đạo Bồ-tát, học
sắc không tăng
không giảm. Tăng là nếu chỉ thấy bốn đại và bốn đại
tạo sắc (sắc, hương, vị,
xúc) hòa hợp thành thân, thì không sinh tâm
chấp trước, để đối
với thân này khởi lên các tướng nam nữ, tốt xấu, dài
ngắn v.v… cho nhất định
là có thật sinh tâm nhiễm đắm; ấy là tăng. Nếu
phá sắc khiến cho không, tâm nhiễm đắm không ấy; ấy là giảm; cho đến
Trí nhất thiết chủng cũng như vậy.
Chẳng thọ chẳng diệt là, vì không, nên chẳng thọ
nghiệp quả, nhân duyên nối nhau nên
chẳng diệt. Trong đây
Tu-bồ-đề tự nói
nhân duyên: Sắc, thọ là không thể có được nên chẳng thọ, lại vì
sắc trong ngoài
không nên chẳng thọ; sắc
trong ngoài không, vì không, nên chẳng diệt.

Hỏi: Nếu lấy
Mười tám không mà làm các pháp không, sao
trong đây chỉ nói nội
ngoại không? Đáp:
Sắc thọ là không có, nên nói nội không,
sắc không thể thọ
nên nói ngoại không. Vì
Nội ngoại không thì nhiếp tất cả pháp không,
cho đến Trí nhất thiết
chủng cũng như vậy. Nếu Bồ-tát học được như vậy thì xuất
sinh Trí nhất
thiết chủng, vì Trí nhất thiết chủng là tướng
không chướng ngại.
Nếu Bồ-tát quán tất cả pháp như hư không, không
chướng ngại, thì ấy là
học Trí nhất thiết chủng, vì nhân quả giống nhau.

Xá-lợi-phất nghó rằng: Bồ-tát nên phải diệt tất cả phiền não,
nên
phải lãnh thọ tất cả các pháp, nay học không thọ không diệt thì làm
sao xuất sinh Trí nhất
thiết chủng? Nghó như vậy rồi, hỏi Tu-bồ-đề,
Tu-bồ- đề đáp: Phá tướng
sinh của tất cả pháp nên
chẳng sinh, phá tướng vô thường của tất cả pháp nên
chẳng diệt. Quán các tội lỗi của tất cả pháp nên chẳng thọ, quán các lợi ích của tất cả pháp nên chẳng bỏ.
Tất cả pháp tính thường thanh tịnh nên chẳng nhơ, tất cả pháp hay
sinh
tâm nhiễm trước nên
chẳng sạch, tất cả pháp tuy là có làm không làm,
khởi diệt, ra vào, qua
lại v.v… mà chẳng nhiều chẳng ít, chẳng tăng chẳng giảm. Ví như biển cả, muôn dòng chạy về mà
chẳng tăng, hỏa châu
nấu không giảm. Các pháp
cũng như vậy, vì pháp tính thường trú, vì tất
cả pháp tự tính không thể có được.
Học được như vậy thì xuất
sinh đạt đến Trí nhất
thiết chủng, không thấy tướng học, không thấy
tướng xuất, không thấy
tướng Bồ-tát,
không thấy tướng
Bát-nhã Ba-la-mật. Trong đây nói lược nên chỉ nói
không học không xuất.
KINH: Bấy giờ,
Thích-đề-hoàn nhơn hỏi Xá-lợi-phất: Bồ-tát
ma- ha-tát nên tìm Bát-nhã
Ba-la-mật ở đâu?

Xá-lợi-phất đáp: Bát-nhã Ba-la-mật của Bồ-tát ma-ha-tát nên
tìm ở trong phẩm Tu-bồ-đề nói.

Thích-đề-hoàn
nhơn hỏi Tu-bồ-đề: Đó là do thần lực của ông
sai Xá-lợi-phất nói
Bát-nhã Ba-la-mật của
Bồ-tát ma-ha-tát nên tìm ở
trong phẩm Tu-bồ-đề ư?

Tu-bồ-đề đáp
Thích-đề-hoàn nhơn:
Chẳng phải do thần lực của
tôi.

Thích hoàn nhơn hỏi Tu-bồ-đề: Ấy là do thần lực của ai?
Tu-bồ-đề đáp: Là do thần lực của Phật.

Thích-đề-hoàn nhơn nói: Hết thảy pháp đều không có chỗ lãnh
thọ, cớ
sao nói đó là do thần lực của
Phật? Vì lìa tướng không có
chỗ lãnh thọ (Kinh Đại
Bát-nhã ghi: Không chỗ nương tựa giữ gìn) Như
Lai không thể có được;
lìa như như, Như Lai không thể có được?

Tu-bồ-đề nói với
Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng vậy!
Kiều- thi-ca! Lìa tướng không có chỗ lãnh thọ,
Như Lai không thể có được;
lìa như như, Như Lai cũng
không thể có được. Trong tướng không có
chỗ lãnh thọ, Như Lai
không thể có được; trong như như Như Lai không
thể có được; trong sắc
như như, Như Lai như như không thể có được, trong Như
Lai như như,
sắc như như không thể có được; trong tướng
sắc
pháp, tướng
Như Lai pháp không thể có được; trong tướng
Như Lai pháp, tướng sắc pháp
không thể có được; trong tướng thọ, tưởng, hành, thức

pháp cho đến
Trí nhất thiết chủng cũng như vậy.

Kiều-thi-ca!
Trong Như Lai, sắc như như chẳng hợp chẳng
tán (Kinh Đại Bát-nhã
ghi: Chẳng phải tương ưng, chẳng phải không tương ưng);
trong thọ, tưởng, hành, thức như như chẳng hợp chẳng tán;
Như Lai lìa
sắc như như, chẳng hợp chẳng tán,
lìa thọ, tưởng, hành, thức
như như chẳng hợp chẳng
tán, cho đến Trí nhất thiết chủng cũng như vậy.

Như Lai với tướng sắc pháp chẳng hợp chẳng tán, với tướng
thọ, tưởng, hành, thức
pháp chẳng hợp chẳng tán, Như Lai với tướng lìa
sắc pháp, chẳng hợp chẳng tán, với tướng lìa
thọ, tưởng, hành, thức
pháp, chẳng hợp chẳng
tán, cho đến Trí nhất thiết chủng cũng như vậy.

Kiều-thi-ca! Như vậy trong hết thảy pháp chẳng hợp chẳng tán,
thì thần lực Phật không
dùng pháp sở thọ. (vì không y trì – ND).

Như Kiều-thi-ca
nói, Bát-nhã Ba-la-mật của Bồ-tát ma-ha-tát nên tìm
ở chỗ nào? Kiều-thi-ca! Không nên ở trong sắc tìm
Bát-nhã Ba-la- mật, cũng không nên
lìa sắc tìm Bát-nhã Ba-la-mật, không nên ở
trong thọ, tưởng, hành,
thức tìm Bát-nhã Ba-la-mật, cũng không nên lìa thọ, tưởng, hành, thức tìm
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì cớ
sao?
Vì Bát-nhã Ba- la-mật với sắc, thọ, tưởng, hành, thức, tất cả pháp ấy đều chẳng
hợp chẳng tán, không
sắc, không hình, không dối, chỉ một tướng tức là
vô tướng, cho đến trong
Trí nhất thiết chủng không nên tìm Bát-nhã Ba- la-mật, cũng không nên lìa Trí nhất thiết chủng tìm
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì sao? Vì
Bát-nhã Ba-la-mật với Trí nhất thiết chủng, tất cả pháp ấy đều chẳng hợp chẳng tán,
không sắc,
không hình, không dối, chỉ một tướng tức là vô tướng.
Vì sao?
Vì Bát-nhã Ba-la-mật chẳng phải
sắc, cũng chẳng phải lìa
sắc; chẳng phải thọ, tưởng, hành, thức, cũng chẳng phải
lìa thọ, tưởng, hành, thức, cho đến chẳng phải Trí nhất thiết
chủng, cũng chẳng phải lìa Trí nhất
thiết chủng.
Bát-nhã Ba-la-mật chẳng
phải sắc như, cũng chẳng
phải lìa sắc như, chẳng phải thọ, tưởng, hành,
thức như, cũng chẳng
phải lìa thọ, tưởng, hành, thức như.

Bát-nhã Ba-la-mật chẳng phải sắc pháp, cũng chẳng phải lìa
sắc pháp; chẳng phải
thọ, tưởng, hành, thức pháp, cũng chẳng phải lìa
thọ, tưởng, hành, thức
pháp; cho đến chẳng phải Trí nhất thiết chủng
như, cũng chẳng phải lìa
Trí nhất thiết chủng như.

Bát-nhã Ba-la-mật chẳng phải pháp Trí nhất
thiết chủng, cũng chẳng phải lìa pháp Trí nhất
thiết chủng.
Vì sao?
Kiều-thi-ca!
Vì hết thảy pháp đều không
có gì, không thể có được, vì không có gì, không thể có được nên
Bát-nhã Ba-la-mật chẳng
phải sắc, cũng chẳng
phải lìa sắc; chẳng phải
sắc như, cũng chẳng phải lìa
sắc như; chẳng phải
sắc
pháp, cũng
chẳng phải lìa sắc pháp, cho đến chẳng phải Trí
nhất thiết chủng, cũng chẳng phải lìa Trí nhất
thiết chủng; chẳng phải
Trí nhất thiết chủng như, cũng chẳng phải lìa Trí nhất thiết chủng như;
chẳng phải pháp Trí nhất
thiết chủng, cũng chẳng phải lìa pháp Trí nhất thiết chủng.
LUẬN: Hỏi: Phật,
Xá-lợi-phất, Tu-bồ-đề, từ trước lại đây đã
dùng mỗi mỗi nhân duyên
thuyết minh tướng Bát-nhã Ba-la-mật, nay cớ
gì Thích-đề-hoàn nhơn
hỏi nên tìm Bát-nhã ở đâu? Đáp: Đây không hỏi về
thể Bát-nhã, chỉ hỏi việc ngôn thuyết danh tự
Bát-nhã có thể tụng đọc. Thế nên
Xá-lợi-phất nói: Nên tìm nơi
phẩm của Tu-bồ-đề nói.

Tu-bồ-đề ưa nói không, vì thường khéo tu tập không.
Xá-lợi-phất tuy trí tuệ đệ nhất, vì không có
tâm tôi, ta, tật đố, lại dứt pháp ái nên
nói hãy tìm ở nơi phẩm
của Tu-bồ-đề nói.

Hỏi: Phật nơi
nơi nói Bát-nhã Ba-la-mật, muốn sánh với điều
Tu- bồ-đề nói gấp trăm
ngàn vạn không thể dùng toán số thí dụ sánh
được, cớ sao không nói
tìm trong phẩm của Phật nói? Đáp: Ý của
Thích-đề-hoàn nhơn là trừ
Phật ra, ai là người
khéo nói? Vì vậy Phật suy cử Tu-bồ-đề. Lại nữa,
Phật thường ngày đêm sáu thời, dùng Phật nhãn quán
xét chúng sinh, không để
cho họ vì không nghe pháp phải đọa lạc, nên tùy chỗ chúng
sinh có thể hiểu, có thể được, có thể tu tập mà nói.
Hoặc nói Bát-nhã Ba-la-mật vô
thường, khổ, không, vô ngã, như bệnh, như ung v.v… gọi là
Bát-nhã Ba-la-mật, hoặc phân biệt tướng chung tướng riêng của các pháp, hoặc nói các pháp nhân duyên hòa
hợp sinh, không có
kẻ làm, kẻ thọ, kẻ
biết, kẻ thấy, gọi là Bát-nhã Ba-la-mật. Hoặc nói
pháp không, hoặc nói rốt ráo không, gọi là
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì vậy nên không bảo nên tìm
trong phẩm của Phật dạy.

Lại, tâm niệm Thích-đề-hoàn nhơn, không biết thế nào chắc chắn là tướng
Bát-nhã nhất định. Vì vậy
Xá-lợi-phất nói
Tu-bồ-đề thường thâm
nhập không, lời nói ra đều hướng về không, cái không được nói
ấy cũng không, cho nên
nói hãy tìm trong phẩm của Tu-bồ-đề nói.
Thích- đề-hoàn nhơn hoan hỷ tán thán
Tu-bồ-đề rằng: Thần lực đại đức rất lớn!
Tu-bồ-đề khiêm
nhường nói:
Chẳng phải
sức tôi, đó là thần
lực nhiếp thọ của Phật.

Thích-đề-hoàn nhơn nói: Nếu hết thảy pháp đều không có nhiếp thọ làm
sao nói đó là thần lực nhiếp thọ của
Phật? Nếu lìa tướng không nhiếp thọ thì
Như Lai không thể có được, lìa như như thì Như lai không thể có được.
Thích-đề-hoàn nhơn nghó rằng: Hết thảy không có tướng nhiếp thọ, hết thảy
pháp không, không nơi nương tựa, thì làm
sao nói nhất định có Như
Lai? Nếu không có
Như Lai làm
sao có thần lực nhiếp thọ? Lại, lìa tướng không nhiếp thọ thì
Như Lai cũng không thể có
được, nay lìa như như,
Như Lai không thể có được.

Hỏi: Tướng không nhiếp thọ với như như có gì sai khác? Đáp:
Thật tướng các pháp cũng gọi là không nhiếp thọ, cũng gọi
là như như. Các pháp không thể dính mắc nên gọi là không nhiếp thọ, các hý luận không thể phá hoại nên gọi là như như.
Nay nơi không,
Như Lai không thể có được,
lìa không, cũng không thể có được.

Tu-bồ-đề nhận đúng, nói: Đúng vậy, đúng vậy! Nay Tu-bồ-đề nói rộng việc ấy, nơi tướng không nhiếp thọ, tướng như như,
Như Lai không thể có được; hoặc dùng danh tự Phật, gọi là
Như Lai; hoặc dùng danh
tự chúng sinh gọi là Như Lai (Tathagata).
Như đời trước đến, đời
sau cũng đi như vậy, ấy cũng gọi
là Như Lai, cũng gọi là
Như Khứ. Như trong mười bốn trí nạn nói:
Sau khi
chết Như Khứ (Như Lai) là
có tồn tại hay không tồn tại? Hay cũng có
cũng không tồn tại? Hay
cũng chẳng phải có chẳng phải không tồn tại?

Phật gọi là Như Lai, là như Phật Định Quang (Nhiên đăng)
hành sáu Ba-la-mật, được
thành Phật đạo. Phật Thích-ca văn cũng như
vậy mà đến, nên gọi là Như Lai.

Như Phật Định Quang có trí biết các pháp như như, từ trong
như như mà đến, nên gọi
là Như Lai. Phật Thích-ca văn cũng như vậy
mà đến, nên gọi là Như Lai.

Trong hai nghĩa
Như Lai trên, đây là nói về Phật Như Lai.
Nhân hiểu Phật Như Lai không có gì, hết thảy
chúng sinh, hết thảy pháp,
đều như vậy, cũng không
có gì, không có nghĩa nhiếp thọ và Như Lai.
Như trước đã nói, nay
sẽ lược nói lại.
Tướng không nhiếp thọ, tướng
Như Lai đều không, không có gì, không có tướng nhiếp thọ, không có tướng
như như, vì không có định
tính nên không có Như Lai.

Có người nói: Có hai cách nói thật tướng các pháp:

1. Tướng các pháp rốt ráo không, là thật;
2.Có người nói rốt ráo không ấy có thể chỉ có thể nói, nên chẳng phải thật. Như tướng Niết-bàn chẳng thể chỉ, chẳng thể nói, ấy
gọi là thật. Nơi hai việc ấy, trong rốt ráo không,
Như Lai không thể có được, trong thật tướng phá rốt ráo không,
Như Lai cũng không thể có
được. Rốt ráo không tức là tướng không nhiếp
thọ, thật tướng phá
rốt ráo không tức là như như. Từ đây trở đi,
nói rộng hai nghĩa. Nơi năm uẩn cho đến Trí nhất
thiết chủng,
Như Lai không thể
có được, vì
Như Lai không thể có được, làm
sao
sẽ có thần lực
Như Lai? Như Lai không thể
có được, như trên đã nói. Năm uẩn chẳng phải
Như Lai, lìa năm uẩn chẳng phải Như Lai, năm uẩn
không ở trong Như Lai, Như Lai không ở trong năm uẩn,
Như Lai cũng chẳng có năm uẩn; tướng năm uẩn
sinh diệt
vô thường, khổ, không, vô ngã, nên chẳng
phải là Như Lai, nếu là
Như Lai thì Như Lai cũng phải sinh diệt.

Lại nữa, năm uẩn là năm pháp,
Như Lai là một, làm
sao năm pháp làm một? Nếu năm tức là một, một cũng phải tức là năm?
Nếu như vậy, pháp thế gian, pháp xuất thế gian đều bị rối loạn, hư hoại. Do các
nhân duyên như vậy nên
năm uẩn chẳng phải Như Lai. Nếu lìa năm uẩn
có Như Lai, thì
Như Lai phải không có thấy, không có nghe, không có
biết, không có hiểu,
cũng không có cảm giác khổ vui. Vì cớ sao? Vì tri
giác là pháp của năm uẩn.

Hỏi: Như Lai
dùng mắt, tai, trí tuệ, thấy biết được thì có lỗi gì? Đáp: Hay thấy là mắt, chẳng phải
Như Lai. Nếu Như Lai chẳng phải là tướng hay thấy, dùng mắt mới thấy được, vậy khi chưa
tiếp nhận sắc, làm
sao biết dùng mắt để thấy? Và như thế thì cũng có thể
dùng tai thấy chứ!

Hỏi: Như Lai
dùng trí tuệ phân biệt có thể biết, mắt có thể
thấy, các căn khác không
thể thấy, vì vậy nên dùng mắt mà không dùng
các căn khác?
Đáp: Biết
cũng có lỗi như mắt, vì biết là việc của năm
uẩn, chẳng phải là Như Lai. Nếu dùng cái biết để
biết mắt, vậy lại dùng gì để biết cái biết đó? Hỏi:
Như Lai dùng biết để biết mắt, dùng mắt để
biết sắc,
nếu muốn biết Như Lai thì
lấy gì biềt được? Nếu lấy Như Lai biết Như
Lai, thì vô cùng?
Đáp: Tướng
biết ở trong biết. Như Lai nếu biềt tức là tướng biết. Nếu là tướng biết thì là vô thường, nếu vô thường thì không có
đời sau!

Lại nữa, lìa năm uẩn có
Như Lai thì
Như Lai lý đáng phải là
thường; như tướng hư
không, không nên biến khác, chịu khổ chịu vui; cũng
nên không có trói, không có mở v.v… Có các sai
lầm như vậy, phá dị
biệt nên năm uẩn chẳng
ở trong Như Lai, Như Lai chẳng ở trong năm
uẩn, cũng chẳng phải Như Lai có năm uẩn.

Hỏi: Lẽ đáng
do nhân duyên năm uẩn nên có Như Lai, nếu không có
năm uẩn thì không có Như Lai?

Đáp: Nếu do
nhân duyên năm uẩn có Như Lai thì Như Lai không
có tự tính; nếu không có tự tính thì đâu từ tha tính
sinh được!
Trong năm uẩn tìm nơi mỗi
uẩn không thể có được Như Lai, vì thế nên
không có Như Lai; chỉ do
hý luận nên nói Như Lai, vì dứt hý luận nên không có
Như Lai. Như Lai là pháp chẳng
sinh
chẳng diệt, làm
sao dùng hý luận mà tìm
Như Lai? Nếu dùng hý luận tìm
Như Lai thì không
thấy Như Lai. Nếu cho hoàn
toàn không có Như Lai, thì rơi vào tà kiến.
Thế nên nếu dùng hý luận có hay không có mà tìm
Như Lai thì không
đúng. Tướng Như Lai tức
là tướng tất cả pháp, tướng tất cả pháp tức là
Như Lai; tướng Như Lai tức
là tướng rốt ráo không, tướng rốt ráo không
tức là tướng tất cả pháp.

Hỏi: Trong đấy
cớ sao chỉ nói hai việc, là nói trong năm uẩn
như như không có Như Lai
như như, trong Như Lai như như không có
năm uẩn như như?
Đáp: Đây
là nói lược. Nói hai thì cả năm việc đều thu nhiếp.

Lại nữa, hai mươi ngã kiến
(Sắc là ngã, ngã
là sắc,
sắc
lớn ngã nhỏ, ngã ở
trong sắc, ngã lớn
sắc nhỏ,
sắc ở
trong ngã; thọ, tưởng,
hành, thức cũng như vậy
– ND), tuy tất cả phàm phu đều có nhưng không thể khởi lên một lần. Nay trong hội này, mê lầm hai việc ấy, nên chỉ nói
hai việc, như năm uẩn, cho
đến Trí nhất thiết chủng cũng như vậy;
tướng pháp năm uẩn cho
đến tướng pháp Trí nhất thiết chủng cũng như
vậy. Năm uẩn như như tức là pháp tướng.

Hỏi: Nếu như
như tức là pháp tướng, cớ sao nói lập lại?
Đáp: Hành
giả khi biết đến năm uẩn như như, tâm kinh sợ rằng
cớ sao pháp tướng rốt
ráo không, không có gì? Vì thế nên nói pháp
tướng năm uẩn tự nó
như vậy, như người đụng lửa cháy tay thì không có tâm giận, vì biết tướng lửa tự nó như vậy. Nếu người chấp lửa đốt thì
sẽ
oán giận, vì nó chấp lửa đốt.

Trong năm uẩn
như như của Như Lai, trong pháp tướng năm uẩn chẳng
hợp chẳng tán (chẳng phải tương ưng, chẳng phải không
tương ưng) là, trừ năm uẩn như như không có
Như Lai, tức là một tướng, đó
là vô tướng. Vì cớ
sao? Vì một pháp thì chẳng hợp chẳng tán; có hai
pháp nên mới có hợp
có tán; lìa pháp tướng năm uẩn cũng không có hợp
có tán. Vì cớ sao? Vì
lìa pháp tướng năm uẩn, Như Lai không thể có được. Pháp tướng
Như Lai như như và pháp tướng năm uẩn như như, không hai
không khác. Lìa năm uẩn như như, năm uẩn
pháp tướng, cũng
chẳng hợp chẳng tán, cho
đến Trí nhất thiết chủng cũng như vậy.

Biết được pháp tướng như như như vậy, chẳng hợp chẳng tán,
nên có thần lực ấy.

Nên tìm ở chỗ nào là, từ trước lại đây, nhân nơi thần lực của
Phật nói tướng Bát-nhã,
ở đây nói thẳng làm sao tìm Bát-nhã. Luận giả
nói: Năm uẩn hư dối vô thường, trước không nay
có, có rồi lại không, như huyễn như mộng,
Bát-nhã Ba-la-mật là trí tuệ của chư Phật, làm
sao lại tìm trong năm uẩn?
Thí như tìm ngọc báu chắc chắn phải tìm
trong biển lớn, núi báu, chớ không thể tìm ở chỗ khe rãnh xú uế. Lìa năm
uẩn thì không sinh không
diệt, không làm không khởi lên, không có
pháp tướng, trong đó
làm sao có thể tìm? Lại nữa,
năm uẩn và Bát-nhã Ba-la-mật chẳng một chẳng
khác, chẳng hợp chẳng
tán, không sắc không hình, không đối, một tướng tức là vô tướng.

Hỏi: Bát-nhã
Ba-la-mật là tâm số pháp trí tuệ (tuệ tâm sở) nên có thể là
không sắc,
không hình, không đối, còn
sắc uẩn trong năm
uẩn, làm sao nói là
không sắc, không hình, không đối? Đáp:
Thánh nhân dùng tuệ nhãn quán các pháp bình
đẳng đều không, một tướng tức là vô tướng, vì vậy nên
sắc uẩn
không hình, không đối. Lại nữa,
sắc của người phàm phu thấy chẳng phải thật, như trước đã phá.

Lại nữa, có nhân duyên, Bát-nhã Ba-la-mật thấy năm uẩn không như người phàm phu thấy, vì phá năm uẩn của người phàm phu thấy,
tức là Bát-nhã
Ba-la-mật, nên nói chẳng lìa. Cho đến Trí nhất chủng
cũng như vậy, tướng như
như, tướng pháp tướng như trước đã nói. KINH:
Thích-đề-hoàn nhơn
nói với Tu-bồ-đề: Ma-ha
Ba-la-mật ấy là Bát-nhã
Ba-la-mật của Bồ tát ma-ha-tát; vô lượng Ba-la-mật, vô biên
Ba-la-mật là
Bát-nhã Ba-la-mật của
Bồ-tát ma-ha-tát.
Các Tu- đà-hoàn, quả
Tu-đà-hoàn, từ nơi Bát-nhã Ba-la-mật ấy học thành,
cho đến các A-la-hán, quả
A-la-hán, các Bích-chi Phật, đạo Bích-chi
Phật, các Bồ-tát
ma-ha-tát, đều từ nơi Bát-nhã Ba-la-mật ấy học thành.
Việc thành tựu chúng
sinh tịnh quốc độ Phật, được Vô thượng
chính đẳng chính giác, đều
từ Bát-nhã Ba-la-mật ấy học thành.

Tu-bồ-đề nói với Thích-đề-hoàn nhơn rằng: Đúng vậy, đúng
vậy! Kiều-thi-ca! Ma-ha
Ba-la-mật ấy là Bát-nhã Ba-la-mật của Bồ-tát
ma- ha-tát ; vô lượng
Ba-la-mật, vô biên Ba-la-mật là Bát-nhã
Ba-la-mật của Bồ-tát
ma-ha-tát, từ trong ấy học thành; quả Tu-đà-hoàn, cho
đến quả A-la-hán, đạo
Bích-chi Phật, các
Bồ-tát ma-ha-tát từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật ấy học
thành, việc thành tựu chúng sinh, tịnh quốc độ
Phật, được Vô thượng
chính đẳng chính giác, đã được, nay được, sẽ được.

Kiều-thi-ca!
Sắc lớn nên Bát-nhã Ba-la-mật cũng lớn. Vì sao?
Vì sắc ấy đời trước không thể có được, đời
sau không thể có được, đời
giữa không thể có được.
Thọ, tưởng, hành, thức lớn nên Bát-nhã
Ba-la-mật cũng lớn.
Vì sao?
Vì thọ, tưởng, hành, thức, đời trước không thể
có được, đời sau
không thể có được, trung tế không thể có được, cho
đến Trí nhất thiết chủng cũng như vậy.

Kiều-thi-ca! Do
nhân duyên ấy, Ma-ha Ba-la-mật ấy là
Bát-nhã Ba-la-mật của
Bồ-tát ma-ha-tát.

Kiều-thi-ca!
Sắc vô lượng nên
Bát-nhã Ba-la-mật vô lượng.
Vì sao?
Vì sắc lượng không thể có được.
Kiều-thi-ca! Thí như hư
không lượng không thể
có được, sắc cũng như vậy, lượng không thể có
được. Hư không vô
lượng nên sắc vô lượng; sắc vô lượng nên
Bát-nhã Ba-la- mật
vô lượng; thọ, tưởng, hành, thức cho đến Trí nhất thiết chủng
vô lượng nên Bát-nhã
Ba-la-mật vô lượng. Vì sao? Vì Trí nhất thiết chủng vô lượng nên
Bát-nhã Ba-la-mật vô lượng.
Vì sao?
Vì Trí nhất
thiết chủng, lượng không
thể có được; thí như hư không, lượng không thể
có được. Trí nhất
thiềt chủng cũng như vậy, lượng không thể có được.
Hư không vô lượng nên
Trí nhất thiết chủng vô lượng, Trí nhất thiết chủng vô lượng nên
Bát-nhã Ba-la-mật vô lượng. Do nhân duyên ấy, nên
Bát- nhã Ba-la-mật của
Bồ tát ma-ha-tát vô lượng.

Kiều-thi-ca!
Sắc vô biên nên Bát-nhã Ba-la-mật của Bồ-tát ma- ha-tát vô biên.
Vì sao?
Kiều-thi-ca!
Vì sắc ấy đời trước không
thể có được, đời
sau không thể có được, đời giữa không thể có được;
thọ, tưởng, hành, thức
vô biên nên Bát-nhã Ba-la-mật vô biên. Vì sao? Vì thọ, tưởng, hành, thức đời trước,
đời sau, đời giữa đều không thể
có được, cho đến Trí
nhất thiết chủng vô biên nên Bát-nhã Ba-la-mật
vô biên. Vì sao? Vì Trí
nhất thiết chủng đời trước, sau, giữa không thể
có được. Kiều-thi-ca! Do
nhân duyên ấy, Bát-nhã Ba-la-mật vô biên,
sắc vô biên, cho đến Trí
nhất thiết chủng vô biên.

Lại nữa, Kiều-thi-ca! Duyên vô biên nên
Bát-nhã Ba-la-mật vô biên.

Tu-bồ-đề! Thế nào là duyên vô biên nên
Bát-nhã Ba-la-mật vô biên?

Tu-bồ-đề đáp: Duyên hết thảy pháp vô biên, nên Bát-nhã
Ba-la- mật vô biên.

Thế nào là duyên hết thảy pháp vô biên nên Bát-nhã
Ba-la-mật vô biên?

Tu-bồ-đề đáp: Duyên pháp tính vô biên nên Bát-nhã
Ba-la-mật vô biên. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Duyên như như vô biên nên Bát-nhã
Ba-la- mật vô biên.

Thích-đề-hoàn nhơn hỏi:
Làm sao duyên như như vô biên nên
Bát- nhã Ba-la-mật vô biên?

Tu-bồ-đề đáp: Như như vô biên, nên duyên cũng vô biên,
duyên vô biên nên như
như cũng vô biên. Do nhân duyên ấy, Bát-nhã
Ba-la- mật của Bồ-tát
ma-ha-tát vô biên. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Chúng sinh vô biên, nên Bát-nhã
Ba-la-mật vô biên.

Thích-đề-hoàn nhơn
hỏi Tu-bồ-đề: Thế nào là chúng
sinh vô
biên, nên Bát-nhã
Ba-la-mật vô biên?

Tu-bồ-đề đáp: Ý ông nghó sao? Những pháp gì gọi là chúng
sinh? Thích-đề-hoàn nhơn đáp: Không có pháp gọi là
chúng sinh, giả danh nên gọi là
chúng sinh, danh tự ấy vốn không có pháp, cũng không
chỗ xu hướng,
chỉ gượng làm danh tự.

Kiều-thi-ca! Ý
ông nghó sao? Trong Bát-nhã Ba-la-mật nói
chúng sinh có thật chăng?

Thích-đề-hoàn nhơn đáp: không.

Kiều-thi-ca!
Nếu Bát-nhã Ba-la-mật không nói thật, thì chúng
sinh vô biên cũng không thể có được.

Kiều-thi-ca! Ý
ông nghó sao? Phật sống hằng hà sa kiếp nói chúng sinh, danh tự
chúng sinh, vả lại có thể có pháp chúng
sinh có
sinh
có diệt chăng?

Thích-đề-hoàn nhơn đáp:
Thưa không. Vì sao? Vì chúng
sinh
từ xưa lại đây thường thanh tịnh.
Do nhân duyên ấy,
Kiều-thi-ca!
Chúng sinh vô biên, nên biết
Bát- nhã Ba-la-mật cũng vô biên.
LUẬN: Hỏi:
Thích-đề-hoàn nhơn là người
Tu-đà-hoàn làm
sao
hỏi được Bát-nhã
Ba-la-mật sâu xa? Đáp:
Như Tu-bồ-đề, là vị
A-la-hán hoàn toàn mà vì lợi ích cho
Bồ- tát, thương xót
chúng sinh nên hỏi việc của Bồ-tát làm.
Thích-đề-hoàn nhơn tuy là
người Thanh-văn, là thiên chủ của các trời, có trí tuệ
lanh lợi, thương xót
chúng sinh nên hỏi Bát-nhã Ba-la-mật cũng như vậy.

Lại nữa, có người nói: Trong ba ngàn đại thiên thế giới, có trăm
ức Thích-đề-hoàn nhơn.
Trong kinh Trung A-hàm nói
Thích-đề-hoàn nhơn là người được
quả Tu-đà-hoàn, khác với
Thích-đề-hoàn nhơn ở
đây. Thích-đề-hoàn nhơn
ở đây là đại Bồ-tát, vì thương xót chúng sinh nên
có ba cách
tán thán Bát-nhã Ba-la-mật, là Ma-ha Ba-la-mật, vô
lượng Ba-la-mật, vô biên
Ba-la-mật là Bát-nhã Ba-la-mật. Vì từ trong
Bát- nhã Ba-la-mật ấy học thành các
Thánh đạo. Tu-bồ-đề nhận lời tán
thán của Thích-đề-hoàn
nhơn đúng mà giải rộng lời tán thán đó, bằng
cách nói năm uẩn lớn
nên Bát-nhã Ba-la-mật lớn.
Năm uẩn lớn là, tìm ở ba đời (tam tế) đều không thể có được,
cũng vì vô lượng vô
biên nên gọi là lớn. Phá vô lượng vô biên năm uẩn ấy mà đưa chúng
sinh vào
Vô-dư Niết-bàn nên nói
Bát-nhã Ba-la-mật lớn, cho đến Trí nhất
thiết chủng cũng như vậy.

Vô lượng là, cũng như vậy, chỉ dùng hư không để thí dụ là khác.
Có pháp tuy lớn mà không hẳn vô lượng, thế nên không được lấy hư
không để ví dụ… Như
núi Tu-di tuy lớn giữa các núi mà có hạn lượng,
khoảng tám mươi bốn ngàn do tuần.

Vô biên là, vì năm uẩn rộng lớn vô lượng cho nên nói vô biên; cũng vì năm uẩn có biên, thì còn có thỉ, có thỉ thì có chung, tức là
không nhân không duyên,
bị rơi vào các sai lầm chấp đoạn diệt. Lại nữa,
năm uẩn tìm ở trong ba đời đều không thể có được,
nên nói là vô biên.

Duyên vô biên là, tất cả pháp có bốn duyên là nhân duyên,
sinh tất cả pháp hữu vi;
thứ đệ duyên là tâm tâm số pháp quá khứ hiện
tại; duyên duyên, tăng
thượng duyên. Tất cả pháp là Bốn duyên ấy vì ở
tất cả chỗ, tất cả thời đều có nên nói là duyên vô biên. Duyên vô biên
nên Bát-nhã Ba-la-mật vô biên.

Lại nữa, duyên vô biên là bốn duyên hư dối
không thật, rốt
ráo không, cho nên vô biên. Lại nữa,
duyên như như, pháp tính, thật tế vô biên, nên
Bát-nhã Ba-la-mật vô
biên. Như như, pháp tính, thật tế là tướng vô vi tự nhiên nên vô lượng vô biên. Năm uẩn vô biên là do
sức tu quán
cưỡng làm nó vô biên.

Lại nữa, chúng
sinh vô biên là vì chúng
sinh nhiều. Vô lượng vô
số chúng sinh trong ba đời
mười phương, không ai có thể đếm biết
được, nên nói vô biên. Lại nữa,
trong đây nói chúng sinh không, nên nói là vô biên,
chỉ cưỡng đặt tên.

Cũng không chỗ thú hướng là vì chúng
sinh có định pháp có
thể thú hướng; như lửa định có chỗ thú hướng, còn danh tự chúng
sinh
không thật có chúng sinh
có thể thú hướng.

Ý ông nghó
sao?
Trong Bát-nhã Ba-la-mật, có thể nói thật có

chúng sinh chăng?

Thưa không, bạch Đại đức!

Nếu chúng sinh thật không có, thì làm sao có biên?

Như chư Phật là bậc đệ nhất trong tất cả người nói thật,
sống
trong vô lượng hằng hà
sa kiếp nói danh tự chúng sinh, mà pháp chúng
sinh ấy không vì nói mà
có sinh có diệt, huống gì các người khác điên
đảo hư dối, chỉ nói một
lúc? Vì làm phát sinh tâm ta, nên sẽ có chúng sinh thật.
Chúng sinh ấy không vì đưa vào
Bát-nhã Ba-la-mật nên
nói không có, mà chính từ xưa lại đây, thường
thanh tịnh, không có, hý luận
nói có nói không đều
dứt. Vì vậy nên nói chúng sinh vô biên nên
Bát-nhã Ba-la-mật vô biên.

Hỏi: Sao đối
với vô biên lại nói rộng, còn lớn và vô lượng thì nói lược? Đáp: Do nhân duyên chúng
sinh mà nói. Kẻ phàm phu khởi
các phiền não, đối với năm uẩn
sinh các tà kiến khó phá, cho nên nói
rộng, nếu phá chấp tướng
chúng sinh, thì các tướng khác dễ phá.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>




<卷>QUYỂN 56</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM BA MƯƠI: TÁN THÁN BA
LẦN KINH:
Bấy giờ các Thiên
vương và chư Thiên, các Phạm
vương và Phạm-thiên,
Trời Y-xà-na, thần tiên cùng các thiên nữ, đồng thời
tán thán ba lần: Khoái
thay, khoái thay! Tuệ mạng Tu-bồ-đề khéo
thuyết pháp Bát-nhã
Ba-la-mật thậm thâm là đều nương thần lực của
Phật ra đời tại thế gian diễn bày pháp ấy. Nếu có
Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát- nhã Ba-la-mật ấy
không xa rời, thì chúng ta xem người ấy như Phật.
Vì sao? Vì trong Bát-nhã
Ba-la-mật ấy, tuy không có pháp sở đắc có
thể được là sắc, thọ,
tưởng, hành, thức cho đến Trí nhất thiết chủng,
nhưng có giáo pháp ba
thừa là Thanh-văn, Bích-chi Phật và Phật thừa.
Bấy giờ Phật bảo các
Thiên tử: Đúng vậy, đúng vậy! Các thiên
tử! Như lời các ông
nói, trong Bát-nhã Ba-la-mật ấy tuy không có pháp
có thể được, nhưng có
giáo pháp ba thừa là Thanh-văn, Bích-chi Phật và Phật thừa.

Các Thiên tử! Nếu có
Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la- mật ấy không xa
rời, nên xem người ấy như Phật, vì không có sở
đắc. Vì sao? Trong Bát-nhã
Ba-la-mật ấy có nói rộng giáo pháp ba thừa
là Thanh-văn, Bích-chi Phật
và Phật thừa. Trong Thí Ba-la-mật tìm
Phật không thể có được, lìa
Thí Ba-la-mật, tìm Phật cũng không thể có
được; cho đến trong
Bát-nhã Ba-la-mật tìm Phật không thể có được, lìa
Bát- nhã Ba-la-mật tìm
Phật cũng không thể có được. Trong nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không, Bốn niệm xứ cho đến Mười tám
pháp không chung, Trí nhất
thiết chủng cũng như vậy.

Phật bảo các
Thiên tử: Bồ-tát ma-ha-tát nếu học được tất cả pháp Thí
Ba-la-mật… cho đến Trí nhất
thiết chủng, thì vì việc ấy hãy nên
xem Bồ-tát
ma-ha-tát ấy như Phật.

Các Thiên tứ! Ta xưa vào thời
Phật Nhiên Đăng, ở trong thành
Hoa Nghiêm, đầu ngã tư đường,
Ta thấy Phật nghe pháp liền được không rời hạnh tu
Thí Ba-la- mật, không rời hạnh tu
Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật,
Tấn Ba-la- mật,
Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật; không rời hạnh tu nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không, Bốn niệm xứ cho đến
Tám Thánh đạo phần; không rời hạnh tu
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định
vô sắc, hết thảy môn
Tam-muội, hết thảy môn Đà-la-ni; không rời
hạnh tu Bốn điều không
sợ. Mười lực Phật, Bốn trí vô ngại, Mười tám
pháp không chung, Đại từ
Đại Bi và vô lượng Phật pháp khác cũng không có sở đắc.

Khi ấy, Phật Nhiên Đăng thọ ký cho Ta đời tương lai, qua khỏi
một A-tăng-kỳ kiếp
sẽ làm Phật hiệu là
Thích-ca Mâu-ni,
Như Lai, Ứng Cúng, chính Biến
Tri, Minh Hạnh Túc, Thiện Thệ, Thế Gian Giải,
Vô Thượng Só, Điều Ngự
Trượng Phu, Thiên Nhân Sư, Phật Thế Tôn.

Bấy giờ, các Thiên tử bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Hy hữu! Bát-nhã Ba-la-mật
ấy có thể làm cho các Bồ-tát ma-ha-tát được
Tát- bà-nhã, đối với
sắc chẳng lấy chẳng bỏ, đối với thọ, tưởng, hành,
thức chẳng lấy chẳng
bỏ, cho đến Trí nhất thiết chủng chẳng lấy chẳng bỏ. LUẬN:
Người vì hoan hỷ
tột cùng, thì tán thán ba phen. Thế nên chư thiên khi nghe
Tu-bồ-đề nói
Bát-nhã Ba-la-mật, hoan hỷ nói:
Khoái thay, khoái thay!

Thiên vương là bốn vị Thiên vương ở bốn nơi dưới hết quanh chóp núi Tu-di của trời cõi Dục, trời Ba mươi ba là
Thích-đề-hoàn nhơn (Đế- thích thiên) cho đến các
vua Phạm-thiên, Từ cõi
Phạm-thiên trở
lên, không có vua.

Chư Thiên là
chỉ Trời cõi Dục. Chư Phạm là chỉ Trời cõi Sắc.

xà-na
là vua Trời Đại Tự Tại và quyến thuộc. Thần
tiên có hai loại, hoặc người hoặc trời.

Thiên nữ là các Thiên nữ Xá chỉ v.v… phu nhân của trời Đế-thích.

Sở dó tán thán
Tu-bồ-đề nói
Bát-nhã Ba-la-mật thậm thâm là
vì biết Tu-bồ-đề tuân
thừa thần lực của Phật..
Nếu tu được
Bát-nhã Ba-la-mật ấy, chúng tôi
sẽ xem người
đó như Phật.
Vì sao? Vì tôn
trọng pháp. Pháp ấy là
Bát-nhã Ba-la-mật thậm thâm. Pháp thậm
thâm là hết thảy pháp tuy rốt ráo không, nhưng có ba thừa phân biệt.
Vì sao? Vì các pháp nếu rốt ráo không, mà không tu tập
công đức ba thừa, thì bị rơi vào chấp đoạn diệt. Nếu tu công đức ba
thừa thì là có phân
biệt sai khác, không phải là rốt ráo không. Bát-nhã
Ba- la-mật này tuy rốt ráo không mà không rơi vào đoạn diệt, tuy phân
biệt có ba thừa mà
không sinh tâm nhiễm đắm, không chấp thủ định
tướng trong hai việc ấy. Việc ấy thậm thâm vi diệu, nên chư thiên rất hoan
hỷ, tán thán “khoái
thay!”: Phật khen lời tán thán ấy, lại nói nhân
duyên thậm thâm: Từ
trong Sáu Ba-la-mật cho đến trong Trí nhất thiết
chủng, tìm Phật không thể
có được, lìa đây tìm Phật cũng không thể có
được. Các pháp nhân
duyên hòa hợp nên có Phật, không có tự tính.
Nếu Bồ- tát tu hành được
như vậy, nên biết Bồ-tát ấy tức là Phật. Tức là Phật là nói theo thế tục đế, như Thái tử tuy chưa lên ngôi vua, mà chắc chắn
sẽ làm vua, trong đây
Phật tự diễn việc mình để làm chứng. Vị Bồ-tát
ấy đã được vô sinh
pháp nhẫn, vào Bồ-tát vị, thấy mười phương chư
Phật. Chư thiên nghe Phật
giải rộng nghĩa của lời tán thán, tâm rõ hiểu
càng sâu, lại càng tán
thán. Vì thấy tội lỗi của hết thảy pháp nên chẳng
lấy, vì thấy nó có lợi
ích nên chẳng bỏ.
Lại vì hết thảy pháp rốt ráo không, chẳng
sinh
chẳng diệt,
nên chẳng lấy chẳng bỏ. KINH:
Bấy giờ, Phật
quán thấy bốn chúng hòa hợp, Tỳ-kheo,
Tỳ- kheo ni, Ưu-bà-tắc,
Ưu-bà-di và các Bồ-tát ma-ha-tát cùng bốn
Thiên vương cho đến các
Trời Sắc Cứu cánh, đều ngồi trong hội. Xem
khắp rồi, Phật bảo
Thích-đề-hoàn nhơn:

Kiều-thi-ca!
Nếu Bồ-tát ma-ha-tát, hoặc Tỳ-kheo, Tỳ-kheo
ni, hoặc Ưu-bà-tắc, Ưu-bà-di, hoặc các thiên tử, hoặc các thiên nữ, đối
với Bát-nhã Ba-la-mật
này hoặc nghe thọ trì, thân cận, đọc tụng, vì người nói, nghó nhớ đúng, không rời tâm
Tát-bà-nhã thì, này các
Thiên tử, những người ấy, ma hoặc ma trời không thể tìm được chỗ
thuận tiện.
Vì sao? Vì thiện nam tử,
thiện nữ nhơn ấy, chắc chắn hiểu rõ sắc
không, “không” không thể được
“không” thuận tiện. Vô tướng không thể được vô tướng
thuận tiện, vô tác không thể được vô tác
thuận tiện, chắc chắn hiểu
rõ thọ, tưởng, hành,
thức không,
“không” không thể được
“không” thuận tiện, cho tác không thể được vô tác
thuận tiện, cho đến chắc chắn hiểu rõ Trí nhất thiết
chủng không,
“không” không thể được
“không thuận tiện, cho đến vô tác không thể được vô tác
thuận tiện.
Vì sao?
Vì các pháp tự tính
không thể có được. Không có việc có thể được
thuận tiện, thì ai chịu não hại?

Lại nữa, Kiều-thi-ca! Đối với thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy,
hoặc người hay chẳng
phải người đều không thể tìm được chỗ thuận tiện. Vì
sao? Vì thiện
nam tử, thiện nữ nhân ấy, khéo tu từ tâm, bi, hỷ, xả
tâm đối với hết thảy
chúng sinh, là vì không có sở đắc.

Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy, trọn không bị
hoạch tử. Vì sao? Vì
thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy tu Thí ba Ba-la-mật,
tâm bình đẳng cung cấp
đối với hết thảy chúng sinh.

Lại nữa, Kiều-thi-ca! Ba ngàn đại thiên thế giới,
Trời Tứ Thiên vương, Trời Ba mươi
ba, Trời Dạ-ma, Trời Đâu xuất đà, Trời Hóa
lạc, Trời Tha-hóa-tự-tại,
Trời Phạm, Trời Quang âm, Trời Biến tịnh,
Trời Quảng quả, trong các
Trời ấy, có người phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác mà chưa nghe
Bát-nhã Ba-la-mật này, chưa thọ
trì, thân cận.
Các Thiên tử ấy, nay nên nghe, thọ trì, thân cận, đọc
tụng, nghó nhớ đúng,
không rời tâm Tát-bà-nhã. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Các thiện nam tử, thiện nữ nhân nghe
Bát- nhã Ba-la-mật này thọ trì, thân cận, đọc tụng, nhớ nghó đúng, không rời tâm
Tát-bà-nhã thì các thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy hoặc ở nhà
trống, hoặc ở giữa
đồng vắng, hoặc ở chỗ có người trọn không sợ hãi. Vì
sao? Vì thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy, hiểu rõ nội không, vì không có
sở đắc; hiểu rõ ngoại
không, cho đến vô pháp hữu pháp không, vì không có sở đắc. LUẬN:
Hỏi: Trong đây Phật
quán xem bốn bộ chúng xong, cớ
sao bảo Thích-đề-hoàn nhơn?
Đáp: Trong
các Phẩm khác phần nhiều nói về thể Bát-nhã
Ba-la- mật, nay muốn nói
rộng về công đức Bát-nhã, nên bảo
Thích-đề-hoàn nhơn; ví như trước đem báu tốt chỉ cho người,
sau mới ca ngợi
công năng của nó.

Lại nữa, xem
khắp là muốn khiến chúng sinh trong hội, đều biết Phật đoái nghó tới mình thì không tự khinh, không tự khinh nên
chịu nhận nghe pháp, vì
vậy nên xem khắp. Ví như vua đoái nhìn kẻ dưới, thì kẻ dưới hân hoan tự mừng. Vì nói đến công đức nên lấy cư
só
làm chứng. Trong hạng cư
só, Thích-đề-hoàn nhơn là lớn; còn nói
Bát-nhã thì lấy người
xuất gia làm chứng, trong hàng xuất gia-Xá-lợi-phất,
Tu- bồ-đề là lớn. Hỏi: Trước nói Thích là danh tự,
Thích-đề-hoàn nhơn là
Thiên chủ, sao nay Phật không
gọi Thích mà lại gọi là Kiều-thi-ca? Đáp: Xưa trong nước
Ma-già-đà có Bà-la-môn,
tên Ma-già, họ Kiều-thi-ca, có phước đức trí tuệ lớn, cùng với ba mươi ba người bạn
tri thức cùng tu phước
đức, khi mạng chung đều sinh lên tầng trời thứ
hai ở chóp núi Tu-di,
Bà-la-môn Ma-già làm Thiên chủ, ba mươi hai người

bạn kia làm
phụ thần. Vì ba mươi ba người ấy nên gọi là trời
Ba mươi ba. Vì nói theo họ
xưa, nên gọi là Kiều-thi-ca, hoặc gọi là Thiên
chủ, hoặc gọi là Thiên
nhãn v.v… Đối với người lớn nên xưng họ của người ấy.
Trong đây nói
Bát-nhã Ba-la-mật chỉ cho ngữ ngôn văn tự biên chép thành
quyển kinh, tuyên truyền chỉ bày thật tướng trí tuệ của
mười phương chư Phật đã
dạy. Vì sao? Vì Bát-nhã Ba-la-mật không có các tướng
có quán sát, ngôn ngữ, mà nhân ngôn ngữ quyển kinh mới
nhận được Bát-nhã
Ba-la-mật ấy, vì vậy nên lấy danh tự quyển kinh gọi
là Bát-nhã Ba-la-mật. Trong đây chỉ lược nói ý Phật, nếu có thể nghe,
thọ trì Bát-nhã v.v… sẽ
được các công đức, sau đó sẽ nói rộng. Vì muốn
độ chúng sinh được
Phật đạo, nên cúng dường thọ học Bát-nhã
Ba-la-mật. Người ấy ma
hoặc ma trời không thể tìm được chỗ thuận tiện để phá. Hỏi: Thế nào là
Ma? Cớ gì não hại
Bồ-tát? Làm sao được
thuận tiện?

Đáp: Ma tên
chúa trời Tự tại, tuy nhờ có phước đức được sinh làm trời, nhưng ôm chặt tà kiến, cho rằng:
Chúng sinh ở cõi Dục là nhân
dân của mình, dẫu có
sống chết xoay vần, vẫn không lìa khỏi cảnh giới
của ta. Nếu còn tiếp sinh
lên cõi Sắc, cõi Vô sắc cũng trở lại thuộc vào
ta. Hoặc có được năm
thần thông ngoại đạo, cũng chưa ra khỏi cảnh
giới của ta nên ta đều
không vì đó làm lo. Còn nếu Phật, Bồ-tát ra đời,
hóa độ dân ta, nhổ gốc
sinh tử, được vào Vô-dư Niết-bàn vónh viễn
không trở lại, làm cho trống rỗng cảnh giới của ta. Vì thế nên khởi
tâm hận thù đố kî.

Lại thấy người cõi Dục đều đến quy y Phật, không đến quy mình, mất
sự
cúng dường, nên
sinh tâm tật đố.
Vì vậy, cho Phật, Bồ-tát là oan gia.
Vị Bồ-tát ấy vào pháp vị, được pháp tính
sinh thân, ma tuy
khởi tâm ác, cũng không thể làm bại hoại được, nếu chưa được địa
vị bất thối, thì ma dùng đủ cách phá hoại.
Nếu Bồ-tát nhất tâm, không
tiếc thân mạng, có phương tiện cầu
Phật đạo, thì mười phương chư
Phật Bồ- tát, đều chung hộ trì. Do
nhân duyên ấy nên được thành Phật đạo.

Nếu làm Bồ-tát mà biếng nhác, tham đắm cái vui thế tục,
không chuyên tâm siêng
cầu Phật đạo, thì ấy là tự dối, cũng dối mười
phương chư Phật Bồ-tát. Vì sao? Vì tự nói ta vì
chúng sinh mong cầu Phật đạo mà làm tạp hạnh, hoại
pháp Bồ-tát. Vì tội ấy mà chư Phật,
Bồ-tát không thủ hộ nên ma tìm được chỗ thuận tiện để phá. Vì cớ
sao? Vì tất
cả Thánh nhân đã vào
Thánh vị, chỉ nhất tâm hành đạo, vui sâu
Niết-bàn; còn ma vào tà vị, tham đắm tà đạo. Tà chính trái nhau, cho nên ma
ganh ghét
chính hạnh, cuồng tự cao, gọi Phật bằng tiếng
“Sa-môn Cù- đàm”, Phật gọi nó thật là tệ ma;
vì trái ngược nhau, nên gọi là oan gia.
Như Kinh nói: Ma có bốn thứ:

Phiền não ma.

Ngũ ấm ma.
Tử ma.

Tự tại thiên tử ma.

Trong đây vì
lực Bát-nhã nên bốn ma không tìm được chỗ
thuận tiện. Được thật
tướng các pháp, phiền não dứt, tức hoại phiền não
ma, thiên ma cũng không
thể tìm được chỗ thuận tiện, vào Vô-dư
Niết-bàn thì hoại ngũ ấm ma và tử ma.

Sao gọi là được thuận tiện? Ma và ma dân đến khủng bố
Bồ-tát, như trong Kinh nói:
Ma hiện làm thân rồng, đủ hình tượng kỳ dị đáng sợ, đêm đến khủng bố người tu. Hoặc hiện năm thứ dục lạc thượng
diệu, phá hoại rối loạn
Bồ-tát; hoặc chuyển tâm người thế gian, khiến
cúng dường lớn, hễ
hành giả tham đắm cúng dường thời mất đạo đức;
hoặc chuyển tâm người khiến khinh khi não
hại Bồ-tát;
hoặc mắng, hoặc đánh, hoặc làm bị thương, hoặc hại người tu phải gặp khổ, hoặc
sinh sân nhuế, ưu
sầu v.v…
Như vậy, ma tùy theo ý hướng của người đối diện
mà phá hoại, ấy gọi là
được thuận tiện, như đã nói rộng trong phẩm Ma. Hỏi: Ma lực rất lớn,
Bồ-tát mang thân xác thịt, đạo lực còn
kém làm sao nó không tìm
được chỗ thuận tiện? Đáp: Như trên nói nhờ được chư
Phật Bồ-tát thủ hộ.
Trong đây Phật tự nói nhân
duyên: Người ấy khéo tu các pháp không, cũng
không chấp trước không;
người không chấp trước không thì làm sao tìm
được chỗ thuận tiện
để phá? Thí như bàn tay không bị thương, thì không
bị nhiễm độc; vô tướng
vô tác cũng như vậy.

Lại nữa, tất cả pháp được thật quán
sát thì đều là tướng
không, vô tướng, vô
tác; đều là tướng không, vô tướng vô tác thì không thể có được
thuận tiện, cũng không có người chịu
sự thuận tiện ấy.
Thế nên “không” không thể
được thuận tiện đối với “không”; vô tướng
không thể được thuận
tiện đối với vô tướng; vô tác không thể được thuận
tiện đối với vô tác,
vì chỉ một tướng; như lửa không thể diệt lửa, gặp
nước thời diệt, vì khác tướng.

Hỏi: Bồ-tát trú ở ba môn giải thoát là đã ở chỗ chịu sự thuận
tiện; vì trái với tất
cả pháp: Không trái với hữu, vô tướng trái với hữu
tướng, vô tác là trái
với hữu tác? Đáp:
Trong Kinh này Phật tự nói ba môn giải thoát không có tự
tính. Lại, trước đây trong phẩm luận nghị có nói đối với không,
vô tướng, vô tác,
không chấp trước. Vì vậy tuy trú ở ba môn giải thoát
mà ma và ma dân không
thể được chỗ thuận tiện để phá.

Hỏi: Các nơi
khác đều nói Bồ-tát ma-ha-tát, sao ở đây nói
Thiện nam tử Thiện nữ nhân?
Đáp: Trước
kia nói trí tuệ thật tướng khó lãnh thọ, vì có
thể lãnh thọ, thì đó là
Bồ-tát ma-ha-tát. Nay nói việc
cúng dường, thọ trì, đọc tụng v.v… là nói lẫn lộn, nên thu nhiếp được thiện nam tử,
thiện nữ nhân.

Lại nữa, trong
Kinh nói người nữ có năm chướng ngại là
không được làm trời
Đế-thích, Phạm vương, Ma vương, Chuyển luân
Thánh vương và Phật. Nghe
có năm chướng ngại không được làm Phật, người nữ thối tâm, không phát tâm được; hoặc có người nói pháp, không
vì người nữ nói Phật
đạo, nên ở trong đây Phật nói thiện nam tử,
thiện nữ nhân, người nữ có thể làm Phật, nhưng khi đã chuyển được thân nữ. Năm chướng ngại này là chỉ nói việc của một thân, (chứ không phải
nói việc nhiều thân
nhiều đời vẫn không được làm Đế-thích v.v… đây chỉ nói việc chướng ngại do tướng thân nữ, chứ không phải nói chướng
ngại do tâm tính. Phật
dạy tất cả chúng sinh đều có Phật tính, vậy đều
có thể làm Phật, rất
bình đẳng, nhưng về mặt thể xác, người nữ khác
với người nam khi còn
là thân nữ thì có năm chướng ngại, khi chuyển thân nữ thành thân nam thì năm chướng ngại ấy không còn – ND).
nghĩa thiện nam tử, thiện
nữ nhân, như trước đã nói rộng.

Người không tìm được chỗ thuận tiện là, người đây là hoặc
giặc, hoặc quan, hoặc người thù oán, muốn não loạn
Bồ-tát nên tìm dịp
thuận tiện để phá.

Hỏi: Trước kia chỉ nói về lý “không” là nhân duyên ma không
tìm được dịp thuận
tiện; còn nay nói nhân duyên người không tìm được
dịp thuận tiện lại chỉ
nói về bốn tâm vô lượng?
Đáp: Có
người nói: Trước nói ma hoặc ma dân là oán hại lớn, cho nên pháp đối trị cũng lớn nên nói không, còn nay người oán hại
nhỏ nên pháp đối trị
cũng nhỏ, chỉ nói bốn tâm vô lượng. Có người nói
bốn tâm vô lượng là
pháp Bồ-tát thường tu để nhóm các công đức,
sau
mới lấy Bát-nhã
Ba-la-mật không tướng để khiến trừ tà kiến.
Không chấp trước
chúng sinh, cũng không chấp
trước pháp, hai pháp ấy
trước sau không còn. Lại nữa,
trên kia ma gây việc khủng bố rất nhiều, mà không
hiện bổn hình, chỉ hiện
sấm sét, gió mưa, hoặc gây đau bệnh, vì vậy nên nói
các pháp
không để trừ. Nay người đến dùng ác khẩu mắng nhiếc,
đao gậy đánh chặt, nên
dùng Bốn tâm vô lượng để trừ.

Không hoạnh tử là, không tội mà chết.
Hoặc thọ mạng chưa hết mà uống lầm thuốc nên chết,
hoặc không thuận cách trị thuốc nên chết,
hoặc không người nuôi bệnh nên chết, hoặc đói khát lạnh nóng
phải chết yểu… gọi là hoạnh tử.

Bồ-tát từ khi mới phát tâm lại đây, thường tu hành Thí
Ba-la-mật đối với hết
thảy chúng sinh, theo bệnh cho thuốc, tùy bệnh cần dùng, cứu vớt kẻ cô đơn
nghèo cùng, theo chỗ họ xin đều cấp cho đủ,
bình đẳng đối với tất
cả chúng sinh, hảo tâm cúng dường, cũng tu hành
Bát- nhã Ba-la-mật. Do công đức ấy nên không bị
hoạnh tử. Trong đây
đã lược nói ba công đức ấy.

Trong ba ngàn
đại thiên thế giới, có chư Thiên phát tâm mà
chưa nghe nói Bát-nhã
Ba-la-mật, thì trước gọi thiện nam tử, thiện nữ nhân bảo nên nghe và thọ trì, cho đến nghó nhớ đúng. Nay nói nhân duyên chư thiên có đại công đức còn
cúng dường, huống gì người?
Tuy tất cả trời người nên
nghe Bát-nhã,
song người có thể phát đạo
tâm Vô thượng, thì rất nên đem thâm tâm mà nghe. Vì cớ
sao?
Vì Bát-nhã là gốc của Phật đạo.

Hỏi: Chư thiên ấy phát tâm, cớ sao không nghe Bát-nhã? Đáp:
Có người nói: Trời ấy đời trước còn ở trong loài người đã
phát tâm; nay được sinh
cõi Trời bị năm dục che tâm nên không nghe.

Lại nữa, chư
thiên tuy phát đạo tâm vô thượng mà năm căn
lanh lợi, năm dục thù
diệu nên nhiễm đắm sâu, xem đông quên tây, không thể
cầu Bát-nhã. Chư thiên
cõi Sắc, tuy trước kia nghe pháp phát tâm, vì đắm trước thiền định
sâu nên không thể
cầu Bát-nhã. Thế nên nói
người chẳng nghe nên nghe và thọ trì.

Lại nữa, trước nói ma và ma thiên không thể tìm được dịp
thuận tiện là nhờ nhân
duyên bên trong là Tam-muội không và Bốn tâm vô lượng. Nay lại nói không tìm được dịp thuận tiện là nhờ nhân
duyên ngoài, đó là Phật
bảo chư thiên: Các người cúng dường, thọ trì
Bát-nhã thì các thiện
nam tử, thiện nữ nhân ấy cũng cúng dường và
thọ trì Bát- nhã. Vì đồng
sự nên nếu ma đến phá thiện nam tử, thiện nữ nhân
ấy, các người nên thủ hộ.

Lại nữa, người thọ
trì Bát-nhã, hoặc ở nhà trống, hoặc ở đồng
vắng, hoặc ở chỗ nhân
gian. Trong nhà trống có nhiều quỉ mị và đạo tặc,
các điều ác dễ đến,
nên nói đầu. Trừ chỗ có người ở và nhà
trống, ngoài
ra núi, chằm, rừng cây
đều là đồng vắng, vì ít người qua lại nên có nhiều
hổ lang,
sư tử, giặc ác, quỷ mị; còn chỗ có người ở, vì bất tịnh, ma
và quỷ thần ít đến.
Các tai nạn ít nên nói sau.
Hành giả ở nơi ba chỗ ấy, đều không
sợ hãi vì nhờ có hai
nhân duyên: Một là khéo
tu mười tám không, hai là oai đức của Bát-nhã Ba- la-mật. KINH: Bấy giờ trong ba ngàn đại thiên thế giới, các
Trời Tứ Thiên vương, Trời Ba mươi
ba, Trời Dạ-ma, Trời Đâu-suất-đà, Trời Hóa-
lạc, Trời Tha-hóa-tự-tại cho đến các Trời
Thủ-đà-bà bạch Phật rằng:
Bạch đức Thế Tôn!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy hay thọ trì Bát-nhã
Ba- la-mật, thân cận, đọc
tụng, nghó nhớ đúng, không lìa tâm
Tát-bà-nhã, chúng con thường
sẽ thủ hộ.
Vì sao?
Vì Bạch đức
Thế Tôn! Vì nhờ nhân duyên của
Bồ-tát ma-ha-tát nên dứt ba đường ác, dứt
sự nghèo
cùng trong cõi người,
dứt các tai hoạn, bệnh tật, đói khát. Nhờ nhân duyên của
Bồ-tát nên có
Mười thiện đạo xuất thế gian,
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định
vô sắc,
Thí Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la- mật, Tấn Ba-la-mật,
Thiền Ba-la-mật, Bát-nhã Ba-la-mật, nội
không cho đến vô pháp
hữu pháp không, Bốn niệm xứ cho đến Trí nhất
thiết chủng. Nhờ nhân
duyên của Bồ-tát nên thế gian có người sinh ra
trong dòng lớn Sát-lợi,
dòng lớn Bà-la-môn, đại gia cư só, các vua và
Chuyển luân Thánh vương, trời Tứ thiên vương cho đến
trời A-ca-ni-tra.
Nhờ nhân duyên của
Bồ-tát nên
có Tu-đà-hoàn, quả
Tu-đà-hoàn cho đến A-la-hán,
quả A-la-hán;
Bích-chi Phật, đạo
Bích-chi Phật.
Nhờ nhân duyên của Bồ-tát
nên có việc thành tựu chúng sinh, tịnh quốc độ
Phật, có chư Phật xuất hiện thế gian, có
Chuyển Pháp luân, biết
Phật bảo, Pháp bảo, Tỳ-kheo Tăng bảo.
Bạch đức
Thế Tôn! Do nhân duyên ấy, tất cả thế gian chư thiên,
và người, A-tu-la, nên
thủ hộ Bồ-tát ma-ha-tát ấy.

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng vậy!
Kiều-thi-ca! Nhờ nhân
duyên của Bồ-tát ma-ha-tát nên ba đường ác dứt cho đến có Tam Bảo xuất hiện ở đời. Vì vậy nên chư thiên và người,
A-tu-la thường nên thủ hộ,
cúng dường, cung kính, tôn trọng, tán thán Bồ-tát ấy.

Kiều-thi-ca!
Cúng dường, cung kính tôn trọng, tán thán Bồ-tát ấy cũng là cúng dường Ta. Vì vậy nên đối với các
Bồ-tát ma-ha-tát ấy
chư thiên và người,
A-tu-la, thường nên thủ hộ, cúng dường, cung kính,
tôn trọng, tán thán.

Kiều-thi-ca! Nếu ở trong ba ngàn đại thiên thế giới đầy
Thanh- văn, Bích-chi Phật,
thí như tre, lau, lúa, mè, rừng cây, mà có thiện
nam tử, thiện nữ nhân,
cúng dường, cung kính, tôn trọng, tán thán thì phước
đức không bằng
cúng dường, cung kính, tôn trọng, tán thán vị
Bồ-tát ma-ha-tát mới phát tâm, không rời
sáu Ba-la-mật.
Vì sao?
Vì không nhờ nhân duyên
của Thanh-văn, Bích-chi Phật mà có Bồ-tát
ma-ha-tát và chư Phật
xuất hiện ở đời; trái lại, nhờ nhân duyên có
Bồ-tát ma-ha- tát mà có
Thanh-văn, Bích-chi Phật và chư Phật xuất hiện ở đời.
Này Kiều-thi-ca! Vì vậy
đối với vị Bồ-tát ma-ha-tát ấy, tất cả thế gian
chư thiên và người,
A-tu-la thường nên thủ hộ, cúng dường, cung kính,
tôn trọng, tán thán. LUẬN: Bấy giờ chư thiên bạch Phật: Chúng con
sẽ thủ hộ các
Bồ- tát ấy, vì cùng với chúng con
đồng sự, cũng vì cầu
Phật đạo, nên có
thể bỏ sự dục lạc của
mình khiến cho tất cả chúng sinh được vui.

Nhân có Bồ-tát mà dứt ba đường ác là, Bồ-tát tuy chưa
lìa dục mà có thể ngăn chúng sinh làm mười điều
bất thiện, dứt ba đường ác và
sự nghèo cùng trong cõi trời, người và các tai hoạn. Tu mười điều thiện nên mở cửa ba
đường lành. Hoặc có
Bồ-tát thấy tội lỗi năm dục, nên lìa dục được
Bốn thiền, vì bổn nguyện nên phát khởi Bốn tâm vô
lượng; muốn xa lìa nhân
duyên là thân khổ, nên khởi Bốn định vô sắc; vì
Phật đạo nên tu
Sáu Ba-la-mật cho đến Trí nhất
thiết chủng. Pháp ấy tự
mình tu cũng dạy người
tu, lấy phước đức và đạo pháp giữa chúng sinh
triển chuyển dạy nhau nên
thường ở thế gian,

Nay sẽ nói
quả báo của các pháp lành đó, là được sinh vào dòng lớn
Sát-lợi cho đến có Tam bảo xuất hiện ở đời, như đã nói ở trước.
Nay Bồ-tát ấy kiết
nghiệp sinh thân, đối với nhân duyên không có thế
lực mà hay nói thiện
pháp ấy khiến chúng sinh tu hành, chúng ta làm
sao mà không thủ hộ; thí như Thiên tử tuy nhỏ mà quần thần trăm quan
đều kính phụng. Phật ấn
khả lời chư thiên, mà thuật lại hoàn thành rằng:
Nếu cúng dường
Bồ-tát tức cúng dường
Phật là, Bát-nhã là mẹ
của Phật ba đời. Nếu vì
Bát-nhã nên cúng dường Bồ-tát tức là cúng dường Phật.
Cúng dường Nhị thừa chẳng bằng cúng dường
Bồ-tát mới phát tâm.

Hỏi: Nhị thừa
đã chứng thật tế, là ruộng phước của hết thảy
chúng sinh, cớ sao chẳng
bằng Bồ-tát mới phát tâm? Đáp: Vì ba việc nên Nhị thừa
chẳng bằng:
1.Bồ-tát dùng tâm tương ưng với Trí nhất thiết chủng mà tu.
2.Bồ-tát thường không rời công đức Sáu Ba-la-mật.
3.Nhân nơi Bồ-tát ấy mà dứt ba đường ác, xuất
sinh ba thừa.
Nương người Nhị thừa không thể dứt ba đường ác, xuất
sinh ba thừa.

--------o0o------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM BA MƯƠI MỐT: DIỆT TRỪ TRANH CHẤP</詞>


KINH: Bấy giờ
Thích-đề-hoàn nhơn bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Rất kỳ lạ, hy hữu!
Các Bồ-tát ma-ha-tát từ
Bát-nhã Ba-la-mật, nghe, thọ trì,
thân cận, đọc tụng, vì người khác nói, nhớ nghó đúng mà được công đức đời nay như vậy, cũng thành tựu
chúng sinh, tịnh quốc
độ Phật, từ một cõi
Phật đến một cõi Phật cúng dường chư Phật, đồ cúng dường theo ý muốn liền có, theo
Phật nghe pháp, cho đến khi
chứng được Vô thượng
chính đẳng chính giác trọn không giữa chừng quên mất; cũng được nhà thành tựu, mẹ thành tựu,
sinh thành tựu,
quyến thuộc thành tựu,
tướng mạo thành tựu, ánh sáng thành tựu, mắt
thành tựu, tai thành tựu, Tam-muội thành tựu,
Đà-la-ni thành tựu. Vị
Bồ-tát ấy dùng sức
phương tiện biến thân như Phật, từ một nước Phật đến một nước Phật đến nơi nào không có Phật thì tán thán
Thí Ba-la-mật cho
đến Bát-nhã Ba-la-mật; tán thán
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định
vô sắc; tán thán Bốn
niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung;
dùng sức phương tiện
thuyết pháp, lấy pháp ba thừa độ thoát chúng sinh,
đó là Thanh-văn, Bích-chi
Phật và Phật thừa.
Bạch đức
Thế Tôn! Khoái thay, hy hữu! Thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật là đã nhiếp
hết năm Ba-la-mật và mười tám pháp không chung, cũng thu nhiếp quả
Tu-đà-hoàn cho đến
quả A-la-hán, đạo
Bích-chi Phật, Phật đạo, Nhất
thiết trí, Trí nhất thiết chủng.

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng vậy!
Kiều-thi-ca! Thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật ấy là đã nhiếp hết năm
Ba-la-mật cho
đến Trí nhất thiết chủng. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Đối với Bát-nhã Ba-la-mật ấy thọ trì,
thân cận, đọc tụng, vì
người khác nói, nhớ nghó đúng thì thiện nam tử,
thiện nữ nhân ấy được
công đức đời nay, ông hãy nhất tâm lắng nghe!

Thích-đề-hoàn
nhơn thưa: Dạ, bạch đức
Thế Tôn! Con xin thọ giáo!

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Kiều-thi-ca! Nếu có người ngoại đạo, Phạm-chí, hoặc ma, hoặc ma dân, hoặc người tăng thượng mạn, muốn làm
sai trái, phá hại tâm
Bát-nhã Ba-la-mật của Bồ-tát, các người ấy vừa
sinh tâm đó thì tức thời diệt mất, không thể
toại nguyện.
Vì sao? Kiều-thi-ca!
Vì Bồ-tát ấy
suốt đời tu
Thí Ba-la-mật,
tu Giới, Nhẫn,
Tấn, Thiền, Bát-nhã
Ba-la-mật. Vì chúng sinh tham lam lâu dài, giành giựt nên Bồ-tát bỏ hết vật
trong ngoài, an lập chúng
sinh nơi
Thí Ba-la-mật;
vì chúng
sinh đêm dài phá giới lâu dài nên Bồ-tát bỏ hết pháp
trong ngoài, an lập chúng
sinh nơi giới; vì chúng sinh đấu tranh lâu dài nên Bồ-tát bỏ hết pháp
trong ngoài, an lập chúng
sinh nơi nhẫn nhục;
vì chúng sinh biếng nhác
lâu dài nên Bồ-tát bỏ hết pháp trong ngoài,
an lập chúng sinh nơi tinh
tấn; vì chúng sinh loạn tâm lâu dài nên
Bồ-tát bỏ hết vật trong
ngoài, an lập chúng sinh nơi thiền định; vì chúng
sinh ngu si lâu dài nên
Bồ-tát bỏ hết vật trong ngoài, an lập chúng sinh
nơi Bát-nhã Ba-la-mật; vì chúng
sinh bị ái kiết lâu dài phải lưu chuyển
sinh tử, Bồ-tát dùng
sức phương tiện, dứt ái kiết cho chúng sinh mà an lập họ nơi
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định
vô sắc, Bốn niệm
xứ cho đến Tám Thánh
đạo phần, Tam muội không, vô tướng, vô tác, an lập chúng
sinh nơi quả
Tu-đà-hoàn cho đến
quả A-la-hán, đạo
Bích-chi Phật, Phật đạo.

Kiều-thi-ca! Ấy là
Bồ-tát ma-ha-tát tu
Bát-nhã Ba-la-mật được công đức đời nay. Công đức đời
sau là được Vô thượng
chính đẳng chính giác,
Bồ-tát chuyển
Pháp luân, khi
sở nguyện đã mãn
vào Vô-dư Niết-bàn.
Kiều-thi-ca! Ấy là công đức đời sau của Bồ-tát ma-ha-tát. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy đối
với Bát- nhã
Ba-la-mật hoặc nghe, thọ trì, thân cận, đọc tụng, vì người khác
nói, nhớ nghó đúng thì
nơi vị ấy ở, ma hoặc ma dân, hoặc ngoại đạo, Phạm- chí, người tăng
thượng mạn, muốn khinh chê vấn nạn, phá hoại
Bát-nhã Ba-la-mật trọn không
thành được, tâm ác của người kia chuyển diệt mà công đức
chuyển tăng; nhờ nghe
Bát-nhã Ba-la-mật nên dần dần
lấy đạo ba thừa, dứt
hết các khổ. Ví như có một vị thuốc tên là Ma-kỳ, có con rắn đói đi kiếm ăn, thấy con trùng muốn bắt ăn, trùng chạy đến
chỗ thuốc, vì sức hơi
thuốc nên rắn không thể tiến đến được, liền bỏ đi.
Vì sao? Vì sức thuốc mạnh
hơn rắn độc. Kiều-thi-ca! Thuốc Ma-kỳ có sức như vậy.
Thiện nam tử,
thiện nữ nhân ấy đối với Bát-nhã Ba-la-mật
hoặc thọ trì, thân cận, đọc tụng, vì người khác nói, nhớ nghó đúng, nếu
có người muốn các sự
đấu tranh nổi lên, nên đến phá hoại, vì oai lực
của Bát-nhã Ba-la-mật,
hễ nổi lên ở đâu liền diệt ở đó, người kia liền
sinh thiện tâm, tăng trưởng công đức.
Vì sao?
Vì Bát-nhã Ba-la-mật hay diệt các
sự đấu tranh rối loạn. Đó là những pháp gì? Đó
là dâm, nộ,
si,vô minh cho đến đại khổ tụ và
các cái, kiết, sử, triền, chấp ngã, chấp nhân, chấp
chúng sinh, chấp đoạn,
chấp thường, chấp nhơ,
chấp sạch,
chấp có, chấp không; tất
cả các chấp như vậy và xan tham, phạm giới,
sân nhuế, giải đãi,
loạn ý, vô trí, tưởng thường, tưởng vui, tưởng tịnh, tưởng

ngã, các ái
hành như vậy. Hoặc chấp sắc, chấp thọ, tưởng, hành,
thức, chấp Thí Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật, chấp nội không,
ngoại không,
nội ngoại không cho đến
vô pháp hữu pháp không, chấp Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp
không chung, chấp
Nhất thiết trí,
Trí nhất thiết chủng,
chấp Niết-bàn, tất cả pháp đấu tranh rối loạn ấy đều tiêu
diệt hết, không để cho tăng trưởng. LUẬN: Nghe là theo ở bên
Phật hoặc Bồ-tát, hoặc người
thuyết pháp khác mà nghe nói
Bát-nhã Ba-la-mật, là pháp tạng của
mười phương ba đời chư
Phật. Nghe rồi dùng sức tin nên lãnh thọ, dùng
sức ghi nhớ nên duy trì,
được khí vị nên thường đến vâng thờ, hỏi han
lãnh thọ nên thân cận;
thân cận rồi hoặc xem văn tự, hoặc miệng thọ
đọc; vì thường nhớ
không quên nên tụng; tuyên truyền cho người chưa
nghe nên gọi là vì người khác nói; kinh sách Thánh
nhân nói thẳng khó
hiểu nên giải nghĩa; quán
các Phật pháp không thể nghó bàn, vì có tâm Đại Bi đối với chúng
sinh nên
thuyết pháp; không lấy tà kiến hý luận
cầu Phật pháp, mà như ý chỉ của Phật là không chấp trước nên nói
pháp cũng không chấp
trước, trừ bốn điên đảo các tà ức niệm nên trú trong Bốn niệm xứ chính ức niệm. Chỉ vì được đạo, không vì hý luận nên gọi là chính ức niệm; chính ức niệm là cội gốc của tất cả
thiện pháp,
hành giả khi mới vào tu
tập nên gọi là chính ức niệm; thường tu được
thiền định, nên gọi là tu.
Công đức đời nay là như trước đã nói.
Nay Thích-đề-hoàn nhơn
lại hỏi công đức đời
nay, đó là giáo hóa chúng sinh cho đến khiến
chúng sinh được ba thừa.
Trước nói Bát-nhã thu nhiếp ba thừa, nay giải
thích nghĩa ấy. Thế nên
nói trong Bát-nhã Ba-la-mật thu nhiếp năm
Ba-la- mật kia cho đến Trí
nhất thiết chủng.

Phật ấn khả lời kia nói là muốn khiến người tin.
Được công đức đời nay, ông hãy nhất tâm lắng nghe là trên kia lược nói công đức đời nay, nay Phật muốn nói rộng việc ấy, là việc
khó tin trì, nên nhất tâm lắng nghe.

Lại nữa, nhân nhỏ quả lớn, khó tin nên nói hãy nhất tâm lắng
nghe. Đế-thích tuy tín thọ
song người
không biết, nên nói: Thưa vâng
Bạch Thế Tôn! Bát-nhã
Ba-la-mật ấy, tuy không thể phá hoại, nhưng
ngôn ngữ để tuyên bày
thật tướng thì có thể phá; vì ngôn ngữ phá người nên tín tâm chưa ổn định cũng có thể phá, vì thế nên nói hoặc ngoại
đạo Phạm-chí đi đến
muốn phá Bát-nhã Ba-la-mật.

Phạm-chí, là
tất cả các ngoại đạo xuất gia, nếu người vâng dùng
pháp của họ cũng gọi
là Phạm-chí.
Phạm-chí yêu đắm pháp của
họ, nghe nói pháp thật
tướng không, không tin nên muốn phá. Ma hoặc
ma dân, như trước đã nói.

Người tăng thượng mạn đây là đệ tử Phật được
thiền định, chưa được thánh quả mà tự cho đã được. Người ấy nghe nói không có
Tu- đà-hoàn cho đến
A-la-hán, không có đạo, không có Niết-bàn liền
khởi tăng thượng mạn,
sinh tâm phẩn nộ muốn phá pháp thật tướng
không ấy. Do thần lực
Bát-nhã Ba-la-mật ấy khiến ác tâm kia liền tiêu
diệt, trọn không thành
nguyện. Như người lấy tay ngăn cái mâu nhọn, chỉ bị thương tay mà cái mâu không bị gì.
Vì sao?
Vì Bồ-tát đối với pháp
trong ngoài không
chấp trước.
Chúng sinh từ vô thỉ lại thường chấp trước pháp trong ngoài nên khởi lên đấu tranh. Bồ-tát bỏ chỗ chấp trước
trong ngoài, tự mình an
trú trong sáu Ba-la-mật, giáo hóa chúng sinh khiến bỏ
pháp đấu tranh trong ngoài mà an lập chúng sinh nơi
sáu
Ba-la-mật. Do lực tu tập
phước đức vô lượng đời nên gốc đấu tranh sạch hết,
tuy có sự đấu tranh đưa
đến song cũng chẳng thể được dễ dàng. Ví như con rắn độc muốn ăn con ểnh ương nên thường rượt theo, khi đến chỗ
có cây thuốc Ma-kỳ, rắn
nghe hơi thuốc độc liền tiêu diệt. Người ác
muốn hại pháp ấy cũng
như vậy, muốn phá hoại người tu Bát-nhã Ba-la-mật nên thường theo dõi. Vì oai lực của
Bát-nhã Ba-la-mật nên chất
độc sân nhuế, tà kiến liền tiêu diệt, có người được hàng phục mà đắc đạo,
có người làm đệ tử,
có người trở lại bỏ đi. Bát-nhã Ba-la-mật ấy hay
phá kiết sử vô minh,
dứt tà kiến chấp đoạn chấp thường, diệt được cả
tâm chấp trước năm uẩn
cho đến Niết-bàn, huống gì việc sân nhuế, tật
đố mà không diệt được. Hỏi: Trước đã nói ma và dân ma, ba loại người muốn phá hoại
Bát- nhã, sao nay còn nói lại?
Đáp: Phật
trước kia nói ba loại người đến tìm dịp thuận
tiện khủng bố, muốn làm cho
sầu não. Loại giữa chừng đi đến không vì não hại người mà chỉ muốn phá hoại
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì không theo ý nguyện nó nên không thể phá được. Ba loại người đến
sau tuy
muốn sinh tâm phá hoại,
nhưng vừa sinh tâm liền diệt. KINH:
Lại nữa, Kiều-thi-ca! Trong ba ngàn đại thiên thế giới,
các trời Tứ thiên
vương, Thích-đề-hoàn nhơn, vua Phạm-thiên cho đến
trời A-ca-nị-tra thường
thủ hộ thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy, là người
hay thọ trì,
cúng dường, đọc tụng, vì người khác nói, nhớ nghó đúng
Bát-nhã Ba-la-mật.
Chư Phật hiện tại ở mười phương cũng cùng ủng hộ
thiện nam tử, thiện nữ
nhân ấy, là người hay nghe, thọ trì, cúng dường, đọc
tụng, vì
người khác nói, nhớ nghó đúng Bát-nhã Ba-la-mật.
Thiện nam tử, thiện nữ nhân
ấy pháp bất thiện diệt, pháp thiện chuyển tăng, đó là Thí
Ba-la-mật chuyển tăng, vì không có
sở đắc, cho đến
Bát-nhã Ba-la- mật chuyển tăng, vì
không có sở đắc. Nội không chuyển tăng cho đến vô pháp hữu pháp không
chuyển tăng, vì không có
sở đắc. Bốn niệm
xứ cho đến Mười tám
pháp không chung chuyển tăng, vì không có sở đắc.
Các Tam-muội, các môn Đà-la-ni, Nhất thiết trí, Trí nhất thiết
chủng chuyển tăng, vì không có sở đắc.
Thiện nam tử,
thiện nữ nhân ấy nói ra mọi người đều tín thọ
làm bạn thân kiên cố,
không nói chuyện vô ích, không bị sân nhuế che
lấp, không bị kiêu mạn,
xan tham, tật đố che lấp. Người ấy tự mình
không sát sinh, dạy người
không sát sinh, tán thán việc không sát sinh,
cũng hoan hỷ tán thán
người không sát sinh.

Tự mình xa lìa việc không cho mà lấy, cũng dạy người xa lìa việc không cho mà lấy, tán thán xa lìa việc không cho mà lấy, cũng hoan
hỷ tán thán người xa
lìa việc không cho mà lấy.
Tự mình không tà dâm, dạy người không tà dâm, tán thán
việc không tà dâm, cũng
hoan hỷ tán thán người không tà dâm.
Tự mình không nói dối, dạy người không nói dối, tán thán việc không nói dối, cũng hoan hỷ tán thán người không nói dối; nói hai
lưỡi, nói hung dữ, nói
không lợi ích cũng như vậy.

Tự mình không tham, dạy người không tham, tán thán việc
không tham, cũng hoan hỷ
tán thán người không tham; không sân não,
không tà kiến cũng như vậy.
Tự mình tu
Thí Ba-la-mật, dạy người tu
Thí Ba-la-mật, tán
thán việc tu Thí Ba-la-mật,
cũng hoan hỷ tán thán người tu Thí Ba-la-mật.

Tự mình tu Giới Ba-la-mật, dạy người tu Giới Ba-la-mật, tán thán việc tu
Giới Ba-la-mật, cũng hoan hỷ tán thán người tu
Giới Ba-la- mật.
Tự mình tu
Nhẫn Ba-la-mật, dạy người tu
Nhẫn Ba-la-mật,
tán thán việc tu Nhẫn
Ba-la-mật, cũng hoan hỷ tán thán người tu Nhẫn Ba- la-mật.

Tự mình tu Tấn Ba-la-mật, dạy người tu Tấn Ba-la-mật, tán
thán việc tu Tấn
Ba-la-mật, cũng hoan hỷ tán thán người tu Tấn Ba-la-mật.
Tự mình tu
Thiền Ba-la-mật, dạy người tu
Thiền Ba-la-mật, tán thán việc tu
Thiền Ba-la-mật, cũng hoan hỷ tán thán người
tu Thiền Ba-la-mật.

Tự mình tu Bát-nhã Ba-la-mật, dạy người tu Bát-nhã Ba-la-mật,
tám thán việc tu
Bát-nhã Ba-la-mật, cũng hoan hỷ tán thán người
tu Bát-nhã Ba-la-mật.
Tự mình tu nội không, dạy người tu nội không, tán thán nội
không, cũng hoan hỷ tán
thán người tu nội không, cho đến tự mình tu vô pháp hữu
pháp không, dạy người tu vô pháp hữu
pháp không, tán thán vô pháp hữu
pháp không, cũng hoan hỷ tán thán người tu vô pháp
hữu pháp không.
Tự mình vào trong tất
cả Tam-muội, dạy người vào trong tất
cả Tam-muội, tán thán
việc vào trong tất cả Tam-muội, cũng hoan hỷ
tán thán người vào
trong tất cả Tam-muội.
Tự mình
được Đà-la-ni, dạy người
được Đà-la-ni, tán thán
việc được Đà-la-ni,
cũng hoan hỷ tán thán người được Đà-la-ni; tự mình
vào Sơ thiền, dạy người vào
Sơ thiền, tán thán việc vào
Sơ thiền, cũng hoan hỷ tán thán người vào
Sơ thiền, Nhị thiền, Tam thiền, Tứ thiền cũng như vậy.

Tự mình vào trong tâm Từ, dạy người vào trong tâm Từ, tán
thán việc vào trong tâm
Từ, cũng hoan hỷ tán thán người vào trong tâm
Từ; tâm Bi, Hỷ, Xả cũng như vậy.

Tự mình vào Không vô biên xứ, dạy người vào Không vô biên
xứ, tán thán việc vào
Không vô biên xứ, cũng hoan hỷ tán thán người
vào Không vô biên xứ;
Thức vô biên xứ, Vô sở hữu xứ, Phi hữu tưởng
phi vô tưởng xứ cũng như vậy.

Tự mình tu Bốn niệm xứ, dạy người tu Bốn niệm xứ, tán thán việc tu
Bốn niệm xứ, cũng hoan hỷ tán thán việc tu
Bốn niệm xứ;
Bốn chính cần, Bốn như ý túc,
Năm căn, Năm lực, Bảy giác phần,
Tám Thánh đạo phần cũng như vậy.

Tự mình tu Tam-muội không, vô tướng, vô tác, dạy người tu
Tam- muội không, vô tướng, vô tác, tán thán pháp
Tam-muội không, vô
tướng, vô tác, cũng
hoan hỷ tán thán người tu, Tam-muội vô tướng, vô tác.
Tự mình vào
Tám giải thoát, dạy người vào
Tám giải thoát, tán thán pháp vào
Tám giải thoát, cũng hoan hỷ tán thán người
vào Tám giải thoát.

Tự mình vào định Chín thứ lớp, dạy người vào định Chín thứ
lớp, tán thán pháp vào
định Chín thứ lớp, cũng hoan hỷ tán thán người vào định
Chín thứ lớp; tự mình tu
Mười lực Phật, Bốn điều
không sợ,
Bốn trí vô ngại, Đại từ
Đại Bi, Mười tám pháp không chung cũng như vậy.
Tự mình tu pháp không
sai lầm, tự mình tu pháp thường xả, dạy người tu pháp không
sai lầm, pháp thường xả, tán thán việc tu pháp
không
sai lầm, pháp thường xả, cũng hoan hỷ tán thán người tu
pháp không sai lầm, pháp thường xả.

Tự mình được
Trí nhất thiết chủng, dạy người được Trí nhất
thiết chủng, tán thán Trí
nhất thiết chủng, cũng hoan hỷ tán thán người
được Trí nhất thiết chủng.

Vị Bồ-tát ma-ha-tát ấy tu
Sáu Ba-la-mật có công đức bố thí
đều đem cho chúng sinh để
cùng với mình hồi hướng đến Vô thượng
chính đẳng chính giác,
vì không có sở đắc; có công đức Trì giới,
Nhẫn nhục, Tinh tấn,
Thiền định, Trí tuệ đều đem cho chúng
sinh để cùng với mình hồi hướng đến Vô thượng
chính đẳng
chính giác, cũng vì
không có sở đắc.
Thiện nam tử,
thiện nữ nhân, khi tu Sáu Ba-la-mật như vậy, nghó rằng: Ta nếu không bố thí,
sẽ
sinh vào nhà
nghèo cùng, không thể
thành tựu chúng sinh, tịnh
cõi nước Phật, cũng không thể được Trí nhất thiết chủng.

Ta nếu không
trì giới, sẽ sinh trong ba đường ác, còn không được thân người,
huống gì thành tựu chúng sinh, tịnh cõi nước Phật, được
Trí nhất thiết chủng.
Ta nếu không tu nhẫn nhục, thì
sẽ bị các căn bại hoại,
sắc
thân không đầy đủ,
không được sắc thân Bồ-tát đầy đủ để chúng
sinh trông thấy chắc chắn đến Vô thượng
chính đẳng
chính giác, cũng không thể được đem
sắc thân đầy đủ thành tựu
chúng sinh, tịnh cõi nước
Phật, được Trí nhất thiết chủng.

Ta nếu giải đãi, không thể được đạo Bồ-tát, cũng không thể
thành tựu chúng sinh, tịnh
cõi nước Phật, được Trí nhất thiết chủng.
Ta nếu loạn tâm, thì không thể
sinh các
thiền định, không thể dùng thiền định ấy thành tựu
chúng sinh, tịnh cõi nước Phật, được
Trí nhất thiết chủng.

Ta nếu vô trí, thì không thể được trí phương tiện, dùng trí
phương tiện vượt qua
Thanh-văn, Bích-chi Phật địa, thành tựu chúng sinh,
tịnh cõi nước Phật,
được Trí nhất thiết chủng.

Vị Bồ-tát lại
suy nghó: Ta không nên thuận theo xan tham để
không đầy đủ Thí
Ba-la-mật, không nên thuận theo phạm giới để không đầy đủ
Giới Ba-la-mật, không nên thuận theo
sân nhuế để không đầy
đủ Nhẫn nhục Ba-la-mật,
không nên thuận theo giải đãi để không đầy đủ
Tấn Ba-la-mật, không nên thuận theo loạn ý để không đầy đủ
Thiền Ba-la-mật, không nên
thuận theo tâm si để không đầy đủ Bát-nhã
Ba- la-mật. Nếu không đầy
đủ Thí Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la- mật, Tấn
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, Bát-nhã Ba-la-mật, thì ta
trọn không thể bước
đến Trí nhất thiết chủng. Như vậy,
thiện nam tử, thiện nữ nhân thọ trì, thân cận, đọc tụng, vì người khác nói, nhớ nghó đúng
Bát-nhã Ba-la-mật, cũng không xa
lìa tâm Tát-bà-nhã nên
được công đức đời nay và đời sau ấy.

Thích-đề-hoàn nhơn bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát ấy tu
Bát nhã Ba-la-mật, vì để hồi hướng
Tát-bà-nhã (Trí nhất thiết chủng)
cũng vì không sinh tâm cao mạn.

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Kiều-thi-ca! Thế nào là Bồ-tát
ma- ha-tát tu Bát-nhã
Ba-la-mật vì để hồi hướng đến tâm Tát-bà-nhã,
cũng vì không sinh tâm cao mạn?

Thích-đề-hoàn
nhơn thưa: Bạch đức Thế Tôn! Bồ-tát nếu tu
Thí Ba-la-mật thế gian, bố
thí chư Phật, Bích-chi Phật, Thanh-văn và các người bần cùng, người ăn xin, người đi đường, vị Bồ-tát ấy vì không lấy trí vô
sở đắc làm phương tiện nên
sinh tâm cao mạn; nếu tu
Giới Ba-la-mật thế gian, nói rằng ta tu
Giới Ba-la-mật, ta có thể đầy
đủ Giới Ba-la-mật, vì không lấy trí vô
sở đắc làm
phương tiện, nên
sinh tâm
cao mạn; nói rằng ta tu
Nhẫn Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật, Thiền
Ba-la-mật, ta hành Bát-nhã
Ba-la-mật, ta tu Bát-nhã Ba-la-mật. Vì Bát-nhã
Ba-la- mật thế gian ấy
không lấy trí vô sở đắc làm phương tiện nên sinh tâm cao mạn.
Bạch đức
Thế Tôn! Bồ-tát khi tu Bốn niệm xứ thế gian,
tự nghó rằng: Ta tu
Bốn niệm xứ, ta đầy đủ
Bốn niệm xứ. Vì không lấy trí vô
sở đắc làm phương tiện
nên sinh tâm cao mạn. Ta tu Bốn chính cần,
Bốn như ý túc,
Năm căn, Năm lực, Bảy giác phần,
Tám Thánh đạo
phần; tự nghó rằng: Ta tu
không, vô tướng, vô tác Tam-muội, ta tu tất cả môn Tam-muội, ta
sẽ được tất cả
môn Đà-la-ni; ta tu
Mười lực Phật,
Bốn điều không sợ, Mười tám pháp không chung ; ta
sẽ thành tựu
chúng sinh, ta sẽ tịnh cõi
nước Phật, ta sẽ được trí Nhất thiết chủng. Vì
chấp trước tôi, ta,
không lấy Trí vô sở đắc làm phương tiện nên sinh
tâm cao mạn.

Bạch đức Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát tu pháp lành thế gian
chấp trước tôi, ta như
vậy nên sinh tâm cao mạn.
Bạch đức
Thế Tôn! Nếu Bồ-tát tu
Bát-nhã Ba-la-mật xuất thế
gian, không chấp có người thí,
người nhận, vật bố thí.
Như vậy, Bồ-tát ma-ha- tát ấy tu Thí
Ba-la-mật xuất thế gian, vì để hồi hướng đến
Tát-bà-nhã nên cũng
không sinh tâm cao mạn. Tu Giới Ba-la-mật, giới không
thể có được; tu
Nhẫn Ba-la-mật, nhẫn không thể có được; tu
Tấn Ba-la-mật,
tấn không
thể có được; tu Thiền Ba-la-mật, Thiền không thể có được; tu
Bát-nhã Ba-la-mật,
Bát-nhã không thể có được; tu
Bốn niệm xứ,
Bốn niệm xứ không thể
có được, cho đến tu Mười tám pháp không
chung, Mười tám pháp không chung không thể có được; tu Đại từ Đại Bi, Đại từ Đại Bi không thể có được, cho đến tu Trí nhất
thiết chủng, Trí nhất
thiết chủng không thể có được.

Bạch đức Thế Tôn! Như vậy, Bồ-tát ma-ha-tát tu Bát-nhã
Ba-la- mật vì để hồi
hướng đến Tát-bà-nhã, cũng vì không sinh tâm cao mạn. LUẬN: Nói ra người đều tín thọ là, Bồ-tát ấy thường làm cho pháp bất thiện dứt, pháp
thiện tăng, đó là
Thí Ba-la-mật cho đến
Trí nhất thiết chủng. Người
ấy tu tập phước đức, trí tuệ nên có đại oai đức,
giả sử có nói dối mà
người còn đều tín thọ, huống gì nói thật!
Bạn thân kiên cố là, người ấy đối với chúng
sinh có tâm
Từ-bi sâu xa, huống gì
bạn thân đối với ta có ích! Bồ-tát ấy ưa dạy
Phật đạo, biết thân miệng vô thường nên không nói lời vô ích. Vì thiện pháp
tăng trưởng nên các
phiền não sân nhuế không thể che tâm. Hành giả
nghó rằng: Kiết sử tuy
khởi lên song nhờ có trí tuệ tư duy nên không để
cho nó che tâm; kiết sử
nếu khởi lên thì đời nay chẳng lành, đời sau chẳng lành, trở ngại
Phật đạo. Giả sử tâm khởi kiết
sử thì cũng không
khởi khẩu nghiệp; giả
sử khởi khẩu nghiệp thì cũng không khởi thân
nghiệp; giả sử khởi
thân nghiệp thì cũng không đi đến đại ác như
người phàm phu. Lại, Bồ-tát ấy tuy ti tiện quê hèn,
song nhờ tu thắng pháp nên
được ở trong hạng
người thắng hơn. Ấy là công đức đời nay. Người
ấy rất ưa thiện pháp, có thể cầu Bốn chính hành đối với
thiện pháp, hàng
Nhị thừa không thể đầy đủ
Bốn chính hành, vì không ưa
sâu thiện pháp. Bốn chính hành là tự mình không
sát sinh, từ-bi đối với tất cả; vì
rất được lợi ích cũng
không dạy người sát sinh; từ-bi là pháp của các
bậc Thánh hiền, nên thường tán thán. Bồ-tát ấy thường muốn khiến mọi người được vui nên thấy người không
sát
sinh thì vui mừng ưa thích, cho đến Trí nhất thiết chủng cũng như vậy. Bốn chính hành trên đã
nói rộng. Nay lược nói
công đức tổng nhiếp trong sáu Ba-la-mật, được
quả báo cho chúng sinh cùng hưởng.

Bồ-tát chưa vào chính vị nên các phiền não chưa hết, hoặc có khi khởi các phiền não, xan tham v.v… Khi ấy
Bồ-tát nên
suy nghó,
can dán dụ dẫn tâm mình
rằng: Nếu không bố thí thì ta mất bốn việc công đức, đó là thân
sau
sinh vào chỗ bần cùng, bần cùng nên tự mình
không được lợi ích
nên làm sao lợi người! Nếu không lợi người thì không thể
thành tựu
chúng sinh; không thể thành tựu chúng sinh nên cũng
không thể tịnh cõi nước
Phật. Vì sao? Vì chúng sinh có thanh tịnh thì thế
giới mới thanh tịnh. Nếu
không đầy đủ các việc như vậy, thì làm sao
được Trí nhất thiết chủng?
Nói tóm lại,
không lấy trí vô sở đắc làm phương tiện thì tuy tu
Sáu Ba-la-mật, bên trong
cũng không thể lìa ngã tâm. Bên ngoài chấp
thủ các tướng, rằng ta
là người cho, kia là người nhận, đây là vật cho.
Do nhân duyên ấy nên không thể đi đến
Phật đạo; trái với đây, ấy
là có phương tiện.

Hỏi: Ba-la-mật
thế gian, chẳng phải là chính đạo, sao Phật
đem nói trong Bát-nhã
Ba-la-mật? Đáp: Đây là cửa ban đầu của hành giả, tương tợ với chính đạo,
nên trước tu pháp tương
tợ sau mới được chính đạo.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 57</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM BA MƯƠI HAI: SO SÁNH THÁP BÁU KINH:
Bấy giờ Phật bảo
Thích-đề-hoàn nhơn: Nếu có thiện
nam tử, thiện nữ nhân
nghe Bát-nhã Ba-la-mật sâu xa mà thọ trì, thân
cận, đọc tụng, nhớ nghó đúng, tâm không
rời Tát-bà-nhã, gặp khi hai
trận giao chiến, thiện nam
tử, thiện nữ nhân ấy tụng Bát-nhã Ba-la-mật,
đi vào giữa trận trọn
không mất mạng, đao tên chẳng làm thương tổn.
Vì sao? Vì thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy,
suốt đời tu
Sáu Ba-la-mật, tự mình trừ đao tên dâm dục, cũng trừ đao tên dâm dục của
người khác; tự mình trừ đao tên
sân nhuế, cũng trừ đao tên
sân nhuế của
người khác; tự mình trừ đao tên
ngu si, cũng trừ đao tên ngu
si của
người khác; tự mình trừ đao tên tà kiến, cũng trừ đao tên tà kiến của
người khác; tự mình trừ đao tên triền cấu, cũng trừ đao tên triền cấu của
người khác; tự mình
trừ đao tên kiết sử,
cũng trừ đao tên kiết sử của người khác.

Kiều-thi-ca! Do nhân duyên ấy nên thiện nam tử, thiện nữ nhân
ấy không bị đao tên làm thương tổn.

Lại nữa, Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy nghe
Bát-nhã Ba-la-mật mà thọ
trì, thân cận, đọc tụng, nhớ nghó đúng, tâm không
rời Tát-bà-nhã, thì
hoặc lấy thuốc độc xông, hoặc dùng kế độc, hoặc
dùng hầm lửa, hoặc dùng nước sâu, hoặc muốn
dùng dao giết, hoặc bỏ thuốc độc, các việc ác như vậy đều không thể làm
tổn thương.
Vì sao?
Vì Bát- nhã Ba-la-mật ấy là
thần chú đại minh, thần chú vô thượng. Nếu
thiện nam tử, thiện nữ
nhân ấy học thần chú đại minh thì tự mình không
não thân, cũng không não
người, cũng không não cả hai. Vì sao? Vì
thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy không chấp có ngã, không chấp có
chúng sinh, không chấp có
thọ mạng cho đến kẻ biết, kẻ thấy đều không
thể có được; không thể có
được sắc, thọ, tưởng, hành, thức cho đến Trí nhất

thiết chủng
cũng không thể có được. Vì không thể có được nên
không tự não mình, cũng
không não người, cũng không não cả hai. Học thần chú đại minh ấy nên được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, quán tâm
chúng sinh, tùy ý
thuyết pháp.
Vì sao? Vì chư Phật quá khứ học thần chú đại minh ấy nên được Vô thượng
chính đẳng
chính giác; chư Phật tương lai học thần chú đại minh ấy,
sẽ được Vô thượng
chính đẳng chính giác; chư
Phật hiện tại học thần chú đại minh ấy, nên được
Vô thượng chính đẳng chính giác.

Lại nữa, Kiều-thi-ca! Đối với
Bát-nhã Ba-la-mật, nếu có
người chỉ viết chép
quyển kinh để tại nhà cúng dường, không thọ, không
đọc, không tụng, không
nói, không nhớ nghó đúng thì ở chỗ ấy hoặc
người, hoặc phi nhân
cũng không thể tìm được chỗ thuận tiện để phá.
Vì sao? Vì Bát-nhã Ba-la-mật
ấy được Trời Tứ thiên vương cho đến Trời A-ca-
nị-tra trong ba ngàn đại thiên thế giới và Trời Tứ
thiên vương cho
đến Trời A-ca-nị-tra trong
mười phương vô lượng vô số thế giới thủ hộ.
Nơi chỗ có Bát-nhã
Ba-la-mật chư Thiên đều đến cúng dường, cung
kính, tôn trọng, tán thán, lễ bái rồi đi. Các thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy
chỉ viết chép Bát-nhã
Ba-la-mật để tại nhà cúng dường, không thọ, không đọc,
không tụng, không nói, không nhớ nghó đúng mà đời nay được
công đức như vậy; thí
như hoặc người, hoặc súc sinh đi đến dưới cội
Bồ-đề, các bên trong
ngoài, giả sử người hoặc kẻ phi nhân đi đến,
cũng không thể tìm được thuận tiện để phá.
Vì sao?
Vì chỗ ấy, chư Phật quá
khứ từng ở nơi đó
chứng được Vô thượng chính đẳng chính giác; chư
Phật vị lai, chư Phật hiện tại cũng ở nơi đó chứng Vô thượng
chính đẳng chính giác.
Thành Phật rồi, thí cho tất cả chúng
sinh
sự không
sợ không hãi, làm cho vô lượng vô
số chúng
sinh thọ hưởng phước lạc cõi trời
cõi người, cũng làm cho
vô lượng vô số chúng sinh được quả
Tu-đà-hoàn, cho đến được
Vô thượng chính đẳng chính giác.

Do năng lực Bát-nhã Ba-la-mật nên ở chỗ ấy được cung kính,
lễ bái, hương hoa, anh lạc, hương bột, hương nước,
cờ lọng, kỹ nhạc cúng dường. LUẬN:
Hỏi: Hiện có người thọ trì, đọc tụng mà vào quân trận bị đao binh làm tổn thương cho đến mất mạng; vả lại Phật nói nhân
duyên của nghiệp, chẳng
phải bay giữa không, lặng dưới biển, không chỗ
nào tránh khỏi được,
sao trong đây Phật lại nói người đọc tụng Bát-nhã
vào quân trận đao binh
không làm thương tổn, cũng không mất mạng?

Đáp: Có hai
thứ nghiệp nhân duyên:


1. Quyết chắc phải thọ báo.
2. Không quyết chắc phải thọ báo. Quyết chắc phải thọ báo theo trong kinh Pháp Cú nói kệ như vậy; còn trong đây nói là không quyết chắc phải thọ báo, nên nói đọc tụng Bát-nhã, đao binh không làm hại.
Thí như người mắc trọng
tội đại nghịch phải chết, tuy có sức mạnh, tài bảo, cũng không thể cứu khỏi; có người tội tuy vào
sổ chết, nhưng lý
còn cứu được, dùng thế lực, tài vật, liến được cứu mạng, không cứu thì
chết. Thiện nam tử cũng như vậy, nếu không có tội chắc phải thọ báo, tuy
có việc chết đến, chí
tâm tụng đọc Bát-nhã Ba-la-mật thì được thoát
khỏi; nếu không tụng thì
không khỏi chết. Thế nên không được nói
Bát-nhã Ba-la-mật không có thế lực.

Lại nữa, thiện nam tử, thiện nữ nhân nếu xa lìa ác pháp, điều
phục tâm mình, phiền não giảm dứt, nhất tâm tin thẳng
thiện pháp,
không có nghi hối, từ
lâu xa lại đây, tu tập phước đức, trí tuệ, có tâm từ-bi đối với tất cả
chúng sinh, giáo hóa
chúng sinh, trừ bỏ ác tâm thì
Thiện nam tử như vậy đao binh
không làm tổn thương, mạng không chết yểu;
như Phật tự nói nhân
duyên: Suốt đời tu Sáu Ba-la-mật, trừ đao tên ba độc nơi mình và
người khác. Tu năm
Ba-la-mật là phước đức, tu
Bát-nhã Ba-la-mật là trí
tuệ. Do rộng tu tập hai việc ấy nên không bị mất
mạng giữa chừng; thuốc
độc, nước lửa v.v… cũng như vậy.

Lại nữa, như
năng lực chú thuật của thần tiên ngoại đạo còn làm cho vào nước
không chìm, vào lửa
không cháy, trùng độc không cắn, huống gì
Bát-nhã Ba-la-mật là chú thuật do mười lực chư
Phật làm nhân thành tựu.

Hỏi: Nói như
trên, việc ấy tin được; còn trong đây nay nói
không thọ trì, đọc tụng,
niệm tưởng Bát-nhã, chỉ có viết chép, cúng dường
thì làm sao được công
đức như vậy?
Đáp: Người
này được công đức cũng đồng như trên. Vì sao?
Vì có người trước đã
nghe thầy giảng nghĩa Bát-nhã, hết sức ưa thích,
nhưng không biết văn tự, xa lìa lời thầy dạy, không thể đọc tụng, mà chỉ
mượn tài bảo thuê
người viết chép, tận tâm cúng dường, ý nguyện đồng
với người đọc tụng,
cho nên cũng được công đức.

Người không thể tìm được chỗ thuận tiện là, vì được chư thiên
thủ hộ, việc ấy khó
tin, nên Phật lấy cây Bồ-đề làm thí dụ. Phật do oai
lực Bát-nhã, nên ở
tại cội Bồ-đề thành đạo Vô thượng; do oai lực của
đạo Vô thượng, nên chỗ ấy vẫn có oai đức, chúng
sinh đi vào trong đó các
sự ác không tìm được
chỗ thuận tiện để phá, huống gì Bát-nhã Ba-la-mật
là mẹ của chư Phật mà thiện nam tử tận tâm cúng
dường sao lại
không có công đức! KINH:
Thích-đề-hoàn nhơn
bạch Phật rằng: Bạch đức Thế
Tôn! Thiện nam tử,
thiện nữ nhân, viết chép Bát-nhã Ba-la-mật, dùng
hoa hương, anh lạc cho đến
kỹ nhạc cúng dường, nếu có người sau khi Phật Niết-bàn, hoặc cúng dường xá lợi, hoặc xây tháp,
cúng dường, cung kính, tôn trọng, tán thán, dùng hoa hương, anh lạc cho đến kỹ nhạc
cúng dường, hai việc ấy
việc nào được phước nhiều?
Phật bảo
Thích-đề-hoàn nhơn: Ta lại hỏi ông, tùy ý ông đáp. Ý ông nghó
sao?
Như Phật được Trí nhất thiết chủng và được thân này thì
từ đâu học đạo mà
được Trí nhất thiết chủng và được thân này?

Thích-đề-hoàn
nhơn thưa: Phật từ nơi Bát-nhã Ba-la-mật học
mà được Trí nhất thiết
chủng và thân tướng tốt ấy.

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng vậy!
Kiều-thi-ca!

Từ nơi Bát-nhã Ba-la-mật học mà được Trí nhất thiết chủng.

Kiều-thi-ca!
Không phải do thân này gọi là Phật, chính do được
Trí nhất thiết chủng nên gọi là Phật.

Kiều-thi-ca! Trí nhất thiết chủng ấy của Phật từ
Bát-nhã Ba-la-mật sinh ra.
Kiều-thi-ca! Vì vậy, thân Phật ấy là chỗ nương ở của Trí
nhất thiết chủng, Phật
nhân thân ấy được Trí nhất thiết chủng. Thiện nam
tử nên suy nghó rằng:
Thân ấy là chỗ nương ở của Trí nhất thiết chủng.
Vì thế nên sau khi Ta
Niết-bàn, xá lợi nên được cúng dường. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân, nếu nghe
Bát- nhã Ba-la-mật mà
viết chép, thọ trì, thân cận, đọc tụng, nhớ nghó đúng, dùng hương hoa, anh lạc, hương bột,
hương nước, phan lọng, kỹ
nhạc cung kính,
cúng dường, tôn trọng, tán thán thì thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy đã cúng dường Trí nhất
thiết chủng.
Kiều-thi-ca!
Vì thế, nếu
có thiện nam tử, thiện
nữ nhân chép Bát-nhã Ba-la-mật, hoặc thọ trì, thân
cận, đọc tụng, giảng nói, nhớ nghó đúng, cung kính,
tôn trọng, tán thán, dùng hoa hương, anh lạc cho đến kỹ nhạc;
cúng dường, lại có
thiện nam tử, thiện nữ nhân
sau khi
Phật Niết-bàn cúng dường xá lợi, xây
tháp, cung kính, tôn trọng,
tán thán, dùng hoa hương cho đến kỹ nhạc
cúng dường thì thiện nam
tử, thiện nữ nhân mà viết chép Bát-nhã Ba-la-mật
thọ trì, cúng dường, cung kính, tôn trọng, tán
thán,dùng hoa hương, anh lạc cho đến kỹ nhạc, người ấy được phước nhiều hơn.
Vì sao? Vì từ
Bát- nhã Ba-la-mật sinh
năm Ba-la-mật,
sinh nội không cho đến vô
pháp hữu pháp không,
Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp không
chung, hết thảy Tam-muội,
hết thảy Thiền định, hết thảy Đà-la-ni đều từ
Bát- nhã Ba-la-mật sinh;
việc thành tựu chúng sinh, tịnh cõi nước Phật đều từ
Bát-nhã Ba-la-mật sinh;
Bồ-tát gia tộc thành tựu,
sắc thân thành tựu, vật nuôi
sống thành tựu, quyến thuộc thành tựu, Đại từ Đại Bi thành tựu
đều từ
Bát-nhã Ba-la-mật sinh; dòng lớn Sát-lợi, dòng lớn
Bà-la-môn, đại gia cư
só đều từ
Bát-nhã Ba-la-mật sinh; trời Tứ thiên vương
cho đến trời A-ca-nị-tra,
Tu-đà-hoàn cho đến A-la-hán, Bích-chi Phật,
các Bồ-tát ma-ha-tát, chư Phật, Trí nhất thiết chủng của chư Phật đều
từ Bát-nhã Ba-la-mật sinh.

Bấy giờ Thích-đề-hoàn nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế
Tôn! Người ở cõi
Diêm-phù-đề không cúng dường
Bát-nhã Ba-la-mật,
không cung kính, không tôn trọng, không tán thán, vì họ không biết
cúng dường, được
nhiều lợi ích ư?
Phật bảo
Thích-đề-hoàn nhơn:
Kiều-thi-ca! Ý ông nghó
sao?
Trong cõi Diêm-phù-đề
được mấy người tin Phật chắc chắn không biến
hoại; tin Pháp, tin Tăng
chắc chắn không biến hoại? Mấy người không nghi Phật, không nghi Pháp, không nghi
Tăng? Mấy người có tâm quyết
liễu với Phật, với
Pháp, với Tăng?

Thích-đề-hoàn nhơn bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Người Diêm-phù-đề có
lòng tin chắc chắn không biến hoại đối với Phật
Pháp Tăng rất ít! Có tâm
không nghi, quyết liễu đối với
Phật Pháp Tăng cũng ít!

Kiều-thi-ca! Ý
ông nghó sao? Ở cõi Diêm-phù-đề có mấy người
tu được Ba mươi bảy
phẩm, Ba môn giải thoát, Tám giải thoát, định
Chín thứ lớp, Bốn trí vô ngại,
Sáu thần thông? Ở cõi
Diêm-phù-đề được
mấy người dứt ba kiết
nên được đạo Tu-đà-hoàn? Mấy người dứt ba kiết
và mỏng dâm, nộ,
si nên được đạo
Tư-đà-hàm? Mấy người dứt năm
hạ phần kiết nên chứng
được đạo A-na-hàm? Mấy người dứt năm
thượng phần kiết nên
chứng được A-la-hán? Ở Diêm-phù-đề được mấy
người cầu Bích-chi Phật?
Mấy người phát tâm Vô thượng chính đẳng
chính giác?
Thích-đề-hoàn nhơn bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Trong cõi Diêm-phù-đề ít
người tu được Ba mươi bảy phẩm cho đến ít người
phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác.
Phật bảo
Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng vậy!
Kiều-thi-ca! Ít người có lòng tin Phật chắc chắn không biến hoại, có lòng tin
Pháp chắc chắn không biến
hoại, có lòng tin Tăng chắc chắn không biến hoại;
ít người không nghi Phật,
không nghi Pháp, không nghi Tăng; ít người có tâm quyết liễu đối với Phật,
có tâm quyết liễu đối với Pháp, có tâm quyết liễu đối với Tăng.
Kiều-thi-ca! Cũng ít người tu được
Ba mươi bảy phẩm, Ba môn
giải thoát, Tám giải thoát, định Chín thứ lớp,
Bốn trí vô ngại, Sáu
thần thông. Kiều-thi-ca! Cũng ít người dứt ba kiết được
Tu-đà-hoàn, dứt ba kiết và
mỏng dâm, nộ,
si
được Tư-đà-hàm, dứt năm hạ phần kiết
được A-na-hàm, dứt năm thượng phần kiết được
A-la-hán; ít người cầu
Bích-chi Phật, trong đó cũng ít người phát tâm Vô
thượng chính đẳng chính
giác, trong các người phát tâm cũng ít người tu
Bồ- tát đạo.
Vì sao? Vì chúng
sinh ấy đời trước không thấy Phật,
không nghe Pháp, không
cúng dường Tỳ-kheo Tăng, không bố thí, không
trì giới, không nhẫn
nhục, không tinh tấn, không thiền định, không trí
tuệ, không nghe nội không,
ngoại không, cho đến vô pháp hữu pháp
không; cũng
không nghe, không tu Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp
không chung; cũng không
nghe, không tu các môn Tam-muội, môn
Đà-la-ni, cũng không nghe
không tu Nhất thiết trí, Trí nhất thiết chủng.

Kiều-thi-ca! Do
nhân duyên ấy, nên biết ít có chúng sinh tin Phật một cách chắc chắn không biến hoại, tin Pháp một cách chắc
chắn không biến hoại, tin
Tăng một các chắc chắn không biến hoại, cho
đến ít có chúng sinh cầu
đạo Bích-chi Phật, trong đó cũng ít có chúng
sinh phát tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác; trong
số phát tâm
Vô thượng chính đẳng
chính giác, ít có chúng
sinh tu
Bồ-tát đạo; trong số ấy cũng ít có
chúng sinh chứng được Vô thượng chính đẳng chính giác.

Kiều-thi-ca! Ta
dùng Phật nhãn thấy ở phương đông vô lượng vô
số chúng sinh phát tâm, tu tâm Vô thượng chính đẳng chính giác,
tu Bồ-tát đạo, chúng
sinh ấy vì xa lìa lực phương tiện Bát-nhã
Ba-la-mật, nên chỉ hoặc
một hoặc hai người được ở địa vị bất thối, còn phần nhiều rơi vào địa
vị Thanh-văn,
Bích-chi Phật;
phương nam, tây, bắc,
bốn góc, trên dưới
cũng như vậy. Vì vậy, Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân phát tâm cầu Vô thượng
chính đẳng
chính giác, nên
nghe Bát-nhã Ba-la-mật,
nên thọ trì, thân cận, đọc tụng, giảng nói, nhớ nghó đúng.
Thọ trì, thân cận, đọc tụng, giảng nói, nhớ nghó đúng rồi,
nên chép quyển kinh cúng
dường, cung kính, tôn trọng, tán thán, dùng hoa hương, anh lạc cho đến kỹ nhạc
cúng dường. Đối với các thiện
pháp khác thuộc vào
Bát-nhã Ba-la-mật cũng nên nghe, thọ trì cho đến nhớ nghó đúng.

Những gì là các thiện pháp khác? Đó là Thí Ba-la-mật, Giới
Ba- la-mật, Nhẫn Ba-la-mật,
Tấn Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, nội không, ngoại không cho đến vô pháp hữu
pháp không; các
môn Tam-muội,
các môn Đà-la-ni, Bốn
niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung,
Đại từ Đại Bi. Vô
lượng các thiện pháp như vậy đều thuộc vào
Bát-nhã Ba- la-mật, cũng nên nghe,
thọ trì cho đến nhớ nghó đúng. Vì sao? Vì thiện

nam tử, thiện
nữ nhân ấy sẽ nghó như vầy: Xưa Phật khi làm Bồ-tát,
tu như vậy, học như vậy,
nghĩa là tu học Bát-nhã Ba-la-mật, Thiền
Ba-la- mật, Tấn Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật, Thí
Ba-la-mật, nội không, cho
đến vô pháp hữu pháp không, các môn Tam-muội,
các môn Đà-la-ni, Bốn
niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung, Đại từ Đại Bi. Vô lượng Phật pháp như vậy, chúng ta cũng nên tu học.
Vì sao? Vì Bát-nhã
Ba-la-mật là pháp chúng ta tôn quý, Thiền
Ba-la-mật cho đến vô
lượng các thiện pháp khác cũng là pháp chúng ta tôn
quý. Đó là pháp ấn
của chư Phật, pháp ấn của các Bích-chi Phật,
A-la-hán, A-na-hàm,
Tư-đà-hàm, Tu-đà-hoàn. Chư Phật học Bát-nhã
Ba-la-mật ấy cho đến Trí nhất thiết chủng mà được đến bờ kia.
Các Bích-chi Phật, A-la-hán, A-na-hàm,
Tư-đà-hàm, Tu-đà-hoàn cũng học Bát-nhã
Ba-la- mật ấy cho đến Trí
nhất thiết chủng nên được đến bờ kia.
Kiều-thi-ca! Vì vậy, hoặc
Phật tại thế, hoặc
Phật Niết-bàn rồi, thiện nam tử, thiện
nữ nhân nên nương dựa
Bát-nhã Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, Tấn Ba-la- mật,
Nhẫn Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật,
Thí Ba-la-mật cho đến cũng
nên nương tựa Trí nhất
thiết chủng. Vì sao? Vì Bát-nhã Ba-la-mật cho đến Trí nhất thiết chủng là chỗ nương dựa
của Thanh-văn,
Bích-chi Phật, Bồ-tát ma-ha-tát
cho đến thế gian trời, người, A-tu-la. LUẬN:
Hỏi: Phật đã
nhiều cách tán thán công đức Bát-nhã,
nay Thích-đề-hoàn nhơn cớ
sao đem xá lợi của Phật so sánh với công
đức Bát-nhã nhiều ít? Đáp: Người tín căn nhiều ưa cúng dường xá lợi; người
tuệ căn nhiều, ưa đọc tụng kinh pháp. Thế nên hỏi có người chép
Kinh cúng dường, có người cúng dường xá lợi, bên nào công đức nhiều?
nghĩa hoa hương, anh lạc như trước đã nói.
Ý ông nghó
sao là, trong bốn cách hỏi đáp, đây là đáp bằng
cách hỏi lại. Thế nên
Phật liền hỏi lại Thích-đề-hoàn nhơn: Hoặc có người cúng dường xá lợi được phước đức nhiều, hoặc có người cúng
dường Bát-nhã Ba-la-mật
được phước đức nhiều là tùy theo lòng người,
Phật không thể đáp nhất
định, cho nên hỏi lại.
Từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật sinh năm
Ba-la-mật là, trong
phẩm sau Phật tự nói:
Không có phương tiện trí tuệ mà bố thí hồi hướng,
thì không gọi là Thí
Ba-la-mật; Mười tám không, tức là trí tuệ, trí tuệ
làm nhân duyên sinh Bốn
niệm xứ, cho đến Trí nhất thiết chủng; tuy
chẳng phải tất cả đều
là trí tuệ, mà vì đồng tính nên lấy trí tuệ làm chủ;
thế nên nói từ trí tuệ
sinh. Nhờ tu Bát-nhã Ba-la-mật được thật tướng các pháp, nên thông đạt bố thí, trì giới v.v… Nếu không được thật tướng

Bát-nhã thì không thể thông đạt bố thí, trì giới. Vì sao? Vì nếu hết
thảy đều không, thì không có tội không có phước, cần gì phải bố thí, trì
giới? Nếu là thật tướng
các pháp thì không nên từ nhân duyên sinh, vì
trước đã có. Nếu chúng
sinh là thường thì thí như hư không, cũng không
có ai chết; nếu vô
thường thì thần thức theo thân diệt, cũng không có
tội phước đời sau? Nếu
không có chúng sinh, thì đâu có tội giết, như
vậy cũng không có giới
không sát sinh v.v…? Nếu được Bát-nhã
Ba-la-mật thật tướng ấy thì không rơi vào hai
bên có, không; dùng lý trung đạo thông đạt bố trí, trì giới v.v…, do quả báo của bố thí, trì giới mà có
dòng lớn Sát-lợi, cho
đến có chư Phật

Hỏi: Người cõi Diêm-phù-đề phần nhiều tham phước đức lợi
lộc, cớ sao không cúng
dường Bát-nhã Ba-la-mật? Đáp: Vì người trí ít, nên không biết cúng
dường Bát-nhã, không lỗi; thí như báu thật, người đui
không biết. Vì ở
Diêm-phù-đề người chỉ tin Tam bảo mà
còn ít, huống nữa là thực hành? Phật muốn
khiến Thích-đề-hoàn nhơn
tự nói, cho nên hỏi lại có bao nhiêu người đối
với Tam bảo có lòng tin không biến hoại. Hỏi: Lòng tin không biến hoại,
không nghi,
quyết liễu, có gì
sai khác?
Đáp: Có
người nói, không có sai khác, vì Phật trang nghiêm
nhiều cách nói để khai ngộ lòng người.

Có người nói đối với Tam bảo có được lòng tin không biến
hoại. Sao biết? Vì không
nghi ngờ. Sao biết không nghi ngờ? Vì quyết liễu.

Hỏi: Không nghi, quyết liễu có gì sai khác?
Đáp: Đầu
tin Tam Bảo, nên ấy là không nghi; trí tuệ rốt ráo
nên quyết liễu, thí như lội nước, mới bước vào là
không nghi, qua đến bờ
kia là quyết liễu. Do lực
ba phần Thánh giới là chính ngữ, chính
nghiệp, chính mạng, nên lòng tin không biến hoại; do lực bốn phần là
chính tư duy, chính tin tấn,
chính niệm, chính định nên
không nghi; do lực
phần chính kiến nên quyết liễu.

Lại nữa, trong kiến đế đạo là lòng tin không biến hoại; trong
tư duy đạo, là
không nghi, trong vô học đạo là
quyết liễu. Như vậy nhiều
cách phân biệt ba việc ấy.
Được quả báo gì?
Từ Ba mươi bảy phẩm đến
Sáu thần thông, đó
là quả hữu vi; ba kiết
dứt hết cho đến phiền não và tập khí dứt hết, đó
là quả vô vi; được quả báo như vậy.

Thích-đề-hoàn
nhơn có quả báo sinh ra đã có khả năng biết
tâm người khác, cũng từng lấy thiên nhó nghe các đạo
sai khác. Lại, vì đây là
đại Bồ-tát
lợi căn, vào Tam-muội quán tâm chúng sinh, nên biết được các đạo
sai khác. Thế nên đáp lại Phật:
Người thâm tín ít; người
Tu-đà- hoàn cho đến người mới phát tâm cầu Phật đạo càng ít hơn, càng ít nên không biết cúng
dường Bát-nhã.
Vì sao ít? Vì trong
sinh tử đời
trước, không từng nghe
danh hiệu Tam Bảo, cho đến không nghe tên Trí
nhất thiết chủng.
Phật muốn làm chứng việc trên, nên nói Ta nay dùng
Phật nhãn xem mười phương vô lượng vô
số
chúng sinh, người phát tâm
Vô thượng đạo, vì xa lìa
lực phương tiện Bát-nhã nên chỉ hoặc một hoặc hai
người trú địa vị bất thối.

Các thiện pháp khác thuộc vào Bát-nhã Ba-la-mật là, chỉ cho
các Kinh khác như kinh Pháp
Hoa, kinh Mật Tích v.v…

nghĩa trong mười bộ Kinh đồng với Bát-nhã là các kinh tuy
không gọi là kinh Bát-nhã
Ba-la-mật, song nghĩa lý đồng với Bát-nhã Ba-la- mật. Hỏi:
Làm sao
Tu-đà-hoàn cũng học
Bát-nhã Ba-la-mật cho
đến học Trí nhất thiết
chủng đến học Trí nhất thiết chủng được đến bờ
kia? Đáp: Trong đây Sáu Ba-la-mật, Ba môn giải thoát,
Ba mươi bảy phẩm v.v… cho đến Trí nhất
thiết chủng, nó chẳng phải là riêng của

Bồ-tát mà cả ba thừa chung có, theo phần học. KINH:
Kiều-thi-ca! Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân
sau
khi Phật Niết-bàn, vì
cúng dường Phật nên dựng tháp bảy báu cao một
do tuần, dùng hương trời,
hoa trời, anh lạc trời, hương bột trời, hương nước trời, áo trời, phan lọng trời, kỹ nhạc trời
cúng dường,
cúng kính, tôn trọng, tán thán thì
này Kiều-thi-ca, ý ông nghó
sao?
Thiện nam tử,
thiện nữ nhân ấy, do
nhân duyên đó được phước nhiều chăng?

Thích-đề-hoàn
nhơn thưa:Bạch đức Thế Tôn! Rất nhiều!
Rất nhiều!
Phật dạy: Không như vậy. Nếu có thiện nam tử, thiện nữ
nhân nghe Bát-nhã
Ba-la-mật mà viết chép, thọ trì, thân cận, nhớ nghó đúng, tâm không
lìa Tát-bà-nhã, cũng cung kính, tôn trọng, tán thán,
hoặc hoa hương, anh lạc, hương bột,
hương nước, phan lọng, kỹ nhạc cúng
dường, thì thiện nam tử,
thiện nữ nhân ấy phước đức nhiều hơn.

Phật dạy: Kiều-thi-ca! Không kể một tháp bảy báu, nếu thiện
nam tử, thiện nữ nhân
vì cúng dường Phật, sau khi Phật Niết-bàn, dựng tháp bảy báu khắp cõi
Diêm-phù-đề đều cao một do tuần, cung kính,
tôn trọng, tán thán, hoa
hương, anh lạc, phan lọng, kỹ nhạc cúng dường
thì này Kiều-thi-ca, ý
ông nghó sao? Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy được

phước nhiều chăng?

Thích-đề-hoàn
nhơn thưa: Bạch đức Thế Tôn! Phước kia rất nhiều.

Phật dạy: Không như vậy.
Thiện nam tử, thiện nữ nhân, cúng
dường Bát-nhã Ba-la-mật
như trước, thì phước ấy rất nhiều.

Kiều-thi-ca! Lại không kể việc dựng tháp bảy báu khắp
cõi Diêm- phù-đề, nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân vì cúng
dường Phật,
sau khi Phật Niết-bàn,
dựng tháp bảy báu khắp bốn châu thiên hạ đều
cao một do tuần, cúng
dường như trước thì này Kiều-thi-ca, ý ông nghó
sao? Thiện nam tử, thiện
nữ nhân ấy được phước nhiều chăng?

Thích-đề-hoàn
nhơn thưa: Rất nhiều, rất nhiều, bạch đức Thế Tôn!
Phật dạy: Không như vậy. Nếu thiện nam tử, thiện nữ
nhân viết chép, gìn giữ
Bát-nhã Ba-la-mật, cung kính, tôn trọng, tán thán,
hoa hương cho đến kỹ nhạc
cúng dường, thì phước ấy rất nhiều.

Kiều-thi-ca!
Lại không kể việc dựng tháp bảy báu khắp bốn
châu thiên hạ, nếu có
thiện nam tử, thiện nữ nhân, vì cúng dường Phật,
sau khi Phật Niết-bàn,
dựng tháp bảy báu khắp tiểu thiên thế giới đều
cao một do tuần, cúng
dường như trước thì này Kiều-thi-ca, ý ông nghó
sao? Thiện nam tử, thiện
nữ nhân ấy được phước nhiều chăng?

Thích-đề-hoàn
nhơn thưa: Rất nhiều!

Phật dạy: Không như vậy! Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân chép
Bát-nhã Ba-la-mật, thọ, trì, cung kính, tôn trọng, tán thán,
hoa hương cho đến kỹ nhạc
cúng dường, thì phước ấy rất nhiều.

Kiều-thi-ca!
Lại không kể việc dựng tháp bảy báu khắp tiểu
thiên thế giới, nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhơn vì cúng
dường Phật,
sau khi
Phật Niết-bàn, dựng tháp bảy báu khắp hai ngàn trung thế giới,
đều cao một do tuần, cúng
dường như trước thì vẫn không bằng cúng
dường Bát-nhã Ba-la-mật,
phước ấy rất nhiều.

Kiều-thi-ca!
Lại không kể việc dựng tháp bảy báu khắp hai ngàn trung thế giới, nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân vì cúng
dường Phật,
sau khi Phật Niết-bàn,
dựng tháp bảy báu khắp ba ngàn đại thiên thế
giới đều cao một do
tuần, trọn đời cúng dường hoa trời, hương trời, anh
lạc trời cho đến kỹ
nhạc trời thì theo ý ông nghó sao? Thiện nam tử,
thiện nữ nhân ấy được
phước nhiều chăng?

Thích-đề-hoàn
nhơn thưa: Bạch đức Thế Tôn! Rất nhiều, rất nhiều!

Phật dạy: Không như vậy. Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân, viết
chép, giữ
gìn Bát-nhã Ba-la-mật, cung kính, tôn trọng, tán thán,
cúng dường hoa hương, cho
đến kỹ nhạc, thì phước ấy rất nhiều.

Kiều-thi-ca!
Lại không kể việc dựng tháp bảy báu khắp ba
ngàn đại thiên thế
giới, nếu có chúng sinh trong ba ngàn đại thiên thế giới, mỗi mỗi chúng
sinh vì cúng
dường Phật,
sau khi
Phật Niết-bàn, đều
dựng tháp bảy báu cung
kính, tôn trọng, tán thán, cúng dường hoa hương
cho đến kỹ nhạc, và nếu
có thiện nam tử, thiện nữ nhân, viết chép giữ
gìn Bát-nhã Ba-la-mật, cho
đến nhớ nghó đúng, tâm không lìa
Tát-bà-nhã, cũng cung
kính, tôn trọng, tán thán, cúng dường hương hoa, anh lạc
cho đến kỹ nhạc, thì
người ấy được phước đức rất nhiều.

Thích-đề-hoàn nhơn bạch Phật: Bạch đức
Thế Tôn! Đúng vậy, đúng vậy! Người ấy cung kính,
cúng dường, tôn trọng, tán thán
Bát-nhã Ba-la-mật thời
tức là cúng dường Phật quá khứ, vị lai, hiện tại chăng?
Bạch đức
Thế Tôn! Nếu chúng
sinh nhiều như cát
sông
Hằng trong thế giới mười
phương, mỗi mỗi chúng sinh vì cúng dường Phật, sau
khi Phật Niết-bàn, đều
dựng tháp bảy báu, cao một do tuần, người ấy
hoặc một kiếp, hoặc non
một kiếp cung kính, tôn trọng, tán thán, hoa hương cho đến kỹ nhạc cúng dường thì bạch đức
Thế Tôn! Thiện nam tử,
thiện nữ nhân ấy được
phước nhiều chăng? Phật dạy:
Rất nhiều!
Thích-đề-hoàn nhơn thưa: Nếu có thiện nam tử, thiện nữ
nhân viết chép, giữ gìn
Bát-nhã Ba-la-mật cho đến nhớ nghó đúng,
cũng cung kính, tôn trọng, tán thán, hoa hương cho đến kỹ nhạc
cúng dường,
phước ấy rất nhiều. Vì
sao? Bạch đức Thế Tôn! Vì tất cả pháp lành đều
thuộc vào Bát-nhã
Ba-la-mật, đó là Mười thiện đạo, Bốn thiền, Bốn tâm
vô lượng, Bốn định vô
sắc, Ba mươi bảy phẩm, Ba môn giải thoát,
không, vô tướng, vô tác,
Bốn đế Khổ, Tập, Diệt, Đạo;
Sáu thần thông,
Tám giải thoát, định
Chín thứ lớp,
Thí Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật, Tấn
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, Bát-nhã Ba-la-mật,
nội không cho đến vô
pháp hữu pháp không, các môn Tam-muội, môn Đà- la-ni,
Mười lực Phật, Bốn điều
không sợ, Bốn trí vô ngại, Đại từ
Đại Bi, Mười tám pháp
không chung, Nhất thiết trí, Đạo chủng trí, Trí
nhất thiết chủng.

Bạch đức Thế Tôn! Ấy gọi là pháp ấn của hết thảy chư Phật.
Từ trong pháp ấy, hết
thảy Thanh-văn, Bích-chi Phật, chư Phật quá khứ,
vị lai, hiện tại học pháp
ấy được qua bờ kia. LUẬN:
Bát-nhã Ba-la-mật hoặc nghe, thọ trì, đọc tụng có vô
lượng công đức. Lại muốn nói nữa nên dùng việc hiện tiền thí dụ
chứng minh,
người trông thấy tháp đất cao lớn, liền
sinh tâm cho rằng vị chủ tháp ấy phước đức rất lớn, huống gì dựng tháp bảy báu cao một do tuấn, thế
nên Phật lấy tháp để ví dụ.

Hỏi: Tháp ấy
là thật hay giả? Đáp: Phật muốn khiến người biết phân biệt phước đức nhiều ít
nên lấy thí dụ, không
nên hỏi nó thật hay giả.

Có người nói: Có thật, có giả. Như sau khi Phật Ca-diếp
Niết-bàn, có quốc vương tên
Cát lê cật, lúc ấy người
sống hai vạn tuổi.
Quốc vương ấy vì cúng
dường xá lợi nên dựng tháp bảy báu, cao năm mươi dặm. Lại đời quá khứ có
Chuyển luân
Thánh vương, tên là Đức
Chủ, trong một ngày dựng
năm trăm tháp, cao năm mươi do tuần. Ở đây
nói khắp ba ngàn đại
thiên thế giới, việc ấy là giả ví dụ.

Có người nói: Đều là thật có, như tiểu quốc vương, tùy
sức dựng tháp bảy báu, đại quốc vương có thể dựng tháp bảy báu cao một
do tuần, hoặc quá một do
tuần. Tiểu Chuyển luân vương có thể dựng tháp bảy
báu khắp bốn châu thiên hạ, đại Chuyển luân vương có thể dựng tháp bảy báu quá bốn châu thiên hạ,
Phạm-thiên vương chủ ba ngàn đại thiên thế giới, là đệ tử Phật, tâm có thể
sinh biến hóa, dựng
tháp cao đến Phạm-thiên,
khắp ba ngàn đại thiên thế giới. Hoặc có
Bồ-tát được môn
Đà-la-ni, các môn Tam-muội, hành sâu Sáu Ba-la-mật,
nên sau khi Phật diệt độ,
có thể dựng tháp bảy báu khắp ba ngàn đại thiên thế giới.
Khắp là nói nhiều, chứ không phải nói giữa đó không dung
xen thứ gì khác.

Sau nói mỗi mỗi chúng sinh có nghĩa là thí chủ nhiều nên
phước đức nhiều. Trong đây Phật tự nói nhân duyên được phước là mười
thiện đạo cho đến Trí
nhất thiết chủng đều nhiếp thuộc trong Bát-nhã Ba-la- mật. Hòa hợp với pháp ấy, gọi là
Bát-nhã Ba-la-mật.
Trong Bát-nhã ấy, chỉ xuất sinh Phật,
còn nên cúng dường, huống gì xuất sinh cả ba
thừa, cho đến sự an vui
trong cõi trời cõi người đều nhân nơi Bát-nhã
Ba-la- mật mà có, lại
không cúng dường ư?

Xá lợi là pháp vô ký, là chỗ nương tựa của các pháp lành; nên
về sau hay cho người quả
báo. Tu Bát-nhã Ba-la-mật hiện thời được
quả, tương lai được báo.

--------o0o-------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM BA MƯƠI BA: THUẬT THÀNH</詞>


KINH: Bấy giờ Phật bảo
Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng vậy!
Kiều-thi-ca! Các thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy, chép
Bát-nhã Ba- la-mật, giữ quyển kinh thọ học, thân cận, đọc tụng, giảng nói, nhớ
nghó đúng, lại thêm cúng
dường hoa hương, anh lạc, hương bột, hương nước,
phan lọng, kỹ nhạc nên được phước đức vô
lượng vô biên vô số không thể nghó bàn, không thể cân lường.
Vì sao?
Vì Nhất thiết trí,
Trí nhất thiết chủng của chư
Phật đều từ trong Bát-nhã Ba-la-mật sinh.

Thiền Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Giới
Ba-la- mật, Thí Ba-la-mật
của Bồ-tát ma-ha-tát đều từ trong Bát-nhã Ba-la- mật sinh.
Nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không, Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung đều từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật sinh.
Năm mắt của chư Phật
đều từ trong Bát-nhã Ba-la-mật sinh. Việc thành
tựu chúng sinh, tịnh cõi
nước Phật, Đạo chủng trí, Trí nhất thiết chủng,
các Phật pháp đều từ
trong Bát-nhã Ba-la-mật sinh. Thanh-văn thừa,
Bích- chi Phật thừa, Phật
thừa đều từ Bát-nhã Ba-la-mật sinh.

Vì vậy, Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân chép
Bát-nhã Ba-la-mật, thọ
trì quyển kinh, thân cận, đọc tụng, giảng nói, nhớ
nghó đúng, lại còn cúng
dường hương hoa cho đến kỹ nhạc, phước đức
nhiều hơn người trước
cúng dường tháp bảy báu trăm phần, ngàn phần,
ngàn ức vạn phần, cho đến toán số thí dụ không
thể kịp được. Vì sao?
Kiều- thi-ca! Vì nếu có
Bát-nhã Ba-la-mật ở đời thì Phật bảo, Pháp bảo,
Tỳ- kheo Tăng bảo trọn không diệt.
Nếu có
Bát-nhã Ba-la-mật ở đời thì
Mười thiện đạo,
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định
vô sắc,
Thí Ba-la-mật cho đến
Bát-nhã Ba- la-mật, Bốn niệm xứ
cho đến Mười tám pháp không chung, Nhất
thiết trí, Trí nhất thiết
chủng, đều hiện ở đời.
Nếu có
Bát-nhã Ba-la-mật ở đời, thì thế gian bèn có dòng lớn
Sát- lợi, dòng lớn
Bà-la-môn, đại gia cư só, trời Tứ thiên vương, cho đến
trời A-ca-nị-tra,
Tu-đà-hoàn quả cho đến A-la-hán quả, Bích-chi Phật
đạo, Bồ-tát ma-ha-tát, Vô thượng
Phật đạo, Chuyển pháp luân, thành
tựu chúng sinh, tịnh cõi nước Phật. LUẬN: Trên kia Đế-thích đáp lại
Phật rằng: Cúng dường
Bát-nhã, phước đức
rất nhiều. Lại có trời lớn hơn cho rằng Đế-thích chẳng
phải người Nhất thiết
trí, nói ra có thể sai lầm. Vì vậy Phật ấn khả lời
Đế- thích nói rằng: Đúng
vậy, đúng vậy!

Hỏi: Nếu đối
với tướng Bát-nhã Ba-la-mật, hết thảy các sự
quán sát đều diệt,
đường ngôn ngữ dứt, chẳng sinh chẳng diệt, như tướng
hư không, thì nay cớ sao
nói có Bát-nhã ở đời thì Tam Bảo không diệt? Đáp: Thể tính
Bát-nhã Ba-la-mật, có
Phật không có
Phật vẫn thường trú
chẳng diệt. Đây nói ở đời là chỉ quyển
kinh Bát-nhã, có thể tu tập đọc tụng, ấy là trong nhân nói quả. Ví như
giếng sâu,
dây ngắn không đến, bèn
nói là mất giếng mà giếng thật chẳng mất.
Thật tướng Bát-nhã
Ba-la-mật như giếng sâu, quyển kinh gọi là dây,
hành giả không thể viết
chép, tu tập, nên nói là diệt.

Hỏi: Nếu nói
Tam Bảo thu nhiếp hết tất cả người lành, pháp lành, cớ
sao còn nói có Bát-nhã ở đời thì thế gian có
Mười thiện đạo, cho
đến Trí nhất thiết chủng?
Đáp: Các
pháp và các đạo ấy đều giải rộng trong nghĩa Tam
Bảo. Phật bảo là năm chúng vô học (hay năm pháp uẩn
là giới, định, tuệ,
giải thoát, giải thoát
tri kiến – ND) nhiếp thuộc Phật pháp. Pháp bảo là
đế thứ ba tức
Niết-bàn, trừ công đức học, vô học nhiếp thuộc bốn quả
Sa- môn, công đức
Bích-chi Phật dư tàn, công đức Bồ-tát. Tăng bảo
là bốn hướng, bốn đắc (bốn quả), năm uẩn học vô học. Ngoài ra
Mười thiện đạo,
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng v.v… đều là cửa phương tiện vào
đạo, cho nên nói riêng.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 58</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM BA MƯƠI BỐN: KHUYẾN TRÌ KINH:
Bấy giờ, Trời Tứ thiên vương cho đến
Trời A-ca-nị-tra trong ba ngàn đại
thiên thế giới, nói với các Trời Thích-đề-hoàn
nhơn rằng: Nên lãnh thọ Bát-nhã Ba-la-mật, nên giữ
gìn, nên thân cận,
nên tán thán, nên đọc tụng, nên giảng nói, nhớ nghó đúng.
Vì sao? Vì thọ trì cho đến nhớ nghó đúng
Bát-nhã Ba-la-mật nên tất cả pháp lành tu
tập sẽ được đầy đủ,
tăng ích chúng chư thiên, tổn giảm chúng Tu la.

Các Thiên tử! Thọ trì cho đến nhớ nghó đúng Bát-nhã
Ba-la-mật, nên hạt giống Phật không dứt, hạt giống
Pháp, hạt giống Tăng
không dứt; hạt giống
Phật, hạt giống Pháp, hạt giống Tăng không dứt nên
thế gian bèn có Thí
Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn
Ba- la-mật, Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật đều xuất hiện ở đời.
Bốn niệm xứ cho đến
Mười tám pháp không chung, đạo Bồ-tát đều hiện ở đời.
Tu-đà-hoàn quả,
Tư-đà-hàm quả,
A-na-hàm quả,
A-la-hán quả, Bích-chi Phật đạo,
Phật đạo, Tu-đà-hoàn cho đến Phật, đều xuất hiện ở đời.

Bấy giờ Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Kiều-thi-ca! Ông nên thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật ấy và đọc tụng, giảng nói, nhớ nghó đúng.
Vì sao? Vì nếu các A-tu-la sinh
tâm ác muốn chiến đấu với trời Ba mươi ba
thì này Kiều-thi-ca, bấy giờ ông nên tụng niệm
Bát-nhã Ba-la-mật, các
A- tu-la tâm ác liền diệt,
không còn sinh trở lại.

Kiều-thi-ca!
Nếu các Thiên tử, Thiên nữ lúc năm tướng chết hiện ra,
sẽ đọa vào chỗ không như ý thì bấy giờ ông nên ở trước họ, tụng
đọc Bát-nhã Ba-la-mật, các
Thiên tử, Thiên nữ ấy khi nghe oai lực công
đức của Bát-nhã
Ba-la-mật, được trở lại sinh chỗ cũ. Vì sao? Vì nghe
Bát- nhã Ba-la-mật, có
được lợi ích lớn. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Hoặc thiện nam tử, thiện nữ nhân, hoặc
các Thiên tử, Thiên nữ,
nghe Bát-nhã Ba-la-mật, do công đức ấy nên
dần dần sẽ được Vô
thượng chính đẳng chính giác? Kiều-thi-ca! Vì chư Phật và đệ tử quá khứ, đều học
Bát-nhã Ba-la-mật được
Vô thượng chính đẳng chính
giác, vào Vô-dư Niết-bàn. Kiều-thi-ca! Chư
Phật vị lai, mười phương
chư Phật và đệ tử hiện tại đều học Bát-nhã
Ba-la- mật mà được Vô
thượng chính đẳng chính giác, vào Vô-dư
Niết-bàn. Vì sao?
Kiều-thi-ca! Vì Bát-nhã Ba-la-mật thu nhiếp tất cả pháp lành, hoặc
pháp Thanh-văn, hoặc pháp
Bích-chi Phật, hoặc
pháp Bồ-tát, hoặc pháp Phật.

Thích-đề-hoàn
nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn!
Bát-nhã Ba-la-mật là
thần chú đại minh, thần chú vô thượng minh, thần chú
vô đẳng đẳng minh. Vì
sao? Bạch đức Thế Tôn! Vì Bát-nhã Ba-la-mật trừ
được tất cả pháp chẳng lành và cho tất cả pháp lành.

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng vậy,
Kiều-thi-ca! Bát-nhã
Ba-la-mật là thần chú đại minh, thần chú vô
thượng minh, thần chú vô đẳng đẳng minh.
Vì sao?
Kiều-thi-ca! Vì chư Phật quá khứ
nhân thần chú sáng này,
nên được Vô thượng chính đẳng chính giác; chư Phật vị lai, mười phương chư Phật hiện tại cũng nhân thần chú
sáng
này nên được Vô
thượng chính đẳng chính giác. Nhân thần chú sáng này, thế gian bèn có
Mười thiện đạo,
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng,
Bốn định vô sắc; bèn có
Thí Ba-la-mật cho đến
Bát-nhã Ba-la-mật, Bốn niệm
xứ cho đến Mười tám
pháp không chung; bèn có pháp tính, như như, pháp tướng, pháp trụ, pháp vị, thật tế; bèn có năm mắt, quả
Tu-đà-hoàn, cho đến quả
A-la-hán, đạo Bích-chi Phật, Nhất thiết trí, Trí nhất thiết chủng.

Kiều-thi-ca! Do nhân duyên của
Bồ-tát ma-ha-tát nên có mười thiện pháp xuất hiện thế gian; có
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng cho
đến Trí nhất thiết
chủng, Tu-đà-hoàn cho đến chư Phật, xuất hiện thế gian; thí như trăng tròn
chiếu sáng, tinh tú cũng
chiếu sáng.
Kiều-thi-ca! Như vậy, tất cả pháp lành thế gian,
chính pháp, Mười điều lành cho đến
Trí nhất thiết chủng, nếu
lúc chư Phật không ra đời, thì đều từ Bồ-tát
phát sinh; lực phương
tiện của Bồ-tát ma-ha-tát đều từ Bát-nhã
Ba-la-mật phát sinh,
Bồ-tát ma-ha-tát lấy lực phương tiện ấy mà tu
Thí Ba-la- mật cho đến Thiền
Ba-la-mật; tu nội không cho đến vô pháp hữu pháp không, tu Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp
không chung,
không chứng Thanh-văn,
Bích-chi Phật địa mà thành tựu chúng sinh, tịnh
cõi nước Phật, thọ
mạng thành tựu, thế giới thành tựu, quyến thuộc Bồ-tát thành tựu, được Trí nhất
thiết chủng, đều từ
Bát-nhã Ba-la-mật phát sinh. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân nghe
Bát- nhã Ba-la-mật, thọ trì, thân cận cho đến nhớ nghó đúng, người ấy
sẽ được công đức đời này đời sau.

Thích-đề-hoàn
nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Thế
nào là thiện nam tử,
thiện nữ nhân thọ trì Bát-nhã Ba-la-mật cho đến
nhớ nghó đúng được
công đức đời này đời sau?
Phật bảo
Thích-đề-hoàn nhơn: Nếu thiện nam tử, thiện nữ
nhân thọ trì Bát-nhã
Ba-la-mật cho đến nhớ nghó đúng, thì trọn không
trúng độc chết, gươm dao không làm
thương tổn, nước lửa không hại, cho
đến bốn trăm lẻ bốn
bệnh không thể trúng, trừ do nghiệp báo đời trước.

Lại nữa, Kiều-thi-ca! Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân có
việc quan nổi lên, nhờ
tụng đọc Bát-nhã Ba-la-mật, mà khi đến chỗ
quan, thì quan không khiển
trách. Vì sao? Vì nhờ oai lực của Bát-nhã
Ba-la- mật ấy. Nếu thiện
nam tử, thiện nữ nhân ấy đọc Bát-nhã Ba-la-mật,
đi đến chỗ vua, hoặc
Thái tử, đại thần, vua và Thái tử, đại thần đều
hoan hỷ hỏi han, hợp ý
nói năng. Vì sao? Vì thiện nam tử, thiện nữ nhân
ấy thường có tâm từ-bi
hỷ xả hướng về chúng sinh.

Kiều-thi-ca!
Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân thọ trì Bát-nhã
Ba- la-mật cho đến nhớ
nghó đúng, thì được các công đức đời nay như vậy.

Kiều-thi-ca!
Thế nào là công đức đời sau của thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy?
Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy trọn không xa lìa
Mười thiện đạo, Bốn
thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định vô sắc, Sáu
Ba-la- mật, Bốn niệm xứ
cho đến Mười tám pháp không chung, người ấy
trọn không đọa vào ba
đường ác, thọ thân đầy đủ, không sinh vào nhà bần cùng hà tiện, thợ thầy dọn cầu xí, khiêng thây ma; thường được
thân đủ Ba mươi hai
tướng, thường được hóa sinh thế giới chư Phật hiện tại, trọn không lìa thần
thông Bồ-tát. Nếu muốn từ một cõi Phật đến một cõi Phật cúng dường chư Phật, nghe pháp chư Phật liền được tùy ý, dạo
qua cõi Phật, thành tựu
chúng sinh, tịnh cõi nước Phật, dần dần chứng được
Vô thượng chính đẳng chính giác.

Kiều-thi-ca! Ấy gọi là công đức
đời sau.
Kiều-thi-ca!
Vì vậy, thiện nam tử, thiện nữ nhân nên thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật,
thân cận, đọc tụng, giảng nói, nhớ nghó đúng, hương hoa cho đến kỹ nhạc cúng
dường, thường không
lìa Tát-bà-nhã. Đó là thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy,
cho đến khi chứng Vô
thượng chính đẳng chính giác được thành tựu
công đức đời này đời sau. LUẬN:
Phật là Pháp vương,
tán thán người thọ trì Bát-nhã
Ba-la- mật rồi, tiếp đến
Thiên vương, Đế-thích tán, Đế-thích tán rồi, nay
đến lượt chư Thiên tán, Vì nhiều người tán
thán, nên làm cho người tín tâm càng sâu.
Nói rằng: Nên thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật ấy. Trong đây nói về nhân duyên thọ trì: Tu các công đức, tăng ích hàng chư Thiên, tổn
giảm chúng A-tu-la, Tam Bảo
không đoạn diệt, các công đức Sáu
Ba-la-mật xuất hiện ở đời.

Bấy giờ, Phật ấn khả lời tán thán của chư Thiên,
bảo Đế-thích rằng: Ông nên thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật. Trong đây nói nhân
duyên nên thọ trì rằng:
Nếu A-tu-la sinh tâm ác, muốn chiến đấu với Trời
Ba mươi ba, thì bấy giờ
ông đọc tụng Bát-nhã, ác tâm liền diệt; nếu
trong khi hai bên giao chiến
mà đọc tụng Bát-nhã, thì A-tu-la liền thối lui bỏ đi. Hỏi: Nếu như vậy cớ
sao không thường tụng
Bát-nhã khiến ác
tâm A-tu-la đừng sinh, cớ
gì đợi khi hai bên giao chiến mới tụng?
Đáp: Chư
Thiên phần nhiều đắm phước vui, tâm nhiễm đắm
dục lạc mạnh mẽ, tuy
biết Bát-nhã có công đức lớn mà không thể thường tụng.

Lại vì Trời Đao-lợi có nghiệp nhân duyên bất tịnh nên gây ra
oán địch, không thể không chiến đấu.

Chư Thiên khi
mạng sắp chết, có năm tướng chết hiện ra:
1.Hoa trên mũ héo,
2. Dưới nách ra mồ hôi,
3.Ruồi đến đậu trên thân.
4. Thấy có vị trời ngồi chỗ của mình.
5.Tự mình không ưa chỗ ngồi cũ. Chư Thiên thấy tướng chết ấy,
nghó tiếc cái vui cõi Trời, thấy mình sẽ sinh chỗ dữ, tâm rất lo khổ. Bấy giờ nếu nghe thật tướng
Bát-nhã Ba-la-mật, các pháp hư
dối cuồng loạn, vô thường, không tịch, tin lời
Phật dạy ấy, tâm được thanh tịnh
nên sinh trở lại chỗ cũ.

Chư Thiên ấy
không chỉ sinh trở lại chỗ cũ, mà còn nhờ nghe
Bát- nhã nên đời đời
hưởng phước vui, dần dần thành đạo Vô thượng.
Nhân duyên trong đây như
Kinh nói: Bát-nhã Ba-la-mật là thần
chú sáng lớn. Hỏi:
Thích-đề-hoàn nhơn cớ sao gọi Bát-nhã là thần
chú sáng
lớn (đại minh)? Đáp:
Các Thánh nhân của ngoại đạo có các chú thuật, lợi ích
nhân dân, đọc thần chú
ấy có thể theo ý muốn sai sử quỷ thần; các tiên
nhân có thần chú ấy
rất nổi tiếng, nhân dân quy phục. Vì quý chú thuật
nên Đế-thích bạch
Phật rằng: Trong các chú thuật,
Bát-nhã Ba-la-mật là
đại chú thuật.
Vì sao? Vì thường hay cho chúng
sinh cái vui đạo đức, còn cái

vui của chú
thuật khác hay khởi phiến não, lại vì tạo nghiệp bất
thiện nên đọa vào ba đường ác.

Lại nữa, các chú thuật khác hay theo tham dục,
sân nhuế, tự do làm ác, còn thần chú
Bát-nhã Ba-la-mật hay dứt
sự đắm trước thiền
định, Phật đạo, Niết-bàn, huống gì bệnh tham
sân thô thiển. Vì thế nên gọi
là thần chú đại minh,
thần chú vô thượng, thần chú vô đẳng đẳng. Lại nữa,
thần chú ấy hay làm cho người xa lìa già bệnh chết, hay an lập chúng
sinh nơi Đại thừa, hay làm cho hành giả rất lớn ở
giữa chúng sinh, thế nên nói là thần chú lớn. Hay làm lợi ích như vậy nên
gọi là vô thượng. Từ
trước có tiên nhân làm chú thuật, đó là các thần
chú có thể biết tâm
người khác tên là Ức xoa ni; thần chú bay đi biến
hóa tên là Kiền đà
lê; thần chú hay làm cho sống lâu ngàn vạn năm vì
các thấn chú khác không
sánh bằng. Đối với chú thuật không thể sánh
ấy, Bát-nhã còn vượt
quá vô lượng, nên gọi là vô đẳng. Lại nữa,
các Phật pháp gọi là vô đẳng đẳng, Bát-nhã
Ba-la-mật là nhân duyên được
thành Phật quả nên gọi là vô đẳng đẳng.

Lại nữa, chư
Phật là vô đẳng giữa chúng sinh; Bát-nhã chú
thuật được Phật nói
ra, nên gọi là thần chú vô đẳng đẳng.

Lại nữa, trong
Kinh này tự nói nhân duyên của ba thần chú, đó là thần
chú này hay xả bỏ tất cả pháp
bất thiện, hay cho tất
cả thiện pháp.
Phật thuận theo lời tán thán, nên nói: Đúng vậy, đúng vậy! Lại cũng nói rộng lời tán thán đó rằng, nhân nơi
Bát-nhã nên xuất
sinh
Mười thiện đạo cho đến chư Phật.
Bát-nhã Ba-la-mật thuộc
Bồ-tát nên Phật nói thí dụ; chư Phật hay đại phá bóng tối vô minh, nên như
trăng tròn,
Bồ-tát phá bóng tối
không bằng, như tinh tú, như trong đêm có thấy được đều nhờ
sức trăng
sao. Trong đêm sinh tử thế
gian, có thấy
biết được đều nhờ thế
lực Phật, Bồ-tát. Nếu đời không có Phật, bấy giờ
Bồ-tát thuyết pháp độ
chúng sinh, đặt vào trong cái vui cõi trời cõi người, làm cho dần dần được
cái vui Niết-bàn.
Bồ-tát có được trí tuệ đều là nhờ oai lực
Bát-nhã Ba-la-mật. Lại nữa,
Bồ-tát tuy tu Ba mươi bảy phẩm, Mười tám không, biết các pháp rốt ráo không thể chấp thủ, cũng không chứng đạo
Thanh-văn, Bích-chi Phật mà có thể trở lại khởi lên các
thiện pháp, giáo hóa
chúng sinh, tịnh cõi nước
Phật, thọ mạng đầy đủ v.v… đều là oai lực
Bát-nhã Ba-la-mật.

Hoặc người ấy nhờ thọ trì
Bát-nhã cho đến nhớ nghó đúng,
nên được công đức
đời nay đời sau. Công đức ở đời là trọn không bị
trúng độc chết v.v…

Hỏi: Trước đã nói không bị bất đắc kỳ tử, sao nay còn nói lại? Đáp:
Trước đã nói,
Bát-nhã Ba-la-mật không phải chỉ nói
trong một hội, ở đây vì
người đến sau nên nói lại. Lại nữa,
dao, độc, nước, lửa có hai thứ: Có thứ người khác làm,
có thứ tự làm. Trước
kia nói do người khác gia hại bằng binh đao, độc
hại, nước lửa v.v…,
là không tự mình làm tổn thương. Làm sao biết? Vì
tiếp nói bốn trăm lẻ
bốn bệnh nên biết. Trên tuy nói người khác không thể tìm được chỗ thuận tiện để hại, chứ không nói người kia còn trở lại
cung kính cúng dường.
Bốn trăm lẻ bốn bệnh là hợp với bốn đại làm thân. Bốn đại thường xâm hại nhau nên trong mỗi đại có một trăm lẻ một bệnh khởi
lên. Bệnh lạnh có hai
trăm lẻ hai do thủy đại và phong đại khởi lên;
bệnh nóng có hai trăm lẻ
hai do địa đại và hỏa đại khởi lên. Tướng lửa
nóng và tướng đất cứng, vì cứng … nên khó
tiêu, khó tiêu nên khởi lên
bệnh nóng. Máu thịt, gân
tủy v.v… thuộc phần địa đại, trừ nghiệp báo, tất cả các pháp đều nhân duyên hòa
hợp sinh, không có người làm, vì không có người làm nên chắc chắn thọ
nghiệp báo,
Phật không cứu
được, huống
gì Bát-nhã. Chắc chắn thọ
nghiệp báo, không chắc chắn
thọ nghiệp báo như trước đã nói.
Việc quan nổi lên là, nhờ oai lực tụng
Bát-nhã Ba-la-mật, nên
việc nổi lên liền diệt. Hỏi: Trước đã nói người không tìm được dịp tiện lợi để phá,
sao nay còn nói nữa?
Đáp: Trước
tuy nói người không thể tìm được dịp tiện lợi, mà
chưa nói Quốc vương, dại
thần v.v… đã không tìm được dịp tiện lợi, lại
còn cung kính, cúng dường.
Vì sao? Vì Bồ-tát ấy thường có tâm từ-bi hỷ xả
hướng đến chúng sinh.

Công đức đời sau là, đời đời sinh ra thường không rời
Mười thiện đạo, vì thế nên
thường không đọa ác đạo. Người ấy nhờ chiết phục ác tâm nên thọ thân hoàn hảo đầy đủ, không
sinh vào các nhà hà tiện.
Học đạo của
Phật học, nên được thần biến hóa như Phật, có ba mươi
hai tướng tốt, tám mươi vẻ đẹp tùy hình.

Thường được hóa
sinh vào cõi Phật hiện tại là tùy tâm đi đến
mười phương thế giới, cúng dường chư Phật, nghe thọ các pháp, giáo
hóa chúng sinh, dần dần
được thành Phật đạo. Thế nên hành giả tuy
nghe, thọ trì, cho đến nhớ nghó đúng không lìa
tâm Tát-bà-nhã. Như vậy
là được công đức đời này đời sau.

-------------o0o-------------

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM BA MƯƠI LĂM: PHẠM-CHÍ</詞>


KINH: Bấy giờ các ngoại đạo
Phạm-chí đi đến chỗ Phật, muốn tìm chỗ dở của Phật. Khi ấy
Trời Thích-đề-hoàn nhơn nghó rằng:
Các ngoại đạo Phạm-chí này
đi đến chỗ Phật, muốn tìm chỗ dở của Phật. Ta
nay hãy tụng niệm Bát-nhã
Ba-la-mật đã được lãnh thọ nơi Phật, các
ngoại đạo Phạm-chí ấy
trọn không thể nửa chừng làm trở ngại, dứt việc
nói Bát-nhã Ba-la-mật.

Thích-đề-hoàn
nhơn nghó như vậy xong, liền tụng Bát-nhã
Ba-la- mật.
Bấy giờ các ngoại đạo
Phạm-chí từ xa đi quanh Phật rồi trở lại

đường cũ đi luôn.
Khi ấy
Xá-lợi-phất nghó rằng: Trong đây vì nhân duyên gì
các ngoại đạo Phạm-chí
từ xa đi quanh Phật rồi trở lại đường cũ đi luôn?

Phật biết tâm Xá-lợi-phất nghó, bảo Xá-lợi-phất rằng:
Thích-đề- hoàn nhơn tụng niệm
Bát-nhã Ba-la-mật, do nhân duyên ấy, nên
các ngoại đạo Phạm-chí
từ xa đi quanh Phật rồi trở lại đường cũ đi luôn.

Này Xá-lợi-phất! Ta không thấy các ngoại đạo Phạm-chí có
một tâm niệm thiện, các
ngoại đạo Phạm-chí chỉ ôm tâm ác đi đến,
muốn tìm chỗ dở của Phật.

Này Xá-lợi-phất! Ta không thấy trong khi nói Bát-nhã
Ba-la-mật mà có ai trong tất cả thế gian hoặc trời, hoặc ma, hoặc Phạm,
hoặc chúng Sa-môn, chúng
Bà-la-môn mang tâm ác đi đến có thể tìm
được chỗ dở. Vì sao?
Này Xá-lợi-phất! Vì các trời Tứ thiên vương, cho
đến trời A-ca-nị-tra,
các Thanh-văn,
Bích-chi Phật, các
Bồ-tát ma-ha-tát trong ba ngàn đại
thiên thế giới thường thủ hộ Bát-nhã Ba-la-mật
ấy. Vì sao? Vì các trời
người ấy đều từ trong Bát-nhã Ba-la-mật sinh ra. Lại nữa,
Xá-lợi-phất! Chư Phật và Thanh-văn, Bích-chi Phật,
Bồ- tát ma-ha-tát,
các Trời, Rồng, Quỷ thần v.v….trong mười phương thế giới nhiều như cát
sông Hằng, đều thủ hộ
Bát-nhã Ba-la-mật ấy.
Vì sao? Vì chư Phật v.v…
đều từ trong Bát-nhã Ba-la-mật sinh ra.
Bấy giờ ác ma nghó rằng: “Nay Phật và bốn bộ chúng hiện
tiền tập hội, có cả các Thiên tử cõi Dục,
cõi Sắc, trong ấy chắc có vị
Bồ-tát ma- ha-tát được thọ ký
sẽ chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, ta có thể đến chỗ Phật phá hoại ý đó”. Khi ấy ác ma hóa ra bốn loại
binh, đi đến chỗ Phật.
Bấy giờ Thích-đề-hoàn nhơn nghó: Bốn loại binh này là do ác ma hóa làm muốn đi đến chỗ Phật.
Vì sao? Vì bốn loại binh
ấy trang bị hơn cả bốn
loại binh của vua Tần bà ta la, của vua Ba tư nặc,
của các
Thích tử, của các tộc
Lê xương. Ác ma ấy luôn luôn tìm chỗ
dở của Phật, muốn não
hại chúng sinh. Vậy ta có thể tụng niệm
Bát-nhã Ba-la-mật.

Thích-đề-hoàn
nhơn tức thời tụng Bát-nhã Ba-la-mật, ác ma
nghe đúng như lời tụng,
dần dần trở laị đường cũ đi luôn.
Bấy giờ trong hội các Thiên tử của Tứ thiên vương cho đến các Thiên tử
trời A-ca-nị-tra, hóa làm hoa trời từ giữa hư không rải lên
Phật thưa rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Nguyện làm cho Bát-nhã Ba-la-mật trụ lâu
cõi Diêm-phù-đề.
Vì sao? Vì người cõi
Diêm-phù-đề thọ trì
Bát- nhã Ba-la-mật, tùy lúc trú ở, Phật bảo
không diệt,
Pháp bảo, Tăng bảo, cũng trụ không diệt.

Bấy giờ chư Thiên trong mười phương thế giới nhiều như cát
sông Hằng cũng rải hoa và thưa rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Nguyện khiến Bát-nhã
Ba-la-mật trụ lâu
cõi Diêm-phù-đề, nếu
Bát-nhã Ba-la-mật trụ lâu,
Phật Pháp Tăng cũng
sẽ trụ lâu, cũng phân biệt được đạo
Bồ-tát ma-ha-tát.

Lại nữa, ở trú xứ nào có thiện nam tử, thiện nữ nhân viết chép,
thọ trì quyển kinh Bát-nhã
Ba-la-mật thì nơi ấy chiếu sáng, lìa xa mọi tối tăm.

Phật bảo các
Thiên tử Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng
vậy! Kiều-thi-ca và các Thiên tử người cõi
Diêm-phù-đề thọ trì
Bát-nhã Ba- la-mật, tùy lúc trụ
ở, Phật bảo, Pháp bảo, Tăng bảo, cũng trú như vậy, cho đến trú xứ nào có thiện nam tử thiện nữ nhân viết chép thọ trì
quyển kinh Bát-nhã
Ba-la-mật, thì chỗ ấy chiếu sáng, xa lìa mọi tối tăm.
Bấy giờ các Thiên tử hóa làm trời rải trên Phật và thưa rằng:
Bạch đức Thế Tôn! Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân thọ trì
Bát-nhã Ba-la- mật cho đến nhớ nghó đúng thì ma hoặc ma trời không thể tìm được
chỗ tiện lợi. Bạch đức
Thế Tôn! Chúng con cũng sẽ ủng hộ các thiện
nam tử, thiện nữ nhân
ấy. Vì sao? Vì nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân thọ
trì Bát-nhã Ba-la-mật cho
đến nhớ nghó đúng, chúng con liền xem
người ấy như Phật, hoặc gần Phật.

Khi ấy Thích-đề-hoàn nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế
Tôn! Thiện nam tử, thiện nữ nhân thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật cho đến
nhớ nghó đúng, nên biết người ấy đời trước đã làm các công đức đối với
Phật, thân cận cúng
dường chư Phật, được thiện tri thức ủng hộ.

Bạch đức Thế Tôn! Nhất thiết trí của chư Phật, nên tìm trong
Bát- nhã Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật cũng nên tìm trong
Nhất thiết
trí. Vì sao? Vì Bát-nhã
Ba-la-mật chẳng khác Nhất thiết trí, Nhất thiết trí
chẳng khác
Bát-nhã Ba-la-mật;
Bát-nhã Ba-la-mật và
Nhất thiết trí không hai
không khác. Vì vậy chúng con xem người ấy tức là
Phật hoặc gần Phật.

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng vậy!
Kiều-thi-ca! Nhất thiết trí của chư Phật tức là
Bát-nhã Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la- mật tức là Nhất
thiết trí. Vì sao? Kiều-thi-ca! Vì Nhất thiết trí của chư Phật từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật sinh ra,
Bát-nhã Ba-la-mật chẳng khác Nhất thiết trí,
Nhất thiết trí chẳng khác
Bát-nhã Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba- la-mật và Nhất thiết
trí không hai không khác. LUẬN:
Trong Phẩm trên nói
người nghe, thọ trì
Bát-nhã Ba-la- mật thì ma hoặc ma
dân, ngoại đạo Phạm-chí không tìm được chỗ
tiện lợi để phá, nay
muốn hiện tiền chứng nghiệm, nên dùng oai thần cảm đến chúng ma, và các ngoại đạo. Vì vậy ngoại đạo
Phạm-chí nghó rằng: “Lúc Phật ở núi Kỳ xà quật nói
Bát-nhã Ba-la-mật, nghĩa là nói các pháp rốt ráo không, không có gì để dẫn dắt mười phương chúng
sinh. Chúng ta cùng đến vấn nạn, phá không luận ấy. Luận ấy nếu bị
phá, thì Phật tự lui,
chúng ta được trở lại như cũ”. Các ngoại đạo ấy chỉ
có tà kiến ác tâm,
kiêu mạn đi đến, muốn chỉ ra chỗ sai quấy của
Bát-nhã Ba-la-mật rốt
ráo thanh tịnh ấy. Thí như người cuồng muốn làm
trúng thương hư không,
luống tự lấy khổ nhọc.
Bấy giờ Đế-thích như lời
Phật dạy, thọ
trì Bát-nhã, ngoại đạo không thể tìm được chỗ tiện lợi, nay muốn
nghiệm thật, khiến người ta tin
biết. Đế-thích thành tựu vô lượng phước đức, nhờ căn trời lanh lợi nên rất
tin Bát-nhã, liền tụng
niệm, được oai lực Bát-nhã nên ngoại đạo ở từ xa
đi quanh Phật, rồi lui lại đường cũ mà đi.

Hỏi: Cớ sao
không quay thẳng về mà vừa nhiễu quanh Phật rồi đi trở lui. Đáp: Do nhờ thần lực
Bát-nhã nên bị hàng phục từ chỗ xa,
suy
nghó rằng: Oai đức của
Phật chúng rất lớn, chúng ta đi tới đó, luống tự mình bị khổ nhục, không thành được gì, nếu chúng ta vừa trông thấy
Phật, bỏ đi ngay, người
đời sẽ cho chúng ta khiếp nhược, đã đến Phật mà
đi về không, vì vậy trá
hiện điệu bộ cúng dường đi quanh Phật, rồi trở
lại đường cũ mà đi.

Xá-lợi-phất xưa vốn là Phạm-chí, thấy các ngoại đạo ở chỗ
xa mà bỏ đi, tâm hơi thương xót, không thể vì việc
nhỏ mà ngoại đạo đến
rồi đi như vậy, nên vào
Tam-muội tìm hiểu, nghó rằng: Các ngoại đạo này vì nhân duyên gì mà đến, rốt cục không mong được độ, mà đi trở
về không. Phật bảo đó
là do thần lực Bát-nhã Ba-la-mật.

Xá-lợi-phất suy nghó: Phật dùng Bát-nhã Ba-la-mật tế độ hết
mọi việc, cớ sao khiến
các ngoại đạo này đi trở về không?
Phật biết ý nghó
của Xá-lợi-phất, bảo
Xá-lợi-phất rằng:
Các Phạm- chí ấy cho đến không có một tâm
niệm thiện, chỉ mang ác ý, tà
kiến dính tâm, muốn tìm
định tướng các pháp, thế nên không thích hợp
được độ. Thí như bệnh
chắc chắn chết tuy có lương y, thần dược mà
không thể cứu khỏi.

Này Xá-lợi-phất! Khi thuyết Bát-nhã Ba-la-mật không
phải chỉ có Phạm-chí, mà tất cả người thế gian mang ác tâm đi đến, cũng không thể tìm chỗ tiện lợi để phá.
Vì sao? Vì tất cả chư Phật, chư
Bồ-tát và chư thiên thường thủ
hộ Bát-nhã. Vì cớ sao? Vì chư Phật, Bồ-tát,
trời, người nghó rằng:
Chúng ta đều từ Bát-nhã sinh. Ma đến muốn nạn
vấn phá hoại cũng như vậy.

Lúc ấy, các Thiên tử trong hội, trước chỉ nghe nói công đức Bát- nhã, nay mới thấy
sự chứng nghiệm nên tâm rất hoan hỷ, hoá ra các
hoa cúng dường và nguyện
rằng: Nguyện Bát-nhã Ba-la-mật trụ lâu ở
cõi Diêm-phù-đề. Việc
này như dưới đây nói rộng. Phật liền ấn khả.

Chư thiên ở trước Phật tự thề: Hành giả nếu nghe, thọ trì
Bát nhã Ba-la-mật cho đến nhớ
nghó đúng, chúng tôi thường thủ hộ. Vì sao?
Vì chúng tôi xem người
ấy như Phật, hoặc gần Phật.
Như Phật là,
thân Pháp tính trú địa vị bất thối, được vô
sinh
pháp nhẫn, cho đến mười địa.

Gần Phật là, nhục thân
Bồ-tát hay nói
Bát-nhã Ba-la-mật và
nghĩa chính của nó. Bấy giờ,
Đế-thích do nhân duyên đời trước đã nhóm công đức,
trí tuệ, tán thán Bồ-tát
ấy, trong đây lại nói nhân duyên sự tán thán.

Trí nhất thiết chủng của chư Phật nên tìm trong Bát-nhã là,
Bồ-tát tu Bát-nhã Ba-la-mật đầy đủ nên khi được
thành Phật,
Bát-nhã biến thành Trí nhất thiết
chủng, nên nói Trí nhất thiết chủng nên tìm
trong Bát-nhã. Phật hay
nói Bát-nhã Ba-la-mật, nên nói Bát-nhã
Ba-la-mật nên tìm trong Trí
nhất thiết chủng. Thí như sữa biến thành lạc, lìa
sữa không có lạc, cũng không được nói
sữa chính là lạc.
Bát-nhã Ba-la-mật biến làm Trí
nhất thiết chủng, lìa Bát-nhã cũng không có Trí
nhất thiết chủng, cũng không được nói
Bát-nhã chính là Trí nhất
thiết chủng.
Bát- nhã làm nguyên nhân
sinh Trí nhất
thiết chủng, Trí nhất thiết chủng
làm nguyên nhân để nói
Bát-nhã. Nhân quả không rời nhau, nên nói
không hai không khác.

<詞>GIẢI THÍCH PHẨM BA MƯƠI SÁU: TÔN ĐẠO</詞>


KINH:
Bấy giờ Tuệ mạng
A-nan bạch Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Cớ sao không ngợi khen
Thí Ba-la-mật,
Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật, Tấn
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, cho đến Mười tám
pháp không chung mà chỉ
khen ngợi Bát-nhã Ba-la-mật?

Phật bảo A-nan: Bát-nhã Ba-la-mật là tôn quý, dẫn đạo năm
Ba- la-mật cho đến Mười
tám pháp không chung.

Này A-nan! Ý
ông nghó sao? Không hồi hướng đến Trí nhất
thiêt chủng mà bố thí
có được xưng là Ba-la-mật không?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

-Không hồi hướng đến Trí nhất thiết chủng mà trì giới, nhẫn
nhục, tinh tấn, thiền định,
trí tuệ có gọi là Bát-nhã Ba-la-mật không?

Thưa không, bạch Thế Tôn!

Vì vậy nên biết Bát-nhã Ba-la-mật đối năm Ba-la-mật cho đến Mười tám pháp không chung là tôn quý dẫn đạo, vậy nên khen
ngợi Bát-nhã.

A-nan bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Thế nào là bố thí,
hồi hướng đến Trí nhất
thiết chủng để thành Thí Ba-la-mật cho đến
thành Bát-nhã Ba-la-mật?

Phật bảo A-nan: Do không hai
Bố thí, hồi hướng đến
Trí nhất thiết chủng, ấy gọi là
Thí Ba-la-mật; do bất
sinh không thể có được hồi hướng đến Trí nhất thiết chủng mà bố thí, ấy gọi là
Thí Ba-la-mật, cho đến
do trí tuệ biết pháp
không hai, hồi hướng đến Trí nhất thiết chủng, ấy
gọi là Bát-nhã
Ba-la-mật; do bất sinh, không thể có được, hồi hướng
đến Trí nhất thiết
chủng, ấy gọi là Bát-nhã Ba-la-mật.

A-nan bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Thế nào là do
pháp không hai hồi hướng
đến Trí nhất thiết chủng mà Bố thí, ấy gọi là Thí Ba-la-mật, cho đến thế nào là do pháp không hai hồi hướng đến
Trí nhất thiết chủng, ấy
gọi là Bát-nhã Ba-la-mật?

Phật bảo A-nan: Do pháp
sắc không hai,
pháp thọ, tưởng, hành, thức không hai, cho đến pháp Vô thượng
chính đẳng
chính giác không hai vậy.

Bạch đức Thế Tôn! Thế nào là pháp sắc không hai cho đến
pháp Vô thượng chính
đẳng chính giác chẳng hai? Phật dạy:
Sắc, sắc tướng không. Vì sao? Vì Thí Ba-la-mật và
sắc không hai không khác, cho đến Vô thượng chính
đẳng chính giác và Thí
Ba-la-mật không hai
không khác.
Năm Ba-la-mật kia cũng như vậy.

nan!
Vì vậy nên chỉ khen ngợi Bát-nhã Ba-la-mật, đối với năm
Ba- la-mật cho đến Trí nhất thiết chủng là tôn quý dẫn đạo.

Này A-nan! Thí
như đất lấy hạt giống rải vào, gặp đủ nhân duyên hòa hợp liền mọc, các hạt giống ấy nương đất mà mọc.
Này A-nan! Như vậy năm Ba-la-mật
nương Bát-nhã Ba-la-mật được sinh; Bốn niệm
xứ cho đến Trí nhất
thiết chủng cũng nương Bát-nhã Ba-la-mật được
sinh. Này A-nan! Vì vậy nên
Bát-nhã Ba-la-mật đối với năm Ba-la-mật
cho đến Mười tám pháp
không chung là tôn quý dẫn đạo.

Bấy giờ Thích-đề-hoàn nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế
Tôn! Phật nói công đức
của thiện nam tử, thiện nữ nhân thọ trì Bát-nhã
Ba- la-mật cho đến nghó đúng chưa hết.
Vì sao? Vì thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật cho đến nhớ nghó đúng, thì là thọ trì đạo Vô thượng của ba đời chư
Phật. Vì cớ
sao? Vì muốn được Trí nhất thiết chủng hãy từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật mà
cầu, muốn được Bát-nhã Ba-la-mật hãy từ trong Trí
nhất thiết chủng mà cầu.
Bạch đức
Thế Tôn! Nhờ thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật cho đến nhớ nghó đúng nên có
Mười thiện đạo xuất hiện ở đời, có
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn
định vô sắc, cho đến Mười tám pháp không
chung xuất hiện ở đời.
Nhờ thọ trì Bát-nhã Ba-la-mật cho đến nhớ nghó đúng, nên thế gian bèn có dòng
lớn Sát-lợi, dòng
lớn Bà-la-môn, đại gia cư
só, trời Tứ thiên vương
cho đến trời A tra nị ca. Nhờ thọ trì Bát-nhã
Ba-la- mật cho đến nhớ
nghó đúng nên bèn có Tu-đà-hoàn cho đến
A-la-hán, Bích-chi Phật,
Bồ-tát ma-ha-tát. Nhờ thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật cho
đến nhớ nghó đúng, nên
có chư Phật xuất hiện thế gian. Bấy giờ,
Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Kiều-thi-ca! Thiện
nam tử, thiện nữ nhân
thọ trì Bát-nhã Ba-la-mật cho đến nhớ nghó đúng,
Ta không nói chỉ có ngần
ấy công đức. Vì sao? Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy, thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật cho đến nhớ nghó đúng, tâm không lìa Trí nhất thiết chủng còn thành tựu được vô lượng giới
uẩn, định uẩn, tuệ uẩn,
giải thoát uẩn, giải thoát tri kiến uẩn. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy, thọ trì
Bát- nhã Ba-la-mật cho đến nhớ nghó đúng, tâm không lìa Trí nhất
thiết chủng nên biết
người ấy là như Phật. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Hết thảy Thanh-văn, Bích-chi Phật có
được giới uẩn, định uẩn, tuệ uẩn, giải thoát uẩn, giải thoát tri kiến uẩn,
không sánh kịp được giới uẩn cho đến giải thoát tri kiến uẩn của
thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy, trăm phần, ngàn phần, ngàn vạn ức phần, cho
đến toán số, thí dụ
cũng không thể kịp được. Vì sao? Vì thiện nam tử, thiện

nữ nhân này
đối với Thanh-văn, Bích-chi Phật địa, tâm được giải
thoát, lại không cầu pháp Đại thừa.

Lại nữa, Kiều-thi-ca! Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân viết
chép, giữ gìn quyển kinh Bát-nhã Ba-la-mật, với sự cung kính, tôn trọng,
và hương hoa, anh lạc cho đến kỹ nhạc, cũng được công đức đời
nay đời sau. Bấy giờ,
Thích-đề-hoàn nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế
Tôn! Thiện nam tử, thiện
nữ nhân ấy thọ trì Bát-nhã Ba-la-mật cho đến
nhớ nghó đúng, tâm
không lìa Trí nhất thiết chủng, cúng dường Bát-nhã
Ba- la-mật, với sự cung
kính, tôn trọng, và hương hoa cho đến kỹ nhạc
thì con thường thủ hộ người ấy. LUẬN:
A-nan đa văn,
sức phân biệt được “không” mà chưa
lìa dục, nên không thể
thâm nhập, tuy thường hầu Phật mà không thường vấn nạn về không.
Nay Phật tán thán
Bát-nhã Ba-la-mật, cũng tán
thán người tu, vì thế
nên A-nan mới bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn!
Cớ sao không tán thán các
Ba-la-mật khác và các pháp, mà chỉ tán
thán riêng Bát-nhã
Ba-la-mật?
Hỏi: Phật từ
đầu đến đây, thường nói tên Sáu Ba-la-mật, sao
nay A-nan nói Phật không xưng tán? Đáp: Trước tuy nói danh tự, không phải xưng khen, đều chỉ
vì khiến tìm vào Bát-nhã nên nói.

Phật bảo A-nan: Trong tất cả pháp hữu vi, trí tuệ là đệ nhất; trong tất cả trí tuệ đưa qua bờ kia,
Bát-nhã Ba-la-mật là đệ nhất; thí
như đi đường, tuy có chúng bạn mà vị thầy dẫn đường là đệ nhất.
Bát-nhã cũng như vậy, tuy tất cả
thiện pháp đều có lực, song Bát-nhã hay chỉ đường ra khỏi ba cõi, đạt đến ba thừa. Nếu không
có Bát-nhã, tuy làm
các thiện pháp bố thí,
mà thọ quả báo theo hành nghiệp có cùng tận; vì
có cùng tận, nên còn không thể được
Niết-bàn Tiểu thừa, huống gì đạo
Vô thượng. Nếu làm
việc thiện bố thí v.v… mà quán được như tướng
Phật đạo không hai, không
sinh không diệt, không được không mất, rốt
ráo không tịch, ấy gọi
là hồi hướng đến Trí nhất thiết chủng, thì phước
của bố thí ấy, đời
đời thường thọ quả báo không cùng tận, sau sẽ được
Trí nhất thiết chủng;
giống như bố thí, tất cả pháp khác cũng như vậy.

Hỏi: Cớ sao
Phật không đáp nhân duyên của không hai (bất
nhị) mà trở lại tiếp
giải thích nghĩa không hai?
Đáp: A-nan
không hỏi về nhân duyên của không hai, chỉ hỏi pháp
gì không hai, thế nên Phật đáp các pháp sắc v.v… không hai.
Bát-nhã Ba-la-mật có thể
làm cho năm việc kia thành Ba-la-mật, nên chỉ khen

ngợi Bát-nhã
Ba-la-mật. Phật muốn làm cho nghĩa ấy dễ hiểu, nên
lấy ví dụ như đại địa
hay sinh muôn vật, Bát-nhã Ba-la-mật cũng như vậy.

Giữ gìn được
tất cả chủng tử thiện pháp là, trừ Bát-nhã
Ba-la-mật thì tất cả
thiện pháp khác đều có được từ khi phát tâm lại đây.

Nhân duyên hòa hợp là, đối với Phật đạo nhất tâm tin nhẫn,
tinh tấn không ngừng nghỉ,
muốn thọ trì thông đạt không biến hoại, có
các pháp như vậy.

Việc được thành biện là, sự tăng trưởng ấy, từ khi phát tâm
khởi lên, học các
Ba-la-mật, từ một địa đến một địa cho đến Phật địa. Hỏi: Cớ gì Đế-thích nói Phật dạy chưa hết công đức thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật của hành giả?

Đáp: Bát-nhã
Ba-la-mật vô lượng vô biên, nên công đức cũng
vô lượng vô biên, nói
chưa rốt ráo, thì giữa chừng ngoại đạo Phạm-chí
và ma đi đến, nên bàn
qua việc khác, nay trở lại muốn tiếp tục nghe. Đế- thích rất ưa quả báo phước đức, ưa nghe nói công
đức Bát-nhã,
nghe khôntg biết chán, nay
lại muốn nghe nói nữa, nên tự nói nhân
duyên: “Bạch đức
Thế Tôn! Nếu người thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật, cho
đến nhớ nghó đúng, thì
được công đức và trí tuệ Vô thượng đạo của ba
đời chư Phật. Vì cớ
sao? Vì nên tìm Trí nhất thiết chủng trong
Bát-nhã, nên tìm Bát-nhã
trong Trí nhất thiết chủng”, như nói ở cuối Phẩm
trên. Các hành giả nếu thọ trì Bát-nhã, phát tâm
cầu Vô thượng chính
đẳng chính giác, vì độ
chúng sinh, nên nhóm các công đức Bát-nhã
Ba-la- mật như
Mười thiện đạo cho đến Mười tám pháp không chung xuất hiện ở thế gian. Do nhân duyên của pháp lành ấy nên có dòng lớn
Sát-lợi cho đến chư Phật.
Phật bảo
Thiên đế: Người ấy không chỉ được công đức như trên mà còn được vô lượng công đức giới uẩn v.v… Giới uẩn là Bồ-tát tu
Bát- nhã Ba-la-mật, đối
với hết thảy chúng sinh tu hạnh thí vô úy một
cách tốt ráo.
Số chúng
sinh trong mười phương vô lượng vô biên, trong
ba đời số cũng vô
lượng vô biên, bốn loài chúng sinh trong sáu đường
mỗi tướng mỗi loại
cũng vô lượng vô biên. Đối với vô lượng vô biên
chúng sinh ấy, thí cho vật
yêu quý nhất là mạng sống, thế nên được vô lượng quả báo giới uẩn. Như vậy giới bất
sát v.v… chỉ nói danh tự thì có hai trăm năm mươi, trong Tỳ-ni nói lược thì tám mươi bốn ngàn, nói rộng
thì có vô lượng vô
biên. Giới này, người phàm phu hoặc thọ tu một
ngày, hoặc một đời,
hoặc trăm ngàn vạn đời, còn Bồ-tát thì thí vô úy đối
với tất cả chúng sinh,
cho đến khi vào Vô-dư Niết-bàn. Ấy gọi là vô
lượng giới uẩn. Cho đến
giải thoát tri kiến uẩn cũng như vậy, theo nghĩa mà
phân biệt.
Công đức năm uẩn ấy hơn Nhị thừa, không thể lường kể.
Nếu người viết chép cúng dường
Bát-nhã Ba-la-mật, thì được
công đức đời này đời sau. Hỏi: Công đức đời này
sau rất nặng, còn việc viết chép, giữ
gìn, cúng dường là nhẹ,
làm sao được công đức hai đời?
Đáp: Cúng
dường có hai cách:

Bắt chước người khác mà cúng dường.

Tự thân tâm cúng dường.

Biết công đức Bát-nhã nên thân tâm cúng dường, nên được
công đức hai đời.

Bát-nhã có nhiều cửa vào; nếu nghe, thọ trì, cho đến
nhớ nghó đúng, đó là từ cửa trí tuệ, tinh tấn mà vào; viết chép,
cúng dường, đó là từ cửa tin và tinh tấn mà vào. Nếu nhất tâm tin
sâu thì cúng
dường quyển kinh hơn, nếu
không nhất tâm thì tuy thọ trì mà không bằng.

Lại nữa, có ngọc báu như ý, là sắc pháp vô ký, không tâm, không thức, do nhân duyên phúc đức của chúng
sinh mà
sinh ra. Nếu có
người đem cúng dường
còn có thể khiến cho người thọ dụng tùy ý, huống
gì Bát-nhã là trí tuệ
vô thượng, là mẹ của chư Phật, là đệ nhất báu trong các pháp báu; nếu người đúng như điều được nghe, nhất tâm tín
thọ cúng dường, làm sao
chẳng được công đức hai đời? Chỉ vì người không nhất tâm
cúng dường, lại vì đời trước tội nặng, nên tuy cúng dường
Bát- nhã mà không được
công đức như trên, điều ấy, Bát-nhã không có lỗi. KINH:
Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Kiều-thi-ca! Thiện nam
tử, thiện nữ nhân ấy
khi muốn đọc, tụng, giảng nói Bát-nhã Ba-la-mật, thì có vô lượng trăm ngàn chư thiên đều đến nghe pháp. Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy nói
Bát-nhã Ba-la-mật, các Thiên tử giúp thêm
sức can đảm; các
Pháp sư ấy nếu quá mệt mỏi, không muốn
thuyết pháp, thì

các Thiên tử
giúp thêm sức can đảm cho nên lại có thể thuyết.

Thiện nam tử, thiện nữ nhân thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật, cho đến nhớ nghó đúng, cúng dường hoa hương cho đến kỹ nhạc cũng được
công đức đời nay ấy.

Lại nữa, Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy, khi nói
Bát- nhã Ba-la-mật giữa
bốn bộ chúng, tâm không khiếp nhược, nếu có
ai luận nạn, cũng không
có ý tưởng sợ. Vì sao? Vì thiện nam tử, thiện
nữ nhân ấy được
Bát-nhã Ba-la-mật hộ trì.

Trong Bát-nhã Ba-la-mật cũng phân biệt tất cả pháp,
hoặc thế gian, hoặc xuất thế gian, hoặc hữu lậu, hoặc vô lậu, hoặc lành,
hoặc chẳng lành, hoặc
hữu vi, hoặc vô vi, hoặc pháp Thanh-văn, hoặc pháp
Bích-chi Phật,
hoặc pháp Bồ-tát, hoặc pháp Phật. Thiện nam tử,
thiện nữ nhân trú nội
không cho đến trú vô pháp hữu pháp không nên không thấy người nạn luận
Bát-nhã Ba-la-mật, cũng không thấy người thọ
nạn, cũng không thấy
Bát-nhã Ba-la-mật… Như vậy, thiện nam tử, thiện nữ nhân được
Bát-nhã Ba-la-mật hộ trì nên không ai nạn luận,
phá hoại được.

Lại nữa, thiện nam tử, thiện nữ nhân, khi thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật, cho đến nhớ nghó đúng, không chìm đắm, không
sợ hãi.
Vì sao?
Vì thiện nam tử, thiện nữ
nhân ấy không thấy pháp ấy chìm đắm hoặc sợ hãi.

Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân thọ trì
Bát-nhã Ba-la- mật cho đến nhớ
nghó đúng, hương hoa cúng dường cho đến phan
lọng cũng được công đức đời nay. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật cho đến nhớ nghó đúng, viết chép, giữ gìn
quyển kinh, hương hoa
cúng dường, cho đến phan lọng, người ấy được cha mẹ yêu, tôn thân tri thức nhớ,
các Sa-môn,
Bà-la-môn kính; mười phương chư
Phật và Bồ-tát ma-ha-tát,
Bích-chi Phật, A-la-hán cho đến Tu-đà-hoàn thương kính. Hết thảy thế gian hoặc trời, hoặc ma, hoặc Phạm, hoặc
A-tu-la cũng đều thương
kính; người ấy tu Thí Ba-la-mật, Thí Ba-la-mật không có lúc nào
đoạn tuyệt;
Giới Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật,
Tấn Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật cũng không có lúc nào đoạn tuyệt. Tu nội không không dứt, cho đến tu vô pháp hữu pháp không không dứt; tu Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung không dứt; tu
các môn Tam-muội không
dứt, tu các môn Đà-la-ni không dứt, tu các thần thông
Bồ-tát không dứt, thành tựu
chúng sinh, tịnh cõi nước
Phật không dứt; cho đến tu Trí nhất thiết chủng không dứt, người ấy cũng có
thể hàng phục nạn luận, hủy báng.

Thiện nam tử, thiện nữ nhân thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật cho đến
nhớ nghó đúng, tâm
không lìa Trí nhất thiết chủng, viết chép giữ gìn quyển kinh, hương hoa cúng dường cho đến phan lọng, cũng được công đức
đời này, đời sau. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân, viết chép
giữ gìn quyển kinh, ở
trú xứ ấy, các Trời Tứ thiên vương trong ba ngàn đại thiên thế giới phát tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác đều
đến chỗ ấy,
kinh Bát-nhã Ba-la-mật, thọ trì, đọc tụng, giảng nói,
cúng dường,
lễ bái rồi đi trở về,

Trời Ba mươi ba,
Trời Dạ-ma, Trời Đâu-suất-đà,
Trời Hóa-lạc, Trời Tha-hóa-tự-tại,
Trời Phạm-chúng,
Trời Phạm-phụ,
Trời Phạm- hội,
Trời Đại Phạm, Trời Quang, Trời Thiểu-quang, Trời Vô-lượng-
quang, Trời Quang-âm, Trời
Thiểu-tịnh, Trời Vô-lượng-tịnh, Trời
Biến-tịnh, Trời Vô-âm-hành,
Trời Phước đức, Trời Quảng-quả phát tâm
Vô thượng chính đẳng chính
giác đều đến chỗ ấy, kinh Bát-nhã Ba-la-mật
thọ trì, đọc tụng, giảng
nói, cúng dường, lễ bái rồi đi trở về.

Các Trời Tịnh-cư là
Trời Vô-cuống,
Trời Vô-nhiệt,
Trời Diệu- kiến,
Trời Hỷ-kiến,
Trời Sắc cứu cánh đều đến chỗ ấy,
kinh Bát-nhã Ba-la-mật thọ
trì, đọc tụng, giảng nói, cúng dường, lễ bái rồi đi trở về. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Các Trời Tứ thiên vương trong mười phương thế giới cho đến
Trời Quảng quả, phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác, cùng
Trời Tịnh cư và
các Trời, Rồng, Quỷ, Thần, Càn-thát- bà, A-tu-la, Ca-lầu-la, Khẩn-na-la,
Ma-hầu-la-già cũng đến quyển
kinh Bát-nhã Ba-la-mật,
thọ trì, đọc tụng, giảng nói, cúng dường, lễ bái rồi đi trở về.

Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy nên nghó rằng:
Trời Tứ thiên
vương trong mười phương thế giới cho đến
Quảng quả, phát tâm
Vô thượng chính đẳng
chính giác, cùng
Trời Tịnh-cư và
các Trời, Rồng,
Quỷ Thần, A-tu-la,
Ca-lầu-la, Khẩn-na-la, Ma-hầu-la-già, đến thấy
quyển kinh Bát-nhã Ba-la-mật, thọ trì, đọc tụng, giảng nói,
cúng dường, lễ
bái, như vậy là ta đã pháp thí rồi.

Kiều-thi-ca!
Các Trời Tứ thiên vương trong ba ngàn đại thiên thế giới cho đến
Trời Sắc cứu cánh, và các
Trời Tứ thiên vương trong
mười phương thế giới,
cho đến trời Sắc cứu cánh, phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác,
thủ hộ thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy, khiến các
sự ác không thể được
dễ dàng, trừ có tội nặng đời trước.

Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy cũng được công đức đời nay là các Thiên tử phát tâm Vô thượng
chính đẳng
chính giác
đều đến chỗ ấy. Vì
sao? Kiều-thi-ca! Vì các Thiên tử phát tâm Vô
thượng chính đẳng chính
giác chỉ muốn cứu hộ tất cả chúng sinh, không
bỏ tất cả chúng sinh, đem
an lạc cho tất cả chúng sinh.

Bấy giờ Thích-đề-hoàn nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế
Tôn! Thiện nam tử, thiện nữ nhân làm
sao biết được khi các
Trời Tứ thiên vương cho đến trời
Sắc cứu cánh đến? Và các
Trời Tứ thiên vương trong mười phương thế giới cho đến các
Trời Sắc cứu cánh đến quyển
kinh Bát-nhã Ba-la-mật thọ
trì, đọc tụng, giảng nói, cúng dường, lễ bái?

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Kiều-thi-ca! Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân, thấy ánh
sáng lớn trong, ắt biết khi đó có đại đức
chư Thiên đến, quyển kinh Bát-nhã Ba-la-mật, thọ trì, đọc tụng, giảng nói,
cúng dường, lễ bái. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân, nếu nghe
mùi thơm lạ, ắt biết khi đó có đại đức chư Thiên đến quyển
kinh Bát-nhã Ba-la-mật, thọ
trì, đọc tụng, giảng nói, cúng dường, lễ bái.

Lại nữa, Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân nhờ tu hành
tinh khiết nên chư thiên
đến chỗ đó, quyển kinh Bát-nhã Ba-la-mật, thọ trì,
đọc tụng, giảng nói, cúng dường, hoan hỷ, lễ bái,
trong chỗ đó nếu
có bọn quỷ nhỏ, liền
bỏ đi ra, vì không đương nổi oai đức các đại đức chư Thiên. Do đại đức chư thiên ấy đến, nên thiện nam tử, thiện nữ
nhân sinh đại tâm.
Vì vậy, trú xứ của
Bát-nhã Ba-la-mật, bốn phía không nên có đồ bất tịnh, nên thắp đèn, đốt hương, rải các danh hoa. lấy hương
bôi đất, treo tràng phan,
lọng, các thứ trang nghiêm. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân, khi nói pháp trọn không mỏi mệt, tự giác thân nhẹ, tâm vui, nghó ngơi đúng
pháp, ngủ thức an ổn,
không có các ác mộng. Trong mộng thấy chư Phật
Ba mươi hai tướng, Tám
mươi vẻ đẹp tùy hình, thuyết pháp cho chúng
Tỳ- kheo Tăng vây quanh ở hai bên Phật nghe thọ pháp giáo
Sáu Ba-la-mật, Bốn niệm xứ cho đến Mười tám pháp
không chung; phân biệt nghĩa
Sáu Ba-la-mật, Bốn niệm
xứ, cho đến Mười tám pháp không chung; cũng thấy cây
Bồ-đề trang nghiêm thù diệu; cũng thấy các Bồ-tát đi đến
cây Bồ-đề chứng được
Vô thượng chính đẳng chính giác; thấy chư
Phật thành đạo rồi
Chuyển pháp luân; thấy trăm ngàn vạn Bồ-tát cùng nhau tập pháp
luận nghĩa: như vậy cầu Trí nhất
thiết chủng, nên như
vậy thành tựu chúng
sinh, nên như vậy tịnh cõi nước Phật.
Cũng thấy mười phương vô
số trăm ngàn vạn ức chư Phật, cũng nghe danh hiệu ấy, cõi ấy, có
Phật ấy, bao nhiêu trăm ngàn vạn ức
Bồ- tát, bao nhiêu trăm
ngàn vạn ức Thanh-văn, cung kính vây quanh
nghe thuyết pháp.

Lại thấy mười phương vô số trăm ngàn vạn ức chư Phật
Niết-bàn, lại thấy tháp bảy báu của vô
số trăm ngàn vạn ức chư Phật, lại thấy cúng dường các tháp, cung kính, tôn trọng, tán thán, hoa hương,
cho đến phan lọng.

Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy, thấy mộng lành như vậy, ngủ yên thức yên, chư thiên giúp thêm khí lực, tự giác thân
thể nhẹ nhàng, không quá tham đắm ăn uống, y phục, đồ nằm, thuốc
thang. Đối với bốn sự
cúng dường ấy, tâm rất nhẹ nhàng, thí như Tỳ-kheo
tọa thiền, từ thiền định
dậy, tâm cùng định hợp, chẳng tham đắm uống
ăn, tâm rất nhẹ nhàng.
Vì sao? Kiều-thi-ca! Vì phép của chư thiên là nên
dùng chất
tinh khiết của các vị để tăng thêm khí lực, nên mười phương chư
Phật và trời, rồng, quỷ, thần, A-tu-la, Càn-thát-bà, Ca-lầu-la,
Khẩn- na-la, Ma-hầu-la-già
cũng giúp thêm khí lực.

Kiều-thi-ca!
Như vậy, Thiện nam tử, thiện nữ nhân muốn được công đức đời nay như vậy, hãy nên thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật, thân
cận, đọc tụng, giảng
nói, nhớ nghó đúng, cũng không rời tâm Tát-bà-nhã,

Kiều thi ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân tuy không thể thọ trì
cho đến nhớ nghó đúng,
hãy nên viết chép giữ gìn quyển kinh, cung
kính, cúng dường, tôn trọng, tán thán, hoa hương, anh lạc cho đến phan lọng.

Kiều-thi-ca! Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân nghe
Bát-nhã Ba-la- mật, thọ trì, đọc
tụng, giảng nói, nhớ nghó đúng, viết chép quyển
kinh, cung kính,
cúng dường, tôn trọng, tán thán, hoa hương cho đến
phan lọng, công đức của
thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy rất nhiều hơn cúng dường mười phương chư Phật và cúng dường đệ tử, cung kính, tôn
trọng, tán thán, y phục,
đồ nằm, ăn uống, thuốc thang. Sau khi chư Phật và
đệ tử vào Niết-bàn,
dựng tháp bảy báu cung kính, cúng dường, tôn
trọng, tán thán, hương
hoa, cho đến phan lọng. LUẬN:
Hỏi: Trên Trời tự
có Bát-nhã, cớ gì còn đi đến chỗ
người thuyết pháp giúp
thêm sức can đảm cho họ? Đáp:
Trên Trời tuy có
Bát-nhã mà chư
Thiên thương xót
chúng sinh nên đi đến.
Khi đến tự nhiên ác quỷ tránh xa, mà sức can đảm của Pháp
sư được tăng lên, khiến
Pháp sư vui nói. Lại khiến chúng
sinh càng thêm tin kính, vì thế nên đi đến.

Có người nói: Vị cam lồ của Trời vi tế thấm vào lỗ chân lông khiến các căn bốn đại của thiện nam tử, mềm mại, nhẹ nhàng,
lanh lẹ, vui nói.

Hỏi: Tất cả người nói Bát-nhã đều được vị cam lồ của chư
Thiên, khiến cho vui nói chăng?
Đáp: Không.
Nếu có hành giả nhất tâm cầu Phật đạo, chiết
phục kiết sử, y phục
sạch sẽ, chỗ thuyết pháp thanh minh, hương hoa,
phan lọng, nước hương
rưới đất không có các đồ bất tịnh, thế nên chư
thiên hoan hỷ và cũng
lợi ích cho người nghe. Người thuyết pháp tuy
không đọc nhiều kinh sách
trong ngoài, song thâm nhập nghĩa Bát-nhã
Ba-la- mật nên tâm không
khiếp nhược, không chìm đắm, không
sợ hãi.
Vì sao? Vì trong
Bát-nhã Ba-la-mật không có định pháp có thể chấp,
có thể vấn nạn, có thể phá. Lại nữa,
trong Bát-nhã Ba-la-mật cũng phân biệt nói các pháp
thế gian, xuất thế gian,
thường, vô thường, thiện, bất thiện v.v… không có
pháp gì không có. Vì có đủ các pháp nên không khiếp
không sợ, nếu chỉ có một pháp thì vì thiếu nhiều điều nên
sợ hãi.
Vị Bồ-tát tu
Bát-nhã Ba-la-mật bẻ mỏng phiền não, các phước đức tăng trưởng ướp thân nên có oai đức đáng kính. Thân là trú xứ của công đức, tuy hình thể
xấu xí, không thể làm
gì, vẫn được người ái trọng, huống gì tự nhiên
đoan chính, có thể lợi ích người. Hỏi: Nếu được
chư Phật, Sa-môn,
Bà-la-môn ái trọng, có thể
được, còn cha mẹ thương
nhớ đâu đủ khen? Đáp: Con người tuy cha
mẹ sinh, không nghe lời cha mẹ, thì
không được thương nhớ;
trong các sự cung kính, cung kính Bồ-tát là thù thắng
gấp bội. Nhờ cúng dường, cung kính, tôn trọng bậc
đạo đức nên
được Sa-môn, Bà-la-môn
thương kính. Bình thật chí thành, miệng không nói dối, rất ưa công đức
đời sau, không đắm cái vui đời này, tiếp
dưỡng người dưới
không tự cao tự đại; nếu thấy người có lỗi
còn không nói sự thật của họ, huống gì chê bai,
hủy báng; nếu bất đắc dó phải nói,
trọn không nói hết,
thương cấp kẻ cô đơn khốn cùng, không dành riêng
cho kẻ theo mình, những
việc như vậy đều là nhờ oai lực của Bát-nhã Ba- la-mật. Công đức người ấy nghe xa nên chư thiên, người đời đều
thương kính. Do cúng dường
Bát-nhã Ba-la-mật nên đời đời thường được Sáu Ba-la-mật, không có lúc nào
đoạn tuyệt. Người ấy có phước đức, trí
tuệ, tiếng tăm, nên nếu
có ai vấn nạn hủy báng, đều hàng phục được hết.

Lại nữa, chư
Thiên vì cúng dường Bát-nhã Ba-la-mật, nên đi
đến trú xứ Bát-nhã Ba-la-mật.

Lại nữa, núi sông, cây cỏ,
thành quách, thổ địa, tất cả quỷ
thần, đều thuộc về Tứ
Thiên vương, nên khi Tứ Thiên vương đi đến, họ
đều cùng đi theo; trong
các quỷ thần ấy, có kẻ không được quyển kinh Bát- nhã, cho nên đến
chỗ Bát-nhã Ba-la-mật để cúng dường, đọc tụng, lễ bái, cũng vì làm lợi ích cho thiện nam tử. Đây cũng là công đức đời
nay, do có chư Thiên thiện
thần đến. Thiên đế muốn phá cái nghi của
người mắt thịt, nên
hỏi: Làm sao biết đại đức chư Thiên đến? Đáp:
Do thấy ánh
sáng lớn, hoặc nghe mùi hương lạ, và do như trước nói trú
xứ thanh tịnh.

gì?

Hỏi: Thân người bên trong đầy bất tịnh, bên ngoài tịnh thì ích lợi

Đáp: Sạch
trú xứ, sạch y phục, thì bên ngoài đều sạch, bên
ngoài

đều sạch, nên chư
Thiên hoan hỷ, thí như chỗ
Quốc vương đại
nhân đến, thì thứ dân
tránh đi, chỗ chư Thiên đại đức đến, tiểu quỷ tránh
đi cũng như vậy, trời
lớn oai đức trọng, nên tiểu quỷ ở chỗ cũ tránh đi, có

các Trời lớn đến gần, thì tâm người ấy thanh tịnh rộng lớn.
Hành giả muốn chư Thiên đại đức đến, thì nên làm như trong
Kinh nói. Ác quỷ
đi xa, thì thân tâm nhẹ
nhàng, lanh lợi. Vì sao? Vì gần ác quỷ thì làm cho thân tâm người dần dần trở nên ác; ví như gần người giận thì ưa làm cho
người giận, gần
sắc đẹp thì làm cho lòng ưa
sắc đẹp khởi lên.
Nhân duyên ác bên trong bên ngoài xa lìa nên người ấy ngủ yên thức
yên, không có ác mộng.
Nếu có mộng, chỉ thấy chư Phật như trong Kinh đã nói.

Hỏi: Bát-nhã
Ba-la-mật ở trong thân Phật, nếu cúng dường một
vị Phật thì là cúng
dường Bát-nhã Ba-la-mật, cớ gì nói cúng dường
mười phương Phật, không
bằng cúng dường Bát-nhã?
Đáp: Tâm
người cúng dường, nếu cúng dường Phật mà chấp
thủ tướng người, tướng người rốt ráo không thể có được, mà vì chấp
thủ tướng nên phước
điền tuy lớn mà công đức mỏng ít. Cúng dường
Bát- nhã Ba-la-mật thì như
được nghe trong Bát-nhã nói là không chấp
thủ tướng người, không chấp thủ
tướng pháp, dùng tâm ấy
cúng dường,
nên phước đức lớn.

Lại nữa, Bát-nhã Ba-la-mật là mẹ của mười phương chư Phật,
cũng là Thầy chư Phật,
chư Phật được thân Ba mươi hai tướng, Tám mươi vẻ đẹp tùy hình, và ánh
sáng vô lượng, thần thông biến hóa, đều là thế lực của
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì các nhân duyên như vậy nên cúng
dường Bát-nhã Ba-la-mật
hơn cúng dường mười phương chư Phật, chứ
không phải không kính Phật.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>




<卷>QUYỂN 59</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM BA MƯƠI BẢY: XÁ LỢI KINH: Phật bảo
Thích-đề-hoàn nhơn:
Kiều-thi-ca! Nếu xá lợi
Phật đầy Diêm-phù-đề
làm một phần, lại có người viết quyển kinh Bát-nhã Ba-la-mật làm
một phần, trong hai phần ấy, ông lấy phần nào?

Thích-đề-hoàn
nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Nếu
xá lợi Phật đầy cõi
Diêm-phù-đề làm một phần, quyển kinh Bát-nhã
Ba- la-mật làm một phần, trong hai phần ấy con thà lấy phần quyển
kinh Bát-nhã Ba-la-mật.
Vì sao? Bạch đức
Thế Tôn! Con đối với xá lợi
Phật chẳng phải không
cung kính, chẳng phải không tôn trọng, vì xá lợi
từ trong Bát-nhã
Ba-la-mật sinh, nhờ huân tu Bát-nhã Ba-la-mật, nên
xá lợi ấy được cúng
dường, cung kính, tôn trọng, tán thán.

Bấy giờ Xá-lợi-phất hỏi Thích-đề-hoàn nhơn: Kiều-thi-ca!
Bát- nhã Ba-la-mật không thể lấy, vì
không sắc,
không hình, không đối,
nhất tướng, tức là vô
tướng, ông làm sao muốn chấp lấy. Vì sao? Vì
Bát-nhã Ba-la-mật ấy không vì chấp thủ nên
xuất sinh, không vì xả bỏ nên
xuất sinh, không vì tăng
giảm, tụ tán, tổn ích, nhơ sạch nên xuất sinh
(Kinh Đại Bát-nhã ghi:
Bát-nhã Ba-la-mật thậm thâm, không thủ, không
xả, không tăng, không
giảm, không ích, không tổn, không cấu, không tịnh

- ND) Bát-nhã
Ba-la-mật ấy không hợp cùng pháp chư Phật, không bỏ pháp phàm phu, không hợp cùng pháp
Bích-chi Phật, pháp
A-la-hán, pháp học, không
bỏ pháp phàm phu; không hợp cùng tính vô vi,
không bỏ pháp hữu vi,
không hợp cùng nội không cho đến vô pháp hữu pháp không, không hợp cùng Bốn niệm xứ cho đến Trí nhất thiết
chủng, không bỏ pháp phàm phu.

Thích-đề-hoàn nhơn nói
với Xá-lợi-phất: Đúng vậy, đúng vậy! Xá- lợi-phất! Nếu có người biết
Bát-nhã Ba-la-mật ấy không hợp cùng
pháp chư Phật, không bỏ
pháp phàm phu, cho đến không hợp cùng Trí
nhất thiết chủng, không
bỏ pháp phàm phu, ấy là Bồ-tát ma-ha-tát hay thực hành
Bát-nhã Ba-la-mật, hay tu
Bát-nhã Ba-la-mật.
Vì sao?
Vì Bát-nhã Ba-la-mật không
hành theo tướng hai pháp, không có tướng hai pháp là
Bát-nhã Ba-la-mật, không có tướng hai pháp là
Thiền Ba-la-mật cho đến Thí Ba-la-mật.

Bấy giờ Phật tán thán Thích-đề-hoàn nhơn: Lành thay, lành
thay! Kiều-thi-ca! Như lời ông nói,
Bát-nhã Ba-la-mật không hành theo
tướng hai pháp, không có tướng hai pháp là
Bát-nhã Ba-la-mật, không
có tướng hai pháp là
Thiền Ba-la-mật cho đến Thí Ba-la-mật.

Kiều-thi-ca! Nếu người muốn có được pháp tính hai tướng là người muốn có được
Bát-nhã Ba-la-mật hai tướng.
Vì sao?
Kiều-thi-ca!
Vì pháp tính và
Bát-nhã không hai
không khác, cho đến
Thí Ba-la-mật cũng như vậy. Nếu người muốn có được thật tế, pháp tính, tính bất khả tư nghì hai tướng, là người muốn có được
Bát-nhã Ba-la-mật hai tướng. Vì sao? Vì
Bát-nhã Ba-la-mật và tính bất khả tư nghì không hai không khác (Kinh Đại
Bát-nhã ghi: Nếu người muốn khiến
Bát-nhã thậm thâm cho đến
Thí Ba-la-mật có hai tướng, là muốn khiến
pháp giới, như như, pháp
tính, thật tế, bất tư nghì giới cũng có hai tướng.
Vì sao? Vì Bát-nhã thậm
thâm cho đến Thí Ba-la-mật, đều cùng với
pháp giới cho đến bất
tư nghì giới không hai không khác – ND).

Thích-đề-hoàn
nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Hết thảy người thế gian và chư Thiên,
A-tu-la nên lễ bái cúng dường
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì sao?
Vì các Bồ-tát ma-ha-tát học Bát-nhã Ba-la-mật
mà chứng được Vô
thượng chính đẳng chính giác.

Bạch đức Thế Tôn! Con thường ngồi trên nhà thiện pháp, nếu
khi con không có ở trên
tòa, thì các Thiên tử đến cúng dường con, làm
lễ đi quanh chỗ con ngồi
rồi đi trở lui. Các Thiên tử nghó rằng:
Thích-đề- hoàn nhơn ở tại chỗ này nói pháp cho các trời Ba mươi ba
nghe như vậy. Bạch đức
Thế Tôn! Ở chỗ có chép quyển
kinh Bát-nhã
Ba-la-mật thọ trì, đọc tụng, vì nói cho người khác nên chỗ ấy
chư Thiên, Rồng, Dạ-xoa, Càn-thát-bà, A-tu-la,
Ca lầu la,
Khẩn na la, Ma-hầu la già trong mười phương đều đến lễ bái
Bát-nhã Ba-la-mật, và cúng dường
xong lui về. Vì sao? Vì từ
trong Bát-nhã Ba-la-mật sinh ra chư Phật
và tất cả dụng cụ vui
thích của chúng sinh. Xá lợi chư Phật cũng là nhân duyên trú xứ cho Trí nhất
thiết chủng.
Bạch Thế Tôn! Vì vậy, trong
hai phần ấy con lấy
Bát-nhã Ba-la-mật.

Lại nữa, bạch đức
Thế Tôn! Nếu con thọ trì, đọc tụng
kinh Bát-nhã Ba-la-mật, tâm
sâu vào
trong pháp, khi ấy con không thấy tướng
sợ
hãi. Vì sao? Bạch Thế
Tôn! Vì Bát-nhã Ba-la-mật ấy không tướng, không mạo,
không ngôn,
không thuyết. Bạch đức
Thế Tôn! Không tướng, không mạo,
không ngôn, không thuyết là
Bát-nhã Ba-la-mật cho đến
là Trí nhất thiết chủng.

Bạch đức Thế Tôn! Bát-nhã Ba-la-mật, nếu có tướng chẳng
phải vô tướng, thì chư
Phật không thể biết tất cả pháp không tướng,
không mạo, không ngôn, không thuyết.
Bạch đức
Thế Tôn! Vì Bát-nhã Ba-la-mật thật là không
tướng, không mạo,
không ngôn, không thuyết nên chư Phật biết tất cả
pháp không tướng, không
mạo, không ngôn, không thuyết, chứng được
Vô thượng chính đẳng
chính giác; vì các đệ tử nói các pháp cũng
không tướng, không mạo,
không ngôn, không thuyết. Vì vậy, bạch Thế Tôn!
Bát-nhã Ba-la-mật ấy tất cả thế gian, trời, người,
A-tu-la đều nên
cúng dường, cung kính,
tôn trọng, tán thán, hương hoa, anh lạc cho đến phan lọng. Lại nữa,
bạch đức Thế Tôn! Nếu có người thọ trì Bát-nhã Ba-la- mật, thân cận đọc tụng, giảng nói, nhớ nghó đúng và viết chép,
cúng dường hương hoa cho
đến phan lọng, người ấy không đọa địa ngục,
súc sinh, ngã quỉ, không
rơi vào địa vị Thanh-văn, Bích-chi Phật, cho
đến chứng được Vô
thượng chính đẳng chính giác, thường thấy chư
Phật; người ấy từ một
cõi Phật đến một cõi Phật, cúng dường chư Phật,
cung kính, tôn trọng, tán
thán, hương hoa cho đến phan lọng. Lại nữa,
bạch đức Thế Tôn! Xá lợi Phật đầy ba ngàn đại thiên
thế giới làm một phần,
quyển kinh Bát-nhã Ba-la-mật làm một phần, trong hai phần ấy, con lấy phần
Bát-nhã Ba-la-mật.
Vì sao? Bạch đức
Thế Tôn! Vì Bát-nhã Ba-la-mật ấy
sinh xá lợi chư Phật. Thế nên xá lợi
được cúng dường, cung kính, tôn trọng, tán thán.
Thiện nam tử, thiện nữ
nhân ấy nhờ cúng dường,
cung kính xá lợi nên được thọ phước lạc ở cõi
trời, cõi người, thường
không bị đọa vào ba đường ác, được như sở
nguyện, dần dần dùng
pháp ba thừa vào Niết-bàn. Thế nên, bạch đức
Thế Tôn! Hoặc có thấy Phật
hiện tại, hoặc thấy quyển kinh Bát-nhã
Ba-la-mật, bằng nhau không
khác. Vì sao? Bạch đức Thế Tôn! Vì Bát-nhã
Ba-la- mật và Phật không hai không khác. LUẬN:
Hỏi: Trên lấy việc
dựng tháp bảy báu so sánh việc cúng dường
Bát-nhã Ba-la-mật, nghĩa đã đầy đủ, sao nay Phật còn đem
xá lợi và quyển kinh so
sánh nhau? Đáp: Trước nói tháp bảy báu là trú xứ của xá lợi, nay chỉ nói
rõ xá lợi so với quyển
kinh. Xá lợi tuy không bằng Bát-nhã, song đầy
cõi Diêm-phù-đề, còn
Bát-nhã thâm diệu, nên chỉ nêu quyển kinh. Lại nữa,
người xuất gia phần nhiều tham trí tuệ, vì trí tuệ là nhân duyên
giải thoát, còn người tại gia phần nhiều tham phước đức, vì phước đức là nhân duyên vui; người xuất gia phần nhiều tham vật do
ý thức biết, còn người tại gia phần nhiều tham vật do năm thức biết.
Thích- đề-hoàn nhơn đã
được quả báo phước lạc rất lớn, rất là tôn thắng
giữa người tại gia, vì
vậy nên Phật hỏi Thích-đề-hoàn nhơn.
Thích-đề-hoàn nhơn thưa: Trong hai phần ấy, con lấy phần quyển
kinh Bát-nhã
Ba- la-mật. Trong đây tự
nói nhân duyên: Bạch đức Thế Tôn! Con
không dám khinh mạn không
cung kính xá lợi. Con biết cúng dường bằng
hạt cải được công đức
vô lượng vô biên, cho đến khi thành Phật, công
đức không cùng tận,
huống gì cúng dường xá lợi đầy cõi Diêm-phù-đề!
Bạch đức
Thế Tôn! Bồ-tát thọ thân bèn có xá lợi, người
không xem quí; khi được
thành Phật, xá lợi do
Bát-nhã huân tu, nên người
đều cung kính, tôn trọng,
cúng dường. Vì vậy nên trong hai phần,
con lấy phần hơn. Hỏi:
Xá-lợi-phất đã biết Thích-đề-hoàn nhơn do vì thế
đế nên nói lấy Bát-nhã Ba-la-mật, cớ sao còn nạn hỏi? Đáp:
Thích-đề-hoàn nhơn vì tại gia bị phiền não trói buộc, năm dục che lấp, mà nói được
Bát-nhã Ba-la-mật, việc ấy hy hữu!
Vì vậy Xá-lợi-phất gạn
hỏi, muốn Thích-đề-hoàn nhơn trở lại hỏi thâm
nghĩa của Phật, cho nên nạn hỏi.
Thích-đề-hoàn nhơn thuận theo ý
Xá-lợi- phất, đáp rằng
“Đúng vậy”. Ý của Thích-đề-hoàn nhơn là đối với hết thảy pháp không có hai tướng, không cho xá lợi
Phật là nhỏ, không
cho Bát-nhã
Ba-la-mật là lớn.
Bát-nhã Ba-la-mật không có tướng hai,
tướng phân biệt, mà vì
lợi ích cho hàng Bồ-tát mới phát tâm nên theo thế đế nói
Bát-nhã Ba-la-mật như vậy… làm cho tâm chúng
sinh không
hai không phân biệt. Vì
lợi ích lớn, nên con lấy Bát-nhã.

Khi ấy, Phật tán thán
Thích-đề-hoàn nhơn: “Lành thay, lành thay!” Vì có thể phân biệt các pháp và có thể khéo nói
tướng Bát-nhã, là
tướng không hai, cho nên tán thán.
Trong đây Phật tự nói thí dụ: Nếu người muốn phân biệt pháp tính, thật tế làm hai phần là người ấy muốn phân biệt
Bát-nhã Ba-la-mật làm hai phần.

Đế-thích tự
nói Bát-nhã, lại nghe Phật lập lại, tâm ông thanh tịnh, tin
sâu
hoan hỷ, nói: “Hết thảy thế gian nên lễ kính”.
Thích-đề-hoàn
nhơn tự nói
nhân duyên: “Tất cả
Bồ-tát học
Bát-nhã ấy, chứng được
Vô thượng chính đẳng
chính giác”. Lại trong đây lấy thân mình để ví
dụ, thân mình ví dụ
Phật, quyển kinh Bát-nhã ví dụ chỗ ngồi.

Có người nói: Thân mình ví dụ Bát-nhã, chỗ ngồi ví dụ xá lợi,
thế nên trong hai phần,
lấy phần quyển kinh Bát-nhã. Lại nữa,
bạch đức Thế Tôn! Con nếu thọ trì đọc tụng
Bát-nhã, khi ấy cho đến không thấy có dấu hiệu sợ
hãi, huống gì sợ hãi thật. Vì
cớ sao? Vì hết thảy pháp
không tướng,
không ngôn,
không thuyết.
Bát- nhã Ba-la-mật hay
khiến người tu ngộ được pháp vô tướng ấy, cho nên không sợ.
Người thọ trì cúng dường
Bát-nhã không bị rơi vào ba đường ác
và ba thừa, đời đời
không lìa chư Phật, thường cúng dường mười
phương chư Phật. Thế nên đối với
Bát-nhã Ba-la-mật, hết thảy thế
gian nên cúng dường. Lại nữa,
Phật mở đầu bằng lấy xá lợi Phật đầy cõi
Diêm-phù-đề, Đế-thích
rõ hai việc hơn thua, vì hết thảy chúng sinh nên tăng rộng xá lợi đến ba ngàn đại thiên thế giới.
Tronng đây tự nói
nhân duyên:
Thấy Bát-nhã Ba-la-mật
cùng với thấy Phật ngang nhau không khác. KINH:
Lại nữa, bạch đức
Thế Tôn! Như Phật ở đời thị hiện ba
việc (Đản sinh, Thành
đạo, Nhập Niết-bàn – ND) và nói mười hai bộ
Kinh, từ Tu đa la, Kỳ dạ
cho đến Ưu ba đề xá. Lại có thiện nam tử, thiện
nữ nhân thọ trì, đọc
tụng, giảng nói Bát-nhã Ba-la-mật, hai việc ấy
bằng nhau không khác. Vì
sao? Bạch đức Thế Tôn! Vì từ trong Bát-nhã
Ba- la-mật ấy xuất
sinh ba việc thị hiện và mười hai bộ Kinh, từ Tu đa
la cho đến Ưu ba đề xá. Lại nữa,
bạch đức Thế Tôn! Mười phương chư Phật ở đời thị
hiện ba việc, nói mười
hai bộ Kinh từ Tu đa la cho đến Ưu ba đề xa. Lại
có thiện nam tử, thiện
nữ nhân, thọ trì Bát-nhã Ba-la-mật, vì người khác nói, hai việc ấy bằng nhau
không khác.
Vì sao? Vì từ trong
Bát-nhã Ba- la-mật xuất sinh chư
Phật và mười hai bộ Kinh, từ Tu đa la cho đến Ưu ba đề xá.

Lại nữa, bạch đức
Thế Tôn! Nếu có người cúng dường chư
Phật trong mười phương
thế giới như số cát sông Hằng cung kính, tôn
trọng, tán thán, hương
hoa, cho đến phan lọng. Lại có người chép quyển
kinh Bát-nhã Ba-la-mật cung
kính, tôn trọng, tán thán, hương hoa, cho
đến phan lọng, phước kia
bằng nhau, vì mười phương chư Phật đều từ
trong Bát-nhã Ba-la-mật xuất sinh.

Lại nữa, bạch đức
Thế Tôn! Thiện nam tử, thiện nữ nhân nghe

Bát-nhã Ba-la-mật ấy, thọ trì, đọc tụng, nhớ nghó đúng và vì
người khác nói, người ấy không đọa địa ngục,
súc sinh, ngã quỉ, cũng không rơi vào địa
vị Thanh-văn,
Bích-chi Phật.
Vì sao? Vì nên biết thiện nam tử,
thiện nữ nhân ấy chính
ở địa vị bất thối. Bát-nhã Ba-la-mật ấy xa lìa tất
cả khổ não suy bệnh. Lại nữa,
bạch đức Thế Tôn! Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân chép quyển
kinh Bát-nhã Ba-la-mật, thọ trì, thân cận,
cúng dường,
cung kính, tôn trọng, tán
thán, người ấy lìa hết các sợ hãi.
Bạch đức
Thế Tôn! Thí như người mắc nợ thân cận với quốc
vương, cung cấp hai bên, chủ nợ lại trở lại cúng dường cung kính người ấy, người ấy không còn
sợ hãi.
Vì sao? Bạch đức
Thế Tôn! Vì người dựa kề nơi vua, nương cậy người có thế
lực.Như vậy, bạch đức
Thế Tôn! Xá lợi chư Phật
nhờ Bát-nhã Ba-la-mật huân tu, nên được cúng dường cung kính.

Bạch đức Thế Tôn! Nên biết Bát-nhã Ba-la-mật như vua,
Xá-lợi- phất như người
mắc nợ; người mắc nợ dựa vua nên được cúng
dường. Xá lợi cũng
dựa Bát-nhã Ba-la-mật huân tu nên được cúng dường.
Bạch đức
Thế Tôn! Nên biết Trí nhất thiết chủng của chư
Phật cũng do
Bát-nhã Ba-la-mật huân tu nên được thành tựu.
Vì thế, bạch đức
Thế Tôn! Trong hai phần, con lấy phần
Bát-nhã Ba-la-mật.
Vì sao? Bạch đức Thế Tôn!
Vì từ trong Bát-nhã Ba-la-mật xuất sinh 32 tướng, xá lợi chư Phật cũng từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật xuất
sinh
Mười lực Phật, Bốn điều
không sợ, Bốn trí vô ngại, Mười tám pháp không
chung, đại từ Đại Bi.
Bạch đức
Thế Tôn! Từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật xuất
sinh
năm Ba-la-mật kia làm cho
được danh tự là Ba-la-mật, từ trong Bát-nhã
Ba- la-mật xuất sinh Trí
nhất thiết chủng của chư Phật.

Lại nữa, bạch đức
Thế Tôn! Ở trong ba ngàn đại thiên thế giới nếu có người thọ trì,
cúng dường, cung kính, tôn trọng, tán thán
Bát-nhã Ba- la-mật thì ở chỗ ấy,
hoặc người hoặc chẳng phải người, không thể
tìm được chỗ tiện lợi
để phá. Người ấy dần dần được vào Niết-bàn.

Bạch đức Thế Tôn! Bát-nhã Ba-la-mật có lợi ích lớn như vậy,
có thể ở trong ba ngàn
đại thiên thế giới làm Phật sự.

Bạch đức Thế Tôn! Ở trú xứ nào có Bát-nhã Ba-la-mật thì ở đó là có Phật.

Bạch đức Thế Tôn! Thí như ở trú xứ có ngọc ma ni vô giá, các phi nhân không tìm được chỗ tiện lợi để phá. Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân có
bệnh nhiệt, lấy ngọc ấy đeo trên mình, bệnh nhiệt liền hết, nếu
có bệnh gió, bệnh lạnh, bệnh lẫn lộn cả nóng gió lạnh, lấy ngọc ấy
đeo trên mình, bệnh đều trừ hết. Nếu trong chỗ tối, ngọc ấy có thể
soi
sáng, khi nóng có thể làm mát, khi lạnh có thể làm ấm, chỗ có ngọc không lạnh
không nóng, thời tiết thuận hòa, chỗ ấy cũng không có các thứ
độc khác. Nếu thiện nam
tử, thiện nữ nhân bị rắn độc cắn, lấy ngọc chỉ
cho thấy, độc liền tiêu mất.

Lại nữa, bạch đức
Thế Tôn! Nếu nam tử, nữ nhân đau mắt, đau
da, mù lòa, lấy ngọc chỉ
cho thấy, liền trừ diệt; nếu có ghẻ lác, phù
thủng, lấy ngọc đeo trên
mình, bệnh liền hết.

Lại nữa, bạch đức
Thế Tôn! Ngọc ma ni ấy ở
trong nước, nước theo ma ni thành một màu, nếu lấy vật màu xanh gói lại để
trong nước,
màu nước thành xanh, nếu
lấy vật màu vàng, đỏ, trắng, hồng, hồ thủy
bọc lại để trong nước,
nước liền theo đó thành màu vàng, đỏ, trắng,
hồng, hồ thủy. Lấy vật có các màu như vậy gói ngọc để
trong nước, nước
liền theo đó thành các màu.
Bạch đức
Thế Tôn! Nếu nước đục, lấy ngọc để vào nước liền
trong, ngọc ấy có đức tính như vậy. Bấy giờ,
A-nan hỏi Thích-đề-hoàn nhơn:Kiều-thi-ca! Ngọc ma
ni ấy là báu trên trời,
hay là báu cõi Diêm-phù-đề?

Thích-đề-hoàn
nhơn thưa với A-nan: Đó là báu trên trời, người
cõi Diêm-phù-đề cũng
có báu ấy, nhưng vì công đức ít nên không đầy
đủ, còn báu trên trời
trong sạch, nhẹ đẹp, không thể lấy thí dụ so được. Lại nữa,
bạch đức Thế Tôn! Ngọc ma ni ấy nếu để trong hòm,
khi lấy ngọc ra, công năng nó xông ướp hòm nên
người ta đều yêu kính.
Bạch đức
Thế Tôn! Như vậy, ở trú xứ có chép quyển
kinh Bát-nhã Ba-la-mật thì chỗ ấy không
sợ các
sự não hại, cũng như chỗ có đeo
ngọc ma ni, thì không có các nạn.
Bạch đức
Thế Tôn! Sau khi
Phật Niết-bàn, xá lợi được cúng
dường đều do năng lực
của Bát-nhã Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật cho đến
Thí Ba-la-mật; do năng lực
công đức của nội không cho đến vô pháp
hữu pháp không, Bốn
niệm xứ cho đến Mười tám pháp không chung,
Nhất thiết trí,
pháp tướng, pháp trụ, pháp vị, pháp tính, thật tế, bất khả
tư nghì tính, Trí nhất thiết chủng.

Thiện nam tử, thiện nữ nhân nghó rằng: Xá lợi Phật ấy là trú xứ của các công đức chư Phật, như
Nhất thiết trí, Trí nhất
thiết chủng, đại
từ Đại Bi, dứt hết
thảy kiết sử và tập khí, thường hành xả, pháp không
sai lầm ngang bằng trụ xứ
công đức của chư Phật. Do vậy nên xá lợi được cúng dường.

Bạch đức Thế Tôn! Xá lợi là vật báu của các công đức, là trú xứ của
Ba-la-mật không nhơ
không sạch, là trú xứ của
Ba-la-mật chẳng sinh chẳng diệt,
Ba-la-mật chẳng vào chẳng ra, Ba-la-mật chẳng
tăng chẳng giảm, Ba-la-mật
chẳng đến chẳng đi chẳng ở. Xá lợi Phật ấy là trú xứ
Ba-la-mật các
pháp tướng, do
Ba-la-mật các pháp ấy huân tu
nên xá lợi được cúng dường.

Lại nữa, Bạch đức
Thế Tôn! Không kể xá lợi đầy ba ngàn đại
thiên thế giới, mà xá lợi đầy cả thế giới như cát
sông Hằng làm một
phần, có người chép
quyển kinh Bát-nhã Ba-la-mật làm một phần, trong
hai phần ấy, con lấy phần
Bát-nhã Ba-la-mật. Vì sao? Vì từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật ấy xuất
sinh xá lợi Phật, do
Bát-nhã Ba-la-mật ấy huân
tu nên xá lợi được cúng dường.
Bạch đức
Thế Tôn! Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân cúng
dường xá lợi, cung kính, tôn trọng, tán thán, quả báo công đức kia không
có ngằn mé, hưởng thọ phước lạc cõi trời cõi người, đó là dòng
lớn Sát- lợi, dòng
lớn Bà-la-môn, đại gia
cư só, chỗ trời
Tứ thiên vương, cho
đến phước lạc trong cõi
trời Tha-hóa-tự-tại, cũng do nhân duyên phước đức ấy nên
sẽ được hết khổ. Nếu thọ
Bát-nhã Ba-la-mật này, đọc
tụng, giảng nói, nhớ
nghó đúng thì người ấy có thể đầy đủ Thiền
Ba-la-mật cho đến Thí
Ba-la-mật, có thể đầy đủ Bốn niệm xứ cho đến
Mười tám pháp
không chung, vượt qua địa
vị Thanh-văn,
Bích-chi Phật, trú
địa vị Bồ-tát; trú địa vị
Bồ-tát vị rồi, được thần
thông Bồ-tát, từ một
cõi Phật đến một cõi
Phật. Vị Bồ-tát ấy vì chúng sinh mà thọ thân tùy
chỗ thích ứng, thành tựu
chúng sinh, hoặc làm Chuyển luân Thánh
vương, hoặc
sinh dòng
lớn Sát-lợi, hoặc
sinh dòng
lớn Bà-la-môn, để thành
tựu chúng sinh . Vì vậy,
Bạch đức Thế Tôn! Con không phải vì khinh mạn không cung kính mà không lấy phần xá lợi, vì thiện nam tử, thiện
nữ nhân cúng dường
Bát-nhã Ba-la-mật tức là cúng dường xá lợi. Lại nữa,
Bạch đức Thế Tôn! Có người muốn thấy pháp thân,
sắc thân Phật hiện tại
trong mười phương vô lượng vô số thế giới, người
ấy nên nghe, thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật, đọc tụng, nhớ nghó đúng, vì người khác nói rộng.
Như vậy, thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy
sẽ thấy
pháp thân, sắc thân Phật
hiện tại trong mười phương vô lượng vô số thế
giới. Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy hành
Bát-nhã Ba-la-mật cũng nên
dùng pháp tướng tu Niệm Phật Tam-muội. Lại nữa,
thiện nam tử, thiện nữ nhân muốn thấy chư Phật hiện
tại hãy nên thọ Bát-nhã
Ba-la-mật ấy, cho đến nhớ nghó đúng. LUẬN:
Lại nữa, Phật trú
ba sự thị hiện, thuyết mười hai bộ Kinh.

Hỏi: Trong tất
cả người thuyết pháp, không ai bằng Phật, Phật nói
mười hai bộ Kinh đầy đủ tất cả, tại sao thiện nam
tử chỉ thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật mà lại
bằng với Phật không khác?
Đáp: Trong
đây Phật muốn xưng tán Bát-nhã là lớn. Trong
mười hai bộ Kinh, Bát-nhã
là tối thắng. Vì sao? Vì nói Bát-nhã Ba-la-mật ấy thì có nhiều người phát
tâm Bồ-tát. Còn khi nói mười hai bộ
Kinh thì phát tâm ba thừa lẫn
lộn. Không lấy công đức Bố tát sánh với vô
lượng thân Phật, vì đây nói pháp thân.
Bồ-tát chỉ
nói Bát-nhã, khuyến dẫn
Đại thừa; Phật nói lẫn
lộn, khuyến dẫn ba thừa, cho nên bằng nhau không khác.

Lại nữa, ba
sự thị hiện và nói mười hai bộ Kinh, căn bản là
Bát-nhã Ba-la-mật. Cúng
dường chư Phật mười phương như số cát sông
Hằng, hoặc lại có người cúng quyển
kinh Bát-nhã cũng bằng
nhau không khác.

Trong đây Phật tự nói Bát-nhã sở dó có nhân duyên phước
đức thù thắng là vì Bát-nhã phá được hết
thảy khổ não, suy bệnh, sợ hãi;
như người mắc nợ dựa
vào vua. Vua ví dụ Bát-nhã, người mắc nợ ví dụ xá lợi. Xá lợi là do nghiệp nhân duyên đời trước tạo thành.
Trong nhân duyên phải đền trả đối xứng,
song do có
Bát-nhã Ba-la-mật huân
tu, nên sự đền trả đối
xứng theo nhân duyên đời trước và sự đói khát
lạnh nóng không xâm hại
được, trái lại được cõi trời cõi người cúng
dường, như người mắc
nợ, dựa vào vua, trở lại được chủ nợ tôn
kính. Trước
kia nói không có các suy
não và sợ hãi để nói rõ bên trong, nay nói
ngọc ma ni thì người và
chẳng phải người không tìm được chỗ dễ để nói rõ bên ngoài.
Người ấy do cúng dường
Bát-nhã Ba-la-mật nên hoặc đời nay
hoặc đời sau, hoặc thân
suy tâm bệnh đều trừ hết, các việc thiện nguyện
tùy ý cho hết. Được
báu Bát-nhã Ba-la-mật, không có các sợ hãi, không
bị thiếu hụt, thí như có
châu báu vô giá, muốn gì được nấy.

Hỏi: Ngọc báu ma ni là thứ báu gì trong các thứ pha lê, vàng
bạc, xa cừ, mã não, lưu
ly, san hô, hổ phách và kim cương? Đáp:
Có người nói: Ngọc báu ấy từ trong não Rồng chúa xuất
sinh, người có được ngọc ấy, chất độc không thể hại, vào lửa
không cháy,
có công đức như vậy.

Có người nói: Đó là Kim cương của Đế-thích cầm dùng khi
chiến đấu với A-tu-la, bị
vỡ nát rơi đến cõi Diêm-phù-đề.

Có người nói: Xá lợi Phật từ quá khứ lâu xa, khi chính pháp
diệt tận, thì xá lợi
biến thành ngọc ấy, để lợi ích chúng sinh.

Có người nói: Do chúng
sinh có phước đức
nhân duyên, nên tự nhiên có ngọc ấy; thí như vì nhân duyên tội nặng nên trong địa
ngục tự nhiên có đồ
trị tội. Ngọc báu này tên như ý, không có màu
sắc
nhất định, trong suốt nhẹ
đẹp, đồ vật của bốn châu thiên hạ đều được chiếu sáng.
nghĩa ngọc như ý, như trước đã nói. Báu này thường
sinh ra tất
cả vật báu như y phục,
ẩm thực đều theo ý muốn cấp cho đủ cả, cũng
trừ được các suy não bệnh khổ.

Ngọc báu này
có hai thứ: Có thứ báu như ý ở trên trời, có thứ báu như ý ở cõi người.
Chư Thiên phước đức dầy nên ngọc có công
năng đầy đủ, người
phước đức mỏng nên ngọc có công năng không đầy
đủ. Ngọc này để trong
phòng xá, rương hòm, chỗ ấy cũng có oai đức.
Bát- nhã Ba-la-mật cũng
như vậy, như ngọc báu như ý, có thể cho người tại gia phước lạc đời này, tùy ý mong muốn;
Bát-nhã Ba-la-mật có thể
cho người xuất gia cái
vui giải thoát ba thừa; tùy ý mong cầu. Chỗ có
ngọc báu như ý, kẻ phi
nhân không thể tìm được chỗ tiện lợi, Bát-nhã
Ba-la- mật cũng như vậy, tâm hành giả tương ưng
với Bát-nhã, thời tà ác
La sát không thể lọt vào
tâm kia làm trở hoại ý đạo, cướp mạng sống trí tuệ.

Lại nữa, chỗ
có Bát-nhã, ma hoặc ma dân, địa thần,
Dạ-xoa các
ác quỷ, không thể tìm
được chỗ tiện lợi. Ngọc như ý trừ được bốn trăm
lẻ bốn bệnh, bốn bệnh
căn bản là phong, nhiệt, lạnh và hỗn hợp. Bát-nhã
Ba-la-mật cũng trừ được tám mươi bốn ngàn bệnh, bốn bệnh căn bản
là tham, sân, si, đẳng
phần (gồm cả tham, sân, si – ND). Phần bệnh
dâm dục có hai mươi mốt
ngàn, phần bệnh sân nhuế có hai mươi mốt ngàn, phần bệnh ngu
si có hai mươi mốt ngàn, phần bệnh đẳng phần có hai mươi mốt ngàn. Lấy bất tịnh quán trừ tham dục, lấy từ-bi tâm
trừ sân nhuế, lấy nhân duyên quán trừ
ngu si, chung ba thứ thuốc trên hoặc quán bất tịnh, hoặc
quán từ-bi, hoặc quán nhân duyên trừ
bệnh đẳng phần.
Như ngọc báu trừ được hắc ám,
Bát-nhã cũng như vậy, trừ được hắc ám ba cõi. Như ngọc báu trừ
được nhiệt,
Bát-nhã cũng như vậy, trừ được nhiệt dâm dục,
sân nhuế. Như ngọc báu trừ được lạnh,
Bát-nhã cũng như vậy, trừ được lạnh vô minh, bất tín, bất kính, giải đãi.
Mặt trời mặt trăng đều do các báu thành, mặt trời làm nóng, mặt trăng làm lạnh, tuy đều có lợi ích cho
chúng sinh,
song vì không thể gồm hết nên không gọi là như ý. Chỗ có ngọc báu, các rắn độc trùng dữ không thể làm
hại, Bát-nhã cũng như vậy, độc tham dục không thể làm bệnh.Nếu có người bị rắn độc cắn, cầm ngọc báu này chỉ cho xem, liền lành độc, nếu
người bị độc tham dục
cắn, gặp được Bát-nhã Ba-la-mật, độc tham giận liền tiêu,
như Nan-đà, Ương-quật
Lê-ma-la v.v… Người có mắt đau, mù
lòa, lấy ngọc báu chỉ
cho xem liền lành bệnh; Bát-nhã Ba-la-mật cũng
như vậy, có người vì
vô minh, nghi ngờ, hối hận, điên đảo tà kiến phá mắt tuệ, gặp được
Bát-nhã liền được
sáng mắt. Như người bị ghẻ lở, ung
thư, phù thủng, lấy ngọc
báu chỉ cho liền hết bệnh, Bát-nhã cũng như
vậy, năm tội nghịch phong
lác, gặp được Bát-nhã liền tiêu. Như lấy vật
có các màu sắc gói
ngọc để vào trong nước, nước tùy theo đó biến
thành một màu. Bát-nhã
cũng như vậy, hành giả được thế lực Bát-nhã,
thời tâm mềm dịu, không
đắm trước gì, tùy theo năm căn tín v.v…, cũng tùy theo
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng,
Tám bội xả,
Tám thắng xứ, và
Mười nhất thiết nhập.

Lại nữa, tùy tiện học
khắp Tu-đà-hoàn, Tư-đà-hàm, A-na-hàm,
A- la-hán, Bích-chi Phật,
không có gì trái nghịch.

Sắc thứ
sáu là
sắc hồ thủy là,
sắc hư không, hành giả có được
Bát- nhã quán các
pháp không, tâm cũng theo đó mà không
chấp trước. Như vậy, vào hết thảy các pháp, đều tùy thuận không
chướng ngại.
Như nước hỗn trược,
tạp sắc nhơ nhớp, lấy ngọc để vào, đều trở nên
thanh tịnh một màu.
Bát-nhã cũng như vậy, người có các phiền não, tà
kiến, hý luận, khuấy tâm hỗn trược, có được
Bát-nhã thì trong
sạch một màu. Như ngọc như ý có vô lượng công đức, công đức
Bát-nhã cũng như vậy.

Nay sẽ nói
tướng riêng công đức Bát-nhã. Ngọc như ý ấy chỉ trừ được ác quỷ, không thể phá thiên ma,
Bát-nhã trừ được cả hai.
Ngọc chỉ trị được thân
bệnh, Bát-nhã trị được cả thân bệnh, tâm bệnh.
Ngọc chỉ trừ được bệnh người mà thần trị được, còn
Bát-nhã thì trị được tất cả bệnh mà người rồng và quỷ thần không trị được; ngọc chỉ trị được bệnh đời đời từng trị, còn
Bát-nhã trị được bệnh từ đời vô thỉ lại chưa từng
trị được. Có các sai
biệt như vậy, ngọc soi được chỗ đêm tối có để nó,
còn Bát-nhã soi được
tất cả chỗ tối vô minh tương ưng với phiền não và
vô minh bất cọng (tức
vô minh độc lập, không tương với phiền não –
ND), và tất cả sự ngu si
hắc ám không hiểu rõ các pháp. Ngọc chỉ phá được nóng tại chỗ ở, không phá được nóng tại các chỗ khác, còn
sức
Bát-nhã cho đến ngọn
lửa đốt cháy vô lượng thế giới lúc kiếp tận, thổi một hơi là tắt hết, huống gì một chỗ nóng! Ngọc chỉ phá được lửa hình chất,
sức nóng mặt trời, còn
Bát-nhã trừ được sức nóng của tâm có ba độc; ngọc chỉ trừ được gió mưa,
tuyết lạnh, còn
Bát-nhã trừ được khí lạnh của
tâm bất tín, bất kính, giải đãi của chúng
sinh trong mười phương vô
lượng thế giới; ngọc
chỉ trừ được nọc độc bên ngoàì, không thể trừ được rắn
độc bốn đại, còn
Bát-nhã trừ được hoàn toàn cả hai thứ độc ấy; ngọc không thể trừ được tà kiến, còn
Bát-nhã trừ được; ngọc trị được mắt
thịt, còn Bát-nhã trị
được mắt tuệ; ngọc trị được mắt thấy gần, còn
Bát-nhã trị được mắt thấy xa; ngọc trị được mắt thịt, mắt thịt không là ngọc,
còn Bát-nhã trị được mắt tuệ, mắt tuệ tức
là Bát-nhã; ngọc trị được mắt
thịt, sau bệnh lại phát, còn
Bát-nhã trị được mắt tuệ, rốt ráo
thanh tịnh;
ngọc trị được ghẻ lác,
phù thủng, còn Bát-nhã trị được thân ác tâm ác. Hỏi: Trong bốn thứ bệnh, đã gồm tất cả bệnh, cớ
sao còn nói
riêng bệnh mắt. bệnh lác? Đáp: Mắt là đệ nhất
trong thân,
sử dụng rất quý, cho nên nói
riêng. Ở trong các bệnh,
bệnh lác rất nặng, do tội nhân duyên đời trước
nên khó trị. Vì vậy nên nói lại.
Ngọc có thể làm cho nước hiện màu tùy theo màu
sắc của
vật gói nó, còn Bát-nhã
có thể làm cho thiện pháp tùy thuận tâm số;
ngọc không chuyển được
tâm người, còn Bát-nhã chuyển được tâm tính ưa
muốn của tất cả chúng sinh; ngọc có thể làm cho
chỗ nước bỏ nó vào đục
thành trong, chứ không phải tất cả nước, còn
sức
Bát-nhã có
thể làm cho tâm uế trược
của sáu giác quán đều thanh tịnh, lại có thể làm cho thanh tịnh tâm uế trược tham giận của các chúa rồng, chúa
quỷ thần, chúa người;
ngọc có thể khiến chỗ phòng xá, hòm rương chứa nó khiến cho có oai đức, còn
sức
Bát-nhã có thể độ vô
số chúng
sinh trong mười phương vô lượng thế giới làm cho có oai đức; công năng của ngọc khi bỏ vào hòm rương không thể giúp cho người có được công
năng tùy ý, còn xá lợi
được Bát-nhã huân tu nên người nào cúng dường
chắc chắn trở lại được
Bát-nhã mà được thành Phật. Rương hòm đựng
ngọc ấy người phàm phu
quý, còn xá lợi thì người phàm phu và Thánh
nhân đều quý; rương hòm
đựng ngọc, người thọ vui thế gian quý, còn xá
lợi cả người thọ vui
thế gian, xuất thế gian đều quý. Bát-nhã là ví dụ ngọc báu như ý, hòm rương là ví dụ xá lợi. Trong xá lợi tuy không có
Bát-nhã song nhờ huân tu
Bát-nhã nên được cúng dường. Lại nữa,
trong Thánh pháp, Bát-nhã là đệ nhất, không gì có
thể ví dụ được, vì người thế gian quý ngọc báu nên lấy ngọc ví dụ.
Người thấy được ngọc báu như ý,
sở nguyện đều thành, nếu thấy chỗ để ngọc,
cũng được thành đôi
chút sở nguyện. Hành giả cũng như vậy, rõ được
nghĩa Bát-nhã Ba-la-mật, liền được vào
Phật đạo. Nếu thấy xá lợi có
Bát-nhã trú ở mà cúng
dường nên được vô lượng phước lạc đời này đời sau,
lâu sẽ đắc đạo. Tổng
tướng, biệt tướng như vậy nên biết.

Hỏi: Nếu Bát-nhã có công đức như vậy, cớ sao nói xá lợi là trú xứ
của năm
Ba-la-mật và Trí nhất thiết chủng nên được cúng dường? Đáp: Trước đã nói trong hết thảy pháp,
Bát-nhã là đầu, là dẫn
đạo sáng suốt; thí như
vua đến, chắc chắn có kẻ tùy tùng, chỉ nói vua là có đủ các
người khác. Tán thán
Bát-nhã Ba-la-mật, nghĩa này
trước đã nói. KINH:
Lại nữa, Bạch đức
Thế Tôn! Có hai pháp tướng là
tướng các pháp hữu vi
và tướng các pháp vô vi.
Thế nào là tướng các pháp hữu vi? Đó là trí tuệ đối với nội không, cho đến trí tuệ đối với vô pháp hữu
pháp không; trí tuệ đối với
Bốn niệm xứ cho đến trí tuệ đối với
Tám Thánh đạo phần; trí tuệ đối với Mười lực Phật, Bốn điều
không sợ, Bốn trí vô ngại, Mười tám
pháp không chung; trí tuệ
đối với pháp lành chẳng lành; trí tuệ đối với pháp hữu lậu pháp vô lậu; trí tuệ đối với pháp thế gian pháp xuất thế gian,
ấy gọi là tướng các pháp hữu vi.
Thế nào gọi là tướng các pháp vô vi? Đó là tự tính các pháp
không sinh
không diệt, không trụ không dị, không nhơ
không sạch,
không tăng không giảm.
Thế nào gọi là tự tính các pháp? Các pháp không có tính gì, đó
là tự tính các pháp;
ấy gọi là tướng các pháp vô vi.
Bấy giờ Phật bảo
Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng vậy!
Kiều- thi-ca!
Chư Phật quá khứ, nương
Bát-nhã Ba-la-mật chứng được
Vô thượng chính đẳng
chính giác, đệ tử chư Phật quá khứ cũng
nương Bát-nhã
Ba-la-mật mà chứng được
Tu-đà-hoàn cho
đến A-la-hán,
Bích- chi Phật đạo; vô lượng vô
số chư
Phật vị lai, hiện tại trong mười
phương, nhân nơi Bát-nhã
Ba-la-mật chứng được Vô thượng chính đẳng
chính giác; đệ tử chư
Phật vị lai, hiện tại cũng nhân nơi Bát-nhã
Ba-la-mật, chứng được
Tu-đà-hoàn đạo cho đến
Bích-chi Phật đạo. Vì sao?
Vì trong Bát-nhã Ba-la-mật
có nói rộng nghĩa ba thừa. Nhưng đây vì nói pháp vô tướng, vì pháp không
sinh
không diệt, vì pháp không nhơ
không sạch, vì pháp không
làm không khởi, không vào không ra, không
tăng không giảm, không
lấy không bỏ; đây nói như vậy là theo thế tục,
chứ không phải theo đệ
nhất nghĩa. Vì sao? Vì Bát-nhã chẳng phải bờ này, chẳng phải bờ kia, chẳng phải cao chẳng phải thấp, chẳng phải
bằng chẳng phải không
bằng, chẳng phải tướng, chẳng phải vô tướng, chẳng phải thế gian chẳng phải xuất thế gian, chẳng phải hữu lậu chẳng
vô lậu, chẳng phải hữu
vi chẳng phải vô vi, chẳng phải thiện chẳng
phải bất thiện, chẳng phải quá khứ, chẳng phải vị lai, chẳng phải hiện tại.
Vì sao?
Kiều-thi-ca!
Vì Bát-nhã Ba-la-mật không thủ lấy
pháp Thanh-văn,
Bích-chi Phật,
cũng không bỏ pháp phàm phu.

Thích-đề-hoàn nhơn bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, biết hết thảy tâm chúng
sinh, cũng không thủ đắc
chúng sinh, cho đến không thủ đắc kẻ biết, kẻ
thấy. Bồ-tát ấy không thủ
đắc sắc, không thủ
đắc thọ, tưởng, hành,
thức; không thủ đắc
mắt cho đến ý; không thủ đắc sắc cho đến pháp; không thủ đắc thọ do nhãn và xúc làm nhân duyên
sinh ra cho đến thọ do ý và xúc làm nhân duyên
sinh ra; không thủ đắc Bốn niệm xứ cho đến
Mười tám pháp không
chung; không thủ đắc Vô thượng chính đẳng chính giác, không thủ đắc
Phật pháp, không thủ đắc Phật.
Vì sao?
Vì Bát-nhã Ba-la-mật không vì thủ đắc pháp nên xuất hiện.
Vì sao?
Vì Bát-nhã Ba- la-mật tính không có gì, không thể có được, năng đắc
sở đắc và hai
chỗ nương tính tướng
đều không, không thể có được.

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng vậy!
Kiều-thi-ca! Như lời ông
nói, Bồ-tát ma-ha-tát suốt đời tu học Bát-nhã
Ba-la-mật, chứng Vô thượng
chính đẳng
chính giác còn không thể có được,
huống gì có thể chứng
đắc Bồ-tát và pháp Bồ-tát.

Bấy giờ Thích-đề-hoàn nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế
Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát chỉ tu học
Bát-nhã Ba-la-mật, không tu học các
Ba-la- mật khác chăng?

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Kiều-thi-ca! Bồ-tát tu học sáu
Ba- la-mật, vì không có
sở đắc. Tu Thí Ba-la-mật, không sở đắc người cho, không
sở đắc
người nhận, không
sở đắc tài vật.
Tu Giới Ba-la-mật, không
sở đắc giới, không
sở đắc người giữ giới, không
sở đắc người
phá giới, cho đến tu
Bát-nhã Ba-la-mật, không sở đắc trí tuệ, không sở
đắc người trí tuệ,
không sở đắc người không trí tuệ.

Kiều-thi-ca!
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu bố thí có Bát-nhã
Ba-la-mật làm dẫn đạo
sáng suốt nên đầy đủ được Thí Ba-la-mật; Bồ-tát
ma-ha- tát khi tu trì giới
có Bát-nhã Ba-la-mật làm dẫn đạo sáng suốt nên
đầy đủ được Giới
Ba-la-mật; Bồ-tát ma-ha-tát khi tu nhẫn nhục có
Bát-nhã Ba-la-mật làm
dẫn đạo sáng suốt nên đầy đủ được Nhẫn nhục Ba-la- mật;
Bồ-tát ma-ha-tát khi tu tinh tấn có
Bát-nhã Ba-la-mật làm dẫn
đạo sáng
suốt nên đầy đủ được
Tinh tấn Ba-la-mật;
Bồ-tát ma-ha-tát
khi tu thiền có Bát-nhã
Ba-la-mật làm dẫn đạo sáng suốt nên đầy đủ
được Thiền Ba-la-mật;
Bồ-tát ma-ha-tát khi quán các pháp có Bát-nhã
Ba- la-mật làm dẫn đạo
sáng suốt nên đầy đủ được Bát-nhã Ba-la-mật.
Tất cả pháp vì không có
sở đắc, đó là sắc cho đến Trí nhất thiết chủng.

Kiều-thi-ca! Thí như các cây trong
cõi Diêm-phù-đề, có những
hoa, những
lá, những quả, những màu sắc khác nhau mà bóng của nó không
sai khác.
Cũng như vậy, các
Ba-la-mật vào trong
Bát-nhã Ba-la- mật là Trí nhất
thiết chủng không có sai khác, vì không có sở đắc.

Thích-đề-hoàn
nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn!
Bát-nhã Ba-la-mật thành
tựu công đức lớn. Bạch đức Thế Tôn! Bát-nhã
Ba-la- mật thành tựu tất
cả công đức. Bạch đức Thế Tôn! Bát-nhã
Ba-la-mật thành tựu vô lượng công đức, thành tựu vô biên công đức lớn, thành
tựu công đức vô đẳng.
Bạch đức
Thế Tôn! Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân chép
quyển kinh Bát-nhã Ba-la-mật, cung kính,
cúng dường, tôn trọng, tán
thán, hương hoa cho đến phan lọng, nhớ nghó đúng như lời
Bát-nhã Ba-la-mật nói, và có
thiện nam tử, thiện nữ nhân chép quyển kinh Bát-nhã
Ba-la- mật cho người khác,
phước nào nhiều hơn?

Phật dạy Thích-đề-hoàn nhơn: Kiều-thi-ca! Ta lại hỏi ông, tùy ý ông đáp: Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân cúng dường xá lợi
chư Phật, cung kính, tôn
trọng, tán thán, hoa hương cho đến phan lọng, và nếu lại có người chia xá lợi nhỏ bằng hạt cải cho
người khác, khiến cúng dường cung kính, tôn trọng, tán thán, hoa hương cho đến
phan lọng, thì phước nào nhiều hơn?

Thích-đề-hoàn nhơn bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Như nghĩa con đã được nghe trong pháp
Phật dạy: Có thiện nam tử, thiện nữ nhân tự cúng dường xá lợi, cho đến phan lọng; và nếu lại có người chia xá lợi nhỏ bằng hạt cải cho
người khác, khiến
cúng dường, thì phước ấy rất
nhiều. Bạch đức
Thế Tôn! Phật thấy phước ấy lợi ích chúng
sinh nên vào
Kim cang Tam-muội, đập nát thân Kim cang làm thành mạt xá lợi.
Vì sao?
Vì sau khi Phật diệt độ,
có người cúng dường xá lợi cho đến nhỏ bằng
hạt cải, phước báu ấy
vô biên cho đến được hết khổ.

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, đúng vậy!
Kiều-thi-ca! Nếu thiện nam
tử, thiện nữ nhân, chép quyển kinh Bát-nhã
Ba-la-mật, cúng dường, cung kính, hương hoa cho đến phan lọng và nếu lại
có người chép quyển
kinh Bát-nhã Ba-la-mật cho người khác, khiến
học thì thiện nam tử,
thiện nữ nhân ấy phước rất nhiều. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân đúng như
nghĩa lý Bát-nhã
Ba-la-mật đem nói cho người khác, khai thị, phân biệt
làm cho dễ hiểu thì thiện
nam tử, thiện nữ nhơn ấy công đức hơn thiện nam tử, thiện nữ
nhân trước. Nên xem người giảng cho nghe
Bát-nhã Ba- la-mật như Phật và như
người có phạm hạnh cao thắng. Vì sao? Vì
nên biết Bát-nhã
Ba-la-mật chính là Phật, Bát-nhã Ba-la-mật không khác Phật,
Phật không khác
Bát-nhã Ba-la-mật.
Chư Phật quá khứ, vị lai, hiện tại đều tu học
Bát-nhã Ba-la-mật mà được Vô thượng
chính đẳng chính giác và thành người phạm hạnh cao thắng.
Người phạm hạnh
cao thắng là địa vị bất
thối. Bồ-tát ma-ha-tát cũng học Bát-nhã Ba-la-mật
sẽ chứng được Vô thượng chính đẳng chính
giác; người
Thanh-văn học Bát-nhã
Ba-la-mật chứng được đạo A-la-hán, người cầu đạo
Bích- chi Phật học Bát-nhã
Ba-la-mật chứng được đạo Bích-chi Phật;
Bồ-tát cũng học Bát-nhã
Ba-la-mật vào Bồ-tát vị. Vì vậy, Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ
nhân muốn cúng dường Phật hiện tại, cung kính,
tôn trọng, tán thán, hoa
hương cho đến phan lọng, hãy cúng dường
Bát-nhã Ba-la-mật. Ta thấy lợi ích ấy, nên khi mới chứng Vô thượng
chính đẳng chính giác,
ta nghó như vầy; Ai là người đáng được cúng
dường, cung kính, tôn
trọng, tán thán, nương dựa? Kiều-thi-ca! Ta không thấy trong tất cả thế gian, hoặc trời, hoặc ma, hoặc Phạm,
hoặc Sa-môn,
Bà- la-môn có ai bằng Ta, huống gì hơn
Ta! Ta tự
suy nghó: Pháp này do Ta
chứng được, để tự mình làm Phật, vậy Ta cúng dường pháp ấy, cung kính tôn trọng, tán thán, an trú nương tựa pháp ấy. Pháp ấy là gì?
Là Bát-nhã Ba-la-mật vậy.

Kiều-thi-ca! Ta
tự cúng dường Bát-nhã Ba-la-mật, cung kính, tôn trọng, tán thán rồi, an trú, nương tựa pháp, huống gì thiện nam tử,
thiện nữ nhân, muốn chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác
mà không cúng dường
Bát-nhã Ba-la-mật, cung kính, tôn trọng, tán
thán, hương hoa, anh lạc, cho đến phan lọng.
Vì sao? Vì từ
Bát-nhã Ba-la- mật sinh các Bồ-tát
ma-ha-tát, từ Bồ-tát ma-ha-tát sinh ra chư Phật.
Vì vậy Kiều-thi-ca! Thiện
nam tử, thiện nữ nhân, nếu cầu Phật đạo, nếu cầu
Bích-chi Phật, nếu cầu đạo
Thanh-văn đều nên cúng dường
Bát- nhã Ba-la-mật, cung
kính, tôn trọng, tán thán, hương hoa cho đến phan lọng.
LUẬN: Hỏi:
Nhân duyên gì nên nói tướng pháp hữu vi, pháp vô
vi? Đáp: Đế-thích tán thán
Bát-nhã Ba-la-mật bao gồm hết thảy pháp.
Ở đây muốn
nói nhân duyên ấy.

Tướng pháp hữu vi là
Mười tám không, Ba mươi bảy phẩm, cho đến Mười tám pháp
không chung. Lược nói là pháp lành
pháp chẳng lành, cho đến pháp thế gian, xuất thế gian, ấy gọi là pháp hữu vi.
Vì sao? Vì đó là tướng
có tạo tác, trước không có nay có, có rồi lại
không. Trái với đây tức là tướng pháp vô vi.
Tướng hai pháp ấy đều bao
gồm trong Bát-nhã Ba-la-mật.
Pháp lành hữu vi là, chỗ tu hành, pháp vô vi là chỗ nương tựa.
Còn pháp vô ký, pháp
chẳng lành, vì lìa bỏ nên không nói. Đấy là chỗ học của Bố tát mới phát tâm. Nếu có được
sức phương tiện của
Bát-nhã Ba-la-mật.

Pháp lành hữu vi là chỗ tu hành, pháp vô vi là chỗ nương tựa.
Còn pháp vô ký, pháp
chẳng lành, vì lìa bỏ nên không nói. Đấy là chỗ học của
Bồ-tát mới phát tâm. Nếu có được
sức phương tiện của
Bát-nhã Ba- la-mật, nên vào vô
sinh nhẫn, thì chẳng ưa pháp lành, chẳng ghét
pháp xả, không lìa pháp
hữu vi mà có pháp vô vi, thế nên không nương
tựa Niết-bàn. Vì vậy
trong Kinh nói: Trong Bát-nhã Ba-la-mật đã nói rộng ba thừa, vì dùng pháp vô tướng nên không
sinh
không diệt.
Theo thế đế nên nói như
vậy, chẳng phải theo đệ nhất nghĩa. Bồ-tát tu học
thật tướng các pháp,
tuy quán tâm hết thảy chúng sinh cũng không thủ
đắc chúng sinh, tuy tu học hết thảy pháp cũng không thủ đắc hết thảy
pháp. Vì sao? Vì được
Bát-nhã Ba-la-mật không sở đắc.

Phật ấn khả lời tán thán kia, Bồ-tát thường tập hạnh ấy, cho đến khi chứng được Vô thượng
chính đẳng
chính giác mà còn không có
sở đắc, huống gì pháp khác!

Tâm Đế-thích
nghó rằng: Nếu Bát-nhã là pháp rốt ráo thì người
tu chỉ tu Bát-nhã Ba-la-mật
là đủ, cần gì tu pháp khác? Phật đáp:
Bồ-tát tu Sáu Ba-la-mật, vì dùng pháp Bát-nhã
Ba-la- mật không sở đắc
hòa hợp, ấy tức là tu Bát-nhã Ba-la-mật. Nếu chỉ tu Bát-nhã, không tu năm pháp kia thời công đức không đầy đủ, không đẹp
không diệu; thí như người ngu
không biết, ăn uống đủ thứ,
nghe nói muối là chủ
trong các vị, liền ăn thuần muối, mất mùi vị lại bị họa. Người tu cũng như vậy, muốn trừ tâm nhiễm đắm, chỉ
tu Bát-nhã, lại rơi vào tà kiến, không thể tăng tấn pháp lành; nếu hòa hợp với năm
Ba-la- mật thì công đức
đầy đủ. nghĩa vị điều hòa thích hợp, tuy có các
hạnh hòa hợp mà
Bát-nhã là chủ. Nếu bố thí v.v… mà lìa Bát-nhã
Ba-la-mật thì có các sai
biệt, nếu đến trong Bát-nhã Ba-la-mật thì chỉ một
tướng, không có sai
biệt. Thí như ao A-na-bà-đạt-đa ở cõi Diêm-phù-đề chia ra bốn dòng
sông lớn, mỗi
sông lớn có năm trăm
sông nhỏ chảy về,
đều vào biển cả, thì
mất tên gốc, biến thành một vị, không có sai khác.
Lại như cây cối, nhành lá hoa quả, màu sắc khác
nhau, mà bóng thì không khác.

Hỏi: Bóng cũng có sai khác, cây lớn bóng lớn; cành, lá, hoa,
quả hình thù lớn nhỏ
khác nhau, làm sao không khác?

Đáp: Che ánh
sáng nên có bóng hiện ra, chỗ không sáng thời gọi là bóng,
bóng ấy không lấy hình thù lớn nhỏ làm ý nghĩa. Hỏi: Tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật, thọ trì, tụng đọc cho đến
nhớ nghó đúng, việc ấy khó; còn chép, cất giữ quyển
kinh Bát-nhã cho
người khác, là dễ,
công đức còn không thể bằng, làm sao nói hơn? Đáp:
Riêng mình đọc, tụng, nhớ nghó đúng tuy khó, hoặc vì
tâm chấp ngã nên công
đức nhỏ, còn chép quyển kinh cho người khác
mà có tâm Đại Bi, làm
nhân duyên cho Phật đạo, không có tâm chấp
ngã, nên công đức lớn.

Như Phật hỏi
Đế-thích: Nếu người tự mình cúng dường xá lợi, lại có người lấy xá lợi cho người bảo
cúng dường, phước ấy nhiều thế nào? Đáp rằng:
Cho người khác, bảo họ cúng dường được phước nhiều, vì đem từ tâm không chấp ngã mà cho. Phật tuy không dùng phước
đức, song thấy có lợi ích lớn cho chúng
sinh như vậy, nên vào
Kim cang Tam-muội, tự làm nát
thân mình thành nhiều mảnh xá lợi. Hỏi: Nếu phước đức cốt ở tâm, cần gì Phật làm nát thân mình
ra thành xá lợi nhỏ
bằng hạt cải, bảo người cúng dường?
Đáp: Lòng
tin thanh tịnh từ hai nhân duyên sinh:
1. Bên trong nhớ nghó đúng.
2. Bên ngoài có ruộng phước tốt. Thí như có giống lúa tốt, ruộng lại phì nhiêu, thâu hoạch chắc chắn nhiều. Thế nên tâm tuy
tốt phải nhân nơi xá
lợi, vậy sau mới được quả báo lớn.
Phật đã ấn khả lời kia, lại còn tự nói: Có người viết chép
quyển kinh cho người, lại có người ở giữa đại chúng giải rộng nghĩa kia.
Phước ấy hơn
người trước, nên xem người ấy như Phật, hoặc gần Phật.
Như Phật hoặc gần Phật
nghĩa như trước nói.

Phật do hai nhân duyên làm chứng nghĩa Bát-nhã Ba-la-mật là tối thắng:

Thánh nhân ba đời học trong đó mà thành Thánh đạo.

Ta do pháp ấy nên được thành bậc Thánh vô thượng.
Ta nay trở lại tôn thờ chiêm ngưỡng pháp ấy.

Pháp là thật
tướng các pháp, tức Bát-nhã Ba-la-mật.

Kiều-thi-ca! Ta không còn cầu gì, mà vẫn
suy tôn cúng dường
Bát- nhã Ba-la-mật, huống gì thiện nam tử mà không lấy các thứ cúng
dường cúng dường
Bát-nhã Ba-la-mật. Ở đây nói nhân duyên rằng:
Bát-nhã Ba-la-mật là nhân duyên căn bản
của Bồ-tát, Bồ-tát là nhân duyên
căn bản của chư Phật,
chư Phật là nhân duyên vui lợi ích lớn của tất cả
thế gian. Thế nên người
Thanh-văn, Bích-chi Phật, muốn mau được an ổn, hành giả vào ba cửa
giải thoát, còn cúng dường
Bát-nhã Ba-la-mật,
huống gì Bồ-tát! Đồ cúng
dường là nhất tâm nghe, thọ trì, cho đến nhớ nghó
đúng, và dùng hương hoa
cho đến phan lọng cúng dường.

<節></節>



<類>LUẬN ĐẠI TRÍ ĐỘ</類>



<卷>QUYỂN 60</卷>

GIẢI THÍCH PHẨM BA MƯƠI TÁM: MƯỜI THIỆN KINH:
Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Kiều-thi-ca! Nếu có
thiện nam tử, thiện nữ nhân dạy chúng
sanh trong một cõi
Diêm-phù-đề hành Mười thiện đạo,
ý ông nghó sao? Do nhân duyên ấy, được phước
nhiều chăng?
Đáp: Rất
nhiều, bạch thế Tôn!

Phật dạy: Không bằng thiện nam tử, thiện nữ nhân chép
quyển kinh Bát-nhã
Ba-la-mật đem cho người khác khiến đọc tụng, giảng
nói, được phước nhiều
hơn. Vì sao? Vì trong Bát-nhã Ba-la-mật có nói
rộng các pháp vô lậu.
Thiện nam tử, thiện nữ nhân học từ trong đó, đã
học, nay học,
sẽ học; được vào trong chính pháp vị, đã vào, nay vào,
sẽ vào; được
Tu-đà-hoàn quả, đã được, nay được, sẽ được, cho đến
được A-la-hán quả. Cầu
Bích-chi Phật đạo cũng như vậy. Các Bồ-tát
ma-ha- tát cầu Vô thượng
chính đẳng chính giác, được vào trong chính
pháp vị, đã vào, nay
vào, sẽ vào; được Vô thượng chính đẳng hánh giác,
đã được, nay được, sẽ được.

Kiều-thi-ca! Những gì là pháp vô lậu? Đó là Bốn niệm xứ
cho đến Tám Thánh đạo
phần, Bốn Thánh đế, nội không cho đến vô
pháp hữu pháp không,
Mười lực Phật, cho đến Mười tám pháp không
chung. Thiện nam tử, thiện
nữ nhân học pháp ấy được Vô thượng chính
đẳng chính giác, đã
được, nay được, sẽ được.

Kiều-thi-ca! Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân dạy một người
kh- iến cho được quả
Tu-đà-hoàn, người ấy được phước đức hơn dạy
người trong một cõi
Diêm-phù-đề hành Mười thiện đạo. Vì sao?
Kiều-thi-ca! Vì dạy người
trong một cõi Diêm-phù-đề hành Mười thiện đạo không lìa khỏi khổ địa ngục,
súc sinh, ngã quỷ.
Kiều-thi-ca! Dạy một người
chứng được
quả Tu-đà-hoàn thì lìa khỏi ba đường ác, cho đến được
quả A-la-hán, đạo Bích-chi
Phật cũng như vậy.

Kiều-thi-ca!
Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân dạy người trong
một cõi Diêm-phù-đề,
được quả Tu-đà-hoàn, Tư-đà-hàm, A-na-hàm, A-la- hán,
Bích-chi Phật đạo, không bằng thiện nam tử, thiện nữ nhân
dạy một người khiến
chứng được Vô thượng chính đẳng chính giác
được phước nhiều. Vì
sao? Kiều-thi-ca! Vì nhân nơi Bồ-tát nên sinh ra
Tu- đà-hoàn, cho đến
A-la-hán, Bích-chi Phật; vì nhân nơi Bồ-tát nên
sinh ra chư Phật.

Kiều-thi-ca! Do nhân duyên ấy nên biết thiện nam tử, thiện
nữ nhân chép quyển kinh Bát-nhã Ba-la-mật cho người khác, khiến
chép, cất giữ, đọc tụng, giảng nói được phước rất nhiều.
Vì sao? Vì trong
Bát- nhã Ba-la-mật ấy có nói rộng về các pháp lành. Học trong pháp lành
ấy bèn xuất sinh dòng
lớn Sát-lợi, dòng lớn Bà-la-môn, đại gia cư só,
trời Tứ thiên vương,
cho đến trời Phi hữu tưởng phi vô tưởng; bèn có
Bốn niệm xứ cho đến Trí nhất
thiết chủng; bèn có
Tu-đà-hoàn cho đến
A-la- hán, Bích-chi Phật; bèn có chư Phật.

Kiều-thi-ca!
Không kể người trong một cõi Diêm-phù-đề, nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân dạy chúng
sinh trong thế giới bốn châu thiên hạ hành
Mười thiện đạo, ý ông nghó
sao? Do nhân duyên ấy
người đó được phước
nhiều chăng?
Đáp: Rất
nhiều, bạch Thế Tôn!

Phật dạy: Không bằng thiện nam tử, thiện nữ nhân, chép
quyển kinh Bát-nhã
Ba-la-mật cho
người khác, bảo chép, cất giữ, đọc
tụng, giảng nói được
phước nhiều. Ngoài ra như trên đã nói.

Kiều-thi-ca! Không kể chúng
sinh trong thế giới bốn châu thiên
hạ, nếu dạy chúng sinh
trong tiểu thiên thế giới hành mười thiện đạo cũng như vậy.

Kiều-thi-ca! Không kể chúng
sinh trong tiểu thiên thế giới, nếu dạy chúng
sinh trong hai ngàn trung thế giới, bảo hành
Mười thiện đạo, và nếu lại có thiện nam tử, thiện nữ nhân chép quyển
kinh Bát-nhã
Ba- la-mật cho người khác,
bảo chép, cất giữ, đọc tụng, thì người ấy
được phước nhiều.
Ngoài ra như trên đã nói.

Kiều-thi-ca! Không kể chúng
sinh trong hai ngàn trung thế giới, nếu dạy chúng
sinh trong ba ngàn đại thiên thế giới, bảo hành
mười thiện đạo, và
nếu lại có người chép quyển kinh Bát-nhã Ba-la-mật
cho người khác, bảo chép, cất giữ, đọc tụng, thì người ấy được
phước đức nhiều.

Kiều-thi-ca! Không kể chúng
sinh trong ba ngàn đại thiên thế
giới, nếu dạy chúng sinh
trong thế giới nhiều như cát sông Hằng, bảo hành Mười thiện đạo, và nếu lại có người chép quyển
kinh Bát-nhã
Ba-la- mật cho
người khác, bảo chép, cất giữ, đọc tụng, thì phước ấy
nhiều. Ngoài ra như trên nói.

Lại nữa, Kiều-thi-ca! Có người dạy chúng
sinh trong một
cõi Diêm- phù-đề, bảo an trú
Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định
vô sắc,
Năm thần thông, ý ông nghó
sao?
Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy được
phước đức nhiều chăng?

Thích-đề-hoàn
nhơn thưa: Rất nhiều, bạch Thế Tôn!

Phật dạy: Không bằng thiện nam tử, thiện nữ nhân chép
quyển kinh Bát-nhã Ba la mật cho
người khác, bảo chép, cất giữ, đọc tụng, được
phước nhiều.
Vì sao? Vì trong
Bát-nhã Ba-la-mật có nói về
các pháp lành. Ngoài ra như trên nói.

Kiều-thi-ca!
Không kể chúng sinh cõi Diêm-phù-đề, lại không kể chúng
sinh trong thế giới bốn châu thiên hạ, chúng
sinh trong tiểu
thiên thế giới, chúng
sinh trong hai ngàn trung thế giới, chúng sinh trong ba ngàn đại thiên thế giới.
Kiều-thi-ca! Nếu có người dạy chúng
sinh
trong mười phương thế
giới nhiều như cát sông Hằng, bảo an trú Bốn
thiền, Bốn tâm vô lượng,
Bốn định vô sắc, Năm thần thông, ý ông nghó
sao? Người ấy được
phước đức nhiều chăng?
Đáp: Rất
nhiều, bạch Thế Tôn!

Phật dạy: Không bằng thiện nam tử, thiện nữ nhân chép
quyển kinh Bát-nhã
Ba-la-mật cho
người khác, bảo chép, cất giữ, đọc
tụng, được phước
nhiều. Vì sao? Vì trong Bát-nhã Ba-la-mật có nói rộng
về các pháp lành. Ngoài ra như trên nói. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân lãnh
thọ Bát-nhã Ba-la-mật,
cất giữ, đọc tụng, giảng nói, nhớ nghó đúng, phước đức người ấy hơn dạy người chúng
sanh toàn cõi
Diêm-phù-đề hành Mười thiện đạo,
an trú Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định vô
sắc, Năm thần thông.

Nhớ nghó đúng là thọ trì, thân cận Bát-nhã Ba-la-mật cho
đến nhớ nghó đúng, không với hai pháp, không với
chẳng hai pháp. Thọ trì,
thân cận Thiền Ba-la-mật,
Tấn Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Giới
Ba-la-mật, Thí
Ba-la-mật cho đến nhớ nghó đúng không với hai pháp, không
với chẳng hai pháp. Vì
Vô thượng chính đẳng chính giác, nhớ nghó
đúng, nội không cho đến
Trí nhất thiết chủng không với hai pháp, không
với chẳng hai pháp. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Hoặc có thiện nam tử, thiện nữ nhân
dùng nhiều nhân duyên
diễn nói nghĩa Bát-nhã Ba-la-mật, khai thị phân
biệt làm cho người khác dễ hiểu.

Kiều-thi-ca! Thế nào là nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật? Kiều-thi-ca! nghĩa Bát-nhã
Ba-la-mật, chẳng phải quán với hai tướng, chẳng phải quán với chẳng hai tướng, chẳng phải có tướng chẳng phải không
có tướng, chẳng vào
chẳng ra, chẳng tăng chẳng giảm, chẳng nhơ chẳng sạch, chẳng
sinh
chẳng diệt, chẳng lấy chẳng bỏ, chẳng trụ chẳng
không trụ, chẳng thật
chẳng hư, chẳng hợp chẳng tán, chẳng đắm chẳng
phải không đắm, chẳng nhân chẳng phải
không nhân, chẳng pháp chẳng phải
không pháp, chẳng như chẳng phải không như, chẳng thật tế
chẳng phải không thật tế.

Kiều-thi-ca!
Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân lấy nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật ấy, dùng các nhân duyên diễn nói, khai thị, phân biệt làm cho người khác dễ hiểu, thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy được phước đức rất nhiều hơn người tự thọ trì
Bát-nhã Ba-la-mật, thân cận, đọc
tụng, giảng nói, nhớ nghó đúng. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân tự thọ trì
Bát- nhã Ba-la-mật, thân
cận, đọc tụng, giảng nói, nhớ nghó đúng, dùng
các nhân duyên diễn nói
nghĩa Bát-nhã Ba-la-mật, khai thị, phân biệt
làm cho người khác dễ
hiểu, thì thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy được
phước đức rất nhiều!

Thích-đề-hoàn nhơn bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Thiện nam tử, thiện nữ
nhân, nên như vậy diễn nói nghĩa Bát-nhã
Ba-la-mật, khai thị, phân
biệt làm cho dễ hiểu.

Phật dạy Thích-đề-hoàn nhơn: Đúng vậy, Kiều-thi-ca! Thiện
nam tử, thiện nữ nhân
ấy nên như vậy diễn nói Bát-nhã Ba-la-mật, khai
thị, phân biệt làm cho dễ hiểu.

Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân, diễn nói nghĩa
Bát- nhã Ba-la-mật, khai thị, phân biệt làm cho dễ hiểu như vậy,
được vô lượng, vô biên, vô
số phước đức. Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân,
cúng dường mười phương
vô lượng vô số chư Phật đến suốt đời, tùy chỗ
nhu cầu, cung kính, tôn
trọng, tán thán, hương hoa, cho đến phan lọng cúng dường, và lại có thiện nam tử, thiện nữ nhân, dùng các nhân duyên
diễn nói nghĩa Bát-nhã
Ba-la-mật, khai thị, phân biệt, làm cho người
khác dễ hiểu, thì thiện
nam tử, thiện nữ nhân này được phước đức rất
nhiều. Vì sao? Vì chư Phật
quá khứ, vị lai, hiện tại, đều học nơi Bát-nhã
Ba- la-mật ấy mà được Vô thượng
chính đẳng
chính giác; đã được, nay

được, sẽ được. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân tu, Thí
Ba- la-mật trong vô lượng vô biên vô
số kiếp không bằng thiện nam
tử, thiện nữ nhân đem
nghĩa Bát-nhã Ba-la-mật, giảng nói. khai thị,
phân biệt làm cho người
khác dễ hiểu, phước này rất nhiều, vì không có sở đắc.

Sao gọi là có sở đắc? Kiều-thi-ca! Nếu Bồ-tát ma-ha-tát vì có
sở đắc nên bố thí, trong khi bố thí nghó rằng:
Ta cho, kia nhận, đây vật thí, ấy gọi là có
sở đắc bố thí, không
được Ba-la-mật; ta giữ giới, đây
là giới, ấy gọi là sở
đắc giới, không được Ba-la-mật; ta nhẫn nhục,
nhẫn nhục vì người kia,
ấy gọi là sở đắc nhẫn nhục, không được
Ba-la-mật; ta tinh tấn, tinh tấn vì việc ấy, ấy gọi là
sở đắc tinh tấn, không được
Ba- la-mật; ta tu thiền,
pháp tu là thiền, ấy gọi là sở đắc thiền, không được Ba-la-mật; ta tu tuệ, pháp tu là tuệ, ấy gọi là
sở đắc tuệ,
không được Ba-la-mật.

Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân nào tu như vậy
không được đầy đủ
Thí Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn
Ba- la-mật, Thiền Ba-la-mật
và Bát-nhã Ba-la-mật.

Thích-đề-hoàn nhơn bạch Phật: Bạch đức
Thế Tôn! Bồ-tát ma- ha-tát làm sao đầy đủ
Thí Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn
Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật, Bát-nhã Ba-la-mật?

Phật bảo Thích-đề-hoàn nhơn: Bồ-tát ma-ha-tát khi bố thí
không thủ đắc người
cho, không thủ đắc người nhận, không thủ đắc vật
cho, người ấy được
đầy đủ Thí Ba-la-mật cho đến khi tu Bát-nhã
Ba-la-mật, không thủ đắc
trí, không thủ đắc trí được tu, người ấy được đầy đủ
Bát- nhã Ba-la-mật.

Kiều-thi-ca! Ấy là
Bồ-tát ma-ha-tát đầy đủ
Thí Ba-la-mật cho
đến Bát-nhã Ba-la-mật.
Thiện nam tử, thiện nữ nhân tu Bát-nhã
Ba-la-mật như vậy, nên vì
người khác mà diễn nói nghĩa kia, khai thị, phân biệt làm cho dễ hiểu.
Tu Thiền Ba-la-mật,
Tấn Ba-la-mật,
Nhẫn Ba-la-mật, Giới Ba-la-mật,
Thí Ba-la-mật, nên diễn nói nghĩa kia, khai thị,
phân biệt làm cho dễ
hiểu. Vì sao? Kiều-thi-ca! Vì đời vị lai sẽ có thiện nam tử, thiện nữ nhân muốn nói
Bát-nhã Ba-la-mật mà nói tương tợ
Bát-nhã Ba-la-mật. Có
thiện nam tử, thiện nữ nhân, phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác, nghe
Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ ấy, bị
mất chính đạo.
Thiện nam tử, thiện nữ nhân nên vì người ấy diễn nói đầy đủ
nghĩa Bát-nhã Ba-la-mật,
khai thị, phân biệt làm cho dễ hiểu.

Thích-đề-hoàn
nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Thế nào
là Bát-nhã
Ba-la-mật tương tợ?

Phật dạy: Có
thiện nam tử, thiện nữ nhân nói Bát-nhã
Ba-la-mật có chỗ thủ
đắc, ấy là Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ.

Thích-đề-hoàn
nhơn bạch Phật rằng: Như thế nào là thiện nam tử,
thiện nữ nhân, nói Bát-nhã Ba-la-mật có sở đắc,
ấy là Bát-nhã Ba-la- mật tương tợ? Phật dạy:
Thiện nam tử, thiện nữ nhân nói Bát-nhã Ba-la-mật
có sở đắc đắc, gọi là Bát-nhã Ba-la-mật tương
tợ là, nói về sắc vô
thường, nói rằng tu được
như vậy là tu Bát-nhã Ba-la-mật. Hành giả tìm sắc
vô thường, ấy là tu Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ.
Nói về thọ, tưởng, hành, thức vô thường, nói rằng tu được như vậy là tu
Bát-nhã Ba-la-mật.
Hành giả tìm
cầu thọ, tưởng, hành, thức vô thường ấy là tu
Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ.
Nói mắt vô thường cho đến nói ý vô thường, nói
sắc vô thường
cho đến nói pháp vô
thường, nói nhãn giới vô thường, sắc giới, nhãn
thức giới vô thường
cho đến nói ý giới, pháp giới, ý thức giới vô thường,
nói địa chủng (địa giới)
vô thường, cho đến nói thức chủng vô thường, nói nhãn thức (nhãn thức chủng) vô thường, cho đến nói ý thức
thân vô thường; nói thọ do nhãn xúc vô thường cho đến nói ý xúc vô
thường; nói nhãn và
xúc làm nhân duyên sinh vô thường, cho đến nói thọ do ý và xúc làm nhân duyên
sinh vô thường. Rộng nói như năm uẩn.
Nói sắc khổ, cho đến nói
thọ do ý và xúc làm nhân duyên sinh khổ; nói sắc
vô ngã, cho đến nói thọ
do ý và xúc làm nhân duyên sinh vô ngã, đều nói như năm uẩn.

Hành giả khi
tu Thí Ba-la-mật, vì nói sắc vô thường, khổ, vô ngã, cho đến nói thọ do ý và xúc làm nhân duyên
sinh
vô thường, khổ, vô ngã.

Thí Ba-la-mật
cho đến Bát-nhã Ba-la-mật cũng như vậy. Tu
Bốn thiền, Bốn tâm vô
lượng, Bốn định vô sắc vì nói là vô thường, khổ, vô ngã.
Tu Bốn niệm xứ, vì nói là
vô thường, khổ, vô ngã, cho đến
khi tu Trí nhất thiết chủng
vì nói là vô thường, khổ, vô ngã, dạy như vậy. Người tu được như vậy cho là tu
Bát-nhã Ba-la-mật.
Kiều-thi-ca! Ấy
gọi là Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân, ở đời vị
lai nói Bát-nhã Ba-la-mật
tương tợ là nói rằng: Thiện nam tử, các ông
tu Bát-nhã Ba-la-mật, khi
các ông tu Bát-nhã Ba-la-mật, sẽ được Sơ
địa cho đến sẽ được
Địa thứ mười. Tu Thiền Ba-la-mật, cho đến tu Thí
Ba- la-mật cũng như vậy.
Hành giả do tương tợ có sở đắc, do tổng tướng tu

Bát-nhã Ba-la-mật, ấy gọi là Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân, muốn nói
Bát- nhã Ba-la-mật mà nói rằng:
Thiện nam tử, các ông tu hành
Bát-nhã Ba-la-mật xong,
sẽ vượt qua địa
vị Thanh-văn,
Bích-chi Phật; thì ấy
gọi là Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ.

Lại nữa, thiện nam tử, thiện nữ nhân, vì người cầu Phật đạo mà
nói như vầy: Thiện nam
tử, thiện nữ nhân, các ông tu hành Bát-nhã
Ba-la- mật rồi vào
Bồ-tát vị, được vô
sinh nhẫn, được vô
sinh nhẫn rồi,
bèn trú ở Bồ-tát thần
thông, từ một cõi Phật đến một cõi Phật cúng
dường chư Phật, cung kính, tôn trọng, tán thán.
Nói như vậy, ấy gọi là
Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ.

Lại nữa, Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân, vì người cầu Phật đạo mà nói như vầy:
Thiện nam tử, thiện nữ nhân, các ông
học Bát-nhã Ba-la-mật,
thọ trì, đọc tụng, giảng nói, nhớ nghó đúng, sẽ
được vô lượng vô
biên vô số công đức. Nói như vậy, ấy gọi là
Bát-nhã Ba- la-mật tương tợ.

Lại nữa, thiện nam tử, thiện nữ nhân vì người cầu Phật đạo
mà nói rằng: Như chư
Phật quá khứ, vị lai, hiện tại có gốc lành công
đức, từ khi mới phát
tâm đến khi thành Phật đều tập hợp hồi hướng đến
Vô thượng chính đẳng
chính giác. Nói như vậy, ấy gọi là Bát-nhã Ba-la- mật tương tợ.

Thích-đề-hoàn
nhơn bạch Phật rằng: Bạch đức Thế Tôn! Thế nào là thiện nam tử, thiện nữ nhân vì người cầu Phật đạo không nói
Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ? Phật dạy:
Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân,vì người cầu
Phật đạo mà nói
Bát-nhã Ba-la-mật rằng: Này thiện nam tử, ông tu hành
Bát- nhãBa-la-mật, chớ
quán sắc vô thường. Vì sao? Vì sắc, tướng của sắc không, tính
sắc ấy chẳng phải pháp, nếu chẳng phải pháp tức gọi
là Bát-nhã Ba-la-mật;
trong Bát-nhãBa-la-mật, sắc chẳng phải
thường, chẳng phải vô
thường. Vì sao? Vì trong Bát-nhã, sắc còn không thể
có được, huống chi
thường, vô thường.

Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân nói như vậy, ấy gọi là không nói
Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ. Thọ, tưởng, hành, thức
cũng như vậy.

Lại nữa, Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân vì người
cầu Phật đạo nói rằng:
Thiện nam tử các ông tu hành Bát-nhã Ba-la-mật, đối với các pháp chớ vượt qua, chớ trụ lại.
Vì sao? Vì trong
Bát-nhã Ba-la-mật không
có pháp có thể vượt qua, có thể trụ lại. Vì sao? Vì tất
cả pháp tự
tính không, tự tính không là chẳng phải pháp, nếu chẳng phải pháp tức là
Bát-nhã Ba-la-mật.
Trong Bát-nhã Ba-la-mật không
có pháp có thể vào có
thể ra, có thể sinh có thể diệt.

Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân ấy nói như vậy, ấy gọi
là không nói Bát-nhã
Ba-la-mật tương tợ. Nói rộng như trên.

Trái với nói tương tợ là không nói Bát-nhã Ba-la-mật tương
tợ. Kiều-thi-ca! Thiện nam tử, thiện nữ nhân, nên
diễn nói nghĩa Bát- nhã
Ba-la-mật như vậy. Nếu nói nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật như
vậy, được công đức hơn người trước. LUẬN:
Luận giả nói Phật
lại muốn bằng cửa khác làm rõ
Bát-nhã Ba-la-mật hơn,
nên hỏi Đế-thích rằng: Nếu có người dạy người
trong một cõi Diêm-phù-đề
tu Mười thiện đạo, phước ấy nhiều không? Như
trong Kinh đã nói rộng, trong đó nói nhân duyên: Sở
dó hơn là vì
Bát- nhã Ba-la-mật rộng
nói các pháp vô lậu, thành ba thừa đạo, vào
Niết- bàn, không trở
lại; còn Mười thiện đạo chỉ là pháp thiện hữu lậu,
được hưởng phước
lạc vô thường trong thế gian, rồi trở lại chịu
khổ, thế nên không bằng. Lại nữa,
trước là pháp thế gian, sau là pháp xuất thế gian; trước
là pháp sinh ra sinh tử,
sau là pháp diệt sinh tử; trước là nhân duyên
của cái vui vô thường,
sau là nhân duyên của cái vui thường; trước là
pháp chung giữa phàm phu
và Thánh nhân, sau chỉ là pháp của Thánh
nhân. Có các sai biệt như vậy.

Pháp vô lậu là Ba mươi bảy phẩm, Mười tám pháp không
chung, cho đến vô lượng
các Phật pháp. Muốn khiến việc ấy dễ hiểu rõ ràng, nên lại nói nhân
duyên rằng, dạy một người khiến được quả
Tu-đà- hoàn được phước
đức lớn hơn dạy người trong một cõi Diêm-phù-đề tu Mười thiện đạo; vì tuy tu
Mười thiện đạo, vẫn chưa thoát khỏi ba
đường dữ. Cho đến
được A-la-hán, Bích-chi Phật đạo cũng như vậy.

Phật lại nói
thí dụ: Nếu có người dạy người trong một cõi
Diêm- phù-đề, khiến
chứng được Thanh-văn, Bích-chi Phật đạo, không bằng có người dạy một người khiến chứng được Vô thượng
chính đẳng chính giác, người ấy được
phước nhiều.
Vì sao?
Vì Tu-đà-hoàn đến Bích-chi Phật, đều từ
Bồ-đề sinh.
Trong Bát-nhã Ba-la-mật ấy,
mỗi mỗi nói nhân duyên
về Phật đạo, thế nên chép Bát-nhã Ba-la-mật
cho người, hơn dạy Mười
thiện đạo cho bốn châu thiện hạ, cho đến thế
giới nhiều như cát sông Hằng.
Lại nữa dạy người trong một cõi
Diêm-phù-đề cho đến người trong thế giới nhiều như cát
sông Hằng, khiến tu Bốn thiền v.v… cho đến năm
thần thông
cũng như vậy. Chỉ tu Bốn thiền là người ly dục sai khác
với người tu Mười thiện. Lại nữa,
nếu có người dạy người trong một cõi Diêm-phù-đề
cho đến trong thế giới nhiều như cát sông Hằng,
khiến tu Mười thiện
đạo, Bốn thiền, Bốn tâm vô lượng, Bốn định
vô sắc,
Năm thần thông,
không bằng người ấy
thọ trì Bát-nhã Ba-la-mật, đọc tụng, giảng nói,
nhớ nghó đúng được phước nhiều.
Được phước
nhiều là, trên lấy quyển kinh Bát-nhã cho người, nay tự thực
hành Bát-nhã, khác nhau. Trước kia
Mười thiện đạo cho
đến Năm thần thông nói
riêng, nay hợp lại nói. Hỏi:
Cớ sao không giải thích thọ trì, đọc tụng, giảng nói, mà
chỉ giải thích nhớ nghó đúng?
Đáp: Thọ
trì, đọc tụng, giảng nói phước đức nhiều, còn
nhớ nghó đúng có đủ cả hai việc là phước đức
và trí tuệ; thế nên nói riêng.
Như người hái cỏ thuốc,
cho đến hòa hợp thuốc mà chưa uống, bệnh
không giảm, uống mới
trừ bệnh. Nhớ nghó đúng như uống thuốc trừ bệnh.
Thế nên chỉ giải thích nhớ nghó đúng.

Tướng trạng nhớ nghó đúng là, chẳng phải hai, chẳng phải
chẳng hai tu hành Bát-nhã
Ba-la-mật. nghĩa hai chẳng phải hai như trước nói. Ban đầu lấy việc chép quyển kinh hơn xá lợi, đoạn giữa lấy quyển
kinh Bát-nhã cho người, hơn dạy người tu
Mười thiện đạo cho đến
Năm thần thông, khiến người thọ trì, đọc tụng, giảng nói. Đối với việc thọ trì, việc nhớ nghó đúng hơn. Nay chư
Phật thương xót chúng
sinh giải thích
nghĩa kia làm cho dễ hiểu
lại hơn tự thực hành nhớ nghó đúng.

Khi ấy, Phật muốn phân biệt rộng phước đức, nên nói:
Nếu có người suốt đời
cúng dường mười phương Phật, không bằng giải nói
ng- hóa Bát-nhã cho người
khác. Trong đây nói nhân duyên hơn là, ba
đời chư Phật đều học
Bát-nhã, mà thành đạo Vô thượng.

Lại nữa, nếu Bồ-tát tu
sáu
Ba-la-mật trong vô
lượng kiếp, vì
có sở đắc, nên không bằng người giải nói
Bát-nhã Ba-la-mật cho người khác.

Có sở đắc
là, lấy tâm chấp ngã thủ tướng các pháp. Phật
lại muốn nói chính nghĩa Bát-nhã nên đáp Đế-thích:
Bồ-tát không có sở đắc
tu Sáu Ba-la-mật thì được
đầy đủ, đó tức là chính nghĩa Bát-nhã Ba-la- mật.
Có người trong đời vị lai nói
Bát-nhã tương tợ là, ở trong hội
chúng có người nghe nói
nhớ nghó đúng, suy nghó rằng: Thế nào là nhớ
nghó sai? Thế nên nói cho biết tướng
Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ. Như người
biết rõ là
đạo phi đạo, nên bỏ phi đạo hành chính đạo.

Lại nữa, vì thương xót chúng sinh đời vị lai không gặp Phật và
các đại Bồ-tát, chỉ gặp
kinh sách, nhớ nghó tà, nên theo đó chấp đắm
âm thanh, nói Bát-nhã
Ba-la-mật tương tợ.

Tương tợ là, danh tự ngữ ngôn đồng mà tâm và
nghĩa khác.
Như đem tâm chấp trước thủ tướng nói năm uẩn v.v… vô thường, cho đến không
sinh
không diệt, đó là
Bát-nhã tương tợ. Nếu không đem
tâm chấp trước, không chấp thủ tướng nói năm uẩn vô thường, chỉ vì để
phá điên đảo chấp
thường nên không chấp vô thường, như vậy là
Bát-nhã chân thật.

Người thuyết
pháp này, dạy bỏ Bát-nhã Ba-la-mật tương tợ mà tu tập
Bát-nhã chân thật; ấy gọi là nói chính nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật, công đức hơn trước.
KINH: Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Đối với chúng sinh trong cõi
Diêm- phù-đề đều dạy khiến
được Tu-đà-hoàn, ý ông nghó
sao? Người ấy
được phước nhiều chăng?
Đáp: Rất
nhiều, bạch Thế Tôn! Phật dạy:
Không bằng thiện nam tử, thiện nữ nhân bằng mỗi mỗi cách diễn nói nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật, khai thị, phân biệt làm cho người dễ hiểu, nói như vầy:
Thiện nam tử, ông đến lãnh thọ
Bát-nhã Ba-la-mật, siêng
học, tụng nói, nhớ nghó đúng và thực hành như
trong Bát-nhã Ba-la-mật nói. Vì sao? Vì từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật ấy
xuất sinh Tu-đà-hoàn.

Kiều-thi-ca!
Không kể chúng sinh trong cõi Diêm-phù-đề, lại không kể chúng
sinh trong bốn châu thiên hạ, tiểu thiên thế giới,
hai ngàn trung thiên thế
giới, ba ngàn đại thiên thế giới, nếu có người dạy chúng
sinh trong thế giới nhiều như cát
sông Hằng dạy tất cả
khiến chứng được
Tu-đà-hoàn. Ý ông nghó sao? Người ấy được phước
nhiều chăng?
Đáp: Rất
nhiều, bạch Thế Tôn! Phật dạy:
Không bằng thiện nam tử, thiện nữ nhân bằng mỗi mỗi cách diễn nói nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật, khai thị phân biệt làm cho người dễ hiểu, nói như vầy:
Thiện nam tử, ông đến lãnh thọ
Bát-nhã Ba-la-mật,
siêng đọc, tụng nói, nhớ nghó đúng, thực hành như trong
Bát- nhã Ba-la-mật nói.
Vì sao? Vì từ trong Bát-nhã Ba-la-mật ấy xuất sinh Tu-đà-hoàn.

Lại nữa, Kiều-thi-ca! Nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân,
dạy người trong cõi
Diêm-phù-đề khiến được Tư-đà-hàm, A-na-hàm, A-la- hán, ý ông
nghó sao? Người ấy được nhiều phước chăng?
Đáp: Rất
nhiều, bạch Thế tôn! Phật dạy:
Không bằng thiện nam tử, thiện nữ nhân, bằng mỗi mỗi cách diễn nói nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật, khai thị, phân biệt làm
cho người dễ hiểu, nói
như vầy: Ông đến đây, thiện nam tử! Hãy lãnh
thọ Bát-nhã Ba-la-mật,
siêng đọc, tụng nói, nhớ nghó đúng, thực hành như trong
Bát-nhã Ba-la-mật nói.
Vì sao? Vì từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật ấy xuất sinh
Tư-đà-hàm, A-na-hàm, A-la-hán. Cho đến dạy chúng
sinh trong thế giới mười
phương nhiều như cát sông Hằng cũng như vậy. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân dạy
chúng sinh trong một cõi
Diêm-phù-đề khiến được Bích-chi Phật đạo, ý
ông nghó sao? Người ấy
được phước nhiều chăng?
Đáp: Rất
nhiều, bạch Thế Tôn! Phật dạy:
Không bằng thiện nam tử, thiện nữ nhân bằng mỗi mỗi cách diễn nói nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật, khai thị, phân biệt, làm
cho người dễ hiểu, nói
như vầy: Ông hãy đến lãnh thọ Bát-nhã
Ba-la-mật, siêng đọc, tụng nói, nhớ nghó đúng, thực hành như trong
Bát-nhã Ba-la- mật nói. Vì sao? Vì
từ trong Bát-nhã Ba-la-mật ấy xuất sinh các
Bích- chi Phật đạo, dạy chúng
sinh trong bốn châu thiên hạ, cho đến trong
thế giới mười phương
nhiều như cát sông Hằng cũng như vậy.

Lại nữa, Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân, dạy chúng
sinh trong một
cõi Diêm-phù-đề, khiến phát tâm Vô thượng
chính đẳng chính giác, ý ông
nghó sao? Người ấy được phước nhiều chăng?
Đáp: Rất
nhiều, bạch Thế Tôn!

Phật dạy: Không bằng thiện nam tử, thiện nữ nhân dùng nhiều cách diễn nói nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật, khai thị, phân biệt làm cho người dễ hiểu, nói như vầy: Ông hãy học theo
Bát-nhã Ba-la-mật sẽ được Nhất thiết
trí, ông nếu được Nhất thiết trí, ông bèn được tu
hành Bát-nhã Ba-la-mật
tăng ích đầy đủ; nếu được tu hành Bát-nhã
Ba-la- mật tăng ích đầy
đủ, ông sẽ được Vô thượng chính đẳng chính giác. Vì
sao?
Kiều-thi-ca! Vì từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật xuất
sinh các
Bồ-tát ma-ha-tát mới phát tâm, cho đến dạy chúng
sinh trong thế giới
mười phương nhiều như
cát sông Hằng cũng như vậy.

Lại nữa, Kiều-thi-ca!
Thiện nam tử, thiện nữ nhân, dạy chúng
sinh trong một cõi
Diêm-phù-đề, khiến an trụ địa vị bất thối chuyển, ý
ông nghó sao? Người ấy
phước đức nhiều chăng?
Đáp: Rất
nhiều, bạch Thế Tôn! Phật dạy:
Không bằng thiện nam tử, thiện nữ nhân, dùng mỗi mỗi
cách diễn nói nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật, khai thị, phân biệt làm
cho người dễ hiểu, nói
như vầy: “Thiện nam tử! Ông hãy đến lãnh thọ
Bát- nhã Ba-la-mật cho đến thực hành như trong
Bát-nhã Ba-la-mật nói, ông bèn được
Nhất thiết trí, được
Nhất thiết trí rồi, cho đến được
Vô thượng chính đẳng
chính giác. Vì sao? Vì từ trong
Bát-nhã Ba-la-mật xuất sinh các
Bồ-tát ma-ha-tát an trú địa vị bất
thối chuyển”, cho đến
dạy chúng sinh trong thế
giới mười phương nhiều như cát sông Hằng cũng như vậy. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Chúng sinh trong một cõi Diêm-phù-đề phát tâm cầu Vô thượng
chính đẳng
chính giác, nếu lại có thiện nam
tử, thiện nữ nhân diễn
nói nghĩa Bát-nhã Ba-la-mật cho người khác
hiểu, khai thị phân biệt,
nói như vầy: “Thiện nam tử! Ông hãy đến lãnh
thọ Bát-nhã
Ba-la-mật cho đến thực hành như trong
Bát-nhã Ba-la-mật nói, học xong, ông
sẽ được Vô thượng
chính đẳng
chính giác”, lại có người diễn nói nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật cho một vị Bồ-tát an trú địa vị
bất thối chuyển, khai thị
phân biệt, nói như vầy: “Thiện nam tử! Ông
hãy lãnh thọ Bát-nhã
Ba-la-mật, cho đến thực hành như trong Bát-nhã
Ba- la-mật nói, học xong, ông
sẽ được Vô thượng
chính đẳng
chính giác”; thì thiện nam tử
này được công đức rất nhiều. Cho đến dạy chúng
sinh trong thế giới mười
phương nhiều như cát sông Hằng cũng như vậy. Lại nữa,
Kiều-thi-ca! Nếu có chúng sinh trong một cõi
Diêm-phù- đề đều được
địa vị bất thối chuyển Vô thượng chính đẳng
chính giác, lại có thiện nam tử, thiện nữ nhân diễn nói nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật cho người khác, trong
số đó có một
Bồ-tát muốn mau chứng được
Vô thượng chính đẳng chính
giác, nếu có thiện nam tử, thiện nữ nhân diễn giải nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật cho vị Bồ-tát ấy thì người này có công
đức rất nhiều, cho đến dạy chúng
sinh trong thế giới mười phương nhiều như
cát sông Hằng cũng như vậy.

Thích-đề-hoàn nhơn bạch
Phật rằng: Bạch đức
Thế Tôn! Bồ-tát ma-ha-tát như vậy
là vị chuyển gần đến chứng được Vô thượng
chính đẳng chính giác, như vậy hãy nên triển chuyển giáo giới giáo thọ
tu Thí Ba-la-mật, Giới
Ba-la-mật, Nhẫn Ba-la-mật, Tấn Ba-la-mật, Thiền Ba-la-mật,
Bát-nhã Ba-la-mật, nên giáo thọ nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không, Bốn niệm xứ cho đến
Tám Thánh đạo phần,
Mười lực Phật, Bốn điều
không sợ, Bốn trí vô ngại, Mười tám pháp không
chung, cũng nên cúng dường
y phục, ngọa cụ, ẩm thực, thuốc thang, theo
chỗ cần dùng.
Thiện nam tử, thiện nữ nhân này pháp thí, tài thí cúng dường vị
Bồ-tát ấy, được công đức hơn
người trước.
Vì sao?
Bạch Thế Tôn! Vì
Bồ-tát ma-ha-tát ấy mau được Vô thượng chính đẳng chính giác.
Bấy giờ Tuệ mạng
Tu-bồ-đề nói với
Thích-đề-hoàn nhơn
rằng: Lành thay, lành thay!
Kiều-thi-ca! Ông vì Thánh đệ tử mà an ủi
các Bồ-tát ma-ha-tát, vì
Vô thượng chính đẳng chính giác nên đem
pháp thí, tài thí làm
lợi ích, lẽ nên như vậy. Vì sao? Vì từ trong Bồ-tát
xuất sinh Thánh chúng của
chư Phật. Nếu Bồ-tát không phát tâm Vô
thượng chính đẳng
chính giác, thì Bồ-tát ấy không thể học
Sáu Ba-la-mật cho đến Mười tám pháp
không chung, nếu không học
Sáu Ba-la-mật cho đến Mười tám pháp
không chung thì không thể được Vô thượng
chính đẳng chính giác,
nếu không thể được Vô thượng chính đẳng
chính giác thời không
có Thanh-văn, Bích-chi Phật. Kiều-thi-ca! Vì vậy,
các Bồ-tát ma-ha-tát khi
học Sáu Ba-la-mật cho đến Mười tám pháp
không chung thì được Vô thượng
chính đẳng
chính giác, được
Vô thượng chính đẳng
chính giác nên dứt địa ngục,
súc sinh, ngã quỷ đạo, thế gian bèn có dòng
lớn Sát-lợi, dòng
lớn Bà-la-môn, đại gia
cư só, trời
Tứ thiên vương, cho đến trời Phi hữu tưởng
Phi vô tưởng; bèn có
Bố thí, Trì giới,
Nhẫn nhục, Tinh tấn, Thiền định, Bát-nhã Ba-la-mật; có nội không cho đến vô pháp hữu
pháp không, Bốn niệm xứ cho đến Mười tám
pháp không chung xuất hiện
ở đời. Thanh-văn, Bích-chi Phật thừa, Phật
thừa đều xuất hiện ở đời. LUẬN:
Luận giả nói: Giáo
hóa người trong cõi Diêm-phù-đề cho đến trong thế giới nhiều như cát
sông
Hằng khiến được
Thanh-văn, Bích-chi Phật
đạo không bằng diễn nói nghĩa Bát-nhã Ba-la-mật
cho người khác. Trong đây nói nhân
duyên rằng: Vì các bậc
Thánh hiền
đều từ Bát-nhã
Ba-la-mật xuất sinh.
Nhỏ không bằng là,
đại Bồ-tát,
Bích-chi Phật, A-la-hán;
càng không bằng nửa là
A-na-hàm, Tư-đà-hàm, Tu-đà-hoàn. Ái niệm cúng dường người biết thật tướng các pháp là các vua Trời, vua người,
và những người phước
đức trong thế gian. Vì thế nên thường nói
Bát-nhã Ba-la-mật xuất
sinh các Hiền thánh, dòng lớn Sát-lợi cho đến hết thảy các trời. Lại nữa,
giáo hoá người trong một cõi Diêm-phù-đề cho đến
trong thế giới nhiều như
cát sông Hằng, phát tâm Vô thượng đạo cho đến an trú địa vị bất
thối chuyển, không bằng giải nói chính nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật cho người. Hỏi: Trên nói pháp phàm phu, pháp Nhị thừa không bằng thì có
thể được, nay nói giáo
hóa người phát tâm Vô thượng đạo đạt được địa
vị bất thối chuyển là
việc Phật đạo, cớ sao không bằng? Đáp: Nói chính nghĩa
Bát-nhã có hai hạng:
1.Hạng Bồ-tát còn mang nhục thân sinh tử.
2.Hạng Bồ-tát mang pháp tính sinh thân, không sinh không tử.
Đối với Bồ-tát này chỉ cần nói việc vượt quá việc của Bồ-tát ở địa vị bất thối chuyển là việc giáo hóa
chúng sinh, tịnh
cõi nước Phật, phân
biệt tâm hạnh nghiệp nhân duyên của hết thảy
chúng sinh trong ba đời vô
lượng kiếp, phân biệt các thế giới thành hoại
kiếp số nhiều ít, có tâm đại từ Đại Bi,
Nhất thiết trí, có vô lượng các
Phật pháp. Vì hạng người
này mà nói pháp, hơn giáo hóa chúng sinh trong cõi
Diêm-phù-đề cho đến trong thế giới nhiều như cát
sông Hằng,
khiến họ phát tâm.
Lại đạt đến địa vị bất
thối chuyển, từ địa vị bất thối chuyển trở lên đến
Phật đạo, trung gian còn có một hạng người gần Phật đạo
muốn mau thành Phật, giáo
hóa cho hạng người này về chính nghĩa
Bát-nhã Ba-la-mật, phước
kia rất nhiều. Vì sao? Vì ruộng phước lớn nên phước đức cũng lớn. Thí như cúng dường tất cả
Thánh nhân cho đến
Bồ-tát sắp ngồi đạo tràng trong mười phương thế giới nhiều như cát
sông
Hằng, không bằng cúng dường một đức Phật. Ví như phạm đến một thái tử đắc tội nặng hơn phạm đến hết
thảy người; nếu cúng dường thái tử thì
có ân hơn cúng dường
hết thảy phàm phu. Nếu phạm đến quốc vương đắc
tội nặng hơn phạm đến thái tử. Nếu cúng dường
quốc vương hơn
cúng dường thái tử.
Như vậy, giáo hóa cúng dường cho vị Bồ-tát gần
thành Phật công đức hơn
sự cúng dường giáo hóa cho Bồ-tát ở địa vị bất
thối chuyển nhiều như cát
sông Hằng.
Vì sao? Vì ruộng phước thâm
hậu, việc ấy có thể
làm cho chúng sinh tăng trưởng. Bấy giờ,
Đế-thích rõ biết pháp ấy có sức lớn, nên bạch
Phật rằng: Đối với Bồ-tát
chuyển dần gần đến Vô thượng đạo, như vậy nên
giáo hóa cúng dường,
công đức chuyển dần nhiều hơn. Bấy giờ,
Tu-bồ-đề tán thán Đế-thích rằng: Lành thay, lành thay! Ông có thể an ủi khuyến tấn
các Bồ-tát, vì Vô thượng
chính đẳng chính giác mà dùng tài, pháp bố thí. Tài thí là cúng dường cơm
áo v.v…, pháp thí là
dạy Sáu Ba-la-mật v.v…
Đế-thích đắc đạo nên gọi là
Thánh đệ tử. Pháp của Thánh đệ tử là phải an ủy khuyến tấn
các Bồ-tát. Trong đây nói nhân
duyên rằng:
Các Thánh chúng ấy đều từ trong
Bồ-tát xuất sinh.
Vì sao? Vì nếu
Bồ-tát không thực hành
Sáu Ba-la-mật, không thành
Vô thượng đạo, thì
không có Tu-đà-hoàn cho
đến Bích-chi phật. Do nhân duyên của Bồ-tát nên có
Mười thiện đạo, cho đến vô lượng Phật pháp xuất hiện ở đời.
Thế nên ba ác đạo bị
dứt, và có dòng lớn Sát-lợi, cho đến có chư
Phật xuất
hiện ở đời.

Thế nên Bồ-tát giải nói chính nghĩa Bát-nhã Ba-la-mật, dạy
cho người gần thành
Phật, phước đức rất lớn.

<節></節>