<經 id="n1733">HOA NGHIÊM KINH THÃM HUYỀN KÃ</經> HỘI VÄ‚N HÓA GIÃO DỤC LINH SÆ N ÄÀI BẮC XUẤT BẢN Sá» 1733 HOA NGHIÊM KINH THÃM HUYỀN Kà Äá»i nhà ÄÆ°á»ng Sa môn Pháp Tạng thuáºt. <å·>QUYỂN 1</å·> Quy y Äấng Äại Trà rá»™ng sâu, MÆ°á»i thân vi diệu Lô-xá-na, Äầy khắp tất cả các pháp giá»›i, Äại Từ Bi Vô thượng Thế Tôn. Pháp PhÆ°Æ¡ng Quảng xa rá»i cấu nhiá»…m, Vầng giải thoát đầy đủ trá»n vẹn, Các vị nhÆ° Văn Thù-Phổ Hiá»n…, Hải há»™i thanh tịnh Äại Bồ-tát. Con còn nÆ¡i đầy đủ phiá»n não, Tâm mong cầu pháp môn to lá»›n, Chỉ nguyện được xót thÆ°Æ¡ng gia há»™, Khiến tăng thêm sức mạnh Niệm-TrÃ. Mở tạng sâu xa bà máºt nà y, Lợi Ãch nhiá»u cho mình và ngÆ°á»i, Nguyện là m cho pháp tồn tại mãi, Truyá»n rá»™ng ánh đèn báo ân Pháºt. Bởi vì Pháp tánh nhÆ° hÆ° không rá»™ng lá»›n, không bến bá» mà vượt quá nghe nhìn; Trà tuệ nhÆ° biển rá»™ng sâu xa, không cùng táºn mà cá»± tuyệt nghó bà n. Mịt mù sâu thẳm, danh ngôn Ãt tìm được ranh giá»›i ấy; mênh mông trong suốt, thấy nhau không đến cuối nguồn gốc ấy. Chỉ vì cÆ¡ cảm vô cùng khác biệt, là m mất Ä‘i hình thể-ngôn từ mà chứa đầy pháp giá»›i; tâm cảnh cùng má»™t ý vị, phai má» Ä‘i chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng mà trở vá» vắng lặng. Thể-Dụng không có nÆ¡i chốn, dung hòa trá»n vẹn khó lÆ°á»ng. Thế là không có hình tượng mà hiện rõ hình tượng, giống nhÆ° Mặt trá»i lên cao nÆ¡i hang núi; không có lá»i nói mà bà y tá» lá»i nói, khác nà o khe lá»›n dốc hết và o sóng xanh. Vì váºy bắt đầu từ Liên Hoa Tạng giá»›i, phát triển giá»ng mối sâu xa vô táºn, rà ng buá»™c chủng loại thông hiểu trên cao, dẫn dắt khiến cho bÆ°á»›c lên cảnh Pháºt. Sau đó má»›i cảm hóa thấm nhuần thế giá»›i Ta-bà (Nhẫn Ä‘á»™), dần dần trải rá»™ng mây Từ, vẩy Æ°á»›t sâu xa để thấm ba căn, nẩy mầm đạo mà quay vá» má»™t mối, thì biết cÆ¡ duyên cảm được khác nhau, cho nên Thánh ứng phân ra khác biệt. Thánh ứng tuy khác biệt, mà không nghó bà n thì nhÆ° nhau. Kinh Hoa Nghiêm, đây chÃnh là táºp hợp bà n luáºn mở rá»™ng vá» Hải há»™i, y theo giảng giải đến cùng vá» núi chúa. Lý trà xa rá»™ng, táºn cùng pháp giá»›i mà kéo dà i nguồn gốc chân tháºt; lá»i nhá» mênh mông, khác nà o hÆ° không mà che phủ vô biên cõi nÆ°á»›c. Thế là không thiếu lá»›n nhá», giấu cõi lá»›n để Ä‘Æ°a và o mảy lông; chÆ°a đổi lá»›n nhá», hòa cá»±c vi để rá»™ng khắp pháp giá»›i. Vì thế dùng mạng lÆ°á»›i Nhân-Ä‘Ã -la Ä‘an xen hình ảnh lẫn nhau mà trùng trùng, thá»i Pha-lê sáng rá»±c soi chiếu vô lượng thế giá»›i mà ẩn ẩn. Má»™t ngay nÆ¡i nhiá»u mà vô ngại, nhiá»u tức là má»™t mà viên dung. Thâu nhiếp chÃn Ä‘á»i mà đưa và o sát-na, dãn ra má»™t niệm mà bao gồm nhiá»u kiếp. Ba Ä‘á»i đến cuối cùng, chủng tá» kiên cố mà là m nhân; mÆ°á»i TÃn đầy đủ đạo, hiển bà y đức rá»™ng mà thà nh quả. Quả không có quả của nhân khác, tách ra năm vị để phân Ä‘Æ°á»ng; nhân không có nhân của quả khác, tổng hợp mÆ°á»i thân để nhÆ° nhau. Vì váºy, Giác mẫu dá»±a và o cÆ¡ ở thà nh Äông, sáu ngà n sá»› giải vá» mÆ°á»i Nhãn ấy; Äồng tá» há»i tìm bạn ở nÆ°á»›c Nam, đủ má»™t trăm mÆ°á»i ngÆ°á»i thà nh tá»±u trong má»™t Ä‘á»i. Toại nguyện khiến cho không vượt qua Thá» vÆ°Æ¡ng, sáu cõi trá»i đến nÆ¡i nà y. Nà o chuyển dá»i Hoa Tạng, mÆ°á»i cõi rá»—ng rang dung hợp. Chỉ ra kệ báu ở trong mảy trần, cùng nhau chiếu rá»i tám Há»™i. Mở ngá»c chúa ở tánh đức, bảy Xứ rõ rà ng đầy đủ. Âm vang mênh mông, cách xa nghó bà n mà trở lại vượt ra; sừng sững rá»±c rỡ, vượt quá nghe nhìn hÆ°á»›ng vá» Ä‘ui Ä‘iếc. Vì váºy, Xá-na bắt đầu luyện táºp suy xét ở Hải ấn, sáng sá»›m ngà y thứ mÆ°á»i bốn liá»n phát khởi; Long Thá» cuối cùng cúi xuống xem xét ở Cù cung, sáu trăm năm sau má»›i hiển bà y. NhÆ°ng mà Äại thì lấy bao hà m là m Nghóa, PhÆ°Æ¡ng thì lấy quỹ pha- ïm là m Công, Quảng tức là Thể cao nhất-Dụng rá»™ng khắp, Pháºt chÃnh là Quả tròn vẹn-Giác đầy đủ, Hoa và nhÆ° vạn hạnh nở rá»™, Nghiêm và nhÆ° tô Ä‘iểm cho Thể vốn có ấy, Kinh tức là xuyên suốt nối liá»n. Giáo chủ Ä‘á»™ng giải thÃch (năng thuyên) Ä‘Æ°a ra, thuáºn theo pháp-dá»±a và o ngÆ°á»i- nÆ°Æ¡ng nhá» dụ để là m Ä‘á» mục, cho nên gá»i là Äại PhÆ°Æ¡ng Quảng Pháºt Hoa Nghiêm Kinh. Thế Gian Tịnh Nhãn Phẩm, ba loại nhÆ° Khà thế gian… hiển bà y chiếu sáng đối vá»›i thá»i gian, sáng rá»±c sạch sẽ chiếu rá»i rõ rà ng và nhÆ° mắt sáng (tịnh nhãn), pháp-dụ-hợp Ä‘Æ°a ra cho nên gá»i là Thế gian Tịnh Nhãn; ngôn ngữ cùng má»™t lý, quy cách và chủng loại thuáºn theo nhau, cho nên gá»i là Phẩm. Kinh nà y có ba mÆ°Æ¡i bốn phẩm, phẩm nà y kiến láºp đầu tiên cho nên gá»i là thứ nhất. Vì váºy nói là Äại PhÆ°Æ¡ng Quảng Pháºt Hoa Nghiêm Kinh Thế Gian Tịnh Nhãn Phẩm Äệ Nhất. Nghóa còn lại nhÆ° sau giải thÃch. Muốn giải thÃch vá» kinh nà y sÆ¡ lược tách ra mÆ°á»i môn: Má»™t-Trình bà y vá» nguyên do khởi giáo; Hai- Dá»±a theo Tạng bá»™ trình bà y vá» nÆ¡i thâu nhiếp; Ba- Hiển bà y vá» sá»± thiết láºp giáo sai biệt; Bốn- Lá»±a chá»n giáo đã che phủ cÆ¡; Năm- Phân rõ vá» Giáo Thể chủ Ä‘á»™ng giải thÃch; Sáu- Trình bà y vá» Tông chỉ thụ Ä‘á»™ng giải thÃch; Bảy- Giải thÃch đầy đủ Ä‘á» mục của kinh; Tám- Trình bà y vá» Bá»™ loại truyá»n dịch; ChÃn- Phân rõ vá» phạm vi của văn nghóa; MÆ°á»i- Tùy văn giải thÃch. Má»™t- Trình bà y vá» nguyên do khởi giáo: TrÆ°á»›c là tổng quát phân rõ, sau là riêng biệt hiển bà y. Tổng quát là nói đến vô lượng nhân duyên phát khởi của Äại giáo. Vì váºy đầu tiên của Trà Luáºn, mở rá»™ng phân rõ vá» nhân duyên phát khởi của giáo Bát-nhã: “NhÆ° núi Tu-di không bởi vì vô cá»› và nhân duyên nhá» bé mà có thể là m cho lay Ä‘á»™ng; Pháºt cÅ©ng nhÆ° váºy, bởi vì nhân duyên to lá»›n mà có sá»± thuyết giảng, đó gá»i là Bát-nhã Ba-la-máºt, lÆ°u hà nh ở thế gian là m nhiá»u lợi Ãch cho quần sinh.†Pháp Hoa cÅ©ng nói: “NhÆ° Lai vì má»™t Äại sá»± nhân duyên cho nên xuất hiện ở thế gian, đó gá»i là khai thị ngá»™ nháºp Pháºt tri kiến…†Kinh nà y vá» sau nói: NhÆ° Lai Ứng Cúng Äẳng Chánh Giác tánh khởi Chánh pháp không thể nghó bà n. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì không phải là má»™t Ãt nhân duyên thà nh Äẳng Chánh Giác xuất hiện ở thế gian, mà mÆ°á»i loại Vô lượng vô số trăm ngà n A-tăng-kỳ nhân duyên, thà nh Äẳng Chánh Giác xuất hiện ở thế gian. Những gì là mÆ°á»i? Má»™t là phát tâm Bồ-Ä‘á» vô lượng không rá»i bá» tất cả chúng sinh, nhÆ° váºy cho đến nói rá»™ng ra nên biết. Tiếp là riêng biệt hiển bà y, sÆ¡ lược nêu ra mÆ°á»i nghóa để trình bà y vá» Vô táºn. Những gì là mÆ°á»i? Äó là : 1) Bởi vì pháp vốn nhÆ° váºy; 2) Bởi vì nguyện lá»±c; 3) Bởi vì cÆ¡ cảm; 4) Bởi vì vốn có; 5) Bởi vì hiển bà y vỠđức; 6) Bởi vì hiển bà y vá» phần vị; 7) Bởi vì khai phát; 8) Bởi vì thấy nghe; 9) Bởi vì thà nh tá»±u công hạnh; 10) Bởi vì đạt được quả. Bởi vì pháp vốn nhÆ° váºy: Pháp của tất cả chÆ° Pháºt vốn nhÆ° váºy Ä‘á»u hÆ°á»›ng vá» thế giá»›i vô táºn, thÆ°á»ng chuyển pháp luân vô táºn nhÆ° váºy; nhÆ° con Ä‘Æ°á»ng của báºc Äại VÆ°Æ¡ng, pháp vốn nhÆ° váºy theo lệ thÆ°á»ng, không có dừng lại, không có ngÆ°ng nghỉ, táºn cùng thá»i gian vị lai. Vì váºy, văn sau trong phẩm Bất TÆ° Nghị nói: Tất cả thế giá»›i nhÆ° pháp giá»›i hÆ° không…, Ä‘á»u dùng đầu mảy lông Ä‘o lÆ°á»ng rá»™ng khắp. Má»—i má»™t đầu mảy lông ở trong niệm niệm, hóa ra thân nhÆ° số vi trần trong Bất khả thuyết bất khả thuyết cõi Pháºt, cho đến táºn cùng Ä‘á»i kiếp trong thá»i gian vị lai. Má»—i má»™t thân của Hóa Pháºt có đầu nhÆ° số vi trần trong Bất khả thuyết bất khả thuyết cõi Pháºt. Má»—i má»™t đầu có lưỡi nhÆ° số vi trần trong Bất khả thuyết bất khả thuyết cõi Pháºt. Má»—i má»™t lưỡi phát ra âm thanh nhÆ° số vi trần trong Bất khả thuyết bất khả thuyết cõi Pháºt. Má»—i má»™t âm thanh thuyết ra Tu-Ä‘a-la nhÆ° số vi trần trong Bất khả thuyết bất khả thuyết cõi Pháºt. Má»—i má»™t Tu-Ä‘a-la thuyết vá» pháp nhÆ° số vi trần trong Bất khả thuyết bất khả thuyết cõi Pháºt. Trong má»—i má»™t pháp nói vá» Cú thân-Vị thân nhÆ° số vi trần trong Bất khả thuyết bất khả thuyết cõi Pháºt, lại trong Ä‘á»i kiếp nhÆ° số vi trần trong Bất khả thuyết bất khả thuyết cõi Pháºt nói vá» Cú thân-Vị thân khác nhau, âm thanh trà n đầy pháp giá»›i, tất cả chúng sinh không có ai không nghe, táºn cùng tất cả Ä‘á»i kiếp trong thá»i gian vị lai thÆ°á»ng chuyển Pháp luân, âm thanh của NhÆ° Lai không khác nhau, không dứt Ä‘oạn, không có thể cùng táºn. Giải thÃch: Theo văn kinh nà y, ở nÆ¡i má»™t đầu mảy lông, ở trong má»™t niệm phát ra nghiệp dụng nhÆ° trên, trong niệm niệm khác cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy. NhÆ° ở má»™t đầu mảy lông, nghiệp dụng trong niệm niệm vô táºn nhÆ° váºy, má»—i má»™t đầu mảy lông khác theo thứ tá»± rá»™ng khắp tất cả thế giá»›i nhÆ° pháp giá»›i hÆ° không, tất cả Ä‘á»u vô táºn-vô táºn nhÆ° váºy. Äây tức là Xứ dùng đầu mảy lông để bao gồm pháp giá»›i, Thá»i dùng sát-na để táºn cùng Ä‘á»i kiếp, nghóa là ở Xứ nà y trình bà y vá» láºp tức khởi lên nghiệp dụng, nghóa là ở Thá»i nà y trình bà y vá» luôn luôn khởi lên nghiệp dụng. Ở đây cÅ©ng không đợi nhân duyên, pháp của chÆ° Pháºt vốn nhÆ° váºy. Văn sau của kinh nà y đã nói Ä‘á»u nhÆ° váºy. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì vì sao Xứ chỉ có tám Há»™i, Thá»i hạn chế ở mÆ°á»i bốn ngà y? Äáp: Phẩm Lô-xá-na nói: Trong má»—i má»™t vi trần an trú nhiá»u cõi Pháºt, mây Pháºt há»™ niệm đầy khắp che phủ tất cả. Lại nói: Vô lượng cõi Pháºt trong má»™t lá»— chân lông, thanh tịnh trang nghiêm an trú không sánh được, Pháºt Lô-xá-na ở tất cả nÆ¡i ấy, ở giữa chúng há»™i diá»…n thuyết vá» Chánh pháp. Giải thÃch: Và nhÆ° Xứ là tám Há»™i mà không thâu nhiếp đầy đủ pháp giá»›i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Lại phẩm Phát Tâm nói: Biết vô lượng kiếp tức là má»™t niệm, má»™t niệm tức là vô lượng kiếp. Giải thÃch: Và nhÆ° Thá»i là mÆ°á»i bốn ngà y mà không thâu nhiếp vô lượng Ä‘á»i kiếp. Phẩm Bất TÆ° Nghị nói: Tất cả chÆ° Pháºt ở trong má»™t vi trần Ä‘á»u hiện rõ tất cả cõi Pháºt trong ba Ä‘á»i, ở trong má»™t vi trần Ä‘á»u hiện rõ thần lá»±c tá»± tại của chÆ° Pháºt trong ba Ä‘á»i, ở trong má»™t vi trần Ä‘á»u hiện rõ tất cả chúng sinh trong ba Ä‘á»i, ở trong má»™t vi trần Ä‘á»u hiện rõ Pháºt sá»± của tất cả chÆ° Pháºt trong ba Ä‘á»i. Giải thÃch: Trong nà y, ba Ä‘á»i trong má»™t vi trần bao quát chung tất cả Ä‘á»i kiếp của thá»i gian trÆ°á»›c sau, đây gá»i là pháp của chÆ° Pháºt vốn nhÆ° váºy cho nên luôn luôn thuyết ra. Bởi vì nguyện lá»±c: Äó là bởi vì nguyện lá»±c vốn có của NhÆ° Lai, khiến cho giáo pháp nà y hợp vá»›i căn cÆ¡ mà biểu hiện rõ rà ng. Vì váºy phẩm Lô-xá-na nói: Tất cả thế giá»›i hải trong quốc Ä‘á»™ mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, nguyện lá»±c tá»± tại của Pháºt Ä‘á»u hiện rõ chuyển pháp luân. Lại nói: Bởi vì thần lá»±c của Pháºt Lô-xá-na, mà chuyển pháp luân trong tất cả các cõi, Bồ-tát Phổ Hiá»n nguyện cầu cho âm thanh, trà n đầy khắp nÆ¡i tất cả các thế giá»›i. Giải thÃch: Tức là kinh nà y bao gồm mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, tất cả thế giá»›i nhÆ° pháp giá»›i hÆ° không và trong các quốc Ä‘á»™ bên trong các mảy trần, cùng lúc nói vá» kinh nà y, Ä‘á»u là do nguyện lá»±c của Äức Bổn SÆ° mà dẫn đến. Vì váºy các Há»™i sau, bắt đầu Ä‘á»u nói do nguyện lá»±c vốn có của Pháºt Lô-xá-na. Lại tụng trong phẩm Vân Táºp nói: Vô lượng vô số Ä‘á»i kiếp, pháp nà y rất khó gặp được, nếu có ngÆ°á»i được nghe đến, nên biết nguyện lá»±c vốn có. Giải thÃch: Äây tức là do nguyện lá»±c của Pháºt khiến cho chúng được nghe. Lại nói: NhÆ° Lai không xuất thế, cÅ©ng không có Niết-bà n, bởi vì Äại nguyện lá»±c vốn có, pháp tá»± tại hiển bà y rõ rà ng. Bởi vì cÆ¡ cảm: NhÆ° Lai bình đẳng không có đổi khác, tùy thuáºn chúng sinh mà hiện thân thuyết pháp. Äiá»u nà y có ba nghóa: Má»™t, dùng công đức thanh tịnh của sắc thanh trong quả Pháºt là m duyên tăng thượng, thuáºn theo cÆ¡ cảm của chúng sinh để thà nh tá»±u nhiếp hóa. Kệ trong phẩm Vân Táºp nói: Có mắt có ánh sáng mặt trá»i, luôn luôn trông thấy sắc vi tế, bởi vì thần lá»±c thù thắng nhất, tâm thanh tịnh thấy được chÆ° Pháºt (đây là hiện thân). Lại trong phẩm Pháp Giá»›i nói: Pháºt đối vá»›i công hạnh quá khứ, đạt được má»™t âm thanh vi diệu, vô tâm vá»›i bên nà y bên kia, mà luôn luôn thÃch ứng tất cả (đây là thuyết pháp). Hai, quả Pháºt không có tÆ°á»›ng thô của sắc thanh, nhÆ°ng vì nguyện lá»±c tăng thượng và lý trà bình đẳng, cÆ¡ cảm tÆ°Æ¡ng Æ°ng mà hiện rõ có hình tÆ°á»›ng-ngôn ngữ. Kệ trong phẩm Vân Táºp nói: Hết thảy chÆ° Pháºt trong ba Ä‘á»i, Pháp thân Ä‘á»u hoà n toà n thanh tịnh, tùy theo chúng sinh mà ứng hóa, hiện rõ thân diệu sắc khắp nÆ¡i. Lại nói: Hết thảy NhÆ° Lai trong ba Ä‘á»i, không có thuyết giảng vá» Pháºt pháp, tùy theo chúng sinh mà ứng hóa, rồi vì há» phát triển thuyết pháp. Ba, nối thông hai nghóa có-không vô ngại trên đây, bởi vì hợp vá»›i pháp giá»›i không có chÆ°á»›ng ngại. Trong phẩm Lô-xá-na nói: Thân Pháºt đầy khắp các pháp giá»›i, hiện rõ trÆ°á»›c tất cả chúng sinh khắp nÆ¡i, căn cÆ¡ tiếp nháºn giáo hóa Ä‘á»u đầy đủ, mà Pháºt luôn ở tại cây Bồ-Ä‘á» nà y. Pháºt nÆ¡i ấy nhÆ° số vi trần trong tất cả cõi Pháºt, an tá»a trong má»™t lá»— chân lông Ä‘á»u có vô lượng chúng Bồ-tát, Ä‘á»u vì tất cả nói đầy đủ vá» hạnh Phổ Hiá»n. Giải thÃch: ChÃnh là phạm vi đã nói của kinh nà y. Bởi vì vốn có: Nghóa là muốn thuáºn theo căn cÆ¡ cho nên dần dần thi thiết vá» giáo không quan trá»ng (mạt giáo), Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên trÆ°á»›c phải nêu rõ pháp căn bản (bổn giáo) lúc đầu, trình bà y vá» sau dá»±a và o phÆ°Æ¡ng thức nà y để phát khởi Mạt giáo. Vì váºy lúc đầu nói vá» pháp của kinh nà y, sau đó má»›i hÆ°á»›ng vá» các nÆ¡i nhÆ° vÆ°á»n Nai (lá»™c viên)… dần dần nói đến pháp chi tiết vụn vặt(chi mạt) nhÆ° pháp Tiểu thừa… Lại vá» sau trong phẩm Tánh Khởi nói: Giống nhÆ° mặt trá»i má»c trÆ°á»›c tiên chiếu rá»i núi cao… NhÆ° trong phần Láºp giáo ở sau Ä‘Æ°a ra giải thÃch. Bởi vì hiển bà y vỠđức: Nghóa là hiển bà y vỠđức thù thắng của quả Pháºt, khiến cho các Bồ-tát tin tưởng hÆ°á»›ng vá» chứng đắc. Ở đây có hai loại: Má»™t, Y quả đó là Liên Hoa Tạng trang nghiêm thế giá»›i hải; hai, Chánh quả đó là mÆ°á»i thân của NhÆ° Lai nối thông vá»›i ba thế gian… Äá»u nói nhÆ° văn sau. Hai vô ngại nà y có bốn câu: Má»™t là trong Y hiện rõ Y, nhÆ° trong vi trần hiện rõ sát hải; hai là trong Chánh hiện rõ Chánh, nhÆ° lá»— chân lông hiện rõ Pháºt…; ba là trong Chánh hiện rõ Y, nhÆ° lá»— chân lông hiện rõ cõi nÆ°á»›c…; bốn là trong Y hiện rõ Chánh, nhÆ° trong vi trần hiện rõ Pháºt… Vì váºy tùy theo Ä‘Æ°a ra má»™t môn thì thâu nhiếp tất cả, không có gì không Ä‘á»u táºn cùng, Ä‘á»u nhÆ° sau giải thÃch, vì hiển bà y vá» quả đức nà y cho nên nói kinh nà y. Bởi vì hiển bà y vá» phần vị: Bởi vì hiển bà y Bồ-tát tu hà nh vá» nhân của Pháºt, vốn là má»™t Ä‘Æ°á»ng đến quả đầy đủ năm phần vị. Ở đây cÅ©ng có hai loại: Má»™t, thứ đệ hà nh bố môn, nghóa là sau khi đầy đủ Tháºp TÃn-Tháºp Giải-Tháºp Hạnh-Tháºp Hồi HÆ°á»›ng-Tháºp Äịa, má»›i đến Pháºt địa, dần dần từ nhá» bé đến được tầng báºc của phần vị. Hai, viên dung tÆ°Æ¡ng nhiếp môn, nghóa là ngay trong má»™t phần vị thâu nhiếp tất cả các phần vị trÆ°á»›c sau, vì váºy má»—i má»™t phần vị đầy đủ Ä‘á»u đến Pháºt địa. Hai vô ngại nà y rá»™ng ra nhÆ° văn các Há»™i sau đã nói. Bởi vì khai phát: Bởi vì muốn khai phát công đức của tánh khởi NhÆ° Lai Tạng trong tâm chúng sinh, khiến cho các Bồ-tát dá»±a và o đây tu há»c để phá vỡ vá» cứng của Vô minh mà hiển bà y tánh đức. Ở đây cÅ©ng có hai loại: Má»™t, dùng lá»i nói giảng giải để biểu hiện rõ rà ng, khiến cho biết là vốn có. Hai, chỉ dạy tu hà nh pháp môn ấy cho nên được hiển bà y rõ rà ng. NhÆ° văn sau phá vỡ vi trần xuất hiện quyển kinh…, đầy đủ nhÆ° phần ấy nói. Bởi vì thấy nghe: Nêu rõ pháp môn vô táºn tá»± tại nà y, chỉ là cảnh giá»›i của Äại Bồ-tát ở phần vị cao nhất, mà khiến cho các chúng sinh ở những phần vị dÆ°á»›i thấp đối vá»›i Ä‘iá»u thấy nghe nà y, lại được thà nh tá»±u chủng tá» Kim Cang ấy không phá hủy-không dùng hết, vì váºy cần phải là m cho hỠđến được phần vị cuối cùng, cÅ©ng nhÆ° phẩm Tánh Khởi nói. Bởi vì thà nh tá»±u công hạnh: Nghóa là nêu rõ vá» pháp môn cùng khắp nà y khiến cho các Bồ-tát thà nh tá»±u hạnh Phổ Hiá»n, má»™t hạnh tức là tất cả các hạnh, lúc má»›i phát tâm đã thà nh Chánh giác, đầy đủ Tuệ thân không nhá» ngÆ°á»i khác mà ngá»™. Lại nói: Bồ-tát thá» trì pháp nà y, Ãt dấy lên phÆ°Æ¡ng tiện, nhanh chóng đạt được A-náºu Äa-la Tam miệu Tam-bồ-Ä‘á»â€¦ Ở đây cÅ©ng có hai loại: Má»™t, nhanh chóng thà nh tá»±u nhiá»u hạnh; hai, khắp nÆ¡i thà nh tá»±u hạnh Phổ Hiá»n, Ä‘á»u nói nhÆ° sau. Bởi vì đạt được quả: Bởi vì khiến cho đạt được quả TrÃ-Äoạn của Pháºt địa, cÅ©ng có hai loại: Má»™t, quả Äoạn nghóa là bởi vì trừ chÆ°á»›ng, tức là trong phẩm Phổ Hiá»n trình bà y má»™t chÆ°á»›ng là tất cả chÆ°á»›ng, phẩm Tiểu TÆ°á»›ng trình bà y má»™t Ä‘oạn thì tất cả Ä‘oạn, rá»™ng ra nhÆ° sau nói. Hai, quả Trà nghóa là bởi vì thà nh tá»±u đức, đầy đủ mÆ°á»i thân táºn cùng ba thế gian, nghịch-thuáºn tá»± tại, Y-Chánh vô ngại, nói nhÆ° phẩm Bất TÆ° Nghị… Trên đây sÆ¡ lược dá»±a và o mÆ°á»i nghóa hiển bà y rõ rà ng nhÆ° váºy, mà khiến cho kinh giáo nà y phát khởi. Hai- Dá»±a theo Tạng bá»™ trình bà y vá» nÆ¡i thâu nhiếp. SÆ¡ lược hiển bà y mÆ°á»i nghóa để trình bà y vá» thâu nhiếp: 1) Trình bà y vá» ba Tạng; 2) Hiển bà y vá» nÆ¡i thâu nhiếp; 3) Phân rõ vá» hai Tạng; 4) Giải thÃch trái ngược nhau; 5) Tách ra chủng loại; 6) Xác định vá» nÆ¡i thâu nhiếp; Má»™t bá»™ thâu nhiếp; 8) Ba bá»™ thâu nhiếp; 9) Hoặc là chÃn bá»™; 10) Äủ mÆ°á»i hai bá»™. Trình bà y vá» ba Tạng: Má»™t gá»i là Tu-Ä‘a-la, hoặc nói là Tu-đố-lá»™, hoặc nói là Tố-đát-lãm, Trung Hoa nói là Khế kinh. Khế có hai nghóa, đó là bởi vì khế lý, bởi vì hợp cÆ¡. Kinh cÅ©ng có hai nghóa, đó là bởi vì xuyên suốt pháp tÆ°á»›ng, bởi vì thâu nhiếp giữ gìn pháp đã giáo hóa. Xuyên suốt, Thế Thân giải thÃch rằng: “Gá»i là chủ Ä‘á»™ng xuyên suốt, bởi vì dá»±a và o, bởi vì tÆ°á»›ng, bởi vì pháp, bởi vì nghóa cho nên gá»i là Tố-đát-lãm. Nghóa là ở nÆ¡i nà y, từ chá»— nà y vì Ä‘iá»u nà y mà có sá»± giảng giải, gá»i đó là dá»±a và o; tÆ°á»›ng của Chân đế-Tục đế, gá»i đó là tÆ°á»›ng; mÆ°á»i pháp thiện xảo…, gá»i đó là pháp; tùy theo ý sâu kÃn… để nói vá» các pháp, gá»i đó là nghóa.†Lại trong luáºn Vô Tánh giải thÃch là xuyên suốt nối liá»n nhau. Giải thÃch: Xuyên suốt là nghóa vá» khế nháºp, nối liá»n nhau là nghóa vá» khế hợp, nghóa là dùng Thánh ngôn xuyên suốt nghóa lý, khiến cho không thất lạc tản mác, khiến cho không che kÃn mịt mù, nối liá»n tất cả vá»›i nhau, khiến cho trở thà nh thứ tá»± rõ rà ng, khiến cho được tồn tại lâu dà i. Trong luáºn Pháºt Äịa nói: “Luôn luôn nối liá»n, luôn luôn thâu nhiếp cho nên gá»i là kinh, dùng Thánh giáo của Pháºt xuyên suốt thâu nhiếp giữ gìn nghóa lý thÃch hợp đã nói và chúng sinh đã giáo hóa, gá»i là Khế kinh. Kinh khế lý là Y chủ thÃch, Khế kinh tức là Tạng thuá»™c vá» Trì nghiệp thÃch.†Lại năm nghóa trong luáºn Tạp Tâm: Má»™t là DÅ©ng tuyá»n, hai là Xuất chủ, ba là Hiển thị, bốn là Thằng mặc, năm là Kết trà ng. ÄÃch thá»±c phiên dịch gá»i là Tuyến (sợi chỉ), vì sao nói là Kinh? Nghóa là sợi chỉ có thể luồn qua những đóa hoa, Kinh (sợi dá»c) có thể giữ lấy Vó (sợi ngang), nghóa dụng tÆ°Æ¡ng tá»±, nhÆ°ng bởi vì ở phÆ°Æ¡ng nà y tôn trá»ng danh từ Kinh mà không coi trá»ng danh từ Tuyến, vì váºy ngÆ°á»i phiên dịch thuáºn theo sá»± tôn trá»ng ấy mà bá» chữ Tuyến giữ lại chữ Kinh, từ và dụ mà láºp thà nh tên gá»i. Hai gá»i là Tỳ-nại-da, Trung Hoa nói là điá»u phục, Ä‘iá»u là điá»u khiển hà i hòa, phục là là m cho mất Ä‘i, Ä‘iá»u hòa chế ngá»± nghiệp của thân-ngữ…, chế phục trừ diệt các hà nh xấu ác. Äây là giải thÃch vá» hà nh, gá»i là Tạng Ä‘iá»u phục. Hoặc phiên dịch gá»i là Diệt, Diệt có ba nghóa: Má»™t là diệt nghiệp sai trái, hai là diệt phiá»n não, ba là đạt được quả vá» diệt. Hoặc gá»i là Thi-la, Trung Hoa gá»i là Thanh lÆ°Æ¡ng, ba ng- hiệp lầm lá»—i sai trái giống nhÆ° ngá»n lá»a đốt cháy, Giá»›i có năng lá»±c diệt trừ cho nên nói là Thanh lÆ°Æ¡ng (mát là nh). Trong luáºt Tháºp Tụng gá»i là tánh thiện, hoặc nói là giữ gìn niá»m tin, bởi vì nhÆ° trÆ°á»›c đây đã tiếp nháºn tháºt sá»± luôn luôn giữ gìn. Hoặc nói là Ba-la-Ä‘á» Má»™c-xoa, Trung Hoa gá»i là Tùy thuáºn giải thoát, bởi vì giữ giá»›i cho nên thuáºn theo đến giải thoát, cÅ©ng gá»i là Biệt giải thoát. Ba gá»i là A-tỳ-đạt-ma tạng. Äạt-ma gá»i là pháp, A-tỳ có bảy nghóa: Má»™t gá»i là Äối pháp, ở đây có hai nghóa, má»™t là Äối hÆ°á»›ng, nghóa là nhân của Trà hÆ°á»›ng đến quả Niết-bà n; hai là Äối quán, nghóa là quả của Trà quán cho nên chứng Diệt của Niết-bà n, tuy nhân của Trà mà cÅ©ng có Äối quán, nhÆ°ng bởi vì ngưỡng má»™ tiến tu cho nên chỉ gá»i là Äối hÆ°á»›ng. Nhiếp Luáºn của Thế Thân nói: “Pháp nà y Äối hÆ°á»›ng không trú và o Niết-bà n, cho nên có thể nói đến các Diệu môn nhÆ° các Äế và Bồ-Ä‘á» phần…†Äây là dá»±a theo nhân của Trà mà nói, đây chỉ là thụ Ä‘á»™ng giải thÃch. Hai gá»i là Số pháp, LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn giải thÃch rằng: “Trong các pháp tùy theo má»™t pháp, hoặc dùng danh tÆ°á»›ng, hoặc dùng tÆ°á»›ng riêng, hoặc dùng tÆ°á»›ng chung…, bởi vì thÆ°á»ng xuyên hiển bà y vá» má»™t pháp nà y, cho nên gá»i là Số phápâ€. Ba gá»i là Phục pháp, Luáºn ấy nói: «Pháp nà y có thể Ä‘iá»u phục các thuyết, láºp phá hai năng, chủ Ä‘á»™ng thiết láºp, chủ Ä‘á»™ng phá bá», bởi vì Ä‘Ãch thá»±c nói vá» các phÆ°Æ¡ng tiện nhÆ° y chỉ…, cho nên gá»i là Phục.» Bốn gá»i là Thông pháp, bởi vì pháp nà y có thể giải thÃch tất cả nghóa trong Khế kinh. Khế kinh gá»i là pháp, pháp nà y có thể nối thông vá»›i pháp kia, tức là sụ nối thông của pháp. LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn gá»i là Giải pháp, bởi vì nghóa vá» A-tỳ-đạt-ma và Tu-Ä‘a-la dá»… hiểu. Năm gá»i là Vô tỉ pháp, sáu gá»i là Äại pháp, bảy gá»i là Trạch pháp, ba loại nà y chỉ dá»±a theo thụ Ä‘á»™ng giải thÃch. Lại trong luáºn Thuáºn Chánh Lý nói: «Hoặc Khế kinh gá»i là Äạt-ma, Luáºn có thể quyết định rõ rà ng gá»i là Äối pháp.» Äây tức là dùng giáo đối vá»›i giáo, giống nhÆ° Thông pháp ở trên. Hoặc nói là Ma-đắc-lặc-già , Trung Hoa gá»i là Bổn Mẫu, dùng giáo cùng vá»›i nghóa, là m gốc-là m mẹ, cÅ©ng gá»i là Phân biệt giải thoát. Hoặc nói là Ưu-ba-Ä‘á»-xá, Trung Hoa gá»i là Luáºn Nghóa, trong Tạp Táºp gá»i là giải thÃch. Ba loại nhÆ° Khế kinh… trên đây, Ä‘á»u hà m chứa thâu nhiếp thụ Ä‘á»™ng giải thÃch Ä‘Æ°a ra nghóa lý, Ä‘á»u gá»i là Tạng. Luáºn Trang Nghiêm thứ tÆ° nói: «Ba loại kia và hai loại nà y vì sao gá»i là Tạng? Äáp: Bởi vì thâu nhiếp, nghóa là thâu nhiếp tất cả nghóa thÃch ứng đã biết.» Tạng đầu gồm chung Trì nghiệp và Y chủ, hai Tạng sau chỉ có Y chủ, bởi vì từ thụ Ä‘á»™ng giải thÃch là m tên gá»i, còn lại Ä‘Æ°a ra Thể tánh và các môn phân biệt, rá»™ng ra nhÆ° giải thÃch riêng biệt. Hiển bà y vá» nÆ¡i thâu nhiếp: Kinh nà y Tạng nà o thâu nhiếp? Hoặc là chỉ riêng Khế kinh thâu nhiếp, bởi vì không phải là hai Tạng khác. Hoặc là hai Tạng thâu nhiếp, bởi vì có quyết trạch nghóa lý cho nên Äối pháp thâu nhiếp. Hoặc là ba Tạng thâu nhiếp, bởi vì văn sau cÅ©ng hiển bà y vá» các giá»›i hạnh. Äây là phân rõ dá»±a theo giáo giống nhau. Hoặc là văn sau do mÆ°á»i Tạng thâu nhiếp, bởi vì chủ-bạn đầy đủ hiển bà y vá» vô táºn. Äây là dá»±a theo Biệt giáo. Há»i: Ba Tạng dá»±a và o giáo, mÆ°á»i Tạng dá»±a theo nghóa, là m sao dùng nghóa mà nói là thâu nhiếp giáo? Äáp: Nếu Tiểu Thừa thì giáo và nghóa Ä‘á»u không dung hợp, Tam thừa thì nghóa dung hợp mà giáo không dung hợp, Nhất thừa thì giáo và nghóa Ä‘á»u dung hợp, vì váºy nhất định thâu nhiếp. NhÆ° ý nói quán vô phân biệt tiến và o giáo thâu nhiếp…, trong Tam thừa đã có huống gì Nhất thừa Æ°? NhÆ°ng nêu gá»i biểu thị tức là thuá»™c vá» giáo thâu nhiếp, suy nghó có thể thấy. Dá»±a theo phân rõ vá» hai Tạng: Äó là Thanh văn tạng và Bồ-tát tạng. Má»™t là dá»±a theo Tiểu căn Thanh văn, thiết láºp ba Tạng giáo giải thÃch nêu rõ vá» Lý-Hạnh-Quả… của Thanh văn là m Thanh văn tạng. Hai là dá»±a theo Äại căn Bồ-tát, thiết láºp ba Tạng giáo giải thÃch nêu rõ vá» những pháp nhÆ° công hạnh… của Bồ-tát là m Bồ-tát tạng. Luáºn Trang Nghiêm thứ tÆ° nói: “Ba Tạng nà y bởi vì sai biệt vá» Thượng thừa và Hạ thừa, cho nên lại nói là Thanh văn tạng và Bồ-tát tạngâ€. Giải thÃch trái ngược nhau. Há»i: Trong kinh cÅ©ng nói: Vì ngÆ°á»i cầu Duyên giác nói vá» mÆ°á»i hai nhân duyên, vì sao không gá»i là Duyên giác tạng? Äáp: Bởi vì các Duyên giác cÅ©ng chỉ Ä‘oạn Ngã chấp, chỉ chứng Sinh Không, thà nh tá»±u quả La-hán, nháºp diệt không khác, so vá»›i Bồ-tát Ä‘á»u là Hạ thừa cho nên không nói riêng biệt. Há»i: NhÆ° nhau Ä‘á»u là Hạ thừa, vì sao chỉ gá»i là Thanh văn tạng? Äáp: Bởi vì Duyên giác cÅ©ng có vị xuất hiện ở Ä‘á»i không có Pháºt, không có giáo pháp; Thanh văn thì không nhÆ° váºy cho nên má»™t mình được tên gá»i. Há»i: Trong giáo Tiểu thừa cÅ©ng có giải thÃch nêu rõ vá» pháp của Bồ-tát thừa, sao cÅ©ng không gá»i là Bồ-tát tạng? Äáp: Bởi vì Tông chỉ của Bồ-tát kia đã Ä‘oạn, đã chứng, đã nháºp Niết-bà n cÅ©ng không có gì sai biệt vá»›i Nhị thừa, lại bởi vì Bồ-tát chỉ má»™t chứ không nhiá»u cho nên cÅ©ng không nói. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì tại sao phẩm Tam Tạng trong kinh Phổ Siêu Tam Muá»™i và luáºn Nháºp Äại Thừa, nói Tam thừa kia tức là ba Tạng, má»™t là Thanh văn tạng, hai là Duyên giác tạng, ba là Bồ-tát tạng? Äáp: Bởi vì trong kinh và luáºn ấy, Ä‘á»u nói trong Äại thừa có ba Tạng nà y, không phải là nói đến Tiểu. Há»i: Chỉ dá»±a và o văn nà y thì Duyên giác có ba Tạng, cùng vá»›i luáºn Trang Nghiêm là m sao có thể giải thÃch? Äáp: TrÆ°á»›c dá»±a và o Lý-Quả không khác cho nên phù hợp, ở đây dá»±a theo Giáo-Hạnh nhá» bé riêng biệt cho nên phân ra. Vì váºy hai thuyết không trái ngược nhau. Tách ra chủng loại: Ngay trong Thanh văn tạng, dá»±a theo các kinh luáºn tách ra ba loại: Má»™t là Tranh luáºn Thanh văn tạng, nghóa là Khế kinh Tứ A-hà m, năm Bá»™ Ä‘iá»u phục, mÆ°á»i hai Äối pháp, tranh cãi là m trái lẫn nhau, Ä‘iá»u đã nói không giống nhau, không trở ngại Thánh quả, vì thế cho nên gá»i chung là Tranh Luáºn tạng. Hai là Xứng tháºt Thanh văn tạng, nghóa là nhÆ° Du-già Thanh văn địa và Thanh Văn quyết trạch, giải thÃch nêu rõ vá» Hạnh-Vị-Quả… của Thanh văn, thảy Ä‘á»u xứng tháºt tÆ°Æ¡ng Æ°ng cùng vá»›i lý, không giống nhÆ° Bà -sa và các luáºn khác, bởi vì đã nói đến Bổ xứ cho nên không phải là các luáºn khác mà có thể tranh luáºn, vì thế cho nên gá»i chung là Xứng Tháºt Thanh văn tạng. Há»i: Trong nà y vốn nói đã cùng vá»›i các bá»™ Tiểu thừa không giống nhau, lẽ nà o ngÆ°á»i hà ng Thanh văn có hai loại hay sao? Äáp: Äây là dá»±a theo trong giáo nói pháp Thanh văn táºn cùng mà lý không táºn cùng, cho nên tách ra là m hai, chứ không phải là nói Thanh văn cÅ©ng có sai biệt. Ba là Giả láºp Thanh văn tạng, nhÆ° trong kinh Äại thừa, bởi vì dẫn dắt Thanh văn khiến cho hồi tâm, cho nên pháp môn đã thiết láºp cÅ©ng giống nhÆ° danh số Thanh văn mà nói, nhÆ° Vô tác Tứ Äế và Äạo phẩm… NhÆ° trong các kinh Äại thừa nói, không có thể dẫn ra nhiá»u. Äã không phải là pháp há»c của Bồ-tát, cho nên gá»i là Giả láºp Thanh văn tạng. Há»i: Trong nà y tên gá»i tuy giống vá»›i Tiểu thừa mà nghóa tháºt sá»± là Äại, sao có thể nói chung là Thanh văn tạng? Äáp: Chỉ vì nghóa nà y mà gá»i là Giả láºp. Há»i: Những ngÆ°á»i thuá»™c hà ng Thanh văn căn thuần thục-hồi tâm, pháp đã há»c tức là Bồ-tát tạng thâu nhiếp, Tạng giả láºp nà y đối vÆ¡i hỠđâu cần đến? Äáp: NhÆ°ng Thanh văn hồi tâm có hai loại: Má»™t là mạnh mẽ, hai là kém cá»i. Mạnh mẽ thì hăng hái tiến và o Äại không nhỠđến Tạng nà y. Kém cá»i hãy còn sợ Äại, vì váºy phÆ°Æ¡ng tiện giống vá»›i danh số kia, khiến cho dá»… tin nháºn, cho nên thiết láºp môn nà y. Thứ hai trong Bồ-tát tạng, dá»±a theo các Thánh giáo cÅ©ng có ba loại: Má»™t là Bồ-tát tạng trong Tiểu thừa, nghóa là giải thÃch nêu ra Bồ- tát dá»±a và o ba mÆ°Æ¡i bốn tâm… theo thứ tá»± thà nh Pháºt, cÅ©ng không bà n đến hà nh vị của Tháºp Äịa, nhÆ°ng lại không giống vá»›i các Thanh văn…, nhÆ° luáºn Bà -sa Câu-xá nói. Hai là Bồ-tát tạng trong Äại thừa Cá»ng giáo, nghóa là giải thÃch nêu ra hà nh vị theo thứ tá»± của Bồ-tát, tuy nói có hồi tâm-thẳng tiến không giống nhau, mà cùng dá»±a và o hà nh của Tháºp Äịa trải rá»™ng dần dần tu đến quả Pháºt, nhÆ° Du-già Bồ-tát Äịa và trong các kinh luáºn Äại thừa đã nói. Ba là Bồ-tát tạng trong Bất cá»™ng giáo, giải thÃch nêu ra Bồ-tát dá»±a và o hà nh vị Phổ Hiá»n, năm phần vị viên dung, nghóa là má»™t phần vị tức là tất cả phần vị, má»™t hạnh tức là tất cả hạnh, trá»n vẹn cùng táºn pháp giá»›i, tá»± tại vô ngại, trÆ°á»›c sau Ä‘á»u nhÆ° nhau. Má»—i má»™t phần vị đầy đủ tức là thà nh tá»±u mÆ°á»i Pháºt, chủ-bạn đầy đủ. Vì váºy Trà Luáºn nói: «Bát-nhã Ba-la-máºt có hai: Má»™t là Cá»ng, nghóa là bởi vì kinh Äại Phẩm nà y và kinh PhÆ°Æ¡ng Äẳng khác cùng nói cho các Thanh văn. Hai là Bất cá»ng, nghóa là bởi vì kinh Bất TÆ° Nghị không cùng nói cho Thanh văn. Giải thÃch: Trong nà y Tiểu của cá»ng Äại không phải là Ngu pháp, Äại của cá»ng Tiểu không phải là Biệt giáo, vì thế cho nên có ba Bồ-tát tạng. Há»i: Bồ-tát và Thanh văn vốn có hai Tạng riêng biệt, tức là hai ngÆ°á»i ấy Ä‘á»u đạt được quả riêng biệt, trong Bồ-tát tạng đã phân ra ba phần vị, thuáºn theo ba báºc Bồ-tát thà nh Pháºt khác nhau chăng? Äáp: Thà nh Pháºt chỉ là má»™t, nhÆ°ng cÆ¡ có cạn sâu, giáo nói ba loại, không phải là nói Thể thà nh Pháºt tháºt sá»± có ba, nay dá»±a và o giáo tách ra chứ không dá»±a theo Thể của Pháºt. Há»i: Nếu ba thuyết Ä‘á»u hợp lý, thì Thể của Pháºt cÅ©ng thà nh ba. Nếu lý thà nh Pháºt là má»™t, thì hai thuyết tức là hÆ° dối? Äáp: Äối vá»›i má»™t lý thà nh Pháºt, tất cả có ba nghóa: Má»™t là môn lấy gốc theo ngá»n, nhÆ° thuyết vá» Tiểu thừa, bởi vì giống vá»›i Thanh văn; hai là môn tách gốc khác ngá»n, nhÆ° thuyết vá» Cá»ng giáo, bởi vì cùng vá»›i Thanh văn đối láºp vá»›i nhau phân rõ vá» khác biệt; ba là môn ngá»n hết chỉ có gốc, nhÆ° thuyết vá» Bất cá»ng giáo, bởi vì Nhị Thừa Ä‘ui Ä‘iếc không có so sánh khác nhau. Thể của Pháºt viên dung có đủ ba nghóa nà y, vì váºy ba thuyết Ä‘á»u khác nhau; Pháºt không có bao nhiêu, vì váºy nay trong Bồ-tát tạng có ba loại nà y. Xác định vá» nÆ¡i thâu nhiếp: Kinh nà y Tạng nà o thâu nhiếp? Äá»u không phải là ba tạng Thanh văn trÆ°á»›c đây thâu nhiếp, ở trong ba loại sau thuá»™c Bồ-tát tạng Ä‘Ãch thá»±c chỉ thuá»™c vá» loại sau, bởi vì trong Trà Luáºn riêng biệt chỉ ra kinh nà y là Bất cá»ng. Hoặc trong ba loại chỉ trừ má»™t loại đầu, hai loại sau Ä‘á»u thâu nhiếp, bởi vì trong kinh nà y có đủ chung và riêng. Hoặc cÅ©ng nối thông vá»›i Giả láºp Thanh văn tạng kia thâu nhiếp, bởi vì trong kinh cÅ©ng phân rõ vá» Tứ Äế… Hoặc cÅ©ng tổng quát nối thông vá»›i hai Tạng đã thâu nhiếp, bởi vì pháp trong Thanh văn tạng Ä‘á»u dá»±a và o Nhất thừa pháp giá»›i mà lÆ°u thông, cho nên ý vị không khác biệt. Má»™t bá»™ thâu nhiếp: Ở trong mÆ°á»i hai Bá»™, hoặc chỉ dá»±a theo má»™t bá»™ PhÆ°Æ¡ng Quảng mà thâu nhiếp. Luáºn Äối Pháp nói: Vốn là nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a là m lợi Ãch an lạc cho tất cả chúng sinh, tuyên thuyết vá» pháp rá»™ng lá»›n rất sâu, cho nên gá»i là PhÆ°Æ¡ng Quảng. Lại trong Du-già nói: Trong Thanh văn tạng không có PhÆ°Æ¡ng Quảng, hoặc là đỠmục kinh nà y đã biểu hiện rõ rà ng. Ba bá»™ thâu nhiếp: Äó là Ký biệt, Tá»± thuyết, PhÆ°Æ¡ng Quảng. Bởi vì trong Pháp Hoa nói chÃn Bá»™ còn lại là Tiểu thừa, kinh nà y không phải là Tiểu thừa cho nên chỉ có ba Bá»™ thâu nhiếp. Hoặc là chÃn bá»™ thâu nhiếp: Äó là trừ ra Nhân duyên, Thà dụ và Luáºn nghị. Bởi vì kinh Niết- bà n thứ ba nói ngÆ°á»i bảo vệ Äại thừa thá» trì chÃn Bá»™, trừ ra ba Bá»™ trÆ°á»›c. Äủ mÆ°á»i hai bá»™: Má»™t là Khế kinh thâu nhiếp, bởi vì kinh Niết-bà n nói bắt đầu từ “NhÆ° thị†cuối cùng đến “Phụng hà nh†là Khế kinh. Hai là Ứng tụng, bởi vì nhÆ° văn sau có đủ trùng tụng. Ba là Ký biệt, bởi vì nhÆ° văn sau có đủ thá» ký thà nh Pháºt… Bốn là Phúng tụng, bởi vì nhÆ° văn sau có nói thẳng vá» tụng… Năm là Tá»± thuyết, nhÆ° văn sau từ Äịnh đứng lên liá»n nói đến phần căn bản… Sáu là Duyên khởi, bởi vì nhÆ° văn sau nhá» và o thÆ°a thỉnh tuyên thuyết. Bảy là Thà dụ, bởi vì nhÆ° văn sau mở rá»™ng nói vá» dụ. Tám là Bổn sá»±, bởi vì nhÆ° sau nói vá» những sá»± việc vốn có của Lô-xá-na và những sá»± việc đã trải qua lúc đầu của Phổ Hiá»n. ChÃn là Bổn sinh, bởi vì nhÆ° sau nói vá» tÆ°á»›ng sinh vốn có của Lô-xá-na… MÆ°á»i là má»™t môn PhÆ°Æ¡ng Quảng có thể biết. MÆ°á»i má»™t là Hy pháp, nhÆ° văn sau nói lá»— chân lông thuyết pháp và tòa ngồi có các chúng vây quanh, cá»™t trụ bằng váºt báu hiện rõ Pháºt… MÆ°á»i hai là Luáºn nghị, nhÆ° Du-già quyển tám mÆ°Æ¡i mốt nói: Äó là các kinh Ä‘iển tuần hoà n nghiên cứu đối chiếu tÆ°á»ng táºn. Ma-đát-lý-ca (Luáºn tạng), tất cả kinh liá»…u nghóa Ä‘á»u gá»i là Ma-đát-lý-ca, nghóa là ở nÆ¡i nà y Äức Thế Tôn tá»± mở rá»™ng phân biệt vá» pháp tÆ°á»›ng…, nhÆ° văn sau nói ở phẩm Minh Nạn… Vì thế cho nên kinh nà y có đủ mÆ°á»i hai Bá»™ thâu nhiếp. Nghóa còn lại nói nhÆ° ở trong mÆ°á»i hai bá»™ kinh sau nà y. Tạng bá»™ thâu nhiếp, xong. Ba-Trình bà y vá» sá»± thiết láºp giáo sai biệt. SÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra mÆ°á»i loại: 1) Nói vá» Cổ thuyết; 2) Biện giải vỠđúng sai; 3) Thuáºt vá» Tây Vức; 4) Há»™i trái ngược nhau; 5) Trình bà y vá» hiện truyá»n; 6) Xác định quyá»n-tháºt; 7) Hiển bà y khai-hợp; 8) Giáo trÆ°á»›c sau; 9) Dá»±a và o nghóa phân giáo; 10) Dùng lý khai mở Tông chỉ. Nói vá» Cổ thuyết: XÆ°a nay các vị láºp giáo có rất nhiá»u cách, khó mà hiển bà y đầy đủ, sÆ¡ lược nói vá» mÆ°á»i vị, để là m thà nh gÆ°Æ¡ng soi. Má»™t, Ä‘á»i Háºu Ngụy, Bồ-Ä‘á» LÆ°u Chi láºp ra Nhất âm giáo, nghóa là tất cả Thánh giáo chỉ là má»™t viên âm giáo của NhÆ° Lai, nhÆ°ng tùy căn khác nhau cho nên phân ra các loại, nhÆ° qua má»™t cÆ¡n mÆ°a tÆ°á»›i thấm nhÆ° nhau. Lại trong kinh nói: “Pháºt dùng má»™t âm diá»…n nói pháp, chúng sanh tùy loại Ä‘á»u hiểu được…†Hai, thá»i nhà Trần, Tam tạng Chân Äế… láºp ra hai giáo Tiệm- Äốn, nghóa là dá»±a theo cÆ¡ từ từ tá» ngá»™, Äại dá»±a và o Tiểu mà phát khởi, giáo đã thi thiết đầy đủ Tam thừa, cho nên gá»i là Tiệm, tức là kinh Niết-bà n… Nếu dá»±a theo cÆ¡ láºp tức thẳng tiến, Äại không nhá» và o Tiểu, giáo đã thi thiết chỉ là Bồ-tát thừa, cho nên gá»i là Äốn, tức là kinh Hoa Nghiêm… Vá» sau Pháp sÆ° Äại Viá»…n… cÅ©ng nói giống nhÆ° váºy. Ba, Ä‘á»i Háºu Ngụy, Luáºt sÆ° Quang Thống nÆ°Æ¡ng theo Tam tạng Pháºt-Ä‘Ã tu táºp láºp ra ba loại giáo, đó là Tiệm-Äốn-Viên. à giải thÃch của Luáºt sÆ° Quang Thống: Má»™t là căn chÆ°a thuần thục, trÆ°á»›c nói đến Vô thÆ°á»ng-sau má»›i nói vá» ThÆ°á»ng, trÆ°á»›c là Không-sau là không Không, nhÆ° váºy theo thứ tá»± gá»i là Tiệm giáo. Hai là căn đã thuần thục, đối vá»›i má»™t pháp môn diá»…n nói đầy đủ tất cả Pháºt pháp, đó là ThÆ°á»ng và Vô thÆ°á»ng, Không và không Không…, tất cả nói đầy đủ, lại không nhá» và o Tiệm cho nên gá»i là Äốn. Ba là đối vá»›i căn báºc Thượng thông hiểu phạm vi tầng báºc của cảnh Pháºt, nói vá» pháp môn tá»± tại bà máºt viên mãn, quả đức cứu cánh giải thoát vô ngại của NhÆ° Lai, cho nên gá»i là Viên, tức là kinh nà y do Viên đốn thâu nhiếp. Vá» sau những môn hạ của Quang Thống tuân theo Luáºt sÆ° Quang Thống cÅ©ng Ä‘á»u kế thừa tông chỉ giống nhÆ° nói ở đây. Bốn, thá»i nhà Tá», Pháp sÆ° Äại Diá»…n… láºp ra bốn tông giáo: Má»™t là Nhân duyên tông, đó tức là các Bá»™ nhÆ° Tát-bà -Ä‘a… của Tiểu thừa; hai là Giả danh tông, đó là luáºn Thà nh Tháºt và các thuyết nhÆ° kinh bộ…; ba là Bất chân tông, đó là các bá»™ Bát-nhã, nói vá» lý tức Không trình bà y vá» tất cả các pháp không chân tháºt…; bốn là Chân tông, đó là Hoa Nghiêm và Niết-bà n, trình bà y vá» Pháºt tánh-chân lý-pháp giá»›i… Năm, Pháp sÆ° Há»™ Thân… láºp ra năm tông giáo, nghóa là vị nà y từ trong tông thứ tÆ° trÆ°á»›c đây, tách chân lý-Pháºt tánh để là m Chân tông, tức là kinh Niết-bà n; thứ năm gá»i là Pháp giá»›i tông, tức là Hoa Nghiêm trình bà y vá» pháp môn Pháp giá»›i tá»± tại vô ngại. Sáu, thá»i nhà Trần, Thiá»n sÆ° TÆ° Nam Nhạc, Thiá»n sÆ° Trà Giả… láºp ra bốn giáo: Má»™t là Tam tạng giáo, cÅ©ng gá»i là Tiểu thừa giáo, nhÆ° Pháp Hoa nói: “Không được gần gÅ©i ngÆ°á»i há»c Tam tạng Tiểu thừaâ€. Trong Trà Luáºn nói Tiểu thừa là Tam tạng, Äại thừa gá»i là Ma-ha-diá»…n tạng. Hai gá»i là Thông giáo, cÅ©ng gá»i là Tiệm giáo, nghóa là trong kinh Äại thừa nói gồm chung Tam thừa, che phủ tất cả ba căn… Lại nhÆ° trong Äại Phẩm, chÃnh là mÆ°á»i Äịa nhÆ° Cà n Huệ địa… gồm chung Tam thừa. Ba gá»i là Biệt giáo, cÅ©ng gá»i là Äốn giáo, nghóa là trong các kinh Äại thừa đã nói vá» pháp môn đạo lý không gồm chung Tiểu thừa… Bốn gá»i là Viên giáo, cÅ©ng gá»i là Bà máºt giáo, nghóa là pháp giá»›i tá»± tại đầy đủ viên mãn, má»™t tức là tất cả, tất cả tức là má»™t, vô ngại pháp môn cÅ©ng chÃnh là Hoa Nghiêm… Bảy, thá»i nhà ÄÆ°á»ng, có Hải Äông là Pháp sÆ° Nguyên Hiểu ở nÆ°á»›c Tân La soạn thuáºt sá»› giải vá» kinh nà y, cÅ©ng láºp ra bốn giáo: Má»™t là Tam thừa Biệt giáo, nghóa là nhÆ° giáo Tứ Äế, kinh Duyên Khởi… Hai là Tam thừa Thông giáo, nghóa là nhÆ° kinh Bát-nhã, kinh Thâm Máºt… Ba là Nhất thừa Phần giáo, nhÆ° kinh Anh Lạc và kinh Phạm Võng… Bốn là Nhất thừa Mãn giáo, nghóa là nhÆ° kinh Hoa Nghiêm, giáo Phổ Hiá»n. Giải thÃch riêng biệt vá» bốn giáo nà y nhÆ° trong Sá»› kia. Tám, thá»i nhà ÄÆ°á»ng, Pháp sÆ° Cát Tạng láºp ra ba loại giáo, là m ba pháp luân: Má»™t là Căn bản Pháp luân, tức là kinh Hoa Nghiêm đã nói lúc đầu; hai là Chi mạt Pháp luân, tức là Tiểu thừa… đã nói ở sau; ba là Nhiếp mạt quy bổn Pháp luân, tức là kinh Pháp Hoa, sau bốn mÆ°Æ¡i năm nói vá» giáo rá»i bá» ba tiến và o má»™t, giải thÃch đầy đủ nhÆ° luáºn ấy. ChÃn, thá»i nhà LÆ°Æ¡ng, Pháp sÆ° Vân ở chùa Quang Trạch láºp ra bốn Thừa giáo, nghóa là nhÆ° trong kinh Pháp Hoa, ba xe trÆ°á»›c cá»a tức là ba Thừa, giữa ngã tÆ° Ä‘Æ°á»ng đã trao cho xe trâu trắng lá»›n tức là Thừa thứ tÆ°, bởi vì xe trâu trÆ°á»›c cá»a cÅ©ng giống nhÆ° xe dê-xe nai, Ä‘á»u không đạt được. Nếu không nhÆ° váºy thì lúc Trưởng giả ở trong nhà dẫn dắt các con, nói là ba xe nà y chỉ ở ngoà i cá»a, các con ra khá»i nhà thì sẽ có được xe. Tại sao ra rồi đến nÆ¡i ban đầu chỉ nÆ¡i đã dừng xe, mà không có được cho nên sau lại đòi lấy? Vì váºy biết là Quyá»n giáo giống nhÆ° xe dê-xe nai. Do đó trong Äại thừa Quyá»n giáo phÆ°Æ¡ng tiện mà nói, giải thÃch đầy đủ nhÆ° trong sá»› giải vá» Pháp Hoa. MÆ°á»i, thá»i nhà ÄÆ°á»ng, Pháp sÆ° Ấn và Pháp sÆ° Mẫn… ở Giang Nam láºp ra hai giáo: Má»™t là kinh ThÃch-ca, gá»i là Khuất Khúc giáo, bởi vì thuáºn theo cÆ¡ tánh để tùy cách phá chấp, nhÆ° Niết-bà n…; hai là kinh Lô-xá-na, gá»i là Bình Äạo giáo, bởi vì thuáºn theo pháp tánh tá»± tại mà nói, nhÆ° Hoa Nghiêm… SÆ° ấy giải thÃch vá» hai giáo nà y sÆ¡ lược có bốn riêng biệt: Má»™t là Chủ khác, nghóa là nÆ¡i ấy Hóa thân ThÃch-ca đã nói, nÆ¡i nà y là mÆ°á»i thân Xá-na đã nói; hai là Xứ khác, nghóa là nÆ¡i ấy nói ở tòa cá» dÆ°á»›i tán cây thuá»™c thế giá»›i Ta-bà , nÆ¡i nà y nói ở tòa Kim cang dÆ°á»›i cây báu thuá»™c thế giá»›i Liên Hoa Tạng; ba là Chúng khác, nghóa là nÆ¡i ấy nói cho Thanh văn và Bồ-tát, nÆ¡i nà y chỉ nói cho Bồ-tát cùng chung phần vị cao nhất; bốn là Thuyết khác, nghóa là nÆ¡i ấy chỉ là má»™t phÆ°Æ¡ng đã nói, nÆ¡i nà y bao gồm mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cùng nói. Giải thÃch rá»™ng ra nhÆ° trong sá»› giải vá» Hoa Nghiêm. Biện giải vỠđúng sai: MÆ°á»i vị láºp giáo trên đây, Ä‘á»u là những báºc tà i năng trà tuệ tuyệt luân ở Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. NhÆ° Thiá»n sÆ° TÆ°, Thiá»n sÆ° Trà Giả…, thần kỳ cảm thông tìm hiểu dấu tÃch bÆ°á»›c lên phần vị, Linh SÆ¡n nghe pháp nhá»› đến ngà y nay; Pháp sÆ° Vân dá»±a và o đây khai mở tông chỉ, giảng vá» Pháp Hoa cảm trá»i mÆ°a hoa…, Ä‘á»u nhÆ° Tăng Truyện… đã hiển bà y. Vả lại, các vị tiên đức nà y lẽ nà o là ngÆ°á»i Æ°a thÃch khác lạ, cho nên phân chia Thánh giáo, chỉ bởi vì hiểu biết đầy đủ các kinh Ä‘iển, khác dấu vết mà cùng căn cÆ¡, nói không thể khác được, mở mang tông chỉ riêng biệt giải thÃch, cốt phải khiến cho Thánh thuyết Ä‘á»u hợp vá»›i căn cÆ¡. Há»i: MÆ°á»i thuyết trên đây ai đúng ai sai? Äáp: Theo luáºn Thà nh Tháºt: “Lúc Äức Pháºt nói lá»i vá» trong- ngoà i-ở giữa xong thì liá»n nháºp định, lúc ấy có năm trăm La-hán Ä‘á»u giải thÃch lá»i nà y. Sau khi Äức Pháºt xuất định cùng nhau thÆ°a há»i Äức Thế Tôn, ai đúng ý Pháºt. Äức Pháºt nói Ä‘á»u sai ý Ta. Những ngÆ°á»i thÆ°a há»i Äức Pháºt, đã không đúng ý Äức Pháºt thì lẽ nà o không mắc tá»™i? Äức Pháºt nói tuy sai ý Ta mà đá»u thuáºn vá»›i Chánh lý, có thể vì Thánh giáo, thì có phÆ°á»›c chứ không có tá»™i.†Huống gì các thuyết nà y Ä‘á»u có Ãt nhiá»u Thánh giáo là m chứng, vì thế cho nên không thể hoà n toà n là sai trái. Thuáºt vá» luáºn thuyết ở Tây Vức: Chân Äế ba Luân, Kiệp-Ä‘a bốn Giáo, Ba Pha năm Thuyết, Ä‘á»u nhÆ° biệt thuyết. Vả lại, Pháp Tạng ở trong niên hiệu Văn Minh nguyên niên nhà ÄÆ°á»ng (Duệ Tông 6 8 4), may mắn gặp Tam tạng Pháp sÆ° Äịa-bà -ha-la là ngÆ°á»i Trung Thiên Trúc, thá»i ÄÆ°á»ng nói là Nháºt Chiếu, ở chùa Thái Nguyên-Tây Kinh phiên dịch kinh luáºn, Ä‘Ãch thân tôi lúc ấy má»›i há»i: Các vị ở Tây Vức đối vá»›i Thánh giáo má»™t Ä‘á»i có thể có phân định Quyá»n-Tháºt hay không? Tam tạng nói rằng: Thá»i gian gần đây tại chùa Na-lan-đà ở Thiên Trúc, cùng lúc có hai Äại đức Luáºn sÆ°, má»™t vị tên là Giá»›i Hiá»n, má»™t vị tên là Trà Quang, Ä‘á»u là báºc thần giải siêu phà m, danh tiếng vượt cao ở NgÅ© Ấn, hạng tà đạo Ä‘á»u cúi ráºp đầu, những Bá»™ khác Ä‘á»u chân thà nh quay vá», ngÆ°á»i há»c Äại thừa ngưỡng má»™ nhÆ° mặt trá»i-mặt trăng. BÆ°á»›c má»™t mình ở Thiên Trúc chỉ có má»™t ngÆ°á»i mà thôi. Bởi vì đã kế thừa tông chỉ khác biệt, cho nên láºp giáo không giống nhau. Thứ nhất là Giá»›i Hiá»n, thì xa được nhá» Di-lặc và Vô TrÆ°á»›c, gần thì theo sau Há»™ Pháp và Nan-Ä‘Ã , dá»±a và o các kinh nhÆ° Thâm Máºt…, các luáºn nhÆ° Du-già …, láºp ra ba loại giáo. Nghóa là Äức Pháºt đầu tiên ở vÆ°á»n Lá»™c Uyển nói pháp Tiểu thừa, tuy nói Sinh Không nhÆ°ng hãy còn chÆ°a nói chân lý của Pháp Không, cho nên không phải là liá»…u nghóa, tức là các kinh nhÆ° Tứ A-hà m… Trong thá»i thứ hai, tuy dá»±a và o tá»± tánh của Biến kế sở chấp mà nói các Pháp Không, nhÆ°ng hãy còn chÆ°a nói đến đạo lý Y tha-Viên thà nh chỉ do Thức, cho nên cÅ©ng không phải là liá»…u nghóa, tức là các bá»™ giáo nhÆ° Bát-nhã… Trong thá»i thứ ba má»›i dá»±a và o Chánh lý Äại thừa nói đầy đủ vá» Nhị đế Duy thức nhÆ° ba tánh-ba vô tánh…, má»›i là liá»…u nghóa, tức là các kinh nhÆ° Giải Thâm Máºt… Vả lại, ba phần vị nà y Ä‘á»u dùng ba nghóa để giải thÃch: 1) Nhiếp cÆ¡; 2) Thuyết giáo; 3) Hiển lý. Tạm thá»i thứ nhất chỉ thâu nhiếp Thanh văn, chỉ nói vá» Tiểu thừa, chỉ hiển bà y vá» tánh Không; thứ hai chỉ thâu nhiếp Bồ-tát, chỉ nói vá» Äại thừa, chỉ hiển bà y vá» hai Không; thứ ba thâu nhiếp tất cả các cÆ¡, nói gồm chung các Thừa, hiển bà y đầy đủ vá» Không-Hữu. Vì váºy hai phần vị trÆ°á»›c thâu nhiếp cÆ¡ thuá»™c vá» Giáo-Lý Ä‘á»u có thiếu hụt lẫn nhau, cho nên không phải là liá»…u nghóa; má»™t phần vị sau, má»i cÆ¡ Ä‘á»u thâu nhiếp, má»i giáo Ä‘á»u có đủ, má»i lý Ä‘á»u trá»n vẹn, cho nên chÃnh là liá»…u nghóa. Thứ hai là Luáºn sÆ° Trà Quang, xa được nhá» Văn Thù-Long Thá», gần vâng theo Äá» Bà -Thanh Biện, dá»±a và o các kinh nhÆ° Bát-nhã…, các luáºn nhÆ° Trung Quán…, cÅ©ng láºp ra ba giáo. Nghóa là Äức Pháºt đầu tiên ở vÆ°á»n Lá»™c Uyển vì các Tiểu căn nói vá» pháp Tiểu thừa, trình bà y tâm- cảnh cùng có. Trong thá»i thứ hai vì hà ng Trung căn nói vá» pháp tÆ°á»›ng Äại thừa, trình bà y vỠđạo lý cảnh không-tâm có chỉ do Thức, bởi vì căn hãy còn kém cá»i chÆ°a có thể là m cho tiến và o Chân Không bình đẳng, cho nên Ä‘Æ°a ra cách nói nà y. Thá»i thứ ba vì hà ng Thượng căn nói vá» Vô tÆ°á»›ng Äại thừa, biện giải vá» tâm-cảnh Ä‘á»u Không, cùng má»™t vị bình đẳng, là chân tháºt liá»…u nghóa. Lại ba phần vị nà y cÅ©ng giải thÃch theo ba nghóa: Má»™t là thâu nhiếp cÆ¡, thứ nhất chỉ thâu nhiếp cÆ¡ thuá»™c hà ng Nhị thừa; thứ hai thâu nhiếp chung hai cÆ¡ Äại-Tiểu, bởi vì tông nà y chấp và o má»™t phần Nhị thừa không hÆ°á»›ng đến quả Pháºt; thứ ba chỉ thâu nhiếp Bồ-tát, gồm chung cả Tiệm-Äốn, bởi vì các hà ng Nhị thừa Ä‘á»u hÆ°á»›ng đến quả Pháºt chứ không có Ä‘Æ°á»ng khác. Hai là dá»±a theo giáo, ban đầu chỉ nói vá» Tiểu thừa, tiếp theo gồm chung Tam thừa, vá» sau chỉ riêng Nhất thừa. Ba là dá»±a theo hiển bà y vá» lý, ban đầu vì phá tá»± tánh ngoại đạo…, cho nên nói vá» pháp duyên sinh nhất định là tháºt có; tiếp theo tức là từ từ phá chấp vá» duyên sinh tháºt có của Nhị thừa, nói duyên sinh nà y cho là tá»±a nhÆ° có, bởi vì Nhị thừa kia sợ hãi Chân Không nà y, cho nên hãy còn giữ lại Giả Hữu mà tiếp nháºn dẫn dắt; vá» sau má»›i dá»±a và o Äại thừa cứu cánh nói đến duyên sinh nà y tức là tánh Không cùng má»™t vị bình đẳng-hai đế không ngăn ngại. Vì thế cho nên pháp tÆ°á»›ng Äại thừa có sở đắc… thuá»™c vá» giáo thứ hai, không phải là chân tháºt liá»…u nghóa. Ba giáo nà y theo thứ tá»± nhÆ° trong Bát Nhã Äăng Luáºn ThÃch của Luáºn sÆ° Trà Quang, dẫn đầy đủ kinh Tô-nhã-na Ma-ha-diá»…n nói, Trung Hoa nói là kinh Äại Thừa Diệu TrÃ, kinh nà y xÆ°a chÆ°a được nghe. Há»™i trái ngược nhau: Há»i: Hai cách nói nà y đã Ä‘á»u là Thánh giáo là m mâu thuẫn lẫn nhau, chÆ°a biết là có thể hòa hợp hay là không thể hòa hợp? Äáp: Không hòa hợp mà đá»u hòa hợp. Thứ nhất là không hòa hợp, đã Ä‘á»u là Thánh giáo, tùy duyên lợi Ãch chúng sinh nà o đợi đến hòa hợp? Tức là trong bốn loại Tất Ä‘Ã n của Trà Luáºn thì tất cả Ä‘á»u là Vị nhân tất Ä‘Ã n, cÅ©ng là Chúng sinh lạc dục ý thú trong bốn ý thú của Nhiếp Luáºn. Ở trong má»™t pháp, hoặc là khen hoặc là chê, vì thế cho nên hai cách nói nà y không cần miá»…n cưỡng hòa hợp. Thứ hai là đá»u hòa hợp, có hai môn: Má»™t là dá»±a theo giáo thÃch ứng cÆ¡, hai là dá»±a theo cÆ¡ tiếp nháºn giáo. Trong phần má»™t chỉ là giáo môn liá»…u nghóa và không liá»…u nghóa của Pháºt, có bốn phần vị: Má»™t là dá»±a theo thâu nhiếp cÆ¡ rá»™ng hẹp, hai là dá»±a theo ngôn giáo đủ thiếu, ba là dá»±a theo lợi Ãch chúng sinh lá»›n nhá», bốn là dá»±a theo hiển bà y lý cạn sâu. Má»™t là nếu chỉ thâu nhiếp Nhị thừa mà không bao gồm Bồ-tát, hoặc chỉ riêng Bồ-tát chứ không bao gồm Nhị thừa, thì Ä‘á»u thâu nhiếp cÆ¡ hạn hẹp cho nên không phải là liá»…u nghóa; nếu mở rá»™ng thâu nhiếp ba cÆ¡ hoà n toà n đầy đủ thì má»›i là liá»…u nghóa. Hai là nếu chỉ nói vá» Tiểu mà không gồm nói vá» Äại, hoặc chỉ nói vá» Äại thừa chứ không gồm đủ Tiểu thừa giáo, bởi vì nói Ä‘á»u có thiếu cho nên không phải là liá»…u nghóa; nếu nói bao gồm Äại-Tiểu, đầy đủ Tam thừa thì má»›i là liá»…u nghóa. Kinh Thâm Máºt… dá»±a và o hai môn trên, Giá»›i Hiá»n đã phân định cÅ©ng có đạo lý. Ba là dá»±a theo lợi Ãch chúng sinh lá»›n nhá», nếu khiến cho tất cả chúng sinh được lợi Ãch Tiểu thừa, hoặc là khiến cho tất cả hữu tình được lợi Ãch Äại thừa, thì có ngÆ°á»i được lợi Ãch nhá», không có thể hoà n toà n khiến cho được lợi Ãch cao nhất, Ä‘á»u không phải là liá»…u nghóa; nếu có thể khiến cho tất cả chúng sanh ấy đạt đến tịch diệt Nhị thừa, tất cả Ä‘á»u sẽ được lợi Ãch Äại Bồ-Ä‘á», thì má»›i là liá»…u nghóa. Bốn là dá»±a theo hiển bà y lý cạn sâu, nếu đối vá»›i duyên khởi tùy theo nói vá» tháºt có, hoặc tuy là phá bá» tháºt mà hãy còn giả có, thì đã hiểu tÆ°á»›ng chÆ°a hết, hiển bà y lý chÆ°a đến cùng, cho nên không phải là liá»…u nghóa; nếu nói duyên sinh tức là tánh Không, không ngăn ngại duyên khởi dung thông không hai, hiểu duyên đã hết, lý tánh hiện rõ tròn vẹn, thì má»›i là liá»…u nghóa. Kinh Diệu Trà ấy dá»±a và o hai môn trên, Trà Quang đã phân định rất có đạo lý. Vì thế cho nên hai cách nói Ä‘á»u dá»±a và o môn riêng biệt không đến vá»›i nhau, lẽ nà o có trái ngược nhau? Hai là dá»±a theo cÆ¡ tiếp nháºn giáo. Há»i: Hai cách nói vá» ba giáo Ä‘á»u là ban đầu nói đến Tiểu, Hoa Nghiêm ban đầu nói là m sao giải thÃch phù hợp? Äáp: Các vị có ba cách giải thÃch: Má»™t cách nói là ba pháp luân nà y dá»±a theo cÆ¡ Tiệm ngá»™ mà nói, Hoa Nghiêm lúc đầu dá»±a theo cÆ¡ Äốn ngá»™ mà nói. Nếu nhÆ° váºy thì kinh Máºt TÃch Lá»±c Só lúc ban đầu nói đầy đủ vá» pháp Tam thừa, kinh nà y là thuá»™c vá» Tiệm hay thuá»™c vá» Äốn? Nếu nhÆ° là Tiệm giáo thì lẽ ra chỉ nói đến Tiểu, nếu nhÆ° là Äốn giáo thì lẽ ra chỉ nói đến Äại, kinh ấy đã có đủ ba thì cuối cùng trở thà nh trái ngược có hại, vì thế cho nên cách giải thÃch nà y cÅ©ng khó sá» dụng. Má»™t cách nói là nếu dá»±a và o môn hiển bà y rõ rà ng, thì có thứ tá»± ba pháp nhÆ° trÆ°á»›c; nếu dá»±a theo môn bà máºt, thì các thuyết đồng thá»i. Nếu nhÆ° váºy thì lúc ban đầu Tiểu hiển bà y mà Äại bà máºt, sao không dùng Äại hiển bà y mà Tiểu bà máºt? Vả lại, phân định vá» hiển máºt nà y trÃch từ Thánh giáo nà o, lý đã không nhÆ° nhau, lại không có Thánh giáo, cho nên khó y theo sá» dụng. Hai cách giải thÃch trên đây, ba pháp luân nà y thâu nhiếp pháp không hết, đầu thì Tiệm mà không phải là Äốn, sau thì Hiển mà không phải là Máºt. Má»™t cách nói rằng chỉ là viên âm của NhÆ° Lai diá»…n nói nhÆ° nhau, khác loại Ä‘á»u hiểu được, dá»±a và o Tiểu kết táºp chỉ nói đến Tiểu thừa, dá»±a và o Äại kết táºp chỉ nói đến Äại thừa, dá»±a và o cùng kết táºp nói đầy đủ Tam thừa. Nếu nhÆ° váºy thì tùy má»™t kết táºp Ä‘á»u không có trÆ°á»›c sau, sao có thứ tá»± ba giáo nhÆ° váºy? Nay giải thÃch vấn nạn nà y thì há»™i tụ hai cách nói, luáºn rá»™ng vá» viên âm của NhÆ° Lai nói pháp phần lá»›n thể lệ có hai: Má»™t là vì ngÆ°á»i căn định ở Ä‘á»i nà y mà nói, hai là vì ngÆ°á»i căn bất định ở Ä‘á»i nà y mà nói. Trong phần má»™t có ba tiết: Má»™t là hoặc có chúng sinh ở Ä‘á»i nà y nhất định là căn tánh Tiểu thừa, thấy Äức Pháºt trÆ°á»›c sau chỉ nói vá» Tiểu thừa, nhÆ° các bá»™ Tiểu thừa, kết táºp ba Tạng hoà n toà n không có Äại thừa. Hai là hoặc có chúng sanh ở Ä‘á»i nà y thuần thục căn tánh Tam thừa, thấy Äức Pháºt trÆ°á»›c sau chỉ nói vá» Tam thừa, nhÆ° kinh Máºt TÃch Lá»±c Só, khi Äức Pháºt ban đầu ở vÆ°á»n Lá»™c Uyển nói pháp, vô lượng chúng sinh đạt được quả A-la-hán, vô lượng chúng sinh thà nh đạo BÃch- chi Pháºt, vô lượng chúng sinh phát tâm Bồ-Ä‘á», trú và o SÆ¡ địa…, cho đến nói rá»™ng ra. Äại Phẩm và Äại Bát-nhã cÅ©ng nói giống nhÆ° váºy, bởi vì dá»±a theo nghóa nà y, vá» sau đã nói Ä‘á»u gồm chung đầy đủ Tam thừa nà y, nhÆ° trong các kinh Äại thừa đã nói. Ba là hoặc có chúng sinh ở Ä‘á»i nà y thuần thục căn tánh Nhất thừa, thì ban đầu thấy Äức Pháºt trong Hoa Tạng thế giá»›i dÆ°á»›i tán cây chúa(thá» vÆ°Æ¡ng) dá»±a và o định Hải Ấn, chỉ vì Bồ-tát diá»…n nói vá» pháp môn Vô táºn viên mãn tá»± tại vô ngại, đầy đủ chủ-bạn, cho đến cuối cùng cÅ©ng nói giống nhÆ° váºy, bởi vì trong pháp nà y bao quát tất cả chÃn Ä‘á»i, thâu nhiếp đầy đủ trÆ°á»›c sau. Hai là vì ngÆ°á»i căn bất định, có hai phần vị: Má»™t, bởi vì ở Ä‘á»i nà y không nhất định là căn Tiểu thừa, cho nên có thể thÃch hợp tiến và o phần vị Tam thừa, thì ban đầu nghe chỉ có Tiểu cho là không liá»…u nghóa, tiếp đến nghe chỉ có Äại cÅ©ng không phải là liá»…u nghóa, sau đó nghe đầy đủ Tam thừa má»›i tháºt là liá»…u nghóa. Kinh Giải Thâm Máºt dá»±a và o căn nà y mà biện giải. Hai, bởi vì ở Ä‘á»i nà y không nhất định là căn Tiểu thừa, cho nên có thể thÃch hợp tiến và o phần vị Nhất thừa, thì ban đầu chỉ nói Tiểu là giáo không liá»…u nghóa, tiếp đến gồm chung Äại-Tiểu cÅ©ng không phải là giáo liá»…u nghóa, sau đó há»™i tụ ba quy vá» má»™t chỉ nói Nhất thừa má»›i là giáo liá»…u nghóa. Kinh Diệu Trà thÃch hợp vá»›i ý nà y. Do căn không nhất định mà có hai môn nà y, vì thế hai SÆ° Ä‘á»u thuáºt má»™t môn, cho nên không trái ngược nhau. Do có căn nhất định và không nhất định ở Ä‘á»i nà y nhÆ° váºy, vì thế cho nên khiến giáo môn ấy hoặc có trÆ°á»›c sau, hoặc không có trÆ°á»›c sau, dá»±a theo giải thÃch có thể biết. Trình bà y vá» hiện truyá»n: Ngà y nay các vị ở trong Äại thừa tá»± có hai thuyết: Má»™t là láºp ra Äại thừa thuá»™c Tam thừa, bởi vì tông nà y chấp nháºn Nhị thừa tiến và o tịch diệt chắc chắn không thà nh Pháºt, cho nên dá»±a theo năm tánh sai biệt ấy mà nói đầy đủ Tam thừa. Hai là láºp ra Äại thừa thuá»™c Nhất thừa, bởi vì tông nà y chấp nháºn Nhị thừa tiến và o tịch diệt cÅ©ng Ä‘á»u thà nh Pháºt, cho nên dá»±a theo Pháºt tánh nà y có khắp, chỉ nói đến Nhất thừa. Má»™t, SÆ° trÆ°á»›c dẫn ra giáo thà nh láºp rằng: NhÆ° kinh Äại Bát-nhã quyển 590 nói: “Nếu chủng loại hữu tình là tánh quyết định thuá»™c vá» Thanh văn thừa, thì nghe pháp nà y rồi nhanh chóng có thể chứng được địa vô láºu của mình; tánh quyết định thuá»™c vá» Äá»™c giác thừa, thì nghe pháp nà y rồi nhanh chóng dá»±a và o Thừa của mình mà được giải thoát(xuất ly), tánh quyết định thuá»™c vá» Vô thượng thừa, thì nghe pháp nà y rồi nhanh chóng chứng được Vô thượng Chánh đẳng Bồ-Ä‘á». Nếu chủng loại hữu tình tuy chÆ°a chứng nháºp Chánh tánh ly sanh, mà tánh không nhất định thuá»™c vá» Tam thừa, thì nghe pháp nà y rồi Ä‘á»u phát tâm Vô thượng Chánh đẳng giác.†Lại kinh Giải Thâm Máºt quyển thứ hai nói: “Cho đến trải qua nói vá» pháp yếu, đó là tÆ°á»›ng không có tánh thuá»™c tá»± tánh, thắng nghóa không có tánh thuá»™c tá»± tánh, cho đến các hữu tình thuá»™c chủng tánh Thanh văn thừa, cÅ©ng nhá» và o đạo nà y-hà nh tÃch nà y cho nên Ä‘Ãch thá»±c đạt được Niết-bà n an ổn Vô thượng. Tất cả Thanh văn Äá»™c giác Bồ-tát Ä‘á»u cùng chung má»™t đạo vi diệu thanh tịnh nà y, Ä‘á»u cùng chung má»™t thanh tịnh cứu cánh nà y, lại không có loại thứ hai. Ta dá»±a và o ý sâu kÃn vốn có nà y cho nên nói chỉ có Nhất thừa, không phải là ở trong tất cả hữu tình giá»›i, không có các loại chủng tánh hữu tình, hữu tình sai biệt hoặc là tánh thuá»™c Äá»™n căn, hoặc là tánh thuá»™c Trung căn, hoặc là tánh thuá»™c Lợi căn.†Giải thÃch: Äây là dá»±a theo Tam thừa cùng chung má»™t đạo Vô tánh đã quán, ý sâu kÃn nói đây gá»i là Nhất thừa, lý tháºt thì Tam thừa Ä‘á»u chứng Niết-bà n không phải là má»™t. Lại trong luáºn Du-già quyển 37 nói: “Bổ-đặc-già -la thà nh tá»±u, thì tóm lược nói vá» bốn loại: Có chủng tánh Thanh văn, dùng Thanh văn thừa mà thà nh tá»±u; có chủng tánh Äá»™c giác, dùng Äá»™c giác thừa mà thà nh tá»±u; có chủng tánh Pháºt, dùng Vô thượng thừa mà thà nh tá»±u; không có chủng tánh, thì dùng nẽo thiện mà thà nh tá»±u.†Kinh Thiện Giá»›i và luáºn Äịa Trì Ä‘á»u nói giống nhÆ° váºy. Lại trong kinh Giải Thâm Máºt nói: “Bổ-đặc-già -la thuá»™c chủng tánh Thanh văn luôn luôn hÆ°á»›ng đến vắng lặng, tuy được chÆ° Pháºt thi thiết các loại gia hạnh dÅ©ng mãnh, phÆ°Æ¡ng tiện dẫn dắt chuyển hóa, nhÆ°ng cuối cùng không có thể khiến cho há» ngồi nÆ¡i đạo trà ng chứng được A-náºu Äa-la Tam miệu Tam Bồ-Ä‘á».†Kinh Thâm Máºt Giải Thoát cÅ©ng nói giống nhÆ° váºy. Kinh Tháºp Luân quyển thứ chÃn cÅ©ng nói Tam thừa Ä‘á»u nhất định sai biệt. Các văn nhÆ° váºy Ä‘á»u không phải là Tiểu thừa, là trong Äại thừa chấp nháºn có ba sai biệt, vì thế cho nên Ä‘á»u là giáo Äại thừa thuá»™c Tam thừa. Hai, SÆ° sau dẫn ra giáo Äại thừa thuá»™c Nhất thừa ấy: Kinh Niết- bà n quyển 33 nói: “Tất cả chúng sanh cùng có Pháºt tánh, Ä‘á»u cùng Nhất thừa, cùng má»™t giải thoát, má»™t nhân má»™t quả, cùng má»™t Cam lồ, tất cả sẽ đạt được ThÆ°á»ng-Lạc-Ngã-Tịnh, đó gá»i là má»™t vịâ€. Lại kinh Pháp Hoa quyển thứ nhất nói: “Trong cõi Pháºt ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng chỉ có pháp Nhất thừa, không có hai cÅ©ng không có ba, trừ Äức Pháºt phÆ°Æ¡ng tiện nói raâ€. Lại nói: “Ban đầu dùng Tam thừa dẫn dắt chúng sinh, sau đó chỉ dùng Äại thừa mà độ thoát há»â€. Lại trong quyển thứ ba nói: “Sau khi Ta diệt Ä‘á»™, lại có đệ tá» không nghe kinh nà y, không biết không hiểu những công hạnh của Bồ-tát, tá»± đối vá»›i công đức đã đạt được sinh khởi ý tưởng diệt Ä‘á»™, tiến và o Niết-bà n. Ta ở cõi nÆ°á»›c khác là m Pháºt lại có tên gá»i khác, ngÆ°á»i nà y tuy sinh khởi ý tưởng diệt Ä‘á»™, tiến và o Niết-bà n, mà ở cõi kia cầu trà tuệ của Pháºtâ€. Trong luáºn Äại Trà Äá»™ quyển 95 cÅ©ng nói giống nhÆ° váºy. Lại trong luáºn Pháp Hoa nói: “Trong bốn Thanh văn, lui sụt tâm Bồ-Ä‘á» và ứng hóa, hai Thanh văn nà y Äức Pháºt thá» ký cho; quyết định và tăng thượng mạn thì hai căn nà y bởi vì chÆ°a thuần thục, cho nên Bồ- tát thá» ký, phÆ°Æ¡ng tiện khiến cho phát tâm.†Giải thÃch: Äã chỉ nói đến chÆ°a thuần thục, không nói đến không có căn, cho nên biết nhất định sẽ đạt được Bồ-Ä‘á» của Pháºt. Lại nói rằng phÆ°Æ¡ng tiện khiến cho phát tâm, tức là phát tâm Bồ-Ä‘á». Lại trong Nháºp Lăng Già quyển thứ hai-thứ tÆ° và thứ bảy Ä‘á»u cùng nói Nhị thừa không có tháºt Niết-bà n, nhÆ°ng trú trong lá»±c Tam- muá»™i, vá» sau nhất định sẽ đạt được Vô thựơng Bồ-Ä‘á». Trong luáºn Pháp Hoa nói: “NgÆ°á»i thứ tÆ° là phÆ°Æ¡ng tiện khiến cho Ä‘i và o thà nh Niết-bà n. Thà nh Niết-bà n là khu thà nh của các thiá»n Tam- muá»™i, Ä‘i qua thà nh ấy rồi khiến cho tiến và o thà nh Äại Bát Niết-bà n.†Ở đây giống nhÆ° niá»m vui trú trong Tam-muá»™i ở Lăng Gìa, bởi vì lìa Phần Ä‘oạn cho nên tạm nói Niết-bà n, mà tháºt sá»± có thân Biến dịch kia. Vì thế cho nên ở trong Tịnh Ä‘á»™ thá»±c hà nh đạo Bồ-tát. Kinh Thắng Man nói: “Nói vá» các hà ng Nhị thừa đạt được Niết- bà n, là Pháºt phÆ°Æ¡ng tiện, chỉ có NhÆ° Lai đạt được Bát Niết-bà n.†Lại kinh nà y và kinh Vô Thượng Y, luáºn Bảo Tánh, luáºn Pháºt Tánh, Ä‘á»u nói Nhị thừa nháºp diệt, ở ngoà i ba cõi thá» thân Biến dịch. Lại trong kinh Máºt Nghiêm, Nhị thừa nhất định không có vónh viá»…n dáºp tắt không còn tro nóng(khôi Ä‘oạn vónh diệt). Các văn nhÆ° váºy cÅ©ng là Äại thừa, không chấp nháºn Tam thừa quyết định sai biệt, vì thế cho nên gá»i là Nhất thừa giáo. Xác định quyá»n-tháºt: Hoặc có ngÆ°á»i nói Nhất thừa là Quyá»n, Tam thừa là Tháºt. Bởi vì kinh Thâm Máºt, thá»i giáo thứ nhất chỉ vì ngÆ°á»i phát khởi hÆ°á»›ng vá» Thanh văn thừa, nói chÃnh là cuối cùng không có thà nh Pháºt; thá»i giáo thứ hai chỉ vì ngÆ°á»i phát khởi hÆ°á»›ng vá» tu Äại thừa, nói chÃnh là cuối cùng Ä‘á»u thà nh Pháºt. Hai thá»i giáo nà y hoặc vượt quá hoặc không đạt tá»›i, cho nên Ä‘á»u không phải là liá»…u nghóa; không giống nhÆ° thá»i giáo thứ ba, có chủng tánh thì thà nh tá»±u, không có chủng tánh thì không thà nh tá»±u, má»›i là liá»…u nghóa. Pháp Hoa đã là thá»i giáo thứ hai, tức là quyá»n biến mà nói vỠý sâu kÃn. Vì thế cho nên kinh Thắng Man lấy Nhất thừa là m phÆ°Æ¡ng tiện mà nói. Do đó lý tháºt ra chỉ dá»±a theo chủng tánh bất định nói là Nhất thừa. Nhiếp Luáºn, Trang Nghiêm luáºn, Hiển DÆ°Æ¡ng luáºn… Ä‘á»u giải thÃch giống nhÆ° váºy. Lại trong Pháp Hoa quyển thứ ba: “Sinh khởi ý tưởng diệt Ä‘á»™ tiến và o Niết-bà n…†Dá»±a và o Du-già 81 Ä‘á»u là Thanh văn biến hóa thị hiện nháºp diệt. Lăng Già , Máºt Nghiêm Ä‘á»u giải thÃch phù hợp giống nhÆ° vây. Kinh Vô Thựơng Y, luáºn Bảo Tánh…, Ä‘á»u là Nhị thừa bất định hÆ°á»›ng vá» Bồ-Ä‘á» tăng thêm thá» mạng Biến dịch, không phải là nói nháºp diệt lại khởi lên thá» thân. Du-già nói: “Trong bốn câu vốn chuyển hai Thức thà nh tá»±u-không thà nh tá»±u, câu thứ tÆ° là cả hai không thà nh tá»±u, vì lúc Thanh văn-Äá»™c giác tiến và o cảnh giá»›i Vô dÆ° y Niết-bà n.†Lại trong quyển 80 nói: “Trong cảnh giá»›i Vô dÆ° y Niết-bà n chỉ có pháp giá»›i chân nhÆ° thanh tịnh.†Dá»±a và o các văn nà y, nháºp Niết-bà n rồi, thân-trà đá»u diệt, căn- thức vónh viá»…n không còn, lẽ nà o có Biến dịch tu hà nh thà nh Pháºt? Vì váºy cho nên chỉ có Nhất thừa, không phải là cuối cùng liá»…u nghóa. Trong kinh Thâm Máºt, thá»i thứ ba rá»™ng ra vì ngÆ°á»i phát khởi hÆ°á»›ng vá» tất cả các Thừa, mà gá»i là liá»…u nghóa, cho nên biết Tam thừa là tất cả lý vá» Tháºt giáo. Lại kinh Thâm Máºt quyển thứ hai-thứ tÆ° Ä‘á»u nói “Nhất thừa là nói vỠý sâu kÃnâ€, cho nên biết là Quyá»n. Hoặc có ngÆ°á»i nói Nhất thừa là Tháºt, Tam thừa là Quyá»n, nghóa là kinh Pháp Hoa chỉ là má»™t Pháºt thừa, kinh Thâm Máºt là Tam thừa, bởi vì sau nói vỠđịnh tánh Nhị thừa diệt cÅ©ng không còn, phÆ°Æ¡ng tiện nói là ba chứ tháºt sá»± chỉ là má»™t. Nếu nói Pháp Hoa là thá»i giáo thứ hai, thì bởi vì dẫn dắt Nhị thừa bất định cho nên nói tất cả Ä‘á»u thà nh Pháºt, mà hãy còn chÆ°a nói đến định tánh không thà nh, cho nên không phải là liá»…u nghóa. Nếu nhÆ° váºy thì thá»i của Pháp Hoa hãy còn chÆ°a nói là có định tánh Nhị thừa, vì sao luáºn kia láºp ra bốn Thanh văn? Äịnh tánh ấy nói từ nÆ¡i nà o có được? Nếu có định tánh thì lẽ nà o có thể toà n bá»™ Ä‘á»u thà nh? Nếu chấp nháºn toà n bá»™ Ä‘á»u thà nh thì sao gá»i là định tánh? Cho nên biết nói đến định tánh là nhắc lại kinh Thâm Máºt đã nói trÆ°á»›c đây, sau đến Pháp Hoa trình bà y vá» tất cả Ä‘á»u thà nh Pháºt. Vì váºy luáºn kia thuáºn theo văn kinh nà y, há»™i tụ nói vá» Quyá»n giáo trÆ°á»›c đây quy vá» Tháºt giáo sau nà y, cho nên biết Pháp Hoa nhất định nói ở sau Thâm Máºt, Diệu Trà ba giáo Nhất thừa ở sau Tam thừa. Trong LÆ°Æ¡ng Nhiếp luáºn thà nh láºp ba Chánh pháp cÅ©ng Nhất thừa ở sau, Ä‘á»u nói giống nhÆ° váºy. Trong Pháp Hoa, sinh khởi ý tưởng diệt Ä‘á»™ nháºp Niết-bà n…, giải thÃch là biến hóa thị hiện diệt, rất trái vá»›i giáo lý. Trái vá»›i giáo, nếu là Thanh văn biến hoá thì tháºt sá»± là chÆ° Pháºt Bồ-tát, lẽ nà o có thể mê lầm Niết-bà n mình đã thị hiện mà sinh khởi ý tưởng diệt Ä‘á»™? Nếu Ä‘Æ°a ra cách giải thÃch nà y thì vốn là chÆ°a Ä‘á»c kinh. Trái vá»›i lý, nếu nháºp Niết-bà n là vónh viá»…n Ä‘oạn diệt, thì chÆ° Pháºt Bồ-tát ở trÆ°á»›c chúng sinh đã hóa Ä‘á»™ thị hiện Niết-bà n. Nếu chủng tánh bất định đã hóa Ä‘á»™ kia là ngÆ°á»i dÅ©ng mãnh, thì không sợ sinh tá» mà có thể tu thắng hạnh. Nếu có má»™t loại tánh khiếp nhược, sợ hãi sinh tá» mà há»c Pháºt Bồ-tát, thì trÆ°á»›c là nháºp Niết-bà n mong muốn vá» sau thá»±c hà nh đạo Bồ-tát. Tông của ông nháºp diệt đã không có dấy khởi, lẽ nà o không là m hại má»™t loại chúng sinh kia? Äây chÃnh là là m hại chúng sinh sao trở thà nh dẫn dắt? Huống gì văn nà y Ä‘á»u có liên quan vá»›i nhau? Lại cÅ©ng chÆ°a thấy ý kinh Thắng Man, chÃnh là đoạn Nhất thừa để là m phÆ°Æ¡ng tiện. Kinh ấy nói: “Nếu NhÆ° Lai tùy theo ý muốn kia mà phÆ°Æ¡ng tiện nói, thì Ä‘á»u là Nhất thừa chứ không có Nhị thừa, Nhị thừa tiến và o Nhất thừa, Nhất thừa tức là Äệ nhất nghóa Thừa. Lại trong kinh ấy mở rá»™ng phá bá» Nhị thừa nói là không có Niết-bà n. Lại nói: “Kinh nà y Ä‘oạn tất cả nghi ngá», quyết định liá»…u nghóa tiến và o đạo Nhất thừa.†Lẽ nà o nói Nhất thừa cho là phÆ°Æ¡ng tiện hay sao? Trong kinh Giải Thâm Máºt, Nhất thừa là máºt ý, là bởi vì trÆ°á»›c khi chÆ°a nói Pháp Hoa cho nên Ä‘Æ°a ra cách nói nà y, và vá» sau nói Pháp Hoa thì há»™i tụ Tam thừa trÆ°á»›c đây Ä‘á»u là phÆ°Æ¡ng tiện. Luáºn Du-già chuyển căn bản cùng diệt, luáºn Hiển DÆ°Æ¡ng có sáu nghóa nói vá» Nhất thừa, Nhiếp luáºn có mÆ°á»i nghóa nói vá» Nhất thừa, Ä‘á»u cùng giải thÃch phù hợp vá»›i kinh Thâm Máºt, bởi vì những luáºn nà y thuáºn theo kinh ấy mà soạn ra. Luáºn Pháp Hoa nói quyết định Nhị thừa cÅ©ng thá» ký…, là thuáºn theo bản kinh nà y mà soạn ra. Nếu không tin Nhất thừa, giữ lấy Quyá»n trái vá»›i Tháºt thì rất là đáng thÆ°Æ¡ng xót! Kinh Bách Dụ quyển thứ hai nói: “XÆ°a có má»™t thôn xóm, cách VÆ°Æ¡ng thà nh năm Do tuần, trong thôn có dòng nÆ°á»›c ngon ngá»t, vua truyá»n lệnh cho ngÆ°á»i trong thôn hằng ngà y phải chuyển nÆ°á»›c ngon ấy đến, ngÆ°á»i trong thôn mệt má»i khổ sở Ä‘á»u muốn chuyển Ä‘i xa khá»i thôn nà y. Lúc ấy chủ thôn kia nói vá»›i má»i ngÆ°á»i rằng: Má»i ngÆ°á»i đừng Ä‘i, ta sẽ vì má»i ngÆ°á»i trình bà y vá»›i nhà vua thay đổi năm Do tuần là m ba Do tuần, khiến cho má»i ngÆ°á»i được gần, Ä‘i lại không mệt nhá»c. Thế là đến trình bà y vá»›i nhà vua, nhà vua vì váºy thay đổi con Ä‘Æ°á»ng là m ba Do tuần. Má»i ngÆ°á»i nghe rồi thì vô cùng vui mừng. Có ngÆ°á»i nói rằng: Con Ä‘Æ°á»ng nà y vốn là năm Do tuần lúc đầu, lại không có gì khác. Tuy nghe lá»i nà y nhÆ°ng tin lá»i nhà vua cho nên cuối cùng không chịu rá»i bá». NgÆ°á»i thế gian cÅ©ng lại nhÆ° váºy, tu hà nh Chánh pháp vượt qua năm nẽo nhằm đến khu thà nh Niết-bà n, tâm sinh mệt nhá»c rã rá»i, liá»n muốn rá»i bá», láºp tức thuáºn theo sinh tá» không có thể tiến lên nữa. NhÆ° Lai Pháp VÆ°Æ¡ng có Äại phÆ°Æ¡ng tiện, đối vá»›i pháp Nhất thừa phân biệt nói thà nh ba. NgÆ°á»i Tiểu thừa nghe mà vui mừng cho là dá»… thá»±c hà nh, tu pháp thiện tiến tá»›i đức mong cầu vượt qua sinh tá». Sau nghe ngÆ°á»i nói không có Tam thừa vốn chỉ là Nhất thừa. Bởi vì tin theo lá»i Äức Pháºt cho nên cuối cùng không chịu rá»i bá», nhÆ° ngÆ°á»i trong thôn kia cÅ©ng lại nhÆ° váºy. Giải thÃch: Kinh nà y tức là từ kim khẩu rất quyết Ä‘oán, Quyá»n-Tháºt hiển bà y rõ rà ng, có thể chấm dứt các thuyết mà thôi. Hiển bà y khai-hợp: NhÆ° váºy Tam thừa-Nhất thừa Ä‘á»u có hai loại. Hai loại thuá»™c Tam thừa: Má»™t là Tam thừa khác thá»i, nhÆ° kinh Thâm Máºt, thá»i thứ nhất chỉ có Tiểu thừa, thứ hai chỉ có Äại thừa; hai là Tam thừa cùng thá»i, nhÆ° thá»i thứ ba rá»™ng ra vì phát khởi hÆ°á»›ng đến tất cả các Thừa…, ở trong giáo nà y tÆ°á»›ng Nhất thừa ẩn kÃn, tÆ°á»›ng Tam thừa hiển bà y, cho nên dá»±a và o hiển bà y tổng quát gá»i là Tam thừa. Hai loại thuá»™c Nhất thừa: Má»™t là phá bá» vá» khác-trình bà y vá» má»™t, nhÆ° kinh Pháp Hoa phá bá» vá» hai Tháºt diệt, đến kinh Niết-bà n phá bá» vá» không có Pháºt tánh, Ä‘á»u là đối vá»›i Quyá»n há»™i tụ-phá bá» má»›i nói Nhất thừa; hai là ngay Thể hiển bà y vá» má»™t, nhÆ° kinh Hoa Nghiêm không đối vá»›i Nhị thừa bởi vì không có gì phá bá», vì Äại Bồ-tát thẳng thắn nêu ra nghóa pháp giá»›i thà nh Pháºt. Vì thế cho nên ban đầu nói Hoa Nghiêm không có Quyá»n có thể há»™i tụ, cuối cùng nói Niết-bà n há»™i tụ các Quyá»n trÆ°á»›c đây, váºy thì không phải là toà n bá»™ Quyá»n không có, bởi vì hiển bà y vá» Tháºt nà y cùng gá»i là Nhất thừa. Vả lại, trải qua Khai Ä‘á»u có ba loại. Ba loại thuá»™c Tam thừa: Má»™t là trÆ°á»›c khác sau giống ba, nghóa là trÆ°á»›c dá»±a theo nhân tu Tứ đế-Duyên sinh-Lục độ… khác biệt, sau dá»±a và o đạt được quả thì ngÆ°á»i Tam thừa thân-trà cùng diệt. NhÆ° Câu Xá… nói, đây là dá»±a theo giáo Tiểu thừa ở thá»i thứ nhất mà nói. Hai là trÆ°á»›c giống sau khác ba, nghóa là cùng nghe Bát-nhã, cùng quán Vô tánh, ngÆ°á»i Tam thừa Ä‘á»u đạt được quả của mình, nhÆ° trÆ°á»›c đã dẫn ra giải thÃch. Nếu dá»±a và o Thánh đế-Duyên sinh-Lục Ä‘á»™ hạnh khác nhau thì cÅ©ng có thể gá»i là trÆ°á»›c sau khác nhau, đây là nói đến thá»i giáo thứ hai-thứ ba. Ba là gần khác xa giống ba, nghóa là Pháp Hoa… ban đầu dùng Tam thừa là m phÆ°Æ¡ng tiện dạy dá»— dẫn dắt, sau cùng lấy Äại thừa khiến cho được độ… Ba loại thuá»™c Nhất thừa: Má»™t là giữ má»™t của ba, nhÆ° kinh Thâm Máºt… nói. Hai là ngăn má»™t của ba, nhÆ° kinh Pháp Hoa… Ba là nêu má»™t của Thể, nhÆ° kinh Hoa Ng- hiêm… Vì thế cho nên nói chung có bốn câu ấy: Má»™t, hoặc là chỉ có ba mà không có má»™t, nhÆ° Câu Xá… Hai, hoặc là chỉ có má»™t mà không có ba, nhÆ° kinh Hoa Nghiêm… Ba, hoặc là cÅ©ng má»™t cÅ©ng ba, câu nà y có hai phần vị: TrÆ°á»›c là ba Tháºt má»™t Quyá»n, nhÆ° kinh Thâm Máºt…; sau là má»™t Tháºt ba Quyá»n, nhÆ° kinh Pháp Hoa… Bốn, hoặc là không phải má»™t không phải ba, bởi vì dá»±a theo lý không còn ngôn từ. Trong Äại Bát-nhã: “Xá-lợi-tá» há»i Thiện Hiện rằng: NhÆ° Lai thá» ký cho các Thiên tá», ở trong Tam thừa thì Thừa nà o được thá» ký? Thiện Hiện đáp rằng: Ở trong pháp tÆ°á»›ng không có má»™t không có ba, vì sao há»i rằng ở Thừa nà o được thá» ký?†Vì thế cho nên Nhất thừa-Tam thừa có còn-có mất, các thuyết không giống nhau. Hoặc nghe chỉ phá bá» Nhị thừa thì nói là chỉ dá»±a theo chủng tánh bất định. Hoặc nghe không có hai cÅ©ng không có ba thì nói là Tháºt giáo của Äại thừa cÅ©ng phá bá». Hoặc nghe không phá bở Äại thừa thì nói là Quyá»n giáo của Äại thừa cÅ©ng giữ lại. Nay giải thÃch có hai phần vị: Má»™t là dá»±a theo sá»± phá bá» thì Tháºt giáo của Nhị thừa diệt mất, hai là dá»±a theo giáo thì cÅ©ng há»™i tụ Quyá»n giáo của Äại thừa. Quyá»n giáo của Äại thừa chấp nháºn Nhị thừa nháºp tịch diệt vốn không thà nh Pháºt, nhÆ°ng Ä‘i sâu và o phá bá» Nhị thừa tức là phá bá» Tam thừa, cho nên phá bá» hai-phá bá» ba Ä‘á»u không trái ngược nhau. Giáo trÆ°á»›c sau: Nay biện giải vá» pháp NhÆ° Lai đã thuyết ra trong má»™t Ä‘á»i, dá»±a theo thá»i hiển bà y giáo, phần lá»›n theo thể lệ có bốn: Má»™t, Bổn mạt sai biệt môn; hai, Y bổn khởi mạt môn; ba, Nhiếp mạt quy bổn môn; bốn, Bổn mạt vô ngại môn. Má»™t, Bổn-mạt cùng lúc, trÆ°á»›c sau má»™t loại: Ä‘á»u không nói khác nhau. NhÆ°ng có ba phần vị: Má»™t, nếu trong Tiểu thừa thì lúc đầu Ä‘á»™ năm anh em Kiá»u Trần Na…, cuối cùng Ä‘á»™ Tu-bạt-Ä‘Ã -la. Khoảng giữa lại cÅ©ng chỉ nói vá» Tiểu thừa, chỉ lợi Ãch cho Tiểu cÆ¡, nhÆ° kinh Tứ A-hà m và năm bá»™ Luáºt nhÆ° Di Giáo… Hai, nếu dá»±a theo Tam thừa thì từ đầu đến cuối Ä‘á»u nói vá» Tam thừa, cùng lợi Ãch cho ba cÆ¡, nhÆ° trÆ°á»›c đã dẫn ra các kinh Äại thừa nhÆ° kinh Lá»±c Só, kinh Äại Bát-nhã…, trong đó tuy có Quyá»n-Tháºt không giống nhau nhÆ°ng Ä‘á»u có đủ Tam thừa. Ba, nếu dá»±a theo Nhất thừa thì từ ban đầu đến cuối cùng vì Äại Bồ-tát chỉ nói đến Nhất thừa, nhÆ° thá»i ban đầu nói vá» Hoa Nghiêm…, trong đó không bao gồm Nhị thừa, lại thâu nhiếp chÃn Ä‘á»i bao quát trÆ°á»›c sau, vì thế cho nên đến cuối cùng lại không nói khác nhau. NhÆ°ng ba loại nà y đã dá»±a và o ngÆ°á»i căn nhất định ở Ä‘á»i nà y mà nói, đây tức là các giáo hÆ°á»›ng vá» nhau Ä‘á»u gồm chung trÆ°á»›c sau, hoà n toà n không có trÆ°á»›c sau. Hai, Y bổn khởi mạt môn, có bốn loại: Má»™t là thá»i thứ nhất vì Äại Bồ-tát nói vá» Äại thừa, tiếp nói vá» Trung thừa, tiếp theo nói vá» Tiểu thừa, sau nói vá» ngÆ°á»i-trá»i. NhÆ° kinh nà y sau phẩm Tánh Khởi nói: “Thà nhÆ° mặt trá»i má»c, trÆ°á»›c hết chiếu rá»i tất cả các núi chúa lá»›n, tiếp chiếu rá»i tất cả núi lá»›n, tiếp theo chiếu rá»i núi báu Kim cang, sau đó má»›i chiếu rá»i khắp nÆ¡i tất cả mặt đất. NhÆ° Lai Ứng Cúng Äẳng Chánh Giác cÅ©ng lại nhÆ° váºy, thà nh tá»±u mặt trá»i trà tuệ soi sáng vô lượng vô biên thế giá»›i, thÆ°á»ng phóng vô lượng ánh sáng trà tuệ vô ngại, trÆ°á»›c hết chiếu rá»i các núi chúa lá»›n là các Bồ-tát Ma-ha-tát…, tiếp chiếu rá»i Duyên giác, tiếp theo chiếu rá»i Thanh văn, tiếp theo chiếu rá»i chúng sinh thiện căn quyết định tùy theo thÃch ứng tiếp nháºn giáo hóa, sau đó chiếu rá»i tất cả chúng sinh cho đến tà định, để là m nhân duyên lợi Ãch cho Ä‘á»i vị lai.†Lại trong phẩm nà y nói: “NhÆ° ba ngà n thế giá»›i lúc ban đầu má»›i thà nh láºp, trÆ°á»›c hết thà nh láºp cung Ä‘iện của chÆ° Thiên cõi Sắc, tiếp thà nh láºp cung Ä‘iện của chÆ° Thiên cõi Dục, tiếp thà nh láºp xứ sở loà i ngÆ°á»i và các trú xứ của chúng sinh khác. NhÆ° Lai Ứng Cúng Äẳng Chánh Giác cÅ©ng lại nhÆ° váºy, trÆ°á»›c hết khởi lên trà tuệ các hạnh của Bồ-tát, tiếp khởi lên Duyên giác-Thanh văn và tất cả thiện căn của chúng sinh khác.†Dá»±a và o các văn nà y trình bà y vá» Äức Pháºt lúc ban đầu nói vá» Äại sau má»›i dần dần nói vá» Tiểu. Dá»±a theo pháp để trình bà y vá» y bổn khởi mạt, không phải là dá»±a theo căn khÃ, bởi vì không có trÆ°á»›c há»c vá» Äại sau má»›i há»c vá» Tiểu. Há»i: Pháp lẽ nà o không khác biệt chăng? Äáp: Bởi vì pháp của Tiểu thừa nhất định từ Äại thừa mà phát sinh. Kinh Văn Thù Vấn nói: “MÆ°á»i tám bá»™ và vợ cÅ© của Tỳ-kheo (bổn nhị) Ä‘á»u từ Äại thừa mà phát sinhâ€. Luáºn Phổ Siêu Tam Muá»™i và luáºn Nháºp Äại Thừa, ý Ä‘á»u giống nhÆ° váºy. Ba, Nhiếp mạt quy bổn môn. Theo kinh Vô Lượng Nghóa, ban đầu nói đến Tiểu thừa, tiếp nói vá» Trung thừa, vá» sau nói đến Äại thừa. Theo kinh Giải Thâm Máºt, thá»i thứ nhất chỉ có Tiểu thừa, thá»i thứ hai chỉ có Äại thừa, thá»i thứ ba có đủ Tam thừa. Theo kinh Diệu TrÃ, lúc đầu chỉ có Tiểu thừa, tiếp có đủ Tam thừa, sau chỉ có Nhất thừa. Äây tức là kinh Vô Lượng Nghóa hợp Äại khai Tiểu, kinh Thâm Máºt… hợp Tiểu khai Äại, nghóa là đối vá»›i Äại thừa mở ra Quyá»n-Tháºt. NhÆ°ng Thâm Máºt- Diệu Trà đã Ä‘á»u là Thánh giáo, không có thể lấy má»™t-bá» má»™t, vì thế cho nên hợp hai kinh nà y tổng quát có bốn môn: Thá»i thứ nhất là Tiểu thừa, hai kinh cùng nói. Thá»i thứ hai chỉ có Äại thừa, chỉ riêng kinh Thâm Máºt nói. Thá»i thứ ba đầy đủ Tam thừa, váºy là kinh Thâm Máºt thứ ba, kinh Diệu Trà thứ hai. Thá»i thứ tÆ° chỉ có Nhất thừa, chỉ riêng kinh Diệu Trà nói thá»i thứ ba. Vì váºy nên biết kinh Diệu Trà nói ở sau kinh Thâm Máºt. Nếu nói là kinh Diệu Trà ở cõi nà y chÆ°a phiên dịch mà không tin, thì kinh Thâm Máºt ấy đã là giáo của thá»i thứ ba, nhÆ° váºy chấp nháºn định tánh Nhị thừa và vô tánh hữu tình Ä‘á»u không thà nh Pháºt. Äầy đủ Tam thừa gá»i là tất cả Thừa, thì tức là Pháp Hoa và Niết-bà n đã nói ở sau Thâm Máºt, nhÆ°ng định tánh Nhị thừa và vô tánh Xiển-Ä‘á» thảy Ä‘á»u thà nh Pháºt, nên biết tức là thá»i thứ tÆ° gá»i là Nhất thừa giáo, vì váºy cùng vá»›i kinh Diệu Trà phù hợp sâu xa không nghi ngá» gì. Lại ban đầu là Tiểu thừa giáo, theo Pháp Hoa… thì Äức Pháºt thà nh đạo sau hai mÆ°Æ¡i mốt ngà y má»›i nói. Theo Chân Äế Tam Tạng Ký nói: “Äức Pháºt thà nh đạo sau bảy năm nói vá» các bá»™ Bát-nhã, là giáo của thá»i thứ hai.†Lại nói: “Ba mÆ°Æ¡i tám năm sau nói kinh Giải Tiết, là giáo của thá»i thứ ba.†Nay theo kinh Pháp Hoa và kinh Vô Lượng Nghóa, Ä‘á»u nói bốn mÆ°Æ¡i năm sau nói vá» Pháp Hoa…, cho nên biết là nói sau Thâm máºt. Chân Äế nói nhÆ° váºy chắc chắn có Thánh giáo, nếu không có Thánh giáo thì lẽ nà o có thể tá»± Ä‘Æ°a ra số kể vá» năm tháng? Nếu không tin Ä‘iá»u nà y, thì kinh Niết-bà n ở sau cuối là không nghi ngá» gì. NhÆ°ng bốn thá»i nà y Ä‘á»u trÆ°á»›c Quyá»n sau Tháºt, lấy sau há»™i tụ trÆ°á»›c, nghóa ấy quyết định Pháp Hoa và Niết-bà n há»™i tụ Tam thừa của Thâm Máºt quy vá» cứu cánh Nhất thừa. Vì váºy bốn thá»i nà y từ cạn đến sâu trình bà y vá» thứ tá»± Nhiếp mạt quy bổn. Bốn, Bổn mạt vô ngại môn, nghóa là lúc đầu nêu ra Bổn giáo chiếu rá»i núi chúa, trình bà y không phải là Bổn thì không thể phát khởi Mạt; sau hiển bà y quy tụ khác dòng vá» biển lá»›n, trình bà y không phải là hết Mạt thì không thể quy vá» Bổn. Äây tức là Bổn-Mạt soi chiếu lẫn nhau, cho lấy giúp đỡ lẫn nhau, má»›i là khéo léo thâu nhiếp chúng sinh. Vì váºy luáºn chung gồm có năm phần vị: Má»™t là Căn bản Nhất thừa giáo, phần nà y nói nhÆ° Hoa Nghiêm; hai là Máºt ý Tiểu thừa giáo; ba là Máºt ý Äại thừa giáo; bốn là Hiển liá»…u Tam thừa giáo, ba phần vị trên nói nhÆ° kinh Thâm Máºt; năm là Phá dị Nhất thừa giáo, nói nhÆ° Pháp Hoa và Niết-bà n… Bốn môn trên đây đã viên thông vô ngại, váºy thì trÆ°á»›c sau tức là không có trÆ°á»›c sau, không có trÆ°á»›c sau tức là trÆ°á»›c sau, Ä‘á»u không chÆ°á»›ng ngại, suy nghó theo đó mà thôi. Dá»±a và o nghóa phân giáo: Giáo loại có năm, ở đây dá»±a và o phần nghóa chứ không phải là dá»±a theo sá»± của thá»i: Má»™t là Tiểu thừa giáo; hai là Äại thừa Thỉ giáo; ba là Chung giáo; bốn là Äốn giáo; năm là Viên giáo. Má»™t là Tiểu thừa có thể biết. Hai là Thỉ giáo, bởi vì trong kinh Thâm Máºt giáo của thá»i thứ hai-thứ ba cùng chấp nháºn định tánh Nhị thừa Ä‘á»u không thà nh Pháºt, cho nên nay hợp lại tổng quát là m má»™t giáo, giáo nà y đã chÆ°a táºn cùng vá» lý của pháp Äại thừa, vì váºy láºp là m Äại thừa Thỉ giáo. Ba là Chung giáo, định tánh Nhị Thừa, vô tánh Xiển-Ä‘á» Ä‘á»u sẽ thà nh Pháºt, má»›i nói hết lý đến cuối cùng của Äại thừa, láºp là m Chung giáo. NhÆ°ng hai giáo trên Ä‘á»u dá»±a và o địa vị dần dần tu thà nh, cùng gá»i là Tiệm giáo. Bốn là Äốn giáo, chỉ má»™t niệm không sinh thì gá»i là Pháºt, không dá»±a và o địa vị dần dần mà nói, cho nên láºp là m Äốn. NhÆ° kinh TÆ° Ãch nói: “NgÆ°á»i đạt được các pháp Chánh tánh, không từ má»™t địa đến nÆ¡i má»™t địa.†Kinh Lăng Già nói: “SÆ¡ địa tức là Bát địa cho đến không có tất cả thứ tá»± nà o.†Lại trong phẩm Tháºp Äịa ở sau, Tháºp Äịa giống nhÆ° dấu chim giữa hÆ° không, lẽ nà o có sai biệt đáng đạt được? Nói đầy đủ nhÆ° kinh ChÆ° Pháp Vô Hà nh… Năm là Viên giáo, trình bà y vá» má»™t phần vị tức là tất cả phần vị, tất cả phần vị tức là má»™t phần vị, vì váºy Tháºp TÃn đầy đủ tâm thì thâu nhiếp năm phần vị thà nh Chánh Äẳng Giác. Dá»±a và o pháp giá»›i Phổ Hiá»n, Äế võng trùng trùng, chủ bạn đầy đủ, cho nên gá»i là Viên giáo, nói nhÆ° kinh nà y… Nếu dá»±a theo những pháp tÆ°á»›ng đã nói, thì má»™t là trong Tiểu thừa, pháp tÆ°á»›ng có bảy mÆ°Æ¡i lăm pháp, Duy thức có sáu, đã nói không táºn cùng nguồn gốc của pháp, khởi lên nhiá»u tranh cãi khác nhau, nói nhÆ° các bá»™ kinh-luáºn của Tiểu thừa. Hai là trong Thỉ giáo mở rá»™ng nói vá» pháp tÆ°á»›ng, mà Ãt nói đến chân tánh, đã thiết láºp Bách pháp quyết trạch rõ rà ng, cho nên không có tranh cãi trái ngược, đã nói vá» tám Thức chỉ là tÆ°á»›ng của pháp sinh diệt, danh số phần nhiá»u giống nhÆ° Tiểu thừa, hẳn nhiên không phải là nói đến huyá»n diệu cứu cánh, nói nhÆ° Du-già , Tạp Táºp… Ba là trong Chung giáo, Ãt nói vá» pháp tÆ°á»›ng mà mở rá»™ng nói vá» chân tánh, bởi vì há»™i tụ sá»± thuáºn theo lý, đã thiết láºp tám Thức nối thông vá»›i NhÆ° Lai Tạng, tùy duyên thà nh láºp đầy đủ sinh diệt-không sinh diệt, cÅ©ng không luáºn đến Bách pháp, danh số không mở rá»™ng, lại không giống nhÆ° Tiểu cÅ©ng không có nhiá»u môn, nói nhÆ° kinh Lăng Già …, luáºn Bảo Tánh… Bốn là trong Äốn giáo, toà n bá»™ không nói đến pháp tÆ°á»›ng, chỉ biện giải vá» chân tánh, cÅ©ng không có tÆ°á»›ng sai biệt của tám Thức, tất cả vốn có chỉ là vá»ng tưởng, tất cả pháp tháºt chỉ là tuyệt dứt ngôn ngữ. Chỉ trÃch giáo khuyến khÃch lìa bá», hủy tÆ°á»›ng quên tâm, tâm sinh tức là vá»ng, không sinh tức là Pháºt, cÅ©ng không có Pháºt- không có gì không phải Pháºt, không có chúng sinh-không có gì không phải chúng sinh, nhÆ° Tịnh Danh đứng im lặng hiển bà y vá» Bất nhị… là ý ấy. Năm là trong Viên giáo, đã nói chỉ là vô táºn pháp giá»›i, tánh hải viên dung, duyên khởi vô ngại, tÆ°Æ¡ng tức tÆ°Æ¡ng nháºp giống nhÆ° Nhân-Ä‘Ã -la võng trùng trùng không ranh giá»›i, vi tế dung nạp lẫn nhau, chủ bạn vô táºn, mÆ°á»i mÆ°á»i pháp môn Ä‘á»u xứng vá»›i pháp giá»›i, nói đầy đủ nhÆ° sau. NhÆ°ng năm giáo nà y có khai-có hợp cÅ©ng có năm lá»›p: Má»™t, hoặc tổng hợp là m má»™t, đó là chỉ riêng phÆ°Æ¡ng tiện thâu nhiếp chúng sinh là má»™t Äại thiện xảo của NhÆ° Lai. Hai, hoặc tách ra là m hai, đó là Nhất thừa-Tam thừa giáo trong các giáo trÆ°á»›c đây, tuy có còn ba-mất hai không giống nhau, nhÆ°ng Ä‘á»u gồm chung Tam thừa hÆ°á»›ng đến tiến và o, cho nên gá»i là Tam thừa giáo; sau luôn luôn hiển bà y vá» pháp căn bản không gồm chung Nhị thừa, cho nên chỉ là má»™t. Tức là trong Trà Luáºn gá»i là Cá»ng giáo-Bất cá»ng giáo, Ä‘iá»u nà y cÅ©ng không giống nhÆ° hai giáo đã láºp của SÆ° Thượng Ấn… Ba, hoặc phân là m ba, đó là Tiểu thừa-Tam thừa-Nhất thừa giáo. Trà Luáºn đã lấy kinh nà y là m Bất cá»ng vá»›i Nhị thừa, cho nên gá»i là Bất cá»ng, tức là Nhất thừa. Äại Phẩm… là gồm chung Tam thừa, cùng quán được lợi Ãch cho nên gá»i là Cá»ng, tức là Tam thừa. Nghóa dá»±a theo kinh Tứ A-hà m đã là Bất cá»ng thì Bồ-tát cÅ©ng gá»i là Bất cá»™ng, tức là Tiểu thừa. Dá»±a và o ba phần vị nà y, LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn quyển tám nói: “NhÆ° Lai thà nh láºp Chánh pháp có ba loại: Má»™t là láºp Tiểu thừa, hai là láºp Äại thừa(có bản là chữ Tam thừa), ba là láºp Nhất thừa. Loại thứ ba là thù thắng nhất cho nên gá»i là khéo thà nh láºp, Ä‘iá»u nà y cÅ©ng giống nhÆ° kinh Diệu Trà ở trên đã nói. Lại trong quyển thứ hai thuá»™c Bá»™ Dị Chấp Sá»› của Tam tạng Chân Äế cÅ©ng nói giống nhÆ° váºy. Bốn, hoặc phân là m bốn, loại nà y có hai nghóa: Má»™t là ở trong Cá»ng giáo trên đây dá»±a theo còn ba-mất hai, tách ra hai giáo cho nên là bốn: 1) Biệt giáo Tiểu thừa; 2) Äồng giáo Tam thừa, nhÆ° kinh Thâm Máºt…; 3) Äồng giáo Nhất thừa, nhÆ° kinh Pháp Hoa…; 4) Biệt giáo Nhất thừa, nhÆ° kinh Hoa Nghiêm… Hai là dá»±a theo trải qua phần vị-không phần vị tách ra hai giáo Tiệm-Äốn cho nên là bốn: 1) Tiểu thừa giáo; 2) Tiệm giáo; 3) Äốn giáo; 4) Viên giáo. Năm, hoặc phân tán là m năm, ở trên Tiệm giáo lại phân ra hai giáo Thỉ-Chung, năm giáo trên đây không phải là bố cục phân định của kinh, nhÆ°ng phần nhiá»u mà luáºn, thì nhÆ° trên đã Ä‘Æ°a ra gồm chung các kinh luáºn, Ä‘á»u có thể biết. Dùng lý khai mở Tông chỉ. Tông chÃnh là có mÆ°á»i: Má»™t, Pháp-ngã câu hữu tông, đó là phần vị ngÆ°á»i-trá»i và Äá»™c Tá» Bá»™ trong Tiểu thừa… Tông ấy láºp ra ba tụ pháp, má»™t là pháp hữu vi, hai là pháp vô vi, ba là không phải hai tụ. Tức hai tụ đầu là pháp, má»™t tụ sau là ngã. Lại láºp ra năm tạng pháp: Má»™t là quá khứ, hai là vị lai, ba là hiện tại, bốn là vô vi, năm là bất khả thuyết. Hai, Pháp hữu-ngã vô tông, đó là Tát-bà -Ä‘a… Tông ấy nói các pháp do hai loại thâu nhiếp, má»™t là Danh, hai là Sắc. Hoặc do bốn loại thâu nhiếp, đó là ba Ä‘á»i và vô vi. Hoặc láºp ra năm pháp: Má»™t là tâm, hai là tâm sở, ba là sắc, bốn là bất tÆ°Æ¡ng Æ°ng, năm là vô vi. Äây tức là chỉ có pháp nà y chứ không có ngã riêng biệt. Ba, Pháp vô khứ lai tông, đó là các thuyết nhÆ° Äại chúng bộ…, có hiện tại và vô vi, bởi vì Thể-Dụng của pháp quá khứ và vị lai Ä‘á»u không có. Bốn, Hiện thông giả tháºt tông, đó là Thuyết giả bộ…, tông ấy nói không có hai Ä‘á»i quá khứ và vị lai, ở trong pháp hiện tại thuá»™c vá» Uẩn thì có thể là tháºt, thuá»™c vá» Giá»›i-Xứ là giả, tùy theo các pháp giả-tháºt không nhất định. SÆ° khác ở luáºn Thà nh Tháºt và Kinh bá»™ cÅ©ng giống nhÆ° loại nà y. Năm, Tục vá»ng-chân tháºt tông, đó là Thuyết xuất thế bộ…, tông ấy nói pháp thế tục là giả bởi vì hÆ° vá»ng, pháp xuất thế là tháºt bởi vì không phải là hÆ° vá»ng. Sáu, ChÆ° pháp đản danh tông, đó là Nhất thuyết bộ…, tất cả ngã- pháp chỉ có giả danh Ä‘á»u không có tháºt Thể. Tông nà y lại gồm chung Thỉ giáo của giáo ban đầu. Bảy, Nhất thiết giai không tông, đó là Äại thừa SÆ¡ giáo, nói vá» tất cả pháp Ä‘á»u là tánh Không, bởi vì vượt quá tình thức biểu thị không có phân biệt, nhÆ° Bát-nhã…đá»u biện giải. Tám, Chân đức bất không tông, đó là Chung giáo mà các kinh đã nói, bởi vì tất cả các pháp chỉ là Chân nhÆ° thâu nhiếp tháºt đức trong NhÆ° Lai Tạng, Chân Thể không Không vốn có đủ tánh đức. ChÃn, TÆ°á»›ng tưởng câu tuyệt tông, đó là bặt dứt ngôn từ mà hiển bà y vá» lý lìa xa ngôn từ trong Äốn giáo, lý-sá»± Ä‘á»u phai má» bình đẳng lìa niệm. MÆ°á»i, Viên minh cụ đức tông, đó là nhÆ° Biệt giáo Nhất thừa, pháp môn đã hiển bà y vô táºn tá»± tại đầy đủ chủ-bạn. Trên đây sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra ná»™i dung chÃnh vá» phân giáo khai tông, mở rá»™ng dẫn ra giáo lý, trình bà y đầy đủ vá» tÆ°á»›ng của nghóa thì nói nhÆ° Biệt ký. Bốn- Lá»±a chá»n giáo đã che phủ cÆ¡. Tất cả có mÆ°á»i phần vị, trong đó năm phần vị trÆ°á»›c là lá»±a chá»n không phải là căn khà ấy, năm phần vị sau là chÃnh thức hiển bà y vá» những việc là m(sở vi). Má»™t là trong năm phần vị trÆ°á»›c: Má»™t, trái vá»›i Chân không phải là căn khÃ: Äó là không phát tâm Bồ-Ä‘á», không cầu giải thoát, dá»±a và o bên cạnh kinh nà y cầu danh cầu lợi trang sức cho ngã-nhân, kinh không phải là duyên ấy, cho nên loại ấy không phải là căn khÃ. Văn sau nói: Nói pháp vì danh lợi chÃnh là ma nghiệp, lại nhÆ° nói pháp bất tịnh rÆ¡i và o ác đạo… Hai, trái vá»›i Chánh không phải là căn khÃ: Äó là giả bá»™ hiện rõ Äại tâm, lừa dối tu táºp tà thiện, gần thì cảm báo ngÆ°á»i-trá»i, cuối cùng không thể thà nh Pháºt, e rằng rÆ¡i và o địa ngục A-tỳ, nhiá»u kiếp nháºn chịu khổ Ä‘au, nhÆ° Äá»-bà -đạt-Ä‘a là m hạng Xiển-Ä‘á», lại nhÆ° tám Äại thiện nhân sẽ thà nh bất thiện. TrÆ°á»›c dá»±a và o lúc ban đầu thì có thể biết, ở đây dá»±a và o lúc cuối cùng má»›i hiển bà y. Văn sau nói: Quên mất tâm Bồ-Ä‘á», tu các thiện căn chÃnh là ma nghiệp. Kinh không phải là duyên nà y, cho nên cÅ©ng không phải là căn khÃ. Ba, trái vá»›i Tháºt không phải là căn khÃ: Äó là tuy không giả dối, nhÆ°ng tùy theo kiến chấp của mình mà chá»n lấy văn kinh, liá»n khiến cho vượt lên trên tình thức đến được giáo, quay lại không tiến và o tâm cho nên trở thà nh căn khà sai trái. Äịa Luáºn nói: “Nghe dấy lên nghe hiểu, không có thể không ngheâ€. Lại nhÆ° năm loại sai lầm tùy theo âm thanh chá»n lấy nghóa… Ba phần vị trên đây Ä‘á»u là cảnh giá»›i của chúng sinh phà m ngu. Văn sau nói: Kinh nà y không Ä‘Æ°a và o tay của tất cả chúng sinh, chỉ trừ ra Bồ-tát, bởi vì kinh nà y không phải là duyên của chúng sinh lÆ°u chuyển, cho nên không Ä‘Æ°a và o tay. Bốn, hạn hẹp kém cá»i không phải là căn khÃ: Äó là tất cả Nhị thừa không có tâm rá»™ng lá»›n, cÅ©ng không phải là căn khà nà y. Văn sau nói: Tất cả Thanh văn-Duyên giác không nghe đến kinh nà y, huống gì thá» trì? Lại năm trăm Thanh văn nhÆ° Xá-lợi-phất…, Ä‘á»u nhÆ° Ä‘ui Ä‘iếc không nghe không thấy. Năm, giữ Quyá»n không phải là căn khÃ: Äó là các Bồ-tát Cá»ng giáo Tam thừa…, tùy theo trong tông của mình, bởi vì tu hà nh chÆ°a đầy đủ A-tăng-kỳ thứ nhất, cho nên cÅ©ng không phải là căn khà nà y. Văn sau nói: Bồ-tát Ma-ha-tát, tuy trải qua vô lượng ức Na-do-tha kiếp thá»±c hà nh sáu Ba-la-máºt, tu táºp đạo phẩm-thiện căn, chÆ°a nghe đến kinh nà y, tuy nghe mà không tin tưởng thá» trì tùy thuáºn, các hạng nà y hãy còn là giả danh Bồ-tát. Há»i: Kinh Anh Lạc… nói là mÆ°á»i ngà n kiếp tu hạnh Tháºp TÃn đầy đủ, vì sao trong nà y nói vô lượng ức… không tin tưởng kinh nà y? Äáp: Bởi vì kinh ấy chỉ ở trong phần vị thá»±c hà nh trải rá»™ng (hà nh bố) tu hạnh nhÆ° TÃn…, ở đây Phổ Hiá»n-Tháºp TÃn viên dung, má»™t thâu nhiếp tất cả hãy còn chÆ°a nghe tin, vì váºy cho nên biết hai tông sai biệt. Nếu không nhÆ° váºy thì tu hà nh đã trải qua thá»i kiếp nhÆ° thế mà không tin tưởng kinh nà y, sao gá»i là Bồ-tát Ma-ha-tát? Lá»±a chá»n không phải là căn khÃ, xong. Hai là hiển bà y vá» việc đã là m (sở vi) trong năm phần vị sau: Má»™t, việc là m chÃnh đáng: Äó là trong Bất cá»ng giáo Nhất thừa phủ khắp cÆ¡ Bồ-tát, chÃnh là căn khà đã là m của kinh nà y. Văn sau nói: Kinh Ä‘iển nhÆ° váºy, chỉ vì Bồ-tát Ma-ha-tát dá»±a và o Thừa bất tÆ° nghị mà nói, chứ không nói vì ngÆ°á»i khác. Giải thÃch: Thừa là lấy váºn chuyển là m nghóa. Nếu dá»±a và o môn riêng biệt thì ban đầu váºn chuyển đến Tháºp TÃn, tiếp váºn chuyển đến Tháºp Trú cho đến Pháºt quả, lần lượt dá»±a và o nhau để bÆ°á»›c lên bá» giải thoát, gá»i là có thể nghó bà n. Nếu dá»±a và o Phổ Môn, thì má»™t phần vị tức là tất cả phần vị, cÅ©ng má»™t váºn chuyển tức là tất cả váºn chuyển, gá»i là Thừa không thể nghó bà n. Dá»±a và o Thừa nà y, Tháºp TÃn đầy đủ tâm thì đạt được sáu phần vị, nói nhÆ° phẩm Hiá»n Thủ… Lại phần vị nhÆ° Tháºp Trú… cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy, nói nhÆ° các Há»™i-Xứ ở văn sau. Lại nhÆ° Thiện Tà i má»™t Ä‘á»i đầy đủ năm phần vị…, bởi vì Ä‘á»u thu nháºn tất cả pháp tÆ°á»›ng nà y. Lại phẩm Lô-xá-na nói: Không phải là sá»± nháºn biết của cảnh giá»›i khác, Phổ Hiá»n phÆ°Æ¡ng tiện Ä‘á»u có thể tiến và o. Lại Phổ Hiá»n khuyên nhủ chúng rằng: Thân thanh tịnh của cảnh giá»›i Phổ Nhãn, nay tôi diá»…n nói, các Nhân giả lắng nghe kỹ cà ng nhÆ° váºy có thể biết. Há»i: Vì sao pháp nà y không phải là cảnh giá»›i khác? Äáp: Bởi vì Lô-xá-na phủ khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, thÃch ứng vá»›i tất cả căn cÆ¡ khắp nÆ¡i pháp giá»›i. Nếu cÆ¡ khác biệt ấy xứng vá»›i căn khà của mình, thì chỉ tá»± thấy Ä‘iá»u mà mình đã thấy, nghe Ä‘iá»u mà mình đã nghe, Ä‘á»u không thấy Ä‘iá»u mà ngÆ°á»i khác đã thấy, không nghe Ä‘iá»u mà ngÆ°á»i khác đã nghe. CÆ¡ Phổ Hiá»n nà y chÃnh là thấy tất cả những Ä‘iá»u đã thấy, nghe tất cả những Ä‘iá»u đã nghe, Ä‘á»u táºn cùng phạm vi chủ Ä‘á»™ng giáo hóa của Lô-xá-na, cho nên nói là cảnh Phổ Nhãn. Vì váºy nên biết, hai cÆ¡ rá»™ng khắp-riêng biệt cảm đến hai pháp rá»™ng khắp-riêng biệt Ä‘á»u không giống nhau. Hai, việc là m gồm đủ: Äó là trong pháp để lại (di pháp) thấy- nghe-tin, hÆ°á»›ng vá» pháp vô táºn nà y, trở thà nh chủng tá» Kim Cang, là nhất định đạt được pháp viên dung rá»™ng khắp nà y. NhÆ° văn sau dụ vá» nuốt chá»ng Kim cang, lại dụ vỠđốm lá»a nhỠđốt cháy lan rá»™ng… Lại nhÆ° Thiên tá» Äâu-suất từ địa ngục thoát ra đạt được Tháºp địa Vô sinh nhẫn, lần lượt chuyển tiếp là m lợi Ãch không cùng táºn… Ä‘á»u bởi vì xÆ°a kia nghe pháp nà y là m nhân vốn có. Lại văn sau nói: Tuy Ä‘ang ở trong biển lá»›n và ngá»n lá»a lúc kiếp táºn, mà quyết định tin tưởng không nghi ngá» gì thì nhất định được nghe kinh nà y. Ba, việc là m dẫn lối: Äó là lúc ấy nhÆ° Bồ-tát Cá»ng giáo trÆ°á»›c đây, ở trong giáo ấy đã lâu nuôi lá»›n hiểu sâu thấu suốt táºn cùng nguồn giáo thá»±c hà nh trải rá»™ng, thì sẽ đạt được pháp giá»›i Phổ Hiá»n nà y. Äã nói trải qua vô lượng ức Na-do-tha kiếp không tin và o kinh nà y, tức là biết vượt qua số kiếp nà y chắc chắn sẽ tin nháºn, bởi vì lìa pháp rá»™ng khắp nà y lại không có Ä‘Æ°á»ng nà o khác có thể thà nh Pháºt, cho nên kinh không nói ngÆ°á»i ấy vượt qua số kiếp nà y hãy còn không tin. Há»i: Nếu Äịa tiá»n ấy vượt qua số kiếp ấy chắc chắn tin nháºn, thì biết hai tông của Äịa thượng không khác nhau, lẽ nà o ngÆ°á»i ấy đã tin là không có Tháºp Äịa hay sao? Äáp: Ở trong giáo ấy có đủ thá»±c hà nh trải rá»™ng của Tháºp Äịa dần dần cho đến Pháºt quả, nuôi lá»›n căn khà ấy cốt phải là m cho thà nh thục, ngÆ°á»i cháºm nhất đến số kiếp nà y nhất định sẽ tin tưởng tiến và o, nhÆ° ngÆ°á»i mau chóng ấy thì tức là không nhất định, có thể dá»±a theo mà biết thôi. Bốn, việc là m chuyển hóa: Äó là các Nhị thừa bởi vì căn cháºm chạp, cần phải trÆ°á»›c tiên quay lại tiến và o Cá»ng giáo Äại thừa rá»i bá» tên gá»i Nhị thừa được gá»i là Bồ-tát, sau đó má»›i tiến và o pháp Phổ Hiá»n nà y, cho nên nói kinh nà y chỉ vì Bồ-tát chứ không thâu nhiếp Nhị thừa. Nếu không nhÆ° váºy thì kinh Äại thừa khác có chúng Thanh văn là cÆ¡ đã che phủ cÅ©ng dẫn dắt Nhị thừa khiến cho tiến và o Äại thừa, chỉ riêng kinh nà y chúng không có cÆ¡ Thanh văn, văn không nói đến rá»i bá» Tiểu thừa, sao trở thà nh chuẩn má»±c sâu rá»™ng của liá»…u nghóa? Giả sá» há»™i thứ tám có Thanh văn, là dá»±a và o so sánh hiển bà y pháp biểu thị nhÆ° Ä‘ui Ä‘iếc chứ không phải là đã che phủ, bởi vì sáu ngà n Tỳ-kheo ấy không phải là La-hán, cho nên không trái ngược nhau. Vì váºy nên biết, tất cả Nhị thừa hoà n toà n không có láºp tức tiến và o pháp giá»›i Phổ Hiá»n, dá»±a và o cuối cùng nói là không có Nhị thừa mà không quay lại tiến và o Cá»ng giáo Bồ-tát, không có Bồ-tát ấy mà không tiến và o pháp Phổ Hiá»n nà y, cho nên lần lượt chuyển tiếp không có gì không Ä‘á»u là căn khà của pháp nà y. Năm, việc là m vượt xa: Äó là các phà m ngu, ngoại đạo, xiển-Ä‘á» Ä‘á»u có Pháºt tánh, bởi vì nghiệp chÆ°á»›ng sâu nặng cho nên lâu xa cÅ©ng sẽ được tiến và o pháp nà y, nhÆ° luáºn Pháºt Tánh và luáºn Bảo Tánh Ä‘á»u nói. Bởi vì Nhất Xiển-Ä‘á» phỉ báng nhân Äại thừa, dá»±a và o vô lượng thá»i gian mà nói là không có Pháºt tánh, không phải là nói hoà n toà n không có tánh thanh tịnh. Lại nhÆ° kinh nà y, Äại thá» của tánh khởi không nảy mầm ở hai chốn Nhị thừa và Xiển-Ä‘á», cÅ©ng không rá»i bá» tánh nảy mầm…, lại nhÆ° các dụ vá» mặt trá»i chiếu rá»i sinh ra lóa mắt… Vì váºy nên biết, tất cả chúng sinh cuối cùng không có chúng sinh nà o không Ä‘á»u tiến và o pháp nà y, bởi vì pháp rá»™ng khắp nà y chúng sinh cùng có. Văn sau nói: Bồ-tát biết trong thân của tất cả chúng sinh có Bồ-Ä‘á» của NhÆ° Lai.. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì vì sao các luáºn nhÆ° Du-già …, nói định tánh Nhị Thừa và vô tánh hữu tình nhất định không thà nh Pháºt? Äáp: Äây là bởi vì giáo môn có liá»…u và bất liá»…u, cho nên có các thuyết nhÆ° váºy. Nếu dá»±a và o Tiểu thừa, thì tất cả chúng sinh cuối cùng Ä‘á»u không có tánh Äại Bồ-Ä‘á», nói nhÆ° luáºn Tiểu thừa. Nếu nhÆ° Äại thừa thì SÆ¡ giáo tức là năm tánh sai biệt, má»™t phần có tánh-má»™t phần không có tánh, nhÆ° Du-già … Nếu dá»±a và o Chung giáo thì tất cả chúng sinh Ä‘á»u có Pháºt tánh, nhÆ° kinh Niết-bà n…, nhÆ° luáºn Pháºt Tánh… Nếu dá»±a và o Äốn giáo thì Pháºt tánh của chúng sinh cùng má»™t vị-cùng má»™t tÆ°á»›ng, không thể nói có-không thể nói không có, lìa xa ngôn từ bặt dứt suy nghó, nói nhÆ° kinh ChÆ° Pháp Vô Hà nh… Nếu dá»±a và o Viên giáo thì Pháºt tánh của chúng sinh có đủ nhân-có đủ quả, có tánh-có tÆ°á»›ng, tròn vẹn sáng ngá»i đầy đủ công đức, nhÆ° phẩm Tánh Khởi nói vá» NhÆ° Lai Bồ-Ä‘á» xứ. Năm- Phân rõ vá» Giáo Thể chủ Ä‘á»™ng giải thÃch. Luáºn chung vá» Giáo Thể, từ cạn đến sâu, sÆ¡ lược có mÆ°á»i môn: 1) Ngôn thuyên giáo Thể môn; 2) Thông nhiếp sở thuyên môn; 3) Biến cai chÆ° pháp môn; Duyên khởi duy tâm môn; 5) Há»™i duyên nháºp tháºt môn; 6) Lý sá»± vô ngại môn; 7) Sá»± dung tÆ°Æ¡ng nhiếp môn; 8) Äế võng trùng trùng môn; 9) Hải ấn bÃnh hiện môn; 10) Chủ bạn viên bị môn. Ngôn thuyên giáo Thể môn, có hai: TrÆ°á»›c là phân rõ Tiểu thừa, sau là hiển bà y Äại thừa. Trong phần trÆ°á»›c, dá»±a và o ba thuyết của các vị ở tông Tát-bà -Ä‘a. Má»™t thuyết nói chỉ dùng Danh-Cú-Văn thân là m giáo Thể, bởi vì luáºn Phát Trà nói: “MÆ°á»i hai bá»™ kinh lấy gì là m tánh? Äáp: Danh thân-Cú thân-Văn thân theo thứ tá»± trú…†Má»™t thuyết nói bởi vì Thanh thiện vốn là giáo Thể của Pháºt, Danh… vô ký là tác dụng của giáo. Luáºn Bà -sa quyển 126 nói: “Giáo của Pháºt thế nà o? Äáp: Äó là ngữ ngôn-từ xÆ°á»›ng-bình luáºn-ngữ âm-ngữ lá»™-ngữ biểu của Pháºt là Giáo của Pháºt, cho đến nói là ngữ nghiệp là m Thể. Pháºt nói pháp gì? Äáp: Äó là Danh thân-Cú thân-Văn thân, Ä‘Æ°a ra theo thứ tá»±, sắp xếp theo thứ tá»±, nối liá»n nhau theo thứ tá»±, đây chÃnh là tổng quát hiển bà y vá» tác dụng thuá»™c giáo của Pháºt.†Giải thÃch: NgÆ°á»i bình luáºn chÃnh nghóa âm thanh là m Thể, tông Kinh Bá»™ cÅ©ng lấy âm thanh là m tánh, vì váºy luáºn Thuáºn Chánh Lý thứ 14 phá bá» Kinh Bá»™ rằng: “Ông không nên láºp Danh-Cú-Văn thân tức là âm thanh là m Thể.†Lại Vô Tánh Nhiếp Luáºn phá bá» luáºn ấy rằng: “Câu nói trong các khế kinh là tá»± tánh vốn không hợp lý, bởi vì trÆ°á»›c là Pháp xứ, sau là Thanh xứ.†CÅ©ng lại dá»±a và o hai thuyết trÆ°á»›c, các vị hợp lại chá»n lấy để là m giáo Thể, còn lại nhÆ° thuyết kia. Ngay tông Äại thừa có bốn câu: Má»™t, thâu nhiếp Giả thuáºn theo Tháºt, chỉ là Thanh là m Thể, bởi vì Danh… dá»±a và o Thanh gáºp lại giả láºp không có Thể riêng biệt. Vô Tánh Nhiếp luáºn nói: “Dá»±a và o hoằng thệ nguyện láºp ra thanh Bồ-tát.†Tạp Táºp luáºn nói: “Do thà nh mà dẫn ra Thanh gá»i là các Thánh nói.†Hai, phân biệt Giả khác vá»›i Tháºt, dùng Danh… là m tánh. Duy Thức luáºn thứ hai nói: “Nếu Danh-Cú… không khác Thanh, thì cảnh của Pháp-Từ vô ngại lẽ ra không sai khác. Ba, giả-tháºt kết hợp phân rõ, cÅ©ng là Thanh cÅ©ng là Danh… Kinh Duy Ma nói: “Có ngÆ°á»i dùng âm thanh ngữ ngôn văn tá»± mà là m Pháºt sá»±.†Trong Tháºp Äịa luáºn nói: “NgÆ°á»i nói dùng hai sá»± để nói, ngÆ°á»i nghe dùng hai sá»± để nghe, gá»i là âm thanh danh tá»±.†Há»i: Theo tông nà y thì thanh biểu thị vá» thiện ác, thanh là vô ký, nhÆ°ng Danh-Cú-Văn là tá»± tánh vô ký, sao có thể vô ký là Thể của Thánh giáo? Äáp: Nếu tâm hữu láºu biến đổi thì có thể là vô ký; nếu Háºu đắc trà của Pháºt Bồ-tát nói thì Ä‘á»u là thiện thâu nhiếp. Tháºp Äịa luáºn nói: “Dá»±a và o việc gì? Äó là âm thanh và chữ thiện.†Bốn, giả-tháºt cả hai không còn, không phải là thanh, không phải là danh, bởi vì tức là Không, nói tức là không có nói. Kinh Duy Ma nói: “Lìa tánh văn tá»± tức là giải thoát.†Trong Tháºp Äịa luáºn, gió dụ cho âm thanh, nét vẽ dụ cho danh tá»±. Nếu gió lay Ä‘á»™ng cây lá và nét vẽ trên vách thì ngay đó có thể chá»n lấy; nếu gió giữa hÆ° không và nét vẽ giữa hÆ° không thì Ä‘á»u không thể chá»n lấy. Thanh và danh của Äại thừa nên biết cÅ©ng nhÆ° váºy, Ä‘á»u không thể chá»n lấy bởi vì tÆ°á»›ng không còn. Bốn câu trên đây là m má»™t giáo Thể, vì váºy Không-Hữu vô ngại gá»i là pháp Äại thừa, nghóa là Không chẳng khác Hữu, Hữu là huyá»…n Hữu, huyá»…n Hữu rõ rà ng toà n Thể là Không; Hữu chẳng khác Không, Không là chân Không, chân Không trong suốt toà n Thể là Hữu. Vì váºy Không-Hữu chẳng mảy may phân biệt, cho nên kinh Pháºt Tạng nói: “Các pháp nhÆ° mảy lông nhá» bé không phải là Không thì chÆ° Pháºt không xuất thế.†Lại văn sau nói: Các pháp chung quy là Không, không có tÆ°á»›ng đầu mảy lông, nhÆ° váºy không phải là má»™t. Thông nhiếp sở thuyên môn: Không những nhÆ° trÆ°á»›c chá»n lấy giáo chủ Ä‘á»™ng giải thÃch (năng thuyên), mà cÅ©ng dần dần bao gồm chá»n lấy nghóa thụ Ä‘á»™ng giải thÃch (sở thuyên), bởi vì Ä‘á»u là pháp đã nháºn biết-đã hiểu rõ. Du-già luáºn quyển 81 nói: “Thể của các khế kinh sÆ¡ lược có hai loại, má»™t là Văn, hai là Nghóa. Văn là thụ Ä‘á»™ng dá»±a và o(sở y), nghóa là chủ Ä‘á»™ng dá»±a và o (năng y), hai loại nhÆ° váºy gá»i chung là tất cả cảnh giá»›i đã nháºn biết. Giải thÃch: Bởi vì nghóa dá»±a và o văn mà được hiển bà y. Biến cai chÆ° pháp môn: Nghóa là tất cả các pháp Ä‘á»u là giáo Thể, môn nà y cÅ©ng có hai loại: Má»™t là pháp hữu vi, hai là pháp vô vi. Bởi vì tất cả Ä‘á»u có thể là m cho chúng sinh mở mang giác ngá»™. NhÆ° văn sau nói: Hoa tÆ°Æ¡i đẹp, đất quý báu, cây thÆ¡m ngát, lầu Ä‘Ã i giữa mây, pháp giá»›i, pháp môn không có gì không phải là Pháºt sá»±, nhÆ° Bồ-tát Thắng Âm và hoa sen đã ngồi tức là bao gồm nhân-pháp, giáo-nghóa, hạnh-vị, nhân-quả, lý-sá»±, toà n bá»™ có thể phát sinh giải hạnh thù thắng, cho nên Ä‘á»u là giáo Thể, dá»±a theo suy nghó có thể biết. Duyên khởi duy tâm môn: Tất cả giáo pháp sai biệt trên đây không có loại nà o không Ä‘á»u là chỉ do tâm mà hiện ra, cho nên Ä‘á»u dùng duy Thức là m Thể. NhÆ°ng có hai nghóa: Má»™t là thân và bóng phù hợp vá»›i nhau, hai là nói và nghe hoà n toà n thâu nhiếp. câu: Trong nghóa má»™t bao gồm phân rõ các giáo tổng quát có bốn Má»™t, chỉ có thân không có bóng, nhÆ° Tiểu thừa giáo, bởi vì không có duy Thức biến hiện…, cho nên các Luáºn sÆ° nhÆ° Äạt-ma-Ä‘a-la… phần nhiá»u láºp ra nghóa nà y. Hai, cÅ©ng là thân cÅ©ng là bóng, nhÆ° Äại thừa Thỉ giáo, ngoà i tâm của chúng sinh, Pháºt có các pháp nhÆ° sắc thanh vi diệu… Do lá»±c tăng thượng duyên thuá»™c thiện căn của ngÆ°á»i nghe chạm và o những chủng tá» Lợi tha của Pháºt là m nhân, ở trên trà Pháºt văn nghóa phát sinh lẫn nhau là m bổn tánh của tÆ°á»›ng giáo. Do lá»±c tăng thượng duyên thuá»™c giáo nà y của Pháºt chạm và o chủng tá» thiện căn hữu láºu vô láºu của ngÆ°á»i nghe pháp, trên Thức của ngÆ°á»i nghe văn nghóa phát sinh lẫn nhau là m ảnh tượng của tÆ°á»›ng giáo. Nhị Tháºp Duy Thức luáºn nói: “ Lá»±c tăng thượng lần lượt chuyển tiếp, quyết định thà nh tá»±u hai Thức.†Các Luáºn sÆ° nhÆ° Há»™ Pháp… Ä‘á»u láºp ra nghóa nà y. Ba, chỉ có bóng không có thân, nhÆ° Äại thừa Chung giáo, lìa tâm của chúng sinh, Pháºt quả không có sá»± tÆ°á»›ng công đức nhÆ° sắc thân-ngôn ngữ-âm thanh, chỉ có NhÆ° NhÆ° và trà NhÆ° NhÆ°, Äại Bi-Äại Nguyện là m tăng thượng duyên khiến cho căn đã giáo hóa ấy được thuần thục, trong tâm chúng sinh hiện rõ sắc thanh thuyết pháp của Pháºt, cho nên Thánh giáo chỉ là ảnh tượng của tâm chúng sinh. Vì váºy văn sau nói: Tất cả các NhÆ° Lai không có nói Pháºt pháp, tùy theo sá»± ứng hóa ấy để mà diá»…n nói pháp. Lại nói: “Pháp thân của NhÆ° Lai không thể nghó bà n, không có sắc-không có tÆ°á»›ng, không có gì sánh bằng, thị hiện sắc tÆ°á»›ng vì chúng sinh, mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng được giáo hóa không có nÆ¡i nà o không thấy, nhÆ° váºy không phải là má»™t. Các Luáºn sÆ° nhÆ° Long Quân-Kiên Tuệ… Ä‘á»u láºp ra nghóa nà y. Bốn, không phải là thân không phải là bóng, nhÆ° trong Äốn giáo, không phải là ngoà i tâm thẳng thắn không có sắc… của Pháºt, Pháºt đã hiện rõ trong tâm chúng sinh cÅ©ng là tÆ°á»›ng Không, bởi vì chỉ là Thức chứ không có bóng hình nà o khác, tánh của sắc… lìa xa không gì vốn có, tất cả không có nói, không có nói cÅ©ng không có, cho nên Thánh giáo tức là giáo của Vô giáo. NhÆ° kinh nói: “NhÆ° Lai không xuất thế, cÅ©ng không có Niết-bà n.†Lại kinh Thâm Máºt trình bà y Pháºt thÆ°á»ng tại pháp giá»›i, không có lúc nà o không xuất thế… Các tông nhÆ° Long Thá»â€¦ phần nhiá»u láºp ra nghóa nà y. Bốn thuyết trÆ°á»›c đây tổng hợp là m má»™t giáo, viên dung vô ngại Ä‘á»u không gây trở ngại cho nhau, bởi vì Ä‘á»u là Thánh giáo từ cạn đến sâu thâu nhiếp chúng sinh, suy nghó thì có thể thấy. Nghóa thứ hai là nói và nghe hoà n toà n thâu nhiếp, cÅ©ng có bốn câu: Má»™t, lìa ngoà i tâm Pháºt không có chúng sinh đã giáo hóa, huống là giáo pháp đã nói. Vì thế cho nên chỉ là do tâm Pháºt mà hiện rõ, nghóa nà y thế nà o? Nghóa là các chúng sinh không có tá»± Thể riêng biệt, thâu nhiếp và o NhÆ° Lai Tạng mà thà nh chúng sinh. NhÆ°ng NhÆ° Lai Tạng nà y tức là trà chứng của Pháºt là m tá»± Thể, cho nên toà n Thể của chúng sinh chung quy là ở trong tâm trà Pháºt. Văn sau nói: ChÆ° Pháºt nháºn biết rõ rà ng tất cả từ tâm mà chuyển. Lại nói: Trong thân Bồ-Ä‘á» của NhÆ° Lai thấy rõ tất cả chúng sinh phát tâm Bồ-Ä‘á», tu hạnh Bồ-tát, thà nh tá»±u Äẳng Chánh Giác, cho đến thấy tất cả chúng sinh tịch diệt Niết-bà n cÅ©ng lại nhÆ° váºy, thảy Ä‘á»u má»™t tánh bởi vì vô tánh. Lại nói: Cõi Pháºt trong tất cả các kiếp thuá»™c ba Ä‘á»i và các pháp-các căn, tâm-tâm pháp, tất cả các pháp hÆ° vá»ng, pháp nà y thảy Ä‘á»u hiện rõ ở trong má»™t thân của Äức Pháºt. Lại Pháºt Tánh luáºn quyển thứ hai, phẩm NhÆ° Lai Tạng nói: “Tất cả chúng sinh Ä‘á»u ở trong trà NhÆ° Lai cho nên gá»i là Tạng, bởi vì trà NhÆ° NhÆ° xứng vá»›i cảnh NhÆ° NhÆ°. Tất cả chúng sinh quyết định không có chúng sinh nà o ra khá»i cảnh NhÆ° NhÆ°, Ä‘á»u bởi vì sá»± thâu nhiếp giữ gìn của NhÆ° Lai, cho nên gá»i chúng sanh sở tạng là NhÆ° Lai Tạngâ€. Vì váºy lìa trà của tâm Pháºt không có má»™t pháp nà o có thể đạt được. Hai, toà n bá»™ ở trong tâm chúng sinh, bởi vì lìa tâm chúng sinh không có Pháºt đức nà o khác. Nghóa nà y thế nà o? Pháºt chứng chân nhÆ° trong tâm chúng sinh mà thà nh Pháºt, cÅ©ng bởi vì Thỉ giác giống nhÆ° Bổn giác, cho nên toà n bá»™ ở trong tâm chúng sinh. Từ Thể khởi Dụng, lúc Ứng Hóa thân tức là Dụng chân nhÆ° to lá»›n trong tâm chúng sinh lại không có Pháºt nà o khác. Trong Khởi TÃn luáºn trình bà y nhiá»u vá» nghóa nà y. Lại văn sau nói: Nếu ngÆ°á»i mong cầu biết tất cả chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i, thì nên quán nhÆ° váºy, tâm tạo các NhÆ° Lai. Ba, tùy theo má»™t Thánh giáo toà n bá»™ chỉ có hai tâm, bởi vì hai câu trÆ°á»›c nói không lìa xa nhau, nghóa là Pháºt trong tâm chúng sinh nói pháp cho chúng sinh trong tâm Pháºt, chúng sinh trong tâm Pháºt nghe Pháºt trong tâm chúng sinh nói pháp. NhÆ° váºy hoà n toà n thâu nhiếp, nói- nghe vô ngại, đây gá»i là đạo lý Duy Thức sâu xa. Bốn, hoặc là Thánh giáo kia Ä‘á»u không phải là hai tâm, bởi vì hai tâm cùng đối chiếu là m mất Ä‘i không há» hiện rõ, cùng dung hợp hai phần vị không phần vị nà o không mất Ä‘i. Nghóa là chúng sinh trong tâm Pháºt không có ngÆ°á»i nghe, Pháºt trong tâm chúng sinh không có ngÆ°á»i nói, cả hai cùng mất Ä‘i, hai tÆ°á»›ng không còn. Kinh nói: “NgÆ°á»i nói pháp không có giảng nói-không có chỉ bà y, ngÆ°á»i nghe pháp ấy cÅ©ng không có nghe-không có đạt được.†Lại văn sau nà y nói: Do chúng sinh mà sinh không phải là sinh, cÅ©ng không có lÆ°u chuyển trong sinh tá». Lại kinh nói: “NhÆ° Lai không nói pháp, cÅ©ng không Ä‘á»™ chúng sinh…†Vì váºy bốn câu nà y đối vá»›i má»™t Thánh giáo viên dung vô ngại, má»›i là đến nÆ¡i cuối cùng. Há»™i duyên nháºp tháºt môn, cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là dùng gốc thâu ngá»n, hai là há»™i tÆ°á»›ng hiển tánh. Trong nghóa má»™t, bởi vì các Thánh giáo Ä‘á»u từ Chân nhÆ° phát ra, cho nên cùng vá»›i Chân tánh luôn luôn không khác, nhÆ° biển nổi sóng không mất vị muối mặn. Trong luáºn gá»i là Chân nhÆ° phát ra mÆ°á»i hai phần giáo. Lại nói: Từ những pháp giá»›i rất thanh tịnh, phát ra những giáo pháp. Vì váºy dùng gốc thâu ngá»n chỉ là Chân nhÆ°. Nghóa thứ hai là há»™i tÆ°á»›ng hiển tánh, nghóa là tất cả giáo pháp sai biệt ấy Ä‘á»u là từ duyên khởi, từ duyên khởi cho nên chắc chắn không có tá»± tánh, bởi vì không có tá»± tánh tức là Chân nhÆ°. Vì váºy tÆ°á»›ng Không vốn là toà n bá»™ Chân tánh, cho nên vốn hiện rõ chỉ là Chân nhÆ°. Kinh nói: “Tất cả các pháp tức là NhÆ°.†Lại văn sau nói: Pháp sinh diệt ấy là tÆ°á»›ng NhÆ° NhÆ°. Lý sá»± vô ngại môn, cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t, tất cả giáo pháp toà n Thể là Chân nhÆ°, không ngại sá»± tÆ°á»›ng rõ rà ng sai biệt; hai, Chân nhÆ° toà n Thể là tất cả các pháp, không ngại má»™t vị trong suốt bình đẳng. Nghóa trÆ°á»›c thì nhÆ° sóng tức là nÆ°á»›c không ngại tÆ°á»›ng Ä‘á»™ng, nghóa sau thì nhÆ° nÆ°á»›c tức là sóng không mất Ä‘i Thể Æ°á»›t. Nên biết đạo lý trong nà y cÅ©ng nhÆ° váºy, cho nên lý-sá»± dung hòa vô ngại chỉ là má»™t pháp môn vô trú bất nhị. Trong kinh Duy Ma hiển bà y nhiá»u vá» nghóa nà y. Lại kinh nà y nói: “Biết không phải có là có, có là không phải có, không phải tÆ°á»›ng là tÆ°á»›ng, tÆ°á»›ng là không phải tÆ°á»›ng, bởi vì vốn là dùng không phải có là m có, cho nên có nà y tức là không phải có.†Thánh giáo dá»±a theo lý-sá»± vô ngại nà y, suy nghó có thể thấy rõ. Sá»± dung tÆ°Æ¡ng nhiếp môn, cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là thuá»™c vá» nhau (TÆ°Æ¡ng tại), hai là đúng nhÆ° nhau(TÆ°Æ¡ng thị). Trong nghóa má»™t là thuá»™c vá» nhau: Má»™t là má»™t ở trong tất cả, ng- hóa là nhÆ° má»™t giáo pháp không ngăn ngại thuá»™c vá» sá»± toà n là chân lý, chân lý khắp nÆ¡i trong tất cả sá»± khác giống nhÆ° lý, giáo sá»± cÅ©ng nhÆ° lý khắp nÆ¡i, cho nên trong tất cả các pháp luôn luôn có má»™t nà y. Dá»±a và o nghóa nà y cho nên không có má»™t nÆ¡i nà o nhÆ° mảy trần vi tế…, không có Pháºt thuyết giáo. Vì váºy kinh nà y nói: Trong tất cả cõi Pháºt nhÆ° vi trần, Lô-xá-na hiện sức tá»± tại, thệ nguyện rá»™ng lá»›n, phát ra âm thanh, Ä‘iá»u phục tất cả các loại chúng sinh. Hai là tất cả ở trong má»™t, nghóa là không có phạm vi của lý, đã không đổi tánh mà toà n là sá»±. Vì váºy má»™t sá»± thâu nhiếp lý thảy Ä‘á»u cùng táºn, sá»± khác nhÆ° lý ở trong má»™t sá»±, bởi vì lý không có phạm vi giá»›i hạn, không thể phân chia, tùy theo ở má»™t sá»± Ä‘á»u hoà n toà n thâu nhiếp, cho nên trong má»™t luôn luôn có tất cả. Dá»±a và o nghóa nà y, cho nên kinh nà y nói: Ở trong thế giá»›i hải Liên Hoa Tạng trang nghiêm nà y, trong má»—i má»™t vi trần thấy tất cả pháp giá»›i. Lại nói: Ở trong má»™t pháp hiểu rất nhiá»u pháp, trong rất nhiá»u pháp hiểu rõ má»™t pháp. Nếu nói bao gồm đầy đủ thì có bốn câu phân biệt: Má»™t, má»™t ở trong má»™t, nghóa là nói riêng biệt trong tất cả sá»± sai biệt, má»—i má»™t sá»± Ä‘á»u có má»™t pháp ấy. Hai, má»™t ở trong tất cả, nghóa là nói bao gồm tất cả Ä‘á»u có má»™t. Ba, tất cả ở trong má»™t, nghóa là nói riêng biệt trong má»™t thâu nhiếp tất cả. Bốn, tất cả ở trong tất cả, nghóa là nói bao gồm tất cả Ä‘á»u có tất cả. Lại má»™t nà y thÆ°á»ng bao gồm má»™t tất cả, tức là luôn luôn ở trong tất cả kia, đồng thá»i tá»± tại không có gì chÆ°á»›ng ngại, không Ä‘á»™ng má»™t phÆ°Æ¡ng mà khắp cả mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng…, Ä‘á»u là nghóa nà y, suy nghó có thể thấy. NhÆ° váºy, tất cả pháp Ä‘á»u là giáo Thể, Ä‘á»u thâu nhiếp lẫn nhau, viên dung vô ngại, má»›i là Thể tánh của kinh giáo nà y. Nghóa hai là đúng nhÆ° nhau: Má»™t, má»™t tức là tất cả, nghóa là nhÆ° má»™t giáo, sá»± đã toà n là chân lý, chân lý tức là tất cả sá»±, cho nên má»™t nà y tức là tất cả, tất cả tức là má»™t, trái lại vá»›i trên nên biết. Kinh nà y nói: Nếu má»™t tức là nhiá»u, nhiá»u tức là má»™t, thì ý nghóa rá»—ng lặng thảy Ä‘á»u bình đẳng. Bao gồm cÅ©ng có bốn câu, dá»±a theo trÆ°á»›c để suy nghó. Bởi vì sá»± toà n lý và lý toà n sá»± không phải má»™t-không phải khác, do không phải là má»™t môn cho nên có thể thuá»™c vá» nhau, do không phải là khác môn cho nên có thể đúng nhÆ° nhau, suy nghó sâu xa có thể thấy. Dá»±a và o nghóa nà y cho nên má»™t câu tức là tất cả các câu mà không có cùng táºn, tất cả cÅ©ng nhÆ° váºy. Văn sau nói: Muốn diá»…n nói đầy đủ má»™t câu pháp trải qua A-tăng-kỳ kiếp không có cùng táºn, tá»± tại nhÆ° váºy là giáo Thể nà y. Äế võng trùng trùng môn, cÅ©ng có hai nghóa: TrÆ°á»›c là phân rõ vá» má»™t môn, sau là tÆ°Æ¡ng tá»± hiển bà y vá» tất cả. Trong nghóa trÆ°á»›c, nhÆ° trong má»™t câu tức là đầy đủ tất cả, tất cả trong má»™t nà y lại là má»™t tức tất cả, lá»›p lá»›p nhÆ° váºy đầy đủ tức là không thể cùng táºn, toà n bá»™ là má»™t câu. Trong nghóa sau là tÆ°Æ¡ng tá»± hiển bà y, nhÆ° má»™t câu nà y, tất cả câu khác má»—i má»™t câu Ä‘á»u nhÆ° váºy. Váºy thì vô cùng vô táºn, đầy đủ chỉ riêng Phổ Nhãn đã nháºn biết, không phải là cảnh giá»›i suy nghó của tâm thức. Văn sau nói: Äối vá»›i má»—i má»™t Tu-Ä‘a-la ấy phân biệt Bất khả thuyết các pháp, ở trong má»—i má»™t các pháp ấy lại nói Bất khả thuyết các pháp. Lại nói: NhÆ° ở trong má»™t vi trần nhá» có bất khả thuyết các cõi Pháºt, ở trong má»—i má»™t cõi Pháºt ấy lại có Bất khả thuyết cõi Pháºt. Giải thÃch: Lá»›p lá»›p nhÆ° váºy, nhÆ° mạng lÆ°á»›i Nhân-Ä‘Ã -la, đó gá»i là giáo Thể viên tông của kinh nà y. Hải ấn bÃnh hiện môn, cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t, dá»±a theo quả vị, nhÆ° vô táºn giáo pháp sai biệt trÆ°á»›c đây, Ä‘á»u là trong định Hải Ấn của NhÆ° Lai đồng thá»i hiển hiện tròn sáng rá»±c rỡ, thiết láºp cÆ¡ đã giáo hóa cÅ©ng cùng duyên khởi hiện rõ ở trong nà y, cho nên chỉ lấy Tam-muá»™i hải nà y là m giáo Thể ấy. NhÆ° văn sau nói: Tất cả thị hiện không có gì khác thế lá»±c của Tam-muá»™i Hải Ấn. Hai, dá»±a theo nhân vị, phải là các Äại Bồ-tát nhÆ° Phổ Hiá»n… má»›i đạt được định nà y, giống nhÆ° nghiệp dụng trÆ°á»›c đây cÅ©ng không có sai biệt, cho nên Tháºp TÃn đầy đủ ở trong phần vị Phổ Hiá»n cÅ©ng đạt được định nà y, nói nhÆ° phẩm Phổ Hiá»n. Chủ bạn viên bị môn: Nghóa là giáo của pháp rá»™ng khắp nà y không má»™t mình khởi lên, nhất định phải có chủ-bạn sinh khởi theo nhau. NhÆ° văn sau nói: Äồng tá» Phổ Trang Nghiêm nghe Äức Pháºt nói kinh Nhất Thiết Pháp Giá»›i Vô Cấu Trang Nghiêm, có vi trần số thế giá»›i Tu-Ä‘a-la để là m quyến thuá»™c. Các văn nhÆ° váºy khắp nÆ¡i Ä‘á»u có. Kinh quyến thuá»™c nà y có hai nghóa: Má»™t là cùng loại, hai là khác loại. Má»™t là cùng loại, nhÆ° nói Tháºp Trú mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có trần số Bồ-tát ở mÆ°á»i cõi đến chứng minh, cùng tên gá»i Pháp Tuệ. Cõi Pháºt của chúng ta cÅ©ng nói Tháºp Trú, Äại chúng quyến thuá»™c Danh-Vị-Cú thân… không có gì khác nhau. Vì váºy nên biết má»™t kinh Tháºp Trú khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có trần số Tu-Ä‘a-la ở mÆ°á»i cõi… để là m quyến thuá»™c. NhÆ° má»™t Tháºp Trú, tất cả nÆ¡i khác đã nói vá» Tháºp Trú Ä‘á»u thâu nhiếp bấy nhiêu trần số quyến thuá»™c. Tháºp Trú đã nhÆ° váºy, còn lại Tháºp Hạnh…, má»—i má»™t Phẩm-Há»™i Ä‘á»u có chứng pháp, số lượng dá»±a theo giải thÃch có thể biết. Hai là khác loại, nghóa là tùy theo má»™t phÆ°Æ¡ng-má»™t cõi vì má»™t loại cÆ¡ mà nói má»™t Há»™i pháp, đã không có kết thông mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cùng nói, cho nên không phải là kinh chủ, nhÆ°ng cÅ©ng là m phÆ°Æ¡ng tiện thù thắng cho chủ, cho nên là m quyến thuá»™c. Vì váºy kinh chủ nhất định phải có mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng trần đạo đồng thá»i cùng nói. Kinh bạn thì không nhÆ° váºy, tùy theo phÆ°Æ¡ng khác nhau, cho nên má»—i má»™t kinh chủ Ä‘á»u có trần số quyến thuá»™c, đó gá»i là gốc-ngá»n giúp đỡ lẫn nhau, chủ-bạn trá»n vẹn đầy đủ, môn Giáo Thể xong. Sáu- Trình bà y vá» Tông chỉ thụ Ä‘á»™ng giải thÃch. Lá»i nói đã biểu thị gá»i là Tông, Tông chỉ đã quy vá» gá»i là Thú. NhÆ°ng tông thú của Äại kinh nà y khó phân rõ, sÆ¡ lược nói vá» mÆ°á»i thuyết để hiển bà y má»™t tông. An SÆ°-Mẫn Sư… ở Giang Nam phần nhiá»u dùng nhân quả là m tông, nghóa là trong kinh nà y mở rá»™ng trình bà y vá» nhân thuá»™c hạnh vị của Bồ-tát và hiển bà y công đức thù thắng của Pháºt quả đã thà nh tá»±u. Văn sau đã nói không lìa hai Ä‘iá»u nà y, cho nên lấy là m tông. Pháp sÆ° Äại Viá»…n lấy Tam-muá»™i Hoa Nghiêm là m tông, nghóa là hoa của nhân hạnh có thể trang nghiêm cho Pháºt quả. Hai thuyết trên đây chỉ có được hạnh đức đã thà nh tá»±u mà mất pháp giá»›i sở y ấy. Theo Pháp sÆ° Diá»…n lấy pháp giá»›i vô ngại là m tông. Theo Pháp sÆ° Dụ, lấy tâm-cảnh pháp giá»›i sâu xa là m tông, đó là phần nghóa trong môn pháp giá»›i là m cảnh, chÆ° Pháºt chứng được mà thà nh Tịnh Ä‘á»™; pháp giá»›i tức là nhất tâm, chÆ° Pháºt chứng được mà thà nh Pháp thân. Vì váºy trong phẩm thứ nhất, ban đầu là Thiên VÆ°Æ¡ng nói kệ ca ngợi pháp giá»›i vi diệu bình đẳng vô táºn thảy Ä‘á»u đầy khắp thân NhÆ° Lai, cuối cùng lại trình bà y vá» phẩm Nháºp Pháp Giá»›i, cho nên biết chỉ dùng pháp giá»›i là m tông. Hai thuyết trên đây chỉ có được pháp giá»›i sở y mà mất hạnh đức đã thà nh tá»±u. Theo Pháp sÆ° Quang Thống lấy nhân quả lý tháºt là m tông, tức nhân quả là hạnh đức đã thà nh tá»±u, lý tháºt là pháp giá»›i sở y. Thuyết nà y tuy nghóa đầy đủ nhÆ°ng hãy còn chÆ°a hiển bà y rõ rà ng. Nay tổng quát tìm tên gá»i đối chiếu nghóa, lấy nhân quả duyên khởi lý tháºt pháp giá»›i để là m tông ấy, tức Äại PhÆ°Æ¡ng Quảng là lý tháºt pháp giá»›i, Pháºt Hoa Nghiêm là nhân quả duyên khởi. Nhân quả duyên khởi chắc chắn không có tá»± tánh, bởi vì không có tá»± tánh tức là lý tháºt pháp giá»›i. Pháp giá»›i lý tháºt chắc chắn không có định tánh, bởi vì không có định tánh tức là thà nh nhân quả duyên khởi. Vì váºy hai pháp nà y không có hai, chỉ má»™t pháp môn vô ngại tá»± tại, cho nên dùng là m tông. Riêng biệt tách ra thâu nhiếp pháp giá»›i mà thà nh nhân quả, nghóa là pháp giá»›i Phổ Hiá»n là m nhân, pháp giá»›i Xá-na là m quả, cho nên chỉ dùng pháp giá»›i nhân quả mà là m tông thú. Trong đó phân biệt có mÆ°á»i sá»±-năm cặp: Má»™t, nhân quả đã tin, nhÆ° trong Há»™i thứ nhất, trong phẩm Lô-xá-na, trÆ°á»›c là trình bà y vá» quả của thế giá»›i Liên Hoa Tạng, sau là hiển bà y vá» nhân trang nghiêm rá»™ng khắp. Hai, nhân quả sai biệt, nhÆ° Há»™i thứ hai đến phẩm Tiểu TÆ°á»›ng đã nói, trong đó 25 phẩm đầu nói vá» nhân sai biệt của năm phần vị, ba phẩm sau nói vá» quả sai biệt của ba đức. Ba, nhân quả bình đẳng, nhÆ° phẩm Phổ Hiá»n nói vá» nhân bình đẳng trá»n vẹn, phẩm Tánh Khởi nói vá» quả bình đẳng đầy đủ. Hai môn trên là nhân quả sinh giải. Bốn, nhân quả thà nh hạnh, nhÆ° trong phẩm Ly Thế Gian, trong hai ngà n pháp hà nh thì trÆ°á»›c trình bà y vá» nhân hạnh, sau hiển bà y vá» quả hạnh. Năm, nhân quả chứng nháºp, nhÆ° phẩm Nháºp Pháp Giá»›i, trÆ°á»›c trong rừng Kỳ Hoà n hiện rõ quả tá»± tại, sau Äồng tá» Thiện Tà i phân rõ vá» nhân của chứng nháºp. Năm vòng nhân quả của má»™t Bá»™ nà y xong. Vì váºy chỉ phân rõ vá» nhân quả mà không mất sở y, chỉ lấy nhân quả là m tông thì lý cÅ©ng không có gì sai. Há»™i tụ nhân quả để giống vá»›i pháp giá»›i. Pháp môn pháp giá»›i sÆ¡ lược hiển bà y vá» mÆ°á»i sá»±-năm cặp: Má»™t, giáo-nghóa đối láºp vá»›i nhau, Ä‘Æ°a ra giáo pháp đã nói nà y là m tông, ý hiển bà y nghóa lý đã giải thÃch là m thú; hoặc ngược lại vá»›i Ä‘iá»u nà y, bởi vì phân rõ vá» nghóa sâu xa- giáo thù thắng. Hai, lý-sá»± đối láºp vá»›i nhau, Ä‘Æ°a ra sá»± pháp là m tông, ý chá»n lấy lý tánh là m thú; hoặc ngược lại vá»›i Ä‘iá»u nà y, bởi vì dá»±a và o lý tánh má»›i thà nh sá»±. Ba, cảnh-trà đối láºp vá»›i nhau, Ä‘Æ°a ra cảnh sở quán, ý muốn khiến cho thà nh tá»±u hạnh trà quán; hoặc ngược lại vá»›i Ä‘iá»u nà y, bởi vì khiến cho tu khởi trà chứng giống nhÆ° chân cảnh. Bốn, hạnh-vị đối láºp vá»›i nhau, Ä‘Æ°a ra năm phần vị của sở y, ý khiến cho dá»±a và o đó tu thà nh tá»±u hạnh thù thắng; hoặc ngược lại vá»›i Ä‘iá»u nà y, bởi vì tÃch lÅ©y hà nh thà nh tá»±u phần vị. Năm, nhân quả đối láºp vá»›i nhau, khuyến khÃch tu nhân ấy, ý thuá»™c vá» chứng quả; hoặc ngược lại vá»›i Ä‘iá»u nà y, bởi vì Ä‘Æ°a ra quả khuyến khÃch vui thÃch để tu nhân. Năm cặp trên đây gồm chung má»™t Bá»™, khắp nÆ¡i Ä‘á»u có cho nên không thuá»™c vá» riêng biệt. Vì váºy chỉ phân rõ vá» pháp giá»›i, không mất Ä‘i sá»± thà nh tá»±u, chỉ lấy pháp giá»›i là m tông thì lý cÅ©ng không có gì trái. Trong phần pháp giá»›i nhân quả hiển bà y rõ rà ng lẫn nhau, cÅ©ng có mÆ°á»i nghóa-năm môn: Má»™t, vô đẳng cảnh, tức là giá»›i lý tháºt pháp giá»›i, môn nà y có hai phần vị: Má»™t là pháp giá»›i tối tịnh ra khá»i rà ng buá»™c, hai là pháp giá»›i tánh tịnh còn trong rà ng buá»™c, hai phần vị nà y là đã tin đã chứng. Hai, vô đẳng tâm, môn nà y cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là tâm Äại Bồ-Ä‘á» vốn là sở y căn bản của hạnh Phổ Hiá»n, hai là TÃn-Bi- TrÃ… bởi vì tùy theo hạnh phát khởi. Ba, vô đẳng hạnh, môn nà y cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là hạnh sai biệt bởi vì tu khác nhau, hai là hạnh Phổ Hiá»n bởi vì má»™t tức là tất cả. Bốn, vô đẳng vị, môn nà y cÅ©ng có hai ng- hóa: Má»™t là phần vị sai biệt vá» thá»±c hà nh trải rá»™ng (hà nh bố) bởi vì dá»±a và o chứng không giống nhau, hai là phần vị thâu nhiếp nhau viên dung bởi vì má»™t phần vị tức là đầy đủ tất cả phần vị. Năm, vô đẳng quả, môn nà y cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là tu sinh ra quả, hai là tu hiển bà y quả. Năm môn mÆ°á»i nghóa nà y thu nháºn tất cả tóm lược hết má»™t bá»™ kinh nà y, vì váºy có đủ để là m tông, nghóa cÅ©ng đầy đủ rồi. Pháp giá»›i nhân quả cả hai dung hòa cùng lìa xa. Nghóa là tánh tÆ°á»›ng dung hợp vô ngại tá»± tại, cÅ©ng có mÆ°á»i nghóa: Má»™t, bởi vì lìa tÆ°á»›ng, nhân quả không khác pháp giá»›i, tức là nhân quả không phải là nhân quả. Hai, bởi vì lìa tánh, pháp giá»›i không khác nhân quả, tức là pháp giá»›i không phải là pháp giá»›i. Ba, bởi vì lìa tánh mà không mất tánh, pháp giá»›i tức là nhân quả, lấy không phải pháp giá»›i là m pháp giá»›i. Bốn, bởi vì lìa tÆ°á»›ng mà không hoại tÆ°á»›ng, nhân quả tức là pháp giá»›i, lấy không phải nhân quả là m nhân quả. Năm, bởi vì lìa tÆ°á»›ng không khác lìa tánh, nhân quả pháp giá»›i cả hai phai má» cùng dung hợp, trở lại vượt lên trên nói năng suy nghó. Sáu, bởi vì không hoại-không khác- không mất, nhân quả pháp giá»›i cùng tồn tại hiện rõ trÆ°á»›c mắt, rõ rà ng có thể thấy. Bảy, bởi vì còn-mất trên đây lại không khác, vượt lên trên pháp của nghe-nhìn, luôn luôn nối thông vá»›i thấy-nghe, bặt dứt nghóa của nghó bà n mà không là m trở ngại lá»i nói ý nghó. Tám, bởi vì tánh pháp giá»›i dung hợp không thể phân ra, tức là quả của pháp giá»›i thâu nhiếp tất cả pháp giá»›i, không có gì không Ä‘á»u cùng táºn, nhân tùy theo sở y cÅ©ng ở trong quả, cho nên trong Pháºt có Bồ-tát. ChÃn, tức là nhân của pháp giá»›i thâu nhiếp nghóa cÅ©ng nhÆ° váºy, cho nên trong Phổ Hiá»n có Pháºt. MÆ°á»i, hai phần vị nhân quả Ä‘á»u tùy theo sai biệt, má»—i má»™t pháp-má»—i má»™t hạnh-má»—i má»™t đức-má»—i má»™t phần vị Ä‘á»u thâu nhiếp toà n bá»™ các pháp môn hải vô táºn vô táºn, bởi vì tất cả Ä‘á»u thâu nhiếp đầy đủ pháp giá»›i viên dung. Äây gá»i là tông thú vô táºn của Hoa Nghiêm, nghóa còn lại nhÆ° Chỉ Quy… giải thÃch. Bảy- Giải thÃch đầy đủ Ä‘á» mục của kinh. SÆ¡ lược giải thÃch mÆ°á»i tên gá»i: 1) Tên gá»i vá» Số; 2) Tên gá»i vá» Pháp; 3) Tên gá»i vá» Dụ; 4) Tên gá»i vá» Nghóa; 5) Tên gá»i vá» Äức; 6) Tên gá»i vá» Sá»±; 7) Tên gá»i vá» Khai; Tên gá»i vá» Cụ; 9) Tên gá»i vá» Hợp; 10) Tên gá»i vá» Phẩm. Tên gá»i vá» Số: Theo LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn thứ mÆ°á»i là Thắng TÆ°á»›ng nói: “Kinh Bách Thiên, là kinh Hoa Nghiêm có mÆ°á»i vạn bà i tụng, gá»i là kinh Bách Thiên.†Äây tức là từ số vốn có mà láºp thà nh tên gá»i ấy. Tên gá»i vá» Pháp: Theo phẩm Chúc Lụy trong Trà Äá»™ luáºn nói: “Gá»i là kinh Bất TÆ° Nghị Giải Thoát, có mÆ°á»i vạn bà i kệ. Lại trong kinh ấy tá»± chỉ là Hoa Nghiêm, bởi vì pháp mà kinh nà y đã nói Ä‘á»u là má»™t thâu nhiếp tất cả, tất cả Ä‘á»u là giải thoát bất tÆ° nghị, cho nên lấy là m tên gá»i.†Tên gá»i vá» Dụ: Theo kinh Niết Bà n và kinh Quán Pháºt Tam Muá»™i, gá»i kinh nà y là kinh Tạp Hoa, dùng vạn hạnh tô Ä‘iểm xen nhau, duyên khởi quy tụ mà thà nh, từ dụ nêu ra tên gá»i, giống nhÆ° tạp hoa mà thôi. Tên gá»i vá» Nghóa: NhÆ° mÆ°á»i nghóa xuất sinh Bồ-tát thâm diệu nghóa hoa… ở phẩm Ly Thế Gian sau nà y để láºp thà nh tên gá»i, đến phấm ấy sẽ phân rõ. Tên gá»i vá» Äức: NhÆ° cuối phẩm Tánh Khởi dá»±a và o mÆ°á»i công đức thù thắng để láºp thà nh tên gá»i ấy, cÅ©ng đến phẩm ấy sẽ giải thÃch. Tên gá»i vá» Sá»±: Gá»i là Hoa Nghiêm, tiếng Phạm gá»i là Kiện-nã- phiêu-ha, Kiện-nã gá»i là Tạp Hoa, Phiêu-ha gá»i là Nghiêm Sức. Tam tạng Nháºt Chiếu nói rằng: “Tây quốc có riêng má»™t đồ váºt cúng dÆ°á»ng, gá»i là Phiêu-ha, dáng hình váºt ấy có sáu tầng, dÆ°á»›i rá»™ng trên hẹp, trang sức bằng hoa quý báu, trong má»—i má»™t tầng Ä‘á»u đặt tượng Pháºt.†Bởi vì kinh nà y có sáu phần vị trùng Ä‘iệp, má»—i má»™t phần vị thà nh Pháºt Ä‘Ãch thá»±c tÆ°Æ¡ng tá»± sá»± việc ấy, cho nên láºp thà nh tên gá»i nà y, trá»i ngÆ°á»i tám Há»™i cÅ©ng tá»±a nhÆ° thế nên biết. Tên gá»i vá» Khai: Má»™t tên gá»i nà y khai ra là m mÆ°á»i sá»±-năm cặp: Má»™t, thông-biệt má»™t cặp, nói Äại PhÆ°Æ¡ng Quảng… là tên chung của má»™t Bá»™, Thế Gian Tịnh Nhãn là đỠmục riêng của phẩm ấy. Hai, ngay má»™t cặp giáo-nghóa trong Thông, nói Äại… là nghóa sở thuyên, má»™t chữ Kinh là giáo năng thuyên. Ba, ngay má»™t cặp pháp-dụ trong nghóa, nói Äại… là pháp, Hoa Nghiêm là dụ. Bốn, ngay cảnh-trà má»™t cặp trong pháp, nói Äại… là sở chứng-sở giác, Pháºt là năng chứng-năng giác, cÅ©ng là nhân- pháp má»™t cặp. Năm, ngay giản-trì má»™t cặp trong cảnh, nói chữ Äại là chủ Ä‘á»™ng lá»±a chá»n(năng giản), PhÆ°Æ¡ng Quảng là thụ Ä‘á»™ng lá»±a chá»n(sở giản), tức là lá»±a chá»n Äại khác Tiểu, lá»±a chá»n Tháºt khác Quyá»n, lá»±a chá»n Quả khác Nhân. Tên gá»i vá» Cụ: Äại có mÆ°á»i nghóa: Má»™t-Cảnh Äại, đó là mÆ°á»i Liên Hoa Tạng và Y-Chánh vô biên, ba nghiệp của mÆ°á»i Pháºt là m cảnh của TÃn, nói nhÆ° Há»™i thứ nhất… Hai- Tâm Äại, đó là dá»±a và o Äại cảnh trÆ°á»›c đây phát khởi Äại tâm, nói nhÆ° phẩm Hiá»n Thủ và phẩm Phát Tâm. Ba- Hạnh Äại, đó là dá»±a và o Äại tâm phát khởi Äại hạnh, nói nhÆ° phẩm Ly Thế Gian… Bốn- Vị Äại, đó là tÃch lÅ©y Äại hạnh thà nh tá»±u Äại vị, tức là năm phần vị viên thông…, nhÆ° Há»™i thứ hai đến Há»™i thứ sáu đã nói. Năm- Nhân Äại, đó là hà nh vị tròn vẹn rá»™ng khắp phát sinh hiểu biết đến cuối cùng, nói nhÆ° phẩm Phổ Hiá»n… Sáu- Quả Äại, đó là tá»± Thể tùy duyên quả đức tròn vẹn sáng ngá»i, nói nhÆ° phẩm Bất TÆ° Nghị… Bảy- Thể Äại, đó là Äại Dụng bình đẳng Ä‘á»u cùng chung chân tánh, nói nhÆ° phẩm Tánh Khởi… Tám- Dụng Äại, đó là niệm niệm lợi Ãch chúng sinh nhanh chóng thà nh tá»±u hạnh vị, nói nhÆ° phẩm Tiểu TÆ°á»›ng… ChÃn- Giáo Äại, đó là má»—i má»™t Danh-Cú Ä‘á»u rá»™ng khắp tất cả, nói nhÆ° kết luáºn nối thông… ở văn sau. MÆ°á»i- Nghóa Äại, đó là pháp đã giải thÃch Ä‘á»u táºn cùng vô biên pháp giá»›i, nhÆ° tám Há»™i Ä‘á»u nói má»™t mảy trần chứa đủ mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, má»™t niệm bao gồm chÃn Ä‘á»i. MÆ°á»i nghóa trên đây má»—i má»™t nghóa thâu nhiếp chung tất cả các pháp, toà n bá»™ không có gì không xứng vá»›i Äại. Lại có bảy nghóa, nhÆ° Du-già … dùng bảy loại Äại tánh tÆ°Æ¡ng Æ°ng…, để giải thÃch vá» nghóa của Äại. NhÆ°ng theo kinh Niết-bà n lại có ba nghóa giải thÃch vá» Äại. Kinh nói: “Nói vá» Äại thì gá»i đó là ThÆ°á»ng.†Lại nói: “Äại là tánh ấy rá»™ng lá»›n.†Lại nói: “Có thể kiến láºp vá» nghóa Äại gá»i là Äại Niết-bà n.†Lại Khởi TÃn luáºn cÅ©ng dùng ba nghóa để giải thÃch vá» Äại, đó là Thể-TÆ°á»›ng-Dụng… Tiếp đến giải thÃch vá» PhÆ°Æ¡ng Quảng, cÅ©ng có mÆ°á»i nghóa: Má»™t- Nghóa vá» Châu biến, đó là ngôn giáo rá»™ng khắp các phÆ°Æ¡ng. Hai- Nghóa vá» Phổ thuyết, đó là tuyên thuyết rá»™ng rãi tất cả các pháp. Ba- Nghóa vá» Thâm thuyết, đó là nói vá» pháp giá»›i hải rất sâu xa. Bốn- Nghóa vá» Bị nhiếp, đó là thâu nhiếp rá»™ng khắp vô táºn chúng sinh giá»›i. Năm- Nghóa vá» Quảng Ãch, đó là muốn khiến cho chúng sinh đạt được lợi lạc to lá»›n của Pháºt Bồ-Ä‘á». Sáu- Nghóa vá» Äãng trừ, đó là loại trừ tất cả hai chÆ°á»›ng và táºp khÃ. Bảy- Nghóa vá» Cụ đức, đó là thâu nhiếp đầy đủ các công đức thù thắng vô biên. Tám- Nghóa vá» Siêu thắng, đó là má»™t mình siêu việt không có gì sánh được. ChÃn- Nghóa vá» Hà m nhiếp, đó là thâu nhiếp tất cả rất nhiá»u pháp khác chủng loại. MÆ°á»i- Nghóa vá» Quảng xuất, đó là có thể sinh ra Äại quả của Pháºt. NhÆ°ng mÆ°á»i nghóa nà y nhÆ° hai luáºn giải thÃch. Nháºp Äại Thừa luáºn giải thÃch: “Má»™t là bởi vì chúng sinh mà nói vá» pháp đối trị, hai là có rất nhiá»u Thừa, ba là nhiá»u đồ váºt trang nghiêm, bốn là có thể phát sinh vô lượng Äại quả, năm là trừ hết tất cả các tà kiến, gá»i là Tỳ Pháºt Lược.†Lại Tạp Táºp luáºn giải thÃch: “PhÆ°Æ¡ng Quảng, nghóa là Bồ-tát tạng tÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i ngôn thuyết, gá»i là PhÆ°Æ¡ng Quảng, là nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a là m lợi Ãch an lạc cho tất cả hữu tình, tuyên thuyết vá» pháp sâu xa rá»™ng lá»›n; cÅ©ng gá»i là Quảng Phá, bởi vì có thể rá»™ng ra phá trừ tất cả các chÆ°á»›ng; cÅ©ng gá»i là Vô Tá»· Pháp, bởi vì không có các pháp có thể so sánh tÆ°Æ¡ng tá»±.†Tiếp theo giải thÃch vá» nghóa Pháºt, cÅ©ng có mÆ°á»i loại, nhÆ° Vô TrÆ°á»›c Pháºt…, tìm văn vốn có phân rõ. Tiếp theo giải thÃch vá» Hoa Nghiêm. Há»i: Hoa có mấy nghóa, lại vì sao mà biểu thị lấy hoa để trang nghiêm? Äáp: Hoa có mÆ°á»i nghóa, biểu thị cÅ©ng nhÆ° váºy: Má»™t, nghóa vá» vi diệu là nghóa của hoa, biểu thị hạnh đức của Pháºt lìa xa tÆ°á»›ng thô, cho nên nói Hoa là m trang nghiêm, nghóa sau Ä‘á»u theo nhÆ° váºy. Hai, nghóa vá» nở tròn, biểu thị hạnh đầy đủ sáng ngá»i, tánh mở mang giác ngá»™. Ba, nghóa vá» Ä‘oan chánh, biểu thị hạnh viên mãn, đức tÆ°á»›ng đầy đủ. Bốn, nghóa vá» thÆ¡m ngát, biểu thị hÆ°Æ¡ng thÆ¡m của đức xông Æ°á»›p khắp nÆ¡i là m lợi Ãch cho mình và ngÆ°á»i. Năm, nghóa vá» vui thÃch, biểu thị vui vá»›i công đức thù thắng hoan há»· không chán. Sáu, nghóa vá» khéo thà nh, biểu thị đức tÆ°á»›ng đã tu khéo léo thà nh tá»±u. Bảy, nghóa vá» trong sáng, biểu thị Ä‘oạn trừ chÆ°á»›ng vónh viá»…n không còn, vô cùng thanh tịnh. Tám, nghóa vá» trang sức, biểu thị bởi vì Liá»…u nhân vốn trang nghiêm cho bổn tánh. ChÃn, nghóa vá» dẫn quả, biểu thị bởi vì Sinh nhân vốn phát khởi Pháºt quả. MÆ°á»i, nghóa vá» không nhiá»…m, biểu thị ở giữa thế gian mà không nhiá»…m, bởi vì giống nhÆ° hoa sen. Tiếp theo giải thÃch chữ Kinh, cÅ©ng có mÆ°á»i nghóa, nhÆ° kinh Bảo Vân nói, nghóa còn lại giống nhÆ° trên. Tên gá»i vá» Hợp: Äại tức là đương Thể là m Ä‘á» mục, bao hà m là m nghóa. PhÆ°Æ¡ng tức là dá»±a và o Dụng là m tên gá»i, quỹ phạm là m nghóa bởi vì là phÆ°Æ¡ng pháp, tánh lìa tà vạy bởi vì là chÃnh trá»±c, có thể chữa trị chÆ°á»›ng nặng bởi vì là phÆ°Æ¡ng thuốc chữa bệnh, rá»™ng khắp cõi hÆ° không bởi vì không còn phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng nÆ¡i chốn. Quảng tức là Thể- Dụng hợp lại trình bà y, rá»™ng khắp là m nghóa, đó là tất cả má»i nÆ¡i-tất cả má»i lúc-tất cả các pháp-tất cả má»i ngÆ°á»i không có gì không rá»™ng khắp, Ä‘á»u lá»›p lá»›p nhÆ° lÆ°á»›i giăng của Äế ThÃch. Trong nà y lại dá»±a và o má»™t thâu nhiếp tất cả gá»i là Äại, má»™t phủ khắp tất cả gá»i là Quảng; trÆ°á»›c Quảng sau Äại, lý cÅ©ng không trái. PhÆ°Æ¡ng tức là Quảng, Äại tức là PhÆ°Æ¡ng Quảng, Ä‘á»u là Trì nghiệp thÃch, đây là pháp thụ Ä‘á»™ng đạt được (sở đắc), Pháºt là ngÆ°á»i chủ Ä‘á»™ng đạt được (năng đắc), giác chiếu là m danh, quả mãn là m nghóa. Trong nà y, nhân-pháp và cảnh-trà có dá»±a và o nhau-tức là nhau (tÆ°Æ¡ng y-tÆ°Æ¡ng tức). Dá»±a và o nhau: Trà dá»±a và o cảnh cho nên Pháºt của PhÆ°Æ¡ng Quảng lá»±a chá»n Pháºt thuá»™c Thừa dÆ°á»›i, cảnh dá»±a và o trà cho nên PhÆ°Æ¡ng Quảng của Pháºt lá»±a chá»n pháp thuá»™c nhân vị, hai loại dá»±a và o nhau nà y Ä‘á»u có bốn câu phân biệt vá» duyên khởi hữu lá»±c vô lá»±c, suy nghó có thể thấy, Ä‘á»u là Y chủ thÃch. Tức là nhau: Pháºt tức là PhÆ°Æ¡ng Quảng, PhÆ°Æ¡ng Quảng tức là Pháºt, nhân pháp vô ngại toà n Thể tức là nhau, bốn câu phân biệt vá» Không-Hữu cÅ©ng dá»±a theo suy nghó. Äây chỉ là Trì nghiệp thÃch. Äã là Pháºt không phải thuá»™c Thừa dÆ°á»›i, pháp vượt lên trên nhân vị, quả đức khó là m sáng tá», nhá» và o dụ má»›i hiển bà y, nghóa là vạn đức đến cuối cùng khắc chạm đẹp đẽ giống nhÆ° hoa, Ä‘an xen trang Ä‘iểm lẫn nhau hiển bà y tánh xứng vá»›i nghiêm. Phần nà y có hai môn: Má»™t là các đức trang nghiêm lẫn nhau, cÅ©ng có dá»±a và o nhau- tức là nhau, Ä‘á»u có bốn câu phân biệt vá» còn mất cùng phai má»(tồn vong câu mẫn), Ä‘á»u là Trì nghiệp thÃch, suy nghó có thể thấy. Hai là lý-hạnh trang nghiêm lẫn nhau, cÅ©ng có dá»±a và o nhau-tức là nhau. Bốn câu phân biệt vá» dá»±a và o nhau (tÆ°Æ¡ng y): Má»™t, lý nhá» và o tu mà hiển bà y, cho nên tức là tánh thuá»™c hà nh Hoa Nghiêm. Hai, hà nh thuáºn theo lý phát khởi, cho nên tức là hà nh thuá»™c lý Hoa Nghiêm. LÆ°Æ¡ng Nhiếp luáºn nói: “Tất cả Ä‘á»u từ Pháp thân nà y phát ra, tất cả Ä‘á»u trở lại chứng Pháp thân nà y.†Ba, lý-hà nh cùng dung hợp không hai mà hai, không phải là hà nh của Chân phát ra thì không thể hợp vá»›i Chân, không phải là hà nh trang Ä‘iểm của Chân thì không thuáºn theo Chân phát khởi. Bởi vì Thể dung hợp vá»›i hà nh mà nhân tròn vẹn, hà nh bao gồm Chân mà quả đầy đủ, cho nên nêu là Pháºt Hoa Nghiêm. Bốn, lý- hà nh cùng phai má» hai mà không hai, bởi vì hà nh của lý cho nên không phải là hà nh, lý của hà nh cho nên không phải là lý, là ngay nÆ¡i chủ Ä‘á»™ng và thụ Ä‘á»™ng (năng-sở) cùng phai má», vượt quá tình-lìa xa tÆ°á»›ng, không phải là trang nghiêm-không phải là không trang nghiêm, đây gá»i là Hoa Nghiêm. Bốn câu phân biệt vá» tức là nhau (tÆ°Æ¡ng tức), lý-hà nh hoà n toà n thâu nhiếp, dá»±a theo suy nghó có thể thấy. Váºy thì biết pháp-dụ chiếu rá»i qua lại rõ rà ng có tồn tại, còn lại nhÆ° trÆ°á»›c giải thÃch. Tên gá»i vá» Phẩm: Thế Gian là pháp, Tịnh Nhãn là dụ; Thế là thá»i kiếp, Gian là ở giữa, ở giữa thá»i kiếp hiển hiện cho nên nói là Thế Gian. Thế Gian không giống nhau có ba loại: Má»™t là Khà thế gian, là nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a; hai là Trà chánh giác thế gian, là chủ có thể giáo hóa(năng hóa); ba là Chúng sinh thế gian là cÆ¡ đã được giáo hóa (sở hóa). Trong phẩm nà y không vượt qua ba loại nà y, cho nên láºp thà nh tên gá»i nà y. Khà có hai loại: Má»™t, nÆ¡i chốn là Biệt xứ; hai, Hoa Tạng là Thông xứ. Trà chánh giác cÅ©ng có hai, đó là ba thân và mÆ°á»i thân. Chúng sinh cÅ©ng có hai, đó là đồng sinh và dị sinh. Tịnh Nhãn có ba nghóa: Má»™t là nghóa thấu suốt, và nhÆ° Khà thế gian, bởi vì thấu suốt lý bên trong. Văn sau nói: Pháp giá»›i không thể hoại Liên Hoa thế giá»›i hải. Hai là nghóa hiện tượng, và nhÆ° Trà chánh giác. Văn sau nói: Pháp thân thanh tịnh không có hình tượng nà o mà không hiện bà y. Ba là nghóa chiếu rá»i, và nhÆ° Chúng sinh thế gian. Văn sau nói: Giống nhÆ° mắt trong sáng nhìn ngá»c sáng ngá»i. Lại nếu luáºn chung thì ba thế gian nà y Ä‘á»u có ba nghóa vá» Tịnh Nhãn, suy nghó theo đó có thể biết. Lại giải thÃch lúc Äức Pháºt chÆ°a xuất thế, bởi vì không có ngÆ°á»i khéo léo dẫn dắt, cho nên nhÆ° mù. NhÆ° Lai bắt đầu xuất hiện ở thế gian, thì mắt trong sáng hiện rõ gá»i là mắt trong sáng của thế gian, vì váºy lúc Äức Pháºt nháºp Niết-bà n nói là mắt của thế gian không còn. Phẩm là chủng loại, là riêng biệt. Nghóa còn lại có thể biết. Tám-Trình bà y vá» Bá»™ loại truyá»n dịch. CÅ©ng có mÆ°á»i nghóa: 1) Hằng bổn; 2) Äại bổn; 3) Thượng bổn; 4) Trung bổn; 5) Hạ bổn; 6) Lược bổn; 7) Luáºn thÃch; 8) Phiên dịch; 9) Chi lÆ°u; 10) Cảm ứng. Hằng bổn. Phẩm Bất TÆ° Nghị ở sau nói: Tất cả thế giá»›i nhÆ° pháp giá»›i, hÆ° không giá»›i… Ä‘á»u dùng má»™t mảy lông Ä‘o lÆ°á»ng rá»™ng khắp, nÆ¡i má»—i má»™t đầu lông ở trong niệm niệm, thân nhÆ° số vi trần Bất khả thuyết… táºn cùng Ä‘á»i kiếp thá»i gian vị lai thÆ°á»ng chuyển pháp luân. Giải thÃch: Äây là gồm chung thế giá»›i khác loại nhÆ° hình thể cây cối…, tất cả nÆ¡i mảy lông trong niệm niệm thÆ°á»ng nói, không có ngừng nghỉ, Ä‘iá»u nà y không phải là có thể kết táºp, không thể nà o hạn định phẩm ấy bao nhiêu tụng, cÅ©ng không phải là phần vị dÆ°á»›i mà có thể thá» trì. Äại bổn. NhÆ° phẩm sau nói: Tỳ-kheo Hải Vân đã thá» trì kinh Phổ Nhãn, dùng núi Tu-di là m bút, nÆ°á»›c bốn biển là m má»±c, viết má»™t phẩm Tu-Ä‘a-la không thể nà o cùng táºn, các phẩm nhÆ° váºy lại hÆ¡n trần số. Äây là do lá»±c Äà -la-ni của các Äại Bồ-tát đã thá» trì, cÅ©ng không phải là Bối diệp mà có thể ghi chép được. Thượng bổn. Äây là Thượng bổn trong văn kết táºp. Vốn là ở Tây Vức truyá»n cho nhau, Bồ-tát Long ThỠđến Long cung trông thấy kinh Äại Bất TÆ° Nghị Giải Thoát có ba bổn, Thượng bổn có mÆ°á»i Tam thiên Äại thiên thế giá»›i vi trần số bà i tụng, Tứ thiên hạ vi trần số phẩm. Trung bổn. Có bốn mÆ°Æ¡i chÃn vạn tám ngà n tám trăm bà i kệ, má»™t ngà n hai trăm phẩm. Hai bổn trên đây Ä‘á»u giữ kÃn ở Long cung, không phải là do sức ngÆ°á»i ở Diêm-phù-Ä‘á» mà thá» trì, cho nên ở đây không lÆ°u truyá»n. Hạ bổn. Có mÆ°á»i vạn bà i tụng, ba mÆ°Æ¡i tám phẩm. Long Thá» Ä‘em bổn nà y ra, hiện lÆ°u truyá»n ở Thiên Trúc, tức là Nhiếp Luáºn trăm ngà n là m mÆ°á»i vạn. Tây Vức Ký nói: “Trong núi của nÆ°á»›c Giá-câu-bà n ở phÃa Nam nÆ°á»›c Vu Äiá»n vốn có bổn nà y.†Lược bổn. Tức là bổn có sáu mÆ°Æ¡i quyển đã lÆ°u truyá»n ở Trung Hoa, là ba vạn sáu ngà n bà i tụng tóm tắt ná»™i dung chủ yếu của phần trÆ°á»›c trong mÆ°á»i vạn bà i tụng ấy mà đưa ra. Gần đây trên tháp ở chùa Äại Từ Ân thấy Hoa Nghiêm bổn chữ Phạm có ba bá»™, so sánh sÆ¡ lược Ä‘á»u rất giống vá»›i bổn chữ Hán nà y, số bà i tụng cÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»±. Luáºn thÃch. Long ThỠđã Ä‘em Hạ bổn ra dá»±a và o đó soạn luáºn Äại Bất TÆ° Nghị, cÅ©ng dùng mÆ°á»i vạn bà i tụng để giải thÃch kinh nà y, luáºn Tháºp Trú Tỳ-bà -sa ngà y nay là má»™t phần của luáºn ấy. Thá»i nhà Tần, Tam tạng Gia-xá tụng Ä‘Æ°a ra phiên dịch, văn quyển mÆ°á»i sáu má»›i đến Äịa thứ hai, còn lại Ä‘á»u không đủ. Lại Bồ-tát Thế Thân soạn ra Tháºp Äịa luáºn, chỉ giải thÃch vá» má»™t phẩm Tháºp Äịa. Thá»i nhà Ngụy, Tam tạng Lặc-na và Bồ-Ä‘á» LÆ°u-chi ở Lạc DÆ°Æ¡ng Ä‘á»u phiên dịch má»™t bổn. Luáºt sÆ° Quang Thống tá»± mình hiểu văn tiếng Phạm Ä‘em bổn của hai Tam tạng đối chiếu Ä‘iá»u chỉnh cùng hợp lại là m thà nh má»™t bổn, thấy lÆ°u truyá»n bổn nà y. Bồ-tát Kim Cang Quân và Bồ-tát Kiên Tuệ Ä‘á»u soạn ra giải thÃch vá» Tháºp Äịa, hoà n toà n chÆ°a truyá»n đến Trung Hoa. Lại thá»i nhà Ngụy, Cao tăng Trung Hoa là Pháp sÆ° Linh Biện, ở núi NgÅ© Äà i đầu Ä‘á»™i kinh Hoa Nghiêm, Ä‘i bằng đầu gối, chân toạc máu chảy, thiết tha trải qua ba năm ngầm được gia há»™ mà hiểu rõ, ở trong núi Huyá»n Ung soạn ra luáºn vá» kinh nà y hÆ¡n má»™t trăm quyển, lúc ấy lÆ°u truyá»n ở Ä‘á»i. Vá» sau nhà vua có sắc chỉ thỉnh Pháp sÆ° và o cung ở Ä‘iện Thức Cà n giảng vá» Äại kinh nà y. Phiên dịch. Thá»i nhà Äông Tấn, Sa-môn Chi Pháp Lãnh từ nÆ°á»›c Vu Äiá»n có được ba vạn sáu ngà n kệ của kinh nà y, và thỉnh được Thiá»n sÆ° Bồ-tát chứng Tam quả Äại thừa ngÆ°á»i Bắc Thiên Trúc tên gá»i Pháºt-Ä‘Ã Bạt-Ä‘Ã -la, Trung Hoa nói là Giác Hiá»n, giòng há» ThÃch-ca, tức là dòng dõi của Cam Lá»™ Phạn VÆ°Æ¡ng, từng đến cõi trá»i Äâu-suất tìm gặp Di-lặc thÆ°a há»i Ä‘iá»u nghi. Và o ngà y mồng 10 tháng 3 năm Thuần Há»a niên hiệu Nghóa Hy thứ 14 nhà Tấn, ở tại chùa Tạ TÆ° Không thuá»™c DÆ°Æ¡ng Châu, tách biệt là m ra ngôi nhà Há»™ Tịnh Pháp, ở trong đó dịch ra kinh nà y. Lúc ấy trÆ°á»›c ngôi nhà có má»™t hồ hoa sen, hà ng ngà y có hai Äồng tỠáo xanh, từ trong hồ Ä‘i ra vẩy nÆ°á»›c quét dá»n ngôi nhà và cúng dÆ°á»ng, chiá»u trở vá» trong hồ. TÆ°Æ¡ng truyá»n giải thÃch rằng: “Bởi vì kinh nà y đã lâu ở Long cung, Long VÆ°Æ¡ng vui mừng vì kinh nà y truyá»n bá lÆ°u thông, cho nên tá»± mình đến hầu hạ cúng dÆ°á»ng, sau nhân đó đổi tên chùa nà y gá»i là chùa HÆ°ng Nghiêm.†Sa-môn Pháp Nghiệp và Tuệ Nghiêm-Tuệ Quán… tá»± mình Ä‘i theo ghi lại. Lúc ấy có Ná»™i sá» Mạnh Nghỉ-Hữu vệ tÆ°á»›ng quân Chá» Thúc Äộ… ở quáºn Ngô là m Äà n việt chÃnh. Äến ngà y mồng 10 tháng 6 niên hiệu Nguyên Hy thứ hai thì dịch xong. Äến ngà y 20 tháng 12 niên hiệu Vónh SÆ¡ thứ hai thá»i Äại Tống, cùng vá»›i bổn tiếng Phạm tiếp tục khảo Ä‘Ãnh tất cả, ở trong phẩm Pháp Giá»›i từ sau Phu nhân Ma-da đến trÆ°á»›c Bồ-tát Di-lặc đã thiếu tám-chÃn tá» văn kinh. Nay trong tháng 3 niên hiệu Vónh Long nguyên niên thá»i Äại ÄÆ°á»ng, có Tam tạng Äịa-bà -ha-la ở Thiên Trúc, thá»i ÄÆ°á»ng nói là Nháºt Chiếu, có bổn tiếng Phạm má»™t phẩm nà y, Pháp Tạng Ä‘Ãch thân cùng khảo Ä‘Ãnh đến phần văn thiếu nà y, phụng sắc chỉ cùng vá»›i Sa-môn Äạo Thà nh-Phục Lễ… dịch ra để bổ sung và o chá»— thiếu. Chi lÆ°u. Äó là Äại kinh nà y tùy theo sức thá» trì mà phân thà nh nhiá»u bá»™: Kinh Äâu Sa má»™t quyển là đầu Há»™i thứ hai; kinh Bồ Tát Bổn Nghiệp má»™t quyển là má»™t phẩm Tịnh Hạnh; kinh Tiểu Tháºp Trú má»™t quyển là phẩm Tháºp Trú; kinh Äại Tháºp Trú bốn quyển, kinh Tiệm Bị Nhất Thiết Trà Äức bốn quyển, Ä‘á»u là phẩm Tháºp Äịa; kinh NhÆ° Lai Tánh Khởi Vi Máºt Tạng hai quyển là phẩm Tánh Khởi; kinh Hiển Vô Biên Pháºt Äá»™ má»™t quyển là phẩm Thá» Mạng; kinh Äá»™ Thế sáu quyển là phẩm Ly Thế Gian; kinh La Ma Già ba quyển là phẩm Nháºp Pháp Giá»›i. Gần đây ở Thần Äô cùng vá»›i Tam tạng nÆ°á»›c Vu Äiá»n phiên dịch Hoa Nghiêm Tu Từ Phần má»™t quyển, Bất TÆ° Nghị Cảnh Giá»›i Phần má»™t quyển, Kim Cang Man Phần mÆ°á»i quyển. Phần nà y phiên dịch chÆ°a thà nh thì Tam tạng đã mất, nay hiện ở Thần Äô lại có được bổn Hoa Nghiêm năm vạn bà i tụng do nÆ°á»›c Vu Äiá»n tiến cống và Tam tạng đến Thần Äô hiện Ä‘ang phiên dịch. Bổn tiếng Phạm ở chùa Từ Ân cùng vá»›i bổn Hán trÆ°á»›c đây Ä‘á»u giống nhau không có gì khác, phẩm há»™i và văn cú của bổn Phạm má»›i Ä‘Æ°a đến có phần Ãt không giống nhau. Trình bà y vá» số bổn của Äại kinh nà y, đây Ä‘á»u là sá»± lÆ°u thông (chi lÆ°u) Äại kinh tùy theo căn khà mà phân ra phẩm loại. Cảm ứng. Vua nhà Tống thỉnh Tam tạng từ Tây Vức đến để giảng kinh nà y, ngÆ°á»i ấy tiếc rằng bởi vì tiếng địa phÆ°Æ¡ng chÆ°a thông hiểu, e là nói không hết ý chỉ của kinh, thế là và o đạo trà ng cầu thỉnh, má»›i tròn má»™t tuần liá»n má»™ng thấy lấy đầu Hán đổi đầu Phạm của mình, nhỠđó láºp tức hiểu suốt ngôn ngữ nÆ°á»›c Tống giảng giải truyá»n thụ không vÆ°á»›ng mắc. Lại vị Ni ở núi Cá»u LÅ©ng kÃnh trá»ng kinh nà y, chuyên cần Ä‘á»c tụng hÆ¡n hai mÆ°Æ¡i năm, liá»n cảm được mắt nhìn thấy sát hải ở trên đầu mảy lông. Lại có vị Ni ở núi NgÅ© Äà i thÆ°á»ng tụng kinh nà y, từ tối đến sáng thì hết má»™t bá»™, trong miệng có ánh sáng phát ra chiếu rá»i khắp hang núi. Lại ở thá»i Bắc Tá» có Pháp sÆ° Cá»±, sùng kÃnh tôn trá»ng kinh nà y mà không gặp được thầy, chuyên Ä‘á»c cầu hiểu, hÆ¡n mÆ°á»i lăm năm thì má»™ng thấy Thiện Tà i trao cho thuốc thông minh, nhỠđó mà được tá» ngá»™ thông suốt, soạn ra Sá»› mÆ°á»i quyển, giảng hÆ¡n năm mÆ°Æ¡i lần. Lại có Thiá»n sÆ° Tu Äức ở Trung SÆ¡n thuá»™c Äịnh Châu, chà thà nh giữ gìn thanh tịnh sao chép kinh nà y, sau mở há»™p có ánh sáng phát ra chiếu xa má»™t trăm hai mÆ°Æ¡i dặm. Lại có hoạn quan là LÆ°u Khiêm Chi nhân ở trong núi NgÅ© Äà i chuyên Ä‘á»c kinh nà y, liá»n trở lại hình tÆ°á»›ng trượng phu. Những sá»± việc nhÆ° váºy rất nhiá»u, nói rá»™ng ra đầy đủ nhÆ° trong truyện Hoa Nghiêm năm quyển. ChÃn- Phân rõ vá» phạm vi của văn nghóa. NhÆ°ng biển nghóa sâu thẳm bao la, ngôn ngữ tinh tế mênh mông, sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra mÆ°á»i môn tóm tắt vá» cÆ°Æ¡ng yếu ấy: 1) Äồng thá»i cụ túc tÆ°Æ¡ng Æ°ng môn; 2) Quảng hiệp tá»± tại vô ngại môn; 3) Nhất Ä‘a tÆ°Æ¡ng dung bất đồng môn; 4) ChÆ° pháp tÆ°Æ¡ng tức tá»± tại môn; 5) Ẩn máºt hiển liá»…u câu thà nh môn; 6) Vi tế tÆ°Æ¡ng dung an láºp môn; 7) Nhân-Ä‘Ã -la võng pháp giá»›i môn; 8) Thác sá»± hiển pháp sinh giải môn; 9) Tháºp thế cách pháp dị thà nh môn; 10) Chủ bạn viên minh cụ đức môn. NhÆ°ng mÆ°á»i môn nà y cùng má»™t duyên khởi vô ngại viên dung, há»… có má»™t môn thì đầy đủ tất cả, thÃch hợp có thể suy nghó. Ngay trong môn thứ nhất có mÆ°á»i nghóa vỠđầy đủ (cụ túc): Má»™t, giáo nghóa đầy đủ; hai, lý sá»±; ba, cảnh trÃ; bốn, hạnh vị; năm, nhân quả; sáu, y chánh; bảy, Thể dụng; tám, nhân pháp; chÃn, nghịch thuáºn; mÆ°á»i, ứng cảm đầy đủ. Nghóa là chúng sanh cÆ¡ cảm NhÆ° Lai ứng đến. Văn sau nói: Tất cả chúng sanh vốn thÃch thị hiện mây. NhÆ°ng mÆ°á»i cặp nà y đồng thá»i tÆ°Æ¡ng Æ°ng là má»™t duyên khởi, tùy má»™t Ä‘á»u đầy đủ tất cả nghóa khác. NhÆ° môn 1 đã nhÆ° váºy, chÃn môn còn lại nhÆ° rá»™ng-hẹp…, tất cả Ä‘á»u đầy đủ mÆ°á»i cặp trÆ°á»›c, chỉ tùy theo môn khác nhau mà thôi. Vì váºy trong má»—i má»™t môn Ä‘á»u có mÆ°á»i-trăm-ngà n…, suy nghó có thể thấy. Nay lại ở trên pháp của má»™t sá»± phân rõ vá» mÆ°á»i cặp nà y, còn lại dá»±a theo có thể biết. NhÆ° trong văn sau: 1) Cánh hoa sen biểu thị khiến cho sinh hiểu là giáo, tức pháp đã giải thÃch là nghóa, nhÆ° sau nói: Bồ- tát Thắng Am ở nÆ¡i hoa sen. 2) TÆ°á»›ng của hoa là sá»±, Thể của hoa là lý, văn sau nói: Pháp giá»›i không thể loại Liên Hoa thế giá»›i hải. 3) Hoa là sở quán cÅ©ng tức là năng quán, bởi vì trong kinh nà y có thể dùng hạnh bên trong mà sá»± bên ngoà i. 4) Hoa của hạnh và sá»± kết hợp cho nên thà nh phần vị. 5) Hoa của nhân và sá»± thu nháºn cho nên thà nh tá»±u quả. Äà i hoa là sở y cho nên cÅ©ng Ä‘Æ°a và o chánh, nhÆ° quốc Ä‘á»™-thân… 7) Thể của hoa cùng là Chân cho nên Dụng ứng vá»›i cÆ¡. 8) Thu nháºn hoà n toà n là ngÆ°á»i cho nên luôn luôn là pháp. 9) Nghịch vá»›i năm Nhiệt, cho nên thuáºn vá»›i mÆ°á»i Äá»™. 10) Thuáºn theo hÆ°á»›ng đến căn cÆ¡ cho nên cÅ©ng có thể cảm được. NhÆ° sá»± của má»™t hoa đã váºy, tất cả sá»± còn lại Ä‘á»u dá»±a theo mà biết. Pháp của sá»± đã nhÆ° váºy, tất cả các giáo nghóa còn lại Ä‘á»u nhÆ° váºy, dá»±a theo suy nghó có thể thấy. NhÆ° đầy đủ từ mÆ°á»i cặp đã nhÆ° váºy, má»™t cánh hoa kia đầy đủ mÆ°á»i môn trÆ°á»›c cÅ©ng nhÆ° váºy. Vì sao? Bởi vì cánh hoa sen nà y đầy đủ mÆ°á»i nghóa trÆ°á»›c, đồng thá»i tÆ°Æ¡ng Æ°ng đầy đủ tròn vẹn, là môn thứ nhất. Hai, ngay cánh hoa kia rá»™ng khắp pháp giá»›i mà không là m há»ng phần vị vốn có, bởi vì phân tức là không có gì phân, không có gì phân tức là phân, rá»™ng hẹp tá»± tại không có gì chÆ°á»›ng ngại. Văn sau nói: Hoa sen lá»›n nà y, cánh ấy che khắp tất cả pháp giá»›i, cho nên hoặc chỉ là rá»™ng rãi không ranh giá»›i, hoặc phạm vi giá»›i hạn rõ rà ng, hoặc tức là rá»™ng tức là hẹp, hoặc rá»™ng-hẹp cùng mất Ä‘i. Hoặc đầy đủ bốn loại trÆ°á»›c, bởi vì là cảnh của hiểu rõ. Hoặc bặt dứt năm loại trÆ°á»›c, bởi vì là cảnh của thá»±c hà nh. Vá» sau Ä‘á»u dá»±a theo đây. Ba, ngay cánh hoa nà y dãn mình ra khắp hòa và o trong tất cả pháp giá»›i, tức là thâu nhiếp tất cả là m cho hòa và o trong mình, dãn ra- thâu nhiếp đồng thá»i đã không có chÆ°á»›ng ngại, cho nên tan chảy hòa hợp. Hoặc có bốn câu-sáu câu, dá»±a theo trÆ°á»›c để suy nghó. Văn sau nói: Dùng má»™t cõi Pháºt đầy đủ mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng hòa và o má»™t cÅ©ng không sót lại gì. Bốn, má»™t cánh hoa nà y bá» mình giống nhÆ° ngÆ°á»i toà n Thể Ä‘á»u là tất cả pháp kia, mà luôn luôn thâu nhiếp ngÆ°á»i giống nhÆ° mình toà n bá»™ tất cả pháp kia tức là Thể của mình, má»™t- nhiá»u tức là nhau tá»± nhiên không có chÆ°á»›ng ngại, cảnh của hiểu rõ và thá»±c hà nh (giải-hạnh) riêng biệt có sáu câu giống nhÆ° trÆ°á»›c. Văn sau nói: Biết má»™t tức là nhiá»u, nhiá»u tức là má»™t… Năm, hoa có thể thâu nhiếp các pháp kia tức là má»™t hiển bà y nhiá»u ẩn kÃn, tất cả thâu nhiếp hoa tức là má»™t ẩn kÃn nhiá»u hiển bà y, hiển bà y và hiển bà y không cùng lúc, ẩn kÃn và ẩn kÃn không đồng thá»i, ẩn kÃn hiển bà y-hiển bà y ẩn kÃn đồng thá»i không ngăn ngại, hoà n toà n thâu nhiếp cùng phai má», còn mất cùng thà nh tá»±u, số câu giống nhÆ° trÆ°á»›c. Văn sau nói: PhÆ°Æ¡ng Äông thấy tiến và o Chánh thá», phÆ°Æ¡ng Tây thấy từ Tam-muá»™i đứng lên… Sáu, trong cánh hoa nà y tất cả các pháp nhÆ° cõi nÆ°á»›c vi tế… rõ rà ng Ä‘á»u hiện bà y. Văn sau nói: Ở trong má»™t mảy trần cõi nÆ°á»›c vi tế trải rá»™ng an trú. Bảy, trong cánh hoa má»—i má»™t vi trần Ä‘á»u cùng hiện rõ vô biên sát hải, trong sát hải lại có vi trần, trong các vi trần kia lại có sát hải, lá»›p lá»›p nhÆ° váºy không thể cùng táºn, không phải là tâm thức suy nghó đến được; nhÆ° lÆ°á»›i giăng của trá»i Äế ThÃch, minh châu trong suốt hiện rõ hình ảnh lẫn nhau, hình ảnh lại hiện rõ hình ảnh mà không há» cùng táºn. Văn sau nói: NhÆ° thế giá»›i Nhân-Ä‘Ã -la võng… Tám, thấy cánh hoa nà y tức là thấy pháp giá»›i vô táºn, không phải là nhá» và o đây mà có biểu thị riêng biệt. Văn sau nói: Những tán hoa nà y từ Vô sinh pháp nhẫn mà khởi lên… ChÃn, ngay má»™t hoa sen nà y đã có đủ tất cả Xứ, lại cÅ©ng đầy đủ tất cả Thá»i, nghóa là ba Ä‘á»i Ä‘á»u có ba, thâu nhiếp là m má»™t niệm cho nên là m thà nh mÆ°á»i Ä‘á»i. Bởi vì Thá»i không có Thể riêng biệt cho nên dá»±a và o hoa để thà nh láºp, hoa đã không ngăn ngại thì Thá»i cÅ©ng nhÆ° váºy. Vì thế văn sau nói: Tất cả thá»i kiếp quá khứ, Ä‘Æ°a và o hiện tại-vị lai, tất cả thá»i kiếp vị lai, trở lại Ä‘Æ°a và o Ä‘á»i quá khứ. Lại nói: Vô lượng kiếp tức là má»™t niệm, má»™t niệm tức là vô lượng kiếp… MÆ°á»i, lý của pháp Viên giáo nà y không khởi lên má»™t mình, nhất định có quyến thuá»™c sinh khởi theo. Văn sau nói: Hoa nà y có trần số thế giá»›i hải hoa sen để là m quyến thuá»™c. Lại nhÆ° má»™t phÆ°Æ¡ng là chủ, mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng là bạn, phÆ°Æ¡ng khác cÅ©ng nhÆ° váºy, cho nên chủ và chủ-bạn và bạn Ä‘á»u không thấy nhau, chủ và bạn-bạn và chủ tròn vẹn sáng ngá»i đầy đủ công đức. NhÆ° má»™t sá»± của hoa có mÆ°á»i nghóa của mình, đầy đủ mÆ°á»i môn nà y tức là má»™t trăm môn, những giáo nghóa khác cÅ©ng Ä‘á»u dá»±a theo đó, cho nên trở thà nh ngà n môn. NhÆ° những giáo nghóa hÆ°á»›ng vá» mÆ°á»i nghóa thuá»™c loại của mình, và mÆ°á»i môn nhÆ° Äồng thá»i cụ túc tÆ°Æ¡ng Æ°ng… có ngà n môn nà y, Äồng thá»i cụ túc tÆ°Æ¡ng Æ°ng… kia cÅ©ng hÆ°á»›ng vá» mÆ°á»i môn thuá»™c loại của mình và những giáo nghóa… cÅ©ng trở thà nh ngà n môn, dá»±a theo suy nghó có thể thấy. Há»i: Có nhân duyên gì là m cho các pháp nà y có thể có tá»± nhiên dung hòa vô ngại nhÆ° váºy? Äáp: Nhân duyên vô lượng khó có thể trình bà y đầy đủ, sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra mÆ°á»i loại để giải thÃch vá» vô ngại nà y: 1) Bởi vì duyên khởi dá»±a và o nhau; 2) Bởi vì pháp tánh dung thông; 3) Bởi vì tất cả chỉ do tâm hiện bà y; 4) Bởi vì nhÆ° huyá»…n không tháºt; 5) Bởi vì lá»›n nhá» không nhất định; 6) Bởi vì vô hạn nhân phát sinh; 7) Bởi vì quả đức vô cùng tròn vẹn; 8) Bởi vì thần thông thù thắng tá»± tại; 9) Bởi vì Äại Dụng của Tam- muá»™i; 10) Bởi vì giải thoát khó nghó. Bởi vì duyên khởi dá»±a và o nhau: Nghóa là biển pháp duyên khởi trong Äại pháp giá»›i, nghóa môn vô lượng, dá»±a theo Viên tông sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra mÆ°á»i môn để giải thÃch nghóa trÆ°á»›c. Nghóa là các pháp duyên khởi cần phải có đủ mÆ°á»i nghóa nà y má»›i thà nh duyên khởi, thiếu thì không thà nh duyên khởi: Má»™t, nghóa vá» các duyên Ä‘á»u khác: Äó là trong Äại duyên khởi, các duyên hÆ°á»›ng vá» nhau cần phải là Thể-Dụng khác nhau, không xen tạp vá»›i nhau má»›i thà nh duyên khởi. Nếu không nhÆ° váºy thì các duyên tạp loạn, mất Ä‘i pháp duyên vốn có, duyên khởi không thà nh. Äây tức là tất cả các duyên Ä‘á»u giữ lấy má»™t mình. Hai, nghóa vá» cùng giúp đỡ lẫn nhau: Äó là các duyên nà y cần phải thÃch ứng lẫn nhau má»›i thà nh duyên khởi. Lại nhÆ° má»™t duyên thÃch ứng vá»›i nhiá»u duyên, Ä‘á»u cùng vá»›i nhiá»u duyên kia hoà n toà n là m má»™t, má»™t nà y tức là đầy đủ nhiá»u cái má»™t. Nếu má»™t duyên nà y không đầy đủ nhiá»u má»™t, thì giúp đỡ thÃch ứng không rá»™ng khắp, không thà nh duyên khởi. Äây tức là má»—i má»™t Ä‘á»u có đủ tất cả các má»™t. Ba, nghóa vá» cùng tồn tại vô ngại: Äó là tất cả má»™t duyên cần phải có đủ hai loại trÆ°á»›c má»›i thà nh duyên khởi, bởi vì cần phải trú và o má»™t mình má»›i có thể thÃch ứng rá»™ng khắp, thÃch ứng rá»™ng khắp nhiá»u duyên má»›i là má»™t, vì váºy chỉ má»™t-nhiá»u má»™t tá»± tại vô ngại. Theo sá»± dung hòa trá»n vẹn nà y có sáu câu phân biệt: Hoặc Ä‘Æ°a ra Thể đầy đủ trú là chỉ má»™t, hoặc Ä‘Æ°a ra Thể thÃch ứng rá»™ng khắp là nhiá»u má»™t, hoặc cùng tồn tại, hoặc cùng phai má», hoặc toà n bá»™ hợp lại, hoặc hoà n toà n lìa xa, Ä‘á»u suy nghó có thể thấy. Ba môn trên đây tổng quát trình bà y pháp vốn có duyên khởi. Bốn, nghóa vá» khác môn hòa và o nhau: Äó là lá»±c dụng của các duyên dá»±a và o giữ gìn lẫn nhau, so sánh là m mất lẫn nhau, Ä‘á»u có nghóa toà n lá»±c-không có toà n lá»±c thì duyên khởi má»›i thà nh. NhÆ° luáºn nói: Nhân không sinh mà duyên sinh, duyên không sinh mà tá»± nhân sinh. Nếu tất cả chỉ có lá»±c mà không có loại nà o không có lá»±c thì có lá»—i vá» nhiá»u quả, bởi vì má»—i má»™t loại Ä‘á»u sinh. Nếu tất cả chỉ là không có lá»±c mà không có loại nà o có lá»±c thì có lá»—i vá» không có quả, bởi vì giống nhau chứ không phải là duyên cùng không sinh. Vì váºy duyên khởi cần phải dá»±a và o nhau có đủ lá»±c-không có lá»±c, nếu nhÆ° thiếu má»™t duyên thì tất cả không thà nh, còn lại cÅ©ng nhÆ° váºy. Do đó má»™t duyên có thể giữ lấy nhiá»u duyên, má»™t duyên là có lá»±c có thể thâu nhiếp nhiá»u duyên; nhiá»u duyên dá»±a và o má»™t duyên, nhiá»u duyên là không có lá»±c mà ngầm hòa và o má»™t duyên. Bởi vì má»™t duyên có lá»±c nhất định không thể nà o Ä‘i cùng vá»›i nhiá»u duyên có lá»±c, cho nên không có má»™t duyên mà không thâu nhiếp nhiá»u duyên. Bởi vì nhiá»u duyên không có lá»±c nhất định không thể nà o Ä‘i cùng vá»›i má»™t duyên không có lá»±c, cho nên không có nhiá»u duyên mà không hòa và o má»™t duyên. NhÆ° má»™t duyên giữ lấy-nhiá»u duyên dá»±a và o đã nhÆ° váºy, nhiá»u duyên giữ lấy- má»™t duyên dá»±a và o cÅ©ng nhÆ° váºy. Suy nghó ngược lại vá»›i trên, thì tức là cÅ©ng không có nhiá»u duyên mà không thâu nhiếp má»™t duyên, không có má»™t duyên mà không hòa và o nhiá»u duyên. NhÆ° má»™t duyên hÆ°á»›ng vá» nhiá»u duyên, có dá»±a và o-có giữ lấy, toà n lá»±c-không toà n lá»±c, thÆ°á»ng đầy đủ nhiá»u ở trong mình, ẩn mình ở trong nhiá»u, cùng lúc vô ngại. Nhiá»u duyên hÆ°á»›ng vá» má»™t duyên, nên biết cÅ©ng nhÆ° váºy. Hai câu vô ngại vá» cùng tồn tại-cùng phai má», suy nghó dá»±a theo đó. Năm, nghóa vá» khác Thể tức là nhau: Äó là các duyên hÆ°á»›ng vá» nhau, toà n Thể so sánh-là m mất Ä‘i, có nghóa vá» có Thể-không có Thể, thì duyên khởi má»›i thà nh. Bởi vì nếu thiếu má»™t duyên, thì duyên còn lại không thà nh khởi, khởi không thà nh cho nên nghóa của duyên đã là m há»ng. Có thể má»™t duyên nà y khiến cho tất cả thà nh khởi, đã thà nh tá»±u vá» khởi cho nên nghóa của duyên má»›i thà nh láºp. Vì váºy má»™t duyên là chủ Ä‘á»™ng khởi, nhiá»u duyên và quả Ä‘á»u là thụ Ä‘á»™ng khởi, thì tức là nhiá»u duyên là m má»™t thà nh tá»±u, nhiá»u duyên là không có Thể; má»™t duyên chủ Ä‘á»™ng là m ra nhiá»u duyên, má»™t duyên là có Thể. Bởi vì má»™t duyên có Thể nhất định không thể nà o Ä‘i cùng vá»›i nhiá»u duyên có Thể, nhiá»u duyên không có Thể nhất định không thể nà o Ä‘i cùng vá»›i má»™t duyên không có Thể. Vì váºy không có má»™t duyên nà o mà không nhiá»u duyên, không có nhiá»u duyên nà o mà không má»™t duyên, má»™t duyên- nhiá»u duyên đã nhÆ° váºy, nhiá»u duyên-má»™t duyên cÅ©ng nhÆ° váºy. Suy nghó ngược lại vá»›i trên, nhÆ° má»™t duyên hÆ°á»›ng vá» nhiá»u duyên, bởi vì có duyên có Thể-không có Thể, cho nên có thể thâu nhiếp duyên khác cùng vá»›i mình, bá» mình cùng vá»›i duyên khác, cùng lúc vô ngại; nhiá»u duyên hÆ°á»›ng vá» má»™t duyên nên biết cÅ©ng nhÆ° váºy, dá»±a theo trÆ°á»›c để suy nghó. Hai câu vô ngại vá» cùng tồn tại-cùng phai má», cÅ©ng suy nghó có thể thấy. Sáu, nghóa vá» Thể-Dụng cùng dung hòa: Äó là các pháp duyên khởi cần phải có lá»±c dụng giao thiệp, toà n Thể dung hợp má»›i thà nh duyên khởi, vì váºy viên thông cÅ©ng có sáu câu phân biệt: 1) Bởi vì Thể Ä‘á»u là Dụng cho nên nêu ra Thể toà n là Dụng, tức là chỉ có nghóa hòa và o nhau chứ không có nghóa tức là nhau. 2) Bởi vì Dụng Ä‘á»u là Thể, cho nên chỉ có tức là nhau chứ không có hòa và o nhau. 3) Quy vá» Dụng của Thể không ngăn ngại Dụng, Thể của toà n Dụng mà không mất Thể, đây tức là vô ngại cùng tồn tại, cÅ©ng hòa và o-cÅ©ng tức là tá»± tại cùng hiện rõ. 4) Thể của toà n Dụng thì Thể phai má», Dụng của toà n Thể thì Dụng mất Ä‘i, không phải tức là -không phải hòa và o viên dung má»™t vị. 5) Hợp bốn câu trÆ°á»›c cùng má»™t duyên khởi vô ngại cùng tồn tại. 6) Mất Ä‘i năm sâu trÆ°á»›c, tuyệt đối đãi-lìa nói năng sâu xa giống nhÆ° tánh hải. Ba môn trên đây hiển bà y vá» nghóa lý đối vá»›i môn khác Thể. Bảy, nghóa vá» cùng Thể hòa và o nhau: Äó là má»™t duyên trÆ°á»›c đã đầy đủ nhiá»u-má»™t, cùng vá»›i Thể của má»™t duyên kia không có gì khác, cho nên gá»i là cùng Thể. Lại bởi vì má»™t duyên nà y thÃch ứng vá»›i nhiá»u duyên cho nên có nhiá»u-má»™t nà y, thÃch ứng vá»›i nhiá»u duyên đã tức là nhau-hòa và o nhau, khiến cho nhiá»u duyên-má»™t duyên nà y cÅ©ng có tức là nhau-hòa và o nhau. TrÆ°á»›c trình bà y vá» hòa và o nhau, nghóa là má»™t duyên có lá»±c có thể giữ lấy nhiá»u duyên-má»™t duyên, nhiá»u duyên- má»™t duyên không có lá»±c dá»±a và o má»™t duyên kia, vì váºy má»™t duyên có thể thâu nhiếp nhiá»u duyên, nhiá»u duyên đã hòa và o má»™t duyên. Má»™t duyên hòa và o-nhiá»u duyên thâu nhiếp, ngược lại vá»›i trên nên biết. Nghóa còn lại, câu còn lại dá»±a theo trÆ°á»›c để suy nghó. Tám, nghóa vá» cùng Thể tức là nhau: Äó là má»™t duyên trÆ°á»›c đã có đủ nhiá»u duyên-má»™t duyên, cÅ©ng có nghóa có Thể-không có Thể, cho nên cÅ©ng tức là nhau. Bởi vì nhiá»u duyên-má»™t duyên không có Thể, do má»™t duyên ban đầu mà thà nh nhiá»u duyên tức là má»™t duyên. Do má»™t duyên ban đầu có Thể có năng lá»±c là m ra nhiá»u duyên khiến cho má»™t duyên thâu nhiếp nhiá»u duyên. NhÆ° má»™t duyên có-nhiá»u duyên không có đã nhÆ° váºy, nhiá»u duyên có-má»™t duyên không có cÅ©ng nhÆ° váºy. Nghóa còn lại, câu còn lại Ä‘á»u dá»±a theo trÆ°á»›c để suy nghó. ChÃn, nghóa vá» cùng dung hòa vô ngại: Äó là cÅ©ng cùng Thể- Dụng cùng dung hòa trÆ°á»›c đây, tức là -hòa và o tá»± tại cÅ©ng có sáu câu, dá»±a theo trÆ°á»›c nên biết. Ba môn trên đây phân rõ vá» nghóa lý ở trong môn cùng Thể thứ hai trÆ°á»›c đây. MÆ°á»i, nghóa vá» giống-khác đầy đủ trá»n vẹn: Äó là dùng chÃn môn trÆ°á»›c đây tổng hợp là m thà nh má»™t Äại duyên khởi, khiến cho nhiá»u loại nghóa môn cùng lúc đầy đủ. Bởi vì trú và o má»™t duyên thÃch ứng rá»™ng khắp, cho nên có rá»™ng hẹp tá»± tại. Bởi vì dá»±a và o Thể-dá»±a và o Dụng, cho nên có tức là nhau-hòa và o nhau. Bởi vì má»™t duyên thâu nhiếp nhiá»u duyên luôn luôn là m hiển bà y, khiến cho má»™t duyên hòa và o nhiá»u duyên là m ẩn kÃn; nhiá»u duyên thâu nhiếp má»™t duyên cÅ©ng nhÆ° váºy. Lại dá»±a và o Dụng hòa và o nhau là m hiển bà y, khiến cho dá»±a và o Thể tức là nhau là m ẩn kÃn, hiển bà y hòa và o ẩn kÃn cÅ©ng nhÆ° váºy. Lại khác môn tức là -hòa và o là m hiển bà y, khiến cho cùng Thể là m ẩn kÃn, giống hiển bà y-khác ẩn kÃn cÅ©ng nhÆ° váºy. Lại bởi vì dùng nghóa hòa và o nhau trong khác môn thâu nhiếp cùng Thể, cho nên hiện có môn Vi tế. Bởi vì khác Thể hòa và o nhau kèm theo cùng Thể hòa và o nhau, cho nên có môn Trùng trùng vô táºn đế võng. Bởi vì pháp Äại duyên khởi nà y tức là pháp môn Vô ngại pháp giá»›i, cho nên có môn Thác sá»± hiển pháp. Vì váºy mà dung thông tá»± tại. Nay theo trên pháp nà y đã phân rõ vá» thá»i pháp, cÅ©ng tùy theo vô ngại tá»± tại nà y cho nên có môn Tháºp thế. Bởi vì pháp môn nà y cùng má»™t duyên khởi kèm theo nhau khởi lên, tùy theo má»™t môn nhất định phải có đủ tất cả các môn, cho nên có môn Chủ-bạn. Má»™t môn nà y ở trong môn thứ ba trÆ°á»›c đây để phân rõ nghóa lý. MÆ°á»i nghóa trên đây toà n bá»™ là môn duyên khởi thuáºn theo nhau. Những môn khác nói nhÆ° trong Chỉ Quy. ï‚¢ HOA NGHIÊM KINH THÃM HUYỀN Kà <å·>QUYỂN 2</å·> <è©ž>Phẩm 1: THẾ GIAN TỊNH NHÃN</è©ž> MÆ°á»i- Tùy văn giải thÃch. Nay ba vạn sáu ngà n kệ trong kinh nà y có bảy Xứ-tám Há»™i, đó là ba Xứ trong loà i ngÆ°á»i, bốn Xứ trên cõi trá»i là bảy, trùng há»™i Phổ Quang là tám Há»™i. Trong đó có ba mÆ°Æ¡i bốn phẩm, má»™t phẩm thứ nhất là phần Tá»±a, phẩm Lô-xá-na trở xuống là trình bà y vá» Chánh tông, LÆ°u thông có-không dùng bốn nghóa để giải thÃch: Má»™t, từ “Chúng sinh tâm vi trần…†trở xuống có hai tụng là m LÆ°u thông, bởi vì kết thúc khen ngợi khuyến khÃch tin tưởng; hai, bởi vì kinh truyá»n đến không hết, thiếu không có phần LÆ°u thông; ba, bởi vì kinh nà y là nói vá» pháp môn Xứng pháp giá»›i, cho nên toà n bá»™ không có phần LÆ°u thông. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì sao nhất định phải có phần Tá»±a? Äáp: Bởi vì có thấy-nghe bao gồm hÆ°á»›ng đến tiến và o, cho nên có bắt đầu là phần Tá»±a. Bởi vì đã tiến và o không có cuối cùng cho nên không có kết thúc LÆ°u thông. NhÆ° tu sinh quả Pháºt có bắt đầu mà không có cuối cùng, nếu không nhÆ° váºy thì vì sao tám Há»™i, cuối má»—i má»™t Há»™i Ä‘á»u không có LÆ°u thông? Kinh Äại Bát-nhã trong mÆ°á»i sáu Há»™i, sau má»—i má»™t Há»™i ấy Ä‘á»u có riêng phần LÆ°u thông; trong kinh Äại Táºp, cuối các Há»™i cÅ©ng Ä‘á»u có phần LÆ°u thông; kinh nà y thì không nhÆ° váºy, cho nên biết ý riêng có nÆ¡i biểu thị. Bốn, dùng những pháp khác của Tam thừa, lợi Ãch cho chúng sinh tùy theo cÆ¡ sai biệt, là m tÆ°á»›ng lợi Ãch LÆ°u thông. Lại Pháp sÆ° Äại Viá»…n phân kinh nà y là m bốn phần: Má»™t, phẩm đầu gá»i là phần duyên khởi tịnh cÆ¡; hai, phẩm Lô-xá-na gá»i là phần nêu ra tông chỉ thúc đẩy ý chÃ; ba, phẩm Danh Hiệu trở xuống đến Há»™i thứ tám gá»i là phần hiển bà y đạo thúc đẩy tu táºp; bốn, cuối cùng Phổ Hiá»n đã nói kệ gá»i là phần dặn dò LÆ°u thông. Nay lại tìm văn sau tổng quát phân ra là m năm: Má»™t, phẩm đầu là phần nhân duyên phát khởi của giáo; hai, má»™t vòng há»i đáp trong phẩm Lô-xá-na gá»i là phần nêu ra quả khuyến khÃch vui mừng sinh khởi niá»m tin; ba, má»™t vòng há»i đáp từ Há»™i thứ hai đến Há»™i thứ sáu gá»i là phần tu nhân hợp vá»›i quả phát sinh hiểu biết; bốn, má»™t vòng há»i đáp trong Há»™i thứ bảy gá»i là phần dá»±a và o pháp tiến tu thà nh tá»±u vá» hạnh; năm, má»™t vòng há»i đáp trong Há»™i thứ tám gá»i là phần dá»±a và o ngÆ°á»i tiến và o chứng thà nh tá»±u vỠđức. LÆ°u thông có-không đã phân rõ nhÆ° trên, năm phần nà y Ä‘á»u dá»±a và o văn trÆ°á»›c phát khởi văn sau, thứ tá»± nghóa lý sinh khởi lẫn nhau đầy đủ, cho nên không tăng giảm. Ngay trong phần Tá»±a thứ nhất, phân là m hai: Má»™t, trình bà y vá» phần Tá»±a trong cõi nà y; hai, trình bà y vá» phần Tá»±a trong mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thế giá»›i vô táºn. Trong phần má»™t có ba: Má»™t là đầu tiên có bốn chữ chỉ là Chứng tÃn; hai từ “Nhất thá»i…†trở xuống là gồm chung hai Tá»±a; ba từ “Äá»™ng địa…†trở xuống chỉ là Phát khởi. Nếu nói bao gồm sau thì nhất định có bốn câu: Hoặc chỉ riêng Chứng tÃn là đầu, hoặc chỉ riêng Phát khởi là sau, hoặc cùng là phần giữa, hoặc Ä‘á»u không phải là Chánh tông sau nà y. Lại bốn chữ đầu tiên, nghóa nối thông mà văn hạn chế, bởi vì văn ở đầu tiên mà nghóa nối thông cả tám Há»™i. Từ “Nhất thá»i…†trở xuống, văn nối thông mà nghóa hạn chế, bởi vì các Há»™i sau Ä‘á»u có “Nhó thá»i…†cho nên văn nối thông. Nay ở đây hạn chế đầu tiên vốn là nghóa hạn chế. Lại theo Pháºt Äịa luáºn phân ra là m năm: Má»™t, tổng quát hiển bà y vá» pháp đã nghe; hai, thá»i gian phát khởi của giáo; ba, hiển bà y vá» giáo chủ; bốn, nÆ¡i chốn phát khởi của giáo; năm, giáo đã phủ khắp cÆ¡. Theo Pháp Hoa luáºn… có sáu thà nh tá»±u: Má»™t là TÃn, hai là Văn, ba là Thá»i, bốn là Chủ, năm là Xứ, sáu là Chúng. Nay giải thÃch vá» nghóa nà y sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra bốn môn: Má»™t, trình bà y vá» nguyên do an láºp sáu nghóa nà y; hai, phân rõ vá» ngÆ°á»i nghe tá»± mình thuáºt lại; ba, xác định vá» ngÆ°á»i truyá»n pháp; bốn, giải thÃch văn. Trong phần má»™t, láºp ra sáu câu nà y, nguyên do có sáu: Má»™t là Äức Pháºt dạy an láºp, theo Trà Luáºn: “Äức Pháºt sắp nháºp Niết-bà n nói cho A-nan biết: MÆ°á»i hai bá»™ kinh ông nên lÆ°u thông. Lại nói vá»›i Ưu-ba-ly: Tất cả giá»›i luáºt ông nên thá» trì. Nói vá»›i A-na-luáºt: Ông đạt được Thiên nhãn, thÆ°á»ng giữ gìn Xá-lợi, khuyên ngÆ°á»i cúng dÆ°á»ng. Nói vá»›i Äại chúng: Nếu Ta trú má»™t kiếp hay giảm má»™t kiếp thì đến lúc cÅ©ng sẽ diệt. Nói xong ở Song Lâm xoay đầu vá» phÃa Bắc mà nằm, sắp nháºp Niết-bà n. A-nan vì niệm ái của thân thuá»™c chÆ°a trừ, tâm chìm trong Æ°u sầu, A-nê-lô-Ä‘áºu nói vá»›i A-nan: Äức Thế Tôn hôm nay tuy còn mà ngà y mai đã không còn, ông nên há»i vá» sá»± việc quan trá»ng của Ä‘á»i vị lai kia, vì sao giống nhÆ° ngÆ°á»i ngu kia mà buồn rầu quá mức nhÆ° váºy? A-nan liá»n đứng dáºy há»i rằng: Nay tôi không biết thÆ°a há»i vá» việc gì? Lô-Ä‘áºu dạy rằng: Sá»± việc quan trá»ng có bốn, má»™t là há»i NhÆ° Lai tại thế tá»± mình nói pháp, má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u tin nháºn, sau khi NhÆ° Lai diệt Ä‘á»™, đầu tất cả các kinh nên để lá»i gì; hai là há»i NhÆ° Lai tại thế, các hà ng Tỳ-kheo Ä‘á»u lấy Pháºt là m Thầy, sau khi NhÆ° Lai diệt Ä‘á»™ lấy ai là m Thầy; ba là há»i lúc Pháºt tại thế, các Tỳ-kheo dá»±a và o Pháºt mà an trú, sau khi NhÆ° Lai diệt Ä‘á»™ dá»±a và o ai mà an trú; bốn là há»i NhÆ° Lai tại thế, Xa-nặc tánh ác Pháºt tá»± sá»a trị, sau khi Pháºt diệt Ä‘á»™ là m sao cùng trú? A-nan nhÆ° lá»i dạy thÆ°a há»i, Äức Thế Tôn trả lá»i rằng: Äầu kinh nên để sáu câu là “NhÆ° thị…â€; hai là Tỳ-kheo Ä‘á»u dùng Ba-la-Ä‘á» Má»™c-xoa là m Thầy; ba là đá»u dá»±a và o Tứ Niệm Xứ mà an trú; bốn là Tỳ-kheo ác tánh dùng Phạm Äà n mà sá»a trị, Trung Hoa nói là Mặc Tẩn. Nếu tâm yếu Ä‘uối quy phục thì vì há» nói vá» kinh Ca Chiên Diên, Trung Hoa nói là kinh Ly Hữu Vô, để phá trừ tâm ngã mạn.†Lại nhÆ° trong kinh Äại Bi: “A-nan thÆ°a thỉnh Äức Pháºt: Là m sao kết táºp pháp nhãn? Äức Pháºt nói cho A-nan biết rằng: Sau khi Ta diệt Ä‘á»™, Äại đức Tỳ-kheo sẽ há»i nhÆ° váºy: Äức Thế Tôn thuyết kinh Äại A Ba Äà Na… ở nÆ¡i nà o? Ông nên trả lá»i nhÆ° váºy: Tôi nghe nhÆ° váºy, má»™t thưở nỠở nÆ°á»›c Ma-già -Ä‘a, dÆ°á»›i tán cây Bồ-Ä‘á», má»›i thà nh Chánh giác thuyết pháp…, cho đến nói rằng: Giữa hai cây Sa-la thuyết pháp, nhÆ° váºy… hÆ¡n hai mÆ°Æ¡i chá»— đã thuyết kinh. Äức Pháºt tá»± mình lại dạy A-nan kết táºp.†Vì thế cho nên sáu câu nà y là do Äức Pháºt chỉ dạy thiết láºp. Hai là vì Ä‘oạn nghi cho nên an láºp sáu câu nà y. NhÆ° Tam tạng Chân Äế nói: “Theo luáºt vi tế thì lúc A-nan Ä‘ang bÆ°á»›c lên tòa cao kết táºp pháp tạng, thân A-nan đầy đủ tÆ°á»›ng tốt nhÆ° Äức Pháºt, nếu lúc xuống tòa thì trở lại hình dáng của mình, chúng trông thấy Ä‘iá»m nà y lại phát sinh ba nghi ngá»: Má»™t là nghi Äức Pháºt Äại SÆ° Từ Bi từ Niết- bà n đứng lên lại vì chúng thuyết pháp; hai là nghi Pháºt Tiên từ phÆ°Æ¡ng khác đến; ba là nghi A-nan chuyển thân thà nh Pháºt. Nay vì trừ ba nghi ngá» nà y cho nên an láºp sáu câu, vì váºy A-nan tá»± nói: Pháp nhÆ° váºy tôi nghe từ Äức Pháºt. Trình bà y không phải là Äức Pháºt lại đứng lên thuyết pháp, cÅ©ng không phải là Pháºt từ phÆ°Æ¡ng khác đến, lại không phải là A-nan tá»± thân thà nh Pháºt, chỉ bởi vì pháp lá»±c cho nên khiến tôi giống nhÆ° Äức Pháºt.†Ba là bởi vì phát sinh niá»m tin ở Ä‘á»i vị lai, Trà Luáºn nói: “Äầu tất cả các kinh an láºp Thá»i-PhÆ°Æ¡ng-Nhân… , là bởi vì muốn khiến cho sinh khởi tÃn tâm.†Bốn là bởi vì lìa lá»—i tăng giảm, Pháºt Äịa luáºn nói: “Nên biết là nói đến NhÆ° thị ngã văn nà y, là ý tránh sai lầm vá» tăng giảm khác phần, nghóa là pháp nhÆ° váºy tôi nghe từ Äức Pháºt, không phải là từ ngÆ°á»i khác lần lượt chuyển tiếp hiển bà y rõ rà ng vá» nghe, có những Ä‘iá»u có thể tá»± nhiên đối vá»›i những Ä‘iá»u đã nghe Ä‘á»u lìa sai lầm vá» tăng giảm khác phần; không phải là nhÆ° hạng phà m phu ngu muá»™i không có những Ä‘iá»u có thể tá»± nhiên đối vá»›i những Ä‘iá»u đã nghe, hoặc không có thể lìa tăng giảm khác phần. Lúc kết táºp pháp, ngÆ°á»i thuáºt lại giáo pháp của Äức Pháºt, y theo lá»i dạy của NhÆ° Lai đầu tiên nói lá»i nà y, bởi vì khiến cho chúng sinh cung kÃnh tin nháºn, cho nên nói rằng Pháp nhÆ° váºy tôi nghe từ Äức Pháºt. Văn nghóa quyết định không có gì tăng giảm, vì thế cho nên ngÆ°á»i nghe thuáºn theo Ä‘Ãch thá»±c nghe rồi nhÆ° lý tÆ° duy, nên thÆ°á»ng xuyên tu há»c.†Năm là bởi vì ngừng các sá»± tranh luáºn. Nếu tá»± mình chế tác thì tranh luáºn phát khởi từ đây, cho nên không phải nhÆ° váºy. Äây là theo Trà Luáºn phân rõ. Sáu là bởi vì khác vá»›i ngoại đạo. Kinh-luáºn của ngoại đạo kia hoặc nói: “Vách đá sụt lở mà có được.†Hoặc nói: “Chim TÆ°á»›c xanh ngáºm đến.†Do đó không đáng tin. Vì thế cho nên nay hiển bà y đầy đủ nguyên cá»› xác thá»±c, trình bà y vá» pháp không phải là sai lầm khiến cho ngÆ°á»i tin nháºn. Thứ hai, trình bà y vá» A-nan… Ä‘Ãch thân nghe-nghe thuáºt lại không giống nhau. Nếu theo Tiểu thừa thì có hai thuyết: Má»™t, nói rằng A-nan đã là sinh ra trong đêm Äức Pháºt đắc đạo, hai mÆ°Æ¡i tuổi má»›i là m đệ tá» Äức Pháºt. Hai mÆ°Æ¡i tuổi trở vá» sau là kinh A-nan Ä‘Ãch thân nghe, hai mÆ°Æ¡i tuổi trở vá» trÆ°á»›c là nghe thuáºt lại. Vì váºy kinh Chuyển Pháp Luân nói: “Lúc A-nan kết táºp tá»± nói kệ rằng: Lúc Äức Pháºt bắt đầu thuyết pháp, lúc bấy giá» tôi không trông thấy, nhÆ° váºy lần lượt chuyển tiếp nghe, Äức Pháºt Ä‘i qua Ba-la-nại, vì chúng gồm năm vị Tỳ-kheo, Chuyển pháp luân vá» giáo Tứ Äế.†Vì thế biết trÆ°á»›c đó không phải là chÃnh mình nghe. Hai, nói rằng Ä‘á»u là chÃnh mình nghe, bởi vì luáºn Tát-bà -Ä‘a nói: “Lúc A-nan là m thị giả cho Äức Pháºt thỉnh nguyện rằng: Nguyện Äức Pháºt nói cho con toà n bá»™ các kinh mà Äức Pháºt đã nói trong hai mÆ°Æ¡i năm.†Luáºn Tỳ Ni Mẫu cÅ©ng nói giống nhÆ° váºy. Vì thế biết toà n bá»™ là chÃnh mình nghe. Nếu theo Äại thừa thì tất cả Ä‘á»u chÃnh mình nghe, có hai nghóa: Má»™t, Äức Pháºt nói lại cho A-nan nghe, nhÆ° các kinh Thắng Man… là Äức Pháºt trở vá» bổn xứ nói lại cho A-nan nghe. Lại nhÆ° trong kinh Äại Bi trên đây, Äức Pháºt nói lại toà n bá»™, cho nên là chÃnh mình nghe. Hai, bởi vì A-nan thÆ°á»ng nghe, kinh Niết-bà n nói: “A-nan là ngÆ°á»i Ä‘a văn, hoặc có mặt hay không có mặt vẫn tá»± nhiên có thể hiểu rõ rà ng vá» nghóa ThÆ°á»ng và Vô thÆ°á»ng.†Lại nói: “A-nan đạt được Tam-muá»™i Giác Ã, Äức Pháºt nói kinh gần xa thÆ°á»ng được nghe.†Thứ ba, xác định vá» ngÆ°á»i truyá»n pháp. Há»i: “Lúc nói kinh nà y, những hà ng Nhị thừa hoà n toà n nhÆ° Ä‘ui Ä‘iếc, lẽ nà o có thể A-nan mà nói là tôi nghe? Äáp: Có hai nghóa: Nghóa thứ nhất, giả sá» là A-nan thì Ä‘iá»u nà y cÅ©ng không sai lầm, vì sao? Bởi vì theo kinh A Xà Thế VÆ°Æ¡ng Sám Hối, có ba loại A-nan: Má»™t là A-nan-Ä‘Ã , Trung Hoa nói là Khánh Há»·, trì Pháp tạng Thanh văn, ở trên Nhị thừa tùy sức tùy phần; hai, gá»i là A-nan-Ä‘Ã Bạt-Ä‘Ã -la, Trung Hoa nói là Khánh Há»· Hiá»n, trì Pháp tạng Trung thừa, ở trên Äại thừa tùy sức tùy phần, ở dÆ°á»›i Tiểu thừa có thể tham dá»± duy trì tất cả; ba, gá»i là A-nan-Ä‘Ã Sa-già -la, Trung Hoa nói là Khánh Há»· Hải, Bồ-tát trì Pháp tạng Äại thừa, ở dÆ°á»›i Nhị thừa có thể tham dá»± duy trì tất cả. Theo văn kinh nà y A-nan Hải là Äại Bồ-tát có thể trì Äại pháp, lý cÅ©ng không có gì trái. Nếu theo Viên giáo thì Ä‘á»u là trong Tam-muá»™i Hải Ấn của Pháºt Lô-giá-na hiện ra những ngÆ°á»i truyá»n pháp nà y, cho nên chÃnh là Pháºt. Nghóa thứ hai, nói không phải là do A-nan đã truyá»n, lý cÅ©ng không có gì trái, vì sao? Bởi vì Trà Luáºn nói: “Má»™t là giáo hiển thị, hai là giáo bà máºt. Kinh Äại Phẩm nà y là giáo hiển thị vì váºy dặn dò giao cho A-nan. NhÆ° kinh Pháp Hoa là giáo bà máºt vì váºy dặn dò giao cho Há»· VÆ°Æ¡ng…†Lại kinh Niết-bà n nói: “Những kinh mà A-nan chÆ°a được nghe, Bồ-tát Hoằng Quảng nên là m cho lÆ°u thông.†Dá»±a theo Ä‘iá»u nà y thì Bồ-tát Hoằng Quảng nói là Tôi nghe nhÆ° váºy. Lại theo Trà Luáºn thì Văn Thù SÆ° Lợi nói là tôi nghe, bởi vì Luáºn ấy nói: “Văn Thù cùng vá»›i A-nan ở nÆ¡i thanh tịnh khác, kết táºp vá» tạng Ma-ha-diá»…n.†Lại Văn Thù SÆ° Lợi trong kinh Bát Niết-bà n, Äức Pháºt Bát Niết-bà n sau bốn trăm năm, lúc ấy Văn Thù SÆ° Lợi hãy còn ở thế gian, cho nên biết là Văn Thù truyá»n pháp nà y. Thứ tÆ°, giải thÃch văn. Dá»±a và o Trà Luáºn thì NhÆ° là thuáºn, Thị là tin. Lại nữa, Thị là ấn, tức là phù hợp thuáºn theo tin nháºn cho nên nói là NhÆ° Thị. NhÆ° váºy tổng quát Ä‘Æ°a ra văn nghóa của má»™t Bá»™, nghóa là chỉ ra pháp mà mình đã nghe, cho nên nói là NhÆ° Thị. Theo Tam tạng TrÆ°á»ng Nhó, dá»±a theo Tam Bảo để giải thÃch: Má»™t là dá»±a theo Pháºt, nói rằng nhÆ° pháp mà Äức Pháºt đã nói là tôi Ä‘iá»u đã nghe, nhÆ° Ä‘iá»u tôi đã nghe là pháp mà Äức Pháºt đã nói; hai là dá»±a theo Pháp, nói rằng nhÆ° Ä‘iá»u tôi đã nghe là giáo của xứng lý, nhÆ° giáo của xứng lý là điá»u mà tôi đã thuáºt ra; ba là dá»±a theo Tăng, nói rằng nhÆ° Ä‘iá»u mà tôi đã nghe là điá»u mà các Bồ-tát đã cùng nghe, nhÆ° Ä‘iá»u mà các Bồ-tát đã cùng nghe là điá»u mà tôi đã thuáºt ra. Theo Pháºt Äịa luáºn nói: “NgÆ°á»i thuáºt lại giáo pháp của Äức Pháºt, nói sá»± việc nhÆ° váºy xÆ°a tôi đã từng nghe. NhÆ° Thị nói chung dá»±a và o bốn nghóa mà chuyển: 1) Dá»±a và o thà dụ; 2) Dá»±a và o dạy dá»—; 3) Dá»±a và o há»i đáp; 4) Dá»±a và o hứa khả.†Giải thÃch rá»™ng nhÆ° trong luáºn ấy. Ngã, đó là năm Uẩn giả, luáºn rá»™ng vá» Ngã có bốn loại: 1) Chân ngã, đó là ThÆ°á»ng-Lạc-Ngã-Tịnh… trong Chân nhÆ°, Chân nhÆ° là m tánh. Tá»± tại ngã, đó là tám Tá»± tại ngã…, dùng Trà là m tánh. 3) Giả ngã, đó là năm Uẩn giả, bởi vì chỉ do Thức (duy thức) mà hiện ra tá»±a nhÆ° có chủ tể…, lấy đó là m tánh. 4) Chấp ngã, đó là phân biệt câu sanh, sở chấp là m tánh. Lại duyên theo tâm của Ngã cÅ©ng có bốn loại: 1) Kiến, đó là các phà m phu… 2) Mạn, đó là những ngÆ°á»i Há»c. 3) Táºp, đó là ngÆ°á»i Vô há»c. 4) Tùy thế gian lÆ°u truyá»n khắp nÆ¡i, đó là chÆ° Pháºt. Trong nà y, Ngã ở trong bốn loại trÆ°á»›c gồm chung ba loại đầu, dá»±a theo giáo mà xác định; trong bốn loại sau chỉ có má»™t, cÅ©ng có thể gồm chung ba loại sau, suy nghó để xác định. Vì sao không nói Vô ngã mà nói đến Ngã? Äó là bởi vì hiển bà y vá» chÃnh mình nghe, bởi vì thuáºn tiện mà nói, bởi vì tùy theo thế gian, bởi vì hiển bà y vá» Vô ngã, Ä‘á»u nhÆ° Trà Luáºn nói. Há»i: NgÆ°á»i truyá»n pháp vì sao không xÆ°ng tên mình mà nói là Ngã? Äáp: Bởi vì có lá»—i lạm dụng tên gá»i giống nhau. Há»i: Ngã lẽ nà o không gồm chung? Äáp: Bởi vì đã nói là Ngã thì chắc chắn là thuá»™c vá» mình, cho nên lá»±a chá»n khác vá»›i ngÆ°á»i ta. Há»i: Vì sao không nói là tai nghe? Äáp: Bởi vì lấy tổng quát thu nháºn riêng biệt. Há»i: Tai chỉ nghe tiếng, lẽ nà o có thể hiểu? Äáp: Tai nghe tiếng ấy, ý hiểu rõ các văn, hòa hợp không có hai, thuáºn theo chÃnh mình nói-nghe. Tát-bà -Ä‘a luáºn là Căn nghe, Thà nh Tháºt luáºn là Thức nghe, Trà Luáºn là hòa hợp nghe, tức là Không-Vô tác. Kinh Niết-bà n nói: “Bốn nhân duyên hòa hợp cho nên nghe: 1) Nhó căn không hÆ° hoại; 2) Tiếng thuá»™c vá» cảnh có thể nghe; 3) Trung gian không có chÆ°á»›ng ngại; 4) Có ý muốn nghe cho nên được nghe. Vì váºy nghe nà y là không nghe mà nghe. Lại có đủ mÆ°á»i duyên: 1) Bổn thức là dá»±a và o căn bản; 2) Chủng tá» Nhó thức là dá»±a và o nhân duyên; 3) Mạt na là dá»±a và o nhiá»…m ô; 4) à thức là dá»±a và o phân biệt; 5) Nhó thức thuá»™c loại của mình là dá»±a và o Äẳng vô gián; 6) Nhó căn không hÆ° hoại là Căn cùng chung cảnh; 7) Tác ý muốn nghe; 8) Có cảnh là m Sở duyên duyên; 9) Trung gian không có chÆ°á»›ng ngại; 10) Cảnh gần thuá»™c vá» có thể nghe. CÅ©ng gồm chung pháp khác không ngăn ngại…, vì váºy nghe nà y không có tá»± tánh, cho nên không nghe mà nghe.†Dá»±a theo giáo chÃnh xác phân rõ vá» Ä‘iá»u đó. Nhất Thá»i trở xuống gồm chung hai Tá»±a, tức là bốn câu sau trong sáu câu. Trong đó, ba câu đầu phân rõ vá» giống nhau, đó là Thá»i-Chủ và Xứ; má»™t câu sau phân rõ vá» riêng biệt, đó là Chúng cùng nghe. Äây cÅ©ng chÃnh là tÆ°á»›ng của ba thế gian, nên biết. Trong ba câu đầu cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c là tổng quát nêu vá» ba tÆ°á»›ng, sau từ “Thỉ thà nh Chánh giác…†trở xuống là riêng biệt giải thÃch vá» ba nghóa. Vì sao có hai môn nà y? Äó là dá»±a theo Xứ, trÆ°á»›c thì tổng quát nêu vá» nhiá»…m tịnh, sau thì riêng biệt hiển bà y vá» tÆ°á»›ng tịnh. Lại trÆ°á»›c dá»±a và o nhiá»…m, sau riêng biệt phân rõ vá» tịnh. Lại bởi vì Thá»i có trÆ°á»›c-sau, Xứ có nhiá»…m-tịnh, Pháºt có quyá»n-tháºt, cho nên cần phải trở lại phân tÃch. Trong ba câu đầu có ba: Má»™t- Nhất Thá»i, theo Pháºt Äịa luáºn, hoặc má»™t sát-na, hoặc nhiá»u tÆ°Æ¡ng tục, chỉ chá»n lấy nói-nghe cứu cánh, cho nên gá»i chung là giả láºp Nhất Thá»i. Tiểu thừa là tháºt thá»i, Äại thừa là giả thuyết. Nếu riêng biệt giải thÃch thì LÆ°Æ¡ng Nhiếp luáºn nói vá» Nhất Thá»i có ba nghóa: 1) Bình đẳng thá»i, đó là bởi vì không có nổi chìm Ä‘iên đảo; 2) Hòa hợp thá»i, đó là khiến cho nghe-có thể nghe-Ä‘Ãch thá»±c nghe; Chuyển pháp luân thá»i, đó là Chánh thuyết-Chánh thá». Hai- Pháºt là nghóa vá» Giác, có hai là Bổn giác và Thỉ giác. Lại trong Luáºn nói: NhÆ° hoa sen nở, nhÆ° ngủ thức dáºy… Ở đây Giác đầu là sở tri, Giác sau là phiá»n não. Hoặc ba Giác là Tá»± giác-Giác tha và Giác hạnh viên mãn, tức là ngÆ°á»i có Giác gá»i là Giác giả. Hoặc gá»i là Bà -già -bà , có bốn nghóa nhÆ° trong Trà Luáºn: 1) Gá»i là Hữu Äức, nghóa là Bà -già gá»i là Äức, Bà gá»i là Hữu. 2) Gá»i là Xảo Phân Biệt, Bà -già gá»i là Phân Biệt, Bà gá»i là Xảo. 3) Gá»i là Hữu Danh Thanh, Bà -già gá»i là Danh Thanh, Bà gá»i là Hữu. 4) Gá»i là Năng Phá Dâm Ná»™ Si, Bà -già gá»i là Năng Phá, Bà gá»i là Dâm Ná»™ Si. Trong bốn tên gá»i nà y, má»™t tên gá»i đầu là Tổng, ba tên gá»i sau là Biệt. Trong Biệt, đầu là Trà đức, tiếp là PhÆ°á»›c đức, sau là Äoạn đức. Lại trong Pháºt Äịa luáºn có sáu nghóa giải thÃch, luáºn ấy tụng rằng: “Tá»± tại-xà thạnh và đoan nghiêm, danh xÆ°ng-cát tÆ°á»ng và tôn quý, đủ sáu loại nghóa sai biệt nà y, cho nên gá»i chung là Bạc Già .†Giải thÃch rá»™ng ra nhÆ° trong luáºn ấy. Lại Tam tạng Chân Äế dẫn ra Chân Tháºt luáºn có mÆ°á»i nghóa giải thÃch, Pháºt gá»i là Giác Thắng Thiên Cổ… Ba-Xứ, đất nÆ°á»›c là Thông, đạo trà ng là Biệt. Trà Luáºn nói: “Äắc A-náºu Bồ-đỠở trong tụ lạc Âu-lâu-tần-loa, bên bá» sông Ni-liên-thiá»n, thuá»™c nÆ°á»›c Ma-già -đà …†Trung Hoa gá»i là nÆ°á»›c Bất Hại, bởi vì trong nÆ°á»›c nà y có những ngÆ°á»i phạm tá»™i chỉ có phạt Ä‘uổi ra khá»i nÆ°á»›c chứ không có hình phạt giết hại. Nhá» và o nÆ¡i nà y biểu thị vá» tÆ°á»›ng của Äại pháp Từ Bi cứu giúp. Hoặc gá»i là nÆ°á»›c Thiện Thắng. Hoặc nói Ma- già là tên ngôi sao, Trung Hoa nói là Bất Ãc, chủ của mÆ°á»i hai tháng; Äà là Xứ, gá»i là nÆ°á»›c ở xứ không ác, cÅ©ng gá»i là nÆ°á»›c ở xứ ngôi sao. Tịch Diệt có bốn nghóa: 1) ChÆ°á»›ng diệt, nghóa là tánh diệt và trị diệt; Chứng diệt, nghóa là chứng lý diệt; 3) Hiển bà y vỠđức của diệt ấy, nghóa là nêu ra mÆ°á»i thân của Pháºt và các pháp của Phổ Hiá»n. Kinh nói: “Äại Bát Niết-bà n có thể kiến láºp Äại nghóaâ€. 4) Lợi Ãch chúng sinh thà nh tá»±u vá» diệt, có thể biết. Äạo Trà ng cÅ©ng có bốn: 1) Sá»± xứ; 2) Hà nh, nhÆ° kinh nói bố thà là đạo trà ng…; 3) Lý, nhÆ° kinh Duy Ma nói tất cả các pháp là đạo trà ng, bởi vì biết các pháp là Không…; 4) Gồm chung tất cả các pháp, nghóa là con ngÆ°á»i-pháp…, tất cả Ä‘á»u chuẩn má»±c, Ä‘á»u là nÆ¡i đắc đạo gá»i là Äạo Trà ng, là Y chủ thÃch. CÅ©ng nhÆ° sân phÆ¡i lúa ở thế gian lá»±a bá» lúa xép mà chá»n lấy hạt chắc; trong nà y cÅ©ng nhÆ° váºy, diệt trừ mê hoặc thà nh tá»±u công đức, cÅ©ng đắc đạo tức là Trà ng, vốn là dá»±a theo Trì nghiệp thÃch. Sá»± Trà ng, nhÆ° Câu Xá luáºn nói: “Ở chÃnh giữa châu Diá»…m Phù, từ trên đất Kim cang nổi lên tòa Kim cang, suốt đất châu Diá»…m Phù bằng vá»›i ranh giá»›i phÃa trên, tất cả Bồ-tát Ä‘á»u ở trong đó tu táºp Tam-ma-địa Kim Cang. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì lại không có nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a nà o khác có năng lá»±c có thể tiếp nháºn Tam-ma-địa nà y. Tất cả Bồ-tát đó là ngà n vị Bồ-tát ở Hiá»n kiếp.†Từ “Thỉ thà nh Chánh giác…†trở xuống là phần hai riêng biệt phân tÃch vá» ba nghóa trên. Má»™t là Thá»i, hai là Xứ, ba là Chủ. Trong Thá»i lại Ä‘Æ°a ra năm môn: 1) Xác định phạm vi; 2) Thâu nhiếp trÆ°á»›c sau; Hiển bà y sai biệt; 4) Biểu thị vá» pháp; 5) Giải thÃch văn kinh. Xác định phạm vi. Bồ-Ä‘á» LÆ°u Chi nói: “Trong tám Há»™i Hoa Nghiêm, năm Há»™i trÆ°á»›c là Äức Pháºt thuyết trong bảy ngà y thứ nhất má»›i thà nh đạo, Há»™i thứ sáu vá» sau là thuyết trong bảy ngà y thứ hai, bởi vì đầu kinh Tháºp Äịa nói bảy ngà y thứ hai.†Lại có ngÆ°á»i nói: “Há»™i thứ tám là nói ở Thá»i sau, bởi vì trong văn ấy có năm trăm Thanh văn nhÆ° Thu Tá»â€¦, Ä‘á»u được Ä‘á»™ ở Thá»i sau.†Những cách phân định nhÆ° váºy e rằng không thuáºn vá»›i văn, bởi vì bảy ngà y thứ nhất chắc chắn không nói pháp, trong Tháºp Äịa luáºn nói: “Vì sao không nói trong bảy ngà y thứ nhất? Bởi vì hà nh tÆ° duy-hà nh nhân duyên. Äã nói là tÆ° duy, thì biết rõ rà ng không phải là nói pháp. Giả sá» có lá»i cứu vãn thì chỉ là không nói Tháºp Äịa, chứ không phải là không nói vá» những pháp khác, thì không thể nà o nói là tÆ° duy.†Vá» sau Luáºn lại giải thÃch: “Bởi vì hiển bà y vá» pháp Lạc của mình cho nên không nói, vì váºy biết là bảy ngà y thứ nhất chắc chắn không phải thuyết pháp mà thôi.†Vả lại, Há»™i thứ tám cÅ©ng không phải là Thá»i sau, sao có thể ở trong má»™t bá»™ kinh, trÆ°á»›c đã nói, giữa chừng nói kinh khác, sau má»›i lại tiếp tục, lẽ nà o là m cho Äức Pháºt không có lá»±c Äà -la-ni, không có thể trong má»™t niệm nói vá» tất cả các pháp? Kỳ Viên-Thu Tá» Ä‘á»u là chÃn Ä‘á»i hòa và o nhau. Văn sau nói: Tất cả Ä‘á»i kiếp quá khứ, Ä‘Æ°a và o vị lai-hiện tại, tất cả Ä‘á»i kiếp vị lai, lại Ä‘Æ°a và o Ä‘á»i quá khứ. Lại nói: Ở trong má»™t niệm kiến láºp tất cả Pháºt sá»± ba Ä‘á»i, cho đến nói rá»™ng ra. Các văn nhÆ° váºy khắp nÆ¡i Ä‘á»u có, lẽ nà o có thể đã dùng Thu Tá»-Kỳ Viên mà không phải là loại nà y? Vì váºy biết kinh nà y chắc chắn là đã nói trong bảy ngà y thứ hai. Thâu nhiếp trÆ°á»›c sau, có ba lá»›p: Má»™t, ở trong thá»i gian hai tuần nà y đã thâu nhiếp tám Há»™i cùng lúc mà nói. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì vì sao Há»™i có trÆ°á»›c-sau? Äáp: NhÆ° lúc Ä‘á»c văn in, giấy in trÆ°á»›c-sau cùng lúc. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì là m sao Trùng Há»™i có thể thà nh tá»±u? Äáp: Trùng cÅ©ng cùng lúc bởi vì không có gì ngăn ngại, nhÆ° ánh sáng của những ngá»n đèn hòa và o nhau… Còn lại không lay Ä‘á»™ng-lên cõi trá»i…, dá»±a theo giải thÃch có thể biết. Hai, ngay nÆ¡i thá»i gian nà y thâu nhiếp thá»i gian trÆ°á»›c-sau, tất cả vô lượng kiếp thảy Ä‘á»u thâu nhiếp hết, bởi vì là Thá»i giải thoát không nghó bà n. Ba, thâu nhiếp trùng trùng vô lượng niệm kiếp, bởi vì nhÆ° lÆ°á»›i giăng Nhân-Ä‘Ã -la trở lại thâu nhiếp. Hiển bà y sai biệt: Theo kinh Phổ Diệu, bảy ngà y thứ hai ở vÆ°á»n Lá»™c Dã vì năm anh em ngÆ°á»i ấy mà ba lần Chuyển pháp luân Tứ Äế, đây là Tiểu thừa. Theo kinh Máºt TÃch Lá»±c Só, bảy ngà y thứ hai ở vÆ°á»n Lá»™c Dã vì vô lượng đại chúng mà Chuyển pháp luân thì có ngÆ°á»i đạt được đạo La-hán, BÃch-chi, Bồ-tát…, đây là Tam thừa. Theo kinh nà y thì bảy ngà y thứ hai ở dÆ°á»›i tán cây chúa (thá» vÆ°Æ¡ng) vì hải há»™i Bồ-tát mà Chuyển pháp luân Vô táºn, rõ rà ng là Nhất thừa. Ba lá»›p đồng thá»i trên đây thì dá»±a theo pháp là biểu hiện vá» gốc-ngá»n đồng thá»i, dá»±a theo ngÆ°á»i là hiển bà y vá» cÆ¡ cảm Ä‘á»u khác. Theo kinh Pháp Hoa thì 21 ngà y, Tứ Phần luáºt thì 42 ngà y, kinh HÆ°ng Khởi Hạnh thì 49 ngà y, theo NgÅ© Phần luáºt thì 56 ngà y, Trà Luáºn thì 57 ngà y, kinh Tháºp Nhị Du thì má»™t năm má»›i nói. Äây Ä‘á»u bởi vì Mạt giáo khác cÆ¡, thÃch hợp nghe khác nhau cho nên dẫn đến không giống nhau. Bổn giáo là cÆ¡ xác định cho nên chỉ có hai tuần. Biểu thị vá» pháp. Tháºp Äịa Luáºn nói: “Thá»i-Xứ… so sánh hiển bà y rõ rà ng vá» thù thắng, bởi vì pháp thù thắng nà y, thuyết ở Thá»i thứ nhất và Xứ thù thắng.†Äiá»u nà y có ba nghóa: Má»™t, kinh nà y dá»±a theo Thá»i thứ nhất bởi vì biểu thị vá» pháp thù thắng vốn có; hai, Mạt giáo cÅ©ng cùng lúc bởi vì biểu thị ngá»n không lìa xa gốc; ba, hiển bà y vá» gốc không phải là ngá»n, bởi vì ngá»n thì không nhất định mà gốc thì nhất định, Thá»i nhất định là hai tuần lại không nói gì khác. Giải thÃch văn kinh: Má»›i thà nh Chánh giác là ý hiển bà y vá» nghóa của lúc bắt đầu. NhÆ°ng có hai tÆ°á»›ng: Má»™t, bảy ngà y thứ nhất là bắt đầu hiện rõ ở thế gian; hai, bảy ngà y thứ hai là bắt đầu thuyết pháp. Trong nà y là thà nh Chánh giác trải qua bảy ngà y nay, cho nên nói là má»›i thà nh Chánh giác. Tất cả có năm nghóa: Má»™t là dá»±a theo Tiểu thừa, bởi vì Sinh thân của Äức Pháºt ở dÆ°á»›i tán cây nà y trải qua ba mÆ°Æ¡i bốn tâm má»›i thà nh Chánh giác, giống nhÆ° các A-la-hán tháºt sá»± thà nh tá»±u chứ không phải là biến hóa. Hai là dá»±a theo Äại thừa, tám tÆ°á»›ng Hóa thân thị hiện ở đây má»›i thà nh Chánh giác. Ba là dá»±a theo Báo thân, đầy đủ hạnh Tháºp Äịa, sau Vô gián đạo thì quả hiện bà y trá»n vẹn sáng ngá»i gá»i là má»›i thà nh Chánh giác. Bốn là dá»±a theo Pháp thân, nghóa là bắt đầu đạt được Liá»…u nhân, lúc đầu hiện rõ tròn vẹn, cho nên nói là má»›i thà nh. Trên đây là Äại thừa hoà n toà n không có ban đầu của ban đầu. Năm là dá»±a theo mÆ°á»i Pháºt, nghóa là vô biên thế giá»›i khắp tất cả Nhân-Ä‘Ã -la võng, trong niệm niệm Ä‘á»u là lúc đầu má»›i thà nh Pháºt, đầy đủ chủ-bạn, tất cả ba thế gian, cho nên đây tức là thâu nhiếp đầy đủ ban đầu của vô lượng kiếp trÆ°á»›c-sau. Trong nà y Ä‘Ãch thá»±c chỉ có nghóa thứ năm thâu nhiếp gồm đủ bốn nghóa trÆ°á»›c, dá»±a theo có thể biết. Bởi vì năm lá»›p nà y không lìa xa nhau, cho nên thâu nhiếp là m phÆ°Æ¡ng tiện. Từ “Kỳ địa Kim Cang…†trở xuống là phần hai riêng biệt phân tÃch vá» Xứ. Trong đó cÅ©ng Ä‘Æ°a ra năm môn: 1) Xác định vá» Xứ ấy; 2) Phân rõ vá» thâu nhiếp hòa và o; 3) Hiển bà y vá» sai biệt; 4) Biểu thị vá» pháp; 5) Giải thÃch văn kinh. Xác định vá» Xứ. Há»i: NÆ¡i nói kinh nà y là Tịnh Ä‘á»™ hay là cõi nhiá»…m? Giả sá» nhÆ° váºy thì có gì sai? Cả hai cùng có sai lầm. Vì sao? Bởi vì nếu là Tịnh Ä‘á»™, thì vì sao văn trÆ°á»›c nói là nÆ°á»›c Ma-kiệt-Ä‘Ã , văn sau lại nói là nhÆ° Thế giá»›i hệ (Tứ thiên hạ) Diêm-phù-Ä‘á» nà y…? Vì váºy nên biết không phải là Tịnh Ä‘á»™. Nếu là cõi nhiá»…m, thì vì sao văn sau nói thế giá»›i hải Liên Hoa Tạng nà y phát ra sáu loại-mÆ°á»i tám tÆ°á»›ng chấn Ä‘á»™ng…? Rõ rà ng biết kinh nà y không phải là nói ở cõi nhiá»…m, trái ngược nhau nhÆ° váºy là m sao xác định? Äáp: NhÆ°ng dá»±a và o kinh nà y thì hai cõi nhiá»…m-tịnh dung hòa thâu nhiếp lẫn nhau, có bốn câu phân biệt vá» Ä‘iá»u ấy: Hoặc chỉ là Ta- bà , bởi vì gốc thuáºn theo ngá»n; hoặc chỉ là Hoa Tạng, bởi vì ngá»n thuáºn theo gốc. Hai câu nà y phân rõ nhÆ° trên. Hoặc cùng hiện bà y, bởi vì dá»±a và o Hoa Tạng mà có tÆ°á»›ng phần nhiá»…m-tịnh của Ta-bà , vốn là ngá»n dá»±a và o gốc, nhÆ° văn sau nói: Thế giá»›i Ta-bà trong cõi Hoa Tạng, là nói vá» câu nà y. Hoặc nhiá»…m-tịnh cùng bặt dứt, bởi vì dá»±a và o quả hải không thể nói được. Bốn môn trên đây hợp lại là m má»™t cõi, dung hòa vô ngại tùy theo giảng giải Ä‘á»u được. Phân rõ vá» thâu nhiếp hòa và o: Má»™t là trình bà y vá» dung nhiếp, cÅ©ng có ba lá»›p: Má»™t, dÆ°á»›i tán cây Giác nà y đã thâu nhiếp tám Há»™i trong loà i ngÆ°á»i và trên cõi trá»i, vì thế Ä‘á»u nói không rá»i xa nÆ¡i nà y. Hai, thâu nhiếp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, không sót lại cõi nÆ°á»›c nà o, tất cả Ä‘á»u không rá»i xa dÆ°á»›i tán cây chúa nà y. Ba, thâu nhiếp cõi nÆ°á»›c trùng trùng nhÆ° số vi trần trong đầu mảy lông, giống nhÆ° lÆ°á»›i giăng của Äế ThÃch không có cùng táºn, bởi vì Ä‘á»u là sá»± thâu nhiếp của thế giá»›i Liên Hoa Tạng nà y. Hai là dung nháºp cÅ©ng có ba, đó là dung hợp cây Giác nà y hòa và o nÆ¡i ba lá»›p đã thâu nhiếp trÆ°á»›c đây. Hiển bà y vá» sai biệt: NhÆ°ng nÆ¡i Äức Pháºt thuyết kinh có ba loại: Má»™t, chỉ có mÆ°á»i sáu nÆ°á»›c lá»›n trong cõi nà y là nÆ¡i Hóa thân thuyết kinh, đây là gồm chung Tiểu thừa giáo và Tam thừa giáo. Hai, chỉ có các Tịnh Ä‘á»™ vi diệu trong mÆ°á»i tám cõi viên mãn thá» dụng ngoà i cõi nà y là nÆ¡i Báo thân thuyết kinh, nhÆ° kinh Pháºt Äịa… Tịnh Ä‘á»™ vi diệu nà y không phải là ba cõi thâu nhiếp mà cÅ©ng không lìa xa, bởi vì khắp tất cả má»i nÆ¡i, đây là nói chung vá» Tam thừa và Nhất thừa. Ba, nhiá»…m- tịnh viên dung, đế võng vô táºn, thế giá»›i Liên Hoa Tạng là nÆ¡i mÆ°á»i Äức Pháºt thuyết kinh, y-chánh tá»± nhiên dung hòa đầy đủ ba thế gian, đây là nÆ¡i chỉ thuyết vá» Biệt giáo Nhất thừa. Nay ở đây đã phân rõ chÃnh là chỉ riêng má»™t loại sau, thâu nhiếp đầy đủ hai loại trÆ°á»›c, bởi vì gốc-ngá»n ấy không rá»i xa nhau. Biểu thị vá» pháp. Dá»±a và o Xứ thù thắng nà y biểu thị vá» pháp thù thắng, trong Äịa Luáºn nói: “Äây là pháp thù thắng cho nên nói ở nÆ¡i thù thắng.†NhÆ°ng có ba lá»›p: Má»™t, bởi vì dÆ°á»›i tán cây nà y đạt được Bồ-Ä‘á», không rá»i khá»i nÆ¡i nà y mà nói, rõ rà ng biểu thị vá» pháp đã nói nhÆ° pháp đã đạt được, không phải là thuáºn theo cÆ¡ khác mà có thay đổi, cho nên nhÆ° nói ở vÆ°á»n Lá»™c Dã… Hai, dá»±a và o thế giá»›i Liên Hoa Tạng viên dung, biểu thị vá» pháp đã nói vốn là tánh viên mãn thù thắng thông suốt đầy đủ. Ba, dá»±a và o Äế võng trùng trùng của nÆ¡i nà y, biểu thị vá» pháp đã nói cÅ©ng trùng trùng vô táºn, nhÆ° Bất TÆ° Nghị Giải Thoát…, nghóa còn lại nhÆ° chÆ°Æ¡ng Thế Giá»›i ở sau nói. Giải thÃch văn kinh. Trong văn có ba: Má»™t, trình bà y vỠđất nÆ¡i đạo trà ng; hai, trên đất có cây Bồ-Ä‘á»; ba, dÆ°á»›i cây Bồ-Ä‘á» có tòa SÆ° tá». Äây là đất là m chá»— dá»±a căn bản của hà nh, cây là kiến láºp hà nh đức, tòa là tác dụng của hà nh thâu nhiếp lợi Ãch, nhÆ° tánh duyên khởi Ä‘á»u hoà n toà n dung hợp thâu nhiếp các pháp Ä‘á»u hết. NhÆ°ng ba phần vị nà y trong văn Ä‘á»u dùng mÆ°á»i môn để phân biệt. Má»™t, trong giải thÃch vỠđất nÆ¡i đạo trà ng, có nêu ra-giải thÃch-kết luáºn. Trong nêu ra, đất ấy là Kim Cang, là nêu ra Thể của đất ấy, nghóa là Thể hoà n toà n vững chắc. Văn sau nói: Äất dà y Kim Cang không thể phá hoại, là nói vá» Ä‘iá»u nà y. Äầy đủ trang nghiêm thanh tịnh, nêu ra đức của đất ấy, nghóa là TÆ°á»›ng hoà n toà n trang nghiêm. Tức là trong văn sau, dÆ°á»›i mặt đất của thế giá»›i Liên Hoa Tạng thâu nhiếp đầy đủ Phong luân-HÆ°Æ¡ng hải-hoa sen chúa… để là m trang nghiêm thanh tịnh, trên mặt đất có đủ ánh sáng quý báu tuyệt diệu-sông thÆ¡m-cây cối-lÆ°á»›i giăng. Trên dÆ°á»›i nhÆ° váºy, tịnh đức đầy đủ tròn vẹn, cho nên nói là Cụ túc. Äây là cấu nhiá»…m hoà n toà n không còn nói là tịnh, công đức hoà n toà n đầy đủ gá»i là nghiêm. Hai, trong riêng biệt giải thÃch có mÆ°á»i câu, hiển bà y mÆ°á»i loại nghiêm tịnh: 1) Hoa báu nghiêm tịnh; 2) Vòng báu nghiêm tịnh; 3) Diệu sắc nghiêm tịnh; 4) Cá» phÆ°á»›n nghiêm tịnh; 5) HÆ°Æ¡ng hoa nghiêm tịnh; LÆ°á»›i báu nghiêm tịnh; 7) MÆ°a báu nghiêm tịnh; 8) Cây báu nghiêm tịnh; 9) Pháºt lá»±c nghiêm tịnh; 10) Äặc biệt kỳ lạ nghiêm tịnh. Äầy đủ mÆ°á»i loại nà y cho nên nói là Cụ túc nghiêm tịnh. Hoa báu nghiêm tịnh, nghóa là các hoa báu xen lẫn có đủ bốn nghóa: Má»™t là nghóa vá» vi diệu, hai là nghóa vá» nở rá»™, ba là nghóa vá» sinh ra quả, bốn là nghóa vá» nghiêm tịnh. Văn sau nói: Hoa báu phủ khắp tất cả má»i nÆ¡i, Ä‘á»u có thể nuôi lá»›n công đức của Pháºt. Vòng báu nghiêm tịnh, nghóa là bởi vì vòng báu nà y đầy đủ năm nghóa: Má»™t là nghóa vá» viên mãn, bởi vì lìa thiếu kém; hai là nghóa vá» thâu nhiếp đức, bởi vì và nh xe-nan hoa… đầy đủ; ba là nghóa vá» chuyển Ä‘á»™ng, bởi vì từ nÆ¡i nà y hÆ°á»›ng đến nÆ¡i kia; bốn là nghóa vá» phá trừ phiá»n não, bởi vì nhÆ° nghiá»n nát… ; năm là nghóa vá» hà ng phục, bởi vì nhÆ° vòng báu của Thánh VÆ°Æ¡ng. Lại nữa, báu là nghóa vỠđáng quý, văn sau nói: Hoa báu thà nh vòng ánh sáng được trang nghiêm bằng diệu sắc, đầy khắp các pháp giá»›i, mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u chiếu khắp. Diệu sắc nghiêm tịnh, nghóa là bởi vì diệu sắc nà y có đủ bốn nghóa: Má»™t là nghóa vá» sáng rá»±c, bởi vì có đủ hình dáng hiển bà y; hai là nghóa vá» tức Không, bởi vì hà m chứa rá»—ng rang mà láºp; ba là nghóa vá» có đủ đức, bởi vì má»™t thâu nhiếp tất cả; bốn là nghóa vá» có tác dụng, bởi vì chúng sinh thấy-nghe đạt được lợi Ãch thù thắng. Loại nà y rất nhiá»u, cho nên nói là vô lượng; tất cả Ä‘á»u trang Ä‘iểm qua lại, cho nên nói là trang nghiêm. Nghóa là Khà hải nà y sâu mà lại rá»™ng, Uẩn đức bao hà m tÆ°á»›i thấm là m lợi Ãch vô biên, cho nên nói là nhÆ° biển. Biển lá»›n vá» mÆ°á»i tÆ°á»›ng từ đây thuáºn theo phân rõ, tên gá»i Thế giá»›i hải ở văn sau từ đây mà láºp ra. Cá» phÆ°á»›n nghiêm tịnh, nghóa là cá»™t cao (trà ng), cá» phÆ°á»›n (phan), tà ng lá»ng (cái), ánh sáng(quang) vốn có bốn nghóa riêng biệt. Trà ng có hai nghóa: Má»™t là cao vượt ra, hai là hà ng phục, nhÆ° Trà ng của Äế ThÃch. Phan có hai nghóa: Má»™t là cá» hiệu, hai là tùy duyên. Cái cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là hiển bà y thù thắng, hai là che mát. Quang cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là trừ hết bóng tối, hai là soi chiếu rõ rà ng. Văn sau nói: Trong trà ng báu có ánh sáng, rủ cá» phÆ°á»›n báu mà trang nghiêm. HÆ°Æ¡ng hoa nghiêm tịnh, gá»i diệu hÆ°Æ¡ng là nghóa vá» thÆ¡m ngát, diệu hoa là nghóa vá» nở tròn, diệu man là nghóa vá» xuyên suốt, dùng ba sá»± việc nà y phân bố khắp xung quanh để là m thà nh cúng dÆ°á»ng. Lại cÅ©ng dùng hoa của diệu hÆ°Æ¡ng xâu là m thà nh chuá»—i, rủ xuống bốn phÃa cá»™t cao để là m thà nh trang nghiêm. Văn sau nói: Treo chuá»—i hoa xen lẫn để là m trang nghiêm. LÆ°á»›i báu nghiêm tịnh, lÆ°á»›i là kÃn đáo chiếu rá»i trang nhiêm. Văn sau nói: Vòng báu-lÆ°á»›i giăng che khắp phÃa trên. Theo kinh XÆ°ng Tán Tịnh Äá»™, bảy báu là : 1- Và ng; 2- Bạc; 3- Phệ lÆ°u ly; 4- Pha chỉ ca; 5- XÃch chân châu; 6- A thấp ma yết lạp bà ; 7- Mâu sa Ä‘Ã yết lạp ba. MÆ°a báu nghiêm tịnh, nghóa là do mÆ°a nhiá»u và rá»™ng, tất cả Ä‘á»u trở thà nh tác dụng của pháp môn, cho nên nói là tá»± tại, tức là hiện thân thuyết pháp, là nói vá» nghóa nà y. Cây báu nghiêm tịnh, là nghóa vá» kiến láºp các đức. Văn sau nói: Cây báu thanh tịnh và mây trang nghiêm, khắp nÆ¡i có thể chiếu sáng tất cả các thân, cho nên cảnh váºt sáng ngá»i. Pháºt lá»±c nghiêm tịnh, nghóa là nhá» thần lá»±c của Pháºt, là nêu ra nhân vốn có ấy; khiến cho nhÆ° váºy…, là phân rõ vá» sá»± thà nh tá»±u: Má»™t là khiến cho Thể mở rá»™ng; hai là TÆ°á»›ng trang nghiêm; ba là Dụng soi chiếu. Văn sau nói: Tất cả thế giá»›i hải, có vô lượng trang nghiêm, vòng báu vô biên sắc, thần lá»±c NhÆ° Lai khởi. Äặc biệt kỳ lạ nghiêm tịnh. Theo Trà Luáºn, báu có ba loại: Má»™t là váºt báu của loà i ngÆ°á»i, nhÆ° ngá»c báu của Luân VÆ°Æ¡ng luôn luôn dùng để mÆ°a xuống đồ váºt; hai là váºt báu của loà i trá»i, nghóa là chÆ° Thiên vốn có Ä‘á»u có thể sá» dụng; ba là váºt báu của Bồ-tát, có thể khiến cho nói pháp Ä‘á»™ ngÆ°á»i. Nay váºt báu nà y của Bồ-tát so vá»›i váºt báu của trá»i-ngÆ°á»i trÆ°á»›c đây đã là kỳ lạ, huống gì NhÆ° Lai vốn có váºt báu đã phát sinh vô táºn thiện căn, Ä‘á»u rất kỳ lạ, bởi vì chÃnh là pháp môn mà lại là váºt báu thuá»™c vá» Sá»±. Ba, má»™t câu sau cùng là tổng kết, bởi vì thiện căn không có hạn lượng, cho nên sinh ra đồ váºt trang nghiêm cÅ©ng không có hạn lượng, vì váºy nói là vô lượng thiện căn trang nghiêm đạo trà ng. Lại cÅ©ng bởi vì thiện căn nà y chÃnh là tác dụng trang nghiêm, nhÆ° văn sau nói: Trăm vạn ức vầng mây Ba-la-máºt và vầng mây thiện căn… để trang nghiêm tòa báu. Nay cÅ©ng cùng nguyên cá»› ấy. Vô lượng, văn sau nói: Công hạnh của Pháºt Lô-giá-na trong quá khứ là m cho sát hải của Pháºt rất thanh tịnh, vô lượng vô số không có giá»›i hạn, tất cả nÆ¡i chốn ấy tá»± tại mà chuyển. Nghóa còn lại đến trong phẩm sau sẽ trình bà y rá»™ng ra. Trong nà y cÅ©ng có sáu tÆ°á»›ng tổng biệt-đồng dị-thà nh hoại, có thể dá»±a theo nối thông. Phần giải thÃch vỠđất nÆ¡i đạo trà ng (trà ng địa), xong. Hai, trong cây Giác cÅ©ng có mÆ°á»i câu: Má»™t câu đầu là tổng quát, cây Bồ-Ä‘á» có ba cách giải thÃch, đó là bên cạnh Y chủ và Trì nghiệp, bởi vì trong Viên giáo thì Y-Chánh vô ngại là tÆ°á»›ng của nhân-pháp, đạt được Bồ-Ä‘á» tức là cây, cao vượt lên sáu tầng trá»i là hiển bà y chiếu sáng mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, cho nên nói là rất đặc biệt (thù đặc), đây là cây tổng quát. ChÃn câu còn lại là riêng biệt hiển bà y vá» thù đặc: Thân thù đặc, vốn là nghóa trong suốt kiên cố của thân cây nà y, cho nên nói là Tịnh lÆ°u ly… Cà nh thù đặc, đó là cà nh nhánh của cây vốn là nghóa phÆ°Æ¡ng tiện tùy cÆ¡ sai biệt, cho nên nói là Cà nh báu… Lá thù đặc, đó là lá đầu cà nh vốn là nghóa che mát cÆ¡ thà nh tá»± lợi Ãch, nên nói là Lá báu…, tầng mây là nghóa vá» lợi răng, lại mây dà y là nghóa vá» má» mịt. Hoa thù đặc, là nghóa vá» tô Ä‘iểm bằng các hạnh tốt đẹp, tức là do lợi Ãch mà thà nh tá»±u hạnh, cho nên nói là tạp sắc… Quả thù đặc, là nghóa vá» hạnh thà nh tá»±u cảm đến quả. NhÆ° ý, má»™t là bởi vì bình đẳng cứu giúp nhÆ° ý chủ Ä‘á»™ng giáo hóa, hai là bởi vì cầu mong Ä‘á»u đạt được nhÆ° ý của chúng sinh đã giáo hóa; Ma-ni là tên gá»i chung của ngá»c báu, lược bá» tên chung chá»n lấy tên riêng, cho nên gá»i là NhÆ° ý Ma-ni. Lại năm câu trên đây là m thà nh má»™t Thể của cây, nghóa là pháp giá»›i thanh tịnh nhÆ° mặt đất, thân Pháºt hiện bà y rõ rà ng nhÆ° mặt đất sinh ra cây, tùy theo cÆ¡ thấy khác nhau nhÆ° phần cà nh nhánh của cây, trông thấy Ä‘á»u được lợi Ãch nhÆ° lá trở thà nh bóng mát, do lợi Ãch mà thà nh hạnh nhÆ° cây nở hoa, hạnh đầy đủ đạt được quả nhÆ° cây sinh ra trái. Äây là dá»±a theo phát khởi giáo hóa thâu nhiếp chúng sinh mà hiện rõ ra cây Pháºt. Lại giải thÃch: Thức vốn có nhÆ° mặt đất, chủng tánh Bồ-tát trong Thức nhÆ° hạt giống của cây, phát tâm Bồ-Ä‘á» nhÆ° mầm cây má»c lên, tu thêm Chánh hạnh nhÆ° nuôi lá»›n thân cây, tùy theo phần vị thà nh tá»±u vá» tu nhÆ° cây phân nhánh. Äây là dá»±a theo Tá»± hà nh. Che mát là m lợi Ãch cho ngÆ°á»i nhÆ° bóng mát của lá cây, hai hạnh Tá»±-tha tô Ä‘iểm qua lại nhÆ° hoa, nhân tròn vẹn-quả hiện bà y nhÆ° cây kết trái. Äây là dá»±a theo thứ tá»± tu hà nh để thà nh cây Pháºt. Năm câu trên đây trình bà y vá» Thể của cây thâu nhiếp các đức. Xuống dÆ°á»›i có bốn câu, trình bà y vá» diệu dụng tá»± tại của cây Giác nà y, đó là Hiển bà y vỠánh sáng thù đặc, nghóa là tác dụng của ánh sáng tá»a đến khắp nÆ¡i. Hóa hiện đặc thù, đó là tùy nÆ¡i đã đến hiện rõ là m Pháºt sá»±, bởi vì không ranh giá»›i cho nên không thể nà o cuối cùng, tức là tất cả má»i nÆ¡i; không ngÆ°ng nghỉ cho nên không thể dùng hết, tức là tất cả má»i lúc. Pháp đặc thù, nghóa là ở các nÆ¡i là m Pháºt sá»± gì, khắp nÆ¡i hiện rõ đạo giáo của Bồ-tát Äại thừa, bởi vì ánh sáng của A-hà m nà y cho nên có thể hiện rõ vá» pháp. Vả lại, ba câu trên đây nếu nhÆ° thứ tá»± thì do ba nghiệp thân-ngữ-ý đã thâu nhiếp. Pháºt lá»±c thù đặc, nghóa là Pháºt lá»±c gia trì phát ra âm thanh khen ngợi vỠđức, nếu từ trong cây không phát ra âm thanh khen ngợi thì ngÆ°á»i thế gian không có ai có thể biết đến công đức thù thắng của NhÆ° Lai. Sáu tÆ°á»›ng tổng-biệt trong mÆ°á»i câu nà y, có thể dá»±a theo để biết. Giải thÃch vá» cây Giác, xong. Ba, tòa báu thù thắng. Trong đó cÅ©ng có mÆ°á»i câu: Má»™t câu đầu là tổng quát, theo Trà Luáºn: “Äức Pháºt là SÆ° Tá» giữa loà i ngÆ°á»i, nÆ¡i Äức Pháºt ngồi hoặc là giÆ°á»ng hay là đất, Ä‘á»u gá»i là tòa SÆ° Tá», chá»— ngồi của vua cÅ©ng nhÆ° váºy. Vả lại, ngồi nÆ¡i tòa nà y nói vá» pháp Vô úy SÆ° tá» hống, cho nên cÅ©ng gá»i là tòa SÆ° Tá».†Phẩm Ly Thế Gian ở sau trình bà y vá» tòa SÆ° Tá» trong mÆ°á»i loại tòa, phân biệt vá» nghóa diá»…n thuyết rất sâu xa. Trên đây Ä‘á»u là Y chủ thÃch, hoặc cÅ©ng là Trì nghiệp thÃch, bởi vì Y-Chánh dung hợp tá»± nhiên. Lại bởi vì tòa nà y bao hà m pháp giá»›i, nhân-pháp-giáo-nghóa, tất cả các pháp và thế giá»›i sâu rá»™ng thù đặc của chÆ° Pháºt mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng ấy, cho nên nói không thể nghó bà n giống nhÆ° biển lá»›n. ChÃn câu còn lại là riêng biệt hiển bà y vá» không thể nghó bà n (bất tÆ° nghị): 1) Nghiêm sức bất tÆ° nghị, đó là bởi vì Thể thâu nhiếp các đức, cho nên nói là nhiá»u hoa quý báu vi diệu… 2) LÆ°u quang bất tÆ° nghị, đó là bởi vì diệu dụng vô phÆ°Æ¡ng nhÆ° mây che phủ khắp nÆ¡i, cho nên nói là LÆ°u quang (thá»i gian)… 3) Hà m nhiếp bất tÆ° nghị, đó là bởi vì bên trong quy tụ vô số Äại hải Bồ-tát, cho nên nói là Tạng. 4) Ngữ nghiệp bất tÆ° nghị, đó là bởi vì âm thanh to lá»›n chấn Ä‘á»™ng rất xa là m thà nh lợi Ãch khó suy lÆ°á»ng, cho nên nói là Bất tÆ° nghị. Vả lại, ba câu trên đây tùy theo sá»± thÃch hợp, là tác dụng của ba nghiệp thân-ngữ và ý. 5) Gia trì bất tÆ° nghị, đó là tuy tòa nà y tá»a ra ánh sáng chiếu rá»i khắp nÆ¡i, nhÆ°ng ánh sáng của Äức Pháºt lại cà ng che khắp, vốn là hiển bà y vá» thù thắng, bởi vì ánh sáng của ngá»c Ma-ni có thể có lúc chiếu rá»i đến bốn mÆ°Æ¡i Do- tuần che phủ cung của Luân VÆ°Æ¡ng, nay ánh sáng của Äức Pháºt chiếu rá»i khắp nÆ¡i pháp giá»›i, che phủ khắp tòa nà y, vượt quá mức lượng ấy, cho nên nói là vượt quá Ma-ni… 6) Biến hóa bất tÆ° nghị, đó là bởi vì tác dụng hóa Ä‘á»™ mở mang giác ngá»™, cho nên nói là là m Pháºt sá»±. 7) Ứng cÆ¡ bất tÆ° nghị, đó là căn cÆ¡ thuần thục ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng tất cả Ä‘á»u nhìn thấy, má»™t tòa ứng hiện khắp nÆ¡i không có gì ngăn ngại. 8) Tấn tốc bất tÆ° nghị, má»™t niệm là thá»i gian vô cùng ngắn ngủi, tất cả hóa hiện là hiện ra rất nhiá»u, đầy khắp pháp giá»›i là rất sâu rá»™ng. Từ má»™t niệm nà y có thể hiện ra má»™t hóa đã là hiếm có, huống gì hiện ra tất cả? Có thể từ má»™t niệm hóa hiện tất cả đã rất hiếm có, huống là những gì đã hiện ra má»—i má»™t Ä‘á»u sâu rá»™ng đầy khắp pháp giá»›i? Trong khoảng má»™t niệm mau chóng khởi lên Äại Dụng vô biên nà y, trong niệm niệm còn lại cÅ©ng Ä‘á»u theo đùng nhÆ° váºy. 9) Chân tánh bất tÆ° nghị, đó là bởi vì Thể của NhÆ° Lai Tạng bao phủ khắp nÆ¡i, khiến cho Diệu Dụng trÆ°á»›c đây mau chóng thà nh tá»±u không có gì ngăn ngại. Lại nữa, bốn câu trên đây trình bà y vá» Dụng của tòa nà y, thứ tá»± theo nhau. Má»™t là có tÆ°á»›ng gì? Hai là ứng nhÆ° thế nà o? Ba là mau chóng nhÆ° thế nà o? Bốn là do đâu mà thà nh? NhÆ° thứ tá»± bốn câu trả lá»i vá» bốn câu há»i đây, nên biết. Ba, má»™t câu sau cùng là tổng kết, bởi vì riêng biệt nói khó mà đầy đủ, cho nên kết luáºn rằng vô lượng các váºt báu… Bởi vì tòa cao hiển bà y cho nên cÅ©ng gá»i là đà i. Há»i: Tòa SÆ° Tá» nà y có nghóa lý gì mà gá»i là bất tÆ° nghị? Äáp: Äã gá»i là bất tÆ° nghị, thì nghóa tháºt sá»± vô táºn, sÆ¡ lược luáºn vá» mÆ°á»i loại: Äó là 1) Không thể suy nghó theo phần có, bởi vì giống nhÆ° pháp giá»›i; 2) Không thể suy nghó theo phần không có, bởi vì cÆ¡ mà hiện bà y; 3) Không thể suy nghó theo Lý, bởi vì hoa báu là trang nghiêm vá» sá»±; 4) Không thể suy nghó dá»±a và o Sá»±, bởi vì tánh NhÆ° Lai Tạng; 5) Không thể suy nghó theo Y báo, bởi vì Bồ-tát Ä‘á»u đã thà nh tá»±u; 6) Không thể suy nghó theo Chánh báo, bởi vì là Y quả của Pháºt; 7) Không thể suy nghó theo con ngÆ°á»i, bởi vì thuá»™c vá» pháp sở y; 8) Không thể suy nghó theo pháp, bởi vì có đủ ba nghiệp là m tác dụng của con ngÆ°á»i; Không thể suy nghó theo quả, bởi vì có đủ nhân vị của các Bồ-tát; Không thể suy nghó theo nhân, bởi vì quả Pháºt vốn có. Trên đây là mÆ°á»i nghóa vá» vô ngại tÆ°Æ¡ng tức, nghóa là má»™t tòa là tÆ°á»›ng tổng quát, mÆ°á»i nghóa là tÆ°á»›ng riêng biệt; đầy đủ nghóa của tòa nà y là tÆ°á»›ng giống nhau, mÆ°á»i nghóa không xen tạp là tÆ°á»›ng khác nhau. Do mÆ°á»i nghóa nà y khiến cho pháp của tòa khởi lên là tÆ°á»›ng Thà nh, Ä‘á»u trú và o pháp của mình là tÆ°á»›ng Hoại. Há»i: Äã nói là bởi vì cÆ¡ mà hiện bà y, không phải là không có phần lượng, chÆ°a biết phạm vi giá»›i hạn của mức lượng ấy thế nà o? Äáp: NhÆ° váºy cÅ©ng khó biết, chỉ có thể và dụ so sánh để phân rõ. NhÆ° phẩm Tháºp Äịa nói: “Mức lượng của tòa Bồ-tát Tháºp Äịa chu vi bằng mức lượng mÆ°á»i A-tăng-kỳ trăm ngà n Tam thiên Äại thiên thế giá»›i, dùng mức lượng của tòa nà y so vá»›i tòa của NhÆ° Lai, thì Ä‘iá»u ấy giống nhÆ° Ä‘em đất bằng hạt Ä‘áºu so vá»›i Äại thiên thế giá»›i, thì mức lượng tòa của NhÆ° Lai rất khó lÆ°á»ng.†Ba Ä‘oạn trên đây tổng quát trình bà y vá» Khà thế gian viên mãn, xong. Từ đây trở xuống là phần thứ ba trình bà y vá» Trà chánh giác thế gian viên mãn, trong đó sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra năm môn để phân tÃch: 1) Xác định vá» thân Pháºt; 2) Trình bà y vá» dung nhiếp; 3) Hiển bà y vá» sai biệt; Biểu thị vá» pháp; 5) Giải thÃch văn kinh. Xác định vá» thân Pháºt. Há»i: Tám Há»™i nà y Pháºt là những thân nà o? Äáp: Có ngÆ°á»i giải thÃch rằng: “Là Hóa thân Pháºt, bởi vì tám tÆ°á»›ng thà nh đạo dÆ°á»›i cá»™i cây Bồ-Ä‘á» là Hóa thân, không rá»i xa mà lên cõi trá»i là Trùng Hóa, bởi vì tên gá»i khác của ThÃch-ca gá»i là Lô-xá-na, không phải là Báo thân nà o khác.†Lại có ngÆ°á»i giải thÃch rằng: “Pháºt thuyết kinh nà y là Tháºt Báo thân, bởi vì là thân pháp giá»›i của Lô-xá- na, ở trong Tịnh Ä‘á»™ Liên Hoa Tạng, cho nên sau Há»™i thứ bảy ban đầu ca ngợi Äức Pháºt đầy đủ hai mÆ°Æ¡i mốt loại công đức thù thắng ấy, là Tháºt Báo. NhÆ°ng bởi vì không rá»i xa Hóa thân cho nên đầy đủ dÆ°á»›i cá»™i cây nà y, chứ không phải là Hóa thân.†Nay giải thÃch: Äức Pháºt nà y dá»±a theo trong văn sau là thân của mÆ°á»i Pháºt nối thông vá»›i ba thế gian, bởi vì nói vá» các địa nhÆ° Tháºp TÃn và Tam Hiá»n…, cho nên đã thấy trÆ°á»›c đây không phải là Tháºt Báo. NhÆ°ng bởi vì ở Hoa Tạng không hạn chế vá» Hóa, cho nên quốc Ä‘á»™-thân… không phải là hai loại trÆ°á»›c; thâu nhiếp đầy đủ hai loại trÆ°á»›c bởi vì tánh dung thông, đầy đủ chủ-bạn bởi vì nhÆ° lÆ°á»›i giăng của Äế ThÃch. Vì váºy chỉ là thân của mÆ°á»i Pháºt rá»™ng khắp pháp giá»›i. Trình bà y vá» dung nhiếp, có hai: Má»™t, thâu nhiếp hết tất cả ba thế gian, bởi vì có đủ ba sá»± việc nà y má»›i là Pháºt, ba thân-hai thân chỉ là thuá»™c vá» Trà chánh giác trong ba thế gian, Tịnh Ä‘á»™ vi diệu và thân đồng sinh không có gì không Ä‘á»u là sá»± thâu nhiếp trong nà y. Hai, cÅ©ng là Chánh báo trong lá»— chân lông, Y báo trong mảy trần, tất cả lá»›p lá»›p thâu nhiếp đầy đủ ba thế gian cùng tất cả các pháp nhÆ° lÆ°á»›i giăng của Äế ThÃch hiện rõ, dá»±a theo suy nghó có thể thấy. Hiển bà y vá» sai biệt: Äây là má»™t thân ThÃch-ca ứng hiện nhiá»u loại sai biệt thuáºn theo căn cÆ¡ chúng sinh. Hoặc cùng là phà m mà không phải là Thánh, nhÆ° thấy thân chân voi Ä‘en ba thÆ°á»›c và thân Thần cây…, đây thuá»™c vá» phần vị trá»i-ngÆ°á»i. Hoặc là Thánh mà không phải là phà m, bởi vì cùng là thân Thánh nhân La-hán. Hoặc cÅ©ng là phà m cÅ©ng là Thánh, bởi vì là Tháºt Báo thân do cha mẹ sinh ra, vì bốn Äại tạo thà nh cho nên cùng là thân phà m, đầy đủ năm phần Pháp thân, các LÆ°u không còn cho nên là Thánh. Hoặc không phải là phà m không phải là Thánh, bởi vì là ba thân Äại thừa thâu nhiếp, cho nên không giống nhÆ° Thánh La-hán Tiểu thừa. Hoặc là Hóa thân chứ không phải là Pháp- Báo thân, bởi vì có đủ tám tÆ°á»›ng ở cõi Diêm-phù, sắc tÆ°á»›ng biệt láºp trên cao vốn là Tháºt Báo ấy, nói nhÆ° kinh Phạm Võng…, đây là dá»±a theo SÆ¡ giáo. Hoặc là Báo thân chứ không phải là Pháp-Hóa thân, tức là thân nà y có đủ hai mÆ°Æ¡i mốt loại công đức thù thắng, bởi vì là Thá» dụng thân, nói nhÆ° bắt đầu kinh Pháºt Äịa, đây là dá»±a theo Chung giáo. Hoặc là Pháp thân chứ không phải là Báo-Hóa thân, bởi vì Sắc tức là NhÆ°. Kinh nói: Nay thân nà y của Ta tức là Pháp thân. Äây là dá»±a theo Äốn giáo. Hoặc cÅ©ng là Pháp cÅ©ng là Báo-Hóa thân, bởi vì nói nhÆ° ba loại trÆ°á»›c. Hoặc không phải là Pháp thân cÅ©ng không phải là Báo-Hóa thân, bởi vì là mÆ°á»i Pháºt, bởi vì nối thông vá»›i ba thế gian, bởi vì đầy đủ chủ-bạn, nhÆ° văn sau của kinh nà y nói, đây là dá»±a theo Viên giáo. Vì váºy thân ThÃch-ca nà y viên dung vô ngại rất khó suy nghó. Biểu thị vá» pháp, nhÆ°ng Äức Pháºt thuyết pháp tổng quát có bốn phần vị: Má»™t là cùng thân La-hán, bởi vì biểu thị nói vá» pháp Tiểu thừa; hai là Hóa thân Pháºt, biểu thị nói vá» Tam thừa, mở rá»™ng nói vá» Äịa tiá»n-tóm lược nói vá» Äịa thượng; ba là Báo thân Pháºt, biểu thị nói vá» Tam thừa, mở rá»™ng nói vá» Äịa thượng-tóm lược nói vá» Äịa tiá»n; bốn là mÆ°á»i thân Pháºt, biểu thị vá» pháp Nhất thừa, cùng nói vá» sáu phần vị, bởi vì pháp vô táºn đã nói nà y đầy đủ chủ-bạn, cho nên Pháºt cÅ©ng cùng mÆ°á»i thân vô táºn nà y. Giải thÃch văn kinh. Trong văn giải thÃch vá» nghóa của Trà chánh giác nà y, vẫn dùng mÆ°á»i môn, má»™t môn đầu là tổng quát, chÃn môn còn lại là riêng biệt. Trong môn tổng quát, trÆ°á»›c là thân an tá»a nÆ¡i tòa báu, cho nên nói NhÆ° Lai ở nÆ¡i nà y…; sau là Trà hợp vá»›i nguồn Chân, cho nên nói đối vá»›i tất cả các pháp thà nh tá»±u Chánh giác báºc nhất. Lại NhÆ° Lai, trong luáºn Äịa Trì nói: “Ngôn ngữ đã nói ra không trái vá»›i NhÆ°, cho nên gá»i là NhÆ° Lai.†Lại trong luáºn Chuyển Pháp Luân nói: “Äệ nhất nghóa đế gá»i là NhÆ°, Chánh giác gá»i là Lai, Chánh giác Äệ nhất nghóa đế cho nên gá»i là NhÆ° Lai.†Lại trong kinh nói: “Thuáºn theo sáu Ba-la-máºt mà thà nh tá»±u Chánh giác, cho nên gá»i là NhÆ° Lai.†Lại trong luáºn nói: “Thuáºn theo đạo nhÆ° tháºt mà thà nh tá»±u Chánh giác.†Há»i: Äây là đã ra khá»i chÆ°á»›ng mà được tên gá»i NhÆ° Lai, sao không ở trong triá»n gá»i là NhÆ° Khứ? Äáp: CÅ©ng có nghóa nà y, bởi vì kinh nói: “Pháp thân lÆ°u chuyển trong năm Ä‘Æ°á»ng gá»i là chúng sinh.†Äã nói là lÆ°u chuyển, thì nên biết là có Khứ. Hoặc cÅ©ng không có Khứ, bởi vì tuy ở trong triá»n mà không lay Ä‘á»™ng. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì ra khá»i chÆ°á»›ng-không lay Ä‘á»™ng lẽ ra không có Lai? Äáp: Pháp thanh tịnh thuáºn vá»›i Chân, từ Chân mà khởi lên cho nên nhất định có Lai; pháp nhiá»…m ô trái vá»›i lý là pháp Vá»ng, cho nên không có thể có Khứ. Hoặc cÅ©ng không có Lai, bởi vì Thỉ giác giống nhÆ° Bổn giác, đã không có gì khác vá»›i Thỉ giác, cho nên không có Lai. Vì váºy kinh nói: “NhÆ° Lai là không có gì theo đến cÅ©ng không có gì ra Ä‘i, cho nên nói là NhÆ° Lai.†Lại tất cả các pháp là pháp của hai Äế đã Giác ngá»™, Tối Chánh giác là Diệu trà của năng lá»±c Giác ngá»™, bởi vì Bồ-tát cÅ©ng có tùy phần Chánh giác, nhÆ°ng phần vị chÆ°a táºn cùng, cho nên không có thể gá»i là Tối, nay đã đến nÆ¡i cao nhất, cho nên gá»i là Tối Chánh giác. ChÃn môn còn lại là riêng biệt hiển bà y vá» nghóa thà nh Chánh giác của NhÆ° Lai, nghóa là đối vá»›i má»™t thân pháp giá»›i của NhÆ° Lai tùy duyên hiển hiện có ba lá»›p ba nghiệp: Má»™t có ba môn trình bà y vá» ba nghiệp bình đẳng tá»± tại thâu nhiếp chúng sinh; hai từ “Kỳ thân biến tá»a…†trở xuống là trình bà y vá» ba nghiệp thâu nhiếp chúng sinh thà nh tá»±u lợi Ãch không phải là hÆ° vá»ng; ba từ “Tất năng phổ hiện…†trở xuống là trình bà y vá» ba nghiệp thà nh tá»±u lợi Ãch tức là Dụng quy vá» NhÆ°. Ngay trong phần má»™t, trÆ°á»›c là trình bà y vá» thân nghiệp, trong đó có hai: Câu đầu trình bà y vá» thân nghiệp bình đẳng, tiếp từ “Phổ nháºp…†trở xuống là phân rõ vá» thân nghiệp thâu nhiếp chúng sinh. Lại câu trÆ°á»›c hiển bà y vá» sâu, câu sau trình bà y vá» rá»™ng. Lại trÆ°á»›c là trình bà y không dá»±a và o ba Ä‘á»i, cho nên nói là bình đẳng; sau phân rõ không rá»i xa ba Ä‘á»i, cho nên nói là hòa và o khắp nÆ¡i. Lại đầu là nghóa vá» bất biến, sau là nghóa vá» tùy duyên. Lại đầu Thể, sau là Dụng. Lại Liá»…u gá»i là chiếu rá»i rõ rà ng. Pháp ba Ä‘á»i là hiển bà y vá» tất cả các pháp trÆ°á»›c đây. Bình đẳng: Má»™t là biết rõ rà ng vá» quá khứ-vị lai… từ hiện tại, cho nên nói là bình đẳng, đây là dá»±a theo cảnh Tục; hai là biết rõ rà ng vá» pháp ba Ä‘á»i thay đổi, mất Ä‘i quy vá» má»™t tháºt chứ không có ba sai khác, cho nên nói là bình đẳng, đây là dá»±a theo cảnh Chân. à văn thuá»™c vá» nÆ¡i nà y, đây là không trú theo Sá»± mà hòa và o Lý. Hòa và o khắp nÆ¡i… là không trú và o Lý mà tùy theo Sá»±. Lại trÆ°á»›c thì không là m há»ng Sá»± mà hiển bà y Lý, Lý mà không phải là Sá»±; sau thì không trái vá»›i Lý mà tùy theo Sá»±, Sá»± mà không phải là Lý. Lý-Sá»± dung hòa tá»± nhiên hai mà không hai, không có gì chÆ°á»›ng ngại. Hai câu hiển bà y rõ rà ng vá» nghóa là m nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a cho công đức khác là thân nghiệp. Tiếp đến trình bà y vá» ngữ nghiệp bình đẳng, Diệu âm đến khắp nÆ¡i là trình bà y vá» Viên âm của NhÆ° Lai nhÆ° tánh duyên khởi có khắp tất cả má»i nÆ¡i mà cÅ©ng không là m há»ng vá» sá»± giải thÃch biểu thị riêng biệt. Nếu bởi vì khắp nÆ¡i nhÆ° nhau là m mất Ä‘i âm uốn cong ấy, thì Viên chứ không phải là Âm; nếu bởi vì âm uốn cong sai trái truyá»n khắp má»i nÆ¡i, thì Âm chứ không phải là Viên. Nay thì không là m há»ng uốn cong mà khắp nÆ¡i nhÆ° nhau, không Ä‘á»™ng khắp nÆ¡i mà khác âm váºn, thì gá»i là Viên âm của NhÆ° Lai, không phải là cảnh giá»›i suy nghó của tâm thức. NhÆ° hÆ° không có năm loại nghóa, tá»±a nhÆ° Viên âm của Äức Pháºt cho nên lấy là m dụ: Nghóa vá» rá»™ng khắp, và nhÆ° Viên âm của Äức Pháºt rá»™ng khắp pháp giá»›i không có nÆ¡i nà o không đến được, giống nhÆ° Mục Liên xa tìm âm thanh của Äức Pháºt không có được bên bá». Nghóa vá» bình đẳng, nghóa là hÆ° không tuy có khắp má»i nÆ¡i mà Thể luôn luôn không hai, và nhÆ° Viên âm của Äức Pháºt bình đẳng má»™t vị. Nghóa vá» vô ngại, nghóa là hÆ° không nà y không có gì chÆ°á»›ng ngại, và nhÆ° Viên âm của Äức Pháºt tùy theo căn cÆ¡ chúng sinh thuần thục, nghe hay không nghe Ä‘á»u không có gì chÆ°á»›ng ngại. Nghóa vỠđối hiện, nghóa là tất cả chúng sinh Ä‘á»u nói là hÆ° không ở trÆ°á»›c mặt mình, mà hÆ° không không hiện rõ trÆ°á»›c mắt; Viên âm cÅ©ng nhÆ° váºy, tùy theo đủ loại căn cÆ¡ riêng biệt má»™t mình nghe mà âm thanh không có bên nà y-bên kia. Nghóa vá» hà m thá», nghóa là hÆ° không nà y bao hà m dung nạp các sắc pháp; Viên âm cÅ©ng nhÆ° váºy, thâu nhiếp hà m chứa vá» nghóa của các pháp đã giải thÃch. Nghóa còn lại nói nhÆ° ở phẩm Tánh Khởi sau nà y. Sau là trong ý nghiệp, có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vỠý nghiệp bình đẳng, tiếp từ “Äẳng tâm†trở xuống là trình bà y vỠý nghiệp thâu nhiếp chúng sinh. Lại đầu là Lý, sau là Lượng. Lại trÆ°á»›c là TrÃ, sau là Bi. Lại hai lợi không trú và o duyên, bởi vì dung hợp vá»›i nhau không có hai tÆ°á»›ng. Lại pháp tÆ°á»›ng bình đẳng giống nhÆ° là nÆ¡i của trà Pháºt Ä‘i qua, cho nên nói là Hà nh xứ. NhÆ° hÆ° không là dụ cho pháp bình đẳng của hà nh nà y. Lại bởi vì tÆ°á»›ng của cảnh-trà nhÆ° năng-sở cùng phai má», nhÆ° hÆ° không vốn không có gì ngăn ngại, vốn cùng má»™t vị, vốn có khắp má»i nÆ¡i, vốn thâu nhiếp chứa Ä‘á»±ng, vốn có tác dụng. Lại hoặc chỉ riêng cảnh nhÆ° hÆ° không, hoặc chỉ riêng trÃ, hoặc cả hai, hoặc không cả hai, suy nghó để theo đúng. Lại giải thÃch: Những công đức nhÆ° Pháºt quả-giá»›i… xứng vá»›i Chân tánh, cho nên nói là bình đẳng; chỉ riêng Pháºt trà nháºn biết, cho nên nói là hà nh xứ của trÃ; nhÆ°ng bởi vì không có phần hạn cho nên giống nhÆ° hÆ° không. Pháºt Äịa luáºn thứ tÆ° nói: “NhÆ° khế kinh nói: Cho đến tất cả và dụ thi thiết, dụ vá» công đức vốn có của các NhÆ° Lai, tất cả Ä‘á»u là phỉ báng các NhÆ° Lai, chỉ trừ má»™t và dụ đó là dụ nhÆ° hÆ° không, bởi vì vô lượng công đức nhÆ° giá»›i… của NhÆ° Lai giống nhÆ° hÆ° không, cho đến nói rá»™ng ra.†Câu sau là tâm bình đẳng tùy thuáºn chúng sinh, có bốn nghóa: 1) Không suy nghó vá» lợi Ãch chúng sinh cho nên nói là tâm bình đẳng; 2) Bình đẳng đạt được Viên giáo; 3) Bình đẳng trao cho quả cao nhất; 4) Bình đẳng đạt được tánh ấy không ngăn ngại nhiếp hóa. Äây tức là đức nhÆ° hÆ° không ở trÆ°á»›c có thể dùng để thâu nhiếp chúng sinh, cho nên nói tùy thuáºn. Trên đây là ba nghiệp bình đẳng, xong. Thứ hai là ba nghiệp thâu nhiếp chúng sinh thà nh tá»±u lợi Ãch không phải là hÆ° vá»ng, trong đó má»™t câu đầu là tổng quát nêu rõ dá»±a và o cÆ¡, nghóa là thân ấy an tá»a khắp nÆ¡i bởi vì có đủ ba nghiệp. Tất cả đạo trà ng thì có ba loại: 1) Khắp tất cả phạm vi của núi Tu-di; 2) Khắp tất cả phạm vi của hình dạng cây cối…; 3) Khắp tất cả trần đạo, lá»›p lá»›p nhÆ° phạm vi lÆ°á»›i giăng của Äế ThÃch. Vì váºy văn sau nói: Là nÆ¡i Äức Pháºt Lô-giá-na thÆ°á»ng chuyển pháp luân. Lại vá» sau kết luáºn nối thông Ä‘á»u dá»±a và o văn nà y. Hai câu đầu trong phần riêng biệt, trÆ°á»›c là trình bà y vỠý nghiệp: Má»™t là ý nghiệp thâu nhiếp chúng sinh, nghóa là biết rõ rà ng vá» căn khà cho nên nói Ä‘á»u biết tất cả… Hai là trình bà y vá» thà nh tá»±u lợi Ãch không hÆ° dối, nghóa là dùng mặt trá»i trà tuệ phá trừ si ám của chúng sinh, cho nên nói là mặt trá»i trà tuệ… Tiếp có ba câu trình bà y vá» thân nghiệp: Má»™t là theo cõi hiện thân, cho nên nói là đá»u có thể… Hai là dá»±a và o thân phát ra ánh sáng: 1) Thể của ánh sáng nối thông ba Ä‘á»i cho nên nói là ánh sáng của ba Ä‘á»i; Ãnh sáng chiếu rá»i đến cảnh ba Ä‘á»i, cÅ©ng nói là ánh sáng của ba Ä‘á»i, Ä‘á»u từ trong biển lá»›n trà tuệ phát ra cho nên nói là ánh sáng của biển trÃ, đã soi chiếu cÆ¡-cảnh thuần thục cho nên gá»i là tịnh. Ba là Vô lượng ánh sáng, ánh sáng thâu nhiếp quyến thuá»™c, lại cÅ©ng nhiá»u cho nên vô lượng. Lại chiếu soi thanh tịnh hiển bà y sâu xa, sáng ngá»i rá»™ng lá»›n vô lượng. Tiếp hai câu trình bà y vá» ngữ nghiệp: Má»™t là trình bà y vá» Tháºt giáo không có gì thay đổi cho nên nói là không hoại. Hai là trình bà y vá» nhân là chá»— dá»±a của giáo cho nên nói là bởi vì Lá»±c-Vô úy… Dó ấy là nguyên do, đây tức là hÆ°á»›ng vá» trÆ°á»›c là m nghóa của nhân. Lại dó là giống nhÆ° dùng, dùng Lá»±c… nà y mở ra cánh cá»a phÆ°Æ¡ng tiện, giáo hóa chúng sinh thà nh tá»±u Quyá»n giáo nà y, vì thế hÆ°á»›ng vá» Quyá»n giáo sau nà y cÅ©ng là nÆ¡i dá»±a và o. Lại tá»± tại lá»±c-quang là dùng thay cho nhau vô ngại, đầy đủ Quyá»n-Tháºt. Ba nghiệp thà nh tá»±u lợi Ãch, xong. Thứ ba là trong phần Dụng quy vá» NhÆ°. TrÆ°á»›c là trình bà y vá» thân nghiệp, nghóa là tuy hiện bà y rá»™ng khắp nhiá»u nÆ¡i, nhÆ°ng vẫn là Dụng cùng Thể, cho nên nói là nhÆ° hÆ° không, mà không có đến-Ä‘i bởi vì có khắp má»i nÆ¡i, vốn là bất Ä‘á»™ng. Khởi TÃn luáºn nói: “Tuy khởi lên Äại Dụng mà cÅ©ng không có tÆ°á»›ng Dụng có thể đạt được, đây là Dụng mà thÆ°á»ng vắng lặng.†Tiếp hai câu là trình bà y vỠý nghiệp: Má»™t là loại bá» Vá»ng, hai là thuáºn theo Chân. Lại má»™t là hiểu tánh vónh viá»…n không có, hai là Tháºt tÆ°á»›ng không diệt. Lại trÆ°á»›c là hiểu rõ không có tánh ấy, sau là chứng không phải không có tánh ấy. Trung Biên luáºn nói: “Không có hai có, không có nà y là hai tên gá»i vá» tÆ°á»›ng Không.†Lại ở đây cÅ©ng là giải thÃch vá» nghóa thà nh tá»±u trÆ°á»›c đây, nghóa là vì sao hiện rõ khắp nÆ¡i mà không có đến-Ä‘i? Giải thÃch: Bởi vì hiểu rõ rà ng là không có tánh. Vì sao Ä‘i-đến mà là không có tánh? Bởi vì Ä‘i-đến kia thuáºn theo bình đẳng, thuáºn theo Äại Dụng bình đẳng, bóng tối Vô minh không còn, gá»i là tất cả ánh sáng, không mất Ä‘i Äại Dụng, cho nên nói khắp nÆ¡i hiện rõ sở hà nh của chÆ° Pháºt. Má»™t câu cuối là trình bà y vá» ngữ nghiệp, thế giá»›i của chÆ° Pháºt là khắp tất cả má»i nÆ¡i. Âm thanh không thể nghó bà n là vốn thuáºn theo nhiá»u loại, cho nên nói là không thể nghó bà n. Ba lá»›p ba nghiệp trên đây, Ä‘á»u có má»™t tổng quát-hai riêng biệt. Lại lá»›p đầu là tổng quát, hai lá»›p còn lại là riêng biệt. Lại ba lá»›p ba nghiệp có chÃn là riêng biệt, Tối Chánh giác là tổng quát. Äồng-dị-thà nh-hoại dá»±a theo suy nghó có thể thấy. Trà chánh giác, xong. Äoạn lá»›n thứ hai trình bà y vá» chúng sinh thế gian viên mãn, trong đó má»™t là tổng quát phân tÃch, hai là giải thÃch văn kinh. Trong phần má»™t sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra mÆ°á»i môn phân biệt: 1) Trình bà y vá» số chúng; 2) Má»›i cÅ©; 3) Xác định căn khÃ; 4) Thế và xuất thế; 5) Giá»›i thú; 6) Các Thừa; 7) Quyá»n Tháºt; 8) Phần vị; 9) Biểu thị vá» pháp; 10) Nhân quả. Trình bà y vá» số chúng, đó là Há»™i thứ nhất nà y có năm mÆ°Æ¡i lăm chúng, bắt đầu từ Phổ Hiá»n đến chúng Ma-hê là ba mÆ°Æ¡i bốn loại, sau từ Thiện Hải cho đến Phổ Hiá»n là mÆ°á»i tám chúng, hợp vá»›i trÆ°á»›c toà n bá»™ là năm mÆ°Æ¡i hai chúng, chúng trong Hải Tuệ cùng mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng má»›i quy tụ và chúng Thắng Âm, hợp vá»›i trÆ°á»›c toà n bá»™ là năm mÆ°Æ¡i lăm chúng. Trong Há»™i thứ hai có hai chúng má»›i và cÅ©, hợp vá»›i trÆ°á»›c toà n bá»™ là năm mÆ°Æ¡i bảy chúng. Hai Há»™i thứ ba-thứ tÆ° Ä‘á»u có hai chúng Thiên VÆ°Æ¡ng và Bồ-tát, hợp vá»›i trÆ°á»›c là sáu mÆ°Æ¡i mốt chúng. Trong phẩm Thăng Thiên trong Há»™i thứ năm có năm mÆ°Æ¡i hai chúng và má»™t chúng vân táºp. Há»™i thứ sáu có hai chúng đồng sinh-dị sinh, và Há»™i thứ bảy má»™t chúng, hợp vá»›i trÆ°á»›c toà n bá»™ là má»™t trăm mÆ°á»i bảy chúng. Trong Há»™i thứ tám, ba chúng Bồ-tát, Thanh văn và Thiên VÆ°Æ¡ng hợp vá»›i trÆ°á»›c thì trở thà nh má»™t trăm hai mÆ°Æ¡i chúng. Trong đó má»—i má»™t chúng, hoặc dùng số vi trần trong thế giá»›i của mÆ°á»i Pháºt là m mức lượng, nhÆ° váºy tất cả Ä‘á»u không có phạm vi giá»›i hạn. NhÆ°ng tất cả tám Há»™i nà y đã Ä‘á»u đồng thá»i dung hợp lẫn nhau thà nh má»™t Äại Há»™i pháp giá»›i, thì biết trong má»—i má»™t Há»™i Ä‘á»u có má»™t trăm hai mÆ°Æ¡i chúng, không có tÆ°á»›ng phạm vi giá»›i hạn. Äây tạm thá»i dá»±a theo trong tám Há»™i của má»™t thế giá»›i nà y mà nói. Nếu nối thông tất cả thế giá»›i trong pháp giá»›i hÆ° không mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, thì tất cả Ä‘á»u có vô biên chúng há»™i nà y, hòa và o nhau lá»›p lá»›p nhÆ° lÆ°á»›i giăng của Äế ThÃch vô táºn, tức là Bất khả thuyết bất khả thuyết. Äây gá»i là số chúng của hải há»™i Hoa Nghiêm. Các Há»™i má»›i cÅ©. Hoặc chỉ có cÅ© chứ không có má»›i, nhÆ° hai Há»™i thứ sáu-thứ bảy. Hoặc chỉ có má»›i chứ không có cÅ©, nhÆ° ba Há»™i thứ ba- thứ tÆ°-thứ năm. Hoặc cÅ©ng có má»›i cÅ©ng có cÅ©, nhÆ° ba Há»™i thứ nhất-thứ hai và thứ tám. à còn lại Ä‘á»u nói nhÆ° trong phần chúng quy tụ ở văn sau. Xác định căn khÃ. Luáºn rá»™ng vá» nêu ra chúng có ba nghóa: Má»™t là đương cÆ¡, hai là ảnh hưởng, ba là nÆ°Æ¡ng pháp. Nay ở đây gồm chung cả ba. Thế và xuất thế, có bốn nghóa: Hoặc cùng là thế gian, bởi vì hiển hiện trong thá»i, lại bởi vì là má»™t trong ba thế gian. Hoặc cùng là xuất thế, nhÆ° hà nh đức ấy vốn không phải là thế gian thâu nhiếp. Hoặc cÅ©ng là thế gian-cÅ©ng là xuất thế, bởi vì có đủ hai nghóa trÆ°á»›c, lại tùy theo tÆ°á»›ng mà luáºn, bởi vì bắt đầu Phổ Hiá»n… là xuất thế, còn lại là thế gian. Hoặc không phải là thế gian-không phải là xuất thế, bởi vì là ra khá»i sá»± thâu nhiếp của xuất thế. Vì thế cho nên chúng nà y gồm chung ba phần vị ấy, có đủ bốn câu nà y. Giá»›i thú. Ở trong ba cõi trừ ra trá»i Vô sắc, bởi vì tùy theo tÆ°á»›ng dá»±a và o pháp không phải là thù thắng, nhÆ° kinh Nhân VÆ°Æ¡ng cÅ©ng có trá»i Vô sắc… Trong năm nẽo trừ ra chúng địa ngục, bởi vì nẽo ấy vô cùng khổ Ä‘au dá»±a và o tÆ°á»›ng để hiển bà y pháp cÅ©ng không phải là thù thắng, nhÆ° kinh PhÆ°Æ¡ng Äẳng Äà La Ni cÅ©ng có chúng nà y. Lại không có chúng Nhân VÆ°Æ¡ng, bởi vì tÆ°á»›ng hiển bà y không phải là khác lạ, hoặc Bồ-tát tức là chúng ngÆ°á»i. Hoặc chỉ nêu ra chúng vua, nhÆ° nói mÆ°á»i tám chúng sau, bởi vì biểu thị cho pháp tá»± tại. Hoặc gồm chung vua quan, nhÆ° nói trong ba mÆ°Æ¡i bốn chúng nà y, bởi vì có đủ chủ-bạn. Các Thừa. Äại Trà luáºn nói: “Nếu kinh Tiểu thừa thì ban đầu chỉ nêu ra chúng Thanh Văn, nếu kinh Äại thừa thì ban đầu nêu ra đầy đủ hai chúng Thanh văn và Bồ-tát, nghóa chuẩn xác nếu nhÆ° kinh Nhất thừa thì ban đầu chỉ nêu ra Bồ-tát.†Vì sao biết được? Bởi vì luáºn ấy lấy Äại Phẩm… là m Cá»ng giáo, chỉ riêng Hoa Nghiêm là Bất cá»ng giáo, bởi vì không nói chung vá»›i Thanh văn. Lại ba môn trên đây Ä‘á»u có hai cách nói: Trong cách nói thứ nhất có hai: Má»™t là nếu vì thà nh tá»±u Tiểu giáo đạt được Tiểu quả… thì chỉ nêu ra Thanh văn, đây là Tiểu thừa ngu pháp, nói nhÆ° kinh A-hà m…; hai là vì rá»i bá» Tiểu thừa hiển bà y vá» cÆ¡ đã che phủ, chỉ nêu ra Thanh văn, là giáo hồi tâm của Äại thừa, nhÆ° đầu kinh Kim Cang Bát-nhã phân rõ. Trong cách nói thứ hai có đủ hai chúng, cÅ©ng có hai: Má»™t là hoặc trÆ°á»›c tiên nêu ra Thanh văn, sau đó nêu ra Bồ-tát, loại nà y gồm chung ba giáo Thỉ-Chung và Äốn, phân rõ nhÆ° kinh Tịnh Danh…; hai là hoặc trÆ°á»›c tiên nêu ra Bồ-tát, sau đó nêu ra Thanh văn, loại nà y gồm chung Äốn giáo và Äồng giáo, phân rõ nhÆ° kinh La Ma Già , kinh Duy Lâu VÆ°Æ¡ng, kinh Hòa HÆ°u… Ba là trong phần chỉ nêu ra Bồ-tát, cÅ©ng có hai: Má»™t là tuy chỉ nêu ra Bồ-tát, chủ-bạn không đầy đủ, nhÆ°ng là Äồng giáo Nhất thừa, phân rõ nhÆ° kinh Tháºp Nhất Diện…; hai là nếu chủ-bạn đầy đủ thì tức là Biệt giáo Nhất thừa, nói nhÆ° kinh nà y. Quyá»n Tháºt. Nếu dá»±a theo Tam thừa, thì Äức Pháºt ở thế giá»›i Ta-bà nà y, chúng xen tạp là Tháºt, bởi vì Tháºt báo sinh ra; Bồ-tát là Quyá»n, bởi vì phÆ°Æ¡ng tiện hiện bà y. NhÆ° kinh nói: “Các Bồ-tát ấy ẩn kÃn vô lượng Lá»±c tá»± tại của mình…†Hoặc Bồ-tát là Tháºt, bởi vì Bồ-tát Äịa tiá»n hãy còn sinh ở cõi nà y; chúng xen tạp là Quyá»n, bởi vì theo kinh Äại Táºp Ä‘á»u là những Äại Bồ-tát ở phÆ°Æ¡ng khác do thÃch ứng mà hiện ra. Nếu Äức Pháºt ở Tịnh Ä‘á»™ thì Bồ-tát chỉ có Tháºt, bởi vì Tháºt báo sinh ra; chúng xen tạp là hóa hiện, bởi vì không phải là tháºt có. Nhiếp Luáºn nói: “Trong cõi Thá» dụng tháºt sá»± không có những chúng sinh nà y, bởi vì muốn là m cho Tịnh Ä‘á»™ không trống rá»—ng, cho nên hóa là m chúng sinh tạp loại nhÆ° váºy. Nếu trong Nhất thừa, Äức Pháºt ở cõi Hoa Tạng nà y thì Bồ-tát chúng xen tạp, hoặc Ä‘á»u là Tháºt bởi vì là định Hải Ấn hiện bà y tháºt đức thâu nhiếp; hoặc Ä‘á»u là Quyá»n bởi vì tùy duyên mà hiện bà y. Nghóa còn lại dá»±a theo suy nghó. Trình bà y vá» phần vị. Nếu dá»±a theo Tam thừa thì Phổ Hiá»n… nà y Ä‘á»u là Bồ-tát Tháºp Äịa trở lên, Thần vÆ°Æ¡ng… kia phần nhiá»u Ä‘á»u là tùy loại chúng sinh thâu nhiếp, tức là Äịa thứ tám trở lên. Nếu trong Nhất thừa thì nhÆ° ranh giá»›i duyên khởi các phần vị Ä‘á»u nhÆ° nhau, cho nên má»™t ngÆ°á»i có đủ năm phần vị, má»—i phần vị Ä‘á»u thu nháºn tất cả dá»±a theo đó. Biểu thị vá» pháp. Nếu trong Tam thừa thì chỉ dá»±a và o ngÆ°á»i để hiển bà y vá» pháp, vẫn là ngÆ°á»i chứ không phải là pháp. Nếu trong Nhất thừa thì những ngÆ°á»i nhÆ° váºy Ä‘á»u là pháp môn Pháp giá»›i duyên khởi. Lại má»™t chúng nà y vẫn gồm chung ba thế gian, bởi vì hoặc là m thân quốc Ä‘á»™ nhÆ° nÆ°á»›c sông hồ giếng suối…, còn lại có thể biết. Nhân quả. Nếu Tam thừa thì chỉ là nhân vị. Nếu trong Nhất thừa thì hoặc Ä‘á»u là nhân, bởi vì chÆ°a phải là Pháºt; hoặc Ä‘á»u là quả, bởi vì Ä‘á»u là trong Hải Ấn của Pháºt hiện ra, lại nhá» và o lá»±c giải thoát mà hòa và o biển Pháºt; hoặc gồm chung nhân quả, bởi vì hai nghóa trÆ°á»›c; hoặc Ä‘á»u không phải, bởi vì lìa tánh bình đẳng, Ä‘á»u nói nhÆ° trong phần ca ngợi vỠđức ở sau. Hai là giải thÃch văn kinh. Trong má»—i má»™t chúng Ä‘á»u có bốn loại viên mãn: 1) Số viên mãn, đó là trÆ°á»›c nêu ra số…; 2) Hạnh viên mãn, đó là nêu ra tên gá»i…, bởi vì tên gá»i dá»±a và o hạnh mà láºp; 3) Äức viên mãn, đó là ca ngợi vỠđức…; 4) Cúng dÆ°á»ng viên mãn, nhÆ° ba nghiệp cúng dÆ°á»ng… ở sau. Ở trong chúng viên mãn nà y có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» chúng bên ngoà i, sau từ “Hải Tuệ…†trở xuống là trình bà y vá» chúng bên trong. Ngay trong chúng bên ngoà i cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c là nêu ra ba mÆ°Æ¡i bốn chúng đầy đủ ba loại viên mãn trÆ°á»›c, sau là thâu nhiếp là m mÆ°á»i tám chúng để hiển bà y cúng dÆ°á»ng viên mãn thứ tÆ°. Há»i: Trong phần nêu ra trÆ°á»›c đây dùng Phổ Hiá»n là m đầu tiên, Ma-hê là m cuối cùng; sau trong phần phát khởi cúng dÆ°á»ng vì sao trái lại vá»›i Ä‘iá»u nà y? Äáp: Cổ đức giải thÃch rằng: Ban đầu từ thấp hÆ°á»›ng lên cao, biểu thị cho hà nh tiến lên thêm sâu xa; vá» sau từ cao hÆ°á»›ng xuống thấp, biểu thị phần vị tôn quý theo thứ tá»±. Cách giải thÃch nà y khó mà sá» dụng, lẽ nà o khiến cho Phổ Hiá»n là thấp kém nhất hay sao? Nay giải thÃch trÆ°á»›c là từ gần hÆ°á»›ng vá» xa, biểu thị dá»±a và o gốc sinh khởi ngá»n; sau từ xa hÆ°á»›ng vá» gần, trình bà y tìm theo ngá»n trở vá» gốc. Bởi vì gốc-ngá»n không hai, xa-gần không khác, hai văn cùng nêu ra không có gì chÆ°á»›ng ngại. Ngay trong phần trÆ°á»›c có hai: TrÆ°á»›c là phân rõ vỠđồng sinh (sinh nhÆ° nhau), sau là trình bà y vá» dị sinh (sinh khác nhau). Hoặc dùng Thanh văn là đồng sinh, Bồ-tát thần… Ä‘á»u là dị sinh. Äây là dá»±a theo Tiểu thừa, bởi vì dá»±a theo tÆ°á»›ng trình bà y vỠđồng, nhÆ° ngồi giống nhau… Hoặc dùng Bồ-tát xuất gia và Thanh văn… là đồng, còn lại Ä‘á»u là dị. Äây là dá»±a theo Thỉ giáo. Hoặc dùng Bồ-tát là đồng, Thanh văn… là dị. Äây là dá»±a theo Chung giáo. Hoặc chỉ riêng Bồ-tát Äịa thượng là đồng, bởi vì cùng chứng pháp tánh, còn lại Ä‘á»u là dị. Hoặc từ Äịa thứ tám trở lên là đồng, bởi vì cùng thuần thục, thuần là vô láºu, hai loại nà y gồm chung hai giáo Thỉ-Chung. Hoặc chỉ riêng Bồ-tát là đồng, bởi vì nối thông các phần vị, Thần-trá»i… là dị, bởi vì là đức riêng biệt của pháp giá»›i. Hoặc Bồ-tát, Thần… cùng là đồng, bởi vì pháp giá»›i không hai. Hoặc cùng là dị, bởi vì pháp giá»›i sai biệt. Äây là dá»±a theo Nhất thừa phân rõ. Thứ nhất, trong chúng Äồng sinh, má»™t là trong Số viên mãn, Äại có tám nghóa: 1) Số Äại, đó là mÆ°á»i sát trần…; 2) Äức Äại, đó là bởi vì cùng đầy đủ đức của pháp giá»›i Nhất thừa; 3) Tác nghiệp Äại, đó là bởi vì cứu ná»—i khổ vô cùng nặng ná» của chúng sinh; 4) KÃnh Äại, đó là bởi vì Thiên VÆ°Æ¡ng cùng báºc Äại nhân Ä‘á»u cung kÃnh; 5) Thắng Äại, đó là bởi vì thù thắng nhất trong tất cả các chúng; 6) Hạnh Äại, đó là bởi vì tu hạnh Tá»± lợi-Lợi tha ở sáu phần vị; 7) Nguyện Äại, đó là bởi vì mÆ°á»i loại Äại nguyện, mÆ°á»i Táºn cú; 8) Thá»i Äại, đó là bởi vì ba Vô số kiếp hoặc vô lượng Tăng-kỳ mà tu hà nh. Bồ-tát, theo Pháºt Äịa luáºn và Vô Tánh Nhiếp Luáºn…, tổng quát có ba cách giải thÃch: Má»™t, nói là Bồ-Ä‘á», Trung Hoa gá»i là Giác, là sá»± mong cầu; Tát-Ä‘á»a, Trung Hoa gá»i là Hữu tình, là sá»± hóa Ä‘á»™. Từ cảnh là m tên gá»i, nghóa nói là nếu từ tâm mà gá»i thì nên nói là Bi TrÃ. Hai, Bồ-Ä‘á» nhÆ° trÆ°á»›c, Tát-Ä‘á»a là chủ Ä‘á»™ng mong cầu, nghóa là hữu tình mong cầu Bồ-Ä‘á». Äây là dá»±a theo nhân-pháp là m tên gá»i, cÅ©ng là tâm- cảnh là m Ä‘á» mục. Ba, Bồ-Ä‘á» nhÆ° trÆ°á»›c, Tát-Ä‘á»a Trung Hoa gá»i là DÅ©ng mãnh, nghóa là có chà hÆ°á»›ng và năng lá»±c, bởi vì dÅ©ng mãnh mong cầu đối vá»›i Äại Bồ-Ä‘á». Lại Trà Luáºn nói: “Tát-Ä‘á»a hoặc nói là Chúng sinh, hoặc nói là Äại tâm.†Tức là hai nghóa trên. Cùng (câu), nghóa là Bồ-tát truyá»n pháp qua lại cùng nghe, NhÆ° Lai qua lại cùng nói. Lại Trà Luáºn nói: “Xứ nhÆ° nhau, thá»i nhÆ° nhau, tâm nhÆ° nhau, giá»›i nhÆ° nhau, kiến nhÆ° nhau, đạo nhÆ° nhau, giải thoát nhÆ° nhau thì gá»i là cùng nhau.†Cá»ng giống nhÆ° Câu. Hai là trong Hạnh viên mãn. Bồ-tát tên gá»i xen tạp có hai ý: Má»™t là bởi vì hiển bà y vá» thế giá»›i xen tạp nhÆ° thô-tế… phÃa dÆ°á»›i; hai là bởi vì chúng nà y nối thông phần Tá»±a của tám Há»™i, đức rá»™ng khắp pháp giá»›i gá»i là Phổ, rất thuáºn vá»›i Ä‘iá»u hòa thuần thiện gá»i là Hiá»n, Trà Luáºn gá»i là Biến Cát. Trong nà y cùng tên gá»i là Phổ, bởi vì đầy đủ khắp nÆ¡i (viên biến). Tiếp tên gá»i là Nguyệt bởi vì đức trong là nh (thanh lÆ°Æ¡ng). Tiếp tên gá»i là VÆ°Æ¡ng bởi vì đức tá»± tại. Tiếp tên gá»i là Quang bởi vì tác dụng xóa bá» bóng tối. Tiếp bởi vì đức kiên cố, tiếp bởi vì đức má»™t mình vượt ra, tiếp bởi vì diá»…n giáo thanh lÆ°Æ¡ng, tiếp bởi vì đức sáng ngá»i tôn quý. Trà Luáºn nói: “Há»i: Bồ-tát rất nhiá»u vì sao nêu ra Ãt? Äáp: Bồ-tát vô lượng nói không thể hết, nếu Ä‘á»u nêu ra thì văn tá»± khó ghi chép hết. Lại nữa, Bồ-tát chẳng qua là hai loại, đó là tại gia- xuất gia, phÆ°Æ¡ng nà y-phÆ°Æ¡ng khác. Tại gia là nhÆ° Phong-Ä‘Ã -la…, xuất gia là nhÆ° Diệu Äức…, phÆ°Æ¡ng nà y là nhÆ° Từ Thị…, phÆ°Æ¡ng khác là nhÆ° Quán Âm… Nếu nói vá» hai loại nà y thì nên biết tất cả Ä‘á»u đã thâu nhiếp hết.†Giải thÃch: Äây là dá»±a theo thế giá»›i Ta-bà mà nói, dá»±a và o chúng Hoa Tạng nhÆ° văn có thể biết. Ba là trong Äức viên mãn có hai: Má»™t là dá»±a theo ngÆ°á»i, hai là dá»±a theo pháp. Trong phần má»™t, bạn là đức nhÆ° nhau, tức là hiển bà y vá» nhân quả không hai. Văn nà y có hai ý: Má»™t, nêu ra Pháºt hiển bà y vỠđức, nhÆ° nói muốn nhìn ngÆ°á»i ấy trÆ°á»›c nên nhìn bạn của há»â€¦; hai, vì sao quy tụ ở đây, bởi vì là bạn, bởi vì tác thà nh lẫn nhau. Sách thế gian nói: “Cùng chà hÆ°á»›ng gá»i là bạn.†Trong nà y, Thiện hữu có ba nghóa: Má»™t là nghóa vá» hÆ¡n mình, nhÆ° Thiện Tà i tìm bạn; hai là nghóa vỠđức nhÆ° nhau, bởi vì là bạn bè; ba là nghóa vá» Ãt kém, bởi vì Phổ Hiá»n… gá»i là báºc dẫn dắt thứ hai. Trong phần hai là dá»±a theo pháp, má»™t câu đầu là tổng quát, tất cả Bồ-tát nà y thảy Ä‘á»u thà nh tá»±u vô biên công đức, sâu rá»™ng nhÆ° biển, mÆ°á»i tÆ°á»›ng dá»±a theo đó. Sau trong riêng biệt phân rõ có hai: TrÆ°á»›c là thà nh tá»±u công đức thuá»™c Tá»± phần, sau từ “Vô thượng trà nguyện…†trở xuống là thà nh tá»±u công đức thắng tiến. NhÆ°ng hai phần nà y nói chung có bảy lá»›p: 1) Dá»±a theo phần sinh-thục của má»™t hạnh; 2) Dá»±a theo hai hạnh, nhÆ° thá»±c hà nh bố thà đã thà nh tá»±u vá» sau tu giá»›i…; 3) Dá»±a theo Tá»± lợi-Lợi tha để phân; 4) Dá»±a và o hà nh vị, lấy đạt được phần vị là m thắng tiến; 5) Dá»±a theo tá»· chứng để phân; 6) Dá»±a theo hai phần vị, đó là phần vị trÆ°á»›c đã thà nh là Tá»± phần, hÆ°á»›ng đến phần vị sau là thắng tiến; 7) Dá»±a và o nhân quả, nhân thà nh tá»±u là Tá»± phần, tiến và o quả là thắng tiến. Nay trong văn nà y chủ yếu dá»±a và o lá»›p cuối cùng gồm đủ tất cả có thể biết. Ngay trong Tá»± phần thà nh tá»±u có chÃn loại công đức: 1) Thà nh tá»±u công đức vá» hà nh đầy đủ, đó là không có xứ nà o, không có thá»i nà o mà không thấy mÆ°á»i Äá»™ nhÆ° thá»±c hà nh bố thÃ…, cho nên nói là các Äá»™ chiếu rá»i khắp nÆ¡i. 2) Thà nh tá»±u công đức của Tuệ nhãn, bởi vì nghóa nà o khiến cho thá»±c hà nh Äá»™ nà y mà được đầy đủ khắp nÆ¡i? Bởi vì Tuệ nhãn trong sáng nhÆ° ba Ä‘á»i (tế) ấy, mà quán sát nhÆ° nhau, cho nên nói là Tuệ nhãn… 3) Thà nh tá»±u công đức của Äịnh sâu xa, đó là dá»±a và o đâu đạt được Tuệ nhãn nà y? Bởi vì dá»±a và o Äịnh sâu xa phát khởi. Trong nà y có ba nghóa: Má»™t là đối vá»›i Äịnh không phân biệt cho nên nói là Tịnh, Äịnh phát ra Tuệ thù thắng cho nên nói là Minh; hai là đối vá»›i Äịnh thuần thục xuất nháºp không ngăn ngại cho nên nói là Minh Tịnh, nhÆ° văn sau nói: PhÆ°Æ¡ng Äông tiến và o Chánh thá», phÆ°Æ¡ng Tây rá»i khá»i Tam-muá»™i…; ba là nhanh chóng tiến và o nhiá»u Äịnh khiến cho má»™t thâu nhiếp tất cả, cho nên nói là đầy đủ Minh Tịnh, văn sau nói: NhÆ° tiến và o vi trần số các Tam-muá»™i, má»™t Tam-muá»™i phát sinh Äịnh nhÆ° số vi trần. Ba câu trên đây trình bà y vá» hà nh Tá»± lợi. 4) Thà nh tá»±u công đức vá» biện tà i vi diệu, đó là khéo léo có thể nói vá» pháp khó nói ấy, cho nên gá»i là biện tà i, tức là bốn mÆ°Æ¡i Vô ngại… ở sau, dùng má»™t lá»i để nói đến tất cả cho nên gá»i là rá»™ng, Ä‘iá»u đã nói Ä‘á»u sâu xa cho nên gá»i là sâu, sâu và rá»™ng nà y Ä‘á»u không có bến bá»-không có cùng táºn cho nên nói là Vô táºn. 5) Thà nh tá»±u công đức vá» chiếu rá»i khắp nÆ¡i, bởi vì ánh sáng nÆ¡i thân công đức của Pháºt hiện bà y rá»™ng khắp chiếu rá»i căn cÆ¡ chúng sinh. 6) Thà nh tá»±u công đức vá» Ä‘iá»u phục hóa Ä‘á»™, đó là khéo léo biết rõ tâm niệm căn khà của chúng sinh, tức là tâm hà nh ráºm rịt nhÆ° rừng, xứng căn trao cho pháp, Ä‘iá»u hòa khiến cho lìa chÆ°á»›ng, là m cho khuất phục để tiến và o pháp, cho nên nói nhÆ° thÃch hợp mà điá»u phục. Ba câu trên đây tức là ba nghiệp thá»±c hà nh Hóa tha. 7) Thà nh tá»±u công đức của Chân trÃ, dùng trà Kim Cang chiếu rá»i khắp nÆ¡i tất cả cảnh giá»›i sai biệt, Ä‘á»u cùng má»™t vị pháp tánh bình đẳng. 8) Thà nh tá»±u công đức vá» Lượng trÃ, dùng Tuệ rá»™ng lá»›n trình bà y vá» cảnh nháºn biết của trà thông hiểu sâu xa, không có gì không cùng táºn cho nên nói thảy Ä‘á»u thông suốt rõ rà ng. Hai câu trên đây trình bà y vỠđức của trà soi chiếu hai Äế. Tám câu trên đây là dá»±a theo hạnh để hiển bà y vỠđức. Thà nh tá»±u công đức thâu nhiếp phần vị, câu nà y có hai nghóa: Má»™t là thâu nhiếp các hạnh trÆ°á»›c đây Ä‘Æ°a và o trong năm phần vị nhÆ° TÃn…; hai là há»… ở má»™t phần vị thì thâu nhiếp tất cả các phần vị trÆ°á»›c sau. Nghóa thứ hai nà y cÅ©ng có hai: Má»™t, dá»±a theo hòa và o nhau trình bà y vá» thâu nhiếp; hai, dá»±a theo tức là nhau trình bà y vá» thâu nhiếp. Chuẩn xác nhÆ° ở mÆ°á»i môn trÆ°á»›c đây. Äây là các phần vị từ Tháºp TÃn đầy đủ tâm trở Ä‘i có nghóa thâu nhiếp lẫn nhau nà y, vì váºy trong phẩm Hiá»n Thủ sau nà y, ở phần vị TÃn đầy đủ thì có đủ tất cả phần vị cho đến quả Pháºt… , chÃnh là nghóa nà y. Trên đây là Tá»± phần, xong. Trong phần hai là thắng tiến nháºp quả, có hai: Má»™t, mÆ°á»i câu đầu trình bà y vá» Thể đức viên mãn; hai, từ “Biến du…†trở xuống là sáu câu hiển bà y vá» diệu dụng tá»± tại. Trong phần má»™t là thà nh tá»±u mÆ°á»i loại công đức của Pháºt quả: Äạt được Pháºt trà nguyện đức vô thượng, là bởi vì Pháºt quả không có gì thêm nữa; Trà là Äại trÃ, tức là bốn trÃ- mÆ°á»i trÃ…; Nguyện là Äại nguyện, tức là Nguyện tá»± Thể không có chÆ°á»›ng ngại; Äại trà đã thà nh, Äại nguyện đã đầy đủ, tất cả Ä‘á»u là hiện nay thà nh tá»±u đầy đủ hết rồi, không phải là sẽ thà nh tá»±u cho nên nói là đá»u đã thà nh tá»±u đầy đủ. Äầy đủ đức Máºt giáo của Pháºt, câu nà y có hai nghóa: Má»™t là lá»i không táºn cùng lý gá»i là Giáo bà máºt, bởi vì không phải là liá»…u nghóa; hai là vi diệu khó hiểu không phải là phần vị dÆ°á»›i có thể suy lÆ°á»ng, cho nên gá»i là Máºt giáo, bởi vì Ä‘á»u là sâu rá»™ng. Trong nà y dá»±a và o nghóa sau mà nói. Thế nà o là sâu? Äó là bởi vì nói tức là không nói. Thế nà o là rá»™ng? Äó là bởi vì nói mà không nói rá»™ng khắp pháp giá»›i, văn sau Thu Tá» nhÆ° Ä‘iếc… chÃnh là nghóa nà y. Giáo sâu rá»™ng nà y chỉ riêng Pháºt vốn có, nay Bồ-tát nà y đầy đủ giống nhÆ° Pháºt cho nên gá»i nhÆ° váºy. Äạt được đức thuá»™c pháp của Pháºt quả, đó là công đức của quả vị nhÆ° mÆ°á»i tám Bất cá»ng…, hÆ°á»›ng xuống dÆ°á»›i Ä‘á»u gá»i là Bất cá»ng, Pháºt và Pháºt hÆ°á»›ng vá» nhau gá»i là Cá»ng pháp, không phải là cùng vá»›i Bồ-tát cho nên nói là Cá»ng pháp của Pháºt. Cùng đức của quả vị, câu nà y có bốn nghóa: Má»™t là cùng hạnh nhÆ° Pháºt, đó là bởi vì hà nh Äại Bi; hai là cùng địa nhÆ° Pháºt, là đạt được Tháºp Äịa của Pháºt, đó là Tỳ-lô-giá-na Trà tạng Äại hải địa…; ba là cùng đức nhÆ° Pháºt, là bởi vì đạt được đức phÆ°á»›c trà vô biên của Pháºt; bốn là cùng lá»±c nhÆ° Pháºt, là bởi vì đạt được mÆ°á»i Lá»±c, lại đạt được mÆ°á»i loại Äại lá»±c… nói nhÆ° phẩm Bất TÆ° Nghị. Äức tá»± tại của Tam-muá»™i, câu nà y có hai nghóa: Má»™t là bởi xuất nháºp tá»± tại, hai là thâu nhiếp nhau tá»± tại. Năm câu trên đây là đạt được đức Tá»± lợi của Pháºt. Äức vá» cÆ¡ cảm hiện hình, đó là cÆ¡ cảm rất nhiá»u cho nên nói là Sinh hải, thân ứng hiện khắp nÆ¡i đầy đủ cho nên nói là Ứng hiện, nhÆ° kinh nói: “Thuáºn theo ngÆ°á»i dùng thân Pháºt được Ä‘á»™ thoát liá»n hiện ra thân Pháºt…†Äức vá» tùy hạnh thâu nhiếp chúng sinh, đó là tùy căn hạnh ấy trao cho pháp môn khiến tăng thêm Chánh hạnh, cho nên nói là Kiến láºp. Câu trÆ°á»›c là hiện thân, câu nà y là thuyết pháp. Hai câu nà y là đạt được đức hóa sinh của Pháºt. Äức vá» khéo chứng pháp hải, đó là pháp duyên khởi sâu rá»™ng bao hà m mênh mông nhÆ° biển, khéo đạt được ranh giá»›i ấy, cho nên nói là khéo chứng nháºp. Äức vá» hồi chuyển hòa và o biển, đó là khéo léo hòa và o môn duyên khởi Äà -la-ni, khiến cho má»™t thâu nhiếp tất cả, cho nên nói là Hồi chuyển tổng trì. Äức vá» quả hải chứa đầy thân, đó là bởi vì đối vá»›i biển pháp duyên khởi khéo léo xoay chuyển, khiến cho biển pháp công đức vô biên của Pháºt thảy Ä‘á»u thâu nhiếp tiếp nháºn chứa đầy thân mình, cho nên Ä‘á»u đạt được công đức của Pháºt quả, ý là từ đây. Văn sau nói: Bồ- tát tá»± tại ở trong nhân duyên hòa hợp, cho đến có thể tùy ý thị hiện thân Pháºt, là nói đến Ä‘iá»u nà y. Trong phần hai là diệu dụng tá»± tại, có sáu: 1) Dụng vá» dạo khắp các cõi, đây là táºn cùng thế giá»›i hải. 2) Dụng vá» sinh ra nguyện hải, đó là nhá» nguyện lá»±c nà y tiến và o quốc Ä‘á»™ hải. Lại câu trÆ°á»›c là đi qua cõi Pháºt khác, câu nà y là nguyện trang nghiêm cõi của mình. 3) Dụng vá» Tam đạt trá»n vẹn sáng ngá»i, bởi vì vị lai khó biết cho nên nêu ra riêng biệt, lý tháºt thì gồm chung cả ba Ä‘á»i, có thể biết. 4) Dụng vá» trải qua sá»± cúng dÆ°á»ng. 5) Dụng vá» nguyện hải sâu rá»™ng, cho nên nói là nguyện Phổ Hiá»n. 6) Dụng vá» trà tròn vẹn giáo hóa chúng sinh, cho nên nói là trà đầy đủ đối vá»›i chúng sinh. Chúng đồng sinh, xong. Thứ hai, trong chúng Dị sinh, trÆ°á»›c là phân rõ vá» chúng Kim Cang Lá»±c Só, gần Pháºt để bảo vệ, cho nên nêu ra trÆ°á»›c. Biểu thị đức của Pháºt duyên khởi không hoại được tÆ°á»›ng, bởi vì nÆ¡i các hạnh dá»±a và o nhÆ° bá» Kim cang, tức là hạnh quyến thuá»™c, chúng khác cÅ©ng nhÆ° váºy. Tám câu trong phần ca ngợi vỠđức: Má»™t là má»™t câu tổng quát trình bà y vá» bổn nguyện hầu hạ Äức Pháºt; hai là bảy câu riêng biệt hiển bà y vỠđức ấy. Trong phần má»™t, nếu trong giáo Tam thừa, thì từ Äịa thứ tám trở lên má»›i có thể hiện hình hiển bà y hầu hạ, trÆ°á»›c đây là bà máºt bảo vệ. Trong Nhất thừa, từ Tháºp TÃn đầy đủ tâm trở Ä‘i Ä‘á»u hiển bà y bảo vệ, nhÆ° sau nói ở hai phẩm Hiá»n Thủ-Minh Pháp. Lại nữa, tùy tâm mong cầu vá» nghóa là Nguyện, chà thà nh muốn phù hợp là Thệ. Trong phần hai là riêng biệt có hai: TrÆ°á»›c là đức bên trong viên mãn, sau từ “Vô lượng thần lá»±c…†trở xuống là dụng bên ngoà i rá»™ng khắp má»i nÆ¡i. Trong phần trÆ°á»›c có ba câu: Má»™t là nguyện hạnh đầy đủ; hai là phÆ°á»›c trà thanh tịnh; ba là Äại Äịnh sâu xa. Trong phần dụng bên ngoà i có bốn câu: Má»™t là lá»±c giống nhÆ° quả khắp nÆ¡i; hai là Äại-Tiểu trở lại hòa và o nhau; ba là thân hÆ¡n hẳn chúng biểu thị không sợ hãi đại chúng; bốn là tùy loại khéo léo hiện bà y, Ä‘á»u dá»±a theo nhÆ° phần duyên khởi. Thứ ba, Thần đạo trà ng, ở dÆ°á»›i cá»™i cây bởi vì gần cho nên thứ tá»± nêu ra mà thôi. Trong phần ca ngợi vỠđức sÆ¡ lược nêu ra nhân trÆ°á»›c kia, nhÆ° sau nói ở phần Tri thức hồi hÆ°á»›ng thứ mÆ°á»i của Thiện Tà i. Lại bảo vệ đạo trà ng, nhÆ° Bảo Kế… Lại Thần của đạo trà ng, đây là Y chủ thÃch; hoặc đạo trà ng tức là Thần, là Trì nghiệp thÃch. Nhất thừa gồm chung hai cách giải thÃch, bởi vì Ä‘á»u là pháp môn. Tam thừa chỉ có Y chủ thÃch, bởi vì nhân-pháp Ä‘á»u riêng biệt. Sau là tên gá»i của các Thần, dá»±a theo hai cách giải thÃch. Thứ tÆ°, Rồng ở trên vốn là nghóa bóng che, cho nên nói là Nghiêm Pháp ÄÆ°á»ng. NhÆ° sau nói Phổ Quang ÄÆ°á»ng do rồng tạo ra… Thứ năm, Thần đất ở dÆ°á»›i, là nghóa vá» chuyển váºn chuyên chở, phần nhiá»u hiện ra thân nữ, nhÆ° Kiên Lao… Thứ sáu, Thần cây ở giữa, là nghóa vá» kiến láºp, cây đức cao vá»i, tình ý vốn Æ°a thÃch. Thứ bảy, Thần thuốc là nghóa vỠđối trị, thuốc pháp loại trừ phiá»n não là Bi môn. Thứ tám, Thần lúa mè là nghóa vá» cung cấp duy trì, nuôi dưỡng nhân dân khiến cho vui mừng, nhÆ° Háºu tắc cùng vá»›i Xã công… Thứ chÃn, Thần sông là nghóa vá» lÆ°u chuyển tÆ°á»›i thấm. Trong đức, Cần là nghóa vá» lÆ°u chuyển, Ãch là nghóa vá» tÆ°á»›i thấm. Thứ mÆ°á»i, Thần biển là nghóa vỠđầy đủ đức, nhÆ° mÆ°á»i tÆ°á»›ng… ở văn sau. Trong đức dùng pháp giống nhÆ° sá»±, có thể biết. Thứ mÆ°á»i má»™t, Thần lá»a là nghóa vá» thà nh thục, nghóa vá» chiếu sáng, nghóa vỠđốt cháy, nghóa vá» trừ hết bóng tối; dá»±a theo hai nghóa đầu là thà nh tá»±u hai Nghiêm, hai nghóa sau là diệt trừ hai ChÆ°á»›ng. Thứ mÆ°á»i hai, Thần gió là nghóa vá» tụ tán, nhÆ° Phong tai là m phân tán, Phong luân duy trì tÃch tụ… Phân tán phiá»n não-tÃch tụ công đức có thể biết, lại chÃnh là khiến cho thân chúng sinh không phân tán, Ä‘á»u là thần lá»±c của gió Lô-xá-na duyên khởi pháp giá»›i. Lại trong gió có năm loại: 1- Gió thuá»™c hÆ¡i thở, hÆ¡i thở ra và o từ vùng rốn khởi lên. 2- Gió thuá»™c tiêu hóa, hÆ°á»›ng xuống phÃa dÆ°á»›i là m tiêu hóa thức ăn. 3- Gió thuá»™c duy trì, khiến cho ngÆ°á»i hoạt Ä‘á»™ng khá»e mạnh. 4- Gió thuá»™c tai há»a, khiến cho ngÆ°á»i trở thà nh bệnh. 5- Gió thuá»™c sức lá»±c, ngÆ°á»i sắp chết thì các bá»™ pháºn của thân ngÆ°á»i rá»i rã. Mặt ngÆ°á»i sắp chết có năm sắc gió: Và o địa ngục là sắc Ä‘en, loà i súc sinh là sắc xanh, loà i ngạ quá»· là sắc và ng, Ä‘á»u theo lưỡi mà ra, sinh và o loà i ngÆ°á»i thì sắc mặt nhÆ° thÆ°á»ng, sinh cõi trá»i thì sắc mặt tÆ°Æ¡i nhÆ° hoa, rất rạng rỡ đáng yêu. Thứ mÆ°á»i ba, Thần hÆ° không thì có bảy nghóa: 1) Không có giá»›i hạn; 2) Không có ngăn ngại; 3) Chỉ là má»™t vị; 4) Thâu nhiếp chứa Ä‘á»±ng; 5) Biểu hiện rõ rà ng; 6) Lìa xa nhiá»…m ô; 7) Kiên cố. Trong năm tên gá»i trÆ°á»›c dá»±a theo là m sáng tá» trong hai đức sau. Thứ mÆ°á»i bốn, Thần chủ phÆ°Æ¡ng là nghóa vá» biểu hiện rõ rà ng, đó là biểu hiện rõ rà ng phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng khiến cho thông hiểu mê hÆ°á»›ng vá» chánh, cho nên nói là khéo léo soi chiếu, soi chiếu giống nhÆ° bà y rõ. Thứ mÆ°á»i lăm, Thần chủ đêm là nghóa vá» giúp cho thà nh tá»±u, bởi vì không phải là thá»i gian chÃnh, hoặc là trong đêm tối dẫn dắt chúng sinh, nhÆ° Dạ Thiên… ở văn sau. Thứ mÆ°á»i sáu, Thần chủ ngà y là nghóa vá» Ä‘Ãch thá»±c tu táºp, bởi vì là thá»i gian chÃnh, cho nên nói là tin tưởng vui vá»›i Chánh pháp; lại là nghóa vá» tô Ä‘iểm sáng ngá»i, cho nên nói là trang nghiêm. Thứ mÆ°á»i bảy, A-tu-la má»›i gá»i là A-tố-lạc. Theo Bà -sa luáºn gá»i là Phi Thiên, Pháºt Äịa luáºn nói: “Thuá»™c vá» loà i Trá»i, bởi vì phần nhiá»u là dối trá không có tháºt hạnh của loà i trá»i cho nên gá»i là Phi Thiên, nhÆ° ác hạnh ở thế gian gá»i là Phi Nhân, hoặc gá»i là Phi Ä‘oan chánh, hoặc gá»i là Bất tá»u, ở trong biển lá»›n là m rượu không thà nh…†Hoặc nói là mẹ của Tỳ-ma vốn từ trá»i sinh ra, cho nên nói là Liệt Thiên. Kinh A-hà m nói: “Lúc kiếp má»›i thà nh, trá»i Quang Âm đến tắm gá»™i trong biển, nÆ°á»›c chạm và o thân thể, xuất tinh trong nÆ°á»›c, liá»n trở thà nh cục thịt. Trải qua tám ngà n năm má»›i sinh ra má»™t ngÆ°á»i nữ, thân nhÆ° Tu-di, có chÃn trăm chÃn mÆ°Æ¡i chÃn cái đầu, đầu có ngà n mắt, có chÃn trăm chÃn mÆ°Æ¡i chÃn lá»— miệng, miệng có bốn chiếc răng, trên răng phát ra lá»a, giống nhÆ° sấm chá»›p, hai mÆ°Æ¡i bốn tay, chÃn trăm chÃn mÆ°Æ¡i chÃn cái chân, bÆ¡i ở trong biển đùa nÆ°á»›c, tinh và o thân sinh ra má»™t cục thịt. Trải qua tám ngà n năm sinh ra Tỳ-ma Chất-Ä‘a, thân có ngà n cái đầu, đầu có ngà n mắt, trong miệng phun ra nÆ°á»›c, có chÃn trăm chÃn mÆ°Æ¡i chÃn cánh tay, có tám cái chân, hình dạng gấp bốn lần núi Tu-di, ăn toà n bùn lắng và ngó senâ€. Lại thÆ°á»ng tranh chấp vá»›i chÆ° Thiên, rá»™ng ra nhÆ° kinh Chánh Niệm Xứ nói. NhÆ°ng Tu-la có năm trú xứ: 1) Trong những tÆ°á»›ng núi trên mặt đất, nhÆ° văn sau nói. 2) DÆ°á»›i phÃa Bắc núi Tu-di Ä‘i và o biển lá»›n hai vạn má»™t ngà n Do-tuần, vua Tu-la tên gá»i La-hầu, Trung Hoa nói là ChÆ°á»›ng Ngại, có thể dùng tay che kÃn mặt trá»i-mặt trăng… thống lãnh vô lượng chúng. 3) Từ đây xuống phÃa dÆ°á»›i lại vượt qua hai vạn má»™t ngà n Do- tuần, vua tên gá»i DÅ©ng Kiện, cÅ©ng thống lãnh nhiá»u chúng. 4) Lại vượt qua hai vạn má»™t ngà n Do-tuần, vua tên gá»i Hoa Man, cÅ©ng thống lãnh các chúng. 5) Lại vượt qua số nà y, vua tên gá»i Tỳ-ma Chất-Ä‘a, Trung Hoa nói là Hưởng Cao, là cha của Xá-chi, thân nhÆ° năm núi Tu-di, lúc đánh nhau vá»›i chÆ° Thiên, từ đáy biển phát ra tiếng lá»›n nói rằng: Ta là Tỳ-ma Chất-Ä‘a, Ta là Tỳ-ma Chất-Ä‘a. Lúc ấy núi non ở Diêm-phù cùng lúc chấn Ä‘á»™ng, cÅ©ng gá»i là Huyệt CÆ°, nghóa là trong chá»— ấy có khu thà nh Quang Minh, vốn là ở trong đó. Hoặc là thuá»™c vá» loà i Trá»i, nhÆ° Pháºt Äịa luáºn nói ở trên. Hoặc theo Tỳ-Ä‘Ã m thì thuá»™c vá» loà i quá»·, bởi vì nịnh bợ sai trái mà che lấp. Hoặc theo kinh Chánh Pháp Niệm thì thuá»™c vá» loà i quá»· và súc sinh, bởi vì La-hầu là con của SÆ° Tá»â€¦ Hoặc theo kinh Già Äà thì thuá»™c vá» loà i trá»i-quá»· và súc sinh. Bởi vì nhÆ° trên đã nói, cho nên chỉ có năm Ä‘Æ°á»ng. Nếu phân ra sáu Ä‘Æ°á»ng thì ba phẩm Thượng-Trung-Hạ trong thiện có đủ trá»i-ngÆ°á»i và Tu-la, ba phẩm trong ác có đủ ba nẽo dÆ°á»›i, có thể biết. Theo Trà Luáºn thì La-hầu vua của A-tu-la là Äại Bồ-tát. Thứ mÆ°á»i tám, Ca-lÆ°u-la má»›i gá»i là Yết-lá»™-trà , Trung Hoa nói là loà i chim Diệu SÃ, cánh chim có các loại mà u sắc quý báu trang nghiêm, không phải là chỉ sắc và ng. Theo kinh Hải Long VÆ°Æ¡ng, hai cánh của chim ấy cách nhau ba trăm ba mÆ°Æ¡i sáu vạn dặm, cõi Diêm-phù-Ä‘á» chỉ chứa được má»™t chân. Theo kinh Niết-bà n, chim nà y có thể ăn tất cả các loà i rồng-cá và bảy báu…, chỉ trừ ra Kim cang, bởi vì không có thể là m cho tiêu được. Lại ăn rồng sắp mạng chung. Lại ngÆ°á»i quá khứ đã thá» Tam quy thì không ăn, ngÆ°á»i buá»™c sợi chỉ của Ca-sa cÅ©ng không ăn. Lại theo kinh Tăng Nhất: «Trong bốn loại sinh thì Kim Sà nếu là chim sinh ra từ trứng, từ dÆ°á»›i cây Thiết-xoa Ä‘i và o biển bắt lấy rồng sinh ra từ trứng, nÆ°á»›c hãy còn chÆ°a khép lại đã vỠđến trên cây ban đầu mà ăn. Nếu nhắm đến rồng sinh ra từ thai thì thân chim liá»n chết. Nếu chim sinh ra từ thai thì có thể bắt lấy rồng sinh ra từ thai và trứng, hai loại còn lại thì không được. Nếu chim sinh ra từ ẩm thấp thì có thể bắt lấy rồng thuá»™c ba loại sinh, không được bắt rồng sinh ra từ biến hóa. Nếu chim sinh ra từ biến hóa thì có thể bắt lấy rồng thuá»™c bốn loại sinh. Lại má»™t ngà y khác ăn má»™t Äại Long VÆ°Æ¡ng và năm trăm rồng nhá», vòng Ä‘i vòng lại quanh Tứ thiên hạ lần lượt mà ăn. Khi mạng sắp chấm dứt, các rồng nhả Ä‘á»™c không còn có thể ăn được, do lá»a đói thiêu đốt chim vút cánh lao xuống ranh giá»›i của tầng Phong luân, bị gió thổi trở vá» lại nÆ¡i bắt đầu, qua lại bảy lần không có chá»— dừng chân, liá»n đến trên đỉnh núi ở tầng Kim Cang luân mà chết. Bởi vì ăn các rồng, khà độc trong thân thịt phát ra lá»a tá»± đốt. Long VÆ°Æ¡ng Nan-Ä‘Ã sợ cháy núi báu nên tuôn mÆ°a xuống dáºp tắt lá»a, hạt mÆ°a lá»›n bằng trục xe là m cho thân thịt tiêu tan, chỉ có quả tim còn lại, lá»›n bằng bắp đùi con ngÆ°á»i, thuần sắc lÆ°u ly xanh, Luân VÆ°Æ¡ng có được dùng là m ngá»c châu quý báu, Äế ThÃch có được là m hạt ngá»c trong búi tócâ€. Lại văn sau nói rằng : Bồ-tát Kim Sà VÆ°Æ¡ng, trong biển rá»™ng sinh tá», bắt lấy trá»i-ngÆ°á»i-rồng, đặt lên bá» Niết- bà n, là nói đến Ä‘iá»u nà y. Thứ mÆ°á»i chÃn, Khẩn-na-la má»›i gá»i là Khẩn-nại-lạc. Trung Hoa nói là Ca Thần, có thể xÆ°á»›ng ca-ngâm vịnh-trá»—i nhạc, tạp tâm thâu nhiếp và o loà i súc sinh; cÅ©ng gá»i là Nghi Thần, nghóa là thâu nhiếp trong loà i súc sinh nà y, hình dáng tÆ°á»›ng mạo tá»±a nhÆ° ngÆ°á»i, khuôn mặt rất Ä‘oan chánh, trên đỉnh đầu có má»™t sừng, ngÆ°á»i thấy sinh lòng nghi ngá», không biết là ngÆ°á»i, là quá»· hay là súc sinh, cho nên nói là Nghi. Thứ hai mÆ°Æ¡i, Ma-hầu-la-già má»›i gá»i là Mạc-hô-lạc-ca, Trung Hoa dịch là Äại Phúc, cÅ©ng gá»i là Äại Mãng, lại gá»i là Phúc Hà nh Thần, bởi vì có thể há»™ pháp, có thể trừ nghi ngá». Thứ hai mÆ°Æ¡i mốt, CÆ°u-bà n-trà . Theo kinh Chánh Pháp Hoa gá»i là Yếm Mị quá»·, ăn tinh khà của ngÆ°á»i… CÅ©ng gá»i là Äông Qua quá»·, vua tên là Tỳ-lâu-lặc, Trung Hoa nói là Tăng Trưởng, chủ của phÆ°Æ¡ng Nam nà y, Thiên VÆ°Æ¡ng thống lãnh hai bá»™ quá»·: Má»™t gá»i là CÆ°u-bà n-trà , hai gá»i là Bế-lệ-Ä‘a, từ sá»± thống lãnh là m thà nh tên gá»i. Thứ hai mÆ°Æ¡i hai, Quá»· thần vÆ°Æ¡ng là Tỳ-sa-môn ở phÆ°Æ¡ng Bắc, Trung Hoa nói là Äa Văn, cÅ©ng là do sá»± thống lãnh là m thà nh tên gá»i, bởi vì thâu nhiếp các ác qủy không để cho tổn hại não loạn đến chúng sinh, cho nên nói là Cần Há»™. Thứ hai mÆ°Æ¡i ba, Nguyệt là nghóa vá» trong là nh, nhÆ° văn sau nói Bồ-tát thanh lÆ°Æ¡ng nguyệt…; hai là nghóa vá» tá»a ra, nhÆ° hoa sen nở ra…, chÃnh là nhÆ° văn phát tâm quý báu… Lại theo Câu Xá luáºn: “Mặt trăng cách mặt đất bốn vạn Do-tuần, rá»™ng năm mÆ°Æ¡i Do-tuần, dùng thủy tinh và bạc trắng hợp lại là m thà nh hai mặt, xoay chuyển theo nhau cho nên có tròn khuyếtâ€. Theo kinh TrÆ°á»ng A Hà m: “Khu thà nh ấy vuông vức má»™t ngà n chÃn trăm sáu mÆ°Æ¡i dặm, cao cÅ©ng nhÆ° váºy; có hai phần, má»™t phần là m bằng và ng cõi trá»i, má»™t phần là m bằng lÆ°u ly, tòa của vua là hai mÆ°Æ¡i dặm, nhìn từ xa tá»±a nhÆ° tròn, tuổi thá» của trá»i là năm trăm tuổi, con cháu nối tiếp theo nhau má»™t kiếpâ€. Thứ hai mÆ°Æ¡i bốn, Nháºt là mặt trá»i rá»™ng năm mÆ°Æ¡i mốt Do-tuần, khu thà nh ấy vuông vức hai ngà n bốn mÆ°Æ¡i dặm, cao cÅ©ng nhÆ° váºy. Cung thà nh trang sức hoà n toà n bằng và ng và bảy báu, tòa của vua là hai mÆ°Æ¡i dặm, thá» mạng và con cháu giống nhÆ° Nguyệt Thiên. Bởi vì gió duy trì cho nên vòng quanh bốn phÃa của núi Tu-di. Thiên tá» Nháºt-Nguyệt trên đây cùng là trái-phải của Tứ Thiên VÆ°Æ¡ng thuá»™c vá» cõi Trá»i thứ nhất, Ä‘á»u là đạo lá»±c tùy duyên hình thể khác nhau hiện bà y kỳ lạ. Trong đức, câu đầu là Tá»± lợi, câu sau là Lợi tha. NhÆ° mặt trá»i có nghóa vá» thà nh tá»±u, có nghóa vá» nhiêu Ãch. Lại theo Bảo Tánh luáºn: “Mặt trá»i có bốn nghóa: 1) Phá trừ bóng tối nhÆ° Tuệ; 2) Chiếu rá»i hiện rõ nhÆ° TrÃ; 3) Tròn vẹn thanh tịnh nhÆ° giải thoát; 4) Ba nghóa trên không lìa xa nhau giống nhÆ° cùng pháp giá»›iâ€. Thứ hai mÆ°Æ¡i lăm, Äao Lợi thiên, Trung Hoa nói là Tam Tháºp Tam Thiên. Tam Tháºp Tam Thiên, trong Pháºt Äịa luáºn quyển thứ năm nói: “Bốn phÃa núi Diệu Cao Ä‘á»u có tám Äại Thiên VÆ°Æ¡ng, Äế ThÃch ở chÃnh giữa cho nên có ba mÆ°Æ¡i baâ€. Nếu đầy đủ thì nên nói là ThÃch-ca Äá»-bà Nhân-Ä‘Ã -la, Trung Hoa nói là Năng Thiên Chủ. Theo kinh Tam Pháp Äá»™: : “Thiên Tá» trong cõi nà y thân cao má»™t Do-tuần, áo dà i hai Do-tuần, rá»™ng má»™t Do-tuần, nặng sáu Thù, thá» má»™t ngà n tuổiâ€. Trong đức đầy đủ Tá»± lợi-Lợi tha, có thể biết. Thứ hai mÆ°Æ¡i sáu, Dạ Ma thiên, Trung Hoa nói là Thá»i Thiên, theo lúc hoa nở-khép để phân biệt ngà y đêm mà gá»i tên. Pháºt Äịa Luáºn nói: “Äó là trong nà y thÆ°á»ng xuyên thá» nháºn vui sÆ°á»›ng cho nên gá»i là Thá»i Phần, trá»i cõi nà y thân cao hai Do-tuần, áo dà i bốn Do-tuần, rá»™ng hai Do-tuần, áo nặng ba Thù, thá» hai ngà n tuổiâ€. Trong đức là Tá»± phần và thắng tiến, có thể biết. Thứ hai mÆ°Æ¡i bảy, Äâu Suất thiên, má»›i gá»i là Äổ-sá»-Ä‘a, Trung Hoa nói là Há»· Túc. Pháºt Äịa luáºn nói: “Thân cuối cùng của Bồ-tát giáo hóa ở cõi trá»i ấy, phần nhiá»u tu hạnh há»· túc cho nên nói là Há»· Túcâ€. Theo kinh TrÆ°á»ng A Hà m: “Thân cao bốn Do-tuần, áo dà i tám Do-tuần, rá»™ng bốn Do-tuần, áo nặng má»™t Thù, NgỠăn cam lồ, thá» bốn ngà n tuổiâ€. Trong đức là Tuệ và Äịnh, có thể biết. Thứ hai mÆ°Æ¡i tám, Hóa Lạc thiên, Pháºt Äịa luáºn gá»i là Lạc Biến Hóa thiên, thÃch tá»± mình biến hóa là m ra các nhạc cụ để tá»± tiêu khiển. Lại tá»± hóa ra nhạc cụ, trở lại tá»± mình thá» dụng không phạm đến ngÆ°á»i khác, cho nên gá»i là Thiện Hóa, cÅ©ng gá»i là Hóa Lạc. Theo kinh Tam Pháp Äá»™: “Thân cao tám Do-tuần, áo dà i mÆ°á»i sáu Do-tuần, rá»™ng tám Do-tuần, áo nặng má»™t Thù, ăn cam lồ, thá» tám ngà n tuổi.†Trong đức có đủ Tá»± lợi-Lợi tha. Thứ hai mÆ°Æ¡i chÃn, Tha Hóa Tá»± Tại thiên, trong Pháºt Äịa luáºn, khiến cho ngÆ°á»i khác hóa là m các nhạc cụ, hiển bà y vá» tá»± tại của mình cho nên gá»i tên. Theo kinh Tam Pháp Äá»™, thân-áo và thá» mạng dá»±a theo đó hÆ¡n trÆ°á»›c gấp bá»™i. Trong đức là tá»± tại tiến và o pháp. Thứ ba mÆ°Æ¡i, Äại Phạm thiên, má»›i gá»i là Ly Dục Nhiá»…m, cao nhất trong Tịnh cho nên gá»i là Ly Dục. Pháºt Äịa luáºn nói là lìa dục vắng lặng cho nên gá»i là Phạm, thân ấy là chúng. Theo kinh TrÆ°á»ng A Hà m, ở trong Phạm Chúng dùng Phạm Âm nói năng cho nên gá»i tên. Thiên là nghóa vá» tá»± tại, nghóa vá» tÆ°Æ¡i sáng, nghóa vá» thanh tịnh. Theo Trà Luáºn: “Thiên có là Pháºt Bồ-tát Ä‘á»u là Äệ nhất nghóa thiênâ€. Thi KhÃ, Trung Hoa nói là Há»a Sắc, hoặc nói là Há»a Äảnh, bởi vì há»a tai đến được cõi nà y. Nếu tu thiá»n báºc Thượng thì sinh đến cõi trá»i nà y. Ở giữa Phạm Chúng phát ra Phạm Âm lá»›n, các trá»i Ä‘á»u tá»± cho là chỉ nói vá»›i mình, ở Äại thiên thế giá»›i được tá»± tại nhất, nhan sắc nhÆ° Äồng tá», thân sắc bạc trắng, cao ná»a Do-tuần, mặc áo sắc và ng, không phải nam-không phải nữ, thiá»n duyệt là m thức ăn, thá» má»™t kiếp. Äây là theo TrÆ°á»ng A Hà m phân rõ. Trong đức có bốn câu: 1) Lấy gì để Ä‘á»™; 2) Äá»™ Ä‘iá»u gì; 3) Trừ Ä‘iá»u gì; 4) Thà nh tá»±u đức gì. NhÆ° văn có thể biết. SÆ¡ thiá»n Äại-Tiểu Ä‘á»u ở má»™t ngà n thế giá»›i hệ (Tứ thiên hạ) thuá»™c cõi Dục, má»™t ngà n SÆ¡ thiá»n má»›i bằng Nhị thiá»n. Nhị thiá»n là đỉnh cao của Há»a tai, má»™t ngà n Nhị thiá»n má»›i bằng Tam thiá»n. Tam thiá»n là đỉnh cao của Thủy tai, má»™t ngà n Tam thiá»n má»›i bằng Tứ thiá»n, Tứ thiá»n là đỉnh cao của Phong tai. Lại nữa, Phạm Ma, Trung Hoa nói là Tịch Tịnh Thanh Tịnh Khiết, cÅ©ng Ä‘á»u có thể nói là Phạm Khiết. Lại nữa, Thi Khà là đứng đầu SÆ¡ thiá»n đỉnh cao của Há»a tai. Lại nói là Trì Kế… Thứ ba mÆ°Æ¡i mốt, Quang Âm thiên, theo Trà Luáºn: “Thiá»n thứ hai gá»i chung là Quang Âm, lúc trá»i ấy nói, miệng phát ra ánh sáng thanh tịnh vô biên, thân cao hai Do-tuần, thá» hai kiếp. Lại vì SÆ¡ thiá»n phát ra âm thanh Há»a Quang, dẫn dắt thâu nhiếp khiến cho sinh đến cõi trá»i nà y cho nên gá»i tên. Trong đức là Tuệ và Äịnh, có thể biết. Thứ ba mÆ°Æ¡i hai, Biến Tịnh thiên, bởi vì lìa xa Há»· trong Tam thiá»n, thân tâm Ä‘á»u thanh tịnh. Theo kinh TrÆ°á»ng A Hà m, dùng phÆ°Æ¡ng tiện báºc Thượng sinh đến cõi trá»i nà y, Thiên VÆ°Æ¡ng tên gá»i Tịnh TrÃ, bốn cánh tay nắm Phong luân cưỡi chim cánh và ng(Kim SÃ). Trong đức, bởi vì đây là phần vị của niá»m vui (Lạc), khiến cho đạt được niá»m vui mở rá»™ng của Chân tánh. Thứ ba mÆ°Æ¡i ba, Quả Tháºt thiên, bởi vì Thiá»n thứ tÆ° là thù thắng nhất trong quả Thiện của thế gian, cÅ©ng gá»i là Quảng Quả. Trong đức, bởi vì là phần vị Bất Ä‘á»™ng cho nên tiến và o tánh vắng lặng. Thứ ba mÆ°Æ¡i bốn, Ma-hê Thủ-la thiên, theo Trà Luáºn: «Trung Hoa nói là Äại Tá»± Tại Thiên, có tám cánh tay, ba mắt cưỡi trâu trắng lá»›n, biết số giá»t mÆ°a trong Äại thiên thế giá»›i, bởi vì ở trong Äại thiên thế giá»›i vô cùng tá»± tại, lại không có gì hÆ¡n được cho nên láºp ra tên gá»i.» Lại theo Trà Luáºn quyển thứ nhất nói: “Thiá»n thứ tÆ° có tám loại, năm loại là trú xứ của A-na-hà m, là Tịnh CÆ°; ba loại là phà m Thánh cùng cÆ° trú, vượt qua tám nÆ¡i có trú xứ của Bồ-tát Tháºp Trú, cÅ©ng gá»i là Tịnh CÆ°, hiệu Äại Tá»± Tại Thiên VÆ°Æ¡ng. Vì váºy nên biết, tên gá»i Tịnh CÆ° có bốn loại: 1) Dá»±a theo báo thuần tịnh, đây là gồm chung phà m Thánh ; 2) Dá»±a theo đức vượt qua phà m, ở đây chỉ có báºc A-na-hà m; 3) Dá»±a theo nhân, nhÆ° nói có Bồ-tát Tháºp Trú, Bồ-tát Tháºp Trú tức là Tháºp Äịa, trong Tháºp Äịa là quả báo của Äịa thứ mÆ°á»i thâu nhiếp ; 4) Dá»±a theo quả, nghóa là trong nà y có Báo thân-Tịnh độ… trong Tam thừa, cho nên láºp ra tên gá»i nà yâ€. Lại dá»±a theo Trà Luáºn, ngoà i tám cõi trá»i lại có trá»i riêng biệt của Bồ-tát Tháºp Trú. Ba là ca ngợi vỠđức, văn nà y có hai cách giải thÃch: 1) Chỉ hiển bà y vỠđức của chúng nà y; 2) Gồm chung phân rõ vỠđức của chúng Dị sinh trÆ°á»›c đây. Lại tức là giải thÃch vá» Ä‘iá»u nghi ngá», nghi ngá» rằng trÆ°á»›c đây Phổ Hiá»n cùng sinh, cùng ở trong biển quả, chúng Dị sinh nà y đã là tạp loại thấp kém cuối cùng, vì sao cÅ©ng thâu nhiếp ở trong biển quả? Giải thÃch nhÆ° trong văn. Hai câu đầu tổng quát nêu ra, nghóa là bên trong tu lìa tÆ°á»›ng, bên ngoà i dá»± và o phẩm loại thù thắng ở trong biển quả duyên khởi. Sau là trong riêng biệt phân rõ có hai: Äầu là nêu ra đức ấy, sau từ “Sở dó…†trở xuống là giải thÃch vá» cùng chung biển quả. Trong phần đầu có hai: Má»™t câu đầu là bên ngoà i giáo hóa rá»™ng khắp, tiếp là đức bên trong đầy đủ. Trong đầy đủ có bốn: Má»™t là ba nghiệp thù thắng; hai là cùng Thừa vá»›i Pháºt; ba là Äoạn đức lìa nhiá»…m; bốn là chiếu sáng nguồn Chân. Trong phần má»™t: Má»™t, thân thà nh tá»±u diệu sắc; hai, ý khéo an trụ; ba, lá»i lẽ biện giải không nghiêng lệch. Trong nà y đầu là rá»i xa không có thể nói, cho nên đối vá»›i chúng không nghiêng lệch; sau là rá»i xa không có thể đáp, cho nên khó không có gì có thể là m há»ng. Sở dó có đủ ba nghiệp thù thắng nà y, là bởi vì Thừa của Pháºt thÆ°á»ng hiện rõ trÆ°á»›c mắt. Sở dó Thừa của Pháºt có thể hiện rõ trÆ°á»›c mắt, là bởi vì rá»i xa hai chÆ°á»›ng. Sở dó được rá»i xa hai chÆ°á»›ng nà y, là bởi vì nhìn thấy duyên thù thắng, cho nên tiến và o biển Pháºt. Äây tức là dùng sau để giải thÃch trÆ°á»›c. Lại có nghóa lấy trÆ°á»›c để giải thÃch sau, nghóa là bởi vì có đủ ba nghiệp thù thắng nà y, cho nên Thừa của Pháºt hiện rõ trÆ°á»›c mắt. Thừa của Pháºt hiện rõ trÆ°á»›c mắt, cho nên được rá»i xa hai chÆ°á»›ng. Rá»i xa hai chÆ°á»›ng cho nên được thấy thân pháp giá»›i của Pháºt, vì váºy được ở trong số chúng. Bởi vì nếu vốn có chÆ°á»›ng ngại thì nhìn mặt trá»i hãy còn mất Ä‘i ánh mắt, huống gì có thể thấy Pháºt, nhÆ° sau nói giống nhÆ° ngÆ°á»i mù… Lại trong Äoạn đức có hai câu, câu đầu là chủng tá» táºp khà hoà n toà n diệt mất, câu sau là Chánh sá» loại trừ đã lâu, văn có thể thấy. Trong giải thÃch vá» cùng chung (đồng) có hai: Má»™t là quả có thể thâu nhiếp nhân, hai là nhân có thể tiến và o quả. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là đưa ra, tiếp là giải thÃch. à đưa ra vì sao chúng nà y cùng ở trong biển Pháºt? à giải thÃch là bởi vì Pháºt thà nh tá»±u chúng ấy cho nên không sai khác. Trong đó có ba: 1) Nêu ra Pháºt là m duyên của hạnh; 2) Từ “Chủng chủng nhân duyên…†trở xuống là trình bà y vá» dá»±a và o duyên thà nh tá»±u hạnh; 3) Từ “Các tùy…†trở xuống là kết luáºn hạnh thuá»™c vá» duyên. Trong phần má»™t có ba câu: Má»™t là thá»i gian trÆ°á»›c kia; hai là công hạnh trÆ°á»›c kia; ba là vì chúng sinh quy tụ thiện căn. Trong phần hai là thà nh tá»±u hạnh có năm câu: Má»™t là má»™t câu khiến cho đạt được phần vị Tam Hiá»n; hai là má»™t câu vá» chứng phần vị của Äịa; ba từ “Äãi đắc…†trở xuống là trình bà y vá» phần vị Äịa thứ tám trở lên; bốn từ “Giai tất…†trở xuống là thà nh tá»±u phần vị Pháp Vân; năm đầy đủ là kết luáºn tổng quát. Trong phần ba là kết luáºn hạnh thuá»™c vá» duyên: Má»™t là đá»u tùy theo đạt được phát ra kết thà nh hạnh, Ä‘á»u do… là thuá»™c vá» duyên, cho nên ở trong biển quả. Hai là nhân có thể tiến và o quả, nghóa là nÆ°Æ¡ng theo giải thoát… tức là vốn thuáºn theo nhân tiến và o quả, vốn thuáºn theo riêng biệt tiến và o tổng quát, vốn thuáºn theo cá»a tiến và o biển; nhÆ° mÆ°á»i loại giải thoát-chÃn Ä‘á»i tức là nhau trong văn sau, thuáºn theo lá»±c nà y cho nên đạt được nhân quả viên dung cùng má»™t thá»i gian (tế). Vì váºy đối vá»›i pháp môn trong biển quả của Pháºt Ä‘á»u được tá»± tại. Văn sau ca ngợi vá» pháp môn tức là sá»± việc ấy. Nếu Tam thừa thì không được nhÆ° váºy, bởi vì sá»± việc khác, bởi vì thầy trò riêng biệt. Từ đây trở xuống là đoạn lá»›n thứ hai: Cúng dÆ°á»ng viên mãn. Trong phần từ xa hÆ°á»›ng đến gần phân rõ vá» mÆ°á»i tám chúng, trong ba mÆ°Æ¡i bốn chúng trÆ°á»›c đây, ở trong Tứ Thiên sÆ¡ lược nêu ra Nam-Bắc, nêu ra đầy đủ các Thần. Nay trong phần phát khởi cúng dÆ°á»ng nà y từ Thần đạo trà ng đến Ma-hầu-la-già , tóm lược mÆ°á»i tám chúng nà y hiển bà y đầy đủ vá» Tứ VÆ°Æ¡ng, vì sao nhÆ° váºy? Giải thÃch rằng: Bởi vì rồng… trÆ°á»›c đây thuá»™c vá» phÆ°Æ¡ng Tây thâu nhiếp, các loại khác phần nhiá»u do phÆ°Æ¡ng Äông thâu nhiếp, bởi vì hai loại nà y đã thống lãnh nhiá»u, cho nên phân vua thuáºn theo chúng, lược qua hai VÆ°Æ¡ng ấy hiển bà y đầy đủ mÆ°á»i tám chúng. Nay ở đây muốn trình bà y vá» vị Thượng thủ ca ngợi Äức Pháºt, thâu nhiếp chúng thuáºn theo VÆ°Æ¡ng, Äông-Tây thâu nhiếp toà n bá»™, cho nên lược qua mÆ°á»i tám chúng ấy nêu ra thêm hai VÆ°Æ¡ng, bởi vì đã thống lãnh Nam-Bắc, trong văn không mở rá»™ng-không giống nhÆ° Äông-Tây, cho nên không có khai-hợp. Vì váºy trong ba mÆ°Æ¡i bốn chúng lược qua mÆ°á»i tám chỉ có mÆ°á»i sáu, lại thêm và o hai VÆ°Æ¡ng cho nên thà nh ra mÆ°á»i tám. Trong đó trÆ°á»›c thì trÆ°á»›c giống-sau khác, nay lại trÆ°á»›c khác sau giống, vì sao nhÆ° váºy? Nghóa là trÆ°á»›c biểu thị dá»±a và o gốc phát khởi ngá»n, nay trình bà y thâu nhiếp ngá»n quy vá» gốc. Lại trong Dị sinh, trÆ°á»›c thì trÆ°á»›c thua kém-sau thù thắng, nay lại trÆ°á»›c thù thắng- sau thua kém, vì sao nhÆ° váºy? Nghóa là trÆ°á»›c biểu thị vá» pháp thêm sâu xa, nay hiển bà y vá» thứ tá»± phần vị cao quý. Lại giải thÃch: Những Ä‘iá»u nà y Ä‘á»u hiển bà y vá» pháp giá»›i duyên khởi nghịch thuáºn tá»± tại không có gì chÆ°á»›ng ngại tổng hợp là m thà nh chúng của má»™t Äại pháp giá»›i, cho nên Ä‘Æ°a ra cách nói nhÆ° váºy. Äã nói phát khởi cúng dÆ°á»ng, vì sao không nêu ra các sá»± cúng dÆ°á»ng? Giải thÃch: Sá»± cúng dÆ°á»ng không phải là kỳ lạ không đủ để hiển bà y thù thắng. Trong kinh nói: “Cúng dÆ°á»ng pháp là báºc nhất trong các sá»± cúng dÆ°á»ngâ€. Vì váºy chỉ hiển bà y vá» cúng dÆ°á»ng pháp mà thôi. Nếu nhÆ° váºy thì vì sao ở văn sau Hải Tuệ và chúng má»›i quy tụ Ä‘á»u nêu ra sá»± việc cúng dÆ°á»ng? Giải thÃch: Hải Tuệ và các chúng từ trong chá»— ngồi bÆ°á»›c ra, lại sắp xếp sá»± việc cúng dÆ°á»ng là hiển bà y vá» kỳ lạ, bởi vì chúng khách ở phÆ°Æ¡ng khác Ä‘á»u từ quốc Ä‘á»™ của mình sắp xếp sá»± việc cúng dÆ°á»ng ấy, không giống nhÆ° chúng thÆ°á»ng Ä‘i theo ở cõi nà y. NhÆ° Äức Pháºt ThÃch-ca lấy Xá-lợi-phất… là m chúng thÆ°á»ng Ä‘i theo, chỉ lấy sá»± tu hà nh giáo hóa ngÆ°á»i là m pháp cúng dÆ°á»ng, lại cÅ©ng không phân rõ vá» những sá»± việc cúng dÆ°á»ng khác; thân Lô- xá-na nà y quyến thuá»™c cÅ©ng nhÆ° váºy. Trong đó Ä‘á»u tiến và o pháp môn, thấu hiểu tá»± tại là ý nghiệp cúng dÆ°á»ng, nói kệ ca ngợi Äức Pháºt là ngữ nghiệp cúng dÆ°á»ng, ở trong Há»™i cung kÃnh là thân nghiệp cúng dÆ°á»ng. Lại luáºn vá» pháp cúng dÆ°á»ng thì có hai loại: 1) Thuáºn theo giáo tu hà nh, đạt được pháp tá»± tại; 2) Ca ngợi biểu hiện vá» pháp giáo hóa truyá»n bá thông suốt. Nay ba nghiệp nà y có đủ hai hạnh ấy. Trong văn có hai: Má»™t, có má»™t câu tổng quát nêu ra, cho nên nói Ä‘á»u đối vá»›i pháp môn của Pháºt mà được tá»± tại. Sau, trong riêng biệt phân rõ có hai: Má»™t là mÆ°á»i bảy chúng Ä‘á»u má»™t pháp môn tá»± tại, phân tổng quát thà nh riêng biệt gá»i là Dị sinh; sau là Phổ Hiá»n má»™t ngÆ°á»i gồm tất cả pháp môn tá»± tại, thâu nhiếp riêng biệt thà nh tổng quát, bao gồm khác nhau quy vá» rá»™ng khắp gá»i là Äồng sinh. Vì thế cho nên hai chúng cùng má»™t duyên khởi, nên suy nghó Ä‘iá»u nà y. MÆ°á»i tám chúng trong văn tức là mÆ°á»i tám Ä‘oạn, má»—i má»™t Ä‘oạn Ä‘á»u có hai: TrÆ°á»›c là trÆ°á»ng hà ng vỠđạt được pháp, là nêu ra theo thứ tá»± của ngÆ°á»i kết táºp kinh tạng; sau là kệ tụng ca ngợi, là văn lúc bấy giá». Ngay trong chúng Thủ-la thứ nhất trong mÆ°á»i chúng Trá»i đạt được pháp: Má»™t, trình bà y vá» Thể-Dụng. Trong Thể, pháp giá»›i là cảnh Không, vắng lặng là Chứng. Trong Dụng, phÆ°Æ¡ng tiện là khéo léo thÃch ứng vá»›i cÆ¡; quang minh là soi chiếu giác ngá»™ thà nh tá»±u lợi Ãch; pháp môn là pháp có ba nghóa, đó là tá»± tánh-quỹ tắc và đối trÃ; môn có bốn nghóa: Nghóa vá» nêu ra riêng biệt, nhÆ° môn nà y không phải là những môn kia; 2) Nghóa vá» trà thông suốt thÆ°á»ng xuyên tiến và o; 3) Nghóa vá» tiếp nháºn hòa và o, tất cả hòa và o má»™t lấy má»™t là m môn; 4) Nghóa vá» Ä‘Æ°a ra thông suốt, bởi vì ở trong má»™t môn có thể Ä‘Æ°a ra tất cả không cùng táºn. Pháp nà y tức là môn, là Trì nghiệp thÃch; pháp giá»›i hÆ° không… tức là pháp môn, cÅ©ng là Trì nghiệp. Các môn sau Ä‘á»u dá»±a theo đây biết được. Những loại nà y Ä‘á»u là pháp môn sai biệt trong cảnh giá»›i Pháºt của pháp giá»›i duyên khởi. NhÆ°ng các chúng nà y Ä‘á»u thấu suốt má»™t môn tiến và o trong biển Pháºt, thuá»™c vỠđức riêng biệt của Pháºt, cho nên gá»i là tá»± tại. Lại đối vá»›i má»™t môn nà y thâu nhiếp tất cả các môn, bởi vì tác dụng vô táºn cho nên gá»i là tá»± tại. Sau Ä‘á»u dá»±a theo nhÆ° váºy. Hai, tất cả các pháp là cảnh, dạo qua khắp nÆ¡i là trÃ. Lại đầu là giáo-sau là nghóa, tụng còn lại giải thÃch sau. Ba, không sinh diệt là Pháp thân, phÆ°Æ¡ng tiện là Sắc thân. Lại đầu là chứng đạo, sau là giáo đạo. Lại không sinh diệt thì có mÆ°á»i nghóa: 1) Lý chân tháºt lìa tÆ°á»›ng hữu vi, vốn là không sinh không diệt. Không phải là hữu vi cho nên không sinh, là vô vi cho nên không diệt. 3) Không giữ lấy tánh cho nên không sinh, không thay đổi tánh cho nên không diệt. 4) Không biến đổi cho nên không sinh, tùy duyên cho nên không diệt (trên đây là dá»±a theo Viên thà nh). 5) Duyên khởi không có tánh cho nên không sinh, duyên khởi không mất Ä‘i cho nên không diệt. 6) Duyên khởi không mất Ä‘i cho nên không sinh, bởi vì lý tánh không hiện rõ; duyên khởi không có tánh cho nên không diệt, bởi vì lý tánh hiển bà y. 7) Bởi vì duyên khởi cho nên không thể chá»n lấy sinh diệt (trên đây là dá»±a theo Y tha). 8) Bởi vì tình chấp vô lý cho nên không có gì có thể sinh diệt. 9) Sở chấp cho nên không sinh, là cảnh của quán Vô tÆ°á»›ng cho nên không diệt (trên đây là dá»±a theo sở chấp). Trên đây là dá»±a theo cảnh, phÆ°Æ¡ng tiện là đối vá»›i căn cÆ¡ khéo léo hiện bà y vá» các đạo lý trên. 10) Không trú và o thế gian cho nên không sinh, không giống nhÆ° phà m phu; không trú và o Niết-bà n cho nên không diệt, không giống nhÆ° Nhị thừa. Bởi vì không sinh cho nên có phÆ°Æ¡ng tiện, không trú và o Niết-bà n; bởi vì không diệt cho nên có phÆ°Æ¡ng tiện, không trú và o thế gian. Nếu không nhÆ° váºy thì khác phà m phu sẽ giống vá»›i Tiểu thừa, khác Tiểu thừa sẽ giống vá»›i phà m phu, bởi vì phÆ°Æ¡ng tiện cho nên có thể khác vá»›i cả hai. MÆ°á»i nghóa trên đây tổng-biệt không hai, dùng sáu tÆ°á»›ng dung hòa trá»n vẹn, suy nghó dá»±a theo đó. Bốn, trà khéo léo vốn sâu rá»™ng khó lÆ°á»ng, ánh sáng vốn là trừ bá» bóng tối, thÆ°á»ng xuyên di Ä‘á»™ng là tiến lên từng bÆ°á»›c. Năm, dá»±a và o thiá»n Phổ Môn cho nên nói là tất cả, bởi vì thấy được lý pháp giá»›i của Pháºt, bởi vì diệt trừ phiá»n não mê hoặc, sinh khởi vô lượng niá»m vui. Sáu, phần nhiá»…m ô đáng sợ cho nên chuyển sang trừ diệt, phần thanh tịnh vắng lặng cho nên chuyển sang hiện rõ, thÆ°á»ng xuyên di Ä‘á»™ng là chứng. Bảy, cảnh giá»›i là phạm vi, bởi vì hóa dụng khắp nÆ¡i; không khởi là không là m, bởi vì dụng mà luôn luôn vắng lặng. Tám, diệu sắc vốn là ba Ä‘á»i, nhÆ°ng đức của Pháºt ứng vá»›i cÆ¡ mà không có gì qua lại. ChÃn, lý chân tháºt vắng lặng là cảnh sở duyên của Pháºt. MÆ°á»i, Pháºt có nhiá»u phÆ°Æ¡ng tiện vốn là sở duyên của chúng sinh. Trong mÆ°á»i pháp môn nà y, môn đầu là tổng quát, chÃn môn còn lại là riêng biệt, đồng-dị-thà nh-hoại dá»±a theo có thể biết. Trong tụng trÆ°á»›c tiên là sinh khởi, nhá» Pháºt lá»±c là hiển bà y không phải sức của mình, quán xét chúng của mình là bởi vì nêu rõ thâu nhiếp khắp nÆ¡i, bởi vì hiển bà y cùng nhau nói. Vì sao kệ ca ngợi? Trong Äịa Luáºn nói: “Chữ Ãt mà thâu nhiếp nhiá»u nghóa, cho nên những ngÆ°á»i ca ngợi phần nhiá»u dùng kệ tụng.†Lại tụng có bốn loại: 1) Số chữ trong tụng, nghóa là y theo ba mÆ°Æ¡i hai chữ trong Phạm Bổn là m má»™t bà i tụng, không há»i đến trÆ°á»ng hà ng và kệ. 2) Già Äà tụng, Trung Hoa nói là Phúng tụng, hoặc nói là Trá»±c tụng, nghóa là không tụng vá» trÆ°á»ng hà ng. Kỳ Dạ tụng, Trung Hoa nói là Ứng tụng, nghóa là thuáºn theo pháp tụng lại trÆ°á»ng hà ng. 4) Uấn Äà Nam tụng, Trung Hoa nói là Táºp thÃ, nghóa là dùng Ãt chữ mà hà m chứa nhiá»u nghóa nói là Táºp, dùng để giúp ngÆ°á»i khiến cho dá»… thá» trì, cho nên nói là Táºp thÃ. Ba loại tụng trên đây, hoặc bảy chữ, hoặc năm chữ-bốn chữ-ba chữ, nhÆ° “Xá» thế giá»›i, nhÆ° hÆ° không†là ba chữ, Ä‘á»u dùng bốn câu là m má»™t bà i tụng. Trong nà y là kệ trùng tụng thứ ba. Các tụng ở văn sau Ä‘á»u dá»±a theo đó. Trong kệ, hai mÆ°Æ¡i hà ng bốn câu thà nh kệ, gồm có mÆ°á»i kệ, má»™t kệ tụng vá» má»™t pháp môn trÆ°á»›c đây. Há»i: Äây là muốn ca ngợi Äức Pháºt, vì sao tụng vá» pháp môn của mình? Äáp: Chúng nà y đã là trong Hải Ấn của Pháºt hiện ra, thuá»™c vá» Biệt đức của Pháºt, cho nên tụng vá» pháp mình tức là ca ngợi Äức Pháºt, bởi vì đức của Pháºt huyá»n diệu không phải là ai khác biết được, nếu không phải là đức của Pháºt thì không thể hiển bà y vá» Pháºt. Trà Luáºn quyển thứ 12 nói: “Chỉ có Pháºt tiếp nháºn sá»± cúng dÆ°á»ng của Pháºt, ngÆ°á»i khác không biết vỠđức của Pháºt, nhÆ° nói ngÆ°á»i trà luôn luôn cung kÃnh đối vá»›i trÃ, luáºn vá» trà thì Æ°a thÃch trÃ, ngÆ°á»i trà luôn luôn biết vá» trÃ, nhÆ° rắn biết chân rắn.†Trong tụng, tụng thứ nhất tụng vá» pháp môn thứ nhất, ba câu trÆ°á»›c tụng vá» Thể, má»™t câu sau tụng vá» Dụng. Trong trÆ°á»›c, má»™t câu đầu tụng vá» Cảnh, hai câu tiếp tụng vá» Chứng, hoặc là thân đầy khắp pháp giá»›i, hoặc là pháp giá»›i đầy khắp thân cho nên dung hợp. Tâm vắng lặng cho nên không chấp thủ, cảnh vắng lặng cho nên không dấy khởi. Lại má»™t câu đầu tụng vá» pháp giá»›i trÆ°á»›c, má»™t câu tiếp tụng vá» hÆ° không, má»™t câu tiếp tụng vá» vắng lặng, câu sau cuối tụng vá» phÆ°Æ¡ng tiện. Trong tụng thứ hai, hai câu đầu tụng vá» tất cả các pháp trÆ°á»›c đây, má»™t câu tiếp tụng vá» dạo qua khắp nÆ¡i trÆ°á»›c đây, câu sau cuối kết luáºn vá» tên gá»i của Trá»i. Trong tụng thứ ba, má»™t câu đầu tụng vá» không sinh diệt-chứng đạo trÆ°á»›c đây, hai câu tiếp tụng vá» phÆ°Æ¡ng tiện-giáo đạo trÆ°á»›c đây, câu trÆ°á»›c là thân phÆ°Æ¡ng tiện, câu sau là miệng phÆ°Æ¡ng tiện, câu sau cuối dá»±a theo Trá»i trình bà y vỠđạt được pháp tá»± tại láºp ra tên gá»i. Trong tụng thứ tÆ°, hai câu đầu tụng vá» trà hải phÆ°Æ¡ng tiện trÆ°á»›c đây, má»™t câu tiếp tụng vỠánh sáng trÆ°á»›c đây, câu sau cuối tụng vá» dạo qua và kết luáºn vá» ngÆ°á»i đạt được pháp. Trong tụng thứ năm, ba câu đầu tụng vá» niá»m vui vô lượng của thiá»n trÆ°á»›c đây, câu sau cuối tụng vá» khởi lên rá»™ng khắp và tên gá»i của niá»m vui. Trong tụng thứ sáu, má»™t câu đầu tụng vá» ngu si-sợ hãi trÆ°á»›c đây, má»™t câu tiếp tụng vá» dạo qua vắng lặng, má»™t câu tiếp tụng vá» chuyển đổi, gá»i là chiếu rá»i trừ diệt, câu sau cuối kết luáºn vá» ngÆ°á»i đạt được pháp. Trong tụng thứ bảy, hai câu đầu tụng vá» vô lượng cảnh giá»›i, má»™t câu tiếp tụng không dấy khởi, câu sau cuối kết luáºn pháp thuá»™c vá» ngÆ°á»i. Trong tụng thứ tám, hai câu đầu tụng vá» tất cả các pháp trÆ°á»›c đây, má»™t câu tiếp tụng vá» không Ä‘i-đến, câu sau cuối kết luáºn pháp thuá»™c vá» ngÆ°á»i. Trong tụng thứ chÃn, ba câu đầu tụng vá» cảnh Pháºt vắng lặng, câu sau cuối kết luáºn pháp thuá»™c vá» ngÆ°á»i. Trong tụng thứ mÆ°á»i, ba câu đầu tụng vá» vô lượng cảnh giá»›i, vô lượng cảnh giá»›i có ba: 1) Thá»i vô lượng, câu trÆ°á»›c hiển bà y Ä‘iá»u nà y; 2) Cảnh giá»›i vô lượng, đó là Bồ-tát và chúng sinh, câu tiếp hiển bà y Ä‘iá»u nà y; 3) Thiện xảo vô lượng, câu sau hiển bà y Ä‘iá»u nà y. Câu sau cuối kết luáºn vá» ngÆ°á»i đắc pháp. Thứ hai, Thiá»n thứ tÆ°-chúng Quả Tháºt Thiên có tám: Má»™t, quán căn cÆ¡ chúng sanh dấy khởi mây pháp tuôn mÆ°a pháp để lợi Ãch căn cÆ¡ trÆ°á»›c đây. Hai, Diệu sắc vốn là hiện thân, phÆ°Æ¡ng tiện vốn là thuyết pháp, hai loại nà y là chủ Ä‘á»™ng ứng hiện; niệm vốn là nghó đến pháp thá» trì, quán vốn là quán sát sắc thân, đây là đã ứng vá»›i cÆ¡, nhá» niệm nà y diệt trừ si ám trở thà nh thanh tịnh. Ba, thấy cõi nhÆ° mà ng lÆ°á»›i Nhân-Ä‘Ã -la, bởi vì duyên khởi không có tánh. Bốn, tiến và o Äà -la-ni duyên khởi, trong má»™t môn mà thâu nhiếp pháp giá»›i viên dung, cho nên nói là Phổ Môn. Năm, không chuyển đổi Ãi vốn là tá»± mình giữ lại phiá»n não, chuyển đổi khiến cho vónh viá»…n diệt trừ Ãi thá» sinh của chúng sinh khác. Lại khiến cho ngÆ°á»i khác diệt trừ phiá»n não không sinh và o nÆ¡i ba cõi. Sáu, cảnh của tất cả thế gian là Khà và Chúng sinh, Pháºt tiến và o trong đó thuyết pháp mà luôn luôn an trú vắng lặng, cho nên nói là Bất tÆ° nghị. Bảy, há»™i tụ hai Không-hiển bà y hai Äế, chúng sinh và pháp là nêu ra nhân-pháp, đạo căn bản của sá»± rá»i xa sinh tá»(xuất yếu) là há»™i tụ Chân Không. Tám, khiến cho căn cÆ¡ chứng được Chân nguyên hòa và o biển quả. Trong tụng có mÆ°á»i chÃn kệ, có hai: MÆ°á»i bảy kệ đầu tụng vá» pháp môn trÆ°á»›c đây, hai kệ sau nêu ra nhân tổng quát ca ngợi. Trong phần đầu, trong má»™t có hai kệ tụng vá» pháp môn thứ nhất, kệ đầu ca ngợi đức của Pháºt sâu xa, tụng vá» chủ Ä‘á»™ng quán trÆ°á»›c đây; kệ sau tụng vá» mây pháp trÆ°á»›c đây mở ra tÆ°á»›i thấm mong muốn của căn cÆ¡. Hai cÅ©ng có hai kệ, kệ đầu tụng vá» diệu sắc và phÆ°Æ¡ng tiện, kệ sau tụng vá» niệm và quán. Ba cÅ©ng có hai kệ, kệ đầu khéo léo hiện bà y vá» lý chân tháºt, kệ sau dá»±a và o lý hiện rõ sá»±, bởi vì Nhân-Ä‘Ã -la võng gồm chung lý-sá»±. Bốn cÅ©ng có hai kệ, kệ đầu tụng vá» Phổ Môn hiện rõ thân pháp giá»›i, kệ sau hiển bà y vá» pháp của pháp giá»›i. Năm có ba kệ, kệ đầu là Äoạn đức thâu nhiếp chúng sinh chuyển sang diệt trừ phiá»n não-nghiệp khổ, kệ tiếp chuyển sang hiển bà y vá» phÆ°á»›c trÃ…, nhÆ°ng Ä‘á»u gồm chung Nhân-Ä‘Ã -la, kệ sau kết luáºn pháp thuá»™c vá» ngÆ°á»i, phÆ°Æ¡ng tiện tức là không chuyển đổi Ãi, trong trÆ°á»ng hà ng trÆ°á»›c đây chỉ có sá»± trong kệ đầu, nên biết. Sáu có hai kệ, kệ đầu tụng vá» tiến và o cảnh giá»›i của tất cả thế gian trÆ°á»›c đây, trong kệ sau ba câu tụng vá» Bất tÆ° nghị, câu sau cuối kết luáºn pháp thuá»™c vá» ngÆ°á»i. Bảy có hai kệ, kệ đầu tụng vỠđạo căn bản của chúng sinh rá»i xa sinh tá» trÆ°á»›c đây khiến cho biết Vô ngã để hiển bà y vá» Tục đế, kệ sau tụng vá» tất cả các pháp là đạo căn bản của sá»± rá»i xa sinh tá» khiến cho biết Vô ngã để hiển bà y vá» Chân đế. Tám có hai kệ, tụng vá» ngÆ°á»i tiếp nháºn giáo hóa tiến và o pháp môn cảnh giá»›i Pháºt trÆ°á»›c đây, má»™t kệ đầu dùng quả đến vá»›i cÆ¡, má»™t kệ sau thâu nhiếp cÆ¡ Ä‘Æ°a và o quả. Trong hai kệ sau, má»™t kệ trÆ°á»›c nêu ra nhân thà nh tá»±u đức, má»™t kệ sau hÆ°á»›ng vá» cÆ¡ hiển bà y Dụng. Lại giải thÃch: Kệ nà y theo thứ tá»± ngược lại tụng vá» pháp môn trÆ°á»›c đây. Hai kệ đầu tụng vá» cuối cùng, hai kệ tiếp tụng vá» thứ bảy, hai kệ tiếp vượt lên tụng vá» thứ hai, hai kệ tiếp vượt lên tụng vá» thứ tÆ°, ba kệ tiếp tụng vá» thứ ba, hai kệ tiếp lùi lại tụng vá» thứ sáu, hai kệ tiếp lùi lại tụng vá» thứ năm, bốn kệ sau cuối tụng vá» thứ nhất, Ä‘á»u có thể biết, bởi vì Ä‘á»u là tùy ý phát ra biện tà i mà nói không cần theo thứ tá»±. Thứ ba, Thiá»n thứ ba-chúng Biến Tịnh Thiên có bảy: Má»™t, quán sát ba phẩm thiện căn của các chúng sinh khiến cho tăng trưởng. Lại giải thÃch: NhÆ° quán sát thiện căn đầu cá»a thà nh được nghe danh hiệu Äức Pháºt, Thu Tá» không trông thấy… Hai, tất cả các Hữu là tất cả thế giá»›i, Äức Pháºt từ trong đó sinh ra giác ngá»™ chúng sinh chiếu rá»i hiện rõ các pháp, cho nên nói là Giác chiếu. Ba, tổng trì đối vá»›i tâm có đủ văn nghóa, giải thÃch nói ra đầy đủ bốn biện tà i. Bốn, Äức Pháºt xuất hiện, mong má»i được gặp cho nên sinh tâm vui thÃch, xuất hiện rồi trừ diệt khổ nạn cho nên nói là giải thoát. Năm, chúng sinh tức là NhÆ°, thuáºn theo ranh giá»›i duyên khởi, hiển bà y đức không cùng táºn cho nên sinh tâm hoan há»·. Sáu, ban đầu là Dụng thù thắng của hóa Bồ-tát, tiếp là đức tÆ°á»›ng đầy đủ, sau cuối tiến và o Vô táºn thuáºn theo Thể cao nhất, Ä‘á»u là pháp Biệt giáo Nhất thừa. Bảy, chúng sinh khổ là thụ Ä‘á»™ng cứu giúp, Từ Bi là chủ Ä‘á»™ng cứu giúp, trà là bởi vì không chấp lấy tÆ°á»›ng, đầy đủ là bởi vì đức giáo hóa có đủ, cho nên thà nh tá»±u lợi Ãch ấy. Trong tụng có mÆ°á»i má»™t kệ: Äầu là má»™t kệ tụng vá» pháp môn thứ nhất, trÆ°á»ng hà ng trÆ°á»›c đây nêu ra thụ Ä‘á»™ng quán sát, nay hiển bà y vỠđức của chủ Ä‘á»™ng quán sát. Lại giải thÃch: Hai câu đầu vá» chủ Ä‘á»™ng quán sát nghóa là Pháºt trà vô ngại rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, má»™t câu tiếp trình bà y vá» thiện căn khó biết chÃnh là cảnh giá»›i Pháºt, câu sau cuối kết luáºn vá» ngÆ°á»i đạt được pháp. Hai có bốn kệ, hai kệ đầu tụng vá» Xứ-Hữu và soi chiếu trÆ°á»›c đây, trong đó má»™t kệ đầu là trình bà y dá»±a và o Thể khởi Dụng, má»™t kệ sau trình bà y Dụng quy vá» Thể; hai kệ sau tụng vá» nghóa của Giác trÆ°á»›c đây, trong đó má»™t kệ đầu loại bá» mê má» hiển bà y giác ngá»™, má»™t kệ sau trình bà y vá» giác vượt lên trên tình. Ba có má»™t kệ, hai câu đầu tụng vá» Trì, má»™t câu tiếp tụng vá» Biện, câu sau cuối kết luáºn pháp thuá»™c vá» ngÆ°á»i. Bốn có má»™t kệ, hai câu đầu tụng vá» vui mừng vì Äức Pháºt xuất thế, hai câu sau tụng vá» giải thoát. Năm có má»™t kệ, hai câu đầu tụng vá» pháp chúng sinh rất sâu xa, hai câu sau tụng vá» sinh tâm hoan há»·, bởi vì công đức thấy được lý. Sáu có má»™t kệ, hai câu đầu tụng vá» hóa Bồ-tát trÆ°á»›c đây, hai câu sau tụng vá» công đức đầy đủ rá»™ng khắp hòa và o vô táºn trÆ°á»›c đây. Bảy có hai kệ, trong đó má»™t kệ đầu, hai câu đầu tụng vá» thụ Ä‘á»™ng cứu giúp, hai câu sau tụng vá» chủ Ä‘á»™ng cứu giúp và trÃ, nghóa là thấy thanh tịnh là trÃ; má»™t kệ sau trình bà y vỠđầy đủ, hai câu đầu là Hóa thân đầy đủ, hai câu sau là Hóa nghiệp đầy đủ. Thứ tÆ°, Thiá»n thứ hai-chúng Quang Âm Thiên có mÆ°á»i: Má»™t là Xứ vắng lặng: 1) Lý vắng lặng; 2) Sá»± vắng lặng; 3) Äiá»n vắng lặng. Diệt khổ cÅ©ng có ba: 1) Tánh diệt; 2) Trà diệt; 3) PhÆ°á»›c diệt. Sau trong tụng chỉ có Äiá»n và PhÆ°á»›c. Trong hai, đầu là Äoạn đức, vốn là tâm thanh tịnh-tánh thanh tịnh, vốn là lìa cấu nhiá»…m đối trị thanh tịnh. Bảo Tánh luáºn nói: “ 1) Tá»± tánh thanh tịnh; 2) Vô cấu thanh tịnh.†Tiếp là Trà đức, nghóa là rá»™ng tu… Lại tâm thanh tịnh là khÃ, lìa cấu nhiá»…m là duyên, biển đức là dá»±a và o duyên mà tu. Còn lại trong tụng, giải thÃch sau. Ba, có hai cách giải thÃch: 1) Dà i ngắn tức là nhau, bởi vì thá»i kiếp vốn là NhÆ° NhÆ°; 2) Phần vị tá»± tại và phần vị không tá»± tại, bởi vì đức có hÆ¡n-kém. Bốn, có ba cách giải thÃch: Má»™t nói rằng các loại sinh-trú-diệt của thế gian là duyên khởi thuá»™c pháp nhiá»…m, thanh tịnh tức là nhiá»…m thuá»™c tánh tịnh, đức của tánh tịnh cho nên nói là công đức. Má»™t nói rằng là duyên khởi thuá»™c pháp tịnh chỉ chá»n lấy Chân nhÆ°, cho nên nói rằng thế gian sinh…; chá»n lấy sai lầm tai há»a của nhiá»…m, cho nên nói rằng tịnh công đức. Má»™t nói rằng thế gian là xứ, sinh-trú-diệt là Pháºt xuất thế và trú-diệt…, nhiá»u môn lợi Ãch chúng sinh vốn là diệt trừ nhiá»…m ô trở thà nh thanh tịnh. Còn lại trong tụng, giải thÃch sau, nhÆ°ng bởi vì nghóa nối thông cho nên gồm đủ giải thÃch sau. Năm, trong má»™t Ä‘á»i Bồ-tát có thể cúng dÆ°á»ng đạt tá»›i cá»±c Ä‘iểm, đến phần ấy hiển bà y nói rá»™ng ra, nhÆ° dá»±a theo trăm vạn ức… ở văn sau. Sáu, đạt được lá»±c Äà -la-ni tá»± tại, má»™t niệm có thể tiếp nháºn nhiá»u, má»™t niệm có thể thuyết giảng nhiá»u. Bảy, nÆ¡i chốn Äức Pháºt xuất thế gá»i là trang nghiêm. Tám, thần túc tức là công đức. Lại thần túc là chủ Ä‘á»™ng là m lợi Ãch, công đức là thụ Ä‘á»™ng là m lợi Ãch trở thà nh tÆ°á»›ng. ChÃn, phÆ°á»›c trà sâu rá»™ng là m cảnh cho căn cÆ¡. MÆ°á»i, nguyện lá»±c-công đức lá»±c là nhân vị, nguyện hạnh tức là chủ Ä‘á»™ng duy trì; há»· tạng là quả, tức là thụ Ä‘á»™ng duy trì. Há»· là Äại trÃ, Thể của trà hà m chứa thâu nhiếp cho nên gá»i là Tạng. Trong tụng có mÆ°á»i kệ Ä‘á»u tụng vá» má»™t pháp. Kệ đầu tụng vá» dá»±a và o ruá»™ng (Ä‘iá»n) vắng lặng sinh ra phÆ°á»›c diệt khổ. Trong kệ thứ hai, câu đầu tụng vá» hà nh duyên lìa cấu nhiá»…m, câu tiếp tụng vá» tâm thanh tịnh là váºt chứa của hà nh, câu tiếp tụng vá» biển đức đã thà nh tá»±u, câu sau cuối kết luáºn pháp thuá»™c vá» ngÆ°á»i. Trang nghiêm tức là ánh sáng xen lẫn vi diệu. Trong kệ thứ ba, câu đầu vốn là hiển bà y vá» mở rá»™ng phÆ°Æ¡ng tiện, câu tiếp vốn là hiển bà y vá» tu nhiá»u kiếp, câu tiếp vốn là tánh vô ngại. Nhá» và o phÆ°Æ¡ng tiện nà y trong má»™t niệm sinh ra công đức của nhiá»u kiếp, gá»i là môn phÆ°Æ¡ng tiện. Âm của Pháp chủ tức là âm tá»± tại, vì thế kết luáºn vá» ngÆ°á»i đạt được pháp. Trong kệ thứ tÆ°, ba câu đầu tụng vá» thế gian sinh-trú-diệt, tức là Äức Pháºt xuất hiện ở thế gian…, câu sau cuối diệt si là tụng vá» công đức thanh tịnh, niệm thù thắng kết luáºn vá» tên gá»i của Trá»i. Trong kệ thứ năm, câu đầu là ruá»™ng rá»™ng lá»›n, câu tiếp là có thể cúng dÆ°á»ng rá»™ng, câu tiếp là lợi Ãch cúng dÆ°á»ng rá»™ng, tổng quát tụng vá» Bồ-tát ở cung trá»i Äâu-suất nói nhiá»u vá» cúng dÆ°á»ng trÆ°á»›c đây. Câu sau cuối kết luáºn pháp thuá»™c vá» ngÆ°á»i. Trong kệ thứ sáu, ba câu đầu tụng vỠở má»™t kiếp nói đến nghóa của Äịa, câu sau cuối tụng vá» có thể tiếp nháºn-thuyết giảng trong má»™t niệm, bởi vì đạt được tâm tá»± tại. Trong kệ thứ bảy, câu đầu là chủ Ä‘á»™ng trang nghiêm, hai câu tiếp là hiện rõ tÆ°á»›ng trang nghiêm, câu sau cuối là kết luáºn vá» tên gá»i. Trong kệ thứ tám, hai câu đầu tụng vá» thần túc vô ngại, câu trÆ°á»›c là Thể, câu sau là Dụng; hai câu cuối tụng vá» lợi Ãch thà nh tá»±u biển công đức, câu trÆ°á»›c là khiến cho đạt được sáu căn thanh tịnh của Äịa tiá»n, câu sau là khiến cho đến được pháp rất sâu xa của Äịa thượng, cÅ©ng là kết luáºn vá» tên gá»i của ngÆ°á»i. Trong kệ thứ chÃn, hai câu đầu tụng vá» biển công đức, câu trÆ°á»›c là Tuệ, câu sau là PhÆ°á»›c, câu tiếp tụng vá» cảnh giá»›i, câu sau cuối kết luáºn pháp thuá»™c vá» ngÆ°á»i. Trong kệ thứ mÆ°á»i, hai câu đầu tụng vá» lá»±c công đức của Pháºt quá khứ, má»™t câu tiếp tụng vá» nguyện lá»±c, câu sau cuối tụng vá» Há»· tạng đã duy trì, tức là quả đã thà nh tá»±u. Thứ năm, SÆ¡ thiá»n-chúng Phạm Thiên có mÆ°á»i: Má»™t thuáºn theo Chân khởi Ứng gá»i là pháp chiếu soi hiện rõ, Ứng không khác Chân gá»i là hòa và o Bất tÆ° nghị, bởi vì ngay nÆ¡i vắng lặng là soi chiếu không thể suy nghó vá» vắng lặng, ngay nÆ¡i soi chiếu là vắng lặng không thể suy nghó vá» soi chiếu. Hai, tất cả các thiá»n Ä‘á»u quán sát là lý Pháp thân, bởi vì đây là cảnh quán bình đẳng trong thiá»n, vắng lặng khéo léo an trú là diệu trà chứng khế. Ba, đầu là Bổn trà soi chiếu pháp, sau là Háºu trà khéo léo giáo hóa, lại biển pháp vô biên gá»i là các pháp không suy nghó, má»™t âm diá»…n nói trải qua trần kiếp không hết gá»i là tiến và o phÆ°Æ¡ng tiện. Còn lại trong kệ, giải thÃch sau. Bốn, âm thanh của Pháºt thÃch ứng trá»n vẹn gá»i là biển Diệu âm, khế hợp rá»™ng khắp nhÆ° nhau gá»i là bình đẳng vượt qua tiến và o. Năm, căn má»m yếu thì thâu nhiếp tiếp nháºn, ngang ngạnh cố chấp thì là m cho khuất phục mà tiếp nháºn. NhÆ°ng phÆ°Æ¡ng tiện nà y hiện có trong thân Pháºt cho nên gá»i là tối thắng. Sáu, thân Pháºt ứng đến khắp nÆ¡i, hiện rõ trong các cõi gá»i là năng lá»±c khởi-trú, ngữ nghiệp rá»™ng khắp, âm thanh trong trẻo thuyết pháp gá»i là pháp phân biệt. Bảy, ba nghiệp vô biên khéo léo giáo hóa chúng sinh. Tám, pháp lìa xa tình chấp gá»i là tÆ°á»›ng thanh tịnh, Diệu trà khéo léo chứng được gá»i là hạnh an trú vắng lặng. ChÃn, quá khứ-vị lai không có đến-Ä‘i, hiện tại không há» dá»±a và o. Lại sinh không từ nÆ¡i nà o đến, diệt không Ä‘i vỠđâu, trú không nÆ¡i dá»±a và o, từ đây quán tâm gá»i là dÅ©ng mãnh. MÆ°á»i, há»… có má»™t hạnh, thì Ä‘á»u chiếu rá»i khắp nÆ¡i biển pháp vô táºn. Trong tụng có tám kệ, bảy kệ trÆ°á»›c Ä‘á»u tụng vá» má»™t pháp môn. Trong kệ thứ nhất, ná»a kệ đầu tụng vá» chiếu rá»i hiện rõ các pháp, ná»a kệ sau tụng vá» tiến và o Bất tÆ° nghị. Trong kệ thứ hai, ná»a kệ đầu tụng vá» quán sát các thiá»n, ná»a kệ sau tụng vá» vắng lặng khéo léo an trú, lại ngay câu sau cuối kết luáºn pháp thuá»™c vá» ngÆ°á»i. Trong kệ thứ ba, câu đầu tụng vá» chiếu rá»i các pháp không suy nghó, hai câu tiếp tụng vá» tiến và o phÆ°Æ¡ng tiện, câu sau cuối kết luáºn pháp thuá»™c vá» ngÆ°á»i. Trong kệ thứ tÆ°, ba câu đầu tụng vá» biển âm thanh vi diệu, câu sau cuối tụng vá» bình đẳng vượt qua tiến và o, cÅ©ng là kết luáºn. Trong kệ thứ năm, ná»a kệ đầu tụng vá» thâu nhiếp là m cho khuất phục, ná»a kệ sau tụng vá» tối thắng. Trong kệ thứ sáu, ba câu đầu tụng vá» tất cả các cõi có thể dấy khởi an trú, đó là hiện thân; câu sau cuối tụng vá» các pháp phân biệt, đó là âm thanh trong trẻo thuyết pháp. Trong kệ thứ bảy, ná»a kệ đầu tụng vá» vô lượng phÆ°Æ¡ng tiện, tức là lần lượt theo ba nghiệp; ná»a kệ sau tụng vá» giáo hóa chúng sinh, đó là tá»± tại chiếu rá»i căn cÆ¡. Trong kệ thứ tám, ná»a kệ đầu tụng vá» hạnh an trú vắng lặng, ná»a kệ sau tụng vá» tÆ°á»›ng thanh tịnh của các pháp. Hai pháp môn sau lược qua không có tụng. Lại giải thÃch tổng quát ở trong kệ thứ tám, đó là câu đầu tụng vá» pháp môn thứ tám, câu tiếp tụng vá» pháp môn thứ mÆ°á»i, câu tiếp tụng vá» pháp môn thứ chÃn, câu sau cuối kết luáºn vá» tên gá»i, Lạc là tên gá»i thứ chÃn, Âm là tên gá»i thứ mÆ°á»i. Thứ sáu, chúng Tha Hóa Thiên có mÆ°á»i: Trong má»™t, chúng sinh có hai Tạng: 1-Phiá»n não Tạng giáo hóa khiến cho chuyển không còn; 2-NhÆ° Lai Tạng giáo hóa khiến cho chuyển hiện bà y. Hai loại nà y không hai, hòa hợp dung thông cho nên đạt được lợi Ãch giáo hóa. Hai, khiến cho chúng sinh Ä‘áºt được niá»m vui Äại Niết-bà n. Ba, biết cÆ¡ khéo léo lợi Ãch. Bốn, phân biệt chúng sinh có nghóa vá» ba tánh. Lại Pháºt vì chúng sinh dùng má»™t âm hiển bà y phân tÃch vá» biển pháp rá»™ng lá»›n. Còn lại trong kệ, giải thÃch sau. Năm, Từ niệm che phủ căn cÆ¡, dùng mắt Tuệ quán sát. Sáu, Äại Từ-Tháºp Lá»±c phá tan núi cao của Mạn. nÆ¡i. Bảy, ứng theo niệm nhiếp hóa. Tám, nghó đến cảnh Pháºt hoà n toà n vi diệu của chÆ° Pháºt khắp ChÃn, công đức Pháºt tá»± tại là hiển bà y vỠđức chủ Ä‘á»™ng giáo hóa, giác ngá»™ đầy đủ ý niệm là ứng khắp má»i căn cÆ¡. Tùy thuáºn: Má»™t là căn duyên thuáºn theo nhau, hai là khiến cho căn cÆ¡ tiến và o pháp. MÆ°á»i, quốc Ä‘á»™ hải của Pháºt, chỉ là cảnh của Pháºt tuệ cho nên lìa xa thế gian. Trong tụng có mÆ°á»i kệ, Ä‘á»u tụng vá» má»™t pháp. Trong kệ thứ nhất, ná»a kệ đầu tụng vá» Tạng, ná»a kệ sau tụng vá» giáo hóa chúng sinh, cÅ©ng có thể tụng vá» cả hai. Trong kệ thứ hai, ba câu tụng vá» pháp trÆ°á»›c đây, câu sau cuối kết luáºn vá» ngÆ°á»i. Trong kệ thứ ba, câu đầu tụng vá» hiểu rõ chúng sinh, đất nghi- rừng khô tụng vá» tánh tham dục, còn lại tụng vá» phÆ°Æ¡ng tiện và kết luáºn vá» ngÆ°á»i đạt được pháp. Trong kệ thứ tÆ°, câu đầu tụng vá» phân biệt, câu tiếp tụng vá» nghóa, câu tiếp giải thÃch vá» nghi ngá», nghi ngá» rằng vì sao má»™t âm có thể giảng nói nhiá»u pháp? Giải thÃch rằng bởi vì khắp nÆ¡i. Câu sau cuối là kết luáºn, thắng dÅ©ng là tinh tiến. Trong kệ thứ năm, ná»a kệ đầu tụng vá» quán sát, đó là trà quán tiếp nháºn pháp gá»i là đưa và o mảy lông của Pháºt…, ná»a kệ sau tụng vá» Từ niệm và kết luáºn vá» tên gá»i. Trong kệ thứ sáu, câu đầu tụng vá» ma sá»±, hai câu tiếp tụng vá» vượt ra ngoà i, câu sau cuối là kết luáºn. Trong kệ thứ bảy, ná»a kệ đầu tụng vá» nhá» niệm Pháºt cho nên đạt được trÃ, diệt hết ngu si lìa xa nhân của nhiá»…m, ná»a kệ sau là quả lìa nhiá»…m và kết luáºn vá» tên gá»i. Trong kệ thứ tám, câu đầu tụng vá» mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng chÆ° Pháºt, câu tiếp tụng vá» niệm đầy đủ, bởi vì đầy đủ niệm ấy, ná»a kệ sau trình bà y vá» lợi Ãch của niệm đầy đủ và kết luáºn vá» tên gá»i. Trà ng giống nhÆ° vòng xe. Trong kệ thứ chÃn, câu đầu tụng vá» công đức tá»± tại của Pháºt, câu tiếp tụng vá» giác ngá»™ và niệm tùy thuáºn, ná»a kệ sau tụng vá» sung mãn và kết luáºn. Trong kệ thứ mÆ°á»i, câu đầu tụng vá» tách rá»i thế gian, bởi vì là đất biển; câu tiếp tụng vá» cảnh giá»›i; câu tiếp trình bà y vá» nhân tách rá»i thế gian, bởi vì tÆ°á»›ng thế gian không còn, đất biển không có thể vượt lên trên cho nên nói là không có tâm cao, nghóa là không có phân biệt; câu sau cuối là kết luáºn vá» tên gá»i. Thứ bảy, chúng Hóa Lạc Thiên có mÆ°á»i: Má»™t, dùng duyên khởi vô tác để phân biệt các pháp. Hai, có ba cách giải thÃch: Má»™t nói là quán sát tháºt tánh của ba Hữu-hai Ngã. Má»™t nói là tất cả có là lý vá» có, Ngã là tình chấp, tình- lý không hai cho nên nói là chân tháºt. Pháºt Tánh luáºn nói: “Chân đế không có nhân-pháp cho nên không có, hiển bà y vá» hai Không cho nên không phải không có. Vả lại, nhân-pháp không có mà không phải không có, hai Không có mà không phải có, đối vá»›i Tục đế bởi vì tánh phân biệt cho nên không có, bởi vì dá»±a và o tánh khác cho nên không phải không có. Lại phân biệt không nhất định là không có, dá»±a và o nÆ¡i khác không nhất định là có, vì thế cho nên hai Äế cùng lìa có và không có.†Lại trong Biện Trung Biên luáºn… Lại nói Pháºt tuy hiện có, nhÆ°ng đối vá»›i có mong cầu Pháºt thì không thể được, bởi vì có tức là Chân mà chÃnh là không có, cho nên nói quán tất cả có là chân tháºt. Pháºt tuy hiện có Ngã, nhÆ°ng đối vá»›i Ngã mong cầu Pháºt thì không thể được, bởi vì Ngã tức là Chân mà chÃnh là không có Ngã, cho nên nói là quán Ngã chân tháºt. Còn lại trong kệ, giải thÃch sau. Ba, Tuệ có năng lá»±c diệt trừ ngu si của chúng sinh, vốn là viên mãn thuá»™c vá» Pháºt quả. Bốn, viên âm là m cho khắp nÆ¡i vui sÆ°á»›ng phát khởi mạnh mẽ tu táºp giáo pháp. Năm, mÆ°á»i Liên Hoa Tạng có vi trần số tÆ°á»›ng hải cho nên nói là đầy đủ vô táºn, nói nhÆ° phẩm TÆ°á»›ng Hải. Công đức tốt đẹp là Tiểu tÆ°á»›ng, nói nhÆ° phẩm Tiểu TÆ°á»›ng Công Äức. Sáu, sá»± việc của ba Ä‘á»i kiếp ở trong trà Pháºt chiếu rá»i không tạp loạn, cho nên nói theo thứ tá»±. Äây là chỉ dá»±a theo quá khứ, trong kệ có đủ. Bảy, phÆ°á»›c trà không bá» bến là m lợi Ãch cho chúng sinh, lại tăng trưởng vô biên phÆ°á»›c trà của chúng sinh. Sau kệ giải thÃch thuáºn theo ý đầu. Tám, thân là duyên khởi thuá»™c vá» sá»±, giống nhÆ° pháp tánh rá»™ng khắp má»i nÆ¡i. Vô ngại có bảy: 1) Sắc chất không ngăn ngại thân; 2) Thân không ngăn ngại sắc chất; 3) Khắp nÆ¡i không ngăn ngại ẩn kÃn, nghóa là cÆ¡ không cảm đến nÆ¡i, tuy khắp nÆ¡i mà ẩn kÃn; 4) Äầy đủ không ngăn ngại phân ra, nghóa là ứng cÆ¡ hiện bà y dà i ngắn mà không ngăn ngại đầy khắp hÆ° không; 5) Ngồi không ngăn ngại Ä‘i…; 6) Má»™t không ngăn ngại nhiá»u, nghóa là các phÆ°Æ¡ng hiện bà y nhiá»u mà luôn luôn ngay nÆ¡i má»™t; 7) Lý không ngăn ngại sá»±, nghóa là Không giá»›i, giá»›i giống nhÆ° tánh, tức là lý vá» tánh Không, ngồi xếp bằng là sá»±, duyên khởi dung thông cho nên Vô ngại. Các căn còn lại Ä‘á»u dá»±a theo đó. ChÃn, nghiệp hạnh duyên khởi khéo léo vì cÆ¡ mà hiện bà y gá»i là phÆ°Æ¡ng tiện, bởi vì vô táºn là sở duyên của cÆ¡, cho nên còn nói là cảnh. MÆ°á»i, tất cả nhân quả thiện ác của chúng sinh, cùng thuá»™c vá» pháp giá»›i mà không có đến-Ä‘i, cho nên nói là quán nhÆ° nhau. Trong tụng có mÆ°á»i kệ Ä‘á»u tụng vá» má»™t pháp môn. Trong kệ thứ nhất, Hóa có ba nghóa: 1) Hóa phát khởi sở y; 2) Hiển bà y vá» Hóa không có Thể; 3) Hóa hiện rõ ra tá»±a nhÆ° có. Ná»a kệ đầu tụng vá» nghóa, nghóa là câu trÆ°á»›c tụng vá» tất cả các pháp tức là nÆ¡i dá»±a và o, câu sau tụng vá» Hóa phân biệt tức là đã phát khởi. Câu tiếp tụng vá» không có Thể, câu sau cuối tụng vá» hiện có, nghóa là Pháºt và chúng sinh vốn là m duyên khởi lẫn nhau. Trong kệ thứ hai, ná»a kệ đầu tụng vá» quán tất cả có và Ngã, nghóa là tất cả Ä‘á»u không có; ná»a kệ sau tụng vá» chân tháºt và kết luáºn vá» ngÆ°á»i. Trong kệ thứ ba, ná»a kệ đầu tụng vá» lìa xa ngu si, ná»a kệ sau tụng vá» Tuệ đầy đủ và kết luáºn vá» tên gá»i, Lá»±c là tên gá»i của vị trá»i. Trong kệ thứ tÆ°, ná»a kệ đầu tụng vỠâm thanh của Äức Pháºt, ná»a kệ sau tụng vá» phát khởi vui mừng mạnh mẽ và kết luáºn. Trong kệ thứ năm, ná»a kệ đầu tụng vá» tÆ°á»›ng hảo của Äức Pháºt, ná»a kệ sau tụng vá» vô táºn và kết luáºn. Trong kệ thứ sáu, ná»a kệ đầu tụng vá» vô lượng kiếp quá khứ…, ná»a kệ sau tụng vá» nhá»› lại trà tuệ. Trong kệ thứ bảy, ná»a kệ đầu tụng vá» Thể của các loại công đức trà huệ, ná»a kệ sau chÃnh thức tụng vá» phÆ°á»›c trà và kết luáºn; còn lại lược qua không tụng. Trong kết luáºn, thấy biết thanh tịnh đã là thanh tịnh, Quang Thắng Thiên vì sao gá»i là NhÆ° Lai, là bởi vì những vị trá»i nà y tức là Pháºt, nhÆ° trÆ°á»›c đây phân rõ. Trong kệ thứ tám tụng là an tá»a vô ngại giữa hÆ° không, trÆ°á»›c đây trÆ°á»ng hà ng trình bà y vá» Dụng của quả, trong nà y tụng vá» nhân hạnh ấy, nghóa là câu đầu trải qua nhiá»u thá»i gian, câu tiếp là đức đầy đủ, câu tiếp là dÅ©ng mãnh tu táºp, câu sau cuối là kết luáºn vá» tên gá»i. Trong kệ thứ chÃn, ná»a kệ đầu tụng vá» cảnh phÆ°Æ¡ng tiện, ná»a kệ sau tụng vá» lá»±c vô táºn và kết luáºn, nghóa là lá»±c có thể hiện rõ pháp rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, cho nên nói là vô táºn. Trong kệ thứ mÆ°á»i, ná»a kệ đầu tụng vá» nghiệp hạnh khổ-vui của chúng sinh, câu tiếp tụng vá» quán nhÆ° nhau, câu sau cuối kết luáºn vá» soi chiếu là ánh sáng rá»±c rỡ. Lại cÅ©ng có thể kệ nà y tụng vá» môn thứ chÃn, kệ trÆ°á»›c tụng vá» môn thứ mÆ°á»i, suy nghó có thể thấy. Thứ tám, chúng Äâu Suất Thiên có tám: Má»™t, vì cÆ¡ mà xuất hiện ở thế gian gá»i là thà nh tá»±u, tùy theo ý muốn thuyết pháp gá»i là Chuyển pháp luân. Hai, ánh sáng trà tuệ chiếu rá»i Chân Không, lại là Thể của Không, là Äức thanh tịnh, là Dụng của ánh sáng. Ba, Vô ngại nguyện hải cùng Thể vá»›i chúng sinh cho nên nói là hòa và o, tá»± tánh lìa xa tÆ°á»›ng cho nên nói là rá»—ng rang vắng lặng. Bốn, dá»±a theo ngăn chặn mÆ°á»i tÆ°á»›ng Ä‘á»u không có thì gá»i là vô lượng Vô tÆ°á»›ng, dá»±a theo biểu thị vá» hằng sa tánh đức thì gá»i là vô lượng Vô tÆ°á»›ng, khiến cho các chúng sinh quán sát tu hà nh diệt trừ phiá»n não nghiệp chÆ°á»›ng, gá»i là quán hạnh. Năm, Pháºt cảnh có hai: Má»™t là phạm vi, hai là sở chứng. Vượt lên trên có hai: Má»™t là vượt qua phà m phu và Tiểu thừa, hai là vượt qua nghó bà n. Giác lá»±c có hai: Má»™t là chứng lý, hai là chiếu rá»i căn cÆ¡. Sáu, dùng công đức của Pháºt huân táºp cho chúng sinh, gá»i là vui mừng tu táºp, khiến cho phát tâm không lui sụt, cho nên nói là tâm Bồ- Ä‘á» không hÆ° hoại. Bảy, tùy theo trà điá»u phục căn cÆ¡. Trong tám, đầu là duyên khởi vô táºn, tiếp là nhanh chóng quay vá» chân tánh, cÅ©ng là quay vá» pháp phá»ng theo cÆ¡, sau hòa và o cÆ¡ Ä‘Ãch thá»±c hiện bà y. Lại căn khà trong biển tâm vô biên, niệm niệm hồi hÆ°á»›ng không ngừng mong muốn vui thÃch, tùy theo căn khà hiện rõ khắp nÆ¡i, Äức Pháºt có thể ứng hiện đầy đủ. Trong tụng thuáºn theo giải thÃch vỠý sau. Trong tụng có má»™t số kệ không theo thứ tá»±. Trong kệ thứ nhất, câu đầu là Thể của Pháp luân, câu tiếp là việc đã là m, câu tiếp là chÃnh thức chuyển, câu sau cuối là kết luáºn vá» thù thắng. Lại ná»a kệ đầu tụng vá» thà nh tá»±u, ná»a kệ sau tụng vá» Chuyển pháp luân. Trong kệ thứ hai, vượt lên tụng vá» pháp môn thứ ba. Ná»a kệ đầu tụng vá» nguyện hải rá»™ng lá»›n, ná»a kệ sau tụng vá» hòa và o chúng sinh vắng lặng, chÃnh là các pháp phÆ°Æ¡ng tiện. Thắng là tên gá»i của vị trá»i. Trong kệ thứ ba, lùi lại tụng vá» pháp môn thứ hai, ná»a kệ đầu tụng vá» cõi hÆ° không, ná»a kệ sau tụng vỠánh sáng thanh tịnh. Trong kệ thứ tÆ°, ná»a kệ đầu là quán vá» việc đã là m, câu tiếp tụng vá» vô lượng Vô tÆ°á»›ng, tức là cảnh của quán, câu sau cuối tụng vá» thá»±c hà nh quán sát thà nh tá»±u. Trong kệ thứ năm, vượt lên tụng vá» pháp môn thứ bảy là phÆ°Æ¡ng tiện của chÆ° Pháºt Ä‘iá»u phục chúng sinh. Trong kệ thứ sáu, lùi lại tụng vá» pháp môn thứ năm. Ná»a kệ đầu tụng vá» vượt lên trên cảnh Pháºt, ná»a kệ sau tụng vá» Giác lá»±c. Lại giải thÃch cÅ©ng có thể kệ trÆ°á»›c tụng vá» pháp môn thứ năm, kệ nà y tụng vá» pháp môn thứ bảy, nhÆ° văn có thể biết. Trong kệ thứ bảy, lùi lại tụng vá» pháp môn thứ sáu. Ná»a kệ đầu tụng vá» vui mừng tu táºp, câu tiếp tụng vá» tâm Bồ-Ä‘á», câu sau cuối tụng vá» không thể hoại. Trong kệ thứ tám, ná»a kệ đầu tụng vá» biển tâm vô biên, nói Pháºt tá» là niệm niệm, hồi hÆ°á»›ng có ba nghóa: 1-Nghóa vá» vân táºp, 2-HÆ°á»›ng vá» Äức Pháºt phát khởi cùng dÆ°á»ng, 3-HÆ°á»›ng vá» Äức Pháºt nghe pháp. NhÆ° kinh nói: Äá»u đến để tụ há»™i, để cúng dÆ°á»ng, để nghe pháp. Câu sau cuối tụng vá» tùy theo căn khà hiện rõ khắp nÆ¡i. Thứ chÃn, chúng Dạ Ma Thiên có mÆ°á»i: Má»™t, khiến cho chúng sinh lìa xa buồn lo phiá»n muá»™n của thế gian, hÆ°á»›ng vá» thiện thuáºn vá»›i Thể của pháp xuất thế. Vả lại, Äoạn đức của Pháp thân gá»i là lìa xa buồn lo, đạo thanh tịnh giáo hóa chúng sinh gá»i là hÆ°á»›ng vá» thiện căn. Hai, phạm vi của sở duyên tất cả vốn không phải là nhÆ° nhau. Ba, đầu là Äại Trà lìa xa sai lầm không trú và o sinh tá», tiếp là Äại Bi thâu nhiếp chúng sinh không trú và o Niết-bà n. Lại nhá» có đủ Äại Bi cứu giúp chúng sinh, khiến cho lìa xa khổ Ä‘au tai há»a. Trong tụng thuáºn theo giải thÃch ý sau. Bốn, hiểu rõ vá» thiện căn nhÆ° TÃn… sai biệt vô biên, tức là căn hà nh ráºm rịt nhÆ° rừng. Lại biết trong má»™t căn có tất cả các căn, tức là nhau-hòa và o nhau… lá»›p lá»›p vô táºn. Lại biết các căn tức là cùng chung Chân tánh mà các căn rõ rà ng, cho nên nói là phân biệt. Năm, Äà -la-ni môn cùng táºn pháp giá»›i, cho nên nói là vô lượng; tổng trì các pháp nhìn giống nhÆ° gÆ°Æ¡ng nÆ°á»›c, cho nên nói là chiếu rá»i rõ rà ng. Theo kinh Thủ Lăng Nghiêm: “Ranh giá»›i của thế giá»›i Ta-bà có Thiên VÆ°Æ¡ng ở trên núi Tu-di, tên là Trì Tu Di, đạt được Tam-muá»™i Thủ Lăng Nghiêm, ở khắp nÆ¡i trong cung Äế ThÃch trên trăm ức đỉnh Tu-di, ngÆ°á»i khác không trông thấy.†Nay đây chÃnh là ở trong chúng Dạ Ma, bởi vì Bồ-tát tá»± tại hiện bà y giáo hóa khắp nÆ¡i chÆ°a đủ để cảm thấy kỳ lạ. Sáu, có bốn nghóa: 1) Duyên tạo nghiệp, tức là thân… là m duyên; Nghiệp đã tạo, tức là thiện ác bất Ä‘á»™ng; 3) Duyên khởi vô tác, nghiệp tánh tức là Chân; 4) Nghiệp tuy tức là Chân mà không mất Ä‘i sinh quả. NhÆ° kinh nói vốn là cảnh giá»›i, vốn là nghiệp hạnh, vốn là chân tháºt, vốn là không thể nghó bà n. Lại duyên và o Pháºt là m cảnh, nghiệp thiện đã tạo quyết định không hÆ° dối, cho nên nói là chân tháºt. Tuy gieo trồng má»™t Ãt thiện nghiệp nhÆ°ng nhất định có thể sẽ đạt được quả Äại Bồ-Ä‘á», cho nên nói là không thể nghó bà n, nhÆ° Ni-câu-Ä‘Ã -tá»â€¦ Trong tụng thu- áºn theo giải thÃch ý sau. Bảy, ban đầu Chuyển pháp luân vô táºn nhÆ° Nhất thừa-Tam thừa…, tiếp che phủ cÆ¡ thà nh tá»±u lợi Ãch cho nên nói là điá»u phục. Lại đầu là Thể của pháp luân, tiếp là lợi Ãch của pháp luân, nghóa là điá»u hòa kh- iến cho tiến và o pháp, là m cho loại trừ lá»—i lầm xấu ác. Tám, cõi sinh đến đã thấy, mắt thù thắng có thể thấy, quán sát khắp nÆ¡i là đÃch thá»±c thấy, nghóa là thấy cảnh giá»›i của chúng sinh vốn rất rá»™ng, vón tức là chân tánh, vốn là má»™t trong tất cả, vốn có đủ thắng nghóa vá» nhân quả…, vốn nhÆ° lÆ°á»›i giăng của Äế ThÃch, cho nên gá»i là Phổ. Tam thừa không có mắt nà y, cho nên nói là Thắng. Vả lại, mắt thù thắng quán xét căn cÆ¡ rÆ°á»›i là mÆ°a pháp khắp nÆ¡i. Trong tụng thuáºn theo ý nà y. ChÃn, dùng trà chiếu rá»i pháp khắp nÆ¡i khiến cho hiện rõ, lại dùng pháp chân tháºt hiện bà y khắp má»i căn cÆ¡. MÆ°á»i, Thiên chúng là cÆ¡, tiếp là thuáºn theo cÆ¡ thi thiết giáo hóa, khiến cho loại trừ tâm mê hoặc, cho nên nói là tâm thanh tịnh, đây là lợi Ãch vá» giáo hóa. Lại tuy giáo hóa mà không thấy chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng (năng sở), cÅ©ng gá»i là tâm thanh tịnh thuá»™c vá» Tá»±. Trong tụng có tám kệ, bảy kệ đầu Ä‘á»u tụng vá» má»™t pháp môn, má»™t kệ sau tụng vá» hai pháp môn. Trong kệ thứ nhất, ná»a kệ đầu tụng vá» rá»i xa Ãi, ná»a kệ sau tụng vá» thiện căn hồi hÆ°á»›ng. Trong kệ thứ hai, ná»a kệ đầu dá»±a theo chánh lý trình bà y vá» cảnh giá»›i, câu tiếp dá»±a theo Äại trÃ, câu sau cuối dá»±a theo Äại định. Lại ná»a kệ đầu là thụ Ä‘á»™ng chứng, câu tiếp là chủ Ä‘á»™ng chứng, câu sau cuối là chứng cÅ©ng là kết luáºn vá» tên gá»i của vị trá»i. Trong kệ thứ ba, ná»a kệ đầu tụng vá» các tai há»a đã rá»i xa, câu tiếp tụng vá» có đủ Äại Từ Bi, câu sau cuối là kết luáºn vá» tên gá»i của vị trá»i. Trong kệ thứ tÆ°, ná»a kệ đầu trình bà y vá» thông hiểu rõ rà ng vô ngại, tức là tụng vá» phân biệt trÆ°á»›c đây; câu tiếp tụng vá» các căn, nghóa là hà nh tức là căn hà nh; câu sau cuối trình bà y vỠý nháºn biết căn, vốn là giáo hóa. Trong kệ thứ năm, gồm tụng vá» pháp môn Chuyển thứ bảy, bởi vì giống nhau. Câu đầu tụng vá» vô lượng tổng trì, hai câu tiếp tụng vá» chiếu rá»i rõ rà ng và Chuyển pháp luân, câu sau cuối là kết luáºn vá» tên gá»i của vị trá»i. Lại theo Äịa Luáºn, câu đầu là Thể, câu tiếp là nhân, câu tiếp là quả, câu sau cuối là kết luáºn. Trong kệ thứ sáu, vượt lên tụng vá» pháp môn thứ tám, trong đó ná»a kệ đầu là mắt thù thắng-thân vi diệu, câu tiếp là quán sát rồi hiện thân, câu sau cuối là kết luáºn. Quang là tên gá»i của vị trá»i, Thắng là tên gá»i của mắt, cảnh là sở quán. Trong kệ thứ bảy, má»™t câu đầu thấy thân NhÆ° Lai là tụng vá» cảnh giá»›i; hai câu tiếp tụng vá» nghiệp hạnh chân tháºt, má»™t câu là diệt nhân nhiá»…m, má»™t câu là lìa duyên nhiá»…m; câu sau cuối tụng vá» không thể nghó bà n, bởi vì chứng được cảnh vi diệu thanh tịnh. Trong kệ thứ tám, gồm tụng vá» hai pháp môn thứ chÃn-thứ mÆ°á»i. Ná»a kệ đầu tụng vá» hiện rõ khắp nÆ¡i, câu tiếp tụng vá» thi thiết Ä‘Æ°a ra, câu sau cuối kết luáºn vá» tên gá»i của vị trá»i thứ mÆ°á»i. Thứ mÆ°á»i, chúng Äao Lợi Thiên có mÆ°á»i: Trong má»™t, ba Ä‘á»i chÆ° Pháºt xuất hiện…, là ba lần hiện tại trong chÃn Ä‘á»i, dá»±a và o cÆ¡ hÆ°ng-phế, gồm chung y-chánh, tức là cảnh đã quán. Sau phân rõ vá» ngÆ°á»i chủ Ä‘á»™ng quán, nghóa là đối vá»›i sá»± hÆ°ng-phế trÆ°á»›c đây khéo léo thông hiểu vá» tác dụng thù thắng gá»i là Trà quyết định, thuáºn theo lý thiện chứng được gá»i là Niệm há»·. Lại Dụng tuy dấy khởi toà n bá»™ chiếu rá»i lý rõ rà ng, cho nên nói là Äại trà niệm há»·. Trong hai, hai Sắc giống nhÆ° công đức thanh tịnh vốn có, nhÆ°ng Äức Pháºt hiện rõ Sắc giống nhÆ° chúng sinh cho nên nói là Sắc thuá»™c chúng sinh, mà Sắc thuá»™c chúng sinh tức là NhÆ° cho nên cÅ©ng gá»i là Sắc của NhÆ° Lai, từ Thể khởi Dụng gá»i là lá»±c công đức, là kết luáºn vá» câu đầu; Dụng không khác Thể gá»i là thanh tịnh, là kết luáºn vá» câu sau. Ba, bình đẳng là bởi vì cùng Thể, bởi vì trà dẫn dắt, bởi vì không chá»n lá»±a oán-thân. Mây là bởi vì che phủ hÆ° không, bởi vì là m cho lợi Ãch, bởi vì hà m chứa nÆ°á»›c pháp, bởi vì rÆ°á»›i mÆ°a thấm Æ°á»›t căn cÆ¡. Bốn, nghó đến ánh sáng… của Äức Pháºt vượt quá trần số cho nên gá»i là chúng. Má»—i má»™t loại Ä‘á»u thâu nhiếp đầy đủ công đức pháp giá»›i cho nên gá»i là đầy đủ, tác dụng riêng biệt Ä‘á»u rá»™ng khắp pháp giá»›i, không là m trở ngại lẫn nhau gá»i là thế lá»±c khắp nÆ¡i. Năm, hiểu rõ nghiệp quả sai biệt, lại thông hiểu nghiệp quả ấy tức là NhÆ° cho nên nói là quán nhÆ° nhau. Vả lại, Äức Pháºt lấy nghiệp thanh tịnh là m duyên, khiến cho căn cÆ¡ thấy được Äức Pháºt là báo; còn chúng sinh dá»±a và o Pháºt chủng có được thiện căn là m nghiệp, duyên vá»›i Pháºt được nhìn thấy là báo. Sáu, cõi Pháºt đầy đủ thanh tịnh là bởi vì trang nghiêm bằng váºt báu thanh tịnh, thá» dụng để diệt trừ phiá»n não. Thanh tịnh là nÆ¡i cÆ° trú, tức là tánh thanh tịnh vốn có. Bảy, thế gian duyên khởi gá»i là Sinh, vô tác tức chân gá»i là Diệt, bởi vì không hai cho nên Sinh tức là Diệt, Diệt tức là Sinh. Kinh nói: “Má»›i sinh đã có diệt, không nói cho ngÆ°á»i ngu, tất cả pháp không sinh, Ta nói nghóa sát-na…†Trà Pháºt soi chiếu ở đây gá»i là Quán. Tám, duyên khởi lá»— chân lông hiện rõ các pháp hà nh gá»i là phát khởi các hạnh, khiến cho Bồ-tát tu táºp gá»i là nhân giáo hóa chúng sinh, bởi vì ngÆ°á»i tu táºp nhân nà y, tu táºp thà nh tá»±u tiến và o lý gá»i là khởi niệm. ChÃn, Lạc có bốn: 1) Lạc phân tán của cõi Dục; 2) Lạc của địa Äịnh; 3) Lạc của Tiểu Niết-bà n; 4) Lạc của Äại Niết-bà n, Äại Bồ-Ä‘á», Äại Bi…, Lạc của Nhất thừa-Tam thừa…, Ä‘á»u do Äức Pháºt mà được thà nh tá»±u. Nay dá»±a và o Lạc thứ nhất cho nên nói là Lạc của cõi trá»i, bởi vì đây là trá»i cõi Dục, cho nên lý tháºt nối thông. Lại nói Äức Pháºt là Äệ nhất nghóa tịnh thiên, chÃnh là Lạc ấy. MÆ°á»i, giáo hóa các Thiên tá», má»™t niệm niệm Pháºt, gần thì rá»i bá» nẽo ác, xa thì diệt hết ngu si mê hoặc, cho nên gá»i là lÆ°u thông thiện căn. Trong tụng, trong kệ thứ nhất, ná»a kệ đầu tụng vá» ba Ä‘á»i chÆ° Pháºt xuất hiện và Äại trÃ, câu tiếp tụng vá» trú-diệt, đó là dá»±a theo thân quốc Ä‘á»™ của Pháºt, câu sau cuối tụng vá» niệm há»·. Trong kệ thứ hai, ná»a kệ đầu tụng vá» Chúng sinh sắc và NhÆ° Lai sắc, ná»a kệ sau tụng vá» lá»±c công đức thanh tịnh và kết luáºn vá» ngÆ°á»i đạt được pháp. Lại câu đầu hiển bà y vá» thanh tịnh, câu tiếp hiển bà y vá» hai sắc, nghóa là đã ứng hiện chÃnh là sắc của chúng sinh, câu tiếp hiển bà y vá» lá»±c công đức. Trong kệ thứ ba, câu đầu tụng vá» Äại Từ, câu tiếp tụng vá» bình đẳng, câu tiếp tụng vá» che mát, câu sau cuối là kết luáºn vá» ngÆ°á»i thấy pháp. Trong kệ thứ tÆ°, ná»a kệ đầu tụng vá» nghó đến thế lá»±c rá»™ng khắp của Äức Pháºt, ná»a kệ sau tụng vá» Ä‘Ã y đủ sắc mà u của nhiá»u ánh sáng và kết luáºn. Trong kệ thứ năm, câu đầu tổng quát tụng vá» nghiệp báo, câu tiếp tụng vá» quán, ná»a kệ sau riêng biệt tụng vá» báo của thiện nghiệp và quán. Trong kệ thứ sáu, ná»a kệ đầu tụng vá» quốc Ä‘á»™ của chÆ° Pháºt, bởi vì Trà chánh giác tức là Khà thế gian, ná»a kệ sau tụng vỠđầy đủ thanh tịnh, đó là thá» dụng thanh tịnh và kết luáºn, bởi vì Niệm là tên gá»i của vị trá»i. Trong kệ thứ bảy, câu đầu tụng vá» quán, câu tiếp tụng vá» thế gian, hai câu sau tụng vá» sinh diệt, nói ứng cÆ¡ là nghóa vá» sinh diệt, lại bởi vì khiến cho trà phát sinh-phiá»n não diệt, Diệu Âm là tên gá»i của vị trá»i. Trong kệ thứ tám, câu đầu tụng vá» dấy khởi các hà nh, câu tiếp tụng vá» giáo hóa chúng sinh, Pháºt tá» hãy còn là nhân, ná»a kệ sau tụng vá» khởi niệm và kết luáºn vá» tên gá»i của vị trá»i. Trong kệ thứ chÃn, hai câu tụng vá» tất cả thú vui của cõi trá»i, hai câu tiếp tụng vá» nhân của niá»m vui, câu sau cuối kết luáºn vá» ngÆ°á»i đạt được pháp. Trong kệ thứ mÆ°á»i, ná»a kệ đầu tụng vá» giáo hóa cõi trá»i, ná»a kệ sau tụng vá» thiện căn lÆ°u thông, Tuệ Nháºt là tên gá»i của vị trá»i. Thứ mÆ°á»i má»™t, Nháºt Thiên Tá» có mÆ°á»i: Má»™t, Tuệ Nháºt phát ra ánh sáng chiếu rá»i chúng sinh hải, tánh cùng táºn ba Ä‘á»i, bởi vì vị lai khó biết cho nên riêng biệt nêu ra mà thôi. Phù hợp vá»›i duyên khởi vốn có an trú vững và ng thâu nhiếp công đức cho nên nói là chánh trú trang nghiêm. Vả lại, ánh sáng trà tuệ của Äức Pháºt chiếu rá»i căn cÆ¡, khiến cho chúng sinh táºn cùng thá»i gian vị lai Ä‘Ãch thá»±c trú trong tu hà nh trang nghiêm. Hai, chiếu rá»i sắc tức là giống nhÆ° biển Tát-bà -nhã. Lại dùng biển trà chiếu rá»i hiện rõ các sắc. Lại chiếu rá»i sắc của chúng sanh mà biết tâm ấy. Lại chiếu rá»i thấy sắc nÆ°á»›c trong lá»— tâm, cÅ©ng biết tâm niệm, khiến cho khai ngá»™ phát sinh Äại trÃ, cho nên nói nhÆ° váºy. Trong tụng thuáºn theo ý nà y. Ba, Äức Pháºt là tăng thượng duyên, phát khởi công đức là m cho chúng sinh rá»i xa thua kém thuáºn theo thù thắng lìa nhiá»…m, cho nên nói là cà ng thêm thù thắng. Lại thân Pháºt xuất thế gá»i là phát khởi chúng sinh, bởi vì Pháºt là Äại thân của chúng sinh, thuyết pháp là m lợi Ãch cho chúng sinh gá»i là đức thanh tịnh cà ng thù thắng. Bốn, khổ hạnh là nhân, Äá»™ có hai nghóa: Má»™t là nghóa của đến, bởi vì đến ranh giá»›i khổ hạnh là cá»a ngõ của nhân nà y; hai là nghóa của vượt qua, bởi vì vượt lên trên nhân đạt được quả. Năm, vô ngại là Thể của trÃ, chiếu rá»i khắp nÆ¡i là Dụng của trÃ. Lại chiếu rá»i má»™t pháp thì hiện rõ tất cả cho nên nói là vô ngại, vô ngại ngay nÆ¡i chiếu rá»i gá»i là chiếu rá»i khắp nÆ¡i. Lại biện tà i vô táºn gá»i là vô ngại, thuyết pháp đầy đủ tất cả gá»i là chiếu rá»i khắp nÆ¡i. Trong tụng thuáºn theo ý nà y. Sáu, ánh sáng của Äức Pháºt chiếu rá»i căn cÆ¡ khiến cho gợi mở ý đạo. Bảy, nhỠánh sáng của Äức Pháºt chiếu rá»i khiến cho chúng sinh tăng trưởng thiện căn gá»i là tÃch táºp… Lại bởi vì Äức Pháºt trải qua nhiá»u kiếp tÃch lÅ©y công đức, mà có được ánh sáng soi chiếu thế gian, cho nên có năng lá»±c chiếu rá»i. Tám, biển tánh đầy đủ công đức đáng quý gá»i là váºt báu, ứng vá»›i cÆ¡ láºp tức hiện rõ vá» giáo nghóa của y-chánh. ChÃn, khéo léo trừ diệt ngu si tăm tối gá»i là mở bà y ánh mắt trong sáng, khiến cho thấy được chân lý gá»i là quán Pháp giá»›i tạng. Pháp giá»›i tạng nhÆ° Pháºt Tánh luáºn nói: “Năm tạng…†MÆ°á»i, do nhiá»u căn mà cảm, năm Thừa cuối cùng quy vá» má»™t mối, bởi vì các Thừa Ä‘á»u thanh tịnh, cho nên gá»i là Thừa thanh tịnh. NhÆ°ng cÅ©ng phân má»™t là m năm, lại không có gì xen tạp cho nên cÅ©ng nói là thanh tịnh. Tụng có mÆ°á»i má»™t kệ, trong kệ thứ nhất câu đầu tụng vá» táºn cùng thá»i gian vị lai; câu tiếp tụng vá» chiếu rá»i chúng sinh mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, bởi vì chúng sinh thế gian tức là Khà thế gian, hai văn cùng nêu ra; câu tiếp tụng vá» chánh trú, bởi vì cÆ¡ duyên khế hợp, câu sau cuối tụng vá» trang nghiêm. Trong kệ thứ hai, ná»a kệ đầu tụng vá» chiếu rá»i các sắc, ná»a kệ sau tụng vá» biển trà Vô thượng. Trong kệ thứ ba, ná»a kệ đầu tụng vá» dấy khởi chúng sinh, ná»a kệ sau tụng vá» công đức thanh tịnh cà ng thêm thù thắng, lại cÅ©ng có thể là dấy khởi chúng sinh. Trong nà y lược qua không có tụng. Trong kệ thứ tÆ°, ná»a kệ đầu tụng vá» khổ hạnh, đó là bởi vì khó thá»±c hà nh. Hạnh khó thá»±c hà nh nà y có bốn loại: 1-Thá»i khó bởi vì nhÆ° trải qua Vô số kiếp; 2-Xứ khó bởi vì nhÆ° trải qua trong các cõi; 3-Thá»±c hà nh khó bởi vì nhÆ° trải qua khổ hạnh khó thá»±c hà nh; 4-HÆ°á»›ng vá» khó bởi vì nhÆ° trải qua là m chúng sinh. Ná»a kệ sau tụng vá» niá»m vui vượt qua, đó là quả. Trong kệ thứ năm, câu đầu tụng vá» không có chÆ°á»›ng ngại, ba câu còn lại tụng vá» chiếu rá»i khắp nÆ¡i. Trong kệ thứ sáu, ná»a kệ đầu tụng vỠánh sáng mặt trá»i thanh tịnh soi chiếu, ná»a kệ sau tụng vá» thân chúng sinh đã chiếu rá»i và tÆ°á»›ng của lợi Ãch. Trong kệ thứ bảy, câu đầu tụng vá» thế gian đã chiếu rá»i, ba câu còn lại Ä‘á»u tụng vỠánh sáng có năng lá»±c chiếu rá»i và tÃch táºp công đức. Trong kệ thứ tám, câu đầu tụng vá» các biển quý báu, ba câu còn lại Ä‘á»u tụng vá» hiện rõ cảnh giá»›i của các loại sắc, nghóa là tánh hải hợp vá»›i cÆ¡, pháp vốn nhÆ° váºy hiển bà y rõ rà ng vá» giáo nghóa của y-chánh, cho nên nói là pháp nhÆ° váºy. Trong kệ thứ chÃn, ná»a kệ đầu tụng vá» mở bà y ánh mắt trong sáng cho tất cả các nẽo, ná»a kệ sau tụng vá» quán Pháp giá»›i tạng. MÆ°á»i có hai kệ, kệ đầu tụng vá» các Thừa của chúng sanh, nghóa là năm Thừa phÆ°Æ¡ng tiện; kệ sau tụng vá» thanh tịnh, nghóa là há»™i tụ ngá»n quy vá» gốc… Lại đầu là Äồng giáo, sau là Biệt giáo, bởi vì không hai cho nên thanh tịnh. Thứ mÆ°á»i hai, Nguyệt Thiên Tá» có mÆ°á»i: Trong má»™t, trÆ°á»›c hết dùng gia hạnh để Ä‘iá»u phục tâm ấy, sau đó khiến cho Ä‘Ãch thá»±c chứng nháºp gá»i là chiếu rá»i pháp giá»›i. Lại chiếu rá»i khắp nÆ¡i có ba loại: Má»™t là ánh sáng chiếu rá»i chúng sinh khiến cho thấy Pháºt; hai là chiếu rá»i diệt trừ si hoặc, hai loại nà y gá»i là điá»u phục chúng sanh; ba là chiếu rá»i hiện bà y pháp giá»›i khiến cho hòa và o chân lý. Trong hai, quán sát khắp nÆ¡i là trà có năng lá»±c quán sát(năng quán), tất cả… là cảnh đã quán sát. Thâu nhiếp là dùng trà rá»™ng khắp nà y thâu nhiếp há»™i tụ các pháp, giống nhÆ° Phổ Môn kia tất cả Ä‘á»u là cảnh giá»›i của trà rá»™ng khắp. Trong ba, tâm và cảnh giá»›i, hoặc có lúc tâm chuyển mà cảnh không chuyển, nhÆ° mÆ°á»i Nhất thiết nháºp…, hoặc cảnh chuyển mà tâm không chuyển…; hoặc cả hai cùng chuyển… Lại tâm niệm rất nhiá»u gá»i là biển, là thụ Ä‘á»™ng duyên vá»›i tâm trà của Pháºt khác, cho nên nói là cảnh giá»›i, xứng vá»›i căn trao cho pháp khiến rá»i bá» Vá»ng mừng vui vá»›i Chân gá»i là Chuyển. Trong tụng thuáºn theo ý nà y. Bốn, trà vô phân biệt Ä‘Ãch thá»±c hÆ°á»›ng đến chân lý gá»i là Ãi lạc, Ãi nà y vượt lên trên tình gá»i là không nghó bà n. Lại Chánh trà thÃch chứng cảnh không suy nghó ấy mà gá»i tên. Trà nà y nhá» và o pháp thanh tịnh của Pháºt mà sinh khởi, cho nên nói là có thể sinh khởi. Lại những niá»m vui kia của thế gian Ä‘á»u dá»±a và o Pháºt mà sinh ra, Ä‘á»u gá»i là không thể nghó bà n. Năm, Pháºt khiến cho chúng sinh thấy đạo lý của hai Äế, cho nên nói là tháºt thấy. NhÆ°ng thấy tức là tháºt, lại vốn là tháºt của thấy. Lại hai Äế, ba tánh và ba vô tánh Ä‘á»u có nghóa tháºt, phân rõ từng loại má»™t. Trong sáu, Äại Từ Bi, Pháºt Tánh luáºn nói: “Äối vá»›i khổ đã nháºn chịu thì cứu giúp khiến cho thoát khá»i, đối vá»›i khổ sẽ nháºn chịu thì bảo vệ khiến cho tránh khá»i.†Khổ do năm Thức, não do à địa, cả hai cùng cứu giúp. Lại cứu giúp khổ-bảo vệ vui không để cho mất Ä‘i, Ä‘á»u gồm chung nhân quả. Bảy, pháp-dụ cùng Ä‘Æ°a ra, tháng tÆ° lạ lùng, nhÆ° sau dá»±a theo phân rõ. Trong tám, ba tánh quán vá» các pháp, trÆ°á»›c quán vá» Y tha nhÆ° huyá»…n hóa, hóa không nhá» và o váºt cho nên khác huyá»…n, bởi vì trong Y tha đầy đủ hai nghóa vá» có lá»±c và không có lá»±c. Lại không có Thể nhÆ° huyá»…n, có Dụng nhÆ° hóa, Chân nhÆ° có hai nghóa vá» Không và Bất Không, nay tạm Ä‘Æ°a ra má»™t cho nên nói là Không. Biến kế cÅ©ng có hai nghóa, đó là tình có-lý không có, nay dá»±a theo lý hiển bà y cho nên nói là không có. Trong chÃn, đã khởi lên có hai nghóa: Má»™t là do nghiệp thiện-ác huân táºp khởi lên Thức vốn có, sinh khởi quả báo. Bởi vì thuáºn theo duyên cho nên tức là không khởi lên, nhÆ°ng khéo thông hiểu vá» phạm vi nà y cho nên nói là khéo léo hiểu rõ. Lại có kinh vốn nói là hÆ°á»›ng đến (thú), đó là bởi vì từ nhân hÆ°á»›ng đến quả, và rá»i xa tà hÆ°á»›ng đến chánh. MÆ°á»i, chiếu rá»i lý Ä‘oạn nghi, vượt qua phiá»n não cấu nhiá»…m. Trong tụng có tám kệ. Kệ thứ nhất tụng vá» pháp môn thứ nhất, trong đó ba câu đầu tụng vá» Ä‘iá»u phục chúng sinh, má»™t câu sau tụng vá» pháp giá»›i đã chiếu rá»i. Trong kệ thứ hai, ná»a kệ đầu tụng vá» quán sát thâu nhiếp khắp nÆ¡i, câu tiếp tụng vá» tất cả các pháp, câu sau cuối tụng vá» cảnh giá»›i, đó là lấy chúng sinh đã giáo hóa là m cảnh. Trong kệ thứ ba, ná»a kệ đầu tụng vá» cảnh giá»›i của biển tâm chúng sinh, ná»a kệ sau tụng vá» tất cả Ä‘á»u khiến cho chuyển. Trong kệ thứ tÆ°, ná»a kệ đầu hiển bà y vá» việc đã là m, ná»a kệ sau chÃnh thức trình bà y có thể sinh khởi Ãi lạc không thể nghó bà n. Trong kệ thứ năm, câu đầu tụng vá» là m cho chúng sinh, hai câu tiếp tụng vá» tháºt, câu sau cuối tụng vá» thấy, cÅ©ng là kết luáºn vá» ngÆ°á»i đạt được pháp. Trong tháºt, câu đầu là phân biệt tức là suy xét tìm tòi, nghóa là suy xét tìm tòi vá» thế gian tức là không có tánh cho nên thấy Chân; câu tiếp là nghiệp quả không mất cho nên thấy Tục. Trong kệ thứ sáu, vượt lên tụng vá» hai pháp môn sau, trong đó ná»a kệ đầu tụng vá» pháp môn thứ chÃn trÆ°á»›c đây có thể biết, ná»a kệ sau tụng vá» pháp môn thứ bảy trÆ°á»›c đây. Câu trÆ°á»›c tụng vá» không có si, câu sau tụng vá» vầng trăng thanh tịnh, nghóa là Tuệ khéo léo trong là nh. Kệ thứ bảy, lùi lại tụng vá» pháp môn thứ sáu có thể biết. Trong kệ thứ tám, câu đầu tụng vá» pháp môn thứ tám, ba câu sau tụng vá» pháp môn thứ mÆ°á»i, đó là hai câu đầu tụng vá» chiếu rá»i vượt qua, câu sau tụng vá» diệt trừ nghi ngá», bởi vì lìa xa nghi ngá» há»—n loạn, cho nên nói là nhìn thấy thanh tịnh. Thứ mÆ°á»i ba, chúng Thiên VÆ°Æ¡ng ở Äông phÆ°Æ¡ng có mÆ°á»i. Tiếng Phạm gá»i là Äá»-đầu-lại-tra, Trung Hoa nói là Trì Quốc Chủ, thuáºn theo sá»± thống lãnh là m tên gá»i. Trá»i nà y thân cao ná»a Do-tuần, áo dà i má»™t Do-tuần, rá»™ng ná»a Do-tuần, áo nặng hai phân, ăn cam lồ, lấy năm mÆ°Æ¡i năm ở nhân gian là m má»™t ngà y đêm, cÅ©ng lấy ba mÆ°Æ¡i ngà y là m má»™t tháng, mÆ°á»i hai tháng là m má»™t năm, nhÆ° váºy thá» mạng là năm trăm tuổi. VÆ°Æ¡ng nà y thống lãnh hai bá»™ quá»·, má»™t gá»i là Cà n-thát-bà , hai gá»i là Tỳ-xá-xà . Cà n-thát-bà , Trung Hoa nói là Tầm HÆ°Æ¡ng, nghóa là những ngÆ°á»i là m trò vui tìm theo mùi thÆ¡m của đồ ăn thức uống nÆ¡i nhà ngÆ°á»i khác, liá»n Ä‘i đến chá»— ấy là m trò vui cho ngÆ°á»i khác mà có được thức ăn ấy, cho nên lấy là m tên gá»i; cÅ©ng gá»i là Thá»±c HÆ°Æ¡ng, chỉ ăn mùi hÆ°Æ¡ng vi tế, ở trong mÆ°á»i núi báu, thÆ°á»ng vì chÆ° Thiên luôn luôn tấu nhạc, thân có tÆ°á»›ng khác lạ tức là bay lên trá»i. Trong pháp môn, má»™t là dùng âm nhạc của pháp khéo léo thâu nhiếp chúng sinh, lại khiến cho thấy pháp Lạc của Chánh đạo để tá»± mình vui thú. Hai, phÆ°á»›c trà sáng ngá»i đẹp đẽ. Lại có đủ mÆ°á»i loại trang ng- hiêm, nói nhÆ° phẩm Minh Pháp. Trong ba, dá»±a theo phà m thuáºn vá»›i dòng chảy sinh ra vui mừng, trái ngược mất Ä‘i sinh ra lo buồn; Nhị thừa đối vá»›i tịch diệt sinh ra vui mừng, đối vá»›i lÆ°u chuyển sinh ra lo buồn. Nay cả hai Ä‘á»u khiến cho lìa xa, nên suy nghó. Bốn, nói pháp rất sâu xa, diệt trừ cấu nhiá»…m nhÆ° chÃn Kiết-mÆ°á»i Sá»â€¦ Trong năm có hai, đó là ngÆ°á»i mong sinh lên cõi trá»i, vì há» nói vá» Tịnh Ä‘á»™ để Ä‘iá»u hòa hy vá»ng ấy; ngÆ°á»i mong cầu Nhị thừa thì dùng Nhất thiết trà để Ä‘iá»u hòa hy vá»ng ấy. Sáu, nhá» thấy Pháºt đạt được niá»m vui vô táºn, cho nên nói là tất cả niá»m vui; y theo đây tu nhân có thể thâu nhiếp quả, cho nên gá»i là Tạng; quả hợp vá»›i nhân mà khởi gá»i là Chánh trú, có tác dụng vừa lòng hợp ý cho nên nói là Há»· Quang. Bảy, rÆ°á»›i pháp thanh tịnh khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thế giá»›i. Tám, thân trở vá» trá»n vẹn ứng hiện khắp nÆ¡i vô táºn mà gá»i tên, trà rá»™ng lá»›n là bởi vì ngang thì nối liá»n mÆ°á»i Äế, dá»c thì bao gồm năm Thừa. Trong chÃn, cây là cây Bồ-Ä‘á», Äức Pháºt dùng phÆ°Æ¡ng tiện là m tăng trưởng tâm Bồ-Ä‘á» của chúng sinh, gá»i là nuôi lá»›n cây; đạt được quả gá»i là Há»·, Dụng thù thắng gá»i là Quang. MÆ°á»i, quay lại là m lay Ä‘á»™ng kiếp hải, là cảnh Pháºt đã là m ra cho nên nói là hà nh, khiến cho chúng sinh thấy cảnh giá»›i nà y không còn Ä‘au khổ mãi mãi an là nh là cảm nháºn niá»m vui. Lại cÅ©ng có bản viết là Ãi lạc, nghóa là khiến cho nhìn thấy cảnh giá»›i nà y khởi lên hy vá»ng chÃnh đáng cho nên gá»i tên. Tụng có mÆ°á»i kệ, Ä‘á»u tụng vá» má»™t pháp môn. Trong kệ thứ nhất, ba câu đầu tụng vá» phÆ°Æ¡ng tiện, đó là câu đầu vá» nhiá»u, câu tiếp vá» sâu, câu sau vá» rá»™ng; câu sau cuối tụng vá» thâu nhiếp thú vui của chúng sinh. Trong kệ thứ hai, câu đầu tụng vá» Thể trang nghiêm trong biển công đức của Pháºt, câu tiếp trình bà y vá» TÆ°á»›ng của đức, hai câu sau phân rõ vá» Dụng của đức. Trong kệ thứ ba, câu đầu tụng vá» tâm buồn lo-vui mừng của chúng sinh, câu tiếp tụng vá» chữ Lìa, hai câu sau trình bà y vá» nguyên cá»› của lìa xa. Trong kệ thứ tÆ°, ná»a kệ đầu trình bà y vá» duyên có năng lá»±c diệt trừ, câu tiếp chÃnh thức tụng vá» diệt Kiết-Sá», câu sau cuối trình bà y vá» nhân diệt trừ phiá»n não. Trong kệ thứ năm, ná»a kệ đầu dùng Tịnh Ä‘á»™ để Ä‘iá»u phục, ná»a kệ sau dùng Chủng trà để Ä‘iá»u hòa. Trong kệ thứ sáu, ná»a kệ đầu tụng vá» tất cả niá»m vui, ná»a kệ sau tụng vá» Ä‘Ãch thá»±c an trú trong Há»· Quang. Trong kệ thứ bảy, ná»a kệ đầu trình bà y vá» cÆ¡ đã che phủ, tức là nÆ¡i mÆ°a váºt báu, tụng vá» tất cả các phÆ°Æ¡ng; ná»a kệ sau trình bà y vá» váºt báu đã mÆ°a xuống, Trà ng là tên gá»i của Thiên VÆ°Æ¡ng. Trong kệ thứ tám, ná»a kệ đầu tụng vá» hiện rõ thân vi diệu, ná»a kệ sau tụng vá» trà rá»™ng. Trong kệ thứ chÃn, ba câu đầu tụng vá» các cây được nuôi lá»›n, câu sau cuối tụng vá» Há»· Quang. Trong kệ thứ mÆ°á»i, ná»a kệ đầu tụng vá» hà nh thuá»™c cảnh giá»›i Pháºt, ná»a kệ sau tụng vá» Ä‘á»u là m cho chúng sinh cảm nháºn niá»m vui. Thứ mÆ°á»i bốn, Thiên VÆ°Æ¡ng ở Nam phÆ°Æ¡ng, thuáºn theo sá»± thống lãnh là m tên gá»i, còn lại phân rõ nhÆ° trên, có mÆ°á»i: Má»™t là dùng lá»±c của Nhẫn trà để trừ Mạn-diệt tranh cãi. Hai, biển hạnh Tá»±-tha gá»i là tất cả các hạnh, môn Từ dấy khởi hạnh nà y cho nên nói hiện rõ trÆ°á»›c mắt. Lại hạnh có thể đạt được quả cÅ©ng gá»i là hiện rõ trÆ°á»›c mắt. Ba, tà chấp trong năm nẽo từ những tá»± tánh mà sinh khởi, nay chỉ trình bà y vá» tá»± tâm của các nẽo biến đổi khởi lên cho nên nói là chánh. Lại Ä‘iá»u hòa các chúng sinh Ä‘Ãch thá»±c hÆ°á»›ng đến ý ấy cho nên gá»i tên. Trong tụng thuáºn theo ý nà y. Bốn, thiện ác bình đẳng. Bình đẳng ấy là vô ký. Bởi vì ba tánh nà y tức là NhÆ° cho nên nói là thanh tịnh. Lại thiện là pháp thanh tịnh Niết-bà n, ác là pháp cấu nhiá»…m sinh tá». Bởi vì cả hai Ä‘á»u không có tánh, dung hòa thâu nhiếp vô ngại, cho nên nói là bình đẳng, nhÆ°ng có đủ tánh đức cho nên nói là thanh tịnh. Lại bởi vì hai pháp thiện ác Ä‘á»u có thể là m pháp luân cho nên nói là bình đẳng, pháp luân lợi Ãch chúng sinh cho nên nói là thanh tịnh. Trong tụng thuáºn theo ý nà y. Năm, trừ ngu si thấy chÃnh xác gá»i là Vô úy, khiến cho vónh viá»…n lìa khổ gá»i là an ổn, đạt được trà thanh tịnh của Pháºt gá»i là trang ng- hiêm. Sáu, ái tÆ°á»›i thấm sinh tá» sâu rá»™ng nhÆ° biển, tâm ái mạnh mẽ nhÆ° lá»a hừng há»±c, nhÆ° đốt cháy Ä‘á»n thá» Trá»i…, Pháºt dùng thân trà chiếu soi khiến cho vónh viá»…n không còn cho nên nói là trừ diệt, Sa-la là nÆ¡i Niết- bà n diệt ái. Bảy, thân Pháºt ứng hiện khắp nÆ¡i tất cả các nẽo, dá»±a và o thân phát ra ánh chá»›p gá»i là chiếu rá»i rõ rà ng, tiếng sấm mÆ°a pháp gá»i là mây. Tám, phổ là Thể của ánh sáng cùng khắp, chiếu là Dụng của ánh sáng trừ hết mê hoặc. ChÃn, cứu khổ ban vui gồm chung gá»i là Äại Từ, gặp trái ngược không thay đổi gá»i là không thối chuyển, môn Từ thâu nhiếp nhiá»u đức cho nên gá»i là tạng, nhiá»u kiếp tu hạnh nà y khiến cho hiện rõ gá»i là khởi. MÆ°á»i, hiện thân khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng gá»i là khởi, ở tất cả các nẽo mà không có đến-Ä‘i gá»i là việc đã là m, lại ở nÆ¡i ấy thâu nhiếp chúng sinh cÅ©ng gá»i là việc đã là m. Trong tụng có mÆ°á»i kệ, Ä‘á»u tụng vá» má»™t pháp môn. Trong kệ thứ nhất, ba câu đầu tụng vá» năng lá»±c diệt trừ tranh chấp, câu sau cuối trình bà y vá» tÆ°á»›ng của lợi Ãch. Kệ thứ hai, ná»a kệ đầu tụng vá» tất cả các hạnh, câu trÆ°á»›c là Tá»± hà nh, câu sau là Lợi tha; ná»a kệ sau tụng vá» hiện rõ trÆ°á»›c mắt, câu trÆ°á»›c là Từ có thể hiện rõ vá» hạnh, câu sau là hạnh có thể hiện rõ vá» quả. Kệ thứ ba, Ä‘Ãch thá»±c hÆ°á»›ng đến ý ấy vì thế khiến cho hoan há»·. Kệ thứ tÆ°, ná»a kệ đầu tụng vá» pháp thiện ác, nghóa là Pháºt lá»±c hiện rõ pháp ác cho nên khó nghó bà n, câu tiếp tụng vá» bình dẳng, câu sau cuối tụng vá» thanh tịnh. Trong kệ thứ năm, ná»a kệ đầu tụng vá» không sợ chúng sinh, câu tiếp tụng vá» an ổn, câu sau cuối tụng vá» trang nghiêm, nghóa là trà thanh tịnh. Kệ thứ sáu, câu đầu tụng vá» biển ái, câu tiếp tụng vá» trừ diệt, ná»a kệ sau phân rõ vá» tÆ°á»›ng của lợi Ãch. Bảo Thá» là tên gá»i của vị trá»i. Kệ thứ bảy, câu đầu là ứng đến tất cả các nẽo, câu tiếp là phÆ°Æ¡ng tiện, giáo hóa chúng sinh gá»i là chiếu rá»i rõ rà ng, câu tiếp tụng vá» mây, câu sau cuối là kết luáºn vá» ngÆ°á»i đạt được pháp. Kệ thứ tám, câu đầu tụng vá» Phổ, câu tiếp tụng vá» Chiếu, ná»a kệ sau tụng vỠđã hiển bà y rõ rà ng. Kệ thứ chÃn, câu đầu tụng vá» dấy khởi Äại Từ, trÆ°á»›c là Từ ở đây là Bi, văn là m đẹp lẫn nhau mà thôi; hai câu tiếp tụng vá» không thối chuyển, mang lại niá»m vui-diệt trừ Ä‘au khổ, việc là m vốn không trống rá»—ng cho nên gá»i là bất thối; câu sau cuối tụng vá» tạng, nghóa là sinh ra đức thanh tịnh nhÆ° hoa nở rá»™. Kệ thứ mÆ°á»i, ná»a kệ đầu tụng vá» dấy khởi tất cả các nẽo, không có Ä‘i-đến cÅ©ng là việc đã là m, câu tiếp cÅ©ng là việc đã là m, câu sau cuối là kết luáºn. Vô Lượng Môn là Thiên VÆ°Æ¡ng, tức là hòa và o biển Pháºt cho nên gá»i là Pháºt luôn luôn thấy. Thứ mÆ°á»i lăm, Tỳ-lâu-ba-xoa ở Tây phÆ°Æ¡ng, Trung Hoa nói là Tạp Ngữ Chủ, má»›i gá»i là Xú Mục, thống lãnh hai bá»™: Má»™t là Phú-Ä‘a-na, Trung Hoa nói là Nhiệt Bệnh quá»·; hai là tất cả các rồng. Theo kinh Tu Di Tạng, báo của rồng có năm loại hình dạng: 1) Thiện Trú Long VÆ°Æ¡ng là tất cả Long VÆ°Æ¡ng có hình dạng loà i voi. 2) Nan-Ä‘Ã Long VÆ°Æ¡ng, Trung Hoa nói là Hoan Há»·, là tất cả Long VÆ°Æ¡ng có hình dạng loà i rắn. A-na-bà -đạt-Ä‘a Long VÆ°Æ¡ng, Trung Hoa nói là Vô Nhiệt não, cÅ©ng gá»i là Thanh LÆ°Æ¡ng, là tất cả Long VÆ°Æ¡ng có hình dạng loà i ngá»±a. Theo kinh Báng Pháºt: “Long VÆ°Æ¡ng nà y xa lìa ba loại lá»—i lầm tai há»a của các rồng: Má»™t là cát nóng không rÆ¡i trên đầu Long VÆ°Æ¡ng ấy; hai là không dùng hình dạng loà i rắn để hà nh dục; ba là không sợ Ca-lầu-la.†Lại tất cả các rồng ở Diêm-phù-Ä‘á» Ä‘á»u có bốn khổ, đó là ba khổ nhÆ° trên, lại thêm gió thổi áo quý báu lá»™ bà y thân sống trong Ä‘au khổ, chỉ riêng Long VÆ°Æ¡ng nà y tránh được khổ não nà y, cho nên gá»i là Thanh LÆ°Æ¡ng. Theo Trà Luáºn, Long VÆ°Æ¡ng nà y là Bồ-tát Trú thứ bảy. 4) Bà -lâu-na Long VÆ°Æ¡ng, Trung Hoa nói là Thủy, là tất cả Long VÆ°Æ¡ng có hình dạng loà i cá. 5-Ma-na-tô-bà -đế Long VÆ°Æ¡ng, cÅ©ng gá»i là Ma-na-tÆ°, Trung Hoa nói là Từ Tâm, cÅ©ng gá»i là Cao Ã, chÃnh xác nói là Ma-na, nói là Ã, đây nói là Cao, nghóa là có uy đức-ý cao hÆ¡n rồng khác, là tất cả Long VÆ°Æ¡ng có hình dạng loà i cóc. Lại nhÆ° trong Luáºt nói: “Các rồng lúc má»›i sinh ra và lúc chết, ngủ và hà nh dục, bốn lúc nà y không thể nà o thay đổi hình dạng, những lúc khác Ä‘á»u có thể thay đổi.†Trong mÆ°á»i pháp môn, trong má»™t có hai giải thÃch: Má»™t là dá»±a theo tÆ°á»›ng diệt trừ hừng há»±c cứu ná»—i khổ do cát nóng cho loà i rồng, cứu giúp sợ hãi, cứu ná»—i khổ vì Kim Sà điểu; hai là dá»±a theo tháºt diệt trừ ác hừng há»±c cứu giúp nhân của nẽo ác, câu sau cứu giúp quả của nẽo ác. Trong hai, có bốn giải thÃch: Má»™t là có thể chuyển thân rồng hiện rõ sắc ứng vá»›i cÆ¡ và đức thanh tịnh của Pháºt, gá»i là không nghó bà n; hai là có thể ở má»™t niệm thà nh tá»±u sá»± việc trên, cho nên cÅ©ng gá»i là không nghó bà n; ba là má»™t lá»— chân lông hiện rõ cÅ©ng gá»i là không nghó bà n; bốn là thân rồng tức là thân Pháºt, cho nên lá»— chân lông của Pháºt hiện rõ thì gá»i là chuyển thân rồng, cÅ©ng là không nghó bà n. Ba, tiếng thuyết pháp sâu xa, các nẽo Ä‘á»u nghe được. Trong bốn, má»™t là nêu rõ biển đức của chúng sinh nÆ¡i lá»— chân lông của Pháºt, hai là thâu nhiếp chúng sinh Ä‘Æ°a và o biển Äại công đức. Năm, Äức-xoa-già , Trung Hoa nói là Äa Thiệt, bởi vì có nhiá»u lưỡi, hoặc bởi vì ham nói cho nên gá»i là nhiá»u lưỡi. Lại nói tên gá»i là Năng Tổn Hại, nghóa là Long VÆ°Æ¡ng nà y nếu lúc nổi giáºn, đối vá»›i ngÆ°á»i thế gian dùng mắt nhìn hay phun hÆ¡i Ä‘á»u là m cho phải mất mạng, cho nên lấy là m tên gá»i. Ãnh sáng thanh tịnh của trà Pháºt cứu giúp ná»—i khổ sợ hãi ấy. Sáu, ở nÆ¡i thân Pháºt hiện rõ hình tượng chÆ° Pháºt mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, ngáºm mÆ°a tÆ°á»›i thấm căn cÆ¡ gá»i là mây vô lượng, nhiá»u kiếp trang nghiêm cõi nÆ°á»›c gá»i là vượt qua… Bảy, lá»— chân lông hiện rõ cõi nÆ°á»›c gá»i là an láºp…, trong đó thuyết pháp gá»i là phân biệt… Tám, pháp hợp vá»›i căn cÆ¡ chúng sinh vì thế khiến cho hoan há»·, bởi vì lìa nhiá»…m, bởi vì biết đủ, bởi vì khéo léo chứng nháºp. Trong chÃn, má»™t là dá»±a theo tánh đầy đủ quán sát nhÆ° nhau, hai là dá»±a theo vì cÆ¡ nhÆ° nhau. MÆ°á»i, chúng sinh vì sân giáºn che lấp-ngu si phủ kÃn, dùng Bi Ä‘á»™ thoát gá»i là lìa khổ. Vả lại, Long VÆ°Æ¡ng nà y từ trong vảy và vá», chảy ra các dòng nÆ°á»›c, ngà y đêm không khô cạn, có Ãch lợi cho chúng sinh ở cõi Diêm-phù, cho nên gá»i là Bi. Trong tụng không theo thứ tá»±. Kệ thứ nhất-thứ hai tụng vá» pháp môn thứ nhất-thứ hai trÆ°á»›c đây, có thể biết. Trong kệ thứ ba, ná»a kệ đầu tụng vá» Pháp luân thanh tịnh, ná»a kệ sau tụng vá» nghe tiếng. Kệ thứ tÆ° vượt lên tụng vá» pháp môn thứ mÆ°á»i có thể biết. Kệ thứ năm-thứ sáu tụng vá» hai pháp có thể biết. Trong kệ thứ bảy, ná»a kệ đầu tụng vá» hiện rõ mây, ná»a kệ sau tụng vá» trú thá»â€¦ Trong kệ thứ tám, ná»a kệ đầu tụng vá» an láºp cõi nÆ°á»›c, ná»a kệ sau tụng vá» phân biệt… Trong kệ thứ chÃn, ná»a kệ đầu Ä‘Æ°a ra nhân trÆ°á»›c kia, ná»a kệ sau tụng vỠâm thanh thiện ác, Ä‘á»u vì Ä‘á»™ sinh cho nên gá»i là bình đẳng. Kệ thứ mÆ°á»i tụng vá» pháp môn thứ tám trÆ°á»›c đây có thể biết. Thứ mÆ°á»i sáu, Äa Văn Chủ ở Bắc phÆ°Æ¡ng, thống lãnh hai bá»™: Má»™t là Dạ-xoa, Trung Hoa gá»i là Khinh Tiệp quá»·; hai là La-sát, Trung Hoa gá»i là Khả Úy quá»·, nhÆ° La-sát nữ Ä‘oạt mất tinh khà của ngÆ°á»i. Trong vòm tim của chúng sinh có bảy giá»t nÆ°á»›c ngá»t, lấy Ä‘i má»™t giá»t khiến cho đầu ngÆ°á»i Ä‘au nhức, hai giá»t khiến cho tim ngÆ°á»i khó thở, ba giá»t khiến cho thân ngÆ°á»i phát bệnh, bốn giá»t trở lên khiến cho ngÆ°á»i sẽ chết. Trong tám Bá»™ nà y chỉ có Khẩn-na-la, rồng và Tỳ-xá-xà là súc sinh, năm Bá»™ còn lại Ä‘á»u là quá»·. Bởi vì Dạ-xoa và La-sát có nhiá»u sức mạnh, cho nên chỉ hai loại nà y mang lấy tên gá»i là quá»·, vì thế văn trên gá»i hai loại nà y là quá»· vÆ°Æ¡ng. PhÆ°Æ¡ng nà y có tám vua. Má»™t, Lý trà là quán bình đẳng, Lượng trà là phÆ°Æ¡ng tiện, đây là có năng lá»±c cứu giúp, vá» sau thà nh tá»±u sá»± cứu giúp, đầu là lìa xa ác-tiếp là thêm nhiá»u thiện. Trong hai, má»™t là ứng vá»›i cÆ¡ khắp nÆ¡i hiện bà y thân thù thắng, hai là cứu giúp chúng sinh khắp nÆ¡i thà nh tá»±u lợi Ãch thừ thắng. Trong ba, tinh khà có hai: 1) Khà ác, đó là phiá»n não-nghiệp khổ. Bởi vì trong nà y là pháp môn của Dạ-xoa, cho nên có thể trừ diệt Ä‘iá»u ấy. 2) Khà thiện, theo kinh Äại Táºp nói: “Äế VÆ°Æ¡ng trong nÆ°á»›c cung kÃnh thá» phụng Tam Bảo, khiến cho ba loại tinh khà trong nÆ°á»›c nà y tăng lên: Má»™t là khà của đất, nghóa là ngÅ© cốc chÃn muồi thà nh tá»±u…; hai là khà của con ngÆ°á»i, nghóa là phiá»n não Ãt á»i nhẹ nhà ng, dung nhan tÆ°Æ¡i sáng vui vẻ…; ba là khà của thiện căn, nghóa là thÆ°á»ng Chuyển pháp luân, Tam Bảo hÆ°ng thịnh… Trong văn nà y dá»±a và o phát sinh thiện căn thuá»™c Bồ-Ä‘á» phần gá»i là sinh khÃ. Bốn, trà quán vỠđức của Pháºt, lá»i ca ngợi hiển bà y pháp. Năm, Lý trà quán xét chúng sinh tức là Pháp thân Pháºt, Lượng trà soi chiếu nghiệp quả của chúng sinh ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cho nên gá»i tên. Trong sáu, mang lại niá»m vui có hai: Äầu thì gạt bá» tà -bà y tá» vui vá»›i chánh, sau thì có thể giáo hóa khiến cho Ä‘iá»u hòa vui vẻ. Trong bảy, má»™t là tùy ý giữ gìn tá»± Thể cố gắng váºn dụng cứu giúp chúng sinh, hai là duy trì váºn dụng trà lá»±c cứu giúp chúng sinh, ba là phÆ°á»›c trà của Pháºt, là duy trì đến cùng trong ba pháp duy trì của luáºn Äịa Trì. NhÆ°ng phÆ°á»›c trà nà y vượt quá chúng sinh, vì thế cho nên có sức mạnh có thể cứu giúp chúng sinh. Trong tụng thuáºn theo ý nà y. Tám, nhiá»u kiếp tu nhân, nhân luôn luôn thuáºn theo quả cho nên nói là Pháºt đầy đủ mÆ°á»i Lá»±c. Trong tụng theo thứ tá»± Ä‘á»u tụng vá» má»™t pháp môn. Hai kệ đầu có thể biết. Trong kệ thứ ba, ná»a kệ đầu tụng vá» Ä‘oạt mất tinh khÃ, ná»a kệ sau tụng vá» phát sinh khà thiện. Trong kệ thứ tÆ°, ná»a kệ đầu trình bà y vá» quán sát xÆ°a kia ca ngợi công đức của các Thánh, ná»a kệ sau trình bà y nay thà nh tá»±u đức của mình khiến cho ngÆ°á»i khác quán xét khen ngợi. Trong kệ thứ năm, đầu là Lý trÃ, sau là Lượng trÃ. Trong kệ thứ sáu, hai niá»m vui có thể biết. Trong kệ thứ bảy, đầu là nhá» có sức mạnh cứu giúp vì thế khiến cho phÆ°á»›c thêm thù thắng, sau là Tuệ sâu xa. Trong kệ thứ tám, ná»a kệ đầu trình bà y vá» phát khởi tùy thuáºn, ná»a kệ sau trình bà y vá» lá»±c của Pháºt. Thứ mÆ°á»i bảy, chúng Lá»±c Só có mÆ°á»i: Má»™t, nêu ra Sắc thân Pháºt xuất thế. Hai, má»—i má»™t lá»— chân lông lại hiện bà y sắc mà u sáng ngá»i. Trong ba, Pháp thân không bến bá» gá»i là lìa xa cấu nhiá»…m, khởi lên công dụng ứng hiện khắp nÆ¡i gá»i là tá»± tại… Trong bốn, âm thanh trong trẻo có bốn nghóa, đó là sâu-rá»™ng-tuyệt vá»i-lợi Ãch, Ä‘á»u không thể suy lÆ°á»ng. Sau trong tụng bốn câu nhÆ° thứ tá»± nên biết. Trong năm có hai, đầu là trong Xứ hiện thân, sau là trong chúng thuyết pháp, Ä‘á»u có nhiá»u môn cho nên nói là đủ loại. Sau trong tụng Ä‘á»u dùng hai câu nhÆ° thứ tá»± nên biết. Trong sáu có hai, má»™t là thâu nhiếp tÆ°á»›ng quy vá» Chân, cho nên tất cả Ä‘á»u hòa và o tÆ°á»›ng khác của Chân; hai là từ Chân khởi lên công dụng, cho nên không có Chân nà o không hòa và o công dụng khác của Chân, vì thế mà gá»i tên. Trong tụng nhÆ° thứ tá»± Ä‘á»u hiển bà y vá» hai câu có thể biết. Trong bảy, chuyển đổi tình trú và o pháp gá»i là nêu ra, tháºt sá»± nối thông tất cả dá»±a và o thanh tịnh gá»i là Thiên. Trong tám, đầu là Thể của công đức, ở đây có đủ nhân quả. Trong tụng, hai câu đầu là nhân, má»™t câu tiếp là quả, chiếu rá»i rá»™ng rãi là dụng. Trong tụng má»™t câu cuối là hiển bà y. Trong chÃn, hiện rõ cõi và thân của Pháºt khiến cho căn cÆ¡ diệt trừ pháp ác-trú và o pháp thiện. Trong tụng, đầu là hiện rõ vá» cõi, sau là hiện rõ vá» thân. MÆ°á»i, mây sáng ngá»i khắp nÆ¡i thế gian, rÆ°á»›i mÆ°a pháp quý báu, vì thế mà gá»i tên. Trong tụng mÆ°á»i kệ Ä‘á»u tụng vá» má»™t pháp môn, nhÆ° trÆ°á»›c nên biết. Thứ mÆ°á»i tám, trong chúng Phổ Hiá»n, vì sao trong chúng trÆ°á»›c đây má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u đạt được má»™t pháp, trong chúng nà y má»™t ngÆ°á»i có đủ nhiá»u pháp? Bởi vì chúng trÆ°á»›c đây là riêng biệt trong tổng quát, vốn là Dị sinh; chúng nà y là tổng quát trong riêng biệt, vốn là Äồng sinh. Lại vì sao trÆ°á»›c đây nêu ra nhiá»u ngÆ°á»i, ở đây chỉ có má»™t ngÆ°á»i? Bởi vì ngÆ°á»i nà y là hình thể ở phần vị của đạo, công đức nêu khắp tất cả các môn, là m sáng tá» má»™t tức là tất cả, tất cả tức là má»™t, vốn là dùng tất cả để thu nháºn riêng biệt. Trong văn có hai, đó là Trá»±c thuyết và Trùng tụng. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Äầu là tổng quát, sau là riêng biệt. Trong tổng quát: Äầu là Tá»± phần, sau là Thắng tiến. Trong riêng biệt có mÆ°á»i môn: Má»™t, cõi trang nghiêm-Ä‘iá»u phục chúng sinh, hai loại tức là nhau (tÆ°Æ¡ng tức) nà y dung hòa là m thà nh bốn câu phân biệt, có thể biết. Hai, xứng vá»›i Pháºt khởi lên công đức của Pháºt khắp nÆ¡i trần sa thế giá»›i. Trong ba, năm phần vị-mÆ°á»i Nguyện, hai Hạnh có thể biết. Trong bốn, má»™t môn có tất cả các môn gá»i là Phổ Môn, trong đó hiện rõ má»™t thân tức là tất cả các thân gá»i là Pháp giá»›i thân, thân Ä‘á»u rÆ°á»›i mÆ°a pháp cho nên gá»i là mây. Năm, thân là m ra các cõi gá»i là há»™ trì cõi, trong đó lại dùng ba Luân Ä‘iá»u phục giáo hóa, vì thế mà gá»i tên. Sáu, hiện thân khắp các Äại há»™i của các cõi Pháºt gá»i là hiện rõ trong chúng, thuyết vá» Bổn hạnh Bồ-tát Nhất thừa nà y gá»i là cảnh giá»›i của Bồ-tát. Trong bảy, sinh diệt là vô cùng ngắn ngủi, ba Ä‘á»i kiếp là hết sức lâu dà i, má»™t niệm nháºn biết là nháºn biết vô cùng mau chóng. Trong nà y, nháºn biết có ba nghóa: Má»™t là cùng táºn thá»i gian dà i-ngắn kia, hai là nháºn biết vá» pháp ấy tức là nhau-hòa và o nhau, ba là thông hiểu vá» tánh bình đẳng của pháp ấy. Bởi vì ba nghóa nà y không hai. Tám, căn dục của Bồ-tát là chủ Ä‘á»™ng quán, biển cảnh giá»›i là pháp đã quán, phân rõ riêng biệt hai loại nà y gá»i là hiển bà y vá» phân biệt. Trong nà y hoặc là nêu ra cảnh trình bà y vá» căn, hoặc là nêu ra căn chá»n lấy cảnh, hoặc là cùng hiển bà y có thể biết. Trong chÃn, thân có hai: Má»™t là Tánh, hai là Dụng. Pháp giá»›i cÅ©ng có hai: Má»™t là Lý, hai là Sá»±. NhÆ° thứ tá»± hai thân khắp nÆ¡i hai pháp giá»›i, hai pháp giá»›i hai thân tá»± nhiên tức là nhau. Bốn câu phân biệt vá» vô ngại nên suy nghó. Trong mÆ°á»i, đầu là mở rá»™ng trình bà y vá» pháp ở nhân vị, sau từ “Nháºp nhất thiết…†trở xuống là trình bà y vá» quả hợp vá»›i nhân ấy. Lại đầu dùng má»™t lá»i để nói vá» tất cả các môn gá»i là rá»™ng nhiá»u…, sau trong má»—i má»™t môn lại hiển bà y tất cả các pháp gá»i là hòa và o… Trong tụng thuáºn theo giải thÃch vỠý sau. Trong tụng có hai mÆ°Æ¡i kệ, hai kệ má»™t theo thứ tá»± tụng vá» má»™t pháp môn, bởi vì nhân quả không hai, Thể của pháp hoà n toà n thâu nhiếp, cho nên Trá»±c thuyết là hiển bà y vá» nhân, Trùng tụng là trình bà y vá» quả, văn là m đẹp lẫn nhau mà thôi. Trong hai kệ thứ nhất, má»™t kệ đầu là trang nghiêm quốc Ä‘á»™, má»™t kệ sau là điá»u phục chúng sinh. Trong hai kệ thứ hai, má»™t kệ đầu là đến nÆ¡i chÆ° Pháºt, nghóa là thấy giống nhÆ° đến; má»™t kệ sau sinh khởi công đức. Trong hai kệ thứ ba, má»™t kệ đầu là dá»±a và o phần vị khởi hạnh; má»™t kệ sau là y theo hạnh tiến và o chứng. Trong hai kệ thứ tÆ°, hai câu đầu tụng vá» Phổ môn, bốn câu tiếp tụng vá» Pháp giá»›i thân, hai câu sau cuối tụng vá» mây, bởi vì rÆ°á»›i xuống mÆ°a pháp cho nên gá»i là giáo hóa dẫn dắt… Trong hai kệ thứ năm, má»™t kệ đầu tụng vá» giữ gìn cõi Pháºt, má»™t kệ sau là lần lượt phÆ°Æ¡ng tiện. Trong hai kệ thứ sáu, má»™t kệ đầu tụng vá» hiển hiện trong chúng, má»™t kệ sau là cảnh giá»›i của Bồ-tát. Trong hai kệ thứ bảy, trong má»—i kệ Ä‘á»u ná»a kệ đầu là pháp đã nháºn biết, đó là dà i-ngắn, ná»a kệ sau là có năng lá»±c nháºn biết, đó là đạt được Chân. Trong hai kệ thứ tám, má»™t kệ đầu tụng vá» căn dục của Bồ-tát, kệ nà y cùng vá»›i trÆ°á»ng hà ng chỉ là văn là m đẹp lẫn nhau mà thôi; kệ sau trình bà y vá» biển cảnh giá»›i. Trong hai kệ thứ chÃn, má»™t kệ đầu là Thể rá»™ng khắp, má»™t kệ sau là Dụng đầy đủ. Trong hai kệ thứ mÆ°á»i, má»™t kệ đầu tụng mở rá»™ng phân rõ vá» pháp của Bồ-tát, má»™t kệ sau trình bà y vá» tiến và o Nhất thiết trÃ. Lại cÅ©ng có thể tụng gồm chung. Trong nà y giải thÃch vá» phạm vi của Phổ Hiá»n, dùng tám môn để trình bà y vá» Nhân-Ä‘Ã -la võng, có thể biết: Má»™t là Lý, hai là Äá»™, ba là Thân, bốn là Giáo, năm là Pháp, sáu là Hạnh, bảy là Thá»i, tám là Sá»±; Sá»± tức trần sa… Luáºn rá»™ng vỠý chÃnh, dá»±a theo văn có hai: Má»™t, chỉ có sá»-táºp- phiá»n não-nhiá»…m nghiệp và báo Ä‘á»u Ä‘Æ°a và o cảnh phà m; hai, tá»± tách mình ra Ä‘Æ°a và o cảnh Thánh. Trong Thánh có hai, đó là Lý và Lượng, hai loại nà y Ä‘á»u có hai pháp, cảnh giá»›i Nhân-Ä‘Ã -la võng là Lượng trong Lý và má»™t phần trong Lượng mà thôi, có thể dá»±a theo suy nghó. Thứ hai, trình bà y vá» chúng bên trong nhÆ° Hải Tuệ…, bởi vì hiển bà y nhân-quả cùng Thể, y-chánh vô ngại, cảnh-trà không hai, lầu quán duyên khởi nhân bên trong-quả bên ngoà i, bên trong tức là bên ngoà i cho nên sinh ra Bồ-tát. Trong văn có ba: Má»™t là trình bà y vá» nÆ¡i sinh ra, hai là ngÆ°á»i đã sinh ra, ba là phát khởi cúng dÆ°á»ng. Trong phần má»™t: 1-Tòa ở bên trong lầu quán, bởi vì đây là trú xứ riêng biệt của NhÆ° Lai; 2-Lầu quán tức là tòa, nhÆ° trên nói chÃnh là tòa báu. Trong phần hai là đã sinh ra có ba, đó là nêu ra số-nêu ra tên gá»i- kết luáºn vá» số. Trong phần ba là cúng dÆ°á»ng có ba, đó là thân-ý-khẩu, má»™t nghiệp đầu là Tà i, hai nghiệp sau là Pháp. Trong phần trÆ°á»›c là thân nghiệp, có hai: Äầu là chÃnh thức cúng dÆ°á»ng, sau từ “Tùy sở…†trở xuống là quy vá» vắng lặng. Trong phần đầu là ba Äại: Má»™t là cúng dÆ°á»ng Äại, hai là tâm Äại, ba là ruá»™ng phÆ°á»›c Äại. Trong phần má»™t là cúng dÆ°á»ng, có hai: Äầu có năm sá»±, đó là rải hoa-đốt hÆ°Æ¡ng-phát ra ánh sáng-trá»—i nhạc-mÆ°a báu nhÆ° văn, những loại nà y Ä‘á»u là trạng thái của pháp môn duyên khởi, đó gá»i là hoa của hạnh, hÆ°Æ¡ng của giá»›i, ánh sáng của trÃ, âm thanh của lá»i nói và váºt báu là pháp đã nói, nhÆ°ng cÅ©ng không là m há»ng sá»± tÆ°á»›ng của hoa… Sau là trình bà y vá» phần lượng của cúng dÆ°á»ng. Trong phần lượng, đầu là trình bà y vá» cúng dÆ°á»ng nhiá»u, sau là trình bà y vá» cúng dÆ°á»ng rá»™ng. Sau từ “Giai đại hỷ…†trở xuống là trình bà y vá» tâm Äại-ruá»™ng phÆ°á»›c Äại. Trong ruá»™ng phÆ°á»›c, trÆ°á»›c là Pháºt, sau là đại chúng, Ä‘á»u có thể biết. Há»i: Vì sao chúng bên ngoà i không phân rõ vá» cúng dÆ°á»ng tà i váºt mà trong nà y nói đến? Äáp: Bởi vì chúng bên ngoà i cúng dÆ°á»ng tà i váºt không phải là hiển bà y vá» thù thắng, chúng bên trong cúng dÆ°á»ng tà i váºt hiển bà y vỠđặc biệt khác lạ, cho nên ở đây hiển bà y riêng biệt. Văn sau mÆ°a xuống đồ váºt cúng dÆ°á»ng… là luáºn chung. Trong phần hai là ý nghiệp cúng dÆ°á»ng pháp, có hai: TrÆ°á»›c là pháp, sau là cúng dÆ°á»ng. Trong pháp có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» pháp đã đạt được, sau từ “Cụ túc…†trở xuống là kết luáºn thà nh tá»±u đầy đủ. Trong pháp đã đạt được, có hai: 1-Dá»±a theo cảnh nêu rõ môn, hai câu sau giải thÃch hiển bà y vá» hai Lợi. 2-Dá»±a theo trà nêu rõ môn, hai câu sau giải thÃch hiển bà y vá» nhân quả. Sau là kết luáºn thà nh tá»±u đầy đủ, trong đó trÆ°á»›c là kết luáºn vá» nhân tròn vẹn, kinh Niết-bà n nói: “Ãi có hai loại: Má»™t là ái của ngạ quá»·, hai là ái của pháp. NhÆ° Lai không có ái của ngạ quá»·, bởi vì thÆ°Æ¡ng xót chúng sinh cho nên có ái của pháp.†Trong nà y Diệu trà khéo léo chá»n lấy chân lý cho nên gá»i là ái của pháp, ái tức là Vô tÆ°á»›ng gá»i là Äại lá»±c. Sau là kết luáºn vá» quả đầy đủ, trong đó câu đầu là Trà đức, câu sau là Äoạn đức. Lại câu đầu là tu thà nh tá»±u, câu sau là tiến và o lý. Lại đầu là Vô thÆ°á»ng đức, sau là ThÆ°á»ng đức. Lại đầu là hữu vi, sau là vô vi. Còn lại là chÃnh thức để cúng dÆ°á»ng Pháºt. Há»i: Vì sao trong phần cúng dÆ°á»ng tà i váºt gồm chung cúng dÆ°á»ng Pháºt và đại chúng, trong phần nà y thì chỉ cúng dÆ°á»ng Pháºt? Äáp: Bởi vì hiển bà y vá» cúng dÆ°á»ng pháp hết sức vi tế chỉ có Pháºt má»›i đến táºn cùng. Trong phần ba là ngữ nghiệp cúng dÆ°á»ng, trÆ°á»›c nêu rõ vá» ngÆ°á»i, sau là kệ ca ngợi, bởi vì trong má»—i má»™t váºt dụng trang nghiêm Ä‘á»u sinh ra chúng nhÆ° Hải Tuệ… Nay tổng quát nêu ra trong các chúng Ä‘á»u có má»™t vị Thượng thủ cùng tên gá»i Hải Tuệ, cùng nói kệ nà y, cho nên nói là tất cả Hải Tuệ… Trong tụng có mÆ°á»i chÃn kệ, nghóa phân ra có chÃn: Má»™t, má»™t kệ đầu trình bà y vá» Thể thanh tịnh, đó là cảnh-trà vô ngại. Hai, ba kệ trình bà y vá» TÆ°á»›ng đầy đủ, đó vốn là ba thế gian. Ba, hai kệ trình bà y vá» Dụng thù thắng, đó là đầu nhanh chóng-sau lợi Ãch. Bốn, hai kệ trình bà y vá» nhân xÆ°a kia rất kiên cố. Năm, má»™t kệ ca ngợi vá» chúng ngắm nhìn không chán. Sáu, bốn kệ ca ngợi vá» tòa trang nghiêm, má»™t là chủ, hai là hÆ°Æ¡ng, ba là trà ng hoa, bốn là ánh sáng. Bảy, hai kệ ca ngợi vá» thuyết pháp. Tám, hai kệ ca ngợi vá» Xứ viên mãn. ChÃn, hai kệ ca ngợi vá» Pháºt khắp nÆ¡i, nhÆ° kết luáºn nối thông… Äoạn lá»›n thứ hai, Tá»±a vá» phát khởi, trong đó có hai: Má»™t là mặt đất rung Ä‘á»™ng, hai là phát khởi cúng dÆ°á»ng. Trong phần má»™t có ba: Má»™t, Pháºt lá»±c là nhân rung Ä‘á»™ng, Hoa Tạng là nÆ¡i rung Ä‘á»™ng, tÆ°á»›ng rung Ä‘á»™ng nhÆ° sáu loại… Trong nà y bốn câu phân biệt: Má»™t là nÆ¡i rung Ä‘á»™ng; hai là tÆ°á»›ng rung Ä‘á»™ng; ba là việc đã là m; bốn là trình bà y rá»™ng vá» thá»i gian rung Ä‘á»™ng. Trong má»™t, há»i: Vì sao nÆ°á»›c Ma-kiệt nà y mà nói là Hoa Tạng giá»›i? Äáp: Dá»±a theo trong văn sau gồm có bốn câu: 1) Hoặc nói cõi nà y chỉ là Ta-bà , đây là dá»±a theo Tam thừa mà nói; 2) Hoặc nói tức là Hoa Tạng, đây là dá»±a theo Biệt giáo Nhất thừa phân rõ; 3) Hoặc nói cõi Ta-bà trong Hoa Tạng, đây là dá»±a theo Äồng giáo Nhất thừa mà nói; Hoặc không phải là Hoa Tạng cÅ©ng không phải là Ta-bà , đây là dá»±a theo tánh bình đẳng của quốc Ä‘á»™ hải mà nói. Vì thế cho nên tùy theo pháp đã nói khiến cho nÆ¡i chốn sai biệt, nay văn nà y dá»±a theo Biệt giáo mà nói. Hai là trình bà y vá» tÆ°á»›ng rung Ä‘á»™ng, có hai: 1) Sáu tÆ°á»›ng, đó là ở giữa vá»t lên-bên cạnh chìm xuống…, ở giữa-bên cạnh bốn phÃa là sáu. Äây là dá»±a theo Tam thừa và Äồng giáo. 2) MÆ°á»i tám tÆ°á»›ng, dá»±a theo Biệt giáo và Äồng giáo. Äá»™ng là lắc lÆ° qua lại không đứng yên, nhÆ° gió lay Ä‘á»™ng cây. Theo kinh Niết-bà n: “Rung Ä‘á»™ng nhá» gá»i là đất rung Ä‘á»™ng, rung Ä‘á»™ng lá»›n gá»i là mặt đất rung Ä‘á»™ng; có tiếng nhá» gá»i là đất rung Ä‘á»™ng, có tiếng lá»›n gá»i là mặt đất rung Ä‘á»™ng; chỉ riêng đất rung Ä‘á»™ng gá»i là đất rung Ä‘á»™ng, tất cả núi sông cây cối và biển lá»›n Ä‘á»u rung Ä‘á»™ng gá»i là mặt đất rung Ä‘á»™ng.†Lại rung Ä‘á»™ng gá»i là đất rung Ä‘á»™ng, lúc rung Ä‘á»™ng có thể khiến cho tâm chúng sinh rung Ä‘á»™ng gá»i là mặt đất rung Ä‘á»™ng, những Ä‘iá»u nà y là dá»±a theo Tam thừa mà nói. Nay trong nà y rung Ä‘á»™ng có ba phẩm loại: 1) Äá»™ng, đó là má»™t phÆ°Æ¡ng; 2) Biến Ä‘á»™ng, đó là bốn phÆ°Æ¡ng; 3) Äẳng biến Ä‘á»™ng, đó là tám phÆ°Æ¡ng. Lại bốn phÆ°Æ¡ng, tám phÆ°Æ¡ng, mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Lại má»™t là chỉ riêng má»™t phÆ°Æ¡ng rung Ä‘á»™ng, hai là mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng theo thứ tá»± rung Ä‘á»™ng, ba là mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cùng má»™t lúc rung Ä‘á»™ng. Lại trong Äại Bát-nhã gá»i là Äá»™ng-Äẳng Ä‘á»™ng-Äẳng cá»±c Ä‘á»™ng. Năm tÆ°á»›ng sau Ä‘á»u dá»±a theo nhÆ° váºy, tất cả Ä‘á»u có Hạ-Trung-Thượng, cÅ©ng gá»i là Tiểu-Trung-Äại, cho nên có mÆ°á»i tám tÆ°á»›ng. Khởi là lắc lÆ° tung lên nhÆ° bá»™t bay lên, trong kinh Äồng Tánh gá»i là là m cho Ä‘ung Ä‘Æ°a, trong Äại Bát-nhã gá»i là va chạm, nghóa là đánh và o. Giác là tiếng lá»›n là m cho kinh hãi mà thức tỉnh, trong kinh Äồng Tánh gá»i là Thanh, trong Äại Bát-nhã gá»i là Bá»™c, Äịa Luáºn giải thÃch là lên trên cao. Chấn là tiếng thấp âm ỉ, Äịa Luáºn gá»i là xuống dÆ°á»›i thấp. Hống là kìm tiếng gầm gừ. DÅ©ng là hiện ra vá»t lên cao, nhÆ° suối phun… Lại sáu phÆ°Æ¡ng vá»t lên chìm xuống, nghóa là vá»t lên từ phÆ°Æ¡ng Äông chìm xuống ở phÆ°Æ¡ng Tây… Lại ba loại Äá»™ng-Khởi-DÅ©ng là Sắc, ba loại còn lại là Thanh, sáu loại nà y Ä‘á»u gá»i là động, má»™t loại đầu dá»±a và o thù thắng là m tên gá»i chung, năm loại còn lại thuáºn theo riêng biệt là m tên gá»i, nhÆ° mÆ°á»i Sắc xứ cùng gá»i là Sắc xứ, Sắc xứ thứ nhất cÅ©ng gá»i là Sắc xứ. Ba là trình bà y vá» rung Ä‘á»™ng do việc đã là m, theo luáºn vá» kinh Thắng TÆ° Duy Phạm Thiên nói: “ 1) Bởi vì là m cho các ma sinh lòng sợ hãi; 2) Bởi vì là m cho lúc thuyết pháp đại chúng không khởi tâm phân tán; 3) Bởi vì là m cho ngÆ°á»i phóng dáºt phát sinh hiểu biết; 4) Bởi vì là m cho chúng sinh nghó đến tÆ°á»›ng của pháp; 5) Bởi vì là m cho chúng sinh quán sát vá» nÆ¡i thuyết pháp; 6) Bởi vì là m cho ngÆ°á»i thà nh tá»±u đạt được giải thoát; 7) Bởi vì là m cho tùy thuáºn há»i vá» Chánh ng- hóa; 8) Trà Luáºn nói bởi vì muốn là m cho chúng sinh nháºn biết tất cả các pháp là Không-Vô thÆ°á»ng; 9) Cổ Äức nói bởi vì là m lay chuyển những kiến chấp của chúng sinh; 10) Bởi vì biểu thị thuyết vá» Äại pháp cho nên hiện rõ Ä‘iá»m là nh.†Lại theo Äịa Luáºn: “Dá»±a và o bốn loại chúng sinh: 1) Dá»±a và o chúng sinh bất thiện; 2) Dá»±a và o chúng sinh tin theo các loại trá»i; 3) Dá»±a và o chúng sinh ngã mạn; 4) Dá»±a và o chúng sinh chú thuáºt…†Bốn là trình bà y rá»™ng vá» thá»i gian rung Ä‘á»™ng, nhÆ° Trà Luáºn nói có tám Thá»i, nhÆ° kinh TrÆ°á»ng A-hà m nói: “ 1) Lúc nÆ°á»›c lá»›n chuyển Ä‘á»™ng; 2) Lúc Tôn thần thi đấu thần lá»±c; 3) Lúc NhÆ° Lai nháºp thai; 4) Lúc xuất thai; 5) Lúc thà nh đạo; 6) Lúc chuyển pháp luân; 7) Lúc giáo chấm dứt; Lúc nháºp Niết-bà n.†9) Nếu theo kinh Tăng Nhất, trong thứ hai là mÆ°á»i tám tÆ°á»›ng, lại thêm Äại thần túc, Tỳ-kheo tâm được tá»± tại, cho đến quán xét vỠđất là Vô tÆ°á»›ng, vì thế mà rung Ä‘á»™ng. 10) Nếu theo Trà Luáºn thứ mÆ°á»i: “Lúc thá» ký cho các Bồ-tát sẽ được là m Pháºt, là chủ của trá»i đất-loà i ngÆ°á»i, lúc nà y Äịa Thần rất vui mừng, bởi vì nay mình có được chủ, cho nên đất rung Ä‘á»™ng; nhÆ° vua má»›i lên ngôi thì quan lại và dân chúng vui mừng xÆ°ng hô vạn tuế, ca múa đón chà o…†Lại theo kinh Niết bà n: “Lúc Bồ-tát hạ sinh ở Diêm-phù-Ä‘á» gá»i là mặt đất rung Ä‘á»™ng; Bồ-tát xuất gia, thà nh đạo, chuyển pháp luân, nháºp Niết-bà n thì dùng sáu loại chấn Ä‘á»™ng của mặt đất. Tại vì sao? Bởi vì Bồ-tát hạ sinh, chÆ° Thiên cõi Dục-cõi Sắc và các Bồ-tát Ä‘á»u cùng nhau đến Ä‘Æ°a tin truyá»n khắp, phát ra âm thanh lá»›n ca ngợi Bồ-tát, dùng miệng thổi hÆ¡i gió vì thế là m cho mặt đất chấn Ä‘á»™ng. Lại Bồ-tát là voi chúa-rồng chúa trong loà i ngÆ°á»i, lúc rồng chúa má»›i nháºp thai có các Long VÆ°Æ¡ng ở trên mặt đất hoặc sợ hãi-hoặc hồi há»™p, cho nên mặt đất phát ra sáu loại chấn Ä‘á»™ng. Phần hai là phát khởi cúng dÆ°á»ng, trong văn có hai: Äầu là cõi nà y, sau là kết luáºn nối thông. Trong phần đầu, các VÆ°Æ¡ng trên thế giá»›i có hai nghóa: Má»™t là chúng Thiên VÆ°Æ¡ng đã nêu ra trÆ°á»›c đây, hai là VÆ°Æ¡ng trong thế giá»›i ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Nối thông là hai nghóa nà y, trong đó má»™t là tổng quát, hai là riêng biệt, ba là kết luáºn có thể biết. Trên đây chỉ trình bà y vá» tÆ°á»›ng tá»± tại của ba thế gian trong má»™t thế giá»›i, xong. Äoạn lá»›n thứ hai trình bà y vá» tÆ°Æ¡ng tá»± nối thông mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, bởi vì má»™t Há»™i tức là tất cả các Há»™i, hiển bà y vá» giáo viên mãn, thâu nhiếp chủ-bạn. Trong đó có hai: Má»™t là nhắc lại tÆ°á»›ng ba thế gian của cõi nà y, hai là chÃnh thức kết luáºn nối thông. Trong phần má»™t, Äức Pháºt an tá»a nÆ¡i đạo trà ng là nhắc lại Trà chánh giác và Khà thế gian, bởi vì nghóa của hai quả đức nà y dung hợp khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng hiển bà y lẫn nhau, cho nên không giải thÃch riêng biệt. Bởi vì nghóa của Chúng sinh thế gian giống vá»›i quả rá»™ng khắp má»i nÆ¡i ẩn kÃn lẫn nhau, vì thế cho nên giải thÃch riêng biệt, vì sao chúng nà y có thể giống vá»›i Pháºt quả mà rá»™ng khắp má»i nÆ¡i? Trong giải thÃch có hai: Má»™t là phân rõ vá» nhân thụ Ä‘á»™ng ấy, hai là đÃch thá»±c giống vá»›i quả khắp nÆ¡i. Trong phần má»™t có ba: 1) Bởi vì lá»±c của Äịnh Tuệ; 2) Bởi vì lá»±c của pháp môn; 3) Bởi vì lá»±c của NhÆ° Lai. Trong phần má»™t Ä‘á»u tùy theo phạm vi của pháp môn đã đạt được cho nên gá»i là cảnh giá»›i, dá»±a và o môn Tam-muá»™i vốn không phân biệt vá» Äịnh, vốn không rá»i bá» Dụng, khéo léo thâu nhiếp pháp môn khiến cho rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, vì thế gá»i là phÆ°Æ¡ng tiện; vui mừng-chán ngán là Tuệ. Trong phần hai là pháp lá»±c, pháp tròn vẹn, pháp vốn nhÆ° váºy nhanh chóng rá»™ng khắp các phÆ°Æ¡ng, nhanh chóng là m cho đến quả gá»i là pháp dÅ©ng mãnh, Bồ-tát chứng được pháp nà y, tùy theo pháp rá»™ng khắp má»i nÆ¡i cho nên nói là thông đạt. Äiá»u nà y giống nhÆ° văn trÆ°á»›c nhá» và o lá»±c giải thoát hòa và o biển của NhÆ° Lai… Trong phần ba là Pháºt lá»±c, Pháºt lá»±c là m cho hòa và o trong cảnh giá»›i Pháºt, cho nên có thể rá»™ng khắp. Câu dÆ°á»›i kết luáºn vá» cùng biển quả, Äá»™ là đến nÆ¡i, là thấu suốt. NhÆ° váºy Ä‘á»u là má»™t pháp môn của má»—i má»™t chúng đã đạt được ở văn trên. NhÆ°ng trÆ°á»›c là hiển bà y vỠđức dá»±a và o riêng biệt để trình bà y rá»™ng ra, ở đây là nhắc lại kết luáºn dá»±a và o gồm chung mà sÆ¡ lược nêu ra, sau là tÆ°Æ¡ng tá»± nối thông có thể biết. <篇>ï‚¢</篇> HOA NGHIÊM KINH THÃM HUYỀN Kà <å·>QUYỂN 3</å·> <è©ž>Phẩm 2: LÔ</è©ž> Xà NA PHẬT Từ đây trở xuống là trình bà y vá» phần Chánh tông. Giải thÃch văn nà y theo bốn môn phân biệt: Giải thÃch tên gá»i. à đưa ra. Tông thú. Giải thÃch văn. Phần má»™t trong giải thÃch tên gá»i: Lô-xá-na, xÆ°a nay dịch hoặc nói là Tam Nghiệp Mãn, hoặc nói là Tịnh Mãn, hoặc nói là Quảng Bác Nghiêm Tịnh, nay trải qua so sánh Phạm bản nói đầy đủ là Tỳ Lô Giá Na. Lô-xá-na, Trung Hoa dịch là Quang Minh Chiếu; Tỳ, Trung Hoa nói là Biến, thì gá»i là Quang Minh Biến Chiếu. Trong nà y, Quang Minh có hai loại: Má»™t là Trà quang, hai là Thân quang. Trà quang cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là chiếu rá»i pháp, nghóa là Chân- Tục Ä‘á»u soi chiếu; hai là chiếu rá»i cÆ¡, nghóa là ứng vá»›i tất cả các phẩm loại. Thân quang cÅ©ng có hai loại: Má»™t là ThÆ°á»ng quang, nghóa là viên minh vô ngại; hai là Phóng quang, nghóa là dùng ánh sáng là m cho kinh hãi tá» ngá»™. Trong nà y, Biến (khắp nÆ¡i) cÅ©ng có hai loại: Má»™t là Bình mạn biến, bởi vì vô ngại rá»™ng khắp; hai là Trùng trùng biến, bởi vì nhÆ° lÆ°á»›i giăng của Äế ThÃch hiện bà y lá»›p lá»›p. Hai loại nà y viên dung, Ä‘á»u khắp nÆ¡i toà n Thể chứ không phải là khắp nÆ¡i từng phần. Vì váºy văn sau nói: Thân Pháºt đầy khắp các pháp giá»›i, hiện khắp trÆ°á»›c tất cả chúng sinh. NhÆ° váºy Ä‘á»u vô lượng nhÆ° văn đã nói. Trong nà y Thân-Trà vô ngại bởi vì Thân quang tức là Trà quang, hai Biến vô ngại bởi vì Bình Biến tức là Trùng Trùng, Quang Biến vô ngại bởi vì Quang Minh tức là Biến Chiếu. Tánh biến chiếu mở bà y giác ngá»™, cho nên gá»i là Pháºt. Äây là trình bà y vá» những sá»± việc nhÆ° thế giá»›i hải… ở văn sau, má»—i má»™t loại Ä‘á»u là xứng tánh duyên khởi vô ngại, lìa xa tối tăm giác ngá»™ soi chiếu gá»i là Quang, tất cả Ä‘á»u rá»™ng khắp pháp giá»›i gá»i là Biến. Pháºt Xá-na nà y không phải là hạn chế trong Báo thân, bởi vì gồm chung ba loại thế gian nhÆ° KhÃ…, cho nên có đủ mÆ°á»i thân. Há»i: NhÆ° trong văn sau sÆ¡ lược trình bà y vá» năm Hải, mở rá»™ng phân rõ vá» thế giá»›i, vì sao không nói là phẩm Thế Giá»›i mà lại Ä‘á» tên gá»i của Pháºt? Äáp: Cổ đức giải thÃch rằng: “Bởi vì thuáºn theo chủ là m tên gá»i, bởi vì chủ vốn là thù thắng, cho nên nêu ra chủ của Ä‘á»™ để nói vá» Ä‘iá»u đó.†Nay giải thÃch: Bởi vì Pháºt nối thông cả ba thế gian. Äộ… ở văn sau tức là Pháºt Xá-na, nhÆ° thân quốc Ä‘á»™ trong mÆ°á»i thân. Lại bởi vì y-chánh vô ngại cho nên nêu ra để giải thÃch, Ä‘Æ°a ra văn là m đẹp lẫn nhau mà thôi. Lại bởi vì Pháºt hải trong năm Hải đã có đủ bốn Hải còn lại, những loại khác cÅ©ng nhÆ° váºy. Bởi vì Pháºt là thù thắng, do đó riêng biệt nêu ra là m quy phạm, cho nên lấy là m tên gá»i của phẩm, còn lại thì không nói đến. à đưa ra. TrÆ°á»›c đã nói vá» phần Tá»±a rồi, tiếp theo hiển bà y vá» nghóa của Chánh tông, bởi vì theo thứ tá»±, cho nên tiếp theo Ä‘Æ°a ra. Tông thú. Tông thú có hai: 1) Dá»±a theo ngÆ°á»i; 2) Dá»±a theo pháp. NgÆ°á»i cÅ©ng có hai: 1) Hóa chủ; 2) Trợ hóa. Tất cả Ä‘á»u có Thể- TÆ°á»›ng-Dụng. Trong Hóa chủ, ná»™i chứng pháp trà là Thể, bảy ngà y tÆ° duy vá» giải thoát là TÆ°á»›ng, gia há»™ thuyết giảng là Dụng. Ba loại nà y không hai mà chỉ là má»™t quả. Trong Trợ hóa, nháºp Äịnh là Thể, được gia há»™ là TÆ°á»›ng, xuất Äịnh thuyết giảng là Dụng, ba loại nà y không hai mà chỉ là má»™t nhân. Nhân quả trên đây dung hòa thâu nhiếp không hai mà chỉ là má»™t ngÆ°á»i. Trong pháp cÅ©ng có hai: 1) Dá»±a theo nghóa lý; Dá»±a theo giáo sá»±, cÅ©ng Ä‘á»u có nghóa vá» Thể-TÆ°á»›ng-Dụng. Trong nghóa lý, tánh hải là Thể, đức riêng biệt là TÆ°á»›ng, thÃch ứng vá»›i giáo là Dụng, ba loại nà y không hai mà chỉ má»™t nghóa lý. Trong giáo sá»±, năm Hải-mÆ°á»i Trà trong phần căn bản là Thể, mÆ°á»i thế giá»›i và Hoa Tạng giá»›i là TÆ°á»›ng, lợi Ãch cho căn cÆ¡ là Dụng, ba loại nà y không hai mà là m thà nh má»™t giáo sá»±. Giáo-nghóa trên đây dung hòa thâu nhiếp không hai mà là m thà nh má»™t pháp. Lại nữa, ngÆ°á»i và pháp trên đây lại viên dung không hai mà là m thà nh má»™t tông thú. Bốn nghóa nà y Ä‘á»u có ba mà là m thà nh má»™t duyên khởi, ngay trong nhau vô ngại. Do đó, hoặc chỉ là Quả bởi vì cùng là Pháºt, hoặc chỉ là Nhân bởi vì cùng là Phổ Hiá»n; hoặc là Giáo, hoặc là Nghóa, hoặc là NgÆ°á»i, hoặc là Pháp, hoặc là Thể, hoặc là Dụng, hoặc là Chủ-Thể, cho đến hoặc là Giáo-Dụng, Ä‘á»u hoà n toà n thâu nhiếp hết, dá»±a theo suy nghó có thể thấy, Tông của các Há»™i sau Ä‘á»u có tÆ°á»›ng nà y, chỉ tùy theo pháp khác nhau mà thôi. Trong giải thÃch văn có hai: Má»™t, gồm chung phân rõ vá» phÆ°Æ¡ng tiện sinh giải-phạm vi giải thÃch trong kinh luáºn; hai, riêng biệt giải thÃch văn kinh. Trong phần má»™t tóm lược có mÆ°á»i loại phÆ°Æ¡ng tiện: 1) Giải thÃch quyết trạch; 2) ThÃch văn phÆ°Æ¡ng quỹ; 3) Bốn loại Tất-Ä‘Ã n; 4) Bốn ý thú; 5) Bốn bà máºt; 6) Bốn đạo lý; 7) Năm lá»±c; 8) Sáu tÆ°á»›ng; 9) Sáu thÃch; 10) Tám thanh. Giải thÃch quyết trạch: Theo Tạp Táºp luáºn quyển thứ 15 nói: “Giải thÃch vá» Quyết trạch, nghóa là có thể giải thÃch vá» tông yếu của các kinh, mở rá»™ng vá» nghóa lý ấy.†Äối chiếu nói rằng trong đó tóm lược tách ra sáu loại, mở rá»™ng có mÆ°á»i bốn loại, đầy đủ nhÆ° luáºn ấy nói. Nay sÆ¡ lược nêu ra má»™t môn. Luáºn nói: Nhiếp thÃch môn, nghóa là nếu ở nÆ¡i nà y nói vá» nguyên cá»› duyên khởi-câu nghóa theo thứ tá»±-ý thú giải thÃch chá»— khó hiểu của các kinh. Äối chiếu nói rằng nguyên cá»› duyên khởi là hiển bà y vá» nhân đã phát khởi của giáo, câu nghóa theo thứ tá»± là văn nghóa của Phẩm-Há»™i sinh khởi lân nhau theo thứ tá»±, ý thú là hiển bà y vá» tông thú của kinh, giải thÃch chá»— khó hiểu là giải thÃch vá» những vấn nạn là m trở ngại từ bên ngoà i. Còn lại nhÆ° luáºn ấy sợ rằng vừa nhiá»u vừa rối cho nên không thuáºt ra. ThÃch văn phÆ°Æ¡ng quỹ: Nhiếp Luáºn quyển thứ năm nói: “Nếu có ngÆ°á»i muốn soạn ra giải thÃch vá» pháp Äại thừa, thì sÆ¡ lược căn cứ và o ba tÆ°á»›ng thÃch hợp để soạn ra giải thÃch: 1) Căn cứ và o duyên khởi mà nói; 2) Căn cứ và o pháp tÆ°á»›ng thuáºn theo duyên đã sinh khởi mà nói; 3) Căn cứ và o ngữ nghóa mà nói.†Vô Tánh giải thÃch rằng: “Bởi vì muốn nói rõ cho những ngÆ°á»i soạn ra giải thÃch biết vỠđạo lý giải thÃch, cho nên nói là sÆ¡ lược căn cứ và o ba tÆ°á»›ng… mà nói.†Thế Thân giải thÃch rằng: “Căn cứ và o ba tÆ°á»›ng nà y tùy theo sá»± thÃch hợp mà soạn ra giải thÃch vá» tất cả các pháp Äại thừa.†Äối chiếu nói rằng má»™t là căn cứ và o mở rá»™ng nói vá» tá»± tánh duyên khởi là chá»— dá»±a căn bản, tức là A-lại-da Thức cùng vá»›i các pháp là m duyên khởi lẫn nhau. Hai là dá»±a và o các pháp chuyển Thức đã sinh khởi nà y từ trên đạo lý của ba tánh phân biệt, nghóa là Y tha đã chấp là không có, Viên thà nh là có, đạt được-không đạt được, thấy-không thấy cùng lúc…, nhÆ° luáºn giải thÃch đầy đủ. Hai môn nà y quán xét vỠđạo lý giải thÃch. Ba là căn cứ và o ngữ nghóa mà nói, nghóa là hiển bà y ý nghóa sau lá»i Äức Pháºt nói, Ä‘iá»u nà y có hai loại: 1- Äức xứ, nghóa là hiển bà y vá» hai mÆ°Æ¡i mốt loại công đức thù thắng của Pháºt quả. Vô Tánh giải thÃch rằng: “Äã đạt được thuá»™c vá» mình, viên mãn thêm nhiá»u lợi Ãch, cho nên gá»i là Äức.†2-Nghóa xứ, đó là hiển bà y vá» ba mÆ°Æ¡i hai hà nh tÆ°á»›ng của Bồ-tát. Vô Tánh giải thÃch rằng: “ChÆ°a đạt được thuá»™c vá» mình, tùy thuáºn hÆ°á»›ng đến mong cầu, cho nên gá»i là Nghóa.†Hai loại đã nói nà y Ä‘á»u lấy câu đầu để nêu ra, những câu còn lại là giải thÃch. Äây là quán xét vỠý của ngÆ°á»i nói mà giải thÃch. Bốn loại Tất-Ä‘Ã n: Trà Luáºn quyển thứ nhất nói: “Có bốn Tất- Ä‘Ã n, tổng quát thâu nhiếp tất cả mÆ°á»i hai bá»™ kinh, tám vạn bốn ngà n pháp tạng, tất cả Ä‘á»u là tháºt chứ không có gì trái ngược nhau. Má»™t, Thế giá»›i Tất-Ä‘Ã n: Pháp có từ nhân duyên hòa hợp mà có, không có tánh riêng biệt, và nhÆ° chiếc xe do cà ng-trục-nan-và nh… hòa hợp mà có, chứ không có chiếc xe riêng biệt. Con ngÆ°á»i cÅ©ng nhÆ° váºy, năm chúng hòa hợp mà có, chứ không có con ngÆ°á»i riêng biệt. Nếu không có Thế giá»›i Tất-Ä‘Ã n thì Äức Pháºt là ngÆ°á»i nói lá»i chân tháºt, tại sao nói Ta dùng Thiên nhãn thấy các chúng sinh tùy theo nghiệp thiện ác, chết nÆ¡i nà y-sinh nÆ¡i kia? Nên biết là ngÆ°á»i bởi vì Thế giá»›i Tất-Ä‘Ã n cho nên không phải là Äệ nhất nghóa Tất-Ä‘Ã n. Hai, tất cả Ä‘á»u là Vị nhân Tất-Ä‘Ã n: Quán xét tâm hà nh của ngÆ°á»i để mà thuyết pháp, ở trong má»™t pháp, hoặc nghe hoặc không nghe, nhÆ° vì ngÆ°á»i Äoạn kiến nói vá» nghiệp xen tạp cho nên sinh và o thế gian xen tạp, đạt được Xúc xen tạp, đạt được Thá» xen tạp; nhÆ° vì ngÆ°á»i ThÆ°á»ng kiến nói vá» không có ngÆ°á»i đạt được Xúc, không có ngÆ°á»i đạt được Thá»â€¦ Ba, Äối trị Tất-Ä‘Ã n: Äối trị thì có, Tháºt tánh thì không có; nhÆ° chua mặn… đối vá»›i bệnh phong thì gá»i là thuốc, đối vá»›i những bệnh khác thì không phải là thuốc; Bất tịnh… đối vá»›i Tham… cÅ©ng nhÆ° váºy. Bốn, Äệ nhất nghóa Tất-Ä‘Ã n: Tất cả pháp tánh, tất cả ngôn luáºn sai biệt, thảy Ä‘á»u bình đẳng má»™t vị nhÆ° nhau.†Giải thÃch: Hoặc dá»±a theo Thế giá»›i nói là có, Thắng nghóa là không có, nói nhÆ° loại thứ nhất; hoặc Thắng nghóa là có, Thế giá»›i là không có, nói nhÆ° loại thứ tÆ°; hoặc đối vá»›i cÆ¡ khác nói là có, đối vá»›i cÆ¡ còn lại nói là không có, nói nhÆ° loại thứ hai; hoặc chữa trị bệnh nà y là quan trá»ng, đối vá»›i bệnh khác là không phù hợp, nói nhÆ° loại thứ ba. Äá»u cần phải đạt được chủ ý ấy, thì pháp Ä‘á»u có tác dụng; thuáºn theo lá»i nói tùy tiện chá»n lấy, không được nhÆ° ý trở thà nh phỉ báng. Bốn ý thú: Tạp Táºp luáºn quyển thứ 12 nói: “Bởi vì bốn ý thú nà y, cho nên trong phần PhÆ°Æ¡ng Quảng, ý thú vốn có của tất cả NhÆ° Lai, thÃch ứng tùy theo quyết định rõ rà ng.†Lại trong Trang Nghiêm luáºn quyển thứ 13 nói: “ChÆ° Pháºt thuyết pháp không lìa xa bốn ý.†Nhiếp Luáºn quyển thứ năm nói: “Dùng pháp nà y để quyết định rõ rà ng tất cả ngôn giáo của chÆ° Pháºt.†Má»™t, Bình đẳng ý thú, nghóa là nhÆ° nói rằng: XÆ°a Ta đã từng ở thá»i gian ấy-phạm vi ấy, tức là tên gá»i Thắng Quán Chánh Äẳng Giác Giả. Vô Tánh giải thÃch rằng: “Nghóa là tất cả chÆ° Pháºt, bởi vì tÆ° lÆ°Æ¡ng… tÆ°Æ¡ng tá»± lẫn nhau, cho nên nói vị ấy tức là Ta, không phải là Pháºt Tỳ-bà -thi xÆ°a kia tức là ThÃch-ca ngà y nay.†Trong kinh Lăng Già giải thÃch dá»±a theo bốn nghóa: 1) Văn tá»± nhÆ° nhau; 2) Lá»i nói nhÆ° nhau; Thân nhÆ° nhau; 4) Pháp nhÆ° nhau. Vì thế cho nên nói tức là vị ấy, nhÆ°ng tháºt ra không phải là vị ấy. Hai, Biệt thá»i ý thú, nghóa là nhÆ° nói rằng: Nếu ngÆ°á»i tụng danh hiệu Äa Bảo NhÆ° Lai, thì đối vá»›i Vô thượng Chánh đẳng Bồ-đỠđã được quyết định, lại bởi vì chỉ có phát nguyện, liá»n được vãng sinh thế giá»›i Cá»±c Lạc. Vô Tánh giải thÃch rằng: “Äó là khuyến khÃch những ngÆ°á»i há»c lÆ°á»i nhác không có thể thÆ°á»ng xuyên chịu khó đối vá»›i pháp, cho nên Ä‘Æ°a ra lá»i nói nhÆ° váºy.†à nà y là nuôi lá»›n thiện căn trÆ°á»›c đây, nhÆ° thế gian nói chỉ nhá» và o má»™t đồng tiá»n mà có được má»™t ngà n đồng. Trang Nghiêm luáºn giải thÃch: “Äây là bởi vì thá»i gian khác mà được sinh.†Giải thÃch rằng: Sau nà y trong thá»i gian khác mà có được má»™t ngà n ấy. Ba, Biệt nghóa ý thú, nghóa là nhÆ° nói rằng: Nếu đã gặp được và phụng thá» Hằng hà sa đẳng chÆ° Pháºt nhÆ° váºy, thì đối vá»›i nghóa của pháp Äại thừa má»›i có thể giải thÃch được. Vô Tánh giải thÃch ý dá»±a theo Chứng tÆ°á»›ng Äại thừa, không dá»±a và o Giáo tÆ°á»›ng Äại thừa, cho nên Ä‘Æ°a ra lá»i nói nhÆ° váºy. Trang Nghiêm luáºn nói: “NhÆ° Äức Pháºt nói tất cả các pháp vốn không có tá»± tánh, vốn vô sinh.†Giải thÃch rằng: Äây là dá»±a theo chứng Vô sinh mà nói. Bốn, Bổ-đặc-già -la ý lạc ý thú, nghóa là nhÆ° vì má»™t ngÆ°á»i trÆ°á»›c tiên ca ngợi Bố thÃ, sau đó trở lại chê bai. Thi-la và má»™t phần tu, nên biết cÅ©ng nhÆ° váºy. Vô TÃnh giải thÃch rằng: “TrÆ°á»›c vì ngÆ°á»i tham lam keo kiệt mà ca ngợi Bố thÃ, sau vì ngÆ°á»i Æ°a thÃch Bố thà mà chê bai Bố thÃ, còn lại Giá»›i-Tu cÅ©ng nhÆ° váºyâ€. Trang Nghiêm luáºn nói: “Bởi vì có được chút Ãt pháp thiện liá»n cho là đủ, vì thế mà khen-chêâ€. Bốn bà máºt: Tạp Táºp luáºn nói: “Bốn loại nhÆ° váºy ở trong Äại thừa, sÆ¡ lược thâu nhiếp tất cả đạo lý bà máºt mà NhÆ° Lai đã thuyếtâ€. LÆ°Æ¡ng Nhiếp luáºn quyển thứ sáu nói: “NhÆ° Lai đã thuyết không ra ngoà i bốn ý vá» Tứ Y, Y tức là Máºtâ€. Vô Tánh Nhiếp Luáºn quyển thứ năm nói: “Bốn loại ý thú, bốn loại bà máºt, tất cả lá»i Äức Pháºt nói, nên tùy theo quyết định rõ rà ngâ€. Má»™t, khiến cho tiến và o bà máºt, vì giáo hóa hữu tình sợ hãi pháp Ä‘oạn, dá»±a và o đạo lý thế tục, ở trong Thanh văn thừa nói có các hữu tình nhÆ° Hóa sinh…, ở trong Äại thừa nói vá» tâm ThÆ°á»ng… Äây là đối vá»›i Äại-Tiểu thừa nói có ngÆ°á»i và pháp, Ä‘á»u là bà máºt. Trang Nghiêm luáºn nói: «Nên biết khuyên dạy các Thanh văn tiến và o nghóa của pháp, khiến cho có thể không sợ hãi, cho nên nói Sắc… là cóâ€. Hai, tÆ°á»›ng bà máºt, nghóa là ở nÆ¡i nà y nói vá» tÆ°á»›ng của các pháp, hiển bà y vá» ba Tá»± tánh. Vô Tánh giải thÃch rằng: “Vì khiến cho tá» ngá»™ hòa và o tÆ°á»›ng đã nháºn biếtâ€. Giải thÃch rằng: Äây tuy là nói vá» pháp tÆ°á»›ng, mà ý hiển bà y vá» ba Vô tánh, cho nên là Máºt. Lại trong Trang Nghiêm luáºn nói: “Nên biết đối vá»›i ba loại Tá»± tánh nhÆ° phân biệt, tá»± tánh thanh tịnh không có Thể-không có dấy khởi mà nói vá» tất cả các phápâ€. Giải thÃch rằng: Äây tuy nói vá» ba Tánh, mà ý hiển bà y vá» ba Vô tánh, nhÆ° thứ tá»± có thể biết. Ba, đối trị bà máºt, nghóa là ở nÆ¡i nà y nói vá» tám vạn bốn ngà n hạnh đối trị. Giải thÃch rằng: Nghóa là đối vá»›i không có thì nói vá» có, đối vá»›i giống nhau thì nói vá» khác nhau…, Ä‘á»u là ý bà máºt. Bởi vì đối trị chÆ°á»›ng ngại của hữu tình đã hóa Ä‘á»™, cho nên nói vá» tám vạn bốn ngà n pháp môn nà y. Bốn, chuyển biến bà máºt, nghóa là nhÆ° tụng nói: Hiểu không cứng là cứng, khéo trú và o Ä‘iên đảo, đến táºn cùng phiá»n não, chứng Vô thượng Bồ-Ä‘á». Vô Tánh giải thÃch rằng: “Cứng rắn tản mác khắp nÆ¡i cho nên gá»i là cứng, không phải là cứng nà y cho nên gá»i là không cứng, tức là điá»u hòa má»m mại không có gì tán loạn, Äịnh tức là từ trong nà y khởi lên Tuệ kiên cố hiểu rõ vá» Ä‘iá»u ấy là cứngâ€. Giải thÃch rằng: Tâm phân tán lÆ°u Ä‘á»™ng hiển bà y gá»i là không vững chắc, tâm phân tán cứng rắn dá»±a và o bà máºt gá»i là vững chắc. Äịnh tâm giữ lấy cảnh hiển bà y gá»i là vững chắc, Äịnh tâm Ä‘iá»u hòa má»m mại bà máºt gá»i là không vững chắc. Nếu chá»n lấy hiển bà y rõ rà ng, đối vá»›i tán loạn khởi lên Tuệ kiên cố, thì cách xa Bồ-Ä‘á». Nay chá»n lấy bà máºt, đối vá»›i Äịnh tâm khởi lên Tuệ kiên cố, thì đạt được Bồ-Ä‘á». Vô Tánh nói: “Nghóa là đối vá»›i bốn Ä‘iên đảo, khéo léo có thể an trú biết là điên đảo, quyết định không có lay Ä‘á»™ngâ€. Giải thÃch rằng: Nếu chá»n lấy hiển bà y rõ rà ng thì trú ở trong bốn Ä‘iên đảo nhÆ° Vô thÆ°á»ng… chấp là ThÆ°á»ng…, lẽ nà o đạt được Bồ-Ä‘á»? Nay chá»n lấy bà máºt, nháºn biết vá» ThÆ°á»ng… nà y đối vá»›i Vô thÆ°á»ng… vượt qua suy nghó mà khởi lên, quyết định nháºn biết Ä‘iá»u nà y gá»i là khéo léo trú và o Ä‘iên đảo, cho nên có thể đạt được Bồ-Ä‘á». Vả lại, Thế Thân giải thÃch rằng: “Là ở trong thụ Ä‘á»™ng Ä‘iên đảo-chủ Ä‘á»™ng Ä‘iên đảo, khéo léo an trú đối vá»›i nghóa, đối vá»›i Vô thÆ°á»ng… nói là ThÆ°á»ng… gá»i là thụ Ä‘á»™ng Ä‘iên đảo, đối vá»›i Vô thÆ°á»ng… nói là Vô thÆ°á»ng… là chủ Ä‘á»™ng Ä‘iên đảo. Nghóa nà y thì trái vá»›i nghóa đã chấp kia, gá»i là chủ Ä‘á»™ng Ä‘iên đảo, quay vỠđây an trú cho nên đạt được Bồ-Ä‘á»â€. Nói đến táºn cùng phiá»n não, Vô Tánh giải thÃch rằng: “Bởi vì hữu tình đã hóa Ä‘á»™ mà tinh tiến vất vả là m cho mệt nhá»c rã rá»iâ€. Giải thÃch rằng: Nếu chá»n lấy hà nh giả hiển bà y rõ rà ng vì tham-sân… là m cho não loạn, gá»i là phiá»n não, thì đây là cách xa Bồ-Ä‘á»; nay chá»n lấy hà nh giả bà máºt tinh tiến chịu khó chịu khổ mệt nhá»c rã rá»i, cÅ©ng gá»i là phiá»n não, thì đây là đạt được Bồ-Ä‘á», nhÆ° tụng: Ở lâu trong sinh tá» phiá»n não, chỉ bởi vì đối vá»›i Äại Bi. Nhiếp Luáºn Ä‘á»i LÆ°Æ¡ng Ngụy và Trang Nghiêm luáºn-Äối Pháp luáºn… của Thế Thân Ä‘á»u dá»±a theo có thể biết. Bốn loại đạo lý: Tạp Táºp quyển thứ 11, bởi vì phân rõ vá» những pháp quán sát khế kinh…, thuáºn theo nên giải thÃch vỠđạo lý của các pháp. Äạo lý có bốn: 1) Äạo lý vá» Quán Äãi; 2) Äạo lý vá» Tác Dụng; 3) Äạo lý vá» Chứng Thà nh; 4) Äạo lý vá» Pháp Nhó. Äối chiếu nói rằng: 1) Quán Äãi có hai: Má»™t là Tục đế duyên khởi cần phải Ä‘á»—i đãi nhau mà sinh khởi, vì váºy gồm chung nhiá»…m tịnh; hai là Lý của Chân đế, đối đãi hiển bà y vá» Liá»…u Nhân, loại nà y chỉ dá»±a theo tịnh. 2) Tác Dụng cÅ©ng có hai: Má»™t là các pháp duyên khởi Ä‘á»u có nghiệp dụng; hai là Chân nhÆ° pháp giá»›i dá»±a và o tác dụng nhÆ° duy trì… 3) Chứng Thà nh cÅ©ng có hai: Má»™t là Tá»· lượng thà nh láºp; hai là Hiện lượng thà nh láºp. 4) Pháp Nhó cÅ©ng có hai: Má»™t là các pháp duyên khởi có Pháºt tánh-không có Pháºt tánh Ä‘á»u thuáºn theo duyên khởi; hai là Chân nhÆ° pháp giá»›i tánh tá»± bình đẳng. Năm lá»±c: Kinh TÆ° Ãch quyển thứ hai nói: “Nếu nhÆ° ngÆ°á»i có thể đối vá»›i văn tá»± ngữ ngôn chÆ°Æ¡ng cú mà NhÆ° Lai đã thuyết ra, thông đạt tùy thuáºn không trái không nghịch, hòa hợp là m má»™t tùy theo nghóa lý ấy, không tùy theo chÆ°Æ¡ng cú ngôn từ, mà khéo léo nháºn biết vá» tÆ°á»›ng thÃch hợp của ngôn từ, nháºn biết NhÆ° Lai dùng ngữ ngôn nà o để thuyết pháp, dùng tùy nghi nà o để thuyết pháp, dùng phÆ°Æ¡ng tiện nà o để thuyết pháp, dùng pháp môn nà o để thuyết pháp, dùng Äại Bi nà o để thuyết pháp. Phạm Thiên hay là Bồ-tát có thể nháºn biết NhÆ° Lai dùng năm Lá»±c nà y để thuyết pháp, thì Bồ-tát ấy có thể là m Pháºt sá»±â€. Äối chiếu nói rằng: Kinh sau theo thứ tá»± mở rá»™ng giải thÃch: Má»™t là Ngôn thuyết, NhÆ° Lai thuyết vá» pháp ba Ä‘á»i, pháp cấu-tịnh, pháp thế- xuất thế, pháp láºu-vô láºu…, Ä‘á»u là ngôn thuyết nhÆ° ngÆ°á»i huyá»…n nói bởi vì không có quyết định, cho đến nói rằng thuyết nhÆ° hÆ° không bởi vì không có sinh diệt. Nên biết ngôn thuyết nà y là không có gì thuyết, cho đến nói rằng đó gá»i là ngôn thuyết của NhÆ° Lai. Hai là Tùy nghi, NhÆ° Lai có lúc đối vá»›i pháp cấu nhiá»…m mà thuyết vá» thanh tịnh, bởi vì ngÆ°á»i không đạt được tánh của pháp cấu nhiá»…m; có lúc đối vá»›i pháp thanh tịnh mà thuyết vá» cấu nhiá»…m, bởi vì ngÆ°á»i tham đắm theo pháp thanh tịnh; cho đến nói rằng sinh tá» là Niết-bà n, bởi vì ngÆ°á»i không lui sụt-không sinh khởi; Niết-bà n là sinh tá», bởi vì ngÆ°á»i tham trÆ°á»›c; tháºt ngữ là hÆ° vá»ng, bởi vì ngÆ°á»i sinh khởi ngữ kiến; hÆ° vá»ng là tháºt ngữ, bởi vì ngÆ°á»i tăng thượng mạn. Bởi vì NhÆ° Lai tùy nghi, cho nên có lúc tá»± nói Ta là ngÆ°á»i thuyết vá» ThÆ°á»ng biên, cho đến nói rá»™ng ra. Ba là PhÆ°Æ¡ng tiện, NhÆ° Lai tháºt không phải ngã-nhân-chúng sinh-thá» giả, cÅ©ng không phải bố thÃ, cÅ©ng không phải keo kiệt…, cho đến phÆ°Æ¡ng tiện vì các chúng sinh khen ngợi nói vá» bố thà cảm được già u có…, cho đến nói rá»™ng ra. Bốn là Pháp môn, nghóa là các pháp nhÆ° sáu căn… Ä‘á»u là giải thoát môn, bởi vì Không-Vô ngã sở vốn là tánh tá»± nhiên nhÆ° váºy, cho đến văn tá»± cÅ©ng nhÆ° váºy. Năm là Äại Bi, Äức Pháºt dùng ba mÆ°Æ¡i hai loại Äại Bi, nghóa là tất cả các pháp Vô ngã, nhÆ°ng chúng sinh không tin-không hiểu, NhÆ° Lai từ đây mà khởi tâm Äại Bi…, cho đến nói rá»™ng ra. Äối chiếu nói rằng: Năm loại trên đây, má»™t là dá»±a theo Năng thuyết, bởi vì nói là không nói mà nói; hai là dá»±a theo Sở thuyết, nghóa là bởi vì pháp tùy theo mê-ngá»™ mà phân rõ vỠđúng sai; ba là dá»±a theo cÆ¡ đã là m, bởi vì phÆ°Æ¡ng tiện khéo léo đối vá»›i không có mà nói vá» có; bốn là dá»±a theo tá»± Thể của pháp, bởi vì vốn có tá»± Không là giải thoát môn; năm là dá»±a theo tâm của năng thuyết, bởi vì thÆ°Æ¡ng xót chúng sinh mê má» mà khởi tâm thuyết pháp. Sáu tÆ°á»›ng: Tháºp Äịa luáºn quyển thứ nhất nói: “Tất cả mÆ°á»i câu đã nói Ä‘á»u có sáu loại tÆ°á»›ng môn: 1-Tổng tÆ°á»›ng; 2-Biệt tÆ°á»›ng; 3-Äồng tÆ°á»›ng; 4-Dị tÆ°á»›ng; 5-Thà nh tÆ°á»›ng; 6-Hoại tÆ°á»›ng.» Giải thÃch đầy đủ nhÆ° trong phẩm Tháºp Äịa ở sau. Sáu thÃch, cÅ©ng gá»i là Lục Hợp ThÃch: 1) Y chủ thÃch, cÅ©ng gá»i là Y Só, nghóa là hai pháp hÆ°á»›ng vá» nhau, nÆ°Æ¡ng theo chủ ấy mà láºp ra tên gá»i nà y. NhÆ° nói Nhãn thức, không phải Nhãn tức là Thức, bởi vì dá»±a và o Thức của Nhãn mà gá»i là Nhãn thức. Nếu rá»i xa ngôn từ thì Nhãn là nghóa vá» có năng lá»±c trông thấy, Thức là nghóa vá» phân biệt rõ rà ng. Nay ở đây hợp lại phân rõ cho nên gá»i là Hợp thÃch. Nếu chỉ riêng pháp là m tên gá»i thì không phải là thuá»™c vá» sáu cách giải thÃch. 2) Trì nghiệp thÃch, cÅ©ng gá»i là Äồng y thÃch, nghóa là nêu ra nghiệp dụng ấy để hiển bà y vá» tá»± Thể. NhÆ° nói Tạng thức, Tạng là nghiệp dụng, Thức là Thể của nó. Bởi vì Tạng tức là Thức, giữ lấy Dụng giải thÃch vá» Thể, không phải là Thể riêng biệt dá»±a và o nhau. Äã không phải là hai pháp, thì sao gá»i là Hợp thÃch? Bởi vì Thể-Dụng không lìa nhau cho nên gá»i là Hợp. 3) Hữu tà i thÃch, cÅ©ng gá»i là Äa tà i thÃch, nghóa là thuáºn theo váºt vốn có để láºp ra tên gá»i ấy. NhÆ° nói Pháºt Ä‘á»™, Äá»™ là vốn có của Pháºt cho nên gá»i là Pháºt Ä‘á»™. 4) TÆ°Æ¡ng vi thÃch, nghóa là nhÆ° trong má»™t câu có nhiá»u tên gá»i-ngôn từ, nghóa giải thÃch khác nhau. NhÆ° kệ nói: Äối vá»›i Pháºt và Pháp-Tăng… Không phải giống nhÆ° Y chủ, Trì nghiệp… tuy có nhiá»u ngôn từ mà cùng biểu hiện má»™t nghóa. 5) Lân cáºn thÃch, nghóa là thuáºn theo nÆ¡i gần mà láºp ra tên gá»i ấy. NhÆ° Tứ niệm xứ quán, tháºt ra lấy Tuệ là m Thể, nhÆ°ng bởi vì cùng vá»›i Niệm gần nhau cho nên gá»i là Niệm Xứ. 6) Äá»›i số thÃch, nghóa là dùng số để hiển bà y vá» nghóa. NhÆ° nói Tháºp Äịa…, Ä‘á»u từ số để hiển bà y vá» nghóa riêng biệt. Há»i: Sáu cách giải thÃch nà y thâu nhiếp toà n bá»™ các pháp hay không? Äáp: Tất cả các pháp có được tên gá»i, tóm lược có năm quy tắc: 1) Ly hợp mà được tên gá»i, nhÆ° sáu cách giải thÃch nà y. 2) ÄÆ°Æ¡ng Thể của má»™t pháp láºp ra tên gá»i, nhÆ° TÃn…, đây là dá»±a theo giải thÃch thẳng thắn. 3) Không có nÆ¡i khác mà chịu tên gá»i, nhÆ° Vô minh…, đây là dá»±a theo giải thÃch ngăn chặn. 4) Và dụ tÆ°Æ¡ng tá»± mà được tên gá»i, nhÆ° Hoa Nghiêm…, từ và dụ là m sáng tá» tên gá»i. 5) So sánh nhau để láºp ra tên gá»i, nhÆ° Äại thừa so sánh vá»›i Tiểu thừa để láºp ra tên gá»i ấy… Vì váºy, sáu cách giải thÃch chỉ dá»±a và o môn thứ nhất. Nếu đối vá»›i sáu cách trÆ°á»›c thêm và o bốn loại giải thÃch sau, thì tổng cá»ng là mÆ°á»i loại giải thÃch, tóm lược thâu nhiếp các pháp mà được tên gá»i sai biệt. Tám thanh: Theo pháp của các nÆ°á»›c phÃa Tây, nếu muốn tìm Ä‘á»c kinh sách ná»™i-ngoại, thì cần phải hiểu rõ tám pháp chuyển thanh trong Thanh Luáºn, nếu không nháºn biết rõ rà ng thì chắc chắn không có thể nháºn biết vá» phạm vi của văn nghóa. Má»™t, Bổ-lô-sa, đây là Trá»±c chỉ trần thanh, nhÆ° ngÆ°á»i chặt cây, chỉ nói đến ngÆ°á»i ấy. Hai, Bổ-lô-tÆ°, là Sở tác nghiệp thanh, nhÆ° chặt cây mà phát ra. Ba, Bổ-lô-tể-nã, là Năng tác cụ thanh, nhÆ° do rìu chặt. Bốn, Bổ-lô-sa-da, là Sở vi thanh, nhÆ° vì ngÆ°á»i chặt. Năm, Bổ-lô-sa-Ä‘a, là Sở nhân thanh, nhÆ° bởi vì ngÆ°á»i mà là m nhà cá»a… Sáu, Bổ-lô-sát-sa, là Sở thuá»™c thanh, nhÆ° tôi tá»› phụ thuá»™c và o chủ. Bảy, Bổ-lô-sát, là Sở y thanh, nhÆ° khách dá»±a và o chủ. Du-già quyển thứ hai, gá»i bảy loại trên là bảy câu và dụ, bởi vì Ä‘á»u là phát khởi hiểu rõ nhiá»u và dụ. Bát chuyển trong Thanh Luáºn, lại thêm Khiết-bổ- lô-sa, là thanh Hô triệu. NhÆ°ng tám thanh nà y có ba loại của nó: 1) Nam thanh; 2) Nữ thanh; 3) Phi nam phi nữ thanh. Trên đây lại dá»±a theo Nam thanh mà nói, bởi vì tiếng Phạm gá»i là đà n ông là Bổ-lô-sa. NhÆ°ng tám thanh nà y lại Ä‘á»u có ba: 1) Thanh; 2) Thanh thân; 3) Äa thanh thân, tức là hai mÆ°Æ¡i bốn thanh. NhÆ° gá»i Ä‘Ã n ông có hai mÆ°Æ¡i bốn, nữ và phi nam phi nữ thanh cÅ©ng nói là có hai mÆ°Æ¡i bốn, tổng cá»™ng có bảy mÆ°Æ¡i hai loại thanh, để gá»i tên các pháp, có thể dá»±a theo để biết, nhÆ°ng ở phÆ°Æ¡ng nà y (Trung Hoa) phần nhiá»u không có quy tắc nà y. Thứ hai, giải thÃch văn kinh. Phẩm nà y có hai phần: Má»™t, phần Äại chúng nghi ngá» thÆ°a thỉnh; hai, từ “Nhó thá»i Thế Tôn…†trở xuống là phần NhÆ° Lai ngay đó trả lá»i. Trong phần má»™t phân hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» các Há»™i thÆ°a há»i, sau là giải thÃch vá» văn nà y. Trong phần trÆ°á»›c là các Há»™i thÆ°a há»i Ä‘Æ°a ra bốn môn: Trình bà y vá» có-không có, ở trong tám Há»™i, hai Há»™i đầu và hai Há»™i sau là có, các Há»™i còn lại Ä‘á»u không có. Vì sao nhÆ° váºy? Äó là bởi vì Há»™i thứ nhất nêu ra quả phát khởi nhân cho nên há»i. Há»™i thứ hai, đầu tiên bởi vì tìm theo nhân dẫn đến quả cho nên há»i. NhÆ°ng bởi vì phần vị của nhân lên cao-xuống thấp dá»±a và o năm Há»™i để đáp, phần vị của quả không sai khác cho nên đáp ngay Há»™i nà y. NhÆ°ng năm Há»™i trung gian, trong các phẩm lại có những câu há»i khác, Ä‘á»u là vì hiển bà y tùy theo nói mà há»i đáp vá» những sai biệt trong pháp đã nói ở Há»™i ấy, không phải là há»i riêng biệt vá» tÆ°á»›ng thuá»™c phần vị của Äại. Trong Há»™i thứ bảy trình bà y vá» nhân quả thuần thục cho nên có há»i, đó là sáu phần vị hà nh tu vô ngại nhanh chóng thà nh tá»±u, cho nên đáp ngay trong Há»™i ấy. Trong Há»™i thứ tám trình bà y vá» nhân quả xứng tánh cho nên có há»i, đó là cùng tiến và o pháp giá»›i vô sai biệt, cho nên cÅ©ng đáp ngay trong há»™i ấy. Pháp đã há»i không giống nhau, Há»™i thứ nhất-Há»™i thứ tám chỉ riêng phần quả có nhân, nhÆ°ng đã tin tưởng nhiếp hóa là khác. Há»™i thứ hai-Há»™i thứ bảy chỉ riêng phần nhân có quả, nhÆ°ng phần vị thá»±c hà nh là khác. NgÆ°á»i chủ Ä‘á»™ng há»i không giống nhau, Há»™i thứ nhất và Há»™i thứ tám Ä‘á»u có đủ hai chúng đồng-dị cùng há»i, bởi vì chúng cùng dá»±a và o pháp đã há»i. Há»™i thứ hai chỉ có chúng Äồng sinh há»i, bởi vì Äồng sinh đã tiến và o phần vị thù thắng. Há»™i thứ bảy chỉ má»™t ngÆ°á»i há»i, bởi vì trình Ä‘á»™ của hạnh tu táºp thà nh tá»±u khác nhau. Nghi thức thÆ°a há»i, có hai: Má»™t là dá»±a theo ngôn niệm, hai là dá»±a theo thông biệt. Trong phần má»™t, luáºn rá»™ng vá» thÆ°a thỉnh có hai, má»™t là lá»i thÆ°a thỉnh, hai là nghó đến thÆ°a thỉnh. Äáp cÅ©ng có hai, má»™t là đáp bằng lá»i nói giảng giải, hai là đáp bằng nêu rõ tÆ°á»›ng trạng. Hai phần há»i đáp nà y nhÆ° thứ tá»± Ä‘an chéo nhau là m thà nh bốn câu có thể biết, bởi vì thà nh tá»±u ba Tuệ mà có hai và dụ nà y. Hai Há»™i đầu và Há»™i thứ tám chỉ có nghó đến thÆ°a thỉnh, đáp gồm chung cả hai, nghóa là Äức Pháºt đáp bằng nêu rõ tÆ°á»›ng trạng, Bồ Tát dùng lá»i nói để đáp, bởi vì hÆ°á»›ng vá» Äức Pháºt phát khởi thÆ°a thỉnh cho nên không đợi phải nói, trình bà y vá» Pháºt trà tiếp nháºn nghi ngá», thân tÆ°á»›ng hiện rõ tá»± tại để đáp. Há»™i thứ bảy chỉ có lá»i thÆ°a thỉnh và đáp bằng lá»i nói, bởi vì hà nh pháp dá»±a theo lá»i nói hiển bà y rõ rà ng. Lại hÆ°á»›ng vá» Phổ Hiá»n phát khởi thÆ°a há»i, cho nên vẫn là Phổ Hiá»n đáp. Hai là dá»±a theo thông biệt, Há»™i thứ nhất và Há»™i thứ tám, há»i riêng mà đáp chung; Há»™i thứ hai và Há»™i thứ bảy, há»i riêng đáp riêng có thể biết. Hai là giải thÃch văn, trong nà y có hai: TrÆ°á»›c là trÆ°á»ng hà ng, sau là trùng tụng. Hai sai biệt nà y, phần nhiá»u thể lệ (đại lệ) có mÆ°á»i: 1) Dá»±a theo lợi căn và độn căn, nghóa là độn căn chÆ°a ngá»™, lại tiếp tục vì há» mà tụng. 2) Dá»±a theo đến trÆ°á»›c và đến sau, bởi vì ngÆ°á»i đến sau chÆ°a nghe, cho nên vì há» mà tụng lại. 3) Dá»±a theo phát sinh và thuần thục, ngÆ°á»i thuần thục nói thẳng liá»n hiểu, ngÆ°á»i má»›i phát sinh thì vòng vo khéo léo má»›i biết được, cho nên tụng lại. 4) Dá»±a theo văn hoa và chất phác, hoặc có ngÆ°á»i Æ°a thÃch Ä‘Æ¡n thuần thì thẳng thắn nêu ra bằng trÆ°á»ng hà ng; hoặc có ngÆ°á»i Æ°a thÃch văn hoa thì nêu ra lá»i tụng tuyệt vá»i. 5) Dá»±a theo hai loại vá» Trì, luáºn nói trÆ°á»ng hà ng giải thÃch phân tán ra phát sinh Chánh giải, cho nên thà nh tá»±u Nghóa trì; kệ tụng thâu nhiếp tổng quát dá»… dà ng thá» trì, cho nên thà nh tá»±u Văn trì. 6) Dá»±a theo giúp đỡ thà nh tá»±u, nghóa là lại dùng kệ tụng để hiển bà y vá» nghóa của trÆ°á»ng hà ng thêm rõ rà ng. Trên đây là gồm chung các văn trùng tụng. 7) Dá»±a theo thà nh tá»±u trá»n vẹn, bởi vì trong tụng bao gồm hiển bà y vá» nghóa viên mãn đã nói trÆ°á»›c đây, mà trÆ°á»ng hà ng thiếu hụt không có thà nh tá»±u, nhÆ° kệ trong phẩm Phát Tâm Công Äức… 8) Dá»±a theo Thể tÆ°á»›ng, bởi vì từ môn dá»±a theo TÆ°á»›ng, dùng trÆ°á»ng hà ng nói thẳng, đây là dá»±a theo Äồng giáo và Tam thừa; bởi vì dá»±a và o Thể viên dung, dùng kệ tụng khéo léo hiển bà y, đây là dá»±a theo Biệt giáo, loại nà y nhÆ° kệ trong phẩm Tháºp Hạnh… 9) Dá»±a theo chung và riêng, bởi vì trÆ°á»ng hà ng chỉ ra riêng biệt, trùng tụng bao gồm tất cả, nhÆ° văn tụng vá» thế giá»›i… trong phẩm nà y. 10) Dá»±a theo tâm và lá»i nói, nghóa là trÆ°á»ng hà ng thẳng thắn hiển bà y vá» pháp đã nghó đến trong tâm, kệ tụng nói rõ ra khiến cho thÆ°a thỉnh viên mãn, loại nà y chỉ có ở văn nà y. Lại có nghóa bình thÆ°á»ng Äức Pháºt thuyết pháp, pháp vốn nhÆ° váºy có hai tÆ°á»›ng, đó là thuyết giảng thẳng vá» Khế kinh thì chắc chắn có Kỳ-dạ trùng tụng. Trùng tụng trong những phẩm sau Ä‘á»u dá»±a theo mÆ°á»i thể lệ nà y là m chuẩn má»±c. Ngay trong trÆ°á»ng hà ng nà y có ba: Má»™t, nêu ra ngÆ°á»i chủ Ä‘á»™ng há»i, đó là Äồng sinh-Dị sinh cùng thuá»™c vá» pháp giá»›i, cho nên nói là Hà m; lá»i nói giảng giải là m sáng tá» sá»± việc không phải là hiển bà y khác lạ, tâm nghó đến tiến và o pháp hiển bà y vá» sâu xa vi tế cho nên nói là Niệm. Hai, trình bà y vá» pháp đã thÆ°a thỉnh. Ba, từ “Duy nguyện…†trở xuống là kết luáºn vá» thÆ°a thỉnh. Trong phần đã thÆ°a thỉnh, xÆ°a nói rằng: Phần nà y có hai mÆ°Æ¡i ba câu, phân hai: Äầu là hai mÆ°Æ¡i mốt câu há»i vá» pháp của quả, sau là hai câu há»i vá» hà nh của nhân. Trong phần đầu dá»±a theo năm Hải trong đáp ở sau, văn nà y phân là m năm, mÆ°á»i hai câu đầu há»i vá» Pháºt hải, ba câu tiếp nhÆ° tên gá»i há»i vá» ba Hải, sáu câu sau dá»±a theo phần dÆ°á»›i thÃch hợp là Căn dục tánh Hải, nhÆ°ng bởi vì Căn dục không giống nhau, khiến cho duyên của chủ Ä‘á»™ng che phủ sai khác. Trong nà y Ä‘Æ°a ra duyên để hiển bà y vá» căn, văn sau Ä‘Æ°a ra căn để hiển bà y vá» duyên có hai bên nà y. Nay lại giải thÃch trong nà y có ba mÆ°Æ¡i lăm câu, phân hai: Ba mÆ°Æ¡i câu đầu há»i vá» pháp của quả, sau từ “Nhất thiết Bồ-tát…†trở xuống là năm câu há»i vá» hà nh của nhân. Ngay trong phần đầu, phân ba: Má»™t, mÆ°á»i câu há»i vỠđức bên trong của Pháºt và đức đầy đủ; hai, từ “Thị hiện Bồ- Ä‘á»â€¦â€ trở xuống là mÆ°á»i câu há»i vá» tÆ°á»›ng bên ngoà i của Pháºt và đức sáng rá»±c; ba, từ “Thế giá»›i hải…†trở xuống là mÆ°á»i câu há»i vá» công dụng giáo hóa và đức rá»™ng khắp. Ngay trong phần má»™t, má»™t câu đầu là tổng quát, chÃn câu còn lại là riêng biệt. Trong đó ba chữ “Hà đẳng thị†nối liá»n ba mÆ°Æ¡i lăm câu, ba chữ “Nhất thiết chư†nối thông ba mÆ°Æ¡i câu trÆ°á»›c, há»i vá» quả nên biết! Vì sao kinh nà y đầu tiên há»i vá» pháp của Pháºt quả? Äó là bởi vì tiêu chÃ, bởi vì tông quy, bởi vì là m căn bản, bởi vì hiển bà y vỠđức, bởi vì sinh khởi niá»m tin, bởi vì phân rõ phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng. Äầu Ä‘á» của kinh là Pháºt Hoa Nghiêm, nghóa thuá»™c vá» nÆ¡i nà y. Nói vá» Pháºt địa, Pháºt Äịa luáºn quyển thứ nhất nói: “Pháp giá»›i thanh tịnh và Diệu trà ấy thá» dụng hòa hợp cùng má»™t vị bình đẳng, là sở y-sở hà nh-sở nhiếp của Pháºt, cho nên gá»i là Pháºt địaâ€. Giải thÃch rằng: Tức là lấy Pháp giá»›i thanh tịnh là m sở y, Diệu trà là m sở hà nh, những công đức còn lại Ä‘á»u là sở nhiếp, tức là dùng Chân lý Diệu trà vô ngại là m Thể. Theo kinh Äại Thừa Äồng Tánh, Pháºt có mÆ°á»i địa, tất cả Bồ-tát và Nhị thừa vốn không có thể thá»±c hà nh. NhÆ° thế nà o là mÆ°á»i? Gá»i là Tháºm Thâm Nan Tri Quảng Minh Trà Äức địa, cho đến thứ 10 là Tỳ Lô Giá Na Trà Hải Tạng địa, nhÆ° sau giải thÃch đầy đủ ở chÆ°Æ¡ng Tháºp Äịa. Cảnh giá»›i Pháºt, chÃn loại sau Ä‘á»u trong Pháºt địa nà y mà tách ra, vì thế Ä‘á»u là câu riêng biệt, nghóa là mở ra Pháp giá»›i thanh tịnh, là cảnh sở chứng của Pháºt, hoặc tổng quát nêu ra sở tri gồm chung Chân-Tục. Sau phẩm Tánh Khởi nói: Tất cả chúng sinh là cảnh giá»›i của NhÆ° Lai, cho đến thứ mÆ°á»i không phải là cảnh giá»›i-cảnh giá»›i là cảnh giá»›i của NhÆ° Lai. Lại cÅ©ng là phạm vi của cảnh giá»›i, vì váºy trong phẩm Minh Nạn trình bà y vá» mÆ°á»i loại cảnh Pháºt rằng: Cảnh giá»›i sâu xa của NhÆ° Lai, phần lượng ấy giống nhÆ° hÆ° không. Lại giải thÃch gồm có sở tri và phạm vi của cảnh, sau trong phẩm Bất TÆ° Nghị nói: Pháºt có mÆ°á»i loại cảnh không thể và dụ, không thể nghó bà n… Nên tìm theo văn ba nÆ¡i sau, đến đó phân rõ đầy đủ. Pháºt trì, có bốn nghóa: Má»™t, bởi vì Pháp giá»›i thanh tịnh cho nên tùy ý duy trì tất cả các công đức; hai, bởi vì Äại viên cảnh trà và Thức thanh tịnh tÆ°Æ¡ng Æ°ng cho nên Ä‘á»u có thể tùy ý duy trì các công đức; ba, Äại Äà -la-ni môn trong Háºu đắc trÃ, tổng quát duy trì vô lượng các pháp hải; bốn, trong mÆ°á»i Pháºt nà y duy trì Pháºt vốn là tùy thuáºn. Lại có mÆ°á»i Trì nhÆ° Pháºt lá»±c trì… ở Äịa thứ mÆ°á»i sau nà y. Lại trong phẩm Ly Thế Gian cÅ©ng có mÆ°á»i Trì, thứ nhất là Pháºt trì cho đến thứ mÆ°á»i là Trà trì. Trong hai văn nà y Ä‘á»u lấy câu thứ nhất là m tổng quát, thâu nhiếp riêng biệt Ä‘Æ°a và o tổng quát cùng gá»i là Pháºt trì. Lại nhÆ° sau ở phẩm Bất TÆ° Nghị nói: Pháºt có mÆ°á»i loại sinh ra trà tuệ trú trì… Äá»u thuáºn theo tìm đầy đủ để phân rõ vá» Ä‘iá»u đó. Dá»±a theo văn tụng ở sau, trong nà y thiếu má»™t câu vá» Vô thượng trà của Pháºt, váºy thì câu nà y đến Tháºp trÃ… sau có thể biết. Pháºt hạnh, là hạnh Äại Bi thâu nhiếp chúng sinh, còn là hạnh tạo tác của Äại trÃ. Äây Ä‘á»u là Tác của Bất tác, không suy nghó mà thà nh tá»±u việc là m. Trong phẩm Tánh Khởi nói Vô chÆ°á»›ng ngại hạnh, NhÆ° NhÆ° hạnh…, là NhÆ° Lai hạnh. Äây là khác vá»›i công đức của Nhị thừa. Pháºt lá»±c, có hai nghóa: Má»™t là không bị ngÆ°á»i khác là m cho khuất phục, hai là có thể dẹp tan ma oán. Nói riêng biệt có mÆ°á»i loại, đó là Thị xứ phi xứ trà lá»±c… Lại có mÆ°á»i loại, nhÆ° trong phẩm Bất TÆ° Nghị nói: Tối thắng lá»±c, Äại lá»±c, Vô lượng lá»±c cho đến thứ mÆ°á»i là Äại lá»±c Na-la-diên trà ng Pháºt sở trú pháp… Pháºt Vô úy, đã nói khiếp sợ cho nên gá»i là Vô úy, là công đức chế phục ngoại đạo, hoặc là bốn, hoặc là mÆ°á»i, nhÆ° nói trong phẩm Ly Thế Gian. Trên đây là trình bà y vỠđức của Äại TrÃ. Pháºt Tam-muá»™i, là vi trần số Tam-muá»™i hải nhÆ° SÆ° Tá» Phấn Tấn… thâu nhiếp tóm lược là m mÆ°á»i, nhÆ° nói ở phẩm Bất TÆ° Nghị. Äây là trình bà y vá» công đức của Äại Äịnh. Pháºt Tá»± Tại, dá»±a và o Äịnh phát khởi vô táºn thần thông, sở tác vô ngại cho nên gá»i là Tá»± tại. Trong phẩm Bất TÆ° Nghị, Pháºt có mÆ°á»i loại Chánh pháp tá»± tại. Lại trong phẩm Ly Thế Gian có mÆ°á»i tá»± tại…, Ä‘á»u có thể biết. Äây là trình bà y vá» công đức của Thần thông. Pháºt thắng pháp, công đức thù thắng vượt quá những phần vị khác, cho nên gá»i là pháp thù thắng. CÅ©ng có mÆ°á»i loại, nhÆ° nói ở phẩm Bất TÆ° Nghị. Äây là trình bà y vá» công đức của Äại PhÆ°á»›c. MÆ°á»i câu trên trình bà y vỠđức bên trong đầy đủ, xong. Trong phần hai, tÆ°á»›ng bên ngoà i sáng rá»±c, đầu tiên là thị hiện Bồ- Ä‘á», đó là hÆ°á»›ng vá» căn cÆ¡ thị hiện thà nh tá»±u Äại Bồ-Ä‘á», nhÆ° phẩm Tánh Khởi nói nÆ¡i thà nh tá»±u Bồ-Ä‘á», lại phẩm Bất TÆ° Nghị cÅ©ng nói, Ä‘á»u nên biết. Äây là câu tổng quát, chÃn câu còn lại là riêng biệt, bởi vì sáu căn- ba nghiệp Ä‘á»u là tÆ°á»›ng thà nh tá»±u Bồ-Ä‘á». Sau trong phẩm Bất TÆ° Nghị và phẩm Ly Thế Gian, má»—i má»™t môn trong chÃn môn nà y Ä‘á»u dùng mÆ°á»i môn để phân rõ nói vá» gia há»™, Ä‘iá»u ấy nên biết. Pháºt Quang Minh là thân nghiệp, còn lại Ä‘á»u có thể biết. Trên đây trình bà y vá» tÆ°á»›ng bên ngoà i sáng rá»±c, xong. Trong phần ba, mÆ°á»i câu há»i vá» công dụng giáo hóa và đức rá»™ng khắp. Thế giá»›i hải, nghóa là nÆ¡i hoạt dụng hóa Ä‘á»™, gồm chung cõi nhiá»…m-tịnh, tức là thâu nhiếp và o mÆ°á»i thân quốc Ä‘á»™ của Äức Pháºt, tóm lược nói đến mÆ°á»i loại, nhÆ° văn sau ở trong phẩm nà y nói. Chúng sinh hải, nghóa là căn cÆ¡ đã hóa Ä‘á»™, gồm chung Thô- Diệu-Không-Hữu…, cÅ©ng thâu nhiếp và o mÆ°á»i thân. Lại nhÆ° mÆ°á»i loại Nháºp-chúng sinh… ở phẩm Ly Thế Gian, nên biết! Pháp giá»›i phÆ°Æ¡ng tiện hải, loại nà y có bốn nghóa: Má»™t là Lý tánh pháp giá»›i, là nÆ¡i (giá»›i) nÆ°Æ¡ng tá»±a của chúng sinh và thế giá»›i… trÆ°á»›c đây; hai là Nhiá»…m sá»± pháp giá»›i, là Uẩn-Giá»›i-Pháp… của chúng sinh đã hóa Ä‘á»™ ở cõi ấy; ba là Vô cấu pháp giá»›i, là những pháp thanh tịnh nhất mà Äức Pháºt đã đạt được; bốn là Tịnh dụng pháp giá»›i, là những thiện hạnh mà Äức Pháºt đã dùng để thâu nhiếp chúng sinh, cho nên gá»i là phÆ°Æ¡ng tiện, nhÆ° phẩm Bất TÆ° Nghị, Äức Pháºt có mÆ°á»i loại pháp giá»›i vô lượng vô biên…, nên biết! Dá»±a theo trong tụng sau, văn nà y thiếu phần Äiá»u phục hải. Äiá»u phục hải tức là đã Ä‘iá»u phục, là thuá»™c vá» Căn dục tánh hải, nhÆ°ng tụng và trÆ°á»ng hà ng bởi vì ngÆ°á»i soạn văn cùng có giữ lại và tóm lược. Pháºt hải, nghóa là Äức Pháºt chủ Ä‘á»™ng hóa Ä‘á»™ không phải là hoà n toà n giống nhÆ° hải, đó là ở khắp tất cả má»i nÆ¡i mà Chuyển pháp luân. Ba-la-máºt hải, có hai nghóa: Má»™t là pháp hà nh mà Äức Pháºt đã nói, vốn là để truyá»n cho tất cả chúng sinh; hai là hạnh đã thá»±c hà nh-đã giáo hóa ấy, tức là đã thà nh tá»±u lợi Ãch vá» giáo hóa, đó là mÆ°á»i Äộ… Pháp môn hải, cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là giáo pháp của Äức Pháºt đã thiết láºp, qua lại hòa và o tất cả má»i căn cÆ¡ ấy; hai là căn cÆ¡ đã hóa Ä‘á»™ ấy thá»±c hà nh thà nh tá»±u chứng lý của pháp đã tiến và o. Loại nà y cÅ©ng có mÆ°á»i, nhÆ° nói trong phẩm Bất TÆ° Nghị. Hóa thân hải, nghóa là căn cÆ¡ khác nhau cảm được hiện tÆ°á»›ng nhiá»u cách riêng biệt, nhÆ° nói các lá»— chân lông tá»a ra mây Hóa thân…; lại Pháºt Lô-xá-na ở khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, xuất hiện tất cả Hóa thân trang nghiêm… Lại trong phẩm Ly Thế Gian có mÆ°á»i loại Biến hóa… Pháºt danh hiệu hải, nghóa là đối vá»›i căn nên nghe danh hiệu không phải là nhÆ° nhau, nhÆ° phẩm Danh Hiệu, má»—i má»™t thế giá»›i có trăm ức vạn… Pháºt thá» lượng hải, nghóa là ứng vá»›i cÆ¡ dà i ngắn, thiếu đủ vô cùng sai khác, tóm lược có mÆ°á»i phần vị, nhÆ° nói trong phẩm Thá» Mạng. Trên đây là há»i vá» quả, xong. Thứ hai là năm câu trong phần há»i vá» nhân, má»™t câu đầu là tổng quát, bốn câu sau là riêng biệt: Má»™t, trình bà y vá» những phần vị sÆ¡ phát tâm nhÆ° Tháºp Trú; hai, tức là thá»±c hà nh mÆ°á»i Äá»™ ngay Tháºp Hạnh; ba, Nguyện tức là Äại nguyện của Tháºp Hồi HÆ°á»›ng; bốn, Trà tuệ tạng tức là trong Tháºp Äịa lấy Trà tuệ là m tánh, bởi vì hà m chứa thâu nhiếp tÃch lÅ©y giữ gìn, nhÆ° Bồ-tát cùng tên gá»i là Tạng… trong phẩm Tháºp Äịa sau nà y. Trong phần ba là kết luáºn vá» thÆ°a thỉnh, chỉ nguyện Từ Bi là trình bà y vá» Äức Pháºt có nhân thuyết giảng không mệt nhá»c rã rá»i, PhÆ°Æ¡ng tiện là hiển bà y vá» Äức Pháºt khéo léo thuyết giảng khiến cho dá»… hiểu, nhá» và o phát tâm Bi, nhá» và o khéo léo mà được hiểu rõ. Phần hai là trong tụng bởi vì hiển bà y khác lạ, không dùng khẩu nghiệp bình thÆ°á»ng để thuyết giảng, biểu thị vá» Y-Chánh vô ngại cho nên nói trong phần váºt dụng cúng dÆ°á»ng, tức là nói vá» cõi dÆ°á»›i mà thôi. ChÃn tụng phân là m hai: Má»™t là ba tụng đầu ca ngợi vỠđức thÆ°a thỉnh, hai là sáu tụng sau nêu ra pháp thÆ°a thỉnh. Trong má»™t: Hai tụng đầu ca ngợi Äức Pháºt để thÆ°a thỉnh, trình bà y vốn có nhân thuyết giảng; má»™t tụng sau ca ngợi Äại chúng để thÆ°a thỉnh, trình bà y vốn có duyên thuyết giảng. Trong hai tụng: Má»™t tụng đầu hiển bà y vỠđức viên mãn của Pháºt, ná»a tụng đầu phân rõ vá» nhân quá khứ không còn-quả hiện tại không có công, ná»a tụng sau là dụng táºn cùng thá»i gian vị lai, ứng vá»›i khắp nÆ¡i không suy nghó, mây vốn là rÆ°á»›i mÆ°a pháp, vốn tÆ°á»›i thấm cÆ¡ duyên, vốn tá»± không có nguồn gốc. Má»™t tụng sau trình bà y vá» bên ngoà i giáo hóa đầy đủ, nghóa là ná»a tụng đầu khiến cho diệt ác sinh thiện, ná»a tụng sau khiến cho lìa khổ được vui; lại đầu là giúp cho đạt được Niết-bà n, sau là giúp cho đạt được Bồ- Ä‘á». Hai từ “Vô lượng…†trở xuống là trong phần trình bà y vá» ca ngợi Äại chúng để thÆ°a thỉnh, má»™t lòng là tâm không có ý niệm gì khác, chắp tay là thân không cháºm chạp lÆ°á»i nhác, nhìn báºc Tối thắng là trú và o ý niệm hÆ°á»›ng vá» Äức Pháºt; ná»a tụng sau là tổng quát nêu ra pháp đã nghó đến, nguyện Äức Pháºt chỉ bà y rõ rà ng. Trong hai: Là nêu ra pháp thÆ°a thỉnh, phân ba: Má»™t, ba tụng đầu nêu ra mÆ°á»i câu thứ nhất trÆ°á»›c đây, trong đó trong má»™t tụng đầu có sáu câu: 1) Äịa; 2) Cảnh; 3) Trì; 4) TrÃ; 5) Lá»±c; 6) Vô úy. Câu sau là kết luáºn thÆ°a thỉnh. Trong má»™t tụng tiếp có ba câu: 1) Äịnh; 2) Hạnh; 3) Tá»± tại, tức là thần lá»±c. Câu sau là thÆ°a thỉnh thuyết giảng. Má»™t tụng sau tụng vá» pháp thù thắng, cÅ©ng là thị hiện Bồ-Ä‘á»â€¦ có thể biết. Hai, má»™t tụng tụng vá» mÆ°á»i câu thứ hai, bởi vì ba nghiệp không rá»i xa sáu căn, cho nên cùng tụng nhÆ° nhau. Ba, hai tụng tụng vá» mÆ°á»i câu thứ ba, trong tụng đầu có năm Hải, trong tụng sau có hai Hải, ba Hải còn lại và há»i vá» nhân tổng quát thâu nhiếp cho nên nói là vô lượng vô biên…, câu sau là kết luáºn thÆ°a thỉnh. Thứ hai trong tÆ°á»›ng của đáp, các vị xÆ°a nay cÅ©ng có ngÆ°á»i Ä‘em những câu há»i nà y Ä‘Æ°a và o phần đáp trong các Há»™i sau. Cách phân định nà y sợ rằng sai lầm, bởi vì Há»™i thứ hai Ä‘á»u tá»± có há»i riêng biệt-có đáp riêng biệt, bởi vì bốn lần há»i đáp Ä‘an chéo lẫn lá»™n, vì thế cho nên tổng quát ở phẩm nà y Ä‘á»u là đáp chung. DÆ°á»›i đây nói vá» phần vốn có quả-nhân thuyết giảng. Ngay trong văn nà y, phần trÆ°á»ng hà ng có mÆ°á»i: Má»™t, phần khuôn mặt phát ra ánh sáng quy tụ chúng; hai, phần lông trắng giữa chặng mà y phát ra ánh sáng nêu rõ pháp; ba, phần Pháp chủ nháºp định; bốn, phần chÆ° Pháºt gia trì; năm, phần Äại chúng cùng thÆ°a thỉnh; sáu, phần trong Äịnh nói tóm lược; bảy, phần rá»i Äịnh thà nh tá»±u lợi Ãch; tám, phần đầu lông phát ra ánh sáng khen ngợi vỠđức; chÃn, phần đồng ý thuyết giảng khiến cho hoan há»·; mÆ°á»i, phần chÃnh thức nói rõ vá» pháp hải. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là phát ra ánh sáng, sau là quy tụ chúng. Trong trÆ°á»›c cÅ©ng có hai: Má»™t là ánh sáng nÆ¡i thân thức tỉnh khắp nÆ¡i, hai là trong ánh sáng nói lá»i má»i gá»i. Hai phần nà y cÅ©ng tức là đáp câu há»i vỠánh sáng-âm thanh của Äức Pháºt trÆ°á»›c đây. Trong má»™t cÅ©ng có hai: Má»™t, ánh sáng nÆ¡i nà y soi chiếu nÆ¡i kia; hai, từ “ChÆ° Bồ-tát…†trở xuống là tìm theo ánh sáng nhìn thấy nÆ¡i nà y. Trong phần má»™t có năm: Má»™t là nháºn biết ý niệm hiểu rõ nghi ngá», bởi vì sắp sá»a trả lá»i cho nên liá»n phát ra ánh sáng. Hai là trình bà y vá» nÆ¡i ánh sáng phát ra, khuôn mặt (diện môn) thì cổ đức có ba cách giải thÃch, má»™t nói là miệng, má»™t nói là dung mạo Ä‘Ãch thá»±c của khuôn mặt chứ không phải là riêng miệng. SÆ° Quang Thống nói: “DÆ°á»›i mÅ©i-trên miệng chÃnh là ở giữa.†Dá»±a theo văn sau Ä‘Æ°a ra mÅ©i cÅ©ng nhÆ° đã nói. Nay giải thÃch theo tiếng Phạm nói mặt và miệng Ä‘á»u là môn, Ä‘á»u gá»i là Mục KhÆ°, vì thế cho nên phiên dịch từ Mục KhÆ° nà y là Diện Môn, do đó biết trong nà y cùng Ä‘Æ°a ra việc ấy. Khẩu là biểu thị cho giáo đạo che phủ lan xa, Diện là đÃch thá»±c hÆ°á»›ng vá» căn cÆ¡, Môn là mở thông giáo pháp thâu nhiếp chúng sinh, Xỉ là tác dụng thù thắng, nghóa là bởi vì suy nghó nghiá»n ngẫm pháp vị, cho nên sá»a trị dẹp tan phiá»n não là m chÆ°á»›ng ngại. Bởi vì duyên khởi vốn có đức tÆ°á»›ng sai biệt, cho nên nói má»—i má»™t nÆ¡i Ä‘á»u phát ra trần số ánh sáng. Ba là riêng biệt hiển bà y vỠánh sáng đã phát ra có mÆ°á»i môn, luáºn chung thì má»—i má»™t môn Ä‘á»u nối thông vá»›i ba thế gian…, trình bà y riêng biệt thì sáu môn đầu là Pháºt hải, hai môn tiếp là Khà hải, má»™t môn tiếp là Chúng sinh hải, má»™t môn sau cuối là Pháp giá»›i phÆ°Æ¡ng tiện hải. Lại tám môn đầu là ý nghiệp Ký thuyết luân, má»™t môn tiếp là thân nghiệp Thần thông luân, môn sau cuối là ngữ nghiệp Chánh giáo luân. Bốn là thâu nhiếp quyến thuá»™c. Năm là nÆ¡i đã soi chiếu, trong nà y phát ra ánh sáng có bốn ý: 1) Hiện bà y tÆ°á»›ng biểu thị vá» tháºt; 2) Cảnh tỉnh phát khởi tÃn tâm; 3) Chiếu rá»i tiếp xúc cứu khổ; 4) Bởi vì má»i gá»i chúng từ xa quy tụ. Vì thế cho nên chúng ấy theo ánh sáng nhìn thấy nÆ¡i nà y mà biết rõ chá»— quy tụ. Trong tụng có chÃn kệ rưỡi, có bốn nghóa: Sáu kệ rưỡi đầu tụng gồm chung nêu ra đức của Pháºt để khuyến khÃch hÆ°á»›ng đến, má»™t kệ tiếp riêng biệt trình bà y vá» ngÆ°á»i chủ Ä‘á»™ng thuyết giảng để khuyến khÃch Ä‘i đến, má»™t kệ tiếp riêng biệt nêu ra pháp đã thuyết giảng để khuyến khÃch quán xét, má»™t kệ sau cuối gồm chung kết luáºn vỠđức của Pháºt hiển bà y vá» sâu rá»™ng. Bốn ý nà y Ä‘á»u dùng phần sau để giải thÃch phần trÆ°á»›c, suy nghó có thể thấy. Trong phần đầu có hai: TrÆ°á»›c nêu ra đức, sau từ “Nhân tôn…†trở xuống là khuyến khÃch hÆ°á»›ng đến. Trong phần trÆ°á»›c có ba: Hai kệ đầu vá» Thân nghiệp, má»™t kệ vá» Thể, má»™t kệ vá» Dụng; hai kệ tiếp vá» Ã nghiệp, má»™t kệ vá» Dụng, má»™t kệ vá» Thể; má»™t kệ sau cuối vá» Ngữ nghiệp. Trong phần khuyến khÃch, ná»a kệ đầu khuyến khÃch vì pháp, ná»a kệ tiếp khuyến khÃch nhiá»u chúng, ná»a kệ tiếp là khuyên dạy phát khởi cúng dÆ°á»ng. Tuy viên âm nhanh chóng nói vá» Nguyện hải thuá»™c chÃn Ä‘á»i, nhÆ°ng không là m há»ng vá» pháp vốn có, bởi vì không phải là má»™t niệm, tức là nêu ra pháp môn đã nói ở sau. Văn còn lại có thể biết. Thứ hai, trong phần quy tụ chúng, trÆ°á»›c là trình bà y vá» các Há»™i, có bốn nghóa: 1) Có và không có; 2) NÆ¡i đến xa gần; 3) Tên gá»i nhÆ° bổn xứ… không giống nhau; 4) Kệ ca ngợi và trÆ°á»›c sau. Trong nghóa má»™t là có và không có, hai Há»™i thứ sáu-thứ bảy không có, bởi vì chứng được phần vị và hạnh thuần thục Ä‘i cùng cho nên Ä‘á»u lìa tÆ°á»›ng, sáu Há»™i còn lại Ä‘á»u có, việc đã là m có thể biết. Phà m là quy tụ chúng má»›i thì có bốn ý: Má»™t là vì thâu nhiếp căn cÆ¡, hai là vì chứng minh vá» pháp, ba là vì phát khởi cúng dÆ°á»ng, bốn là trình bà y vá» chúng trá»n vẹn. Trong nghóa hai là xa gần, Há»™i thứ nhất-thứ hai là mÆ°á»i sát trần, Há»™i thứ ba là trăm, Há»™i thứ tÆ° là ngà n, Há»™i thứ năm là vạn, bởi vì dá»±a và o phần vị dần tăng lên, Há»™i thứ tám vượt qua không thể nói là hiển bà y vá» chứng pháp sâu xa. Trong nghóa ba má»™t là Xứ, hai là Pháºt, ba là Bồ-tát, bốn là cúng dÆ°á»ng nhiá»u Ãt Ä‘á»u tùy theo Há»™i, nên biết. Trong nghóa bốn Há»™i thứ nhất-thứ hai không có kệ tán, vì má»›i phát khởi tu táºp; bốn Há»™i còn lại Ä‘á»u có, bởi vì hiển bà y phần vị của pháp tăng lên. Lại năm Há»™i trÆ°á»›c chắc chắn là quy tụ trÆ°á»›c, bởi vì thuáºn theo tu táºp mà tiến và o chứng; Há»™i thứ tám chắc chắn là quy tụ sau, bởi vì dá»±a và o chứng mà khởi lên tác dụng. Hai, trong giải thÃch văn có hai: TrÆ°á»ng hà ng và kệ tụng. Trong trÆ°á»ng hà ng cÅ©ng có hai: Má»™t là quy tụ chúng, hai là hiển bà y vỠđức. Trong quy tụ chúng cÅ©ng có hai, trÆ°á»›c là quy tụ, sau là kết luáºn. Trong quy tụ, mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng tức là là m thà nh mÆ°á»i Ä‘oạn, má»—i má»™t phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có bảy: Má»™t là tên gá»i của KhÃ-Hải, hai là tên gá»i của quốc Ä‘á»™, nhÆ° quốc Ä‘á»™ của hai Äức Pháºt nà y…, hai loại nà y là tÆ°á»›ng của pháp đã dá»±a và o, chỉ nối thông-riêng biệt là khác nhau. Ba là tên gá»i của Äức Pháºt, bốn là tên gá»i của Bồ-tát, hai loại nà y là trà chủ Ä‘á»™ng tiến và o, chỉ đầy đủ-từng phần là khác. Năm là chủ-bạn cùng đến, trình bà y có đủ đức viên mãn. Sáu là phát khởi cúng dÆ°á»ng, cúng dÆ°á»ng Äức Pháºt thuáºn vá»›i nghóa lợi Ãch, là nhân thuáºn vá»›i quả. Bảy là ngồi theo phÆ°Æ¡ng của mình, trình bà y thâu nhiếp phân tán quy vá» vắng lặng. Vì sao trÆ°á»›c tiên phân rõ vá» Äông phÆ°Æ¡ng, đó là hiển bà y vá» nÆ¡i bắt đầu sáng suốt, cho nên thuáºn theo phÆ°Æ¡ng ấy. Bởi vì phÆ°Æ¡ng thức lá»… nghi của Tây Vức lấy phÃa Äông là m cao nhất, cho nên Ä‘iện thá»-nhà chÃnh ở đó Ä‘á»u xoay mặt vá» hÆ°á»›ng Äông. NhÆ° chùa Kỳ Viên, chùa Bồ Äá» Ä‘á»u xoay mặt vá» hÆ°á»›ng Äông, NhÆ° Lai thuyết pháp cÅ©ng phần nhiá»u xoay mặt vá» hÆ°á»›ng Äông, cho nên khuôn mặt phát ra ánh sáng chÃnh là hÆ°á»›ng Äông. Há»i: Trong văn sau, thế giá»›i Hoa Tạng nà y là vô biên, vì sao trong nà y có Äông…? Äáp: Bởi vì thế giá»›i Hoa Tạng là Biên-Vô biên không hai, cho nên gá»i là Vô biên. NhÆ° văn sau nói: Vô biên-Biên không hai cho nên gá»i là Hữu biên. Nói nhÆ° váºy thì không hoại đến Biên mà luôn luôn Vô biên, không phá vỡ Vô biên mà luôn luôn Biên. Nếu nói rằng Vô biên trái vá»›i Biên, Biên trái vá»›i Vô biên, thì do tình chấp mà đạt tá»›i pháp, không phải là duyên khởi Ä‘Ãch thá»±c. Bởi vì Biên-Vô biên nà y là má»™t sá»±, cùng vượt lên trên tình chấp. Äiá»u ấy giống nhÆ° tổ chim mà u sắc đẹp đẽ bện toà n sợi trắng mà không xen tạp vá»›i tổ chim mà u tÃm, tổ chim mà u tÃm cÅ©ng nhÆ° váºy. Lại tổ chim mà u trắng có mà u tÃm vốn là do bông tÆ¡ nà y. Nếu trong mà u trắng không có mà u tÃm, sợi tÃm không đến ná»—i bện hai bên thì tức là thêu chứ không phải là bông tÆ¡. Tổ chim mà u trắng không có mà u tÃm vốn là do bông tÆ¡ nà y. Nếu mà u trắng có mà u tÃm hiện rõ thì Ä‘Æ°á»ng nét bị há»ng chứ không phải là bông tÆ¡. Vì thế cho nên do mà u trắng có mà mà u tÃm được thà nh tá»±u, mà u trắng không có mà u tÃm, mà u tÃm không có mà u trắng cÅ©ng nhÆ° váºy; nên biết đạo lý trong nà y cÅ©ng nhÆ° váºy, suy nghó để dá»±a theo chÃnh xác! Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì thế giá»›i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng ấy có Ä‘á»u là Hoa Tạng hay không? Äáp: Äá»u là không phải, nghóa là bởi vì tức là (tức thị) cho nên không phải là (bất thị), không phải là cÅ©ng nhÆ° váºy, dá»±a theo trên để suy nghó. Lại tại vì sao? Bởi vì Hoa Tạng ở phÆ°Æ¡ng Äông… cho nên tức là (tức) mà không phải tức là (bất tức). Há»i: Ngoà i mÆ°á»i thế giá»›i nà y ra, lại có thế giá»›i khác hay không? Äáp: Không có. Tại vì sao? Bởi vì Hoa Tạng là chủ, mÆ°á»i thế giá»›i kia là bạn. Äây là chủ và bạn viên dung rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, tất cả trần đạo trùng trùng nhÆ° Äế võng, cho nên còn lại Ä‘á»u ngay nÆ¡i nà y, bởi vì nhÆ° hÆ° không. Lại trong nà y các loại cúng dÆ°á»ng Ä‘á»u là pháp môn. Tùy theo tÆ°á»›ng có mÆ°á»i: 1) Diệu Bảo là nghóa vỠđáng quý. 2) Tu Di là nghóa vá» cao vá»i thù thắng, Vân là nghóa vá» tÆ°á»›i thấm có lợi Ãch, nghóa vá» hà m chứa mÆ°a, nghóa vá» hà m răng. 3) Nháºt là nghóa vá» trừ hết bóng tối, Luân là nghóa vá» có đủ công đức. 4) Các là nghóa vá» tiếp tục thà nh tá»±u, nhÆ° trên Chánh trà phát khởi tâm Bi… 5) Hoa là nghóa vá» thanh tịnh, nghóa vá» nở rá»™. 6) HÆ°Æ¡ng Vân là nghóa vá» mùi thÆ¡m của Giá»›i… 7) Tòa là nghóa vá» thâu nhiếp là m lợi Ãch. 8) Cái là nghóa vá» bóng cây che mát. 9) Trà ng là nghóa vá» má»™t mình vượt ra. 10) Thá» là nghóa vá» kiến láºp. Còn lại Ä‘á»u dá»±a theo đó. Lại dá»±a theo pháp cÅ©ng có mÆ°á»i và dụ: 1) Hoặc lấy Sắc pháp là m mây (Vân), nhÆ° Bảo Diệu sắc vân… 2) Lấy Äại Thanh là m mây, nhÆ° Diệu âm và ca ngợi vỠđức của Pháºt… Äây là dá»±a theo Sá»±. 3) Lấy vô táºn Pháºt Ä‘á»™ là m mây, nhÆ° mÆ°á»i loại mây không thể nghó bà n ở cõi Pháºt… Äây là dá»±a theo Y báo. 4) Lấy Lý tánh chÃn Ä‘á»i là m mây, nhÆ° mây ánh sáng của Pháp thân Pháºt ba Ä‘á»i… Äây là dá»±a theo Thể. 5) Lấy tám tÆ°á»›ng của Pháºt là m mây, nhÆ° mÆ°á»i loại mây biến hóa của Pháºt… Äây là dá»±a theo Dụng. 6) Lấy pháp môn Vô Ngại giải thoát là m mây, nhÆ° mÆ°á»i loại tán mây của giải thoát… Äây là dá»±a theo giải thoát không thể nghó bà n. 7) Lấy cảnh đã chứng của Pháºt là m mây, nhÆ° mÆ°á»i loại mây của cảnh giá»›i Pháºt… Äây là dá»±a theo Quả. 8) Lấy tất cả các hạnh của Bồ-tát là m mây, nhÆ° mÆ°á»i loại mây thị hiện công hạnh của Bồ-tát… Äây là dá»±a theo Nhân. 9) Lấy dục lạc của tất cả chúng sinh là m mây, nhÆ° mÆ°á»i loại mây thị hiện dục lạc không thể cùng táºn của tất cả chúng sinh… Äây là dá»±a theo Pháp khÃ. 10) Lấy Äại Nguyện hiện bà y thân Pháºt là m mây, nhÆ° mÆ°á»i loại mây thị hiện Äại nguyện của tất cả chÆ° Pháºt… Äây là dá»±a theo hÆ°á»›ng đến vá»›i cÆ¡. NhÆ° váºy má»—i má»™t loại Ä‘á»u dùng mÆ°á»i môn để nói là bởi vì trình bà y vá» Vô táºn. MÆ°á»i nghóa trên đây trong má»—i má»™t nghóa Ä‘á»u có tất cả các pháp, duyên khởi vô ngại, vì thế cho nên hoặc là NgÆ°á»i, hoặc là Pháp, hoặc là Lý, hoặc là Sá»±, hoặc là Cảnh, hoặc là Hạnh, hoặc là Y, hoặc là Chánh, hoặc là Nhân, hoặc là Quả. Trong nà y má»—i má»™t váºt dụng cúng dÆ°á»ng Ä‘á»u nói chÆ°a đầy hÆ° không, là trình bà y xứng vá»›i tánh Không vốn có, quy tụ mà không xen tạp nhÆ° tánh của duyên khởi. Vì thế cho nên Chân lý Diệu hạnh có thể ngay nÆ¡i Sá»± mà thà nh tá»±u, Sá»± nhÆ° mây-hoa-váºt báu… có thể ngay nÆ¡i Lý mà là m thà nh pháp. Äây là dá»±a theo Biệt giáo, suy nghó Ä‘iá»u đó! Trong phần hai là kết luáºn: 1) Kết luáºn vá» quốc Ä‘á»™; 2) Chủ; 3) Bạn; 4) Cúng; 5) Tòa. Thứ hai là hiện rõ vỠđức dụng: Ngồi theo thứ tá»± là duyên khởi vô ngại, quy tụ mà không xen tạp. Trong đó có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» Thể của đức vô ngại, sau từ “Niệm niệm…†trở xuống là lợi Ãch thù thắng của diệu dụng. Trong phần trÆ°á»›c bao gồm trong Dụng, câu đầu tổng quát có sáu lá»›p Vô ngại, Ä‘á»u nhiá»u hÆ¡n trÆ°á»›c gấp bá»™i: 1) Thân quang vô ngại; 2) Ãnh sáng và ngÆ°á»i vô ngại; 3) NgÆ°á»i và pháp vô ngại; 4) Trần sát vô ngại; 5) Y chánh vô ngại; 6) Hóa dụng vô ngại. NhÆ° trong má»™t niệm, ở má»™t thế giá»›i, hóa hiện trần số chúng sinh của má»™t cõi Pháºt; ngay trong niệm nà y, ở tất cả thế giá»›i, cÅ©ng hóa hiện nhÆ° váºy. Má»™t niệm đã nhÆ° váºy, tất cả các niệm khác cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy. NhÆ° trong má»™t cõi Pháºt, hóa hiện chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i Ä‘á»u trong má»™t niệm nà y; tất cả các cõi khác đã hóa hiện khác nhau cÅ©ng nhÆ° váºy. NhÆ° trong má»™t trần, có tất cả các cõi Pháºt hóa hiện nà y; tất cả các trần khác, Ä‘á»u riêng biệt cÅ©ng nhÆ° váºy. NhÆ° pháp môn của má»™t Bồ-tát, khắp nÆ¡i tất cả các sát trần đạo hóa hiện nà y; pháp của tất cả các Bồ-tát khác, riêng biệt khắp nÆ¡i cÅ©ng nhÆ° váºy. NhÆ° má»™t ánh sáng phát ra, xuất hiện tất cả các Bồ-tát khắp nÆ¡i nà y; tất cả ánh sáng khác, riêng biệt xuất hiện cÅ©ng nhÆ° váºy. NhÆ° má»™t lá»— chân lông, phát ra tất cả ánh sáng xuất hiện Bồ-tát nà y; tất cả các lá»— chân lông khác, riêng biệt xuất hiện cÅ©ng nhÆ° váºy. Trên đây là tổng quát phân rõ vá» Sá»± trong thân của má»™t Bồ-tát. NhÆ° má»™t Bồ-tát, tất cả Bồ-tát cÅ©ng nhÆ° váºy. NhÆ° chủ, bạn cÅ©ng nhÆ° váºy. Thế thì trùng trùng vô táºn, không phải là tâm suy nghó-miệng nói ra mà có thể đạt tá»›i. Äây là pháp giá»›i của Nhất thừa, công đức chân tháºt duyên khởi vốn là pháp nhÆ° váºy chứ không phải là biến hóa. NhÆ° váºy Ä‘á»u là công đức ở phần vị Phổ Hiá»n. Bồ-tát đã nhÆ° váºy, đức dụng của quả Pháºt không phải là công đức nà y mà có thể sánh được, có thể dá»±a theo suy nghó thông suốt. Hai là trong phần lợi Ãch của Dụng, có ba: 1) Nêu ra chúng đã hóa Ä‘á»™; 2) Từ “Dó má»™ng…†trở xuống là trình bà y vá» pháp chủ Ä‘á»™ng hóa Ä‘á»™; 3) Từ “Ư nhất niệm…†trở xuống là phân rõ vá» lợi Ãch của hóa Ä‘á»™. Trong phần hai là chủ Ä‘á»™ng hóa Ä‘á»™ có mÆ°á»i câu, chÃn câu đầu là riêng biệt phân rõ, má»™t câu sau cuối là tổng quát để kết luáºn. Trong chÃn câu đầu: Má»™t, má»™ng tá»± tại là bởi vì tức là Tháºt-tức là Không, bởi vì má»™t niệm hiện rõ nhiá»u pháp. Hai, bởi vì thanh tịnh, bởi vì giáo hóa. Ba, bởi vì giáo nghóa. Bốn, bởi vì hiển bà y thần thông thù thắng khiến cho quy y, bởi vì sợ hãi khiến cho tiến và o pháp, bởi vì tÆ°á»›ng chuyển Ä‘á»™ng trở vá» chân tháºt. Năm, bởi vì nguyện lá»±c thâu nhiếp chúng sinh. Sáu, bởi vì lìa tánh của âm sâu xa, bởi vì dụng thanh tịnh của âm nhiá»…m ô, bởi vì hiển bà y âm thanh tịnh thu nháºn tất cả. Bảy, bởi vì viên âm lan tá»a khắp nÆ¡i, nhÆ° pháp giá»›i đầu miệng… Tám, bởi vì Thể-Dụng là m kinh hãi căn cÆ¡. ChÃn, bởi vì kiến láºp vá» nhân tròn vẹn. Trong phần ba là được lợi Ãch có sáu câu, giải thÃch có bốn lá»›p, bởi vì văn hà m chứa nhiá»u trạng thái: Má»™t, khiến cho lìa xa ná»—i khổ sâu nặng. Hai, có thể thà nh tá»±u căn khà xuất thế. Ba, khiến cho đạt được mÆ°á»i phần vị hÆ°á»›ng vá» quả giải thoát của Nhị thừa. Äây là Nhị thừa trong Äại thừa chứ không phải là Ngu pháp. Vả lại, NgÅ© đình tâm quán trong Tiểu thừa, trÆ°á»›c đây thuá»™c vá» tà Äịnh. Dá»±a và o Thà nh Tháºt luáºn thì phần vị Noãn-Äảnh trở lên Ä‘á»u gá»i là Chánh Äịnh, bởi vì vónh viá»…n không lui sụt (bất thối); theo Tỳ Äà m luáºn thì phần vị Nhẫn tâm trở lên má»›i đạt được không lui sụt; nếu theo Äịa Luáºn thì phần vị Kiến đạo trở lên má»›i gá»i là Chánh Äịnh, do đó luáºn ấy nói là Chánh vị. Chánh Äịnh là phần vị Kiến đạo trở lên má»›i là Chánh vị. Nói Bất định là ở giữa hai phần vị nà y, gá»i là Bất định. Bốn, tiến và o phần vị Tam Hiá»n của Äại thừa. Năm, chứng Tháºp Äịa. Sáu, thà nh tá»±u Pháºt quả. Äây là dá»±a theo Äồng giáo. NhÆ°ng ba câu đầu giống nhÆ° trÆ°á»›c, câu bốn là tiến và o SÆ¡ giáo, câu năm là tiến và o Chung giáo, câu sáu là tiến và o Äốn giáo. Äây là dá»±a theo nÆ¡i hết bệnh mà nói có ba. Lại câu má»™t là trá»i-ngÆ°á»i, câu hai-câu ba là Tiểu thừa, câu bốn là Tiệm giáo, câu năm là Äốn giáo, câu sáu là Viên giáo. Äây là dá»±a theo quả hiển bà y vá» tròn vẹn mà nói có bốn. Lại câu má»™t là trá»i-ngÆ°á»i, câu hai-câu ba-câu bốn là Tam thừa, câu năm-câu sáu là Nhất thừa, nhân quả phân là m hai. Trên đây Ä‘á»u là lợi Ãch trong má»™t niệm, tất cả các niệm khác dá»±a theo đây có thể biết. Trong tụng có mÆ°á»i kệ, năm kệ đầu tổng quát ca ngợi vỠđức của Bồ-tát, năm kệ sau tụng vá» pháp môn trÆ°á»›c đây. Trong năm kệ đầu, ba kệ trÆ°á»›c trình bà y vỠđức của Tá»± phần, má»™t là Tá»± lợi, hai là Hóa tha, ba là đạt được pháp; hai kệ sau là phần Thắng tiến, má»™t là lợi Ãch bên ngoà i, hai là trá»n vẹn bên trong. Trong năm kệ sau, má»™t là hiện rõ vá» pháp, hai là lay chuyển cõi nÆ°á»›c, ba là thân trang nghiêm, bốn là tiến và o kiếp, năm là thuyết pháp. Những sá»± việc nà y Ä‘á»u là sá»± việc trong lá»— chân lông trÆ°á»›c đây, bởi vì văn tụng khéo léo tóm lược. Trong phần hai là ánh sáng nêu rõ Pháp chủ, có hai: Äầu là cõi nà y, sau là kết luáºn nối thông. Trong phần đầu cÅ©ng có hai: Má»™t, nêu rõ Chủ vốn là nguồn gốc của giáo nghóa; hai, từ “Ư bỉ…†trở xuống nêu rõ pháp vốn là tÆ°á»›ng của giáo nghóa. Trong phần má»™t có bốn: Má»™t là trình bà y vỠý của ánh sáng, nói vô biên Pháºt cảnh thì có ba ý: 1) Bởi vì khiến cho biết vá» pháp đã nói, 2) Bởi vì tức là Phổ Hiá»n, 3) Bởi vì hiển bà y vá» Äức Pháºt không phải là không có thể nói. Hai là trong phần trình bà y vá» danh tÆ°á»›ng của ánh sáng, có hai: 1) Trình bà y vá» tÆ°á»›ng của ánh sáng. Giữa chặng mà y là biểu thị cho Nhất thừa Trung đạo. Lông trắng dà i và nhá» là biểu thị cho pháp thanh tịnh chứng đạo vô láºu. Lại bởi vì trắng là căn bản của các mà u sắc, biểu thị cho Nhất thừa nà y là nguồn gốc của các giáo. Lại dà i và nhá» là lông dà i, lại là lông tÆ¡. Theo kinh Quán Pháºt Tam Muá»™i Hải nói: “Lúc là Thái tá» thì giãn ra dà i năm thÆ°á»›c, lúc dÆ°á»›i tán cây Bồ-Ä‘á» thì dà i má»™t trượng bốn thÆ°á»›c năm tấc, thà nh Pháºt rồi thả ra dà i má»™t trượng năm thÆ°á»›c, cuá»™n tròn nhÆ° vầng trăng tròn mùa Thu, rõ rà ng sáng trắng.†Thể của ánh sáng nhÆ° sắc mà u ngá»c quý trong suốt, Dụng của ánh sáng nhÆ° ngá»n đèn sáng ngá»i. Vả lại, Lý đáng quý cho nên gá»i là sắc mà u ngá»c quý, Trà chiếu rá»i khắp nÆ¡i cho nên gá»i là ngá»n đèn sáng ngá»i, cảnh-trà là m lợi Ãch rá»™ng khắp cho nên gá»i là mây. Lại nhÆ° Ma-ni bởi vì giống vá»›i các sắc mà u. 2) Láºp thà nh tên gá»i của ánh sáng là hiển bà y vá» ngÆ°á»i ở nhân vị, cho nên gá»i là Bồ-tát. Ba là trong phần phân rõ vá» Dụng thù thắng của ánh sáng: 1) Vốn là sá»±, vốn là khắp nÆ¡i, vốn là rá»™ng rãi. 2) Vốn là lý, vốn là chÃnh xác, vốn là sâu xa. 3) Bởi vì phân rõ vá» nhân thuyết giảng do Äại nguyện lá»±c má»›i có thể thuyết giảng. 4) Bởi vì hiển bà y vá» pháp môn khiến cho chúng nháºn biết pháp từ trong môn Phổ Hiá»n sinh ra. Văn trên đã không nói Phổ Hiá»n soi chiếu riêng biệt, vì sao lại nói hiển bà y rõ rà ng chỉ ra cho chúng, bởi vì đã soi chiếu trÆ°á»›c đây tức là Phổ Hiá»n. Bốn là trong phần thâu nhiếp Dụng quy vá» gốc: Ra từ lông trắng và o ở dÆ°á»›i chân, là biểu thị cho pháp ở phÃa trên có thể truyá»n xuống phÃa dÆ°á»›i, truyá»n xuống phÃa dÆ°á»›i không mất Ä‘i nguồn gốc cho nên và o trở lại. Giữa chặng mà y và dÆ°á»›i chân là hai nÆ¡i khác nhau, vì sao nói là trở lại, bởi vì hiển bà y trên-dÆ°á»›i không hai. Lại ánh sáng từ lông trắng soi chiếu Phổ Hiá»n là trình bà y vá» quả nÆ°Æ¡ng theo nhân, trở lại từ dÆ°á»›i chân mà và o là trình bà y vá» nhân thà nh tá»±u quả. Trong phần hai là nêu rõ vá» pháp, có hai: 1) Phân rõ vá» hoa sen là nghóa Sở thuyên; 2) Hiển bà y vỠâm thanh thù thắng là giáo Năng thuyên. An tá»a trên hoa là xứng vá»›i nghóa mà thi thiết vá» giáo. Trong phần má»™t là phân rõ vá» nghóa Sở thuyên: Má»™t, câu tổng quát, ở nÆ¡i ấy nghóa là nÆ¡i chốn, lại là tÆ°á»›ng vòng tròn; hoa sen là bởi vì nở rá»™, bởi vì sinh ra nÆ°á»›c Tam thừa, bởi vì không vấy nhiá»…m, bởi vì vi diệu, bởi vì Ä‘Ã n ong Thánh chúng đã hút máºt chứng đắc. Hai, cá»ng quý báu là bởi vì đáng quý, bởi vì kiên cố. Ba, tạng là bởi vì hà m chứa thâu nhiếp, bởi vì sinh ra, bởi vì đầy đủ công đức. Bốn, cánh là bởi vì che phủ, bởi vì rá»™ng lá»›n sâu xa cho nên phủ khắp pháp giá»›i. Năm, nhụy thÆ¡m là bởi vì ngà o ngạt xông Æ°á»›p quyến thuá»™c. Sáu, và ng Diêm-phù- Ä‘Ã n là bởi vì báºc nhất trong các loại quý báu, và ng là bởi vì tÆ°á»›ng quý giá nổi báºt, Ä‘Ã i là bởi vì cao vượt lên. Bảy, kết luáºn. Những Ä‘iá»u nà y Ä‘á»u là pháp môn. Nếu dá»±a theo Tam thừa thì nhá» và o sá»± việc nà y riêng biệt biểu thị vá» pháp, nhÆ°ng sá»± việc ấy không phải là ngay nÆ¡i pháp. Nếu nhÆ° Nhất thừa nà y thì ngay nÆ¡i sá»± việc ấy là pháp nà y, vẫn có sá»± việc hiển bà y rõ rà ng. Trong phần hai là hiển bà y vá» giáo Năng thuyên, có hai: Má»™t là nêu ra Thể, hai là kệ tụng trình bà y vá» tÆ°á»›ng thuyết giảng. Trong phần má»™t có ba: 1) Nêu rõ giáo từ giữa chặng mà y của Äức Pháºt phát ra là biểu thị dá»±a và o chứng mà khởi lên thuyết giảng, bởi vì giáo từ Äức Pháºt sinh ra, nhÆ° pháp giá»›i lÆ°u chuyển thù thắng. Lại luáºn rằng từ pháp giá»›i thanh tịnh nhất mà lÆ°u chuyển sinh ra. Sinh ra Bồ-tát là bởi vì che phủ ngÆ°á»i ở nhân vị. Các pháp là Sở thuyên, âm thanh thù thắng là Năng thuyên. Luáºn rằng: Khế kinh dùng văn nghóa là m Thể. Nếu dá»±a và o Nhất thừa thì Bồ-tát nà y đã gá»i là thấy được Thể của giáo. NgÆ°á»i và pháp vô ngại vốn là hiển bà y vá» giáo tròn vẹn, vốn là đầy đủ chủ- bạn. Bởi vì thuáºn vá»›i lý cho nên cung kÃnh vây quanh. 2) Trình bà y vá» xứng vá»›i nghóa cho nên an tá»a trên Ä‘Ã i nhụy. 3) Bởi vì xứng vá»›i nghóa, khiến cho giáo thà nh tháºt, cho nên ca ngợi vỠđức. Trong đức có bốn câu: 1) DÆ°á»›i vừa ý vá»›i má»i căn cÆ¡; 2) Trên thuáºn vá»›i cảnh Pháºt; 3) Táºn cùng nghóa hải ấy; 4) Khiến cho quy vá» quả Pháºt. Trong phần hai là tÆ°á»›ng thuyết giảng, có hai: 1) Âm thanh thù thắng là trình bà y vá» Thể của giáo thù thắng; 2) Ãnh sáng rá»±c rỡ là trình bà y vá» uy lá»±c của giáo có Dụng thù thắng. Trong phần má»™t có ba tụng: Má»™t là trình bà y vá» má»™t Äức Pháºt khắp nÆ¡i pháp giá»›i mà vẫn ở tại cây Bồ-Ä‘á» (đạo thá»); hai là nhiá»u Äức Pháºt Ä‘á»u khắp nÆ¡i pháp giá»›i mà cùng an tá»a nÆ¡i má»™t lá»— chân lông; ba là nhÆ° má»™t lá»— chân lông, tất cả cÅ©ng nhÆ° váºy Ä‘á»u có đủ chủ-bạn. Ba sá»± việc nà y dần dần thêm nhiá»u nhÆ° váºy. Lại giải thÃch: Má»™t tụng đầu trình bà y vá» thân Pháºt Lô-xá-na đầy khắp pháp giá»›i, hai tụng sau trình bà y trong lá»— chân lông hiện rõ vô lượng ba thế gian trùng trùng vô táºn. Trong phần hai là uy lá»±c của giáo, SÆ° tá» có ba loại: Má»™t, không sợ nghóa lý sâu xa bởi vì ánh sáng chiếu rá»i; hai, không sợ không lợi Ãch bởi vì lá»a nóng đốt cháy phiá»n não; ba, không sợ Dị há»c không hà ng phục bởi vì vô cùng nhanh chóng. Bởi vì cùng là giáo cho nên cÅ©ng gá»i là âm. Trong tụng, đầu là trình bà y vá» nghóa của Pháp luân, sau là giải thÃch văn. Trong phần đầu, nghóa vá» Chuyển pháp luân, tóm lược Ä‘Æ°a ra mÆ°á»i môn: 1) Giải thÃch tên gá»i; 2) Phân rõ vá» Thể; 3) Chủng loại; 4) TÆ°á»›ng chuyển; 5) Phạm vi; 6) NÆ¡i chốn chuyển; 7) Thá»i gian chuyển; NgÆ°á»i chuyển; 9) CÆ¡ chuyển; 10) Các môn. Giải thÃch tên gá»i. Pháp là nghóa vá» quỹ trì, gồm có bốn loại, đó là Giáo-Lý-Hạnh-Quả. Luân là nghóa đã thà nh, cÅ©ng có bốn loại: Má»™t, nghóa vá» Viên mãn, bởi vì lìa xa thiếu kém. Hai, nghóa vỠđầy đủ đức, bởi vì ổ trục-nan hoa-và nh thảy Ä‘á»u đầy đủ. Ba, nghóa vá» có tác dụng, bởi vì phá tan phiá»n não chÆ°á»›ng ngại. Bốn, nghóa vá» chuyển Ä‘á»™ng, bởi vì từ nÆ¡i nà y hÆ°á»›ng đến nÆ¡i kia, tức là từ Pháºt đến vá»›i chúng sinh; cÅ©ng từ nÆ¡i kia hÆ°á»›ng vá» nÆ¡i nà y, tức là từ chúng sinh đến nÆ¡i Pháºt quả. Pháp tức là Luân, là Trì nghiệp thÃch; lại Luân là dụ, và nhÆ° vòng báu của Thánh VÆ°Æ¡ng, tức là Luân của pháp, là Y chủ thÃch. Thể tánh. Luáºn chung bốn pháp nhÆ° Giáo… là m tánh. Hạn định vá» tánh thì chỉ riêng tám Chánh đạo là tánh, lấy Giá»›i là m ổ trục, đó là Chánh ngữ-Chánh nghiệp-Chánh mạng; lấy Tuệ là m nan hoa, đó là Chánh kiến-Chánh tÆ° duy; lấy Äịnh là m và nh xe, đó là Chánh định; còn lại Chánh niệm-Chánh tinh tiến là m trang sức thà nh bánh xe; đây là dá»±a theo Tiểu thừa, SÆ¡ giáo cÅ©ng giống nhÆ° váºy. Lại chỉ lấy Trà vô phân biệt là m Thể của Pháp luân, lại chỉ có Chân lý là m tánh; đây là dá»±a theo Chung giáo. Hoặc là Lý-Trà cùng phai má», giáo-quả cÅ©ng mất Ä‘i, lìa ngôn ngữ bặt suy nghó, là Thể của Pháp luân; đây là dá»±a theo Äốn giáo. Hoặc bao gồm thâu nhiếp Vô táºn pháp giá»›i, đó là ngÆ°á»i-pháp- giáo-nghóa… tất cả pháp môn Hải tá»± tại, Ä‘á»u là Thể của Pháp luân, nhÆ° Äế võng trùng trùng, đầy đủ chủ-bạn; đây là dá»±a theo Viên giáo, cÅ©ng tức là thâu nhiếp các phần vị trÆ°á»›c. Trong nà y Ä‘á»u đầy đủ dá»±a theo Äồng giáo. Chủng loại có ba: Má»™t là Tiểu thừa, sau Tứ đế Ä‘á»u có bốn nghóa, đó là Khổ-Không-Vô thÆ°á»ng-Vô ngã, đây là bốn Khổ đế; Nhân-Táºp- Hữu-Duyên, đây là bốn Táºp đế; Diệt-Chỉ-Diệu-Ly, đây là bốn Diệt đế; Äạo-NhÆ°-TÃch-Thừa, đây là bốn Äạo đế. MÆ°á»i sáu loại trên đây dá»±a theo Äế đã nháºn biết. Nếu dá»±a theo chủ Ä‘á»™ng nháºn biết thì cÅ©ng Ä‘á» có bốn, đó là Nhãn-TrÃ-Minh-Giác, Nhãn nghóa là tổng quát quán vá» Khổ…, Trà nghóa là riêng biệt quán vá» Khổ quá khứ…, Minh nghóa là riêng biệt quán vá» Khổ vị lai…, Giác nghóa là riêng biệt quán vá» Khổ hiện tại… Do đó bốn Äế Ä‘á»u có bốn cho nên thà nh ra mÆ°á»i sáu. Tân Äại Tỳ-bà -sa luáºn quyển thứ 79 nói: “Nhãn nghóa là Pháp trà nhẫn, Trà nghóa là các Pháp TrÃ, Minh nghóa là Loại trà nhẫn, Giác nghóa là các Loại trÃ. Lại Nhãn là nghóa vá» quán sát nhìn thấy, Trà là nghóa vá» quyết Ä‘oán, Minh là nghóa vá» soi chiếu rõ rà ng, Giác là nghóa vá» cảnh giác xem xét. Ba lần chuyển mÆ°á»i sáu hà nh tÆ°á»›ng là m thà nh bốn mÆ°Æ¡i tám hà nh tÆ°á»›ng của Pháp luân.†Äây là dá»±a theo Tiểu thừa, nhÆ° Tỳ-bà -sa luáºn nói đầy đủ. Hai là trình bà y vá» Pháp luân trong Tam thừa, nhÆ°ng có ba nghóa: 1) Giống nhÆ° Tiểu thừa, ba lần chuyển bốn Äế bao gồm lợi Ãch ba cÆ¡, nhÆ° trong kinh Máºt TÃch phân rõ, ở đây thì nói bốn Äế mà đầy đủ Tam thừa. Lại ba lần chuyển tức là Không-ThÆ°á»ng-Tịnh, trong kinh Duy Ma nói: “Ba lần chuyển pháp luân ở Äại thiên, Luân ấy xÆ°a nay thÆ°á»ng thanh tịnhâ€, là nói đến Ä‘iá»u nà y. Äây là dá»±a theo SÆ¡ giáo. 2) Chỉ nói đến Äại thừa, cÅ©ng gồm chung ba căn đạt được quả Äại-Tiểu, nhÆ° trong các kinh Äại thừa đã nói. Hoặc phân tÆ°á»›ng tách ra ba, nhÆ° ba loại Pháp luân Chuyển-Chiếu-Trì… Hoặc hợp lại là m má»™t, nghóa là chỉ má»™t Tháºt đế. Trên đây là dá»±a theo Chung giáo. 3) Pháp luân lìa xa ngôn ngữ không có chuyển và không chuyển, không phải là bốn-ba-má»™t, bởi vì không thể nói được. Äây là dá»±a theo Äốn giáo. Ba là Pháp luân Nhất thừa, dá»±a theo văn sau có mÆ°á»i Äế sai biệt, nghóa là nói vá» các Äế nhÆ° Thà nh đế… Ä‘á»u có mÆ°á»i hà nh tÆ°á»›ng, đó là cụ túc-thanh tịnh-bốn Vô úy… Vì váºy tổng cá»™ng có má»™t trăm hà nh tÆ°á»›ng Pháp luân. Theo văn sau cÅ©ng có mÆ°á»i Luân, đó là bởi vì Nguyện lá»±c quá khứ…, tức là mÆ°á»i lần chuyển trăm hà nh tÆ°á»›ng là m thà nh má»™t ngà n Pháp luân. Äá»u tìm theo văn sau sẽ mở rá»™ng hiển bà y đầy đủ. Vì sao Ä‘á»u nói là mÆ°á»i? Bởi vì hiển bà y vá» vô táºn. Äây là pháp giá»›i vô táºn là m Äại Pháp luân hải, thÆ°á»ng xuyên chuyển không có ngừng nghỉ. TÆ°á»›ng chuyển. Tiểu thừa ba lần chuyển có hai: Má»™t, vì mình mà chuyển, đầu tiên chuyển tại Kiến đạo gá»i là Ấn TÆ°á»›ng chuyển, tiếp theo chuyển tại Tu đạo gá»i là Ứng Tác chuyển, sau cùng chuyển tại Vô há»c đạo gá»i là Dó Tác chuyển. Hai, vì ngÆ°á»i khác mà chuyển, đầu tiên gá»i là Thị TÆ°á»›ng chuyển, nghóa là đây là Khổ… khiến cho Kiá»u Trần Như… tiến và o Kiến đạo; tiếp theo gá»i là Khuyến Tri chuyển, nghóa là Khổ nên biết-Táºp nên Ä‘oạn-Diệt nên chứng-Äạo nên tu, khiến cho há» tiến và o Tu đạo; sau cùng gá»i là Dẫn Chứng chuyển, nghóa là Khổ ta đã biết cho đến Äạo ta đã tu, khiến cho há» tiến và o Vô há»c đạo. Nếu là Pháp luân Tam thừa thì cÅ©ng có hai, nói giống nhÆ° trÆ°á»›c, nhÆ°ng nghóa lý sai biệt. Dá»±a theo hà ng Bồ-tát, căn cứ theo kinh Äại Phẩm…, đã nói lúc chuyển Pháp luân ở vÆ°á»n Nai, vô lượng chúng sinh Ä‘á»u phát tâm Bồ-Ä‘á», vô lượng Bồ-tát Ä‘á»u đạt được SÆ¡ địa, vô lượng Nhất sinh Bồ-tát cùng má»™t lúc thà nh Pháºt, ở đây cÅ©ng nên giống vá»›i ba lần chuyển ấy, là gồm chung chứ không phải là riêng biệt, không có thể phối hợp riêng biệt. Nếu theo Nhất thừa thì chuyển Pháp luân Vô táºn xứng pháp giá»›i, cùng vá»›i cÆ¡ đã che phủ chung má»™t pháp giá»›i, không có hai-không có sai khác, pháp vốn thÆ°á»ng hằng nhÆ° váºy, không có gì má»›i, đó là phân rõ vá» lợi Ãch. Trình bà y vá» phạm vi của Pháp luân. Nếu trong Tiểu thừa có má»™t nghóa, Äức Pháºt thuyết vá» bốn Äế nhÆ° Khổ-Vô thÆ°á»ng… thì ngữ âm thâu nhiếp và o Pháp luân, nhÆ° há»i A-nan trá»i mÆ°a…, nhÆ° váºy ngôn ngữ thế gian Ä‘á»u không phải là Pháp luân. Nếu trong Tam thừa, thì tất cả lá»i nói và oai nghi nÆ¡i thân của Äức Pháºt Ä‘á»u tiến và o Pháp luân, bởi vì Ä‘á»u là m lợi Ãch cho chúng sinh. Kinh Duy Ma nói: “Oai nghi Ä‘i đứng của chÆ° Pháºt Ä‘á»u là Pháºt sá»±.†Lấy Ä‘iá»u nà y là m chuẩn má»±c, nếu trong Nhất thừa gồm chung ba thế gian cùng tiến và o Pháp luân, thì âm thanh lá»i nói của tất cả chúng sinh cÅ©ng tiến và o Pháp luân. Pháp luân quốc Ä‘á»™ dá»±a theo nhÆ° sát-thuyết… NÆ¡i chốn chuyển. Tiểu thừa chỉ có các nÆ¡i nhÆ° trăm ức vÆ°á»n Nai ở má»™t Ta-bà . Tam thừa hoặc là má»™t trăm ức, hoặc là ngà n trăm ức, hoặc là nhÆ° cát sông Hằng, là m cảnh giáo hóa của má»™t Äức Pháºt. Nhất thừa gồm chung tất cả cảnh giá»›i nhÆ° cây cối… cho đến Hoa Tạng, giống nhÆ° Äế võng trùng trùng chủ-bạn. Kinh nói: “Äây là nÆ¡i Äức Pháºt Lô-xá-na thÆ°á»ng chuyển pháp luân. Thá»i gian chuyển. Tiểu thừa-Tam thừa, hoặc là mÆ°á»i bốn ngà y, hoặc là hai mÆ°Æ¡i mốt ngà y, lại hoặc là bốn mÆ°Æ¡i hai ngà y, hoặc là bốn mÆ°Æ¡i chÃn ngà y, hoặc là năm mÆ°Æ¡i sáu ngà y, hoặc là ba trăm năm mÆ°Æ¡i ngà y, hoặc là má»™t năm… Äây Ä‘á»u là vì Mạt giáo tùy theo căn cÆ¡ thấy nghe khác nhau mà thôi, cÅ©ng không có sá»± việc trÆ°á»›c sau thâu nhiếp lẫn nhau… Bổn giáo Nhất thừa chủ yếu thuá»™c vá» bảy ngà y thứ hai của thá»i thứ nhất, lại không có nói gì khác, nhÆ°ng thâu nhiếp trÆ°á»›c-sau Ä‘á»u là vô lượng kiếp, niệm niệm không gián Ä‘oạn, trong má»—i má»™t niệm cÅ©ng Ä‘á»u thâu nhiếp thá»i kiếp trÆ°á»›c-sau kia, cÅ©ng nhÆ° Äế võng trùng trùng vô táºn, đã chuyển trong chÃn Ä‘á»i-mÆ°á»i Ä‘á»i. NgÆ°á»i chuyển. TrÆ°á»›c là chủ, sau là bạn. Tiểu thừa thì chủ là Sinh thân của ThÃch-ca và Hóa thân Pháºt, Thanh văn đệ tá» là m bạn. Tam thừa thì chủ tức là ba thân Pháºt, Thanh văn Bồ-tát là m bạn, đó là Xá-lợi-phất… Nhất thừa thì chủ là mÆ°á»i thân của Lô-xá-na, Bồ-tát nhÆ° Phổ Hiá»n… là m bạn, cÅ©ng nhÆ° Äế võng hiện bà y trùng trùng. CÆ¡ chuyển. Ban đầu chỉ là cÆ¡ Tiểu thừa, tiếp theo phủ khắp tất cả cÆ¡ Tam thừa, sau cùng chỉ là cÆ¡ Nhất thừa rá»™ng khắp. Các môn: Má»™t, Giáo và Niệm xứ… là m nhân của Pháp luân, bởi vì từ đây đạt được Thánh đạo. Hai, PhÆ°á»›c-Tuệ vạn hạnh là m quyến thuá»™c của Pháp luân. Ba, Chân đế-Tục đế là m cảnh của Pháp luân. Bốn, hai chÆ°á»›ng Sá»-Táºp là do Pháp luân mà đoạn. Năm, Bồ-Ä‘á» Niết- bà n là quả của Pháp luân. Các tông Ä‘á»u dá»±a theo đây. Giải thÃch văn. Trong tụng có mÆ°á»i kệ phân là m bốn: 1) Ba kệ đầu trình bà y vá» Pháp luân thanh tịnh rá»™ng lá»›n của Äức Pháºt. Trong đó câu đầu là nêu ra Giáo chủ; câu tiếp theo là trình bà y vá» Pháp luân thanh tịnh, Thanh tịnh là trừ diệt hoặc nhiá»…m, cho nên hiện rõ lý thanh tịnh, cho nên giáo luân thanh tịnh, cho nên giống nhÆ° Phạm luân. Những câu sau trình bà y vá» Pháp luân rá»™ng lá»›n, tá»± nhiên có sáu môn: Má»™t, má»™t câu vá» khéo léo thuyết giảng rá»™ng lá»›n; hai, má»™t câu vá» ngÆ°á»i thuyết giảng rá»™ng lá»›n; ba, hai câu vá» nÆ¡i thuyết giảng rá»™ng lá»›n, trong đó quốc Ä‘á»™ hải và thế giá»›i hải cùng Ä‘Æ°a ra là bởi vì hai loại nà y tác thà nh lẫn nhau; bốn, hai câu vá» nhân thuyết giảng rá»™ng lá»›n, nghóa là nhá» và o Äại nguyện lá»±c cho nên thuyết giảng táºn cùng thá»i gian vị lai, cÅ©ng gá»i là thá»i gian thuyết giảng rá»™ng lá»›n; năm, hai câu vá» cÆ¡ thuyết giảng rá»™ng lá»›n; sáu, hai câu vá» ngôn ngữ âm thanh rá»™ng lá»›n. 2) Có hai kệ tụng ca ngợi Phổ Hiá»n có năng lá»±c thuyết pháp rá»™ng khắp, má»™t là Pháºt lá»±c gia há»™ khiến cho ngữ nghiệp rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, hai là thân nghiệp xứng vá»›i lý cÅ©ng rÆ°á»›i mÆ°a pháp rá»™ng khắp. 3) Có ba kệ tụng ca ngợi Äức Pháºt Lô-xá-na thuyết pháp, má»™t là ngữ nghiệp, hai là ý nghiệp phát ra ánh sáng, ba là thân nghiệp. 4) Hai kệ sau cùng tụng ca ngợi vá» chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i cÅ©ng cùng thuyết pháp, má»™t là khiến cho được thấy thuyết pháp, hai là khiến cho được nghe thuyết pháp. Phần sau là kết luáºn nối thông, có hai nghóa: 1) Kết luáºn vá» chúng quy tụ trÆ°á»›c đây nối thông vá»›i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thế giá»›i; 2) Äã kết luáºn ở sau phần nêu rõ vá» pháp thì biết nêu rõ vá» pháp cÅ©ng nối thông vá»›i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thế giá»›i. Phần nêu rõ vá» Pháp chủ, xong. Thứ ba, phần Pháp chủ nháºp định, trong đó có hai: Má»™t, phân tÃch trong các Há»™i có bốn: 1) Có và không có, chỉ riêng Há»™i thứ hai không có, bởi vì pháp đã biểu hiện chÆ°a thà nh tá»±u phần vị, các Há»™i khác vốn là pháp đã biểu hiện thà nh tá»±u phần vị. 2) Xuất và không xuất, chỉ riêng Há»™i thứ tám là không xuất, bởi vì biểu thị vừa chứng pháp giá»›i thì không có thối thất, các Há»™i khác bởi vì biểu thị phát khởi giáo hóa. 3) Nhân quả, Há»™i thứ nhất và thứ bảy-thứ tám là quả Äịnh, bởi vì Há»™i thứ nhất nói vá» quả, Há»™i thứ bảy là hà nh sâu xa, Há»™i thứ tám là chứng huyá»n, các Há»™i khác Ä‘á»u nói vá» nhân. Lại giải thÃch: Trong Há»™i thứ bảy cÅ©ng bởi vì gồm có nghóa vá» nhân, vì Hoa Nghiêm là nhân hạnh thà nh tá»±u trang nghiêm. Nếu phân định nhÆ° váºy thì có bốn câu, hoặc chỉ có quả, đó là Há»™i thứ nhất và Há»™i thứ tám; hoặc chỉ có nhân, đó là Há»™i thứ ba cho đến Há»™i thứ sáu; hoặc cÅ©ng có nhân-cÅ©ng có quả, đó là Há»™i thứ bảy; hoặc không phải là nhân-không phải là quả, đó là Há»™i thứ hai hoà n toà n không có. 4) NgÆ°á»i chủ Ä‘á»™ng nháºp, chỉ riêng Há»™i thứ tám là Äức Pháºt tá»± nháºp, bởi vì biểu thị pháp giá»›i giải thoát tá»± tại chỉ có Äức Pháºt má»›i cùng táºn. Há»™i thứ nhất tuy nói vá» quả mà bởi vì khiến cho căn cÆ¡ tin tưởng, Há»™i thứ bảy hà nh tuy sâu xa nhÆ°ng vốn là hà nh của ngÆ°á»i ở nhân vị. Hai, giải thÃch văn, trong đó có hai: TrÆ°á»›c là cõi nà y, sau là kết luáºn nối thông. Trong phần trÆ°á»›c: Ngồi ở trÆ°á»›c Äức Pháºt, là bởi vì hiển bà y nhân quả không rá»i xa nhau? Vì sao nháºp Äịnh? Là bởi vì hiển bà y không phải là chứng thì không thuyết giảng, là bởi vì được gia há»™, bởi vì loại trừ nghi ngá» của chúng? Vì sao tiến và o quả Äịnh? Bởi vì nói vá» pháp của quả? Vì sao ngÆ°á»i ở nhân vị tiến và o? Bởi vì che chở ngÆ°á»i ở nhân vị. Tịnh có bốn nghóa: 1) Tá»± tánh thanh tịnh; 2) Äối trị phiá»n não thanh tịnh; 3) Thiện căn thanh tịnh; 4) Lợi Ãch hoạt dụng thanh tịnh. Tạng có bốn nghóa: 1) Hà m chứa thâu nhiếp; 2) TÃch lÅ©y giữ gìn; Sinh ra; 4) Vô táºn. Tam-muá»™i, Trung Hoa gá»i là Äẳng Trì, bởi vì rá»i xa chìm nổi, Äịnh-Tuệ bằng nhau cho nên gá»i là Äẳng; bởi vì tâm không tản mác, trú và o má»™t cảnh cho nên gá»i là Trì. Tiếp nháºn pháp ở tại tâm, gá»i là Chánh Thá». Trong nà y, Tạng của Tịnh, Tịnh tức là Tạng; Tịnh Tạng của NhÆ° Lai, NhÆ° Lai tức là Tịnh Tạng; Tam-muá»™i của Tịnh Tạng, Tam-muá»™i tức là Tạnh Tạng, Ä‘á»u có hai cách giải thÃch, suy nghó có thể thấy. Sau là giải thÃch hiển bà y vá» nghóa ấy, câu đầu giải thÃch vá» NhÆ° Lai, câu sau giải thÃch vá» Tịnh Tạng, lìa cấu là Tịnh, đầy đủ là Tạng, hÆ° không là dụ cho hai nghóa trên. Phần kết luáºn nối thông: Kinh nà y nói ở tất cả các nÆ¡i tổng hợp thà nh má»™t bá»™, nghóa là má»™t bá»™ tức là tất cả các bá»™. Nay lại nêu ra sá»± việc trong má»™t phÆ°Æ¡ng nà y, sợ rằng gián Ä‘oạn bá»™ căn bản ấy, cho nên kể ra ở cuối văn, chá»n lấy tất cả kết hợp là m thà nh bá»™ căn bản, để trình bà y vá» Vô táºn vô táºn. Vì váºy sÆ¡ lược trình bà y vá» phạm vi sai biệt của Tam-muá»™i đã tiến và o có mÆ°á»i lá»›p. Dá»±a theo tất cả các Äịnh vô ngại, bởi vì trong phần khởi Äịnh nói: Bồ-tát Phổ Hiá»n từ Tam-muá»™i ấy khởi, từ Tam-muá»™i nhÆ° trần số thế giá»›i… khởi. Giải thÃch rằng câu nà y có hai nghóa, má»™t là Äịnh nà y hà m chứa thâu nhiếp nhiá»u Tam-muá»™i, hai là Äịnh nà y tiến và o nhiá»u Tam- muá»™i khắp nÆ¡i. Vì váºy Äịnh nà y tức là Tam-muá»™i hải nhÆ° vi trần… Dá»±a theo tất cả các Xứ vô ngại, nhÆ° văn nà y nói: Bồ-tát Phổ Hiá»n ở thế giá»›i nà y Chánh thá» Tam-muá»™i, ở tất cả cõi Pháºt nhÆ° hÆ° không giá»›i khắp pháp giá»›i… cÅ©ng lại nhÆ° váºy. Câu nà y có hai nghóa, má»™t là trong Äịnh bao hà m các cõi khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, hai là Äịnh nà y khắp nÆ¡i các trần đạo. Dá»±a theo tất cả các Thá»i vô ngại, nhÆ° phần khởi Äịnh nói: Phổ Hiá»n từ Tam-muá»™i của tất cả ba Ä‘á»i khởi. Câu nà y cÅ©ng có hai nghóa, đó là Äịnh hà m chứa ba Ä‘á»i và tiến và o tất cả ba thá»i gian. Ba lá»›p trên đây dung hòa là m thà nh má»™t Tam-muá»™i vô ngại tá»± tại của Phổ Hiá»n, bởi vì ba lá»›p nà y nói là má»™t Äịnh, bởi vì không rá»i xa nhau. Ở trong Tam-muá»™i hải nhÆ° vi trần… trên đây, há»… má»™t Tam- muá»™i thì có đủ tất cả các Äịnh, bởi vì Ä‘á»u bao gồm mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng táºn cùng ba Ä‘á»i. NhÆ° má»™t Tam-muá»™i, tất cả Tam-muá»™i cÅ©ng nhÆ° váºy. Cứ trong má»™t mảy trần thì thấy Tam-muá»™i viên minh của Phổ Hiá»n, Ä‘á»u thâu nhiếp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, cÅ©ng táºn cùng ba thá»i gian. NhÆ° trong má»™t mảy trần, tất cả trần đạo cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy. Cứ trong má»™t niệm thì có Phổ Hiá»n, tiến và o Äịnh nhÆ° vi trần… Ä‘á»u bao gồm trần đạo, toà n bá»™ các cõi khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng và cùng táºn tất cả chÃn Ä‘á»i-mÆ°á»i Ä‘á»i… NhÆ° trong má»™t niệm, trong niệm niệm khác toà n bá»™ thá»i gian trÆ°á»›c sau, tất cả kiếp hải cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy. NhÆ° mÆ°á»i lá»›p nà y là m quy phạm, trong tất cả các phần vị khác và giáo-nghóa-lý-sự…, dá»±a theo đây để suy nghó. Phần nháºp Äịnh, xong. Bốn, trong phần chÆ° Pháºt gia trì, có hai: Má»™t là phân rõ vá» các Há»™i có hai: 1) Có và không có, ba Há»™i thứ hai-thứ bảy-thứ tám không có, Há»™i thứ hai bởi vì phần vị chÆ°a thà nh tá»±u cho nên không có nháºp Äịnh, Há»™i thứ bảy bởi vì thá»±c hà nh theo pháp không khác trÆ°á»›c kia, Há»™i thứ tám bởi vì Äức Pháºt tá»± nháºp Äịnh cho nên không nhá» và o gia há»™, các Há»™i khác không phải nhÆ° váºy cho nên Ä‘á»u có. 2) Pháºt ở xa gần-nhiá»u Ãt-tên gá»i khác nhau, Ä‘á»u nhÆ° văn nên biết! Hai là trong giải thÃch văn, có ba: 1) Khẩu gia há»™ và bằng việc là m; 2) à gia há»™; 3) Thân gia há»™. Lại đầu là khuyến khÃch thuyết giảng để thêm biện tà i, tiếp là ngầm che chở để tăng thêm trÃ, sau là xoa đầu mà là m cho hiểu rõ. NhÆ°ng gia há»™ và khen ngợi thà nh tá»±u lẫn nhau có bốn câu: 1) Gia há»™ mà không phải là khen ngợi, nhÆ° Äức Pháºt gia há»™ bằng ý và thân; 2) Khen ngợi mà không phải là gia há»™, nhÆ° các Bồ-tát nói kệ ca ngợi… 3) CÅ©ng gia há»™ mà cÅ©ng khen ngợi, nhÆ° khẩu nghiệp của Äức Pháºt; 4) Không phải là gia há»™ cÅ©ng không phải là khen ngợi, nhÆ° văn còn lại. Trong khẩu gia há»™ có hai: Má»™t là trình bà y vá» gia há»™ và khen ngợi, hai là giải thÃch bằng việc là m. Trong phần má»™t có ba: 1) Trình bà y vá» chÆ° Pháºt chẳng rá»i khá»i bổn Ä‘á»™ mà hiện thân ở cõi nà y, bởi vì là m sáng tá» cõi kia tức là cõi nà y mà không hoại đến cõi kia, bởi vì xa tức là gần mà không hoại đến xa, nhÆ° tánh duyên khởi, nên biết. 2) Khen ngợi đạt được Äịnh sâu xa. 3) Trình bà y vá» nhân của Äịnh, đầu là Tha lá»±c, sau là Tá»± lá»±c. Lại do lá»±c của quả-lá»±c của nhân, duyên khởi hòa hợp mà thà nh. Lại Pháºt bổn nguyện là trình bà y xÆ°a kia Äức Pháºt đã từng thấy sá»± việc nà y, nhân đó liá»n phát nguyện, nguyện nay thà nh tá»±u. Trong giải thÃch bằng việc là m, bởi vì nghóa gì mà gia há»™? Bởi vì thuyết giảng vá» pháp nà y. Trong đó có mÆ°á»i câu: Má»™t câu đầu là tổng quát, đó là nguyên cá»› lúc đầu chuyển Pháp luân Nhất thừa, bởi vì Pháp luân là quả, cho nên gá»i là Pháºt. Trong riêng biệt có chÃn: 1) Nghóa đã chuyển là Thể của Pháp luân, mở bà y giống nhÆ° hiện rõ; 2) Khéo léo chuyển đến táºn cùng nguồn gốc là TÆ°á»›ng của Pháp luân, cho đến mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng là kết luáºn vá» nÆ¡i nối thông: 3) Khéo léo trừ diệt phiá»n não chÆ°á»›ng ngại, tức là Dụng của Pháp luân; 4) MÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u chuyển, là Xứ của Pháp luân, lại cùng táºn quốc Ä‘á»™ hải; 5) Chuyển nhân tiến và o quả, là phạm vi của Pháp luân; 6) Má»™t môn thâu nhiếp tất cả các quả, là Äức của Pháp luân; 7) Khéo léo khiến cho vui vá»›i quả, tức là Cảnh của Pháp luân; 8) Khéo léo tùy theo thế tục, là phÆ°Æ¡ng tiện của Pháp luân; 9) Xét kỹ căn cÆ¡ trao cho pháp, tức là sá»± che chở của Pháp luân. Äồng dị thà nh hoại, dá»±a theo suy nghó biết rõ. Trong phần hai là ý gia há»™ có hai: TrÆ°á»›c là gia há»™, sau là giải thÃch. Trong phần trÆ°á»›c má»™t câu là tổng quát, còn lại là riêng biệt. Trong riêng biệt: 1) Äắc Pháp trÃ, đó là trà vá» năm Hải không phải là má»™t, cho nên nói là vô biên…; 2) Táºn Biên trÃ, đó là cùng táºn năm Hải bao gồm Pháºt trong ba thá»i gian; 3) Thà nh Hoại trÃ, đó là năm Hải tụ tán cÅ©ng là Thế giá»›i hải; 4) Sở Hóa trÃ, đó là năm Hải dá»±a theo nhiá»…m cÅ©ng là Chúng sinh hải; 5) Lý trÃ, đó là năm Hải Ä‘á»u sâu xa cÅ©ng là Pháp giá»›i hải; 6) Tam-muá»™i trÃ, đó là năm Hải Ä‘á»u là cảnh của Äịnh; 7) Căn Dục trÃ; 8) Ngữ Biện trÃ; 9) Thân Biến trÃ; 10) Viên Âm trÃ, những trà nà y Ä‘á»u thông suốt năm Hải, phần lá»›n giống vá»›i mÆ°á»i Trà ở văn sau. Trong phần giải thÃch, trÆ°á»›c là đưa ra, sau là giải thÃch. Há»i: ChÆ° Pháºt có Lá»±c-có Bi, vì sao chỉ gia há»™ Phổ Hiá»n mà không gia há»™ ngÆ°á»i khác? Äáp: Bởi vì Phổ Hiá»n vốn là Trưởng tá», vốn là đứng đầu chúng, vốn là táºn đáy nguyện của Pháºt, vốn là Bổn nguyện, vốn là đức đầy đủ khắp nÆ¡i, vốn là đạt được pháp Äịnh, những vị khác vốn không đạt được. Vả lại, há»… nÆ¡i nà o có Äịnh nà y thì pháp của chÆ° Pháºt vốn nhÆ° váºy Ä‘á»u quy tụ đến đó, nhÆ° pháp của biển vốn nhÆ° váºy thâu nhiếp các dòng chảy kia, cho nên nói là pháp. Lý của pháp môn duyên khởi nói ra nhÆ° váºy, vì thế cho nên Trà đức và Äoạn đức của chÆ° Pháºt cÅ©ng có thể trao cho ngÆ°á»i. Há»i: Äức Pháºt sao không tá»± thuyết giảng? Äáp: Có hai ý, má»™t là pháp thuyết ra đã sâu xa, sợ rằng ngÆ°á»i ở nhân vị không có phần. Nếu nhÆ° váºy thì sao không thuyết cho ngÆ°á»i khác? Bởi vì thuyết vá» pháp rá»™ng khắp. Hai là là m sáng tá» há»… thuyết vá» pháp nà y thì chắc chắn có đủ tất cả chÆ° Pháºt cùng thuyết, nếu Äức Pháºt tá»± thuyết thì theo lý không có gia há»™ truyá»n trao, sẽ trái vá»›i cùng thuyết. Vì váºy má»™t mình Phổ Hiá»n thuyết ra tức là tất cả chÆ° Pháºt cùng thuyết. Trong phần ba là thân gia há»™: Vì sao xoa đầu? Bởi vì khiến cho hiểu rõ, bởi vì khiến cho đầy đủ uy đức của Pháºt. Trong nà y, thân Pháºt chÆ°a hẳn đến nÆ¡i nà y, duá»—i cánh tay chÆ°a hẳn kéo dà i ra, Ä‘á»u khiến cho chạm và o đỉnh đầu chÆ°a hẳn là m trở ngại nhau, Ä‘á»u cùng lúc xoa đầu chÆ°a hẳn là trÆ°á»›c sau, Ä‘á»u là duyên khởi tá»± tại vô ngại, suy nghó nên biết. Phần gia trì, xong. Năm, trong phần Äại chúng cùng thÆ°a thỉnh, có hai: Äầu là trÆ°á»ng hà ng, cảm thấy lạ không láºp tức thuyết giảng để phát sinh thÆ°a thỉnh ở sau, cÅ©ng là thÆ°a thỉnh có đủ thân nghiệp và ý nghiệp, đó là thân cung kÃnh và ý quán sát, hai nghiệp cùng chuyên chú nhất tâm. Sau trong phần chÃnh thức thÆ°a thỉnh bằng ngữ nghiệp, cùng vá»›i sá»± thÆ°a thỉnh trÆ°á»›c đây có gì khác nhau? Nghóa là đây vốn riêng biệt thÆ°a thỉnh Phổ Hiá»n, bởi vì biết là chủ thuyết pháp. Vả lại, ở đây có đủ hai chúng má»›i- cÅ©, cho nên không giống vá»›i trÆ°á»›c; pháp đã há»i không khác vá»›i trÆ°á»›c, cho nên không nêu ra riêng biệt. Trong mÆ°á»i tụng phân ba: Má»™t có tám tụng ca ngợi vá» pháp chủ để thÆ°a thỉnh, hai có má»™t tụng Ä‘Æ°a ra pháp đã thuyết để thÆ°a thỉnh, ba có má»™t tụng ca ngợi vá» chúng thÃch nghe để thÆ°a thỉnh. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c có năm tụng gồm chung ca ngợi vỠđức của Phổ Hiá»n, sau có ba tụng riêng biệt ca ngợi vỠđức thuyết pháp; cÅ©ng tức là trÆ°á»›c ca ngợi vá» có nhân thuyết giảng, sau ca ngợi vá» có quả thuyết giảng. Trong phần trÆ°á»›c tóm lược hiển bà y mÆ°á»i loại công đức của Phổ Hiá»n: 1) Nhân hạnh nguyện mãn; 2) Quả đức bình đẳng. Má»™t tụng thứ nhất hiển bà y hai loại nà y. 3) Sắc thân khắp má»i nÆ¡i; 4) PhÆ°á»›c trà sâu rá»™ng. Má»™t tụng thứ hai hiển bà y hai loại nà y. 5) Thấy khắp Pháºt hải; Có năng lá»±c hiện rõ trần sát. Má»™t tụng thứ ba hiển bà y hai loại nà y. Thá»i xứ rá»™ng khắp; 8) Äịnh sâu xa thÆ°á»ng hiện bà y. Má»™t tụng thứ tÆ° hiển bà y hai loại nà y. 9) Thể đầy khắp pháp giá»›i; 1 0) Dụng khắp nÆ¡i chúng sinh hải, cÅ©ng là trÆ°á»›c TrÃ-sau Bi. Má»™t tụng thứ năm hiển bà y hai loại nà y. Vả lại, mÆ°á»i đức nà y thâu nhiếp là m thà nh năm cặp: 1) Nhân và quả; 2) Thân và trÃ; 3) Thấy và hiện; 4) Sâu và rá»™ng; 5) Thể và Dụng. Trong phần sau riêng biệt ca ngợi vỠđức thuyết pháp: Má»™t là má»™t tụng ca ngợi vá» Chứng Äoạn là m nhân thuyết giảng rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, nghóa là câu đầu vá» Chứng lý, câu tiếp vá» Äoạn chÆ°á»›ng, câu tiếp vá» rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, câu cuối vá» thuyết giảng rá»™ng khắp. Hai là má»™t tụng ca ngợi vá» trong-ngoà i là m nhân có thể thuyết giảng khéo léo là m lợi Ãch, nghóa là câu đầu ca ngợi vá» Ná»™i chứng của Phổ Hiá»n, sinh ra đức hải của tất cả chÆ° Pháºt, câu tiếp ca ngợi vá» bên ngoà i có thể phát ra vầng mây ánh sáng thuyết pháp khắp nÆ¡i, câu tiếp ca ngợi có năng lá»±c là m lợi Ãch cho chúng sinh vá»›i công hạnh thanh tịnh vững và ng, câu cuối là bởi vì Ä‘iá»u nà y cho nên có thể khéo léo nói vá» cảnh Pháºt. Ba là má»™t tụng ca ngợi vá» hạnh sâu xa là m nhân có thể khởi lên mây mÆ°a thuyết pháp. Trong ba tụng trên đây, nếu dá»±a theo Năng thuyết để phân rõ, thì má»™t là Quảng thuyết, hai là Diệu thuyết, ba là Äốn thuyết; nếu dá»±a theo Sở thuyết, thì má»™t là Pháºt pháp, hai là Pháºt cảnh, ba là pháp giá»›i. Phần hai có má»™t tụng trình bà y vá» pháp đã thuyết: má»™t câu đầu tổng quát Ä‘Æ°a ra thế giá»›i Hoa Tạng… ở văn sau, câu tiếp Ä‘Æ°a ra sá»± việc trang nghiêm thanh tịnh của cõi Pháºt ở văn sau, trong câu tiếp chủ Ä‘á»™ng tiến và o là Pháºt hải-Pháp giá»›i hải, thụ Ä‘á»™ng tiến và o là Chúng sinh hải và Căn dục hải, câu cuối là kết thúc thÆ°a thỉnh. Phần ba có má»™t tụng ca ngợi vá» chúng có hai đức có thể nghe: Má»™t là vui thÃch mong muốn, hai là căn khÃ. Trong má»™t cÅ©ng có hai: 1) Thân lìa xa ngạo mạn cho nên nói là cung kÃnh, 2) Tâm lìa xa tưởng khác lạ cho nên nói là nhìn ngắm Phổ Hiá»n. Trong hai là căn khÃ, tuy má»™t lòng vui thÃch được nghe, nhÆ°ng nếu không có trà tuệ thì không có thể tiếp nháºn, phần nà y cÅ©ng có hai: 1) Trà sâu xa cho nên hiểu được Lý sâu xa, 2) Trà rá»™ng rãi cho nên phân biệt rõ Sá»± rá»™ng rãi. Câu cuối là kết thúc thÆ°a thỉnh mong má»i thuyết giảng. Phần Äại chúng cùng thÆ°a thỉnh, xong. Sáu, phần trong Äịnh nói tóm lược vá» phần căn bản, có hai: TrÆ°á»›c là quán vá» năm Hải, sau là nói vá» mÆ°á»i TrÃ. Lại trÆ°á»›c là cảnh sở quán, sau là trà năng quán. Lại trÆ°á»›c là Chứng bổn, sau là Giáo bổn. Vì sao không khởi Äịnh mà thuyết giảng? Nghóa là trình bà y vá» Äịnh không là m trở ngại Dụng, dá»±a và o Äịnh để hiển bà y là pháp sâu xa, là cùng thá»±c hà nh. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t, trình bà y vá» cảnh Hải sâu xa cho nên quán sát không phải là tá»± lá»±c; hai, Ä‘Ãch thá»±c quán sát kỹ cà ng vá» pháp. Năm Hải tóm lược Ä‘Æ°a ra mÆ°á»i môn: Phân rõ vá» nghóa và tÆ°á»›ng, nghóa là ở trong Vô táºn viên minh tánh hải tạng, phân tạng ấy thà nh năm nghóa: Má»™t là nghóa vá» chá»— dá»±a gồm chung tất cả; hai là nghóa vá» nảy mầm cÅ©ng là nghóa vá» tÃch tụ; ba là nghóa vá» quy phạm sá» dụng; bốn là nghóa vá» hà nh riêng biệt, nghóa vá» tánh riêng biệt; năm là nghóa vá» giác ngá»™ trá»n vẹn. Năm nghóa nà y Ä‘á»u trong má»™t nghóa đã có đủ bốn nghóa còn lại, Ä‘á»u sâu rá»™ng vô táºn, đầy đủ đức khó mà suy lÆ°á»ng, cho nên nói là Hải. Dá»±a theo nhiá»…m và tịnh có hai nghóa: a) Biệt, hoặc là chỉ có tịnh gá»i là Pháºt hải, hoặc là chỉ có nhiá»…m gá»i là Chúng sinh hải, hoặc là cùng có hai loại gá»i là Thế giá»›i hải và Căn dục hải, hoặc là không có hai loại gá»i là Pháp giá»›i hải. b) Thông, hoặc là cùng tịnh bởi vì chúng sinh… cÅ©ng vốn trở lại lÆ°u chuyển, vốn có thanh tịnh; hoặc là cùng nhiá»…m, bởi vì Pháºt… cÅ©ng vốn là tùy duyên; hoặc là cả hai, hoặc là không cả hai, suy nghó dá»±a theo đó. Dá»±a theo lý và sá»± cÅ©ng có bốn câu hà m chứa thâu nhiếp, có thể biết. Dá»±a theo ngÆ°á»i và pháp có hai nghóa: a) Biệt, Chúng sinh và Pháºt là ngÆ°á»i, Pháp giá»›i là pháp; Căn dục cÅ©ng là ngÆ°á»i-cÅ©ng là pháp; Thế giá»›i không phải là ngÆ°á»i-không phải là pháp. b) Thông, cÅ©ng có đủ bốn câu hà m chứa thâu nhiếp, có thể biết. Dá»±a theo nhân và quả cÅ©ng có hai nghóa: Trong Biệt, Thế giá»›i có cả hai, Pháp giá»›i không có cả hai; hai câu còn lại có thể biết. Trong Thông cÅ©ng có bốn câu, suy nghó biết rõ. Dá»±a theo ba thế gian. Dá»±a theo cảnh và trÃ. Dá»±a theo y và chánh. Dá»±a theo Tam Bảo. Bốn môn trên đây Ä‘á»u có các câu Thông và Biệt, suy nghó biết rõ. Dá»±a theo dung hòa thâu nhiếp có hai nghóa: 1) Dá»±a theo Thế giá»›i hải, nghóa là Thế giá»›i tức là Chúng sinh, nhÆ° phần sau Chúng sinh biểu hiện vá» Thế giá»›i; Thế giá»›i tức là Pháp giá»›i, nhÆ° Pháp giá»›i không thể hoại Liên Hoa thế giá»›i hải; Thế giá»›i hải tức là Căn dục, nhÆ° Tâm là m ra Thế giá»›i; Thế giá»›i tức là Pháºt, nhÆ° Thân quốc Ä‘á»™. 2) Dá»±a theo Chúng sinh tức là Thế giá»›i, nói nhÆ° trÆ°á»›c; cÅ©ng tức là Pháp giá»›i, nhÆ° kinh; tức là Pháp giá»›i nà y lÆ°u chuyển trong năm Ä‘Æ°á»ng, gá»i là Chúng sanh; cÅ©ng tức là Căn dục, bởi vì nhÆ° tâm-tâm sở là m ra; cÅ©ng tức là Pháºt, là Chúng sinh thân trong mÆ°á»i thân. Lại bởi vì Chúng sinh tức là Chân. Ba Hải sau, má»—i má»™t Hải đã có đủ những Hải khác, Ä‘á»u suy nghó có thể thấy. Trong phần hai dá»±a theo Trà cÅ©ng có hai: 1) Biệt, ba Trà đầu là Trà vá» ba Hải trÆ°á»›c, bảy Trà sau là Trà vá» hai Hải sau. 2) Thông, nghóa là má»™t Trà có năm Hải, má»™t Hải có mÆ°á»i TrÃ, dung hòa suy nghó thâu nhiếp, năm Hải hết sức sâu xa, dá»±a và o số năm mà nói vốn là m cho dá»… tin; mÆ°á»i Trà có phần thô thiển, dá»±a và o số mÆ°á»i mà nói cho nên hiểu được nguồn gốc. Vì thế cho nên cảnh và trà không khác, thô và diệu luôn luôn khác biệt. Äây là dá»±a theo Nhất thừa. Lại nhÆ° kinh Giải Thâm Máºt nói: “Công hạnh của NhÆ° Lai, cảnh giá»›i của NhÆ° Lai, hai loại nà y sai biệt thế nà o? Äức Pháºt nói: Công hạnh của NhÆ° Lai gá»i là Nhất thiết chủng, NhÆ° Lai cùng có vô lượng công đức, tất cả Ä‘á»u trang nghiêm, thanh tịnh Pháºt quốc Ä‘á»™; cảnh giá»›i của NhÆ° Lai gá»i là Nhất thiết chủng năm cõi sai biệt, đó là Hữu tình giá»›i-Thế giá»›i-Pháp giá»›i-Äiá»u phục giá»›i và Äiá»u phục phÆ°Æ¡ng tiện giá»›i.†Äịa Trì luáºn-Du Già luáºn cÅ©ng gá»i năm loại nà y là năm Vô lượng. Năm loại nà y đã là cảnh giá»›i của NhÆ° Lai, cho nên phần sau nói vá» Trà gá»i là Hồi quán trÃ. Äây là dá»±a theo Tam thừa. Há»i: Äã quán vá» Hải, sao không nói là Hải mà nói là TrÃ? Äáp: Bởi vì Hải là cảnh của Chứng, Chứng muốn thuyết giảng vá» Ä‘iá»u ấy tức là thuyết giảng thuá»™c vá» TrÃ. NhÆ° ngÆ°á»i đến chùa ngắm nhìn Tháp ghi nhá»› và o tá»± tâm, sau trở vá» nhà nói là Tháp, tức là nói đến tâm chứ không phải là nói đến Tháp ấy. Há»i: Äã ở trong Äịnh có thể thuyết giảng, vá» sau sao cần phải khởi Äịnh? Äáp: Bởi vì dá»±a và o pháp. Vì sao? Nghóa là ở trong Äịnh quán vá» Hải, Ä‘iá»u nà y ở trong tâm là vi tế nhất; mÆ°á»i trà quán vá» Hải, tuy ở trong Äịnh nhÆ°ng dá»±a và o lá»i nói, cho nên vi tế thứ hai; phần thuyết giảng là thô thiển nhất, cho nên dá»±a và o cÆ¡ mà xuất Äịnh để biểu thị rõ rà ng. Vì váºy thuyết giảng lấy Trà là m căn bản, Trà lấy Hải là m căn bản, bởi vì thuyết giảng dá»±a và o Trà mà thà nh tá»±u, Trà dá»±a và o Lý mà phát khởi. Trong văn có ba: 1) Nêu rõ trÃ; 2) Äồng ý thuyết giảng; 3) Trình bà y vỠý thuyết giảng. Trong nà y Pháºt tá» có năm nghóa, nhÆ° trong Nhiếp Luáºn: “Má»™t, nguyện vui vá»›i Äại thừa là m chủng tá»; hai, Bát-nhã là m mẹ; ba, Äịnh là m thai; bốn, Äại Bi là m mẹ vú; năm, chÆ° Pháºt là m cha.†Lại có mÆ°á»i nghóa, nhÆ° sau nói ở phần Di-lặc Tri thức xứ. MÆ°á»i TrÃ: 1) Bởi vì thà nh tức là bại, cho nên thà nh thanh tịnh; bại cÅ©ng nhÆ° váºy. Từ đó đã có đủ chÃn trà còn lại, cho nên gá»i là không suy nghó. Câu không suy nghó nà y có khắp ở chÃn câu sau. 2) Trong hai bởi vì chúng sinh Không-Hữu vốn là không hai, vốn là nhiá»u loại, vốn là tÆ°Æ¡ng tức, vốn là tÆ°Æ¡ng nháºp, vốn đầy đủ tất cả các pháp, vốn là nhiá»u căn tánh, cho nên cÅ©ng không suy nghó. Vả lại, Giá»›i là NhÆ° Lai Tạng, tùy duyên là m ra chúng sinh gá»i là khởi, nhÆ°ng khởi ở trong TrÃ. 3) Trong ba có bốn câu: Má»™t là dá»±a theo Hữu vi, hai là Vô vi, ba là cả hai, bốn là không cả hai. Má»—i câu Ä‘á»u gồm chung nhiá»…m và tịnh, suy nghó dá»±a theo đó. Căn dục thâu nhiếp ở trong hai Trà trÆ°á»›c, cÅ©ng ở bảy Trà sau, nhÆ° phân rõ trong câu há»i trên, bảy Trà dÆ°á»›i đây trình bà y vá» Pháºt hải. 4) Bởi vì Vô ngại. 5) Bởi vì xứng vá»›i Căn mong muốn trao truyá»n, cho nên chuyển khắp nÆ¡i. 6) Bởi vì hiển bà y vỠđức. 7) Bởi vì ánh sáng và âm thanh. 8) Bởi vì Tam luân thâu nhiếp. 9) Bởi vì Äịnh sâu xa, cho nên tÆ°Æ¡ng tức và Thể-Dụng Ä‘á»u không hoại. 10) Dùng tổng quát để kết luáºn riêng biệt. Phần Căn bản, xong. Bảy, trong phần khởi Äịnh thà nh tá»±u lợi Ãch, có hai: Má»™t là khởi Äịnh chủ-bạn. TrÆ°á»›c đây trình bà y vá» Äịnh không là m trở ngại Dụng, cho nên nói vá» mÆ°á»i TrÃ, nay trình bà y vá» Dụng không là m trở ngại Äịnh cho nên nói Bất hoại, bởi vì không hoại đến Äịnh ấy. Thế nà o là không hoại? Bởi vì dá»±a và o Trà phÆ°Æ¡ng tiện để giải thÃch hiển bà y. Trong phần hai là lợi Ãch khởi Äịnh có hai: Má»™t là lợi Ãch bên trong, cÅ©ng có hai: 1) Lợi Ãch cho chúng cõi nà y có bốn: a) Chứng được Thể của pháp; b) Dá»±a và o chứng khởi lên trà khéo léo; c) Dá»±a và o trà khởi lên biện tà i tuyệt vá»i; d) Thuyết giảng không há» ngắt quãng, đó là vốn nhá» và o nguyện lá»±c. 2) Kết luáºn nối thông hiển bà y tròn vẹn. Trong hai là lợi Ãch bên ngoà i, có ba: 1) Rung Ä‘á»™ng. 2-Lợi Ãch, nghóa là lúc rung Ä‘á»™ng là m cho sợ hãi, ngược lại vá»›i Ä‘iá»u nà y cho nên vui thÃch. Lại nhân là thiện nghiệp an ổn, quả là trao cho niá»m vui. Lại lúc rung Ä‘á»™ng là m cho hủy hoại, ngược lại vá»›i Ä‘iá»u nà y cho nên trang nghiêm quý báu. 3-MÆ°a báu, đó gá»i là pháp môn. Bởi vì là kém mÆ°á»i cho nên nêu rõ mÆ°á»i mà đưa ra bảy. Tám, trong phần đầu lông phát ra ánh sáng khen ngợi vỠđức, có hai: Má»™t, lá»— chân lông và ánh sáng… của tất cả NhÆ° Lai, là Pháºt chủ Ä‘á»™ng gia há»™ trÆ°á»›c đây. Ca ngợi đức của Phổ Hiá»n hiển bà y đầy đủ đức thuyết pháp, vốn là khiến cho chúng tôn trá»ng sinh tâm khao khát ngưỡng má»™, là ánh sáng-ca ngợi-âm thanh và trà trÆ°á»›c đây. Hai, trong mÆ°á»i bốn tụng phân hai: Äầu là tám tụng ca ngợi ba nghiệp rá»™ng lá»›n của Phổ Hiá»n táºn cùng đáy nguyện của Pháºt. Trong đó ba tụng đầu là thân, ná»a tụng tiếp là ngữ, bốn tụng rưỡi tiếp là ý. Trong đó má»™t tụng rưỡi đầu là Äịnh, má»™t tụng tiếp là Tuệ, hai tụng sau cuối là táºn cùng đáy nguyện của Pháºt. Sau là sáu tụng ca ngợi Thể-Dụng rá»™ng khắp má»i nÆ¡i ứng vá»›i cÆ¡ không ngăn ngại. Trong đó, má»™t tụng đầu là Thể rá»™ng khắp, nghóa là thân Phổ Hiá»n ngồi ở Há»™i nà y, mà ở vô biên thế giá»›i khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, má»—i má»™t thế giá»›i Ä‘á»u thấy thÆ°á»ng ở tại xứ ấy, xÆ°a nay ở xứ ấy mà thân không phân ra, cÅ©ng không có đến Ä‘i. Trong tất cả các trần, trong thân của tất cả chúng sinh, cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy. Bởi vì các chúng sinh tức là NhÆ°, Ä‘á»u là Phổ Hiá»n, mà tháºt ra Pháºt quốc của Nhất thừa cÅ©ng giống nhÆ° Phổ Hiá»n đầy đủ khắp nÆ¡i, tức là dá»±a và o thù thắng cho nên dá»… hiểu, chá»n lấy quốc Ä‘á»™ dá»±a theo lý nhá» và o Tam thừa để hiển bà y vá» Nhất thừa mà thôi, suy nghó có thể thấy. Sau là năm tụng trình bà y vá» Dụng: 1) Hiện bà y thân, 2) Hiện bà y pháp, 3) Nguyện thanh tịnh, 4) Chúng sinh, 5) Hiện bà y nháºn biết. ChÃn, trong phần đồng ý thuyết giảng khiến cho hoan há»·, cÅ©ng có hai: Má»™t là trÆ°á»ng hà ng nêu ra ý, nghóa là trÆ°á»›c đây nghe vá» phần căn bản đã sinh tâm hoan há»·, nay lại đồng ý thuyết giảng từng phần cho nên nói là thêm hoan há»·. Hai là tụng hiển bà y vá» sá»± việc hoan há»·, trong đó có mÆ°á»i tụng phân ra ba: Thứ nhất có hai tụng rưỡi nêu ra đức giáo hóa của Äức Pháºt vượt quá tình thức không Ä‘o lÆ°á»ng được. Trong đó, tụng má»™t là trà sâu xa thuyết pháp, tụng hai là quốc Ä‘á»™ trang nghiêm Ä‘iá»u phục chúng sinh, ná»a tụng sau cuối là gồm chung kết luáºn vá» chủ Ä‘á»™ng giáo hóa và tiếp nháºn giáo hóa vô táºn khó suy lÆ°á»ng. Thứ hai có năm tụng rưỡi khuyên nhủ Äại chúng khiến cho thanh tịnh có thể là m pháp khÃ. Trong đó, ná»a tụng đầu lược giản vá» ngÆ°á»i không có thể nghe nổi, nói Æ°a thÃch Ä‘iá»u ác là gây ra nhân của nẽo ác, đắm theo quả báo là và nhÆ° là m nghiệp thiện mà không mong cầu giải thoát. Câu sau kết luáºn không phải là , nghóa là không có thể hiểu rõ Ä‘á»u hiển bà y không phải là pháp khÃ. Má»™t tụng tiếp trình bà y có đủ ba lá»±c má»›i có thể là m pháp khÃ: 1) Lá»±c thiện căn vốn có; 2) Lá»±c gần gÅ©i thiện hữu; 3) Lá»±c há»™ niệm của Pháºt. Câu sau kết luáºn những chúng sinh nà y có thể đạt được trà báºc Thượng. Má»™t tụng tiếp là có đủ bảy tâm má»›i có thể nghe pháp: 1) Tâm thẳng thắn, bởi vì lìa xa nịnh bợ quanh co; 2) Tâm thanh tịnh, bởi vì lìa xa những sai lầm nhÆ° mong cầu…; 3) Tâm Từ, bởi vì là m lợi Ãch cho chúng sinh; 4) Tâm Bi, bởi vì cứu giúp chúng sinh; 5) Tâm sâu xa, bởi vì tu hà nh; 6) Tâm tin tưởng, bởi vì tiếp nháºn pháp sâu xa; 7) Tâm không há» thá»a mãn, bởi vì tâm khao khát giáo pháp luôn đầy ắp. Câu sau kết luáºn hỠđược nghe pháp nà y vô cùng hoan há»·. Hai tụng trên đây gồm chung mÆ°á»i môn phân rõ vá» tất cả pháp khà có thể nghe nổi. Hai tụng tiếp là riêng biệt nêu ra chúng nà y, má»™t tụng đầu trình bà y có đủ bốn đức có thể biết được cảnh Pháºt: 1) Trú trong Äịa của Phổ Hiá»n; 2) Äầy đủ Nguyện của Phổ Hiá»n; 3) Thá»±c hà nh Hạnh của Phổ Hiá»n; 4) Chứng vá» Không của Pháp giá»›i. Câu sau kết luáºn nháºn biết cảnh Pháºt. Má»™t tụng tiếp ca ngợi Äại chúng nà y hiện tại có được hai lợi Ãch: 1) Hiện tại trÆ°á»›c mắt được thấy Pháºt; 2) Có được phÆ°Æ¡ng tiện của Phổ Hiá»n. Má»™t tụng sau cuối gồm chung kết luáºn nhÆ°ng các chúng sinh được nghe Pháºt pháp Ä‘á»u là nhá» Pháºt lá»±c. Thứ ba có hai tụng nêu ra pháp đồng ý thuyết giảng, khuyến khÃch quán sát khiến cho vui thÃch. Má»™t tụng nêu ra pháp khuyá»n khÃch quán sát, bởi vì Pháºt và quốc Ä‘á»™ ở trong thân, khuyến khÃch Äại chúng khiến cho quán sát ở trong lá»— chân lông. Má»™t tụng sau cuối trình bà y có đủ ánh mắt rá»™ng khắp má»›i nhìn thấy pháp nà y. Câu sau cuối là đồng ý thuyết giảng khuyên nhủ lắng nghe, có thể biết. Sau cùng trong mÆ°á»i Nhãn, Phổ Nhãn thứ mÆ°á»i vốn là pháp môn bình đẳng nhìn thấy pháp giá»›i, nếu luáºn chung thì tổng quát có đủ mÆ°á»i Nhãn gá»i là Phổ. MÆ°á»i, trong phần chÃnh thức nói rõ vá» pháp hải. TrÆ°á»›c là trình bà y vá» ngÆ°á»i chủ Ä‘á»™ng thuyết giảng trong các Há»™i khác nhau, chỉ có hai phẩm Tăng Kỳ và Tiểu TÆ°á»›ng là do Äức Pháºt thuyết giảng, còn lại Ä‘á»u do Bồ-tát thuyết giảng mà biểu hiện, giải thÃch nhÆ° sau. NhÆ°ng dá»±a và o Trà Luáºn thì có năm thuyết: 1) Pháºt thuyết; 2) Äệ tá» thuyết; 3) Thần Tiên thuyết; 4) ChÆ° Thiên thuyết; 5) Biến hóa thuyết. Äây là căn cứ theo âm thanh-danh-cú… phát ra. Nếu hÆ°á»›ng vá» trao cho thì gồm chung hữu tình và vô tình. Äây là dá»±a theo Tam thừa. Lại có năm thuyết, nhÆ° sau nói: Pháºt thuyết, Bồ-tát thuyết, Quốc Ä‘á»™ thuyết, Chúng sinh thuyết, tất cả ba Ä‘á»i thuyết. Äây là gồm chung tất cả các pháp nhÆ° ba thế gian…, là dá»±a theo Nhất thừa. Trong văn có hai: 1) Mở rá»™ng phân rõ vá» Thế giá»›i hải, đáp câu há»i vá» quả trÆ°á»›c đây; 2) Từ “Nãi vãng quá khứ…†trở xuống là đáp câu há»i vá» nhân trÆ°á»›c đây. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là nói rá»™ng vá» thế giá»›i, sau là kệ tụng tổng trì. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Äầu là tổng quát luáºn vá» mÆ°á»i thế giá»›i, sau là riêng biệt phân rõ vá» Hoa Tạng Giá»›i, cÅ©ng là giải thÃch vá» thế giá»›i hoại thứ mÆ°á»i, bởi vì thà nh tức là hoại. Trong phần đầu có hai: Má»™t là nêu ra chÆ°Æ¡ng môn, hai là dá»±a và o môn riêng biệt để giải thÃch. Trong phần má»™t có ba: Má»™t, tổng quát nói cho biết nêu ra dẫn chứng; hai, chÃnh thức nêu ra mÆ°á»i tên gá»i; ba, kết luáºn vá» pháp vô táºn. Trong mÆ°á»i loại nà y, đầu tiên có bốn nghóa: 1) Bởi vì Thể của quốc Ä‘á»™ bặt tÆ°á»›ng, nhá» và o ngôn từ má»›i thà nh, cho nên nói là Thuyết thế giá»›i, nhÆ° Thà nh trong bốn Trà có thể chịu được, nhÆ° sau nói vá» rà ng buá»™c- quán sát… trong duyên sinh; 2) Bởi vì danh ngôn huân táºp trong Thức hiện rõ quốc Ä‘á»™ cho nên gá»i là Thuyết; 3) Ngôn âm trong quốc Ä‘á»™ nhÆ° sau phân rõ trong tụng; 4) Thế giá»›i láºp thà nh tên gá»i không giống nhau cho nên nói là Thuyết. Má»™t Thuyết đầu tức là thế giá»›i, ba Thuyết sau là Giá»›i. Hai là hÆ°á»›ng vá» duyên và o Giá»›i, ba là nÆ°Æ¡ng tá»±a cho nên được lâu dà i, bốn là tÆ°á»›ng trạng bên ngoà i phân biệt, năm là Thể bên trong đầy đủ, sau là đức tÆ°á»›ng trang nghiêm đẹp đẽ, bảy là dụng thanh tịnh lìa cấu nhiá»…m, tám là căn khà thanh tịnh Pháºt chủng hiện bà y, chÃn là trải qua thá»i gian nhiá»u Ãt, mÆ°á»i là duyên phân tán lìa xa tạo tác Ä‘á»u nhiá»u loại sâu sắc cùng gá»i là Hải. Há»… má»™t thế giá»›i thì có đủ mÆ°á»i loại nà y. Nay giải thÃch chung vá» các Thế giá»›i hải, tóm lược Ä‘Æ°a ra mÆ°á»i môn: 1) Chủng loại; 2) NgÆ°á»i cÆ° trú; 3) Danh và Thể; 4) Nhiá»…m và tịnh; Láºu và vô láºu; 6) Cá»ng và bất cá»ng; 7) Thế gian và Niết-bà n; 8) Y và chánh; 9) NgÆ°á»i và pháp; 10) Vô ngại. Äầu tiên trình bà y vá» Chủng loại. Tiểu thừa chỉ có má»™t loại Giá»›i nhÆ° Ta-bà , không có Tịnh Ä‘á»™ nà o khác. Trong Tam thừa có hai: Má»™t, dá»±a theo trú xứ của Äức Pháºt, có ba: Pháp tánh Ä‘á»™; b) Tháºt đức Ä‘á»™, đó là những Diệu hạnh; c) Sắc tÆ°á»›ng Ä‘á»™, đó là những váºt báu thù thắng… Hai loại sau là quốc Ä‘á»™ Tá»± thá» dụng, ba loại quốc Ä‘á»™ nà y không phải là nÆ¡i nhiếp hóa, cho nên trong nà y không phân rõ. Hai, dá»±a theo nÆ¡i Äức Pháºt nhiếp hóa, cÅ©ng có ba: a) Hóa thân Ä‘á»™, Ä‘á»™ nà y có hai: Má»™t là Nhiá»…m, là cõi Ta-bà nà y, đây là dá»±a theo ThÃch-ca; hai là Tịnh, là Hóa Ä‘á»™ ở phÆ°Æ¡ng khác, đây là dá»±a theo các vị Pháºt khác. b) Biến nhiá»…m Ä‘á»™, đó là ngón chân dá»±a và o mặt đất… c) Tha thá» dụng Ä‘á»™, là mÆ°á»i tám viên mãn… Trong phần a có hai: Nếu theo Thỉ giáo thì chỉ có trăm ức Diêm-phù, trăm ức ThÃch-ca, là m cảnh nhiếp hóa. Nếu theo Chung giáo, nhÆ° trong Trà Luáºn: “Dùng Tam thiên Äại thiên thế giá»›i là m số má»™t, tÃnh cho đến Hằng sa là má»™t Thế giá»›i Tánh, tÃnh từ Tánh nà y lại đến Hằng sa là má»™t Thế giá»›i Hải, tÃnh từ Hải nà y lại đến Hằng sa là má»™t Thế giá»›i Chủng, tÃnh từ Chủng nà y lại đến vô lượng Hằng sa là phạm vi giáo hóa thuá»™c Thế giá»›i của má»™t Äức Pháºt.†Thá» dụng Ä‘á»™ ấy, nếu theo Thỉ giáo thì ở trên đỉnh của cõi Sắc, bởi vì dẫn dắt Tiểu thừa mà nói cùng cõi; nếu theo Chung giáo thì không thuá»™c vá» ba cõi, nhÆ° kinh Niết-bà n nói: “Vá» phÃa Tây cách đây ba mÆ°Æ¡i hai Hằng hà sa Pháºt Ä‘á»™, có thế giá»›i tên gá»i Vô Thắng, là Tháºt báo Tịnh Ä‘á»™ của Äức Pháºt ThÃch-ca. Lại ở trong thế giá»›i Nhất Thiết Tu Di Lâu SÆ¡n, thÆ°á»ng thÆ°á»ng an trú má»™t Pháºt Ä‘á»™ thanh tịnh.†Äây là gồm chung Báo-Hóa để dẫn dắt chúng sinh. Theo Nhất thừa thì có hai: Má»™t, dá»±a theo Quốc Ä‘á»™ Hải tá»± Thể của mÆ°á»i Pháºt thuá»™c phần quả, Ä‘iá»u nà y là Bất khả thuyết, dá»±a và o duyên nói là mÆ°á»i, nhÆ° nói trong Há»™i thứ hai. Hai, dá»±a theo nÆ¡i nhiếp hóa, có ba loại: Từ phạm vi của núi Tu-di và hình dạng cây cối… trở Ä‘i, cho đến tất cả hình dạng chúng sinh trong thế giá»›i Hải, là loại thứ nhất. Ngoà i Tam thiên thế giá»›i có mÆ°á»i thế giá»›i riêng biệt: 1) Thế giá»›i Tánh; 2) Thế giá»›i Hải; 3) Thế giá»›i Luân; 4) Thế giá»›i viên mãn; 5) Thế giá»›i phân biệt; 6) Thế giá»›i toà n; 7) Thế giá»›i chuyển; 8) Thế giá»›i Liên Hoa; 9) Thế giá»›i Tu-di; 10) Thế giá»›i TÆ°á»›ng. Những thế giá»›i nà y là cảnh giá»›i của Luân VÆ°Æ¡ng có vạn ngÆ°á»i con trở lên, là loại thứ hai. Thế giá»›i hải của mÆ°á»i Liên Hoa Tạng trang nghiêm, đầy đủ chủ-bạn nhÆ° Äế võng…, là cảnh giá»›i của Pháºt, là loại thứ ba. Ba loại trên đây gồm có mÆ°á»i sá»± là m đầu tiên thà nh tá»±u thế giá»›i: 1) Thuyết thế giá»›i Hải; 2) Khởi lên đầy đủ nhân duyên thế giá»›i Hải; 3) Trú và o thế giá»›i Hải; 4) Hình của thế giá»›i Hải; 5) Thể của thế giá»›i Hải; 6) Trang nghiêm thế giá»›i Hải; 7) Thanh tịnh thế giá»›i Hải; 8) NhÆ° Lai xuất thế thế giá»›i Hải; 9) Kiếp của thế giá»›i Hải; 10) Hoại phÆ°Æ¡ng tiện thế giá»›i Hải. NgÆ°á»i cÆ° trú: Nếu Tiểu thừa thì chỉ có phần vị Hữu dÆ° y-Thánh và phà m cÆ° trú. Theo Tam thừa thì trong ba loại, hai loại đầu gồm có phà m phu- Nhị thừa và Bồ-tát Äịa tiá»n cùng vá»›i Hóa thân Pháºt cÆ° trú, má»™t loại sau là Bồ-tát từ SÆ¡ địa trở lên và Báo thân Pháºt cÆ° trú. Trong kinh Giải Thâm Máºt nói Bồ-tát Äịa thứ ba sinh và o Tịnh Ä‘á»™ của Pháºt, đó là dá»±a theo nghóa trình bà y vá» Äịa thứ bảy, tức là SÆ¡ địa tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i Äịa thứ ba ấy. Lại trong Khởi TÃn luáºn thừa nháºn Bồ-tát Äịa tiá»n thấy Báo thân Pháºt, đó là dá»±a theo Chung giáo, nÆ°Æ¡ng và o Tam-muá»™i thấy được phần Ãt. Theo Nhất thừa thì trong ba loại phần nhiá»u luáºn vá» thá»i gian, đầu tiên là phần vị thấy nghe, tiếp theo là phần vị hiểu và thá»±c hà nh, sau là phần vị đạt được quả, gồm chung thì có thể biết, thân Pháºt ở ba nÆ¡i cùng là mÆ°á»i Pháºt. Danh và Thể: Thế là thá»i gian, Giá»›i là phạm vi, nghóa là phạm vi hiển hiện ở trong thá»i gian, thuáºn theo tÆ°á»›ng mà được tên gá»i. TÃch chứa nhiá»u loại sâu xa, sâu rá»™ng khó cùng, Ä‘á»u gá»i là Hải. Thế giá»›i tức là Hải thuáºn theo và dụ, là Trì nghiệp thÃch. Nếu theo Tiểu thừa thì dùng bảy cá»±c vi (thất vi) của mẹ con và bốn trần nhÆ° Sắc… hợp lại có thể tạo thà nh Sắc tháºt của bốn Äại là m Thể. Nếu trong Tam thừa thì phà m phu-Tiểu thừa-Äịa tiá»n Ä‘á»u dùng Thức Lại-da là m Thể. Hai nghóa vá» Äịa thượng, Báo Ä‘á»™ cÅ©ng cùng Thức Lại-da là m Thể. Nếu do hai Trà mà hiện rõ thì lấy trà Duy Thức là m Thể, vì váºy Nhiếp Luáºn nói: “Trà Duy Thức của Bồ-tát và NhÆ° Lai, tháºm chà là m Thể của Tịnh Ä‘á»™.†Nếu theo Chung giáo thì cùng lấy NhÆ° Lai Tạng ChÆ¡n NhÆ° là m Thể. Nếu theo Nhất thừa thì lấy Vô táºn pháp giá»›i, gồm chung ba thế gian, các hà nh tÆ°Æ¡ng tức nhÆ° ngÆ°á»i-pháp-lý-sự… là m Thể cho nhau, dá»±a theo suy nghó có thể biết. Nhiá»…m và tịnh: Nếu Tiểu thừa thì chỉ có nhiá»…m. Tam thừa có hai: Má»™t là dá»±a theo phần vị, hai là dá»±a theo pháp. Trong phần má»™t có bốn cặp hiển bà y vá» nhiá»…m-tịnh: 1) Dá»±a theo nhân-quả, nghóa là nÆ¡i cÆ° trú của Bồ-tát từ Kim Cang trở vá» sau, gá»i là Quả báo Ä‘á»™, không gá»i là Tịnh Ä‘á»™, bởi vì lá»—i lầm chÆ°a hết; chỉ riêng nÆ¡i cÆ° trú của Äức Pháºt không còn Sá»-Táºp, cho nên gá»i là Tịnh Ä‘á»™. Vì váºy trong kinh Nhân VÆ°Æ¡ng nói: “Ba Hiá»n-mÆ°á»i Thánh trú trong quả báo, chỉ riêng Äức Pháºt ở nÆ¡i Tịnh Ä‘á»™â€. 2) Dá»±a theo luôn luôn-không phải là luôn luôn, nghóa là nÆ¡i cÆ° trú của Bồ-tát từ Äịa thứ tám trở lên được gá»i là Tịnh Ä‘á»™, bởi vì luôn luôn ra khá»i sá»± của ba cõi. Vốn đầy đủ bốn câu có nghóa vá» luôn luôn, đó là luôn luôn thanh tịnh, luôn luôn vui thÃch, luôn luôn không có sai lầm, luôn luôn tá»± tại. Từ Äịa thứ bảy trở vá» sau chÆ°a gá»i là Tịnh Ä‘á»™, bởi vì không phải là luôn luôn ra khá»i ba cõi. Dù cho nhá» và o nguyện lá»±c mà được ra khá»i, nhÆ°ng bốn câu vá» luôn luôn vốn không đầy đủ, nghóa là bởi vì quán trà vô láºu có gián Ä‘oạn, không phải là không có sai lầm… Äây là dá»±a và o Nhiếp Luáºn phân rõ. 3) Dá»±a theo thuần-tạp, nghóa là nÆ¡i phà m phu-Nhị thừa cÆ° trú xen tạp không gá»i là Tịnh Ä‘á»™, nÆ¡i sinh của Bồ-tát Äịa thượng vốn gá»i là thanh tịnh. Du-già luáºn nói: “Vô lượng thế giá»›i có hai loại của nó, đó là tịnh và bất tịnh trong thế giá»›i thanh tịnh, không có địa ngục-bà ng sinh-ngạ quá»·, cÅ©ng không có cõi Dục-cõi Sắc và cõi Vô sắc, toà n là chúng Bồ-tát cÆ° trú trong đó, cho nên gá»i là thế giá»›i thanh tịnh. Bồ-tát đã tiến và o Äịa thứ ba nhá» và o nguyện lá»±c cho nên thá» sinh ở nÆ¡i ấy, không có dị sinh và không phải là dị sinh-Thanh văn-Äá»™c giác.†Giải thÃch: Äịa thứ ba nà y đã gá»i là Tịnh ý lạc, tức là Hoan Há»· địa, vì váºy phân rõ dá»±a theo Äịa thứ bảy. 4) Dá»±a theo lui sụt-không lui sụt, nghóa là tiến và o Tháºp Trú trở Ä‘i là phần vị không lui sụt, nÆ¡i sinh của Bồ-tát Tam Hiá»n gá»i là Tịnh Ä‘á»™, trong đó cÅ©ng có Tứ quả-Nhị thừa…. NhÆ° quốc Ä‘á»™ của Pháºt A-di-Ä‘Ã , ngÆ°á»i sinh vỠđó Ä‘á»u trú trong Chánh Äịnh…, có thể vá» sau dá»… dà ng lui sụt phần vị. NÆ¡i ba tụ chúng sinh cùng sinh đến, không gá»i là Tịnh Ä‘á»™. Trong tám nghóa của bốn cặp nà y, đầu là dá»±a theo quả chỉ có tịnh, sau là dá»±a theo lui sụt chỉ có nhiá»…m, trung gian so sánh vá»›i nhau Ä‘á»u gồm chung nhiá»…m-tịnh. Hai là dá»±a theo pháp có bốn câu: Hoặc là chỉ có tịnh, nghóa là ở trong bốn môn trên so sánh vá»›i nhau mà chá»n lấy tịnh, bởi vì nÆ¡i cÆ° trú của phần vị lui sụt vốn là tá»± tánh tịnh. Hoặc là chỉ có nhiá»…m, nghóa là trong bốn môn so sánh vá»›i nhau mà chá»n lấy nhiá»…m, bởi vì Pháºt quả tùy duyên vốn là dá»±a theo căn cÆ¡ mà nói, trong Khởi TÃn luáºn gá»i là tùy nghiệp nhiá»…m huyá»…n ảo mà gây ra. Hoặc cả hai, bởi vì hai nghóa trÆ°á»›c không rá»i xa nhau. Hoặc không phải là cả hai, bởi vì hai nghóa dung hòa lẫn nhau không phải là nhất định chỉ má»™t, bởi vì hai tÆ°á»›ng không còn. Nhất thừa cÅ©ng có hai: Má»™t là dá»±a theo trong chủng loại, trÆ°á»›c là chủng loại nhiá»…m, sau là chủng loại tịnh, trong chủng loại gồm chung hai loại. Hai là dá»±a theo trong pháp, hoặc là cùng tịnh bởi vì tức là Pháºt, hoặc là cùng nhiá»…m bởi vì tức là chúng sinh, hoặc là có đủ hai loại bởi vì hai nghóa trÆ°á»›c không lìa xa nhau, hoặc là không cả hai loại bởi vì hai tÆ°á»›ng dung hòa, bởi vì hai tÆ°á»›ng không còn. Trong ba loại trÆ°á»›c, má»—i má»™ loại Ä‘á»u có đủ bốn câu nà y, dá»±a theo suy nghó biết rõ. Láºu và vô láºu: Nếu Tiểu thừa thì chỉ riêng Hữu láºu. Tam thừa có hai môn: Má»™t là tùy tÆ°á»›ng môn, hai là dung thông môn. Trong phần Tùy tÆ°á»›ng có bốn câu: 1) Chỉ riêng Hữu láºu, đó là cõi do phà m phu-Tiểu thừa-Äịa tiá»n mà biến hiện. 2) Chỉ riêng Vô láºu, đó là cõi do Pháºt mà hiện rõ. 3) Cả hai loại, đó là do hai Trà mà biến hiện và do Lại-da mà hiện rõ của Bồ-tát Äịa thượng, hai loại nà y tuy là Khổ đế-Äạo đế thâu nhiếp nhÆ°ng mà không có hai Thể riêng biệt, chỉ thâu nhiếp tùy theo nghóa khác nhau. 4) Không phải cả hai loại, nghóa là đá»u vốn tức Không, vốn không rÆ¡i và o số. Trên đây là dá»±a theo Thỉ giáo. Trong phần Dung thông cÅ©ng có bốn câu: 1) Hoặc tất cả Ä‘á»u là Vô láºu, cho đến phần vị phà m phu cÅ©ng nhÆ° váºy, bởi vì lìa tánh các láºu, nhÆ° kinh nói: “Sắc vô láºu không rà ng buá»™c, Thá»-Tưởng-Hà nh-Thức vô láºu không rà ng buá»™c, cho đến nói rá»™ng ra.†2) Hoặc tất cả Ä‘á»u là Hữu láºu, cho đến Pháºt cÅ©ng nhÆ° váºy, bởi vì không lìa pháp láºu, nhÆ° kinh nói: “ChÆ° Pháºt an trú trong ba Äá»™c-bốn Äảo-năm Dục… mà chứng đắc A- náºu Bồ-Ä‘á», cho đến nói rá»™ng ra.†Câu trÆ°á»›c là Vô láºu không khác vá»›i láºu cho nên tức là Vô láºu, câu sau là láºu không khác vá»›i Vô láºu cho nên Vô láºu tức là Hữu láºu. 3) Cả hai loại, bởi vì hai nghóa trÆ°á»›c không lìa xa nhau. 4) Không phải cả hai loại, bởi vì Ä‘á»u lìa tánh rà ng buá»™c và giải thoát, nhÆ° kinh nói: “Sắc không có rà ng buá»™c-không có giải thoát, Thá»-Tưởng-Hà nh-Thức không có rà ng buá»™c-không có giải thoát, cho đến nói rá»™ng ra.†Trong Nhất thừa, nhÆ° pháp giá»›i duyên khởi, nếu không có má»™t thì tất cả không thà nh, dung hòa lẫn nhau vô ngại cÅ©ng có đủ bốn câu, hoà n toà n thâu nhiếp, suy nghó có thể biết. Cá»ng và Bất cá»ng, trong đó có hai: Má»™t là trình bà y vá» phạm vi, hai là hiển bà y vá» nghóa tÆ°á»›ng. Trong phần má»™t, tùy theo má»™t thế giá»›i Ä‘á»u là hữu tình, đó là Dị thục Thức, bởi vì lá»±c thà nh thục của chủng loại cá»ng tÆ°á»›ng, cho nên biến thà nh tÆ°á»›ng của Khà thế gian tá»±a nhÆ° Sắc… Há»i: Há»… má»™t thế giá»›i có bao nhiêu hữu tình do Dị thục Thức biến thà nh? Äáp: Trong Duy Thức luáºn có thuyết của ba SÆ°. SÆ° thứ nhất nói rằng: “Tất cả hữu tình, bởi vì Khế kinh nói: Tất cả hữu tình do lá»±c tăng thượng của nghiệp mà cùng nhau khởi lên.†SÆ° thứ hai phá rằng: “Nếu nhÆ° váºy thì chÆ° Pháºt Bồ-tát thuáºn theo tháºt biến thà nh cõi tạp uế nà y, các loại Dị sinh thuáºn theo tháºt biến thà nh các cõi thanh tịnh vi diệu ở cõi nà y-phÆ°Æ¡ng khác. Lại các Thánh giả chán ngán rá»i xa cõi Sắc mà sinh đến cõi Vô sắc chắc chắn không sinh đến nÆ¡i nà y, thì biến thà nh cõi nà y lại có tác dụng gì? Bởi vì có ba loại rất sai lầm nà y, cho nên trình bà y không được thông suốt vá» tất cả hữu tình, phải nói là ngÆ°á»i Ä‘ang cÆ° trú và ngÆ°á»i sẽ sinh đến do Dị thục Thức của há» mà biến thà nh cõi nà y. Kinh dá»±a và o phần Ãt để nói đến tất cả, bởi vì những ngÆ°á»i có nghiệp giống nhau Ä‘á»u cùng biến thà nh.†SÆ° thứ ba chuyển sang phá thuyết của SÆ° thứ hai rằng: “Nếu nhÆ° váºy thì lúc Khà thế giá»›i sắp hoại, đã không có ngÆ°á»i Ä‘ang cÆ° trú và ngÆ°á»i sẽ sinh đến, thì Dị thục Thức của ai biến thà nh cõi nà y? Vả lại, các Dị sinh chán ngán rá»i xa cõi Sắc mà sinh đến cõi Vô sắc, hiện tại không có Sắc thân, biến thà nh cõi trÆ°á»›c thì Ä‘iá»u nà y lại có tác dụng gì? Giả sá» có Sắc thân mà cùng vá»›i khà chất nÆ¡i khác, thô-tế cách nhau xa không nÆ°Æ¡ng tá»±a duy trì lẫn nhau, thì cõi nà y biến thà nh cõi kia cÅ©ng Ãch lợi gì? CÅ©ng bởi vì ba loại rất sai lầm nhÆ° váºy, cho nên ngÆ°á»i Ä‘ang cÆ° trú và ngÆ°á»i sẽ sinh đến Ä‘á»u không thà nh tá»±u vá» biến hiện, nghóa là : Má»™t, lúc Khà sắp hoại thì sẽ sinh đến và đang cÆ° trú Ä‘á»u không có thá» dụng; hai, nếu hiện tại thá» thân ở cõi Vô sắc mà đối vá»›i cõi nà y thì không có nghóa vá» thá» dụng; ba, giả sá» thân ở cõi Sắc cùng vá»›i thô-tế nà y khác nhau, thì cÅ©ng không có nÆ°Æ¡ng tá»±a duy trì thá» dụng. Vì thế cho nên ba loại nà y Ä‘á»u không có nghóa vá» biến. Nếu nhÆ° váºy thì Thức của ai biến?†Nghóa Ä‘Ãch thá»±c nên nói: Tất cả các cõi đã biến hiện vốn là nÆ¡i Sắc thân nÆ°Æ¡ng tá»±a duy trì thá» dụng, nếu đối vá»›i thân có thể có tác dụng duy trì, giả sá» khiến cho sinh và o Äịa của mình ở phÆ°Æ¡ng khác, thì Thức ấy cÅ©ng có thể biến thà nh cõi nà y. Vì váºy, lúc Khà thế giá»›i sắp hoại hay má»›i thà nh, tuy không có hữu tình mà hiện có cõi, cõi nà y Ä‘á»u dá»±a và o Duy Thức luáºn phân rõ. Hai là hiển bà y vá» nghóa tÆ°á»›ng của Cá»ng-Bất cá»ng: Nếu trong Tiểu thừa, đã là do Cá»±c vi cùng nhau hợp thà nh thì vì thế chỉ là Cá»ng. Nếu trong Tam thừa thì có bốn câu: Hoặc chỉ là Cá»ng, nghóa là Y báo kia tuy không lìa xa Thức mà Thức là riêng biệt, tÆ°á»›ng của cõi là má»™t, bởi vì chủng tá» cá»ng tÆ°á»›ng trong những Thức kia đã cùng nhau hiện rõ. NhÆ° tiếp nháºn bốn trần cùng nhau là m thà nh má»™t cây trụ, tÆ°á»›ng của má»™t cây trụ không lìa xa bốn trần, không phải là tùy theo bốn trần mà có bốn cây trụ; nên biết đạo lý trong nà y cÅ©ng nhÆ° váºy. Nếu cõi Tá»± thá» dụng thì Pháºt và chÆ° Pháºt cùng có má»™t cõi, giống nhÆ° Pháp thân vốn là chÆ° Pháºt cùng dá»±a và o, bởi vì là cõi cùng chung pháp tánh. Nếu cõi Tha thá» dụng thì cÅ©ng là do Pháºt và Bồ-tát cùng có, nhÆ° vua và bá» tôi cùng có má»™t quốc gia. Các cõi tạp nhiá»…m cÅ©ng là do cá»ng nghiệp của hữu tình mà hiện bà y, cho nên không có gì riêng biệt. Hoặc là Bất cá»ng, Y quả nhÆ° váºy tháºt sá»± Ä‘á»u Bất cá»ng, bởi vì Ä‘á»u từ trong Thức vốn có của mình hiện ra. Luáºn nói: Cùng là Dị thục Thức của tất cả hữu tình biến hiện, cùng xứ tÆ°Æ¡ng tá»± không chÆ°á»›ng ngại lẫn nhau, nhÆ° ánh sáng của nhiá»u ngá»n đèn, nhÆ° nhiá»u giấc má»™ng. Chủng loại của nhân là riêng biệt, tÆ°á»›ng của quả là tÆ°Æ¡ng tá»±, xứ sở không có riêng biệt, giả gá»i là Cá»ng, tháºt Ä‘á»u có khác. Tịnh Ä‘á»™ của chÆ° Pháºt cÅ©ng lại nhÆ° váºy, Thức biến hiện khác nhau Ä‘á»u khắp nÆ¡i pháp giá»›i, cùng xứ tÆ°Æ¡ng tá»± gá»i đó là Cá»ng. Giải thÃch rằng: Nếu có má»™t cõi không tùy theo Thức riêng biệt, ngoà i tâm có pháp thì không thà nh Duy Thức. Luáºn nói: Ta nói do Thức mà duyên, chỉ do Thức mà hiện. Vì váºy nên biết Ä‘á»u bởi vì tá»± Thức biến hiện, cho nên tất cả không giống nhau. CÅ©ng Cá»ng cÅ©ng Bất cá»ng, bởi vì hai câu trÆ°á»›c nói không lìa xa nhau. Du-già luáºn nói: “Những váºt ở bên ngoà i, hoặc do Bất cá»ng phân biệt là m nhân, hoặc là do Cá»ng phân biệt là m nhân. Nếu đã khởi là Cá»ng phân biệt, thì phân biệt tuy không có, nhÆ°ng bởi vì phân biệt từ ngÆ°á»i khác đã tùy ý duy trì mà không vónh viá»…n diệt mất, nếu không nhÆ° váºy thì phân biệt của ngÆ°á»i khác lẽ ra không có quả ấy. NgÆ°á»i ấy tuy không cảm được thanh tịnh, nhÆ°ng Chánh kiến thanh tịnh ở trong sá»± việc ấy; và nhÆ° rất nhiá»u ngÆ°á»i tu quán hà nh, ở trong má»™t sá»± việc do đạt được Äịnh-Tâm-Trà mà có thể thấy đủ loại khác nhau, Ä‘iá»u ấy cÅ©ng nhÆ° váºy.†Giải thÃch rằng: Äây là nói vá» Y báo tùy theo Cá»ng phân biệt, Bất cá»ng phân biệt ấy giống nhÆ° câu thứ hai trÆ°á»›c đây. Vì váºy, tùy theo Khà thế giá»›i bên ngoà i Ä‘á»u có đủ hai nghóa nhÆ° váºy mà thà nh, cho nên cả hai cùng tồn tại. Không phải là Cá»ng-không phải là Bất cá»ng, có hai nghóa: Má»™t là bởi vì hai câu nói trÆ°á»›c so sánh là m mất lẫn nhau, bởi vì tùy theo Äịnh chá»n lấy má»™t không thể nà o đạt được, cho nên không phải cả hai loại. Hai là bởi vì cõi dá»±a và o Thức cho nên tÆ°á»›ng của cõi không còn, bởi vì Thức thuáºn theo duyên khởi cho nên không có tá»± tánh. Vì váºy, tánh tÆ°á»›ng của Cá»ng và Bất cá»ng Ä‘á»u lìa xa không thể nà o nói được. Trên đây, nếu dá»±a theo quả báo do Lại-da Thức đã biến hiện…, thì tức là SÆ¡ giáo; nếu NhÆ° Lai Tạng do Lại-da mà hiện rõ, thì thuá»™c vá» Chung giáo; nếu tất cả các tÆ°á»›ng không còn, chỉ má»™t tâm thanh tịnh bình đẳng bình đẳng, lìa ngôn ngữ bặt suy nghó thì thuá»™c vá» Äốn Giáo. Nếu theo Viên giáo thì có hai nghóa: Má»™t là nhÆ° các giáo trÆ°á»›c đã nói, tức là cùng chung vô táºn pháp giá»›i Äế võng trùng trùng, tức là hòa và o vô ngại đầy đủ chủ bạn, thì thuá»™c vá» giáo nà y thâu nhiếp. Hai là dùng nghóa để cầu, cÅ©ng có bốn câu: 1) Hoặc chỉ có Cá»ng, bởi vì cùng má»™t pháp giá»›i, bởi vì ngay trong nhau. 2) Hoặc chỉ có Bất cá»ng, bởi vì duyên khởi khác nhau, bởi vì tÆ°á»›ng không xen tạp. 3) Hoặc cả hai loại, bởi vì hai nghóa trên không tách rá»i nhau, bởi vì toà n Thể ngay trong nhau mà không hoại. 4) Hoặc không phải cả hai loại, bởi vì hai tÆ°á»›ng mất Ä‘i, bởi vì so sánh là m mất không còn. Thế gian và Niết-bà n có hai phần: Má»™t là Tùy tÆ°á»›ng, hai là Dung thông. Trong phần má»™t có bốn câu: 1) Hoặc chỉ riêng thế gian, đó là nÆ¡i cÆ° trú của phần vị Äịa tiá»n và phà m phu. 2) Hoặc chỉ riêng Niết-bà n, đó là quả vị của chÆ° Pháºt trú và o Niết-bà n, giả sá» là cõi Tá»± thá» dụng thì cÅ©ng có thể là Äại Niết-bà n ấy thâu nhiếp. 3) Hoặc cÅ©ng là thế gian cÅ©ng là Niết-bà n, theo luáºn Bảo Tánh…, dá»±a và o trong pháp giá»›i vô láºu có ba loại à sinh thân, nên biết. Nhân ấy đã dấy lên thiện căn vô láºu cho nên gá»i là thế gian, không phải là nghiệp-phiá»n não hữu láºu là m ra cÅ©ng gá»i là Niết-bà n. Dá»±a và o nghóa nà y, bởi vì kinh Thắng Man nói: “Thế Tôn! Có thế gian hữu vi, có thế gian vô vi, có Niết-bà n hữu vi, có Niết-bà n vô vi.†Giải thÃch rằng: Thế gian hữu vi là phần vị phà m phu, Niết-bà n vô vi là Pháºt quả. Niết-bà n hữu vi, thế gian vô vi là báo của Biến dịch, bởi vì nÆ¡i hÆ°á»›ng vá» khác nhau cho nên thuá»™c vá» câu có cả hai loại. 4) Nghóa dá»±a theo pháp giá»›i thanh tịnh của chÆ° Pháºt, là không phải thế gian cÅ©ng không phải Niết-bà n, bởi vì không phải là Niết-bà n của Nhị thừa, lại cÅ©ng không phải là Niết-bà n ở Song Lâm. Trong phần hai là Dung thông cÅ©ng có bốn câu: 1) Hoặc chỉ riêng thế gian, nghóa là bởi vì Tịnh Ä‘á»™ của Pháºt cÅ©ng Ä‘á»u là Khà thế gian thâu nhiếp. 2) Hoặc chỉ riêng Niết-bà n, nghóa là bởi vì cõi nhiá»…m của chúng sinh cÅ©ng là tÆ°á»›ng không còn-tánh giống nhau. 3) Hoặc cả hai loại, bởi vì lý-sá»± vô ngại. Luáºn nói: Thế gian và Niết-bà n không có mảy may sai biệt, bởi vì không có khác nhau, vốn là không hai mà hai cùng hiện rõ trÆ°á»›c mắt. 4) Bởi vì không có mảy may phân biệt, vốn là hai mà không, so sánh là m mất Ä‘i không còn cả hai, cho nên không phải cả hai loại. Kinh nói: “NhÆ° Lai không thấy sinh tá», không thấy Niết-bà n.†Lại kinh nà y nói: “Thế gian và Niết-bà n, cả hai Ä‘á»u không thể nà o đạt được.†Là nói đến ý nghóa nà y. Y và chánh: Nếu Tiểu thừa thì chỉ có Y báo. Trong Tam thừa, Khà thế gian tuy là do Thức vốn có và gÆ°Æ¡ng trà đã hiện bà y, mà chỉ là Y báo thâu nhiếp. Nếu theo trong Viên giáo thì gồm chung ba thế gian, bởi vì Pháºt Lô-xá-na có thân quốc độ…, cho nên thế giá»›i Ä‘á»u là thân Pháºt. Lại có thế giá»›i hình thể chúng sinh…, cho nên chúng sinh tức là thế giá»›i. Äây Ä‘á»u là bởi vì y-chánh tá»± nhiên dung hợp vô ngại, bởi vì ngay trong nhau tá»± tại. NgÆ°á»i và pháp: Tiểu thừa không phải là ngÆ°á»i và pháp. Tam thừa có thể có nghóa là pháp môn. Nhất thừa có đủ, là Pháºt-Phổ Hiá»n và chúng sinh… vốn chỉ là ngÆ°á»i, hoặc các thế giá»›i vốn Ä‘á»u là pháp môn. NhÆ° văn nói: Hình thể vi diệu thanh tịnh tiến và o cá»a của vô lượng Chánh pháp. Äây là trình bà y vá» thế giá»›i… Ä‘á»u là pháp môn. Vô ngại: Tiểu thừa thì thế giá»›i chỉ là sá»± tÆ°á»›ng, trên đó chỉ có Lý nhÆ° Khổ-Vô thÆ°á»ng-Không-Vô ngã… Trong Tam thừa thì cõi pháp tánh chỉ là Lý, còn lại Ä‘á»u là Sá»±. NhÆ°ng hai tông trên, Lý và Sá»± không phải là má»™t-không phải là khác, cho nên gá»i là vô ngại. Nếu trong Nhất thừa thì tóm lược có mÆ°á»i lá»›p: 1) Tình sá»± vô ngại, nghóa là thuáºn theo tình hiển bà y rõ rà ng sá»± việc vượt ra ngoà i tình thức, văn nói: Dụ nhÆ° huyá»…n không có nÆ¡i chốn, Ä‘á»u từ vá»ng tưởng sinh ra. 2) Lý sá»± vô ngại, nghóa là hoà n toà n giống nhÆ° Chân tánh mà tÆ°á»›ng của quốc Ä‘á»™ rõ rà ng, văn nói: Pháp giá»›i không có thể hoại, Liên Hoa thế giá»›i hải… 3) TÆ°Æ¡ng nháºp vô ngại, nghóa là văn nói: Dùng má»™t cõi Pháºt đầy khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°a và o má»™t cÅ©ng không sót lại gì… 4) TÆ°Æ¡ng tức vô ngại, nghóa là văn nói: Vô lượng thế giá»›i tức là má»™t thế giá»›i. 5) Trùng hiện vô ngại, nghóa là ở trong trần thấy tất cả các cõi, trong cõi ở trong trần thấy cõi cÅ©ng nhÆ° váºy, nhÆ° váºy trùng trùng nhÆ° Nhân-Ä‘Ã -la võng. 6) Chủ bạn vô ngại, phà m là má»™t thế giá»›i nhất định phải có tất cả, dùng là m quyến thuá»™c. 7) Thể Dụng vô ngại, nghóa là má»™t sát hải nhất định phải có Äại Dụng, hÆ°á»›ng vá» cÆ¡ thuyết pháp. 8-Ẩn hiển vô ngại, nghóa là nhiá»…m tịnh ẩn hiện, dị loại ẩn hiện…, dá»±a theo duyên Äịnh có thể biết. 9-Thá»i xứ vô ngại, nghóa là hoặc ở má»™t cõi hiện rõ thá»i kiếp ba Ä‘á»i, hoặc trong má»™t niệm hiện rõ vô lượng cõi, vô ngại nhÆ° váºy. 10) Thà nh hoại vô ngại, nghóa là Thà nh ngay trong Hoại, Hoại ngay trong Thà nh…, hiển hiện vô ngại tá»± tại khó biết, vượt quá tình thức suy nghó. MÆ°á»i vô ngại nà y đồng thá»i đầy đủ, thuáºn theo dùng sáu tÆ°á»›ng phÆ°Æ¡ng tiện mà há»™i tụ dung hòa. Nghóa vá» mÆ°á»i thế giá»›i sÆ¡ lược phân rõ nhÆ° váºy, các nghóa tÆ°á»›ng còn lại tùy theo văn sẽ hiển bà y rõ rà ng. Trong phần hai là dá»±a và o chÆ°Æ¡ng riêng biệt để giải thÃch. Trong mÆ°á»i môn, môn thứ nhất không giải thÃch, bởi vì giải thÃch chÃn môn còn lại tức là thuyết giảng. Trong văn, trÆ°á»›c là giải thÃch vá» tám môn đầu, sau là giải thÃch vá» môn thứ mÆ°á»i. Trong phần trÆ°á»›c, bảy môn đầu Ä‘á»u có hai, đó là trÆ°á»ng hà ng và kệ tụng, văn phần đầu không có tụng. Trong phần đầu, trong trÆ°á»ng hà ng có bốn: 1) Nêu ra; 2) Thà nh tá»±u; 3) Phân rõ; 4) Kết luáºn. Tất cả thế giá»›i Hải, là bởi vì ba loại ấy tất cả Ä‘á»u không phải là má»™t. Äã thà nh tá»±u…: Má»™t là bởi vì các duyên nà y gồm chung thà nh tá»±u tất cả thế giá»›i trong ba Ä‘á»i, mà các thế giá»›i đã thà nh và chÆ°a thà nh Ä‘á»u khác nhau. Hai là thà nh tá»±u má»™t thế giá»›i tức là gồm chung ba Ä‘á»i, trÆ°á»›c là duyên gồm chung mà giá»›i riêng biệt, sau là giá»›i gồm chung mà duyên riêng biệt, suy nghó vá» Ä‘iá»u đó. Äây là dá»±a theo Nhất thừa. Trong tám duyên: 1) Sau đạt được thông tuệ. 2) Pháp duyên khởi vốn nhÆ° váºy. 3) Äã thay đổi nghiệp lá»±c. 4) Hạnh Bồ-tát đầy đủ, thuáºn theo ở cõi ấy mà được thà nh Pháºt, tức là nhá» và o lá»±c nà y mà cõi ấy được thà nh tá»±u. 5) Nhân rá»™ng khắp thà nh tá»±u. 6) Bồ-tát bởi vì trang nghiêm thanh tịnh không để sót cõi nà o cho nên tu nguyện hạnh, cõi tùy theo nguyện hạnh dung nạp duy trì vô ngại cho nên nói là giải thoát tá»± tại. 7) Chánh nhân của Äại Giác. 8) Nguyện thâu nhiếp khắp nÆ¡i thà nh tá»±u. NhÆ°ng trong tám duyên nà y, bốn duyên đầu là Quyá»n thà nh tá»±u, bởi vì tÆ°á»›ng thô ấy cho nên cÅ©ng gồm chung pháp nhiá»…m; bốn duyên sau là dá»±a theo Tháºt thà nh tá»±u, bởi vì tÆ°á»›ng vi tế ấy cho nên chỉ là tịnh, nhÆ° kinh nói: “Cõi nà y của Ta thÆ°á»ng an ổn…, mà má»™t thế giá»›i thì vốn có đủ thô và tế.†Lại trong tám duyên nà y gồm có bốn cặp: 1) Duyên thứ nhất và thứ bảy dá»±a theo Pháºt để trình bà y vá» Quyá»n-Tháºt. 2) Duyên thứ tám và thứ năm riêng biệt dá»±a theo Phổ Hiá»n để trình bà y vá» Quyá»n-Tháºt, bởi vì duyên thứ tám là vì chúng sinh. 3) Duyên thứ tÆ° và thứ sáu gồm chung dá»±a theo tất cả Bồ-tát để trình bà y vá» Quyá»n-Tháºt. 4) Duyên thứ hai và thứ ba dá»±a theo Lý-Sá»± là m Quyá»n-Tháºt, bởi vì nghiệp hạnh vốn là duyên thà nh tá»±u không tháºt. Vì sao phải có đủ bốn duyên nhÆ° váºy? Nghóa là Äức Pháºt là m giáo chủ, Phổ Hiá»n là trợ giúp giáo hóa, Bồ-tát và chúng sinh là tiếp nháºn giáo hóa. Trong hai cặp đầu, nếu không có Quyá»n thì không thể đến vá»›i chúng sinh, nếu không có Tháºt thì không thể thÃch hợp vá»›i Chân. Trong hai cặp sau, nghiệp báo của chúng sinh duyên và o hÆ° giả lại cần phải có Chân tánh để nÆ°Æ¡ng tá»±a. Trần số nhân duyên nhÆ° tám loại nhÆ° váºy là m thà nh má»™t thế giá»›i, Ä‘á»u không há» chÆ°á»›ng ngại lẫn nhau, toà n Thể thâu nhiếp khắp nÆ¡i, tạo tác-không tạo tác Ä‘á»u nhÆ° tánh duyên khởi, tức là Không-tức là Hữu, tức là má»™t-tức là nhiá»u, dung hòa không có phân biệt, suy nghó vá» Ä‘iá»u đó; má»—i má»™t thế giá»›i khác Ä‘á»u dá»±a theo đó. Trong tụng có hai mÆ°Æ¡i kệ phân là m bảy: Má»™t, bốn kệ tụng vá» thần lá»±c của Äức Pháºt trÆ°á»›c đây, trong đó má»™t là cõi dá»±a và o gÆ°Æ¡ng trà hiện rõ, hai là cõi dùng hạnh tu táºp thà nh tá»±u, ba là hóa hiện Bồ-tát, bốn là giác ngá»™ chúng sinh. Hai, bốn kệ vá» Bồ-tát thuáºn theo đạt được đạo lá»±c, trong đó má»™t là ná»a kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» nhân của hà nh, ná»a kệ sau trình bà y vá» quả của trÃ, Äá»™ giống nhÆ° Äáo; hai là ná»a kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» nhân của cõi, ná»a kệ sau phát khởi vá» quả của cõi; ba là ná»a kệ trÆ°á»›c dá»±a và o Chánh nhân thà nh tá»±u, ná»a kệ sau trình bà y chứng vá» cảnh tiến và o quả của Y-Chánh; bốn là ná»a kệ trÆ°á»›c vá» quả rá»™ng khắp, ná»a kệ sau vá» nhân lâu dà i. Ba, hai kệ tụng vá» nghiệp lá»±c của chúng sinh. Bốn, hai kệ tụng vá» lá»±c nguyện hạnh của Bồ-tát là m trang nghiêm thanh tịnh cõi Pháºt. Năm, hai kệ tụng vá» lá»±c thiện căn của Phổ Hiá»n. Sáu, bốn kệ tụng vá» nguyện lá»±c tá»± tại của Phổ Hiá»n. Bảy, hai kệ tụng vá» Y quả của Pháºt, tụng nà y tổng quát gồm chung nghóa khác nhau của duyên khởi, tức là bởi vì pháp nhÆ° váºy, cho nên không tụng riêng biệt. Trong thứ hai là Trú, trong trÆ°á»ng hà ng có hai: Má»™t là nêu ra đầy đủ số, nghóa là phà m má»™t thế giá»›i thì có đủ sát trần sở y nhÆ° váºy, cho nên nói là má»—i má»™t. Hai là tóm lược nêu ra bảy sá»± việc: 1) Dá»±a và o lá»±c thiện căn thanh tịnh mà trú; 2) Dá»±a và o vô ngại; 3) Dá»±a và o váºt báu NhÆ° ý, hoặc là tất cả váºt báu; 4) Dá»±a và o thông suốt rõ rà ng; 5) Dá»±a và o lá»±c của duyên khởi; 6) Dá»±a và o duy trì Pháp thân; 7) Dá»±a và o nguyện pháp giá»›i. Theo trong Trà Luáºn, Ma-ha gá»i là Äại, Na gá»i là Vô, Già gá»i là Tá»™i. Äây là giải thÃch dá»±a theo nghóa vá» không có sai lầm. Lại nói: Hoặc gá»i là Äại Tượng (voi lá»›n), tức là nhiá»u sức lá»±c trong loà i sống trên đất liá»n; hoặc gá»i là Äại Long (rồng lá»›n), tức là nhiá»u sức lá»±c trong loà i sống dÆ°á»›i nÆ°á»›c. Lại ban đầu nhÆ° khéo léo Ä‘iá»u phục voi có thể phá tan quân địch là dá»±a theo Tá»± lợi, vá» sau nhÆ° rồng lá»›n tuôn mÆ°a là dá»±a theo Lợi tha. Trong tụng có mÆ°á»i sáu kệ rưỡi phân là m chÃn: Má»™t, má»™t kệ tụng vá» dá»±a và o trang nghiêm trú; hai, má»™t kệ tụng vá» hÆ° không trú; ba, hai kệ tụng vá» váºt báu trú; bốn, má»™t kệ tụng vỠánh sáng của Äức Pháºt, đó gá»i là uy thần; năm, má»™t kệ tụng vá» Lá»±c só; sáu, năm kệ tụng vá» sát trần trong phần nêu ra trÆ°á»›c đây, dá»±a và o trong tụng nà y giống nhÆ° lược bá»›t; bảy, hai kệ tụng vá» nghiệp huyá»…n; tám, má»™t kệ tụng vá» nguyện lá»±c của Phổ Hiá»n; chÃn, hai kệ rưỡi tụng gồm chung hiển bà y vá» tÆ°á»›ng an trú Nhân-Ä‘Ã -la võng, kệ đầu trong má»™t mảy trần hiện rõ y-chánh, má»™t kệ rưỡi sau tÆ°Æ¡ng tá»± nhiá»u mảy trần, có thể biết. Trong thứ ba là Hình, trong trÆ°á»ng hà ng riêng biệt nêu ra bảy loại: Loại thứ nhất-thứ tÆ° và thứ bảy ngay nÆ¡i tÆ°á»›ng phân rõ vá» hình dáng, hai loại thứ năm-thứ sáu dá»±a theo dụ để hiển bà y vá» hình dáng. 1)Vuông nhÆ° cái đấu; 2) Tròn nhÆ° hạt châu; 3) Không phải hình vuông mà là hình bốn góc; 4) Không phải hình tròn mà là hình tám góc; 5) Hình xoáy nÆ°á»›c; 6) Hình hoa; 7) Hình chúng sinh thì có hai nghóa, má»™t là có thế giá»›i tá»±a nhÆ° hình thể chúng sinh, hai là ngay các loại chúng sinh Ä‘á»u là thế giá»›i, nhÆ° tám vạn há»™ trùng trong thân, má»—i há»™ trùng có chÃn ức con trùng…, đây tức là thế giá»›i, dá»±a theo văn sau cÅ©ng là nÆ¡i Äức Pháºt Lô-xá-na chuyển pháp luân. Vì váºy trong văn chỉ nói Chúng sinh hình chứ không nói NhÆ° chúng sinh hình, cho nên biết đã lấy chúng sinh là m cõi (giá»›i), má»—i má»™t hình loại nhÆ° váºy Ä‘á»u có khắp nÆ¡i pháp giá»›i. Trong tụng có mÆ°á»i bảy kệ rưỡi phân là m hai: Má»™t, ba kệ đầu chÃnh thức tụng vá» văn trÆ°á»›c đây; hai, mÆ°á»i bốn kệ rưỡi trình bà y vỠđức dụng của cõi (sát). Trong phần má»™t: Má»™t là má»™t kệ tụng vá» số tổng quát trÆ°á»›c đây; hai là má»™t kệ tụng vá» hình thể riêng biệt trÆ°á»›c đây, chỉ tụng vá» bốn loại đầu, lược bá»›t không có bốn loại sau, theo Trà Luáºn thì ngá»c Ma-ni có tám cạnh, dụ cho hình góc nà y; ba là má»™t kệ, ná»a kệ trÆ°á»›c hiển bà y vá» nhân khác nhau, ná»a kệ sau trình bà y vá» tÆ°á»›ng của quả. Trong phần hai là đức dụng phân là m hai: Má»™t, sáu kệ rưỡi đầu trình bà y vá» Äức tá»± tại; hai, từ “Nhất mao khổng…†trở xuống là trình bà y vá» Dụng tá»± tại. Trong má»™t: Ba kệ đầu là dá»±a theo Pháºt biểu hiện vá» cõi trình bà y có thể ứng cÆ¡, má»™t là Thể thà nh tá»±u pháp môn, hai là TÆ°á»›ng hiển bà y đến trÆ°á»›c cÆ¡, ba là ánh sáng của Pháºt Lô-xá-na chiếu rá»i, Ä‘á»u là Äức Pháºt vốn có. Ba kệ rưỡi sau là dá»±a theo cÆ¡ Ä‘ang ứng hiển bà y vá» thà nh tá»±u sai biệt, má»™t là tâm-nghiệp của cÆ¡ khác nhau cảm đến cõi(Ä‘á»™) nhiá»u hình thể, hai là cói Pháºt tá»± tại có thể tùy theo cảm mà hiện bà y khác nhau, ba là tuy ứng trở thà nh nhiá»…m-tịnh mà pháp lÆ°u thông không gián Ä‘oạn, bốn là ná»a kệ sau cuối kết luáºn vá» nghiệp nhiá»u trình bà y cảm đến hiện rõ khó suy lÆ°á»ng. Trong hai là trình bà y vá» cõi tá»± tại, có ba: Má»™t là bốn kệ trình bà y vá» y-chánh tá»± tại, hai là hai kệ Ä‘Æ°a ra nhân ấy, ba là hai kệ kết luáºn công dụng quy vá» chủ. Trong má»™t, hai kệ đầu vá» lá»— chân lông hiện rõ cõi, Pháºt ở trong đó vì chúng thuyết pháp, lá»— chân lông tức là trình bà y vá» Chánh báo thâu nhiếp Y báo, Pháºt trở lại trong lá»— chân lông của mình; hai kệ sau là trong mảy trần đã hiện rõ các loại hình thể của cõi, Pháºt cÅ©ng ở trong đó chuyển pháp luân khắp nÆ¡i, mảy trần là Y báo thâu nhiếp Chánh báo… Trong hai là đưa ra nhân ấy, do đâu mà đạt được dung nạp duy trì tá»± tại nà y? 1) Do lá»±c thệ nguyện tá»± tại của Pháºt; 2) Do tâm nghiệp không thể nghó bà n của chúng sinh, Huyá»…n dụ cho tÆ°á»›ng của cõi, Không dụ cho vô ngại, vì thế hai và dụ nà y dụ cho má»™t sá»± dung hòa vá»›i nhau. Trong ba là kết luáºn quy vá», kệ đầu nêu ra Pháºt trong mảy trần, ná»a kệ tiếp nêu ra cõi trong mảy trần, ná»a kệ sau cuối chÃnh thức kết luáºn quy vá» chủ. Thứ tÆ° là Thể, trong trÆ°á»ng hà ng, trong riêng biệt có năm loại Ä‘á»u dá»±a theo sá»± hiển bà y. Phà m là luáºn vá» Thể của cõi thì có năm lá»›p: 1) Chân nhÆ°; 2) Chân trÃ; 3) Bổn thức; 4) Năm trần; 5) Các sá»± việc. Các sá»± việc tức là pháp môn, vốn dùng để ca ngợi, vì váºy trong văn phân rõ. Trong tụng có mÆ°á»i hạnh: 1) Thể của hoa quý báu; 2) Thể của hÆ¡i nóng hÆ° không; 3) Thể của ánh sáng rá»±c rỡ; 4) Thể của ánh sáng Ä‘iện và Thể của nguyện; 5) Thể của ngá»c mặt trá»i; 6) Thể của hÆ¡i nóng quý báu và Thể của hóa; 7) Thể của Pháºt hóa; 8) Thể của tâm-nghiệp khởi lên, hoặc là nghiệp khởi tâm Hải thà nh tá»±u cõi, hoặc là tâm-ng- hiệp khởi lên cõi, hoặc là vá»ng niệm là m Thể; 9) Thể của ánh sáng nÆ¡i thân Pháºt; 10) Thể hóa nguyện của Phổ Hiá»n. Những hạnh nà y Ä‘á»u là tùy ý phát ra biện tà i thuyết giảng, vốn không cần thứ tá»±. Thứ năm là Trang nghiêm, trong trÆ°á»ng hà ng, trong riêng biệt có bốn: 1) TÆ°á»›ng mây nối thông; 2) Thá»±c hà nh nghiệp nhiá»…m; 3) Nhân quả thanh tịnh; 4) Kết luáºn có thể biết. Trong tụng có mÆ°á»i kệ phân là m năm: Má»™t, má»™t kệ tụng vá» số tổng quát trÆ°á»›c đây. Hai, hai kệ tụng vá» mây trang nghiêm trÆ°á»›c đây. Ba, má»™t kệ tụng vá» nghiệp của chúng sinh trang nghiêm trÆ°á»›c đây. Bốn, năm kệ tụng vá» Pháºt trang nghiêm trÆ°á»›c đây, trong đó hai kệ đầu là Y báo trang nghiêm; má»™t kệ tiếp là Chánh báo trang nghiêm, nghóa là Pháºt kể ra bằng chúng sinh, hoặc là chúng sinh kể ra bằng Pháºt; hai kệ tiếp là trang nghiêm xen lẫn. Năm, má»™t kệ sau cuối tụng vá» Phổ Hiá»n trang nghiêm trÆ°á»›c đây. Thứ sáu là Thanh tịnh, trong riêng biệt có năm: 1) Hà nh duyên thanh tịnh; 2) Tá»± lợi thanh tịnh; 3) Lợi tha thanh tịnh; 4) Hà nh đầy đủ thanh tịnh; 5) Äạt được phần vị thanh tịnh. Äá»u là thuáºn theo phần trÆ°á»›c phát khởi phần sau, có thể biết. Luáºn rá»™ng vá» cõi thanh tịnh có bảy: 1) ÄÆ°Æ¡ng Thể thanh tịnh, nghóa là dùng Thức thanh tịnh là m tÆ°á»›ng… 2) Sá»± tÆ°á»›ng thanh tịnh, nghóa là váºt báu thanh tịnh… 3) Thá» dụng thanh tịnh, nghóa là thá» dụng cõi nà y diệt trừ phiá»n não thà nh tá»±u đức. 4) Trú xứ chúng sinh thanh tịnh, nghóa là chúng sinh có đức khắp nÆ¡i thế giá»›i nà y, cho nên nói là thanh tịnh. 5) Chủ thanh tịnh, nghóa là cõi của Pháºt… 6) Hà nh thanh tịnh nhỠđó phát sinh, nhÆ° văn nói do vô lượng hà nh Hải đã tu táºp… 7) Hà nh thanh tịnh tức là cõi, cho nên nói là thanh tịnh, bởi vì lấy hà nh là m nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a, nhÆ° văn có thể biết. Trong tụng có chÃn kệ phân là m sáu: Má»™t, má»™t kệ tụng vá» số tổng quát trÆ°á»›c đây; hai, má»™t kệ tụng vá» gần gÅ©i thiện hữu; ba, hai kệ tụng vá» Tá»± lợi trÆ°á»›c đây, má»™t là hà nh Tam-muá»™i, hai là hà nh TÃn Nhẫn; bốn, má»™t kệ tụng vá» Lợi tha trÆ°á»›c đây; năm, hai kệ tụng vá» hai hà nh đầy đủ trÆ°á»›c đây; sáu, hai kệ tụng vá» lợi Ãch đạt được phần vị trÆ°á»›c đây. Thứ bảy là Pháºt xuất thế, trong riêng biệt có ba câu, câu đầu dá»±a theo hiện thân rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, nghóa là dùng má»™t thân đầy khắp tất cả pháp giá»›i sai biệt, má»—i má»™t xứ Ä‘á»u là thân hoà n toà n hiện rõ, bởi vì cÅ©ng không phân thân, cÅ©ng không có phạm vi giá»›i hạn. Thá» mạng dà i ngắn, nhÆ° Trà Luáºn nói: “Pháºt Tu-phiến-Ä‘a buổi sáng thà nh đạo-buổi chiá»u diệt Ä‘á»™, Ca-diếp bảy ngà y, ThÃch-ca tám mÆ°Æ¡i tuổi…, đây gá»i là thá» mạng ngắn ngủi; Di-lặc tám vạn tuổi, Di-Ä‘Ã táºn cùng toán số… là thá» mạng dà i lâu, Ä‘á»u do cÆ¡ cảm cho nên dẫn đến nhÆ° váºy.†Lại câu đầu dá»±a theo tất cả nÆ¡i chốn hiện rõ, hai câu sau dá»±a theo tất cả thá»i gian hiện rõ, nghóa là bởi vì dà i-ngắn đầy đủ vốn là tất cả. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì nÆ¡i chốn sao không nhÆ° váºy? Äáp: Bởi vì pháp giá»›i sai biệt gồm chung nhiá»u-Ãt, gồm chung có- không, cho nên nói là đầy khắp (biến mãn). Trong tụng có mÆ°á»i kệ: Äầu là ba kệ tụng vá» trÆ°á»ng hà ng trÆ°á»›c đây, má»™t kệ đầu tụng vá» tổng quát, má»™t kệ tiếp tụng vá» thân khắp nÆ¡i, má»™t kệ sau cuối tụng vá» dà i-ngắn. Sau có bảy kệ trình bà y vá» Pháºt xuất hiện công dụng thù thắng không có nÆ¡i chốn, trong nà y phân là m bảy: Má»™t là má»™t kệ vá» trang nghiêm quốc Ä‘á»™ nhiá»u Ãt, hai là má»™t kệ vá» thuyết giảng giáo Thừa nhiá»u Ãt, ba là má»™t kệ vá» cứu giúp chúng sinh nhiá»u Ãt, bốn là má»™t kệ vá» hóa hiện rá»™ng hẹp, năm là má»™t kệ vá» Viên âm ứng vá»›i khắp nÆ¡i, sáu là má»™t kệ vá» chủ-bạn đầy đủ khắp nÆ¡i, bảy là má»™t kệ vá» biển rá»™ng Từ Bi (Từ hải) hiện bà y khắp nÆ¡i tổng quát để kết luáºn. Trong nà y, hoặc là thá» mạng ngắn ngủi Ä‘á»™ nhiá»u chúng sinh, hoặc là thá» mạng lâu dà i Ä‘á»™ Ãt chúng sinh; hoặc là thá» mạng lâu dà i Ä‘á»™ nhiá»u chúng sinh, hoặc là thá» mạng ngắn ngủi Ä‘á»™ Ãt chúng sinh; hoặc là thá» mạng ngắn ngủi thuyết vá» pháp Tiểu thừa, hoặc ngược lại vá»›i trÆ°á»›c; hoặc là thá» mạng lâu dà i thuyết vá» pháp nhiá»u Thừa, hoặc ngược lại vá»›i trÆ°á»›c. Những Ä‘iá»u nhÆ° váºy cùng vá»›i pháp giá»›i hÆ° không bằng nhau, Ä‘á»u là do lá»±c của biển rá»™ng Từ Bi đã hiện rõ ra. Trong thứ tám là Kiếp, lược bá»›t không có kệ tụng. Trong tổng quát, kiếp trú nhÆ° trần số… thì không phải là má»—i má»™t thế giá»›i Ä‘á»u trú qua thá»i kiếp nhÆ° trần số, bởi vì kiếp trú của má»—i má»™t thế giá»›i không giống nhau, dà i ngắn sai biệt nhÆ° trần số. Từ “Sở vị…†trở xuống là riêng biệt nêu ra hai môn, từ “Hữu nhÆ° thị…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» kiếp sai biệt, nghóa nhÆ° giải thÃch riêng biệt. Thứ chÃn là giải thÃch vá» môn thứ mÆ°á»i Hoại phÆ°Æ¡ng tiện thế giá»›i Hải. NhÆ°ng Hoại có hai loại: 1) Thà nh tức là Hoại, bởi vì các duyên Ä‘á»u vô tác, vốn là tánh tá»± Hoại. 2) Tam tai Hoại, tức là Sá»± hoại. Nay trong văn nà y phân rõ vá» nghóa má»™t sau trong kệ trùng tụng trình bà y vá» nghóa hai. Lại giải thÃch: Äầu tức là Hoại Thà nh, sau tức là Thà nh Hoại Hoại, cho nên gá»i là phÆ°Æ¡ng tiện Hoại. Lại bởi vì Hoại sau cÅ©ng thuáºn theo duyên không có tánh. Vì sao cần phải cùng Hoại? Bởi vì muốn khiến cho thấy tâm không còn, bởi vì Thà nh-Hoại viên thông. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì cÅ©ng có thể Hoại đầu tức là không Thà nh cho nên Thà nh Thà nh, Hoại sau tức là không Hoại cho nên Thà nh Hoại, váºy thì Hoại-Thà nh Ä‘á»u Thà nh sao không nhÆ° váºy? Äáp: Lý tháºt thì phải nhÆ° váºy, nhÆ°ng bởi vì văn nà y giải thÃch vá» nghóa Hoại thuá»™c môn thứ mÆ°á»i, không phải là giải thÃch vá» Thà nh, cho nên không phân rõ. Trong văn có hai: Má»™t, nêu ra ý tổng quát nói cho biết, nghóa là phân biệt vá» Hoa Tạng để khai thị cho căn cÆ¡; hai, chÃnh thức trình bà y vá» pháp đã thuyết giảng. Trong thuyết giảng có ba: Má»™t là nêu ra chủ phân rõ vá» nhân, hai từ “Hữu Tu-di trần đẳng…†trở xuống là trình bà y vá» nhân đã thà nh tá»±u quả, ba là nÆ¡i nà y Äức Pháºt thÆ°á»ng chuyển pháp luân kết luáºn quả thuá»™c vá» chủ. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là tổng quát phân rõ, nghóa là từ lúc má»›i phát tâm đã tu nhân nà y, trình bà y vá» nhân sâu-quả dà y. Há»i: Du-già luáºn nói: “Tất cả chÆ° Pháºt phải trải qua ba A-tăng-xÃ- da kiếp tu hà nh thà nh Pháºt, không có thêm-không có bá»›t.†Vì sao trong nà y lại nói A-tăng-kỳ thế giá»›i, má»—i má»™t thế giá»›i Ä‘á»u nghiá»n vụn là m bụi trần, má»™t bụi trần là má»™t kiếp, dá»±a và o đây thì có Bất khả thuyết A-tăng-kỳ kiếp, vì sao không giống nhau? Äáp: Äó là dá»±a theo Tam thừa, dá»±a và o Hóa Nghi của má»™t phÆ°Æ¡ng, chỉ dá»±a và o thế giá»›i Tu-di Lâu-sÆ¡n nà y mà nói, vì váºy kinh Bảo Vân nói: “Ta vì chúng sinh cạn cợt mà nói tu hà nh trải qua ba A-tăng-kỳ kiếp, nhÆ°ng Ta tháºt sá»± đã tu hà nh trải qua vô lượng A-tăng-kỳ kiếp.†Äây là dá»±a theo há»™i tụ Tam thừa quy vá» Nhất thừa mà nói. Văn nà y dá»±a theo Nhất thừa bao gồm tất cả Nhân-Ä‘Ã -la võng… khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng và các loại thế giá»›i nhÆ° hình thể cây cối… mà nói. Lại là dá»±a theo pháp để phân rõ vá» thá»i gian, bởi vì pháp vô táºn cho nên thá»i gian cÅ©ng vô táºn. Trong văn lại nếu ra mÆ°á»i số Äại, trong đó lấy số thứ nhất là m quy phạm, cÅ©ng tức là bao gồm dụ vá» Äế võng, cho nên cÅ©ng vô táºn. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì má»™t kiếp tức là vô táºn, sao không chỉ nói là má»™t kiếp? Äáp: Bởi vì trong nà y vốn là vô táºn vô táºn, lại đức không có gì không đầy đủ gá»i là Nghiêm, cấu nhiá»…m không có gì không trừ hết gá»i là Tịnh. Lại đầu tức là phÆ°á»›c trà tô Ä‘iểm lẫn nhau, sau là Äoạn đức lìa nhiá»…m. Lại cÅ©ng có thể bởi vì Nghiêm tức là Tịnh Nghiêm. Trong riêng biệt, luáºn rá»™ng vá» nhân của cõi có hai loại: 1) Y nhân, đó là Thức thanh tịnh thuá»™c Chân nhÆ° và gÆ°Æ¡ng TrÃ; 2) Sinh nhân, đó là các hạnh nguyện vi diệu. Nay dá»±a theo nghóa sau sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra ba loại: Má»™t, Quảng phÆ°á»›c; hai, Äại nguyện; ba, Diệu hạnh. Trong má»™t, má»—i má»™t kiếp là nhiá»u thá»i gian, trong má»—i má»™t kiếp cúng dÆ°á»ng chÆ° Pháºt nhÆ° trần số là nhiá»u nhân, lại là chÆ° Pháºt cho nên nhân sâu xa thù thắng. Dá»±a theo phẩm Tháºp Äịa sau thì cần phải có tất cả váºt dụng cúng dÆ°á»ng, tức là nhiá»u váºt dụng cúng dÆ°á»ng; dùng tâm báºc Thượng-tâm sâu xa, tức là tâm cúng dÆ°á»ng rá»™ng lá»›n. Văn nà y vốn còn lại tóm lược mà thôi. Dá»±a theo Äịa Luáºn, cung kÃnh cúng dÆ°á»ng Ä‘á»u có ba loại, nên tìm trong văn của luáºn ấy. Tân Kim Cang Bát Nhã luáºn quyển Thượng, cÅ©ng có ba loại cúng dÆ°á»ng: 1) Là m ngÆ°á»i hầu hạ hai bên; 2) Lo liệu chu đáo những váºt dụng cần thiết; 3) ThÆ°a há»i tiếp nháºn pháp yếu. Trong hai là Nguyện, má»—i má»™t kiếp là nhiá»u thá»i gian, má»—i má»™t cõi Pháºt là nhiá»u duyên thù thắng, nguyện nhÆ° trần số là nhiá»u nguyện. Nghóa là tá»± mình phải dùng Äại thệ, mong muốn thà nh tá»±u quả nà y, thì cần phải thá» nguyện kỳ hạn. Lại phÆ°á»›c hạnh đã tu là mong má»i thà nh tá»±u quả nà y, tức là mong má»i thì cần phải nguyện cầu. Äối trÆ°á»›c Äức Pháºt phát tâm rá»™ng lá»›n là tu táºp, chân tháºt lìa xa cấu nhiá»…m là thanh tịnh. Lại trong mÆ°á»i Äại nguyện, nguyện là m thanh tịnh cõi Pháºt và các nguyện khác nên tìm trong luáºn. Trong ba là Diệu hạnh, tu táºp qua nhiá»u thá»i gian, duyên sâu rá»™ng, thá»±c hà nh nhiá»u việc là m, có thể biết. CÅ©ng đối vá»›i duyên tiến đến thà nh tá»±u là tu táºp, tu táºp thà nh tá»±u lìa xa cấu nhiá»…m là thanh tịnh. Äó là các hà nh nhÆ° mÆ°á»i Äá»™-sáu Äộ…, cho đến tất cả các hạnh. Lại trong ba loại, đầu là Tá»± lợi, sau là Lợi tha, giữa gồm chung Tá»± lợi-Lợi tha. Lại cÅ©ng có thể đầy đủ bốn loại nhiá»u, tức là là bốn Tu: 1) Trần số kiếp, tức là thá»i gian nhiá»u, là tu trải qua thá»i gian lâu dà i; 2) Trần số Pháºt sở, tức là cúng dÆ°á»ng nhiá»u Äức Pháºt, là tu hạnh cung kÃnh; 3) NÆ¡i má»—i má»™t Äức Pháºt Ä‘á»u phát nguyện, tức là nhiá»u nguyện, là tu táºp không gián Ä‘oạn, nghóa là nguyện và tâm nối tiếp nhau; 4) Trần số hạnh, tức là phát khởi nhiá»u hạnh, là tu táºp không sót Ä‘iá»u gì. Trong phần hai trình bà y vỠđã thà nh tá»±u quả, phân là m hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» thế giá»›i chủ nà y, sau là phân rõ kết luáºn nối thông. Trong phần trÆ°á»›c có ba: Má»™t, hiển bà y Thế giá»›i nà y là nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»± duy trì; hai, từ “Thá» HÆ°Æ¡ng thủy hải thượng hữu thế giá»›i Tánh trú…†trở xuống trình bà y vá» tầng tiếp theo hiển bà y vá» chủng loại xen tạp của thế giá»›i Tánh; ba, từ “HÆ°Æ¡ng thủy hải danh Lạc Quang Minh…†trở xuống lại tiếp tục phân rõ vá» bảy thế giá»›i Tánh-mÆ°á»i hai quốc Ä‘á»™ của Pháºt. NhÆ°ng đây là cảnh giá»›i nhiếp hóa của Bổn SÆ° Pháºt, phạm vi mà các giáo đã nói khác nhau. Nếu trong Tiểu thừa thì chỉ có má»™t thế giá»›i Ta-bà nà y. Nếu Tam thừa thì có hai: Má»™t là cảnh nhiếp hóa của Hóa thân, đó là thế giá»›i Ta-bà nà y; hai là cảnh nhiếp hóa của Tha thá» dụng thân, đó là mÆ°á»i tám Tịnh Ä‘á»™ viên mãn… Nếu dá»±a theo Nhất thừa thì đó là cảnh nhiếp hóa của mÆ°á»i Pháºt. Liên Hoa Tạng trang nghiêm thế giá»›i Hải có ba loại: 1) Liên Hoa Äà i Tạng thế giá»›i tuy khắp nÆ¡i thế giá»›i, nhÆ°ng đối vá»›i cÆ¡ Bồ-tát Äịa thượng thì thấy có tăng giảm, nÆ°Æ¡ng và o đỉnh cõi Sắc chỉ nói là má»™t cõi; 2) Ngay nÆ¡i Hoa Tạng khắp cả pháp giá»›i nà y nói là mÆ°á»i để hiển bà y vá» vô táºn, tức là thế giá»›i Hoa Tạng vô táºn nà y, má»—i má»™t thế giá»›i Ä‘á»u khắp nÆ¡i pháp giá»›i; 3) Thế giá»›i tạp loại nhÆ° hình thể cây cối…, má»—i má»™t thế giá»›i Ä‘á»u có Liên Hoa Tạng, Ä‘á»u tá»±a nhÆ° thế giá»›i kia, Ä‘á»u khắp nÆ¡i pháp giá»›i, tất cả Ä‘á»u có mÆ°á»i, vô táºn vô táºn. Trong ba loại nà y, má»™t loại đầu là dá»±a theo Äồng giáo Nhất thừa để phân rõ, hai loại sau là dá»±a theo Biệt giáo để hiển bà y mà thôi. Nay trong văn nà y dá»±a và o trong thế giá»›i Tu-di sÆ¡n để phân rõ vá» Hoa Tạng, vì váºy Phong luân-Thủy luân vẫn tá»±a nhÆ° cõi ấy, bởi vì dá»… tin hiểu, vốn là hợp vá»›i cÆ¡ mà thà nh. Trong văn phần má»™t phân hai: Má»™t là riêng biệt hiển bà y vá» tÆ°á»›ng trang nghiêm, hai từ “Nhất nhất…†trở xuống là tổng quát để kết luáºn. Trong phần má»™t có sáu: 1) Phân rõ vá» gió-nÆ°á»›c-hoa-đất là m sở y căn bản; 2) Nói vá» núi-biển trang nghiêm… trên mặt đất; 3) Mặt đất có thể ánh hiện trang nghiêm; 4) HÆ°Æ¡ng hải trang nghiêm trên mặt đất; 5) HÆ°Æ¡ng hà trang nghiêm giữa biển; 6) Cây báu trang nghiêm giữa sông. Trong sáu Ä‘oạn nà y Ä‘á»u có hai, đó là trÆ°á»ng hà ng và kệ tụng. Ngay trong phần trÆ°á»ng hà ng của Ä‘oạn má»™t có năm: a) Phong lu- ân duy trì vô ngại; b) Dá»±a và o Phong có HÆ°Æ¡ng hải; c) Dá»±a và o Hải có hoa sen; d) Dá»±a và o Hoa có thế giá»›i; e) Dá»±a và o Thế giá»›i có núi vây quanh. Văn phần a có ba: Äầu là tổng quát, tiếp là riêng biệt, sau là kết luáºn. Trong riêng biệt, bảy loại đầu Ä‘á»u duy trì mặt đất báu (bảo địa), trong nà y có hai nghóa: Má»™t là trên má»™t Phong luân có má»™t mặt đất báu, theo thứ tá»± nhÆ° váºy; hai là những mặt đất báu ấy Ä‘á»u vòng quanh ở trên hoa sen. NhÆ°ng lá»±c của Phong nà y tùy theo môn duyên khởi khác nhau, chủ thuá»™c vá» vô ngại, tùy ý duy trì vốn là Phong thuá»™c pháp tánh. Trong nà y Phong có hai nghóa: 1) Nghóa vá» Vô ngại; 2) Nghóa vá» có lá»±c.Vì thế mà thà nh duyên khởi. Mặt đất báu cÅ©ng có hai nghóa: Nghóa vỠđáng quý; 2) Nghóa vá» nÆ°Æ¡ng tá»±a duy trì. Pháp môn nhÆ° NgÆ°á»i-Pháp-Giải-Hạnh…, Ä‘á»u dá»±a theo đây. Bát trì thá»i: Bởi vì thá»i gian dá»±a và o pháp mà láºp ra, không có tá»± Thể cho nên nói là Trì. Mặt đất núi Tu-di là nÆ¡i đã duy trì thế giá»›i xen tạp, sá»± việc xa vốn có chủ nÆ¡i ấy ở văn sau. Nhất thiết hữu: Má»™t, nhÆ° ba Hữu… trong các thế giá»›i nà y; hai, cÅ©ng có thể bao gồm các sá»± việc trang nghiêm trên mặt đất báu nà y là Nhất thiết hữu. Lại dùng nghóa tìm hiểu thì bảy loại trÆ°á»›c theo thứ tá»± từ Tế hÆ°á»›ng đến Thô, chỉ thuá»™c vá» duy trì đối vá»›i mặt đất báu; ba loại sau dần dần duy trì vá» Thô, nhÆ° bốn Thá»i-ba Hữu… đã duy trì các thế giá»›i Tánh ở văn sau. Lại trong nà y Phong luân thấp nhất vượt qua duy trì mặt đất báu ở phÃa trên hoa, Phong luân cao nhất tiếp theo bên cạnh duy trì HÆ°Æ¡ng hải ở phÃa dÆ°á»›i hoa, vốn là hiển bà y trên-dÆ°á»›i dung hòa tá»± tại vô ngại, bởi vì khác vá»›i Hà m liệt hải ở cõi nhiá»…m kia, cho nên nói là HÆ°Æ¡ng thủy hải. HÆ°Æ¡ng có hai nghóa: Má»™t là nghóa vá» lan tá»a rá»™ng khắp, hai là nghóa vá» mùi thÆ¡m ngà o ngạt. Thủy cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là nghóa vá» thanh tịnh, hai là nghóa vá» gá»™t rá»a. Hải cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là sâu rá»™ng, hai là đủ đức. Lại có mÆ°á»i nghóa, nhÆ° phần sau nói. Bởi vì có đủ chủ-bạn, cho nên nói là Nhất Thiết. Trong Hoa có hai, câu đầu phân rõ vá» nghóa. Äại Liên Hoa, trong LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn có bốn nghóa: 1) NhÆ° hoa sen thế gian ở trong bùn mà không nhuốm bẩn, và nhÆ° pháp giá»›i Chân nhÆ° ở thế gian không bị pháp thế gian là m cho nhuốm bẩn; 2) NhÆ° tánh của hoa sen tá»± nhiên nở rá»™, và nhÆ° tá»± tánh Chân nhÆ° khai ngá»™ chúng sinh, nếu chứng thì tá»± tánh khai phát; 3) NhÆ° hoa sen được bầy ong hút máºt, và nhÆ° Chân nhÆ° được các báºc Thánh sá» dụng; 4) NhÆ° hoa sen có bốn đức: a) HÆ°Æ¡ng thÆ¡m, b) Thanh tịnh, c) Má»m mại, d) Äáng yêu. Và nhÆ° bốn đức của Chân nhÆ°, đó là ThÆ°á»ng-Lạc-Ngã-Tịnh. Những nghóa nhÆ° váºy Ä‘á»u vốn là nghóa vá» nÆ°Æ¡ng tá»±a(y chỉ). Luáºn ấy lại dá»±a theo giải thÃch má»™t lần nữa, đó là do nguyện lá»±c của NhÆ° Lai mà cảm được, Äại Bảo Liên Hoa VÆ°Æ¡ng là m nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a cho Tịnh Ä‘á»™, tên gá»i của Hoa Tạng vì thế mà lạp ra. Câu sau vá» HÆ°Æ¡ng Trà ng… là dá»±a và o nghóa mà láºp thà nh tên gá»i. Tên gá»i có bốn nghóa: Má»™t, HÆ°Æ¡ng có hai nghóa: 1) Dá»±a theo Thể là nghóa vá» mùi thÆ¡m ngà o ngạt; 2) Dá»±a theo Dụng là nghóa vá» lan tá»a khắp nÆ¡i. Hai, Trà ng cÅ©ng có hai nghóa: 1) Dá»±a theo Thể là nghóa vá» má»™t mình vượt ra; 2) Dá»±a theo Dụng là nghóa vá» hà ng phục, nhÆ° cá»™t cao của Äế ThÃch… Ba, Quang minh cÅ©ng có hai nghóa: 1) Nghóa vá» chiếu rá»i bóng tối; Nghóa vá» hiện rõ giáo pháp. Bốn, Trang nghiêm cÅ©ng có hai nghóa: 1) Nghóa vỠđầy đủ đức; 2) Nghóa vá» tô Ä‘iểm lẫn nhau. Trong nà y, HÆ°Æ¡ng tức là Trà ng, HÆ°Æ¡ng Trà ng tức là Quang minh, Quang minh tức là Trang nghiêm, Ä‘á»u là Trì nghiệp thÃch cÅ©ng gồm chung Y chủ thÃch, dá»±a theo đó. Sau là trình bà y hai câu vá» Sở Trì. Trong câu đầu, nghóa vá» Hoa giống nhÆ° trÆ°á»›c. Tạng là nghóa vá» hà m chứa thâu nhiếp, nghóa vá» sinh ra, nghóa vỠđầy đủ đức. Trong nà y luáºn chung có hai nghóa: 1) Bởi vì trong cõi nà y hà m chứa thâu nhiếp tất cả các pháp môn nhÆ° NgÆ°á»i-pháp… 2) Bởi vì hà m chứa thâu nhiếp tất cả các cõi khác. Câu sau vá» Kim Cang cÅ©ng có hai nghóa: 1) Là nghóa vá» cứng rắn; 2) Là nghóa vá» sắc bén. SÆ¡n cÅ©ng có hai nghóa: 1) Là nghóa vá» cao xa; 2) Là nghóa vá» yên lặng. Vi Nhiá»…u cÅ©ng có hai nghóa: 1) Là nghóa vá» bên trong thâu nhiếp lợi Ãch; 2) Là nghóa vá» bên ngoà i phòng ngừa kẻ địch. Nghóa là dùng Kim Cang để ngăn cách kẻ địch bên ngoà i không có thể xâm nháºp, công đức bên trong được tăng trưởng. Trong tụng có hai mÆ°Æ¡i kệ phân là m hai: Má»™t là bảy kệ tóm lược tụng vá» văn trÆ°á»›c đây, hai là mÆ°á»i ba kệ trình bà y vá» lợi Ãch của Dụng thù thắng. Trong phần má»™t phân năm: Má»™t kệ đầu nêu rõ vá» Thể-Dụng của quả, má»™t kệ tiếp tụng vá» phÆ°á»›c thanh tịnh cúng dÆ°á»ng Pháºt trong nhân trÆ°á»›c đây, hai kệ tiếp tụng vá» Äại nguyện trÆ°á»›c đây, má»™t kệ tiếp tụng vá» Phong luân duy trì mặt đất báu trong quả trÆ°á»›c đây, hai kệ tiếp tụng vá» Äại nguyện là m nhân của cõi trÆ°á»›c đây. Vì váºy tùy ý phát ra biện tà i cho nên thuyết giảng không cần thứ tá»±. Trong phần hai là Dụng thù thắng có hai: Sáu kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» lợi Ãch của Dụng thuá»™c Y báo, bảy kệ sau trình bà y vá» lợi Ãch của Dụng thuá»™c Chánh báo. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t, trình bà y vá» Dụng thù thắng có bốn kệ, má»™t là ánh sáng của thế giá»›i, hai là ánh sáng của Bồ-tát, ba là ánh sáng của sắc hoa, bốn là ánh sáng của váºt báu thanh tịnh. Äá»u là ánh sáng của pháp nhÆ° TrÃ…, cho nên có thể chiếu rá»i khắp nÆ¡i pháp giá»›i. Hai, có hai kệ trình bà y vá» tÆ°á»›ng của lợi Ãch, má»™t là diệt trừ phiá»n não thà nh tá»±u công đức, hai là nhìn thấy pháp giá»›i nhÆ° Äế võng. Trong phần sau là lợi Ãch của Dụng thuá»™c Chánh báo cÅ©ng có hai: Má»™t, trình bà y vá» Dụng thù thắng có hai kệ, má»™t là trình bà y vá» Dụng của Pháºt ở ngoà i cõi, hai là trình bà y vá» Dụng của Pháºt ở trong Hoa. Lại trong ngá»c châu trÆ°á»›c đây là Bồ-tát khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, ở đây thì trong hoa là chÆ° Pháºt giống nhÆ° chúng sinh giá»›i, bởi vì y-chánh vô ngại. Hai, trình bà y vá» tÆ°á»›ng của lợi Ãch, trong đó có năm: Má»™t là nêu rõ vá» cÆ¡ đã được lợi Ãch, hai là phát khởi giáo pháp khắp nÆ¡i, ba là khéo léo Ä‘iá»u phục căn cÆ¡, bốn là khiến cho trú và o Äoạn đức của Tá»± phần, năm là khiến cho nghe được Trà đức vá» thắng tiến. Há»i: Sao không nói là chÆ° Pháºt thuyết pháp mà nói ở ánh sáng- mây…? Äáp: Bởi vì đây là trình bà y vá» Dụng của cõi cho nên nhÆ° váºy. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì vì sao phân rõ vỠánh sáng của Pháºt…? Äáp: Bởi vì y-chánh viên dung, cho nên Pháºt cÅ©ng là cõi. Há»i: Trong nà y ý phân rõ vá» Hoa Tạng Giá»›i, vì sao lại nói đến các hóa dụng xen tạp? Äáp: Có hai nghóa: Má»™t, bởi vì đây là Dụng của cõi cho nên phân rõ vá» Dụng để hiển bà y vá» Thể; hai, ngay nÆ¡i hóa dụng nà y là y-chánh cho nên tức là cõi. Há»i: Vì sao cùng vá»›i trÆ°á»ng hà ng không giống nhau? Äáp: Bởi vì trong trÆ°á»ng hà ng tóm lược nêu ra, trong tụng mở rá»™ng hiển bà y. Äoạn thứ hai, tổng quát trình bà y vá» biển-mặt đất trang nghiêm dÆ°á»›i núi, trÆ°á»ng hà ng có năm câu: Má»™t, hai câu hiển bà y vá» tên gá»i của mặt đất, đó là mặt đất trÆ°á»›c mặt của Ä‘Ã i hoa sen là m bằng váºt báu chúa. Hai, trình bà y vá» mặt đất giữ yên biển. Ba, tÆ°á»›ng của mặt đất đầy đủ đức. Bốn, Thể của mặt đất kiên cố. Năm, trình bà y vá» Dụng thù thắng của mặt đất. Trong đó câu đầu là đưa ra Pháp Bảo, câu sau là khởi lên Trà soi chiếu. Trong tụng có mÆ°á»i kệ phân là m hai: Äầu là sáu kệ trình bà y vá» các đức trang nghiêm, sau là bốn kệ trình bà y vá» pháp hà nh trang ng- hiêm. Lại đầu là Thể đầy đủ các đức, sau là trình bà y vá» Diệu dụng tá»± tại. Lại đầu là Y, sau là Chánh. Lại đầu là sá»± tÆ°á»›ng trang nghiêm, sau là pháp lý trang nghiêm. Lại đầu là pháp, sau là ngÆ°á»i. Lại đầu là tụng vá» văn trÆ°á»›c đây, sau là trình bà y vá» nghóa khác, Ä‘á»u có thể biết. Trong phần đầu: Má»™t kệ đầu tổng quát phân rõ vá» nhân trang nghiêm. Hai kệ tiếp tụng vá» mặt đất và núi trÆ°á»›c đây, trong đó má»™t kệ đầu nêu ra, nghóa là vòng quý báu-vòng hÆ°Æ¡ng thÆ¡m là m trang nghiêm phÃa trên núi, vòng châu ngá»c và các váºt báu dá»±a và o phÃa dÆ°á»›i núi, má»™t kệ sau là giải thÃch, nghóa là hai câu đầu giải thÃch vá» vòng quý báu trang nghiêm trÆ°á»›c đây, má»™t câu tiếp hiển bà y vá» vòng hÆ°Æ¡ng thÆ¡m trÆ°á»›c đây, má»™t câu sau cuối phân rõ vá» nghóa của trang nghiêm. Tiếng Phạm gá»i là ChÆ°á»›c-ca-la, Trung Hoa nói là Luân Vi SÆ¡n. Má»™t kệ tiếp tụng vá» Thể-TÆ°á»›ng trang nghiêm trÆ°á»›c đây, đó là đầu Thể-sau TÆ°á»›ng. Má»™t kệ tiếp tụng vá» HÆ°Æ¡ng thủy hải trÆ°á»›c đây. Má»™t kệ tiếp tụng vá» Dụng thù thắng của mặt đất trÆ°á»›c đây, cÅ©ng là trên mặt đất báu bên bá» biển thì có cây báu, trên tòa báu dÆ°á»›i tán cây báu có thân của Pháºt và Bồ-tát. Bốn kệ trong phần sau: Má»™t kệ đầu tổng quát trình bà y vá» Pháp luân của thân-ngữ. Hai kệ tiếp riêng biệt phân rõ vá» thân-sắc-y-chánh vô ngại, trong đó đầu là má»™t Äức Pháºt hiện rõ trong nhiá»u đồ váºt trang nghiêm, tiếp là nhiá»u Äức Pháºt hiện rõ trong má»™t đồ váºt trang nghiêm, tức là điá»u hòa đồ váºt là m pháp luân. Lại trÆ°á»›c đây trong hoa hÆ°Æ¡ng phan cái, Bồ-tát đầy khắp pháp giá»›i; ở đây thì trong trà ng báu-cây báu trang nghiêm, các thân của chÆ° Pháºt nhÆ° mây đầy khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, Ä‘á»u lấy Chánh báo là m Y báo. Má»™t kệ sau cuối riêng biệt hiển bà y vá» Pháp luân của ngữ trÆ°á»›c đây, đây tức là cõi thuyết giảng. Trên đây là gồm chung ba thế gian viên dung vô ngại, há»… tiến và o má»™t môn thì Ä‘á»u có đủ tất cả, cho nên dẫn đến nhÆ° váºy. Lại các văn trÆ°á»ng hà ng đã nói nhÆ° váºy là sắp xếp theo thứ tá»± ấy, khiến cho tùy theo sá»± việc phát sinh hiểu biết; trong kệ đã tụng thì dung hòa từ đầu đến cuối, viên thông vô ngại thuáºn vá»›i pháp tánh. TrÆ°á»ng hà ng dùng pháp đến vá»›i cÆ¡, kệ tụng há»™i tụ cÆ¡ quy vá» pháp, tÆ°á»›ng khéo léo là m đẹp lẫn nhau của ngÆ°á»i soạn văn, nên biết. Äoạn thứ ba là ngá»c báu trang nghiêm bên trong, trong trÆ°á»ng hà ng có sáu câu: Câu thứ nhất hiển bà y vá» tên gá»i của váºt báu, nghóa là núi là m tÆ°á»ng thà nh bên ngoà i, thế giá»›i ở bên trong, cho nên nói là Ná»™i, không phải ở trong núi là Ná»™i. Nói là không thể hoại có bốn nghóa: 1) Thể không thể hủy hoại, bởi vì đó là Kim Cang Ma-ni. 2) Äức không thể hủy hoại, nghóa là tÃch trữ thâu nhiếp nhiá»u váºt báu cùng ở trong mình, các váºt báu không phá há»ng nhau, bởi vì không có tÆ°á»›ng cho nên không so sánh là m mất lẫn nhau, tá»± mình cÅ©ng không hủy hoại bởi vì không hai. 3) Dụng không thể hủy hoại, nghóa là các váºt báu rất nhiá»u không là m cho nhau mất Ä‘i. 4) Phản chiếu không thể hủy hoại, nghóa là ánh hiện nhiá»u thân không có thể là m há»ng mất Ä‘i, nÆ¡i hiện bà y lại hiện bà y không là m trở ngại lẫn nhau. Câu thứ hai phân rõ vá» Dụng thù thắng của ngá»c châu, nghóa là trong suốt sáng ngá»i cho nên luôn luôn hiện bà y, trong nà y ánh hiện là chủ Ä‘á»™ng hiện bà y, hình ảnh là thụ Ä‘á»™ng hiện bà y. Vì sao không hiện bà y chÆ° Pháºt và những cõi khác? Bởi vì đó không phải là những gì đã giáo hóa. Nếu nhÆ° váºy thì sao không hiện bà y tâm niệm? Äó là bởi vì không phải Sắc pháp cho nên không có nghóa vá» hiện bà y. Câu thứ ba, trong mặt đất trang nghiêm bằng hoa báu để là m trang nghiêm, là gồm chung hai câu trên, cùng trang nghiêm mặt đất. Câu thứ tÆ° là mây trang nghiêm. Câu thứ năm là hÆ°Æ¡ng thÆ¡m trang nghiêm. Câu thứ sáu là ba Ä‘á»i trang nghiêm, nghóa là chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i trang nghiêm Hoa Tạng Giá»›i Ä‘á»u giống nhÆ° váºy. Lại bởi vì trang nghiêm nà y cÅ©ng giống vá»›i ba Ä‘á»i. Lại bởi vì Thể của Tạng đã trang nghiêm gồm chung ba Ä‘á»i, dù cho ở hiện tại dùng má»™t hoa để trang nghiêm, nhÆ°ng bởi vì giống nhÆ° đã trang nghiêm cho nên vẫn gồm chung ba Ä‘á»i, thì biết má»™t hoa-má»™t vòng hoa Ä‘á»u khắp cả ba Ä‘á»i, ba Ä‘á»i cùng hiện bà y, Ä‘á»u có đủ quá khứ-vị lai, tức là bao gồm chÃn Ä‘á»i. NhÆ°ng Dó là giống nhÆ° Dụng, cho dù cõi đã trang nghiêm chỉ ở trong má»™t niệm dùng tất cả đồ váºt trang nghiêm ở trong ba Ä‘á»i mà trang nghiêm, thì thụ Ä‘á»™ng trang nghiêm giống nhÆ° chủ Ä‘á»™ng trang nghiêm mà khắp cả ba thá»i gian. Lại cÅ©ng có thể chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng cùng má»™t niệm tức là vốn có chÃn Ä‘á»i, tất cả hòa và o ngay trong nhau cho nên đầy đủ mÆ°á»i Ä‘á»i, để hiển bà y vá» vô táºn. Äối vá»›i bốn cách giải thÃch trên, ba cách sau là hÆ¡n hẳn. Trong tụng có mÆ°á»i kệ phân là m bốn: Má»™t có má»™t kệ rưỡi tụng vá» Ma-ni bất hoại trÆ°á»›c đây, hai có hai kệ rưỡi tụng vá» hoa báu trang nghiêm, ba có má»™t kệ tụng vá» mây trang nghiêm, bốn có năm kệ tụng vá» trang nghiêm cõi ba Ä‘á»i. Trong đó, má»™t kệ đầu là mặt đất hiện rõ vá» hà nh ba Ä‘á»i, má»™t kệ tiếp là trần số mặt đất cùng hòa và o cõi, má»™t kệ tiếp là Bồ-tát thá» dụng trang nghiêm, má»™t kệ tiếp là Thể-Dụng vá» pháp của Pháºt trang nghiêm, má»™t kệ tiếp là đạt được nguyện của Phổ Hiá»n và trà của Pháºt có thể tiến và o nhiá»u cõi. Trong Ä‘oạn thứ tÆ° là HÆ°Æ¡ng hải trang nghiêm, trong trÆ°á»ng hà ng riêng biệt có mÆ°á»i bốn câu: 1) HÆ°Æ¡ng bên bá» quý báu; 2) LÆ°á»›i giăng quý báu che phủ; 3) NÆ°á»›c quý báu trà n đầy; 4) Hoa quý báu nở rá»™; 5) Mạt hÆ°Æ¡ng thÆ¡m lừng nÆ°á»›c ấy; 6) Phát ra Pháºt âm; 7) HÆ°Æ¡ng thÆ¡m lan tá»a khắp nÆ¡i, nghóa là nÆ¡i giáo pháp tá»a đến; 8) Báºc thá»m Ä‘Æ°á»ng Ä‘i quý báu, nghóa là báºc thang tiến và o pháp; 9) Lan can châu ngá»c, nghóa là ngăn ngừa sai trái bên ngoà i, giữ gìn công đức bên trong; 10) Tiếng sóng rà o rạt; 11) Lầu hoa vây quanh; 12) Thà nh hoa vòng quanh bên ngoà i; 13) Hoa thÆ¡m rải khắp mặt nÆ°á»›c; 14) Cây thÆ¡m là m trang nghiêm. Tất cả Ä‘á»u tức là sá»±-tức là pháp, có thể dá»±a theo suy nghó. Trong tụng có mÆ°á»i kệ: Má»™t là tụng vá» biển; hai là tụng vá» bá» biển; ba là tụng vá» nÆ°á»›c và Pháºt âm; bốn là tụng vá» báºc thá»m và lan can; năm là tụng vá» cây quý báu; sáu là tụng vá» hoa trên mặt nÆ°á»›c, Phân-Ä‘Ã -lợi Trung Hoa gá»i là Bạch Liên Hoa; bảy là tụng vá» lÆ°á»›i giăng quý báu; tám là tụng vá» thà nh bằng hoa quý báu; chÃn là tụng vá» dùng để bao quanh bên ngoà i thà nh; mÆ°á»i là nêu ra nhân để kết luáºn vá» thà nh tá»±u. Trong Ä‘oạn thứ năm là HÆ°Æ¡ng hà trang nghiêm, trong trÆ°á»ng hà ng riêng biệt có ba câu: 1) Hoa che phủ; 2) NÆ¡i sinh ra; 3) Thuáºn theo dòng. Bởi vì y-chánh vô ngại, từ Pháºt phát ra, là biểu thị vá» Chánh báo cho nên từ giữa chặng mà y phát ra, nghóa là dòng sông giáo pháp tuôn chảy tÆ°á»›i thấm vốn từ chứng trà mà phát ra. NhÆ°ng giáo pháp kèm theo nghóa vá» Chân, cho nên váºt báu chúa thuáºn theo dòng chảy mà không mất Ä‘i Chân tánh, tức là tùy duyên bất biến, chÃnh là không hai. Trong tụng có mÆ°á»i kệ: Má»™t là tổng quát trình bà y vá» tÆ°á»›ng của sông; hai là bá» bến trang nghiêm; ba là nÆ°á»›c thÆ¡m chảy trà n; bốn là do vòng Ä‘i vòng lại mà đến; năm là váºt báu hiện ra tá»± nhiên; sáu là Thể của sông rá»™ng khắp; bảy là lÆ°á»›i giăng diá»…n nói vá» tu nhân; tám là bên bá» nghe vá» công hạnh của quả; chÃn là Dụng của sông từ nhân mà tá»a ra; mÆ°á»i là sông vốn từ quả. Trong Ä‘oạn thứ sáu là cây quý báu, trong trÆ°á»ng hà ng có năm câu: Trình bà y vá» Thể của cây, nghóa là cây rừng pháp vô láºu…, tức là nghóa vá» các đức kiến láºp; 2) Mà n che quý báu phủ kÃn, tức là Äại Từ che phủ khắp nÆ¡i; 3) Do lá»±c của nhân mà khởi lên; 4) Äức của quả gia há»™ thà nh tá»±u; 5) Cùng táºn phạm vi trang nghiêm. Trong tụng có hai kệ: Má»™t kệ đầu tụng vá» hà nh tá»± tại của quả, má»™t kệ sau tụng vá» do nhân hạnh mà khởi lên. Lại hai kệ nà y tức là cây, bởi vì ngÆ°á»i và pháp vô ngại. Trong phần hai là tổng quát để kết luáºn, bởi vì phạm vi của cảnh rất nhiá»u, nói riêng biệt khó mà hết được, cho nên tổng quát nói là má»—i má»™t. NhÆ°ng sá»± việc trang nghiêm ở trong má»™t cảnh hãy còn nhiá»u, cho nên tổng quát nói là trần số. Lại trang nghiêm riêng biệt khó mà là m sáng tá», cho nên gồm chung nói là Thanh tịnh, có thể biết. Äoạn lá»›n thứ hai là trình bà y vá» tầng thứ hai, dá»±a và o các thế giá»›i Tánh xen tạp đã duy trì trên các HÆ°Æ¡ng hải bên trong Ä‘Ã i hoa sen trÆ°á»›c đây. Ở trong trÆ°á»ng hà ng, trÆ°á»›c là tổng quát, sau là riêng biệt. Trong riêng biệt, trÆ°á»›c là phân rõ vá» trú và o nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a có sáu câu, sau là hiển bà y vá» hình thể chủ Ä‘á»™ng nÆ°Æ¡ng tá»±a có chÃn câu. Trong nà y, thế giá»›i Tánh nghóa là táºp hợp thế giá»›i thà nh Tánh, táºp hợp Tánh thà nh Hải…, nhÆ° trên đã dẫn ra Trà Luáºn giải thÃch. Lại văn sau nà y ở trong thế giá»›i Hải có thế giá»›i Tánh, trong thế giá»›i Tánh có má»™t thế giá»›i…, cho nên biết do táºp hợp mà thà nh. Vì sao gá»i là Tánh, có hai nghóa: 1) HÆ°á»›ng vá» các cõi trÆ°á»›c đây thâu nhiếp các chủng loại tÆ°Æ¡ng tá»± táºp hợp kết lại thà nh Tánh, nhÆ° thói quen lâu ngà y thà nh tánh…; 2) HÆ°á»›ng vá» Hải… sau nà y bởi vì có nghóa là m nhân, cho nên cÅ©ng có thể gá»i là Tánh. Há»i: Táºp hợp Giá»›i thà nh Tánh, Giá»›i cÅ©ng có nghóa vá» nhân, sao không gá»i là Tánh? Äáp: Bởi vì không có dung hòa kết hợp cho nên thiếu Ä‘i nghóa thứ nhất. Há»i: Trong mÆ°á»i thế giá»›i, Hải hÆ°á»›ng vá» sau cÅ©ng táºp hợp thà nh Giá»›i khác, sao không gá»i là Tánh? Äáp: Ban đầu táºp hợp thâu nhiếp kết lại rồi có thể gá»i là Tánh, vá» sau tách ra nghóa khác chuyển sang láºp thà nh tên gá»i riêng biệt cho nên không gá»i là Tánh. Trong tụng có mÆ°á»i kệ phân là m bốn: Má»™t có hai kệ tụng vá» Trú- Hình trÆ°á»›c đây. Hai có ba kệ trình bà y vá» cõi có Sắc-Thanh trang ng- hiêm, hiển bà y vá» Thể-Äức trá»n vẹn đầy đủ. Ba có ba kệ trình bà y vá» các quốc Ä‘á»™ ngay trong nhau hòa và o nhau vô ngại, hiển bà y vá» diệu dụng tá»± tại. Bốn có hai kệ trình bà y vá» ba thế gian tá»± tại, tức là hiển bà y vá» Dụng nhiếp hóa thù thắng y-chánh vô ngại. Äoạn lá»›n thứ ba trình bà y vá» các cõi duy trì mở rá»™ng hÆ°á»›ng lên phÃa trên. Trong đó có hai: Má»™t là nhắc lại vá» biển và hoa trên biển trÆ°á»›c đây, hai là phân rõ vá» cõi và tánh duy trì. Trong nà y, bảy thế giá»›i Tánh-mÆ°á»i hai quốc Ä‘á»™ của Pháºt, có các vị giải thÃch là quốc Ä‘á»™ ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng bên ngoà i Hoa Tạng Giá»›i, tÆ°á»ng táºn vá» văn ấy sợ rằng không phải nhÆ° váºy. Äã chá»n lấy hoa sen trong HÆ°Æ¡ng hải bên trong Hoa Tạng mà duy trì, cho nên biết là không phải bên ngoà i; hÆ¡n nữa ở văn sau kết luáºn thuá»™c vá» Pháºt Lô-xá-na, cho nên cÅ©ng không phải là bên ngoà i. NhÆ°ng trong nà y ý chÃnh là trình bà y trong các HÆ°Æ¡ng hải sÆ¡ lược nêu ra má»™t Hải, trong má»™t Hải đã duy trì mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cõi sÆ¡ lược nêu ra má»™t phÆ°Æ¡ng, má»™t phÆ°Æ¡ng đã nhÆ° váºy nói không thể nà o hết được, phÆ°Æ¡ng khác cÅ©ng nhÆ° váºy. Má»™t Hải đã duy trì mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng vô táºn Ä‘á»u khắp nÆ¡i pháp giá»›i, má»—i má»™t Hải khác Ä‘á»u duy trì mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u khắp nÆ¡i pháp giá»›i, viên dung vô ngại-tá»± tại vô táºn tức là Bất khả thuyết-bất khả thuyết. à chÃnh nhÆ° váºy, nên suy nghó! Trong phần hai là đã duy trì có hai: Äầu là má»™t phÆ°Æ¡ng, sau là kết hợp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Trong phần đầu có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» mÆ°á»i hai tầng quốc Ä‘á»™ của Pháºt, sau là phân rõ vá» bảy thế giá»›i Tánh. MÆ°á»i hai quốc Ä‘á»™ của Pháºt nà y, có ngÆ°á»i dùng phối hợp vá»›i 12 nhân duyên, có ngÆ°á»i phối hợp vá»›i 12 Trú của Bồ-tát…, giải thÃch từng Ä‘iá»u má»™t, nghóa sợ rằng không phải nhÆ° váºy, lẽ nà o bởi vì số 12 giống nhau thì liá»n phối hợp để giải thÃch? NhÆ°ng kinh nà y đã trình bà y Ä‘á»u thuáºn theo số 10 để hiển bà y vá» vô táºn, cho dù có các số nhÆ° 12- 7-8… thì cÅ©ng là số 10 mà tăng giảm, nhÆ° Äịa Luáºn giải thÃch, vẫn là số 10, lẽ nà o có thể phối hợp hay sao? HÆ¡n nữa nghóa lý lại khác nhau. Vả lại, kinh nà y đã nói vá» má»™t Sá»±-má»™t cõi Ä‘á»u khắp nÆ¡i pháp giá»›i, đầy đủ tất cả pháp môn nhÆ° tất cả ngÆ°á»i-pháp, giáo-nghóa, nhân-quả, lý-sự…, không phải là thÃch hợp vá»›i má»™t tÆ°á»›ng, cho nên không thể dùng má»™t môn để giải thÃch, các văn trÆ°á»›c-sau Ä‘á»u dá»±a theo đây biết rõ. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì các văn trên đây vì sao Ä‘á»u dùng má»™t-hai nghóa… để giải thÃch? Äáp: Vẫn dùng má»™t của tất cả để giải thÃch cho nên không có sai lầm, vì váºy hoặc má»™t mà không thiếu, hoặc nhiá»u mà không thêm, bởi vì thà nh văn cho nên bố trà theo trÆ°á»›c sau, rất cần phải đạt được ý, nhiá»u Ãt vô ngại. Vả lại luáºn rá»™ng vá» Pháºt và cõi, láºp ra tên gá»i không giống nhau, sÆ¡ lược dá»±a và o năm tÆ°á»›ng: 1) Hoặc là dá»±a và o cÆ¡ cảm; 2) Hoặc là nhá» và o bổn nguyện của Pháºt; 3) Hoặc là dá»±a và o bổn hạnh; 4) Hoặc là Pháºt trÆ°á»›c kia thá» ký riêng biệt; 5) Hoặc là biểu hiện rõ rà ng vá» pháp môn. Trong nà y, Pháºt và quốc Ä‘á»™, y-chánh viên dung, có thể dùng nghóa của pháp mà hiểu. Trần số HÆ°Æ¡ng hải và thế giá»›i Tánh, dá»±a theo giải thÃch có thể biết. Lại có nghóa trên đây tổng hợp là m hai tầng: Äầu là phân rõ vá» cõi Hoa Tạng của Äức Pháºt nà y và thế giá»›i Tánh đã duy trì; sau từ “Tháºp nhị Pháºt độ…†trở xuống là phân rõ vá» cõi của Äức Pháºt khác, cÅ©ng duy trì thế giá»›i Tánh. Tổng hợp là m hai cặp cần phải suy nghó. Kết luáºn nối thông vè kết luáºn thuá»™c vá» Ä‘á»u có thể biết. Trong thứ hai là trùng tụng có bảy mÆ°Æ¡i tụng, chỉ tụng vá» sá»± việc trong trÆ°á»ng hà ng thứ hai trÆ°á»›c đây, không phải là tụng vá» mÆ°á»i thế giá»›i Hải và Hoa Tạng… trÆ°á»›c đây, bởi vì những phần ấy Ä‘á»u có kệ. Phần trùng tụng xong. Bởi vì mÆ°á»i hai quốc Ä‘á»™ của Pháºt-bảy thế giá»›i Tánh trÆ°á»›c đây Ä‘á»u gồm có nghóa vá» mÆ°á»i Hải nà y, vì váºy trong kệ tụng hiển bà y vá» tÆ°á»›ng trạng ấy, mở rá»™ng và tóm lược cùng là m đẹp cho trÆ°á»ng hà ng ấy, cÅ©ng giống nhÆ° các văn trÆ°á»›c đây. Trong đó phân là m hai: Má»™t, chÃn tụng tổng quát tụng vá» văn trÆ°á»›c đây; hai, tụng còn lại riêng biệt tụng vá» mÆ°á»i Hải trong phần trÆ°á»›c. Trong phần má»™t có bốn: 1-Má»™t tụng hiển bà y vá» biển-cõi trong Hoa Tạng là chá»— dá»±a căn bản; 2-Ba tụng tổng quát phân rõ vá» các cõi khác chủng loại là chủ Ä‘á»™ng dá»±a và o; 3-Ba tụng sÆ¡ lược hiển bà y vá» hình thể của cõi chủ Ä‘á»™ng dá»±a và o; 4-Hai tụng gồm chung nêu ra Äại Dụng của cõi Pháºt. Trong phần hai tụng vá» mÆ°á»i Hải, văn phân là m mÆ°á»i: Có mÆ°á»i má»™t kệ, tụng vá» thế giá»›i hải phát khởi đầy đủ nhân duyên, trong đó có bảy nhân duyên: Má»™t, ba kệ đầu tụng vá» nhân của thần lá»±c, trong nà y má»™t kệ đầu là dá»±a và o gốc không có hủy hoại, hai kệ sau là tùy theo ngá»n mà thiếu đủ. Hai, từ “NhÆ° y chủng chủng…†trở xuống có hai kệ tụng vá» nhân của nghiệp chủng, má»™t kệ đầu là báo khác nhau, má»™t kệ sau là nghiệp khác nhau. Ba, từ “Thà nhÆ° ý bảo…†trở xuống có hai kệ tụng vá» nhân của nguyện lá»±c, má»™t kệ đầu là dụ vá» ngá»c châu quý báu hiện bà y mà u sắc, má»™t kệ sau dụ vá» có thể hiện rõ mây giữa hÆ° không. Bốn, từ “Do nhÆ° công huyá»…n…†trở xuống có má»™t kệ tụng vá» nhân của nghiệp huyá»…n. Năm, từ “NhÆ° kiến thái há»a đẳng…†trở xuống có má»™t kệ tụng vá» nhân của tâm há»a vẽ. Sáu, từ “Chúng sinh tâm bất đồng…†trở xuống có má»™t kệ tụng vá» nhân của vá»ng tưởng. Bảy, từ “Do nhÆ° kiến đạo sư…†trở xuống có má»™t kệ tụng vá» nhân của tâm hà nh. Bảy loại nà y khác nhau thế nà o? Má»™t là hiện bà y uy thần, hai là chủng tá», ba là nguyện lá»±c xÆ°a kia, bốn là hà nh hiện tại, năm là Thức vốn có hiện rõ, sáu là tÆ°á»›ng chuyển Thức, bảy là căn khà ham muốn, vì thế mà khác nhau. Từ “Vô lượng chân châu…†trở xuống có hai kệ, tụng vá» thế giá»›i Hải trang nghiêm. Từ “Hoặc hữu Pháºt sát địa…†trở xuống có bốn kệ, tụng vá» thế giá»›i Hải thanh tịnh. Trong đó, má»™t kệ đầu chỉ riêng nhiá»…m, hai kệ tiếp cÅ©ng là nhiá»…m-cÅ©ng là tịnh, má»™t kệ sau cuối chỉ riêng tịnh. Bởi vì má»™t kệ đầu là chúng sinh, hai kệ tiếp là Bồ-tát, má»™t kệ sau cuối là chÆ° Pháºt, do đó khiến cho quốc Ä‘á»™ đã cÆ° trú phát sinh nhiá»…m-tịnh, ba loại nà y vốn là dần dần hÆ°á»›ng vá» tịnh. Từ “Nhất Pháºt quốc Ä‘á»™ trung…†trở xuống có bốn kệ, tụng vá» thế giá»›i Hải hoại phÆ°Æ¡ng tiện, cÅ©ng là má»™t kệ đầu chỉ riêng Hoại, hai kệ tiếp cÅ©ng là Thà nh cÅ©ng là Hoại, má»™t kệ sau cuối chỉ riêng Thà nh không có Hoại, bởi vì nhiá»…m có thể hoại mà tịnh thì thÆ°á»ng còn. Từ “Hoặc hữu Pháºt sát khởi…†trở xuống có hai mÆ°Æ¡i kệ, tụng vá» thế giá»›i Thể. Trong đó, sáu kệ đầu hoà n toà n là Thể của nhiá»…m-khổ, bốn kệ tiếp là Thể của khổ-lạc xen tạp, mÆ°á»i kệ sau hoà n toà n là Thể của tịnh-lạc, trong đó năm kệ đầu là tùy theo Sá»± phân rõ vá» Thể, năm kệ sau là Diệu Dụng tá»± tại. Từ “Hoặc vô lượng Pháºt độ…†trở xuống có ba kệ, tụng vá» thế giá»›i Hải của Trú, trong đó má»™t kệ đầu nêu ra hình thể của chủ Ä‘á»™ng dá»±a và o, hai kệ sau hiển bà y vá» tÆ°á»›ng Trú đã dá»±a và o. Từ “Hoặc nhÆ° sÆ° tá» tòa…†trở xuống có ba kệ, tụng vá» thế giá»›i Hải của Hình. Từ “Hoặc thá» mạng nhất kiếp…†trở xuống có hai kệ, tụng vá» thế giá»›i Hải của Kiếp. Từ “Hoặc quốc Ä‘á»™ vô Pháºt…†trở xuống có năm kệ, tụng vá» thế giá»›i Hải của Pháºt xuất thế. Trong đó, má»™t kệ đầu là tổng quát nêu ra, hai kệ tiếp là trình bà y vá» Hóa thân thị hiện, má»™t kệ tiếp là cÆ¡ thuần thục không có lúc nà o không hiện bà y, má»™t kệ sau cuối là không phải căn khà thì không có lúc nà o có hiện bà y. Từ “Hoặc sát cá»±c trược ác…†trở xuống có bảy kệ, tụng vá» thế giá»›i Hải của Thuyết. Trong đó, hai kệ đầu là âm thanh của Ä‘Æ°á»ng ác, hai kệ tiếp là âm thanh của Ä‘Æ°á»ng thiện, ba kệ sau cuối là âm thanh của Pháp luân. Trên đây là tổng quát vá» tÆ°á»›ng gồm chung đáp những câu há»i vá» quả trÆ°á»›c đây, xong. Từ đây trở xuống là đoạn lá»›n thứ hai phân rõ vá» nhân đạt được quả, đáp tất cả các câu há»i nhÆ° tu hà nh Hải của Bồ-tát trong câu há»i trÆ°á»›c đây. Lại giải thÃch cÅ©ng là từ trong những thế giá»›i Tánh trÆ°á»›c đây tách ra má»™t thế giá»›i Tánh, hiển bà y ba loại thế gian và năm Hải… vốn có bên trong. Trong văn phân là m bốn: Má»™t, nêu ra Thá»i-Xứ trÆ°á»›c kia để phân rõ vá» Pháºt xuất thế là duyên của tu hà nh; hai, từ “Bỉ Viêm Quang thà nh…†trở xuống trình bà y vá» Äồng tá» Phổ Trang Nghiêm là ngÆ°á»i có thể tu hà nh; ba, từ câu “Äồng tá» kiến Pháºt…†trở xuống là phân rõ vỠđối duyên Ä‘Ãch thá»±c tu thà nh tá»±u hạnh của tá»± phần; bốn, từ “Bỉ Pháºt diệt háºu…†trở xuống là trình bà y vá» lại tiếp tục gặp Pháºt thà nh tá»±u hạnh thắng tiến. Trong phần má»™t có bốn: 1) Nêu ra Thá»i trÆ°á»›c đây; 2) Trình bà y vá» Xứ trÆ°á»›c đây; 3) NÆ¡i chốn trong Xứ; 4) Pháºt xuất hiện trong nÆ¡i chốn. Trong phần hai là Xứ trÆ°á»›c đây có bốn: a) Chá»n lấy tánh trong Hải; b) Núi rừng trong Tánh; c) Tòa thà nh thù thắng ở phái Äông của rừng, trong đó đầu là Y báo thù thắng, sau là cá»ng đồng con ngÆ°á»i thù thắng; d) Tòa thà nh quyến thuá»™c trang nghiêm. Trong phần ba là nÆ¡i chốn có hai: a) NÆ¡i chốn; b) Tòa hoa. Trong phần bốn là Pháºt xuất hiện có hai: a) Pháºt xuất hiện; b) Phát ra ánh sáng là m lợi Ãch. Trong phần hai là nêu ra ngÆ°á»i có thể tu hà nh, VÆ°Æ¡ng có Thiện Tuệ thuáºn vá»›i lý khiến cho chúng sinh thÃch nhình thấy. Há»i: Trong kinh Niết-bà n tất cả Luân VÆ°Æ¡ng, Ä‘á»u xác định là ngà n ngÆ°á»i con không thêm không bá»›t, vì sao trong nà y lại không giống nhÆ° váºy? Äáp: Äó là Luân VÆ°Æ¡ng là m chủ của Tứ thiên hạ, dá»±a theo Tam thừa mà nói; đây là Luân VÆ°Æ¡ng là m chủ của thế giá»›i Tánh, cho nên rá»™ng rãi tÆ°á»ng táºn so vá»›i vị kia. NhÆ° lÆ°á»›i giăng quý báu trắng ngần…, nhá» phÆ°á»›c của má»™t Hằng sa Kim Luân VÆ°Æ¡ng mà cảm đến, đây là dá»±a theo Nhất thừa mà nói không giống nhau. Lại VÆ°Æ¡ng và Trưởng tá» là phần PhÆ°á»›c, Äồng tá» là phần Tuệ, vì váºy thà nh pháp khà mà tiến và o đạo. Äức rá»™ng khắp pháp giá»›i gá»i là Phổ, Phổ-Äức tô Ä‘iểm qua lại vá»›i nhau là Nghiêm, Nghiêm là Phổ, Phổ tức là Nghiêm, Äồng tá» là Phổ- Nghiêm, Phổ-Nghiêm tức là Äồng tá», Ä‘á»u gồm chung hai cách giải thÃch. Lìa nhiá»…m-trinh khiết biểu hiện là pháp khà của Äạo, cho nên gá»i là Äồng tá», nhÆ° Văn Thù… Trong phần ba là tu thà nh tá»±u hạnh của Tá»± phần có hai: 1-Thấy Äức Pháºt đạt được Äịnh là bắt đầu của Tá»± phần; 2-Nghe kinh đạt được Äịnh thà nh tá»±u cuối cùng của Tá»± phần. Trong phần má»™t có bốn: a) Tá»± lợi đạt được Äịnh; b) Kệ khuyến khÃch hóa Ä‘á»™ ngÆ°á»i khác; c) VÆ°Æ¡ng hoan há»· nói kệ bà y tá»; d) Cùng nhau đến gặp Pháºt. Trong phần a vốn là nhân duyên thiện căn công đức được gặp Pháºt, có ba giải thÃch: Má»™t, nhá» và o lá»±c nhân duyên của thiện căn công đức được gặp Pháºt, đây là chỉ thuá»™c vá» lá»±c của cảnh. Hai, nhá» và o công đức được gặp Pháºt mà sinh ra lá»±c nhân duyên thiện căn, cho nên đạt được Äịnh. Ba, nhá» và o công đức bên ngoà i được gặp Pháºt là m duyên, bên trong tá»± mình xÆ°a kia vốn có thiện căn là m nhân, nhân duyên đầy đủ cho nên khiến đạt được Äịnh. Trong mÆ°á»i Äịnh nà y, năm loại đầu là thà nh tá»±u vá» Lợi tha: 1) Äầy đủ pháp của quả; 2) Tiến và o hạnh rá»™ng khắp; 3) Khéo léo trở thà nh pháp khà trang nghiêm; 4) ÄÃch thá»±c lợi Ãch cho căn cÆ¡; 5) Phạm vi của lợi Ãch. Năm loại sau là thà nh tá»±u vá» Tá»± lợi: 1) Thà nh tá»±u gia hạnh; 2) Tiến và o chÃnh thức chứng; 3) Mở rá»™ng Háºu trÃ; 4) Thuáºn vá»›i Niết-bà n; Thuáºn vá»›i Bồ-Ä‘á». Lại má»™t loại đầu tiên là tổng quát, chÃn loại còn lại là riêng biệt, thuáºn theo giải thÃch có thể biết. Trong phần b là khuyến khÃch khắp nÆ¡i: Äầu là nói kệ, sau là phạm vi của tiếng kệ. Trong kệ, bốn kệ đầu ca ngợi vỠđức của Pháºt khó gặp, ba kệ tiếp trình bà y vá» gặp được trở thà nh lợi Ãch thù thắng, má»™t kệ sau cuối là kết luáºn khuyến khÃch phát khởi cúng dÆ°á»ng. Trong phần c là VÆ°Æ¡ng hoan há»· nói kệ bà y tá» có hai: Má»™t là VÆ°Æ¡ng nghe hoan há»·; hai là kệ truyá»n tuyên bố sắc lệnh. Trong đó có ba: Äầu là má»™t kệ Ä‘Æ°a ra tuyên bố nói cho biết, tiếp là bảy kệ truyá»n lệnh trang nghiêm phân rõ vá» cúng dÆ°á»ng thù thắng, sau cuối là má»™t kệ khiến cho phát khởi ý niệm đến gặp Pháºt. Phần d cùng nhau đến gặp Pháºt có hai: Má»™t là VÆ°Æ¡ng và quyến thuá»™c bên trong; hai là tám Bá»™ quyến thuá»™c bên ngoà i. Trong phần hai là nghe kinh đạt được lợi Ãch, có ba: Trình bà y vá» tên gá»i của kinh, nghóa là hà nh có thể hiện rõ quả, nêu ra quả chá»n lấy nhân, cho nên nói là hiện rõ nhÆ° nhau. Nếu thuáºn theo nghóa nà y thì chỉ dá»±a và o nhân. Vả lại, Pháºt quy tụ ở Há»™i nà y tức là hiển bà y vá» hiện tại, đây là chỉ riêng quả. Trong nà y, ba Ä‘á»i là ba hiện tại cho nên đã đầy đủ chÃn Ä‘á»i-mÆ°á»i Ä‘á»i. Không nhÆ° váºy thì quá khứ-vị lai đã không có, là m sao nói là hiện tại? Äây là Nhất thừa Viên Giáo cho nên thâu nhiếp quyến thuá»™c mà thôi. Äồng tỠđạt được lợi Ãch, trong đó có hai: Má»™t, đạt được Äịnh là lợi Ãch thuá»™c vá» Tá»± lợi; hai, nói kệ là lợi Ãch thuá»™c vá» Hóa tha. Trong phần má»™t có bốn Äịnh: Má»™t là bao gồm tất cả cảnh-pháp, hai là thâu nhiếp hòa và o vá»›i tâm, ba là hợp vá»›i pháp vô úy, bốn là Tuệ nhãn viên minh. Trong phần hai là Lợi tha có hai: Äầu là nói kệ, sau là đạt được lợi Ãch. Trong kệ có ba: Äầu là má»™t kệ tổng quát, nghóa là ná»a kệ trÆ°á»›c tụng vá» Pháp nhãn Äịnh trÆ°á»›c đây, ná»a kệ sau tổng quát nêu ra do nhãn mà thấy; tiếp là bảy kệ phân rõ vá» Bổn Sinh của Pháºt, nhá» Pháºt mà được thấy; sau cuối là hai kệ riêng biệt thấy chÆ° Pháºt mà là m nhân tu của chúng sinh, đạt được lợi Ãch có thể biết. NhÆ° Lai khen ngợi nói ra chÃn kệ, trong đó phân là m năm: Má»™t là má»™t kệ tổng quát khen ngợi Äồng tá», hai là hai kệ riêng biệt thá» ký vá» Chánh báo, ba là hai kệ riêng biệt thá» ký vá» Y quả, bốn là hai kệ khen ngợi vá» khổ hạnh ấy, năm là hai kệ tổng quát thá» ký vá» y-chánh. Trong Ä‘oạn lá»›n thứ tÆ°, thà nh tá»±u vá» hạnh thắng tiến có hai: Má»™t, nêu rõ Pháºt là m duyên nÆ°Æ¡ng tá»±a cho hạnh. Trong đó, Pháºt trÆ°á»›c diệt Ä‘á»™-Pháºt sau xuất hiện, bởi vì hà nh khác nhau-duyên riêng biệt. Báo mạng của Äồng tá» vẫn còn, bởi vì hà nh nối tiếp nhau. Hai, dá»±a và o duyên thà nh tá»±u lợi Ãch của hà nh, trong đó có hai: Má»™t là thấy Pháºt đạt được bốn Äịnh là m bắt đầu của thắng tiến: 1) Niệm Pháºt, Äịa Luáºn nói nhÆ° Pháºt đã đạt được thì mình cÅ©ng sẽ đạt được là niệm Pháºt; 2) Tiến và o Phổ Môn cùng táºn Hải tạng ấy; 3) Trà duy trì là chủ Ä‘á»™ng chuyển, Trà pháp luân Ä‘ang thà nh tá»±u là thụ Ä‘á»™ng chuyển; 4) Pháp sâu xa cho nên tinh thần vui sÆ°á»›ng. Hai là nghe kinh đạt được Äịnh là cuối cùng của thắng tiến, tên gá»i của kinh nghóa là Pháp giá»›i tá»± tánh thanh tịnh cho nên nói là Ly Cấu, đầy đủ Hằng sa công đức cho nên gá»i là Trang Nghiêm. Kinh trÆ°á»›c dá»±a và o TÆ°á»›ng của quả, trong nà y dá»±a theo Thể của quả, bởi vì Tá»± phần-thắng tiến dần dần sâu xa. Trong hai Äịnh, đầu là dá»±a theo Tá»± lợi, sau là dá»±a theo Lợi tha. Vả lại, trong nà y Äồng tỠđạt được pháp là phần vị nà o? Nghóa dá»±a theo ý kinh trÆ°á»›c-sau, có ba loại thà nh Pháºt: 1) Dá»±a theo phần vị dùng sáu tÆ°á»›ng phÆ°Æ¡ng tiện, tức là sau phần Thắng tiến thuá»™c tâm cuối cùng của Tháºp TÃn tiến và o phần vị thứ nhất của Tháºp Giải tức là thà nh Pháºt. Bởi vì đây là phần vị không lui sụt của Chung giáo Tam thừa, lấy sáu tÆ°á»›ng dung hòa thâu nhiếp của Nhất thừa thì đầy đủ các phần vị đến Pháºt quả. Vì váºy trong nà y Äồng tá» gặp Äức Pháºt thứ nhất là Tá»± phần của phần vị TÃn, nghe kinh thứ nhất là Thắng tiến của phần vị TÃn; gặp Äức Pháºt sau là Tá»± phần bắt đầu của phần vị Giải, nghe kinh sau là Thắng tiến bắt đầu của phần vị Giải. 2) Dá»±a theo hạnh toà n bá»™ không dá»±a và o phần vị, nhÆ°ng Tá»± phần-Thắng tiến cuối cùng vẫn đến Pháºt quả. 3) Dá»±a theo lý thì tất cả chúng sinh Ä‘á»u đã thà nh tá»±u, lại không má»›i thà nh, bởi vì tÆ°á»›ng khác Ä‘á»u không còn, bởi vì tánh đức vốn đầy đủ, sau nà y sẽ có kết há»™i, nghóa là Äồng tỠấy thì nay tên há» là nhÆ° váºy, cÅ©ng sẽ có những sá»± việc nhÆ° mặt đất rung Ä‘á»™ng-mÆ°a hoa, phÆ°Æ¡ng khác đến chứng minh và kết hợp nối thông mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cùng vá»›i kệ trùng tụng…, chỉ vì trải qua đến nay chÆ°a hết cho nên chÆ°a có. Há»i: Há»™i nà y đã hết, sao trong chúng có ngÆ°á»i không đạt được lợi Ãch? Äáp: Tóm lược do bốn ý cho nên không có lợi Ãch riêng biệt: 1-Ở trong ba nghóa trÆ°á»›c đây, bởi vì hai nghóa đầu cho nên nói vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch của Äồng tá», bởi vì má»™t nghóa sau cho nên trong chúng không có đạt được lợi Ãch riêng biệt. 2-SÆ° Quang Thống giải thÃch rằng: «Kinh nà y Äức Pháºt thuyết khi má»›i thà nh đạo, chỉ hiển bà y vá» Thể pháp luân của Viên giáo Nhất thừa là m căn bản của các giáo, tÆ°á»›ng lợi Ãch của các giáo vốn là lợi Ãch nà y cho nên không phân rõ.» 3-NhÆ°ng giáo có hai loại: Má»™t là thuyết giáo tùy theo cÆ¡, thâu nhiếp pháp thuáºn theo cÆ¡, cÆ¡ có tăng tiến tùy phần phân rõ vá» lợi Ãch ; hai là giáo tùy theo pháp, thâu nhiếp cÆ¡ cùng chung pháp, pháp không có thêm bá»›t cho nên không có lợi Ãch riêng biệt. 4-Kinh nà y giống nhÆ° mặt trá»i má»c lên, trÆ°á»›c tiên chiếu rá»i núi cao, đã không có cÆ¡ Trung-Hạ, cho nên không có lợi Ãch tùy theo phần. Văn các Há»™i sau nà y Ä‘á»u dá»±a theo đây biết rõ. Giải thÃch Há»™i thứ nhất, xong. ï‚¢ <å·>QUYỂN 4</å·> <è©ž>Phẩm 3: DANH HIỆU</è©ž> CÅ©ng Ä‘Æ°a ra bốn môn phân biệt: A- Giải thÃch tên gá»i; B- à đưa ra; C- Tông thú; D- Giải thÃch văn. GIẢI THÃCH TÊN GỌI có ba: Tên gá»i vá» Phần vị, từ đây trở xuống trình bà y vá» phần thứ ba là tu nhân hợp vá»›i quả phát sinh hiểu biết. Nghóa là từ đây cho đến Há»™i thứ sáu, phân rõ nói vá» nhân tròn vẹn của năm phần vị đã tu, thà nh tá»±u quả đầy đủ của mÆ°á»i thân, khiến cho các Bồ-tát hiểu rõ vá» tÆ°á»›ng nghóa nà y, cho nên lấy là m tên gá»i. Tên gá»i vá» Há»™i, gá»i là Phổ Quang Pháp ÄÆ°á»ng Há»™i. NhÆ°ng giải thÃch có năm nghóa: Dá»±a theo Sá»±, nghóa là Äức Pháºt phát ánh sáng chiếu rá»i khắp nÆ¡i ở bên trong ÄÆ°á»ng, cho nên gá»i ÄÆ°á»ng nà y là Phổ Quang; ở trong đó thuyết pháp, lại gá»i là Pháp ÄÆ°á»ng, đây là Y chủ thÃch. Dá»±a theo Pháp, nghóa là Chân-Tục đầy đủ tất cả gá»i là Phổ, diệu trà chiếu rá»i rõ rà ng gá»i là Quang, cảnh-trà quy phạm sâu xa là Pháp, Phổ Quang nà y tức là Pháp. Lại giải thÃch vá» pháp của Phổ Quang, thuyết giảng ở trong ÄÆ°á»ng nà y, là dá»±a và o chủ là m tên gá»i, Pháp gồm chung hai cách giải thÃch, ÄÆ°á»ng chỉ riêng Y chủ thÃch. Dá»±a theo Cảnh, nghóa là Phổ là Thể-Quang là Dụng, Pháp gồm chung giáo-nghóa. Chỉ dá»±a theo TrÃ, cÅ©ng nói nhÆ° Cảnh. Dá»±a theo Tháºt, nghóa là pháp giá»›i vô ngại, má»™t Trần-má»™t Hà nh Ä‘á»u trùng trùng hiện bà y rõ rà ng khắp nÆ¡i Nhân-Ä‘Ã -la võng, cho nên gá»i là Phổ, tức là tròn sáng rá»±c rỡ khắp nÆ¡i; lại gá»i là Quang, bởi vì không có gì không chuẩn má»±c Ä‘Ãch thá»±c, cho nên cÅ©ng gá»i là Pháp, là pháp thuáºn theo duyên trở thà nh bóng mát là m ÄÆ°á»ng, Ä‘á»u là Trì ng- hiệp thÃch. NhÆ° dùng ba Không là m môn…, dá»±a theo và dụ có thể biết. Lại TÃn đầy đủ sáu phần vị gá»i là Phổ, diệt trừ phiá»n não hiển bà y vá» lý gá»i là Quang, che mát căn cÆ¡ là ÄÆ°á»ng. 3-Tên gá»i vá» Phẩm, danh hiệu của NhÆ° Lai là Y chủ thÃch; hoặc NhÆ° Lai là danh hiệu, bởi vì NhÆ° Lai là má»™t trong mÆ°á»i hiệu. Trong đó, Danh là tên gá»i riêng biệt nhÆ° ThÃch-ca…, Hiệu là mÆ°á»i hiệu là m tên gá»i chung của chÆ° Pháºt. Lại gá»i đến Thể là Danh, nêu rõ Äức là Hiệu; lại cÅ©ng là Danh Hiệu không có gì khác nhau, nhÆ° trong văn nói. à đưa ra cÅ©ng có ba: Trình bà y vá» Phần vị Ä‘Æ°a ra, trÆ°á»›c đây đã nêu ra quả khuyến khÃch sinh lòng tin tưởng vui thÃch, nay trình bà y vá» nhân có thể đạt được của quả ấy khiến cho phát sinh hiểu biết Ä‘Ãch thá»±c, cho nên tiếp theo Ä‘Æ°a ra. Há»™i Ä‘Æ°a ra, bởi vì TÃn vốn là đầu tiên trong tu nhân, cho nên tiếp theo Ä‘Æ°a ra. Lại nói là Há»™i trÆ°á»›c trình bà y vá» cảnh của niá»m tin thụ Ä‘á»™ng, nay phân rõ vá» hà nh của niá»m tin chủ Ä‘á»™ng, vốn là nghóa theo thứ tá»±. Há»i: Ba phẩm nhÆ° Danh Hiệu lẽ nà o thuá»™c vá» niá»m tin chủ Ä‘á»™ng? Äáp: Bởi vì thà nh tá»±u niá»m tin cho nên cùng Há»™i mà phân rõ. Há»i: TrÆ°á»›c đây lẽ nà o không thà nh tá»±u niá»m tin? Äáp: Tất cả dá»±a theo cảnh mà phát sinh niá»m tin. Cảnh có hai nghóa: Má»™t, nêu ra pháp của toà n cảnh để trình bà y là có nÆ¡i tồn tại; hai, thâu nhiếp để dá»±a và o tâm khiến cho thà nh tá»±u TÃn Hạnh. Há»™i trÆ°á»›c dá»±a và o nghóa đầu, trong nà y dá»±a theo nghóa sau. Lại Há»™i trÆ°á»›c thì mở rá»™ng vá» quả mà tóm lược vá» nhân, thuáºn theo nhau cùng thuá»™c vá» quả, trong Há»™i nà y mở rá»™ng vá» nhân mà tóm lược vá» quả, thuáºn theo nhau cùng thuá»™c vá» nhân. Há»i: Äá»u là pháp của quả, vì sao Há»™i trÆ°á»›c trình bà y vá» Y báo, trong Há»™i nà y giải thÃch vá» Chánh báo? Äáp: Bởi vì Y báo hiện bà y rõ rà ng dá»… thấy cho nên phân rõ trÆ°á»›c, Chánh báo ẩn kÃn sâu xa khó biết cho nên giải thÃch sau. Vả lại, nếu dá»±a theo Pháºt thì trÆ°á»›c cần phải nÆ°Æ¡ng và o Tịnh Ä‘á»™, sau phân rõ vá» Chánh báo. Lại cÅ©ng có thể thuá»™c vá» lẫn nhau, tùy ý nêu ra Ä‘á»u được. Há»i: Trình bà y trong tu nhân, vì sao Há»™i nà y và Há»™i thứ sáu Ä‘á»u có pháp của quả cùng Há»™i, các Há»™i trung gian không có trÆ°á»ng hợp nà y? Äáp: Há»™i nà y là bắt đầu của tu nhân mà mang lại quả cùng Há»™i, nhÆ°ng quả ở đầu Há»™i, Tháºp Äịa… là cuối cùng của thà nh tá»±u vá» nhân, cÅ©ng mang lại quả cùng Há»™i mà quả ở cuối Há»™i. Äây Ä‘á»u là hiển bà y dá»±a và o quả hải để khởi nhân tròn vẹn, nhân đầy đủ trở lại dung hòa quy vá» quả tròn vẹn. Äây chÃnh là tiêu chà rá»™ng lá»›n và tinh tế từ đầu đến cuối trong văn nà y. Phẩm Ä‘Æ°a ra, có hai cách giải thÃch: Má»™t nói là phẩm trÆ°á»›c trình bà y vá» Y quả, phẩm nà y trình bà y vá» Chánh báo. Trong Chánh báo không có sai lầm vá» ba nghiệp, phẩm nà y trình bà y vá» thân nghiệp ứng vá»›i khắp nÆ¡i, nghóa là danh hiệu vốn dá»±a và o thân mà láºp ra, phẩm Tứ Äế trình bà y vá» khẩu nghiệp của Pháºt rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, phẩm Quang Minh Giác trình bà y vỠý nghiệp của Pháºt giác ngá»™ khắp nÆ¡i. Nhiếp phục ba Luân, cùng là Chánh báo, nhÆ°ng thân nghiệp thô nhất cho nên phân rõ trÆ°á»›c mà thôi. Hai giải thÃch rằng: Dá»±a theo há»i đáp ở văn sau. Lại phẩm nà y trình bà y vá» nghóa của quốc Ä‘á»™ Hải, phẩm trÆ°á»›c đã phân rõ vá» thế giá»›i Hải, tức là trình bà y Thể tùy duyên hiển bà y vá» TÆ°á»›ng của quả ấy, nay thì dá»±a theo duyên trở lại hiển bà y rõ rà ng vá» Thể của quả ấy. Phân rõ vá» tÆ°á»›ng tháºt sá»± đã dá»±a và o, cho nên tiếp theo Ä‘Æ°a ra. Äá»u nối thông vá»›i ba thế gian, suy nghó có thể thấy. Vả lại, Há»™i trÆ°á»›c dá»±a theo Hoa Tạng, Há»™i nà y dá»±a theo Nhẫn Äá»™, có ý là … TRÃŒNH BÀY VỀ TÔNG THÚ cÅ©ng có ba: Trình bà y vá» phần Tông nối thông đến Há»™i thứ sáu, bởi vì cùng là má»™t lần há»i đáp, vì thế cần phải phân rõ nhÆ° nhau, nghóa là hai vòng nhân quả nà y, đầu là TÆ°á»›ng-sau là Thể, trÆ°á»›c là nhân quả duyên khởi, sau là lý tháºt. Dá»±a theo Há»™i cÅ©ng có hai, đó là ngÆ°á»i và pháp. NgÆ°á»i cÅ©ng có hai, đó là thụ Ä‘á»™ng TÃn-chủ Ä‘á»™ng TÃn. Trong thụ Ä‘á»™ng TÃn, Hóa chủ ná»™i chứng vá» Äá»™-Hải là Thể, bảy ngà y tÆ° duy là TÆ°á»›ng. Lại vẫn nhÆ° trạng thái ấy là TÆ°á»›ng, gia há»™ thuyết giảng là Dụng. Lại hiện bà y thần thông và chiếu rá»i ánh sáng là Dụng. Trong Trợ hóa, Văn Thù dùng Diệu Tuệ trong TÃn là m Thể, Äức thù thắng Cát TÆ°á»ng là TÆ°á»›ng. Lại khắp tất cả má»i nÆ¡i là TÆ°á»›ng, đã nói Ä‘iá»u lợi Ãch cho chúng sinh là Dụng, nghóa là nói kệ… Trong chủ Ä‘á»™ng TÃn cÅ©ng có hai: a) Dá»±a theo nhân, chứng tịnh là Thể, đầy đủ đức là TÆ°á»›ng, nghiệp hạnh công đức thù thắng là Dụng, Ä‘á»u nhÆ° phẩm Hiá»n Thủ nói, xem xét Ä‘Æ°a ra…; b) Dá»±a theo quả, trong TÃn đã hiển bà y pháp giá»›i vô táºn là Thể, đức thù thắng của mÆ°á»i thân là TÆ°á»›ng, thuáºn vá»›i cÆ¡ giáo hóa là m lợi Ãch là Dụng, cÅ©ng nhÆ° phẩm Hiá»n Thủ nói. Pháp cÅ©ng có hai: a) Dá»±a theo cảnh, nghóa là trong TÃn thì Äá»™-Hải bình đẳng là Thể, dá»±a theo cÆ¡ nói là mÆ°á»i và đức thù thắng là TÆ°á»›ng, tÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i hà nh giáo là Dụng; b) Dá»±a theo hà nh, nghóa là TÃn hà nh ná»™i chứng là Thể, dung hòa thâu nhiếp các phần vị là TÆ°á»›ng, thà nh Pháºt là m lợi Ãch chúng sinh là Dụng. Há»i: Không biết Pháºt Lô-xá-na nà y là Pháºt trong phần vị nà o? Äáp: Nếu nói vá» pháp của TÃn thì Pháºt trong TÃn, phần vị khác cÅ©ng nhÆ° váºy, nên suy nghó. Dá»±a theo Phẩm, cÅ©ng có hai: a-Dá»±a theo TÆ°á»›ng, dùng thân NhÆ° Lai-danh hiệu ứng vá»›i khắp nÆ¡i-mang lại nhiá»u lợi Ãch cho chúng sinh là m Tông; b-Dá»±a theo Tháºt, dùng quốc Ä‘á»™ Hải của mÆ°á»i Pháºt là m Tông. GIẢI THÃCH VÄ‚N: Ở trong má»™t lần há»i đáp vá» phần tu nhân hợp vá»›i quả phát sinh hiểu biết nà y, phần trÆ°á»ng hà ng có ba: 1) Phần tá»±a; 2) Phần thÆ°a thỉnh; 3) Phần thuyết giảng. Trong nà y Tá»±a cÅ©ng nối thông đến Há»™i thứ sáu sau nà y, thÆ°a thỉnh-tuyên thuyết cÅ©ng nhÆ° váºy. Trong phần Tá»±a có ba: Má»™t, nêu ra trú xứ của Pháºt trình bà y vá» Khà thế gian; hai, từ “Thiện giác tri…†trở xuống là ca ngợi công đức của Pháºt trình bà y vá» Trà chánh giác thế gian; ba, từ “Dữ tháºp Pháºt độ…†trở xuống là ca ngợi công đức của Bồ-tát phân rõ vá» Chúng sinh thế gian. Trong phần má»™t tÆ°Æ¡ng truyá»n: “Phổ Quang ÄÆ°á»ng ở phÃa Äông Nam cây Bồ-Ä‘á» khoảng hÆ¡n ba dặm trong chá»— uốn khúc của sông Ni- liên, lúc Äức Pháºt má»›i thà nh đạo, các rồng trông thấy Äức Pháºt ngồi trống trải dÆ°á»›i cá»™i cây, liá»n vì Äức Pháºt tạo ra Pháp Ä‘Æ°á»ng nà y.†Bởi vì các rồng phần nhiá»u là m bóng che để cúng dÆ°á»ng mà thôi. Lại bởi vì Pháp Ä‘Æ°á»ng nà y gần cây cho nên cùng nêu ra vá»›i nÆ¡i chốn. Lại theo kinh nà y lấy cây Bồ-Ä‘á» là m chÃnh, những nÆ¡i khác Ä‘á»u không lìa nÆ¡i nà y. Lại trong nà y lúc bắt đầu đạt được là dá»±a theo pháp của TÃn mà phân rõ, Liên Hoa Tạng là TÃn Hạnh mở rá»™ng lìa nhiá»…m thâu nhiếp công đức, dá»±a theo pháp chuẩn má»±c. Lại trong kinh Äại Táºp, Bồ-tát đạt được Liên Hoa Äà -la-ni, cho nên những nÆ¡i thuyết pháp Ä‘á»u có tòa hoa sen. Nghóa còn lại Ä‘á»u giải thÃch giống nhÆ° trÆ°á»›c. Hai, từ “Thiện giác trÃ…†trở xuống giải thÃch vá» Trà chánh giác thế gian thù thắng, trong đó mÆ°á»i câu, văn giống nhÆ° mÆ°á»i câu đầu trong hai mÆ°Æ¡i mốt loại công đức thù thắng của Thá» dụng thân ở Nhiếp Luáºn, nhÆ° hai mÆ°Æ¡i mốt câu tổng quát đầy đủ đầu Há»™i thứ bảy sau nà y. Nay theo Nhiếp Luáºn và Pháºt Äịa luáºn giải thÃch vá» mÆ°á»i câu nà y, má»™t câu đầu là tổng quát, chÃn câu còn lại là riêng biệt. Trong tổng quát, Thiện giác trà thì trà ấy gá»i là Chánh giác, nghóa là đầy đủ chÃn đức sau gá»i là Thiện giác. Bởi vì thuáºn theo lý lìa bá» tà gá»i là Chánh, gá»i là Thiện; sáng suốt dá»±a theo quán sát gá»i là Giác, gá»i là TrÃ. Trong riêng biệt: Má»™t, không có hai niệm là công đức luôn luôn không có gì chÆ°á»›ng ngại, nghóa là bởi vì lìa xa hai chÆ°á»›ng, bởi vì khác vá»›i phà m phu-Tiểu thừa. Lại đối vá»›i các cảnh nhÆ° thá»i gian-nÆ¡i chốn xa xôi… không có hai hiện hà nh vá» biết-không biết, vì váºy nhá» không có hai niệm cho nên gá»i là Thiện giác trÃ. Hai, thông hiểu rõ rà ng pháp tánh, Luáºn gá»i là hÆ°á»›ng vá» pháp Vô tÆ°á»›ng, đây là công đức có thể tiến và o không hai, cÅ©ng gá»i là công đức phÆ°Æ¡ng tiện Ä‘iá»u phục cảm hóa, nghóa là tá»± mình có thể tiến và o Chân nhÆ° thanh tịnh lìa xa tÆ°á»›ng có- không, cÅ©ng khiến cho ngÆ°á»i khác tiến và o. Ba, trú và o trú xứ của Pháºt là quán sát công đức đã Ä‘iá»u phục cảm hóa, nghóa là trú trong Äại Bi thÆ°á»ng thÆ°á»ng quán sát thế gian. Lại vốn là tùy ý váºn dụng không tốn công sức là m lợi Ãch cho hữu tình, công đức không ngừng nghỉ. Lại vốn an trú trong Thánh Thiên và Phạm trú. Bốn, giống nhÆ° chÆ° Pháºt, nghóa là đạt được công đức sá»± nghiệp tÆ°Æ¡ng tá»± chÆ° Pháºt, ở trong Pháp thân mà dá»±a và o ý thÃch là m việc không sai khác, tức là lý trà là m lợi Ãch chúng sinh cả ba pháp không sai khác. Năm, đến nÆ¡i vô ngại là công đức đã đối trị vónh viá»…n Ä‘oạn trừ, nghóa là tu đạo đối trị hai chÆ°á»›ng, thà nh tá»±u hiện rõ trÆ°á»›c mắt, đã đến nÆ¡i giải thoát tất cả chÆ°á»›ng ngại vốn là nÆ¡i đã dá»±a và o. Sáu, đầy đủ pháp không lui sụt là công đức là m cho ngoại đạo khuất phục, nghóa là chứng được giáo pháp, ngoại đạo không thể nà o lay chuyển, là m cho ngoại đạo khuất phục vốn là hiển bà y vỠđạo pháp đúng đắn của mình. Bảy, cảnh giá»›i không là m hÆ° hoại là công đức là m cho ma oán khuất phục, nghóa là trong cảnh thuáºn nghịch không thể nà o là m trở ngại đến tâm, tuy ở thế gian mà tám pháp không là m vấy nhiá»…m, bởi vì cảnh thế gian là m tâm rối loạn ngăn trở pháp thiện gá»i là ma, trà nà y là m cho ma ấy phải hà ng phục. Tám, trú và o không nghó bà n là công đức an láºp giáo pháp, nghóa là giáo pháp đã nói ra vượt lên trên tất cả cảnh giá»›i của suy nghó tìm tòi. ChÃn, cùng thông hiểu ba Ä‘á»i là công đức thá» ký riêng biệt vá» ba Ä‘á»i, nghóa là thá» ký riêng biệt vá» quá khứ-vị lai Ä‘á»u nhÆ° hiện tại, rõ rà ng không khác nhau cho nên gá»i là cùng thông hiểu. Äầy đủ chÃn loại riêng biệt nà y là m thà nh câu tổng quát thứ nhất, đồng-dị-thà nh-hoại dá»±a theo suy nghó có thể thấy. Ba, trong phần giải thÃch vá» Chúng sinh thế gian, có hai: TrÆ°á»›c là chá»n lá»±a xác định vá» ngÆ°á»i ấy, sau là ca ngợi tháºt đức ấy. Trong phần trÆ°á»›c có bốn: Má»™t, lá»±a chá»n nhiá»u khác vá»›i Ãt, nghóa là vi trần số quốc Ä‘á»™ của mÆ°á»i Pháºt. Hai, lá»±a chá»n lá»›n khác vá»›i nhá», nghóa là Äại Bồ-tát. Ba, lá»±a chá»n sau khác vá»›i trÆ°á»›c, nghóa là Nhất sinh Bổ xứ. Bốn, lá»±a chá»n má»›i khác vá»›i cÅ©, nghóa là từ phÆ°Æ¡ng khác đến quy tụ. NhÆ°ng bốn phần vị nà y lấy trÆ°á»›c hÆ°á»›ng vá» sau, lần lượt chuyển tiếp rất khác lạ Ä‘á»u có thể dá»±a theo biết được. Trong ba là Nhất sinh có ba nghóa: 1) Dá»±a theo trong loà i ngÆ°á»i; 2) Dá»±a theo trên cõi trá»i; 3) Dá»±a theo thân hạ sinh, đây chÃnh là Hóa tÆ°á»›ng. Nếu dá»±a theo Tháºt báo trong bốn loại Biến dịch báo, thì chỉ có má»™t phần vị hãy còn tồn tại là cuối cùng không có sinh tá», cho nên nói là Nhất sinh. à kinh nà y dá»±a theo nghóa trÆ°á»›c để phân rõ. Trong phần sau là ca ngợi tháºt đức, văn có tám câu, nghóa có bảy cặp. Má»™t, hai câu vá» thuốc-bệnh là má»™t cặp, nghóa là câu đầu hiểu rõ vá» chủng tánh căn khà kia, câu sau chứng sâu xa vá» pháp giá»›i đã giảng dạy. Hai, thÆ°á»ng cố gắng suy nghó… trình bà y vá» nhiá»…m-tịnh là má»™t cặp, nghóa là nhÆ° trong Nhiếp Luáºn: “Phần nhiá»…m Biến kế trong Y tha khởi gá»i là sinh tá», phần tịnh trong Viên thà nh gá»i là Niết-bà n, hai phần không khác gá»i là má»™t Y tha. Nếu thấy má»™t phần thì tánh của phần còn lại không khác, vì váºy kinh nói: NhÆ° Lai không thấy sinh tá», không thấy Niết-bà n.†Lại Trung Luáºn nói: “Thế giá»›i và Niết-bà n không có mảy may sai biệt. Äây gá»i là nhiá»…m-tịnh vô ngại, bốn câu dung hòa thâu nhiếp: Hoặc là dùng gốc thuáºn theo ngá»n chỉ riêng thế gian, hoặc là ngược lại thì đây chỉ riêng Niết-bà n, hoặc là dung hòa vá»›i nhau mà cùng hiện rõ, hoặc là so sánh là m mất Ä‘i mà cả hai không còn. Khéo léo quán sát vá» lý nà y gá»i là Thiện tÆ°, luôn luôn quán sát không ngừng gá»i là ThÆ°á»ng tÆ°.†Ba, nhân-quả là má»™t cặp, nghóa là nghiệp nhân-quả báo của các chúng sinh sai biệt đủ loại, hiểu rõ những Ä‘iá»u nà y Ä‘á»u dá»±a và o các Thức-Tâm-Hà nh của chúng sinh mà được thà nh láºp. Bốn, giáo- nghóa là má»™t cặp, đó là Nghóa là nghóa của các pháp đã giải thÃch, Vị là giáo của các pháp chủ Ä‘á»™ng giải thÃch, là Danh-Cú-Vị thân. Năm, rà ng buá»™c-giải thoát là má»™t cặp, nghóa là quán sát vá» tÆ°á»›ng thế gian ấy tức là Không, cho nên gá»i là pháp lìa thế gian, không cần phải là m há»ng thế gian. Sáu, lý-sá»± là má»™t cặp, nghóa là bởi duyên mà khởi lên pháp gá»i là hữu vi, chân lý vô tánh gá»i là vô vi. Hiểu duyên tức là Chân mà không là m há»ng duyên khởi, thì gá»i là cứu cánh phân biệt vô vi; lý phai má» chỉ có sá»± mà không mất lý, gá»i là cứu cánh phân biệt hữu vi. Văn sau nói: Từ cõi hữu vi vượt ra cõi vô vi, mà cÅ©ng không là m há»ng cõi hữu vi, vô vi cÅ©ng nhÆ° váºy, có thể suy nghó dá»±a theo đây. Bảy, ba Ä‘á»i là má»™t cặp, nghóa là biết ba hiện tại Ä‘á»u thâu nhiếp quá khứ-vị lai, và hòa và o ngay trong nhau, đó là mÆ°á»i Ä‘á»i, không giống nhÆ° không có, xuyên qua gá»i là thông suốt, đối vá»›i ba Ä‘á»i nà y không có gì không thông đạt. Trên đây là phần Tá»±a, xong. Thứ hai là phần thÆ°a thỉnh, trong nà y gồm chung văn thÆ°a thỉnh ở năm Há»™i sau. Trong đó có ba: 1) Nghó đến thÆ°a thỉnh; 2) Nghó đến thÆ°a há»i; 3) Nghó đến hiện tại. Trong phần thÆ°a há»i, các Pháp sÆ° nhÆ° Dụ Phạm… tách ra là m 124 câu há»i, đó là 10 câu đầu há»i vá» hà nh tá»± Thể của Pháp thân, 100 câu phần giữa há»i vá» hà nh khởi tu của Báo thân, 14 câu sau há»i vá» hà nh bình đẳng của PhÆ°Æ¡ng tiện thân. Lại nếu gá»™p vá»›i 90 câu há»i ở phần giữa là m thà nh 9 câu há»i thì gồm có 43 câu há»i. SÆ° Quang Thống gá»™p vá»›i tâm tùy hỷ… là m thà nh má»™t câu há»i, tức là 34 câu há»i, 10 câu đầu há»i vá» pháp của Pháºt quá khứ (tiên tế), 10 câu tiếp theo há»i vá» pháp của Pháºt hiện tại (trung tế), 14 câu sau cuối há»i vá» pháp của Pháºt vị lai (háºu tế), đến Há»™i thứ sáu sau nà y má»›i đáp. Nay dá»±a và o đây giải thÃch tổng quát phân là m ba: Äầu là 10 câu há»i vá» quả dá»±a và o nÆ¡i nhân, tiếp là 10 câu há»i vá» nhân phát khởi nÆ¡i quả, sau là 14 câu há»i vá» quả đạt được nÆ¡i nhân. Nhiếp Luáºn nói: “Không có gì không từ Pháp thân nà y phát ra, không có gì không trở lại chứng Pháp thân nà y, cần phải trình bà y vá» nhân dá»±a và o quả thà nh tá»± mà vẫn có thể kiá»m chế đối vá»›i quả, quả có thể buông bỠđối vá»›i nhân mà vẫn là nhân thà nh tá»±u quả, nhân quả tác thà nh lẫn nhau bởi vì duyên khởi không có tánh, không có tá»± tánh tức là Chân pháp giá»›i, không có tánh tức là Thể không trở ngại duyên khởi, Chân pháp giá»›i không là m há»ng nhân quả.†Nghóa của lý tháºt duyên khởi nhân quả dá»±a và o đây mà láºp ra. Lại 10 câu há»i đầu, đáp chung trong ba phẩm đầu của Há»™i nà y. Nếu riêng biệt từng phần thì phẩm Tứ Äế đáp má»™t câu há»i vá» thuyết pháp, phẩm Quang Minh Giác đáp hai câu há»i vá» thế lá»±c của Chánh giác, phẩm nà y đáp những câu há»i còn lại, đáp chung thuáºn theo văn. Từ phẩm Minh Nạn vá» sau là ba phẩm riêng biệt tá»± có há»i, bởi vì TÃn không thà nh tá»±u phần vị, cho nên không có nói đến Tháºp TÃn thÆ°a há»i xa xôi, không giống nhÆ° Tháºp Trú… Trong 10 câu há»i đầu tiên nà y có hai giải thÃch: Má»™t là dá»±a theo hai quả y-chánh để há»i, đó là 1) Há»i chung vá» Y báo Tịnh Ä‘á»™; 2) Há»i chung vá» Chánh báo Pháp thân; 3) Há»i vá» váºt dụng trang nghiêm của quốc Ä‘á»™; 4) Há»i vá» Pháp thân đã chứng; 5) Há»i vá» quốc Ä‘á»™ lìa nhiá»…m; 6) Há»i vá» thuyết pháp sau khi chứng; 7) Há»i vá» Thể của quốc Ä‘á»™ trÆ°á»›c đây; 8) Há»i vá» vầng sánh sáng của Chánh báo; 9) Há»i vá» quốc Ä‘á»™ ứng vá»›i duyên khởi, 10) Há»i vá» hiện bà y sá»± việc nhÆ° tám tÆ°á»›ng Chánh đẳng giác… Hai là chỉ dá»±a Äá»™-Hải để há»i, dá»±a theo văn sau và kinh Anh Lạc, bởi vì Há»™i nà y trình bà y vá» nghóa của quốc Ä‘á»™ Hải. Trong 10 câu, 5 câu trÆ°á»›c trình bà y vá» các đức đầy đủ của quốc Ä‘á»™, 5 câu sau trình bà y vá» Thể-Dụng đầy đủ trá»ng vẹn của quốc Ä‘á»™. Lại má»™t câu đầu là tổng quát, chÃn câu còn lại là riêng biệt. Trong riêng biệt, quốc Ä‘á»™ có chÃn nghóa: 1) Nghóa vá» trú riêng biệt, đó là hoa sen hồng… nhÆ° Nhiếp Luáºn nói; 2) Nghóa vỠđầy đủ đức, đó là Lý- Hạnh-Sự… Ä‘á»u có tô Ä‘iểm qua lại; 3) Nghóa vá» quy phạm duy trì, đó là pháp của quốc Ä‘á»™ dá»±a và o chứng mà đạt được không giống nhau; 4) Nghóa vá» lìa nhiá»…m, đó là tá»± tánh cùng vá»›i TÆ°á»›ng và Dụng Ä‘á»u thanh tịnh; 5) Nghóa vá» thà nh tá»±u giáo, đó là dá»±a theo lá»i nói hiển bà y vá» quốc Ä‘á»™ nhÆ° nói vá» các thế giá»›i; 6) Nghóa vá» tá»± Thể, đó là Lý-TrÃ-Thức-Sá»± Ä‘á»u có Thể; 7) Nghóa vá» Diệu Dụng, đó là uy lá»±c của ánh sáng thâu nhiếp là m cho khuất phục…; 8) Nghóa vá» duyên khởi, đó là cõi Pháºt phát khởi tùy theo căn cÆ¡ chúng sinh, lại khiến cho tùy theo cõi mà phát khởi nhân hạnh, lại tùy theo cõi mà Pháºt xuất hiện cho nên cÅ©ng nói là phát khởi, đây là thuáºn theo kinh Äâu Sa, lại tùy theo nhân duyên đầy đủ mà cõi được phát khởi, nhÆ° phát khởi đầy đủ nhân duyên của thế giá»›i…; 9) Nghóa vá» hiện rõ giác ngá»™, đó là các sát hải hiện rõ thà nh tá»±u Chánh đạo, bởi vì y-chánh vô ngại. Nghóa còn lại dá»±a theo trong phần đáp ở văn sau mà biết. Tiếp theo là 10 câu há»i trong nhân, từ phẩm Thăng Tu-di vá» sau đến phẩm Bồ-tát Trú Xứ Ä‘Æ°a ra để đáp, chÃn câu đầu là há»i dá»±a theo phần vị Tá»± hà nh, sau từ Tùy há»· trở xuống là há»i vá» hạnh tùy duyên hóa váºt. Trong câu đầu, mÆ°á»i Tạng vì sao há»i ở sau Hồi HÆ°á»›ng, sau đáp ở trÆ°á»›c Hồi HÆ°á»›ng, là bởi vì Tạng có hai nghóa: Má»™t là nghóa vá» sinh ra cho nên ở sau Hồi HÆ°á»›ng, bởi vì sinh ra chứng trà Äịa thượng; hai là nghóa vá» thâu nhiếp cho nên ở trÆ°á»›c Hồi HÆ°á»›ng, bởi vì thâu nhiếp các hà nh khiến cho thà nh tá»±u Hồi HÆ°á»›ng. Bởi vì hai nghóa nà yy, hai nÆ¡i hiển bà y lẫn nhau cho nên không trái ngược nhau. MÆ°á»i Nguyện đáp trong Äịa thứ nhất. MÆ°á»i Äịnh đáp trong phẩm Tháºp Nhẫn, bởi vì tâm Quán dung nạp lý là Nhẫn, tâm Chỉ không tán loạn là Äịnh, Chỉ Quán vô ngại chỉ là má»™t tâm, hai nÆ¡i Ä‘á»u hiển bà y má»™t nghóa. Bởi vì các Bồ- tát duyên vá»›i cảnh Chân-Tục Ä‘á»u có hai nghóa, má»™t là không Ä‘iên đảo, hai là không tán loạn, đầy đủ nhÆ° LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn nói mà thôi. MÆ°á»i Tá»± tại đáp trong phẩm Tháºp Minh, bởi vì tác dụng rõ rà ng Ä‘Ãch thá»±c cho nên láºp ra hai tên gá»i, bởi vì dịch tách riêng kinh Bồ-tát Bổn Nghiệp, cho nên trong câu há»i ấy cÅ©ng gá»i là Tháºp Minh, trong kinh Äâu Sa gá»i là Tháºp Phi Pháp. Lại mÆ°á»i Äảnh không thấy đáp riêng, ngÆ°á»i xÆ°a có lúc Ä‘em kinh Phạm Võng và o đây so sánh kết hợp nói là điá»u nà y có thể sai, sợ rằng khó mà sá» dụng theo. Nay tìm theo mÆ°á»i má»™t nÆ¡i thuyết pháp của kinh ấy, sáu nÆ¡i giống vá»›i kinh nà y. Kinh ấy nói ở Hóa Lạc Thiên thuyết vá» 10 Thiá»n định, SÆ¡ thiá»n thuyết vá» 10 Kim Cang tâm, Nhị thiá»n thuyết vá» 10 Nguyện, Tam thiá»n thuyết vá» 10 Nhẫn, Tứ thiá»n tại cung Ma-hê Thủ-la thuyết vá» pháp môn Tâm Äịa, không nói đến Trùng Há»™i Phổ Quang và Trùng Các Kỳ Hoà n. Vả lại, há»i ở kinh nà y cùng vá»›i kinh ấy có giống nhau và không giống nhau, cho nên khó sá» dụng mà thôi. Có ngÆ°á»i nói phẩm Bất TÆ° Nghị có đáp, nhÆ°ng phẩm Bất TÆ° Nghị… đã đáp câu há»i sau quả, không có thể thuá»™c vá» nÆ¡i nà y. Lại phẩm Tăng Kỳ trình bà y vá» 10 số lá»›n, nhân vị là cuối cùng trong số cuối cùng, cho nên cÅ©ng có thể nói là 10 Äảnh, nhÆ°ng bắt đầu phẩm nà y tá»± có há»i vá» Ä‘iá»u khác, cho nên cÅ©ng khó thuá»™c vá» phẩm nà y. Trong phẩm Thá» Mạng 10 tầng Pháºt Ä‘á»™ lên đến cuối cùng, cõi Pháºt của Hiá»n Thủ ở tầng cao nhất cho nên gá»i là Äảnh, nhÆ°ng có 10 tầng cho nên nói là 10 Äảnh, cÅ©ng có thể không hại gì, bởi vì bắt đầu phẩm ấy đã không có thÆ°a há»i gì khác, cho nên có thể là đáp. Trong nà y dá»±a theo hÆ°á»›ng xuống dÆ°á»›i tôn trá»ng trên cao để há»i, văn dÆ°á»›i dá»±a và o nÆ¡i ấy nối tiếp nhau mà đáp. Vả lại, chỉ kinh nà y ở văn sau có há»i riêng biệt mà ở đây không có há»i, vá» sau nếu không có há»i mà có nói thì tức là đáp vá» câu há»i nà y, vì váºy cần phải biết. Từ “Tùy hỉ tâm…†trở xuống là trình bà y câu há»i vá» tùy duyên khởi hạnh của Bồ-tát, tức là đáp ở phẩm Bồ-tát Trú Xứ, bởi vì trong văn ấy trình bà y vá» Bồ-tát tùy cÆ¡ ứng hiện khắp má»i nÆ¡i khởi lên công hạnh thù thắng, ở đây dá»±a theo hạnh chủ Ä‘á»™ng dá»±a và o để há»i, sau dá»±a và o nÆ¡i của hà nh đã trú để đáp. Dá»±a và o đây mà phân định trong pháp của Pháºt hiện tại, há»i đáp thuá»™c vá» nhau cÅ©ng rất rõ rà ng mà thôi. Sau trong phần trình bà y vá» tùy duyên hóa tha: Má»™t là thấy ngÆ°á»i khác Ãt thiện mà tâm vẫn tùy há»·; hai là cảm hóa chúng sinh khiến cho tiếp nối Pháºt chủng, nghóa là gieo hạt giống Pháºt và o ruá»™ng của chúng sinh… Hai tâm nà y là tâm Hóa tha. Sau là trình bà y vá» hạnh Hóa tha, nghóa là vì sao không gián Ä‘oạn? Bởi vì cứu Ä‘á»™. Cứu nÆ¡i nà o? Phiá»n não vốn là trong vá»ng tưởng. Cứu nhÆ° thế nà o? Nháºn biết vốn là căn hà nh. Dùng cách nà o để cứu? Hiểu rõ vốn là thuốc pháp. Là m sao cứu Ä‘á»™ thà nh tá»±u? Nghóa là khiến cho lìa bá» cấu nhiá»…m của Táºp, vượt qua tai nạn của Khổ, quyết Ä‘oán nghi ngá» vá» Äạo, chứng được ái Diệt. NhÆ° thứ tá»± bốn câu nên biết! Trong phần há»i vá» pháp của Pháºt vị lai có 14 câu há»i, từ phẩm Bất TÆ° Nghị đến phẩm Phổ Hiá»n cùng đáp. Trong đó, pháp thù thắng là pháp Bồ-Ä‘á» thù thắng, giống nhÆ° văn trên. Không Ä‘á»™ng chuyển là bởi vì không có sá» dụng công sức. Nghóa còn lại phần nhiá»u giống nhÆ° giải thÃch ở Há»™i trÆ°á»›c. Thứ ba trong phần thuyết giảng nối thông vá»›i năm Há»™i sau đáp vá» những câu há»i trÆ°á»›c đây. Trong đó phân ba: 1) Trong Há»™i nà y đáp 10 câu há»i đầu vá» pháp của Pháºt quá khứ ở trÆ°á»›c; 2) Từ Há»™i thứ ba trở xuống đáp vá» pháp của Pháºt hiện tại; 3) Từ phẩm Bất TÆ° Nghị trở xuống đáp vá» pháp của Pháºt vị lai. Ngay trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là quy tụ chúng hiển bà y vá» trá»n vẹn, sau là đối vá»›i duyên chÃnh thức thuyết giảng. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Äầu là trình bà y vá» chủ Ä‘á»™ng quy tụ, sau là trình bà y vá» thụ Ä‘á»™ng quy tụ. Trong phần đầu có hai ý: Má»™t là hÆ°á»›ng vá» trÆ°á»›c để đáp câu há»i, hai là hÆ°á»›ng vá» sau để quy tụ chúng. Trong ý trÆ°á»›c nháºn biết tâm niệm là hiểu rõ những Ä‘iá»u đã há»i. Lại nêu ra khà lượng của tâm tiếp nháºn giáo pháp, tức là giống nhÆ° cảnh tượng ấy. Hiện bà y thần lá»±c là hiện bà y cảnh tượng mà đáp, là m thá»a mãn khà lượng ấy, nghóa là nhÆ° những Ä‘iá»u đã nghó đến, nhÆ° 124 câu há»i trÆ°á»›c đây, và vá» sau đến Há»™i thứ sáu Ä‘Æ°a ra nhÆ°ng pháp môn đã nói để đáp câu há»i nà y, Ä‘á»u ở trong thân pháp giá»›i của NhÆ° Lai, không có gì không viên minh láºp tức hiện rõ cảnh tượng ấy. Vì thế cho nên mở rá»™ng đến năm Há»™i sau mà không kéo dà i, má»™t thân láºp tức hiện bà y mà cÅ©ng không ngắn ngủi. Vả lại, sáu phần vị rõ rà ng nhÆ°ng không sai khác, viên dung hòa và o ngay trong nhau mà không là m há»ng là nguyên cá»› nà y, khiến cho Äại chúng nhìn thấy cảnh tượng nà y mà tÆ°á»›i thấm tâm tÆ° trống rá»—ng, tức là đáp mà thôi. Bởi vì há» nghó rằng: Nguyện vì con hiện rõ cảnh tượng, cho nên nay hiện rõ cảnh tượng. Vá» sau kinh nói: Trong Pháp thân thanh tịnh không có cảnh tượng nà o mà không hiện rõ. Lại cảnh tượng là nghóa của duyên táºp hợp mà thà nh tá»±u vô ngại, bởi vì khà lượng-tâm niệm của căn cÆ¡ phù hợp vá»›i thân Pháºt mà trở thà nh cảnh tượng nà y. Lại bởi vì thân Pháºt ứng vá»›i căn cÆ¡ mà hiện rõ cảnh tượng nà y, Ä‘á»u có hai nghóa vá» Không-Hữu và nghóa vá» hữu lá»±c-vô lá»±c, bốn câu dung hòa thâu nhiếp không có nghóa phân biệt, suy nghó Ä‘iá»u nà y. Lại bởi vì ứng vá»›i căn cÆ¡ hiện rõ cảnh tượng là m lay Ä‘á»™ng thâu nhiếp công năng là lá»±c của thần thông lá»±c. Hai là vì quy tụ chúng, là Äức Thế Tôn Ä‘Æ°a ra má»i ngÆ°á»i quy tụ. Nháºn biết tâm niệm, là phân rõ vá» nguyên cá»› quy tụ chúng. NhÆ° cảnh tượng ấy, là trình bà y vá» xứng pháp hợp vá»›i cÆ¡. Hiện bà y thần thông lá»±c, là chÃnh thức trình bà y vá» triệu táºp chúng khiến cho quy tụ. Lại nhÆ° cảnh tượng đã nói mà hiện bà y thần lá»±c, khiến cho Bồ-tát ở phÆ°Æ¡ng khác trông thấy ánh sáng thần thông nà y, biết là thuyết vá» pháp ấy mà đến quy tụ nÆ¡i nà y; cÅ©ng khiến cho Äại chúng ở đây thấy cảnh tượng nà y của Pháºt, biết chắc chắn là thuyết giảng vá» pháp mà mình đã há»i, hoan há»· mà trú. Vì sao biết nhÆ° váºy? Bởi vì ánh sáng nÆ¡i thân NhÆ° Lai có hai loại, má»™t là ẩn kÃn cho nên khó biết, hai là hiển bà y để cho nháºn biết. Trong để cho nháºn biết vá» Ä‘iá»u đó, tùy theo sá»± thÃch ứng mong thuyết giảng vá» pháp gì, mà ánh sáng nÆ¡i thân Äức Pháºt trÆ°á»›c tiên hiện rõ cảnh tượng ấy, khiến cho Äại chúng trông thấy rồi biết là thuyết giảng vá» pháp ấy, nhÆ° lúc thuyết vá» Bát-nhã (so sánh trong Trà Luáºn), nhÆ° lúc thuyết vá» Pháp Hoa…, cho nên nói là nhÆ° cảnh tượng ấy mà hiện bà y thần thông. Trong phần sau là thụ Ä‘á»™ng quy tụ, má»—i má»™t phÆ°Æ¡ng trong mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có ba thế gian, có thể biết. Lại Ä‘á»u có tám nghóa: Má»™t là xa gần, hai là nêu ra tên gá»i của quốc Ä‘á»™, ba là nêu ra danh hiệu của Pháºt, bốn là Bồ-tát đứng đầu, năm là thâu nhiếp quyến thuá»™c, sáu là đến nÆ¡i nà y chà o há»i cung kÃnh, bảy là hóa là m chá»— ngồi, tám là ngồi theo phÆ°Æ¡ng của mình. Thế giá»›i cùng tên gá»i là Sắc, biểu thị cho pháp ở phần vị TÃn vốn là tÆ°á»›ng thô hiện rõ; Pháºt cùng tên gá»i là TrÃ, biểu thị đầu tiên trong TÃn vốn là Thỉ giác từ Bổn giác phát khởi; Bồ-tát cùng tên gá»i là Thủ, biểu thị cho TÃn là đầu tiên của nhân. Danh và nghóa của Văn Thù tóm lược nói theo năm nghóa: Má»™t gá»i là Văn Thù SÆ° Lợi, hoặc gá»i là Thi Lợi, hoặc gá»i là Mạn Thù Thất Lợi, hoặc dịch là KÃnh Thủ, hoặc nói là Phó Thủ, lại nói là Nhu Thủ, lại nói là Diệu Äức, lại nói là Diệu Cát TÆ°á»ng. Trong nà y mÆ°á»i Bồ-tát dá»±a và o bản văn Phạm cùng tên gá»i là Thất Lợi, trong kinh Äâu Sa cÅ©ng cùng tên gá»i là SÆ° Lợi. Lại tiếng Phạm gá»i đầu là Thất Lợi, Cát TÆ°á»ng Äức… cÅ©ng là Thất Lợi, cho nên dẫn đến phiên dịch không giống nhau. Hai là nÆ¡i sinh ra, nếu dá»±a và o kinh Văn Thù Bát Niết Bà n thì sinh trong nhà Bà -la-môn ở cõi nà y, sau khi Pháºt diệt Ä‘á»™ 400 năm, đã nháºp Niết-bà n ở đỉnh HÆ°Æ¡ng SÆ¡n. Nếu theo kinh nà y thì Bồ-tát hiện ở tại núi Thanh LÆ°Æ¡ng thuá»™c phÆ°Æ¡ng Äông; kinh Tịch Äiá»u Âm cÅ©ng nói: “Vá» phÆ°Æ¡ng Äông cách đây má»™t vạn thế giá»›i Pháºt, có quốc Ä‘á»™ tên gá»i Bảo Trú, Äức Pháºt danh hiệu là Bảo TÆ°á»›ng, Bồ-tát ở quốc Ä‘á»™ ấy.†Ba là trình bà y vá» thầy trò, theo kinh Phóng Bát thì xÆ°a kia Văn Thù là thầy của ThÃch-ca, kinh nà y nói là mẹ của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i, thầy của tất cả Bồ-tát. Bốn là trình bà y vá» phần vị, nếu dá»±a theo nhân thì chÃnh là Bồ-tát Tháºp Äịa, bởi vì thÆ°á»ng trú trong Tam-muá»™i Thủ Lăng Nghiêm; nếu dá»±a theo quả thì theo kinh Thủ Lăng Nghiêm nói là ở thế giá»›i Bình Äẳng thuá»™c phÆ°Æ¡ng Nam, thà nh Pháºt hiệu là Long Chủng. Năm là trình bà y vỠđức dụng, theo kinh NhÆ° Huyá»…n Tam Muá»™i thì là m cho ma phải hà ng phục… là lá»±c Ä‘iá»u phục chúng sinh, theo kinh Hiện Bảo Tạng thì Ca-diếp gạt bá»â€¦ là lá»±c thần thông thù thắng, thuáºn theo Không quyết định luáºn bà n chất vấn thì chÃnh là Tuệ lá»±c. Äây là dá»±a theo Tam thừa. NhÆ° phẩm Quang Minh Giác ở sau thì tất cả má»i nÆ¡i… là Nhất thừa. Bồ-tát các phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u cúi ráºp đầu đảnh lá»… Äức Pháºt, nghóa vá» lá»… Pháºt sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra ba môn: Má»™t là số lần lá»… lạy, hai là nghi thức cung kÃnh, ba là trình bà y vá» quả đạt được. Trong phần má»™t là ba nghiệp lá»… lạy, có hai ý: 1) Bởi vì có ba nÆ¡i lá»… lạy; 2) Hiển bà y Äức Pháºt có Thiên nhãn-Thiên nhó-Tha tâm thông. Hai là nghi thức cung kÃnh có bảy, nhÆ° trong chÆ°Æ¡ng Khổng Mục… Ba là quả đạt được có hai: 1) Gần thì đạt được năm quả… 2) Xa thì đạt được Pháºt quả nhÆ° phẩm Hiá»n Thủ nói… Ngồi theo phÆ°Æ¡ng của mình, dá»±a và o Trà Luáºn quyển thứ 12: “Ngoại đạo pháp khác khinh thÆ°á»ng Äức Pháºt cho nên ngồi, Bạch y nhÆ° khách cho nên ngồi, tất cả thân tâm của năm chúng là thuá»™c vá» Äức Pháºt cho nên đứng. Nếu Äại A-la-hán việc là m đã xong thì cho phép ngồi, ba quả còn lại không cho phép ngồi bởi vì việc lá»›n chÆ°a là m xong; nhÆ° vua có bá» tôi quan trá»ng thì được ngồi, còn lại Ä‘á»u đứng.†Nay ở đây Ä‘á»u là Äại Bồ-tát vì váºy được phép ngồi mà thôi. Trong phần hai là đối vá»›i duyên chÃnh thức thuyết giảng, có hai: Äầu là ba phẩm chÃnh thức cùng đáp câu há»i trÆ°á»›c đây; sau là ba phẩm dá»±a và o luáºn mà phát sinh luáºn, há»i riêng-đáp riêng. Lại giải thÃch ba phẩm trÆ°á»›c là duyên của hà nh chủ Ä‘á»™ng phát khởi, ba phẩm sau là tÆ°á»›ng của hà nh thụ Ä‘á»™ng phát khởi. Lại giải thÃch trÆ°á»›c là cảnh của quả thụ Ä‘á»™ng duyên và o, sau là hà nh của nhân chủ Ä‘á»™ng duyên và o. Bởi vì TÃn hà nh nà y là phÆ°Æ¡ng tiện của trú, tá»± mình không có phần vị riêng biệt, cho nên ban đầu không có há»i. Ngay trong ba phẩm trÆ°á»›c có năm: Má»™t, ca ngợi vá» chúng hiếm có; hai, nhắc lại câu há»i tổng quát nêu ra; ba, nêu ra để hiển bà y vá» Thể; bốn, nêu ra Thể để phân rõ vá» TÆ°á»›ng; năm, nêu ra TÆ°á»›ng trình bà y vá» Dụng. Trong phần má»™t là ca ngợi vá» chúng hiếm có, vì sao thÆ°a há»i Äức Pháºt mà Văn Thù đáp? Bởi vì đã giống nhÆ° Tuệ của Pháºt, bởi vì Diệu Tuệ của Cát TÆ°á»ng thông hiểu vá» Äá»™-Hải, bởi vì tăng thêm tâm vui mừng há»›n hở của các Bồ-tát. Vì sao không nháºp định? Bởi vì TÃn không có phần vị. Há»™i trÆ°á»›c lẽ nà o có phần vị sao? Bởi vì đức của quả nà y sâu xa vi tế. Trong nà y lẽ nà o không có pháp của quả hay sao? Bởi vì là thà nh tá»±u vá» nhân, bởi vì gồm chung đầy đủ nhiá»u nhân. Ca ngợi vá» hiếm có thì tóm lược do hai nghóa: 1) Bởi vì má»™t Há»™i nà y chÃnh là nÆ¡i há»™i tụ tất cả hÆ° không pháp giá»›i…; 2) Bởi vì Há»™i nà y chÃnh là pháp môn, Ä‘á»u nói nhÆ° phẩm Quang Minh Giác. Trong phần hai là nhắc lại câu há»i, Äức Pháºt xuất hiện là nhắc lại hai câu há»i thứ bảy-thứ tám trÆ°á»›c đây; A-náºu Bồ-Ä‘á» là nhắc lại thị hiện thà nh Chánh giác trÆ°á»›c đây; hoặc là Äức Pháºt xuất hiện nhắc lại thị hiện thà nh Chánh giác, hai câu há»i thứ bảy-thứ tám lược qua không nhắc lại. A-náºu Bồ-Ä‘á» là gồm chung kết luáºn, những câu còn lại giống nhÆ° trÆ°á»›c có thể biết. Tổng quát nêu ra câu đầu không thể nghó bà n là xuyên qua nối thông các câu, cho nên kết luáºn nói rằng Ä‘á»u là không thể nghó bà n. Không thể nghó bà n, đại ý trong nà y là đối vá»›i pháp giá»›i cùng má»™t vị, nghóa phân là m hai: 1) Äá»™ và Hải là chủ Ä‘á»™ng tùy theo, 2) CÆ¡ và duyên là thụ Ä‘á»™ng tùy theo. Hai loại nà y không hai, tất cả dung hòa vô ngại. Nếu dùng duyên thuáºn theo Thể thì TÆ°á»›ng ấy viên dung không có riêng biệt mà có thể riêng biệt, ngôn từ giảng giải không đạt tá»›i được. Nếu dùng Thể thuáºn theo duyên thì lại phù hợp trở thà nh duyên khởi sai biệt. Dá»±a theo duyên khởi biểu hiện khác nhau nà y trở lại hiển bà y vá» Thể của quốc Ä‘á»™ vô cùng tuyệt diệu khó mà suy nghó, là ý của không thể nghó bà n. Bởi vì nghóa nà y cho nên nghóa của không thể suy nghó (bất tÆ°) có đối vá»›i ba loại: Má»™t là giải thÃch vá» nÆ°Æ¡ng và o duyên, trở lại hiển bà y vá» Thể của quốc Ä‘á»™ không còn nghóa của duyên; đây tức là lá»i ở trong duyên mà ý ở ngoà i duyên, cho nên nói là không thể nghó bà n. Hai là đã dá»±a theo duyên hiển bà y vá» quốc Ä‘á»™, bởi vì duyên khởi nhÆ° trần số, khiến cho Thể của quốc Ä‘á»™ thuáºn theo duyên phù hợp trở thà nh sai biệt; đây tức là trình bà y vá» quốc Ä‘á»™ không có riêng biệt của riêng biệt, riêng biệt mà không riêng biệt, cho nên không thể nghó bà n. Ba là duyên không có duyên riêng biệt, bởi vì Thể tức là duyên, cho nên duyên khởi sai biệt tức là Äá»™ và Hải rất sâu xa; đây gá»i là lý rất gần mà khó biết, cho nên không thể nghó bà n. Suy nghó! Trong phần ba là nêu ra để hiển bà y vá» Thể, trÆ°á»›c nêu ra nói là vì sao có thể biết không thể nghó bà n, sau hiển bà y vá» Thể nói là vì sao pháp của chÆ° Pháºt tùy theo những nÆ¡i đã giáo hóa ấy Ä‘á»u là pháp giá»›i. Bởi vì hai môn cùng dung hòa, bởi vì không có ranh giá»›i hạn chế; đây là dá»±a theo Thể để giải thÃch tóm lược. Trong phần bốn là nêu ra Thể để phân rõ vá» TÆ°á»›ng, trÆ°á»›c nêu ra Thể nói là vì sao có thể biết pháp giá»›i sai biệt vô biên…, sau phân rõ vá» TÆ°á»›ng nói là chÆ°a luáºn đến thế giá»›i hÆ° không khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Tạm thá»i dá»±a theo má»™t cõi Ta-bà nà y mà nói sÆ¡ lược phân rõ vá» mÆ°á»i loại để hiển bà y vô táºn, vô biên cõi khác nên dá»±a theo đây mà biết. Các loại thân nà y Ä‘á»u có các đức, giải thÃch là thân Pháºt…, cho nên vá» sau phân rõ danh hiệu không giống nhau, tức là giải thÃch vá» các loại tên gá»i. Nay tìm kỹ cà ng trong văn nà y, và dá»±a theo kinh Äâu Sa, đây chÃnh là chúng sinh đã được giáo hóa chứ không phải là Pháºt chủ Ä‘á»™ng giáo hóa. Bởi vì câu dà i nà y là ngữ pháp của các nÆ°á»›c Tây Trúc, thÃch hợp nên nói là giáo hóa tất cả các loại thân… cho đến chúng sinh không giống nhau là m má»™t câu, Ä‘iá»u đã thấy cÅ©ng khác nhau là m má»™t câu, nghóa thì có thể hiểu. Chỉ vì quốc Ä‘á»™ của Pháºt bình đẳng không có gì riêng biệt mà có thể riêng biệt, cho nên dá»±a và o chúng sinh đã được giáo hóa sai biệt để phân rõ vá» TÆ°á»›ng sai biệt của Äá»™-Hải. Ở trong 10 câu: 1) Tổng quát Ä‘Æ°a ra thân năm Uẩn sai biệt; 2) Dá»±a và o thân láºp ra tên gá»i không giống nhau; 3) Thân ở tất cả má»i nÆ¡i; 4) Tùy theo các loại nÆ¡i chốn mà có các loại hình thể, Sắc nghóa là mà u sắc trắng-Ä‘en…; 5) Tùy theo có thân hình mà thá» mạng có dà i ngắn; Thức có thể đạt được các cảnh, hoặc tu hà nh chứng được phạm vi; Thể của cảnh hòa và o căn, hoặc là trà có thể tiến và o pháp, hoặc là hiểu rõ tiến và o môn khác; 8) Tóm lược chỉ có sáu căn, mở rá»™ng có hai mÆ°Æ¡i hai căn, hoặc là năm căn nhÆ° TÃn…, hoặc là lợi-Ä‘á»™n-sinh-thục…, nhÆ° sau nói ở phần các căn Hải thuá»™c Hồi HÆ°á»›ng thứ chÃn; 9) Các nẽo sai biệt, hoặc là bốn Sinh loại-năm nẽo nhÆ° rừng ráºm của sinh hà nh…; Nghiệp khác-báo khác nhÆ° rừng ráºm của nghiệp hà nh… Dá»±a và o bản Phạm và kinh Äâu Sa, má»—i má»™t câu nà y Ä‘á»u có các loại, lá»i nói còn lại tóm lược cho nên nhÆ° váºy, vì thế kết luáºn rằng các loại chúng sinh không giống nhau. Äiá»u đã thấy cÅ©ng khác, thì không phải là đÃch thá»±c nghiệp báo y-chánh sai biệt vô biên, trong tâm suy nghó nhìn nháºn hy vá»ng Ä‘á»u khác. Trong kinh Äâu Sa nói là tất cả Ä‘á»u có nghe âm thanh của Äức Pháºt. Lại cÅ©ng chÃn câu trÆ°á»›c phân rõ vá» báo sai biệt, câu thứ mÆ°á»i trình bà y vá» nghiệp sai biệt, đây là hiển bà y vá» thấy sai biệt. Lại nói phạm vi sai biệt của chúng sinh nà y là TÆ°á»›ng của Äá»™-Hải, có ba nghóa giải thÃch, nhÆ° phân rõ ở phần không thể nghó bà n trong mục nêu ra trÆ°á»›c đây. Trong phần năm là nêu ra TÆ°á»›ng phân rõ vá» Dụng, trÆ°á»›c nêu ra TÆ°á»›ng nói là thụ Ä‘á»™ng tùy theo căn khà sai biệt có thể nhÆ° váºy, chủ Ä‘á»™ng tùy theo sai biệt là m sao có thể thấy? Giải thÃch vá» Dụng nói rằng căn cÆ¡ khác nhau phù hợp hiện rõ Pháºt pháp nhiá»u môn khó có thể nói đầy đủ, dá»±a và o khác nhau mà luáºn có ba: 1) Dụng của thân-danh ứng vá»›i khắp nÆ¡i; 2) Dụng của ngôn-giáo rá»™ng khắp má»i nÆ¡i; 3) Dụng của vầng ánh sáng chiếu rá»i khắp nÆ¡i. Äá»u là m quy phạm cho phần sau. Lại có thể phân hai: Má»™t là Pháºt, hai là Pháp. Trong Pháºt cÅ©ng có hai: Má»™t là Thân, hai là Danh. Pháp cÅ©ng có hai: Má»™t là Tháºt, hai là Quyá»n. Trong đó, Pháºt thân và Tháºt giáo sai biệt khó trình bà y, nói giống nhÆ° phẩm Quang Minh Giác. Pháºt danh và Quyá»n giáo dá»… dà ng phân rõ sai biệt, hai phẩm nà y luáºn riêng biệt. Lại giải thÃch đây là hai phẩm đầu, Văn Thù nêu ra nghóa trả lá»i những câu há»i trÆ°á»›c đây; má»™t phẩm sau, NhÆ° Lai nêu ra sá»± để trả lá»i giải thÃch thà nh tá»±u vá» nghóa trÆ°á»›c đây. Ngay trong hai phẩm trÆ°á»›c phân rõ vá» hai pháp Danh và Giáo, sai biệt nà y đã nhÆ° những câu há»i ở trên. Nghóa vá» cõi Pháºt… sai biệt khó suy nghó, cùng vá»›i ý vá» pháp giá»›i… còn lại ở đây, tức là đáp chung. Ngay trong phần đầu giải thÃch vá» tên gá»i khác nhau có hai: TrÆ°á»›c là hiển bà y vá» tên gá»i khác nhau, sau từ “Thị giai…†trở xuống là giải thÃch vá» nguyên cá»› khác nhau. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Äầu là nêu ra, sau là giải thÃch. Trong giải thÃch có ba: Má»™t là phân rõ vá» cõi nà y, hai là các cõi khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, ba là táºn cùng pháp giá»›i. Há»i: Trong nà y, danh hiệu là chỉ riêng tên gá»i của Pháºt Lô-xá-na, hay là gồm chung các Äức Pháºt khác? Äáp: Nếu dá»±a theo Tam thừa, thì chỉ riêng trăm ức vạn trong cõi nà y là tên gá»i ThÃch-ca, các cõi khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng là tên gá»i của Äức Pháºt khác. Nếu dá»±a theo Nhất thừa, thì toà n bá»™ pháp giá»›i Ä‘á»u là tên gá»i Xá-na. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì vì sao văn trÆ°á»›c đây nói chÆ° Pháºt mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thuyết pháp biết rõ tâm hà nh của chúng sinh cõi ấy…? Äáp: Äá»u là nÆ¡i giáo hóa của Äức Pháºt nà y, bởi vì không có Äức Pháºt nà o khác; lại là trong Hải Ấn của Äức ThÃch-ca hiện ra, cho nên không có Äức Pháºt nà o khác. Lại giải thÃch nhÆ° tên gá»i của má»™t Äức Pháºt đã khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, Pháºt ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng khác cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Lại nếu nhÆ° cÆ¡ Tam thừa, thì ở trong các thế giá»›i hệ (tứ thiên hạ) nà y tùy theo Ä‘á»u nghe Pháºt hiệu ngay nÆ¡i cõi ấy, chÆ°a hẳn biết là tên gá»i của Äức Pháºt ở nÆ¡i khác. Nếu là cÆ¡ Nhất thừa, thì trong má»™t lúc láºp tức tiếp nháºn tất cả danh hiệu, bởi vì ứng vá»›i tên gá»i của tất cả các cÆ¡. Má»™t cÆ¡ có thể tiếp nháºn ấy vốn là cÆ¡ Phổ Hiá»n, bởi vì má»™t cÆ¡ tức là tất cả các cÆ¡. Vả lại, danh hiệu nà y nếu theo Tiểu thừa thì tức là Tháºt danh. Tam thừa SÆ¡ giáo thì tên gá»i tức Giả-tức Không. Chung giáo thì tên gá»i nà y tức là bình đẳng giống vá»›i Chân nhÆ°, kinh nói: Danh tá»± lìa xa tánh, thì gá»i là giải thoát. Äốn giáo thì tất cả Ä‘á»u không còn tên gá»i, không có tên gá»i cùng lìa xa. Viên giáo cÅ©ng cùng lìa xa bởi vì không chÆ°á»›ng ngại tên gá»i. Nay má»™t tên gá»i tức là tất cả tên gá»i, tất cả tên gá»i hòa và o má»™t tên gá»i mà không là m há»ng-không ngăn ngại, thâu nhiếp hết tất cả pháp giá»›i, gá»i là Nhân-Ä‘Ã -la võng. Há»i: Äại thiên thế giá»›i nà y, theo kinh luáºn khác thì trong Äại Vi SÆ¡n bằng phẳng có đủ 100 ức thế giá»›i hệ, Thượng phÆ°Æ¡ng-Hạ phÆ°Æ¡ng không thể nà o lại có thế giá»›i hệ, nếu Thượng-Hạ Ä‘á»u có thì má»—i má»™t thế giá»›i hệ Ä‘á»u có Thượng-Hạ, vì váºy phải có 300 ức, vì sao vẫn nói chỉ có 100 ức? Äáp: Nếu nhÆ° tháºt xứ của Tiểu thừa thì lý không có gì thay đổi; nếu Tam thừa thì tuy là Không-Chân như…, mà không ngăn ngại sá»± cho nên không là m há»ng sá»± vốn có; nếu sá»± nà y là Nhất thừa thì vô ngại viên dung tá»± tại, vì thế cho nên trong nà y trình bà y vá» xứ tùy theo giáo mà viên dung, thuáºn theo mÆ°á»i số để hiển bà y vô táºn. Má»™t cõi Ta-bà nà y có hai loại dung hòa: Má»™t là lấy nÆ¡i thuyết pháp mà là m trung tâm, là m thà nh chủ-bạn dung hòa 100 ức thế giá»›i hệ ấy khiến cho có Thượng- Hạ, là m cho được tròn vẹn vì thế không có 300 ức. Hai là dù cho má»™t thế giá»›i hệ bên cạnh Vi SÆ¡n gần phÆ°Æ¡ng Äông nhất là chủ thuyết pháp, chÃnh là trung tâm dung hòa những thế giá»›i hệ kia, mà vẫn có đầy đủ quyến thuá»™c mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, bởi vì các thế giá»›i hệ Ä‘á»u hÆ°á»›ng vá» nÆ¡i khác là bạn, hÆ°á»›ng vá» chÃnh mình là chủ, váºy thì Vi SÆ¡n cÅ©ng tùy theo dung hòa thay đổi. Nghóa vá» dung hòa của các cõi khác khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng dá»±a theo nhÆ° váºy. Äây là dá»±a theo Nhất thừa giáo. Nếu dá»±a theo Tam thừa giáo thì không có thể nhÆ° váºy, nhÆ° kinh luáºn khác giải thÃch. Ta-bà , Trung Hoa nói là Kham Nhẫn, kinh Bi Hoa nói: “Chúng sinh trong cõi nà y vì những sai lầm nhÆ° tham-sân-si…, Phạm VÆ°Æ¡ng nén chịu Ä‘á»±ng Ä‘iá»u đó cho nên lấy là m tên gá»i.†Kinh Phóng Bát nói v..v… Tu-bồ-Ä‘á», Trung Hoa nói là Thiện Tháºt; Ha-ni, Trung Hoa hoặc nói là nghóa vá» Xả, hoặc nói là sinh diệt, bởi vì ngôn ngữ nà y khó mà xác định. Bà -già -bà có sáu nghóa v..v… Y-na-bà -na, Trung Hoa nói là VÆ°Æ¡ng Lâm, nghóa là lúc Äức Pháºt còn là m Thái tá», sinh ở trong rừng nà y cho nên láºp ra tên gá»i nà y. Trong phần sau là giải thÃch vá» nguyên cá»› khác nhau có ba: 1) Nhắc lại căn cÆ¡; 2) Thi thiết giáo hóa; 3) à của giáo hóa. Trong phần 1 có hai ý: Má»™t nói là những danh hiệu nà y khắp nÆ¡i pháp giá»›i, hãy còn tá»± mình tạm thá»i dá»±a và o Äức Pháºt có duyên có thể giáo hóa chúng sinh mà có sai biệt nà y, chứ không phải là nói tất cả. Hai nói là căn cÆ¡ nà y sao có thể có duyên vá»›i Pháºt, nghóa là Äức Pháºt xÆ°a kia trải qua nhiá»u kiếp tu hà nh, thấy nghe tùy hỷ… cho nên có duyên (lại có nghịch thuáºn v..v… nhÆ° trong biệt kÃ) Trong phần hai là thi thiết giáo hóa có năm câu: a) Câu đầu nói tổng quát vá» ba Luân nhiếp hóa khéo léo; b) PhÆ°Æ¡ng tiện của ngữ nghiệp; c) PhÆ°Æ¡ng tiện của thân nghiệp; d) PhÆ°Æ¡ng tiện của ý nghiệp; e) Thi thiết giáo hóa hợp vá»›i căn cÆ¡. Lại giải thÃch: a) Câu đầu là thân hiện rõ oai nghi, bởi vì thâu nhiếp chúng sinh cho nên nói là đủ loại phÆ°Æ¡ng tiện; b) Ngữ nghiệp là Phạm âm…; c) Pháp đã thuyết đó là vì trá»i-ngÆ°á»i mà nói vá» nghiệp báo…, vì hà ng Nhị thừa mà nói vá» Quyá»n đạo tức là Tứ Äế. Trong phần ba là ý của giáo hóa, đó là tùy ý nói vá» các pháp nhÆ° trá»i-ngÆ°á»i-Nhị thừa…, muốn là m cho tất cả nháºn biết vá» pháp của NhÆ° Lai. ------------------------------- <è©ž>Phẩm 4: TỨ ÄẾ</è©ž> Bốn môn giống nhÆ° trÆ°á»›c: GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Tứ là số đếm, Äế là nghóa lý, đó là bởi vì lý tháºt có thể phát sinh hiểu biết không trái ngược, cho nên cùng gá»i là Äế, tức là Äá»›i số thÃch. Phẩm nà y không phải là giải thÃch vá» nghóa của Tứ Äế, mà chỉ trình bà y vá» tên gá»i không giống nhau của Tứ Äế, cho nên gá»i là phẩm Tứ Äế. TRONG à đưa ra có năm: Má»™t là giải thÃch vá» phẩm trÆ°á»›c thà nh tá»±u nghóa của Mạt Quyá»n đạo; hai là y theo thân nghiệp trÆ°á»›c đây cho nên tiếp đến phân rõ vá» ngữ nghiệp; ba là trÆ°á»›c đây trình bà y vá» tên gá»i không giống nhau của ngÆ°á»i chủ Ä‘á»™ng thuyết pháp, phẩm nà y trình bà y vá» tên gá»i không giống nhau của pháp đã thuyết, cho nên Ä‘Æ°a ra; bốn là đáp câu há»i vá» Pháºt thuyết pháp trong phần há»i trÆ°á»›c đây; năm là giải thÃch vá» căn cÆ¡ trÆ°á»›c đây thà nh tá»±u đã phù hợp trở thà nh tÆ°á»›ng Quyá»n giáo khác nhau trong pháp sai biệt, cho nên tiếp theo Ä‘Æ°a ra. TÔNG THÚ: Dùng vô biên Äế hải rất sâu xa là m Tông, cho đến giống nhÆ° Äá»™ hải trÆ°á»›c đây. Nghóa vá» Tứ Äế tóm lược Ä‘Æ°a ra năm môn: 1) Giải thÃch tên gá»i; 2) Phân rõ vá» tÆ°á»›ng; 3) Thể tánh; 4) Nghiệp dụng; 5) Chủng loại (Ä‘Æ°a ra ở lúc khác). TRONG GIẢI THÃCH văn có ba: 1) Trình bà y vá» tên gá»i của Äế ở cõi nà y; 2) Phân rõ vá» tên gá»i của Äế trong mÆ°á»i thế giá»›i ngoà i cõi Ta-bà nà y; 3) Hiển bà y vá» tên gá»i của Äế ở các thế giá»›i khắp hÆ° không ngoà i mÆ°á»i thế giá»›i. Trong phần má»™t, trong bốn Äế thì má»—i má»™t Äế Ä‘á»u có ba: Má»™t là nêu ra tên gá»i; hai là kết luáºn vá» số; ba là phân rõ vỠý, nghóa là vì ứng vá»›i cÆ¡ để Ä‘iá»u phục cho nên láºp ra tên gá»i nà y. Äiá»u là điá»u hòa, Phục là chế phục, nghóa là điá»u hòa thuần thục thân-khẩu-ý nghiệp, chế phục diệt trừ những tâm hà nh ác. Vì sao Văn Thù thuyết giảng? Bởi vì trình bà y vá» Diệu Tuệ khéo léo thông hiểu nghóa của Tháºt đế. Lại vì sao chỉ hiển bà y bốn Äế sai biệt? Äó là bởi vì Quyá»n giáo sai biệt dá»… dà ng nháºn biết. Lại bởi vì dá»±a và o pháp để hiển bà y là thế nà o? Nghóa là bởi vì pháp Tiểu thừa nà y hạn chế và o nÆ¡i chốn mà hãy còn có sai biệt không giống nhau ở khắp thế giá»›i hÆ° không nhÆ° váºy, thì biết pháp của Nhất thừa nối thông các phÆ°Æ¡ng sai biệt vô biên, cho nên lý không nghi ngá» gì. Lại bởi vì phá chấp mà dẫn dắt cÆ¡ là thế nà o? Nghóa là bởi vì phát triển vá» pháp hạn chế của Tiểu thừa kia khiến cho rá»™ng khắp, là m mất Ä‘i chấp trÆ°á»›c vốn có, đã hiển bà y vá» pháp giá»›i vô biên của Nhất thừa, khiến cho hÆ°á»›ng và o nÆ¡i ấy. Vả lại, đây là dá»±a theo Cá»ng giáo Nhất thừa là m quy phạm, cho nên tiếp nháºn tất cả phần vị dÆ°á»›i. Táºp là sinh ra Khổ cho nên nói là Khổ Táºp, Diệt là không còn Khổ cho nên nói là Khổ Diệt, đến Äạo của Khổ Diệt cho nên nói là Äạo Diệt Khổ, không thể nà o chỉ nói riêng là Khổ Äạo, bởi vì Äạo không phải là sinh ra Khổ, không giống nhÆ° Táºp; lại không phải là Diệt Khổ, không giống nhÆ° Diệt. NhÆ°ng có thể chứng Diệt nên nói là Äạo của Diệt, bởi vì Diệt là Khổ Diệt cho nên nói là Äạo Diệt Khổ. Văn còn lại có thể biết. ---------------------------- <è©ž>Phẩm 5: NHƯ LAI QUANG MINH GIÃC</è©ž> Bốn môn giống nhÆ° trÆ°á»›c: GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Nghóa là quang minh của NhÆ° Lai; mở thông giác ngá»™ là quang minh, đó là dá»±a và o Thể khởi Dụng, dá»±a và o Dụng thà nh tá»±u lợi Ãch, Ä‘á»u là Y chủ thÃch có thể biết. à : Ä‘Æ°a ra có bảy 1) TrÆ°á»›c đây trình bà y vá» thân-ngữ, nay trình bà y vỠý nghiệp cho nên Ä‘Æ°a ra. 2) Bởi vì đáp riêng biệt câu há»i vá» thế lá»±c công đức… trÆ°á»›c đây. 3) Bởi vì hai phẩm trÆ°á»›c riêng biệt trình bà y vá» ngÆ°á»i và pháp khắp nÆ¡i, phẩm nà y là cùng hiển bà y cả hai khắp nÆ¡i. 4) Bởi vì trÆ°á»›c chỉ luáºn vá» tên gá»i của Pháºt rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, phẩm nà y hiển bà y vá» tháºt đức của thân Pháºt cÅ©ng rá»™ng khắp; trÆ°á»›c nói vá» Tứ đế Quyá»n giáo rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, phẩm nà y phân rõ vá» mÆ°á»i kệ Tháºt giáo cÅ©ng rá»™ng khắp, đó là trÆ°á»ng hà ng và tụng, là hai nÆ¡i. 5) Bởi vì Ä‘oạn trừ nghi ngá», nghóa là phẩm trÆ°á»›c Văn Thù nói vá» tên gá»i của Pháºt-tên gá»i của pháp sai biệt rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, sợ rằng Äại chúng nghi ngá», cho nên Äức Pháºt dùng ánh sáng nÆ¡i thân chiếu rá»i hiện rõ sá»± việc ấy khiến cho Äại chúng táºn mắt nhìn thấy, lÆ°á»›i nghi tá»± tiêu tan, cho nên Ä‘Æ°a ra. 6) Không phải là cứ nhÆ° trÆ°á»›c chỉ có tên gá»i của Pháºt, tên gá»i của Äế rá»™ng khắp thế giá»›i nhÆ° pháp giá»›i hÆ° không, mà nay NhÆ° Lai ngay lúc nà y thuyết vá» kinh Hoa Nghiêm cÅ©ng nhÆ° váºy rá»™ng khắp tất cả thế giá»›i cùng táºn hÆ° không, tất cả Ä‘á»u là Thá»i giống nhau-Xứ giống nhau-Chúng giống nhau-Thuyết giống nhau, chÃnh mình nghiệm thấy là m quy phạm phép tắc vá» sau, cho nên Ä‘Æ°a ra. 7) Tên gá»i của Pháºt, tên gá»i của Äế trÆ°á»›c đây thì nhiá»u, tên gá»i riêng biệt-rá»™ng khắp riêng biệt, bởi vì Ä‘á»u là Quyá»n; nay trình bà y vá» má»™t Pháp-má»™t Há»™i tức là viên dung rá»™ng khắp, bởi vì Ä‘á»u là dá»±a theo Tháºt. Lại phẩm trÆ°á»›c là sai biệt rá»™ng khắp, phẩm nà y là vô sai biệt rá»™ng khắp, cho nên tiếp tục Ä‘Æ°a ra. TÔNG THÚ: TrÆ°á»›c là Tông, sau là Thú. Tông có hai: 1) Khai; Hợp. Trong khai có ba: a) Ãnh sáng chủ Ä‘á»™ng chiếu rá»i, b) Cảnh do ánh sáng đã chiếu rá»i, c) Do chiếu rá»i mà thà nh tá»±u giác ngá»™. Ba phần nà y Ä‘á»u có hai: Má»™t là ánh sáng của Thân chiếu rá»i cảnh vá» Sá»± khiến cho Äại chúng nhìn thấy hiểu rõ, Sá»± không có gì giá»›i hạn ngăn ngại, tức là trÆ°á»ng hà ng đã phân rõ; hai là ánh sáng của Trà chiếu rá»i cảnh vá» Lý khiến cho Äại chúng nhìn thấy hiểu rõ, Lý không có gì sai biệt, tức là trong tụng đã trình bà y. Hai là hợp, bởi vì Lý-Sá»± cùng dung hòa chỉ có má»™t cảnh, cho nên đạt được má»™t Sá»± thì rá»™ng khắp vô biên mà không là m há»ng tÆ°á»›ng vốn có. Bởi vì cảnh không hai, cho nên ánh sáng của Thân tức là ánh sáng của TrÃ, chỉ má»™t ánh sáng Vô ngại, nhÆ° kinh Niết-bà n nói: “Ãnh sáng nà y không có tÆ°á»›ng, không phải là xanh mà thấy là xanh.†Lại cÅ©ng bởi vì Sá»± giác tức là Lý giác, bình đẳng chỉ má»™t giác. Lại bởi vì ánh sáng nà y không khác vá»›i cảnh của giác, ba pháp viên dung chỉ má»™t pháp giá»›i, tuy bình đẳng không còn tÆ°á»›ng mà có đủ tất cả luôn luôn không tạp loạn, bởi vì không có gì chÆ°á»›ng ngại. Hai là trình bà y vỠý thú, hiển bà y vá» Lý-Sá»± vô ngại nà y có nhiá»u ý thú, tóm lược nói là năm loại: 1) Gần thì là m cảnh thụ Ä‘á»™ng TÃn cho Bồ-tát trong TÃn. 2) Xa thì là m quy phạm cho má»™t Bá»™ ở văn sau, bởi vì trong các Há»™i sau Ä‘á»u kết luáºn nối thông nói rằng tất cả thế giá»›i cÅ©ng nói nhÆ° váºy, là chỉ vá» văn nà y. 3) Bởi vì hiển bà y NhÆ° Lai xuất thế dùng Nhất thừa Viên giáo hÆ°á»›ng vá» má»™t loại thế giá»›i nhÆ° núi Tu-di-lâu… để là m phạm vi thi thiết giáo hóa. 4) Bởi vì hiển bà y má»™t Há»™i tức là tất cả các Há»™i, cho nên quyển thứ nhất nói là thân ấy an tá»a khắp nÆ¡i tất cả đạo trà ng. 5) Hiển bà y vá» Lý-Sá»± Ä‘á»u không có gì chÆ°á»›ng ngại, vốn là khiến cho chúng sinh bá» chấp theo pháp. GIẢI THÃCH VÄ‚N: Ãnh sáng nà y đã chiếu rá»i khắp nÆ¡i không có giá»›i hạn, đại khái tổng số có 25 lá»›p, 9 lá»›p trÆ°á»›c nói riêng biệt, 16 lá»›p sau phân rõ nhÆ° nhau, là thà nh mÆ°á»i Ä‘oạn. Trong nà y không phải là 25 lần phát ra ánh sáng, cÅ©ng không phải là má»™t lần phát ra ánh sáng theo thứ tá»± dần dần chiếu rá»i 25 nÆ¡i, chỉ má»™t lần phát ra ánh sáng thì cùng láºp tức chiếu rá»i, hiển hiện cùng má»™t lúc, bởi vì dẫn dắt căn cÆ¡ tiến và o pháp khiến cho dần dần nhìn thấy, từ gần đến xa cho nên có thứ tá»±. Ở trong Ä‘oạn thứ nhất có hai: TrÆ°á»›c là Äức Pháºt dùng ánh sáng của thân soi chiếu Sá»±, khiến cho Äại chúng được trông thấy; sau là Văn Thù dùng ánh sáng của trà để thuyết pháp, khiến cho Äại chúng được nghe. Trong phần trÆ°á»›c có hai: 1) Trình bà y vỠánh sáng chủ Ä‘á»™ng soi chiếu; 2) Trình bà y vá» cảnh đã soi chiếu. Trong phần má»™t, đầu là ngÆ°á»i phát ra ánh sáng, tiếp là nÆ¡i ánh sáng phát ra, sau là hiển bà y vá» số ánh sáng. TÆ°á»›ng vòng xe dÆ°á»›i chân phát ra ánh sáng có ba ý: a) Nghóa ban đầu, biểu thị vá» TÃn là m đầu tiên của vạn hạnh; b) Nghóa dÆ°á»›i thấp, biểu thị vá» TÃn hà nh nhá» bé nhất; c) Nghóa căn bản, biểu thị vá» TÃn là gốc của vạn hạnh. Trà Luáºn quyển thứ 9 nói: “DÆ°á»›i chân phát ra ánh sáng là thân đạt được trú xứ Ä‘á»u do nÆ¡i chân.†Là nói đến Ä‘iá»u nà y. Trăm ức quang minh, bởi vì thế giá»›i đã soi chiếu tuy là vô biên nhÆ°ng Ä‘á»u là thế giá»›i Tu-di-lâu sÆ¡n, cho nên Ä‘á»u có trăm ức thế giá»›i hệ… vốn là đã soi chiếu, vì thế quang minh cÅ©ng chỉ có trăm ức. Trong phần hai, đã soi chiếu hiện rõ có hai: a) Trình bà y vá» soi chiếu hiện rõ sá»± nhiá»…m-tịnh… trong Äại thiên thế giá»›i; b) Từ “NhÆ° thá» kiến Pháºt…†trở xuống là trình bà y vá» soi chiếu hiện rõ tÆ°á»›ng rá»™ng khắp má»i nÆ¡i từ pháp há»™i. Trong phần a có bốn: Má»™t, hiện rõ cõi ngÆ°á»i, bên bá» biển nà y có đại thá» tên gá»i Diêm-phù-Ä‘á», dá»±a và o cây nà y láºp ra tên gá»i của châu nà y. Phất-bà -Ä‘á», Trung Hoa nói là Thắng Thân, bởi vì ngÆ°á»i sinh ở cõi ấy thân Ä‘á»u thù thắng. Cẩu-già -ni, Trung Hoa nói là NgÆ°u Hóa, bởi vì ở cõi ấy dùng trâu là m hà ng hóa trao đổi. Uất-Ä‘Æ¡n-việt, Trung Hoa nói là Thắng Sinh, bởi vì xác định sống thá» ngà n tuổi, áo cÆ¡m tá»± nhiên. Hai, hiện rõ Pháºt xuất thế, ở trong tám tÆ°á»›ng, ba tÆ°á»›ng đầu chÆ°a phải là tÆ°á»›ng xuất hiện cho nên ở đây không luáºn đến. Há»i: Äức Pháºt má»›i thà nh đạo trong bảy ngà y thứ hai, phát ra ánh quang minh nà y là m sao lại hiện rõ vá» Ä‘á»i sống lúc còn là m Bồ-tát…? Vả lại, Äức Pháºt má»›i xuất thế, vì sao lại hiện rõ là có Bát Niết-bà n? Äáp: Văn sau nói, ở trong má»™t niệm hiển bà y rõ rà ng tất cả Pháºt sá»± của ba Ä‘á»i, đây là trình bà y vá» hiện tại thâu nhiếp quá khứ-vị lai. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì sao không hiện rõ sá»± việc của vô lượng kiếp ấy? Äáp: à văn trong nà y bởi vì chỉ luáºn vá» sá»± việc của Äức Pháºt xuất hiện trong thế giá»›i nà y, cho nên không nói đến Ä‘iá»u gì khác mà thôi. Ba, hiện rõ chÆ° Thiên có thể biết. Bốn, thế giá»›i nà y… là má»™t câu tổng quát kết luáºn vá» tất cả những gì hiện rõ. Trong phần b hiện rõ từ pháp há»™i có hai: Má»™t, hiện rõ Há»™i nà y; hai, từ “Dó Pháºt thần lá»±c…†trở xuống là hiện rõ chúng má»›i đến quy tụ. Trong đó, thần lá»±c của Pháºt là trÆ°á»›c thì nhÆ° cảnh tượng ấy mà hiện bà y thần lá»±c. Trong chúng đã quy tụ có ba thế gian… có thể biết. Lại nhÆ° ánh sáng nÆ¡i nà y soi chiếu vô biên thế giá»›i, má»—i má»™t chúng há»™i thảy Ä‘á»u hiển bà y rõ rà ng, má»—i má»™t há»™i kia cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy, ánh sáng soi chiếu vô biên bởi vì pháp không hai, cùng vá»›i nÆ¡i nà y không khác nhau. Lại các ánh sáng Ä‘an xen qua lại không trở ngại nhau, bởi vì Ä‘á»u thấy ánh sáng nÆ¡i ấy soi chiếu nÆ¡i khác, không thấy ánh sáng nÆ¡i khác soi chiếu đến mình. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì chủ vá»›i chủ-bạn vá»›i bạn Ä‘á»u không song song, bởi vì chủ-bạn và bạn-chủ Ä‘á»u không trái nhau. Há»i: Các Há»™i nà y vì sao hiển bà y lẫn nhau? Äáp: Có hai tÆ°á»›ng: Má»™t là bởi vì ánh sáng nà y soi chiếu nÆ¡i kia, khiến cho nÆ¡i kia hiện rõ nÆ¡i nà y thâu nhiếp thà nh má»™t Há»™i, nÆ¡i kia cÅ©ng nhÆ° váºy. Äiá»u nà y giống nhÆ° chÆ° Pháºt phân thân trong Pháp Hoa. Hai là ngay má»™t Há»™i nà y, Äức Pháºt và Văn thù Ä‘á»u dung hòa khắp nÆ¡i pháp giá»›i, là tất cả các Há»™i. Bởi vì trong Viên giáo không có má»™t pháp nà o không phải là tất cả, cho nên má»™t Văn Thù từ phÆ°Æ¡ng Äông đến thì tức là Văn Thù ở tất cả má»i nÆ¡i trong má»™t lúc cùng đến. Từ đây Ä‘i vá» phÆ°Æ¡ng Tây trải qua má»i nÆ¡i thuyết kinh Hoa Nghiêm ở vô biên thế giá»›i, cÅ©ng thấy Văn Thù đến từ ngoà i mÆ°á»i cõi ở phÆ°Æ¡ng Äông. PhÆ°Æ¡ng Äông cÅ©ng nhÆ° váºy. ChÆ°a có ai thấy Văn Thù Ä‘i qua từ hÆ°á»›ng Tây, cho đến Hiá»n Thủ cÅ©ng nhÆ° váºy. Bởi vì là duyên khởi môn không xen tạp của Nhất thừa, suy nghó Ä‘iá»u nà y! Hai là trong Trà quang giác có hai: TrÆ°á»›c là nÆ¡i nà y, sau là kết luáºn nối thông. Trong nà y ý tụng chỉ dung hòa há»™i tụ các sá»± việc do ánh sáng trÆ°á»›c đây đã soi chiếu. Trong đó có hai nghóa: 1) Dá»±a theo cảnh có ba loại: a) Má»™t tụng đầu trình bà y vá» pháp lìa xa tình; b) Có tám tụng há»™i tụ Sá»± giống vá»›i Lý; c) Má»™t tụng cuối cùng hiển bà y vá» Sá»± vô ngại, Ä‘á»u dá»±a và o phần trÆ°á»›c phát khởi phần sau. 2) Dá»±a theo tâm: Má»™t là sợ rằng Äại chúng thấy sá»± việc do ánh sáng trÆ°á»›c đây đã soi chiếu, tùy theo tÆ°á»›ng mà chấp lấy, cho nên kệ đầu dá»±a theo Pháºt mà loại bá», kh- iến cho Äại chúng rá»i bá» tÆ°á»›ng lìa xa sai lầm trái vá»›i lý. Lại kinh Niết- bà n nói: “NhÆ° Lai không phải là vô lÆ°u, nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì NhÆ° Lai thÆ°á»ng hà nh trong hữu lÆ°u.†Lại Pháºt Äịa luáºn trình bà y: “Bởi vì Pháºt không phải là lÆ°u-không phải là vô lÆ°u.†Hai là sợ rằng Äại chúng phát sinh nghi ngá», vì sao sá»± việc nà y mà có thể rá»™ng khắp má»i nÆ¡i? Vì thế tám kệ tiếp há»™i tụ Sá»± giống vá»›i Lý, khiến cho Äại chúng thấy Chân hiển bà y thuáºn theo pháp đạt được. Ba là nghi ngá» rằng Sá»± đã giống vá»›i Lý thì bình đẳng không hai, vì sao có thể có từng sá»± việc-sá»± việc rá»™ng khắp má»i nÆ¡i? Vì thế má»™t kệ sau cuối trình bà y vốn là Sá»± của Lý, mà có thể má»™t Sá»± là vô lượng Sá»±. Trong tám tụng, má»™t tụng thứ nhất do trÆ°á»›c đã biết Pháºt là pháp vô lÆ°u thì trở thà nh sai lầm, chÆ°a biết nhÆ° váºy thì không có lá»—i Æ°? Nay nói quán Pháºt vô sở hữu thì không có lá»—i, bởi vì pháp công đức của Pháºt từ duyên không có tánh cho nên tá»± tan diệt. Lại giải thÃch là quán Pháºt và pháp vốn Ä‘á»u lìa tánh, đây tức là há»™i tụ vá» Pháºt phát ra ánh sáng trÆ°á»›c đây để trình bà y vá» lìa kiến chấp. Tụng thứ hai là há»™i tụ vá» nÆ¡i ánh sáng trÆ°á»›c đây đã soi chiếu, lại trình bà y vá» y-chánh trÆ°á»›c đây Ä‘á»u không còn trú trong chấp trÆ°á»›c. Tụng thứ ba là trình bà y vá» y-chánh không hai, lại trình bà y vá» thân Pháºt và pháp vô lÆ°u Ä‘á»u vô sở hữu cho nên không hai. Tâm tùy ấy là phÆ°Æ¡ng tiện quán. Nháºp ấy là chÃnh thức chứng vá» quán. Tụng thứ tÆ° là há»™i tụ tất cả ba thế gian. Ngã là Ngã chấp của chúng sinh, Pháºt là Trà chánh giác. Hai chủ-bạn nà y bình đẳng, hai trú xứ kia là Khà thế gian. Vô sở trú cho nên lìa các cõi (hữu). Vả lại, Ngã là vá»ng chấp, Pháºt là Chân trÃ, đây là nêu ra hai bình đẳng, hai câu sau giải thÃch vá» Chân trÃ, đối vá»›i Lý trú và o vô sở trú, Ä‘Æ°Æ¡ng Thể của vá»ng Ngã xa lìa đối vá»›i cõi. Tụng thứ năm là há»™i tụ tất cả năm Uẩn, Số là tÆ°á»›ng của Tục số duyên khởi, nghóa là năm Uẩn nếu có thì có thể thuá»™c vá» Tục số, bởi vì Uẩn Không cho nên không có Số. Lại há»™i tụ trăm ức ánh sáng đã phát ra trÆ°á»›c đây… và các số lượng thế giá»›i đã soi chiếu…, Ä‘á»u dá»±a và o trong Sắc-Tâm năm Uẩn mà láºp láºp, tìm năm Uẩn nà y tháºt sá»± không có Số của nó, cho nên nói là Vô số. Tụng thứ sáu là không còn chủ Ä‘á»™ng quán và thụ Ä‘á»™ng quán (năng-sở quán), không phải là cứ nhÆ° Không của những thế giá»›i đã thấy, trà của chủ Ä‘á»™ng quán cÅ©ng vô sở hữu, lại thấy ấy là ngÆ°á»i, đây cÅ©ng là Không. Tụng thứ bảy là quán vá» Dụng thÆ°á»ng vắng lặng, nghóa là Äức Pháºt nà y xuất thế tức là không có gì khởi. Lại nhÆ° lý Không nà y hiện rõ trÆ°á»›c mắt gá»i là Pháºt xuất hiện, thì Không Pháºt gá»i là không có gì khởi. Tụng thứ tám là quán vá» hai Không, câu trÆ°á»›c là Nhân Không, câu tiếp là Pháp Không. Chuyển tÆ°á»›ng nhÆ° váºy thì má»™t là dá»±a theo chấp chuyển hết tÆ°á»›ng của hai chấp, hai là chuyển tÆ°á»›ng hiện rõ lý vá» hai Không, Ä‘á»u má»™t câu sau cuối trình bà y vá» lợi Ãch của quán, Ä‘á»u có thể biết. Trong má»™t giải thÃch vá» vô lượng, là trình bà y trong má»™t Há»™i nà y… mà có vô lượng Há»™i…, trong vô lượng Há»™i… mà là má»™t Há»™i, là nÆ¡i mà ánh sáng trÆ°á»›c đây đã soi chiếu. Trong đó, hai câu đầu là nêu ra, má»™t câu tiếp là giải thÃch, má»™t câu sau cuối là lợi Ãch. Trong nêu ra luáºn chung vá» Há»™i nà y có cùng Thể-khác Thể, Ä‘á»u có dung chứa nhau-ngay trong nhau, dá»±a theo giải thÃch ở trên nên biết. Văn nà y lại trình bà y vá» dung chứa nhau, cho nên nói má»™t trong vô lượng…, nhÆ°ng gồm chung đồng Thể-khác Thể. Hai là trong giải thÃch sÆ¡ lược nêu ra hai nhân để giải thÃch: 1) Bởi vì lần lượt chuyển tiếp sinh ra; 2) Bởi vì không phải là tháºt. Môn má»™t lần lượt chuyển tiếp sinh ra: Là tổng quát thu nháºn nhÆ° duyên sai biệt táºn cùng pháp giá»›i nà y là m thà nh má»™t duyên khởi, vì váºy từng các duyên má»™t hÆ°á»›ng vá» nhau Ä‘á»u có hai nghóa: a) Dá»±a theo Thể, đầy đủ nghóa Không-Hữu cho nên có ngay trong nhau (tÆ°Æ¡ng tức), nghóa là nếu không có má»™t thì tất cả các duyên Ä‘á»u mất Ä‘i tá»± Thể. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì không có má»™t thì nhiá»u không há» có thà nh tá»±u, không há» có thà nh tá»±u cho nên không phải là duyên. Vì váºy, có má»™t thì có tất cả, mất má»™t thì mất tất cả, ngay trong tất cả nà y vốn là nghóa vá» Không. Phai má» Tá»± tức là Tha, bởi vì má»™t là nghóa vá» Hữu, cho nên thâu nhiếp Tha tức là Tá»±, ngược lại vá»›i trên. Tức má»™t là nghóa vá» Không cho nên cÅ©ng phai má» Tá»± tức là Tha. Nhiá»u là nghóa vá» Hữu cho nên thâu nhiếp Tha tức là Tá»±. Bởi vì hai Không-hai Hữu Ä‘á»u không Ä‘i cùng cho nên lúc không có thì không ngay trong nhau; má»™t Không-má»™t Hữu không trở ngại nhau, cho nên luôn luôn có ngay trong nhau. Lại bởi vì trong má»—i má»™t duyên Không-Hữu không hai cho nên không là m há»ng Tá»± mà tức là Tha, suy nghó vá» diệu nghóa nà y. b-Dá»±a theo Dụng, bởi vì có nghóa vá» có lá»±c-không có lá»±c, cho nên có hòa và o nhau (tÆ°Æ¡ng nháºp), nghóa là các duyên khởi không phải là đá»u Ãt lá»±c mà cùng sinh, tức là má»—i má»™t duyên Ä‘á»u có nghóa vá» toà n bá»™ dấy lên-nghóa vá» toà n bá»™ không dấy lên. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì nếu không có má»™t duyên thì những duyên khác Ä‘á»u không dấy lên, là do má»™t duyên có lá»±c mà những duyên còn lại Ä‘á»u không có lá»±c, duyên khác cÅ©ng nhÆ° váºy. Äây tức má»™t duyên có lá»±c cho nên có thể dung nạp nhiá»u duyên, nhiá»u duyên không có lá»±c cho nên kÃn đáo hòa và o má»™t duyên; nhiá»u duyên có lá»±c… cÅ©ng nhÆ° váºy. CÅ©ng do hai có lá»±c-hai không có lá»±c không Ä‘i cùng cho nên lúc không có thì không hòa và o nhau; má»™t có lá»±c-má»™t không có lá»±c không trở ngại nhau, cho nên luôn luôn hòa và o nhau mà thôi. Lại ở trong má»—i má»™t duyên Ä‘á»u do có lá»±c-không có lá»±c không hai, cho nên không là m há»ng ở bên ngoà i mà luôn luôn hòa và o nhau, suy nghó Ä‘iá»u nà y. Bởi vì trong môn duyên khởi có nghóa nhÆ° dấy lên lẫn nhau (tÆ°Æ¡ng tác)… nà y mà thà nh má»™t-nhiá»u, cho nên nói lần lượt chuyển tiếp sinh ra. Ngay trong má»™t-nhiá»u nà y trải qua lẫn nhau lần lượt chuyển tiếp sinh ra nhau, cho nên đạt được má»™t trong vô lượng, vô lượng trong má»™t. Môn hai bởi vì không phải là tháºt, cÅ©ng có hai môn: a) Nghóa vá» ngay trong nhau, nghóa là má»™t không phải là tháºt má»™t cho nên có thể thâu nhiếp nhiá»u, nhiá»u không phải là tháºt nhiá»u cho nên có thể ngay trong má»™t. Lại nhiá»u không phải là tháºt nhiá»u cho nên có thể thâu nhiếp má»™t, má»™t không phải là tháºt má»™t cho nên có thể ngay trong nhiá»u. Lại má»™t của ngay trong nhiá»u không phải là má»™t, nhiá»u của ngay trong má»™t không phải là nhiá»u. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì không tháºt. Lại má»™t của ngay trong nhiá»u má»›i gá»i là má»™t, nhiá»u của ngay trong má»™t má»›i gá»i là nhiá»u. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì là không tháºt má»™t. Nhiá»u cÅ©ng nhÆ° váºy. Lại là cÅ©ng má»™t-cÅ©ng không má»™t, cÅ©ng nhiá»u-cÅ©ng không nhiá»u. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì không tháºt vốn có đủ hai nghóa. Lại không phải là má»™t-không phải là không má»™t, không phải là nhiá»u-không phải là không nhiá»u. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì không tháºt vốn không còn hai tÆ°á»›ng, suy nghó Ä‘iá»u nà y. b-Môn dung nạp nhau, nghóa là má»™t Sá»± là không tháºt bởi vì không có tánh, Chân lý không có tánh đã không có phạm vi giá»›i hạn, vì váºy lúc ở trên má»™t Sá»± quán vá» không có tánh, không có gì không đầy đủ toà n bá»™ pháp giá»›i Chân nhÆ°. Nếu lúc quán má»™t Ãt Sá»± không có tá»± tánh, thì không có thể đầy đủ toà n bá»™ pháp giá»›i Chân nhÆ°, tức là Chân nhÆ° có phạm vi giá»›i hạn, vẫn giống nhÆ° hữu vi. Vì váºy má»™t Sá»± không có tánh thì thâu nhiếp toà n bá»™ Chân, thâu nhiếp toà n bá»™ Chân thì tất cả các pháp khác đã không ngăn ngại tồn tại, mà tức là Chân cho nên giống nhÆ° Lý cùng hiện rõ ở trong má»™t Sá»±; trong nhiá»u cÅ©ng nhÆ° váºy, dá»±a theo đây. Lại bởi vì Ä‘á»u không là m há»ng Sá»± vốn có cho nên không phải là môn ngay trong nhau. Bởi vì Sá»± của không tháºt thâu nhiếp Chân lý cho nên có thể hòa và o nhau. Lại có thể lần lượt chuyển tiếp sinh ra trÆ°á»›c đây dá»±a theo khác Thể ngay trong nhau-hòa và o nhau, môn nà y dá»±a theo cùng Thể ngay trong nhau-hòa và o nhau, suy nghó Ä‘iá»u nà y. Lại chỉ trong kinh nà y giải thÃch vá» nghóa ngay trong nhau-hòa và o nhau Ä‘á»u có hai môn: 1) Dá»±a theo tÆ°á»›ng duyên khởi do môn; 2) Dá»±a theo pháp tánh dung thông môn. Vốn là hai văn nà y. Lại bởi vì lần lượt chuyển tiếp sinh ra cho nên không tháºt, tức là hai môn không khác nhau. Lại bởi vì hai môn ngay trong nhau-dung nạp nhau, Ä‘á»u thâu nhiếp toà n bá»™ các pháp cho nên cÅ©ng không khác nhau, nhÆ°ng nghóa luôn luôn không xen tạp, suy nghó Ä‘iá»u nà y. Ở đây văn sau cùng vá»›i văn nà y giống nhau, thÃch hợp dá»±a theo đây biết được. Văn nà y lại dá»±a theo nghóa dung nạp nhau mà nói, cho nên nói là má»™t trong vô lượng…, nháºn biết Ä‘iá»u nà y. Lợi Ãch của quán là thông hiểu chánh lý nà y đối vá»›i duyên không sợ hãi, cho nên nói là Vô sở úy; bởi vì cảnh và pháp vô ngại, do đó là m cho trà không có gì sợ hãi. Trong phần sau là kết luáºn nối thông, chỉ kết luáºn vá» trăm ức xứ Diêm-phù trong má»™t thế giá»›i Ta-bà nà y, không phải là thế giá»›i khắp nÆ¡i hÆ° không ở văn sau… Theo thứ tá»± hai tầng nói: Văn Thù nhất thiết xứ, chỉ là mÆ°á»i quốc Ä‘á»™ Pháºt ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có trăm ức xứ, không phải là xứ ở tầng thứ ba, cho đến cuối cùng má»›i là toà n bá»™ pháp giá»›i. à văn nhÆ° váºy nên biết. Tầng thứ hai soi chiếu mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có mÆ°á»i thế giá»›i. TrÆ°á»ng hà ng giống nhÆ° trÆ°á»›c, trong kệ phân là m hai: Äầu là sáu kệ ca ngợi Äức Pháºt, sau là bốn kệ ca ngợi Bồ-tát. Trong phần đầu: 1) Hiển bà y vá» nhân cầu đạo của Pháºt; 2) Chuyển chánh pháp luân, câu đầu là nêu ra, câu tiếp giải thÃch vá» không ThÆ°á»ng, hai câu sau cuối giải thÃch vá» không Äoạn; 3) Äại thệ là m căn bản; 4) Từ lá»±c chế phục ma; 5) Chứng Trà đoạn bên trong; 6) Lợi Ãch của trà giáo hóa bên ngoà i. Trong phần sau ca ngợi Bồ-tát: 1) Äi qua các cõi; 2) Niệm Pháºt; Cứu khổ; 4) Há»™ pháp, Ä‘á»u là câu sau cuối kết luáºn vá» nhân quả. Tầng thứ ba soi chiếu mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có trăm thế giá»›i. Trong kệ Ä‘Æ°a ra hai giải thÃch: Má»™t giải thÃch là má»™t kệ đầu ca ngợi vỠđức của Báo thân, chÃn kệ còn lại ca ngợi vỠđức của Hóa thân. Trong má»™t kệ trÆ°á»›c, hai câu đầu trình bà y vỠđức của Äại TrÃ, má»™t câu tiếp là đức của Äại Äịnh, má»™t câu sau cuối là đức của Äại Bi. Lại giải thÃch: Dùng Lý trà soi chiếu Chân, cho nên hiểu rõ các pháp nhÆ° Không, đạt được tâm thanh tịnh vô ngại; dùng Lượng trà rõ rà ng vá» Tục, cho nên hiểu rõ các pháp nhÆ° Huyá»…n, có thể Ä‘iá»u phục quần sinh. Hai giải thÃch rằng má»™t kệ đầu là tổng quát, chÃn kệ còn lại là riêng biệt. Trong tổng quát, do ứng vá»›i cÆ¡ mà hiện khởi, cho nên nhÆ° huyá»…n, khiến cho trông thấy sai biệt. Do mẫu má»±c mà không khởi, cho nên nhÆ° Không, bình đẳng cùng chung má»™t vị. Do khởi-không khởi không có hai, Ä‘iá»u phục chúng sinh thì tâm thÆ°á»ng thanh tịnh, cho nên nói là vô chÆ°á»›ng ngại. Trong chÃn kệ sau Ä‘á»u có đủ nghóa vá» không hai nà y, cho nên Dụng thÆ°á»ng vắng lặng. Lại ba câu trÆ°á»›c trình bà y vá» Thể của duyên khởi thanh tịnh, má»™t câu sau cuối trình bà y vá» duyên khởi. ChÃn kệ sau dùng Thể thuáºn theo duyên, chÃnh thức trình bà y vá» tÆ°á»›ng của duyên khởi. Trong đó hoặc là thấy thì có ba nghóa: 1) Dá»±a và o má»™t ngÆ°á»i thấy ở thá»i gian khác nhau, nghóa là nhÆ° lúc đầu thấy má»›i sinh ra, cho đến vá» sau thấy Niết-bà n, lần lượt mà thấy. 2) Nhiá»u ngÆ°á»i thấy cùng má»™t lúc, nghóa là có ngÆ°á»i thấy lúc Ä‘ang thuyết pháp thì từ trong ấy có ngÆ°á»i thấy Niết-bà n…, Ä‘á»u không có gì chÆ°á»›ng ngại, không trông thấy lẫn nhau. 3) Má»™t ngÆ°á»i thấy cùng má»™t lúc, nghóa là thấy lúc má»›i sinh ra, trong đó thì thấy Niết-bà n…, nhÆ° tám tÆ°á»›ng tinh tế… ở văn sau. Bởi vì tâm thanh tịnh vô ngại, cho nên có thể dung hòa trá»n vẹn ứng vá»›i khắp nÆ¡i. Trong đó: 1) Má»›i sinh ra; 2) Lúc Ä‘i bảy bÆ°á»›c; 3) Lúc quay đầu lại nhìn mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng; 4) Lúc SÆ° tá» gầm lên nói trên trá»i dÆ°á»›i đất chỉ có Ngã là tôn quý; 5) Xuất gia; 6) Thà nh đạo; 7) Chuyển pháp luân; 8) Hiện bà y thần lá»±c; 9) Nháºp Niết-bà n. Tầng thứ tÆ° soi chiếu má»™t ngà n thế giá»›i. Trong kệ phân là m ba: Äầu là hai kệ trình bà y vá» Pháp thân, tiếp là bốn kệ phân rõ vá» Giải thoát, sau là bốn kệ trình bà y vá» Bát-nhã. Trong phần Pháp thân, má»™t kệ đầu trình bà y vá» lý thÃch ứng vá»›i duyên khởi, nghóa là câu đầu nêu rõ sâu xa, những câu sau giải thÃch vá» không có tÆ°á»›ng đã đạt được, cÅ©ng không có trà có thể đạt được, nhÆ°ng không trú và o pháp nà y cho nên ứng vá»›i cÆ¡ mà hiện rõ; má»™t kệ sau trình bà y vá» hiện rõ tức là không hiện rõ, cho nên lìa xa các trần. Trong phần tiếp là Giải thoát có ba: Má»™t kệ đầu thế nà o là Giải thoát, nghóa là câu đầu trình bà y vá» Thể của giải thoát; ba câu sau trình bà y vá» Dụng của giải thoát, nghóa là cÆ¡ cảm tÆ°Æ¡ng Æ°ng gá»i hòa hợp mà khởi lên. Hai kệ rưỡi tiếp phân rõ vá» giải thoát nÆ¡i nà o, nghóa là má»™t kệ đầu lìa rà ng buá»™c của khổ, lìa Phần Ä‘oạn cho nên không thuá»™c vá» thế gian, lìa Biến dịch cho nên gá»i SÆ° tá» giữa loà i ngÆ°á»i; má»™t kệ tiếp lìa rà ng buá»™c của nghiệp, nghóa là căn-cảnh vốn Không, nghiệp hÆ° vá»ng không còn cho nên cùng thoát ra, má»™t câu tiếp lìa rà ng buá»™c của phiá»n não, má»™t câu tiếp gồm chung kết luáºn vónh viá»…n không còn cho nên chảy dà i không chuyển đổi. Ná»a kệ sau cuối trình bà y vá» nhá» và o đâu mà giải thoát, nghóa là nhá» và o Tá»± lợi-Lợi tha viên mãn, nói nhÆ° văn. Trong phần sau là Bát-nhã có ba: Má»™t kệ đầu soi chiếu vá» Chân, hai kệ tiếp là hiểu rõ vá» Tục, má»™t kệ sau cuối là cùng kết luáºn vá» Chân- Tục dung hòa vô ngại. Tầng thứ năm soi chiếu má»™t vạn thế giá»›i. Trong kệ khuyến khÃch các Bồ-tát tu mÆ°á»i loại nghiệp: 1) Nghiệp vá» Từ Bi; 2) Nghiệp vá» TÃn tâm niệm Pháºt; 3) Nghiệp vá» Tuệ thiện; 4) Nghiệp vá» không gián Ä‘oạn; 5) Nghiệp vá» trải qua thá»i gian dà i; 6) Nghiệp vá» quán Tháºt tÆ°á»›ng của thân; 7) Nghiệp vá» quán Tháºt cảnh của tâm; 8) Nghiệp vá» thần thông; 9) Nghiệp vá» phân biệt quốc Ä‘á»™ của Pháºt; 10) Nghiệp vá» nháºn biết rõ rà ng nhiá»u Äức Pháºt. Ở trong mÆ°á»i nghiệp nà y, má»™t nghiệp đầu là duyên vá»›i hà nh của chúng sinh; bốn nghiệp tiếp là duyên vá»›i hà nh của Äức Pháºt, má»™t là TÃn, hai là Tuệ, ba là Quán, bốn là Cầu; hai nghiệp tiếp là tiến và o quán hạnh, má»™t là Tá»±, hai là Tha, lại má»™t là Thân, hai là Tâm; ba nghiệp sau cuối là khởi lên tác dụng thá»±c hà nh, má»™t nghiệp đầu là tác dụng của thần thông, hai nghiệp sau là tác dụng của trÃ, má»™t là biết vá» quốc Ä‘á»™, hai là biết vá» Pháºt. Tầng thứ sáu soi chiếu mÆ°á»i vạn thế giá»›i. Trong kệ dá»±a và o bản Phạm, má»—i bốn câu là m má»™t tụng, gồm có 11 kệ. Trong đó có hai: Äầu là sáu kệ bảy chữ trình bà y vá» Thể tánh tịch diệt của Pháºt, sau là năm kệ năm chữ trình bà y vá» diệu dụng tá»± tại. Trong phần đầu: Má»™t kệ đầu trình bà y vá» chấp và o Sắc là trái vá»›i Chân. Hai là Diệu tÆ°á»›ng vượt quá tình thức. Ba là hiển bà y vá» nguyên cá»› vượt quá tình thức, nghóa là dùng không phải là tÆ°á»›ng để là m tÆ°á»›ng. Bốn là tÆ°á»›ng ngay nÆ¡i không phải tÆ°á»›ng, cho nên không có hợp lại-tản ra. Năm là trình bà y vá» Pháºt không có năm Uẩn. Nếu dá»±a theo Tiểu thừa thì Pháºt có năm Uẩn hữu láºu, nhÆ° Tỳ-bà -sa… nói. Nếu dá»±a và o Thỉ giáo thì Pháºt có năm Uẩn vô láºu, nhÆ° Thà nh Duy Thức… nói. Nếu là Chung giáo và Äốn-Viên giáo thì Pháºt không có năm Uẩn vô láºu, nhÆ° Pháºt Äịa luáºn nói: “Nghóa nhÆ° tháºt là thân-Ä‘á»™ của NhÆ° Lai vô cùng vi diệu cho đến không phải là các pháp môn nhÆ° Uẩn-Giá»›i… thâu nhiếp, chỉ tùy theo những gì thÃch ứng mà nói đủ loại khác nhau.†Sáu là trình bà y vá» trong tâm-ngoà i thân của Pháºt không khác, bởi vì cùng giải tho- át, bởi vì không có hai, bặt dứt sắc-tâm. Trong phần sau là diệu dụng có ba: Má»™t kệ đầu là ánh sáng của Trà soi chiếu. Hai kệ tiếp là thân hÆ°á»›ng đến cảm ứng vô ngại, má»™t kệ đầu là má»™t-nhiá»u vô ngại, má»™t kệ sau là lý-sá»± vô ngại. Hai kệ sau cuối nêu ra Vá»ng để hiển bà y vá» Chân, má»™t kệ đầu là nêu ra Vá»ng, má»™t kệ sau là hiển bà y vá» Chân. NhÆ° váºy chân tháºt là vá»ng tưởng trÆ°á»›c đây, bởi vì ngÆ°á»i mê cho rằng vá»ng là tháºt mà không thấy tháºt của vá»ng, ngÆ°á»i ngá»™ thấy vá»ng không có tháºt tức là thấy tháºt của vá»ng, bởi vì hợp vá»›i pháp vá»ng. Lại bởi vì ngÆ°á»i mê có vá»ng mà không nháºn biết vá»ng cho nên không có tháºt của vá»ng, ngÆ°á»i ngá»™ không có vá»ng cho nên nháºn biết vá»ng, nháºn biết vá»ng cho nên đạt được tháºt của vá»ng, suy nghó Ä‘iá»u nà y. Tầng thứ bảy soi chiếu trăm vạn thế giá»›i. Trong tụng có mÆ°á»i kệ: Má»™t kệ đầu là má»™t mình vượt lên trên thế gian. Hai là khéo léo bặt dứt tâm-cảnh, không có nÆ°Æ¡ng tá»±a thì không có cảnh. Ba là tánh đối trị lìa nhiá»…m, câu trÆ°á»›c là tánh lìa xa, câu tiếp là đối trị lìa xa, hai câu sau là giải thÃch thà nh tá»±u. Bốn là lìa xa Vá»ng-hiểu rõ Chân. Năm là chuyển- không chuyển pháp luân. Sáu là lìa xa tưởng có-không có, gá»i là ý ng- hóa Ä‘Ãch thá»±c. Bảy là dá»±a theo Chân đế, pháp bặt dứt má»™t-nhiá»u. Tám là dá»±a theo Tục đế, trong đó hai câu đầu là má»™t-nhiá»u không xen tạp, hai câu sau là hiển bà y vá» lợi Ãch nháºn biết rõ rà ng. Há»i: TrÆ°á»›c đây nói trong má»™t hiểu vô lượng…, cùng vá»›i Ä‘iá»u nà y trái ngược nhau, là m sao có thể giải thÃch? Äáp: Trong nà y duyên khởi có bốn câu: 1) Trong má»™t có nhiá»u bởi vì má»™t không có tánh; 2) Trong má»™t không có nhiá»u bởi vì má»™t không là m há»ng; 3) Trong má»™t cÅ©ng nhiá»u cÅ©ng không nhiá»u, bởi vì không là m há»ng má»™t mà không có tánh, không có tánh mà không ngăn ngại má»™t, cho nên có đủ hai nghóa; 4) Trong má»™t không phải là nhiá»u cÅ©ng không phải là không nhiá»u, bởi vì hai nghóa Ä‘á»u dung hòa là m mất Ä‘i cho nên cả hai cùng phai má». Lại do má»™t cho nên có hai, bởi vì nếu không phải là không có tánh thì là m há»ng má»™t; do hai cho nên có má»™t, bởi vì nếu là m há»ng má»™t thì không có gì không có tánh. Vì váºy hai nghóa mà chỉ là má»™t sá»±. Äây là dá»±a theo Bất hoại, trÆ°á»›c là dá»±a theo Vô tánh, cho nên không trái ngược nhau. Äây tức là bởi vì trong má»™t không có nhiá»u, cho nên trong má»™t có nhiá»u; trên ngược lại cÅ©ng nhÆ° váºy. Câu thứ ba và câu thứ tÆ°, cùng-không cùng thuáºn theo nhau cÅ©ng nhÆ° váºy, cùng vô ngại mà thà nh láºp, suy nghó chuẩn xác Ä‘iá»u nà y. ChÃn là quán vá» tÆ°á»›ng của ba pháp không còn, gá»i là niệm Bồ-Ä‘á»: Má»™t là các pháp, hai là chúng sinh, ba là quốc Ä‘á»™. MÆ°á»i là quán vá» ba pháp nhÆ° tánh gá»i là hiểu rõ vá» nghóa của pháp Pháºt. Tầng thứ tám soi chiếu má»™t ức thế giá»›i. Phép đếm số của các nÆ°á»›c Tây Trúc có ba loại ức: 1) Trăm vạn; 2) Ngà n vạn; 3) Vạn vạn. Văn sau trăm ngà n-trăm ngà n gá»i là má»™t Câu-chi, Câu-chi thì Trung Hoa nói là Ức, là má»™t ngà n vạn là m Ức. Trong nà y dá»±a và o ngà n vạn là m má»™t Ức, Äối Pháp luáºn nói v..v… Trong tụng có 20 kệ ca ngợi vá» lá»±c thiện xảo của Pháºt, hai tụng là má»™t nghóa, Ä‘á»u trÆ°á»›c là nêu ra những việc là m, má»™t câu sau cuối kết luáºn do năng lá»±c khéo léo. Trong đó có mÆ°á»i: Má»™t là lá»±c vá» Trà đoạn viên mãn. Hai là lá»±c vá» Äại Trà vui vá»›i cảnh. Ba là lá»±c vá» không có công sức mà thà nh tá»±u sá»± việc, trong đó có ba pháp, má»™t là chúng sinh, hai là nÆ¡i giáo hóa, ba là ná»™i thiá»n, Ä‘á»u lìa xa nhiá»…m trÆ°á»›c cho nên nói là năng lá»±c khéo léo. Bốn là lá»±c vá» Lý-Trà tiến và o Tháºt. Năm là lá»±c vá» nêu rõ quả thâu nhiếp chúng sinh. Sáu là lá»±c vá» Trà tiến và o sâu xa bà máºt. Bảy là lá»±c vá» Cảnh-Trà cùng mất cả hai. Tám là lá»±c vá» nhá»› thá»i gian rõ rà ng nÆ¡i chốn. ChÃn là lá»±c vá» thông hiểu rõ rà ng má»i căn cÆ¡. MÆ°á»i là lá»±c vá» khéo léo thông hiểu ba thá»i gian. Trong đó má»™t loại đầu là dá»±a theo Tục, má»™t loại sau là dá»±a theo Chân. Tầng thứ chÃn soi chiếu mÆ°á»i ức thế giá»›i. Trong tụng có 20 kệ ca ngợi vá» hạnh Lợi tha của Äức Pháºt, cÅ©ng hai tụng là m má»™t sá»±. Trong đó, hai kệ đầu tổng quát nêu ra ý giáo hóa, 16 kệ tiếp riêng biệt phân rõ vá» sá»± giáo hóa, hai kệ sau cuối là kết luáºn vá» Dụng giống nhÆ° Thể. Trong phần đầu, SÆ° tá» hống là quyết định Ä‘á»™. Trong riêng biệt có tám cặp, Ä‘á»u là má»™t kệ đầu nêu ra đã được cứu giúp, má»™t kệ sau phân rõ vá» chủ Ä‘á»™ng cứu giúp. Trong cặp đầu, má»™t kệ trÆ°á»›c là cứu giúp chúng sinh si-ái, nhÆ° ngÆ°á»i rÆ¡i xuống biển, do bốn nghóa khó mà thoát khá»i: NÆ°á»›c sâu; 2) Sóng cao; 3) Bị vÆ°á»›ng và o lÆ°á»›i; 4) Tối tăm mù mịt cho nên khó thoát; chúng sinh cÅ©ng nhÆ° váºy. Trong nà y, ái có hai nghóa: 1) Äã được nhiá»u vốn là nhÆ° biển; 2) Cầu không đủ nhÆ° nÆ°á»›c chảy; si cÅ©ng có hai nghóa: a) Không thấy lầm lá»—i cho nên nhÆ° ngu đần, b) Thấy có vui cho nên Ä‘an thà nh lÆ°á»›i. Má»™t kệ sau là tá»± mình tinh tiến thá»±c hà nh là chủ Ä‘á»™ng cứu giúp, tức là cảnh Bi của Pháºt, cho nên nói là cảnh Pháºt. Hai là cứu giúp chúng sinh năm dục, nghóa là năm cảnh nhÆ° Sắc… là m cho tâm mê mẩn há»—n loạn, tháºt không có nói là có, cho nên phát khởi vá»ng tưởng… Ba là cứu Ä‘á»™ chúng sinh đắm Ngã, Tuệ là Pháºt, thá»i gian nà y là Ngã, Ngã là gốc của sinh tá» cho nên Pháºt chủ Ä‘á»™ng diệt trừ; ba câu sau là đã được cứu giúp, câu đầu là trÆ°á»›c không có ranh giá»›i, câu dÆ°á»›i là sau không có táºn cùng, không có Ngã-Pháp là tịch diệt. Bốn là cứu giúp chúng sinh trong nẽo ác, kệ đầu là khổ vô cùng, hai câu sau là khổ sâu nặng. Năm là cứu giúp chúng sinh tà kiến ngoại đạo. Sáu là cứu giúp chúng sinh mê đắm ba cõi. Bảy là cứu giúp chúng sinh vô minh. Tám là cứu giúp chúng sinh luôn luôn vây hãm. Trong hai kệ sau cuối là kết luáºn, sáu câu đầu là nhân tròn vẹn, câu đầu là có duyên, câu hai là hạnh vốn có, câu ba là nÆ¡i thá»±c hà nh, câu bốn là thá»±c hà nh nhiá»u, năm là hai câu thá»±c hà nh sâu sắc; hai câu sau cuối là quả đầy đủ, bởi vì giống vá»›i tất cả các thân của ba thế gian. Tầng thứ mÆ°á»i có 16 lá»›p, bởi vì nói riêng biệt khó hết cho nên tổng quát mà luáºn, cÅ©ng có 20 kệ, 6 kệ đầu nêu ra quả ca ngợi vỠđức, 14 kệ sau trình bà y vá» nhân hÆ°á»›ng đến tiến và o. Trong phần trÆ°á»›c, hai kệ đầu là ná»™i trà hợp vá»›i Chân, trong đó hai câu đầu là má»™t niệm quán nhiá»u kiếp, hai câu tiếp là má»™t niệm phai má» ba Ä‘á»i, hai câu tiếp là biết duyên khởi tức Chân, hai câu tiếp là công thà nh vá»—n có quả. Tiếp có hai kệ trình bà y vỠđức thù thắng nổi báºt bên ngoà i, trong đó hai câu đầu là tên gá»i khắp nÆ¡i, hai câu tiếp là lìa nhiá»…m, hai câu tiếp là thân khắp nÆ¡i, hai câu tiếp là thuyết giảng khắp nÆ¡i. Hai kệ sau cuối trình bà y vá» nhân quả y-chánh, trong đó trÆ°á»›c là phÆ°á»›c là m nhân đạt được Y quả, sau là trà là m nhân đạt được Chánh quả. Trong 14 kệ sau luáºn chung vá» giáo tu bảy loại hạnh: Má»™t là hai kệ đầu tu hạnh Tá»± lợi-Lợi tha, kệ trÆ°á»›c là Tá»± lợi, câu đầu là PhÆ°á»›c, câu hai là Nhẫn, câu ba là Äịnh, câu bốn là Tuệ; kệ sau là Lợi tha. Hai là hai kệ thà nh tá»±u hạnh thấy Pháºt, kệ đầu là thấy Ứng, kệ sau là thấy Chân. Thông hiểu rõ rà ng tất cả các pháp có-không, không phải là có-không thì có ba môn: 1) Dá»±a theo ba tánh; 2) Dá»±a theo ba vô tánh; 3) Dá»±a theo cả hai dung hòa. Trong má»™t lại có hai, trÆ°á»›c là riêng biệt, sau là tổng quát. Trong riêng biệt, ba tánh Ä‘á»u có hai nghóa. Trong Sở chấp, má»™t là tình có, hai là lý không có. Trong Y tha, má»™t là huyá»…n Hữu, hai là tánh Không. Trong Viên thà nh, má»™t là lìa tÆ°á»›ng, hai là Thể tháºt. Ba loại trên đây, má»—i má»™t loại Ä‘á»u dung hòa không hai vốn là má»™t tánh. Trong tổng quát thì Sở chấp là không có, Viên thà nh là có, Y tha là cùng có cả hai, bởi vì Chân-Vá»ng thâu nhiếp đầy đủ hai tÆ°á»›ng không còn cho nên không hai. Hai là dá»±a theo ba vô tánh, đầu là trong cảnh quán không có tÆ°á»›ng, bởi vì Sở chấp có-không Ä‘á»u là hÆ° vá»ng, lại không có pháp có mà có pháp không có, cho nên cùng lìa. Trong Y tha không có sinh tánh, không có huyá»…n Hữu mà có tánh Không, không hai cho nên cùng lìa. Trong Viên thà nh không có tánh, không có hai tánh mà có Chân lý, cÅ©ng không hai cho nên cùng bặt dứt. Ba là dá»±a theo cả hai dung hòa, ba có-ba không có, viên dung vô ngại, hai tÆ°á»›ng bặt dứt cho nên cùng lìa. Ba là hai kệ khuyên dạy thá»±c hà nh thuyết pháp, trong đó hai câu đầu là cảnh đã được giáo hóa, Lạc là tin tưởng vui thÃch, tin tưởng vui thÃch không phải là má»™t mà đầy khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng; má»™t câu tiếp là nÆ¡i giáo hóa; má»™t câu tiếp là chÃnh thức thuyết giảng; hai câu tiếp là lợi Ãch giáo hóa, câu trÆ°á»›c là lìa nhiá»…m, câu sau là thà nh tá»±u vỠđức; hai câu sau cuối là công hạnh thà nh tá»±u. Bốn là hai kệ thá» pháp thá»±c hà nh tức là thấy Pháp thân Ä‘ang thuyết giảng, bởi vì lấy bảy Giác là m Pháp luân. Năm là hai kệ trình bà y vá» rá»i bá» tÆ°á»›ng thấy Chân hạnh. Sáu là hai kệ vá» hạnh sinh đến cõi nhÆ° Pháºt… Bảy là hai kệ dụ vá» sinh diệt không có hạnh căn bản. Trên đây là đáp chung vá» mÆ°á»i câu há»i đầu ở phần trÆ°á»›c, xong. --------------------------- <è©ž>Phẩm 6: MINH NẠN</è©ž> Có năm môn phân biệt: à đưa ra. Giải thÃch tên gá»i. Phân tÃch. D.Tông thú. E. Giải thÃch văn kinh. à đưa ra có hai: Má»™t, Ä‘Æ°a ra Phần vị, là bởi vì trÆ°á»›c đây trình bà y vá» pháp mà quả đã dá»±a và o, nay phân rõ vá» dá»±a và o quả mà thà nh tá»±u nhân hạnh; hai, Ä‘Æ°a ra Phẩm là trong hạnh đã thà nh tá»±u, phÆ°Æ¡ng tiện trÆ°á»›c phần vị thì TÃn-Hạnh là m đầu tiên, trong TÃn có Giải-Hạnh và đức, trình bà y vá» Ä‘iá»u khó hiểu để phân rõ vá» Giải, vì ở đầu tiên cho nên Ä‘Æ°a ra. GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Bồ-tát là ngÆ°á»i, trình bà y vá» Ä‘iá»u khó hiểu là pháp, chá»n lấy pháp của quả khác vốn là Y chủ thÃch. Minh Nạn có bốn nghóa: Dá»±a theo tâm cảnh, Nạn là Chân-Tục ẩn kÃn sâu xa, Minh là diệu trà chiếu rá»i rõ rà ng. Dá»±a theo giáo nghóa, Nạn là mÆ°á»i nghóa rất sâu xa, Minh là lặp Ä‘i lặp lại để hiển bà y thông suốt. Dá»±a theo luáºn đạo, Nạn là há»i, Minh là đáp, bởi vì gồm chung há»i-đáp cho nên gá»i là Minh Nạn. Vì sao? Bởi vì chỉ nêu ra pháp thẳng thắn để bà n luáºn là há»i, vặn há»i không đúng lý là Nạn; tùy theo câu há»i thẳng thắn trình bà y là đáp, giải thÃch tÆ°á»ng táºn hiển bà y rõ rà ng là Minh. Phân ra chủ khách, dá»±a theo khách thì trong trÆ°á»ng hà ng trình bà y giả thiết đối vá»›i Nạn, dá»±a theo chủ thì trong kệ trình bà y giải thÃch đối vá»›i Nạn, cho nên gá»i là Minh Nạn. PHÂN TÃCH: Ngay trong nhân nà y, hoặc phân là m hai: Má»™t, ká» sát phần vị, đó là từ phẩm nà y xuống đến phẩm Hồi HÆ°á»›ng; hai, chứng được phần vị, đó là từ phẩm Tháºp Äịa trở xuống chứng được phần vị. Hoặc phân là m ba: Má»™t, ba phẩm đầu là phÆ°Æ¡ng tiện trÆ°á»›c phần vị; hai, từ phẩm Thăng Thiên trở xuống là 13 phẩm trình bà y vá» Chánh vị của Tam Hiá»n; ba, từ phẩm Tháºp Äịa trở xuống là sáu phẩm trình bà y vá» Chân vị của Tháºp Thánh. Hoặc phân là m bốn: Má»™t, từ đây đến hết Há»™i thứ ba là mÆ°á»i Giải, bởi vì TÃn là phÆ°Æ¡ng tiện trú cho nên không có Chánh vị, thâu nhiếp thuá»™c vá» trong Tháºp Trú; hai, Há»™i thứ tÆ° là Tháºp Hạnh; ba, Há»™i thứ năm là Tháºp Hồi HÆ°á»›ng; bốn, Há»™i thứ sáu là Tháºp Äịa… Hoặc phân là m năm, bởi vì tách ra TÃn khác vá»›i Trú. Lại chỉ nói phần nghóa, hoặc phân là m ba: Má»™t, ba phẩm đầu trình bà y vá» bắt đầu khởi lên ở thá»i quá khứ; hai, từ phẩm Thăng Thiên trở xuống trình bà y vá» khéo léo tu táºp ở thá»i hiện tại; ba, phẩm Bất TÆ° Nghị Pháp… trình bà y cuối cùng hiển hiện ở thá»i vị lai. Hoặc phân là m bốn: Má»™t, ngÆ°á»i chÆ°a tin thì khiến cho tin; hai, từ Há»™i thứ ba trở xuống là đã tin thì khiến cho tiến và o, đó là Giải-Hạnh; ba, từ phẩm Tháºp Äịa trở xuống là đã tiến và o thì khiến cho thuần thục; bốn, từ phẩm Bất TÆ° Nghị trở xuống là đã thuần thục thì khiến cho giải thoát. TÔNG THÚ có hai: Äầu là nối thông, sau là riêng biệt. Nối thông là luáºn đến ba phẩm nà y trình bà y vá» pháp hà nh của Tháºp TÃn, trong đó Ä‘Æ°a ra tám môn: 1) Giải thÃch tên gá»i; 2) ÄÆ°a ra Thể; 3) Phát tâm; 4) Xác định phần vị; 5) Hà nh tÆ°á»›ng; 6) Trừ chÆ°á»›ng; 7) Tiến lùi; 8) Äức dụng. Môn thứ ba là phát tâm, nghóa là bắt đầu từ có đủ phiá»n não (cụ phược) không biết đến những tên gá»i nhÆ° Tam Bảo…, lần đầu khởi lên má»™t niệm nhÆ° TÃn… Äây là dá»±a theo Thỉ giáo, nhÆ° kinh Bổn Nghiệp nói v.v…; Chung giáo nhÆ° phần tÃn tâm tu hà nh trong Khởi TÃn luáºn v.v… Viên giáo nhÆ° đầu phẩm Hiá»n Thủ v.v… Bởi vì Tiểu thừa không phải là phần vị nà y cho nên không dá»±a theo để nói. Äốn giáo không có phần vị cho nên cÅ©ng không nói v.v… CÅ©ng có thể Tiểu thừa cÅ©ng có nghóa của SÆ¡ TÃn, nhÆ° Tiểu luáºn v.v…; trong Äốn giáo cÅ©ng có TÃn v.v… Môn thứ tÆ° là xác định phần vị, pháp của Tháºp TÃn nà y ở trong Thỉ giáo thì chÃnh mình là phần vị, nhÆ° LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn nói: “NhÆ° bốn phần vị trÆ°á»›c đạo Tu-Ä‘Ã -hoà n, đó là Noãn-Äảnh…; bốn phần vị trÆ°á»›c địa Bồ-tát cÅ©ng nhÆ° váºy, đó là Tháºp TÃn-Tháºp Giải-Tháºp Hạnh-Tháºp Hồi HÆ°á»›ng.†Lại trong luáºn ấy và luáºn Pháºt Tánh… Ä‘á»u nói: Äịa tiá»n tu bốn hạnh, đó là Tháºp TÃn tu hạnh tin tưởng vui vá»›i Äại thừa, hạnh Bát-nhã của Tháºp Giải, hạnh Tam-muá»™i của Tháºp Hạnh, hạnh Äại Bi của Tháºp Hồi HÆ°á»›ng. Lại bởi vì trừ diệt Chánh sá» của bốn lá»›p chÆ°á»›ng ngại: 1) Trừ diệt chÆ°á»›ng ngại vá» không tin của Xiển-Ä‘á»; 2) Trừ diệt chÆ°á»›ng ngại vá» Ngã chấp của ngoại đạo; 3) Trừ diệt chÆ°á»›ng ngại vá» sợ hãi khổ Ä‘au của Thanh văn; 4) Trừ diệt chÆ°á»›ng ngại vá» rá»i bá» Äại Bi của Äá»™c giác. Vả lại, TÃn trở thà nh chủng tá» của nhân thuá»™c Tịnh đức, Giải trở thà nh chủng tá» của nhân thuá»™c Ngã đức, Hạnh trở thà nh chủng tá» của nhân thuá»™c Lạc đức, Hồi hÆ°á»›ng trở thà nh chủng tá» của nhân thuá»™c ThÆ°á»ng đức. Lại trong kinh Nhân VÆ°Æ¡ng dá»±a và o báo của bốn Luân VÆ°Æ¡ng, đó là Thiết-Äồng-Ngân-Kim. Bởi vì giáo nghóa nà y cho nên biết Tháºp TÃn cÅ©ng là phần vị. Nếu dá»±a theo Chung giáo thì TÃn nà y chỉ là phÆ°Æ¡ng tiện của phần vị Tháºp Trú, bởi vì tá»± mình không có phần vị riêng biệt. Trong kinh Bổn Nghiệp nói: “ChÆ°a lên Trú tiá»n có tên gá»i của mÆ°á»i tâm nà y: 1) TÃn tâm; 2) Niệm tâm; 3) Tinh tiến tâm; 4) Tuệ tâm; Äịnh tâm; 6) Bất thối tâm; 7) Hồi hÆ°á»›ng tâm; 8) Há»™ tâm; 9) Giá»›i tâm; 10) Nguyện tâm. Tu tâm nà y tăng thêm má»™t kiếp-hai kiếp-ba kiếp má»›i có thể tiến và o trong Trú thứ nhất. Má»—i má»™t tâm có mÆ°á»i tăng thêm thà nh ra 100 pháp minh môn, gá»i là tiến và o trong chủng tánh của Táºp.†Vì váºy biết không có phần vị mà chỉ là hà nh thuá»™c phÆ°Æ¡ng tiện. Lại dá»±a theo văn nhÆ° sáu Chủng tánh-sáu Nhẫn-sáu Tuệ…, cho nên cÅ©ng là thà nh tá»±u vá» Chứng. Lại trong kinh Nhân VÆ°Æ¡ng chỉ nói đến ba Hiá»n-mÆ°á»i Thánh chứ không nói đến bốn. Lại trong kinh nà y bốn phần vị sau Ä‘á»u có nháºp Äịnh, xuất Äịnh rồi nêu ra 10 tên gá»i để phân rõ vá» 10 nghóa…, chỉ riêng trong TÃn thì không có Ä‘iá»u nà y, cho nên có thể biết. Lại trong kinh Bổn Nghiệp chỉ có 42 Hiá»n Thánh chứ không nói là 52, cho nên có thể biết. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì vì sao kinh Nhân VÆ°Æ¡ng nói Tháºp TÃn là phần vị chủng tánh, vẫn chỉ thiết láºp phần vị Tam Hiá»n? Äáp: Bởi vì ở đây có thâu nhiếp lẫn nhau cho nên nhÆ° váºy. Vì sao? Bởi vì nghóa dá»±a theo có bốn câu: 1) Bởi vì phần vị vốn có thâu nhiếp phÆ°Æ¡ng tiện cho nên chỉ có Tam Hiá»n, thì ẩn Ä‘i tên gá»i của TÃn chỉ luáºn đến phần vị của Trú, văn dẫn chứng có thể biết. 2) Bởi vì phÆ°Æ¡ng tiện thâu nhiếp phần vị vốn có cho nên ngay nÆ¡i Tháºp Trú gá»i là Tháºp TÃn, ẩn Ä‘i tên gá»i Tháºp Trú, do đó kinh Nhân VÆ°Æ¡ng nói: “10 TÃn-10 Chỉ-10 Kiên tâm.†Thì không luáºn đến Tháºp Trú mà chỉ gá»i là Tháºp TÃn. 3) Bởi vì Ä‘Æ°a ra phÆ°Æ¡ng tiện khác vá»›i phần vị vốn có, thì nhÆ° Trú tiá»n có mÆ°á»i tâm nà y là m phÆ°Æ¡ng tiện… 4) Ở nÆ¡i phÆ°Æ¡ng tiện mượn nói là Chánh vị, nhÆ° Thỉ giáo trÆ°á»›c đây; nếu dá»±a theo Viên giáo thì có hai nghóa; nếu dá»±a và o tá»± pháp của Phổ Hiá»n thì tất cả Ä‘á»u không có phần vị. Nếu dá»±a theo pháp nÆ°Æ¡ng nhá» thì giống nhÆ° Chung giáo, nhÆ°ng TÃn đầy đủ tiến và o phạm vi của phần vị, thâu nhiếp bao gồm tất cả các phần vị sau Ä‘á»u thuá»™c vá» trong nà y, không có gì không đầy đủ, bởi vì đây là dá»±a theo hà nh thâu nhiếp phần vị. Há»i: TÃn đã tháºt sá»± không có Chánh vị, vì sao Thỉ giáo nói là phần vị? Äáp: Bởi vì Thỉ giáo là cÆ¡ thô thiển-trà cạn cợt, hà nh-vị không phân biệt, giống nhÆ° Tiểu thừa giáo cho nên nói là bốn phần vị; Chung giáo cÆ¡ vi tế-trà sâu xa, cho nên có thể tháºt sá»± phân ra sai khác. Môn thứ năm là hà nh tÆ°á»›ng, nếu Thỉ giáo thì thá»±c hà nh mÆ°á»i tâm hà nh nhÆ° TÃn…; nếu theo Chung giáo thì nhÆ° năm môn tu hà nh-bốn loại tÃn tâm… trong Khởi TÃn luáºn. Nếu Viên giáo thì nhÆ° ba phẩm nà y đã nói… Môn thứ sáu là trừ chÆ°á»›ng, Thỉ giáo thì nhÆ° trÆ°á»›c trừ diệt chÆ°á»›ng ngại vá» không tin của Xiển-Ä‘á», Chung giáo thì nhÆ° luáºn Ä‘iá»u phục sâu xa phiá»n não…; nếu Viên giáo thì nhÆ° văn diệt trừ toà n bá»™ trăm chÆ°á»›ng…, Ä‘á»u là diệt lúc tâm đầy đủ. Môn thứ bảy là tiến lùi, tu TÃn chÆ°a đủ má»™t vạn kiếp, vá» sau tất cả Ä‘á»u lui sụt, bởi vì là tụ Bất định. Theo kinh Bổn Nghiệp nhÆ° mảy lông thuáºn theo gió… Giả sá» thứ sáu có tâm không lui sụt, thì chỉ là dấy lên tâm không lui sụt nà y, bởi vì không phải là phần vị, chÆ°a có thể không lui sụy. CÅ©ng có ngÆ°á»i giải thÃch lấy Ä‘iá»u nà y là m nghóa vá» không lui sụt của TÃn, sợ rằng không thÃch hợp, bởi vì trong kinh nói nhÆ° mảy lông, cho nên không có phần vị; luáºn nói tu TÃn chÆ°a trải qua má»™t vạn kiếp cho nên Ä‘á»u có lui sụt. Nếu đến má»™t vạn kiếp thì TÃn đã đầy đủ, cho nên không phải là thứ sáu. Nếu dá»±a và o Thỉ giáo thì bởi vì tùy theo tÆ°á»›ng thô thiển mà nói TÃn là phần vị, vì váºy nay sau Tam Hiá»n cÅ©ng tùy theo tÆ°á»›ng thô thiển mà nói, cho nên đến mÆ°á»i Hồi HÆ°á»›ng trở lên má»›i có thể không lui sụt, nhÆ° Pháºt Tánh luáºn quyển thứ nhất nói. Há»i: Trong luáºn ấy là thuáºt vá» SÆ° Tát-bà -Ä‘a nói, lẽ nà o là Äại thừa hay sao? Äáp: Tuy là Tát-bà -Ä‘a nói, nhÆ°ng không phải là tông ấy, bởi vì nói có tên gá»i phần vị của mÆ°á»i Hồi HÆ°á»›ng, Tiểu thừa không có phần vị nà y. Nếu trong Chung giáo thì TÃn đầy đủ tiến và o phần vị là không lui sụt, nhÆ° TÃn thà nh tá»±u phát tâm không lui sụt trong Khởi TÃn luáºn, và TÃn thanh tịnh-tâm sâu xa… ở văn sau trong nà y, bởi vì Viên giống nhÆ° Chung, cho nên tiến và o phần vị trở vá» sau má»›i nói là TÃn không lui sụt. Bởi vì nhân thuáºn theo quả tÆ°Æ¡ng xứng, cho nên nhÆ° TÃn-Nhẫn… Môn thứ tám là đức dụng, trong Thỉ giáo trở thà nh nhân thuá»™c Tịnh đức, và đạt được báo của Thiết Luân VÆ°Æ¡ng cÅ©ng có thể tiến và o Tháºp Giải… Chung giáo có thể thà nh tá»±u phần vị Tháºp Trú rồi thì có thể thấy được phần Ãt Pháp thân Pháºt, hiện bà y những sá»± việc nhÆ° tám tÆ°á»›ng thà nh đạo… Trong Viên giáo thì bao gồm thà nh tá»±u các phần vị sau, nếu dá»±a theo nhân thì đạt được ba nghiệp Phổ Hiá»n rá»™ng khắp pháp giá»›i, dá»±a theo quả thì thà nh Äẳng Chánh Giác khắp vô số thế giá»›i, nhÆ° phẩm Hiá»n Thủ nói. Sau là trình bà y vá» Tông của Phẩm, dùng mÆ°á»i nghóa tháºm thâm là m Tông, thà nh tá»±u Giải-Hạnh trong TÃn là Thú. GIẢI THÃCH VÄ‚N KINH: trong nà y ba phẩm thì là m ba phần: Phẩm đầu trình bà y vá» Giải trong TÃn giải; phẩm tiếp dá»±a và o Giải khởi Hạnh, phẩm sau cuối Giải-Hạnh đầy đủ cho nên thà nh tá»±u đức mà thôi. Lại giải thÃch đầu là Hạnh, tiếp là Nguyện, sau là phần vị của Äức. Ngay trong phần đầu có hai: Äầu là chÃnh thức phân rõ vá» mÆ°á»i nghóa, sau là kết luáºn gồm chung nhìn thấy khắp nÆ¡i. Trong phần trÆ°á»›c theo Thiá»n sÆ° Thiên giải thÃch là mÆ°á»i nghóa tháºm thâm, trong đó phân hai: Äầu là Văn Thù há»i má»i ngÆ°á»i đáp, trình bà y vá» diệu tuệ dẫn dắt các hà nh; sau là má»i ngÆ°á»i há»i Văn thù đáp, trình bà y vá» nhá» và o các hà nh mà thà nh tá»±u diệu tuệ. Lại Pháp sÆ° Diá»…n nói: Äầu má»™t ngÆ°á»i há»i nhiá»u ngÆ°á»i trình bà y, là hiểu vô lượng trong má»™t; sau nhiá»u ngÆ°á»i há»i má»™t ngÆ°á»i trình bà y, là hiểu má»™t trong vô lượng. Lại bởi vì Văn Thù là pháp chủ, nhiá»u cùng há»i vá» pháp sâu xa của cảnh Pháºt: 1) Duyên khởi tháºm thâm; 2) Giáo hóa tháºm thâm; 3) Nghiệp quả tháºm thâm; 4) Pháºt thuyết pháp tháºm thâm; 5) PhÆ°á»›c Ä‘iá»n tháºm thâm; 6) Chánh giáo tháºm thâm; 7) Chánh hạnh tháºm thâm; 8) Trợ đạo tháºm thâm; 9) Nhất thừa tháºm thâm; 1 0) Cảnh giá»›i Pháºt tháºm thâm. Duyên khởi tháºm thâm, bởi vì các pháp dá»±a và o tá»± tánh duyên sinh của Thức A-lại-da má»›i được Táºp khởi. Vì sao đầu tiên phân rõ vá» nghóa nà y? Nhiếp Luáºn nói: “Bồ-tát bắt đầu há»c thuáºn theo trÆ°á»›c phải quán xét nhân duyên nhÆ° tháºt của các pháp, bởi vì thà nh tá»±u TÃn giải chÃnh xác, là nói đến Ä‘iá»u nà y.†Trong đó, trÆ°á»›c há»i-sau đáp, cÅ©ng là trÆ°á»›c trình bà y thiết láºp vá» chất vấn, sau trình bà y giải thÃch vá» chất vấn. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t là tổng quát nói cho biết, vì sao đầu tiên há»i vá» Giác Thủ? Nghóa là bắt đầu phát khởi chán ngán mong cầu không phải là Giác đầu tiên thì không dấy khởi, nhÆ° Thiện Tà i bắt đầu phát khởi từ thà nh Giác. Lại bởi vì duyên khởi tháºm thâm cÅ©ng không phải là Giác thì không thông hiểu. Hai là trong phần chÃnh thức chất vấn, chất vấn Ä‘iá»u nà y do đâu sinh ra? Bởi vì tất cả các Bồ-tát phát khởi TÃn-Giải-Hạnh…, Ä‘á»u dá»±a và o đạo lý duy tâm nhÆ° váºy, đạt được khác vá»›i phà m phu-Tiểu thừa mà thà nh tá»±u Chánh hạnh. Khởi TÃn luáºn nói: “Có pháp có thể phát khởi TÃn căn Ma-ha-diá»…n, vì váºy thuáºn theo mà nói, pháp đã nói là tâm chúng sinh, tâm nà y thì thâu nhiếp tất cả pháp thế gian và xuất thế gian.†Do đó đối vá»›i Ä‘iá»u nà y mà khởi lên chất vấn. à chất vấn rằng: Tâm tánh là má»™t, quả báo đủ loại, vì sao má»™t tâm mà sinh ra nhiá»u báo? Lại tâm tánh đã là má»™t thì quả cÅ©ng sẽ là má»™t, quả báo đã nhiá»u thì tâm cÅ©ng sẽ là nhiá»u. Giả sá» nhÆ° váºy thì có gì sai? Nghóa là tâm nếu tùy theo báo trở thà nh nhiá»u thì sai vá»›i Duy Thức, báo nếu nhÆ° tâm là má»™t thì trái vá»›i nghiệp quả. Giả sá» nói cứu vãn: Nếu thiết láºp chỉ má»™t tánh tâm, không có năng lá»±c huân táºp thì có thể nhÆ° Ä‘iá»u đã chất vấn, nay trình bà y tâm tánh tuy là má»™t mà tùy theo nghiệp thiện-ác… có thể huân táºp mà chuyển cho nên sinh ra quả báo khác nhau, Ä‘iá»u nà y có gì sai? Sau ngăn chặn sá»± cứu vãn nà y, lại tiếp tục chất vấn rằng: Nghiệp không nháºn biết tâm, tâm không nháºn biết nghiệp…, đã không nháºn biết lẫn nhau thì sao trở thà nh huân táºp, huân táºp không thà nh thì sao đạt được các loại? à chất vấn nhÆ° váºy. Trong văn có hai: Äầu là nêu ra pháp thiết láºp chất vấn, sau là năm câu ngăn chặn sá»± cứu vãn trở lại chất vấn. Trong phần trÆ°á»›c có ba: Äầu là má»™t câu nêu ra pháp để đối chiếu xác định, tiếp theo má»™t câu là chÃnh thức hiển bà y vá» trái ngược nhau, sau cuối năm câu là giải thÃch vá» tÆ°á»›ng trở thà nh trái ngược nhau. Äầu nói tâm và tánh chỉ là má»™t, nghóa là bởi vì tánh của tâm, vốn là NhÆ° Lai Tạng bình đẳng cùng má»™t vị, cho nên nói là má»™t. Lại bởi vì tâm tức là tánh, vốn là Thức thứ tám không có hai loại, cho nên nói là má»™t. Tiếp là vì sao có thể sinh ra đủ loại quả báo, là hiển bà y vá» trái ngược nhau. Äây là chất vấn vá» bổn-mạt trái ngược nhau. Sau là hoặc đến nẽo thiện…, là giải thÃch vá» tÆ°á»›ng trở thà nh trái ngược nhau, trong đó có năm cặp: Cặp thứ nhất dá»±a theo y báo, nẽo thiện là trá»i-ngÆ°á»i, nẽo ác là ba Ä‘Æ°á»ng khổ. Cặp thứ hai dá»±a theo chánh báo, ở trong nẽo thiện các căn nhÆ° Nhãn… có đủ và không đủ, trong nẽo ác cÅ©ng nhÆ° váºy. Cặp thứ ba trở lại dá»±a và o y báo, ở trong căn có đủ thì giết mổ-săn bắn… là xứ ác, trì giá»›i-bố thÃ… là xứ thiện; trong căn không đủ cÅ©ng nhÆ° váºy. Cặp thứ tÆ° trở lại dá»±a theo chánh báo ngay trong xứ thiện có Ä‘oan chánh-có thô láºu; trong xứ ác cÅ©ng nhÆ° váºy. Cặp thứ năm ngay trong Ä‘oan chánh có khổ-vui; trong thô láºu cÅ©ng nhÆ° váºy. Sai biệt đủ loại nhÆ° váºy, cho nên nói là không giống nhau, báo đã không giống nhau nhÆ° váºy, thì nghóa của má»™t tâm ở đâu? Từ đây trở xuống là năm câu giải thÃch vá» tÆ°á»›ng trở thà nh trái ngược nhau, ngÆ°á»i xÆ°a giải thÃch rằng: Dá»±a theo không nháºn biết nhau để chất vấn, nghóa là tâm lấy hiểu biết là m tánh, có thể phát sinh đối vá»›i nghiệp, tâm và nghiệp Ä‘á»u có thể nháºn biết nhau. Vì sao kinh nói: Nghiệp không nháºn biết tâm, tâm không nháºn biết nghiệp…? Cách giải thÃch nà y sợ rằng không thuáºn vá»›i văn. Vì sao? Bởi vì không nháºn biết lẫn nhau… ở đây và các câu trên là cùng thà nh má»™t chất vấn nhÆ° nhau, hay là lại thà nh chất vấn khác nhau? Nếu cùng thà nh má»™t chất vấn nhÆ° nhau, thì tâm tánh trÆ°á»›c đây là má»™t mà quả báo có đủ loại, chÃnh là trái ngược nhau, cho nên đã thà nh chất vấn. Không nháºn biết lẫn nhau ở đây đối vá»›i kia có tác dụng gì, nếu thà nh chất vấn riêng biệt thì lại vì nghóa gì mà phát sinh chất vấn nà y? Vì váºy biết ý văn có phần riêng biệt, cho nên nay giải thÃch không giống nhÆ° xÆ°a, nghóa là đây tức là ngăn chặn cứu vãn tiếp tục chất vấn, nhÆ°ng cứu vãn ở ngoà i văn. Giả sá» cứu vãn nói rằng tâm tánh tuy là má»™t, nhÆ°ng có công năng của chủng tá» huân táºp nghiệp thiện-ác… sinh ra quả có sai khác, chá»— dá»±a của tâm tánh chỉ là má»™t mà không có hai, cho nên không có lá»—i. Nay trong phần tiếp tục chất vấn có năm cặp: Cặp thứ nhất dá»±a theo chủ Ä‘á»™ng dá»±a và o-thụ Ä‘á»™ng dá»±a và o không nháºn biết lẫn nhau, cho nên không trở thà nh huân táºp. Trong nà y nghiệp là chủ Ä‘á»™ng dá»±a và o, tâm là thụ Ä‘á»™ng dá»±a và o, lìa thụ Ä‘á»™ng không có chủ Ä‘á»™ng, chủ Ä‘á»™ng không nháºn biết thụ Ä‘á»™ng, cho nên nghiệp không nháºn biết tâm; lìa chủ Ä‘á»™ng không có thụ Ä‘á»™ng, thụ Ä‘á»™ng không nháºn biết chủ Ä‘á»™ng, cho nên tâm không nháºn biết nghiệp. Äã không nháºn biết lẫn nhau thì sao trở thà nh huân táºp? Bởi vì huân táºp không có thì lẽ nà o có thể nhá» và o nghiệp mà tâm sinh ra nhiá»u báo? Nháºn biết lẫn nhau nhÆ° váºy là dá»±a theo lá»±c của tánh mà nói, nhÆ°ng không có tánh-không có lá»±c, cho nên không nháºn biết lẫn nhau, không phải là dá»±a theo nháºn biết rõ rà ng. Trên đây là dá»±a theo tÆ°á»›ng của nhân thuá»™c Thức vốn có mà nói. Cặp thứ hai dá»±a theo tÆ°á»›ng của quả, nghóa là nhân quả không nháºn biết lẫn nhau, quả gá»i là dị thục. Quả báo có đủ hai nghóa: 1) Tâm chủ Ä‘á»™ng thá» báo, là Thức chủng tá» của Thức vốn có; 2) TÆ°á»›ng thụ Ä‘á»™ng thá» báo, là Thức của quả báo. Bởi vì chủng tá» là nhân của quả chứ không phải là nhân của mình, cho nên thá» không nháºn biết vá» báo; bởi vì báo là quả của nhân chứ không phải là quả của mình, cho nên báo không nháºn biết vá» thá». Äã không nháºn biết nhau thì nhân quả nà y mất Ä‘i, tâm sinh ra đủ loại, nghóa ấy ở đâu? Cặp thứ ba dá»±a theo má»›i huân táºp không nháºn biết lẫn nhau, nghóa là ở trong báo nà y thá» gá»i là tiếp nháºn, do các chuyển thức mà là m chủ Ä‘á»™ng huân táºp, cho nên không giống nhÆ° thá» báo; tâm gá»i là táºp khởi, do Thức thứ tám mà là m thụ Ä‘á»™ng huân táºp, không có tá»± tánh vá»›i nhau, Ä‘á»u không nháºn biết lẫn nhau. Huân táºp đã mất, má»™t tâm là m sao có thể sinh ra nhiá»u loại? Vì váºy trong Du-già nói: “Không thấy tạng trú, không thấy huân táºp, đó gá»i là Bồ-tát.†Cặp thứ tÆ° dá»±a theo thân-sÆ¡ không nháºn biết lẫn nhau, nghóa là chủng tá» là m nhân, dá»±a và o Thức vốn có là m duyên. Bởi vì không có tánh đối đãi lẫn nhau, nghóa là vốn không phải chÃnh mình-không phải nÆ¡i khác-không giống nhau…, tÆ°á»›ng thân-sÆ¡ không còn, cho nên không nháºn biết lẫn nhau, nhân duyên đã lìa xa thì tâm sinh ra ở đâu? Cặp thứ năm dá»±a theo cảnh-trà không nháºn biết lẫn nhau, trà là chủ Ä‘á»™ng nháºn biết, tức là Kiến phần của các Thức; pháp là thụ Ä‘á»™ng nháºn biết, tức là TÆ°á»›ng phần của các Thức, cùng dá»±a và o má»™t tâm, tất cả không có tá»± Thể, tá»± Thể không có thì cái gì cùng nháºn biết lẫn nhau? Tâm-cảnh đã mất, chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng vắng lặng, tâm sinh ra đủ loại, nghóa ấy ở đâu? Lại giải thÃch: Cảnh pháp là tâm biến đổi cho nên không nháºn biết tâm, tâm dá»±a và o cảnh mà sinh cho nên không nháºn biết pháp, không có cảnh ngoà i tâm có thể chá»n lấy tâm ngoà i cảnh, vì thế cho nên cả hai không nháºn biết lẫn nhau, tÆ°á»›ng Ä‘á»u không còn. Thứ hai là trong phần đáp có hai: Äầu là má»™t kệ, tụng vá» khen ngợi thÆ°a há»i khuyến khÃch lắng nghe, ná»a kệ trÆ°á»›c khen ngợi thÆ°a há»i hợp vá»›i cÆ¡, ná»a kệ sau khuyến khÃch lắng nghe nháºn lá»i thuyết giảng; sau có mÆ°á»i kệ nêu ra nghóa chÃnh thức đáp. Trong đó năm kệ đầu đáp vá» ngăn chặn cứu vãn chất vấn sau, bởi vì nghóa cứu vãn nếu thà nh thì chất vấn vốn có má»›i loại trừ, vì thế cần phải đáp trÆ°á»›c; năm kệ sau đáp vá» chất vấn thuá»™c pháp vốn có trÆ°á»›c đây. Trong nà y ý đáp, trình bà y vá» duyên khởi của tạng thức có hai nghóa: Má»™t là nghóa vá» không dấy khởi bởi vì không có tá»± tánh, hai là nghóa vá» có dấy khởi bởi vì có duyên khởi của không có tánh nà y. Hai loại nà y không hai, là má»™t duyên khởi tháºm thâm vô ngại. Trong nà y bởi vì không dấy khởi vốn là trở thà nh dấy khởi, cho nên chỉ bởi vì các duyên không nháºn biết lẫn nhau mà trở thà nh huân táºp, có đủ loại pháp sinh ra là đáp vá» chất vấn sau; bởi vì dấy khởi vốn là không dấy khởi, cho nên chỉ bởi vì các pháp sinh ra đủ loại, tất cả Ä‘á»u không có tá»± tánh, chỉ cùng má»™t tâm tánh là đáp vá» chất vấn trÆ°á»›c. Lại trÆ°á»›c thì không ngại má»™t tâm tức là đủ loại, sau thì không ngại đủ loại tức là má»™t tâm, Chánh lý duyên khởi dung hòa vô ngại là ý ấy. Trong năm kệ trÆ°á»›c: Äầu là má»™t kệ vá» pháp thuyết, sau là bốn kệ vá» và dụ. Hoặc có thể phân ra là m năm phần: Má»™t là tông, hai là nhân, ba là dụ, bốn là hợp, năm là kết. Má»™t là các pháp không tá»± tại thì láºp tông, các pháp là pháp có, không tá»± tại là pháp, pháp và pháp có hòa hợp gá»i là tông. Trong đó có hai nghóa: 1) Tạng tánh duyên khởi chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng huân táºp khởi lên thâu nhiếp nhiá»u pháp, cho nên nói là các pháp, bởi vì là m nhân duyên vá»›i nhau, lại hệ thuá»™c vá»›i nhau, cho nên tất cả Ä‘á»u không thể nà o tá»± có nÆ¡i tồn tại. 2) Từ các duyên khởi lên không có tá»± tánh, không có tá»± tánh cho nên không thể nà o tá»± tồn tại. Hai là đưa ra nhân, vì sao có thể biết là không tá»± tại? Nhân mà nói là cầu tháºt có thì không thể được, bởi vì các pháp của Thức vốn có cùng dá»±a và o duyên khởi, lại so sánh là m mất lẫn nhau, Ä‘á»u không có tá»± tánh, cho nên nói là cầu tháºt có thì không thể được. Äiá»u nà y có hai nghóa: Má»™t là dá»±a theo Thức vốn có trình bà y vá» không tá»± tại, bởi vì dá»±a và o các duyên không có tá»± tánh, cho nên nói là cầu tháºt có thì không thể được. Hai là dá»±a theo pháp chủ Ä‘á»™ng huân táºp… trình bà y vá» không tá»± tại, bởi vì dá»±a và o Thức vốn có không có tá»± Thể, cho nên nói là cầu tháºt có thì không thể được. Hoặc là luáºn chung có bốn nghóa: Má»™t, bởi vì các pháp dá»±a và o Thức, cho nên đối vá»›i các pháp mà cầu tháºt có thì không thể được; hai, bởi vì Thức vốn có là m chá»— dá»±a, cho nên đối vá»›i Thức vốn có mà cầu tháºt không có thì không thể được; ba, bởi vì các pháp khởi lên Thức, cho nên đối vá»›i các pháp mà cầu tháºt không có thì không thể được; bốn, bởi vì Thức tùy theo duyên khởi lên, cho nên đối vá»›i Thức vốn có mà cầu tháºt có thì không thể được. Hoặc tách ra là m tám câu, nghóa là đá»u có bốn câu phân biệt là có-không có-có cả hai-không cả hai, dá»±a theo suy nghó có thể thấy. Lại giải thÃch Ä‘iá»u nà y có bốn câu: Má»™t, bởi vì không dấy khởi không khác dấy khởi, mà cầu không dấy khởi thì tháºt không thể được, cho nên không dấy khởi không tá»± tại. Hai, bởi vì dấy khởi không khác không dấy khởi, mà cầu dấy khởi thì tháºt không thể được, cho nên dấy khởi cÅ©ng không tá»± tại. Ba, bởi vì không có hai mà cầu hai tháºt có thì không thể được, cho nên không có cả hai tá»± tại. Bốn, bởi vì không trở ngại hai nghóa, mà cầu cả hai không phải là tháºt thì không thể được, cho nên không có cả hai không phải là tá»± tại. Vì sao không tá»± tại nhÆ° váºy? Bởi vì duyên khởi tá»± tại. Vì sao không tháºt có? Bởi vì duyên khởi là lý tháºt. Ba từ “Thị cố nhất thiết pháp…†trở xuống là kết luáºn, bởi vì kết luáºn tùy theo pháp cho nên ở sau Tông và Nhân, trình bà y vá» Hợp tùy theo Dụ cho nên nói ở sau Dụ. Cả hai Ä‘á»u không nháºn biết lẫn nhau, là nhÆ° trong chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng huân táºp trên đây Ä‘á»u có hai nghóa vá» có- không có, bởi vì hai có-hai không có Ä‘á»u không Ä‘i cùng cho nên không có thể nháºn biết lẫn nhau; bởi vì má»™t có-má»™t không có, má»™t không có-má»™t có Ä‘á»u không có hai cho nên không có thể nháºn biết lẫn nhau. ChÃnh là bởi vì không nháºn biết… nhÆ° váºy cho nên nhất định có tất cả các pháp, vì váºy nói là tất cả không nháºn biết lẫn nhau. Äây là hiển bà y không phải dứt khoát má»™t vị bình đẳng không là m há»ng các pháp, cÅ©ng chÃnh là chỉ vì bình đẳng mà có các pháp. Bốn là trong dụ có bốn dụ, tạng thức nà y có bốn nghóa: 1) Nghóa vá» nhân quả nối tiếp dá»±a và o nÆ¡i khác; 2) Nghóa vá» là m nhân quả vá»›i nhau sinh ra Thức; 3) Nghóa vá» tiếp nháºn huân táºp; 4) Nghóa vá» duy trì dá»±a và o nhau. Thứ nhất là dụ nhÆ° dòng sông chảy xiết, là trong Duy Thức luáºn trình bà y vá» Thức A-lại-da luôn luôn chuyển nhÆ° dòng thác đổ, là nghóa nà y. Trong nà y không có dứt tuyệt là nghóa vá» luôn luôn trong luáºn ấy, dòng sông chảy mãi là nghóa vá» chuyển trong luáºn ấy. Vì váºy luáºn ấy nói: Luôn luôn nói là ngăn chặn vá» Äoạn, chuyển là biểu thị vá» không phải là ThÆ°á»ng. Nếu phân biệt má»™t cách tỉ mỉ thì lúc dòng nÆ°á»›c chảy phải có bốn nghóa: Có nÆ°á»›c tá»± nhiên tuôn chảy, uốn cong có ba: a-Thể của nÆ°á»›c thanh tịnh dụ cho Thức vốn có, là tâm thanh tịnh-tánh vốn có NhÆ° Lai Tạng; b-Äất xen tạp trở thà nh đục ngầu dụ cho tá»± tánh thanh tịnh NhÆ° Lai Tạng bị vô minh là m cho vấy nhiá»…m mà có tâm vấy nhiá»…m; c-Gặp lạnh trở thà nh băng dụ cho NhÆ° Lai Tạng vẫn Ä‘i cùng vá»›i vá»ng thức là m thà nh duyên khởi của Thức vốn có, vì váºy kinh Lăng Già nói: “NhÆ° Lai Tạng gá»i là Thức A-lại-da, mà đi cùng vá»›i bảy Thức vô minh…†Dá»±a và o nhau mà có dòng chảy, dùng để dụ cho nghóa vá» tá»± tÆ°á»›ng của Thức vốn có, nghóa là vì dòng nÆ°á»›c sau thúc đẩy cho nên dòng nÆ°á»›c trÆ°á»›c phải chảy, hoặc là dòng nÆ°á»›c trÆ°á»›c dẫn Ä‘Æ°á»ng cho nên dòng nÆ°á»›c sau nhất định tuôn chảy, Ä‘á»u có nghóa vá» có lá»±c-không có lá»±c…, không nháºn biết lẫn nhau mà có thể tuôn chảy. Äây tức là không chảy mà chảy, nhÆ° nói dòng sông cuồn cuá»™n tuôn trà o mà không chảy, là nói đến Ä‘iá»u nà y. Trong kinh nói là sinh diệt tuôn chảy, Duy Thức luáºn quyển thứ ba nói: “NhÆ° thác nÆ°á»›c không phải là Äoạn-không phải là ThÆ°á»ng nối tiếp nhau mãi mãi mà có nổi chìm; Thức nà y cÅ©ng nhÆ° váºy, từ vô thỉ đến nay sinh diệt nối tiếp nhau không phải là ThÆ°á»ng-không phải là Äoạn, hữu tình nổi chìm khiến cho không thoát ra được, cho đến nói là tánh của Thức nà y từ vô thỉ đến nay quả sinh-nhân diệt trong từng sát-na má»™t. Quả sinh cho nên không phải là Äoạn, nhân diệt cho nên không phải là ThÆ°á»ng. Không phải là Äoạn-không phải là ThÆ°á»ng, chÃnh là lý duyên khởi, cho đến phải tin chắc Chánh lý duyên khởi của Äại thừa, nghóa là Chánh lý nà y sâu xa vi diệu bặt dứt ngôn từ, nói đến nhân quả… Ä‘á»u là tạm thá»i thi thiết. Quán vá» pháp hiện tại có tác dụng dẫn dắt vá» sau, tạm thá»i láºp ra quả sau nà y để so sánh nói vá» nhân hiện tại. Quán pháp hiện tại có tÆ°á»›ng Ä‘á»n đáp trÆ°á»›c đây, tạm thá»i láºp ra nhân đã từng có để so sánh nói vá» quả hiện tại. Tạm thá»i nghóa là Thức hiện tại tá»±a nhÆ° hiện rõ ra tÆ°á»›ng ấy, nhÆ° váºy lý nhân quả luôn luôn hiển bà y rõ rà ng, lìa xa hai bên phù hợp vá»›i Trung đạo, những ngÆ°á»i có trà nên thuáºn theo tu há»c.†Lại theo kinh Lăng Già nói: “Sát-na không còn rối loạn, vắng lặng lìa má»i việc là m, tất cả các pháp không sinh, Ta nói là nghóa sát- na, má»›i sinh tức là có diệt, không nói cho ngÆ°á»i ngu si, tánh nối tiếp nhau không dứt, do vá»ng tưởng mà huân táºp.†Giải thÃch rằng: Trong luáºn trÆ°á»›c thì sinh diệt cách niệm, trong kinh nói sinh diệt đồng niệm, vì thế cho nên sinh diệt là không sinh- không diệt. (Lại suy nghó Ä‘iá»u ấy) Kinh dá»±a theo Chung giáo, thì không sinh diệt cùng vá»›i sinh diệt hòa hợp gá»i là Thức A-lại-da…; luáºn dá»±a theo Thỉ giáo, chỉ riêng sinh diệt là Thức, tÆ°á»ng táºn có thể cÅ©ng không thà nh sinh diệt, bởi vì lúc sinh không có diệt thì lẽ ra không phải là hữu vi, bởi vì tÆ°á»›ng không đầy đủ. Nếu có diệt thì lẽ ra không thể nà o sinh, bởi vì trái ngược nhau. Do đó trong Chung giáo là đồng niệm, bởi vì Ä‘á»u là hÆ° giả cho nên không ngăn ngại nhau. Lại dá»±a và o Chân tâm cho nên có thể là đồng, tùy theo tÆ°á»›ng cho nên có khác. (Lại suy nghó Ä‘iá»u ấy) Quá khứ diệt có thể trở thà nh sinh, vị lai diệt có thể là m há»ng sinh, pháp sinh có thể hủy hoại, đã diệt có thể trở thà nh Ä‘ang diệt. Lại má»™t tÆ°á»›ng diệt hÆ°á»›ng vá» sinh trÆ°á»›c có thể hủy hoại, hÆ°á»›ng vá» sinh sau có thể thà nh tá»±u; má»™t tÆ°á»›ng sinh hÆ°á»›ng vá» diệt trÆ°á»›c có thể hủy hoại, hÆ°á»›ng vá» diệt sau có thể thà nh tá»±u, cho nên nối tiếp nhau không có dứt tuyệt. (Lại suy nghó Ä‘iá»u ấy) Lại sinh do diệt mà khởi, cho nên trong sinh vốn có diệt, bởi vì vốn có diệt cho nên khiến sinh không trú, cÅ©ng lại trở thà nh diệt. Diệt do sinh mà có, cho nên trong diệt hà m chứa sinh, bởi vì hà m chứa sinh cho nên khiến diệt không trú, cÅ©ng lại trở thà nh sinh, vì thế sinh diệt Ä‘an xen lẫn nhau, trÆ°á»›c sau cùng lúc, không trở ngại lẫn nhau, tuôn chảy không gián Ä‘oạn. Lại trong má»™t tÆ°á»›ng sinh có nghóa vá» bốn loại diệt, cùng lúc đầy đủ: a) Tánh không thà nh tá»±u gá»i là diệt; b) Do diệt mà khởi cho nên vốn có diệt; c) Có thể trở thà nh diệt cho nên vốn có diệt; d-Do sinh diệt cùng là vá»ng chấp trong má»™ng thấy có trÆ°á»›c sau, lúc lý tháºt chiếu rá»i Ä‘á»u không có trÆ°á»›c sau, cho nên sinh thì vẫn có diệt. (Lại suy nghó Ä‘iá»u ấy) Niệm trÆ°á»›c diệt Ä‘i chảy dà i đến nÆ¡i sinh, niệm sau sinh ra chảy dà i đến nÆ¡i diệt, sinh diệt hai dòng cho nên nói là chảy dà i. ChÆ°a đạt được đạo đối trị vá» trÆ°á»›c không có tạm thá»i dừng lại, cho nên nói là không có tuyệt dứt. Hai dòng Ä‘á»u không có… cho nên không nháºn biết nhau. Dá»±a và o gió vốn có hai nghóa: a) Dá»±a và o gió mà được tuôn chảy, dụ cho nghóa vá» tÆ°á»›ng của nhân thuá»™c tạng thức, nghóa là dá»±a và o gió của Hoặc nghiệp huân táºp chủng tá» mà trôi nổi; đây là dá»±a theo tÆ°á»›ng của nhân mà phân rõ. b) Dá»±a và o gió nổi sóng, kinh Lăng Già nói: “Biển tạng thức thÆ°á»ng trú, gió cảnh giá»›i là m Ä‘á»™ng, đủ loại sóng các Thức, tung vá»t mà chuyển sinh.†Duy Thức luáºn quyển thứ ba nói: “Lại nhÆ° dòng thác đổ, tuy gió… đánh tạt và o nổi lên các là n sóng mà tuôn chảy không dứt; Thức nà y cÅ©ng nhÆ° váºy, tuy gặp các duyên khởi lên các Thức nhÆ° Nhãn… mà luôn luôn nối tiếp nhau.†Trong nà y, má»™t là gió thổi mà tuôn chảy, hai là do nÆ°á»›c mà tuôn chảy, cho nên nói là chảy dà i. Dá»±a và o nhau không có tánh Ä‘á»u không nháºn biết lẫn nhau, hoặc là dòng chảy của chủng tá» và dòng chảy của Thức đã dá»±a và o…, tuy không nháºn biết lẫn nhau nhÆ°ng mà có tuôn chảy. Nghiệp không nháºn biết tâm ở văn trên dá»±a theo Ä‘iá»u nà y. Dá»±a và o thế đất cao thấp mà tuôn chảy, dụ cho nghóa vá» tÆ°á»›ng của quả thuá»™c Thức vốn có, dá»±a và o đủ loại báo của nÆ¡i thá» sinh cho nên tuôn chảy, nÆ¡i trá»i-ngÆ°á»i là cao, nÆ¡i Ä‘Æ°á»ng ác là thấp; đây là dá»±a theo tÆ°á»›ng của quả. Trong nà y, tâm và báo là hai, không có tánh cho nên không nháºn biết lẫn nhau. Báo không nháºn biết thá»â€¦ ở văn trên dá»±a theo Ä‘iá»u nà y. Hoặc là kèm theo váºt mà tuôn chảy, cho nên trong Duy Thức nói: “Lại nhÆ° dòng thác cuốn trôi các váºt nhÆ° cá» rác-cá tôm… trên và dÆ°á»›i dòng nÆ°á»›c, tùy theo nÆ¡i chảy qua không bá»; Thức nà y cÅ©ng nhÆ° váºy, cùng vá»›i pháp nhÆ° táºp khà bên trong-cảnh tiếp xúc bên ngoà i… luôn luôn chuyển theo nhau.†Thứ hai là dụ vá» ngá»n lá»a đèn, thà nh tá»±u nÆ°Æ¡ng tá»±a có ba nghóa: Nghóa vá» sinh ra Thức; 2) Nghóa vá» là m nhân quả cho nhau; 3) Nghóa vá» chấp thá». Nghóa vá» sinh ra Thức, là nhÆ° nhá» và o ngá»n lá»a trÆ°á»›c đốt cháy tim đèn cho nên ngá»n lá»a sau được sinh ra, chiếu rá»i rõ rà ng cảnh trÆ°á»›c chỉ má»™t niệm vẫn không tạm dừng; sáu Thức cÅ©ng nhÆ° váºy, danh ngôn… dá»±a và o Thức của chủng tá» vốn có cho nên có thể sinh ra Thức sau chiếu rá»i đối vá»›i cảnh giá»›i, trong thá»i gian trÆ°á»›c diệt-sau sinh không có tạm dừng. Trong nà y dùng Thức vốn có nhÆ° dầu và cây đèn, các chủng tá» trong Thức nhÆ° tim đèn, sáu Thức hiện hà nh đã sinh ra nhÆ° hÆ¡i nóng không có Thể mau chóng diệt Ä‘i cho nên không nháºn biết lẫn nhau. Cả hai Ä‘á»u không nháºn biết lẫn nhau, ngÆ°á»i xÆ°a nói rằng: HÆ¡i nóng và cây đèn là hai, tim đèn và dầu là hai, bốn pháp hòa hợp mà sinh ra Ä‘á»u không nháºn biết lẫn nhau. Äiá»u nà y sợ rằng không có lý, ý văn tá»±a nhÆ° chá»n lấy ngá»n lá»a trÆ°á»›c-ngá»n lá»a sau là hai, bởi vì mau chóng diệt Ä‘i không dừng lại, không có Thể để có thể nháºn biết lẫn nhau; sáu Thức dá»±a và o Thức không có Thể vốn có cÅ©ng nhÆ° váºy, tâm không nháºn biết thá»â€¦ dá»±a theo Ä‘iá»u nà y. Nghóa vá» cùng lúc là m nhân quả cho nhau, nhÆ° Nhiếp Luáºn quyển thứ hai nói: “Luáºn nói: Và nhÆ° ánh sáng ngá»n đèn cùng vá»›i tim đèn sinh ra và đốt cháy cùng lúc lại là m nhân cho nhau. Giải thÃch: Bởi vì Thể của tim đèn là m nÆ¡i dá»±a và o có thể phát ra hÆ¡i nóng ánh sáng, tim đèn là nhân phát sinh hÆ¡i nóng ánh sáng, hÆ¡i nóng ánh sáng thì sinh ra trong sát-na nà y, bởi vì có thể đốt cháy tim đèn, hÆ¡i nóng ánh sáng là m nhân đốt cháy cho tim đèn, cho đến v.v… Luáºn nói: Nên biết Thức vốn có cùng vá»›i chủ Ä‘á»™ng huân táºp lại là m nhân cho nhau, nghóa ấy cÅ©ng nhÆ° váºy, nhÆ° Thức là m nhân cho pháp nhiá»…m ô, pháp nhiá»…m ô là m nhân cho Thức. Giải thÃch: Thức A-lại-da nà y là nhân sinh ra chủng tá», nếu không có Thức nà y thì ba nghiệp sinh diệt không có nÆ¡i có thể nÆ°Æ¡ng tá»±a, nhÆ° thân thể lụi tà n, công năng cÅ©ng nhÆ° váºy. Vì váºy Thể của các pháp sinh ra do Thức nà y, công năng cÅ©ng láºp, cho nên Thức vốn có là nhân phát sinh pháp ấy, pháp ấy cÅ©ng nhÆ° váºy. Nếu pháp ấy không có Thức nà y, khởi lên ở hiện tại thì không có đạo lý chuyển sau khác trÆ°á»›c, biến đổi sai khác nà y là quả của pháp ấy.†Giải thÃch rằng: Trong nà y, niệm trÆ°á»›c là tim đèn và hÆ¡i nóng cùng má»™t sát-na lại đốt cháy sinh ra lẫn nhau, Ä‘á»u có nhân quả cÅ©ng cùng lúc lụi tà n, hÆ¡i nóng sau cÅ©ng nhÆ° váºy, cho nên nói là hÆ¡i nóng hừng há»±c. ChÆ°a đến phạm vi đối trị thì pháp nà y luôn luôn dấy khởi, cho nên không tạm dừng lại. Bởi vì hai nhân-hai quả không Ä‘i cùng cho nên không nháºn biết lẫn nhau, má»™t nhân-má»™t quả không có hai cho nên không có thể nháºn biết. Lại cÅ©ng có thể hÆ¡i nóng của tim đèn đốt cháy và hÆ¡i nóng của tim đèn sinh ra, cho nên nói là hÆ¡i nóng hừng há»±c. Bởi vì lý sinh ra không dừng lại vốn là đốt cháy, lý đốt cháy cÅ©ng nhÆ° váºy cho nên nói là không tạm dừng lại. Không nháºn biết lẫn nhau, nói nhÆ° trên. Trong nà y, nghóa vá» là m nhân quả cho nhau sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra hai lá»›p, Ä‘á»u có ba môn: a-Giữ gìn lá»—i lầm; b-Hiển bà y vỠđức; c-Chỉ ra lá»—i lầm. NhÆ° trong há»i đáp v.v… Nghóa vá» chấp thá», trong nà y ngá»n đèn sáng có hai công năng: a) Tim đèn đốt cháy bên trong, b) Phát ra ánh sáng chiếu rá»i bên ngoà i, dụ cho Thức vốn có nà y có sá»± chấp trì cả bên trong lẫn bên ngoà i. Du- già nói: “Thức nà y chấp thá» có hai: 1) Bên trong chấp thá» chủng tá» và năm căn thân, 2) Bên ngoà i chấp thá» Khà thế gian, giống nhÆ° hÆ¡i nóng ánh sáng bên trong giữ lấy dầu và tim đèn, bên ngoà i phát ra ánh sáng rõ rà ng, là nói đến Ä‘iá»u nà y. Bởi vì hai phạm vi trong-ngoà i nà y cho nên nói là hÆ¡i nóng hừng há»±c, luôn luôn giữ gìn không gián Ä‘oạn cho nên nói là không dừng lại. Trong-ngoà i là hai, bởi vì không có tánh cho nên không nháºn biết lẫn nhau. Thứ ba là gió dụ cho nghóa vá» huân táºp. Trong nà y, gió có hai nghóa: a) Có lá»±c luôn luôn lay chuyển váºt khác, dụ cho chuyển thức luôn luôn huân táºp trở thà nh chủng tá»â€¦; b) Nghóa vá» không có Thể, nghóa là gió nà y không có thể tá»± mình hiện rõ tÆ°á»›ng lay Ä‘á»™ng, cần phải thổi và o váºt khác là m cho lay Ä‘á»™ng má»›i nháºn biết tÆ°á»›ng của gió, bởi vì lay Ä‘á»™ng nà y chÃnh là váºt lay Ä‘á»™ng, cho nên biết rằng gió không có tá»± Thể. Các pháp chủ Ä‘á»™ng huân táºp không có thể tá»± mình trở thà nh chủng tá», cần phải huân táºp Thức vốn có trở thà nh chủng tá» rồi má»›i hiển bà y chủ Ä‘á»™ng huân táºp, chủng tá» nà y chÃnh là chủng tá» của Thức, cho nên biết chủ Ä‘á»™ng huân táºp không có tánh. Cả hai Ä‘á»u không nháºn biết lẫn nhau thì gió và váºt là hai, lay Ä‘á»™ng dá»±a và o váºt thì gió không có Thể, váºt tùy theo gió thì váºt không có tá»± tánh, cÅ©ng là hai không có-hai có không Ä‘i cùng, má»™t không có-má»™t có không có chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng, cho nên Ä‘á»u không nháºn biết; trong Thức cÅ©ng nhÆ° váºy, dá»±a theo Ä‘iá»u đó cho nên nói là các pháp cÅ©ng nhÆ° váºy. Thứ tÆ° là mặt đất dụ cho nghóa vá» duy trì dá»±a và o nhau, nhÆ° Äịa luân dá»±a và o Thủy luân, Thủy luân dá»±a và o Phong luân, Phong luân dá»±a và o hÆ° không, hÆ° không không dá»±a và o nÆ¡i nà o; nghóa vá» tâm cÅ©ng nhÆ° váºy, cảnh giá»›i dá»±a và o vá»ng tâm, vá»ng tâm dá»±a và o Thức vốn có, Thức vốn có dá»±a và o tâm tịnh, tâm tịnh không dá»±a và o nÆ¡i nà o. Lại giải thÃch hiện hà nh dá»±a và o chủng tá», chủng tá» dá»±a và o Thức vốn có, Thức vốn có dá»±a và o Chân nhÆ°, Chân nhÆ° không dá»±a và o nÆ¡i nà o. Không nháºn biết là hÆ° không là m chá»— dá»±a cho gió, bởi vì tá»± mình không có Thể cho nên không nháºn biết vá» gió; gió là m chá»— dá»±a cho nÆ°á»›c, tá»± mình dá»±a và o hÆ° không cho nên không có lá»±c có thể nháºn biết vá» nÆ°á»›c; nÆ°á»›c đối vá»›i mặt đất cÅ©ng nhÆ° váºy, trong Thức cÅ©ng dá»±a theo Ä‘iá»u nà y. Trên đây là đáp vá» ngăn chặn cứu vãn chất vấn sau, xong. Thứ hai, trong phần đáp vá» chất vấn thuá»™c pháp vốn có trÆ°á»›c đây, năm kệ phân là m hai: Äầu là hai kệ chÃnh thức đáp vá» chất vấn trÆ°á»›c đây, sau là ba kệ hiển bà y vá» quán môn. Trong phần đầu chất vấn rằng: Tâm tánh đã là má»™t, là m sao có thể sinh ra đủ loại quả báo? Nay đáp là bởi vì tùy theo các chuyển thức huân táºp mà sinh ra, không phải là má»™t tâm nà y tá»± là m ra đủ loại, cho nên nói Nhãn-Nhó… cho đến vì váºy mà chuyển các khổ; năm cặp nhÆ° hoặc là đến nẽo thiện… trÆ°á»›c đây Ä‘á»u dá»±a theo báo để phân rõ, cho nên nói chung là các khổ. Trong nà y, năm thức nhÆ° Nhãn… có thể biết, tâm là Thức vốn có bởi vì có nghóa vá» táºp khởi, ý là Mạt-na bởi vì có nghóa vá» suy nghó, tình là Thức thì thứ sáu bởi vì là nghóa vá» phân biệt rõ rà ng. Tám loại nà y Ä‘á»u có căn, năm căn có thể biết, ý là căn thứ sáu, bảy và tám là m căn cho nhau, Ä‘á»u có nghóa vá» sinh ra Thức, vì váºy nói là tình căn, dá»±a và o chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng huân táºp nà y hòa hợp mà chuyển các khổ. Nghi ngá» rằng: Äã tùy theo huân táºp mà chuyển các khổ tức là trở thà nh nhiá»u tâm, vì sao vẫn nói là chỉ má»™t tâm? Äáp rằng: Các pháp chủ Ä‘á»™ng huân táºp nà y nếu nhÆ° là tháºt thì có thể khiến cho tùy theo huân táºp mất Ä‘i má»™t tâm, các khổ đã hÆ° giả cho nên đạt được má»™t tâm mà tháºt thì không chuyển đổi. Nghi ngá» rằng: Nếu tháºt sá»± không chuyển đổi thì vì sao trÆ°á»›c đây nói tùy theo huân táºp mà chuyển các khổ? Äáp rằng: Chỉ nêu ra rõ rà ng vá» chuyển chứ không phải là tháºt sá»± chuyển. Nghi ngá» rằng: Äối vá»›i pháp tánh nếu có nêu ra rõ rà ng Ä‘iá»u nà y thì cÅ©ng có thể trái ngược nhau? Äáp rằng: Chỉ tùy theo nÆ¡i khác có nêu ra rõ rà ng, ở trong pháp ấy không có nêu ra rõ rà ng Ä‘iá»u nà y. Vì sao không có? Bởi vì nêu ra rõ rà ng là không có tất cả. Trong kệ nà y, ná»a kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» không nhiá»…m mà nhiá»…m, ná»a kệ sau trình bà y vá» nhiá»…m mà không nhiá»…m. Ba kệ sau là trình bà y vá» quán ba vô tánh: Má»™t kệ đầu là quán vá» Biến kế không có tÆ°á»›ng, nghóa là tám thức… trên đây, bởi vì dá»±a theo chấp chỉ là hÆ° vá»ng hoà n toà n không có gì. Má»™t kệ tiếp là trình bà y vá» quán Y tha không có sinh, câu đầu quán vá» phÆ°Æ¡ng tiện Tầm-Tứ…; câu tiếp quán vá» cảnh, có là Nhãn-Nhó… trÆ°á»›c đây, không có gì là bởi vì các duyên không có tánh cho nên Không; câu tiếp là chÃnh thức quán, bởi vì thấy lý không há» có gì, cho nên nói là không trái ngược; câu sau cuối giải thÃch rằng bởi vì đạt được mắt thấy pháp không xen tạp vô minh, cho nên nói là tịnh. Má»™t kệ sau trình bà y vá» quán tánh chân tháºt không có tánh, trong đó hÆ° vá»ng là tánh đã chấp, không phải vá»ng là tánh Vô tÆ°á»›ng, tháºt là tánh Vô sinh, không tháºt là tánh Y tha. Hai quán nếu thà nh tá»±u là xuất thế gian, hai quán nếu không có là thế gian, dá»±a theo quán trà mà nói. NhÆ° váºy có-không có đối đãi vá»›i nhau không tháºt, cho nên nói chỉ nhá» và o ngôn từ giảng giải. Có và không có Ä‘á»u mất, má»›i tiến và o quán tánh không có tánh. Ở đây thuáºn theo mở rá»™ng nói vá» quán ba tánh-hai tánh…, dá»±a theo Giải-dá»±a theo Hạnh để phân tÃch. Giáo hóa tháºm thâm. Vì sao Ä‘Æ°a ra? Bởi vì trÆ°á»›c đây trình bà y vá» thâu nhiếp tâm tiến và o lý, ở đây phân rõ vá» Háºu trà cứu giúp chúng sinh, tà i là pháp tà i. Trong đó, trÆ°á»›c là há»i-sau là đáp. Trong nà y há»i- đáp tá»±a nhÆ° có phần khác nhau, dá»±a theo đáp chá»n lấy câu há»i. Trong há»i nên nói: NhÆ° Lai đã tùy theo mÆ°á»i loại giáo hóa, vì sao lại nói chúng sanh thì không phải là chúng sinh? Trong đáp trình bà y vá» thân mạng… Ä‘á»u Không, là tùy theo mÆ°á»i loại giáo hóa thì không phải là giáo hóa, bởi vì chúng sinh không phải là chúng sinh thì giáo hóa cÅ©ng không phải là giáo hóa, Ä‘iá»u nà y có gì sai? Lại dá»±a theo há»i chá»n lấy đáp, ý chất vấn rằng: NhÆ° Giác Thủ đã nói: Chúng sinh đã Không, là m sao giáo hóa? Lúc giáo hóa nếu nhÆ° Thánh trà hợp vá»›i lý thấy Không, thì không thà nh tá»±u giáo hóa. Nếu giống vá»›i phà m phu chấp trÆ°á»›c ngang ngược cho là có, thì không có thể giáo hóa. Äây là chất vấn trái ngược nhau vá» có-không có. à đáp: Chúng sinh là Không, Không là chúng sinh. Äại Phẩm nói: “Không phải là vì không có Sắc cho nên gá»i là Sắc-Không, mà chỉ vì Sắc tức là Không, Không tức là Sắc.†Giải thÃch rằng: Bởi vì Không ngay nÆ¡i Sắc má»›i là Chân Không, chứ không phải là Không của Ä‘oạn mất, cho nên đây không phải là cảnh của trà phà m phu. Bởi vì chúng sinh nhÆ° váºy dùng mÆ°á»i loại tùy theo nhÆ° váºy để nói vá» pháp môn nhÆ° váºy, má»›i là chân tháºt giáo hóa. Trong chất vấn có hai: Má»™t là má»™t câu nêu ra nghóa chÃnh, hai từ “Vân hà …†trở xuống là hiển bà y trái ngược nhau. Trong đó, ngÆ°á»i xÆ°a lấy tùy thân là tổng quát, nay má»™t câu đầu là tổng quát, mÆ°á»i câu còn lại là riêng biệt. Má»™t câu đầu là lúc phát tâm, lúc đạt được đạo…, Luáºn nói: Chất vấn vá» nÆ¡i sinh vốn là chỠđợi thá»i gian. Hai là tùy theo thá» mạng của báo ấy, hoặc là thá»i gian dà i, hoặc là thá»i gian ngắn thÃch hợp vá»›i tiếp nháºn giáo hóa, thì ở thá»i gian ấy mà giáo hóa. Ba là tùy theo thá»i gian của thân đã thá», nhÆ° phải có được thân ngÆ°á»i má»›i giáo hóa… Bốn là tùy theo thá»i gian của hà nh nghiệp đã là m, nhÆ° phải gây ra việc ác má»›i đạt được pháp nhẫn, nhÆ° kinh Tịnh ChÆ° Nghiệp ChÆ°á»›ng nói vá» thiện hạnh… Năm là tùy theo thá»i gian Ä‘ang khởi lên mong muốn Æ°a thÃch Ä‘iá»u gì mà tiếp nháºn giáo hóa. Sáu là tùy theo thá»i gian khởi lên thệ nguyện gì mà tiếp nháºn giáo hóa. Bảy là tùy theo thá»i gian khởi lên ý niệm gì nhá»› đến sá»± việc gì. Tám là tùy theo thá»i gian khởi lên phÆ°Æ¡ng tiện gì mà muốn tu táºp thà nh tá»±u. ChÃn là tùy theo thá»i gian khởi lên tÆ° duy Ä‘iá»u gì để chiếu rá»i quán sát. MÆ°á»i là tùy theo thá»i gian khởi lên suy nghó tÃnh toán Ä‘iá»u gì. MÆ°á»i má»™t là tùy theo thá»i gian khởi lên cách nhìn nhÆ° thế nà o để thÃch hợp tiếp nháºn giáo hóa. NhÆ° Lai và o lúc bấy giá» liá»n thuáºn theo giáo hóa, đã giáo hóa uốn khúc tùy theo căn cÆ¡ nhÆ° váºy, mà nói chúng sinh thì không phải là chúng sinh, lý ấy ở đâu? Thứ hai trong đáp có hai: Má»™t là má»™t kệ khen ngợi vỠđức khuyến khÃch lắng nghe, ná»a kệ trÆ°á»›c khen ngợi đức của Văn thù, bởi vì trong trà không xen lẫn vô minh cho nên nói là Minh trÃ, có thể chiếu rá»i vá» lý duy tâm cho nên nói là cảnh giá»›i. Vì sao luôn luôn chiếu rá»i cảnh nà y, là bởi vì thÆ°á»ng vui vá»›i hạnh vắng lặng. Hai là trong chÃn kệ có hai: Bảy kệ đầu chÃnh thức đáp câu há»i trÆ°á»›c, hai kệ sau ngăn chặn chất vấn tiếp tục đáp. Trong phần trÆ°á»›c má»™t câu há»i vá» tùy thá»i không có đáp, bởi vì tổng quát không lìa riêng biệt. Ba kệ đầu đáp má»™t câu há»i vá» tùy thân, hai kệ tiếp đáp má»™t câu há»i vá» tùy mạng, má»™t kệ tiếp đáp má»™t câu há»i vá» tùy hạnh, má»™t kệ sau cuối đáp chung vá» bảy câu há»i còn lại. Trong ba kệ đầu, hai kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» Nhân Không: Má»™t kệ đầu là xÆ°a nay nói rằng Ngã ở trong thân, nay trình bà y vá» thân không có-Ngã cÅ©ng không có, là bởi vì quán vá» Giá»›i phân biệt, quán xét thân nà y không thể đạt được, thì thông hiểu vá» Ngã có trong thân đã chấp tức là không có. Má»™t kệ tiếp là xÆ°a nay nói rằng thân nÆ°Æ¡ng tá»±a và o Ngã, nay trình bà y vá» Ngã không có-thân cÅ©ng không có, là bởi vì tìm thân chủ Ä‘á»™ng dá»±a và o, quán xét vá» Ngã thụ Ä‘á»™ng dá»±a và o không thể đạt được, thì không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i thân. Má»™t kệ tiếp là dùng bên trong giống nhÆ° bên ngoà i để trình bà y vá» pháp không có Ngã, trong đó hai câu đầu là nêu ra, má»™t câu tiếp là giải thÃch, má»™t câu sau cuối là lợi Ãch. Tùy thân nhÆ° váºy thì không phải là tùy, không khác chúng sinh thì không phải là chúng sinh, vì váºy không có gì sai. Ngay trong hai kệ đáp vá» tùy mạng, má»™t kệ đầu quán vá» cảnh, má»™t kệ sau quán vá» trÃ. Trong kệ trÆ°á»›c, thân nói là danh sắc tức là thân của quả báo, mạng nói là chÃnh thá» sinh ra thức tức là Thức vốn có, Thức vốn có và thân từ đầu tá»›i cuối lại là m nhân quả cho nhau hòa há»p không hai, dụ nói có thể biết. Ở đây là m nhân quả cho nhau, không phải là cảnh thuá»™c vá» Thức rối loạn của Nhị thừa và phà m phu ngu muá»™i, cho nên nói là không thể nháºn biết. Nghóa nà y ai có thể nháºn biết? Bởi vì ngÆ°á»i trà có thể quán sát, thì pháp của Pháºt Bồ-tát nhÆ° trÃ. Sở dó có thể nháºn biết thân mạng lại là m nhân duyên cho nhau, là bởi vì pháp vô thÆ°á»ng dá»±a và o nÆ¡i khác để phân biệt lại là m nhân vá»›i nhau cho nên có thân mạng, vì pháp thÆ°á»ng trú không trở thà nh nhân cho nên đã nói vô thÆ°á»ng, ngay nÆ¡i có-không phải là có Ä‘á»u không có tá»± tánh, cho nên nói là Không-Vô ngã, và lìa tất cả các tÆ°á»›ng nhÆ° tăng thêm-giảm bá»›t… Ngay trong má»™t kệ đáp vá» tùy hạnh, bởi vì Thức vốn có và các pháp huân táºp của ý thức lại là m nhân cho nhau. Do công năng của nghiệp phát sinh chứ không phải là có ngÆ°á»i-pháp…, cho nên nói là không có Ngã giống nhÆ° má»™ng. Không phải là chỉ có nghiệp hạnh riêng biệt bặt dứt hai Ngã, do nghiệp mà đạt được quả của báo, cho nên tánh của Ngã cÅ©ng vắng lặng. Nhân quả ấy tá»±a nhÆ° trÆ°á»›c sau khác nhau, nghóa vá» không có Ngã giống nhÆ° không há» có sai khác. Tiếp theo má»™t kệ đáp vá» bảy câu há»i sau, bởi vì tùy theo bảy loại nhÆ° mong muốn Æ°a thÃch… Ä‘á»u là tâm sở (tâm số), dá»±a và o tâm vÆ°Æ¡ng không tá»± tại, cho nên Ä‘Æ°a ra tâm vÆ°Æ¡ng thâu nháºn toà n bá»™ để đáp chung, do đó nói rằng chỉ lấy tâm là m chủ. Lại giải thÃch, tất cả các pháp thế gian chỉ là do tá»± tâm thay đổi sai khác mà dấy lên, tâm là nguồn gốc của các pháp, cho nên nói là chủ. NhÆ°ng phà m phu ngu muá»™i không hiểu rõ vá» nghóa duy tâm, tùy tiện thuáºn theo phân biệt khởi lên bảy loại tâm niệm nhÆ° mong muốn Æ°a thÃch… nà y, bởi vì Ä‘á»u giữ lấy tÆ°á»›ng cho nên Ä‘á»u là điên đảo, là điên đảo cho nên tức là Không, không há» có gì, vì váºy tùy theo thì không phải là tùy theo. Sau là giải thÃch ngăn chặn chất vấn, sợ rằng có ngÆ°á»i chất vấn rằng: Nếu chúng sinh nhÆ° váºy thì Không tất nhiên là pháp môn, tùy theo cÅ©ng nhÆ° váºy đâu cần phải trải qua giáo hóa? Giải thÃch rằng: Bởi vì không có thể hiểu rõ các pháp tức là không hai, do đó cần phải giáo hóa. Lại tiếp tục chất vấn rằng: Váºy thì chúng sinh nà y không hiểu rõ chân tháºt, lẽ nà o không phải là Không hay sao? Giải thÃch rằng: Bởi vì thuáºn theo duyên khởi cho nên không phải là không có, nhanh chóng diệt Ä‘i không dừng lại cho nên không phải là có, hai pháp nà y không hai là chúng sinh cho nên nói là không có tÆ°á»›ng khác nhau, do đó có thể giáo hóa. Kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» cần phải giáo hóa, kệ sau trình bà y vá» thà nh tá»±u giáo hóa. Nghiệp quả tháºm thâm, trong phần nà y trÆ°á»›c là chất vấn, sau là trình bà y. Trong chất vấn có hai, trÆ°á»›c là nêu ra pháp chÃnh thức chất vấn, sau từ “Nhiên pháp tánh…†trở xuống là ngăn chặn cứu vãn tiếp tục chất vấn. Trong nà y ý chất vấn, nếu trong bốn Äại không có Ngã thì ai là m ra thiện ác, ai có thể nháºn lấy báo ứng? Trong nà y chấp có tác dụng thuáºn theo có ngÆ°á»i là m ra, là lấy Dụng Ä‘Æ°a ra Thể để chất vấn. Giả sá» Tiểu thừa nói cứu vãn, thì tuy không có Ngã-Nhân-Tác giả, nhÆ°ng có pháp thiện ác nhân quả, cho nên có thể nhÆ° váºy. Hãy còn là chấp pháp, cho nên lại chất vấn rằng: NhÆ°ng đối vá»›i pháp tánh không có thiện-không có ác, đây là hiển bà y vá» pháp Không. Äã đối vá»›i pháp tánh là Không, không có thiện-ác, nếu không có ngÆ°á»i là m ra thì lại vì pháp nà o mà có nghiệp quả, do đó biết là có Ngã. Ngã đã tháºt có thì lý Vô ngã ở đâu? à chất vấn nhÆ° váºy. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t câu trÆ°á»›c nêu ra nghóa chÃnh, còn lại hiển bà y vá» trái ngược nhau. Trong đó có năm cặp mÆ°á»i câu: 1) Dá»±a theo thá» báo cho rằng có ngÆ°á»i thá»; 2) Dá»±a theo nghiệp tạo tác cho rằng có ngÆ°á»i tạo tác; 3) Dá»±a theo sai biệt trong báo, bên trong dá»±a theo hà nh, bên ngoà i dá»±a theo thân, nếu không có nghiệp tạo tác thì vì sao có sá»± sai khác nà y? 4) Dá»±a theo báo nhiá»u Ãt, nhÆ° trong kinh nói, chủ Ä‘á»™ng tạo tác nhiá»u nghiệp thì thá» báo cÅ©ng nhiá»u, Ãt cÅ©ng nhÆ° váºy, cho nên biết có Ngã. Trên đây là dá»±a theo Sinh báo. 5) Dá»±a theo Hiện báo và Háºu báo. Sau là ngăn chặn cứu vãn chất vấn có thể biết, cÅ©ng là trở lại tiếp tục Ä‘Æ°a ra. Thứ hai là trong đáp, vì sao Bảo Thủ đáp, nghóa là trong sá»± hiển bà y lý đạt được nhiá»u váºt báu đáng quý. Trong đó có hai: Äầu là má»™t kệ nói vá» pháp, sau là nói vá» chÃn dụ. Trong phần trÆ°á»›c có hai nghóa: Má»™t là nêu ra nghóa chÃnh thức đáp, hai là dẫn ra chứng đắc của Äức Pháºt để nói, không phải là mình có thể biết. Trong phần đầu, hai câu trÆ°á»›c trình bà y vá» nghiệp quả không hÆ° hoại, má»™t câu sau trình bà y vá» không có ngÆ°á»i là m ra, nghóa là tùy theo các nghiệp sai biệt đã là m ra huân táºp và o Thức vốn có, Thức vốn có dá»±a và o nÆ¡i khác biến đổi tá»±a nhÆ° do nghiệp ấy mà sinh khởi quả báo, cho nên có đủ loại khác nhau nhÆ° nhiá»u báo…, chỉ là các Thức duyên khởi cùng nhau táºp hợp mà thà nh, không có tá»± tánh cho nên nhất định có nghiệp quả, tháºt sá»± không phải là trong bốn Äại có riêng nhân-ngã có thể là m ra nghiệp nháºn lấy quả, cho nên nói là ngÆ°á»i tạo tác không có. Äây là bởi vì lý Vô tánh cho nên pháp tánh không có thiện-ác, bởi vì Vô tánh mà trở thà nh nhân quả cho nên có nghiệp quả sai biệt. Äây chỉ có nhân quả vô tánh, liên quan gì có nhân-ngã, cho nên nói trong bốn Äại không phải là Ngã… Nghóa lý của Chánh pháp quyết định nhÆ° váºy, do chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i cùng thuyết ra, cho nên nói là chÆ° Pháºt thuyết. Trong kinh Lăng Già quyển thứ nhất nói: “Ta thÆ°á»ng thuyết pháp Không, xa lìa vá»›i Äoạn-ThÆ°á»ng, sinh tá» giống nhÆ° má»™ng, mà nghiệp ấy không mất.†Là nói đến Ä‘iá»u nà y. Trong phần sau là chÃn dụ Ä‘á»u có hai nghóa, đó là nghiệp quả rõ rà ng mà không há» có gì cho nên trở thà nh dụ. Thứ nhất trình bà y vá» dụ Y tha lìa tánh, nghóa là Thức vốn có nhÆ° tấm gÆ°Æ¡ng, tùy theo huân táºp mà hiện bà y nghiệp quả nhÆ° cảnh tượng, đây là nghóa vá» Y tha. Trong-ngoà i không vốn có gì là trình bà y vá» ng- hóa lìa tá»± tánh, Ä‘iá»u nà y có ba lá»›p bốn câu: 1) Dá»±a theo hình ảnh, nghóa là không có sắc chất cho nên không hiện bà y, bởi vì bên trong không có gì; không phải là gÆ°Æ¡ng cho nên không có hiện bà y, bởi vì bên ngoà i không có gì; dá»±a và o má»™t hình ảnh nà y, cho nên cả hai không có gì; dá»±a và o hình ảnh nà y, cho nên cả hai không phải là không có gì. Bởi vì tất cả là nghóa vá» hình ảnh, nhất định phải dá»±a và o bên trong-bên ngoà i má»›i có thể hiện bà y được. 2) Dá»±a theo sắc chất, nghóa là mặt ở phÃa Nam-hình ảnh phÃa Bắc, cho nên sắc chất bên trong không có gì; bởi vì nhÆ° khuôn mặt mà hiện bà y, cho nên sắc chất bên ngoà i không có gì; cả hai-không cả hai, có thể biết. 3) Dá»±a theo mặt gÆ°Æ¡ng, nghóa là trong mặt gÆ°Æ¡ng bằng sắt cứng dà y không có nÆ¡i nà o trống rá»—ng, không tiếp nháºn váºt gì, cho nên hình ảnh không phải là bên trong; há»… muốn nhìn hình ảnh thì Ä‘á»u đứng trÆ°á»›c gÆ°Æ¡ng mà nhìn, cho nên không phải là bên ngoà i; cả hai-không cả hai, có thể biết. NhÆ° váºy không có gì mà hình ảnh rõ rà ng, nghiệp nhÆ° hình ảnh, tánh nhÆ° mặt gÆ°Æ¡ng, cho nên nói là cÅ©ng nhÆ° váºy. Khởi TÃn luáºn nói: “Hai là nhá» và o mặt gÆ°Æ¡ng huân táºp, nghóa là tất cả cảnh giá»›i thế gian Ä‘á»u hiện bà y trong đó, không ra- không và o-không mất-không hoại, thÆ°á»ng trú trong má»™t tâm, bởi vì tất cả các pháp là tánh chân tháºt.†Là nói đến Ä‘iá»u nà y. Thứ hai trình bà y vá» dụ không biết nhau là m thà nh nhân, nghóa là Thức vốn có nhÆ° thá»a ruá»™ng, các nghiệp nhÆ° chủng tá», nhiá»u loại chủng tá» cùng chung má»™t Thức vốn có, cho nên tất cả không có tá»± Thể để có thể nháºn biết nhau. NhÆ°ng công năng của Thức không mất-không hoại mà có thể là m nhân, nhÆ° đất sạch sẽ gặp được mÆ°a thì má»c cá». Nhiá»u loại cá» nà y ở trong đất ấy tìm tánh của từng loại Ä‘á»u không thể được mà có thể là m nhân, dù cho Ä‘Ã o sâu xuống mặt đất mà đất đã lấy lên gặp được mÆ°a thì má»c cá», hạt cá» giống nhÆ° đất tuy trải qua nhiá»u năm mà không mất; ở đây cÅ©ng nhÆ° váºy. Kinh nói: “Nghiệp tuy trải qua trăm kiếp mà cuối cùng không có biến đổi hÆ° hoại, lúc gặp các duyên hòa hợp thì phải nháºn lấy quả ấy.†Vì váºy nói là tánh nghiệp cÅ©ng nhÆ° váºy. Vả lại, đất và nÆ°á»›c là duyên xa, hạt giống là duyên gần, tất cả Ä‘á»u là m mất Ä‘i có-không có, cho nên không nháºn biết lẫn nhau, trong Thức dá»±a theo đây biết rõ. Thứ ba là dụ vá» nhân có thể hiện rõ quả, nghóa là tánh của nghiệp nhÆ° huyá»…n sÆ°, hiện rõ quả nhÆ° huyá»…n sắc, tuy tá»±a nhÆ° có mà không phải là có. Thứ tÆ° là dụ vá» pháp của quả không có ý niệm, nghóa là do các nhân duyên nhÆ° yết hầu… hòa hợp phát ra tiếng, tháºt sá»± không có công năng của Ngã, chỉ từ danh ngôn huân táºp sinh ra tá»±a nhÆ° lá»i nói; nhÆ° ngÆ°á»i gá»— phát ra tiếng không có hai ý niệm tá»± nghó rằng mình có thể phát ra tiếng và không phải là mình phát ra tiếng. Vả lại, gá»— nhÆ° Tạng tánh, ngÆ°á»i thợ nhÆ° các nghiệp vá»ng tưởng, ngÆ°á»i gá»— nhÆ° tÆ°á»›ng báo của chúng sinh, cho nên không có Ngã-không phải là Ngã. Thứ năm là dụ vá» Thể của nhân không xen tạp, nghóa là lúc chim còn trong vá» trứng chÆ°a phân rõ tÆ°á»›ng của tiếng kêu, ra khá»i vá» trứng tùy theo loại má»›i có tiếng kêu khác nhau. Chủng tá» của khẩu nghiệp ở trong Thức vốn có tánh vô ký nhÆ° nhau, không có bao nhiêu tÆ°á»›ng, lúc báo chÃn muồi đến nÆ¡i thá» sinh có thể phát ra các tiếng. Vả lại, công năng sinh ra quả không giống nhau, nhÆ° chim ra khá»i vá» trứng; Thể tánh của nghiệp trống rá»—ng không có gì sai khác, nhÆ° chim còn trong vá» trứng. Äây chÃnh là dụ vá» trÆ°á»›c-sau, dá»±a theo pháp thì cùng lúc. Thứ sáu là dụ vá» hiện rõ quả không có đến, nghóa là nhÆ° cha mẹ là m duyên thá» sinh, Thức có chủng tá» nhÆ° nghiệp-phiá»n não… là m nhân. Thức nà y lúc hòa hợp vá»›i trắng Ä‘á» thì gá»i là nhân duyên há»™i tụ, vì váºy gá»i là thá» sinh. Không có nÆ¡i đến riêng biệt, tuy không có đến mà báo dần dần lá»›n thêm không trở ngại các căn khác nhau; nghiệp cÅ©ng nhÆ° váºy, suy nghó-chuyển Ä‘á»™ng tạo nghiệp nhÆ° thân…, không có nÆ¡i đến riêng biệt, vá» sau nếu chÃn muồi thì cảm đến báo ứng sai biệt. Thứ bảy là dụ vá» khổ báo không có gốc, nghóa là bởi vì ác nghiệp huân táºp trong tá»± tâm, vì váºy khiến cho tâm thay đổi là m ra đủ loại dụng cụ khổ Ä‘au, trở lại tá»± não hại đến mình. NhÆ°ng dụng cụ khổ Ä‘au ấy tuy bên ngoà i không có nÆ¡i đến, mà việc não hại không hÆ° hoại; nghiệp cÅ©ng nhÆ° váºy, tuy không có tá»± tánh mà cảm đến báo ứng không mất, cho nên nói là tánh của nghiệp cÅ©ng nhÆ° váºy. Thứ tám là dụ vá» quả thù thắng không có rá»…, nghóa là nghiệp thiện huân táºp và o tâm, tâm huyá»…n hiện bà y quả cÅ©ng không có gốc rá»…. Tiểu thừa nói sau khi Luân VÆ°Æ¡ng mất Ä‘i bảy váºt báu cất giữ ở trong núi Thiết-vi, sau Thánh VÆ°Æ¡ng xuất thế thì bảy váºt báu trở lại hiện rõ trÆ°á»›c mặt Thánh VÆ°Æ¡ng. Nay ở đây thì không nhÆ° váºy, chỉ do nghiệp huân táºp trong tá»± tâm mà biến hiện, không có Thể của váºt báu nà o khác là m cho đến Ä‘i; tánh của nghiệp cÅ©ng nhÆ° váºy, Luáºn nói: Thiện ác huân táºp và o tâm, vì sao nói tâm khác nhau? Thứ chÃn là dụ vá» có-không có cùng tánh, nghóa là nghiệp hữu láºu chÆ°a đạt được quả và trÆ°á»›c đạo đối trị, là Thức vốn có thâu nhiếp duy trì công năng không diệt Ä‘i, gá»i là Thà nh; đến lúc đạt được quả và đạt được đạo đối trị, công năng của nghiệp không còn, gá»i là Bại. Tìm lúc thà nh ấy không từ nÆ¡i nà o đến, tìm lúc bại ấy cÅ©ng không có nÆ¡i hÆ°á»›ng vá», đây là hoà n toà n không là m há»ng thế gian mà nói Äệ nhất nghóa. Pháºt thuyết pháp tháºm thâm: Má»™t là trong chất vấn có hai, trÆ°á»›c là đưa ra pháp chÃnh thức chất vấn, sau là ngăn chặn cứu vãn tiếp tục chất vấn. Trong phần trÆ°á»›c có hai: 1) ÄÆ°a ra nghóa chÃnh; 2) ChÃnh thức Ä‘Æ°a ra chất vấn, đó là mÆ°á»i loại trái ngược nhau, má»™t pháp là má»™t vị Chân nhÆ°. à chất vấn rằng: Äã giác ngá»™ là má»™t mà thiết láºp nhiá»u loại giáo, nếu nghóa không phải là má»™t thì có thể là m cho tùy theo lá»i nói Ä‘á»u tháºt, tức là trái vá»›i má»™t vị sẽ mất Ä‘i pháp đã chứng; nếu nghóa là má»™t vị mà không tùy theo lá»i nói, thì tất cả các giáo Ä‘á»u thuáºn theo hÆ° vá»ng. Äây là chất vấn vá» giáo-nghóa trái ngược nhau. Vị ấy nếu nói để cứu vãn rằng: Tôi nói trong lý má»™t vị đã chứng nà y vốn có đủ nhiá»u đức, cho nên các giáo Ä‘á»u hiển bà y má»™t đức, do đó không trái ngược nhau. Vì ngăn chặn lá»i cứu vãn nà y cho nên tiếp tục chất vấn rằng: NhÆ°ng mà ở trong pháp tánh, phân biệt suy xét tìm tòi nhiá»u loại nhÆ° váºy tháºt sá»± không thể có được, không thể có được cho nên giáo đã trái vá»›i nghóa. Lại giải thÃch: Äây là chất vấn vá» Thể-Dụng trái ngược nhau, nghóa là giác ngá»™ má»™t pháp là Thể, thÃch ứng vá»›i cÆ¡ hiện bà y nhiá»u loại là Dụng. Nếu lấy Thể thuáºn theo Dụng thì sẽ trái là m mất Ä‘i má»™t pháp, nếu Dụng giống nhÆ° Thể thì các loại sẽ không tháºt. Nếu nói trong má»™t pháp bởi vì có nhiá»u loại thì không trái ngược nhau, nhÆ°ng mà trong pháp tánh tìm cầu nhiá»u loại không thể có được, cho nên không thà nh cứu vãn. Trong mÆ°á»i câu, má»™t câu đầu là tổng quát, chÃn câu còn lại là riêng biệt: 1) Âm thanh của giáo có khắp má»i nÆ¡i; 2) Lá»±c của giáo thâu nhiếp chúng sinh; 3) Từng âm thanh sai biệt (ba loại trên đây là khẩu nghiệp); 4) Thân nghiệp; 5) à nghiệp; 6) Dụng của thân; 7) Y báo; 8) Trang nghiêm quốc Ä‘á»™; 9) Phạm vi. Nếu nói đầy đủ thì thuáºn theo đầu má»—i má»™t câu Ä‘á»u nói: Chỉ giác ngá»™ má»™t pháp sao nói là vô lượng? Hai là trong phần đáp, Äức Thủ đáp là bởi vì hiển bà y vá» lý-đức sâu xa của pháp. Trong đó có hai: Äầu là má»™t kệ khen ngợi thÆ°a há»i sÆ¡ lược trả lá»i. à trả lá»i rằng: Bởi vì pháp giá»›i má»™t vị là nghóa không có phân biệt chứ không phải là má»™t thuá»™c má»™t số, vì váºy tùy duyên thà nh nhiá»u mà không khác vá»›i má»™t vị, má»™t vị trong suốt mà không trở ngại nhiá»u loại. Hai Ä‘iá»u nà y không có hai, vì váºy các giáo Ä‘á»u tháºt mà lý má»™t vị tồn tại. NhÆ° váºy không ngăn ngại gì, cho nên gá»i là nghóa vi diệu tháºm thâm. Lại giải thÃch: Má»™t nà y không khác vá»›i nhiá»u, là NhÆ° Lai đã giác ngá»™; nhiá»u không khác vá»›i má»™t, là NhÆ° Lai đã thuyết giảng. Do đó má»™t là vô cùng sâu xa, bởi vì không khác vá»›i nhiá»u; nhiá»u cÅ©ng nhÆ° váºy, ngược lại vá»›i trên có thể biết, cho nên nói là nghóa vi diệu tháºm thâm. NgÆ°á»i cầu công đức bởi vì biết má»™t phát khởi nhiá»u có thể thâu nhiếp chúng sinh, mà cầu đạt được má»™t pháp nà y; lại bởi vì biết nhiá»u quy vá» má»™t có thể chứng được lý, mà cầu đạt được nhiá»u pháp nà y, cho nên gá»i là ngÆ°á»i trÃ. Sau là ná»a kệ Äức Thủ tá»± hiển bà y dá»±a theo pháp là m tên gá»i. Trong nà y chÃn dụ Ä‘á»u hiển bà y không thay đổi má»™t, không có phân biệt mà thà nh tá»±u sá»± việc sai biệt: 1) Dụ trình bà y vá» pháp có thể gánh vác vạn cÆ¡; 2) Dụ vá» duyên diệt má»i phiá»n não; 3) Dụ vá» tiến và o pháp khà không có gì thay đổi, đó là nhÆ° nghóa lÆ°u chuyển thù thắng trong pháp giá»›i…; 4) Dụ vá» lay Ä‘á»™ng các căn mở bà y giác ngá»™, đó là huân táºp trở thà nh chủng tá», thÆ°á»ng thÆ°á»ng khiến cho chán ngán mong cầu; 5) Dụ vá» thuáºn theo mong muốn mà là m lợi Ãch, rồng nhÆ° thân Pháºt, sấm nhÆ° Phạm âm, mÆ°a nhÆ° Chánh giáo, bởi vì không có phân biệt cho nên không khác vá»›i má»™t; 6) Dụ vá» duyên phát sinh các đức, đó là dá»±a và o pháp giá»›i thanh tịnh thà nh tá»±u các hạnh vá» tu sinh…; 7) Dụ vá» không cấu nhiá»…m chiếu rá»i căn cÆ¡; 8) Dụ vỠứng vá»›i căn cÆ¡ bất cứ ở đâu; 9) Dụ vá» tùy duyên bất biến. Các môn trên đây Ä‘á»u không khác vá»›i má»™t, không có phân biệt mà hiện bà y nhiá»u loại sá»± việc Ãch lợi, nhÆ° Phạm ứng Äại thiên dụ vá» Pháºt thuyết vô lượng, thân không khác biệt dụ vá» má»™t vị thÆ°á»ng còn, các môn còn lại Ä‘á»u dá»±a theo nhÆ° váºy. PhÆ°á»›c Ä‘iá»n tháºm thâm: Trong chất vấn, đầu là chÃnh thức chất vấn, sau là ngăn chặn cứu vãn tiếp tục chất vấn. Trong ý chất vấn đã nói đức của Pháºt không khác biệt, thì lẽ ra thi thiết đạt được quả không khác, vì sao nay thấy đạt được báo sai biệt? Äây là chất vấn vá» duyên và quả trái ngược nhau. Sợ rằng vị ấy nói để cứu vãn: Ruá»™ng phÆ°á»›c của Pháºt tuy là má»™t nhÆ°ng nếu ngÆ°á»i đối vá»›i Pháºt phát khởi cúng dÆ°á»ng thượng diệu, thì Pháºt đối vá»›i ngÆ°á»i nà y sinh niệm thân ái, cho nên đạt được quả báo thù thắng; xấu tệ thì trái lại. Vì ngăn chặn lá»i cứu vãn nà y cho nên sau đó nói rằng: NhÆ° Lai bình đẳng không có oán thân. Äây là ba pháp vá» Niệm xứ. Trong phần chÃnh thức chất vấn, đầu là nêu ra nghóa chÃnh, sau là hiển bà y vá» trái ngược nhau. Trong đó, câu đầu là tổng quát, mÆ°á»i câu là riêng biệt giải thÃch vá» lá»i nói không giống nhau trong phần tổng quát trÆ°á»›c đây: 1) Sắc tÆ°á»›ng đẹp xấu; 2) Bốn giòng há» và năm chủng tánh… trong loà i ngÆ°á»i; 3) NhÆ° bốn câu là ngÆ°á»i sang mà không phải là già u, già u mà không phải là sang…; 4) Các căn nhÆ° Nhãn… đủ thiếu đẹp xấu và căn cÆ¡ lợi Ä‘á»™n…; 5) Tà i sản và ng bạc của cải…; 6) Bố thà đứng đầu có được tà i váºt rất kỳ lạ, nhÆ° cây Äá»-già , vải bông trắng dùng Ä‘inh đóng và o đất bảy tấc mà không xuyên thủng…; 7) Quyến thuá»™c thiện ác…; 8) Äã Ä‘á»u nhún mình thá»±c hà nh bố thÃ, thuáºn theo cùng được tá»± tại, ngà y nay má»›i đến, hoặc là đối vá»›i má»™t ngÆ°á»i được tá»± tại, những nÆ¡i khác không có được…, Ä‘á»u có phạm vi, lên xuống không giống nhau; 9) PhÆ°á»›c đức nhiá»u Ãt; 10) Trà tuệ sâu cạn. Ngăn chặn cứu vãn có thể biết. Trong phần đáp, Mục Thủ là ngÆ°á»i thấy rõ rà ng pháp nà y. à đáp là bình thÆ°á»ng cúng dÆ°á»ng Pháºt bởi vì hai nhân: 1) Do ngÆ°á»i cúng dÆ°á»ng dụng tâm không nhÆ° nhau, liá»n khiến cho đạt được báo khác nhau rất nhiá»u, nhÆ° kinh Ôn Thất nói: “Äá»u bởi vì dụng tâm không nhÆ° nhau.†2) Do tâm Äại Bi của Äức Pháºt không thể nghó bà n, cuối cùng Ä‘á»u khiến cho tất cả được giải thoát, kinh Äại Bi quyển thứ hai nói: “DÆ°á»›i đến súc sinh có thể nghó đến Äức Pháºt, Ä‘á»u đạt được Niết-bà n tối thượng, cùng táºn ranh giá»›i phiá»n não, huống là con ngÆ°á»i…†Lại nhÆ° tánh báºc thấp khởi lên lợi Ãch của thấy nghe…, vì váºy trong kệ nói bởi vì chúng sinh có khác nhau, là nghóa đầu; có thể đốt cháy tất cả các cõi, là nghóa sau. Hai nghóa nà y không hai, cùng má»™t báo cho nên không trái ngược nhau. Dẫn ra mÆ°á»i dụ nêu rõ: 1) Dụ vá» duyên có thể hiện rõ quả; 2) Dụ vỠứng vá»›i căn cÆ¡ tùy theo hiểu rõ; 3) Dụ vá» khéo léo tùy thuáºn; 4) Dụ vỠứng vá»›i cÆ¡ cảm khiến cho vui mừng; 5) Dụ vá» váºt cảm hiện rõ hình tÆ°á»›ng; 6) Dụ vá» khéo léo trừ diệt chÆ°á»›ng ngại mê hoặc; 7) Dụ vá» tiêu diệt chÆ°á»›ng ngại do trÃ; 8) Dụ vá» tâm Bi phủ khắp má»i nÆ¡i; 9) Dụ vá» thÆ°á»ng thÆ°á»ng khiến cho sinh tâm chán ngán, nghóa là không khiến cho vui thÃch lâu dà i; 10) Dụ vỠđốt cháy tất cả, nghóa là khiến cho đạt được Niết-bà n. Chánh giáo tháºm thâm: Trong chất vấn có ba: Má»™t là nêu ra lá»±c của giáo. Hai từ “Vị tri…†trở xuống là nêu ra lá»±c của hà nh, trong đó mÆ°á»i pháp phân là m ba: a) Nháºn biết toà n bá»™ năm uẩn; b) Nháºn biết báo nhiá»…m tịnh của ba cõi khác nhau; c) Nháºn biết si ái là duyên của báo. Ba từ “Nhược tri…†trở xuống là dùng hà nh để chất vấn vá» giáo, hiển bà y giáo không có lá»±c. à chất vấn là nhá» và o giáo pháp mà đoạn trừ phiá»n não, hay là nhá» và o thÆ°á»ng xuyên quán sát các pháp mà đoạn trừ phiá»n não? Nếu nhá» và o giáo có thể Ä‘oạn trừ thì không cần phải tinh tiến, nếu nhá» và o thÆ°á»ng xuyên thá»±c hà nh có thể Ä‘oạn trừ thì giáo không có thêm bá»›t, nghóa là giáo pháp nà y đối vá»›i công đức không tăng thêm, đối vá»›i phiá»n não không giảm bá»›t. Lại giải thÃch đạt được giáo không tăng thêm, mất Ä‘i giáo không giảm bá»›t, bởi vì không có tác dụng. Äây là chất vấn vá» lá»±c của giáo trái ngược nhau. à đáp bởi vì giáo là duyên của tinh tiến, thÆ°á»ng xuyên quán sát giúp đỡ cho giáo má»›i có thể Ä‘oạn trừ phiá»n não, cho nên nhanh chóng thoát ra. Giáo có lá»±c thù thắng, lÆ°á»i nhác trái vá»›i giáo thì không có lá»±c của giáo, cho nên khó mà thoát ra. NgÆ°á»i chất vấn dùng lá»±c của hà nh là m mất Ä‘i lá»±c của giáo, ngÆ°á»i đáp hiển bà y vá» hà nh vốn là nhá» và o lá»±c của giáo. Bởi vì thuáºn theo giáo lìa xa lÆ°á»i nhác, cho nên Tiến Thủ giải đáp Ä‘iá»u nà y. Trong kệ có ba: Má»™t có má»™t kệ khuyến khÃch lắng nghe tổng quát nói tách ra hai chÆ°Æ¡ng môn. Hai có má»™t kệ phân rõ tinh tiến thuáºn vá»›i giáo để giải thÃch vá» môn nhanh chóng thoát ra. Ba có tám kệ trình bà y lÆ°á»i nhác trái vá»›i giáo để giải thÃch vá» môn khó mà thoát ra: 1) Dụ vá» lÆ°á»i nhác nghe nhiá»u hiểu rá»™ng, ngÆ°á»i nà y trÆ°á»›c đã Ãt nghe hãy còn không có thể lónh ngá»™, nhÆ° đốm lá»a nhá»; nay lại gắng gượng cầu há»c rá»™ng nghe nhiá»u, nhÆ° củi còn Æ°á»›t. Bởi vì má»›i cÅ© Ä‘á»u mất Ä‘i, cÅ©ng không có gì thà nh tá»±u Ãch lợi, vốn là vì lÆ°á»i nhác. Vả lại, ngÆ°á»i nà y muốn dùng chút Ãt thá»i gian nhanh chóng há»c há»i nhiá»u pháp, sá»± há»c đã không thà nh tá»±u liá»n trở thà nh lÆ°á»i nhác. 2) Dụ vá» lÆ°á»i nhác không có năng lá»±c, ngÆ°á»i nà y phÆ°á»›c má»ng thiếu tâm lá»±c, lại thÆ°á»ng xuyên bá» dở luyện táºp, không có gì thà nh tá»±u vốn là vì lÆ°á»i nhác. Vả lại, ngÆ°á»i nà y tuy cÅ©ng trải qua nhiá»u thá»i gian nhÆ°ng thÆ°á»ng xuyên gián Ä‘oạn, cho nên sá»± nghiệp không thà nh tá»±u gá»i là lÆ°á»i nhác. 3) Dụ vá» lÆ°á»i nhác tu theo má»™t phÃa, ngÆ°á»i nà y rá»i bá» Thiện tri thức, chỉ đối vá»›i kinh Ä‘iển cầu luyện táºp vá» Văn tuệ, không có gì đạt được cho nên lÆ°á»i nhác. Vả lại, ngÆ°á»i nà y tuy không gián Ä‘oạn, nhÆ°ng thiếu duyên cho nên sá»± nghiệp cÅ©ng không thà nh tá»±u. 4) Dụ vá» lÆ°á»i nhác tu trái ngược, ngÆ°á»i nà y nghe nói viết chép trì tụng kinh Ä‘iển thì chứng được giải thoát, bởi vì không nháºn biết ý nghóa-thá»i gian khác nhau, lâu mà không đạt được liá»n sinh ra lÆ°á»i nhác. Vả lại, ngÆ°á»i nà y tuy có ngoại duyên mà đá»u là ngÆ°á»i há»c sai lầm, tùy tiện giữ lấy mong cầu trái ngược, cho nên dao Ä‘á»™ng rÆ¡i rụng. 5) Dụ vá» lÆ°á»i nhác vượt quá mong cầu, ngÆ°á»i nà y không tá»± biết mình không có Văn tuệ, chỉ mong má»i thông hiểu tất cả Pháºt pháp, đã không có thể thông hiểu thì sinh ra lÆ°á»i nhác. Vả lại, ngÆ°á»i nà y tuy bên ngoà i có duyên tốt mà nhân bên trong có thiếu hụt, nghóa là không có lòng tin, tá»± mình không có trì giá»›i đầy đủ, không giữ chắc cung Äịnh, không lắp mÅ©i tên TrÃ, là m sao có thể bắn đến mặt đất phiá»n não. 6) Dụ vá» lÆ°á»i nhác Ãt lá»±c, ngÆ°á»i nà y dùng ý thức trong sát-na mà mong suy xét táºn cùng biển sâu của Pháºt pháp, đã không có thể Ä‘i và o thì sinh ra lÆ°á»i nhác. Vả lại, nghe xÆ°ng danh hiệu Pháºt má»™t niệm diệt nhiá»u tá»™i nặng, chỉ xÆ°ng niệm má»™t câu thì ngừng mà nói rằng tá»™i mình đã diệt… 7) Dụ vá» lÆ°á»i nhác Ãt sá»a trị, ngÆ°á»i nà y nghe Pháºt dạy có thể dáºp tắt lá»a phiá»n não, thì dùng má»™t chút nghe mà mong má»i diệt hết phiá»n não, lâu mà không hết thì nói là Pháºt dạy không có tác dụng, tất cả Ä‘á»u vứt bá», vì váºy mà lÆ°á»i nhác. 8) Dụ vá» không có ý mong cầu vượt ra, cÅ©ng gá»i là dụ vá» chấp ngã mạn cao, ngÆ°á»i nà y nghe nói chúng sinh là Chân nhÆ°, bởi vì không hiểu rõ mê-ngá»™, cho nên nói rằng mình đã là Chân nhÆ° thì chÃnh là đã chứng được pháp giá»›i, lại tu Ä‘iá»u gì nữa, do đó sinh ra lÆ°á»i nhác. Chánh hạnh tháºm thâm: Trong chất vấn có ba: Má»™t, dẫn lá»i Äức Pháºt nói, nêu ra nghóa chÃnh. Hai, từ “Vân hà …†trở xuống là thiết láºp chất vấn hiển bà y vá» trái ngược, trong đó đầu là câu tổng quát, tiếp theo tùy mÆ°á»i pháp cấu nhiá»…m là riêng biệt, luôn luôn hiện hà nh trong tâm cho nên không lìa xa tâm. Ba, tâm không có sở hà nh… là kết thúc chất vấn trở lại nêu ra, nghóa là tuy nghe Chánh pháp nhÆ°ng không có tâm dá»±a và o thá»±c hà nh mà muốn Ä‘oạn trừ phiá»n não, cho nên biết Äức Pháºt nói nghe pháp có thể Ä‘oạn trừ thì nghóa ấy ở chá»— nà o? Lại giải thÃch đây là ngăn chặn cứu vãn tiếp tục chất vấn, nghóa là nếu nói cứu vãn rằng: Nếu dá»±a và o giáo thá»±c hà nh thì có thể Ä‘oạn trừ phiá»n não, cho nên nghóa vá» nghe pháp có thể Ä‘oạn trừ vẫn còn tồn tại. Nay tiếp tục chất vấn rằng: Äây là dá»±a và o giáo thá»±c hà nh, tức là tâm có sá»± thá»±c hà nh, sao có thể Ä‘oạn trừ phiá»n não? Nếu dá»±a và o đạo lý, thì phải là tâm không có sở hà nh má»›i có thể Ä‘oạn kiết, cho nên nghe pháp rốt cuá»™c không có thể Ä‘oạn trừ. à đáp là tâm nà y không có sở hà nh gá»i là nhÆ° thuyết thá»±c hà nh, cho nên có thể Ä‘oạn kiết; nếu chỉ riêng nghe thì tháºt sá»± không có nghóa vá» Ä‘oạn, có thể có nghe mà không thá»±c hà nh, không há» có thá»±c hà nh mà không nghe, cho nên nói tất cả Pháºt pháp lấy nghe pháp là m căn bản. Phần nà y và Chánh giáo tháºm thâm trÆ°á»›c đây có gì khác nhau? TrÆ°á»›c dùng hà nh nêu ra chất vấn vá» giáo, đáp là lá»±c của giáo thâu nhiếp hà nh, nghóa là nếu không có giáo mà thÆ°á»ng xuyên thá»±c hà nh thì không thà nh tá»±u; trong nà y lấy giáo nêu ra chất vấn vá» hà nh, đáp là hà nh có thể thá»±c hà nh theo giáo, nghóa là nếu không thá»±c hà nh thì Ä‘a văn không có tác dụng. Bởi vì chấp giáo thà nh hà nh, cho nên Pháp Thủ giải đáp Ä‘iá»u nà y. Trong mÆ°á»i kệ: Má»™t kệ đầu là khuyến khÃch lắng nghe tổng quát trả lá»i, không những tÃch góp Ä‘a văn là trình bà y vá» Ä‘a văn không phải là sai lầm, mà chỉ vì thiếu thá»±c hà nh cho nên trở thà nh sai lạc. ChÃn kệ sau là nêu ra dụ chỉ rõ sai lầm: 1) Dụ vá» không nhÆ° thuyết thá»±c hà nh; 2) Dụ vá» thuáºn theo thuyết bá» suy nghó; 3) Dụ vá» chấp và o văn lạc mất hà nh; 4) Dụ vá» tá»± nói mình không có phần, cÅ©ng gá»i là dụ vỠđắm và o văn lạc mất hà nh; 5) Dụ vỠác nghiệp là m chÆ°á»›ng ngại; 6) Dụ vá» không hiểu mà tá»± nói; 7) Dụ vá» không thấy tá»± nghóa, nghóa là trÆ°á»›c dá»±a theo giáo, ở đây dá»±a theo nghóa; 8) Dụ vá» bá» chánh đạo thà nh trợ đạo, nghóa là nhÆ° Tỳ-kheo NgÆ°u VÆ°Æ¡ng Mục tụng tám vạn pháp tụ, luôn luôn Ä‘á»™ nhiá»u ức chúng sinh đạt được đạo, mà chÃnh mình không tránh khá»i rÆ¡i và o địa ngục…; 9) Dụ vá» giấu Ä‘iá»u sai-khoe Ä‘iá»u đúng, nghóa là nhÆ° Äiá»u-đạt khéo léo nói pháp nhÆ°ng trong lòng rối bá»i tối tăm, lại dá»±a và o cách nói nà y mà tá»± cao không yên pháºn, trái lại là m cho bị hại… Há»i: Vì sao trong nà y quở trách Ä‘a văn, trong phẩm Tháºp Trú lại khen ngợi Ä‘a văn? Äáp: Bởi vì trong TÃn thì hà nh kém cá»i, sợ rằng vÆ°á»›ng mắc theo văn, lại ban đầu là nghe huân táºp khiến cho thà nh tá»±u nhất tâm lắng nghe không trái ngược, từ Tháºp Trú trở Ä‘i vốn là hà nh thù thắng, vốn là không vÆ°á»›ng mắc, vốn là có thể là m lợi Ãch nhiá»u cho chúng sinh. Trợ đạo tháºm thâm: Trong chất vấn có ba: Má»™t, nêu ra nghóa chÃnh. Hai, từ “Hà cố…†trở xuống là thiết láºp chất vấn hiển bà y vá» trái ngược, trong đó sáu Äá»™-bốn Äẳng là mÆ°á»i, đây là dá»±a theo hà nh mà phân rõ, nếu dá»±a theo phần vị mà luáºn thì thêm bốn loại nhÆ° PhÆ°Æ¡ng tiện… là mÆ°á»i, trong nà y Bát-nhã phải là Tuệ thế gian thâu nhiếp, bởi vì không nhÆ° váºy thì không phải là chất vấn. Ba, từ “Thá» nhất nhất pháp…†trở xuống là kết thúc chất vấn trở lại Ä‘Æ°a ra. à chất vấn rằng: Trà tuệ là đứng đầu của các hà nh, sao không ca ngợi riêng hà nh nà y mà ca ngợi những hà nh khác; những hà nh khác lìa xa Tuệ Ä‘á»u không đạt được Bồ-Ä‘á», đâu cần phải ca ngợi? Äây tức là lấy trợ đạo nêu ra chánh đạo để chất vấn. à đáp là dùng chánh đạo-trợ đạo giúp đỡ nhau mà đáp. Bởi vì có thể hiểu trợ đạo giống nhÆ° chánh đạo, cho nên Trà Thủ giải đáp Ä‘iá»u nà y. Trong mÆ°á»i kệ phân ba: Má»™t, má»™t kệ khen ngợi thÆ°a há»i khuyến khÃch lắng nghe. Hai, hai kệ tách ra hai chÆ°Æ¡ng môn, đó là kệ đầu trình bà y vá» quả không phải là do má»™t hà nh mà thà nh tá»±u, chánh đạo cần phải có trợ đạo giúp đỡ; kệ sau trình bà y vỠý thÃch của chúng sinh khác nhau, tùy theo căn cÆ¡ cho nên ca ngợi khác nhau. Ba, giải thÃch hai chÆ°Æ¡ng, ba kệ đầu giải thÃch vá» tùy theo căn cÆ¡ ca ngợi khác nhau, lại trong kinh Niết-bà n nói ở trÆ°á»›c những ngÆ°á»i keo kiệt không cần phải ca ngợi những ngÆ°á»i bố thÃ, là dá»±a và o căn chÆ°a thuần thục, bởi vì mong muốn bảo vệ, văn nà y dá»±a và o căn thuần thục, còn lại cÅ©ng nhÆ° váºy; bốn kệ sau dá»±a theo pháp dụ, giải thÃch vá» chÆ°Æ¡ng môn đầu chỠđợi theo nhau, bố thà là thâu nhiếp ngÆ°á»i khác, trì giá»›i là tá»± thâu nhiếp mình, hai loại nà y cùng là m căn bản của các hà nh, thiện căn đã tu thì chịu khó phòng ngừa không mất, thiện căn chÆ°a sinh thì thúc đẩy khiến cho sinh khởi. Lại chịu khó phòng ngừa phiá»n não bên ngoà i, thúc đẩy phòng ngừa ngạo mạn bên trong, cho nên nói là phòng há»™. Thiá»n định chế phục loại trừ, trà tuệ mong cầu Ä‘oạn dứt, cho nên nói là an ổn. Vả lại, Thiá»n thâu nhiếp phân tán bên ngoà i, Tuệ chứng được chân lý, cho nên nói là an ổn; bốn Äẳng lợi Ãch chúng sinh vui vẻ hợp vá»›i ý mình, cho nên nói là an lạc. Nhất thừa tháºm thâm: Trong chất vấn có ba: Má»™t là nêu ra nghóa chÃnh, hai là thiết láºp chất vấn hiển bà y vá» trái ngược, ba là kết thúc chất vấn trở lại Ä‘Æ°a ra. à chất vấn rằng: Hết thảy chÆ° Pháºt cùng tu Nhất thừa, nhân hạnh đã giống nhau, đạt được quả lẽ ra nhÆ° nhau, vì sao nay thấy thế giá»›i của chÆ° Pháºt đủ loại khác nhau, cho đến mÆ°á»i loại pháp trú, nhÆ° váºy tất cả Ä‘á»u không giống nhau, không có gì không đầy đủ, tất cả Pháºt pháp sai biệt nhÆ° váºy mà nói là chỉ dùng Nhất thừa, lý ấy ở đâu? Äây là dùng nhân Ä‘Æ°a ra quả để chất vấn, nghóa là nhân giống nhau thì quả cÅ©ng giống nhau; cÅ©ng là dùng quả Ä‘Æ°a ra nhân để chất vấn, nghóa là quả khác nhau thì nhân cÅ©ng khác nhau. à đáp rằng lý tháºt thì nhân giống nhÆ° quả không có gì sai biệt, nhÆ°ng tùy theo chúng sinh cÆ¡ cảm mà thấy sai biệt, không phải là chÆ° Pháºt tá»± có hÆ¡n-kém. Bởi vì trình bà y thông hiểu Nhất thừa thuáºn theo tÆ°á»›ng, cho nên Hiá»n Thủ giải đáp Ä‘iá»u nà y. Trong mÆ°á»i kệ phân hai: Má»™t, có hai kệ dá»±a và o tháºt để trình bà y vá» nhân quả cùng là má»™t, trình bà y chỉ riêng Nhất thừa được thoát ra ở phần trên. Trong đó, trÆ°á»›c là má»™t nhân, sau là má»™t quả. Trong nhân, ná»a kệ đầu trình bà y vá» má»™t pháp tánh đã dá»±a và o, ná»a kệ sau trình bà y vá» má»™t hà nh tu có thể dá»±a và o. Trong quả, ná»a kệ đầu là má»™t Pháp thân đã chứng, ná»a kệ sau là má»™t đức thù thắng thuá»™c tu sinh, trong đó tâm là Äại Äịnh nhÆ° nhau, tiếp là Äại Trà nhÆ° nhau, hai loại nà y là Dụng bên trong giống nhau, Lá»±c-Vô úy… là Dụng giáo hóa bên ngoà i nhÆ° nhau. Luáºn chung có ba: Äầu là Thể giống nhau, tiếp là Äức nhÆ° nhau, sau là Dụng bằng nhau. Hai, có tám kệ trình bà y vá» dùng Thể thuáºn theo duyên hiện có nhiá»u loại, trình bà y thế giá»›i… không giống nhau ở phần trên, là tùy theo căn cÆ¡ thấy khác nhau chứ không phải là Pháºt có sai khác. Vì váºy lần lượt chuyển tiếp giải thÃch vá» nghi ngá», trong đó: Kệ má»™t trình bà y vá» Pháºt tùy theo căn cÆ¡ thị hiện sai biệt. Kệ hai nghi ngá» tại sao thị hiện khác nhau? Giải thÃch bởi vì nghiệp của chúng sinh khác nhau cho nên thấy sai biệt. Kệ ba nghi ngá» vì sao có thể biết chúng sinh chỉ dá»±a và o nghiệp của mình mà thấy khác nhau? Giải thÃch bởi vì chúng sinh đã không thấy nhiá»u Pháp thân của chÆ° Pháºt, biết rõ rà ng là chỉ thấy tá»± tâm đã hiện bà y sai biệt, không phải là Thể của Pháºt có nhÆ° váºy. Äây là trình bà y vá» thân-Ä‘á»™ của Báo Pháºt, Äịa tiá»n và Nhị thừa Ä‘á»u không có thể thấy được. Kệ bốn nghi ngá» Chân Pháºt bình đẳng mà chúng sinh không thấy, thì ai có thể thấy được? Giải thÃch là những ngÆ°á»i có công hạnh rá»™ng lá»›n thanh tịnh… thì có thể thấy, đây là trình bà y vá» Bồ-tát Äịa thượng thấy thân-Ä‘á»™ Tháºt Báo. Kệ năm nghi ngá» chúng sinh Äịa tiá»n đã không có thể thấy, do đâu có thể tiến và o Chân? Giải thÃch bởi vì Pháºt lá»±c tá»± tại Ä‘á»u khiến cho thấy từng phần, sau trở lại khiến cho tiến và o. Kệ sáu nghi ngá» Pháºt lá»±c đã tá»± tại, vì sao không khiến cho chúng sinh thấy cùng má»™t loại? Giải thÃch là Pháºt không có yêu ghét, chúng sinh dá»±a và o tá»± tâm cho nên thấy sai biệt. Kệ bảy nghi ngá» rằng nay mình Ä‘ang thấy Pháºt tá»± nhiên sai biệt, lẽ nà o liên quan đến tâm mình, vì váºy lá»—i sai biệt thuá»™c vá» Pháºt? Giải thÃch rằng nếu không chỉ riêng tâm ông thì có thể trách móc nhÆ° váºy, đã tháºt là tá»± tâm ông biến hiện cho nên không phải là lá»—i của Pháºt. Kệ tám nghi ngá» rằng nếu Pháºt không tá»± có thị hiện sai biệt, thì vì sao có ngÆ°á»i thÆ°á»ng thấy, có ngÆ°á»i không thấy…? Giải thÃch rằng tâm khà thanh tịnh thì tá»± tâm cảm đến mà thấy, bởi vì Pháºt là tâm pháp nhÆ° váºy. Cảnh giá»›i Pháºt tháºm thâm, trên đây là Văn Thù há»i nhiá»u ngÆ°á»i, nay nhiá»u ngÆ°á»i há»i Văn Thù, vốn là chủ-bạn là m sáng tá» lẫn nhau. Trên đây luáºn vá» pháp khác, những Bồ-tát khác nói, nay phân rõ vá» cảnh giá»›i Pháºt, cùng nhau thÆ°a thỉnh Văn Thù là bởi vì thà nh Pháºt đã lâu hiển bà y vá» trà sâu xa. Vả lại, Văn Thù há»i Ä‘á»u dùng lý trở lại Ä‘Æ°a ra trái ngược nhau để kết thúc chất vấn, nay chỉ thÆ°a thỉnh không dám chất vấn là bởi vì hiển bà y tôn quý-báºc trên-đứng đầu chúng. Lại cảnh giá»›i Pháºt nà y gồm chung hai loại: Má»™t là cảnh đã chứng, đó là Chân- Tục… Hai là phạm vi của cảnh, đó là theo Tiểu thừa thì từ ba mÆ°Æ¡i bốn tâm trở Ä‘i là cảnh giá»›i Pháºt, nếu theo Tam thừa thì Tháºp Äịa đầy đủ vá» sau là cảnh giá»›i Pháºt, nếu theo Nhất thừa thì Tháºp TÃn đầy đủ vá» sau là cảnh giá»›i Pháºt, nhÆ° váºy chÃnh là phân rõ thuá»™c vá» trong TÃn. Vả lại, Tam thừa… không gồm chung phần vị của nhân, Nhất thừa thì nhân quả giống nhau, cÅ©ng là cảnh giá»›i Phổ Hiá»n; nghóa còn lại nhÆ° phẩm Tánh Khởi nói. Trong văn có hai, trÆ°á»›c là há»i-sau là đáp. Trong há»i có bốn: Má»™t là tổng quát nói cho biết, hai là kết luáºn vá» Ä‘iá»u đã nói, ba là ca ngợi Văn Thù, bốn là chÃnh thức bà y tá» thÆ°a thỉnh. Có mÆ°á»i má»™t câu, hai câu đầu há»i vá» Thể của đức Tá»± lợi, năm câu tiếp há»i vá» Dụng của đức Lợi tha, ba câu tiếp há»i vỠđã là m lợi Ãch cho chúng sinh, má»™t câu sau cuối kết luáºn vá» sá»± rá»™ng lá»›n ấy. Vả lại, má»™t câu đầu là tổng quát vá» Thể của quả. Hai là lấy nhân thà nh tá»±u quả, há»i vá» Thể của nhân đã chứng cảnh. Ba là nÆ¡i tiến và o, đó là nhân tròn vẹn-quả đầy đủ, nhỠđó giáo hóa khắp nÆ¡i tiến và o thế gian… Bốn là đã hóa Ä‘á»™, đó là tiến và o thế gian phân rõ vá» chúng sinh đã hóa Ä‘á»™. Năm là phân rõ vá» trà nháºn biết phÆ°Æ¡ng pháp hóa Ä‘á»™ chúng sinh, đó là trà nháºn biết pháp môn pháp giá»›i. Sáu là thuốc pháp đã Ä‘Æ°a ra. Bảy là thuáºn theo cÆ¡ sai biệt mà nói. Tám là trình bà y vá» cÆ¡ tiến và o pháp, đó là không phải sá»± nháºn biết của Thức nhiá»…m ô. ChÃn là đã không phải cảnh của Thức nhiá»…m ô, là m sao khiến cho có thể biết? MÆ°á»i là đã có thể biết rồi soi chiếu trừ diệt pháp nà o? Lại giải thÃch ba câu há»i nà y khiến cho chúng sinh đã được hóa Ä‘á»™ nhÆ° thứ tá»± đạt được lợi Ãch của ba Tuệ, nên biết. MÆ°á»i má»™t là tổng quat kết luáºn vá» cảnh Pháºt rá»™ng khắp ở nÆ¡i nà o? Trong đáp, má»™t kệ thứ tám trong mÆ°á»i kệ đáp hai câu há»i tám- chÃn, kệ còn lại theo thứ tá»± đáp chÃn câu há»i còn lại. Kệ má»™t đáp vá» Cảnh giá»›i, ná»a kệ trÆ°á»›c Ä‘Æ°a ra pháp đã tiến và o, phần nà y gồm chung hai nghóa, má»™t nhÆ° nhau (tá») là ngang nhau (đẳng), nghóa là ngang nhau vá»›i hÆ° không, tức là Chân nhÆ° là m cảnh sở duyên; hai nhÆ° nhau là phạm vi, nghóa là phạm vi từ pháp tánh Chân Không trở Ä‘i là cảnh Pháºt; lại câu trÆ°á»›c là sâu, câu sau là rá»™ng. Ná»a kệ sau trình bà y vá» chúng sinh chứng nháºp. Nói không có gì tiến và o (vô sở nháºp), bởi vì chúng sinh tức là Pháp thân cho nên không có trở lại tiến và o; nhÆ° thÆ°á»ng ở trong hÆ° không, lẽ nà o có thể lại nói là tiến và o hÆ° không? Kệ hai đáp vá» Nhân, má»™t là nhân thuá»™c phần khác chỉ riêng Pháºt má»›i có thể phân biệt được; hai là nhân thuá»™c phần mình nói không hết, bởi vì tu trải qua nhiá»u kiếp, lại bởi vì nhiá»u cho nên nói không hết, nhÆ° Pháºt cho nên chỉ có Pháºt má»›i có thể phân biệt. Chỉ có Pháºt má»›i có thể phân biệt là hiển bà y vá» sâu thẳm, nói không hết là rá»™ng lá»›n, Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên những Ä‘iá»u khác ngoà i Äức Pháºt ra thì ngÆ°á»i khác nói không có thể hết được. Kệ ba đáp vá» Nháºp, ná»a kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» tùy duyên, ná»a kệ sau trình bà y vá» bất biến, nghóa là vắng lặng mà thÆ°á»ng sá» dụng cho nên hòa và o khắp nÆ¡i; sá» dụng mà thÆ°á»ng vắng lặng cho nên vắng lặng vô cùng. Hòa mà không giống nhau, cho nên nói không giống nhÆ° thế gian đã nhìn thấy, chÃnh là bởi vì có thể hòa và o cho nên không giống nhau. Kệ bốn đáp vá» Äá»™, nghóa là hòa và o trong thế gian là m việc nhÆ° thế nà o, đó là hóa Ä‘á»™ chúng sinh, ná»a kệ trÆ°á»›c nêu ra chúng sinh hóa Ä‘á»™, ná»a kệ sau trình bà y vá» số lượng hóa Ä‘á»™. Kệ năm đáp vá» trà nháºn biết phÆ°Æ¡ng pháp hóa Ä‘á»™ chúng sinh, ná»a kệ trÆ°á»›c là chủ Ä‘á»™ng nháºn biết, ná»a kệ sau là thụ Ä‘á»™ng nháºn biết. Kệ sáu đáp vá» thuốc pháp, nghóa là câu đầu trình bà y vá» Thể của pháp, câu tiếp là Dụng của pháp, ná»a kệ sau trình bà y vá» Dụng không khác Thể, cho nên chỉ riêng Äức Pháºt nháºn biết. Phân biệt đầy đủ có hai: Má»™t, bởi vì không khác vá»›i pháp giá»›i, tùy theo cÆ¡ nhiá»u mà nói nhiá»u, cho nên khó mà nháºn biết, nếu phân biệt đầy đủ thì chỉ riêng Äức Pháºt nháºn biết. Hai, ở đây nói nhiá»u bởi vì không có sai khác, không có sai khác thì nói nhiá»u, nhÆ° váºy Ä‘á»u không là m há»ng hai môn, không ngăn ngại tức là má»™t, Ä‘iá»u nà y khó mà phân tÃch, nếu muốn phân tÃch đầy đủ thì chỉ riêng Äức Pháºt má»›i có thể nháºn biết. Kệ bảy đáp vá» trà nháºn biết âm thuyết pháp, ná»a kệ trÆ°á»›c là thụ Ä‘á»™ng nháºn biết, ná»a kệ sau là chủ Ä‘á»™ng nháºn biết, nghóa là tuy biết rõ rà ng âm thanh ngôn ngữ của chúng sinh dùng để thuyết pháp, nhÆ°ng thÆ°á»ng không có Ä‘Æ°a ra cho nên không có phân biệt. Trong kệ tám đáp vá» Thức có hai câu, câu đầu không thể bà n nói cho nên bặt dứt con Ä‘Æ°á»ng nói năng (ngôn ngữ đạo Ä‘oạn), không phải là do Nhó thức… mà nháºn biết; câu sau không thể suy nghó cho nên không còn nÆ¡i hoạt Ä‘á»™ng của tâm(tâm hà nh xứ diệt), không phải là sá»± suy nghó của tâm. Lại không phải là Thức nhiá»…m ô cÅ©ng không phải là Tâm nhiá»…m ô, nhÆ° kinh Lăng Già nói: “Giữ lấy tÆ°á»›ng gá»i là Thức, không giữ lấy tÆ°á»›ng gá»i là TrÃ, cho nên trong bốn nÆ°Æ¡ng tá»±a(tứ y) không khiến nÆ°Æ¡ng tá»±a và o Thức. Trong kệ chÃn đáp vá» quyết định biết có hai câu: Câu đầu nêu ra pháp, nghóa là pháp NhÆ° Lai Tạng tá»± tánh thanh tịnh; câu sau nêu rõ khiến cho quyết định biết. Trong kệ mÆ°á»i đáp vá» soi chiếu, ná»a kệ trÆ°á»›c soi chiếu diệt trừ phiá»n não chÆ°á»›ng, chứng được Niết-bà n tịch diệt; ná»a kệ sau soi chiếu diệt trừ sở tri chÆ°á»›ng, đạt được Bồ-Ä‘á» bình đẳng hà nh thế gian. Vả lại, vô minh là không có năng lá»±c soi chiếu, vô sở hà nh là không có sá»± soi chiếu, bình đẳng hà nh thế gian là không còn chủ Ä‘á»™ng và thụ Ä‘á»™ng mà soi chiếu cho nên nói là bình đẳng hà nh. Hà nh giống nhÆ° soi chiếu. Trong kệ mÆ°á»i má»™t đáp vá» mở rá»™ng, ná»a kệ trÆ°á»›c là đã nháºn biết rá»™ng rãi, ná»a kệ sau là có thể nháºn biết rá»™ng rãi. Thứ hai là kết luáºn gồm chung nhìn thấy khắp ná»›i, trình bà y đây là tất cả má»i nÆ¡i mà Văn Thù cùng tất cả má»i nÆ¡i mà Giác Thủ… thuyết pháp. Phẩm trÆ°á»›c ánh sáng soi chiếu khiến cho nhìn thấy chúng há»™i, trong phẩm nà y Pháºt lá»±c khiến cho Äại chúng trông thấy pháp sá»± đã nói, đó là nhân quả. Văn có ba: Má»™t là phân rõ vá» cõi nà y, hai là hiển bà y vá» phÆ°Æ¡ng Äông, ba là tÆ°Æ¡ng tá»± chÃn phÆ°Æ¡ng. Trong phần má»™t có ba: 1) Trình bà y vá» Äức Pháºt gia há»™ Äại chúng, 2) Trình bà y vá» mÆ°á»i sá»± việc đã trông thấy, 3) Từ “NhÆ° thị…†trở xuống là kết luáºn. Trong mÆ°á»i sá»± việc, năm sá»± việc trÆ°á»›c là nhân: a) Thá»±c hà nh theo pháp chuẩn má»±c, b) Dá»±a và o pháp thà nh tá»±u thá»±c hà nh, c) Thá»±c hà nh không phải là xuất thế, d) Dá»±a và o thân… phát khởi thá»±c hà nh, e) Tùy theo căn mong muốn Æ°a thÃch mà dấy lên hà nh nghiệp. Trong năm sá»± việc sau là quả: a) Tổng quát, b) Y báo, c) Duy trì và phá bá» trong Chánh báo, d) Thuyết pháp trong Chánh báo, e) Tổng quát kết luáºn. Lại giải thÃch: Má»™t sá»± việc đầu là hà nh pháp Lục Ä‘á»™ do Trà Thủ đã nói; hai là nghóa vá» tánh của nghiệp do Bảo Thủ đã nói; ba là nghóa vá» lÆ°á»i nhác khó thoát ra do Tiến Thủ đã nói, cÅ©ng là lá»—i lầm Ä‘a văn… do Pháp Thủ đã nói; bốn là nghóa vá» tùy thân-tùy hạnh giáo hóa do Tà i Thủ đã nói; năm là Pháºt pháp má»™t vị tùy theo căn cÆ¡ phân ra thà nh nhiá»u do Äức Thủ đã nói, cÅ©ng là má»™t nhân tùy theo nhiá»u duyên… do Mục Thủ đã nói; sáu-bảy-tám là tâm tánh tùy duyên quả báo không giống nhau… do Giác Thủ đã nói; chÃn-mÆ°á»i là Hiá»n Thủ nói vá» Nhất thừa, Văn Thù nói vá» cảnh Pháºt có thể biết. Trong tÆ°Æ¡ng tá»± các phÆ°Æ¡ng khác, chÃnh là phẩm Quang Minh Giác trÆ°á»›c đây đã phân rõ. -------------------------------- <è©ž>Phẩm 7: TỊNH HẠNH</è©ž> Giải thÃch phẩm nà y có bốn môn giống nhÆ° trÆ°á»›c: GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Dá»±a và o Phạm bản gá»i là phẩm Viên Tịnh Hạnh, trong Vô Tánh Nhiếp Luáºn gá»i là kinh Thanh Tịnh Sở Hà nh, nghóa là ba nghiệp không có lá»—i lầm nói là Thanh Tịnh, tâm khởi nguyện gá»i là Hà nh, hà nh thuáºn vá»›i tất cả các pháp gá»i là Viên, đây là Trì nghiệp thÃch. Lại nữa, Tịnh là Lý, Hạnh là TrÃ, Lý-Trà vô ngại là Viên, đây là Y chủ thÃch. Lại nữa, nguyện là chủ Ä‘á»™ng thanh tịnh, hạnh là thụ Ä‘á»™ng thanh tịnh, khiến cho hạnh sáng ngá»i xứng vá»›i tánh gá»i là Viên, bởi vì Ä‘á»u là nguyện hạnh của Phổ Hiá»n. Lại nữa, nguyện không có cấu nhiá»…m gá»i là Tịnh, tức nguyện là hạnh cho nên nói là Tịnh Hạnh. Ã: Ä‘Æ°a ra, trÆ°á»›c là Giải-tiếp là Hạnh, lại trÆ°á»›c là Hạnh-tiếp là Nguyện, nghóa theo thứ tá»± cho nên Ä‘Æ°a ra. TÔNG: là dùng Nguyện hải là m Tông, nhÆ°ng Nguyện có bốn loại: kỳ… Thệ nguyện, nghóa là trÆ°á»›c khi thá»±c hà nh cần phải có hạn Hạnh nguyện, ở đây có hai loại: Má»™t là cùng phát khởi vá»›i hà nh, hai là chỉ đối vá»›i sá»± mà phát nguyện, thì đây là hà nh để phòng ngừa tâm không cho tán loạn. Nguyện sau hà nh, nghóa là đem hà nh hồi hÆ°á»›ng nguyện đạt được Bồ-Ä‘á»â€¦ Nguyện tá»± Thể vô ngại, nghóa là Äại nguyện đến cuối cùng giống nhÆ° biển pháp tánh, tùy ý váºn dụng thà nh tá»±u tất cả các sá»± việc. Trong nà y chỉ luáºn vá» Hạnh nguyện, còn lại thì nghóa gồm chung có thể biết. TRONG GIẢI THÃCH VÄ‚N: có hai, trÆ°á»›c là há»i-sau là đáp. Bởi vì đối vá»›i duyên khéo léo nguyện không phải là trà thì không thuần thục, cho nên Trà Thủ há»i; hiển bà y sá»± việc gần mà hÆ°á»›ng đến xa, vi diệu khó nháºn biết, cho nên Văn Thù đáp. Trong há»i thuáºn theo nhau là mÆ°á»i má»™t câu phân là m hai: Äầu là bảy câu trình bà y vá» nhân hạnh thuá»™c Tá»± phần, sau là bốn câu trình bà y vá» quả hạnh thuá»™c Tha phần. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Äầu là ba câu trình bà y vá» ba nghiệp thà nh tá»±u phÆ°á»›c trÃ, sau là bốn câu trình bà y vá» quả của phÆ°á»›c trÃ. Trong phần đầu chÃn loại-ba nghiệp phân là m ba: Ba loại đầu lìa xa lá»—i lầm là bởi vì bắt đầu tu táºp, nghóa là lìa xa ba Ä‘á»™c. Ba loại tiếp thà nh tá»±u ba hạnh là bởi vì lần lượt tu, đó là : a) Tá»± mình đạt được không mất; b) NgÆ°á»i khác không có thể lay Ä‘á»™ng; c) Có thể thâu nhiếp được ngÆ°á»i khác do đó khiến cho khen ngợi. Ba loại sau hiển bà y vá» ba đức là bởi vì tu cuối cùng, đó là : a) PhÆ°á»›c đức; b) Äoạn đức; c) Trà đức. Äá»u lấy sau để giải thÃch trÆ°á»›c, có thể biết. Trong phần sau là quả có hai: Má»™t, Trong mÆ°á»i câu trình bà y vá» phÆ°á»›c quả: 1) Y quả thù thắng, kinh Niết-bà n nói: “ThÆ°á»ng sinh và o nÆ¡i trung tâm có Pháºt pháp.†2) Chủng tánh thù thắng, luáºn Äịa Trì nói: “Sinh và o chủng tá»™c báºc Thượng.†3) Già u mà lại sang, là nhà thù thắng, cÅ©ng là sinh trong nhà NhÆ° Lai. 4) Thân có sắc tÆ°á»›ng tốt đẹp, cÅ©ng là các căn đầy đủ. 5) Thân có phÆ°á»›c tÆ°á»›ng, cÅ©ng là tÆ°á»›ng tốt đầy đủ. 6) Niệm Äịnh cÅ©ng là thù thắng, Niệm cÅ©ng là tổng trì không quên. 7) Tuệ Quán cÅ©ng là báo sinh ra trÃ, đối vá»›i pháp tá»± nhiên hiểu rõ. 8) à thú, nghóa là hÆ°á»›ng vá» lý… 9) Uy đức thù thắng, cÅ©ng là tá»± tại thù thắng, nghóa là rõ rà ng không có gì khiếp sợ, theo Trà Luáºn: “Bồ-tát có bốn loại Vô úy khác: a) Tổng trì Vô úy, đối vá»›i pháp ghi nhá»› không sợ quên mất; b) Nháºn biết căn Vô úy, nháºn biết căn trao cho pháp không sợ sai lầm; c) Quyết Ä‘oán nghi ngá» Vô úy, tùy theo câu há»i tá»± nhiên đáp không sợ không chịu nổi; d) Giải đáp chất vấn Vô úy, có chất vấn Ä‘á»u thông suốt không sợ Ä‘uối lý bế tắc.†10) ThÆ°á»ng tá»± mình giác ngá»™ thông suốt, cÅ©ng là giác ngá»™ ngÆ°á»i khác, nghóa là hiểu biết rõ rà ng vá» sinh tá», tâm sinh chán ngán lìa xa. Hai- Trong chÃn câu trình bà y vá» trà quả: Câu 1-2 là hÆ¡n hẳn phà m phu; câu 3-4 là hÆ¡n hẳn Nhị thừa, câu 5 là sâu thẳm cho nên không thể Ä‘o lÆ°á»ng; câu 6 là công năng rá»™ng lá»›n cho nên không thể kể hết; câu 7 là lìa xa phân biệt cho nên tình không có thể suy nghó; câu 8 là Thể tháºt cho nên không thể nói được; câu 9 là lìa xa nói năng cho nên không thể nói được. Trong phần thứ hai là nhân lá»±c thà nh tá»±u hà nh, có hai: Má»™t- Lá»±c có thể thà nh tá»±u; hai- Từ “Thiện tri…†trở xuống là các hà nh đã thà nh tá»±u. Trong phần má»™t có tám lá»±c: 1) Lá»±c của nhân, nhÆ° LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn nói: “Äa văn huân táºp hòa hợp vá»›i tánh hiểu biết trong thức A- lại-da, tất cả Thánh nhân lấy đây là m nhân, tức là Tánh-Táºp, đầy đủ hai chủng tánh cho nên nói là đầy đủ.†2) à hiện hà nh mạnh mẽ, là lá»±c của Chánh tÆ° duy trong Nhiếp Luáºn, nghóa là suy nghó vốn là ý nghóa. PhÆ°Æ¡ng tiện khéo léo tiến và o pháp, cÅ©ng là dá»±a và o suy nghó tác Ä‘á»™ng thân-khẩu mà phát khởi thá»±c hà nh, cho nên nói là phÆ°Æ¡ng tiện. Thiện hữu giúp đỡ thà nh tá»±u, là lá»±c của Thiện tri thức trong Nhiếp Luáºn. 5) Pháp đã quán sát hiện rõ trÆ°á»›c mắt dẫn đến trà phát khởi quán sát. 6) Căn cÆ¡ đã thuần thục, có thể là m pháp khà tiến và o pháp, lại đầy đủ các căn TÃn-Tiến…, vả lại tÆ° lÆ°Æ¡ng-thiện căn nà y là hai lá»±c phÆ°á»›c-trà trong Nhiếp Luáºn. 7) Phòng ngừa tâm soi chiếu lý, Chỉ-Quán cùng thá»±c hà nh. 8) Chỉ và Quán thuần thục rồi có thể Ä‘i sâu và o thiá»n định. Tám loại trên đây Ä‘á»u có thể thà nh tá»±u hà nh, diệt trừ phiá»n não đạt được Dụng thù thắng của quả, cho nên cùng gá»i là Lá»±c. Äối vá»›i Lá»±c thứ nhất, Bồ-tát vì sao mà có thể khiến cho đầy đủ Lá»±c ấy, cho nên là m thà nh câu há»i. Phần hai là thà nh tá»±u hà nh, nghóa là dá»±a và o các lá»±c trÆ°á»›c đây có thể thà nh tá»±u Giải-Hà nh có ba: Má»™t-Khéo léo hiểu rõ pháp tÆ°á»›ng, hà nh có mÆ°á»i pháp, má»™t là Uẩn, hai là Giá»›i, ba là Nháºp, bốn là Duyên khởi và ba cõi-ba Ä‘á»i, Ä‘á»u khéo léo nháºn biết sai biệt mà không thể có được… Hai-Thâu nhiếp niệm tiến và o lý, hà nh cÅ©ng có mÆ°á»i pháp, đó là bảy Giác-ba Không soi chiếu chân lý. Ba-Tu nhiá»u vá» mÆ°á»i Äá»™, hà nh có thể biết. Trong phần há»i thứ hai vá» hà nh của quả thắng tiến, có bốn: Má»™t- Bên trong, nghóa là có đủ mÆ°á»i đức thù thắng; hai-Bên ngoà i, nghóa là mÆ°á»i vua cung kÃnh bảo vệ; ba-Bi đức bao phủ khắp nÆ¡i; bốn-Trà đức má»™t mình vượt lên trên. Trong phần má»™t có mÆ°á»i Lá»±c sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra ba môn: a) Giải thÃch tên gá»i; b) ÄÆ°a ra Thể; c) Kiến láºp (Ä‘Æ°a ra riêng biệt). Trong phần ba là Bi đức có chÃn câu: 1) Là m thiện hữu che mát; 2) Cứu ná»—i khổ hiện tại; 3) Khiến cho lìa xa sợ hãi; 4) Là m nÆ¡i đạt được vui vẻ; 5) Ngá»n Ä‘uốc trừ hết bóng tối mê hoặc; 6) Là m cho Äại trà sáng tá»; 7) Ngá»n đèn soi chiếu hiện rõ nghóa lý; 8) Dẫn đến đạo phÆ°Æ¡ng tiện; 9) Dẫn đến nÆ¡i cuối cùng. Lại giải thÃch chÃn câu thuáºn theo nhau là m thà nh bốn: Hai câu đầu là giáo hóa chúng sinh trừ bá» chÆ°á»›ng ngại, nghóa là che mát chúng sinh khiến cho pháp ác bên ngoà i không xâm phạm thì gá»i là nhà , ở trong khổ Ä‘au có thể trừ bá» là cứu giúp; hai câu tiếp là giáo hóa má»i váºt phát sinh thiện pháp, nghóa là đầu là m nÆ¡i quay vá» cho má»i váºt, cuối là m nÆ¡i hÆ°á»›ng đến cho má»i váºt; ba câu tiếp là dạy dá»— phát sinh trà tuệ, nghóa là khiến cho hiểu rõ Giáo pháp là ngá»n Ä‘uốc, thấy Lý pháp là sáng tá», khiến cho nháºn biết Hà nh pháp là ngá»n đèn; hai câu sau cuối là dẫn dắt để khởi phÆ°á»›c, nghóa là bắt đầu sinh ra phÆ°á»›c là dẫn dắt, cuối cùng thà nh tá»±u phÆ°á»›c là dẫn dắt Vô thượng. Lại giải thÃch riêng biệt nhÆ° sau trong kinh tá»± giải thÃch vá» Hồi HÆ°á»›ng thứ nhất, tìm phần ấy phân rõ đầy đủ. Trong phần bốn là há»i vá» Trà đức má»™t mình vượt lên trên, có bảy câu: 1) Äệ nhất là phần vị vượt quá thế gian; 2) Äại là Thể của đức không có đối đãi; 3) Thắng là Dụng của hà nh thù thắng; 4) Thượng là phÃa dÆ°á»›i không có thể sánh kịp; 5) Vô thượng là phÃa trên không có gì có thể vượt quá; 6) Vô đẳng là những Ä‘iá»u khác không có gì có thể sánh bằng; 7) Vô đẳng đẳng là tá»± tÆ°á»›ng… của Äại Thánh không có gì sánh bằng, cho nên nói là Vô đẳng đẳng. Lại giải thÃch: Äệ nhất có hai nghóa, má»™t là Äại-hai là Thắng, cho nên nói là Äệ nhất, nghóa là đức giáo hóa hÆ¡n ngÆ°á»i gá»i là Äại, đức tá»± mình hÆ¡n ngÆ°á»i gá»i là Thắng. Äại có hai nghóa, má»™t là Thượng-hai là Vô thượng, cho nên nói là Äại. Thắng có hai nghóa, má»™t là Vô đẳng-hai là Vô đẳng đẳng, cho nên nói là Thắng. Trong phần đáp thứ hai có hai: Má»™t là khen ngợi thÆ°a há»i, hai là đáp chung. Trong phần má»™t, nhiá»u lợi Ãch là trao cho nhân hạnh, nhiá»u an ổn là khiến cho đạt được quả, đây là hai dấu hiệu, Tuệ lợi giải thÃch phần đầu, an lạc giải thÃch phần sau. Lại giải thÃch: Äầu là lợi Ãch thà nh tá»±u vá» nhân quả xuất thế, sau từ “Ai mẫn…†trở xuống là khiến cho lợi Ãch vá» nhân quả trá»i-ngÆ°á»i. Lại trong Pháºt Äịa Luáºn quyển thứ bảy nói: “Khiến cho tu nhân thiện gá»i là lợi Ãch, giúp cho đạt được quả vui sÆ°á»›ng gá»i là an lạc. Lại khiến cho lìa xa pháp ác gá»i là lợi Ãch, khiến cho thâu nhiếp pháp thiện gá»i là an lạc. Lại bạt trừ Ä‘au khổ gá»i là lợi Ãch, giúp cho vui sÆ°á»›ng gá»i là an lạc. Äá»i nà y-Ä‘á»i khác, thế gian và xuất thế gian… nên biết cÅ©ng nhÆ° váºy.†Trong phần hai là đáp chung có ba: Má»™t là nêu ra ý đáp; hai là đáp bằng kệ tụng; ba là kết luáºn vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là đưa ra ý tổng quát nêu lên, nghóa là thà nh thục thân-khẩu-ý là dùng nguyện là m thanh tịnh ba nghiệp, từ “Năng đắc…†trở xuống là trình bà y vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch đã đạt được. Sau từ “Ư Pháºt…†trở xuống là giải thÃch vá» thà nh tá»±u ba nghiệp đạt được công đức tuyệt diệu. Trong đó có hai: Má»™t-Trình bà y vá» nhân hạnh thuá»™c Tá»± phần, trong đó có ba: 1) Trình bà y vỠđức thù thắng của ý nghiệp; 2) Từ “Khứ lai…†trở xuống là trình bà y vỠđức thù thắng của ngữ nghiệp, trong đó: a) Tổng quát phân rõ; b) Không rá»i bá» chúng sinh là trình bà y vá» Pháp luân ứng cÆ¡; c) Trình bà y vá» thông hiểu Tháºt tÆ°á»›ng là Pháp luân ứng lÃ; d) Äoạn ác là Pháp luân lìa xa sai lầm; e) Äầy đủ thiện là Pháp luân vốn có đức đầy đủ. 3) Từ “Sắc tượng…†trở xuống là trình bà y vỠđức thù thắng của thân nghiệp. Hai là trong hà nh của quả thắng tiến: 1) Äầy đủ Chủng trÃ; 2) Äối vá»›i pháp vô ngại; 3) Phân rõ vỠđức của Äịnh, Pháºt là báºc nhất, chá»n lấy khác vá»›i Pháºt cho nên nói là thứ hai. Trong phần thứ hai nêu ra tụng chÃnh thức đáp, có hai: Äầu là nêu lên, sau là chÃnh thức đáp. Trong đáp có 140 nguyện đáp chung vá» các câu há»i trÆ°á»›c đây, vì sao nhÆ° váºy? Bởi vì trong má»—i má»™t nguyện Ä‘á»u có sáu nghóa, có thể tùy theo sá»± chuyển đổi những thói quen vốn có, phòng ngừa là m thanh tịnh ba nghiệp, khéo léo thà nh tá»±u hạnh Tá»± lợi-Lợi tha của Bồ-tát, Thể hợp vá»›i pháp Phổ Hiá»n đầy đủ các lợi Ãch trên, cho nên đáp chung vá» các câu há»i ấy: 1) Chuyển đổi rá»i bá» sá»± việc; 2) Chuyển đổi thà nh tá»±u pháp; 3) Chuyển đổi ngÆ°á»i khác khiến cho lìa xa lá»—i lầm; 4) Chuyển đổi ngÆ°á»i khác khiến cho tiến và o pháp; 5) Chuyển đổi lìa xa lá»—i lầm của mình; 6) Chuyển đổi thà nh tá»±u công hạnh của mình. Tạm thá»i dá»±a theo má»™t nguyện thứ nhất mà đưa ra, còn lại má»—i má»™t nguyện Ä‘á»u dá»±a theo biết rõ. Nghóa là : Má»™t-Nguyện chuyển đổi việc nhà đã cÆ° trú, là chuyển đổi rá»i bá» sá»± việc; hai-Nguyện thà nh tá»±u pháp Không đã chứng, là chuyển đổi thà nh tá»±u pháp, nhÆ° kinh Tịnh Danh nói nhà hoà n toà n rá»—ng lặng, là nói đến Ä‘iá»u nà y; ba-Nguyện chúng sinh lìa xa hoạn nạn của gia đình, là chuyển đổi ngÆ°á»i khác khiến cho lìa xa lá»—i lầm; bốn-Tiến và o trong pháp Không, là chuyển đổi ngÆ°á»i khác khiến cho tiến và o pháp; năm-Tá»± mình tuy ở nhà nhÆ°ng vì váºy mà phát nguyện, chuyển đổi tâm của mình nhìn thấy gia đình, không dấy lên tách khá»i gia đình thế gian, khiến cho lá»—i lầm tai há»a không Ä‘Æ°a và o tâm mình, là chuyển đổi tá»± mình lìa xa; sáu-Äã không thấy gia đình thế gian thì thấy trở thà nh pháp, thÆ°Æ¡ng xót nghó đến chúng sinh khiến cho tiến và o pháp Không nà y, là tá»± mình chuyển đổi thà nh tá»±u Bi-TrÃ-Hạnh. Trong sáu nghóa nà y, bốn nghóa trÆ°á»›c sẽ thà nh tá»±u bởi vì là hạn kỳ chủ yếu của Thệ nguyện, hai nghóa sau Ä‘ang chÃn muồi bởi vì đây là Hạnh nguyện. Sở dó có sáu nghóa nà y là bởi vì trong má»™t nguyện cần phải có ba nghóa: Má»™t là sá»± việc đã dá»±a và o, hai là đá»u vì chúng sinh, ba là trà của mình duyên và o đó. Ba nghóa nà y Ä‘á»u có hai loại là xả bá» sá»± việc thế gian-thà nh tá»±u pháp môn, cho nên có sáu nghóa. NhÆ° váºy tùy theo sá»± việc phòng ngừa không thuáºn theo pháp thế gian, thÆ°á»ng trải qua pháp lý không mất Ä‘i chánh quán, là ý nà y. Lại trong các nguyện dÆ°á»›i đây tùy theo sá»± việc thuáºn nghịch sai biệt theo nhau sÆ¡ lược phân rõ vá» mÆ°á»i xu thế: 1) Xu thế chuyển đổi Sá»± tiến và o Lý, nhÆ° kệ đầu chuyển đổi sá»± việc gia đình tiến và o lý Không…; 2) Xu thế chuyển đổi nhiá»…m trở thà nh tịnh, nhÆ° nếu có được năm dục là nhiá»…m, công đức đầy đủ là tịnh…; 3) Xu thế tÆ°Æ¡ng tá»± chủng loại mà chuyển đổi, nhÆ° bố thà chuyển đổi khiến cho Ä‘á»u xả bá» tất cả, tâm không có gì vÆ°á»›ng mắc…; 4) Xu thế chuyển đổi nhân thà nh tá»±u quả, nhÆ° đảnh lá»… tháp Pháºt là hà nh thuá»™c vá» nhân, đạt được đạo không thấy đỉnh cao là quả…; 5) Xu thế chuyển đổi thế gian giống nhÆ° xuất thế, nhÆ° ở phòng ốc… là thế gian, địa vị Hiá»n Thánh là xuất thế; 6) Xu thế chuyển đổi y báo giống nhÆ° chánh báo, nhÆ° thấy thà nh quách là y báo, thân Kim Cang… là chánh báo; 7) Xu thế chuyển đổi giả tạo quay vá» chân tháºt, nhÆ° thấy ngÆ°á»i Tiên…, bởi vì Tiên không phải là chân tháºt giải thoát, chuyển đổi hÆ°á»›ng đến Chánh pháp chân tháºt đến cuối cùng giải thoát; 8) Xu thế chuyển đổi ngÆ°á»i giống nhÆ° pháp, nhÆ° thấy ngÆ°á»i táºt bệnh…, thân Không là pháp, bởi vì biết thân ngÆ°á»i bệnh tức là pháp Chân Không thì khổ nà o không thoát; 9) Xu thế chuyển đổi cảnh thà nh tá»±u hà nh, nhÆ° thá» giá»›i mặc ca-sa… là cảnh lìa xa ba Ä‘á»™c, tâm hoan há»· là hai hà nh TrÃ-Äoạn; 10) Xu thế chuyển đổi hÆ° giả giống nhÆ° chân tháºt, nhÆ° nếu ở chốn kỹ nhạc là hÆ° giả, vui vá»›i pháp là chân tháºt. Những kệ còn lại Ä‘á»u tÆ°Æ¡ng tá»± mà biết rõ thôi. Ngay trong văn nà y, trÆ°á»ng hà ng phân là m mÆ°á»i: 1) Trình bà y vá» nguyện lúc Bồ-tát tại gia. 2) Từ “Dó tÃn xả gia…†trở xuống là trình bà y vá» nguyện lúc bắt đầu xuất gia. 3) Từ “Thá» trì tịnh giá»›i…†trở xuống là trình bà y vá» nguyện lúc đã xuất gia rồi thá» cấm giá»›i. 4) Từ “Nhược phu sà ng tòa…†trở xuống là trình bà y vá» nguyện lúc đầy đủ giá»›i rồi tu táºp thá»±c hà nh Äịnh-Tuệ, bởi vì ngÆ°á»i xuất gia thì ba Há»c là sá»± tu táºp chÃnh thức của mình. 5) Từ “Hạ sà ng an túc…†trở xuống là trình bà y vá» nguyện lúc đã xuất Äịnh rồi ở tại trú xứ đầy đủ oai nghi Ä‘i đứng. Từ “Thủ chấp tÃch trượng…†trở xuống là trình bà y vá» nguyện lúc bởi vì khất thá»±c là m lợi Ãch chúng sinh, cho nên nhanh chóng bÆ°á»›c trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i. 7) Từ “Kiến thú cao lộ…†trở xuống là trình bà y vá» nguyện lúc ở Ä‘Æ°á»ng Ä‘i thấy-nghe các sá»± việc, trong nà y có hai: Má»™t là thấy sá»± việc thuá»™c y báo, hai từ “Kiến nghiêm sức nhân…†trở xuống là trình bà y vá» thấy sá»± việc thuá»™c vá» ngÆ°á»i và váºt. 8) Từ “Nháºp lý khất thá»±c…†trở xuống là trình bà y vá» nguyện lúc Ä‘i và o thôn xóm khất thá»±c. 9) Từ “Nhược nháºp thủy thá»i…†trở xuống là trình bà y vá» nguyện lúc ăn xong lá»… tụng. 10) Từ “Hôn dạ…†trở xuống là trình bà y vá» nguyện lúc ngà y- đêm ngủ-thức. NhÆ° váºy từ đầu đến cuối tùy theo sá»± việc phát nguyện, không có Ä‘iá»u gì trôi qua trống rá»—ng. Trà Luáºn quyển thứ 12 nói: “NgÆ°á»i trà tuệ có hai: Tại gia gá»i là Bà -la-môn, nghóa là bảy Ä‘á»i thanh tịnh, sinh ra đủ sáu tuổi Ä‘á»u thá» giá»›i xuất gia gá»i là Sa-môn, Trung Hoa nói là dừng má»i Ä‘iá»u ác (Tức Ãc).†Há»i: Vì sao trong kinh Anh Lạc trình bà y vá» nguyện tiến và o Lý, kinh nà y phần nhiá»u trình bà y vá» nguyện đối vá»›i Sá»±? Äáp: Kinh nà y thuáºn theo Nhất thừa, ở trong Sá»± là m lợi Ãch to lá»›n; kinh ấy dá»±a theo Tam thừa, ở trong Sá»± không thù thắng cho nên phân rõ tiến và o Lý. ----------------------------- <è©ž>Phẩm 8: HIỀN THỦ Bá»’ TÃT</è©ž> Giải thÃch phẩm nà y Ä‘Æ°a ra bốn môn: GIẢI THÃCH TÊN GỌI: theo bản Phạm gá»i là Bạt-Ä‘Ã -la, Trung Hoa nói là Hiá»n; Thất Lợi, Trung Hoa nói là Cát TÆ°á»ng, hoặc nói là Äức, hoặc nói là Thủ, hoặc nói là Thắng, vì váºy không phải là Thủ của nghóa ban đầu-đứng đầu, cÅ©ng không phải là Thủ của nghóa Thượng thủ. NhÆ° váºy Phạm ngữ Ä‘á»u có tên gá»i sai khác, ở đây chỉ bởi vì hiển bà y vỠđức thù thắng siêu tuyệt cát tÆ°á»ng là Thủ, Ä‘Æ°Æ¡ng Thể rất thuáºn hòa má»m mại là Hiá»n. Hiá»n là dá»±a theo Thể tánh, Thủ là dá»±a theo Äức dụng, là Trì nghiệp thÃch. Äối vá»›i TÃn nà y đầy đủ tiến và o phần vị Phổ Hiá»n, có đủ hai nghóa, nếu dá»±a theo quả thì cõi Pháºt Hiá»n Thủ… ở văn sau, trong nà y dá»±a theo nhân cho nên nói là Bồ-tát. Hoặc chỉ dá»±a theo ngÆ°á»i thì Hiá»n Thủ là Bồ-tát. Lại bởi vì ngÆ°á»i nà y là ngÆ°á»i thuyết pháp, cho nên thuan theo ngÆ°á»i là m tên gá»i. Hoặc chỉ là pháp thì Bồ-tát là Hiá»n Thủ, cho nên pháp đã nói cÅ©ng là pháp môn của Bồ-tát Hiá»n Thủ. Hoặc ngÆ°á»i và pháp hợp lại là m Ä‘á» mục, là Y chủ thÃch. B.Ã: Ä‘Æ°a ra, thâu nhiếp hạnh nguyện trÆ°á»›c đây để thà nh tá»±u đức dụng rá»™ng lá»›n của Phổ Hiá»n cho nên Ä‘Æ°a ra. TÔNG: là trình bà y vá» Thể-TÆ°á»›ng-Dụng rá»™ng lá»›n vô biên của hạnh vị Phổ Hiá»n từ đầu đến cuối Ä‘á»u bao quát, thuáºn theo ở TÃn môn thâu nhiếp đầy đủ các phần vị thà nh tá»±u diệu quả của Pháºt, là trình bà y ở phẩm nà y. GIẢI THÃCH VÄ‚N: trong nà y có hai: TrÆ°á»›c là há»i, sau là đáp. Trong há»i cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c là ngÆ°á»i kết táºp kinh Ä‘Æ°a ra theo thứ tá»±, vì sao Văn Thù há»i Hiá»n Thủ đáp, là dùng TÃn tiếp nháºn vạn hạnh không phải là Diệu Äức thì không có thể phát khởi, TÃn bao gồm sáu phần vị không phải là Hiá»n Äức thì không có thể tuyên dÆ°Æ¡ng, lại thông hiểu sâu xa hiển bà y vá» Tuệ, công đức thanh tịnh là m sáng tá» vá» PhÆ°á»›c. Hai là trong phần dùng tụng chÃnh thức thÆ°a há»i có hai: Má»™t là kết thúc phần trÆ°á»›c, hai là thÆ°a há»i phần sau. Trong phần nà y cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c là há»i vá» hà nh sâu xa, sau là há»i vỠđức rá»™ng lá»›n. Vì sao trong nà y há»i đáp Ä‘á»u dùng kệ tụng? Giải thÃch có hai nghóa: 1) Bởi vì đức sâu rá»™ng bao quát từ đầu đến cuối, nói phân tán khó mà đầy đủ, cho nên dùng kệ tụng để thâu nhiếp tổng quát; 2) Bởi vì hiển bà y vỠđức tròn vẹn thù thắng vi diệu, cho nên dùng ngôn từ tốt đẹp để ca ngợi thuáºt lại. Äịa Luáºn nói: “Kệ tụng là bởi vì Ãt chữ mà thâu nhiếp nhiá»u nghóa.†Những Ä‘iá»u ca ngợi phần nhiá»u vốn dùng kệ tụng, chÃnh là hai nghóa trên. Ngay trong phần Hiá»n Thủ đáp, toà n bá»™ có 363 tụng: 13 tụng trÆ°á»›c theo thể năm chữ, 350 tụng sau theo thể bảy chữ. Trong đó tổng quát vá» phần dà i có tám phần: 1) Phần ca ngợi vá» sâu xa khó nói; 2) Phần sÆ¡ lược nêu rõ vá» hà nh tÆ°á»›ng; 3) Phần sÆ¡ lược phân rõ vá» công năng thù thắng; 4) Phần thâu nhiếp các hà nh vị; 5) Phần Äại dụng không có phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng; 6) Phần dụ nói vỠý chỉ sâu xa; 7) Phần so sánh khuyến khÃch phát khởi; 8) Phần hiển bà y tháºt chứng thà nh tá»±u. Ngay trong phần má»™t ca ngợi vá» sâu xa khó nói có bảy tụng, trong đó phân ba: Hai tụng đầu trình bà y vỠđức rá»™ng lá»›n mà nói tóm lược, có thể biết; bốn tụng tiếp là giải thÃch vá» nguyên cá»› nói tóm lược; má»™t tụng sau cuối là kết luáºn vá» tÆ°á»›ng đã tóm lược. Ngay trong phần hai là giải thÃch: Má»™t- Phân rõ vá» nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a của đức rá»™ng lá»›n; hai-Trình bà y vỠđức thù thắng dá»±a và o tâm. Trong phần má»™t có bốn loại khó khăn, cho nên tuy là sÆ¡ tâm mà là m cho công đức nà y rá»™ng lá»›n vô biên: 1) Xứ khó, đó là ở nÆ¡i sinh tá» khổ não mà có thể phát tâm, đây là vì khó khăn cho nên sinh ra đức rá»™ng lá»›n; 2) Thá»i khó, đó là phát tâm đã lâu mà luôn luôn không lay Ä‘á»™ng chÆ°a đủ để là m khó, nay thì ngược lại vá»›i Ä‘iá»u nà y, cho nên sinh ra nhiá»u đức; 3) Cảnh khó, đó là có thể cầu Bồ-Ä‘á» vô hạn nà y, bởi vì tâm thuáºn theo cảnh cho nên rá»™ng lá»›n; 4) Tâm khó, đó là nếu phát tâm tiến lùi không nhất định thì sinh ra đức không rá»™ng lá»›n, nay thì trái lại vá»›i Ä‘iá»u nà y, cho nên rá»™ng lá»›n. Má»™t tụng bốn câu nhÆ° thứ tá»± nên biết. Äây là trong ba loại phát tâm của Khởi TÃn Luáºn là TÃn đầu tiên thà nh tá»±u phát tâm, cho nên gá»i là SÆ¡, giống nhÆ° SÆ¡ phát tâm Trú trong Tháºp Trú và phẩm Phát Tâm Công Äức ở văn sau. Äây là dá»±a theo TÃn cuối cùng, luáºn ấy dá»±a và o Trú ban đầu, cho nên không hai. Äã dùng TÃn đầy đủ tiến và o Trú má»›i là TÃn, sao không Trú đầy đủ tiến và o Hạnh là Trú? Giải thÃch rằng: TÃn không thà nh tá»±u phần vị cho nên không Ä‘Æ°a ra. Hai là trong đức thù thắng đã khởi: Má»™t tụng đầu nêu ra Ãt hãy còn không hết, hai tụng sau hiển bà y nhiá»u thì mất lá»i, đâu có thể nói được, mà nêu ra sÆ¡ lược thôi. Trong phần ba là kết luáºn vá» nói, phần Ãt có ba lá»›p: 1) Nhiá»u kiếp đã tu, Ä‘iá»u nà y khó mà phân rõ, cho nên tạm thá»i luáºn vá» công đức trong má»™t niệm; 2) Bởi vì công đức trong má»™t niệm nà y tá»± NhÆ° Lai cùng táºn Ä‘á»i kiếp nói không hết, vì váºy tạm thá»i luáºn vá» công đức đã nói trong má»™t thá»i; 3) Bởi vì công đức đã nói trong má»™t thá»i nà y, hãy còn tá»± nhiên sâu rá»™ng chỉ riêng Äức Pháºt má»›i có thể nói được, Bồ-tát không biết, vì váºy nay lại từ trong phần Äức Pháºt đã nói, chá»n lấy phần Ãt mà Bồ-tát đã biết để nói vá» Ä‘iá»u nà y. Vả lại, phần Ãt nà y và phần rá»™ng lá»›n kia dung thông có bốn câu: 1) Bởi vì phần Ãt nà y không khác vá»›i nhiá»u, thâu nhiếp Ãt giống vá»›i nhiá»u thì Ä‘iá»u đã nói nà y cÅ©ng là không nói mà nói, nhÆ° bầu trá»i mà chim đã bay qua không khác vá»›i bầu trá»i rá»™ng lá»›n ở những nÆ¡i chÆ°a bay qua, cho nên phẩm Tánh Khởi nói: NhÆ° chim bay giữa bầu trá»i, trải qua trăm ngà n năm mà nÆ¡i đã bay qua-nÆ¡i chÆ°a bay qua Ä‘á»u không thể lÆ°á»ng được. Nếu ngÆ°á»i trăm ngà n kiếp diá»…n nói vá» công hạnh của NhÆ° Lai, đã nói và chÆ°a nói Ä‘á»u không thể lÆ°á»ng được. 2) Hoặc là thâu nhiếp nhiá»u giống vá»›i Ãt thì nghóa cÅ©ng đầy đủ trá»n vẹn, nhÆ° Äịa Luáºn nói: “Thâu nhiếp giữ lấy đầy đủ nhÆ° tháºt.†3) Hoặc là cả hai Ä‘á»u thâu nhiếp bởi vì cÅ©ng nói-cÅ©ng không nói. 4) Hoặc là cả hai Ä‘á»u không thâu nhiếp bởi vì không phải là nói-không phải là không nói, Ä‘á»u dá»±a theo suy nghó vá» Ä‘iá»u nà y. Há»i: Vì sao trong nà y Bồ-tát ở phần vị TÃn có thể có công đức rá»™ng lá»›n nhÆ° váºy? Äáp: Äây là công đức thuá»™c hà nh của pháp giá»›i Phổ Hiá»n, nhÆ°ng dá»±a và o TÃn môn, trong đó biểu hiện rõ rà ng mà nói không hết, nếu phân biệt thì luáºn tổng quát có bốn câu: 1) Hoặc chỉ dá»±a theo nÆ¡i tÆ°á»›ng lên xuống của TÃn môn để phân rõ, thì TÃn nà y chỉ là phần vị của nẽo thiện nhÆ° mảy lông nhẹ…, nhÆ° kinh Anh Lạc-Bổn Nghiệp và Nhân VÆ°Æ¡ng… nói, đây là dá»±a theo Tam thừa. 2) Hoặc chỉ dá»±a theo đức của Ä‘Æ°Æ¡ng thể Phổ Hiá»n để phân rõ, nói nhÆ° phẩm Phổ Hiá»n Hạnh. 3) Hoặc cả hai, nghóa là dá»±a theo TÃn môn kia để hiển bà y vỠđức của Phổ Hiá»n, nhÆ° phẩm nà y đã nói, đây là dá»±a theo phần nhân của Nhất thừa mà nói. 4) Hoặc cả hai Ä‘á»u không phải, toà n bá»™ không thể nói được, đây là dá»±a theo nÆ¡i lìa xa ngôn ngữ của phần quả. Vì váºy trong Viên giáo đã trình bà y vá» phần vị TÃn cùng vá»›i Tháºp TÃn trong Tam thừa, nghóa ấy riêng biệt không giống nhau. Thứ hai từ “Phi thị vô sở nhân…†trở xuống là sáu tụng trình bà y phần sÆ¡ lược nêu rõ vá» hà nh tÆ°á»›ng, trong đó có hai: TrÆ°á»›c là má»™t tụng tổng quát nêu ra nhân duyên để giải thÃch vá» nguyên cá»› thà nh tá»±u phát tâm rá»™ng lá»›n. Trong nà y, nhân gá»i là chủng tánh NhÆ° Lai, duyên gá»i là do thói quen mà thà nh tánh. Lại theo Äịa Trì và Du Già , nhân có bốn loại: Má»™t là chủng tánh đầy đủ, hai là Pháºt Bồ-tát và thiện hữu thâu nhiếp, ba là khởi tâm Äại Bi, bốn là không sợ hãi khổ Ä‘au. Duyên cÅ©ng có bốn: Má»™t là thấy những thần biến của Pháºt, hai là tuy không thấy Pháºt nhÆ°ng được nghe pháp, ba là tuy không nghe pháp mà thấy pháp sắp diệt, bốn là thấy chúng sinh tạo ác ở những nÆ¡i không có Pháºt pháp. Lại có bốn Lá»±c: Má»™t là Tá»± lá»±c; hai là Tha lá»±c; ba là Lá»±c của Nhân, đó là vốn có thói quen nghe và huân táºp những pháp Äại thừa; bốn là lá»±c của phÆ°Æ¡ng tiện, đó là nghe pháp má»›i có thể tu thiện… Lại bốn Nhân- bốn Duyên và Tá»± lá»±c-Nhân lá»±c là quyết định phát tâm, Tha lá»±c-PhÆ°Æ¡ng tiện lá»±c thì không nhất định phát tâm. Lại trong luáºn Khởi TÃn-kinh Trà Ấn có bảy nhân duyên phát tâm, đó là ba vững chắc-bốn lui sụt, nhÆ° kinh-luáºn ấy nên biết. Trên đây là dá»±a theo Tam thừa, nếu theo kinh nà y thì có mÆ°á»i loại nhân duyên phát tâm Bồ-Ä‘á», nói nhÆ° văn sau. Äây là dá»±a theo Nhất thừa. Lại dùng sá»± huân táºp trong NhÆ° Lai Tạng là m nhân, những pháp khác là m duyên. Hai là giải thÃch vá» tÆ°á»›ng đã phát tâm. Trong nà y, luáºn chung có mÆ°á»i nghóa, Ä‘á»u là nghóa vá» nhân duyên công đức rá»™ng lá»›n của má»—i tâm, cho nên nói không phải là không có nhân gì… MÆ°á»i nghóa vá» tâm: 1) Hai câu đầu trình bà y vá» tâm thẳng thắn hÆ°á»›ng đến lý, luáºn nói tâm thẳng thắn vốn là Chánh niệm vá» pháp Chân nhÆ°. 2) Tiếp theo má»™t tụng trình bà y vá» tâm tin sâu sắc và o Tam Bảo. 3) Có má»™t tụng vá» tâm xa lìa bốn lá»—i lầm, bốn câu Ä‘á»u là má»™t có thể biết. 4) Má»™t tụng vá» tâm Äại nguyện cứu Ä‘á»™ chúng sinh. 5) Hai câu trình bà y vá» tâm Äại Từ Äại Bi, nghóa là bởi vì bạt trừ Ä‘au khổ mang lại niá»m vui. 6) Má»™t câu vá» tâm trang nghiêm thạnh tịnh cõi Pháºt. 7) Má»™t câu vá» tâm thÆ°á»ng xuyên cúng dÆ°á»ng chÆ° Pháºt. 8) Má»™t câu vá» tâm kiến láºp Chánh pháp. 9) Má»™t câu vá» tâm Ä‘Ãch thá»±c mong cầu quả thù thắng. 10) Tâm thanh tịnh tu nhân của quả. MÆ°á»i tâm trên đây Ä‘á»u vốn là cảnh sở duyên vô hạn lượng, khiến cho tâm thâu nhiếp công đức cÅ©ng vô hạn, cho nên văn sau nói: Bồ-tát không vì cúng dÆ°á»ng má»™t Äức Pháºt mà phát tâm, không vì cúng dÆ°á»ng trần số chÆ° Pháºt ở trăm ngà n thế giá»›i mà phát tâm, bởi vì muốn cúng dÆ°á»ng tất cả chÆ° Pháºt, vì thế cho nên vô hạn. NhÆ° cúng dÆ°á»ng chÆ° Pháºt, tin và o Tam Bảo, lìa xa lá»—i lầm, cứu Ä‘á»™ chúng sinh, trang nghiêm quốc Ä‘á»™, tất cả Ä‘á»u vô hạn, cho nên rá»™ng lá»›n. Phần sÆ¡ lược nêu rõ vá» hà nh tÆ°á»›ng, xong. Thứ ba từ “Thâm tâm tịnh tÃn bất khả hoại…†trở xuống có chÃn tụng, trình bà y vá» phần sÆ¡ lược nêu ra công năng thù thắng. Trong đó, đầu là hai tụng trình bà y vá» TÃn có thể thà nh tá»±u phát tâm, bởi vì là căn bản của hạnh; sau là bảy tụng trình bà y vá» TÃn có thể thà nh tá»±u những công đức khác, bởi vì do hà nh mà thà nh tá»±u. Trong phần đầu: Má»™t là má»™t tụng dá»±a theo cảnh của Tam Bảo, thà nh tá»±u TÃn bất hoại má»›i có thể phát tâm; hai là má»™t tụng dá»±a theo cảnh của ba Pháºt tánh, câu đầu dá»±a theo tin chắc Pháºt tánh trú trong tá»± tánh, câu tiếp là dẫn Ä‘Æ°a ra Pháºt tánh, câu tiếp là cuối cùng Pháºt tánh đạt được quả. Lại giải thÃch: Câu đầu là tin Pháºt và Giáo pháp, câu tiếp là tin Tăng và Hà nh pháp, câu tiếp là chÃnh thức hÆ°á»›ng vá» Quả pháp của TÃn, sau nhá» và o TÃn sâu sắc nà y thà nh tá»±u má»›i có thể phát tâm. Lại trong nà y, TÃn bất khả hoại là TÃn đầy đủ tâm nhất định không lui sụt cho nên nói là Bất hoại, dá»±a và o TÃn nà y mà phát tâm, cho nên biết tâm nà y đã tiến và o Trú; nhÆ°ng dá»±a theo phÆ°Æ¡ng tiện chủ Ä‘á»™ng tiến và o cho nên thuá»™c vá» TÃn cuối cùng. Trong phần sau là trình bà y vá» thà nh tá»±u công đức, không phải là dứt khoát thà nh tá»±u phần vị của SÆ¡ phát tâm trÆ°á»›c khi tiến và o Tháºp Trú, lại cÅ©ng bao gồm thà nh tá»±u tất cả hà nh vị trong phần vị sau nà y, vì váºy trong nà y sÆ¡ lược phân rõ vá» 20 công đức đã thà nh: 1) Có thể sinh ra phÆ°á»›c trÃ, nghóa là căn bản của giác đạo, mẹ của phÆ°á»›c đức. 2) Có thể Ä‘oạn trừ nghi ngá» nêu rõ vỠđạo. 3) Tâm kiên cố có thể lìa xa cấu nhiá»…m, nghóa là trừ kiêu mạn giải thÃch vá» lìa xa cấu nhiá»…m, kÃnh trá»ng nguồn gốc giải thÃch vá» tâm kiên cố. Ba loại trên đây Ä‘á»u có hai câu nhÆ° thứ tá»± nên biết. 4) Thể của TÃn đầy đủ đức cho nên nhÆ° kho báu. 5) Tiếp nháºn pháp thà nh tá»±u hà nh cho nên nhÆ° rá»a tay sạch. 6) Có thể bá» cấu nhiá»…m lìa đắm trÆ°á»›c. 7) Có thể hiểu rõ vá» pháp sâu xa khó hiểu. Bốn loại trên đây Ä‘á»u có má»™t câu nên biết. 8) Chuyển đổi tiến lên thà nh tá»±u quả, hai câu có thể biết. 9) Có thể khiến cho thiện căn rõ ráng sắc bén. 10) Lá»±c dụng không có gì hÆ° hoại. 11) Có thể diệt trừ ác nghiệp. 12) Có thể đạt được Äại quả. 13) Tiến và o pháp không có gì ngăn ngại. Lìa xa báo chÆ°á»›ng của tám nạn. 15) Có thể vượt qua cảnh ma. 16) Khéo léo chỉ ra nhân giải thoát. 17) Là m nhân vững chắc cho Äại quả, nghóa là tất cả các pháp công đức của Pháºt địa, không có pháp nà o không lấy TÃn bất hoại để gieo nhân của địa ấy. 18) Sinh ra quả của cây Giác. 19) Mở rá»™ng cá»a Chủng trÃ. 20) Chỉ rõ quả Diệu Giác. Trên đây, tám loại là hà nh thuá»™c Tá»± phần, mÆ°á»i hai loại sau là đức Thắng tiến. Những công đức nà y Ä‘á»u là đức đã thà nh tá»±u của các phần vị sau nà y cho đến Pháºt địa, Ä‘á»u ở trong TÃn mà thà nh tá»±u. Má»™t tụng sau cuối kết luáºn ca ngợi hiển bà y vá» thù thắng. Vì thế cho nên (thị cố) là TÃn trÆ°á»›c đây có thể thà nh tá»±u 20 loại công đức thù thắng ấy, bởi vì trong sá»± tu hà nh đã nói theo thứ tá»±, cho nên tin tưởng vui thÃch vá» pháp thù thắng nhất khó mà đạt được; ná»a kệ sau là và dụ, má»™t là dụ vá» Thể của TÃn hiếm có, hai là dụ vá» có thể phát sinh má»i công đức. Thứ tÆ° từ “Nhược tÃn cung kÃnh…†trở xuống có 50 tụng, trình bà y trong phần có thể mở rá»™ng thâu nhiếp các hà nh vị, có hai: Má»™t là thâu nhiếp hà nh, hai từ “Nhược sinh Vô thượng Bồ-Ä‘á» tâm…†trở xuống là trình bà y vá» thâu nhiếp phần vị. Trong phần má»™t: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» hạnh tÃn kÃnh Tam Bảo, sau là trình bà y vá» hạnh tÃn thuáºn Tam Bảo. Trong phần trÆ°á»›c: Má»™t là có ba tụng trình bà y vá» tin Pháºt thà nh tá»±u hai hạnh, hai tụng đầu là thà nh tá»±u hạnh trì giá»›i, má»™t tụng sau là thà nh tá»±u hạnh cúng dÆ°á»ng. Hai là có má»™t tụng vá» tin Pháp thà nh tá»±u hai hạnh, nghóa là hạnh nghe giáo không có gì chán ngán, hạnh vui mừng chứng được khó mà suy nghó. Ba là có má»™t tụng tin Tăng thà nh tá»±u hai hạnh, nghóa là Thể của TÃn không có gì hÆ° hoại và Lá»±c của TÃn không có gì lay Ä‘á»™ng. Trong phần hai là trình bà y vá» hạnh tÃn thuáºn Tam Bảo: Äầu là hai tụng vá» thuáºn theo Tăng thà nh tá»±u hai hạnh, đó là lợi căn rá»i bá» bạn ác và gần gÅ©i bạn là nh tu táºp công hạnh thù thắng. Tiếp theo má»™t tụng vá» thuáºn theo Pháp thà nh tá»±u hai hạnh, đó là hiểu rõ pháp vá» Hà nh của nhân quả, thà nh tá»±u pháp vá» Quả của giải thoát. Sau cuối má»™t tụng vá» thuáºn theo Pháºt cÅ©ng hai hạnh, đó là thuáºn theo quả Pháºt bảo vệ, dấy khởi nhân để phát tâm. Trên đây là thâu nhiếp hạnh là m phÆ°Æ¡ng tiện tiến và o Tháºp Trú, xong. Trong phần thứ hai là thâu nhiếp phần vị, thâu nhiếp bốn phần vị sau tức là bốn Ä‘oạn: Má»™t, có hai tụng rưỡi trình bà y vá» thâu nhiếp phần vị Tháºp Trú, đó là tâm Bồ-Ä‘á» tức là tiến và o phần vị Trú thứ nhất; thÆ°á»ng xuyên tu Pháºt đức là hạnh của hai Trú tu hà nh-trị địa (Trú thứ hai-thứ ba); sinh và o nhà của Pháºt là Trú sinh quý (Trú thứ tÆ°), nghóa là sinh và o nhà của Pháºt vốn là chủng tánh tôn quý; vô trÆ°á»›c là hạnh của hai Trú thứ năm- thứ sáu; thâm tâm-diệu tinh là hạnh của hai Trú thứ bảy-thứ tám; tâm thù thắng Vô thượng là hạnh của hai Trú thứ chÃn-thứ mÆ°á»i; Ä‘á»u dá»±a theo giải thÃch có thể biết. Hai, từ “Nhược đắc Vô thượng…†trở xuống là ba tụng trình bà y vá» thâu nhiếp phần vị Tháºp Hạnh, trong đó Ba-la-máºt là tổng quát nêu ra Tháºp Hạnh. Ma-ha-diá»…n là khác vá»›i Hà nh thuá»™c pháp của Tiểu thừa; cúng dÆ°á»ng là hà nh thuáºn vá»›i lý, đó là bốn Hạnh đầu; Niệm Pháºt-Äịnh là Hạnh lìa xa si loạn (Hạnh thứ năm); thấy Pháºt thÆ°á»ng trú là năm Hạnh sau, bởi vì năm Hạnh sau Ä‘á»u là Bát-nhã thâu nhiếp. Ba, từ “Nhược tri NhÆ° Lai…†trở xuống là hai tụng rưỡi trình bà y vá» thâu nhiếp phần vị Tháºp Hồi HÆ°á»›ng. Trong đó, Hạnh thà nh tá»±u xứng vá»›i lý cho nên pháp vónh viá»…n tồn tại, nghóa là NhÆ° tÆ°á»›ng và Pháp giá»›i…; biện tà i thuyết giảng-hóa Ä‘á»™ chúng sinh, là cứu giúp chúng sinh lìa tÆ°á»›ng của chúng sinh… Bảy Hồi HÆ°á»›ng trÆ°á»›c cÅ©ng là nghóa vá» các môn Hồi HÆ°á»›ng chúng sinh. Äại Bi là trong phần vị nà y đã thà nh tá»±u hạnh Äại Bi, bởi vì đối trị chÆ°á»›ng của Äá»™c giác rá»i bá» Äại Bi. Bốn, từ “Nhược đắc Äại Bi…†trở xuống có 33 tụng trình bà y vá» thâu nhiếp phần vị Tháºp Äịa. Trong đó: Má»™t là ná»a tụng thâu nhiếp Äịa thứ nhất, đó là vui mừng vá»›i pháp sâu xa là Cá»±c Há»· địa thứ nhất, đã chứng đầy đủ tất cả Chân nhÆ° gá»i là pháp sâu xa. Hai là ná»a tụng lìa xa lá»—i lầm của hữu vi, là Ly Cấu địa thứ hai, bởi vì lìa xa phạm giá»›i vốn là sai lầm tai há»a của hữu vi. Ba có má»™t tụng trình bà y vá» Äịa thứ ba, bởi vì đạt được thiá»n-lìa xa kiêu mạn cho nên không đắm theo ý vị, vì váºy có thể cùng là m lợi Ãch cho chúng sinh. Bốn có má»™t tụng trình bà y vá» Äịa thứ tÆ°, bởi vì đạt được Äạo phẩm trà cho nên ở trong sinh tá» mà không có gì buồn lo, trong mÆ°á»i Äá»™ hạnh, đây là hạnh Tinh tiến cho nên nói là Tinh tiến Vô thượng. Năm có má»™t tụng trình bà y vá» Äịa thứ năm, bởi vì Äịa nà y thà nh tá»±u Thiá»n Ä‘á»™ dá»±a và o Thiá»n phát khởi thần thông, lại có thể khéo léo hiểu rõ năm Minh của thế gian, cho nên nói là hiểu rõ hà nh của chúng sinh. Sáu có má»™t tụng trình bà y vá» Äịa thứ sáu, bởi vì Äịa nà y đạt được Bi-Trà không trú và o Bát-nhã mà Äại trà hiện rõ trÆ°á»›c mắt, trong nà y thà nh tá»±u chúng sinh là Bi, thà nh tá»±u phát sinh trà là TrÃ. Bảy có hai tụng trình bà y vá» Äịa thứ bảy, má»™t tụng đầu là hạnh thù thắng trong Hữu vốn là bốn Nhiếp pháp thâu nhiếp chúng sinh, má»™t tụng sau là trà phÆ°Æ¡ng tiện trong Không dẫn dắt nhau cho nên khiến trú và o Vô thượng đạo. Tám có ba tụng trình bà y vá» Äịa thứ tám, má»™t tụng đầu vượt qua bốn ma, nghóa là xả bá» Phần Ä‘oạn cho nên không có ma Ấm, không có xả mạng cho nên lìa xa ma Tá», hoặc nghiệp vónh viá»…n không hiện hà nh cho nên không có ma Phiá»n não, vì váºy Thiên ma cÅ©ng không có được dịp thuáºn lợi, Äịa thứ tám nà y thà nh tá»±u nhân vượt qua bốn ma cho nên gá»i là đạo; má»™t tụng tiếp là đạt được phần vị và Nhẫn, đó là phần giải thÃch tên gá»i và phần tịnh nhẫn; má»™t tụng sau là thá» ký phần vị, nhÆ° Tiên nhân Thiện Tuệ được thá» ký ở Äịa thứ tám…, hiện tại trong cõi Pháºt bốn loại ấy luôn luôn ở trÆ°á»›c Pháºt. ChÃn có má»™t tụng rưỡi trình bà y vá» Äịa thứ chÃn, nghóa là Bồ-tát ấy là m Äại pháp sÆ°, vốn hiểu rõ giáo bà máºt của Pháºt, thuáºn theo giáo nói pháp được Pháºt há»™ niệm, Pháºt đức tá»± trang nghiêm vì ngÆ°á»i khác mà nói pháp. MÆ°á»i có 21 tụng rưỡi trình bà y vá» Äịa thứ mÆ°á»i, trong đó có ba: Má»™t-mÆ°á»i ba tụng rưỡi trình bà y vá» ba nghiệp thù thắng, trong đó trÆ°á»›c có năm tụng rưỡi trình bà y vá» thân nghiệp thù thắng, trong nà y ba tụng vá» Chánh báo thù thắng, hai tụng rưỡi vá» Y báo thù thắng; tiếp có bốn tụng trình bà y vá» ngữ nghiệp thù thắng, trong nà y hai tụng đầu hiểu sâu xa-khéo trình bà y, hai tụng tiếp trình bà y vá» Trà thân thuyết pháp; sau có bốn tụng trình bà y vỠý nghiệp thù thắng, má»™t là Tha tâm trÃ, hai là Äoạn hoặc trÃ, ba là Chứng tháºt trÃ, bốn là Tháºp Äịa-Tháºp tá»± tại… kết luáºn vá» phần vị, mÆ°á»i loại nhÆ° Mạng tá»± tại… vốn thà nh tá»±u ở phần vị nà y. Hai-Từ “Nhược Tháºp Äịa chủng…†trở xuống có bốn tụng trình bà y vá» phần tâm cuối cùng của Tháºp Äịa tiếp nháºn phần vị, nÆ°á»›c cam lồ nà y rÆ°á»›i trên đỉnh… là trình bà y vá» tiếp nháºn chức vị nà y trong TÃn đầy đủ. Ba-Từ “Nhược thân…†trở xuống có bốn tụng trình bà y vá» kết luáºn ca ngợi hiển bà y thù thắng: Má»™t tụng đầu trình bà y vá» tiến và o lý sâu rá»™ng trá»i-ngÆ°á»i không biết, nghóa là Pháp thân nà y đầy khắp hÆ° không mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng bất Ä‘á»™ng, vì váºy đối vá»›i cõi Vô đẳng đẳng nà y thì chÆ° Thiên-ngÆ°á»i thế gian không có thể biết được. Má»™t tụng tiếp vá» hạnh thà nh tá»±u-quả đầy đủ, thấy nghe nhiá»u lợi Ãch, đối vá»›i công hạnh vốn có thì không có gì không phải là quả, những mong cầu trá»n vẹn cho nên không có gì không thà nh tá»±u quả; lại nhÆ° phẩm Minh Pháp ở sau nói: NgÆ°á»i thấy nghe cúng dÆ°á»ng Ä‘á»u trú và o Bất thối địa, cho nên nói là không trống rá»—ng. Má»™t tụng rưỡi tiếp là uy lá»±c há»™ pháp thÆ°á»ng thêm không Ä‘oạn dứt, nhÆ° kinh Duy Ma nói: “Kinh nà y trú ở thế gian Ä‘á»u là sức uy thần của Di-lặc.†Lại đầu là Thể, tiếp là Äức, sau là Dụng. Ná»a tụng sau cuối là kết luáºn, câu trÆ°á»›c là kết luáºn vá» Tuệ, câu sau là kết luáºn vá» PhÆ°á»›c, Ä‘á»u là vô táºn nhÆ° biển. Lại trong TÃn môn nà y, lần lượt chuyển tiếp Ä‘an móc và o nhau thâu nhiếp đầy đủ nhÆ° váºy, Tháºp Äịa… lấy TÃn là m căn bản của đạo, mẹ của công đức, hà nh tÆ°á»›ng của các phần vị Ä‘á»u do TÃn mà thà nh, cho nên trên đây tổng quát nói: TÃn có thể chuyển đổi thù thắng thà nh tá»±u các hạnh cuối cùng chắc chắn đến nÆ¡i của NhÆ° Lai. Là nói đến nghóa nà y. Lại nói: Ở nÆ¡i má»™t Äịa thâu nhiếp rá»™ng khắp tất cả công đức của các Äịa, là pháp Viên giáo của Nhất thừa nà y, trong Tam thừa thì không có thể nhÆ° váºy. Thứ năm từ “Hoặc hữu sát độ…†trở xuống có 200 tụng rưỡi trình bà y vá» phần Äại dụng không có phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng, bởi vì TÃn đầy đủ thà nh tá»±u phần vị Hiá»n Thủ nà y, giống nhÆ° ba nghiệp rá»™ng lá»›n của Phổ Hiá»n… bao gồm nhân và quả, khắp tất cả má»i nÆ¡i chốn, táºn cùng tất cả má»i thá»i gian, thÆ°á»ng là m Äại dụng vô biên pháp giá»›i. Äây là thể thức bình thÆ°á»ng, ngay nÆ¡i tÆ°á»›ng mà luáºn thì không dá»±a và o các phần vị. Nay dá»±a theo trong TÃn môn hiển bà y rõ rà ng thì thuá»™c vá» TÃn thâu nhiếp, nhÆ°ng Äại dụng không bến bá» khó mà thuáºt lại đầy đủ, theo thể lệ phân rõ mÆ°á»i để hiển bà y vá» vô táºn, tức là nghiệp dụng của mÆ°á»i Tam- muá»™i môn: 1) Viên minh hải ấn Tam muá»™i môn; 2) Hoa nghiêm diệu hạnh Tam-muá»™i môn; 3) Nhân-Ä‘Ã -la võng Tam-muá»™i môn; 4) Thủ xuất quảng cúng Tam-muá»™i môn; 5) Hiện chÆ° pháp môn Tam-muá»™i môn; 6) Tứ nhiếp nhiếp sinh Tam-muá»™i môn; 7) Cung đồng thế gian Tam-muá»™i môn; 8) Mao quang giác chiếu Tam-muá»™i môn; 9) Chủ bạn nghiêm lệ Tam-muá»™i môn; 10) Tịch dụng vô nhai Tam-muá»™i môn. Bởi vì nghiệp dụng sai biệt mà chủ Ä‘á»u khác nhau, công năng thuần-tạp dá»±a và o môn không giống nhau, cho nên dùng Tam-muá»™i môn mà phân rõ vá» sai biệt, nhÆ° nÆ°á»›c ở tất cả má»i nÆ¡i chắc chắn nhÆ° nhau. Lại bởi vì bắt đầu phân rõ vá» căn bản của Äại dụng, cho nên đầu là hiển bà y vá» Hải ấn, sau là trình bà y vá» Dụng không khác Thể, vì váºy cuối cùng phân rõ vá» tịch dụng vô ngại. Ngay trong văn đầu là Viên minh hải ấn Tam muá»™i môn có năm tụng rưỡi phân hai: Äầu là trình bà y vá» nghiệp dụng, sau là hiển bà y vá» sở y. Trong phần đầu có năm: Má»™t có má»™t kệ trình bà y vá» thị hiện Pháºt thuyết pháp. Hai có má»™t kệ hiển bà y vá» không dụng công thà nh tá»±u sá»± việc, nghóa là không dấy lên công dụng cho nên nói là đoạn dứt hy vá»ng; lại giải thÃch bởi vì đầy đủ phần vị của nhân lại không có gì mong cầu cho nên nói là đoạn dứt. Ba có má»™t kệ trình bà y vá» thị hiện tám tÆ°á»›ng. Bốn có má»™t kệ trình bà y vá» hiện rõ Tam thừa. Năm có má»™t kệ hiện rõ vá» tạp loại. Sau là hai câu kết luáºn vá» dụng của sở y. Hải Ấn là từ dụ là m tên gá»i, nhÆ° bốn loại binh lÃnh của Tu-la xếp hà ng ở giữa hÆ° không, in rõ hình ảnh ấy và o trong biển rá»™ng; Äịnh tâm của Bồ-tát giống nhÆ° biển rá»™ng, ứng vá»›i căn cÆ¡ hiện bà y sai khác, vốn nhÆ° hình ảnh của bÃnh lÃnh kia. Trong kinh Äại Táºp quyển thứ 14 nói: “Dụ nhÆ° thân của tất cả chúng sinh ở Diêm-phù-Ä‘á» và những sắc ở bên ngoà i, các sắc nhÆ° váºy Ä‘á»u có in rõ hình ảnh ở trong biển, vì thế cho nên gá»i là Äại hải ấn; Bồ-tát cÅ©ng lại nhÆ° váºy, đạt được Tam-muá»™i Äại hải ấn rồi có thể phân biệt nhìn thấy tâm hà nh của tất cả chúng sinh, đối vá»›i tất cả pháp môn Ä‘á»u đạt được Tuệ sáng tá», Bồ-tát nà y bởi vì đạt được Tam-muá»™i Hải Ấn, cho nên nhìn thấy tâm hà nh của tất cả chúng sinh đã hÆ°á»›ng đến.†Giải thÃch rằng: Trong nà y, chữ Kiến (nhìn thấy) cÅ©ng là chữ Hiện (hiện rõ), nghóa là do nhìn thấy mà hiện rõ ra, gồm chung hai loại nên biết. Há»i: Trong nà y, đã là Bồ-tát Tháºp TÃn hiện rõ thà nh Pháºt, đó là tạm thá»i hóa hiện, hay là tháºt sá»± thà nh tá»±u? Äáp: Nếu trong SÆ¡ giáo Tam thừa thì hoà n toà n không có hóa hiện thà nh Pháºt, bởi vì chÆ°a đạt được Bất thối; nếu Chung giáo thì Tháºp TÃn đầy đủ tâm thuá»™c phần thắng tiến trở lên bắt đầu tiến và o Tháºp trú, do đạt được Bất thối cho nên có thể tạm thá»i hóa hiện thà nh Pháºt. NhÆ° luáºn Khởi TÃn nói: “Nếu trong Viên giáo Nhất thừa thì tháºt sá»± không dá»±a và o phần vị, dá»±a và o tÆ°á»›ng của phần vị thuá»™c Chung giáo để phân rõ, đối vá»›i phạm vi của TÃn đầy đủ không lui sụt, thì trình bà y đạt được hà nh đức thuá»™c pháp giá»›i Phổ Hiá»n ấy, thâu nhiếp đầy đủ nhân quả viên dung vô ngại. Nếu dùng môn Nhân để chá»n lấy thì thÆ°á»ng là Bồ- tát, nếu chá»n lấy môn Quả thì luôn luôn là Pháºt, từ đây dung hòa có bốn câu: Hoặc chỉ là Bồ-tát, hoặc chỉ là Pháºt, hoặc cả hai, hoặc không cả hai, Ä‘á»u suy nghó dá»±a theo Ä‘iá»u đó. Há»i: Trong nà y, môn Quả thà nh Pháºt cùng vá»›i hóa hiện của Chung giáo có gì khác nhau? Äáp: Giáo ấy chỉ đối vá»›i má»™t phần vị dá»±a và o má»™t thế giá»›i hóa hiện má»™t Pháºt, trong nà y có đủ Tháºp Äịa… thâu nhiếp tất cả phần vị. MÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thế giá»›i là tất cả má»i nÆ¡i, trong từng niệm niệm là tất cả thá»i gian. Há»i: Trong nà y đã nói thị hiện cÅ©ng thuáºn theo tạm thá»i hóa hiện giống nhÆ° Chung giáo trên đây hay sao? Äáp: NhÆ° văn không có công dụng hy vá»ng, có thể trong má»™t niệm Ä‘i khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Nếu đức nà y tá»± không phải là đầy đủ cùng táºn phần vị của nhân thì vì sao có thể đầy đủ nhÆ° váºy, cho nên biết chắc chắn là đầy đủ hạnh chân tháºt, không giống nhÆ° giáo ấy là ngÆ°á»i ở phần vị kém hÆ¡n. Vả lại, tất cả chÆ° Pháºt ở các thế giá»›i, vì chúng sinh mà thà nh đạo Ä‘á»u là thị hiện, bởi vì rá»i bá» căn cÆ¡ dá»±a theo mình cho nên không có thà nh-không thà nh… Lại trong kinh Äại Táºp quyển thứ 14 nói: “Äạt được phần vị chÃnh thức Quán đảnh, đối vá»›i tất cả các hạnh của Bồ-tát đạt được thần lá»±c tiếp sau Pháºt. Nếu Bồ-tát thà nh tá»±u các pháp nhÆ° váºy, thì có thể thị hiện tám tÆ°á»›ng thà nh Pháºt ở thế giá»›i không có Pháºt, cho đến nói rá»™ng ra…†Thứ hai Hoa nghiêm diệu hạnh Tam-muá»™i môn, trong đó có hai tụng rưỡi phân hai: Äầu là phân rõ vá» nghiệp dụng, trong đó có bảy hạnh: 1) Hạnh trang nghiêm quốc Ä‘á»™; 2) Hạnh cúng dÆ°á»ng Pháºt; 3) Hạnh quang minh; 4) Hạnh giáo hóa; 5) Hạnh trà tuệ; 6) Hạnh thuyết pháp; 7) Hạnh tháºp Ä‘á»™. Sau là hai câu kết luáºn vá» Tam-muá»™i là m chá»— dá»±a của hạnh, bởi vì hạnh môn vô ngại cho nên gá»i là tất cả tá»± tại. Hoa Nghiêm là hà nh pháp cho nên kết luáºn thuá»™c vá» pháp, nhÆ° Há»™i thứ bảy tiến và o Tam-muá»™i Hoa Nghiêm nói vá» 2000 hà nh pháp… Thứ ba Nhân-Ä‘Ã -la võng Tam-muá»™i môn, trong đó có bốn tụng phân ba: Má»™t-Hai câu đầu nêu ra Äịnh môn, nghóa là bởi vì muốn hiện bà y quốc Ä‘á»™ Nhân-Ä‘Ã -la võng, cho nên trÆ°á»›c phải tiến và o Nhân-Ä‘Ã -la Äịnh. Hai-Trình bà y vá» nghiệp dụng, trong đó có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» hiện trong má»™t mảy trần, sau là tÆ°Æ¡ng tá»± tất cả các mảy trần. Ba-Hai câu sau cuối kết luáºn vá» Äịnh là m chá»— dá»±a, tuy pháp giá»›i duyên khởi lý kể ra thÆ°á»ng nhÆ° váºy, nhÆ°ng nhá» và o trà lá»±c không rối loạn của Bồ-tát mà được hiển bà y rõ rà ng, cho nên nói là Tá»± tại lá»±c; cÅ©ng gá»i Giải thoát là Bất tÆ° nghị giải thoát, bởi vì lìa xa các chÆ°á»›ng ngại; nhÆ° cuối phẩm Bất TÆ° Nghị ở văn sau nói có mÆ°á»i loại, đó là trong má»™t mảy trần hiện rõ sá»± việc của ba Ä‘á»i chÆ° Pháºt… Vả lại, có thể câu trên là Äịnh lá»±c, Giải thoát là Trà lá»±c, bởi vì không rối loạn là tác dụng của Äịnh, Vô ngại là giải thoát. Thứ tÆ° Thủ xuất quảng cúng Tam-muá»™i môn, trong đó có mÆ°á»i bảy tụng phân ba: Má»™t-Ba câu đầu nêu ra Äịnh môn. Hai-Phân rõ vá» nghiệp dụng, trong nà y có hai: a-Trong tay Ä‘Æ°a ra cúng dÆ°á»ng, b-Từ “Vô lượng thanh tịnh…†trở xuống là trình bà y vá» tay sáng ngá»i trang nghiêm cúng dÆ°á»ng, bởi vì tay pháp giá»›i nà y mà cầu tánh sai biệt thì hoà n toà n không thể có được, nhÆ°ng Ä‘Æ°a ra đồ váºt cúng dÆ°á»ng thì không thể nà o cùng táºn. Ba-Má»™t kệ sau cuối kết luáºn vá» Äịnh là m chá»— dá»±a, trong kinh Niết-bà n gá»i Pháºt là Äại Tiên. Thứ năm Hiện chÆ° pháp môn Tam-muá»™i môn, trong đó có tám tụng phân bốn: Má»™t-Má»™t tụng nêu ra môn và ý. Hai-Trình bà y vá» nghiệp dụng có 22 môn, thâu nhiếp chúng sinh tiến và o thông suốt cho nên nói là Môn. Ba-Có hai câu kết luáºn vá» Vô táºn. Bốn-Má»™t kệ kết luáºn vá» Äịnh là m chá»— dá»±a. Thứ sáu Tứ nhiếp nhiếp sinh Tam-muá»™i môn, trong đó có 16 tụng má»™t câu phân ba: Má»™t-Má»™t tụng nêu ra Äịnh môn và ý. Hai-Trình bà y vá» nghiệp dụng. Ba-Má»™t câu sau cuối là kết luáºn vá» Vô táºn. Ngay trong nghiệp dụng có bốn: a) Hai tụng trình bà y vá» Bố thà nhiếp; b) Từ “Dó chÆ° tÆ°á»›ng hảo…†trở xuống là bốn tụng phân rõ vá» Ãi ngữ nhiếp, trong đó má»™t là nêu rõ ái sắc khiến cho rá»i bá», hai là dịu dà ng dùng Diệu âm để nói pháp. Nghóa vá» tám loại Phạm âm nà y sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra ba môn: Má»™t là Chủng loại, hai là Danh thể, ba là Nghiệp dụng. Trong phần Chủng loại, tra tìm các Thánh giáo có bốn chủng loại: Má»™t- Dá»±a theo giáo nghóa để phân rõ, nhÆ° kinh Tháºp Trú nói: “NhÆ° Lai có tám loại âm thanh: Má»™t nói là thấy Khổ, hai nói là hÆ°á»›ng Khổ, ba nói là thấy Táºp, bốn nói là hÆ°á»›ng Táºp, năm nói là thấy Táºn, sáu nói là hÆ°á»›ng Táºn, bảy nói là thấy Äạo, tám nói là hÆ°á»›ng Äạo.†Tám loại nà y dùng âm đã nói mà phân rõ, bởi vì dá»±a theo Dụng của Pháºt âm. Hai- Dá»±a theo Thể của Pháºt âm, cÅ©ng nhÆ° kinh Tháºp Trú nói: “Phạm âm có tám loại: Má»™t là âm không nam, hai là âm không nữ, ba là âm không cứng, bốn là âm không má»m, năm là âm không trong, sáu là âm không đục, bảy là âm không trống, tám là âm không mái.†Ba- Dá»±a theo đức của Pháºt âm cÅ©ng có tám loại, nhÆ° kinh Phạm Ma Dụ nói: “Má»™t là Thanh hay nhất, âm thanh ấy thanh nhã nhÆ° tiếng chim Ca-lăng…; hai là Thanh dá»… hiểu, ngôn từ phân biệt rõ rà ng; ba là Thanh Ä‘iá»u hòa, lá»›n nhỠđược thÃch hợp; bốn là Thanh dịu dà ng, lá»i nói không thô lỗ…; năm là Thanh không lầm, lá»i nói không sai lầm; sáu là Thanh không nữ, âm thanh ấy mạnh mẽ rõ rà ng; bảy là Thanh tuệ cao quý, lá»i nói không run sợ, nhÆ° ngÆ°á»i tôn trá»ng, nhÆ° ngÆ°á»i trà tuệ thù thắng, nói không có gì sợ hãi; tám là Thanh sâu xa, từ vùng rốn phát ra âm thanh nhÆ° sấm Ä‘á»™ng.†Ba loại trên đây là Thể-Äức-Dụng thuá»™c Viên âm của Pháºt phân là m ba mà thôi. Bốn-Dá»±a theo dung thông có 64 loại Thanh của Phạm âm. Ở đây có hai giải thÃch: 1-Kể ra riêng biệt 64 loại nhÆ° trong kinh Máºt TÃch Lá»±c Só hiển bà y bà y đủ; 2-Các vị từ trong ba loại trÆ°á»›c đây, lấy tám loại đầu Ä‘Æ°a và o trong tám loại sau, má»—i má»™t loại có đủ tám, vì thế cho nên tám-tám thà nh ra 6 4. Hai là Danh thể: Má»™t là Danh, đầy đủ năm nghóa má»›i gá»i là Phạm âm, nhÆ° kinh Xà Ni Sa nói: “Âm thanh ấy có năm loại thanh tịnh má»›i gá»i là Phạm âm, những gì là năm? Má»™t là âm đó chánh trá»±c, hai là âm đó hòa nhã, ba là âm đó trong trẻo, bốn là âm đó rất tròn, năm là nghe xa khắp nÆ¡i. Äầy đủ năm nghóa nà y má»›i gá»i là Phạm âm.†Lại nữa, Phạm là từ ngữ tròn đầy trong trẻo, lại nhÆ° Phạm Thiên ứng vá»›i khắp nÆ¡i… Thanh là giữ lấy tiếng, âm là trình bà y vá» tiếng ấy có âm váºn biểu lá»™ rõ rà ng. Hai là Thể, Tiểu thừa chỉ là Sắc uẩn thâu nhiếp, Sắc hữu đối nà y không có thể thấy được, trong 12 Xứ do Thanh xứ thâu nhiếp, trong 18 Giá»›i do Thanh giá»›i thâu nhiếp. SÆ¡ giáo thì Thanh xứ… lấy Không là m tánh, lại trong 11 Thức nà y thì Thức ngôn thuyết là m Thể; Chung giáo thì Thanh nà y dùng Thức thanh tịnh của Pháºt là m tánh, nhÆ°ng Thức thanh tịnh nà y lại không khác vá»›i Chân nhÆ°, cho nên lấy Chân nhÆ° là m tá»± tánh của Thanh ấy. Äốn giáo thì Phạm âm gá»i là giống vá»›i tánh vốn có thì không thể nói được, Viên giáo dùng vô táºn pháp giá»›i vô ngại là m tánh, cho nên thâu nhiếp bao gồm tất cả, viên dung tá»± tại nhÆ° nói ở phần âm thanh của NhÆ° Lai trong phẩm Tánh Khởi sau nà y. Ba là trình bà y vá» Nghiệp dụng có hai: Má»™t-Dá»±a theo lợi Ãch chúng sinh, Tiểu thừa chỉ lợi Ãch các chúng ở Há»™i nà y, Tam thừa thì lợi Ãch các chúng hiển-máºt, Nhất thừa lợi Ãch đối vá»›i vô táºn hiển-máºt, nghóa là trùng trùng vô táºn. Hai-Dá»±a theo phần lượng, Tiểu thừa chỉ giống vá»›i âm thanh ngôn ngữ của loà i ngÆ°á»i; Tam thừa thì Pháºt âm phủ khắp tất cả các cõi, nhÆ° Mục Liên tìm không biết…; Nhất thừa thì khắp nÆ¡i pháp giá»›i Nhân-Ä‘Ã -la võng, trùng trùng vô táºn vô táºn. Từ “Chúng sinh khổ lạc…†trở xuống là trình bà y vá» Äồng sá»± nhiếp. Trong đó: Má»™t là cùng chung việc là m vá»›i há», hai từ “Nhược hữu bất thức…†trở xuống là trình bà y vá» chỉ rõ pháp, mÆ°á»i Hạnh là mÆ°á»i Äá»™. d-Từ “Hoặc hữu chúng sinh…†trở xuống là trình bà y vá» Lợi hà nh nhiếp. Trong đó: Má»™t là chỉ rõ lá»—i lầm của sinh tá» khiến cho rá»i bá», hai từ “NhÆ° Lai tháºp lá»±c…†trở xuống là hiển bà y vá» Pháºt đức khiến cho mong cầu, ba có má»™t câu “NhÆ° thị phÆ°Æ¡ng tiện vô hữu lượng†là kết luáºn vá» vô táºn. Thứ bảy Cung đồng thế gian Tam-muá»™i môn, trong đó có 17 tụng má»™t câu phân hai: Má»™t-Ba câu đầu nêu ra ý; hai-Từ “Bác tổng…†trở xuống là chÃnh thức phân rõ vá» Äại dụng. Trong đó có hai: a) Trình bà y vá» Dụng của thân nghiệp, b) Từ “Nhược kiến thế gian vô chánh kiến…†trở xuống là trình bà y vá» Dụng của ngữ nghiệp. Trong phần a có năm: 1) Là m lợi Ãch cho vua quan…; 2) Từ “Hoặc Æ° khoáng dã…†trở xuống là là m lợi Ãch cho loà i phi tình; 3) Từ “Nhược kiến thế giá»›i…†trở xuống là là m lợi Ãch cho báºc có Bi tâm; 4) Từ “Chú thuáºt…†trở xuống là là m lợi Ãch cho Tiên nhân; 5) Là m lợi Ãch cho ngoại đạo sinh tâm Ä‘á»u khiến cho giải thoát. Trong phần b là Dụng của ngữ nghiệp có ba: 1) Má»™t kệ tổng quát nêu ra; 2) Riêng biệt hiển bà y; 3) Từ “Tri nhất thiết…†trở xuống là hai câu kết luáºn vá» Äịnh là m chá»— dá»±a, Nhất tâm thuyết pháp gá»i là Tam- muá»™i. Thứ tám Mao quang giác chiếu Tam-muá»™i môn, trông đó có 89 tụng phân bốn: Má»™t- Má»™t tụng nêu ra môn và ý; Hai- Từ “Sở phóng quang…†trở xuống là chÃnh thức phân rõ vá» nghiệp dụng; Ba- Từ “Thị danh…†trở xuống là kết luáºn vá» nguồn gốc là m chá»— dá»±a; Bốn- Từ “Sở tu hạnh nghiệp…†trở xuống là tiếp tục giải thÃch vá» phạm vi thà nh tá»±u. Trong phần hai là nghiệp dụng có hai: 1-Trình bà y vá» Dụng của ánh sáng ở má»™t mảy lông; 2-Từ “NhÆ° nhất mao…†trở xuống là tÆ°Æ¡ng tá»± hiển bà y vá» nhiá»u mảy lông. Trong má»™t mảy lông trÆ°á»›c lại có hai: a) SÆ¡ lược phân rõ vá» 44 môn; b) Từ “NhÆ° thị đẳng tỉ…†trở xuống là mở rá»™ng kết luáºn vá» hằng sa, nghóa là thân Bồ-tát nà y giống nhÆ° pháp giá»›i cùng táºn chÃn Ä‘á»i, bao gồm tất cả vô số thế giá»›i (trần đạo), thÆ°á»ng có Äại dụng của ánh sáng nhÆ° váºy, không có lúc nà o ngừng nghỉ, vì thế ánh sáng nà y thÆ°á»ng xác định luôn luôn có-luôn luôn không có, ngÆ°á»i có mắt thanh tịnh thì không có lúc nà o không nhìn thấy cho nên luôn luôn có, ngÆ°á»i không có mắt thanh tịnh thì không có lúc nà o tạm thấy cho nên luôn luôn không có, ánh sáng của pháp luôn luôn xác định, mất Ä‘i hay phát ra vốn là thuá»™c vá» duyên. Trong phần a, trong 44 môn thì má»—i má»™t môn Ä‘á»u có ba nghóa: Má»™t là đưa ra tên gá»i của ánh sáng, hai là hiển bà y vá» lợi Ãch của ánh sáng, ba là nêu ra nhân của ánh sáng. Trong nhân của ánh sáng thứ nhất, hoặc dùng lá»i nói giảng giải để hiển bà y vá» Tam Bảo, hoặc dá»±a theo sá»± việc nhÆ° khai mở Pháºt môn hiện rõ hình tháp…. Trong nhân của ánh sáng thứ hai, đèn sáng lìa xa cấu nhiá»…m tối tăm cho nên đạt được ánh sáng thanh tịnh, hoặc là đèn chiếu rá»i hiện rõ cảnh giá»›i thanh tịnh. Trong hai nhân của ánh sáng thứ ba-thứ tÆ° Ä‘á»u có hai, má»™t là nhân thuá»™c vá» sá»±, hai là nhân thuá»™c vá» pháp. Trong nhân của ánh sáng hoan há»· thứ năm, má»™t là trang sức hình tượng Äức Pháºt khiến cho ngÆ°á»i thấy hoan há»·, hai là ca ngợi công đức của Äức Pháºt khiến cho ngÆ°á»i nghe hoan há»·. Trong nhân của ánh sáng thứ sáu, má»™t là tá»± vui vá»›i Tam Bảo, hai là dạy cho ngÆ°á»i khác cùng vui. Trong nhân của ánh sáng tịch tịnh, lìa mÆ°á»i loại lá»i nói không đúng pháp, bởi vì lá»i nói thô ác não hại ngÆ°á»i là m cho tâm ngÆ°á»i khác không được yên tịnh, vốn là chÆ°á»›ng ngại, theo kinh Nhiên Äăng: “MÆ°á»i loại lá»i nói không đúng pháp: Má»™t là lá»i nói xằng báºy, hai là lá»i nói là m Ä‘au lòng, ba là lá»i nói thô ác, bốn là lá»i nói đắng cay, năm là lá»i nói không vui, sáu là lá»i nói không thÃch, bảy là lá»i nói không mến, tám là lá»i nói không Ä‘i và o tâm, chÃn là lá»i nói là m buồn ngÆ°á»i khác, mÆ°á»i là lá»i nói kết buá»™c oán thù.†Lại trong ánh sáng thấy Pháºt, theo pháp của các nÆ°á»›c Tây Trúc, có ngÆ°á»i sắp xả mạng thì để há» nằm xoay mặt hÆ°á»›ng vá» phÃa Tây, ở trÆ°á»›c mặt đặt má»™t pho tượng Pháºt đứng, pho tượng cÅ©ng hÆ°á»›ng vá» phÃa Tây, dùng má»™t lá phan treo trên ngón tay pho tượng, khiến cho tay ngÆ°á»i bệnh nắm Ä‘uôi lá phan, miệng xÆ°ng danh hiệu Pháºt, là m dấy lên ý niệm theo Pháºt vãng sinh Tịnh Ä‘á»™, cùng vá»›i thắp hÆ°Æ¡ng đánh khánh giúp đỡ xÆ°ng niệm danh hiệu Pháºt. Nếu có thể là m được Ä‘iá»u nà y thì không chỉ ngÆ°á»i mất được sinh ở trÆ°á»›c Äức Pháºt, mà ngÆ°á»i nà y cÅ©ng sẽ được thấy ánh sáng của Äức Pháºt. Lại trong nhân của ánh sáng vui vá»›i pháp, có bảy: Má»™t là lắng nghe, hai là giảng nói, ba là viết chép, bốn là yêu quý, năm là bảo vệ, sáu là bố thÃ, bảy là thá»±c hà nh. Trong nà y, há»™ pháp thì luáºn chung có bốn nghóa: Má»™t là bảo vệ Lý pháp bởi vì không vÆ°á»›ng và o kiến chấp; hai là bảo vệ Hà nh pháp bởi vì khiến cho tăng trưởng; ba là bảo vệ Giáo pháp bởi vì giảng nói không mệt má»i; bốn là bảo vệ Quả pháp, nghóa là đối địch vá»›i hạng vua chúa tà n ác để bảo vệ trụ trì Tam Bảo. Äối vá»›i bốn Ä‘iá»u nà y Ä‘á»u không tiếc thân mạng mà giữ gìn Chánh pháp. Trong phần b là mở rá»™ng kết luáºn, nghiệp là nhân hÆ°á»›ng vỠánh sáng, quả là ánh sáng hiện rõ, cả hai cùng hiện rõ là bởi vì nhân hạnh quá khứ dá»±a và o môn mÆ°á»i Ä‘á»i cho nên cÅ©ng hiện rõ ở Ä‘á»i nà y. Trong phần ba là kết luáºn vá» chá»— dá»±a, bởi vì không rối loạn cho nên hiểu rõ rà ng, vốn là kết luáºn vá» hai môn Äịnh-TrÃ. Trong phần bốn là tiếp tục giải thÃch, sao cần phải tiếp tục giải thÃch, là bởi vì trên đây nói ánh sáng ấy giác ngá»™ tất cả chúng sinh, vì sao lại có chúng sanh mà không thấy? Trong giải thÃch có ba: Má»™t-Hai kệ vá» pháp thuyết, trong đó có bảy loại chúng sinh, được gặp ánh sáng nà y bởi vì có duyên: Má»™t là cùng nghiệp, hai là tùy há»·, ba là nghe tu, bốn là thấy là m, năm là tu nhiá»u công đức, sáu là cúng dÆ°á»ng nhiá»u Pháºt, bảy là mong cầu Äại quả. Hai-Có ba kệ rưỡi vá» dụ thuyết, trong đó: Má»™t là hai kệ trình bà y dụ vá» mắt mở nhắm của cÆ¡, hai có má»™t kệ rưỡi trình bà y dụ vá» nghiệp thiện ác của cÆ¡. Ba-Có má»™t kệ trình bà y vá» lợi Ãch thù thắng của nghe pháp. Thứ chÃn Chủ bạn nghiêm lệ Tam-muá»™i môn, trong đó có sáu tụng phân hai: Má»™t- Má»™t kệ nêu ra danh và ý; Hai- Từ “Tam thiên…†trở xuống là chÃnh thức hiển bà y vá» nghiệp dụng, trong đó có năm kệ: Má»™t kệ đầu hóa hiện thân và tòa là chủ, má»™t kệ tiếp là thâu nhiếp quyến thuá»™c, má»™t kệ tiếp là giải thÃch vá» quyến thuá»™c thù thắng, má»™t kệ tiếp là hiển bà y vá» chủ thù thắng, má»™t kệ tiếp là kết luáºn bao gồm thân pháp giá»›i vô táºn khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Thứ mÆ°á»i Tịch dụng vô nhai Tam-muá»™i môn, trong đó có 35 tụng phân ba: Má»™t-Má»™t kệ nêu ra ý, trong đó qua lại dá»±a theo phÆ°Æ¡ng, xuất nháºp dá»±a theo Äịnh; hai-Từ “Hoặc Äông phÆ°Æ¡ng…†trở xuống là chÃnh thức hiển bà y vá» nghiệp dụng; ba-Từ “Thị danh…†trở xuống là kết luáºn vá» vô táºn. Trong phần hai là nghiệp dụng có hai: 1) Dá»±a theo phần vị tổng quát trình bà y vá» tá»± tại; 2) Từ “Nhất thiết quá»· thần nháºp chánh thá»â€¦â€ trở xuống là trình bà y vá» tá»± tại sai biệt vi tế. Trong phần má»™t có ba: a) Trình bà y vá» Khà thế gian tá»± tại; b) Từ “Äông phÆ°Æ¡ng thế giá»›i…†trở xuống là tá»± tại đối vá»›i Trà chánh giác thế gian; c) Từ “Ư nhãn căn trung…†trở xuống là tá»± tại đối vá»›i Chúng sinh thế gian. Phà m luáºn vá» Bồ-tát tá»± tại đối vá»›i ba thế gian có hai nghóa: Má»™t là thân Bồ-tát là m ba thế gian cho nên được vô ngại, hai là Bồ-tát ở nÆ¡i ba thế gian thị hiện tá»± tại. Nay trong văn nà y hai thế gian đầu dá»±a theo nghóa sau mà nói, Chúng sinh thế gian dá»±a theo nghóa trÆ°á»›c mà nói. Trong văn nêu ra lẫn nhau, lý tháºt thì gồm chung khắp nÆ¡i có đủ hai nghóa nà y. Ngay trong tá»± tại của hai thế gian đầu, vì sao có thể thà nh tá»±u nháºp ở Äông mà xuất ở Tây, luáºn chung trong văn có bốn tầng vô ngại: Má»™t là Xứ vô ngại, nghóa là bởi vì phÆ°Æ¡ng Äông tức là phÆ°Æ¡ng Tây, cho nên không dá»i khá»i Äông mà thÆ°á»ng ở tại Tây. Há»i: Trong văn không nói không dá»i khá»i mà đến, sao chắc chắn không phải là ẩn ở Äông hiện ở Tây? Äáp: Trong văn đã nói thÆ°á»ng thấy ở Äông cÅ©ng thÆ°á»ng thấy ở Tây, cho nên biết không phải là chuyển dá»i. Hai là Pháºt vô ngại, nghóa là bởi vì Pháºt ở phÆ°Æ¡ng Äông tức là Pháºt ở phÆ°Æ¡ng Tây, cho nên thÆ°á»ng ở trÆ°á»›c Pháºt phÆ°Æ¡ng Äông tức là luôn luôn ở bên cạnh Pháºt phÆ°Æ¡ng Tây. Ba là Thân vô ngại, nghóa là bởi vì thân ở phÆ°Æ¡ng Äông tức là thân ở phÆ°Æ¡ng Tây, cho nên thân không rá»i khá»i phÆ°Æ¡ng Äông mà thÆ°á»ng hiện rõ ở phÆ°Æ¡ng Tây. Há»i: Lẽ nà o là không phân thân, má»™t thân ở phÆ°Æ¡ng Äông, má»™t thân ở phÆ°Æ¡ng Tây hay sao? Äáp: Nếu nhiá»u thân ở nhiá»u nÆ¡i thì sao trở thà nh kỳ lạ hiếm có, sao có thể gá»i là Dụng không thể nghó bà n? Vì thế nên biết chắc chắn không phải phân thân. Bốn là Xuất nháºp vô ngại, nghóa là bởi vì nháºp Äịnh tức là xuất Äịnh, cho nên không hoại nháºp Äịnh mà thÆ°á»ng thấy xuất Äịnh. Há»i: Sao chắc chắn không phải là trÆ°á»›c nháºp-sau xuất? Äáp: Äã nói thÆ°á»ng thấy nháºp cÅ©ng thÆ°á»ng thấy xuất, cho nên biết là nhÆ° váºy. Trong nghóa của lý tháºt có đủ bốn tầng nà y, nhÆ°ng ý văn nà y là chỉ hiển bà y vá» công lá»±c của Bồ-tát ấy, hai loại đầu không phải là phân rõ ở đây, bởi vì hai loại đầu là Bồ-tát không có lá»±c. Há»i: Sát-na nà y nháºp Äịnh vì sao tách ra là xuất Äịnh? Äáp: NhÆ° cái khăn huyá»n ảo là m ra con thá», con thá» nà y tức sống là chết. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì có tức là không có, nháºp-xuất… cÅ©ng nhÆ° váºy, dá»±a theo suy nghó Ä‘iá»u đó. Vả lại, Bồ-tát nà y dùng pháp giá»›i là m thân, vì váºy tuy thấy ngoà i trăm ngà n cõi ở phÆ°Æ¡ng Äông, mà pháp giá»›i luôn luôn là pháp giá»›i chứ không phải là pháp có phạm vi giá»›i hạn, cho nên tùy xứ hiển hiện không có xứ nà o không hoà n toà n hiện rõ. Bởi vì thân Bồ-tát thÆ°á»ng hiện rõ ở trong nháºp Äịnh, luôn luôn hiện rõ ở trong xuất Äịnh, vô ngại viên dung khó mà nghó bà n được, vì váºy nếu hÆ°á»›ng đến trong môn xuất Äịnh thì chỉ thấy xuất chứ không thấy nháºp, cÅ©ng không thấy lúc đã xuất rồi. Nghóa còn lại dá»±a theo Ä‘iá»u nà y. Lại nếu dá»±a theo cảnh mà luáºn vá» lý số thì pháp vốn viên dung nhÆ° váºy, nếu dá»±a theo trà mà nói thì do trà của Bồ-tát thông hiểu rõ rà ng pháp nà y xoay chuyển tá»± tại. Nay trong văn nà y đầy đủ tất cả hai nghóa. Ngay trong phần Chúng sinh thế gian tá»± tại, có hai: Äầu là dá»±a theo Tá»± thân, sau là dá»±a theo Tha thân. Trong Tá»± thân dá»±a theo 12 Xứ phân rõ, trong đó Duyên khởi-Vô ngại-Äịnh Ä‘á»u viên dung, má»—i má»™t loại Ä‘á»u có mÆ°á»i sá»±-năm cặp vá» tÆ°á»›ng của Vô ngại. Cặp thứ nhất là Căn-Cảnh vô ngại, đã quán căn tiến và o Äịnh trở lại thuáºn theo từ căn mà rá»i ra, bởi vì hiển bà y căn nà y tức là cảnh, cho nên từ cảnh mà rá»i ra. Bởi vì má»™t tâm duyên khởi không hai mà hai, cho nên luôn luôn là tÆ°á»›ng nhÆ°ng căn-cảnh hai phần. Cặp thứ hai là hai Äịnh vô ngại, đó là hai Äịnh vá» Lý-Sá»±, bởi vì phân biệt cảnh thuá»™c Sá»± nên tiến và o cảnh Äịnh trở lại tiến và o trong căn, bởi vì quán vá» căn rá»—ng lặng nên tiến và o căn Äịnh trở lại tiến và o trong cảnh, bởi vì trà phân biệt cảnh thuá»™c Sá»± tức là Vô sinh trà quán vá» căn, cho nên hai Äịnh vô ngại chỉ là má»™t tâm. Cặp thứ ba là hai Cảnh vô ngại, đó là sâu rá»™ng, Sá»± rá»™ng đã phân biệt ở đây tức là Lý sâu vá» Vô sinh-Vô tánh, cho nên chân-tục cùng dung hòa chỉ má»™t pháp giá»›i, nhÆ°ng bởi vì hai ng- hóa không ngăn ngại, cho nên dá»±a và o Tục đối vá»›i Cảnh, dá»±a và o Chân đối vá»›i Căn, lý tháºt thì thông suốt khắp nÆ¡i. Cặp thứ tÆ° là Nháºp-Xuất vô ngại, đó là bởi vì nháºp Äịnh vốn là xuất Äịnh, thì tuy khởi Äịnh mà niệm không tán loạn. Cặp thứ năm là Thể-Dụng vô ngại, đó là Tá»±-Tha, nghóa là tuy hiện bà y rá»™ng rãi đối vá»›i Cảnh, mà ngÆ°á»i không có thể nháºn biết, bởi vì luôn luôn vắng lặng; tuy dấy khởi sâu xa đối vá»›i Äịnh, nhÆ°ng tá»± tâm luôn luôn không tán loạn. Vì thế cho nên mÆ°á»i nghóa trên đây cùng là m má»™t tụ, vốn là tÆ°á»›ng của pháp giá»›i duyên khởi vô ngại. Vả lại, trong nà y còn có ba tầng hy hữu, đó là Căn nháºp-Cảnh xuất đã là má»™t hy hữu; lại có thể trong Cảnh tiếp tục nêu ra vô biên phân biệt, không phải là sá»± nháºn biết của trá»i ngÆ°á»i, là hai hy hữu; từ Cảnh xuất rồi nêu ra phân biệt nà y đã rất hy hữu, lại ở lúc ấy tâm Äịnh không tán loạn, lại cà ng hy hữu. Vì sao nhÆ° váºy? Bởi vì muốn hiển bà y vá» Tam-muá»™i thuần thục, ở trong văn có thể biết. Hai từ “Äồng tá» thân…†trở xuống là vô ngại đối vá»›i Tha thân, ở đây có hai nghóa: Má»™t là Bồ-tát hóa hiện thân ấy chuyển biến nhanh chóng; hai là Bồ-tát đã có đủ thân của ba thế gian, thì dùng thân Tháºt báo của tất cả chúng sinh để là m tá»± thân, cho nên hiện bà y thân ấy tiến và o-thân nà y rá»i ra, mà chúng sinh biến kế kia không hiểu-không biết, trừ ra ngÆ°á»i cần phải hóa Ä‘á»™. Äây là trình bà y vá» Dụng tá»± tại của Äịnh có thể biết. Trong phần thứ hai là tá»± tại sai biệt vi tế, cÅ©ng là ba thế gian Ä‘á»u phân tÃch hiển bà y rõ rà ng. Trong đó, đầu mảy lông-lá»— chân lông là sai biệt của Chúng sinh thế gian, ánh sáng của Pháºt là sai biệt của Trà chánh giác thế gian, còn lại nhÆ° vi trần… Ä‘á»u là sai biệt của Khà thế gian, Ä‘á»u là thân Bồ tát hiện rõ xuất-nháºp Äịnh ở trong những loại ấy, không phải là quán vá» Bồ-tát nháºp Äịnh…, bởi vì trong văn Ä‘á»u nói là hiện bà y, hiện là hiện rõ thân ở trong đó. Phần thứ ba là kết luáºn, có hai ý: 1) Gần thì riêng biệt kết luáºn vá» Äịnh thứ mÆ°á»i nà y; 2) Xa thì gồm chung kết luáºn vá» mÆ°á»i môn trÆ°á»›c đây là tóm lược, dá»±a theo tháºt thì vô táºn. Thứ sáu là phần dụ nói vỠý chỉ sâu xa, cÅ©ng gá»i là phần nêu ra thua kém hiển bà y vá» thù thắng. Bởi vì trên đây đã trình bà y chÃnh thức hiển bà y vá» công đức của hạnh Phổ Hiá»n thuá»™c Nhất thừa cùng táºn đối vá»›i cảnh Pháºt, nhÆ°ng nói phần vị theo thứ tá»± bởi vì là phần vị Tháºp TÃn của ngoại phà m, đã vượt qua Tam thừa trở lại đối vá»›i nghe nhìn, vÆ°á»›ng và o tình thức đối vá»›i giáo không biết từ đâu để đạt được TÃn, cho nên nêu ra sá»± việc gần nà y dùng là m gÆ°Æ¡ng soi, hÆ°á»›ng vá» sâu xa khiến cho tá» ngá»™ thông suốt mà thôi. Trong đó có 77 tụng phân hai: Má»™t- Má»™t kệ tổng quát nêu ra, trong đó chúng sinh-nghiệp…, ở văn sau nói chÆ° Thiên Tu-la… là Chánh báo, biển-gió… là Y báo; tiếp má»™t câu là vá» sau các rồng tuôn mÆ°a…; câu sau cuối là Tam-muá»™i của Thanh văn và Phạm Thiên…, Ä‘á»u đối vá»›i thế gian không có ai suy lÆ°á»ng được, cho nên nói là khó suy nghó, vì váºy lấy và dụ để so sánh. Hai- Trong phân rõ riêng biệt có 18 dụ lá»›n: Dụ vá» Thanh văn hiện bà y thần thông, là dụ vá» lá»±c tá»± tại là m lợi Ãch cho chúng sinh của Bồ-tát, trong đó có ba: Má»™t là nêu ra ý, nghóa là lý tháºt thì thần thông của Thanh văn so vá»›i Bồ-tát, nhÆ° nÆ°á»›c trong dấu chân trâu so vá»›i biển rá»™ng, ánh sáng Ä‘om đóm so vá»›i mặt trá»i, cho nên nói là không có thể là m và dụ. NhÆ°ng bởi vì nay nêu ra đức của Ä‘om đóm hãy còn nhÆ° váºy, huống hồ mặt trá»i chói chang, khiến cho ngÆ°á»i thông tuệ vượt qua hÆ°á»›ng vá» hiểu rõ xa xôi, đó là nói rằng ngÆ°á»i thông tuệ có thể hiểu rõ nghóa nà y. Hai từ “Äắc bát…†trở xuống là nêu ra dụ vá» gần, ba từ “Hiện tác…†trở xuống là hiển bà y hÆ°á»›ng đến xa. Dụ vá» nÆ°á»›c hiện rõ bốn loại binh lÃnh, là dụ cho đức Tam-muá»™i Hải Ấn của Bồ-tát. Dụ vỠâm thanh vi diệu của biển-trá»i, là dụ cho đức của Bồ-tát tổng trì khéo léo thuyết giảng khiến cho chúng sinh hoan há»·. Dụ vá» ngÆ°á»i nữ trao cho biện tà i, là dụ cho đức của Bồ-tát dùng trà phÆ°Æ¡ng tiện trao truyá»n pháp khiến cho vui mừng. Dụ vá» phép thuáºt hóa hiện của huyá»…n sÆ°, là dụ cho đức của Bồ-tát dùng lá»±c giải thoát không thể nghó bà n chuyển biến là m vui lòng căn cÆ¡. Dụ vá» Tu-la tiến và o sợi tÆ¡, là dụ cho thần thông vô ngại tá»± tại của Bồ-tát. Dụ vá» voi chúa tùy theo biến hóa, là dụ cho đức của Bồ-tát dùng Äịnh ẩn hiện tá»± tại. Dụ vá» Tu-la thân lá»›n, là dụ cho đức của Bồ-tát hiện rõ thân nhÆ° pháp giá»›i, đó là nhÆ° trong Tam thiên Äại thiên thế giá»›i hóa ra má»™t hoa sen khắp các thế giá»›i Ä‘á»u biết, ở văn trên. Dụ vá» Äế ThÃch phá bá» oán thù, là dụ cho đức của Bồ-tát phá tan các ma là m cho phải hà ng phục. Dụ vá» thuyết pháp không âm thanh, là dụ cho đức của Bồ-tát không có tâm dụng công thuyết pháp là m lợi Ãch cho chúng sinh. Dụ vá» an ủi không âm thanh, là dụ cho đức của Bồ-tát dùng âm yêu thÆ°Æ¡ng trừ hết buồn phiá»n. Dụ vá» Thiên VÆ°Æ¡ng ứng vá»›i khắp nÆ¡i, là dụ cho đức của Bồ- tát dùng thân qua lại khắp nÆ¡i ứng vá»›i căn cÆ¡ vô ngại. Dụ vá» Ma vÆ°Æ¡ng tá»± tại, là dụ cho đức của Bồ-tát dùng mÆ°á»i lá»±c thâu nhiếp chúng sinh khiến cho cùng nhau thá»±c hà nh. Dụ vá» Phạm thân hiện bà y khác nhau, là dụ cho đức của Bồ- tát dùng lá»±c giải thoát an tá»a khắp đạo trà ng thuyết giảng vá» tất cả các pháp. Dụ vá» Ma-hê-số-đế, là dụ cho đức của Bồ-tát trong má»™t niệm nháºn biết rõ rà ng tâm của tất cả chúng sinh. Dụ vá» phong luân duy trì phân tán, là dụ cho đức của Bồ-tát thà nh tá»±u Äại nguyện xÆ°a kia vô tâm vô ngại mà biện giải thuyết giảng ứng vá»›i căn cÆ¡. Dụ vá» biển rá»™ng chứa Ä‘á»±ng, là dụ cho đức của Bồ-tát tÃch lÅ©y giữ gìn nhiá»u công đức hiện bà y hợp vá»›i má»i căn cÆ¡. Dụ vá» Long vÆ°Æ¡ng tuôn mÆ°a khắp nÆ¡i, là dụ cho đức của Bồ- tát rÆ°á»›i là n mÆ°a pháp khắp táºn cùng pháp giá»›i. Thứ bảy là phần so sánh khuyến khÃch phát khởi, trong đó có 10 tụng rưỡi phân bốn: Má»™t- Má»™t kệ và dụ so sánh vá» khó; Hai- Má»™t kệ trình bà y vá» thuyết giảng là khó; Ba- Có ba kệ rưỡi hiển bà y vá» tin tưởng thá»±c hà nh là khó; bốn-Từ “Nhược Tam thiên…†trở xuống là năm kệ nêu ra dá»… để hiển bà y vá» khó, Ä‘á»u là má»™t sá»± việc vá» sau dần dần khó hÆ¡n có thể biết. Thứ tám là trong phần hiển bà y tháºt chứng thà nh tá»±u, có ba kệ: Má»™t, Phân rõ vá» lợi Ãch có ba: 1) Mặt đất rung Ä‘á»™ng; 2) Ma quân hà ng phục; 3) Diệt trừ khổ Ä‘au. Hai, ChÆ° Pháºt xoa đỉnh đầu. Ba-Thuáºt lại ca ngợi tùy há»·. Há»™i thứ hai, xong. ï‚¢ <å·>QUYỂN 5</å·> <è©ž>Phẩm 9: PHẬT THÄ‚NG TU DI ÄẢNH</è©ž> Äem giải thÃch văn nà y, có bốn môn nhÆ° trÆ°á»›c. GIẢI THÃCH TÊN GỌI có hai: Tên gá»i của Há»™i, dá»±a theo pháp gá»i là Há»™i Tháºp Trú, dá»±a theo nÆ¡i chốn gá»i là Há»™i Äao Lợi Thiên, dá»±a theo giải thÃch có thể biết. Tên gá»i của Phẩm, Pháºt là Hóa chủ Ä‘á»™ng tónh vô ngại, không Ä‘i mà tá»›i cho nên gá»i là Thăng. Lên cao đến nÆ¡i nà o? Äó là đỉnh núi Tu- di. Tu-di, Trung Hoa nói là núi Diệu Cao, nghóa là do bốn loại quý báu mà là m thà nh cho nên nói là Diệu, đó là phÃa Äông và ng ròng-phÃa Tây bạc trắng-phÃa Nam pha lê-phÃa Bắc mã não, các núi khác chỉ có và ng cho nên không phải là Diệu; má»™t mình vượt ngoà i chÃn núi cho nên nói là Cao, cao tám vạn bốn ngà n Do-tuần, dà i-rá»™ng bằng nhau, cÅ©ng gá»i núi An Minh. Äỉnh là đỉnh núi, nghóa là chÃnh giữa đỉnh núi nà y có cung của Äế ThÃch, bốn mặt Ä‘á»u có tám khối đất nhÆ° Ä‘Ã i cao, cách cung của Äế ThÃch trong ba Do-tuần có riêng cung thà nh của 32 cõi trá»i phụ giúp Äế ThÃch, cùng vá»›i cung của Äế ThÃch là 3 3. Nay Ä‘i đến cung của Äế ThÃch cho nên nói là Äỉnh. Dá»±a theo nÆ¡i chốn biểu thị cho pháp, trình bà y vá» Tháºp Trú thà nh tá»±u phần vị thù thắng không lui sụt, cho nên ở trên đỉnh núi, tức là thuáºn theo ba nghóa vá» con ngÆ°á»i- tác dụng và nÆ¡i chốn mà láºp ra tên gá»i. Há»i: Sao không thuyết pháp ở trong loà i ngÆ°á»i? Äáp: Bởi vì hiển bà y vá» phần vị của Hà nh dần dần tiến lên cao, lại biểu thị cho thà nh tá»±u phần vị lìa nhiá»…m cho nên ở cõi trá»i. Há»i: Sao không đến cõi trá»i Tứ Thiên VÆ°Æ¡ng? Äáp: Có ba ý: 1) Bởi vì cõi ấy là quá»·- thần-trá»i xen lẫn, hiển bà y vá» pháp không phải là thù thắng cho nên vượt lên trên; 2) Bởi vì dá»±a và o pháp mà Tháºp TÃn là phần vị lui sụt thuá»™c ngoại phà m, Tháºp Trú là phần vị không lui sụt thuá»™c ná»™i phà m, muốn biểu hiện vá» tiến-lùi khác xa nhau cho nên vượt qua cõi trá»i Tứ Thiên VÆ°Æ¡ng; 3-Nếu chÆ°a đến đỉnh núi thì có thể có tiến-lùi, đến trên đỉnh núi thì an trú không lui sụt, vì thế cho nên vượt qua cõi trá»i ở lÆ°ng chừng núi kia đến nÆ¡i đỉnh nà y để biểu thị cho pháp. à đưa ra cÅ©ng có hai: ÄÆ°a ra Há»™i, má»™t là đáp câu há»i vá» Tháºp Trú trÆ°á»›c đây; hai là trÆ°á»›c đây đã trình bà y vá» TÃn, nay hiển bà y dá»±a và o TÃn phát khởi vá» Giải cho nên tiếp tục Ä‘Æ°a ra; ba là TÃn trÆ°á»›c đây chỉ là phÆ°Æ¡ng tiện trÆ°á»›c phần vị, phÆ°Æ¡ng tiện đã đầy đủ, phần vị chÃnh thức hiển bà y rõ rà ng cho nên tiếp tục Ä‘Æ°a ra. ÄÆ°a ra Phẩm, phẩm trÆ°á»›c phân rõ vá» TÃn đến cuối cùng, nay sắp Ä‘i đến phần vị sau cho nên Ä‘Æ°a ra. TÔNG THÚ cÅ©ng có hai: Tông của Há»™i cÅ©ng có hai: a) Dá»±a theo ngÆ°á»i, đó là Hóa chủ và Trợ hóa, Ä‘á»u có Thể-TÆ°á»›ng-Dụng, dá»±a và o TÃn thì Trú có thể biết; b) Dá»±a theo pháp, đó là giáo nghóa của Tháºp Trú, trong Nghóa thì lấy pháp giá»›i bình đẳng là m Thể, phần vị thá»±c hà nh của Tháºp Trú là m TÆ°á»›ng, thuáºn theo giáo đã nói ra là m Dụng; trong Giáo thì lấy sáu quyết định là m Thể, Tháºp Trú không giống nhau là m TÆ°á»›ng, lợi Ãch cho căn cÆ¡ là m Dụng. TÆ°Æ¡ng tức vô ngại, dá»±a theo trên để suy nghó Ä‘iá»u đó. Tông của Phẩm là dùng nÆ¡i chốn trang nghiêm thỉnh cầu Äức Pháºt, NhÆ° Lai hÆ°á»›ng đến cảm ứng là m Tông. GIẢI THÃCH VÄ‚N: Ngay trong Há»™i nà y có sáu phẩm phân hai: Hai phẩm đầu trình bà y vá» phÆ°Æ¡ng tiện phát khởi tức là phần Tá»±a, bốn phẩm còn lại là Chánh tông của Há»™i nà y. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Phẩm đầu là Tá»±a vá» NhÆ° Lai ứng cảm trình bà y quả đức đầy đủ; phẩm sau trình bà y Tá»±a ca ngợi ánh sáng quy tụ chúng trình bà y vá» nhân đức tròn vẹn, tức là hiển bà y trong phần vị Tháºp Trú đầy đủ nhân quả vốn là tông tròn vẹn đầy đủ. Trong phẩm trÆ°á»›c có ba: Má»™t là phân rõ vá» hóa duyên; hai từ “Nhó thá»i Äế ThÃch…†trở xuống là căn dục trang nghiêm; ba từ “Nhó thá»i Thế tôn…†trở xuống là trình bà y vá» căn duyên khế hợp. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là Thể dung hòa rá»™ng khắp pháp giá»›i; sau là trình bà y vá» Dụng dung hòa, nghóa là không chuyển Ä‘á»™ng mà tiến lên. Trong phần trÆ°á»›c: Má»™t câu đầu trình bà y vá» nguyên cá»› của Thể dung hòa, đó là Pháºt lá»±c; phần sau trình bà y vá» TÆ°á»›ng dung hòa khắp nÆ¡i. Trong đó mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có Diêm-phù-Ä‘á» của má»—i má»™t phÆ°Æ¡ng…, là phẩm Quang Minh Giác trên đây đã phân rõ. MÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có… cho đến trong thế giá»›i nhÆ° bất khả thuyết-bất khả thuyết hÆ° không pháp giá»›i…, Ä‘á»u có Pháºt Lô-xá-na dÆ°á»›i tán cây Bồ-Ä‘á», Ä‘á»u cùng vá»›i Hải há»™i chúng Bồ-tát và Văn Thù SÆ° Lợi cho đến Hiá»n Thủ…, tất cả Ä‘á»u thuyết pháp. Bởi vì các Há»™i chúng Ä‘á»u không xen tạp, cho nên nói là tá»± tại. Nay Ä‘á»u cùng lúc quy tụ chúng, Ä‘á»u lên cao trên cõi trá»i của cõi mình, mà không lìa xa nÆ¡i chốn của mình. Nếu dá»±a theo trong Tiểu thừa-Tam thừa… nói thì trải qua thi thiết giáo hóa, chỉ luáºn vá» nÆ¡i nà o đó…, không có má»™t nói-tất cả nói… nhÆ° ở đây. Nay muốn trình bà y vá» pháp Nhất thừa, tức là chủ-bạn viên minh bởi vì pháp nhÆ° váºy. Trong đó: 1) Ba thế gian dung hòa; 2) Y và Chánh dung hòa; 3) Ở trong Chánh báo có Tam Bảo dung hòa vá»›i nhau, nghóa là nói các loại pháp là Pháp bảo, Bồ-tát là Tăng, bởi vì hÆ°á»›ng vá» NhÆ° Lai; 4) Äối vá»›i các Bồ-tát có ba nghiệp dung hòa, đó là biểu hiện rõ rà ng là thân, thuyết pháp là ngữ, tá»± mình nói là ý. Há»i: Sao cần phải quy tụ chúng nà y? Äáp: Muốn trình bà y đầy đủ chủ-bạn, bởi vì há»… má»™t pháp khởi lên thì cần phải có đủ tất cả. Há»i: Tại sao Ä‘á»u lấy cây Bồ-Ä‘á» là m căn bản? Äáp: Bởi vì là nÆ¡i đạt được pháp đầu tiên, lại bởi vì là cá»a ngõ giác ngá»™. Thứ hai là trong Dụng dung hòa, má»™t câu đầu là nguyên cá»› của Dụng dung hòa, tiếp đến không rá»i khá»i… là chÃnh thức trình bà y vá» tÆ°á»›ng của Dụng. Trong nà y, không rá»i khá»i nÆ¡i nà y mà lên cao trên cõi kia, ngÆ°á»i xÆ°a có ba cách giải thÃch: Má»™t nói rằng thân ThÃch-ca vốn có không rá»i khá»i cây Bồ-Ä‘á» mà khởi lên thân ứng hóa khác để lên trên cõi trá»i. Nếu theo cách giải thÃch nà y thì thân lên trên cõi trá»i là trở lại Hóa thân, đã không phải là sâu xa vi diệu, sợ rằng trái vá»›i ý văn. Má»™t nói rằng không rá»i khá»i là Pháp thân, lên trên cõi trá»i là dụng của Hóa thân. Äiá»u nà y sợ rằng không hợp lý, lẽ nà o có thể Pháp thân an tá»a nÆ¡i cá»™i Bồ-Ä‘á»? Má»™t nói rằng lên trên cõi trá»i nà y là không hÆ°á»›ng vá» mà đến, bởi vì hÆ°á»›ng vá» tức là không hÆ°á»›ng vá», cho nên không rá»i khá»i; không hÆ°á»›ng vá» tức là hÆ°á»›ng vá», cho nên lên trên cõi trá»i; nhÆ° tÆ°á»›ng không đến mà đến gá»i là thiện lai… Nếu theo cách giải thÃch nà y thì chỉ là không có tÆ°á»›ng lên cao mà lên trên cõi trá»i, không phải là dÆ°á»›i cá»™i cây nà y có thân không rá»i khá»i, cho nên cÅ©ng khó mà sá» dụng. Nay giải thÃch văn nà y sÆ¡ lược có tám nghóa: Dá»±a theo Xứ tức là tìm được lối và o, nghóa là bởi vì trong má»™t Xứ có tất cả Xứ, cho nên cung trá»i… nà y tức là xÆ°a nay ở trong phần dÆ°á»›i tán cây chúa kia, cho nên nói là không rá»i khá»i. NhÆ°ng trÆ°á»›c chÆ°a sá» dụng Xứ của cung trá»i nà y, nay muốn ở trong đó thuyết pháp, bởi vì sá» dụng cho nên nói là lên cao. Lại ngay trong nhau cho nên không rá»i khá»i, môn riêng biệt cho nên có lên cao. Dá»±a theo Pháºt, nghóa là thân Pháºt an tá»a dÆ°á»›i tán cây chúa nà y tức là tất cả Xứ khắp pháp giá»›i, vì váºy thân Pháºt xÆ°a nay ở các Xứ nhÆ° cõi Äao Lợi… kia, cho nên không cần phải rá»i khá»i, nay muốn dùng Pháºt trong môn Äao Lợi nà y cho nên nói lên cao. Vì váºy nếu rá»i khá»i thì không thà nh lên cao. Dá»±a theo Thá»i, nghóa là bởi vì thân Pháºt trên tòa dÆ°á»›i tán cây nà y tức là tất cả má»i lúc thuá»™c chÃn Ä‘á»i-mÆ°á»i Ä‘á»i nhÆ° khắp thá»i gian trÆ°á»›c sau… Vì váºy lúc Pháºt an tá»a dÆ°á»›i tán cây nà y lên trên cõi trá»i, lúc Ä‘i cho đến lúc ở cõi trá»i, má»—i má»™t lúc nà y Ä‘á»u khắp pháp giá»›i thâu nhiếp tất cả thá»i gian trÆ°á»›c sau, tức là biết lúc an tá»a dÆ°á»›i tán cây, pháp vónh viá»…n không có lúc rá»i khá»i, nói là không rá»i khá»i. Nếu lúc Ä‘ang Ä‘i thì cÅ©ng nhÆ° váºy, cho nên chỉ có Ä‘i chứ không có gì khác, Ä‘á»u niệm niệm không cùng nhau đến, tất cả Ä‘á»u thu và o pháp giá»›i, nhÆ° váºy môn duyên khởi vô ngại luôn luôn không xen tạp. Dá»±a theo Pháp giá»›i môn, nghóa là sá»± lên cao nà y loại trừ không có tá»± tánh, cho nên đã thâu nhiếp Chân nhÆ° pháp giá»›i. Bởi vì an tá»a dÆ°á»›i tán cây ấy… cÅ©ng không khác vá»›i Chân nhÆ°, giống vá»›i Chân nhÆ° hiển bà y rõ rà ng ở môn trÆ°á»›c, cho nên không rá»i khá»i mà lên cao. Dá»±a theo Duyên khởi môn, nghóa là ngồi do Ä‘i mà ngồi, ngồi quyết định ở trong Ä‘i; Ä‘i do ngồi mà đi, Ä‘i quyết định ở trong ngồi. Vì váºy do ngồi trong Ä‘i cho nên lên trên cõi trá»i tức là không rá»i khá»i, do Ä‘i trong ngồi cho nên không rá»i khá»i mà lên trên cõi trá»i. Äi và ngồi vô ngại cho nên tức là lên cao mà thÆ°á»ng ngồi, tức là ngồi mà luôn luôn lên cao. Dá»±a theo đức không thể nghó bà n của Pháºt, nghóa là không rá»i khá»i nÆ¡i nà y mà ngồi tức là đi-tức là nằm-tức là đứng, tức là đến tất cả nÆ¡i chốn, tức là là m tất cả sá»± việc, Ä‘á»u không phải là sá»± nháºn biết của Äịa dÆ°á»›i. Dá»±a và o pháp đã biểu hiện, nghóa là biểu hiện phần vị trÆ°á»›c thá»±c hà nh thà nh tá»±u đến cuối cùng kiên cố không hoại, cho nên nói là không rá»i khá»i tòa ngồi trÆ°á»›c đây, mà có công dụng đến vá»›i căn cÆ¡, cho nên nói là lên cao. Dá»±a theo Há»™i thà nh tá»±u, nghóa là Há»™i sau nhất định phải đầy đủ Há»™i trÆ°á»›c, cho nên không rá»i bá» trÆ°á»›c mà thà nh tá»±u sau; nếu rá»i bá» thì hÆ° hoại duyên khởi, vì váºy không rá»i khá»i thá»i gian trÆ°á»›c mà lên cao ở thá»i gian sau. Thứ hai trong phần căn dục trang nghiêm, từ xa trông thấy Äức Pháºt đến, là dá»±a theo Pháºt thì Dụng từ Thể khởi lên, dá»±a theo cÆ¡-cảnh vốn là từ tâm mà hiện. Trong đó có hai: 1-Trang nghiêm pháp tòa biểu thị cho tÆ°á»›ng, trong đó trÆ°á»›c là tổng quát-sau là riêng biệt, trong riêng biệt thì đầu là Báo bên ngoà i-sau là Báo bên trong. 2-Từ “Hiệp chưởng…†trở xuống là phân rõ vá» mong muốn của căn. Thứ ba trong phần căn duyên khế hợp cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c là lợi Ãch lên cao trên cung Ä‘iện, sau là lợi Ãch lên cao trên pháp tòa. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t là cảm ứng Ä‘i đến, hai là thà nh tá»±u lợi Ãch. Hai phần nà y Ä‘á»u có hai, đó là cõi nà y và kết luáºn nối thông. Trong lợi Ãch có hai: Äầu là vắng lặng… nêu rõ vá» lợi Ãch đạt được Äịnh; sau là kệ ca ngợi vá» lợi Ãch phát sinh tuệ, trong đó có hai, má»™t là nhá»› lại hạnh vốn có, hai là tụng vỠđức. Trong tụng lý tháºt thì tất cả chÆ° Pháºt quá khứ Thể cùng vá»›i Dụng dung hòa, pháp vốn nhÆ° váºy không có hai, Ä‘á»u ở tại cung Ä‘iện nà y thuyết vá» pháp của Tháºp Trú, mà nay lại lần lượt chỉ nói đến mÆ°á»i Äức Pháºt là bởi vì hiển bà y vá» vô táºn, bởi vì nói đến Tháºp Trú. Ca-diếp là há», Trung Hoa nói là Ẩm Quang. Câu-na-hà m Mâu-ni, Trung Hoa nói là Kim Tiên Nhân. Câu-lâu-tôn, Trung Hoa nói là Sở Ưng Äoạn Dó Äoạn, nghóa là phiá»n não sinh tá»â€¦ Tùy Diệp cÅ©ng gá»i là Tì-xá-phù, Trung Hoa nói là Nhất Thiết Thắng, cÅ©ng nói là Biến Hiện, nghóa là má»i nÆ¡i Ä‘á»u hiện thân. Thi KhÃ, Trung Hoa nói là Hữu Kế. Tỳ-bà -thi, Trung Hoa nói là Chủng Chủng Kiến, tên gá»i má»›i là Tịnh Quán. Phất Sa, Trung Hoa nói là Tăng Thạnh, bởi vì không có khuyết giảm, cÅ©ng là tên gá»i má»™t ngôi sao. Äá» Xá, Trung Hoa nói là Thuyết, nghóa là thÆ°á»ng thuyết pháp, cÅ©ng gá»i là Quang. Ba Äầu Ma, Trung Hoa nói là XÃch Liên Hoa. Äỉnh Quang là Pháºt Nhiên Äăng, Äức Pháºt nà y lúc là Thái tá» má»›i đản sinh, tất cả thân mình giống nhÆ° ngá»n đèn Ä‘ang cháy, cho nên gá»i là Thái tá» Nhiên Äăng, lúc Thái tá» thà nh Pháºt cÅ©ng dùng tên gá»i nà y. Há»i: Trong nà y, bảy Äức Pháºt sau là Pháºt trong kiếp Trang Nghiêm ở quá khứ, vì sao có thể ở cung trá»i Äao Lợi trong kiếp Hiá»n nà y để mà thuyết pháp? Äáp: Cung trá»i nà y Ä‘á»u có thô-có tế, thô thì kiếp trÆ°á»›c đốt cháy không còn, tế thì luôn luôn tồn tại; nhÆ° trải qua trá»i ngÆ°á»i thấy kiếp không còn, nhÆ°ng cõi nà y của Ta thÆ°á»ng an ổn… Vả lại, Tam thừa đã nói là Diệt, Nhất thừa đã phân rõ là ThÆ°á»ng tồn tại. Thứ hai trong phần lợi Ãch lên cao trên pháp tòa có hai, đầu là cõi nà y, sau là kết luáºn nối thông. Trong phần đầu có hai, đầu là lên cao trên pháp tòa, sau là phân rõ vá» lợi Ãch. Nghóa là cung Ä‘iện ấy rá»™ng rãi, bởi vì khác vá»›i bình thÆ°á»ng đã thấy, cho nên tình thức đã tiêu tan. Cùng là cõi trá»i, vốn là hiển bà y vá» lý giống nhau. Lợi Ãch lên cao trên cung Ä‘iện trÆ°á»›c đây là con ngÆ°á»i, lợi Ãch lên cao trên pháp tòa ở đây là nÆ¡i chốn, vốn là hiển bà y vá» Y-Chánh Ä‘á»u thù thắng. ------------------------------ <è©ž>Phẩm 10: Bá»’ TÃT VÂN TẬP</è©ž> Bốn môn giống nhÆ° trÆ°á»›c. GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Bồ-tát là Thể; Vân là TÆ°á»›ng, bởi vì các Bồ-tát hà m chứa mÆ°a pháp, bởi vì hà m răng và nÆ°á»›u răng theo nhau; Táºp là Dụng, Äiện là nÆ¡i quy táºp. Diệu Thắng có ba nghóa: Chúng của Äức Pháºt là Diệu Thắng, Diệu Thắng là cung Ä‘iện. Trong cung Ä‘iện ấy thuyết vá» pháp vi diệu thù thắng nà y. Cung Ä‘iện tức là Diệu Thắng, bởi vì xứng tánh. Nói kệ là ngữ nghiệp gá»i là pháp giá»›i, Bồ-tát nhÆ° mây mà quy táºp, Ä‘á»u dùng biện tà i tuyệt vá»i tuyên dÆ°Æ¡ng công đức của Äức Pháºt, cho nên nói là phẩm Bồ-tát Vân Táºp Thuyết Kệ. Y:Ù Ä‘Æ°a ra, trÆ°á»›c đây trình bà y vá» NhÆ° Lai lên trên cõi trá»i sắp thuyết pháp, nhất định phải có cÆ¡ duyên được che phủ, cho nên tiếp tục Ä‘Æ°a ra. Lại trÆ°á»›c đây trình bà y vá» quả đức đến vá»›i căn cÆ¡, nay nhá» và o lá»±c Trợ hóa, trÆ°á»›c là chủ-sau là bạn vốn có nghóa theo thứ tá»±. TÔNG: nghóa là phát ra ánh sáng quy tụ chúng, nói kệ ca ngợi là m Tông. Chúng có ba loại: Chúng trợ hóa, đó là Bồ-tát mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng chịu ảnh hưởng của NhÆ° Lai. Chúng biểu thị cho pháp, đó là các pháp đứng đầu-các pháp trà tuệ-các pháp nhÆ° rừng cây-các pháp nhÆ° cá»™t cao… Ä‘á»u dá»±a và o con ngÆ°á»i để biểu thị cho pháp. Chúng Ä‘Æ°Æ¡ng cÆ¡, đó là giáo đã che phủ. Văn nà y gồm chung ba loại nà y. TRONG GIẢI THÃCH VÄ‚N có ba: Má»™t là quy tụ chúng, hai là phát ra ánh sáng, ba là thuyết kệ. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là cõi nà y, sau là kết luáºn nối thông. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t- Hiển bà y vỠđã theo đến; Hai- Từ “Pháºt thần lá»±c…†trở xuống là trình bà y vá» Bồ-tát đến quy tụ. Trong phần má»™t có hai: Trình bà y vá» phần lượng, trÆ°á»›c đây là mÆ°á»i-bây giá» là trăm, bởi vì hiển bà y vá» hà nh vị dần dần tăng thêm. à trong nà y chá»n lấy trăm thế giá»›i Pháºt nghiá»n vụn là m thà nh bụi nhá» (vi trần), nhÆ° váºy theo phÆ°Æ¡ng Äông vượt ra ngoà i số quốc Ä‘á»™ nhÆ° số bụi nhỠấy, có má»™t thế giá»›i tên gá»i Nhân-Ä‘Ã -la; từ phÆ°Æ¡ng Äông nÆ¡i nà y lại vượt ra ngoà i số quốc Ä‘á»™ gấp trăm lần số bụi nhá» nhÆ° trên, có quốc Ä‘á»™ tên gá»i Liên Hoa; nhÆ° váºy hÆ°á»›ng vá» phÆ°Æ¡ng Äông có mÆ°á»i lá»›p thế giá»›i, má»—i má»™t lá»›p Ä‘á»u vượt ra ngoà i số thế giá»›i gấp trăm lần số bụi nhá». Sở dó nói đến mÆ°á»i lá»›p, là bởi vì hiển bà y vá» vô táºn. NhÆ° mÆ°á»i lá»›p thế giá»›i ở phÆ°Æ¡ng Äông, chÃn phÆ°Æ¡ng còn lại cÅ©ng nhÆ° váºy. Thế giá»›i Pháºt-tên gá»i Bồ-tát… Ä‘á»u giống nhau, cho nên nói là má»—i má»™t phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có mÆ°á»i lá»›p thế giá»›i…, Ä‘á»u nêu ra tên gá»i nhÆ° nhau. Äây là chỉ dá»±a và o Há»™i ở má»™t cung trá»i nà y, thế giá»›i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng còn lại tất cả Ä‘á»u nhÆ° váºy, là Há»™i pháp giá»›i vô biên mà thôi, nghóa là má»™t Há»™i-tất cả các Há»™i…, nhÆ° phần kết luáºn nối thông phân rõ. ChÃnh thức hiển bà y vá» tên gá»i của ba thế gian ở xứ sở nà y. Thế giá»›i ấy gá»i là Tạp, vốn là biểu thị cho pháp tÆ°á»›ng đã giải thÃch không phải là má»™t. Pháºt cùng tên gá»i là Nguyệt, đây là tÆ°á»›ng của quả trong Trú, có ba nghóa: Má»™t, dá»±a theo Thể là nghóa vỠđầy đủ trá»n vẹn; hai, dá»±a theo Dụng là nghóa vỠánh sáng chiếu rá»i; ba, dá»±a theo Äức là ng- hóa vá» mát mẻ trong là nh. Lại đầu là Chánh Thể, tiếp là Háºu Äắc, sau là Äại Bi, dùng Nguyệt để biểu thị so sánh. Bồ-tát cùng tên gá»i là Tuệ, là tÆ°á»›ng của nhân trong Trú, đó là thông hiểu rõ rà ng vá» nghóa Chân- Tục, Ä‘á»u hÆ°á»›ng vá» Äức Pháºt nà y mà tu Phạm hạnh, là hiển bà y vá» nhân dá»±a và o quả mà thà nh tá»±u, vốn là thuáºn theo nhau. Trong phần hai là chÃnh thức đến quy tụ, có hai: 1) Äến nÆ¡i nà y chà o há»i cung kÃnh; 2) Chà o há»i cung kÃnh rồi an tá»a. Äá»u nói đến Pháºt lá»±c là nguyên cá»› đến đây an tá»a, lá»±c của quả gia há»™ thà nh tá»±u. Äầy khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng là nghóa vá» duyên khởi vô ngại. Thứ hai trong phần Tá»±a vá» phát ra ánh sáng, có sáu: 1) NgÆ°á»i phát ra ánh sáng. 2) NÆ¡i phát ra ánh sáng, đó là nhÆ° ngón chân dá»±a và o đất má»›i đứng vững được, biểu thị cho Tháºp Trú nà y thà nh tá»±u phần vị không lui sụt, cho nên gá»i là Trú. 3) Số của ánh sáng. 4) TÆ°á»›ng của ánh sáng, đó là tÆ°á»›ng tách ra rõ rà ng sáng rá»±c cho nên nói là diệu sắc, cÅ©ng là tên gá»i. 5) NÆ¡i ánh sáng chiếu rá»i, đó là phẩm Quang Minh Giác trÆ°á»›c đây đã phân rõ, lại là nÆ¡i của các văn kết luáºn nối thông, phẩm trÆ°á»›c thì Pháºt lá»±c hiển bà y rõ rà ng vá» các thân dÆ°á»›i tán cây Bồ-Ä‘á», nay ánh sáng chiếu rá»i dÆ°á»›i tán cây và trên cõi trá»i. 6) NhÆ° Lai và Äại chúng… là trình bà y do chiếu rá»i mà hiển bà y rõ rà ng tất cả cùng nhau là m thà nh má»™t Há»™i pháp giá»›i viên minh, lại nói là đỉnh Tu-di dÆ°á»›i tán cây, biết rõ Ä‘iá»u đó. Thứ ba trong phần kệ ca ngợi, mÆ°á»i Bồ-tát tức là mÆ°á»i Ä‘oạn, má»™t vị đầu là tổng quát, chÃn vị sau là riêng biệt. Bởi vì là chủ nói pháp cho nên gá»i là Pháp Tuệ, vì váºy tổng quát thuáºt vỠđầu Ä‘uôi của Há»™i nà y để hiển bà y công đức của Äức Pháºt. Sau Ä‘á»u ca ngợi vỠđức sai biệt từ trong ý chỉ tổng quát nà y, cho nên tổng quát và riêng biệt vô ngại, chỉ má»™t thân Pháp giá»›i của NhÆ° Lai. Trong đó, hoặc là tức Lý-tức Sá»±, tức Giáo-tức Nghóa, tức Nhân-tức Quả, tức NgÆ°á»i-tức Pháp, tức Tâm-tức Cảnh, viên dung tá»± tại, nêu ra Thể hoà n toà n thâu nhiếp. Những loại nà y tức là pháp trong Tháºp Trú. Các kệ sau thÃch hợp dá»±a theo nháºn biết ý nà y. Trong kệ đầu phân hai: TrÆ°á»›c là nói vá» sá»± việc của Há»™i nà y, sau là ba kệ giải thÃch nghi ngá». Trong phần trÆ°á»›c: Äầu là hai kệ nói vá» sá»± việc trong phẩm Thăng Thiên; tiếp là ba kệ nói vá» tÆ°á»›ng quy tụ nÆ¡i nà y; tiếp là hai kệ nói vá» sá»± việc kết luáºn nối thông, trong đó trÆ°á»›c là trình bà y vá» nguyên cá»›, sau là hiển bà y vá» tÆ°á»›ng ấy. Hai là giải thÃch chế phục nghi ngá», nghi ngá» rằng: Pháºt quả tá»± tại có thể má»™t thân hÆ°á»›ng đến tất cả các Há»™i không có gì chÆ°á»›ng ngại, nghó bà n không đến được, Bồ-tát là ngÆ°á»i thuá»™c nhân vị đã hạn chế không đầy đủ, vì sao cÅ©ng có thể khắp nÆ¡i nhÆ° váºy? Trong giải thÃch có ba: Kệ đầu là sÆ¡ phát tâm sâu xa, kệ hai là tu hà nh sâu xa, kệ ba là thà nh tá»±u công đức sâu xa, cho nên có thể khắp nÆ¡i giống nhÆ° Pháºt. Hai là Nhất Thiết Tuệ, bởi vì hiểu rõ tất cả các pháp lìa xa tÆ°á»›ng. MÆ°á»i kệ phân năm: Má»™t, ba kệ trình bà y vá» Pháºt không phải là hÆ° vá»ng giữ lấy mà thấy, kệ má»™t là trình bà y vá» Tiểu thừa Bồ-tát giữ lấy tÆ°á»›ng thấy Pháºt chứ không nhìn thấy pháp chân tháºt, kệ hai là trình bà y vá» phà m phu hÆ° vá»ng nhiá»…m trÆ°á»›c hoà n toà n không thấy Pháºt, kệ ba là trình bà y vá» Nhị thừa tuy quán pháp mà chấp vẫn còn vÆ°á»›ng và o giả danh của pháp. Hai, ba kệ trình bà y vỠđã hÆ° vá»ng giữ lấy không thấy, thì ai có thể thấy được? Nghóa là lìa xa hÆ° vá»ng Ä‘Ãch thá»±c hiểu rõ Pháºt thÆ°á»ng hiện rõ trÆ°á»›c mắt. Trong đó, kệ má»™t là thấy Pháºt chân tháºt; kệ hai là không còn chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng, bởi vì không có thụ Ä‘á»™ng giữ lấy cho nên không có chủ Ä‘á»™ng nhìn thấy; kệ ba là hiển bà y vá» lợi Ãch của quán. Ba, má»™t kệ trình bà y vá» hÆ° vá»ng giữ lấy có gì sai mà không thấy? Äó là bởi vì ngu si tối tăm. Bốn, hai kệ trình bà y vá» Pháºt chân tháºt có đức gì mà vượt lên trên hÆ° vá»ng? Äó là bởi vì pháp giá»›i thanh tịnh bình đẳng. Trong đó, kệ đầu là dá»±a theo Pháºt trình bà y vá» nghóa không sinh diệt của công đức thuá»™c Tu sinh, nghóa là hai câu đầu trình bà y vá» công đức tÆ°á»›ng tốt lìa xa sinh diệt của ba Ä‘á»i, tức là thiết láºp Tông; hai câu sau nêu ra hai nhân giải thÃch vá» thà nh tá»±u, má»™t nói là dùng công đức nà y trú và o căn bản của Vô trú cho nên giống nhÆ° Vô trú, lại hiển bà y tức là không có tá»± tánh cho nên nói là Vô trú, vì váºy ngay nÆ¡i không sinh diệt mà không phải không có công đức; má»™t nói là nếu Vô minh chÆ°a hết, chÆ°á»›ng ngại cách xa Chân nhÆ° là m cho đức thuá»™c Tu sinh chÆ°a hoà n toà n giống vá»›i Chân nhÆ° cho nên có sinh diệt, nay thì ngược lại vá»›i Ä‘iá»u nà y, Thỉ giác giống vá»›i Bổn giác cho nên nói là tất cả thanh tịnh, cho nên không sinh diệt. Kệ sau là dá»±a theo pháp, bởi vì thấy pháp duyên khởi tức là Pháºt, bởi vì nhân duyên sinh tức là không sinh, thấy lý Pháºt giống vá»›i kệ thứ tÆ° không sinh diệt thấy Pháºt. Năm, má»™t kệ sau cuối là suy ra công đức thuá»™c vá» gốc. Ba là Thắng Tuệ, bởi vì Tuệ thanh tịnh-Nhãn thù thắng-trà sâu xa hiểu rõ vá» Pháºt, Trà sâu xa là thù thắng. MÆ°á»i kệ phân năm: Má»™t, ba kệ nêu ra sai lầm của tình thức hÆ° vá»ng, kệ má»™t là không nháºn ra trà sâu xa của Pháºt, kệ hai là hÆ° vá»ng giữ lấy là m chÆ°á»›ng ngại tÆ°á»›ng Pháºt, kệ ba là không nháºn ra Ấm là m chÆ°á»›ng ngại Pháp thân. Hai, hai kệ phân rõ vá» lợi Ãch của tuệ giải, trong đó trong kệ đầu nếu dá»±a theo Tam thừa quán vá» pháp không tháºt thì thấy lý Pháºt, Nhất thừa thì thấy thân pháp giá»›i của Lô-xá-na gồm chung lý-sá»±; kệ sau là trình bà y vỠẤm chuyển Vô ngã là Pháºt. Ba, ba kệ và dụ hiển bà y vá» sai lầm trÆ°á»›c đây, trong đó kệ má»™t là tuy nhân thiếu mà duyên sai lầm; kệ hai là tuy duyên và nhân xen tạp sai lầm mà nói là bởi vì xen tạp Vô minh cho nên tâm không thanh tịnh, cÅ©ng là không có tÃn tâm; kệ ba là tuy duyên thiếu mà nhân sai lầm. Bốn, má»™t kệ và dụ hiển bà y vá» lợi Ãch trÆ°á»›c đây. Năm, má»™t kệ sau cuối là suy ra công đức thuá»™c vá» gốc. Bốn là Công Äức Tuệ, bởi vì phÆ°á»›c vốn trang nghiêm cho tuệ. MÆ°á»i kệ phân bốn: Má»™t, bốn kệ phân rõ vá» mê má» sai lầm, kệ má»™t là chấp lấy tÆ°á»›ng, kệ hai là Kiến thủ, kệ ba là Vô minh, kệ bốn là không có Pháp nhãn. Lại giải thÃch: Hai kệ trÆ°á»›c là dấy khởi hÆ° vá»ng, hai kệ sau là mê má» vá» pháp. Trong hai kệ trÆ°á»›c, kệ má»™t là chấp hÆ° giả là m chân tháºt, kệ hai là giữ lấy thua kém là m hÆ¡n hẳn. Trong hai kệ sau, kệ má»™t là mê má» tá»± tâm, kệ hai là mê má» Chân Không. Hai, bốn kệ phân rõ vỠđức của hiểu biết, kệ má»™t là cầu Pháp nhãn, kệ hai là tâm không có gì vÆ°á»›ng mắc, kệ ba là có mắt thanh tịnh, kệ bốn là lìa xa thấy vá» năng-sở, hai câu trÆ°á»›c không thấy gì tức là thấy, hai câu sau thấy tức là không thấy gì. Ba, má»™t kệ ca ngợi Äức Pháºt thuáºn theo pháp thâu nhiếp chúng sinh. Bốn, má»™t kệ sau cuối là suy ra công đức thuá»™c vá» gốc. Năm là Tiến Tuệ, bởi vì lìa xa vá»ng tưởng phóng dáºt. MÆ°á»i kệ phân hai: Má»™t, má»™t kệ trình bà y vá» mất Ä‘i do ngu si hÆ° vá»ng; hai, chÃn kệ trình bà y vỠđạt được do trà tuệ tá» ngá»™. Trong đó: Má»™t kệ đầu là cùng hiểu rõ chân-ngụy, nghóa là hiểu rõ hÆ° vá»ng giả tạo không tháºt, chân lý là tháºt. Hai kệ tiếp là rá»i bá» giả tạo quay vá» chân tháºt, đó là kệ đầu dá»±a theo quán sát sở chấp Vô tÆ°á»›ng, kệ sau dá»±a theo Y tha Vô sinh. Ba kệ tiếp trình bà y vá» chân tháºt và giả tạo cùng dung hòa, tức là Viên thà nh Vô tánh, kệ má»™t là đá»u chân, kệ hai là đá»u mất Ä‘i, kệ ba là giải thÃch vá» nguyên cá»› không Ä‘i cùng. Ba kệ sau cuối là giả tạo không còn-chân tháºt trá»n vẹn, kệ má»™t là không thể bà n, kệ hai là không thể nghó, kệ ba là lợi Ãch của quán. Sáu là Thiện Tuệ, bởi vì nháºn biết Pháºt lìa xa tâm là m hại, cho nên khéo léo trình bà y vỠđạo thanh tịnh. MÆ°á»i kệ phân bốn: Má»™t, ba kệ nêu ra tháºt đức của Pháºt, kệ má»™t là Tá»± lợi-Lợi tha tròn vẹn tuyệt diệu, kệ hai là tÃch lÅ©y công đức má»›i thấy, kệ ba là cùng chung lý vượt quá tình thức. Hai, bốn kệ phân rõ vá» pháp mà Äức Pháºt đã nói, kệ má»™t là hiển bà y vá» pháp Vô thuyết; kệ hai là trình bà y vá» thuyết của Vô thuyết cho nên nói không táºn cùng, lại cÅ©ng kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» Vô thuyết cho nên táºn cùng ngôn từ, kệ nà y trình bà y vá» táºn cùng ngôn từ cÅ©ng lìa xa cho nên nói là không táºn cùng; kệ ba là giải thÃch vá» danh xÆ°ng của Äại đã thấy trÆ°á»›c đây, trong kệ đầu trình bà y vá» không thấy gì mà thấy, chúng sinh là thấy, thấy nà y cÅ©ng không có, trong kệ sau trình bà y vá» thấy mà không thấy gì, bất hoại ấy, má»™t là bởi vì thấy không cần phá bá», hai là bởi vì thấy lý của bất hoại, ba là bởi vì thấy Thể tức là Chân. Ba, má»™t kệ rưỡi kết luáºn vá» nháºn biết Pháºt và tÆ°á»›ng lợi Ãch của thuyết giảng trÆ°á»›c đây. Bốn, má»™t kệ rưỡi sau cuối là suy ra công đức thuá»™c vá» gốc. Bảy là Trà Tuệ, vốn là nghe giáo phát sinh trà tuệ. MÆ°á»i kệ phân bốn: Má»™t, má»™t kệ phân rõ tá»± mình thuáºn theo giáo phát sinh trà tuệ, cho nên láºp thà nh tên gá»i ấy. Hai, sáu kệ trình bà y vá» chúng sinh bị tổn hại vì là m trái lý, trong đó: Hai kệ đầu tùy tiện chấp và o ngÆ°á»i và pháp cho nên không thấy Pháºt, kệ trÆ°á»›c là ngÆ°á»i-kệ sau là pháp, nghóa là không quán sát Tháºt tÆ°á»›ng của thân. Bốn kệ sau dá»±a theo phần vị trình bà y vá» không thấy Pháºt, hai kệ đầu dá»±a theo phần vị phà m phu, kệ má»™t dá»±a và o tình thức sai lầm, kệ hai dá»±a và o Chánh lý, nghóa là sinh tá» và Niết-bà n đối đãi nhau cho nên Ä‘á»u không thể có được, lại bởi vì là Niết-bà n của Nhị thừa, lại phần nhiá»…m là sinh tá», phần tịnh là Niết-bà n, cùng dung hòa cho nên Ä‘á»u không thể có được; hai kệ sau dá»±a theo Nhị thừa, kệ má»™t dá»±a theo mê lầm vá» giáo, kệ hai dá»±a theo giữ lấy tÆ°á»›ng, nhÆ° Am-Ä‘á»-già quở trách Xá-lợi-phất rằng: “Ta ở trong tịnh thất, Äức Thế Tôn thÆ°á»ng hiện rõ trÆ°á»›c mắt, Nhân giả nói là A-la-hán thÆ°á»ng Ä‘i theo mà không thấy.†Ba, má»™t kệ khuyến khÃch khiến cho thuáºn theo lý thà nh tá»±u lợi Ãch. Bốn, hai kệ nêu ra pháp để giải thÃch vá» thà nh tá»±u, nghóa là vì sao chấp có mà không thấy Pháºt? Giải thÃch rằng: Pháp tháºt sá»± là không có, dùng trà Pháºt mong cầu thì không thể có được. Lại nói bởi vì biết rõ rà ng tất cả các pháp ba Ä‘á»i là Không, cho nên gá»i là NhÆ° Lai. Vì váºy nên biết, nếu giữ lấy các tÆ°á»›ng thì không thấy Pháºt. Tám là Chân Tuệ, là bởi vì thấy chân lý Pháp thân, lại tuệ giống nhÆ° lý gá»i là Chân Tuệ. MÆ°á»i kệ phân hai: Má»™t, hai kệ ca ngợi vá» danh đức của Pháºt, kệ má»™t là nêu ra, kệ hai là giải thÃch. Hai, tám kệ trình bà y vá» nghóa đức của Pháºt, trong đó có hai: Ba kệ đầu là thông hiểu cảnh của hai Äế mà Äức Pháºt đã nháºn biết thà nh tá»±u quán vá» Pháp thân, kệ má»™t nêu ra đó là bởi vì giả tạo không có hòa hợp cho nên Tục giống nhÆ° Chân, kệ hai là giải thÃch dá»±a theo ba thá»i gian cầu tÆ°á»›ng hòa hợp không được, kệ ba là thà nh tá»±u lợi Ãch của quán. Năm kệ tiếp theo là thông hiểu cảnh-trà của Pháºt thà nh tá»±u không còn năng hà nh-sở hà nh, trong đó có bốn: Má»™t là nêu cảnh-trÃ. Hai là mất Ä‘i năng-sở, nghóa là cảnh-trà má»™t cÅ©ng không được, hai cÅ©ng không được, chứng NhÆ° trở lại hÆ°á»›ng vá», không có trà ngoà i NhÆ° cho nên không có chủ Ä‘á»™ng Giác, cÅ©ng không có pháp ngoà i trà có thể giữ lấy cho nên không có thụ Ä‘á»™ng Giác, là pháp của Äức Pháºt đã tu cho nên không có má»™t-không có hai. Äiá»u nà y có ba nghóa: 1) Dá»±a theo cảnh Chân-Tục không phải là má»™t- hai; 2) Dá»±a theo trà rá»—ng rang soi chiếu không phải là má»™t-hai; 3) Dá»±a theo cảnh-trà không phải là má»™t-hai, theo giải thÃch có thể biết. Ba là giải thÃch vá» không có má»™t-hai, bởi vì cảnh-trà không có hòa hợp. Lại ná»a kệ trÆ°á»›c là nêu rõ vá» Tông, ná»a kệ sau giải thÃch bởi vì má»™t pháp không có chá»— dá»±a của chÃnh mình cho nên trở thà nh nhiá»u, trở thà nh má»™t cÅ©ng nhÆ° váºy, cả hai Ä‘á»u không có tánh, sao có duyên hòa hợp? Vả lại, Tạng tánh dá»±a và o duyên thì má»™t trở thà nh nhiá»u, các pháp dá»±a và o Tạng thì nhiá»u trở thà nh má»™t, Ä‘á»u không có tá»± tánh, Ä‘á»u không có chá»— dá»±a, bởi vì không có chá»— dá»±a cho nên nói là sao có duyên hòa hợp, bởi vì Thể-Dụng Ä‘á»u mất Ä‘i cho nên nói là ngÆ°á»i là m ra và việc đã là m ra Ä‘á»u không có. Bốn từ “Nhược năng…†trở xuống là trình bà y vá» quán thà nh tá»±u lợi Ãch, hai câu là nêu ra, bốn câu là giải thÃch, nghóa là nÆ¡i không thể nà o đạt được nà y là chá»— dá»±a của Pháºt, trong nà y không còn năng-sở cho nên nói là không có gì nÆ°Æ¡ng tá»±a-không có gì giác ngá»™. ChÃn là Vô Thượng Tuệ, bởi vì tuệ lìa xa tÆ°á»›ng phÃa trên. MÆ°á»i kệ phân ba: Má»™t, má»™t kệ giải thÃch vá» tên gá»i của mình. Hai, tám kệ hiển bà y vỠđức của Pháºt, trong đó: Sáu kệ đầu phân rõ vỠđức ná»™i chứng của Pháºt, đó là má»™t vá» cảnh lìa xa thô-diệu, đức thuá»™c tu sinh là thô, bởi vì Không cho nên không tạo tác, chân lý là tế, bởi vì vốn có cho nên không hy vá»ng; hai là lìa xa số lượng-không có số lượng, hai loại nà y dá»±a theo cảnh; ba là lìa xa soi chiếu-không có soi chiếu, loại nà y dá»±a theo trÃ; bốn là má»™t kệ rưỡi lìa xa nÆ°Æ¡ng tá»±a-không có nÆ°Æ¡ng tá»±a; năm là má»™t kệ rưỡi lìa xa tÆ°á»›ng má»™t-hai. Trên đây là dá»±a theo cảnh-trà cùng dung hòa. Hai kệ sau là hiển bà y vỠđức ngoại hóa của Pháºt, kệ má»™t là chỉ dạy khiến cho trú và o pháp mà không có gì trú và o, kệ hai là được thấy chân thân mà không có gì thấy. Ba, má»™t kệ sau cuối là suy ra công đức thuá»™c vá» gốc. MÆ°á»i là Kiên Cố Tuệ, bởi vì biết ân đức của Pháºt không thể hoại được. MÆ°á»i kệ phân ba: Má»™t, sáu kệ nêu ra ân đức sâu dà y của Pháºt; hai, ba kệ vui mừng đã gặp được; ba, má»™t kệ kết luáºn ca ngợi vá» vô táºn. Trong phần má»™t: Má»™t câu đầu nêu ra ân đức, những câu còn lại giải thÃch hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của ân đức, má»™t là vì chúng sinh mà xuất hiện, hai là thấy chúng sinh rất khổ, ba là trình bà y vá» cứu khổ thì chỉ có Äức Pháºt, bốn là ban vui cÅ©ng chỉ có Äức Pháºt, năm là chúng của Pháºt cÅ©ng có năng lá»±c, sáu là thấy nghe đạt được lợi Ãch. Trong phần hai là vui mừng đã gặp được có ba: Má»™t là vui mừng mình được lợi Ãch, hai là má»i ngÆ°á»i cùng chung lợi Ãch, ba là vui mừng trở lại thấy lợi Ãch của trÃ, cÅ©ng là kết luáºn vá» Ä‘iá»u mà mình đã nói. Má»™t kệ sau cuối là tổng quát kết luáºn vá» chÃn ngÆ°á»i đã nói trên đây. ----------------------------- <è©ž>Phẩm 11: THẬP TRÚ A.</è©ž> GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Bồ-tát là con ngÆ°á»i, Tháºp Trú là pháp, nghóa là đạt được phần vị không lui sụt cho nên nói là Trú. Pháp của Trú thÃch hợp dá»±a và o tròn vẹn thì nói là mÆ°á»i, tức là Äá»›i số thÃch. Lại nữa, mÆ°á»i pháp Trú nà y là Bồ-tát vốn có, là Hữu tà i thÃch. Lại nữa, Trú của Bồ-tát, là Y chủ thÃch. Lại nữa, Bồ-tát tức là Trú, là Trì nghiệp thÃch. Há»i: Ngoại phà m trÆ°á»›c đây trong phẩm Hiá»n Thủ chỉ dá»±a theo tên gá»i con ngÆ°á»i, phần vị Thánh ở Tháºp Äịa sau nà y chỉ dá»±a theo tên gá»i của pháp, ở trong nà y ba Hiá»n thuá»™c ná»™i phà m thì con ngÆ°á»i và pháp hợp lại là m tên gá»i là thế nà o? Äáp: TrÆ°á»›c đây phần vị chÆ°a thà nh tá»±u cho nên dá»±a và o tên gá»i của con ngÆ°á»i và pháp, phần vị ba Hiá»n còn kém cho nên con ngÆ°á»i và pháp hợp lại là m tên gá»i, phần vị Thánh rõ rà ng cho nên chỉ dá»±a theo tên gá»i của pháp, đây cÅ©ng là tÆ°á»›ng thi thiết dần dần tăng thêm. Há»i: Äá»u là con ngÆ°á»i và pháp hợp lại là m tên gá»i, vì sao Tháºp Hạnh-Tháºp Hồi HÆ°á»›ng nêu ra tên gá»i con ngÆ°á»i riêng biệt, trong nà y Ä‘Æ°a ra tên gá»i gồm chung con ngÆ°á»i và pháp? Äáp: Ở trong phần vị Hiá»n có ba, đó là Hạ-Trung-Thượng, đây là Hạ phẩm, thua kém cho nên nêu ra tên gá»i gồm chung; Tháºp Hạnh là Hiá»n thuá»™c Trung phẩm vốn là tiếp theo, tuy nêu ra tên gá»i riêng biệt nhÆ°ng dá»±a theo nghóa Ãt thay đổi tên gá»i là Hoa Tụ…; Hồi HÆ°á»›ng là Hiá»n thuá»™c Thượng phẩm vốn là hÆ¡n hẳn, xứng vá»›i riêng biệt vốn có nêu ra tên gá»i là Kim Cang Trà ng Hồi HÆ°á»›ng. B. Ã: Ä‘Æ°a ra, là nghóa vá» phần Tá»±a đã là m sáng tá», phần Chánh tông cần phải hiển bà y cho nên tiếp tục Ä‘Æ°a ra. TÔNG THÚ: là pháp của Tháºp Trú là Tông, dá»±a và o đây đạt được quả là Thú, nghóa còn lại nói nhÆ° trong phần chÃnh. GIẢI THÃCH VÄ‚N: ngay trong phần Chánh tông có bốn phẩm phân hai: Ba phẩm đầu là hà nh đức của phần vị nà y (Ä‘Æ°Æ¡ng vị), má»™t phẩm sau là thắng tiến hÆ°á»›ng vá» sau. Trong phần trÆ°á»›c, ba phẩm tức là ba Ä‘oạn: Phẩm đầu trình bà y vá» phần vị, phẩm tiếp trình bà y vá» công hạnh, phẩm sau ca ngợi vá» công đức. Lại đầu là hiểu rõ, tiếp là thá»±c hà nh, sau là hiển bà y công đức, giống nhÆ° ba phẩm Minh Nạn… trÆ°á»›c đây. Há»i: Vì sao Há»™i trÆ°á»›c không có riêng biệt thắng tiến hÆ°á»›ng vá» sau, mà trong nà y có? Äáp: Trong nà y bởi vì thà nh tá»±u phần vị, bởi vì hÆ¡n hẳn trÆ°á»›c đây, vả lại TÃn trÆ°á»›c đây không có phần vị toà n bá»™ là hÆ°á»›ng vá», Trú vốn là phÆ°Æ¡ng tiện, nay phần vị nà y thà nh tá»±u, vì thế cho nên có riêng phÆ°Æ¡ng tiện tiến vá» sau. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì tại sao sau phẩm Hồi HÆ°á»›ng không có thắng tiến? Äáp: Bởi vì đầy đủ phần vị thế gian cho nên không cần đến. Lại tổng quát thâu nhiếp các phần vị trÆ°á»›c, vốn là là m phÆ°Æ¡ng tiện của chứng. Ngay trong phẩm nà y có bảy phần: 1) Phần Tam-muá»™i; 2) Phần gia há»™; 3) Phần phát khởi; 4) Phần căn bản; 5) Phần thuyết giảng; 6) Phần chứng thà nh; 7) Phần kệ tụng. Trong phần má»™t vì sao nháºp Äịnh thì có sáu ý: Má»™t, vì Tam-muá»™i nà y là Thể của pháp; hai, hiển bà y không phải là chứng thì không thuyết giảng; ba, hiển bà y pháp nà y không phải là cảnh của suy nghó; bốn, xét căn cÆ¡ biết rõ thuốc; năm, bởi vì được Pháºt gia há»™; sáu, bởi vì hiển bà y chÆ° Pháºt cùng thuyết giảng. Trong văn có bốn: Má»™t- Phân rõ vá» ngÆ°á»i nháºp Äịnh, vì sao Pháp Tuệ nháºp Äịnh, bởi vì là đứng đầu chúng, vị khác nháºp Äịnh thì rối loạn cho nên chúng không Ä‘iá»u phục được, hiển bà y Pháp Tuệ ở Tháºp Trú có thể thuyết giảng; hai-Hiển bà y không phải là lá»±c của mình; ba- Trình bà y vá» Äịnh đã đạt được đó là lá»±a chá»n quả Pháºt cho nên nói là Bồ-tát, quán giải khéo léo cho nên nói là phÆ°Æ¡ng tiện, tức là pháp của Trú, phÆ°Æ¡ng tiện nhiá»u cách cho nên nói là vô lượng, tức là mÆ°á»i loại; bốn-Tiếp nháºn pháp và o tâm cho nên nói là Chánh thá». Trong phần hai là phần gia há»™ có ba: Má»™t-Tổng quát phân rõ vá» chủ Ä‘á»™ng gia há»™; hai-Hiển bà y gia há»™ bằng việc là m; ba-ChÃnh thức trình bà y vá» tÆ°á»›ng gia há»™. Trong phần má»™t có sáu: Hiển bà y xứ sở gần xa của Pháºt chủ Ä‘á»™ng gia há»™. Số lượng chÆ° Pháºt chủ Ä‘á»™ng gia há»™, Luáºn nói: Vì sao nhiá»u Äức Pháºt gia há»™? Bởi vì hiển bà y do pháp và Pháp sÆ° mà tăng trưởng tâm cung kÃnh, lại muốn hiển bà y vá» chÆ° Pháºt cùng thuyết giảng, là vì nÆ°Æ¡ng theo thần lá»±c của chÆ° Pháºt, từ Pháp Tuệ nà y thuyết giảng tức là tất cả chÆ° Pháºt thuyết giảng. Äây vốn là gồm chung hai thuyết vá» nhân quả. Hiển bà y danh hiệu của Pháºt giống nhau thì có bốn ý: Má»™t là trình bà y vá» pháp đạt được vốn không khác nhau; hai là Bồ-tát ấy nghe các Äức NhÆ° Lai cùng tên gá»i vá»›i mình cho nên lại thêm vui mừng; ba là hiển bà y nhân quả trong Trú vốn giống nhau; bốn là chỉ riêng chÆ° Pháºt ở trong môn Trú nà y chủ Ä‘á»™ng gia há»™ biểu hiện rõ rà ng Ä‘á»u là tên gá»i Pháp Tuệ, bởi vì pháp lá»±c, bởi vì pháp vốn nhÆ° váºy. Ca ngợi đạt được Äịnh nà y, má»›i có năng lá»±c là lá»i nói mong má»i dâng cao, trình bà y hiếm có ngÆ°á»i có thể tiến và o Tam-muá»™i nà y. Há»i: Vì sao chÆ° Pháºt ở giữa Äại chúng khen ngợi vá» nháºp Äịnh nà y? Äáp: Bởi vì lúc ấy Pháp Tuệ im lặng tiến và o Äịnh nà y, vì Äại chúng không biết đã tiến và o là pháp gì, không có tâm khao khát ngưỡng má»™, không thể nà o nói cho biết, vì váºy chÆ° Pháºt Ä‘Æ°a ra tên gá»i của Tam- muá»™i, ở trÆ°á»›c Äại chúng khen ngợi là m khởi tâm mong muốn Æ°a thÃch của Äại chúng. Từ “Thiện nam tá»â€¦â€ trở xuống là trình bà y vỠđạt được Äịnh là m chá»— dá»±a, nghóa là chÆ° Pháºt ấy tá»± nói, nhá» và o lá»±c gia há»™ đã thá»±c hiện mà khiến cho đạt được Äịnh nà y. Từ “Há»±u Lô-xá-na…†trở xuống là Äức Pháºt ấy tá»± giải thÃch vá» nguyên cá»› thá»±c hiện gia há»™, có ba câu: Má»™t-Do lá»±c bổn nguyện của Lô-xá-na khiến cho Ta thá»±c hiện gia há»™, theo Äịa Luáºn giải thÃch: “Lô-xá-na trong quá khứ đã từng thấy có má»™t Äức Pháºt Lô-xá-na, gia há»™ cho má»™t Bồ-tát Pháp Tuệ thuyết vá» pháp Tháºp Trú, lúc ấy chÆ° Pháºt chủ Ä‘á»™ng gia há»™ cùng tên gá»i là Pháp Tuệ, nhân đó liá»n phát nguyện: Nguyện con thà nh Pháºt cÅ©ng có sá»± việc nà y, nay thà nh tá»±u nhÆ° bổn nguyện, cho nên gia há»™ mà thôi.†Hai-CÅ©ng là thần lá»±c của Lô-xá-na hiện tại cảm ứng cùng nhau gia há»™. Ba-Là tá»± thiện căn của Pháp Tuệ thuần thục, có thể thuyết pháp lợi Ãch cho Äại chúng, trên cảm đến chÆ° Pháºt cho nên cùng nhau gia há»™. Tóm lược không có lá»±c cÆ¡ cảm của đại chúng, ở Há»™i sau có đủ. Vả lại, nguyện vốn có của Lô-xá-na hiển bà y vá» gốc rá»… sâu xa của pháp, nghóa là từ xa xÆ°a đến nay tu vá» pháp Trú nà y, nghó rằng và o lúc nà y vì căn cÆ¡ mà tuyên thuyết. Uy thần lá»±c là chÃnh thức hiển bà y vá» lúc nà y trao truyá»n. Trên đây là lá»±c của Hóa chủ. DÆ°á»›i đây là má»™t lá»±c của Trợ hóa, hiển bà y nhân quả cùng dung hòa, chủ-bạn hợp lại phân rõ, để thà nh tá»±u sá»± việc hóa Ä‘á»™ mà thôi. Trong phần hai là hiển bà y gia há»™ bằng việc là m, câu đầu là tổng quát, chÃn câu tiếp là riêng biệt, má»™t câu sau cuối là kết luáºn, đồng-dị- thà nh-hoại dá»±a theo có thể biết. Trong riêng biệt: Má»™t- Tăng trưởng Chân tuệ-Pháºt tánh vốn có, khiến cho hÆ°á»›ng vá» quả Pháºt thà nh tá»±u không lui sụt; đây là dá»±a theo trÃ. Hai- Mở thông chân lý pháp giá»›i ở trong rà ng buá»™c, khiến cho có thể hiển bà y rõ rà ng; đây là dá»±a theo cảnh. Lại vốn là khai mở rõ rà ng giải thÃch vá» lý của pháp giá»›i. Ba-Phân tÃch vá» tánh loại của chúng sinh, khiến cho phân rõ những phần vị ở Tháºp Trú vốn Ä‘á»u sai biệt, lại biết năm tánh sai biệt; đây là dá»±a theo háºu trÃ. Vả lại, Giá»›i của chúng sinh tức là NhÆ° Lai Tạng, phân biệt vốn là hiểu rõ nhân, lại vốn là giải thÃch, lại phân biệt Xứ của má»™t chúng sinh thì có tất cả chúng sinh và tất cả các pháp môn… Bốn-Dá»±a theo Nhất thừa, tức là đối trị diệt tánh, diệt ba chÆ°á»›ng-bốn chÆ°á»›ng-sá»-táºp…, Tam thừa trừ bá» Ngã chấp của ngoại đạo, chÆ°á»›ng ngại tăm tối trong tâm; đây là dá»±a theo Äoạn đức. Năm-Vô minh chÆ°á»›ng ngại không còn, trà tiến sâu và o chân cảnh, cho nên nói là tiến và o cảnh vô ngại, lại tiến và o cảnh Nhân-Ä‘Ã -la cho nên nói là vô ngại; đây là dá»±a theo thắng tiến hòa và o cảnh của quả. Sáu-Khéo léo tiến và o trà của quả, thâu nhiếp tổng trì lẫn nhau; đây là dá»±a theo tiến và o trà của quả, tức là tiến và o trà bà máºt. Bảy-Soi chiếu rõ rà ng chân- tục; đây là dá»±a theo dụng của trÃ. Tám-Biết căn của chúng sinh chÆ°a thuần-thuần thục nhiá»u loại, lại biết cùng là NhÆ°, lại biết má»™t căn tức là tất cả các căn, nhÆ° căn dục-tánh hải… ChÃn-Xứng vá»›i căn nói pháp, tùy ý duy trì căn tánh khiến cho không sai lạc, lại giữ hà nh không sai lầm-giữ nghóa không phân tán, lại giữ pháp không diệt. Câu sau cuối kết luáºn, nghóa là nói rá»™ng vá» pháp gì thà nh tá»±u những sá»± việc nhÆ° váºy? Äó gá»i là Bồ-tát Tháºp Trú. Trong phần ba là tÆ°á»›ng gia há»™, có ba nghiệp gia há»™: Äầu là gia há»™ bằng miệng khuyến khÃch thuyết giảng để tăng thêm biện tà i, tiếp là gia há»™ bằng ý âm thầm che chở Ãch lợi cho trÃ, sau là gia há»™ bằng thân thì tay xoa đỉnh đầu để tăng thêm uy lá»±c. Vì sao trÆ°á»›c phải gia há»™ bằng miệng? Bởi vì phÆ°Æ¡ng tiện dá»±a và o lá»i nói đầu tiên. Tiếp trong phần gia há»™ bằng ý, có hai: Äầu là gia há»™, sau là giải thÃch. Trong gia há»™ có mÆ°á»i câu, má»™t câu đầu là tổng quát, nghóa là khiến cho ở giữa đại chúng thuyết pháp vô ngại, tức là vô ngại giải; chÃn câu riêng biệt hiển bà y vá» vô ngại. Äồng-dị-thà nh-hoại có thể dá»±a theo đây. Má»™t-Không có gì vÆ°á»›ng mắc, vô ngại tức là biện tà i không có gì vÆ°á»›ng mắc. Hai-Lúc thuyết giảng không gián Ä‘oạn, nghóa là không quên danh nghóa, tức là tùy ý biện tà i lÆ°u loát, thuyết giảng không cần thứ tá»±, ngôn từ không dứt Ä‘oạn… Ba-Lúc thuyết giảng không xen tạp Vô minh, bởi vì không trái vá»›i Chánh lý. Bốn-Lý đã nói quyết định, lại bởi vì luáºn thuyết khác không có thể hủy hoại được. Năm-Khéo léo trong sáng không có sai lầm, nghóa là bởi vì không mong cầu xấu xa nhÆ° danh lợi… Sáu-Äối vá»›i tất cả các pháp có thể tùy thuáºn thuyết giảng, lại bởi vì thông hiểu tất cả các nghóa. Bảy-Vượt lên trên phần vị bên dÆ°á»›i, lại bởi vì ngÆ°á»i khác không có ai có thể vượt qua. Tám-Thuyết giảng không có gì chán ngán má»i mệt, lại bởi vì lìa xa kiêu mạn. ChÃn-Lá»i nói không có hủy bá» sai lầm, lại lá»i nói không có sai lạc nghóa lý, lại lá»i nói không hủy bá» tùy tiện. Sau là giải thÃch vá» nguyên cá»› gia há»™, chÆ° Pháºt có uy lá»±c-có Từ Bi, vì sao chỉ gia há»™ cho Pháp Tuệ mà không gia há»™ cho ngÆ°á»i khác? Giải thÃch có hai nhân: Má»™t- Bởi vì đạt được Äịnh lá»±c; Hai- Bởi vì pháp vốn nhÆ° váºy, nghóa là nhÆ° pháp của dòng nÆ°á»›c chảy vốn nhÆ° váºy hÆ°á»›ng vá» phÃa dÆ°á»›i, nay Ä‘iá»u nà y cÅ©ng nhÆ° váºy, há»… có ngÆ°á»i có thể thuyết giảng vá» pháp Tháºp Trú, lý thÆ°á»ng nhÆ° váºy thần lá»±c của chÆ° Pháºt tuôn chảy tụ và o trong đó, cho nên nói nhÆ° váºy. Gia há»™ bằng thân, xoa đỉnh đầu là bởi vì tăng thêm uy lá»±c cho ngÆ°á»i ấy, khiến cho từ Äịnh hiểu rõ, an ủi khiến cho thuyết giảng. Vả lại, chÆ° Pháºt ấy Ä‘á»u không Ä‘i đến nÆ¡i nà y, tay cÅ©ng không dà i mà xoa đỉnh đầu của ngÆ°á»i nà y. HÆ¡n nữa, tay của chÆ° Pháºt Ä‘á»u hoà n toà n xoa đỉnh đầu của ngÆ°á»i ấy mà không trở ngại lẫn nhau, là pháp không thể nghó bà n của duyên khởi pháp giá»›i. Trong phần ba là phần phát khởi, có bốn ý: Má»™t-Bởi vì đã ná»™i chứng vá» pháp; hai-Bởi vì đã đạt được lá»±c thù thắng; ba-Bởi vì lúc thuyết giảng đã đến; bốn-Bởi vì Äịnh không có nói năng giảng giải, vì váºy cần phải phát khởi. Há»™i thứ nhất trÆ°á»›c đây, Phổ Hiá»n bởi vì pháp của quả sâu xa vi tế, cho nên thuyết giảng trong Äịnh, lại bởi vì hiển bà y vá» Phổ Hiá»n tá»± tại; Há»™i nà y trình bà y vá» nhân hạnh, cho nên dá»±a và o xuất Äịnh. Trong phần bốn là phần căn bản, có hai: TrÆ°á»›c là Chứng căn bản, sau là Giáo căn bản; cÅ©ng là trÆ°á»›c Thể-sau TÆ°á»›ng. Trong ban đầu, trÆ°á»›c phải hÆ°á»›ng vá» các phần vị trÆ°á»›c-sau để phân tÃch, vì sao trong TÃn không có nghóa nà y? Bởi vì chÆ°a thà nh tá»±u phần vị, bởi vì đây là Thể của phần vị. Vì sao ở đây gá»i là chủng tánh cho đến Tháºp Äịa gá»i là thiện quyết định? Bởi vì phần vị nà y kém nhất dá»±a theo chủng tánh là m tên gá»i, Tháºp Hạnh tiếp tục tăng lên dá»±a theo chủng tánh nÆ°Æ¡ng tá»±a đã phát khởi nghiệp hạnh là m tên gá»i; Tháºp Hồi HÆ°á»›ng lại tăng lên cho nên dá»±a theo Äại nguyên sau hà nh là m tên gá»i, bởi vì hồi các hạnh trÆ°á»›c đây hÆ°á»›ng vá» Chứng Ä‘Ãch thá»±c; Tháºp Äịa đã đạt được Chứng chân tháºt, chắc chắn vì váºy gá»i là Thiện quyết định. NhÆ° váºy Ä‘á»u là Thể gồm chung trong phần vị, tùy theo phần vị dần dần tăng lên mà có sá»± lên-xuống nà y, cho nên Tháºp Trú-Tháºp Hạnh không có Äại thiện quyết định là bởi vì yếu kém. Lại bởi vì ba Hiá»n thuá»™c phẩm Trung-Hạ, bởi vì yếu kém nhất cho nên chÆ°a phân rõ vá» Äại Dụng nà y; lại bởi vì Tá»± lợi tăng lên, lại bởi vì dá»±a theo chủng tánh chÆ°a hiện hà nh. Nghóa của chủng tánh sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra ba môn: Giải thÃch tên gá»i, chủng là nghóa vá» nhân, tánh là nghóa vá» Thể; lại tánh là nghóa vá» Tá»™c, gá»i là chủng tá»™c; lại tánh là nghóa vá» Loại, gá»i là chủng loại. ÄÆ°a ra Thể có hai: a) Tánh của Tánh chủng, b) Tánh của Táºp chủng. Tánh chủng có hai môn: Má»™t là dá»±a theo Hữu vi Vô thÆ°á»ng môn, nhÆ° luáºn Du-già nói: “Sáu xứ thù thắng từ vô thỉ lần lượt chuyển tiếp do pháp vốn nhÆ° váºy mà có được…†Hai là dá»±a theo Vô vi ThÆ°á»ng trú môn, nhÆ° luáºn Bảo Tánh nói: “Tánh Chân nhÆ° là nhÆ° trong kinh nói vá» sáu căn tụ…†Táºp tánh có-không có: a-Dá»±a theo Há»™ Nguyệt nói chỉ là tánh vốn có; b) Thắng Quân nói chỉ là Táºp tánh; c) Há»™ Pháp nói có đủ hai loại; d) NhÆ° duyên khởi Ä‘á»u xa lìa. Các môn phân biệt là m năm môn: Má»™t là dá»±a theo Tánh-Táºp trÆ°á»›c sau, hai là dá»±a theo năm tánh, ba là dá»±a theo sáu tánh, bốn là dá»±a và o phần vị, năm là các giáo Ä‘á»u nhÆ° giải thÃch riêng biệt. Lại phẩm Tánh Khởi nói: Bồ-tát Ma-ha-tát tá»± biết trong thân Ä‘á»u có Bồ-Ä‘á» của tất cả chÆ° Pháºt. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì tâm của Bồ-tát ấy không lìa xa Bồ-Ä‘á» của tất cả NhÆ° Lai. NhÆ° trong tâm mình, trong tâm của tất cả chúng sinh cÅ©ng lại nhÆ° váºy, vô lượng vô biên, không nÆ¡i nà o không có, không thể phá hoại, không thể nghó bà n.†Trong văn có sáu câu: Má»™t câu đầu là tổng quát, đó là trong năm chủng tánh lá»±a chá»n loại bá» tánh khác, cho nên nói là chủng tánh Bồ- tát. Năm câu sau là riêng biệt hiển bà y vá» nghóa của chủng tánh: 1) Rất sâu xa là nghóa vá» sâu kÃn tónh mịch, má»™t là dá»±a theo tánh Hữu vi, bởi vì táºn cùng thá»i gian vị lai; hai là dá»±a theo tánh Vô vi, bởi vì pháp tánh Chân nhÆ° lìa tÆ°á»›ng-lìa tánh; ba là dá»±a theo Dụng, bởi vì sinh ra công đức thù thắng không thể hết được; bốn là xuyên suốt, bởi vì giống vá»›i quả Pháºt. Vả lại, soi chiếu cùng táºn vượt xa nói là sâu xa (thâm), hoà n toà n không có đáy nói là rất (tháºm), sâu thẳm vô cùng cho nên nói là rất sâu xa (tháºm thâm). 2) Rá»™ng lá»›n là nghóa vá» chứa Ä‘á»±ng, nghóa vá» khắp nÆ¡i, nghóa vá» không giá»›i hạn; ở trÆ°á»›c tức là sâu xa không có đáy, ở đây tức là rá»™ng lá»›n không có bá». Äây là gồm chung các pháp nhÆ° Hữu vi-Vô vi, chủ Ä‘á»™ng sinh-thụ Ä‘á»™ng sinh, nhân-quả…, dá»±a theo riêng biệt để hiển bà y. 3) Sánh bằng pháp giá»›i là nghóa vá» thắng thiện, đó là bởi vì nhÆ° pháp giá»›i hoà n toà n rõ rà ng, lại bởi vì đầy đủ tất cả các pháp nhÆ° ngÆ°á»i-pháp, giáo-nghóa, nhân-quả, lý-sự… 4) Sánh bằng hÆ° không là nghóa vá» nhân thiện, đó là bởi vì thà nh tá»±u nhân quả Vô thÆ°á»ng-Ãi cho nên giống nhÆ° hÆ° không. Bởi vì ở Äịa tiá»n lược qua nhân quả Vô thÆ°á»ng, lại cÅ©ng bởi vì sâu xa ở trên cho nên sánh bằng pháp giá»›i, rá»™ng lá»›n cho nên giống nhÆ° hÆ° không, hoặc Ä‘á»u gồm chung cả hai, hoặc khác vá»›i trên có thể biết. 5) Là nghóa vá» không yếu hèn, bởi vì sinh ra từ trong chủng tánh Pháºt. CÅ©ng là nghóa giải thÃch vá» tên gá»i của chủng tánh, lại cÅ©ng được chÆ° Pháºt sinh ra từ trong tánh Bồ-tát. Lại là giải thÃch những câu trên, đó là vì sao có thể biết sâu rá»™ng nhÆ° pháp giá»›i…? Giải thÃch rằng: Bởi vì là chủng tánh của ba Ä‘á»i chÆ° Pháºt có thể sinh ra tất cả Bồ-tát… Hai là trong phần hiển bà y vá» tÆ°á»›ng, có ba: Má»™t-Nêu ra số để dẫn chứng, nghóa là quả của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i, tất cả Ä‘á»u nhá» và o nhân của Tháºp Trú mà cảm được, nhÆ° con Ä‘Æ°á»ng của nhà vua Ä‘i thẳng tắp không có ngã rẽ, cho nên nói là cùng thuyết giảng. Hai-Nêu ra tên gá»i, nghóa là tất cả trá»n vẹn nhÆ° nhau để trình bà y vá» mÆ°á»i chủng. Ba-Kết luáºn vá» thuyết giảng. Trong nà y, nghóa vá» Tháºp Trú sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra mÆ°á»i môn: Má»™t-Giải thÃch tên gá»i; hai-Phân rõ vá» Thể; ba-Trình bà y vá» thân đã nÆ°Æ¡ng tá»±a; bốn-Hạnh đã thá»±c hà nh; năm-Cảnh đã quán sát; sáu-ChÆ°á»›ng đã lìa xa; bảy-Äức đã thà nh tá»±u; tám-Pháp đã nÆ°Æ¡ng nhá»; chÃn-Phần vị đã thâu nhiếp; mÆ°á»i-Quả đã thà nh tá»±u. Má»™t là giải thÃch tên gá»i, có hai: Má»™t-Tổng quát vá» tên gá»i nhÆ° trÆ°á»›c giải thÃch. Trong riêng biệt: 1) Äó là dá»±a và o ngoại phà m, mÆ°á»i ngà n kiếp nay tu táºp thiện căn của TÃn thá»±c hà nh đầy đủ phÆ°Æ¡ng tiện, đối vá»›i Äại Bồ-Ä‘á» khởi tâm quyết định tiến và o phần vị không lui sụt, cho nên nói là SÆ¡ phát tâm, SÆ¡ phát tâm tức là Trú, là Trì nghiệp thÃch. Äây là TÃn thà nh tá»±u phát tâm trong luáºn Khởi TÃn. 2) Táºp trung rèn luyện tâm nà y khiến cho lìa xa cấu nhiá»…m trở thà nh trong sáng, cho nên nói là Trị địa, nghóa là rèn luyện sá»a trị tâm địa. 3) Khéo léo quán sát Không-Hữu mà huân tu vá» Chánh hạnh, cho nên nói là Tu hà nh. 4) Chủng tánh tôn quý sinh và o nhà Pháºt, cho nên nói là Sinh quý, nghóa là nÆ°Æ¡ng và o đây mà là m phần vị vô láºu. 5) Khéo léo không vÆ°á»›ng và o Chân, khởi tâm Bi mẫn đối vá»›i chúng sinh, kèm Chân tùy theo Tục, hai loại nà y hợp lại quán sát lìa xa giá»›i hạn (biên) khéo léo đầy đủ, cho nên nói là Cụ túc, Trú nà y giống nhÆ° Äịa thứ năm khó kết hợp Chân-Tục mà có thể kết hợp. 6) Quán sát pháp không hai, đã dần dần thuần thục nghe ca ngợi-hủy báng Pháºt… mà tâm không lay Ä‘á»™ng, cho nên nói là Chánh tâm. Tâm tức là Chánh cho nên nói là Chánh tâm, lại Chánh là cảnh, tâm là trÃ, dùng tâm trú và o Chánh lý cho nên nói là Chánh tâm. Chỉ và Quán cùng váºn dụng, duyên không có thể hủy hoại, cho nên nói là Bất thối, Trú nà y giống nhÆ° hai hà nh tÆ°á»›ng của Äịa thứ bảy. 8) Ba nghiệp sáng ngá»i lìa xa cấu nhiá»…m giống nhÆ° trẻ thÆ¡, hà nh Ä‘á»™ng và tÃnh cách của trẻ thÆ¡ có được mà pháp không có thể ngăn chặn, cho nên nói là Chân, Trú nà y giống nhÆ° hạnh không có công sức váºn dụng của Äịa thứ tám. 9) Ứng vá»›i cÆ¡ khéo léo thuyết giảng, thừa kế nối dõi Pháp VÆ°Æ¡ng, cho nên nói là Tá». Phần vị Tháºp Trú đầy đủ thì thà nh tá»±u Trà thân, dùng nÆ°á»›c pháp của chÆ° Pháºt để rÆ°á»›i trên đỉnh đầu của vị ấy, cho nên nói là Äảnh. Nếu dá»±a và o Viên giáo, thì phần vị Quán Äảnh nà y đầy đủ tức là thà nh Pháºt, lại không có Tháºp Hạnh…, nhÆ° văn sau nói ở phần Tỳ-kheo Hải Trà ng. Nếu theo giáo của Tam thừa thì không nhÆ° váºy, chỉ là tÆ°á»›ng của Giải chÆ°a chứng được Chân, cho nên được tên gá»i có ba, đó là Trú thứ tÆ°-thứ tám-thứ chÃn-thứ mÆ°á»i thuáºn theo dụ là m tên gá»i, Trú thứ bảy dá»±a theo lìa xa lá»—i lầm mà được tên gá»i, những Trú còn lại Ä‘á»u dá»±a theo công năng mà là m tên gá»i, có thể biết. Hai- Trình bà y vá» Thể tánh thì Ä‘Æ°a ra ba môn: 1) Dá»±a theo nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a thì dùng Tam-muá»™i Vô lượng phÆ°Æ¡ng tiện là m Thể, bởi vì dá»±a và o Äịnh nà y mà nói vá» Tháºp Trú, cho nên vá» sau Luáºn nói: Tam- muá»™i nà y vốn là Thể của pháp. 2) Dá»±a theo căn bản thì dùng chủng tánh rất sâu xa… trÆ°á»›c đây là m Thể, bởi vì những chủng tánh ấy là Thể của Tháºp Trú nà y, nhÆ°ng tùy theo phần vị nói là mÆ°á»i, mà không có tánh riêng biệt. 3) Khắc tánh dá»±a theo duyên thụ Ä‘á»™ng thì dùng hai đế Chân- Tục, dá»±a theo duyên chủ Ä‘á»™ng thì dùng hai hà nh Bi-TrÃ, những hà nh quyến thuá»™c còn lại Ä‘á»u do loại nà y thâu nhiếp. Vả lại, cảnh Chân-Tục cùng dung hòa, Bi-Trà chỉ là má»™t, hai loại nà y lại đầy đủ cùng dung hòa, pháp giá»›i không có chÆ°á»›ng ngại, đầy đủ đức tá»± tại là Thể của Trú. Äây là dá»±a theo Viên giáo phân rõ(còn lại Ä‘Æ°a ra ở môn riêng biệt). Trong phần năm là phần thuyết giảng, Tháºp Trú có hai phần: Má»™t- Phần quả viên dung không thể nói được. Hai- Phần nhân tùy theo thuyết giảng có hai phần: 1) Dá»±a theo hà nh tá»± Thể của Phổ Hiá»n; 2) Dá»±a theo tÆ°á»›ng phần vị của Phổ Hiá»n, phần nà y có hai phần: a) Phần vị A-hà m nhÆ° phẩm nà y nói, b) Phần vị Chứng nhÆ° phẩm Tháºp Äịa nói. Nay ở đây chủ yếu nói đến phần vị A-hà m, trong đó có hai: Äầu là trình bà y vá» phần vị thâu nhiếp Thể, sau là phân rõ vá» phần vị tùy theo TÆ°á»›ng. Trong phần đầu giải thÃch vá» Tháºp Trú tức là mÆ°á»i Ä‘oạn, má»—i má»™t Ä‘oạn Ä‘á»u có hai, đó là trÆ°á»›c nêu ra-sau giải thÃch. Trong giải thÃch Ä‘á»u có hai: Má»™t- Tu hà nh là tÆ°á»›ng riêng biệt của Trú, bởi vì trong má»—i má»™t Trú Ä‘á»u tu má»™t hạnh; hai-Quán giải là tÆ°á»›ng riêng biệt của Trú, bởi vì các Trú Ä‘á»u có tÆ°á»›ng giải ngá»™. Trong phần má»™t Ä‘á»u có hai: Äầu là hà nh thuá»™c Tá»± phần, sau là há»c mÆ°á»i pháp là m hà nh Thắng tiến. Trong hà nh Thắng tiến Ä‘á»u có hai: TrÆ°á»›c là Chánh tu, sau từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch vỠý của tu. Trong đó văn tÆ°á»›ng thứ nhất-thứ mÆ°á»i thêm và o bởi vì đầu là công hạnh vốn có cho nên dá»±a và o nhiá»u duyên, sau là phần vị đầy đủ cho nên công đức sâu rá»™ng. Lại giải thÃch: Trong má»—i má»™t Ä‘oạn Ä‘á»u có hai, đó là nêu ra và giải thÃch. Trong giải thÃch Ä‘á»u có ba: Má»™t là trình bà y vá» hà nh tiến và o Trú, hai là há»c mÆ°á»i pháp là m hà nh thanh tịnh của Trú, ba là Trú đầy đủ đạt được quả. Dá»±a theo Äịa Luáºn thì các Äịa Ä‘á»u có Nhân-Thể-Quả ngay trong nhau, tiến và o Trú là Nhân, thanh tịnh Trú là Thể, Trú đầy đủ là Quả, Ä‘á»u có thể biết. Nay lại dá»±a và o trÆ°á»›c giải thÃch. Trong Trú thứ nhất: TrÆ°á»›c là nêu ra tên gá»i, sau là giải thÃch vá» nghóa. Trong giải thÃch vá» nghóa có hai: TrÆ°á»›c trong hà nh riêng biệt có hai, trÆ°á»›c là Tá»± phần, sau là Thắng tiến. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t là trình bà y vá» hạnh căn bản, đó là phát tâm Bồ-Ä‘á» là m căn bản của Tháºp Trú, chỉ chuyển tâm nà y dần dần tăng thêm thù thắng mà thà nh tá»±u các Trú sau. Hai là pháp đã đạt được. Trong phần má»™t: Äầu là sáu câu nêu ra duyên đã dá»±a và o của phát tâm, tiếp là má»™t câu trình bà y vá» Thể của tâm đã phát, tiếp là má»™t câu trình bà y vá» sá»± mong cầu của phát tâm, sau cuối là má»™t câu trình bà y vá» không lui sụt trở lại. Lại giải thÃch: Äầu là sáu câu giải thÃch vá» phát, tiếp là má»™t câu giải thÃch vá» tâm, tiếp là má»™t câu giải thÃch vá» Bồ-Ä‘á», sau cuối là má»™t câu giải thÃch vá» nghóa của Trú. Trong sáu câu trÆ°á»›c, hai nÆ¡i nghe thuyết pháp: Äầu là nghe ngÆ°á»i khác thuyết giảng, sau là nghe Pháºt thuyết giảng. Lại đầu là trÆ°á»›c nói tóm lược, sau là nói mở rá»™ng. Lại đầu là nói vá» pháp của nhân, sau là nói vá» pháp của quả. Lại bảy duyên phát tâm dá»±a theo phân rõ. Lại luôn luôn không quay lại là chá»n lá»±a khác vá»›i ngoại phà m. Hai là trong pháp đã đạt được: 1) Phần là nghóa vá» nhân, đó là do sÆ¡ phát tâm mà đạt được nhân thà nh tá»±u vá» pháp của quả mÆ°á»i Lá»±c, đây là dá»±a theo Thỉ giáo phân rõ. 2) Phần là nghóa chÆ°a tròn vẹn, đó là do tiến và o Trú không lui sụt cho nên bắt đầu sinh và o nhà Pháºt, đạt được má»™t phần Thể của Pháºt, nghóa là đối vá»›i mÆ°á»i Lá»±c tùy phần mà đạt được, đây là dá»±a theo Chung giáo phân rõ. 3) Phần tròn vẹn vô ngại cho nên đạt được phần tức là đạt được tròn vẹn, nhÆ°ng bởi vì ngay trong môn Phổ Hiá»n phân rõ, là nhân mà không phải là quả, cho nên nói là phần. Trong nà y đối vá»›i Láºu táºn cÅ©ng đạt được từng phần là dá»±a theo giáo mà biết. Lại mÆ°á»i Lá»±c nà y, trong Tiểu thừa đến quả Pháºt má»›i đạt được, trong Tam thừa thì Äịa thượng má»›i đạt được từng phần, Nhất thừa tiến và o phần vị liá»n đạt được. Hai là trong Thắng tiến có hai: TrÆ°á»›c là chÃnh thức phân rõ, sau là giải thÃch thà nh tá»±u. Trong phần trÆ°á»›c có mÆ°á»i câu: 1) Cúng dÆ°á»ng chÆ° Pháºt. 2) Ca ngợi các Bồ-tát có thể rá»i bá» niá»m vui của mình chịu Ä‘á»±ng khổ Ä‘au để mong cầu quả vị. 3) Dùng pháp thù thắng vi diệu giáo hóa các chúng sinh, không để cho tâm há» rÆ¡i và o phần vị phà m phu Tiểu thừa, cho nên nói là bảo vệ, lại bảo vệ thiện căn là m cho được tăng trưởng. 4) Dá»±a theo tụng dÆ°á»›i là thứ ba thÆ°á»ng ca ngợi Hiá»n Thánh, ở đây nói gần gÅ©i thì đây là dá»±a theo Tá»± lợi, tụng dá»±a theo Lợi tha, đó là tiến lên mà thÆ°á»ng ca ngợi. 5) Ca ngợi pháp thanh tịnh vi diệu, các ma không phá hoại cho nên biết là không lui sụt. 6) Dùng công đức của Pháºt để an láºp Bồ-tát, cho nên nói là tu, Ä‘iá»u nà y thuáºn vá»›i tụng. 7) Khéo léo giáo hóa chúng sinh là m cho được thấy Pháºt, cho nên nói là ca ngợi sinh ở trÆ°á»›c chÆ° Pháºt. 8) Cố gắng tu Tam-muá»™i để chỉ dạy chúng sinh, cho nên nói là phÆ°Æ¡ng tiện. 9) Chuyển vòng xoay diệu pháp, diệt vòng xoay sinh tá», cho nên nói nhÆ° váºy. 10) Là m nÆ¡i trở vá» trong là nh cho chủng loại khổ Ä‘au sinh tá». Lại giải thÃch: 9) Khiến cho lìa xa Vô thÆ°á»ng-Khổ, 10) Khiến cho chúng sinh đạt được ThÆ°á»ng-Lạc. MÆ°á»i câu nà y Ä‘á»u dá»±a theo văn tụng ở sau mà biết rõ. Hai là trong giải thÃch vỠý, trÆ°á»›c là nêu ra-sau là giải thÃch. Nêu ra rằng phát tâm Bồ-Ä‘á» rồi, vì sao lại cần phải há»c mÆ°á»i hạnh nà y? Giải thÃch có ba nghóa: 1) Bởi vì muốn khiến cho tâm nà y cà ng thêm thù thắng; 2) Bởi vì khiến cho kiên cố; 3) Bởi vì khiến cho thà nh tá»±u quả. Lại má»™t là khiến cho nhân của Tá»± phần vững chắc, hai là Thắng tiến cà ng tăng thêm, ba là cuối cùng thà nh tá»±u quả Pháºt, cho nên cần phải há»c. Hai là trong tÆ°á»›ng giống nhau trình bà y vá» ngá»™ cần phải nhá» và o duyên, cho nên nói là có pháp được nghe; hiểu biết từ bên trong phát ra, cho nên nói là tá» ngá»™ không nhá» và o nÆ¡i khác. NhÆ°ng nghóa vá» nÆ¡i khác có ba: Má»™t là giáo Tiểu thừa, hai là ở ngoà i tâm, ba là ở ngoà i tánh. Tá»± hiểu cÅ©ng có ba, ngược lại vá»›i trÆ°á»›c có thể biết. Vì váºy văn sau nói tuy biết tất cả pháp, tá» ngá»™ không nhá» và o nÆ¡i khác, mà cầu thiện tri thức không há» có thá»a mãn đầy đủ. Trong các Trú sau tùy theo phần vị dần dần tăng thêm, nghóa Ä‘á»u giống nhÆ° ở đây. Trong Trú thứ hai: Má»™t- MÆ°á»i tâm trong Tá»± phần có hai nghóa, má»™t là há»… đối vá»›i má»™t chúng sinh thì khởi lên mÆ°á»i tâm nà y bởi vì hiển bà y vá» vô táºn, hai là bởi vì phân rõ vá» tÆ°á»›ng sai khác của mÆ°á»i tâm cho nên trình bà y ở nÆ¡i mÆ°á»i loại chúng sinh mà khởi lên: 1) Äối vá»›i chúng sinh oán ghét thì không nghó đến trả thù. 2) Äối vá»›i chúng sinh nháºn chịu Ä‘au khổ. 3) Äối vá»›i chúng sinh thiếu thốn váºt dụng sinh hoạt. 4) Vì chúng sinh bất thiện khiến cho trú và o thiện hạnh, Luáºn nói An là thuá»™c vá» nhân, Lạc là thuá»™c vá» quả. 5) Äối vá»›i chúng sinh đạt được nhân Thiện-quả Lạc. 6) Äối vá»›i chúng sinh có lÆ°u chuyển, hóa Ä‘á»™ khiến cho phát tâm. 7) Äối vá»›i chúng sinh má»›i phát tâm. 8) Äối vá»›i chúng sinh tu đạo Bồ-tát thiếu kém hÆ¡n mình thì thâu nhiếp khiến cho giống nhÆ° mình, 9) NgÆ°á»i giúp mình há»c há»i thì tôn sùng giống nhÆ° báºc thầy. 10) NgÆ°á»i đức có phần hÆ¡n mình thì tôn kÃnh giống nhÆ° đối vá»›i Äức Pháºt. MÆ°á»i tâm nà y Ä‘á»u giải thÃch nhÆ° trong Táºp quả của Äịa thứ hai. Hai, MÆ°á»i hạnh trong Thắng tiến, má»™t hạnh đầu là tổng quát, nghóa là nếu không Ä‘a văn thì hà nh không có chá»— dá»±a, lại lấy gì để giáo hóa chúng sinh, cho nên cần phải tu táºp; chÃn hạnh còn laị là riêng biệt: 1) Nêu ra ý mong cầu Ä‘a văn, lại là rá»i bá» ham muốn của mình. 2) Gần gÅ©i thiện hữu. 3) Thuáºn theo sá»± chỉ dạy ấy. 4) Không thÆ°a há»i không đúng lúc. 5) Không sợ không đạt được pháp, lại không sợ pháp sâu xa. 6) Hiểu vá» nghóa sâu xa. 7) Thông hiểu Chánh giáo. 8) Ở trong giáo nghóa chá»n lấy pháp để tu hà nh. 9) Dá»±a và o pháp Ä‘Ãch thá»±c tu táºp, lìa xa chÆ°á»›ng ngại, thà nh tá»±u công đức, cho nên nói là bất Ä‘á»™ng. Văn sau giải thÃch rằng dùng mÆ°á»i hạnh nà y tu táºp Từ Bi đối trị… khiến cho cà ng thêm nhiá»u, cho nên cần phải tu táºp. Trong Trú thứ ba: Má»™t, MÆ°á»i câu thuá»™c Tá»± phần là hà nh bảo vệ phiá»n não, nghóa là trong nà y khiến cho hà nh không dừng lại, vì váºy tổng quát trình bà y vá» nghóa Vô thÆ°á»ng: 1) Má»™t câu đầu là tổng quát, Vô thÆ°á»ng là không có váºt gì có thể là ThÆ°á»ng, đó là tá»± tánh không có tháºt, ba tánh nhÆ° Vô thÆ°á»ng… dá»±a theo đây. 2) Khổ đó là năm Uẩn hoà n toà n trống rá»—ng là Khổ… 3) Không đó là ba vô tánh-chân lý Không… 4) Vô ngã đó là không có hai Ngã, Lại đối vá»›i Ngã-Vô ngã mà không hai…, đầy đủ nhÆ° Yểm-Ä‘á»-già nói. 5) Hệ thuá»™c nhân duyên không thể nà o tá»± có tồn tại. 6- Pháp thế gian là tÆ°á»›ng bất tịnh xấu ác hÆ° vá»ng, lại bởi vì mau chóng diệt mất cho nên niá»m vui không đến được. 7) Thà nh tá»±u không có gì tụ táºp, hÆ° hoại không có gì phân tán. 8) Không có tháºt nhÆ°ng là m tên gá»i, lại không có thể dừng lại trong khoảnh khắc. 9) TÆ°á»›ng có mà Thể không có gá»i là hÆ°, chấp hÆ° là m tháºt gá»i là vá»ng; lại không có tháºt cho nên hÆ°, giả là m tháºt cho nên vá»ng. 10) Pháp thế gian mau chóng diệt mất, cho dù dụng tâm ngăn ngừa bảo vệ mà cÅ©ng không có thể là m cho tồn tại. Lại giải thÃch: Trong duyên không có lá»±c cho nên nói là không có tinh cần, bởi vì không có lá»±c cho nên không có hòa hợp, không có hòa hợp cho nên không có kiên cố. MÆ°á»i loại Vô thÆ°á»ng nà y nhÆ° trong luáºn giải thÃch vá» Äịa thứ ba. Hai, MÆ°á»i câu trong phần Thắng tiến là hà nh bảo vệ Tiểu thừa, trong đó má»™t câu đầu là tổng quát, nghóa là phân biệt giả danh không tháºt… của chúng sinh, lại phân biệt chủng loại sai biệt…, chÃn câu còn lại là riêng biệt: Câu má»™t là biết vá» pháp giá»›i nhiá»…m tịnh-hoặc nghiệp của chúng sinh sai biệt; câu hai là biết vá» nÆ¡i chốn nÆ°Æ¡ng tá»±a khác nhau của chúng sinh; tiếp bốn câu là biết vá» bốn Äại thà nh tá»±u chúng sinh khác nhau; tiếp ba câu là biết vá» ba cõi khác nhau, chúng sinh thô tế khác nhau. Lại giải thÃch: Câu thứ ba là tổng quát biết vá» y báo, tiếp đến bốn Äại là đưa ra Thể của căn khÃ, tiếp đến ba cõi là phân rõ vá» TÆ°á»›ng của căn khÃ, Ä‘á»u phân biệt tức là trống rá»—ng và sai biệt… Trong giải thÃch nêu ra rằng trÆ°á»›c đây chỉ có quán vá» Vô thÆ°á»ng-Không…, vì sao lại khởi lên phân biệt nhÆ° váºy? Giải thÃch rằng bởi vì ngay nÆ¡i trống rá»—ng mà phân biệt vá» sá»± má»›i là m cho Tuệ sáng suốt rõ rà ng. Trong Trú thứ tÆ°: nêu ra và giải thÃch tên gá»i có thể biết. Trong kinh Pháp Hoa nói: “Từ miệng Pháºt sinh ra, từ pháp giáo hóa sinh ra…†Má»™t-MÆ°á»i câu vá» Tá»± phần giống nhÆ° mÆ°á»i loại Pháp trà trong Äịa thứ tÆ°. Ba câu đầu là thâu nhiếp tâm tiến và o lý để tu vá» hạnh Chỉ: 1) Chứng tâm hÆ°á»›ng vá» Pháºt; 2) Táºn cùng nguồn gốc của pháp; 3) An tâm phù hợp vá»›i pháp. Bởi vì đây là dá»±a và o phần vị xuất thế, đối vá»›i Tam Bảo đạt được TÃn thanh tịnh bất hoại. Bảy câu sau là soi chiếu thông hiểu sá»± tÆ°á»›ng để tu vá» hạnh Quán: 1) Phân tÃch vá» chủng loại đã giáo hóa có nhiá»u loại; 2) Ứng vá»›i cÆ¡ hiện rõ quốc Ä‘á»™ sai biệt không phải là má»™t; 3) Y báo nhiá»…m tịnh của chúng sinh khác loại; 4) Nghiệp có thiện ác không giống nhau; 5) Quả có khổ vui khác nhau; 6) Sinh tá» có bảy loại sai biệt; 7) Niết bà n có hai-bốn- năm khác nhau. Äá»u đối vá»›i những loại nà y phân tÃch mà hiển bà y vá» Không và tụ loại sai biệt, hai nghóa dá»±a theo đây. Lại giải thÃch: Trong bảy câu, má»™t câu là tổng quát nêu ra Chánh báo nhiá»…m tịnh, tiếp hai câu là Y báo nhiá»…m tịnh, tiếp hai câu là nhân quả nhiá»…m tịnh, tiếp hai câu là phần vị nhiá»…m tịnh có thể biết. Hai, MÆ°á»i câu trong phần Thắng tiến: Ba câu đầu là tìm tòi suy nghó để chá»n lá»±a, ba câu tiếp là chá»n lá»±a rồi chÃnh thức tu táºp, ba câu tiếp là tu táºp đã thà nh tá»±u đầy đủ, má»™t câu sau cuối là tổng quát kết luáºn không có hai. Lại giải thÃch: Ba câu đầu là Giáo pháp, ba câu tiếp là Hà nh pháp, ba câu tiếp là Quả pháp, má»™t câu sau cuối là Lý pháp. Nêu ra giải thÃch có thể biết. Trong Trú thứ năm: Má»™t, Trong Tá»± phần, má»™t câu đầu là tổng quát, chÃn câu còn lại là riêng biệt. Trú thứ hai trÆ°á»›c đây phát khởi tâm nà y, Trú nà y nêu ra thiện căn, hiển bà y việc đã là m dần dần chÃn muồi cho nên riêng biệt. Trong chÃn câu riêng biệt: 1) Khiến cho tu thiện hạnh; 2) Khiến cho đạt được quả vui sÆ°á»›ng; 3) Không khiến cho đắm và o vui sÆ°á»›ng; 4) Khiến cho tu đạo xuất thế; 5) Khiến cho nÆ¡i đã sinh ra xa lìa tám nạn…, lại khiến cho xa lìa những nạn nhÆ° phiá»n não-nghiệp…; 6) Cuối cùng mong muốn khiến cho ra khá»i các khổ nhÆ° Phần Ä‘oạn-Biến dịch…; 7) Chỉ rõ dùng Chánh pháp để diệt trừ không tin và nghi ngá» cho nên vui mừng; 8) Trao cho ba Há»c để khống chế Ä‘iá»u phục Ä‘i đến tu táºp; 9) Khiến cho đạt được quả của Há»c, cÅ©ng là bảy TrÃ-tám Äịnh. Hai, MÆ°á»i quả Äoạn trong Thắng tiến vá» Há»c: 1) Bởi vì không có đối trị cho nên sinh tá» không giá»›i hạn; 2) Äây là dá»±a theo quá khứ-vị lai cho nên là m thà nh hai câu; 3) Dá»±a theo Khổ hiện tại; 4) Dá»±a theo mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, lại dá»±a theo Thể tánh, lại dá»±a theo căn dục; 5) Dá»±a theo hai cõi dÆ°á»›i; 6) Dá»±a theo cõi Vô sắc, lại dá»±a theo nhiá»u chủng loại; 7) Dá»±a theo tánh Sở chấp; 8 và 9) Dá»±a theo tánh Y tha, nghóa là câu trÆ°á»›c dá»±a và o duyên, câu sau không có tháºt, lại đầu là không có tánh-sau tá»±a nhÆ° có; 10) Dá»±a theo NhÆ° Lai Tạng Không trong Viên thà nh tháºt để phân rõ. Lại 7) Dá»±a theo Vô tÆ°á»›ng, 8) Dá»±a theo Vô sinh, 9) Dá»±a theo Vô tánh, 10) Tổng quát kết luáºn vá» ba Vô tánh. Sau là trong giải thÃch vá» không có nhiá»…m trÆ°á»›c có hai nghóa: 1) Äã dùng thiện căn cứu giúp thâu nhiếp chúng sinh, dùng pháp Há»c nháºn biết vá» chúng sinh vô biên… cho nên tâm không vÆ°á»›ng và o phạm vi giá»›i hạn…, tức là hai tâm rá»™ng rãi và bình thÆ°á»ng. 2) Há»c nháºn biết vá» Không… cho nên không chấp trÆ°á»›c, tháºt là tâm không Ä‘iên đảo, bởi vì những pháp Há»c nà y là m cho Từ Bi… trÆ°á»›c đây má»›i có thể thuáºn theo lý thá»±c hà nh tăng lên, vì váºy cần phải há»c. Trong Trú thứ sáu: MÆ°á»i câu trong Tá»± phần, bốn câu đầu dá»±a theo tâm cung kÃnh Tam Bảo mà tu pháp quán bình đẳng, ba câu tiếp dá»±a theo tâm thÆ°Æ¡ng xót chúng sinh mà tu pháp quán bình đẳng, ba câu sau dá»±a theo nháºn biết vá» pháp giá»›i mà sáng tá» vá» pháp quán bình đẳng. Bởi vì lá»i khen ngợi-chê bai Ä‘á»u từ duyên khởi và không có tá»± tánh, lý của Vô tánh là cảnh quán nà y, cho nên Bất Ä‘á»™ng gá»i là Chánh tâm trú. Lại nữa, Pháºt có đủ công đức thù thắng thì lý nên ca ngợi, cho nên nghe ca ngợi không lay Ä‘á»™ng, nếu chấp Pháºt là có tình thức thì đã trái vá»›i Chánh lý, cho nên nghe chê bai không lay Ä‘á»™ng. Vả lại, tÆ°á»›ng chê bai là m cho không còn, lý ca ngợi là m cho hiển bà y, cho nên Ä‘á»u là Bất Ä‘á»™ng. Vì váºy trong kinh ThÆ°Æ¡ng Chủ Thiên Tá» nói: “Lại tiếp tục há»i Văn Thù SÆ° Lợi: Nếu lại có ngÆ°á»i chê bai Ä‘iá»u Äại Só đã nói thì lúc ấy sẽ thế nà o? Äáp rằng: Sẽ hÆ°á»›ng vá» Niết-bà n. Lại há»i: Vì sao Ä‘Æ°a ra cách nói nhÆ° váºy? Äáp rằng: Tất cả không có, ngôn ngữ không chê bai mà có thể đến được trong giải thoát của báºc Thánh, nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì trong Thánh đạo ấy không có danh tá»±-chÆ°Æ¡ng cú-ngôn ngữ có thể giảng giải-có thể nêu rõ, nếu không tin thì những ngÆ°á»i ấy sẽ không giải thoát. Lại há»i: Vì sao Ä‘Æ°a ra cách nói nhÆ° váºy? Äáp rằng: Bởi vì không thể nà o đã được giải thoát lại tiếp tục được giải thoát, lại bởi vì pháp giá»›i tùy theo chứng có sâu cạn, cho nên nói là lượng-vô lượng, thế giá»›i nhiá»u cho nên nói là pháp giá»›i thà nh-hoại.†Vì váºy trong tụng nói thế giá»›i thà nh-hoại, Không-Bất Không là có-không có. Bởi vì đạt được mÆ°á»i loại tâm quyết định nà y, cho nên đối vá»›i duyên nghịch thuáºn Ä‘á»u không thể nà o lay Ä‘á»™ng. Ở trong phần vị nà y có thị hiện lui sụt, là bởi vì dẫn dắt sÆ¡ tâm lÆ°á»i nhác…, nhÆ° Xá-lợi-phất Pháp Tà i VÆ°Æ¡ng…, cho nên Trú thứ bảy má»›i gá»i là Bất thối. Trong mÆ°á»i Thắng tiến: 1,2, 3) Ba loại đầu dá»±a theo quán ba Vô tánh; 4) Dá»±a theo hoặc nghiệp; 5) Dá»±a theo quả báo; 6) Dá»±a theo chủ Ä‘á»™ng hiện bà y; 7) Dá»±a theo thụ Ä‘á»™ng hiện bà y; 8) Không có Thể; 9) Hiện bà y chân tháºt; 10) Duyên tụ táºp. Lại giải thÃch: MÆ°á»i loại nà y Ä‘á»u lần lượt chuyển tiếp giải thÃch vá» nghi ngá». NgÆ°á»i nghi ngá» nghe vá» pháp Sở chấp không có tÆ°á»›ng liá»n cho rằng Y tha là có. Giải thÃch là bởi vì thuáºn theo duyên không có tánh. Lại nghi ngỠđã không có Y tha, Chân nhÆ° ở trong rà ng buá»™c lẽ nà o không cần phải tu để hiển bà y hay sao? Giải thÃch là bởi vì tánh thanh tịnh cho nên không cần phải tu. Lại nói rằng Chân nếu là tánh thanh tịnh thì nghiệp-phiá»n não… lẽ nà o không Ä‘oạn trừ hay sao? Giải thÃch là bởi vì không vốn có. Nghi ngá» rằng nếu nhÆ° váºy thì vì sao hiện tại có Y-Chánh quả báo? Giải thÃch là bởi vì dá»±a và o Chân mà không tháºt. Lại nói nếu pháp thế gian không tháºt thì chân lý là m chá»— dá»±a cho các pháp, Ä‘iá»u nà y phải là có? Giải thÃch là bởi vì nhÆ° hÆ° không là m chá»— dá»±a cho Sắc…, nhÆ°ng tá»± Thể không phải là có. Lại nói chá»— dá»±a nếu không có thì các pháp tá»± Ä‘á»™ng dá»±a và o lẽ ra phải có? Giải thÃch là bởi vì Y tha không có tá»± tánh. Lại nói nếu nhÆ° váºy thì lẽ ra hủy hoại nghiệp quả? Giải thÃch là bởi vì nhÆ° huyá»…n. Lại nói nếu nhÆ° váºy thì ngÆ°á»i thế gian sao không thấy là huyá»…n mà thấy là tháºt? Giải thÃch là bởi vì còn trong má»™ng. Lại nói má»™ng thì thấy cảnh má»™ng, tỉnh rồi thì không thấy, pháp thế gian không phải nhÆ° váºy, phà m Thánh cùng thấy? Giải thÃch là nhÆ° tiếng vang tuy lá»›n nhá» Ä‘á»u nghe, nhÆ°ng hiểu rõ và không hiểu rõ khác nhau. Nguyên cá»› thế nà o? Há»i rằng trÆ°á»›c nghe mÆ°á»i pháp thì tâm nhất định không lay Ä‘á»™ng, đã thuáºn vá»›i Chánh lý, đâu cần phải trở lại quán nhÆ° váºy…? Giải thÃch là bởi vì muốn tiếp tục tiến sâu và o khiến cho đạt được Nhẫn không lui sụt của phần vị sau. Trong Tá»± phần của Trú bất thối thứ bảy: Tâm kiên cố không lay chuyển cùng vá»›i Chánh tâm trÆ°á»›c đây khác nhau thế nà o? Giải thÃch là trÆ°á»›c đây Chánh tâm tiến và o lý, nay lý-sá»± không lui sụt, bởi vì từng niệm thuần thục cùng hiện rõ trÆ°á»›c mắt, cho nên giống nhÆ° Äịa thứ bảy. Lại có thể phần vị trÆ°á»›c thông hiểu sá»± tiến và o lý, đây là cùng hà nh; phần vị sau từ lý hÆ°á»›ng vá» sá»±, bởi vì dần dần thuần thục. Do đó, phần vị trÆ°á»›c chỉ ở nÆ¡i Tam Bảo… nghe ca ngợi không vui mừng, nghe chê bai không buồn rầu, hãy còn chÆ°a có thể nghe vá» có và không có, bởi vì không chịu nổi. Trong Trú nà y nghe vá» có-không lợi-hại, cà ng thêm kiên cố không lay Ä‘á»™ng, cho nên hÆ¡n hẳn so vá»›i trÆ°á»›c. Trong nà y dá»±a theo lý là không có, dá»±a theo sá»± là có, bởi vì có nà y tức là có của không có. Nghe có cÅ©ng có thể không có, không bị có là m cho lay Ä‘á»™ng; bởi vì không có tức là không có của có, nghe không có cÅ©ng có thể có, không bị không có là m cho lay Ä‘á»™ng. Bởi vì đạt được hai hà nh cho nên nhÆ° váºy. Lại dá»±a theo ba tánh để giải thÃch vá» có-không có. Lại không ra khá»i sinh tá» là bởi vì không có thể ra, bởi vì Äại Bi cho nên không rá»i bá». Lại bởi vì ba Ä‘á»i cùng là NhÆ°, má»™t tÆ°á»›ng không hủy hoại sai biệt cho nên không phải là má»™t. Trong Thắng tiến có mÆ°á»i pháp-năm cặp: Má»™t- Má»™t và Nhiá»u ngay trong nhau. Hai- Giáo và Nghóa dá»±a và o nhau, vị là giáo. Ba- Có và Không có vô ngại: 1) Sở chấp vá» lý không có là không phải có, ngay nÆ¡i tình nà y có cho nên là có; 2) Có lý không có nà y, cho nên không phải có là có; 3) Dá»±a theo lý pháp, đó là không phải tình có mà là lý có; 4) Y tha tá»±a nhÆ° có cho nên không phải là có, có pháp có nà y bởi vì là có; 5) Y tha Vô sinh là không phải có, không hoại tá»±a nhÆ° có cho nên là có; 6) Có pháp Vô sinh nà y cho nên dá»±a theo đây; 7) Chân nhÆ° lìa tÆ°á»›ng cho nên không phải là có, có pháp Chân nà y cho nên là có; 8) Không Chân nhÆ° là không phải có, ngay nÆ¡i Bất Không nà y là có; 9) Tánh thuá»™c Vô tánh là không phải có, có tánh nà y là có; 10) Tùy theo nhiá»…m ẩn kÃn cho nên không phải là có, tánh vốn thanh tịnh cho nên là có. Có là không phải có thì ngược lại vá»›i mÆ°á»i nghóa trÆ°á»›c, nên biết. Bốn-TÆ°á»›ng và Phi tÆ°á»›ng vô ngại. Năm-Tánh và Phi tánh vô ngại. Äá»u có đủ mÆ°á»i nghóa, thuáºn nghịch giống nhÆ° trÆ°á»›c dá»±a theo biết rõ. Lại giải thÃch: Ba cặp sau dá»±a theo ba tánh-ba vô tánh, nhÆ° thứ tá»± nên biết. Giải thÃch trong pháp Há»c, muốn là m cho hai hà nh vô ngại khéo léo tròn vẹn đầy đủ, cho nên nói là cụ túc… Trong Trú thứ tám: Nghóa là thuáºn theo lý hÆ°á»›ng vá» sá»± mà không sai lý, cho nên nói là tâm được an láºp. Trong Tá»± phần: Äầu là ba nghiệp vô nhiá»…m, là Thể của đồng chân, bởi vì không sai lạc chân lý khiến cho sá»± thanh tịnh, là hà nh thuá»™c Tá»± lợi, còn lại là hà nh thuá»™c Lợi tha. Bởi vì ba nghiệp thanh tịnh, cho nên có thể thá» sinh tá»± tại. Biết các tâm nhÆ° TÃn…, thuáºn theo tâm khởi lên ham muốn vui thÃch, quen ham muốn rồi thà nh tánh, dá»±a và o tánh mà tạo nghiệp, Ä‘á»u nói nhÆ° phần vá» mÆ°á»i rừng ráºm trong Äịa thứ chÃn. Lại nhÆ° phẩm Phát Tâm Công Äức nói, nháºn biết vá» hai mÆ°Æ¡i kiếp thà nh… của Khà thế giá»›i, lại nháºn biết tụ táºp cho nên thà nh-phân tán cho nên hoại… Thần thông tá»± tại là tổng quát kết luáºn vá» Dụng thù thắng của ba nghiệp. Trong Thắng tiến: Sáu câu đầu là cảnh bên ngoà i tá»± tại, bốn câu sau là tá»± thân tá»± tại. Lại giải thÃch: Bảy câu đầu là trình bà y vá» pháp Há»c rá»™ng rãi nháºn biết ba nghiệp rá»™ng lá»›n, ba câu sau trình bà y vá» ba nghiệp tá»± tại. Trong phần đầu, trÆ°á»›c là trình bà y vỠý nghiệp, trong đó: 1) Tổng quát nháºn biết vá» cảnh (khÃ); 2) Nháºn biết vá» mình có thể sá» dụng; 3) Tuy sá» dụng nhÆ°ng dùng nguyện lá»±c duy trì khiến cho không hÆ° hoại, lại duy trì khiến cho sá» dụng bình thÆ°á»ng; 4) Quán sát Ä‘iá»u ấy tức là Chân…, lại quán nhiá»…m tịnh sai biệt, bởi vì sắp Ä‘i đến nÆ¡i; 5) Trình bà y vá» thân nghiệp, nghóa là quán sát rồi cần phải Ä‘i đến nÆ¡i đó; 6) Không những theo thứ tá»± Ä‘i đến, mà cÅ©ng có thể cùng lúc đến khắp nÆ¡i. Cõi Pháºt chắn chắn có Pháºt, thế giá»›i bao gồm có Pháºt và không có Pháºt. 7) Trình bà y vá» ngữ nghiệp, nghóa là nếu đến nÆ¡i có Pháºt thì có thể thÆ°a há»i Äức Pháºt vá» diệu pháp, nếu đến cõi không có Pháºt thì có thể khéo léo giải đáp má»i chất vấn, trong bản khác giống nhÆ° sau giải thÃch. 8) Trình bà y vá» thân nghiệp tá»± tại, nghóa là không những má»™t thân đến nhiá»u thế giá»›i, mà còn có thể biến hóa trở lại là m ra nhiá»u thân thà nh tá»±u thân nghiệp pháp giá»›i; 9) Ngữ; 10) Ã; Ä‘á»u thà nh tá»±u vá» Dụng thù thắng tá»± tại của pháp giá»›i có thể biết. Trong phần sau là nêu ra giải thÃch, trình bà y há»… đối vá»›i tất cả các pháp thì có thể khéo léo sá» dụng tá»± tại, bởi vì thà nh tá»±u viên mãn. Trong Trú thứ chÃn: Giống nhÆ° Thiện Tuệ địa, ở trong Tá»± phần: 1) Hiểu rõ sáu nẽo tức là rừng ráºm của hà nh Sinh; 2) Là rừng ráºm của hà nh Sá»; 3) là rừng ráºm của hà nh Táºp khÃ. Ba loại trên là chúng sinh đã giáo hóa; 4) Là trà phÆ°Æ¡ng tiện chủ Ä‘á»™ng giáo hóa; 5) Là trà thà nh tá»±u hiểu rõ vá» thuốc pháp; 6) Biết rõ nghi thức hóa đạo, chỉ rõ oai nghi của Pháp sÆ°; 7) Hiểu rõ nÆ¡i giáo hóa, nghóa là trú xứ của chúng sinh đã giáo hóa; 8) Hiểu rõ thá»i gian giáo hóa, nghóa là bởi vì biết vá» ba Ä‘á»i nhÆ° thá»i gian chÆ°a chÃn muồi-đã chÃn muồi… của căn cÆ¡ được giáo hóa; 9) Không thay đổi giá»›i hạn của chân tháºt (chân tế) mà kiến láºp các pháp; Không hủy hoại giả danh mà nêu rõ tháºt tÆ°á»›ng của các pháp. Trong phần Thắng tiến, đã là con của báºc Pháp VÆ°Æ¡ng cho nên cần phải há»c để nháºn biết trú xứ… của Pháp VÆ°Æ¡ng. Trong đó, má»™t-Trú xứ có tám: 1) Dá»±a theo Pháp thân thì không có trú xứ; 2) Dá»±a theo Trà thì trú và o chân lý tức là trú và o nÆ¡i không há» trú; 3) Dá»±a theo Báo thân thì trú trong các Tịnh Ä‘á»™; 4) Dá»±a theo hạnh đức thì trú trong bốn Phạm- ba Không và điện Từ Bi…; 5) Dá»±a theo Hóa thân thì trú trong nÆ°á»›c Ma-kiệt…; 6) Dá»±a theo mÆ°á»i Pháºt thì trú trong quốc Ä‘á»™ hải; 7) Trú trong Hoa Tạng giá»›i…; 8) Trú trong pháp giá»›i không có chÆ°á»›ng ngại. Hai- Khéo léo nháºn biết bốn oai nghi hóa hiện bên ngoà i, nghóa là tùy theo chúng sinh cần phải Ä‘i thì Ä‘i… Ba-Khéo léo nháºn biết nÆ¡i chốn của báºc Pháp VÆ°Æ¡ng an láºp, nghóa là do cÆ¡ cảm và Bi nguyện khởi lên cho nên thân Ä‘á»™ má»›i hiện bà y, cho nên nói là an láºp, bản khác gá»i là hÆ°ng láºp. Bốn-Khéo léo chứng chân lý, lại khéo léo dá»±a và o ứng cÆ¡. Năm-Dá»±a và o chứng dấy khởi thuyết giảng, lại dá»±a và o cÆ¡ phân tÃch riêng biệt. Sáu-Biết Äức Pháºt dùng nÆ°á»›c Trà rÆ°á»›i trên đỉnh đầu Bồ-tát đạt được phần vị… Bảy-Biết Chánh pháp của Pháºt nên lấy gì để duy trì mà có thể thá» trì. Tám-Biết mÆ°á»i Vô úy của Pháºt giải đấp chất vấn không sợ hãi… ChÃn-Biết Pháºt ở thế gian không nhiá»…m, lại không đắm và o biện tà i… MÆ°á»i-Biết ca ngợi quỹ tắc của Pháºt, lại biết tháºt đức đáng ca ngợi của Pháºt. Trong giải thÃch là bởi vì đạt được 40 trà Vô ngại của Äịa thứ chÃn. Trong Trú thứ mÆ°á»i, Tá»± phần có hai: TrÆ°á»›c là mÆ°á»i câu hiển bà y vá» trà đã thà nh tá»±u, sau là mÆ°á»i câu ca ngợi vỠđức thù thắng. Trong phần trÆ°á»›c, năm câu đầu trình bà y vá» trà thế giá»›i vô ngại: 1) Tùy tâm xoay chuyển; 2) Ãnh sáng chiếu rá»i giác ngá»™; 3) Nguyện cùng tùy ý duy trì; 4) Tá»± tại tiến và o khắp nÆ¡i; 5) NÆ¡i đến Ä‘á»u trang nghiêm. Ba câu tiếp là trà nháºn biết tâm hà nh của chúng sinh: 6) Nháºn biết vá» tâm; 7) Nháºn biết cảnh giá»›i hiện hà nh của tâm; 8) Nháºn biết vá» căn hải. Hai câu sau là trà trao truyá»n pháp: 9) Thuáºn theo căn trao cho pháp; 1 0) Khiến cho diệt trừ phiá»n não thà nh tá»±u công đức, cho nên nói là điá»u phục. Lại cÅ©ng đầu là nêu ra ý, sau là giải thÃch thà nh tá»±u. Äó là hóa Ä‘á»™ nhÆ° thế nà o? Vốn là dùng ba pháp Há»c để Ä‘iá»u phục. Hai là trong mÆ°á»i câu phân rõ vỠđức thù thắng, bốn câu đầu trình bà y vá» thân nghiệp không thể nà o biết được tức là nghóa vá» Nghiệp tá»± tại, sáu câu sau là tâm trà không thể nà o biết được tức là nghóa vá» Trà tá»± tại. Trong bốn câu đầu: 1) Thân sắc vi diệu; 2) Dá»±a và o thân khởi lên nghiệp thù thắng; 3) Biến hiện kỳ lạ; 4) Lạ lùng vô ngại. Lại giải thÃch: 1) Thể của thân; 2) Dụng; 3) Thể của thần túc; 4) Dụng. Äá»u không thể nà o biết được, bởi vì sá»± tức là giống nhÆ° lý mà hiển bà y sá»±, lại bởi vì hiển máºt sá» dụng khắp nÆ¡i. Trong sáu câu sau: Ba trà đầu là cùng táºn ba Ä‘á»i, tức là ba trà thông hiểu vi diệu, nháºn biết tất cả thá»i gian; bốn là trà trang nghiêm thanh tịnh quốc Ä‘á»™, tức là trà tá»± tại vá» Khà thế gian, nháºn biết tất cả má»i nÆ¡i; năm là trà tá»± tại vá» Chúng sinh thế gian, bởi vì nghiệp nhiá»…m tịnh-tâm táºp khởi là chúng sinh; sáu là trà tá»± tại vá» Trà chánh giác thế gian. Lại giải thÃch: Tâm tức là Äịnh, sau là Tuệ. Lại giải thÃch: Tâm cảnh là Tục đế, bởi vì là Táºp khởi, tức là trà vốn có của chÃn loại trên; cảnh là Chân, bởi vì chiếu rá»i lý, tức là kết luáºn quy vá» Chân. Bởi vì Chân-Tục nà y vô ngại cùng chiếu rá»i nhÆ° gÆ°Æ¡ng treo cho nên Ä‘á»u không thể nà o biết được. Sau là chá»n lá»±a xác định phần vị ấy, nói là lẽ nà o có thể cùng phần vị Bồ-tát và Pháºt cÅ©ng không biết hay sao? Nay giải thÃch nhÆ° văn. Sau là trong mÆ°á»i Thắng tiến, há»c vá» Nhất thiết trÃ-Nhất thiết chủng trà của Pháºt, ngay nÆ¡i phần vị ấy đầy đủ Quán đảnh là m Pháºt, bởi vì thâu nhiếp các phần vị Ä‘á»u đầy đủ; nhÆ° sau ở phẩm Nháºp Pháp Giá»›i, Tỳ-kheo Hải Trà ng đảnh lá»… nÆ¡i Äức Pháºt thuyết pháp mà nháºn biết. Má»™t- Dá»±a theo văn tụng sau tổng quát há»c vá» trà của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i; hai- Há»c vá» trà Giáo pháp của Pháºt; ba- Trà vá» Lý pháp; bốn- Trà vá» lý sá»± nhiá»u môn vô ngại; năm- Trà vá» Äại Dụng rá»™ng khắp má»i nÆ¡i; sáu- Trà vỠđối vá»›i duyên soi chiếu tá» ngá»™; bảy- Trà vá» thế giá»›i nÆ°Æ¡ng tá»±a duy trì; tám- Trà vá» phÃa dÆ°á»›i cùng cùng táºn thế giá»›i chúng sinh; chÃn- Trà vá» phÃa trên táºn cùng quả Pháºt; mÆ°á»i- Trà vá» quả đức nhiá»u môn. Trong nà y, Quán đảnh có nghóa vá» tiếp nháºn chức vụ, cùng vá»›i Pháp Vân địa sai khác nhÆ° nhau… Trong phần sáu là phần chứng thà nh, có hai: TrÆ°á»›c là hiển bà y chân tháºt, sau là chứng minh thà nh tá»±u. Hai phần nà y Ä‘á»u có hai: TrÆ°á»›c là cõi nà y, sau là kết luáºn nối thông. Trong phần hiển bà y chân tháºt, trong cõi nà y có ba: Má»™t- Trong mặt đất rung Ä‘á»™ng: 1) Nhân rung Ä‘á»™ng, 2) NÆ¡i rung Ä‘á»™ng, 3) TÆ°á»›ng rung Ä‘á»™ng. Hai- MÆ°a cúng dÆ°á»ng tức là thân nghiệp. Ba- Phát ra âm thanh tức là ngữ nghiệp, dùng pháp để dá»±a theo. Trong phần chứng minh thà nh tá»±u, trong cõi nà y có bốn: Má»™t, Bồ-tát đến nÆ¡i nà y, trong đó có nguyên nhân đến, nÆ¡i đến, ngÆ°á»i đến. Hai, phát ra lá»i ca ngợi. Ba, trong thuáºt rõ đã dẫn ra chứng minh, má»™t là ngÆ°á»i thuyết giảng nhÆ° nhau, hai là nÆ¡i chốn nhÆ° nhau, ba là chủ nhÆ° nhau, bốn là nghóa nhÆ° nhau, năm là chúng nhÆ° nhau, sáu là giáo nhÆ° nhau. Bốn, hiển bà y vỠý Ä‘Æ°a ra là chÃnh thức kết luáºn vá» thà nh tá»±u chứng đắc. Trong phần bảy là phần kệ tụng, dùng bốn câu là m thà nh má»™t tụng, tức là có 101 tụng rưỡi, phân hai: Äầu có 92 tụng rưỡi, tụng vá» pháp của Tháºp Trú trÆ°á»›c đây; sau có 9 tụng kết luáºn ca ngợi khuyến khÃch tu táºp. Trong phần trÆ°á»›c tụng vá» Tháºp Trú tức là mÆ°á»i Ä‘oạn. Ngay trong Trú thứ nhất có 46 tụng, trong đó phân bốn: Má»™t có ba tụng vá» Duyên và Thể của phát tâm trÆ°á»›c đây; hai có 32 tụng vỠđạt được má»™t phần của mÆ°á»i Lá»±c; ba từ “Bồ-tát nhÆ° thị phát tâm…†trở xuống có mÆ°á»i kệ tụng vá» mÆ°á»i pháp cần phải há»c; bốn từ “Thị thuyết Bồ-tát…†trở xuống có má»™t kệ tụng vá» tổng quát kết luáºn. Trong phần hai cÅ©ng có ba: a) MÆ°á»i tụng vá» hà nh của mÆ°á»i Lá»±c; b) Có hai tụng vá» phát tâm cầu pháp thuá»™c hai Äế đã nháºn biết; c) Từ “Chấn Ä‘á»™ng…†trở xuống là 20 tụng vá» phát tâm vì cầu ba nghiệp của Pháºt, trong đó má»™t là mÆ°á»i tụng vá» thân nghiệp, hai từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng…†trở xuống là ba tụng vá» ngữ nghiệp, ba từ “Nhất thiết tháºp phÆ°Æ¡ng…†trở xuống là sáu tụng vỠý nghiệp, bốn là má»™t tụng vá» kết luáºn ca ngợi. Lại ba nghiệp rá»™ng lá»›n nà y là pháp đã đạt được trong Trú nà y, đó là ba nghiệp tùy theo trà hà nh… Trong ba tụng vá» Thắng tiến đã há»c, Giáo không lui sụt là thuyết giảng vá» Giáo thuáºn vá»›i Chánh lý không thay đổi, lại thuyết giảng vá» Giáo tiến và o phần vị nà y là nghóa không lui sụt, lại bởi vì thuáºn theo Giáo pháp nà y nhất định không lui sụt; trÆ°á»›c là Trì nghiệp thÃch, hai loại sau là Y chủ thÃch. Ở trong mÆ°á»i pháp Thắng tiến trÆ°á»›c đây, mÆ°á»i tụng theo thứ tá»± Ä‘á»u tụng vá» má»™t pháp, má»™t tụng sau cuối là tổng quát kết luáºn, Ä‘á»u có thể biết. Trong Trú thứ hai có sáu tụng, hai tụng đầu vá» Tá»± phần, bốn tụng sau vá» Thắng tiến. Trong Trú thứ ba có năm tụng, hai tụng đầu vá» Tá»± phần, ba tụng sau vá» Thắng tiến. Trong Trú thứ tÆ° có sáu tụng, ba tụng đầu vá» Tá»± phần, ba tụng sau vá» Thắng tiến. Trong Trú thứ năm có bốn tụng rưỡi, ba tụng đầu vá» Tá»± phần, má»™t tụng rưỡi sau trình bà y vá» Thắng tiến. Trong Trú thứ sáu có năm tụng, bốn tụng đầu vá» Tá»± phần, má»™t tụng sau vá» Thắng tiến. Trong Trú thứ bảy có bốn tụng, hai tụng đầu vá» Tá»± phần, hai tụng sau vá» Thắng tiến. Trong Trú thứ tám có năm tụng, ba tụng đầu vá» Tá»± phần, hai tụng sau vá» Thắng tiến. Trong Trú thứ chÃn có ba tụng, hai tụng đầu vá» Tá»± phần, má»™t tụng sau vá» Thắng tiến. Trong Trú thứ mÆ°á»i có tám tụng, năm tụng đầu vá» Tá»± phần, má»™t tụng tiếp hiển bà y vỠđức, hai tụng sau vá» Thắng tiến. Trong Ä‘oạn lá»›n thứ hai là kết luáºn ca ngợi khuyến khÃch tu táºp, có chÃn tụng phân ba: Má»™t có má»™t tụng tổng quát ca ngợi vá» Tháºp Trú, hai có bảy tụng riêng biệt ca ngợi vá» Trú thứ nhất, ba có má»™t tụng dùng Trú thứ nhất tăng lên tÆ°Æ¡ng tá»± hiển bà y vá» Trú sau. ---------------------------- <è©ž>Phẩm 12: PHẠM HẠNH</è©ž> GIẢI TH1CH TÊN GỌI: Giải thÃch tên gá»i: Má»™t- Lìa xa cấu nhiá»…m của vá»ng niệm cho nên nói là Phạm, thông hiểu vá» lý Vô ngã cho nên nói là Hạnh, Hạnh nà y tức là Phạm. Hai- Lìa xa cấu nhiá»…m đến cuối cùng gá»i là Phạm, tức là cảnh chân tháºt; Trà có năng lá»±c chứng được cảnh nà y cho nên nói là Hạnh. Ba- Quả của Niết-bà n là Phạm, bởi vì vắng lặng; nhân của tu là Hạnh, đây là Hạnh của hai Phạm. Tịnh và Phạm khác nhau thế nà o? Có sáu khác nhau: 1) Dá»±a theo Báo, trá»i cõi Dục là Tịnh, trá»i cõi Sắc là Phạm. 2) Dá»±a theo NgÆ°á»i, Giá»›i tại gia là Tịnh, Giá»›i xuất gia là Phạm. 3) Dá»±a theo Hà nh vị, trong TÃn thì tu là Tịnh hạnh, tiến và o phần vị trở Ä‘i thì tu là Phạm hạnh. 4) Dá»±a theo hai Lợi, ba Há»c thuá»™c vá» Tá»± lợi là Tịnh hạnh, bốn Äẳng thuá»™c vá» Lợi tha là Phạm hạnh, Ä‘iá»u nà y nhÆ° kinh Niết Bà n nói. 5) Dá»±a theo hai Hà nh, tùy theo sá»± việc mà thá»±c hà nh tu táºp Bố thÃ-Trì giá»›i… là Tịnh hạnh, lìa niệm phù hợp vá»›i sâu xa là Phạm hạnh, nhÆ° trong văn. 6) Dá»±a theo nhân quả, Niết-bà n là Tịnh, hà nh thuá»™c Äạo đế là Phạm, chÃnh là trong kinh nói: Phạm hạnh đã láºp. à đưa ra có năm: 1) TrÆ°á»›c là phần vị-tiếp theo là hà nh, nghóa là trÆ°á»›c trình bà y vá» phần vị chÃnh thức, nay phân rõ vá» hà nh của phần vị thà nh tá»±u, do đó văn nói tu táºp Phạm hạnh gì để đầy đủ Tháºp Trú? 2) TrÆ°á»›c trình bà y vá» phần vị chÃnh thức, nay phân rõ dá»±a và o phần vị để khởi hạnh. 3) TrÆ°á»›c là riêng-đây là chung, nghóa là trong Tháºp Trú trÆ°á»›c đây Ä‘á»u tu má»™t loại công hạnh riêng biệt, nay phân rõ công hạnh trong các phần vị thá»±c hà nh nhÆ° nhau. 4) TrÆ°á»›c là chung-đây là riêng, nghóa là trÆ°á»›c đây phân rõ chung vá» phần vị, nay trình bà y riêng vá» hạnh của ngÆ°á»i xuất gia. 5) TrÆ°á»›c đây hiển bà y vá» tÆ°á»›ng sai biệt của phần vị, nay gặp duyên tiến và o tháºt, tức là TÆ°á»›ng trÆ°á»›c-Thể sau. TÔNG THÚ, dùng Chánh hạnh vô niệm là m Tông, phần vị Tháºp Trú đã thà nh tá»±u và mau chóng thà nh Pháºt… là m Thú. Quán lý Vô niệm sÆ¡ lược là m thà nh năm môn v.v… GIẢI THÃCH VÄ‚N có hai: Äầu là há»i-sau là đáp. Trong há»i trình bà y vá» căn khà tiếp nháºn pháp lìa nhiá»…m cho nên dá»±a và o Thiên Tá», căn khà lìa vá»ng niệm má»›i có thể tiếp nháºn cho nên gá»i là Chánh niệm, đầy đủ trong phần Thiên chủ Quang Nữ ở văn sau. Trong văn: Má»™t, Nêu ra ngÆ°á»i tin theo sá»± việc, không phải là ngÆ°á»i thì Không, pháp không phải là ngÆ°á»i; Hai, Từ “Bỉ chư…†trở xuống là chÃnh thức há»i có ba: 1) Há»i vá» tu Phạm hạnh; 2) Thà nh tá»±u phần vị; 3) Äạt được quả. Trong đáp sở dó Pháp Tuệ thuyết giảng, là bởi vì Tuệ chiếu rá»i pháp má»›i có thể nêu rõ pháp. Trong đó cÅ©ng có ba: 1) Äáp câu há»i vá» tu Phạm hạnh; 2) Từ “Há»±u phục tu táºp…†trở xuống là đáp câu há»i vá» thà nh tá»±u phần vị; 3) Từ “NhÆ° thị quán giả…†trở xuống là đáp câu há»i vỠđạt được quả. Lại cÅ©ng có thể phẩm nà y trở lại tiếp tục giải thÃch vá» nghóa thà nh tá»±u của Trú thứ nhất trong Tháºp Trú trÆ°á»›c đây, trong đó có ba, đó là má»™t giải thÃch vá» phát tâm trÆ°á»›c đây, hai là giải thÃch vá» mÆ°á»i Lá»±c do phát tâm mà đạt được, ba là giải thÃch vá» tá»± giác ngá»™ đạt được quả thông hiểu giống nhÆ° pháp giá»›i trÆ°á»›c đây, vì váºy ngay Trú thứ nhất nà y thâu nhiếp đầy đủ Tháºp Trú. Trong phần má»™t có bốn: 1) Trình bà y vá» quán sát tìm tòi suy nghó, Từ “Há»±u tri quá khứ…†trở xuống là trình bà y vá» quán sát đúng nhÆ° tháºt, 3) Từ “Bồ-tát chánh niệm…†trở xuống là tÆ°á»›ng thà nh tá»±u lợi Ãch của quán, 4) Từ “Thị danh…†trở xuống là kết luáºn vá» tên gá»i của quán. Trong phần má»™t có ba: a) Nêu ra mÆ°á»i pháp là m cảnh đã quán (sở quán), b) Từ “Ưng nhÆ° thị quán…†trở xuống là dùng lý nêu ra rõ rà ng để hiển bà y vá» chân lý của Phạm hạnh, c) Từ “ÄÆ°Æ¡ng nhÆ° thị…†trở xuống là kết luáºn. Vì sao chỉ dá»±a và o mÆ°á»i pháp mà quán, bởi vì thâu nhiếp tóm lược toà n bá»™ các pháp, nghóa là thân-khẩu-ý là quả hữu vi, ba nghiệp là nhân của quả ấy, Pháºt và Pháp là quả xuất thế, Tăng và Giá»›i là nhân của quả ấy. Lại ngÆ°á»i xuất gia tu hạnh xuất thế cần phải dá»±a và o mÆ°á»i pháp nà y má»›i thà nh tá»±u Phạm hạnh, nghóa là Tam Bảo và Giá»›i là bốn cảnh thanh tịnh không hÆ° hoại, tức là thụ Ä‘á»™ng tin-thụ Ä‘á»™ng tiến và o; thân-khẩu-ý là dụng cụ có thể tu hà nh, tức là chủ Ä‘á»™ng tin-chủ Ä‘á»™ng tiến và o, ba nghiệp là hà nh đối vá»›i cảnh thụ Ä‘á»™ng tu táºp-thụ Ä‘á»™ng thà nh tá»±u. Nay suy xét tìm hiểu Phạm hạnh nà y ở trong pháp nà o? Äã cầu không thể được, tức là TÆ°á»›ng không còn-Lý hiển bà y má»›i là Phạm hạnh chân tháºt, cho nên trong văn dá»±a theo mÆ°á»i pháp nà y chỉ nêu ra Phạm hạnh mà không nêu ra pháp khác. Trong văn có hai: Má»™t, Dùng lý đối chiếu để xác định; Hai,Từ “Nhược thân thị…†trở xuống là phá bá» từ ngoà i và o trong để hiển bà y vá» không phải. Lại đầu là tổng quát-sau là riêng biệt, đầu là tóm lược- sau là mở rá»™ng. Trong nà y nêu ra mÆ°á»i pháp để đối chiếu, tức là mÆ°á»i phần. Trong phần má»™t, nếu thân là Phạm hạnh thì nhất định đã thiết láºp Ä‘iá»u ấy; sau dùng lý mở rá»™ng nêu ra, nghóa là Phạm đã là pháp thanh tịnh, thân là tạp uế cho nên không phải. Bởi vì sáu sá»± nhÆ° thân… nà y là gồm chung pháp nhiá»…m-tịnh, chỉ dá»±a theo nhiá»…m-tịnh trái ngược nhau trình bà y không phải là Phạm hạnh, không phá bá» tá»± Thể của sau sá»± ấy; bốn phần sau là pháp thanh tịnh, bởi vì thuáºn vá»›i Phạm hạnh, tức là mở rá»™ng phân tÃch riêng biệt để hiển bà y vá» chân lý. Trong phần má»™t là thân có tám câu, má»™t câu đầu là tổng quát, bảy câu còn lại là riêng biệt: 1) Không có quỹ tắc thÃch hợp thì không phải là pháp xuất thế; 2) Ä‚n uống cung cấp để thà nh tá»±u; 3) Táºp khà tệ hại bừng bừng; 4) Có đủ ba mÆ°Æ¡i sáu váºt; 5) Vấy nhiá»…m bụi bặm dÆ¡ bẩn; 6) Tá»± nuôi dưỡng bằng tà mạng; 7) Các loà i trùng rúc rỉa. Theo kinh Quán Pháºt Tam Muá»™i: “Lúc Äức Pháºt sắp thà nh đạo, có các ma đến quấy nhiá»…u. Lúc ấy Äức Pháºt dùng lông trắng nhá» dà i để hóa ra, khiến cho ma nữ kia tá»± thấy máu mủ, nÆ°á»›c miếng-nÆ°á»›c mÅ©i, chÃn lá»— căn bản, sinh tạng-thục tạng, tạng phủ trong thân, uốn lượn qua- nh co, sinh ra các loà i trùng. Có tám vạn há»™ trùng, má»—i há»™ có chÃn ức các trùng nhá» cùng chui rúc tiến và o trong ruá»™t non, há miệng hÆ°á»›ng lên phÃa trên, trùng lá»›n chui rúc tiến và o trong ruá»™t già , há miệng cÅ©ng nhÆ° váºy, rúc rỉa ăn các tạng phủ-mạch tủy, sinh trùng nhá» nhÆ° lông tÆ¡, số ấy rất nhiá»u. Các ma nữ trông thấy sá»± việc nà y láºp tức nôn má»a…†Lại trong Tiểu thừa nói: “Äầu trùng hÆ°á»›ng và o phÃa trong, Ä‘uôi trùng hÆ°á»›ng ra phÃa ngoà i, Ä‘an là m lá»›p da ngÆ°á»i.†Lại trùng nà y là cảnh quán cho nên tuy tháºt có mà lúc dấy lên quán vá» trùng thì má»›i trông thấy, nhÆ° xÆ°Æ¡ng trắng… cÅ©ng quán sát thì má»›i trông thấy. Tiểu thừa tức là tháºt, SÆ¡ giáo tức là Không, Ä‘á»u dá»±a theo đây. Trên đây chỉ là phá bá» từ ngoà i và o trong, vì váºy nói là nên biết Phạm hạnh tức là các loà i trùng. Nếu đầy đủ thì phải nói là các loà i trùng đã không phải là Phạm hạnh, biết rõ rà ng Phạm hạnh không ngay nÆ¡i thân nà y, nhÆ° thân không có Phạm hạnh thì môn khác cÅ©ng nhÆ° váºy. Bởi vì dá»±a và o những Ä‘iá»u nà y mà thà nh tá»±u Phạm hạnh, cho nên đối vá»›i mÆ°á»i pháp nà y cầu Phạm hạnh không thể được, lìa xa mÆ°á»i pháp nà y cÅ©ng cầu không thể được. Văn sau nói nhÆ° thế nà o là Phạm hạnh, pháp của Phạm hạnh là ở nÆ¡i nà o…? à là nhÆ° váºy, tùy văn dá»±a theo biết được. Trong phần hai là thân nghiệp có thể biết. Trong phần ba là khẩu, tâm tiếp xúc là Xúc thÆ°á»ng xuyên duyên vá»›i cảnh dấy khởi lá»i nói, giúp cho phát ra thà nh khẩu nghiệp. Luáºn Câu Xá gá»i là Tăng ngữ xúc trong mÆ°á»i sáu loại Xúc. Trong phần bốn là khẩu nghiệp, ngôn ngữ so vá»›i trÆ°á»›c có gì khác nhau? TrÆ°á»›c là dá»±a theo Thể của báo, sau là dá»±a theo Dụng của nghiệp cho nên khác nhau. Tháºt sá»± mà luáºn thì Thể của khẩu thuá»™c vá» thân thâu nhiếp, nhÆ°ng chá»n lấy bên lá»i nói chủ Ä‘á»™ng phát ra gá»i là Ngữ, pháp của lá»i nói thụ Ä‘á»™ng phát ra gá»i là Ngữ nghiệp. Vì váºy Tân dịch ra là Ngữ nghiệp, Cổ dịch dá»±a và o tÆ°á»›ng gá»i là Khẩu. Tác-Vô tác là nghóa vá» Biểu-Vô biểu trong Thể của Ngữ nghiệp. Trong phần năm là ý, huyá»…n má»™ng là bởi vì ý thức hiện hà nh trong lúc ngủ, những sá»± việc chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng… đã trông thấy trong má»™ng, Ä‘á»u vốn là tâm huyá»…n dấy lên. Trong đó Giác quán… đã là tâm pháp, giống nhÆ° là nêu ra tâm sở(số) để chứng minh cho tâm vÆ°Æ¡ng. Trong phần sáu là ý nghiệp, dá»±a theo năm Biến hà nh để nêu ra, bởi vì là hoạt Ä‘á»™ng hiện hà nh căn bản. Tưởng là Tưởng số, thi thiết là TÆ°, nóng lạnh-đói khát là Xúc, khổ… là Thá», đại khái là không có tác ý. Trên đây chỉ là nhiá»…m-tịnh trái ngược nhau hiển bà y vá» không phải là Phạm hạnh, không cần phải phá bá» tÆ°á»ng táºn; bốn phần sau thuáºn vá»›i Phạm hạnh cho nên phá bá» riêng biệt, phân tÃch tÆ°á»ng táºn má»›i hiển bà y vá» chân lý, cho nên không giống nhau. Trong phần bảy là Pháºt: 1) Dá»±a theo năm Ấm; 2) Dá»±a theo tÆ°á»›ng tốt; 3) Dá»±a theo thần thông. Nghiệp báo là nêu rõ sá»± việc cây thÆ°Æ¡ng và ng… Ba Ä‘iá»u trên đây Ä‘á»u dá»±a và o phần trÆ°á»›c phát khởi phần sau theo thứ tá»± nêu ra. Trong phần tám là Pháp, có sáu câu: 1) Giáo thanh tịnh; 2) Lý vá» quả; 3) Dá»±a theo duyên sinh-không sinh; 4) Dá»±a và o Thể tháºt-không tháºt; 5) Dá»±a và o tình là hÆ° vá»ng; 6) Thà nh và hoại là hợp và tán. Trong nà y gồm chung có ba nghóa: a) Tịnh là hai câu đầu; b) Nhiá»…m là hÆ° vá»ng; c) Không phải nhiá»…m-không phải tịnh là những câu còn lại. Bởi vì dá»±a theo ba tánh tùy theo thấy má»™t phần, tánh thuá»™c phần còn lại không khác, cho nên Ä‘á»u không phải là pháp. Lại dá»±a theo chấp, LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn nói: “Chấp Niết-bà n lấy Vô sinh tịch tịnh là m Thể, có năng lá»±c lìa xa ba khổ là m Dụng…, Ä‘á»u thà nh Pháp-Ngã và Ngã sở chấp, cho nên Ä‘á»u không phải là pháp.†Trong phần chÃn là Tăng: 1) Dá»±a theo phần vị mà cầu, Tăng nghóa là bốn HÆ°á»›ng-bốn Quả, bởi vì cùng chứng Vô ngã. Hòa hợp là ai? Vì váºy không có Tăng. 2) Dá»±a theo đức dụng mà cầu, nghóa là ba Minh- sáu Thông. 3) Dá»±a theo căn mà cầu, nghóa là A-la-hán Ä‘á»™n căn nhá» và o thá»i gian-nÆ¡i chốn má»›i đạt được giải thoát, gá»i là Thá»i giải thoát; lợi căn ngược lại vá»›i Ä‘iá»u nà y, gá»i là Phi thá»i giải thoát. Trong phần mÆ°á»i là Giá»›i, Tầm-TÆ° có thể biết. Trên đây là bốn phÆ°Æ¡ng tiện Tầm-TÆ° cÅ©ng gá»i là cầu trÃ: 1) Cầu theo danh, 2) Cầu nghóa, Cầu tá»± tánh, 4) Cầu sai biệt. Từ đây trở xuống là phần thứ hai trình bà y vá» trà quán sát đúng nhÆ° tháºt. Trong đó có sáu: 1) Nêu ra thá»i gian là m chá»— dá»±a của Phạm hạnh, đó là ba Ä‘á»i Ä‘á»u Không, đầu là tổng quát quán sát, sau là giải thÃch riêng biệt. Nghóa là bởi vì pháp hiện tại nà y không có Thể cho nên có thể dừng lại, không có chuyển và o trong Ä‘á»i quá khứ. Lại bởi vì không có Thể, cho nên không thể nà o tiếp tục chuyển và o Ä‘á»i vị lai. Lại bởi vì quá khứ diệt mất không có, cho nên không có váºt nà o có thể nối tiếp nhau chuyển và o hiện tại. Lại bởi vì vị lai không có Thể, cho nên không có pháp nà o có thể dấy khởi khiến cho đến hiện tại, sát-na trÆ°á»›c sau nên biết cÅ©ng nhÆ° váºy. 2) Nêu ra Thể của Phạm hạnh. 3) Nêu ra nÆ¡i chốn là m chá»— dá»±a của Phạm hạnh, đó là đối vá»›i mÆ°á»i pháp trên đây, pháp nà o là Phạm, Phạm ở nÆ¡i nà o? 4) Nêu ra chủ của Phạm hạnh. Dá»±a theo có-không có để nêu ra. 6) Dá»±a theo năm Ấm để nêu ra. Trong phần thứ ba là quán thà nh tá»±u lợi Ãch: Má»™t là trong thà nh tá»±u vá» quán, trÆ°á»›c nói vá» pháp, nhÆ° trên dá»±a theo ba Ä‘á»i quán sát mÆ°á»i pháp Ä‘á»u Không, cho nên nói phân biệt các pháp ba Ä‘á»i bình đẳng; sau nói vá» dụ, có thể biết. Hai từ “NhÆ° thị…†trở xuống trình bà y vá» tÆ°á»›ng của lợi Ãch có hai: 1) Lợi Ãch vá» hÆ° vá»ng không trở ngại tâm, nghóa là vì sao có thể không trở ngại? Bởi vì không giữ lấy tÆ°á»›ng. Vì sao không giữ lấy? Bởi vì không có tánh. 2) Lợi Ãch vá» soi chiếu rõ rà ng pháp giá»›i, pháp-dụ có thể biết. Lại cÅ©ng có thể trÆ°á»›c quán sát sáu pháp là thân… bình đẳng nhÆ° Không, sau quán sát bốn pháp là Pháºt… nhÆ° Không. Thứ tÆ° là kết luáºn vá» tên gá»i của quán, có thể biết. Giải đáp câu há»i thứ nhất, xong. Từ đây trở xuống là đáp vá» câu há»i thứ hai. Do thà nh tá»±u vá» hà nh của quán trÆ°á»›c đây, cho nên lại tiếp tục tu thắng hạnh tiến và o phần vị Tháºp Trú. Trong văn có ba: Má»™t là quán sâu và o quả trÃ; hai là tăng trưởng Äại Bi; ba từ “Tất phân biệt…†trở xuống là dùng lý dẫn dắt hai loại trÆ°á»›c, tức là ba tâm-ba giá»›i thà nh tá»±u ba đức-ba thân… Bởi vì văn trÆ°á»›c kia, ở trong Trú thứ nhất đạt được má»™t phần của mÆ°á»i Lá»±c, nay hà nh thà nh tá»±u tiến và o phần vị cho nên phân rõ vá» lúc đầu, văn phần má»™t-hai có thể biết. Trong phần ba có hai: Äầu là pháp, sau là dụ. Trong pháp có hai: 1) Dùng lý dẫn dắt Bi, nghóa là không rá»i bá» tịch diệt, không rá»i bá» chúng sinh, bởi vì Không-Hữu không hai là chúng sinh, Bát-nhã Äại Bi là má»™t tâm. 2) Dùng lý dẫn dắt quả, nghóa là thá»±c hà nh vá» nghiệp Vô thượng mà không cầu báo, bởi vì tức là Không cho nên không cầu, bởi vì không hoại cho nên thÆ°á»ng hà nh, cÅ©ng là hà nh Trung đạo Chỉ-Quán cùng thá»±c hà nh không vÆ°á»›ng và o Không-Hữu. Vì sao đạt được nhÆ° váºy? Bởi vì quán sát các pháp nhÆ° huyá»…n…, không có Thể nhÆ° huyá»…n, hiện tại tháºt nhÆ° má»™ng, có tác dụng nhÆ° chá»›p, duyên tụ nhÆ° tiếng vang, thà nh sá»± nhÆ° biến hóa. Trong đáp vá» câu há»i thứ ba, có hai: Má»™t là nhắc lại phần trÆ°á»›c, hai là phát khởi phần sau. Trong phát khởi phần sau, có hai lá»›p hiển bà y vá» nhân Ãt đạt được quả lá»›n, trong đó Ä‘á»u có hai: TrÆ°á»›c là nêu ra, sau là giải thÃch. Lá»›p thứ nhất trong nêu ra, dùng Ãt phÆ°Æ¡ng tiện là nhân, mau chóng đạt được… là quả. Trong giải thÃch, vì sao Ãt nhân mà mau chóng đạt được quả lá»›n? Giải thÃch bởi vì thÆ°á»ng vui vá»›i quán sát vá» pháp không hai nhÆ° Bi-TrÃ, Không-Hữu…, cho nên mau chóng đạt được, vì váºy nói rằng Ä‘iá»u nà y là có. Trong lá»›p thứ hai, nêu ra lúc má»›i phát tâm là nhân, liá»n thà nh Chánh giác là quả; cÅ©ng là trở lại giải thÃch Ä‘iá»u trÆ°á»›c, nghóa là trÆ°á»›c đây nói mau chóng đạt được quả Pháºt, nhÆ°ng chÆ°a biết lúc nà o gá»i là mau chóng đạt được, nay giải thÃch là lúc phát tâm liá»n đạt được. Văn sau nói Bồ-tát má»›i phát tâm tức là Pháºt, cho nên cùng vá»›i các NhÆ° Lai trong ba Ä‘á»i nhÆ° nhau. Äây là trình bà y vá» lúc hạnh đầy đủ tiến và o phần vị liá»n đạt được phần vị Phổ Hiá»n, má»™t phần vị tức là tất cả các phần vị, cho đến quả Pháºt không có gì không đầy đủ trá»n vẹn, cho nên nói là Chánh giác. Sau giải thÃch vì sao đạt được nhÆ° váºy? Bởi vì nháºn biết tất cả chân tháºt, là hiển bà y vá» lý đầy đủ; đầy đủ thân Tuệ, là hiển bà y vá» trà đức đầy đủ; không từ nÆ¡i khác mà tá» ngá»™, là bên trong tá»± nhiên giác ngá»™ thông suốt, lẽ nà o là trong nhân nói quả hay sao? Äây là hà nh vị Phổ Hiá»n của Nhất thừa, nhân quả viên dung ngay trong nhau vô ngại, cho nên Ä‘Æ°a đến nhÆ° váºy. ThÃch hợp nên suy nghó dá»±a theo đây. ------------------------------ <è©ž>Phẩm 13: SÆ PHÃT TÂM Bá»’ TÃT CÔNG ÄỨC</è©ž> GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Bổn giác huân táºp từ bên trong, Äại tâm bắt đầu phát khởi, cho nên nói là Phát tâm; thà nh tá»±u công hạnh, thiết láºp phần vị gá»i là Bồ-tát; công vượt lên trên nhiá»u kiếp, đức rá»™ng lá»›n nhÆ° trần sa, cho nên nói là Công đức; đây là trình bà y vá» công đức sÆ¡ phát tâm của Bồ-tát. Ở đây đã phân rõ bởi vì giản lược Nhị thừa cho nên nói là Bồ-tát, giản lược tâm cuối cùng cho nên nói là SÆ¡ phát; đây là trình bà y vá» công đức do phát tâm thâu nhiếp, không phải là phân rõ vá» tÆ°á»›ng của phát tâm, cho nên lấy là m tên gá»i của phẩm. à đưa ra có ba: Tháºp Trú và Phạm Hạnh trÆ°á»›c đây trình bà y vá» Thể của hà nh vị, nay hiển bà y vỠđức thù thắng ấy cho nên Ä‘Æ°a ra. Cuối phẩm trÆ°á»›c và o lúc má»›i phát tâm liá»n thà nh Chánh giác, nhÆ°ng chÆ°a biết tâm nà y có công đức gì mà có thể nhÆ° váºy, vì thế Ä‘Æ°a ra để giải thÃch vá» nghóa nà y. Hai phẩm trÆ°á»›c đây dùng pháp dá»±a và o cÆ¡ mà nói khiến cho hà nh vị có phạm vi giá»›i hạn, nay thì dùng cÆ¡ dá»±a và o pháp để hiển bà y vỠđức lượng là không có giá»›i hạn. Vì váºy hai phẩm trÆ°á»›c gồm chung hai Giáo đồng-biệt, nay thì chỉ trình bà y vá» Biệt giáo vốn là sá»± huyá»n diệu của Nhất thừa, vá» sau trong kệ dùng ngôn từ tuyệt vá»i để ca ngợi thuáºt lại, cho nên tiếp tục Ä‘Æ°a ra. TÔNG THÚ: Phân rõ vá» sÆ¡ phát tâm thâu nhiếp công đức của Phổ Hiá»n, đầy đủ phần lượng nhân quả sánh cùng pháp giá»›i, là Tôn của phẩm nà y. GIẢI THÃCH VÄ‚N: Ở trong phẩm nà y có phần thuyết giảng là bốn phần: Má»™t là Thỉnh, hai là Thuyết, ba là Chứng, bốn là Tụng. Nay là phần Thuyết, trong đó có hai: Äầu là trÆ°á»ng hà ng nói phân tán, sau là kệ tụng thâu nhiếp toà n bá»™. Trong phần đầu cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c là cõi nà y, sau là kết luáºn nối thông. Trong phần trÆ°á»›c cÅ©ng có hai: Má»™t là chÃnh thức thuyết giảng, hai là chứng minh thà nh tá»±u. Trong phần má»™t cÅ©ng có hai: Äầu là há»i, sau là đáp. Trong đáp có ba: Má»™t- Tổng quát ca ngợi vá» rất sâu xa(tháºm thâm) khiến cho sinh tâm mong má»i; Hai- So sánh hiển bà y vá» thù thắng là m sinh khởi niá»m tin thanh tịnh (tịnh tÃn); Ba- Ngay nÆ¡i tÆ°á»›ng phân rõ vá» sâu xa khiến cho phát sinh hiểu biết chÃnh xác (Chánh giải). Äầu trong phần thÆ°a há»i, Äế ThÃch thÆ°a há»i là ở cõi trá»i cho nên hiển bà y vá» công đức tá»± tại, Pháp Tuệ thuyết giảng là Tuệ xứng vá»›i pháp thì má»›i cùng táºn ranh giá»›i của công đức. Hai là trong phần thuyết giảng, có hai: Má»™t- Ca ngợi vá» sâu xa khiến cho tin tưởng; Hai- Từ “Tuy nhiên…†trở xuống là chÃnh thức thuyết giảng khiến cho hiểu biết. Lại giải thÃch trÆ°á»›c là dấy khởi mong má»i của há», sau là chÃnh thức trao cho lý pháp. Lại giải thÃch trÆ°á»›c là hiển bà y vá» Thể rất sâu xa, sau là trình bà y vá» Dụng rá»™ng lá»›n. Lại giải thÃch trÆ°á»›c là hiển bà y vá» Nghóa rất sâu xa, sau là hiển bà y vá» Giáo rất rá»™ng lá»›n. Trong phần trÆ°á»›c, câu đầu là tổng quát, sáu câu là riêng biệt: 1) Tá»± mình không có thể biết được; 2) NgÆ°á»i khác nghe không tin được; 3) TÆ° duy không hiểu được; 4) Nói ra không sáng tá»; 5) Tu tuệ không có thể thông suốt; 6) Trà do báo sinh ra không có thể phân biệt, bởi vì rất sâu xa. Lại giải thÃch: 1) Giáo lượng khó biết; 2) Nghóa sâu khó tin; 3) TÆ° duy khó hiểu; 4) Ứng giáo khó nói; 5) Muốn chứng khó thông; 6) Kể ra cùng táºn cho nên khó phân biệt. Thứ hai là trong phần so sánh hiển bà y vá» thù thắng, toà n bá»™ có 11 Ä‘oạn so sánh: 1) Dá»±a theo dụ để so sánh vá» lợi Ãch chúng sinh; 2) Dá»±a theo dụ để so sánh vá» bÆ°á»›c Ä‘i và quốc Ä‘á»™; 3) Dụ vá» tÃnh kiếp thà nh hoại; 4) Dụ vá» khéo léo nháºn biết dục lạc; 5) Dụ vá» khéo léo nháºn biết các căn; 6) Dụ vá» khéo léo nháºn biết hy vá»ng; 7) Dụ vá» khéo léo nháºn biết phÆ°Æ¡ng tiện; 8) Dụ vá» khéo léo nháºn biết tâm ý ngÆ°á»i khác; 9) Dụ vá» khéo léo nháºn biết tÆ°á»›ng của nghiệp; 10) Dụ vá» khéo léo nháºn biết phiá»n não; 11) Dụ vá» công đức cúng dÆ°á»ng Pháºt. Trong luáºn thâu nhiếp là m thà nh sáu: Ba loại đầu là ba, năm loại tiếp là má»™t, hai loại tiếp là má»™t, má»™t loại sau là má»™t, cho nên là m thà nh sáu. Giải thÃch có ba môn: Má»™t-Äối vá»›i sáu tháºm thâm trÆ°á»›c đây; hai-Dá»±a theo tâm Bồ-Ä‘á» tÆ°Æ¡ng tá»± của Bồ-tát; ba-Dá»±a theo đối trị sáu chÆ°á»›ng. Trong Dụ má»™t có hai: TrÆ°á»›c là so sánh để hiển bà y vá» thù thắng, sau từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch nguyên cá»› vá» thù thắng. Trong phần trÆ°á»›c có mÆ°á»i lá»›p là m thà nh hai: Äầu là má»™t lá»›p nói riêng biệt, sau là chÃn lá»›p nói gồm chung. Trong lá»›p đầu có bốn: Má»™t-Nêu ra sá»± rá»™ng rãi; hai-ChÃnh thức nêu ra há»i; ba-Äáp để hiển bà y vá» rá»™ng rãi; bốn-Phân rõ vá» vượt lên trên. Trong phần má»™t cÅ©ng có bốn rá»™ng rãi: 1) Äã cúng dÆ°á»ng rá»™ng rãi đó là Tăng-kỳ chúng sinh…; 2) Sá»± cúng dÆ°á»ng rá»™ng rãi đó là tất cả váºt dụng Æ°a thÃch; 3- Thá»i gian cúng dÆ°á»ng rá»™ng rãi đó là má»™t kiếp…; 4- Lợi Ãch rá»™ng rãi khiến cho tu năm giá»›i… Trong chÃn lá»›p sau cÅ©ng có bốn: 1) Cùng nêu ra chÃn sá»±, trong đó cÅ©ng có đủ bốn rá»™ng rãi, dá»±a theo phần má»™t thì biết, chỉ tăng thêm nhiá»u… là khác; 2) Há»i; 3) Äáp; 4) Vượt lên trên; Ä‘á»u có thể biết mà thôi. Trong phần hai là giải thÃch hiển bà y vá» thù thắng có hai: 1) Nguyên cá»› thế nà o là chÃnh thức nêu ra vặn há»i, nêu ra vặn há»i có hai ý: Má»™t là nói rằng nhÆ° trÆ°á»›c đã nói công đức rất nhiá»u, vì sao so vá»›i đây mà không phải là tÆ°Æ¡ng tá»±; vì váºy giải thÃch rằng Bồ-tát má»›i phát tâm không vì phạm vi giá»›i hạn bấy nhiêu… cho nên không phải là so sánh. Hai là nói rằng sÆ¡ tâm của Bồ-tát có công đức thù thắng gì mà vượt lên trên phần vị trÆ°á»›c; giải thÃch rằng bởi vì Ä‘á»u mong muốn không Ä‘oạn mất chủng tá» Pháºt…, cho nên vượt qua trÆ°á»›c. Các văn sau Ä‘á»u dá»±a theo đây. 2) Từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là giải thÃch vá» thà nh tá»±u. Trong giải thÃch vá» thà nh tá»±u có hai: Má»™t là trình bà y không bởi vì sá»± có phạm vi giá»›i hạn mà phát tâm, hiển bà y vá» bốn rá»™ng rãi trÆ°á»›c đây không phải là rá»™ng rãi; hai từ “Dục bất Ä‘oạn Pháºt chủng…†trở xuống là trình bà y bởi vì sá»± không có phạm vi giá»›i hạn mà phát tâm, cho nên hiển bà y phần vị nà y vượt lên trên phần vị kia. Trong phần nà y có mÆ°á»i hai câu: Má»™t câu đầu vượt qua phần vị là tổng quát, bởi vì tâm Bồ-Ä‘á» là chủng tá» Pháºt mà Bồ-tát luôn luôn phát khởi gá»i là không Ä‘oạn mất; lại Bồ-tát giáo hóa chúng sinh tồn tại trong chủng tá» NhÆ° Lai, không khiến cho chá»n lấy quả nhá» bé cÅ©ng gá»i là không Ä‘oạn mất, không giống nhÆ° năm giá»›i trÆ°á»›c đây. Những câu còn lại là riêng biệt: 1) Tâm vượt qua, dá»±a theo sau nên nói là muốn dùng tâm Từ Bi là m cho trà n đầy mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thế giá»›i, vượt qua mÆ°á»i Tăng-kì thế giá»›i… trÆ°á»›c đây. 2) Hạnh vượt qua, đó là muốn hóa Ä‘á»™ tất cả chúng sinh, vượt qua phạm vi giá»›i hạn trÆ°á»›c đây, cho nên nói là tất cả. 3) Biết vượt qua tÆ°á»›ng của Khà thế giá»›i thà nh-hoại, là biết nÆ¡i chốn mà mình giáo hóa, đó là biết thà nh-hoại sai biệt; lại biết thà nh tức là hoại…, là Nhất thiết trà của Pháºt, cho nên rá»™ng rãi. 4) Biết chủng loại quả báo cấu-tịnh của chúng sinh trong Khà thế giá»›i, Ä‘á»u do nghiệp khác nhau, tức là trà vá» nghiệp lá»±c. 5) Biết Thể của Khà thế giá»›i trÆ°á»›c đây vốn thanh tịnh, là trà nhÆ° lý. 6) Biết vá» Sinh-Sá»-Táºp thô tế của chúng sinh đã giáo hóa, là trà láºu táºn, đó là biết ngay nÆ¡i Không ấy cÅ©ng tức là trở thà nh chÆ°á»›ng ngại… 7) Sinh tá» trà thông nà y tức là Thiên nhãn lá»±c. 8) Căn lá»±c trÃ. 9) Tha tâm trÃ. 10) Tam đạt trà nà y cÅ©ng có Túc mạng trÃ. CÅ©ng là trà nhÆ° lý. Lại trong 11 loại nà y, hai loại đầu là Äại Bi, chÃn loại còn lại là Äại TrÃ; trong trà thì loại thứ năm và mÆ°á»i má»™t là Nhất thiết trà của Pháºt địa, còn lại là Nhất thiết chủng trÃ, bởi vì hoà n toà n không có phạm vi giá»›i hạn cho nên vượt lên trên. Trong Dụ hai là so sánh vá» bÆ°á»›c Ä‘i và quốc Ä‘á»™ cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c trình bà y vá» và dụ vốn không kịp được, sau từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch hiển bà y vá» tÆ°á»›ng thù thắng. Trong phần trÆ°á»›c, tÆ°á»›ng của dụ có 100 lá»›p, mÆ°á»i lá»›p đầu nói riêng biệt, còn lại là nói tổng quát. Trong giải thÃch có hai: TrÆ°á»›c là nêu ra vặn há»i, sau là giải thÃch thà nh tá»±u. Trong giải thÃch thà nh tá»±u cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c trình bà y vá» không bởi vì sá»± có phạm vi giá»›i hạn để hiển bà y không kịp được trÆ°á»›c đây, sau từ “Tất vi…†trở xuống là trình bà y vá» không có phạm vi giá»›i hạn để hiển bà y phần vị nà y vượt qua phần vị trÆ°á»›c. Trong phần nà y cÅ©ng có 12 câu: Hai câu đầu dá»±a theo Bi tâm, đầu là tổng quát nêu ra, sau là giải thÃch riêng biệt, đó là muốn giúp để vượt qua mà đạt được quả cho nên nói là Vì; mÆ°á»i câu tiếp dá»±a theo TrÃ, bởi vì thà nh tá»±u trà tá»± tại, trong đó má»™t câu đầu là tổng quát nháºn biết, tám câu tiếp là hiển bà y riêng biệt, má»™t câu sau cuối là kết luáºn vỠý. Lại má»™t câu đầu là nháºn biết rá»™ng rãi khắp tất cả má»i nÆ¡i, tám câu tiếp là nháºn biết lá»›p lá»›p liá»n tiến và o vô ngại. Trong nà y: 1) Äại và Tiểu ngay trong nhau; 2) Nhiá»u và Ãt ngay trong nhau; 3) Rá»™ng và hẹp; 4) Má»™t và nhiá»u; 5) Hòa và o nhau; 6) Nhiá»…m và tịnh; 7) Trùng trùng Äế võng; 8) Sinh khởi lẫn nhau. Trong tám loại nà y có hai nghóa, là ngay trong nhau-hòa và o nhau (tÆ°Æ¡ng tức-tÆ°Æ¡ng nháºp); hai loại nà y Ä‘á»u có hai, đó là đồng thể-dị thể; hai loại nà y lại có hai nghóa, có thể thà nh tá»±u hòa và o trong nhau: Má»™t- Dá»±a theo Duyên khởi môn; hai-Dá»±a theo Chân tánh môn. Trong môn đầu cÅ©ng có hai nghóa: 1) Dá»±a theo Thể, có nghóa vá» Không-Hữu cho nên có thể ngay trong nhau; hai-Dá»±a theo Dụng, có nghóa vá» có lá»±c-không có lá»±c cho nên có thể hòa và o nhau. Dá»±a theo Duyên, có nghóa đợi chá»-không đợi chá», cho nên có hai môn đồng-dị. Dá»±a theo Tánh cÅ©ng có hai nghóa: 1-Không hoại duyên cho nên hòa và o nhau; 2) TÆ°á»›ng của duyên không còn cho nên ngay trong nhau, Ä‘á»u là nghóa vá» viên dung vô ngại tá»± tại, dá»±a theo trên suy nghó vá» Ä‘iá»u nà y. Trong Dụ ba là so sánh vá» tÃnh số kiếp, trong nà y cÅ©ng có hai: Äầu là trình bà y vá» và dụ vốn không có thể kịp được, sau từ “Hà dó cố…†trở xuống giải thÃch vá» tÆ°á»›ng vượt lên trên. Trong phần đầu cÅ©ng có hai: Má»™t là phân rõ vá» dụ rá»™ng lá»›n, hai là so sánh để hiển bà y vá» vượt lên trên. Trong phần má»™t: Äầu là phân rõ vá» Äông phÆ°Æ¡ng có mÆ°á»i lá»›p tăng lên gấp bá»™i có thể biết, sau là tÆ°Æ¡ng tá»± kết luáºn vá» chÃn phÆ°Æ¡ng cÅ©ng Ä‘á»u có mÆ°á»i. Hai là trong giải thÃch, trÆ°á»›c là nêu ra-sau là giải thÃch. Trong giải thÃch có hai: Äầu là không bởi vì nháºn biết phạm vi giá»›i hạn nhÆ° váºy…, cho nên vượt qua trÆ°á»›c; sau từ “Bồ-tát dục tất liá»…u tri…†trở xuống là trình bà y bởi vì nháºn biết vá» sá»± không có phạm vi giá»›i hạn, cho nên không thể và dụ. Trong phần nà y có mÆ°á»i câu: Má»™t câu đầu là nháºn biết tổng quát; tám câu tiếp là nháºn biết riêng biệt. Sao nói là phân biệt nháºn biết? Äó là nhÆ° váºy hòa và o trong nhau trùng trùng thâu nhiếp nhau tá»± tại vô ngại, nhÆ° váºy nháºn biết mà thôi. CÅ©ng có thể đầu là bình thÆ°á»ng khắp nÆ¡i mà nháºn biết, sau là trùng trùng hòa và o trong nhau vô ngại mà nháºn biết hiển bà y vá» tÆ°á»›ng thuần thục. Trong tám câu nà y: Dà i và ngắn ngay trong nhau, dà i là Äại kiếp-ngắn là Tiểu kiếp, lại thế giá»›i Ta-bà là kiếp ngắn, thế giá»›i An Lạc… là kiếp dà i, ngay trong nhau cho nên vô ngại. Má»™t và nhiá»u ngay trong nhau. Dá»±a theo có và không có Pháºt, nhÆ° Trang Nghiêm kiếp và Hiá»n kiếp… là kiếp có Pháºt, nhÆ° vượt qua Tinh Tú kiếp vá» sau có sáu vạn hai ngà n kiếp Ä‘i qua trống trải không có Pháºt, bởi vì hai kiếp nà y ngay trong nhau. Dá»±a theo Pháºt nhiá»u và Ãt, nhÆ° trong Tinh Tú kiếp có tám vạn Äức Pháºt xuất thế, là vô lượng Äức Pháºt trong má»™t kiếp, nhÆ° lúc Äức Pháºt Äại Thông Trà Thắng xuất thế, Phạm VÆ°Æ¡ng ca ngợi rằng: Có lúc ngà n kiếp… Ä‘i qua trống trải không có Pháºt, nay má»›i được thấy má»™t Äức Pháºt Äại Thông, cÅ©ng ngay trong nhau cho nên nói váºy. Khác và không khác, là thuần-tạp vô ngại, hoặc quá khứ-vị lai gá»i là khác, hiện tại gá»i là không khác, quá khứ-vị lai tiến và o hiện tại, hiện tại tiến và o quá khứ-vị lai cho nên nói váºy. Hết và không hết, là còn-mất vô ngại, nhÆ° trá»i-ngÆ°á»i thấy kiếp không còn, quốc Ä‘á»™ nà y thÆ°á»ng an ổn… Má»™t niệm tức là vô lượng kiếp, bởi vì tÃch lÅ©y nhiá»u niệm trở thà nh kiếp, không có Thể của kiếp riêng biệt cho nên tức là niệm. Có và không có hòa và o nhau, là suy ra vá»ng trở vá» chân, kiếp hòa và o không có kiếp, dá»±a và o chân khởi lên vá»ng, không có kiếp hòa và o kiếp; lại đầu là lấy sá»± theo lý, sau là lấy lý theo sá»±, cho nên vô ngại. Trong kết luáºn, đầu là tổng quát kết luáºn vá» Ä‘iá»u đã nháºn biết, sau là kết luáºn vá» bổn thệ ấy, vì thế công đức giống nhÆ° quả Pháºt, cho nên không thể nói được. Trong Dụ bốn là so sánh vá» nháºn biết dục lạc của chúng sinh, cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» và dụ vốn không có thể kịp được, mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có mÆ°á»i lá»›p tăng lên gấp bá»™i có thể biết; sau từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch vá» vượt lên trên. Trong đó đầu là nêu ra nguyên cá»› thù thắng, sau là giải thÃch nguyên cá»› thù thắng. Trong nà y, trÆ°á»›c không bởi vì phạm vi giá»›i hạn… là trình bà y vá» trÆ°á»›c đây không kịp được lúc nà y, sau từ “Dục tất tri…†trở xuống là trình bà y vá» tÆ°á»›ng vượt qua trÆ°á»›c. Trong phần nà y: Má»™t câu đầu là tổng quát, đó là dùng trà lá»±c của NhÆ° Lai nháºn biết dục lạc của tất cả chúng sinh, nháºn biết đối vá»›i biển dục lạc của chúng sinh, cho nên nói là đủ loại dục lạc. Sau trong phần hiển bà y riêng biệt có hai: Äầu là dá»±a theo pháp nháºn biết riêng biệt, sau từ “Nhất nhất chúng sinh…†trở xuống là dá»±a theo con ngÆ°á»i nháºn biết tất cả. Luáºn nói rằng trÆ°á»›c là nháºn biết tất cả, sau gá»i là nháºn biết vi tế cÅ©ng được. TrÆ°á»›c là tÆ°á»›ng khác nhau, sau là tÆ°á»›ng giống nhau. Trong phần trÆ°á»›c có 23 câu: Dá»±a theo tâm mong cầu của chúng sinh, riêng biệt gá»i là vô lượng ham muốn (dục), cùng mong má»i má»™t quả thì gá»i là má»™t ham muốn, tuy cùng mong má»i má»™t quả, nhÆ°ng mong cầu thá»±c hà nh luôn luôn sai khác, cho nên nói là không hủy hoại tánh của tất cả các ham muốn. Lại bởi vì niệm của hy vá»ng không hai, cùng là trong cảnh sai khác do nhiá»u ham muốn thâu nhiếp, tâm-pháp không khác nhau cho nên nói tức là má»™t, mà do vui thÃch sai biệt cho nên nói là không hủy hoại. Äây là dá»±a theo tâm của má»™t chúng sinh, dục lạc trÆ°á»›c sau nhiá»u loại nhÆ°ng ngay trong nhau vô ngại mà thôi. Chỉ ra dục lạc nhiá»u loại sâu rá»™ng nhÆ° biển. Chúng sinh khác loại, biển tâm dục lạc duyên khởi vô ngại vốn là ngay trong nhau; lại biết thiện ác vô ký của má»™t chúng sinh, tất cả chúng sinh cÅ©ng nhÆ° váºy, cho nên nói váºy. Ở trong má»™t chúng sanh tuỳ theo ba Ä‘á»i, dục lạc trÆ°á»›c sau đủ loại mà biết, má»—i má»™t chúng sinh thảy Ä‘á»u nhÆ° váºy, cho nên nói là tất cả nhÆ° nhau. Trong đó chủng loại giống nhau thì gá»i là tÆ°Æ¡ng tá»±, những vui thÃch khác nhau thì gá»i là không tÆ°Æ¡ng tá»±. Dá»±a theo Tam thừa thì ham muốn sai khác gá»i là tất cả, cùng quy vá» Nhất thừa thì gá»i là chỉ má»™t ham muốn, tháºt ra thì Nhất thừa gá»i là má»™t ham muốn, quyá»n biến tách ra Tam thừa gá»i là tất cả các ham muốn. Lại dá»±a theo duyên khởi vô ngại, gồm chung các phần vị Tá»±- Tha…, có thể biết. Cùng quả trà của Pháºt, vốn là trà lá»±c vá» dục là trong mÆ°á»i Lá»±c. Cầu mong Tam thừa… gá»i là có ham muốn báºc Thượng, cầu mong Nhất thừa gá»i là ham muốn Vô thượng. Äối vá»›i nÆ¡i đã mong cầu, nếu nhÆ° đến cuối cùng thì gá»i là ham muốn Vô dÆ°, trái lại vá»›i trÆ°á»›c thì gá»i là Hữu dÆ°. Cầu lý gá»i là nhÆ° nhau, cầu sá»± gá»i là không nhÆ° nhau. Nhá» và o tâm sở khác thì có chá»— dá»±a, má»™t mình khởi lên nhiá»u ham muốn gá»i là không có chá»— dá»±a; lại dá»±a và o cảnh khởi lên ham muốn gá»i là có nÆ°Æ¡ng tá»±a, nháºn biết cảnh chỉ là tâm, tâm khởi lên không có nhá» cáºy gá»i là không có nÆ°Æ¡ng tá»±a. Mong cầu giống nhau gá»i là chung, mong cầu khác nhau gá»i là không chung. Ham muốn còn ở phần vị của nhân gá»i là Hữu biên, đến phần vị của Pháºt quả gá»i là Vô biên, bởi vì hoặc chÆ°á»›ng phiá»n não không còn. Thuáºn vá»›i lý gá»i là ham muốn thiện, trái vá»›i lý gá»i là ham muốn bất thiện. Tùy theo lÆ°u chuyển gá»i là Thế gian, ngược vá»›i lÆ°u chuyển gá»i là Xuất thế gian. Mong cầu Trà đức của Pháºt gá»i ham muốn thuá»™c Äại TrÃ. Mong cầu Äoạn đức của Pháºt gá»i là ham muốn thanh tịnh. Vượt qua phần vị phà m phu-Tiểu thừa gá»i là ham muốn thù thắng. Mong cầu thà nh tá»±u các địa Bồ-tát là ham muốn chứng trà Bát- nhã. Lại trong luáºn giải thÃch: Ham muốn Äại Trà ở phần vị chủng tánh, ham muốn thanh tịnh là phần vị Kiến đạo, thù thắng là phần vị Tu đạo, Vô ngại trà là phần vị không có công dụng từ Äịa thứ tám trở lên. Ở phần vị của Pháºt quả, Äại Trà vô ngại viên minh giải thoát. Nhiá»…m mà không nhiá»…m gá»i là ham muốn thanh tịnh, không nhiá»…m mà nhiá»…m gá»i là không thanh tịnh; lại nếu lìa xa danh lợi của thế gian thì gá»i là thanh tịnh, mong cầu danh lợi của thế gian thì gá»i không thanh tịnh. Nhiá»u mong cầu gá»i là rá»™ng, Ãt mong cầu gá»i là hẹp; lại Äại Bi cứu giúp chúng sinh gá»i là rá»™ng, chuyên cầu tá»± mình giải thoát gá»i là hẹp. 2 3-Mong cầu sâu xa gá»i là vi tế, mong cầu cạn cợt gá»i là thô thiển. Trong phần sau là dá»±a theo con ngÆ°á»i phân rõ vá» tÆ°á»›ng giống nhau của ham muốn, đầu là đưa ra mÆ°á»i số nêu ra tên gá»i có tám, đây là giảm số mÆ°á»i: Bởi vì ná»—i khổ sinh tá» bức bách cho nên mong muốn vui vá»›i Niết-bà n, nghóa là bởi vì khổ mà nghó đến vui, nhÆ° ở trong tù mong cầu thoát ra. Ở trong sá»± việc thiện ác, nhá» nghe rồi tÆ° duy mà sinh khởi dục lạc, cho nên gá»i là ham muốn phÆ°Æ¡ng tiện. Äối vá»›i sá»± việc vừa ý mong cầu gá»i là ham muốn hy vá»ng. Äạt được rồi không rá»i bá» gá»i là ham muốn vÆ°á»›ng và o ý vị. Do chủng tá» của nhân vốn có sinh ra gá»i là tùy theo nhân sinh ra; lại từ TÆ° và Tưởng sinh ra, kinh nói: “Ham muốn-ham muốn nháºn biết nguồn gốc của ông chỉ từ TÆ° và Tưởng sinh ra, nay ta không nghó đến ông, ông cÅ©ng không có thể sinh ra.†Bên ngoà i dá»±a và o cảnh sinh ra gá»i là tùy duyên sinh, lại vì thiện ác thay đổi trái ngược dẫn dắt sinh ra cÅ©ng gá»i là tùy duyên sinh. Không có pháp nà o không cầu gá»i là ham muốn tất cả, lại cầu Niết-bà n diệt hết tất cả cÅ©ng gá»i là ham muốn tất cả. Mở rá»™ng mong cầu các pháp gá»i là ham muốn tất cả, lại mong cầu Vô biên Bồ-Ä‘á» cÅ©ng gá»i là ham muốn tất cả. Trong phần sau là tổng quát kết luáºn, mạng lÆ°á»›i ham muốn (dục võng) có ba nghóa: 1) Nghóa vá» khó thoát ra, nhÆ° lÆ°á»›i giăng của thế gian thì cá chim khó thoát khá»i, do đủ loại lÆ°á»›i giăng của ham muốn mà sinh tá» khó thoát ra. Äây là dá»±a theo nhiá»…m dục. 2) Nghóa vá» gạn lá»c, nhÆ° lÆ°á»›i gạn lá»c ở thế gian, nghóa là khởi lên ham muốn thanh tịnh lá»c lấy các hữu tình, khiến cho ra khá»i biển khổ sinh tá». Văn sau nói: Báºc Pháp VÆ°Æ¡ng trà tuệ đã nói ham muốn là nguồn gốc của các pháp, nên dấy khởi ham muốn thanh tịnh quyết chà mong cầu Vô thượng đạo. Äây là dá»±a theo tịnh dục. 3) Nghóa vá» chiếu rá»i kÃn đáo, nhÆ° lÆ°á»›i giăng của Äế ThÃch sai biệt, các ham muốn nhiá»…m-tịnh Ä‘an xen qua lại, trùng trùng vô ngại hòa và o nhau cho nên nói là lÆ°á»›i giăng. Äây là dá»±a theo Thể của ham muốn. Trong Dụ năm là so sánh vá» nháºn biết các căn dá»±a theo và dụ, cÅ©ng thuáºn theo hiển bà y đầy đủ bởi vì chủng loại giống nhau, cho nên trong văn sÆ¡ lược phân rõ, là mong cầu đủ loại trà lá»±c vá» các căn trong mÆ°á»i Lá»±c của NhÆ° Lai. Trong Dụ sáu hy vá»ng và dục trÆ°á»›c đây khác nhau thế nà o? Gồm chung tức là má»™t. Trong đó có phân biệt, dục dá»±a và o bắt đầu cho nên nói trÆ°á»›c căn, hy vá»ng dá»±a và o cuối cùng cho nên nói sau căn. Trong Dụ bảy vá» nháºn biết phÆ°Æ¡ng tiện, tạo ra duyên dấy khởi hạnh gá»i là phÆ°Æ¡ng tiện, là phÆ°Æ¡ng tiện phát nghiệp cho nên không giống nhÆ° nghiệp. Trong Dụ tám vá» nháºn biết tâm ý, bởi vì cầu Tha tâm trà của NhÆ° Lai, trÆ°á»›c đây trình bà y vá» pháp của tâm, ở đây phân rõ vá» Thể của tâm. Trong Dụ chÃn vá» nháºn biết tÆ°á»›ng của nghiệp, là cầu trà lá»±c vá» nghiệp trong mÆ°á»i Lá»±c của Pháºt. Năm môn trên đây Ä‘á»u tóm lược nêu ra, tÆ°Æ¡ng tá»± dục môn ở trên, nên biết! Trong Dụ mÆ°á»i là so sánh vá» khéo léo nháºn biết phiá»n não, có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» và dụ vốn không có thể kịp được, sau là giải thÃch hiển bà y vá» tÆ°á»›ng thù thắng. Trong tÆ°á»›ng thù thắng: TrÆ°á»›c là nêu ra, sau là giải thÃch. Trong giải thÃch: TrÆ°á»›c là không bởi vì nháºn biết phạm vi giá»›i hạn cho nên hiển bà y ở đây vượt qua trÆ°á»›c, sau từ “Tất dục phân biệt…†trở xuống là trà lá»±c Láºu táºn không có phạm vi giá»›i hạn cho nên trình bà y trÆ°á»›c đây vốn không kịp được. Trong nà y, câu đầu là tổng quát, từ “Sở vị…†trở xuống là hiển bà y riêng biệt, có mÆ°á»i tám câu, sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra mÆ°á»i môn phân biệt: Hai câu đầu dá»±a theo nặng nhẹ phân biệt, đó là tâm há»i hợt khởi lên gá»i là phiá»n não nhẹ, tâm sâu nặng khởi lên gá»i là phiá»n não nặng. Lại vi tế khởi lên dá»… ngăn chặn gá»i là nhẹ, thô thiển khởi lên khó chấm dứt gá»i là nặng. Lại chánh sá» là nặng, táºp khà sót lại là nhẹ. Lại căn bản phiá»n não là nặng, tùy phiá»n não là nhẹ. Lại trong tùy phiá»n não thì Tiểu tùy là nhẹ, Thượng-Trung tùy là nặng có thể biết. Có hai câu, dá»±a theo Sá»-Triá»n phân biệt. Sá» gá»i là mÆ°á»i Sá», tức là năm Kiến và Nghi-Tham-Sân-Si-Mạn. Triá»n gá»i là mÆ°á»i Triá»n, tức là Vô tà m-Vô quý-Thụy-Hối-Kiên-Táºt-Trạo-Hôn-Phẫn và Phú. Luáºn Äịa Trì và Du Già nói là tám Triá»n trừ ra Phẫn và Phú, vì sao trừ ra? Bởi vì có Luáºn sÆ° nói: “Phẫn và Phú là tánh của Sá», nghóa là Phẫn là tánh của Sá» thuá»™c Sân, Phú là tánh của Sá» thuá»™c Tham, vì ham lợi của ngÆ°á»i khác mà che giấu lá»—i lầm của mình.†Sá» và Triá»n khác nhau thế nà o? Luáºn Tạp Tâm nói: “Căn bản gá»i là Sá», tất cả dịch thể trong thân gá»i là Triá»n cấu, rà ng buá»™c nặng gá»i là Triá»n, rà ng buá»™c nhẹ gá»i là Cấu. Lại trong nà y Kiết tức là chÃn Kiết, có thể biết. Có hai câu, dá»±a theo nhân quả phân biệt, vô lượng phiá»n não của má»—i má»™t chúng sinh là quả đã dấy khởi do tham-sân-si…, phiá»n não giác quán là phiá»n não là m nhân mà sinh ra quả ấy. Kinh Niết Bà n nói có tám loại giác quán, cho nên nói là đủ loại: 1) Dục giác là mong cầu sá»± việc vừa ý; 2) Sân giác là nghó đến ngÆ°á»i khác muốn nổi giáºn; 3) Não giác là nghó đến ngÆ°á»i khác muốn là m hại; 4) Thân lý giác là nhá»› nghó vá» duyên gần gÅ©i; 5) Quốc Ä‘á»™ giác là nghó đến sá»± an nguy của thế gian; 6) Bất tá» giác là tÃch lÅ©y tà i sản để nuôi sống; 7) Tá»™c tánh giác là nghó đến dòng há» cao thấp; 8) Khinh vÅ© giác là kiêu mạn nghó đến cáºy thế ức hiếp ngÆ°á»i. Có hai câu, dá»±a theo gốc ngá»n phân biệt, cÅ©ng là phân biệt vá» Si-Ãi, nghóa là Vô minh là Vô minh trú địa, dá»±a và o Vô minh khởi lên là hằng sa phiá»n não báºc Thượng; Ãi là Dục-Sắc có ba Ãi, là Hữu ái trú địa, tÆ°Æ¡ng Æ°ng là phiá»n não tÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i Ãi, gá»i là bởi vì Ãi mà sinh ra Ưu… Có bốn câu, dá»±a theo ba căn bất thiện phân biệt, có thể biết. Có hai câu, địa-khởi phân biệt, câu đầu là năm trú khởi, câu sau là năm trú địa. Dá»±a theo lợi-Ä‘á»™n phân biệt, Ngã-Ngã sở là lợi, Mạn là độn. Dá»±a theo thứ tá»± sinh ra nhau phân biệt, tà niệm hÆ° vá»ng là ba Ä‘iên đảo thuá»™c Tâm-Tưởng-Kiến, sinh ra phiá»n não là từ ba Ä‘iên đảo sinh ra bốn Ä‘iên đảo. Dá»±a theo gốc ngá»n của các Kiến phân biệt, đó là 62 kiến Ä‘á»u dá»±a và o Thân kiến mà sinh ra, bởi vì Thân kiến là m nguồn gốc. Có hai câu, dá»±a theo lá»—i lầm phân biệt, Cái đó là năm Cái, tức là Tham-Sân-Thụy miên-Trạo-Hối và Nghi, che lấp ngÆ°á»i thá»±c hà nh không đạt được thiá»n trà cho nên gá»i là Cái. ChÆ°á»›ng đó là hai chÆ°á»›ng, tức là phiá»n não và sở tri, vì váºy sở tri chÆ°á»›ng cÅ©ng có thể gá»i là phiá»n não. Trong phần sau là kết luáºn, bởi vì phiá»n não khó thoát ra cho nên gá»i chung là mạng lÆ°á»›i mê hoặc, bởi vì nháºn biết rõ rà ng vá» ngá»n nguồn sâu xa của tất cả phiá»n não là Nhất thiết chủng trÃ, Ä‘á»u muốn Ä‘oạn trừ là m cho vónh viá»…n không còn là Äại Từ Bi. Trong Dụ mÆ°á»i má»™t là so sánh vá» công đức cúng dÆ°á»ng Pháºt, có hai: Äầu là nêu ra sá»± việc so sánh để trình bà y vá» và dụ vốn không kịp được, sau từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch hiển bà y vá» vượt lên trên. Trong phần đầu có mÆ°á»i lá»›p, má»™t lá»›p đầu là nói riêng biệt, chÃn lá»›p còn lại là nói tổng quát. Trong lá»›p đầu có bốn: Má»™t là nêu ra rá»™ng rãi, hai là so sánh để há»i rá»™ng rãi hay không, ba là đáp để hiển bà y rất rá»™ng rãi, bốn là so sánh để hiá»n bà y vá» thù thắng. Trong phần má»™t: TrÆ°á»›c là nêu ra Äông phÆ°Æ¡ng, sau là tÆ°Æ¡ng tá»± chÃn phÆ°Æ¡ng còn lại. Trong phần trÆ°á»›c có năm: 1) Má»™t niệm thấy nhiá»u Pháºt-nhiá»u chúng sinh; 2) Tá»± mình ở thá»i gian dà i phát khởi nhiá»u sá»± cúng dÆ°á»ng; Khuyến khÃch chúng sinh cúng dÆ°á»ng giống nhÆ° mình trÆ°á»›c đây; ChÃnh mình xây dá»±ng chùa tháp đẹp đẽ để cúng dÆ°á»ng; 5) Khuyến khÃch ngÆ°á»i khác cÅ©ng cùng nhau xây dá»±ng chùa tháp cúng dÆ°á»ng. Văn còn lại có thể biết. Ngay trong phần giải thÃch hiển bà y vá» vượt lên trên, có hai: TrÆ°á»›c là nêu ra, sau là giải thÃch. à nêu ra há»i rằng: Tạm thá»i nhÆ° Äông phÆ°Æ¡ng trong má»™t niệm đã thấy vô biên chÆ° Pháºt, bởi vì niệm lá»±c nà y trải qua vô lượng kiếp cúng dÆ°á»ng, trình bà y vá» chÆ° Pháºt rất nhiá»u; nhÆ° Äông phÆ°Æ¡ng, chÃn phÆ°Æ¡ng còn lại cÅ©ng nhÆ° váºy, tức là hiển bà y vá» vô cùng nhiá»u. NhÆ° má»™t ngÆ°á»i đã nhÆ° váºy lại còn khuyến khÃch tất cả chúng sinh khác cÅ©ng nhÆ° váºy, huống hồ tăng thêm gấp bá»™i vượt qua trÆ°á»›c? Äến lá»›p thứ mÆ°á»i trình bà y vá» phạm vi giá»›i hạn của công đức nà y khó biết, dá»±a và o đâu để so sánh công đức phát tâm nà y, cho đến không bằng má»™t phần ở trong phần không thể nói được, cho nên nói là nguyên cá»› thế nà o? Trong phần sau là giải thÃch: TrÆ°á»›c là trình bà y không bởi vì phạm vi giá»›i hạn cho nên hiển bà y vá» trÆ°á»›c kém hÆ¡n ở đây, sau từ “Dục tất…†trở xuống là bởi vì không có phạm vi giá»›i hạn cho nên hiển bà y ở đây vượt qua trÆ°á»›c. Trong nà y, tÆ°á»›ng vượt qua tuy là vô lượng, nhÆ°ng nói tóm lược thì có sáu loại: Xứ vượt qua, nghóa là bởi vì mong muốn cúng dÆ°á»ng tất cả chÆ° Pháºt ở vô táºn thế giá»›i nhÆ° hÆ° không pháp giá»›i vô táºn khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, đây là tất cả nÆ¡i chốn nhÆ° lÆ°á»›i giăng của Äế ThÃch cho nên không giống vá»›i trÆ°á»›c. Thá»i vượt qua, nghóa là tất cả chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i, tức là tất cả thá»i gian trùng trùng vô táºn nhÆ° chÃn Ä‘á»i-mÆ°á»i Ä‘á»i. Pháºt vượt qua, nghóa là tất cả các cảnh giá»›i Pháºt vốn có chÆ° Pháºt, Ä‘á»u cúng dÆ°á»ng cho nên không phải là chỉ giống nhÆ° trÆ°á»›c. Cúng dÆ°á»ng vượt qua, nghóa là trong tất cả pháp giá»›i có Tá»±- Tha, Sắc-Tâm, Lý-Sá»±, Hà nh… Ä‘á»u dùng đẻ cúng dÆ°á»ng, không phải là chỉ giống nhÆ° trÆ°á»›c. Tâm vượt qua, nghóa là đối vá»›i vô táºn cảnh Pháºt trÆ°á»›c đây, nÆ¡i má»—i má»™t Äức Pháºt Ä‘á»u dùng sá»± váºt cúng dÆ°á»ng vô táºn, Ä‘á»u trải qua thá»i gian vô táºn mà tâm cúng dÆ°á»ng hãy còn không cạn, cho nên vượt qua. Hà nh vượt qua, nghóa là thông hiểu rõ rà ng vá» năng-sở, ba sá»± bình đẳng viên dung vô ngại, cho nên vượt qua. Há»i: Chỉ có thể hoà n toà n so sánh không phải là nhÆ° nhau, lẽ nà o có thể không giống nhÆ° má»™t phần trong phần không thể nói được hay sao? Äáp: Công đức phát tâm nà y tức là giống nhÆ° pháp giá»›i, vì váºy không có thể phân tÃch, cho dù má»™t phần trong phần không thể nói được cÅ©ng tức là khắp nÆ¡i pháp giá»›i, không há»i gì nhiá»u Ãt Ä‘á»u không gì sánh được; nhÆ° má»™t Há»™c thóc gạo của ThÆ°á»ng trú Tăng cÅ©ng là của tất cả mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Tăng, cho đến má»™t Äấu cÅ©ng là của tất cả mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Tăng, bởi vì chÃnh là không có thể phân ra, suy nghó có thể biết. Trong phần thứ ba là ngay nÆ¡i tÆ°á»›ng hiển bà y vá» sâu xa, có hai: TrÆ°á»›c là nêu ra, sau là giải thÃch. Trong phần trÆ°á»›c, phát tâm nà y rồi, là nhắc lại tâm đã so sánh ở các và dụ trÆ°á»›c đây, tức là nêu ra chữ Phát Tâm; từ “Äắc tri…†trở xuống là nêu ra phân rõ vá» công đức rất sâu xa. Trong đó: Má»™t là thâu nhiếp tất cả nhân cho nên sâu xa, hai là giống nhÆ° quả Pháºt cho nên sâu xa. Trong nà y, Phát là xuyên suốt Bồ-Ä‘á» của thá»i gian trÆ°á»›c sau, Tâm là cùng táºn tất cả cảnh Pháºt. Trong phần trÆ°á»›c: Má»™t là nêu ra cảnh đã nháºn biết, đó là nháºn biết vá» công đức trà tuệ của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i; hai là thà nh tá»±u công hạnh sâu xa, đó là TÃn hÆ°á»›ng là Tháºp TÃn, Thá» trì là Tháºp Trú, Tu táºp là Tháºp Hạnh-Tháºp Hồi HÆ°á»›ng, Äắc chứng là SÆ¡ Äịa trở lên, Thân chứng là Tháºp Äịa đầy đủ trở vá» sau. Lại nữa, Ná»™i chứng là Äắc chứng, tÆ°á»›ng bên ngoà i rõ rà ng cho nên nói là Thân chứng, nhÆ° trong Tiểu thừa lấy Diệt táºn định là m Thân chứng, ở đây cÅ©ng nhÆ° váºy. Lại nữa, đầu là Hà nh chứng, sau là Vị chứng. Lại nữa, đầu là Trà tÆ°Æ¡ng Æ°ng, sau là Thân tÆ°Æ¡ng Æ°ng. Lại nữa, có thể Äắc chứng là dá»±a theo nhân tròn vẹn, Thân chứng là dá»±a theo quả đầy đủ. Hai là đá»u giống nhÆ° công đức của chÆ° Pháºt, là giống nhÆ° quả Pháºt cho nên sâu xa. Hai từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch hai phần nêu ra trÆ°á»›c đây, trong đó có ba: Äầu là giải thÃch vá» nhân nhÆ° nhau, tiếp là giải thÃch vá» quả nhÆ° nhau, sau là kết luáºn vá» phạm vi giá»›i hạn của nhân. Trong phần đầu: TrÆ°á»›c là nêu ra há»i, nghóa là vì sao biết SÆ¡ phát tâm đã láºp tức có thể chứng được Äại phÆ°á»›c trà của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i? Sau trong phần giải thÃch có 20 câu hiển bà y, nghóa là cùng âm vá»›i con Ä‘Æ°á»ng đã Ä‘i qua của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i, cho nên nói là nhÆ° nhau. Trong đó 11 câu đầu là đức giáo hóa bên ngoà i, 9 câu sau là đức tá»± nhiên bên trong. Lại trÆ°á»›c là Bi đức, sau là Trà đức. Trong 11 câu trÆ°á»›c: Má»™t câu đầu là tổng quát, đó là giáo hóa chúng sinh là m cho phát tâm Bồ-Ä‘á», nối tiếp chủng tá» Pháºt cho nên nói là không Ä‘oạn dứt. MÆ°á»i câu sau hiển bà y riêng biệt: 1) Khởi tâm thÆ°Æ¡ng xót chúng sinh. 2) Thá»±c hiện ý định cứu Ä‘á»™. 3) Biết vá» trú xứ đã giáo hóa. 4) Biết vá» chủng loại khác nhau đã giáo hóa, nghóa là nghiệp thiện ác sinh khởi quả báo khổ vui cho nên nói là khởi lên cấu tịnh, cÅ©ng là trà lá»±c vá» nghiệp trong mÆ°á»i Lá»±c. 5) Khởi ý rá»™ng lá»›n cÅ©ng là khiến cho lìa xa nghiệp chÆ°á»›ng. 6) Biết vá» hoặc chÆ°á»›ng nặng nhẹ của chúng sinh đã giáo hóa, cÅ©ng là mong cầu trà lá»±c vá» Láºu táºn, cÅ©ng là khiến cho Ä‘oạn hết phiá»n não chÆ°á»›ng. 7) Biết vá» tÆ°á»›ng luân chuyển, cÅ©ng là trà lá»±c vá» Thiên nhãn, cÅ©ng là khiến cho rá»i bá» báo chÆ°á»›ng. 8) Biết vá» căn thuần thục-chÆ°a thuần thục, là khởi hạnh là m chá»— dá»±a, tức là trà lá»±c vá» các căn. 9) Biết vá» tâm thà nh tá»±u tu Ä‘Ãch thá»±c sáng tá» khởi hạnh, cÅ©ng là trà lá»±c vá» Tha tâm. 10) Tổng quát kết luáºn vá» những gì đã nháºn biết, cÅ©ng là trà lá»±c vá» Tam đạt. Trong 9 câu sau là cầu đức Tá»± lợi của Pháºt, má»™t câu đầu là tổng quát, tám câu còn lại là riêng biệt. Trong đó: Hai câu đầu là Nhân-Quả phân biệt, má»™t là biết vá» quả Bồ-Ä‘á», hai là biết vá» nhân Bồ-Ä‘á», đó gá»i là pháp thanh tịnh. Hai câu tiếp là Lý-Hà nh phân biệt, má»™t là biết vá» Lý pháp bình đẳng, hai là biết vá» Trà hà nh thanh tịnh. Bốn câu tiếp là Thể-Äức phân biệt, ba câu đầu là Äức của Pháºt, má»™t là Tháºp lá»±c, hai là Vô úy, ba là Bất cá»™ng; má»™t câu sau là Thể của Pháºt, đó vốn là Tháºt trà bình đẳng. Trong phần hai là giải thÃch vá» quả nhÆ° nhau: TrÆ°á»›c là nêu ra phát khởi, sau là giải thÃch thà nh tá»±u. Trong giải thÃch thà nh tá»±u: Má»™t câu đầu là tổng quát, hai là riêng biệt, ba là kết luáºn. Trong câu đầu, bởi vì chÃnh là Pháºt, có ngÆ°á»i giải thÃch: Hoặc nói rằng trong nhân nói vá» quả, hoặc nói rằng hiểu biết giống nhÆ° cảnh Pháºt, hoặc nói rằng dá»±a theo lý bình đẳng. Nếu dá»±a theo giáo của Tam thừa thì cÅ©ng có thể nói nhÆ° trên, nay tìm theo văn trên dÆ°á»›i, dá»±a theo Viên giáo của Nhất thừa thì từ đầu đến cuối thâu nhiếp lẫn nhau, viên dung vô ngại, đạt được bắt đầu tức là cuối cùng, cùng táºn cuối cùng má»›i bắt đầu: 1) Bởi vì Äà -la-ni môn duyên khởi thâu nhiếp nhau; 2) Bởi vì tâm Bồ-Ä‘á» của Phổ Hiá»n đầy đủ tất cả sáu phần vị, ngay nÆ¡i nhân là quả; 3) Bởi vì pháp tánh không có bắt đầu và cuối cùng, cho nên phát tâm tiến và o bắt đầu thì chÃnh là cuối cùng. Vì váºy văn trên nói: Lúc má»›i phát tâm liá»n thà nh Chánh giác, thân đầy đủ Tuệ, không từ nÆ¡i khác mà tá» ngá»™, là nói đến nghóa nà y. Trong phần hai là riêng biệt, có 15 câu: Năm câu đầu dá»±a theo đức bên trong đầy đủ nhÆ° Pháºt, mÆ°á»i câu sau dá»±a theo dụng giáo hóa bên ngoà i rá»™ng khắp má»i nÆ¡i nhÆ° Pháºt. Trong năm câu đầu là Ná»™i đức, má»™t câu là tổng quát, bốn câu là riêng biệt. Trong riêng biệt: Hai câu đầu là pháp Sở y nhÆ° nhau, má»™t là cảnh Tục đế, hai là cảnh Chân đế; hai câu sau là đức Năng y nhÆ° nhau, má»™t là thân-hai là trÃ. Trong mÆ°á»i câu sau là Ngoại dụng, má»™t câu đầu là tổng quát, chÃn câu còn lại là riêng biệt. Trong riêng biệt: Ba câu đầu là giáo hóa khiến cho thoát khá»i khổ, má»™t là tác Ä‘á»™ng là m cho sinh khởi niá»m tin, hai là chiếu rá»i là m cho kinh sợ thức tỉnh, ba là chÃnh thức là m cho thoát khổ. Năm câu tiếp là giáo hóa là m cho tiến và o pháp, má»™t là trang nghiêm nÆ¡i chốn giáo hóa, hai là hiện tÆ°á»›ng thà nh Pháºt, ba là hiện bà y thần thông là m cho vui mừng, bốn là chÃnh thức là m cho tiến và o pháp, năm là tiến và o pháp rồi bảo vệ là m cho không sai lạc. Má»™t câu sau cuối là kết luáºn vá» trà giáo hóa bên ngoà i. Lại giải thÃch, trong 15 câu nà y, má»™t câu đầu là tổng quát, 14 câu là riêng biệt. Trong riêng biệt: Năm câu đầu là Trà chánh giác thế gian tá»± tại…, trong đó hai câu đầu dá»±a và o pháp nhÆ° nhau, câu má»™t là sở duyên và phạm vi giá»›i hạn nhÆ° nhau, câu hai là lý giáo nhÆ° nhau, ba câu sau là ba nghiệp nhÆ° nhau, đó là đã giáo hóa dá»±a theo ngữ nghiệp phân rõ. Bốn câu tiếp là Khà thế gian tá»± tại…, trong đó má»™t là rung Ä‘á»™ng, hai là soi chiếu, ba là loại trừ, bốn là trang nghiêm. Năm câu sau cuối là Chúng sinh thế gian tá»± tại…, má»™t là thị hiện, hai là là m cho vui mừng, ba là trao cho pháp, bốn là bảo vệ giữ gìn, năm là đạt được quả. Bởi vì nếu không bảo vệ thì sợ rằng rÆ¡i và o địa vị của Nhị thừa. Trong phần ba là kết luáºn vá» phạm vi giá»›i hạn của nhân, trong ba Ä‘á»i không lìa xa các pháp nhiá»…m tịnh nhÆ° Tam Bảo-chúng sinh…, ở đây có hai nghóa: Má»™t là do Bồ-tát đạt được thân nối thông của ba Ä‘á»i, cho nên luôn luôn khắp nÆ¡i ba thá»i gian, không thá»i gian nà o không tồn tại. Hai là do Bồ-tát đạt được thân ngay nÆ¡i pháp giá»›i, vá» không gian thì hà m chứa nhiá»…m tịnh, vá» thá»i gian thì có khắp ba Ä‘á»i, cho nên nói là không lìa xa. Văn còn lại có thể biết. Thứ hai là trong phần hiển tháºt chứng thà nh, có hai: Má»™t-Trong hiển tháºt, má»™t là mặt đất rung Ä‘á»™ng, hai là mÆ°a hoa cúng dÆ°á»ng, ba là âm thanh chấn Ä‘á»™ng, bốn là phát ra ánh sáng. Hai-Trong chứng thà nh, có hai: TrÆ°á»›c là thị hiện vá» Thân chứng, sau là nêu ra lợi Ãch của Chứng. Trong phần trÆ°á»›c, vì sao Pháºt tá»± chứng, là bởi vì SÆ¡ phát tâm liá»n thâu nhiếp nhân quả của Pháºt, sá»± việc nà y khó tin cho nên Pháºt tá»± chứng. Lại bởi vì biểu thị cho tánh giống nhau của nhân quả. Lại bởi vì biểu thị cho nhân quả Thắng tiến thâu nhiếp thà nh tá»±u. Trong phần sau là nêu ra lợi Ãch, nêu rõ những Ä‘iá»u mà Pháp Tuệ thuyết giảng trong tất cả thế giá»›i kia, đã có lợi Ãch nà y thì nháºn biết rõ rà ng pháp nà y quyết định không hÆ° vá»ng, cÅ©ng bởi vì thuyết giảng vá» pháp nà y khó tin nháºn, cho nên dẫn đến Chứng nà y, bởi vì tâm nà y thâu nhiếp chứa Ä‘á»±ng công đức tròn vẹn thanh tịnh, cho nên gá»i là Tịnh Tâm NhÆ° Lai. Trên đây là phần Thuyết giảng trong má»™t thế giá»›i nà y, xong. Thứ hai là trong phần kết luáºn nối thông, có hai: TrÆ°á»›c là hiển bà y vá» pháp rá»™ng khắp vô táºn thế giá»›i, sau là có mÆ°á»i câu giải thÃch vá» nguyên cá»› rá»™ng khắp, nghóa là vì sao pháp nà y rá»™ng khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, mà nÆ¡i thuyết giảng-ngÆ°á»i thuyết giảng-pháp thuyết giảng và Chứng thảy Ä‘á»u giống nhau nhÆ° váºy? Giải thÃch là bởi vì mÆ°á»i câu nhÆ° Pháºt lá»±c…: 1) Pháºt Lô-xá-na nà y và tất cả chÆ° Pháºt, Ä‘á»u dùng lá»±c của uy thần hiện tại cùng nhau gia trì cho nên khiến nhÆ° váºy; 2) Do bổn nguyện của chÆ° Pháºt đã thâu nhiếp há»™ trì; 3) Bởi vì muốn biểu hiện rõ rà ng vá» pháp mà chÆ° Pháºt đã đạt được, lý thÆ°á»ng xuyên nhÆ° váºy khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng; 4) Trình bà y vỠánh sáng trà tuệ của Pháºt khiến cho soi chiếu khắp nÆ¡i; 5) Muốn là m cho hiểu rõ rà ng vá» chân lý rá»™ng khắp má»i nÆ¡i; 6) TÆ°á»›ng duyên khởi của pháp giá»›i bởi vì pháp vốn nhÆ° váºy cho nên phải thuyết giảng khắp nÆ¡i; 7) Bởi vì ngÆ°á»i vui mừng đối vá»›i Äại pháp thì nêu rõ pháp rá»™ng lá»›n xứng tánh nà y khiến cho hoan há»·; 8) Bởi vì muốn ca ngợi đầy đủ vá» công đức của Pháºt rá»™ng khắp má»i nÆ¡i; 9) Biểu hiện rõ rà ng vá» pháp mà tất cả chÆ° Pháºt trong mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng đã đạt được nhÆ° nhau, pháp ấy vốn là bình đẳng không có gì khác nhau; 10) Bởi vì là m cho hiểu biết mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng pháp giá»›i không có hai Ä‘Æ°á»ng. Bởi vì mÆ°á»i nghóa nà y cho nên thuyết giảng rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, sở dó nói là mÆ°á»i cÅ©ng là phÆ°Æ¡ng thức phép tắc hiển bà y vá» vô táºn mà thôi. Nghóa của các văn trên dÆ°á»›i kết luáºn nối thông, Ä‘á»u dá»±a theo đây có thể biết. Trên đây là phần trÆ°á»ng hà ng nói phân tán vá» tất cả các nÆ¡i, bao gồm vô táºn thế giá»›i thuá»™c cõi nà y-phÆ°Æ¡ng khác, xong. Trong Ä‘oạn lá»›n thứ hai là kệ tụng tổng quát thâu nhiếp, có hai: TrÆ°á»›c là tá»±a vỠý thuyết giảng, sau là chÃnh thức tụng lại. Trong phần trÆ°á»›c có mÆ°á»i câu: Bởi vì vô táºn thế giá»›i khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cùng thuyết giảng vá» pháp nà y, do đó cần phải quán sát. Bởi vì muốn để cho tất cả hải chúng trong mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u nghe giống nhau. Bởi vì hiển bà y tá»± tâm nhÆ° hÆ° không, vốn không có gì thiên lệch hạn hẹp. Vốn là pháp môn quán sát thà nh tá»±u chúng sinh. Quán sát phù hợp vá»›i pháp tánh tuy thanh tịnh nhÆ° hÆ° không mà nhân quả vốn không mất. Muốn khiến cho lìa xa phiá»n não. Äạt được giải thoát của Nhất thừa. Thông hiểu rõ rà ng vá» căn hải. Há»™i tụ duyên tiến và o tháºt. Hiện rõ công đức phát tâm tá»± nhiên vô táºn để cho Äại chúng thấy rồi mà tu há»c. Ngay trong phần chÃnh thức tụng, toà n bá»™ có 241 tụng rưỡi phân bốn: Má»™t có 163 tụng rưỡi, tụng ngược lại văn của Ä‘oạn thứ ba ngay nÆ¡i tÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây; hai có 29 tụng, tụng vá» văn so sánh của Dụ thứ hai trÆ°á»›c đây; ba có 39 tụng, tụng vá» văn đầu tiên sÆ¡ lược hiển bà y vá» tháºm thâm trÆ°á»›c đây; bốn có 10 tụng vá» tổng quát ca ngợi hiển bà y thù thắng. Ngay trong văn phần má»™t, phân dà i có 27 Ä‘oạn: Sáu tụng, tụng vá» văn mong muốn là m cho tâm Từ Bi đầy khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thế giá»›i… trÆ°á»›c đây. Từ “Dục tất phân biệt tri…†trở xuống là bảy tụng, tụng vá» văn mong muốn biết rõ tất cả thế giá»›i rá»™ng hẹp ngay trong nhau-hòa và o nhau… trÆ°á»›c đây, trong nà y Ä‘á»u hiển bà y vá» tác dụng là m lợi Ãch cho chúng sinh… Từ “Dục linh chÆ° Pháºt chủng…†trở xuống là ba tụng, tụng vá» văn bởi vì mong muốn không Ä‘oạn mất Pháºt chủng… trÆ°á»›c đây. Từ “TÃn tâm bất khả tữ…†trở xuống là hai tụng, tụng vá» văn Ä‘á»u đạt được ánh sáng rá»±c rỡ của trà tuệ chÆ° Pháºt trÆ°á»›c đây. Từ “Tất năng phân biệt tri…†trở xuống là hai tụng, tụng vá» văn mong muốn biết các loại nghiệp-các loại tâm-các loại căn tánh… của chúng sinh trÆ°á»›c đây. Từ “Bồ-Ä‘á» tâm vô lượng…†trở xuống là sáu tụng, tụng vá» văn mong muốn đạt được trà tuệ bình đẳng của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i nhÆ° pháp giá»›i trÆ°á»›c đây. Từ “Thanh tịnh vô lượng tâm…†trở xuống là hai tụng, tụng vá» văn cúng dÆ°á»ng tất cả chÆ° Pháºt trÆ°á»›c đây. Từ “Ư chÆ° tháºm thâm pháp…†trở xuống là tám tụng, tụng vá» văn nhân duyên đạt được trà tuệ của Pháºt trÆ°á»›c đây, nghóa là nhân của trà tuệ tức là Tam-muá»™i rất sâu xa, và từ cảnh Chân nhÆ° mà sinh ra. Bởi vì trong nà y Ä‘á»u hiển bà y vá» tác dụng của thông tuệ. Từ “Cụ túc Äại Bi tâm…†trở xuống là chÃn tụng, tụng vá» văn Ä‘á»™ thoát tất cả chúng sinh… trÆ°á»›c đây. Từ “Thế giá»›i nhược thà nh hoại…†trở xuống là ba tụng, tụng vá» văn biết thế giá»›i thà nh hoại… trÆ°á»›c đây, nghóa là thà nh hoại nà y chỉ có cảnh thuá»™c trà Pháºt, nay tin Pháºt không nghi ngá» gì cho nên cÅ©ng nháºn biết rõ rà ng. Từ “Táºn Æ° vị lai tế…†trở xuống là năm tụng rưỡi, tụng vá» văn chấm dứt các khổ Ä‘au ở nẽo ác của chúng sinh trong tất cả thế giá»›i trÆ°á»›c đây. Từ “Bồ-tát phóng đại quang…†trở xuống là bảy tụng, tụng vá» văn Ä‘á»u có thể soi chiếu khắp tất cả các thế giá»›i trÆ°á»›c đây, trong nà y bao gồm phân rõ thÆ°a há»i Äức Pháºt thuyết pháp trong quốc Ä‘á»™ đã soi chiếu. Từ “Minh tịnh lợi trà tuệ…†trở xuống là bốn tụng, tụng vá» văn cùng vá»›i Chánh pháp của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i… trÆ°á»›c đây. Từ “Thanh tịnh diệu pháp thân…†trở xuống là mÆ°á»i má»™t tụng, tụng vá» văn Ä‘á»u ở tại tất cả thế giá»›i thị hiện thà nh Pháºt… trÆ°á»›c đây. Từ “Nhất thân tất sung mãn…†trở xuống là tám tụng, tụng vá» văn đạt được trà tuệ bình đẳng của Pháºt… trÆ°á»›c đây. Từ “Nhất thiết chÆ° thế giá»›i…†trở xuống là tám tụng, tụng vá» văn đạt được má»™t thân-vô lượng thân… của NhÆ° Lai trÆ°á»›c đây. Từ “Kỳ tâm vô sở nhiá»…m…†trở xuống là mÆ°á»i tụng, tụng vá» văn cÅ©ng cùng cảnh giá»›i chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i… trÆ°á»›c đây. Äây là phạm vi giá»›i hạn của cảnh giá»›i, có mÆ°á»i loại nhÆ° nhau: Má»™t là lìa nhiá»…m nhÆ° nhau, hai là cứu giúp chúng sinh nhÆ° nhau, ba là trà tuệ nhÆ° nhau, bốn là tÆ°á»›ng tốt nhÆ° nhau, năm là sá»± nháºn biết nhÆ° nhau, sáu là chứng lý nhÆ° nhau, bảy là định sâu xa nhÆ° nhau, tám là hà nh vững chắc nhÆ° nhau, chÃn là tâm an nhÆ° nhau, mÆ°á»i là sung mãn nhÆ° nhau. Từ “Dục cầu Äạo sÆ° tuệ…†trở xuống là hai tụng nêu ra đức khuyến khÃch tu táºp. Từ “Bồ-tát Ma-ha-tát…†trở xuống là bốn tụng hiển bà y vá» phạm vi giá»›i hạn của thuyết giảng. Hai Ä‘oạn trên không tụng vá» văn trÆ°á»›c đây. Từ “Thiện phân biệt chúng sinh…†trở xuống là sáu tụng, tụng vỠđạt được ánh sáng trà tuệ rá»±c rỡ của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i, nghóa là soi chiếu cảnh Tục thÆ°á»ng thuá»™c vá» Chân. Từ “Vô lượng bất khả số…†trở xuống là bốn tụng, tụng vá» văn Ä‘á»u có thể trang nghiêm thanh tịnh tất cả thế giá»›i trÆ°á»›c đây. Từ “Tuệ nhãn vô chÆ°á»›ng ngại…†trở xuống là tám tụng, tụng vá» văn cùng vá»›i chúng sinh mà chÆ° Pháºt đã giáo hóa thảy Ä‘á»u giống nhau… trÆ°á»›c đây. Từ “Tất năng thiện phân biệt…†trở xuống là bốn tụng, tụng vá» văn nháºn biết vá» kiếp dà i-ngắn ngay trong nhau-hòa và o nhau… trÆ°á»›c đây. Từ “Thà nh tá»±u trà tuệ lá»±c…†trở xuống là mÆ°á»i hai tụng, tất cả tụng vá» văn SÆ¡ tâm đã đạt được trà vá» mÆ°á»i lá»±c của Pháºt trÆ°á»›c đây. Từ “Nhất nhất mao khổng trung…†trở xuống là chÃn tụng, tụng vá» văn Ä‘á»u có thể chấn Ä‘á»™ng vô lượng thế giá»›i trÆ°á»›c đây, nghóa là hòa và o lÆ°á»›i giăng của Äế ThÃch… Từ “NhÆ° thị thâm pháp môn…†trở xuống là bảy tụng, tụng vá» văn Ä‘á»u mong muốn trưởng dưỡng trà tuệ của chÆ° Pháºt trÆ°á»›c đây. Từ “Bồ-tát Ma-ha-tát…†trở xuống là sáu tụng, tụng vá» văn Bồ-tát không lìa xa chÆ° Pháºt, Bồ-tát và Nhị thừa chúng sinh… trÆ°á»›c đây. Từ đầu đến đây toà n bá»™ là tụng ngược lại Ä‘oạn thứ ba, văn phân rõ ngay nÆ¡i TÆ°á»›ng. Từ đây vá» sau là phần hai có 29 tụng, tụng vá» văn thứ hai dá»±a và o Dụ để so sánh, trong đó: Sáu tụng đầu, tụng vá» Dụ thứ nhất là lợi Ãch chúng sinh. Từ “Vô lượng vô hữu biên…†trở xuống là hai tụng, tụng vá» Dụ thứ hai là bÆ°á»›c chân và quốc Ä‘á»™ trÆ°á»›c đây. Từ “Khứ-lai-hiện tại kiếp…†trở xuống là bốn tụng, tụng vá» Dụ thứ ba là tÃnh số kiếp trÆ°á»›c đây. Từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng thế giá»›i trung…†trở xuống là sáu kệ, tụng vá» năm Dụ nhÆ° dục… trÆ°á»›c đây, má»™t là dục, hai là hy vá»ng, ba là căn, bốn là phÆ°Æ¡ng tiện, năm là tâm, pháp hợp có thể biết. Từ “Nhất thiết chúng sinh loại…†trở xuống là bốn tụng, tụng vá» hai Dụ thứ chÃn-thứ mÆ°á»i là nháºn biết nghiệp-phiá»n não trÆ°á»›c đây. Từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng chÆ° thế giá»›i…†trở xuống là bảy tụng, tụng vá» Dụ thứ mÆ°á»i má»™t là công đức cúng dÆ°á»ng chÆ° Pháºt thứ trÆ°á»›c đây. Trên đây Ä‘oạn lá»›n thứ hai vá» Dụ so sánh, xong. Thứ ba từ “Tam thế nhân trung tôn…†trở xuống có 39 tụng, tụng vá» văn thứ nhất là nêu ra ca ngợi hiển bà y sâu xa trÆ°á»›c đây, trong đó phân là m bảy: Có bảy tụng, tụng vá» văn của câu tổng quát rất sâu xa đầu tiên trÆ°á»›c đây, đó là sâu xa bởi vì thấu suốt quả Pháºt, sâu xa bởi vì vượt lên trên quả báo của chúng sinh, sâu xa bởi vì giống nhÆ° pháp tánh, sâu xa bởi vì tác dụng rá»™ng khắp má»i nÆ¡i, sâu xa bởi vì trà nháºn biết xa vá»i, Ä‘á»u nhÆ° văn có thể biết. Từ “ThÆ°á»ng tu diệu công đức…†trở xuống là bảy tụng, tụng vá» phần thứ hai rất sâu xa khó biết trÆ°á»›c đây, trong đó bốn tụng đầu là tá»± nhiên sâu rá»™ng khó biết, hai tụng tiếp là Pháºt dùng đức sâu xa gia trì khó biết, má»™t tụng sau cuối là kết luáºn vỠđức khó biết, nghóa là đức nhÆ° hÆ° không, không phải là tÃnh toán mà có thể biết được, cho nên gá»i là khó biết. Từ “SÆ¡ phát tâm Bồ-Ä‘á»â€¦â€ trở xuống là năm tụng, tụng vá» rất sâu xa khó tin trÆ°á»›c đây, nghóa là bởi vì má»›i phát tâm liá»n thà nh tá»±u công đức vô biên của quả Pháºt, cho nên Ä‘iá»u nà y khó tin nháºn. Từ “Nhất thiết BÃch-chi Pháºt…†trở xuống là tám tụng, tụng vá» rất sâu xa khó hiểu trÆ°á»›c đây, nghóa là khiến cho Nhị thừa có được an lạc trong ba cõi, chÃnh là ở trong sÆ¡ phát tâm của Bồ-tát, sá»± việc nà y khó hiểu, vì thế trong văn: Bốn tụng đầu nêu ra hai phần vị đạt được niá»m vui, má»—i phần vị có hai tụng; bốn tụng sau giải thÃch vá» nguyên cá»› đạt được niá»m vui của hai phần vị ấy, cÅ©ng Ä‘á»u có hai tụng có thể biết. Từ “Vô lượng trà tuệ minh…†trở xuống là năm tụng, tụng vá» rất sâu xa khó nói trÆ°á»›c đây, nghóa là trà sâu xa-đức rá»™ng lá»›n, nghiệp dụng rất nhiá»u, bà n nói giảng giải khó đến được, cho nên nói là ca ngợi không thể hết được. Từ “Phổ quán nhất thiết pháp…†trở xuống là bốn tụng, tụng vá» rất sâu xa khó thông suốt trÆ°á»›c đây, nghóa là tâm trú trong bình đẳng vì chúng thuyết pháp, bởi vì hai phần vị trái ngược nhau là m cho hết sức thuáºn theo nhau, cho nên rất khó lónh há»™i thông suốt. Từ “Vô lượng diệu công đức…†trở xuống là ba tụng, tụng vá» rất sâu xa khó phân biệt trÆ°á»›c đây, nghóa là SÆ¡ tâm nà y giống nhÆ° phạm vi giá»›i hạn của phần vị Pháºt, cho nên khó phân biệt. Äoạn lá»›n thứ tÆ° từ “Dục đắc nhất thiết Pháºt…†trở xuống có mÆ°á»i tụng vá» kết luáºn ca ngợi khuyến khÃch tu táºp, hai tụng đầu là nêu ra đức để khuyến khÃch tu táºp, hai tụng tiếp là hiển bà y vỠđức sâu rá»™ng, bốn tụng tiếp là hiển bà y vá» công năng thù thắng của đức dụng, hai tụng sau cuối là khuyến khÃch há»c há»i đến cuối cùng. --------------------------------- <è©ž>Phẩm 14: MINH PHÃP Bốn môn giống nhÆ° trÆ°á»›c.</è©ž> GIẢI THÃCH TÊN GỌI: có bốn nghóa: Hà nh pháp của phần vị sau nhá» và o hiểu rõ phần vị trÆ°á»›c, Minh nà y tức là pháp. Minh là giáo, Pháp là nghóa. Minh là trÃ-Pháp là cảnh, đây là hiểu rõ vá» pháp-pháp đã hiểu rõ Trà hà nh lìa nhiá»…m ngay nÆ¡i tÆ°á»›ng gá»i là Minh, ngay nÆ¡i Minh hợp vá»›i quy phạm là bởi vì xứng vá»›i pháp. Lại các hà nh soi chiếu rõ rà ng xứng vá»›i tánh là Minh, quy phạm tuyệt diệu của Thể ấy vốn cÅ©ng nói là Pháp, cho nên nói là Minh Pháp, không nhÆ° váºy là tối tăm thì cÅ©ng không phải là pháp. à đưa ra: TrÆ°á»›c đây trình bà y vá» Thể đức của phần vị ấy, nay phân rõ vá» nÆ¡i của Dụng thù thắng, bởi vì nghóa sau theo thứ tá»± cho nên Ä‘Æ°a ra; lại trÆ°á»›c đây trình bà y vá» Tá»± phần, nay hiển bà y vá» Thắng tiến, cho nên tiếp theo Ä‘Æ°a ra. TÔNG THÚ: Trình bà y vá» pháp không giống nhau có bốn loại: Lý pháp, đó là tánh Chân nhÆ°. Hà nh pháp, đó là các hạnh nhÆ° sáu Äộ…. Giáo pháp, đó là mÆ°á»i hai phần giáo. Quả pháp, đó là Bồ-Ä‘á» Niết-bà n. Nay ở đây chÃnh là trình bà y vá» Hà nh pháp, bao gồm trình bà y ba loại còn lại, cho nên lấy là m Tông. Lại trong bốn loại nà y, dá»±a và o Lý mà khởi Hạnh, dá»±a và o Hạnh mà thà nh Quả, Giáo giải thÃch vá» ba loại trÆ°á»›c, cho nên chỉ có bốn loại mà thôi. GIẢI THÃCH VÄ‚N, văn nà y phân ba: Má»™t là phần Thỉnh, hai là phần Thuyết, ba là phần Chứng tÃn. Trong phần má»™t có hai: Äầu là trÆ°á»ng hà ng, sau là kệ tụng. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Äầu là hiểu rõ Tá»± phần trÆ°á»›c đây, sau là há»i vá» Thắng tiến sau nà y. Trong phần đầu: Nếu không phải là căn cÆ¡ chịu khó thúc đẩy, thì không là m sao có thể tiếp nháºn pháp Thắng tiến chuyển đổi tăng lên. Lại nếu không phải là đầy đủ Hà nh pháp thanh tịnh chân tháºt thấu suốt nà y, thì không là m sao có năng lá»±c thuyết giảng, cho nên Tiến Tuệ thÆ°a há»i-Pháp Tuệ thuyết giảng. Trong tụng có tám câu, má»™t câu là tổng quát, bảy câu là riêng biệt. Trong riêng biệt: 1) Äại thệ tá»± trang nghiêm; 2) Hà nh thừa và Quả thừa; 3) Tiến và o phần vị của nhân, lìa ra hãy còn không có, nghóa là đến đạo của phần vị Vô sinh, nÆ¡i khác giải thÃch là phần vị SÆ¡ Äịa, đây là thuá»™c vá» Äịa tiá»n cho nên thâu nhiếp lẫn nhau; 4) Tách ra; 5) HÆ°á»›ng vá»; 6) Cùng trú nhÆ° Pháºt; 7) Nhất định thà nh tá»±u quả. Hai là trong phần chÃnh thức há»i vá» Thắng tiến sau nà y, có hai: TrÆ°á»›c là chÃnh thức há»i vá» Thể của Hà nh pháp, sau là há»i vá» Äức dá»±a và o hà nh mà thà nh tá»±u. Trong phần trÆ°á»›c toà n bá»™ có 11 câu: Sáu câu đầu là hà nh Tá»± lợi, bốn câu tiếp là hà nh Lợi tha, má»™t câu sau cuối là tổng quát kết luáºn vá» hai Lợi cứu cánh. Trong phần đầu, Bồ-tát ấy là nhắc lại ngÆ°á»i đầy đủ đức phát tâm trÆ°á»›c đây. Câu má»™t là há»i tu táºp hạnh gì khiến cho công đức trở nên thù thắng? Há»i: Trong phẩm trÆ°á»›c nói: Các Tam-muá»™i rất sâu xa, vô lượng Äà -la-ni môn, lá»±c tá»± tại của chÆ° Pháºt, vô lượng công đức tuyệt diệu, trang nghiêm cho sÆ¡ phát tâm; lại nói tức là giống nhÆ° Pháºt, thiếu pháp gì mà tu táºp thêm nữa? Äáp: Äây là phần vị Äại trong hạnh Phổ Hiá»n thuá»™c Viên giáo có hai môn, Ä‘á»u thâu nhiếp pháp giá»›i, trÆ°á»›c là dá»±a theo Tá»± phần, ở đây phân rõ vá» Thắng tiến. Trong trÆ°á»›c cÅ©ng đầy đủ sau, trong sau cÅ©ng đầy đủ trÆ°á»›c, nhÆ°ng trÆ°á»›c luôn luôn không phải là sau, sau luôn luôn không phải là trÆ°á»›c, nghóa là đầy đủ sau của trÆ°á»›c không phải là trÆ°á»›c, đầy đủ trÆ°á»›c của sau không phải là sau, cho nên phần vị phân ra trÆ°á»›c sau, mà thâu nhiếp nghóa luôn luôn đầy đủ. Câu hai là há»i tu táºp hạnh gì khiến cho NhÆ° Lai hoan há»·, vì thế cho nên nói tu táºp thế nà o, nối thông đến các câu sau, Ä‘á»u dá»±a theo nhÆ° váºy. 3) Há»i vá» phần vị. 4) Dá»±a và o phần vị khởi hạnh. 5) Äại nguyện giúp đỡ thà nh tá»±u. 6-TÃch lÅ©y công đức thà nh kho tà ng. Trong Lợi tha: Má»™t là giáo hóa thuáºn theo căn cÆ¡ chúng sinh; hai là không bá» dở công hạnh của mình; ba là đi đến mong muốn hóa Ä‘á»™ chúng sinh, Ä‘á»i trÆ°á»›c căn cÆ¡ nà y thuần thục là khác; bốn là giáo hóa khiến cho hÆ°á»›ng vá» Bồ-Ä‘á», là m cho Tam Bảo không Ä‘oạn tuyệt mà trở nên hÆ°ng thịnh. Trong má»™t câu sau cuối là kết luáºn vá» hai Lợi, cảnh của thiện căn là kết luáºn vá» Tá»± lợi, phÆ°Æ¡ng tiện là kết luáºn vá» hạnh giáo hóa, cả hai Ä‘á»u cứu cánh cho nên nói là không hÆ° vá»ng. Từ “Thiện tai…†trở xuống cho đến “… dục vănâ€, văn nà y có hai ý: HÆ°á»›ng lên trên thì trở thà nh kết luáºn thÆ°a thỉnh khuyến khÃch thuyết giảng, hÆ°á»›ng xuống dÆ°á»›i tức là mong má»i nghe câu há»i sau. Trong phần hai là há»i vỠđức đã thà nh tá»±u, nhÆ° công đức mà các Bồ-tát đã tu, là tổng quát nêu ra đức đã dá»±a và o. Từ “Diệt trừ…†trở xuống là trình bà y vá» dá»±a và o đức mà thà nh tá»±u là pháp đã há»i. Trong đó dá»±a theo phần đáp ở sau toà n bá»™ có 18 câu phân hai: Äầu là 17 câu trình bà y vá» Äức đầy đủ, sau từ “Äắc thiện căn lá»±c…†trở xuống là trình bà y vá» Dụng thù thắng. Trong phần đầu có hai: TrÆ°á»›c là 16 câu vỠđức bên trong tròn vẹn, sau từ “Thiên VÆ°Æ¡ng…†trở xuống là bên ngoà i tôn kÃnh. Trong phần trÆ°á»›c có hai: TrÆ°á»›c là 9 câu trình bà y vỠđức Tá»± lợi, sau từ “Cụ túc Pháºt sát…†trở xuống là 7 câu há»i vỠđức Lợi tha. Trong phần trÆ°á»›c có hai: TrÆ°á»›c có 7 câu há»i vỠđức thuá»™c nhân, sau từ “Trang nghiêm…†trở xuống là 2 câu há»i vỠđức thuá»™c quả. Trong phần trÆ°á»›c có hai: TrÆ°á»›c là 6 câu trình bà y vá» hà nh tu đầy đủ, sau từ “Bồ tát nhất thiết…†trở xuống là các đức tròn vẹn đầy đủ. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t, bốn câu là hà nh Ä‘oạn chÆ°á»›ng, đó là trÆ°á»›c lìa Vô minh trú địa là lìa nhân ác, hai là là m cho ma phải hà ng phục, ba là chế phục ngoại đạo là lìa duyên ác dấy khởi, bốn là lìa trần cấu là lìa táºp khà ác. Hai, tu thiện hạnh có ba: 1) Tu thà nh tá»±u phÆ°á»›c đức; 2) Vượt lên trên lìa xa quả ác, là lìa ba ác-tám nạn, 3) Tu đầy đủ Tuệ thanh tịnh. Tuệ nà y ở văn sau lấy là m giải đáp, cho nên chỉ có sáu câu, tổng quát là trừ bá» hai chÆ°á»›ng ngại, thà nh tá»±u hai trang nghiêm, vốn là hà nh tu đầy đủ. Sau là trong đức tròn vẹn, có bảy: Má»™t là thâu nhiếp mÆ°á»i Äịa, hai là đầy đủ mÆ°á»i Äá»™, ba là nhiá»u Tam-muá»™i, bốn là Tổng trì vi diệu, năm là sáu Thông, sáu là ba Minh, bảy là tổng quát kết luáºn vá» pháp thanh tịnh. Sau là trong đức thuá»™c quả, có hai: TrÆ°á»›c là quả vá» ba nghiệp thuá»™c y-chánh, sau là Lá»±c-Vô úy… thâu nhiếp quả sai biệt của các đức. Sau là trong Lợi tha, có bốn: Má»™t-Má»™t câu vỠứng cÆ¡ hiện bà y quốc Ä‘á»™ đầy đủ. Hai-Từ “Tùy thà nh tá»±u chúng sinh…†trở xuống là dùng Chánh hạnh để thâu nhiếp chúng sinh, trong đó: 1) Tùy duyên thà nh tá»±u hạnh; 2) Từ “Cáºp chÆ° Bồ-tát…†trở xuống là chÃnh thức kết luáºn vá» Hà nh pháp, có năm: a) Äức thù thắng; b) Quy phạm vốn có; c) Dá»±a và o pháp thà nh tá»±u vá» tu; d) Thá»±c hà nh có thể đến quả; e) Thâu nhiếp rá»™ng rãi sở duyên và phạm vi giá»›i hạn, thảy Ä‘á»u đầy đủ là tổng quát kết luáºn. 3) Mau chóng thà nh tá»±u… là trình bà y vá» hà nh có phân rõ vá» công năng của quả, cho nên nói là mau chóng thà nh tá»±u. 4) Thà nh tá»±u hà nh bảo vệ pháp có bốn, má»™t câu đầu tổng quát trình bà y vá» hà nh bảo vệ pháp, tại sao bảo vệ? Ba câu sau hiển bà y riêng biệt: a) Nói nhiá»u vá» giáo, nêu rõ thông suốt vá» nghóa; b) Không bị ngoại đạo xâm lấn; c) Tá»± có đủ văn nghóa tổng trì luôn luôn thuyết giảng, láºp tức thuyết giảng mà không có gì cùng táºn. Trên đây là đức bên trong tròn vẹn. Sau là trong phần trình bà y vá» bên ngoà i tôn kÃnh bảo vệ, có hai: Má»™t là tổng quát nêu ra sá»± bảo vệ của mÆ°á»i vị vua thế gian và báºc Pháp VÆ°Æ¡ng là Pháºt. Hai là trong hiển bà y riêng biệt, có ba: 1) Tất cả thế gian… là hiển bà y sá»± bảo vệ của mÆ°á»i vị vua trÆ°á»›c; 2) Từ “ThÆ°á»ng vị…†trở xuống là hiển bà y sá»± bảo vệ của báºc Pháp VÆ°Æ¡ng; 3) Từ “Nhất thiết Bồ-tát…†trở xuống là trình bà y vá» cùng phần vị bảo vệ. Phần nói vá» Thể của hà nh và Äức trá»n vẹn đầy đủ, xong. Sau là trình bà y vá» Dụng thù thắng, nghóa là dá»±a và o các đức có Dụng thù thắng nà y. Trong đó có bốn câu: Má»™t là tăng thêm pháp vô láºu của mình cho nên nói là pháp thanh tịnh, tức là tá»± thà nh tá»±u chứng vá» hạnh; hai là có thể là m cho thông suốt…, là dùng pháp đã chứng để dạy cho ngÆ°á»i; ba là tá»± mình đầy đủ giáo hạnh; bốn là theo thứ tá»± nhÆ° nhau dạy cho ngÆ°á»i vá» giáo hạnh. Hai là trong kệ tụng, bốn câu thà nh má»™t tụng, có 11 tụng, đầu là má»™t tụng tổng quát vá» thÆ°a thỉnh, sau là tụng vá» riêng biệt. Trong riêng biệt có hai: Má»™t là má»™t tụng, tụng vá» văn trÆ°á»›c đây; hai từ “Vân hà …†trở xuống là chÃnh thức tụng há»i vá» hà nh pháp sau nà y. Trong đó: Má»™t tụng vá» mÆ°á»i má»™t loại hà nh pháp trÆ°á»›c đây; hai từ “Nhân hùng…†trở xuống là tụng vá» dá»±a và o hà nh mà thà nh tá»±u đức trÆ°á»›c đây. Trong đó: Äầu là hai câu tụng vá» văn tốt là nh thay nguyện xin thuyết giảng trên đây; tiếp là má»™t tụng rưỡi tụng vá» hà nh tu lìa chÆ°á»›ng trên đây; tiếp là hai câu tụng vá» các đức đầy đủ; tiếp là má»™t câu lược tụng vá» pháp của đức thuá»™c quả; tiếp từ “Tùy kỳ…†trở xuống là ba câu tụng vá» hà nh duyên trong Lợi tha trên đây; tiếp từ “Nhất thiết…†trở xuống là má»™t tụng, tụng vá» hà nh bảo vệ pháp trên đây; sau cuối là má»™t tụng vá» mÆ°á»i vua cung kÃnh bảo vệ trên đây. Trong đó có bốn: 1) Trà đức Vô úy giống nhÆ° sÆ° tá»; 2) PhÆ°á»›c đức tròn vẹn đầy đủ nhÆ° vầng trăng tròn; 3) Äoạn đức lìa nhiá»…m nhÆ° hoa sen; 4) Quả thanh tịnh hiện rõ trÆ°á»›c mắt nhÆ° thù thắng nhất. Bốn loại nà y cÅ©ng là tụng vá» văn thuá»™c Dụng thù thắng nhÆ° lá»±c thiện căn tăng thêm pháp thanh tịnh sáng ngá»i… trên đây. Thứ hai là trong phần đáp, có hai: Äầu là nói thẳng, sau là trùng tụng. Trong phần đầu, có hai: TrÆ°á»›c là khen ngợi thÆ°a há»i nháºn lá»i thuyết giảng, sau là dùng pháp chÃnh thức giải đáp. Trong phần trÆ°á»›c, có hai: TrÆ°á»›c là khen ngợi thÆ°a há»i, sau từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là nháºn lá»i thuyết giảng vá» phạm vi giá»›i hạn. Trong phần trÆ°á»›c: TrÆ°á»›c là khen ngợi vá» lợi Ãch đã thÆ°a há»i, sau là khen ngợi vỠđức của ngÆ°á»i có thể thÆ°a há»i. Trong phần trÆ°á»›c: TrÆ°á»›c là phân rõ vá» lợi Ãch, lợi Ãch nhiá»u là tăng thêm nhân thiện, an vui là trao cho quả vui sÆ°á»›ng, trà tuệ sắc bén khiến cho đạt được lợi Ãch của pháp xuất thế. Trong phần sau từ “Ai mẫn…†trở xuống là kết luáºn vỠý khen ngợi ngÆ°á»i có thể thÆ°a há»i: TrÆ°á»›c là khen ngợi vỠđức của Tá»± phần có năm: 1) Xứng vá»›i Tuệ chân tháºt; 2) Bất Ä‘á»™ng mà tiến lên cho nên nói là Äại lá»±c; 3) Không gián Ä‘oạn tu táºp cho nên nói là Nhất tâm…; 4) Phần vị thà nh tá»±u cho nên nói là Bất thối; 5) Ngay nÆ¡i phần vị đầy đủ cho nên vượt ra khá»i thế gian. Lại nữa, câu đầu là trình bà y vá» có hiểu biết (giải), bốn câu sau trình bà y vá» có thá»±c hà nh (hạnh). Lại nữa, những câu nà y cÅ©ng là giải thÃch vá» tên gá»i của Tiến Tuệ, có thể biết. Sau là khen ngợi vỠđức Thắng tiến, đó là đối vá»›i thÆ°a há»i tá»± tại không khác gì NhÆ° Lai. Sau là trong phần chÃnh thức giải đáp, có hai: TrÆ°á»›c là giải đáp 11 câu há»i vá» Thể của Hà nh pháp trÆ°á»›c đây, sau là giải đáp vỠđức dá»±a và o Hà nh ấy mà thà nh tá»±u. Trong phần trÆ°á»›c dá»±a và o câu há»i theo thứ tá»± giải đáp. Giải đáp câu thứ nhất vá» công đức chuyển sang thù thắng, có 20 câu: 10 câu đầu là bắt đầu tu táºp, 10 câu sau là cuối cùng thà nh tá»±u. Lại đầu là Tá»± phần, sau là Thắng tiến. Trong phần trÆ°á»›c, đã đạt được kho tà ng của phát tâm, là nhắc lại phần trÆ°á»›c-nghó đến phần sau; thuáºn theo lìa xa ngu si là tổng quát nêu ra. Lại kinh Niết Bà n nói: “Gốc rá»… không phóng dáºt ăn sâu vững chãi khó nhổ lên, nhá» và o gốc rá»… không phóng dáºt vững chãi, cho nên tất cả các thiện căn Ä‘á»u được tăng trưởng.†Không phóng dáºt có hai: 1) Dá»±a theo Sá»± nhÆ° luáºn giải thÃch v.v… 2) Dá»±a theo Lý nhÆ° kinh Pháp Táºp v.v… Trong phần sau là riêng biệt, có ba: Má»™t là nêu ra số lượng, hai là nêu ra tên gá»i, ba là kết luáºn vá» số lượng. Trong phần nêu ra, trong nà y đối trị mÆ°á»i loại phóng dáºt: 1) Phóng dáºt vá» phá giá»›i; 2) Phóng dáºt vá» lạc mất Bồ-Ä‘á»; 3) Phóng dáºt vá» là m mất tâm Bi; 4) Phóng dáºt vá» lÆ°á»i biếng; 5) Phóng dáºt vá» vui vá»›i ồn à o há»—n tạp; 6) Phóng dáºt vá» vui vá»›i thế gian; 7) Phóng dáºt vá» vui vá»›i thiện yếu kém; 8) Phóng dáºt vá» vui vá»›i Nhị thừa; 9) Phóng dáºt vá» nhiá»…m theo công đức; 10) Phóng dáºt vá» phát sinh hết phần. NhÆ° thứ tá»± mÆ°á»i câu đối trị nên biết. 1) Äã có thể phát tâm rồi cần phải giữ gìn (trì) ba tụ giá»›i thanh tịnh của Bồ-tát, nhÆ° váºy giữ gìn ba loại: Má»™t- Không là m ba nghiệp ác; hai- Không vì danh lợi; ba- Không khởi lên kiến chấp vá» Giá»›i, đây là bảo vệ trong phần nêu ra. 2) Không đối vá»›i Bồ-Ä‘á» khởi lên thấy có-không có… mà phát tâm, đây là lìa xa ngu si trong phần nêu ra. 3) Dá»±a và o lá»i nói thâu nhiếp chúng sinh cho nên lìa xa nịnh bợ quanh co. 4) Thiện căn đã đã dấy lên cần phải là m cho cuối cùng thà nh tá»±u, cho nên nói là không lui sụt, đây là tinh tiến trong nêu ra, còn lại Ä‘á»u không lìa xa ba loại nhÆ° váºy. 5) Tạo nghiệp cầu sinh là hạnh của phà m phu, Bồ-tát lìa xa Ä‘iá»u nà y thÆ°á»ng vui vá»›i vắng lặng có hai loại: Má»™t- Dá»±a theo thân có hai, má»™t là thụ Ä‘á»™ng cÆ° trú yên lặng, nghóa là lìa xa những nÆ¡i ồn à o náo loạn nhÆ° gia đình…; hai là chủ Ä‘á»™ng cÆ° trú yên lặng, nghóa là giữ gìn tịnh giá»›i lìa xa ba nghiệp sai trái, đây là lấy PhÆ°á»›c-bá» Tá»™i lìa xa phà m phu tại gia. Hai- Dá»±a theo tâm cÅ©ng có hai: Má»™t là thụ Ä‘á»™ng cÆ° trú, nghóa là cảnh vi diệu của Chân Không; hai là chủ Ä‘á»™ng cÆ° trú, nghóa là tâm của Äịnh-Tuệ, đây là lấy Tuệ bá» Hoặc lìa xa phà m phu xuất gia. 6) Chán ngán rồi bá» niá»m vui thế gian. 7) Dốc lòng tu theo nghiệp xuất thế gian. Tuy cầu xuất thế nhÆ°ng rá»i bá» Nhị thừa không có tâm Bi cứu giúp thế gian. 9) Tuy tu công đức Äại Bi của Bồ-tát nhÆ°ng không thấy chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng tu táºp cho nên không có nhiá»…m ô. 10) Biết thân hình có bốn nghóa: Má»™t là biết thân từ duyên mà có, lìa xa Ngã-Ngã sở; hai là biết lá»±c thá»±c hà nh vỠđạo của mình, nếu yếu kém thì cuối cùng không miá»…n cưỡng hÆ°á»›ng vá» cảnh giá»›i phiá»n não; ba là biết lá»±c nếu mạnh thì cần phải chịu khó chịu khổ thá»±c hà nh công hạnh tu táºp; bốn là biết chắc chắn chÃnh mình có chủng tá» Bồ-Ä‘á», cho nên sẽ được quả Pháºt. Hai là trong phần Thắng tiến, pháp thanh tịnh nghóa là luyện táºp sá»a trị các hà nh trÆ°á»›c đây khiến cho thuần thục lìa xa cấu nhiá»…m, cho nên nói là thanh tịnh. Trong mÆ°á»i: 1) Chánh niệm thanh tịnh; 2) Từ “Xả ly…†trở xuống là lìa xa lá»—i lầm thanh tịnh; 3) Từ “An trú…†trở xuống Chánh hạnh thanh tịnh; 4) Từ “ThÆ°á»ng lạc…†trở xuống là cầu pháp thanh tịnh; 5) Từ “Tùy sở…†trở xuống là trừ bá» nghi ngá» thanh tịnh; 6) Từ “Cụ túc…†trở xuống là trà tuệ thanh tịnh; 7) Từ “Tâm thÆ°á»ng…†trở xuống là Tam-muá»™i thanh tịnh; 8) Từ “Văn hảo…†trở xuống là hiểu rõ vá» Không thanh tịnh, cÅ©ng là hÆ°á»›ng vá» Nhẫn thanh tịnh; 9) Từ “Äẳng thị…†trở xuống là Tưởng thù thắng thanh tịnh; 10) Từ “Cung kÃnh…†trở xuống là báo ân thanh tịnh, cÅ©ng là kÃnh dưỡng thanh tịnh. Giải đáp câu thứ hai khiến cho NhÆ° Lai hoan há»·, có 20 câu, cÅ©ng 10 câu đầu là Tá»± phần, 10 câu sau là Thắng tiến. Trong phần trÆ°á»›c: Má»™t là kết thúc phần trÆ°á»›c, hai từ “Bất xả…†trở xuống là sinh khởi phần sau. Trong đó: Câu đầu nhắc lại năm câu đầu ở phần sau; hai tâm không nÆ°Æ¡ng tá»±a nhắc lại câu thứ sáu ở phần sau; tu pháp rất sâu xa nhắc lại hai câu thứ bảy-thứ tám ở phần sau; từ “Ư Vô tranh đẳng…†trở xuống nhắc lại câu thứ chÃn-thứ mÆ°á»i ở phần sau. Vì váºy tổng quát nêu ra mÆ°á»i môn thá»±c hà nh ở phần sau, thÃch hợp vá»›i Thánh tâm, do đó là m cho NhÆ° Lai hoan há»·. Trong mÆ°á»i câu riêng biệt của phần sau: Ba câu đầu là tu vá» hạnh Hữu, má»™t câu đầu là hạnh chịu khó hăng hái, hai câu tiếp là hạnh lìa xa lá»—i lầm ở trong Hữu, nghóa là thân bên trong không luyến tiếc, váºt bên ngoà i không mong cầu. Ba câu tiếp là tu vá» hạnh Không Tuệ, má»™t là gia hạnh tu Không, hai là đÃch thá»±c chứng đắc soi chiếu chân tháºt, ba là sau khi đạt được phân biệt nhÆ°ng hãy còn không nÆ°Æ¡ng tá»±a. Bảy là thÆ°á»ng cầu Bồ-Ä‘á», cho nên gá»i là Äại nguyện. Tám là tÆ°á»›ng thù thắng hiện rõ trÆ°á»›c mắt, cho nên nói là ánh sáng rạng ngá»i. ChÃn là tùy theo có lìa xa lá»—i lầm, cho nên nói là khéo léo nháºn biết vá» lợi Ãch-tổn hại… MÆ°á»i là dùng tâm không đắm trÆ°á»›c hÆ°á»›ng đến thá»±c hà nh các pháp, cho nên nói là thanh tịnh. Sau là trình bà y vá» mÆ°á»i pháp Thắng tiến, tu đã thà nh tá»±u cho nên nói là an trú. Trong mÆ°á»i: 1) Äối vá»›i lá»—i lầm không nhiá»…m; 2) Chứng chân tháºt rá»i bá» tÆ°á»›ng; 3 và 4) Từ Bi thâu nhiếp chúng sinh; 5 và 6) Hà nh đầy đủ lìa xa nhiá»…m; bốn loại còn lại là Nguyện-Trà đầy đủ, má»™t là Äại nguyện đầy đủ, hai là Trà tuệ phÆ°Æ¡ng tiện song hà nh, ba là Lá»±c suy nghó chá»n lá»±a thù thắng, bốn là Äạt được tánh vô ngại, cho nên nói là không có gì nÆ°Æ¡ng tá»±a. Giải đáp câu thứ ba vá» công đức mà Bồ-tát an trú, cÅ©ng có 20 câu. Äầu là trong 10 câu thuá»™c Tá»± phần: 1) Tâm phát khởi thá»±c hà nh; 2) Thá»±c hà nh Chánh hạnh; 3) Trà thuáºn vá»›i Lý cho nên vượt lên trên lá»i nói. Trên đây là bắt đầu tu. 4) Gần gÅ©i thiện hữu; 5) Nếu không chịu khó chịu khổ thì tuy gần gÅ©i mà không có lợi Ãch; 6) Nếu không chá»n ý để hiểu pháp thì tuy chịu khó mà không có lợi Ãch. Lại khéo léo chá»n lấy ý Pháºt thì có ba loại: Má»™t là dá»±a theo Giáo, dùng hai Äế, ba Tánh, ba Lượng, bốn Lý, bốn Tất-Ä‘Ã n, bốn Ã, bốn Máºt, sáu TÆ°á»›ng, sáu ThÃch, tám Thanh, năm Lá»±c… để thông hiểu chá»n lấy ý kinh mà thá» trì; hai là dá»±a theo Nghóa, đó là lá»i gần mà ý xa, tuy nói các môn vá» pháp tÆ°á»›ng nhÆ°ng ý ở nÆ¡i chân lý vượt lên trên lá»i nói; ba là dá»±a theo Hạnh, đó là ý ở nÆ¡i diệt trừ phiá»n não thà nh tá»±u công đức, vốn không phải chỉ là miệng nói ra. 7) Nếu không dá»±a và o hà nh để hiểu vỠý thì cÅ©ng đâu lợi Ãch gì? Trên đây là tu tiếp theo. 8) Thà nh tá»±u Äại thệ phÆ°á»›c trà trang nghiêm; 9) Phần vị của nhân thà nh tá»±u đầy đủ; 10-Tròn vẹn giống nhÆ° phần vị của quả. Trên đây là tu cuối cùng. Trong phần Thắng tiến có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» quán xét hiểu rõ, sau từ “Ma-ha-tát tác thị niệm…†trở xuống là trình bà y vá» dá»±a và o hiểu rõ phát khởi thá»±c hà nh. Trong phần trÆ°á»›c: Äầu là kết thúc phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau, nghóa là khéo léo thà nh tá»±u các địa gá»i là phÆ°Æ¡ng tiện khéo léo, lại đối vá»›i địa không vÆ°á»›ng mắc cÅ©ng gá»i phÆ°Æ¡ng tiện khéo léo, Ä‘iá»u quan trá»ng để thà nh tá»±u địa, cho nên nói là trÆ°á»›c nên tu táºp. Trong mÆ°á»i, tám loại đầu là pháp đã thà nh tá»±u địa: 1) Tổng quát, 2) Chứng trà các địa, 3) Thá»±c hà nh ThÃ-Giá»›i…; 4) Tịnh Ä‘á»™ là m chá»— dá»±a; 5) Sở duyên và phạm vi giá»›i hạn; 6) Thần thông thù thắng và mÆ°á»i tá»± tại…; 7) Thị hiện thân khác nhau; 8) Háºu trà thuyết pháp. Äây Ä‘á»u là các địa chứ không phải là má»™t, cho nên Ä‘á»u nói là tùy theo sá»± thÃch hợp. Sau là trình bà y vá» có thể thà nh tá»±u phÆ°Æ¡ng tiện, nghóa là tuy phân biệt mà không đắm trÆ°á»›c là phÆ°Æ¡ng tiện. Bởi vì tâm tạo là giải thÃch vá» nguyên cá»› không đắm trÆ°á»›c, nghóa là biết không có pháp nà o ngoà i tâm, cho nên không có gì đắm trÆ°á»›c. Tâm tạo có ba lá»›p: Má»™t là Chuyển thức phân biệt dấy lên, hai là Bổn thức tùy theo huân táºp dấy lên, ba là Chân tâm nÆ°Æ¡ng tá»±a giữ gìn dấy lên, Ä‘á»u là tâm dấy lên cho nên không có, tâm dấy lên cho nên không phải không có, vì thế cho nên không đắm trÆ°á»›c. Từ “Bồ-tát nhược năng…†trở xuống là kết luáºn vá» có thể thà nh tá»±u địa. Sau là trình bà y vá» phát khởi thá»±c hà nh, trong đó có ba: Má»™t là nêu ra, hai là giải thÃch, ba là kết luáºn, Ä‘á»u có thể biết. Giải đáp câu thứ tÆ° vá» hạnh thanh tịnh, có 20 câu. Äầu là trong 10 câu thuá»™c Tá»± phần, đó là mÆ°á»i Äá»™ thuần thục ra khá»i chÆ°á»›ng. Thanh tịnh đó là : 1) Thà tức là không có gì không rá»i bá», 2) Giá»›i tức là không hủy phạm…, Ä‘á»u trình bà y vá» tÆ°á»›ng thanh tịnh. Sáu câu trÆ°á»›c có thể biết. 7) Khéo léo thà nh tá»±u các hạnh vốn Ä‘á»u là phÆ°Æ¡ng tiện; 8) Äại nguyện vững và ng lá»i thá» tôn trá»ng nhÆ° núi, đây giống vá»›i hạnh tôn trá»ng ở sau; 9) Nhá» và o năng lá»±c suy nghó chá»n lá»±a, năng lá»±c tu táºp, thuyết pháp trừ bá» nóng bức, nhÆ° hồ nÆ°á»›c mát ở thế gian; 10) Trà độ thâu nhiếp chúng sinh khiến cho cùng chung pháp Pháºt. Sau là trong phần Thắng tiến, bởi vì sau vượt qua trÆ°á»›c cho nên nói là chuyển sang thù thắng. Trong mÆ°á»i: Ba loại đầu là hạnh thà nh tá»±u vốn có, ba loại tiếp là hạnh dá»±a và o duyên, bốn loại sau là hạnh Bi-TrÃ. Trong phần đầu: 1) Bên trong có tháºt đức, bên ngoà i cảm được Pháºt nghó đến. 2) Nhá» dá»±a và o há»™ niệm cho nên cà ng tăng thêm thiện thù thắng. 3) Có thể hiện rõ phần thô-ẩn kÃn phần tế giống nhÆ° tám tÆ°á»›ng của Pháºt cho nên gá»i là phÆ°Æ¡ng tiện bà máºt; lại thông hiểu rõ rà ng vá» nghóa sâu kÃn bà máºt của NhÆ° Lai, nhÆ° ngá»c châu trong búi tóc của vua; lại khéo léo hiểu rõ các giáo quyá»n biến-bà máºt…, cho nên gá»i là an trú. Trong phần tiếp là dá»±a và o duyên: 1) Gần gÅ©i thiện hữu, nghóa là thân tiếp cáºn-tâm nÆ°Æ¡ng tá»±a. 2) Dá»±a và o thiện hữu phát khởi Chánh hạnh. 3) Sinh khởi Chánh giải, nghóa là thu nháºn riêng biệt trở thà nh tổng quát cho nên không phải là tổng quát, phân tÃch tổng quát trở thà nh riêng biệt cho nên không phải là riêng biệt, hoà n toà n là m mất Ä‘i cả hai không còn, cả hai dung hòa vô ngại, vì thế cho nên duyên khởi Ä‘á»u không phải là tổng quát hay riêng biệt. Trong phần sau là hạnh Bi-TrÃ: Má»™t loại trÆ°á»›c là Äại Bi, ba loại sau là Äại TrÃ. Trong đó: Má»™t loại đầu là Tháºt trÃ; hai loại sau là Xảo trÃ, má»™t là khéo léo thà nh tá»±u nhân, hai là khéo léo hÆ°á»›ng vá» quả. Giải đáp câu thứ năm vá» Äại nguyện đầy đủ, có 20 câu. Äầu là trong Tá»± phần má»i mong cầu Ä‘á»u đạt được gá»i là Nguyện đầy đủ: 1) Nén chịu phiá»n muá»™n thâu nhiếp chúng sinh. 2) Trang nghiêm quốc Ä‘á»™ vì chúng sinh. 3) Phát khởi cúng dÆ°á»ng đối vá»›i Äức Pháºt. 4) Bảo vệ đối vá»›i pháp. Luáºn chung vá» bảo vệ pháp, có bốn lá»›p: Má»™t là bảo vệ Lý pháp, nghóa là soi chiếu Lý không xen tạp Vô minh; hai là bảo vệ Hà nh pháp, nghóa là thá»±c hà nh không xen tạp lợi danh-lÆ°á»i nhác…; ba là bảo vệ Giáo pháp, nghóa là nhÆ° pháp giảng dạy lÆ°u truyá»n rá»™ng ra khắp nÆ¡i…; bốn là bảo vệ Quả dụng của pháp, nghóa là giữ gìn bảo vệ hình tượng… 5) Khiến cho Thân của chúng sinh vãng sinh Tịnh Ä‘á»™. 6) Khiến cho Trà của chúng sinh tiến và o pháp môn. 7) Khiến cho nguyện của ngÆ°á»i khác được đầy đủ. 8) Tu hà nh không có thá»a mãn, nghóa là thá»±c hà nh táºn cùng thá»i gian vị lai, khiến cho không sinh tâm má»i mệt chán ngán dù chỉ là khoảnh khắc, lại nguyện kiếp tùy theo tâm mà chuyển. 9) Nguyện cho nhân đến cứu cánh. 10) Nguyện cho quả tròn vẹn thanh tịnh. Sau là phần Thắng tiến, trong mÆ°á»i: 1) Äại thệ trang nghiêm tâm không lo không thà nh cho nên không buồn rầu. 2) Nghó đến nÆ°Æ¡ng nhá» bạn tốt chuyển đổi phát khởi nguyện ấy. 3) Äá»u nguyện vãng sanh thì láºp tức phát khởi các hà nh. 4) Cuối cùng giống nhÆ° bình thÆ°á»ng phát khởi thá»±c hà nh. Trên đây là Tá»± lợi. 5) Giáo hóa là m cho nguyện đầy đủ. 6) ThÆ°á»ng giáo hóa không mệt má»i. 7) Ở nÆ¡i Ä‘au khổ là m lợi Ãch cho chúng sinh. 8) Rá»i bá» niá»m vui để là m lợi Ãch cho chúng sinh. 9) Dùng pháp của quả để trao cho. 10) Äạt được quả bình đẳng. Trên đây là Lợi tha. Giải đáp câu thứ sáu vỠđạt được Bồ-tát tạng. Äầu là kết thúc phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau, toà n bá»™ có 10 câu, nghóa là bởi vì tÃch trữ công đức trở thà nh kho tà ng rá»™ng sâu vô táºn, cho nên không có Thắng tiến: 1) Thấy Pháºt; 2) Trì pháp tức là Trì tạng; 3) Thuyết pháp tức là Biện tạng; 4) Tâm Bi rá»™ng khắp; 5) Äịnh tuyệt diệu; 6) Dụng thù thắng; 7) Tiến và o Chứng; 8) Dá»±a và o Chứng phát khởi Thần thông, nghóa là dùng Thiên nhãn nhìn thấy kho tà ng chìm dÆ°á»›i đất và các váºt báu trong biển, hoà n toà n biết rõ các sá»± việc nhÆ° xuất xứ-giá trị… của các váºt báu. 9) Pháºt gia há»™ tăng thêm đức. 10) Trà thông hiểu vá» Khà thế giá»›i. Giải đáp câu thứ bảy vá» tùy theo Ä‘iá»u kiện thÃch hợp mà hóa Ä‘á»™ chúng sinh: Má»™t là kết thúc phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau, nghóa là hợp vá»›i cÆ¡ trao cho pháp, gá»i là tùy theo sá»± thÃch ứng mà hóa Ä‘á»™, trong đó có ba: 1) Nháºn biết căn cÆ¡; 2) Dạy dá»— lìa xa lá»—i lầm; 3) Dạy dá»— tu táºp pháp thiện. Trong phần má»™t cÅ©ng có ba: a) Nháºn biết thÃch hợp vá» bệnh hoạn của chúng sinh; b) Nháºn biết vá» nhân duyên của táºp khà đá»i trÆ°á»›c; c) Nháºn biết vá» tâm niệm hiện tại. Trong phần hai là dạy dá»— lìa xa lá»—i lầm có ba: a) Má»™t câu đầu là tổng quát; b) ChÃn câu tiếp là riêng biệt, câu thứ tám là do quán Tá»±-tha bình đẳng cho nên không khởi lên kiêu mạn đối vá»›i ngÆ°á»i khác, câu thứ chÃn là tâm nịnh hót quanh co thì phần nhiá»u vì danh lợi là m cho tâm rối loạn không ngay thẳng, Bồ-tát nháºn biết Ä‘iá»u ấy không phải là có cho nên tâm vắng lặng; c) Từ “NhÆ° thị…†trở xuống là kết luáºn. Trong phần ba là dạy dá»— tu táºp pháp thiện: Má»™t câu đầu là tổng quát, 13 câu sau là hiển bà y riêng biệt. Trong đó: Äầu là tám câu vá» pháp giáo hóa thuá»™c Tá»± phần, sau là năm câu vá» pháp giáo hóa thuá»™c Thắng tiến. Trong phần đầu: 1) Hai câu đối vá»›i pháp chủ Ä‘á»™ng thuyết giảng, má»™t là quán xét vá» Lý nhÆ° nhau mà không trái vá»›i Sá»± riêng biệt, hai là phân tÃch Sá»± hủy hoại mà không trở ngại Lý giữ lại, bởi vì Lý-Sá»± tuy là là m mất lẫn nhau, cả hai không còn mà không trở ngại giữ lại cả hai. Lại giải thÃch: Phân biệt là thuyết giảng, nghóa là ở trong pháp bình đẳng tuy lại dùng môn khác để thuyết giảng riêng biệt đủ loại, nhÆ°ng Ä‘á»u không mất Ä‘i tông chỉ ban đầu, cho nên nói là trÆ°á»›c sau không có trái nhau; đây là gốc-ngá»n vô ngại. 2) Thuyết giảng vá» pháp duyên khởi không có tánh gá»i là phá hoại, mà cÅ©ng không trở ngại duyên khởi, bởi vì pháp giá»›i không có gì phân tán diệt Ä‘i; đây là thà nh-hoại vô ngại. DÆ°á»›i đây là đối vá»›i ngÆ°á»i chủ Ä‘á»™ng là m lợi Ãch: 3) Giáo hóa khiến cho phát sinh niá»m tin, tin tưởng trừ hết nghi ngá» cho nên hoan hỉ; 4) Giáo hóa khiến cho phát sinh hiểu biết, hiểu rõ vá» tháºt lý gá»i là tiến và o, sau là giáo hóa khiến cho phát khởi thá»±c hà nh; 5) PhÆ°á»›c thá»±c hà nh hÆ°á»›ng đến quả, sau là giáo hóa thá»±c hà nh vá» Tuệ; 6) Thá»±c hà nh phá bá» tÆ°á»›ng; Thá»±c hà nh tiến và o tháºt; 8) Thá»±c hà nh không đắm trÆ°á»›c, pháp Ä‘á»u dá»±a và o tâm, hai bên cùng lìa xa cho nên nói là vô nhiá»…m. Trong phần sau là trình bà y vá» pháp giáo hóa thuá»™c Thắng tiến: 9) Giáo hóa dùng niệm niệm bình đẳng không hai nà y để tôn kÃnh chÆ° Pháºt, đây là tiếp cáºn thân Pháºt; 10) Giáo hóa tá»± há»c âm thanh êm dịu mà không có gì đắm trÆ°á»›c; 11) Äối vá»›i âm thanh kỳ lạ của ngÆ°á»i khác mà không có gì sai biệt, đây là hai pháp há»c vá» ngữ nghiệp của Pháºt; 12) Há»c theo giáo pháp của Pháºt; 13) Từ “Cụ túc…†trở xuống là tu táºp trà tuệ của Pháºt, đây là hai pháp há»c vỠý nghiệp của Pháºt. Phần sau là kết luáºn có thể biết. Giải đáp câu thứ tám vá» không rá»i bá» các Ba-la-máºt: Má»™t là kết thúc phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau, phần nà y có hai nghóa: Má»™t là tuy thÆ°á»ng giáo hóa chúng sinh, mà trong tâm luôn luôn vắng lặng, cho nên nói là không rá»i bá» công hạnh của mình; hai là thá»±c hà nh công hạnh nà y vì ngÆ°á»i khác, cho nên không rá»i bá» công hạnh của mình, chÃnh là nói đến Lợi tha. Bởi vì trong mÆ°á»i Äá»™, bốn Äá»™ sau là trong Äá»™ thứ sáu tách ra, cho nên chỉ nêu ra sáu Äá»™. Lại dùng bốn Äá»™ sau để trang nghiêm sáu Äá»™ trÆ°á»›c, cho nên nói là có đủ tất cả các Äá»™. Sáu Äá»™ trang nghiêm ở trong mÆ°á»i Äá»™: Trong Äá»™ thứ hai, không cáºy và o Giá»›i mà tá»± cao, lại không chấp Giá»›i là m có mà khiến cho thanh tịnh. Trong Äá»™ thứ ba, đầu là an tâm nhẫn nại nháºn chịu khổ Ä‘au, nghe tiếng xấu không buồn rầu… mà nhẫn nại nháºn chịu oán hại, nghe tiếng tốt không vui mừng mà nhẫn nại tÆ° duy vá» pháp, chÆ°a từng có… là kết luáºn lìa xa cả hai. Trong Äá»™ thứ tÆ°, đầu là chịu khó tu táºp vá» nhân của Pháºt, từ “Cứu cánh…†trở xuống là chịu khó tu táºp vá» quả của Pháºt. Trong Äá»™ thứ năm là Thiá»n: Má»™t là Thể của nháºp Äịnh, rá»i bá» dục… là Thiá»n thứ nhất, theo thứ tá»± tiến và o là ba Thiá»n sau, đây là Äịnh thuá»™c Sá»±, tiến và o mà không đắm trÆ°á»›c cho nên nói là Vô nhiá»…m; sau là trình bà y vá» diệt trừ mê hoặc phát sinh Äịnh, là Äịnh thuá»™c Lý; sau là trình bà y vá» Dụng của Äịnh phát khởi thần thông. Hai là vượt lên trên thứ tá»±, nghóa là đối vá»›i tám-chÃn theo thứ tá»± tiến và o, và vượt qua tiến và o, đây là Dụng của Äịnh thuá»™c Sá»±. Ba là tiến và o má»™t biết nhiá»u, bốn là dần dần đầy đủ trà đức, hai loại nà y là Dụng của Äịnh thuá»™c Lý. Trong Äá»™ thứ sáu là TrÃ: 1) Mong cầu Văn Tuệ; 2) Từ “Sở văn đẳng…†trở xuống là trình bà y vá» TÆ° Tuệ; 3) Từ “Nháºp chân đẳng…†là trình bà y vá» Tu Tuệ. Trên đây là Trà vá» gia hạnh. 4) Từ “Diệu thiện đẳng…†là phân rõ vá» chÃnh thức chứng trÃ; 5) Từ “Cụ túc đẳng…†là trình bà y vá» Háºu đắc trà hÆ°á»›ng đến Tuệ của Pháºt. Trong Äá»™ thứ bảy là PhÆ°Æ¡ng tiện, có sáu loại phÆ°Æ¡ng tiện Ä‘á»u dùng Bi-Trà dẫn dắt nhau khéo léo, bởi vì không có gì đắm trÆ°á»›c cho nên nói là PhÆ°Æ¡ng tiện: 1) Bi chỉ ra oai nghi, Trà lìa xa ái kiến; 2) Bi là hiện thân, Trà là vô nhiá»…m; 3) Bi bên ngoà i thị hiện trẻ thÆ¡, Trà bên trong đầy đủ thông tuệ; 4) Bi thị hiện thoát khá»i trói buá»™c, Trà khéo léo không giữ lấy; 5) Bi và Trà hiện rõ trang nghiêm; 6) Bi có thể tiến và o nÆ¡i chốn, Trà hiểu rõ những việc đã là m. Trong Äá»™ thứ tám là Nguyện có mÆ°á»i, má»—i má»™t Nguyện Ä‘á»u Nguyện táºn cùng nguồn cá»™i ấy, Ä‘á»u nói là cứu cánh: 1) Nguyện giáo hóa chúng sinh; 2) Nguyện thanh tịnh cõi Pháºt; 3) Nguyện cúng dÆ°á»ng Äức Pháºt; 4) Nguyện thâu nhiếp trà tuệ; 5) Nguyện tu theo hạnh pháp giá»›i; 6) Äại chà nguyện, nghóa là dùng chà lá»±c tu hạnh báºc Thượng, táºn cùng thá»i gian kiếp trú vị lai, nói là giống nhÆ° khoảnh khắc; 7) Nguyện tu rút ngắn, nghóa là nguyện dùng kiếp dà i là m ngắn, câu trên chỉ chuyển tâm chủ Ä‘á»™ng thấy, câu nà y quay lại kiếp thụ Ä‘á»™ng trú, vì thế cho nên câu trên có chữ trú, câu nà y không có; 8) Nguyện thà nh hoại, nghóa là nguyện thông hiểu rõ rà ng vá» sá»± thà nh hoại của thế giá»›i, má»™t là duyên quy tụ mà thà nh không là m cho hÆ° hoại, hai là kiếp má»›i thà nh-kiếp chÆ°a hoại Ä‘á»u nguyện thông hiểu rõ rà ng; 9) Nguyện hiện rõ Tịnh Ä‘á»™; 10) Nguyện thà nh tá»±u Chánh giác. Trong Äá»™ thứ chÃn là Lá»±c, có mÆ°á»i nghóa Ä‘á»u có năng lá»±c chịu Ä‘á»±ng được, không thể khuất phục cho nên gá»i là Lá»±c. Má»—i má»™t loại Ä‘á»u đầu là nêu ra tên gá»i, sau là giải thÃch vá» nghóa. Trong 1) giải thÃch, bên trong lìa xa phiá»n não… là lìa xa lá»—i lầm, có đủ thanh tịnh… là thà nh tá»±u đức, hai loại nà y thà nh tá»±u Tá»± hà nh cho nên gá»i là Tá»± chuyên chánh. Trong 2) giải thÃch, nghóa là bởi vì Lá»±c thù thắng của Chánh lý cho nên lá»±c khác luôn luôn không có thể hủy hoại được, hai loại nà y tổng quát nêu vá» Lợi tha. 3) Tâm bạt trừ Ä‘au khổ đầy đủ; 4) Tâm mang lại niá»m vui nhÆ° nhau Ä‘á»u có thể che chở bảo vệ tất cả, là nghóa vá» Lá»±c, hai loại nà y là tâm Lợi tha. 5) Lá»±c vá» Trì là bên trong tÃch trữ nghóa của pháp; 6) Lá»±c vá» Biện là bên ngoà i thÃch nghi để ứng cÆ¡, hai loại nà y là đức Lợi tha. 7) Lá»±c vá» Äại hạnh có đủ trang nghiêm. 8) Lá»±c vá» hoằng nguyện không Ä‘oạn dứt. 9) Lá»±c vá» nhân sinh ra nhiá»u. 10) Lá»±c vá» quả che phủ rá»™ng khắp. Trong Äá»™ thứ mÆ°á»i là TrÃ, nghóa là nháºn biết bệnh-hiểu rõ căn- xứng vá»›i lý trao truyá»n pháp cho nên nói là TrÃ, cÅ©ng có mÆ°á»i câu. Trong đó: Bốn câu đầu là biết bệnh nặng nhẹ; ba câu tiếp là biết căn mong muốn, má»™t là biết bệnh ở phần vị Há»c, hai là biết thói quen lang thang của hà nh trong tâm ấy tức là hoạt Ä‘á»™ng của căn, ba là biết ham thÃch hy vá»ng; ba câu tiếp là biết vá» thuốc pháp, má»™t là biết pháp của cảnh, hai là biết pháp của trÃ, ba là biết pháp môn vô ngại vô biên của cảnh-trÃ, cho nên nói là pháp giá»›i. Giải đáp câu thứ chÃn vá» chúng sinh đã thÆ°a thỉnh Ä‘á»u có thể Ä‘á»™ thoát, trong đó có ba: Má»™t là kết thúc phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau. Hai từ “Giáo hóa nhất thiết…†trở xuống là mÆ°á»i câu chÃnh thức hiển bà y vá» Ä‘á»™ thoát. Trong đó: Äầu là hai câu, má»™t là giáo hóa ra khá»i Ä‘Æ°á»ng ác, đó là câu đầu tu nhân thiện vá» sau thoát khá»i quả khổ; hai là giáo hóa thoát khá»i các nạn, đó là tinh tiến tu nhân thoát khá»i, vượt lên trên nạn thoát khá»i quả của tám nạn. Tiếp theo là ba câu vá» giáo hóa đối trị ba Ä‘á»™c, nhÆ°ng tham dục có hai loại, má»™t là tham sắc thì dạy cho quán vá» bất tịnh, hai là tham tà i sản thì dạy cho quán vá» lìa dục; sân cÅ©ng có hai loại, má»™t là sân vá»›i hữu tình thì dạy cho quán vá» tâm Từ Bi, hai là sân vá»›i vô tình thì dạy cho quán vá» bình đẳng, bởi vì váºt vô tình không xứng ý và váºt xứng ý không hai, cho nên nói là bình đẳng; ngu si cÅ©ng có hai loại, má»™t là ngu ngốc không biết gì thì dạy cho quán vá» phân biệt thế giá»›i, hai là tà kiến ngu si thì dạy cho quán vá» nhân duyên, bởi vì các pháp từ nhân duyên mà sinh ra chứ không phải là tá»± tại cùng là m ra, lại bởi vì không tin nhân quả do đó dạy cho quán vá» nhân duyên. Tiếp theo là ba câu vá» giáo hóa khiến cho thoát khá»i ba cõi, má»™t là dạy cho lìa xa dục sân…, rá»i bá» cõi Dục đến SÆ¡ thiá»n…; hai là dạy cho quán tăng thượng, rá»i bá» tăng thượng của cõi Sắc đến Vô sắc xứ; ba là dạy cho trà vi tế, dùng để soi chiếu xem xét vá» Tưởng vi tế khiến cho Ä‘oạn hết, chứng Không vượt lên trên ba cõi. Tiếp theo là hai câu vá» giáo hóa khiến cho tiến và o Tam thừa, trong đó có ba: Má»™t-Dạy cho hạnh vắng lặng có ba nghóa, má»™t là dùng Nhị thừa ấy tu hạnh lìa xa ồn à o xen tạp của sinh tá»; hai là khiến cho tu hạnh vắng lặng chứng nháºp Nhân Không; ba là Niết-bà n Vô dÆ° gá»i là vắng lặng, tu pháp ấy gá»i là hạnh. Hai-Dạy cho dùng mÆ°á»i Lá»±c…, là vượt lên trên phà m phu-Tiểu thừa, trang nghiêm hiển bà y vá» Äại thừa. Ba-Sau là giải thÃch vá» nghóa của Äá»™ đã thÆ°a thỉnh, nghóa là nhÆ° SÆ¡ phát tâm nêu ra Bổn nguyện ấy, chỉ rõ Bổn gá»i là NhÆ°, thấy chúng sinh rÆ¡i và o nẽo ác là nêu ra nguyện bằng việc là m, Äại SÆ° Tá» Hống là nêu ra lá»i nguyện ấy, lá»i thá» quyết định gá»i là SÆ° Tá» Hống, biết bệnh dùng pháp để cứu giúp là chÃnh thức hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của Nguyện. à văn trong nà y hiển bà y từ lúc má»›i phát tâm, bởi vì thấy chúng sinh Ä‘au khổ, cho nên dùng lá»i quyết định để thÆ°a thỉnh chá»n lấy lá»i thá» Ä‘á»™ hết tất cả chúng sinh. Ba từ “Cụ túc…†trở xuống là ý kết luáºn có thể biết. Giải đáp câu thứ mÆ°á»i vá» là m cho Tam Bảo hÆ°ng thịnh, trong đó có ba: Má»™t là nêu ra, hai là giải thÃch, ba là kết luáºn. Trong giải thÃch, chÃn câu đầu là riêng biệt, má»™t câu sau là tổng quát. Trong riêng biệt, chÃn câu là m thà nh ba lá»›p. Có nÆ¡i giải thÃch rằng: Äầu là dá»±a theo Giáo đạo, tiếp là dá»±a theo Chứng đạo, sau là dá»±a theo không trú và o đạo. Nay lại giải thÃch: Äó là đầu-giữa-sau phân là m ba. Má»™t là dá»±a theo Pháºt Bảo: Äầu là dạy cho phát tâm Bồ-Ä‘á», tiếp theo là đã phát nguyện Bồ-Ä‘á» thì khen ngợi Äại nguyện ấy khiến cho không thối chuyển, sau là khiến cho dá»±a và o nguyện khởi hạnh là m cho nhân của Pháºt tròn vẹn cho nên nói là gieo giống Pháºt…, nhân đầy đủ-quả phát sinh gá»i là nảy mầm Chánh giác, vì váºy trÆ°á»›c sau nối tiếp nhau khiến cho Pháºt Bảo không Ä‘oạn mất. Hai là dá»±a theo Pháp Bảo: Äầu là chỉ rõ vá» Giáo pháp sâu xa, tiếp theo là giải thÃch vá» Lý pháp, sau là há»™ trì… trình bà y vá» Hà nh pháp. Lại giải thÃch: Äầu là tổng quát nêu rõ vá» pháp sâu xa, tiếp theo bởi vì pháp sâu xa khó hiểu do đó cần phải giải thÃch khiến cho hiểu rõ vá» pháp để lÆ°u hà nh, sau là pháp đã thá»±c hà nh rồi thì thêm sá»± bảo vệ không tiếc thân mạng, vì váºy là m cho Pháp Bảo nà y lÆ°u hà nh rá»™ng ra không Ä‘oạn tuyệt. Lại giải thÃch: Äầu là Khế kinh, tiếp là Äối pháp, sau là Tỳ-ni, vì váºy cần phải nghiêm khắc bảo vệ. Ba là dá»±a theo Tăng Bảo: Äầu là thá» trì oai nghi vá» Giáo pháp, là phÆ°Æ¡ng tiện thá»±c hà nh của Tăng; tiếp theo là thá»±c hà nh sáu pháp hòa kÃnh, Tăng thá»±c hà nh thà nh tá»±u, trở thà nh hạnh không trái nhau gá»i là Hòa, hạnh hòa đồng dẫn dắt nhau gá»i là KÃnh, nghóa là ba nghiệp Từ là ba, Giá»›i nhÆ° nhau-Thà nhÆ° nhau cÅ©ng nói là Xả nhÆ° nhau, Kiến nhÆ° nhau cÅ©ng nói là Tuệ nhÆ° nhau, cho nên có sáu. Sau là khéo léo cai quản Äại chúng, tâm không có gì lo buồn, là đức của Tăng đã thà nh tá»±u cai quản tất cả chung má»™t khối, cho nên có thể khiến cho Tăng Bảo thÆ°á»ng tồn tại. Sau là tổng quát kết luáºn, có thể biết. Trong nà y có chÆ°Æ¡ng Tam Bảo, giải thÃch nhÆ° ở phần khác. Giải đáp câu thứ mÆ°á»i má»™t vá» cảnh giá»›i đã hiện bà y không hÆ° vá»ng. Trong đó: Äầu là kết thúc phần trÆ°á»›c, từ “Bồ-tát nhÆ° thị an trú…†trở xuống là sinh khởi phần sau. Trong đó có ba: Äầu là tổng quát, tiếp là riêng biệt, sau là kết luáºn. Trong phần tổng quát, có ba: Má»™t là ngữ nghiệp không trống rá»—ng; hai từ “Bỉ Bồ-tát…†trở xuống là thân nghiệp không hÆ° giả, nghóa là những việc là m Ä‘á»u không sai lầm; ba từ “NhÆ° thị nhất thiết…†trở xuống là ý nghiệp, trà tuệ hồi hÆ°á»›ng không hÆ° giả. Hai là trong phần riêng biệt, có ba: Äầu là pháp, tiếp là dụ, sau là hợp. Trong pháp: Äầu là nêu rõ, tiếp là đưa ra, ba là kết luáºn. Trong phần Ä‘Æ°a ra, năm loại đầu là trình bà y vá» tá»± mình y-chánh trang nghiêm, năm loại sau trình bà y vá» pháp thâu nhiếp chúng sinh trang nghiêm. Trong năm loại đầu: Ba loại đầu vá» ba nghiệp tức là Chánh báo trang nghiêm; hai loại tiếp là Y báo trang nghiêm, trong đó đầu là trình bà y vá» quốc Ä‘á»™ lìa nhiá»…m, đó là thá» dụng quốc Ä‘á»™ nà y nuôi lá»›n đạo để diệt trừ phiá»n não, sau là trình bà y vá» quốc Ä‘á»™ có đủ đức thanh tịnh, đó là bởi vì thÆ°á»ng có ánh sáng rá»±c rỡ. Năm loại sau: 1) Thâu nhiếp chúng thù thắng; 2) Thị hiện thần lá»±c khiến cho sinh khởi niá»m tin; 3) Trao truyá»n Thánh giáo khiến cho phát sinh hiểu biết; 4) Hóa hiện thà nh Pháºt, gá»i là Niết-bà n, đây không phải là nghóa của viên tịch, tiếng Phạm nói là Nê-bạn, Trung Hoa gá»i là Hóa, là những tác dụng của quốc Ä‘á»™ nà y cho nên thuáºn theo nói là Hóa địa nghiêm, vốn gá»i là hiện bà y xứ sở giáo hóa; 5) Tùy theo cÆ¡ trao cho pháp. Còn lại là kết luáºn có thể biết. Dụ- hợp cÅ©ng có thể biết. Trên đây là đáp vá» phần há»i thứ nhất, xong. Thứ hai trong phần giải đáp vá» do thá»±c hà nh mà thà nh tá»±u công đức, có 20 câu: 1) Diệt ngu si là nhắc lại câu há»i trÆ°á»›c đây, vốn đầy đủ trà tuệ là giải đáp. Những câu dÆ°á»›i Ä‘á»u trÆ°á»›c là nêu ra câu há»i, sau là hiển bà y giải đáp. 2) Từ Bi là giải đáp câu há»i vá» hà ng ma. 3) Lá»±c công đức của tuệ là giải đáp câu há»i vá» chế phục ngoại đạo. 4) Nháºp định Kim Cang trừ diệt táºp khà cấu nhiá»…m của tâm là giải đáp câu há»i vá» lìa bá» trần cấu. Trên đây là hạnh lìa xa lá»—i lầm. 5) Ở tại trú xứ của chÆ° Pháºt trÆ°á»›c đây… là giải đáp câu há»i vá» thà nh tá»±u đầy đủ tất cả công đức. 6) Tuệ thanh tịnh đầy đủ là giải đáp câu há»i vá» có thể lìa xa nẽo ác… Sáu câu trên đây là tổng quát vá» thá»±c hà nh tu táºp đầy đủ. 7) Lá»±c trà tuệ phÆ°Æ¡ng tiện theo thứ tá»± là giải đáp câu há»i vá» sáu loại tên gá»i-các đức đầy đủ trá»n vẹn nhÆ° các Äịa…: Má»™t là Äịa, hai là Äá»™, ba là Äịnh, bốn là Thông, năm là Minh, sáu là Vô úy. Trên đây là nhân tròn vẹn. Lá»±c của pháp thanh tịnh là giải đáp câu há»i vá» ba nghiệp y-chánh của Pháºt. 9) Trà tuệ phân biệt mau chóng hiểu rõ các pháp… là giải đáp câu há»i vỠđạt được mÆ°á»i Lá»±c… của Pháºt. Câu trÆ°á»›c là trình bà y vá» quả thuá»™c tÆ°á»›ng tốt của y-chánh, câu nà y trình bà y vá» quả thuá»™c công đức sai biệt, hai câu nà y là tổng quát trình bà y vá» quả đầy đủ. Trên đây là tổng quát vá» phần Tá»± lợi, xong. 10) Nguyện lá»±c-thần lá»±c-trà lá»±c là giải đáp câu há»i vá» tùy theo cõi Pháºt. 11) Tùy theo sá»± thÃch hợp tiếp nháºn giáo hóa… là giải đáp câu há»i vá» tùy theo thà nh tá»±u chúng sinh… 12) Bồ tát tu táºp thá»±c hà nh nhÆ° váºy… là giải đáp câu há»i vá» tu hà nh thà nh Pháºt. 13) Äối vá»›i vô lượng quốc độ… là giải đáp câu há»i vá» há»™ trì pháp tạng. 14) Thà nh tá»±u bốn Biện… là giải đáp câu há»i vá» phân biệt thuyết giảng rá»™ng ra. 15) Ở giữa Äại chúng không có gì sợ hãi… là nhắc lại câu há»i trÆ°á»›c, Bát-nhã tăng thượng đầy đủ là giải đáp câu há»i vá» ma không có thể phá hoại. 16) Phân biệt theo thứ tự… là giải đáp câu há»i vá» thâu nhiếp duy trì Chánh pháp vô cùng táºn. 17) Từ “Cụ túc Äại Bi…†trở xuống là giải đáp câu há»i vỠđối vá»›i tất cả thế giá»›i Ä‘á»u có thể diá»…n thuyết. 18) MÆ°á»i vị vua tôn kÃnh bảo vệ lược qua không có văn giải đáp, lại bởi vì đây là quả của hà nh cho nên không có giải đáp, lại trừ Äức Pháºt ra không có ai hÆ¡n được… cÅ©ng là giải đáp tổng quát mà thôi. Há»i: Tháºp Äịa đầy đủ vá» sau tiếp nháºn chức vị Bồ-tát má»›i nói chỉ trừ ra NhÆ° Lai, còn lại không có ai hÆ¡n được, vì sao trong nà y phần vị là ở Tháºp Trú thuá»™c Äịa tiá»n mà lại có lá»i nà y? Äáp: Äây là pháp Äà -la-ni của phần vị Phổ Hiá»n thuá»™c Viên giáo, cho nên ở má»™t phần vị thà nh tá»±u đầy đủ thì thâu nhiếp tất cả các phần vị Ä‘á»u hết. NhÆ° văn sau Tỳ-kheo Hải Trà ng đảnh lá»… nÆ¡i Äức Pháºt thuyết pháp trÆ°á»›c đây, nói Tháºp Trú đầy đủ vá» sau tức là Bổ xứ thà nh Pháºt, lại không nói tiến và o Tháºp Hạnh thì giống nhÆ° ở đây nói. Äây là dá»±a theo phần vị bắt đầu mà nói. NhÆ° trong phẩm Tiểu TÆ°á»›ng sau nà y, từ địa ngục thoát ra liá»n đến phần vị sau Vô sinh nhẫn của Tháºp Äịa, đến trÆ°á»›c Tam-muá»™i Ly Cấu…, đó là dá»±a theo phần vị cuối cùng mà nói. Ở giữa hai phần vị, dá»±a theo đó có thể biết. 19) Tất cả thế gian cung kÃnh… cÅ©ng không có giải đáp, bởi vì giống nhÆ° quả của hà nh, cÅ©ng có thể cùng nối thông ở trong câu há»i sau. 2 0) Từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là giải đáp câu há»i vỠđạt được lá»±c của thiện căn-tăng trưởng pháp thanh tịnh… Trong đó đầu là tổng quát nêu ra, sau là giải thÃch vá» thà nh tá»±u. trong phần đầu, trÆ°á»›c là lợi Ãch thù thắng của thân nghiệp, tiếp từ “Dó Từ tâm..†trở xuống là ý nghiệp thù thắng, sau từ “Cụ túc biện tà i…†trở xuống là ngữ nghiệp thù thắng. Trong phần sau là giải thÃch có 11 câu: Sáu câu đầu là thà nh tá»±u vỠđức của nhân thuá»™c Tá»± phần, má»™t là thà nh tá»±u Chứng trà thanh tịnh, hai là nhÆ° Chứng mà khéo léo thuyết giảng, ba là đối vá»›i giáo có thể nghó nhá»› duy trì, bốn là nhÆ° nghó đến có thể khéo léo thuyết giảng, năm là đối vá»›i pháp đã đạt được có thể ghi nhá»› duy trì, sáu là đối vá»›i pháp chÆ°a đạt được có thể suy xét tìm tòi. Năm câu sau là thà nh tá»±u vỠđức của quả thuá»™c Thắng tiến, má»™t là đạt được lá»±c dụng bên ngoà i của Pháºt, hai là đạt được tháºt trà bên trong của Pháºt, ba là đạt được trà khéo léo thuyết giảng của Pháºt, bốn là chÃnh thức thuyết giảng vá» pháp sâu xa, năm là thà nh tá»±u trà thù thắng của Pháºt, nghóa là đầy đủ Lý-Lượng và Nguyện trà của Bồ-tát… Trong phần thứ hai là kệ tụng có 20 kệ: Äầu là 13 kệ tụng vá» 11 loại hà nh pháp của Ä‘oạn thứ nhất trÆ°á»›c đây, sau có 7 kệ tụng vá» 18 loại công đức do hà nh mà thà nh tá»±u sau nà y. Trong phần đầu: Äầu là bốn kệ tụng vá» hai Ä‘oạn đầu, đó là má»™t kệ rưỡi đầu tụng vá» chuyển sang thù thắng do tu táºp, đó là gá»i SÆ¡ phát tâm trú là Äịa thứ nhất, bởi vì đã đạt được kho tà ng của công đức phát tâm cho nên nói là trưởng dưỡng; câu tiếp là tụng vá» diệt trừ phóng dáºt; câu tiếp là tụng vá» lìa xa si ám; hai câu tiếp là tụng vá» không quên tâm Bồ-Ä‘á»â€¦; hai câu sau là tụng vá» NhÆ° Lai hoan há»·. Tiếp má»™t kệ trùng tụng vá» tu thù thắng, ba câu đầu là tụng vá» không thối chuyển, má»™t câu sau là tụng vá» lìa xa phà m phu tại gia-xuất gia. Còn lại lược qua không tụng. Sau là má»™t kệ trùng tụng vá» Äức Pháºt hoan há»· có thể biết. Tiếp có hai kệ, tụng vá» ba Ä‘oạn tiếp theo, đó là năm câu đầu vượt qua tụng vá» hạnh thanh tịnh thứ tÆ°, tiếp má»™t câu đầy đủ các Äịa là lùi lại tụng vá» sở trú thứ ba, từ “Công đức…†trở xuống là ná»a kệ tụng vá» Äại nguyện thà nh tá»±u đầy đủ thứ năm. Tiếp ná»a kệ tụng vỠđạt được Bồ-tát tạng thứ sáu. Tiếp má»™t kệ rưỡi tụng vá» tùy theo sá»± thÃch hợp mà hóa Ä‘á»™ thứ bảy. Tiếp má»™t kệ tụng vá» không rá»i bá» các Ba-la-máºt thứ tám. Tiếp má»™t kệ tụng vá» tùy theo chúng sinh đã thÆ°a thỉnh thảy Ä‘á»u Ä‘á»™ thoát thứ chÃn. Tiếp má»™t kệ tụng vá» là m cho Tam Bảo hÆ°ng thịnh thứ mÆ°á»i. Tiếp hai kệ tụng vá» việc Bồ tát đã là m không hÆ° giả. Từ đây trở xuống là bảy kệ tụng vá» công đức do hà nh mà thà nh tá»±u. Trong đó: Äầu là má»™t kệ rưỡi tụng vá» văn ở 9 câu đầu là nhân tròn vẹn-quả đầy đủ trong 18 câu. Tiếp hai kệ rưỡi là tụng vá» há»™ trì Chánh pháp và thuyết giảng rá»™ng rãi… Tiếp ba kệ tụng vá» văn lợi Ãch của ba nghiệp lợi Ãch ở câu thứ 18, nghóa là tụng vỠở giữa Äại chúng yên tâm vững và ng uy lá»±c mạnh mẽ kiên cố thuyết giảng vá» pháp rất sâu xa diệt trừ mê hoặc trÆ°á»›c đây. Sau là trình bà y vá» Ä‘iá»u đã nói là hợp vá»›i lý, cho nên NhÆ° Lai tùy há»·; Ä‘iá»u đã nói là hợp vá»›i cÆ¡, cho nên Äại chúng vâng theo thá»±c hà nh. Trên đây là Há»™i thứ ba, xong. ï‚¢ <å·>QUYỂN 6</å·> <è©ž>Phẩm 15: PHẬT THÄ‚NG DẠMA THIÊN CUNG Tá»° TẠI</è©ž> GIẢI THÃCH TÊN GỌI, có hai: Má»™t là tên gá»i của Há»™i, dá»±a theo Xứ gá»i là Há»™i Dạ-ma Thiên; dá»±a theo Pháp gá»i là Há»™i Tháºp Hạnh, theo giải thÃch có thể biết. Hai là tên gá»i của Phẩm, Pháºt là Hóa chủ, dá»±a và o Thể khởi Dụng, đến vá»›i cÆ¡ nói là lên cao (thăng). Ứng cảm nÆ¡i nà o, đó gá»i là Dạ-ma. Dạ-ma nếu đầy đủ thì nói là Tô-dạ-ma, Tô ở Trung Hoa nói là Thiện, Dạ-ma ở Trung Hoa nói là Thá»i, nghóa là cõi trá»i nà y không có mặt trá»i-mặt trăng nhÆ°ng có thể biết thá»i gian. Vì váºy, kinh Äại Táºp nói: “Nhìn hoa sen Ä‘á» nở ra là ban ngà y, hoa sen xanh nở ra là ban đêm.†Luáºn Câu Xá giải thÃch: “Gá»i là XÆ°á»›ng Nhạc Thiên, cÅ©ng gá»i là Äa Hý Lạc Thiên, Thiên là nghóa vá» thanh tịnh, nghóa vỠánh sáng rá»±c rỡ. Cõi trá»i nà y đắm say vui sÆ°á»›ng hoà n toà n không nghó đến Ä‘iá»u thiện, nhá» có Bồ-tát Khổng TÆ°á»›c VÆ°Æ¡ng, và Thiên chủ cõi ấy tên gá»i Mâu-tu-lâu-Ä‘Ã Thiên VÆ°Æ¡ng, từng vì Thiên chúng giảng giải khuyên bảo, vì thế hoặc có vị trá»i tháºt sá»± mất bạn, Ä‘au buồn khóc lóc bà y tá» vá»›i nhà vua; hoặc có vị trá»i biến hóa rÆ¡i xuống nÆ°á»›c, sợ hãi khiến cho sinh lòng chán nản.†Há»i: TrÆ°á»›c sau Ä‘á»u là không rá»i xa mà lên cao, nên Ä‘á»u gá»i là tá»± tại, vì sao chỉ riêng Há»™i nà y nêu vá» tá»± tại? Äáp: Không lay Ä‘á»™ng mà lên cao dạo khắp, cõi trá»i ở giữa hÆ° không (không cÆ°) nà y vượt qua cõi trá»i ở trên mặt đất (địa cÆ°) trÆ°á»›c đây, cho nên gá»i là tá»± tại; bắt đầu vượt qua cõi trá»i ở trên mặt đất không giống nhÆ° Äâu-suất, cho nên má»™t mình nêu ra tên gá»i. Lại dá»±a theo thá»±c hà nh tiến và o sâu xa vượt qua hiểu biết trÆ°á»›c đây, cho nên dùng tá»± tại để biểu thị cho Ä‘iá»u đó. Lại bởi vì hiểu biết và thá»±c hà nh nối liá»n vá»›i nhau, cho nên sau Äao-lợi rồi đến Dạ-ma, cùng là ná»™i phà m không giống nhÆ° TÃn trÆ°á»›c đây. Bởi vì cảm quả ở đây biểu thị cho hà nh lìa xa tÆ°á»›ng, cho nên đến cõi trá»i Không nà y. à đưa ra cÅ©ng có hai: Má»™t- ÄÆ°a ra Há»™i, đó là bởi vì dá»±a và o hiểu biết phát khởi thá»±c hà nh, bởi vì giải đáp câu há»i vá» Tháºp Hạnh trÆ°á»›c đây, cho nên Ä‘Æ°a ra; hai- ÄÆ°a ra Phẩm, nói Minh Pháp là Trú cuối cùng của Há»™i trÆ°á»›c, Thăng Thiên là nguyên do Ä‘Æ°a đến của Há»™i nà y, sát nhau theo thứ tá»±, vì thế cần phải Ä‘Æ°a ra. Lại Minh Pháp là hiểu biết sâu xa phát khởi tác dụng tiến và o thá»±c hà nh, cho nên Thăng thiên, vì váºy cần phải Ä‘Æ°a ra. Äây là dá»±a theo pháp mà phân rõ. TRONG TÔNG THÚ cÅ©ng có hai: Má»™t, Tông của Há»™i, dá»±a theo con ngÆ°á»i là Hóa chủ và Trợ hóa, dá»±a theo pháp là Giáo sá»± và Nghóa lý, Ä‘á»u có Thể-TÆ°á»›ng-Dụng dung hòa vá»›i nhau vô ngại, dá»±a theo trÆ°á»›c có thể biết, nhÆ°ng mà thá»±c hà nh là khác; Hai, Tông của Phẩm, là trang nghiêm trú xứ thỉnh Pháºt NhÆ° Lai thuáºn theo cảm đến, là Phẩm nà y đã trình bà y. GIẢI THÃCH VÄ‚N Há»™i nà y có bốn phẩm kinh, hai phẩm đầu là phần Tá»±a, hai phẩm sau là phần Chánh thuyết. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Äầu là Tá»±a vá» thỉnh Pháºt, sau là Tá»±a vá» ca ngợi Pháºt. Lại đầu là Äức Pháºt lên trên cõi trá»i, sau là Bồ-tát quy tụ, bởi vì Pháºt là Hóa chủ cho nên ở trÆ°á»›c, Bồ-tát là bạn cho nên tiếp theo ở sau. Lại trÆ°á»›c là quả- sau là nhân, trÆ°á»›c là Năng hóa-sau là Sở hóa. Trong phần đầu phân định vá» văn, cùng giải thÃch giống nhÆ° nói ở phần đầu của Há»™i trÆ°á»›c. Lại giải thÃch có bảy: 1) Cây Bồ-Ä‘á» và báºc Pháp VÆ°Æ¡ng ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cùng hiện rõ; 2) ChÆ° Pháºt ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u lên trên cõi trá»i Dạ-ma; 3) Thiên VÆ°Æ¡ng ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u trang nghiêm pháp tòa cầu thỉnh Äức Pháºt; 4) ChÆ° Pháºt ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng nháºn lá»i cầu thỉnh lên trên cung Ä‘iện; 5) Thiên VÆ°Æ¡ng ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng có được lợi Ãch ca ngợi chÆ° Pháºt; 6) ChÆ° Pháºt ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cùng lên trên pháp tòa hoa sen; 7) Cung Ä‘iện quý báu ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thảy Ä‘á»u rá»™ng lá»›n. Vì sao Ä‘á»u đối vá»›i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng phân rõ nhÆ° nhau? Bởi vì pháp môn Viên giáo luôn luôn rá»™ng khắp pháp giá»›i, há»… má»™t pháp khởi lên thì chắc chắn tất cả cùng hiện rõ, cho nên sắp thuyết giảng vá» pháp nà y, bởi vì lý không phải là hạn chế thiên lệch, do đó dẫn đến mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng vô táºn cùng thuyết giảng, tức là má»™t thuyết giảng-tất cả thuyết giảng nhÆ° nhau. Trong nà y có ba lá»›p vô ngại: 1) Má»™t tức là nhiá»u, Pháºt dÆ°á»›i má»™t tán cây tức là dÆ°á»›i tất cả tán cây; 2) Äá»™ng tức là tónh, Pháºt dÆ°á»›i tán cây tức là lên trên cõi trá»i; 3) Äá»™ng và tónh là má»™t và nhiá»u, vì thế ở tất cả má»i nÆ¡i không lay Ä‘á»™ng mà lên trên cõi trá»i. Äây là tÆ°á»›ng của mÆ°á»i Pháºt đầy đủ đức viên dung vô ngại, không phải là do Tông khác mà phân rõ, suy nghó dá»±a theo Ä‘iá»u đó. Trong văn: Hai Ä‘oạn trÆ°á»›c giống nhÆ° giải thÃch ở Há»™i trÆ°á»›c. Ngay trong Ä‘oạn thứ ba là trang nghiêm cầu thỉnh có ba: Má»™t là từ xa nhìn thấy duyên thù thắng, hai là trang nghiêm pháp tòa biểu thị cho căn, ba là cầu thỉnh Pháºt hiển bà y vá» mong muốn. Trong phần hai là trang nghiêm pháp tòa: Äầu là tổng quát, sau là riêng biệt. Há»™i trÆ°á»›c là má»™t vạn, trong Há»™i nà y thì mÆ°á»i vạn, là biểu thị cho tÆ°á»›ng tăng thêm của phần vị. Lại cung Ä‘iện ở Há»™i trÆ°á»›c không phải là váºt báu, trong Há»™i nà y trang nghiêm bằng váºt báu là hiển bà y vá» tÆ°á»›ng đầy đủ đức của hạnh đáng quý. Trong phần riêng biệt có 23 câu: Äầu là 7 câu phân rõ vá» Khà thế gian trang nghiêm, tiếp từ “Tháºp vạn Thiên tá»â€¦â€ trở xuống là 7 câu hiển bà y vá» Chúng sinh thế gian trang nghiêm, sau từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng NhÆ° Lai…†trở xuống là 9 câu vá» Trà chánh giác thế gian trang nghiêm. Lại giải thÃch: Äầu là 7 câu vá» trang nghiêm Y báo bên ngoà i, tiếp là 6 câu vá» trang nghiêm Chánh báo bên trong, sau là 10 câu vá» trang nghiêm pháp môn. Trong trang nghiêm pháp môn: Câu má»™t là tÆ°á»›ng của Nhân, hai là tÆ°á»›ng của Quả, ba là tÆ°á»›ng của Äức, bốn là tÆ°á»›ng của Äịnh, năm là tÆ°á»›ng của Nguyện, sáu là tÆ°á»›ng của Thắng, bảy là tÆ°á»›ng của Pháp, tám là tÆ°á»›ng của Dụng, chÃn là tÆ°á»›ng của Diệu, mÆ°á»i là tÆ°á»›ng của Giáo. Trong phần ba là cầu thỉnh Pháºt: Äầu là kết thúc phần trÆ°á»›c, sau là chÃnh thức cầu thỉnh. Äoạn thứ tÆ° là nháºn lá»i cầu thỉnh lên trên cung Ä‘iện, hiển bà y vá» cÆ¡ duyên phù hợp vá»›i nhau, trÆ°á»›c là trình bà y vá» cõi nà y, sau là tÆ°Æ¡ng tá»± các phÆ°Æ¡ng khác. Trong Ä‘oạn thứ năm là Thiên VÆ°Æ¡ng có được lợi Ãch, cÅ©ng trÆ°á»›c là phân rõ vá» cõi nà y, sau là tÆ°Æ¡ng tá»± các phÆ°Æ¡ng khác. Trong phần trÆ°á»›c, đầu là lợi Ãch đạt được Äịnh, sau là lợi Ãch phát sinh Tuệ. Trong Tuệ, trÆ°á»›c là nhá»› lại thiện căn của mình, sau là ca ngợi mÆ°á»i Pháºt xÆ°a kia để hiển bà y vá» thù thắng hôm nay. Lý tháºt thì tất cả chÆ° Pháºt quá khứ Ä‘á»u cùng ở nÆ¡i nà y thuyết vá» pháp Tháºp Hạnh. NhÆ°ng nay bởi vì biểu thị cho tÆ°á»›ng của phần vị dần dần tăng lên, cho nên đối vá»›i mÆ°á»i Pháºt ở Há»™i trÆ°á»›c, theo thứ tá»± vá» trÆ°á»›c nêu ra danh xÆ°ng của Pháºt nà y giống nhÆ° mÆ°á»i Pháºt để ca ngợi. Ca-diếp vá» sau giống nhÆ° chÆ° Pháºt khác vá» trÆ°á»›c, tất cả Ä‘á»u đã từng nhÆ° nhau ở nÆ¡i nà y thuyết vá» pháp Tháºp Hạnh. Äoạn thứ sáu là lên trên pháp tòa, Ä‘oạn thứ bảy là cung Ä‘iện rá»™ng lá»›n, Ä‘á»u dá»±a theo trÆ°á»›c có thể biết. ------------------------- <è©ž>Phẩm 16: Bá»’ TÃT THUYẾT KỆ A.</è©ž> GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Tá»± Thể là nhân vi diệu, thá»±c hà nh-tu táºp Ä‘an xen lẫn nhau, giáo pháp mẫu má»±c hiển bà y rõ rà ng, cho nên nói là Bồ-tát Thuyết Kệ. Nghóa còn lại cùng vá»›i phần B là à đưa ra và phần C là Tông thú, Ä‘á»u giải thÃch giống nhÆ° trÆ°á»›c. D. GIẢI THÃCH VÄ‚N: Ba nghóa giống nhÆ° trÆ°á»›c. Má»™t là trong phần quy tụ chúng: TrÆ°á»›c là cõi nà y, sau là tÆ°Æ¡ng tá»± nối thông. Trong phần trÆ°á»›c: Äầu là hiển bà y vá» nÆ¡i chốn bắt đầu đến đây, sau từ “Pháºt thần lá»±c…†trở xuống là trình bà y vá» Bồ-tát quy tụ đến. Trong phần đầu: Má»™t, phần lượng xa gần là hiển bà y vá» phần vị dần dần tăng lên, trÆ°á»›c là má»™t trăm, ở đây là mÆ°á»i vạn…, phạm vi giá»›i hạn còn lại giống nhau, dá»±a theo nhÆ° trên. Hai, chÃnh thức hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của ba thế gian ở trú xứ của mình. Thế giá»›i cùng tên gá»i là Tuệ, là bởi vì dùng Tuệ hiểu biết (Giải) trÆ°á»›c đây là m chá»— dá»±a cho thá»±c hà nh (Hà nh). Pháºt cùng tên gá»i là Nhãn, là bởi vì biểu thị cho tâm thá»±c hà nh thấy pháp rõ rà ng, lại biểu thị vá» thá»±c hà nh các Äá»™ vốn là dẫn dắt cho thế gian. Bồ-tát cùng tên gá»i là Lâm, là biểu thị vá» thá»±c hà nh hạnh của pháp giá»›i, thà nh tá»±u đức của pháp giá»›i. Äức cao má»›i là cây, Hà nh nhiá»u gá»i là rừng, mÆ°á»i Äá»™ tÆ°Æ¡i tốt nhÆ° thế Ä‘á»u tu, vạn hạnh sừng sững chen kÃn ngầm phát, pháp so sánh tÆ°Æ¡ng tá»± cho nên gá»i là rừng. Văn còn lại có thể biết. Hai là trong phần phát ra ánh sáng, ngón chân là nÆ¡i phát ra ánh sáng, nhÆ°ng ngón chân có hai năng lá»±c Ä‘i và đứng, phẩm trÆ°á»›c là m sáng tá» vá» Trú, phẩm nà y hiển bà y vá» Hạnh, vốn là khác nhau, còn lại giải thÃch giống nhÆ° trÆ°á»›c. Ba là trong phần kệ ca ngợi, kệ của mÆ°á»i Bồ-tát tức là mÆ°á»i Ä‘oạn, đầu là má»™t kệ tổng quát nói vá» Sá»±-Lý của Há»™i nà y, sau là chÃn kệ riêng biệt hiển bà y vá» phần nghóa thuá»™c đức của Pháºt. Thứ nhất, Äức Lâm là nêu ra ngÆ°á»i thuyết riêng biệt, bởi vì là Há»™i chủ cho nên thuyết đầu tiên, nÆ°Æ¡ng theo thần lá»±c của Pháºt hiển bà y vá» chá»— dá»±a thuyết kệ ca ngợi. Quán sát rá»™ng khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, có bốn ý: Má»™t, Äịa Luáºn nói: Hiển bà y vá» không có ngã mạn, không có tâm thiên lệch. Hai, hiển bà y vá» pháp đã thuyết giảng khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Ba, mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng giáo hóa nhÆ° nhau. Bốn, Dạ-ma ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cùng có thuyết vá» pháp nà y,cùng lúc hợp lại rồi má»›i nói thuyết giảng. MÆ°á»i má»™t bà i kệ phân hai: Äầu là bảy kệ tổng quát nêu ra sá»± việc trong Há»™i, sau là bốn kệ ca ngợi vỠđức tá»± tại của Pháºt. Trong phần đầu: Äầu má»™t kệ tụng vá» sá»± việc phát ra ánh sáng trong phẩm nà y, bởi vì gần cho nên hiển bà y trÆ°á»›c. Tiếp là hai kệ tụng vá» sá»± việc trong phẩm trÆ°á»›c, trong đó trÆ°á»›c là má»™t kệ rưỡi tụng cõi nà y, sau là ná»a kệ tụng vá» tÆ°Æ¡ng tá»± mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng khác. Tiếp là ba kệ tụng vá» sá»± việc trong phẩm nà y, tức là tụng chung hiển bà y rõ rà ng khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Tiếp là má»™t kệ tụng vá» văn không rá»i xa cá»™i cây Bồ-Ä‘á» mà đến cõi trá»i Dạ-ma…, trong loà i ngÆ°á»i là má»—i má»™t cõi Diêm-phù trÆ°á»›c đây, đạo trà ng là dÆ°á»›i tán cây Bồ-Ä‘á» trÆ°á»›c đây. Trong phần sau là bốn kệ ca ngợi vỠđức của Pháºt: Má»™t kệ đầu là ca ngợi vá» Äức sâu-Dụng rá»™ng của Pháºt, Ä‘á»u hiển bà y trong ná»a kệ. Tiếp là hai kệ giải thÃch vá» Dụng rá»™ng trÆ°á»›c đây: 1- Thuáºn theo thế gian-rá»i xa thế gian, cÅ©ng Ä‘á»u hiển bà y trong ná»a kệ; 2- Má»™t và nhiá»u vô ngại, ná»a kệ trÆ°á»›c nêu ra, ná»a kệ sau giải thÃch. Äây chÃnh là hiển bà y vá» má»™t thân Lô-xá-na, hiện rõ dÆ°á»›i tất cả các tán cây Bồ-Ä‘á». Sau cuối là má»™t kệ giải thÃch vá» Äức sâu trÆ°á»›c đây, cÅ©ng ná»a kệ trÆ°á»›c nêu ra, ná»a kệ sau giải thÃch, có thể biết. Thứ hai, tá» ngá»™ vá» lợi Ãch của nhân quả, cho nên gá»i là Tuệ Lâm. MÆ°á»i kệ phân hai: Äầu là má»™t kệ nêu ra ChÆ°Æ¡ng, đó là ná»a kệ trÆ°á»›c nêu ra đức của Pháºt khó gặp trình bà y vá» gặp được đáng mừng, ná»a kệ sau nêu ra chúng khó gặp hiển bà y vá» gặp được đáng vui, Äại Nhân lìa xa cấu nhiá»…m là Bồ-tát. Sau là trong chÃn kệ giải thÃch: Äầu là má»™t kệ giải thÃch vá» nguyên cá»› khó gặp được chúng Bồ-tát, ná»a kệ trÆ°á»›c hiển bà y vá» trà sáng suốt của mình, ná»a kệ sau phân rõ vá» lợi Ãch thù thắng cho chúng sinh. Sau là tám kệ giải thÃch vá» nguyên cá»› khó gặp được đức của Pháºt, trong đó: Sáu kệ đầu chÃnh thức hiển bà y vỠđức của Pháºt, hai kệ sau dá»±a theo hiểu biết để so sánh. Trong sáu kệ: Kệ má»™t trình bà y vá» Pháºt là ngá»n đèn phá tan bóng tối, kệ hai là sáu Äá»™ chiếu rá»i đầy đủ, kệ ba là Äức thù thắng vượt quá tình thức, kệ bốn là Dụng vắng lặng là m lợi Ãch cho chúng sinh, kệ năm là thấy nghe đạt được lợi Ãch, kệ sáu là nhân sâu quả dà y. Trong hai kệ sau là trình bà y vá» lợi Ãch của hiểu biết, má»™t kệ đầu dá»±a và o hÆ°á»›ng đến cúng dÆ°á»ng Pháºt để so sánh vá» lợi Ãch của hiểu biết, má»™t kệ sau dá»±a và o hÆ°á»›ng đến bố thà rá»™ng rãi để là m sáng tá» vá» tổn hại của mê lầm. Thứ ba, do tá» ngá»™ vá» pháp thù thắng, cho nên gá»i là Thắng Lâm. MÆ°á»i kệ phân hai: Äầu là bốn kệ ca ngợi vỠánh sáng sâu rá»™ng của Pháºt, sau là sáu kệ trình bà y vá» chiếu rá»i lý thấy Pháºt. Trong phần đầu: Hai kệ trÆ°á»›c là nêu ra dụ, hai kệ sau là pháp thuyết. Trong hai kệ trÆ°á»›c có tám câu: Câu má»™t là dụ vá» lúc Pháºt thà nh Pháºt; hai là dụ vá» tâm Pháºt không còn cấu nhiá»…m chÆ°á»›ng ngại; ba là dụ vá» thân Pháºt phát ra ánh sáng thanh tịnh, nói mặt trá»i là dụ cho thân Pháºt; bốn là dụ vỠánh sáng chiếu rá»i khắp nÆ¡i; năm là dụ vỠánh sáng rá»™ng nhiá»u; sáu là dụ vá» không biết được giá»›i hạn; bảy là dụ vá» trà hãy còn không biết; tám là dụ vá» huống gì hạng ngu si. Trong hai kệ sau là pháp thuyết: Má»™t kệ đầu là hiển bà y vỠánh sáng rá»™ng lá»›n, má»™t kệ sau là hiển bà y vỠánh sáng rất sâu xa, bởi vì giống nhÆ° pháp tánh. Trong phần sau là sáu kệ: Äầu là ba kệ vá» lìa tÆ°á»›ng, tiếp là má»™t kệ vá» lìa tánh, sau cuối là hai kệ vá» giải thÃch nghi ngá». Trong ba kệ đầu: Má»™t là lìa tÆ°á»›ng ba Ä‘á»i; hai là lìa tÆ°á»›ng sinh diệt, ná»a kệ sau là trình bà y vá» lợi Ãch của quán, các kệ sau Ä‘á»u dá»±a theo đây; ba là lìa tÆ°á»›ng vốn có. Tiếp là má»™t kệ vá» lìa tánh, bởi vì từ duyên hÆ° giả cho nên không có tánh, không có tánh cho nên không có gì cởi bá». Tiếp là hai kệ vá» giải thÃch nghi ngá», hiển bà y vá» Vô sinh. Nghi ngá» rằng nếu duyên khởi không có tánh thì vì sao có sinh? Giải thÃch rằng bởi vì thụ Ä‘á»™ng sinh, thụ Ä‘á»™ng sinh tức là vá»ng tưởng, bởi vì vá»ng tưởng dá»±a và o duyên mà khởi cho nên gá»i là thụ Ä‘á»™ng sinh. Bởi vì chấp và o vá»ng tưởng nà y cho nên nói là có sinh, mà tháºt thì không có sinh, đây là dá»±a theo tánh Sở chấp. Lại giải thÃch: Thụ Ä‘á»™ng sinh là quả, do đối đãi vá»›i quả nà y mà nói là nhân chủ Ä‘á»™ng sinh ra quả, đã dá»±a và o nÆ¡i khác không có nhân sinh ra, cÅ©ng không có đối đãi cho nên không sinh ra, đây là dá»±a theo tánh Duyên khởi. Lại giải thÃch: Vốn nói đến có sinh là trình bà y vá» nghóa tùy duyên của NhÆ° Lai Tạng, bởi vì thụ Ä‘á»™ng sinh là do chủ Ä‘á»™ng xông Æ°á»›p thÆ°á»ng xuyên, cho nên tùy theo duyên. Chủ Ä‘á»™ng xông Æ°á»›p đã không tháºt, thụ Ä‘á»™ng xông Æ°á»›p không lay Ä‘á»™ng, cho nên cÅ©ng không có sinh. Bởi vì chủ Ä‘á»™ng xông Æ°á»›p kia cÅ©ng là tâm thụ Ä‘á»™ng sinh ra, cho nên gá»i là thụ Ä‘á»™ng sinh, đây là dá»±a theo tánh Viên thà nh. Kệ nà y là đối đãi vá»›i thụ Ä‘á»™ng sinh là m phai má» chủ Ä‘á»™ng sinh, kệ sau tÆ°Æ¡ng tá»± chủ Ä‘á»™ng loại trừ thụ Ä‘á»™ng sinh, cho nên nói là quán vá» thụ Ä‘á»™ng sinh cÅ©ng nhÆ° váºy. Thứ tÆ°, do tin tưởng vui vá»›i lý sâu xa, không sợ nẽo ác, cho nên gá»i Vô Úy Lâm. MÆ°á»i kệ phân năm: Hai kệ đầu trình bà y vá» nghe đến lợi Ãch tin và o pháp mà Äức Pháºt nà y đã thuyết, kệ trÆ°á»›c là phân rõ vá» pháp đã nghe, xứ nà y là xứ Hoa Tạng nà y, lại là xứ mà Äức Pháºt nà y đã thuyết pháp, hai câu trÆ°á»›c hiển bà y vá» rá»™ng lá»›n, câu tiếp phân rõ vá» tùy duyên, câu sau hiển bà y vá» bất biến; má»™t kệ sau hiển bà y vá» nghe đến lợi Ãch tin và o pháp nà y. Có hai kệ trình bà y vá» nghe đến pháp của Pháºt ở phÆ°Æ¡ng khác có lợi Ãch, kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» pháp đã nghe, ná»a kệ đầu hiển bà y vá» nghe nÆ¡i rá»™ng lá»›n, câu tiếp là đã nghe sâu xa, câu cuối là nghe không quên; kệ sau là m sáng tá» vá» lợi Ãch, ná»a kệ trÆ°á»›c nhắc lại pháp đã nghe trÆ°á»›c đây, câu tiếp là dùng để cầu Pháºt, câu cuối trình bà y vá» cầu nhất định đạt được, cho nên nói là cứu cánh… Có hai kệ trình bà y vá» nghe-tin và o pháp của Pháºt quá khứ có lợi Ãch, Ä‘á»u là ná»a kệ trÆ°á»›c nêu ra niá»m tin, ná»a kệ sau trình bà y vá» lợi Ãch của niá»m tin, có thể biết. Có hai kệ, nghe-tin và o pháp của Pháºt hiện tại có lợi Ãch, trong đó câu đầu là chủ Ä‘á»™ng tin, hai câu tiếp là Pháºt đã tin, câu cuối là pháp đã tin; kệ sau hiển bà y vá» lợi Ãch, bởi vì khó được nghe. Lại giải thÃch: Kệ trÆ°á»›c, ná»a kệ đầu trình bà y vá» tin và o Pháºt hiện tại, ná»a kệ sau trình bà y vá» lợi Ãch của niá»m tin, nghóa là vị ấy nhá» và o niá»m tin nà y mà thà nh tá»±u Äẳng Chánh Giác…; kệ sau hiển bà y vá» nghe pháp thù thắng là khó. Có hai kệ, tổng quát dá»±a và o pháp của tất cả chÆ° Pháºt trên đây để kết luáºn khuyến khÃch tu há»c. Trong đó: Kệ đầu là khuyến khÃch thá» trì-khuyến khÃch thuyết giảng, câu đầu là nhắc lại pháp trên đây, câu tiếp là khuyến khÃch thá» trì, câu tiếp là khuyến khÃch thuyết giảng, câu cuối là ca ngợi thù thắng để khuyến khÃch. Kệ sau là khuyến khÃch thá» trì-khuyến khÃch thá»±c hà nh, ná»a kệ trÆ°á»›c là khuyến khÃch thá»±c hà nh, do khuyến khÃch thá»±c hà nh tu táºp mà thà nh tá»±u hai trang nghiêm, câu tiếp là khuyến khÃch thá» trì cùng vá»›i trÆ°á»›c khác nhau, trÆ°á»›c do thá» trì cho nên có thể thuyết giảng, ở đây do thá» trì cho nên có thể thá»±c hà nh, câu cuối là trình bà y vá» lợi Ãch của tu hà nh, đó là đạt được Bồ-Ä‘á». Thứ năm, rá»i xa phân biệt không có dần dần, cho nên gá»i là Tà m Quý Lâm. MÆ°á»i kệ phân hai: TrÆ°á»›c là chÃn kệ riêng biệt ca ngợi vá» pháp của Pháºt, sau là má»™t kệ cùng kết luáºn vá» hai phần trÆ°á»›c. Trong chÃn kệ trÆ°á»›c: Äầu là má»™t kệ ca ngợi vá» pháp mà Pháºt đã chứng, ná»a kệ trÆ°á»›c là pháp thù thắng, ná»a kệ sau là lợi Ãch của niá»m tin. Sau là tám kệ ca ngợi vá» trà chủ Ä‘á»™ng chứng của Pháºt, có hai: Má»™t kệ đầu trình bà y vá» chứng pháp đầy đủ tất cả, ná»a kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» tất cả chÆ° Pháºt Ä‘á»u nói tá»± mình đã chứng, ná»a kệ sau trình bà y vá» tuệ chứng của má»™t Äức Pháºt không có gì không cùng táºn. Bảy kệ sau trình bà y vá» Vô chứng là Chứng. Trong đó má»™t kệ đầu là nêu ra ChÆ°Æ¡ng, ná»a kệ trÆ°á»›c là Vô chứng, ná»a kệ sau là Chứng. Trong ná»a kệ trÆ°á»›c có năm giải thÃch: Dá»±a theo Trà đế giải thÃch, đây chÃnh là chứng Trà vô phân biệt, không sinh ra từ Trà phân biệt của thế gian, cÅ©ng không sinh từ ngu si và sắc pháp…, cho nên Nhiếp Luáºn nói: “Trà nà y không phải là TrÃ-không phải là không phải TrÃ, không phải là Trà thì không phải là Trà phân biệt, không phải là không phải Trà thì không phải là sắc pháp.†Trong nà y, không phải là Trà dá»±a theo ngu si. Dá»±a theo Cảnh để giải thÃch, đó là Trà đã chứng lý chỉ là Liá»…u nhân, vốn không phải là Sinh nhân, bởi vì ngu si không có TrÃ, Sinh- Liá»…u cả hai Ä‘á»u không phải, cho nên Ä‘á»u nói là không sinh. Dá»±a theo Cảnh-Trà đÃch thá»±c thông hiểu để giải thÃch, đó là Trà nhÆ° Cảnh cho nên không phải là TrÃ, Cảnh nhÆ° Trà cho nên không phải là không có TrÃ. Dá»±a theo Tịch-Chiếu để giải thÃch, đó là Trà tức là Tịch cho nên không phải là TrÃ, không mất Ä‘i chiếu rá»i cho nên không phải là không có TrÃ. Dá»±a theo bặt dứt đối đãi để giải thÃch, đó là tÆ°á»›ng của Trà không còn cho nên không phải là TrÃ, không có Trà có thể đối đãi cho nên không phải là không có TrÃ. Trong ná»a kệ sau, nhÆ° váºy Trà là không có Trà thì má»›i có thể chiếu rá»i pháp diệt trừ tăm tối vốn là Chứng. Trong sáu kệ sau: Năm kệ đầu giải thÃch vá» ná»a ChÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c, má»™t kệ sau giải thÃch vá» ná»a ChÆ°Æ¡ng sau. Trong năm kệ Ä‘á»u ná»a kệ trÆ°á»›c là nêu ra dụ, ná»a kệ sau là pháp- hợp: Kệ (1) là dụ vá» tánh ngu-trà khác nhau; (2) là dụ vá» cùng thà nh hÆ° vá»ng; (3) là dụ vá» hai tánh trái ngược nhau; (4) là dụ vá» duyên ngu-trà cách xa; (5) là dụ vá» Dụng không có tác thà nh lẫn nhau. Năm kệ nà y Ä‘á»u hiển bà y vá» sá»± khác nhau giữa ngu-trÃ, Ä‘á»u không chân tháºt, mê- ngá»™ nà y bặt dứt, tÆ°á»›ng của Trà không còn. Má»™t kệ sau giải thÃch vá» Dụng thù thắng của Diệu TrÃ, trong ná»a kệ trÆ°á»›c là nêu ra dụ, Già -đà ở Trung Hoa nói là thuốc tốt, nghóa là có năng lá»±c loại trừ tất cả chất Ä‘á»™c, ná»a kệ sau là pháp-hợp có thể biết. Sau là trong má»™t kệ cùng kết luáºn, ná»a kệ trÆ°á»›c là kết luáºn vá» trà thù thắng của Pháºt, ná»a kệ sau là kết luáºn vá» pháp thù thắng trÆ°á»›c đây. Thứ sáu, thÆ°á»ng thÆ°á»ng quán sát vá» Sá»±-Lý mà không có gì phân biệt, cho nên gá»i là Tinh Tiến Lâm. MÆ°á»i kệ tổng quát ca ngợi vá» trà soi chiếu không có sai biệt của Pháºt: Má»™t kệ đầu là tổng quát, chÃn kệ còn lại là riêng biệt. Trong kệ trÆ°á»›c là tánh-tÆ°á»›ng của các pháp không có nghóa sai biệt, chỉ riêng Pháºt có năng lá»±c nháºn biết, nhÆ°ng nháºn biết đầy đủ tÆ°á»ng táºn ngá»n nguồn gá»i là nháºn biết phân biệt, câu tiếp là nháºn biết đầy đủ, câu sau cuối là nháºn biết sâu xa. Trong chÃn kệ riêng biệt Ä‘á»u trÆ°á»›c là dụ, sau là pháp: Dụ vá» chân-vá»ng Ä‘an xen đến cùng, nghóa là dá»±a và o chân khởi vá»ng, nhÆ° và ng hiện rõ mà u sắc. Không phải pháp là vá»ng dụ cho mà u sắc của và ng, không có Thể tức là chân, cho nên tánh không có sai khác. Lại chân tâm tùy duyên là pháp-không phải pháp, tâm Thể không khác cho nên tánh không có sai khác. Vì váºy kinh Lăng Già nói: “NhÆ° Lai Tạng là m nhân thiện-bất thiện.†Lại kinh Niết Bà n nói: “Cùng vá»›i bất thiện Ä‘á»u gá»i là Vô minh, cùng vá»›i pháp thiện Ä‘á»u nói là Minh, Minh và Vô minh tánh ấy không hai, tánh không hai tức là tháºt tánh.†Là nói đến nghóa nà y. Lại phẩm Bất Nhị Pháp Môn trong kinh Duy Ma Ä‘á»u là nghóa nà y. Dụ vá» cả hai Ä‘á»u không có tháºt, nghóa là chúng sinh dá»±a theo Chánh báo bên trong (ná»™i báo) dụ cho pháp, không phải là chúng sinh dá»±a theo Y báo bên ngoà i (ngoại khÃ) dụ cho không phải pháp, Ä‘á»u không có tánh nhất định, cả hai Ä‘á»u không có. Lại giải thÃch: Bởi vì chúng sinh tức là Vô ngã, cho nên chúng sinh không tháºt; Vô ngã không trở ngại chúng sinh, cho nên không phải là chúng sinh cÅ©ng không tháºt, lý-sá»± là m mất lẫn nhau cho nên Ä‘á»u không tháºt. Kinh nói: “Äối vá»›i Ngã-Vô ngã không hai là nghóa vá» Vô ngã, lại bởi vì chúng sinh tức là không phải cho nên không phải tÆ°á»›ng cÅ©ng lìa xa, do đó Ä‘á»u không tháºt. Pháp-hợp có thể biết. Dụ vá» sinh không có tÆ°á»›ng diệt, nghóa là pháp sinh tức là không có sinh, giống nhÆ° không có tÆ°á»›ng diệt. Lại ngay nÆ¡i tÆ°á»›ng vị lai nà y tức là không có, giống nhÆ° vị lai không có tÆ°á»›ng quá khứ. Dụ vá» diệt không có tÆ°á»›ng sinh, nghóa là pháp sinh tức là không sinh, giống nhÆ° pháp đã diệt. Lại pháp quá khứ tức là không có quá khứ, giống nhÆ° không có hiện tại-vị lai. Dụ vá» Thể của pháp lìa xa giữ lấy, nghóa là Niết-bà n lìa xa tÆ°á»›ng cho nên không thể nà o giữ lấy, dá»±a theo nÆ¡i diệt hết báo chÆ°á»›ng phiá»n não nói là còn lại-không còn lại, mà tháºt thì lý vá» diệt không có gì sai biệt. Dụ vá» tánh không có sai biệt, nghóa là kể ra pháp không khác, pháp cùng là tánh tróng rá»—ng. Dụ vá» tùy duyên thà nh ra khác nhau, nghóa là lấy số mÆ°á»i là m căn bản, tăng lên đến nhiá»u lần mÆ°á»i, trà tuệ ở trong đó dấy lên hiểu nhÆ° trăm-ngà n…, cho nên nói là sai biệt, nhÆ°ng đối vá»›i số ấy Ä‘á»u là những số mÆ°á»i, vì váºy nói Ä‘á»u là số căn bản.Và nhÆ° chân lý ấy tùy duyên thà nh ra khác nhau, cầu tìm pháp khác nhau ấy không khác nhau mà hoà n toà n chân, lược qua không có pháp-hợp. Dụ vá» Thể cứng không hủy hoại, nghóa là tuy cùng hữu vi mà luôn luôn trong suốt. Dụ vá» chấp khác nhau trái vá»›i giống nhau, có thể biết. Thứ bảy, thông hiểu vá» thế gian Không gá»i là Lá»±c Thà nh Tá»±u Lâm, ý kệ trình bà y vá» thông hiểu nhiá»…m-tịnh Không, hiển bà y ca ngợi vá» Chân Pháºt. MÆ°á»i kệ phân hai: ChÃn kệ trÆ°á»›c là thông hiểu vá» cảnh, má»™t kệ sau là thà nh tá»±u hạnh. Trong chÃn kệ trÆ°á»›c: Sáu kệ đầu dá»±a theo tánh Duyên khởi để hiển bà y vá» Vô sinh, ba kệ sau dá»±a theo tánh Sở chấp để hiển bà y vá» Vô tÆ°á»›ng. Trong sáu kệ đầu có hai: Bốn kệ trÆ°á»›c hiển bà y vá» pháp thế gian Vô sinh, hai kệ sau tÆ°Æ¡ng tá»± hiển bà y vá» pháp xuất thế. Trong bốn kệ trÆ°á»›c: Hai kệ đầu là Sinh Không, hai kệ sau là Pháp Không. Trong hai kệ đầu: TrÆ°á»›c là má»™t kệ rưỡi suy ra ngá»n quy vá» gốc; ná»a kệ sau lấy gốc để hiển bà y ngá»n, nghóa là tâm tùy theo huân táºp biến đổi mà là m chúng sinh, tâm đã nhÆ° huyá»…n không tháºt, thì tâm chúng sinh lẽ nà o có thể có tháºt? Trong hai kệ sau: Äầu là bởi vì không biết thế gian hÆ° giả, cho nên lại tiếp tục xoay vòng ở trong thế gian trống rá»—ng; sau là bởi vì không biết thế gian khổ Ä‘au, cho nên lại thÆ°á»ng lÆ°u chuyển ở trong thế gian khổ Ä‘au. Trong nà y, thế gian không phải là mình là m ra, không phải là ngÆ°á»i khác là m ra, có bốn lá»›p: Dá»±a theo ngoại đạo v.v… Trong hai kệ sau tÆ°Æ¡ng tá»± hiển bà y vá» pháp xuất thế: Kệ đầu là nêu ra, nghóa là ngược lại vá»›i thế gian nà y gá»i là xuất thế gian; thế gian đã trống rá»—ng, lẽ nà o có xuất thế gian mà có thể giữ lấy hay sao? Vì váºy nói là cả hai Ä‘á»u không phải chân tháºt. Ná»a kệ trÆ°á»›c là lý chân tháºt, ná»a kệ sau là tình hÆ° vá»ng. Kệ sau là giải thÃch: Ba câu đầu giải thÃch để hiển bà y vá» thế gian trống rá»—ng, câu sau không có thế gian để so sánh, cho nên xuất thế gian cÅ©ng không chân tháºt. Lại dá»±a theo văn nà y, chỉ ngăn chặn thế gian mà gá»i là xuất thế gian, không biểu thị Ä‘iá»u gì khác, cho nên cÅ©ng không trống rá»—ng. Trong ba kệ sau dá»±a theo tánh Sở chấp để hiển bà y vá» Vô tÆ°á»›ng, cÅ©ng có hai: Äầu là hai kệ vá» thế gian trống rá»—ng, sau là má»™t kệ tÆ°Æ¡ng tá»± xuất thế gian. Trong hai kệ trÆ°á»›c, má»™t kệ đầu là nêu ra tình, má»™t kệ sau là hiển bà y lý. Trong kệ đầu, câu trÆ°á»›c là nêu ra Thể, câu tiếp là nêu ra TÆ°á»›ng, hai câu sau là trình bà y vá» sai lầm mê muá»™i của phà m phu. Trong kệ sau, ná»a kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» tình chấp không có, ná»a kệ sau trình bà y vá» lý tánh hiện rõ. Trong kệ sau là tÆ°Æ¡ng tá»± xuất thế gian, Pháºt và pháp là xuất thế gian, Ä‘á»u dá»±a theo tình chấp, cả hai không há» vốn có. Má»™t kệ sau cuối trình bà y vá» thà nh tá»±u hạnh, ná»a kệ trÆ°á»›c là diệt vá»ng thấy chân, ná»a kệ sau trình bà y vá» Pháp Pháºt thÆ°á»ng hiện rõ. Thứ tám, chiếu rá»i Pháp thân Pháºt gá»i là Kiên Cố Lâm, ca ngợi vá» Thể vắng lặng của Pháp thân Pháºt. MÆ°á»i kệ phân hai: Bảy kệ đầu hiển bà y pháp, ba kệ sau thà nh tá»±u quán. Trong bảy kệ đầu: Hai kệ trÆ°á»›c nêu ra hai ChÆ°Æ¡ng vá» năng-sở, kệ trÆ°á»›c là hiển bà y vá» Thể vắng lặng đã ca ngợi, nghóa là đất sinh ra cá» cây, nhÆ°ng ở trong đất tìm hạt giống của cá» cây tháºt sá»± không thể có được, dụ cho Pháºt ứng vá»›i cÆ¡ hiện bà y có sai biệt, đối vá»›i Pháºt cầu tìm ý khác thì không thể có được, cho nên văn sau nói vô lượng thân không phải là Pháºt…; kệ sau hiển bà y vá» chủ Ä‘á»™ng ca ngợi bình đẳng, có thể thấy. Năm kệ sau trong giải thÃch rá»™ng ra: TrÆ°á»›c là ba kệ giải thÃch vá» chủ Ä‘á»™ng ca ngợi Không trÆ°á»›c đây, kệ má»™t trình bà y vá» nghiệp không phải là có, kệ hai bởi vì nghiệp giống nhÆ° thân cho nên thân cÅ©ng không phải là có, kệ ba bởi vì nghiệp-thân giống nhÆ° Thức cho nên Thức cÅ©ng không phải là có. Sau là hai kệ giải thÃch trong không phải là có đã ca ngợi trÆ°á»›c đây, kệ đầu trình bà y vá» Äại Dụng ứng vá»›i cÆ¡, kệ sau trình bà y vá» Thể không phải là bao nhiêu. Trong ba kệ sau trình bà y vá» lợi Ãch của hà nh, kệ má»™t là lợi Ãch vá» chứng được thấy Pháp thân, kệ hai là phá tÆ°á»›ng quy vá» chân, kệ ba là chứng tháºt sá»± lìa xa tÆ°á»›ng. Thứ chÃn, do quán sát vá» tâm Chân nhÆ°, cho nên gá»i là NhÆ° Lai Lâm. MÆ°á»i kệ phân hai: Sáu kệ đầu trình bà y vá» tâm là m ra phà m, bốn kệ sau trình bà y vá» tâm sinh khởi Thánh. Trong sáu kệ đầu: Bốn kệ rưỡi trÆ°á»›c là nêu ra dụ, má»™t kệ rưỡi sau là pháp-hợp. Trong phần trÆ°á»›c: Hai kệ đầu là dụ vá» thợ vẽ há»a ra bức tranh, dụ cho pháp hÆ° vá»ng dá»±a và o chân tháºt; tiếp hai kệ trình bà y dụ vá» tâm vẽ há»a ra bức tranh, dụ cho vá»ng dá»±a và o tâm; ná»a kệ sau trình bà y dụ vá» thợ vẽ không biết tâm vẽ, dụ cho duyên khởi không có nháºn biết. Trong nà y ý nói: Tất cả chúng sinh Ä‘á»u dá»±a và o duyên khởi chân tháºt, tâm của Thức vốn có tùy theo sá»± huân táºp của Danh ngôn-Hữu chi-Ngã kiến…, có thân của sáu nẽo hiện bà y, duyên khởi hÆ° giả không ngăn ngại, không có gì không hủy hoại quả báo của chúng sinh(hữu), cho nên há»™i tụ thâu nhiếp và o hai môn ấy. Nếu há»™i tụ duyên thuáºn theo tháºt thì tÆ°á»›ng sai biệt không còn, chỉ là má»™t Chân nhÆ°. Nếu thâu nhiếp ngá»n quy vá» gốc thì hình thể sai khác trong sáu nẽo, chỉ do tâm mà chuyển. Dá»±a theo môn đầu thì duyên khởi không tồn tại, vốn là Chân nhÆ° môn; dá»±a theo môn sau thì duyên khởi không hủy hoại, vốn là Sinh diệt môn. Vì váºy tồn tại và hủy hoại không hai mà chỉ má»™t duyên khởi, hai môn vô ngại vốn chỉ là má»™t tâm. Luáºn Khởi TÃn nói: “Dá»±a và o pháp má»™t tâm có hai loại môn, má»™t là tâm chân nhÆ° môn, hai là tâm sinh diệt môn, nhÆ°ng hai môn nà y Ä‘á»u tá»± nhiên thâu nhiếp tổng quát tất cả các pháp.†Là nói đến nghóa nà y. Nay trong văn nà y, há»a ra cÅ©ng có hai nghóa: Má»™t là dá»±a và o vách tÆ°á»ng vốn chỉ có bằng phẳng, hai là dá»±a và o tâm khéo léo của thợ vẽ cho nên tá»±a nhÆ° có cao thấp. Hai kệ đầu trình bà y vá» môn thứ nhất: Kệ đầu, ná»a kệ trÆ°á»›c dụ cho tùy theo huân táºp khắp nÆ¡i khác nhau, câu tiếp hiển bà y khác nhau do vá»ng tình, câu cuối là tÆ°á»›ng không còn giống nhÆ° chân, bốn Äại dụ cho chân tâm, sắc mà u dụ cho tÆ°á»›ng hÆ° giả của duyên khởi. Kệ sau, ná»a kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» chân-vá»ng không ngay trong nhau, câu trÆ°á»›c trình bà y dụ vá» chủ Ä‘á»™ng tạo ra không phải là thụ Ä‘á»™ng tạo ra, thâu nhiếp chân của vá»ng không ngay trong vá»ng, bởi vì tánh chân tháºt, câu sau trình bà y dụ vá» thụ Ä‘á»™ng tạo ra không phải là chủ Ä‘á»™ng tạo ra, dá»±a và o vá»ng của chân không ngay trong chân, bởi vì tánh hÆ° giả; ná»a kệ sau trình bà y vá» vá»ng không lìa xa chân, nghóa là bởi vì hÆ° giả xuyên suốt chân, hÆ° giả không còn thì chân hiện bà y, cho nên nói là không lìa xa. Vì thế cho nên không lìa xa, không khác nhau, không ngay trong nhau, suy nghó Ä‘iá»u nà y! Hai kệ tiếp trình bà y vá» hình vẽ dá»±a và o tâm vẽ dụ cho Sinh diệt môn, tâm thợ vẽ nà y dụ cho tâm chủ Ä‘á»™ng biến hiện nhÆ° Thức vốn có…, mà u vẽ dụ cho báo thụ Ä‘á»™ng biến hiện của thân năm Uẩn. Kệ đầu, ná»a kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng không ngay trong nhau; ná»a kệ sau hiển bà y vá» gốc-ngá»n không rá»i xa nhau, nghóa là bởi vì tâm gốc-hình ngá»n cho nên không ngay trong nhau, tâm biến hiện là m báo cho nên không rá»i xa nhau. Äây là trình bà y vá» tâm chủ Ä‘á»™ng biến hiện cảnh, Thể của không phải là cảnh; cảnh từ tâm biến hiện, tÆ°á»›ng của cảnh không phải là tâm; từ nÆ¡i tâm biến hiện, cho nên cảnh không rá»i xa tâm; chủ Ä‘á»™ng biến hiện cảnh, cho nên tâm không rá»i xa cảnh; vì váºy tuy không ngay trong nhau-không rá»i xa nhau, mà chủ yếu chỉ là Thức chứ không phải là chỉ riêng cảnh. Há»i: Kệ trÆ°á»›c chỉ trình bà y vá» mà u sắc không rá»i xa bốn Äại, không trình bà y vá» bốn Äại không rá»i xa mà u sắc, vì sao cùng vá»›i kệ nà y không giống nhau? Äáp: Kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» chân không biến thà nh vá»ng, kệ nà y hiển bà y vá» tâm biến hiện cảnh, cho nên không giống nhau. Kệ sau, ná»a kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» tâm khéo léo của thợ vẽ dụ cho Thức chủ Ä‘á»™ng biến hiện, không có dừng lại là m căn bản cho nên khó suy nghó; ná»a kệ sau hiển bà y vá» mà u vẽ thụ Ä‘á»™ng hiện ra dụ cho tÆ°á»›ng thụ Ä‘á»™ng biến hiện, Ä‘á»u từ nÆ¡i tâm hiện ra không có Thể để có thể nháºn biết lẫn nhau. Sau là ná»a kệ vá» thợ vẽ không nháºn biết hình vẽ nà y Ä‘á»u từ nÆ¡i tâm hiện ra, dụ cho các chúng sinh mê muá»™i tâm lượng của mình. Má»™t kệ rưỡi sau cuối là pháp-hợp có thể biết. Thứ hai là trong bốn kệ sau trình bà y vá» tâm khởi Pháºt. NhÆ° tâm, Pháºt cÅ©ng nhÆ° váºy, lấy phà m giống nhÆ° Pháºt, nhÆ° tâm tạo phà m, là m Pháºt cÅ©ng nhÆ° váºy, Ä‘á»u từ nÆ¡i tâm khởi lên; nhÆ° Pháºt, chúng sinh cÅ©ng nhÆ° váºy, lấy Pháºt giống nhÆ° phà m. Hai câu sau cuối hợp lại để hiển bà y vá» giống nhau, nghóa là tâm là m Pháºt, tâm-Pháºt không có gì sai khác; tâm là m phà m phu, tâm-phà m không có gì sai khác, chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng nÆ°Æ¡ng tá»±a giống nhau cho nên nói là không có gì sai khác. Lại giải thÃch: Äây là trong phần thứ hai kết luáºn khuyến khÃch tu há»c. Má»™t kệ đầu dung hòa kết hợp gốc-ngá»n, gốc-ngá»n có ba: 1) Chỉ riêng gốc, đó là chân lý, bởi vì dá»±a và o tánh thanh tịnh của Bổn giác gá»i là Pháºt; 2) Chỉ riêng ngá»n, đó là chúng sinh thụ Ä‘á»™ng biến hiện; 3) Cả hai, đó là tâm chủ Ä‘á»™ng biến hiện, bởi vì dá»±a và o chân có thể biến hiện. Ba duyên khởi nà y dung thông vô ngại, tùy theo má»™t loại thâu nhiếp đầy đủ hai loại còn lại, tánh không khác nhau cho nên nói là không có gì sai biệt. Má»™t kệ tiếp là nêu ra lợi Ãch để khuyến khÃch tu táºp, ná»a kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» Pháºt đã biết, nêu ra báºc trên để khuyến khÃch hạng dÆ°á»›i, câu tiếp là khuyến khÃch hạng dÆ°á»›i giống nhÆ° báºc trên, câu sau cuối là kết luáºn trình bà y vá» lợi Ãch của nháºn biết. Má»™t kệ tiếp là trình bà y vá» thân- tâm không ngay trong nhau-không rá»i xa nhau, ná»a kệ trÆ°á»›c là thân-tâm khác nhau cho nên không ngay trong nhau, ná»a kệ sau là dá»±a và o tâm hiện rõ thân cho nên không rá»i xa nhau. Má»™t kệ sau cuối là khuyến khÃch tu táºp, ná»a kệ trÆ°á»›c là nêu ra sá»± mong cầu, ná»a kệ sau là khuyến khÃch dá»±a và o lý quán, nghóa là hiểu được tâm nà y tiến và o tháºt tức là NhÆ° Lai, ngược lại vá»›i Ä‘iá»u nà y vốn là mất Ä‘i. Lại giải thÃch: CÅ©ng vốn là tâm biến thà nh tÆ°á»›ng Pháºt mà hiện rõ ra. Thứ mÆ°á»i, biết Thể-Dụng sâu rá»™ng của Pháºt, cho nên gá»i là Trà Lâm. MÆ°á»i kệ phân ba: Ba kệ đầu ca ngợi vá» Pháp thân Pháºt lìa tÆ°á»›ng, má»™t kệ tiếp trình bà y vá» chủ Ä‘á»™ng ca ngợi Pháºt đạt được Äại công đức, sáu kệ sau ca ngợi vá» sắc-thanh ứng hiện của Pháºt. Trong ba kệ: Má»™t kệ đầu trình bà y vá» lìa xa tÆ°á»›ng của sáu trần, câu đầu lìa xa ba trần HÆ°Æ¡ng-Vị-Xúc cho nên nói là không thể giữ lấy, câu tiếp là lìa xa Sắc trần, câu tiếp là lìa xa Thanh trần, câu sau cuối là lìa xa Pháp trần. Má»™t kệ tiếp là lìa xa tÆ°á»›ng Lượng-Vô lượng, Vô lượng là nhiá»u, Hữu lượng là Ãt, Ä‘á»u là vá»ng chấp, Ä‘á»u không thể giữ lấy. Má»™t kệ tiếp là lìa xa tÆ°á»›ng ngôn thuyết, có hai nghóa: Má»™t là nhÆ° tám thá»i không nên nói mà nói, cho nên mình và ngÆ°á»i không có lợi Ãch; hai là không biết Pháp thân không phải là cảnh của ngôn thuyết, mà lại cho rằng nhÆ° lá»i nói để nói cho ngÆ°á»i khác thì rÆ¡i và o có-không có. Bởi vì bốn loại bà i báng…, cho nên lừa dối mình và ngÆ°á»i, chÃnh là năm loại sai lầm nhÆ° tùy theo tiếng giữ lấy nghóa ở văn sau. Hai kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» tâm hà nh xứ diệt của Pháp thân, kệ nà y trình bà y vá» ngôn ngữ lá»™ tuyệt cho nên không thể nghó bà n. Thứ hai là má»™t kệ trình bà y vá» ca ngợi công đức mà Pháºt đã đạt được, có thể biết. Thứ ba là ca ngợi vỠđức ứng hiện của Pháºt. Sáu kệ phân hai: Ba kệ đầu trình bà y vá» tÆ°á»›ng thân của Pháºt, nghóa là không có thân mà hiện thân, thân tức là không có thân. Ba kệ sau trình bà y vá» tÆ°á»›ng ngữ của Pháºt, nghóa là không có thanh mà hiện thanh, thanh tức là không có thanh. Trong ba kệ đầu: Kệ má»™t dụ vá» thân đã hiện bà y không phải là chân tháºt, nghóa là nhÆ° ngá»c châu nhÆ° ý dùng áo và ng soi và o thì trở thà nh mà u và ng. Äiá»u nà y có hai nghóa: Má»™t, ngá»c châu không phải là mà u và ng mà hiện ra mà u và ng; hai, mà u và ng đã hiện ra không phải là tháºt sá»± mà u và ng, thân Pháºt cÅ©ng nhÆ° váºy, cÆ¡ soi và o mà hiện ra. Hai nghóa cùng dụ, cho nên câu sau hợp lại nói là Pháºt cÅ©ng nhÆ° váºy. NhÆ° kinh Trà Tuệ Trang Nghiêm nói rá»™ng vá» dụ nà y, nên biết. Kệ hai dụ vá» chủ Ä‘á»™ng hiện bà y lìa xa thấy, nghóa là dá»±a và o hÆ° không hiện rõ mà u sắc mà hÆ° không không phải là có thể trông thấy, dụ cho Pháºt ứng vá»›i cÆ¡ hiện bà y sắc, mà Pháºt không phải là sắc, không thể trông thấy. Kệ ba nêu ra pháp-hợp, nghóa là Pháºt địa. Äại Trà có hai nghóa: Má»™t là nghóa vá» viên minh, dụ trÆ°á»›c hiển bà y vá» nghóa nà y; hai là nghóa vá» lìa tÆ°á»›ng, dụ sau hiển bà y vá» nghóa nà y. Äá»u có ứng vá»›i cÆ¡ mà hiện rõ sắc, nhÆ°ng không phải là sắc, cho nên nói là không ai có thể nhìn thấy. Dá»±a theo văn nà y, rõ rà ng thân tá»± thá» dụng không có công đức thô thiển nhÆ° Sắc… NhÆ° trong Pháºt Äịa luáºn nói v.v… Trong ba kệ sau trình bà y vá» ngôn thanh của Pháºt: Má»™t kệ đầu trình bà y không phải là thanh-không phải là không thanh, Ä‘á»u là ná»a kệ hiển bà y, bởi vì dá»±a và o giải thÃch để hiểu vá» tháºt, cho nên nói là lìa xa thanh thì không nháºn biết. Má»™t kệ tiếp là ca ngợi sâu xa khuyến khÃch tu há»c, lợi Ãch của hÆ°á»›ng đến chân tháºt trang nghiêm cho đạo Vô thượng, lợi Ãch của rá»i bá» không tháºt lìa xa các pháp hÆ° vá»ng. Má»™t kệ sau trình bà y không phải là thuyết giảng-không phải là không thuyết giảng, Ä‘á»u là ná»a kệ hiển bà y, có thể biết. CÅ©ng là trong Pháºt Äịa luáºn trình bà y vá» không có thuyết giảng mà thuyết giảng thuá»™c vá» cÆ¡ duyên. ---------------------------- <è©ž>Phẩm 17: CÔNG ÄỨC HOA TỤ Bá»’ TÃT THẬP HẠNH</è©ž> GIẢI THÃCH TÊN GỌI: MÆ°á»i Äá»™ là m lợi Ãch tÆ°á»›i nhuần Thể gá»i là Công Äức, có công trang nghiêm cảm được nhÆ° hoa kết trái, các hà nh tô Ä‘iểm qua lại nhÆ° hoa tÃch tụ. Lại nữa, Äức là Thể của hà nh, Hoa là Dụng của hà nh, Tụ là TÆ°á»›ng của hà nh, Bồ-tát là ngÆ°á»i có những đức ấy, đây là Hữu tà i thÃch. Äây là tên gá»i khác của Công Äức Lâm, tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° phẩm Kim Cang Trà ng Hồi HÆ°á»›ng sau nà y. Tháºp Hạnh là pháp của phần vị là kèm theo số mà láºp thà nh tên gá»i. Tháºp Hạnh của Bồ-tát cÅ©ng dá»±a và o chủ mà có được tên gá»i, ngÆ°á»i và pháp là m Ä‘á» mục của chÆ°Æ¡ng. à ÄƯA RA: Phần Tá»±a trÆ°á»›c đây đã là m sáng tá», do đó phần Chánh tông cần phải hiển bà y. Lại phần trÆ°á»›c là chúng đã quy tụ, tiếp theo chÃnh thức thuyết giảng truyá»n trao cho nên tiếp tục Ä‘Æ°a ra. TÔNG THÚ có ba: Trình bà y dá»±a theo Tam thừa nÆ°Æ¡ng và o pháp của phần vị. Trình bà y vá» pháp thuá»™c hạnh riêng biệt. Pháp của hạnh vị Phổ Hiá»n thuá»™c Nhất thừa. Trong phần thứ nhất, các Thánh giáo nói phân tán ra nhiá»u môn, thâu nhiếp tổng quát có mÆ°á»i: Má»™t là phần vị của Nhân Äá»™ trong hai Äá»™ nhân-quả; hai là thuá»™c vá» Tinh tiến hạnh tăng-kỳ trong ba tăng-kỳ của Äịa tiá»n trong bảy A-tăng-kỳ; ba là thà nh tá»±u vá» hạnh Tam-muá»™i phá hÆ° không khà giá»›i trong bốn hạnh của Äịa tiá»n; bốn là thà nh tá»±u chủng loại Lạc đức-Liá»…u nhân trong bốn đức Liá»…u nhân của Pháp thân; năm là ngÆ°á»i Tháºp Hạnh thứ ba trong bốn ngÆ°á»i phÆ°Æ¡ng tiện của Äịa tiá»n. Trên đây Ä‘á»u nhÆ° LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn… nói. Sáu là phần vị TÆ° Tuệ thứ hai trong sáu Tuệ; bảy là Hạnh Nhẫn trong sáu Nhẫn; tám là thuá»™c vá» tánh của chủng tánh trong sáu chủng tánh. Trên đây Ä‘á»u nhÆ° kinh Bổn Nghiệp… nói. ChÃn là thuá»™c vá» Trì hạnh phÆ°Æ¡ng tiện trong ba Trì, nhÆ° luáºn Du Già -Äịa Trì nói; mÆ°á»i là thứ ba chế phục loại trừ sợ hãi khổ Ä‘au của Thanh văn, khiến cho đạt được quả báo của Ngân Luân VÆ°Æ¡ng là m vua ba thế giá»›i hệ, trong bốn chÆ°á»›ng trừ bá» của Äịa tiá»n. Thứ hai là trình bà y vá» hạnh riêng biệt ấy, trong kinh Nhân VÆ°Æ¡ng quyển thứ hai: “Phần vị tánh của chủng tánh có 10 tâm, đó là quán Thân-Thá»-Tâm-Pháp-Bất tịnh-Khổ-Vô thÆ°á»ng-Vô ngã, ba thiện căn là ThÃ-Từ-Tuệ, ba ý chỉ đó là Nhẫn thuá»™c nhân quá khứ-Nhẫn thuá»™c nhân quả hiện tại-Nhẫn thuá»™c quả vị lai, đã vượt qua Tưởng vá» Ngã-Nhân- Tri kiến-Chúng sinh…, và Tưởng Ä‘iên đảo của ngoại đạo vốn không thể nà o hủy hoại được.†Kinh Bổn Nghiệp cÅ©ng giống nhÆ° váºy. Lại nữa, hạnh có hai loại: 1) Thông, đó là Tháºp Hạnh nhÆ° TÃn…; 2) Biệt, đó là Tháºp Äá»™ nà y. Trong nà y trình bà y vá» Biệt chứ không phải là Thông. Trong Biệt lại có hai, má»™t là nhân, hai là quả. Trong nà y trình bà y vá» nhân thuá»™c Ba-la-máºt. Äây Ä‘á»u là dá»±a theo trong giáo Tam thừa nÆ°Æ¡ng và o pháp để hiển bà y vá» hạnh. Thứ ba là dá»±a và o Viên giáo để trình bà y vá» hạnh Phổ Hiá»n, là trong Tháºp Hạnh nà y thâu nhiếp đầy đủ hạnh trong các phần vị trÆ°á»›c sau, tất cả Ä‘á»u táºn cùng. Vì thế cho nên lúc phần vị nà y đầy đủ thì đến phần vị cuối cùng, nhÆ° Hạnh thứ mÆ°á»i đầy đủ nói là tá»± tại tiến và o pháp giá»›i Nhân-Ä‘Ã -la võng, thà nh tá»±u vô ngại giải thoát của NhÆ° Lai, là m Äại SÆ° Tá» Hống uy hùng giữa loà i ngÆ°á»i, là m Pháp Luân VÆ°Æ¡ng chuyển pháp luân vô ngại… Giải thÃch rằng: Äây là Bồ-tát trong phần vị cuối cùng hãy còn không phải là Pháºt, bởi vì ngay phần quả cho nên không thể nói được. GIẢI THÃCH VÄ‚N: Trong phần Chánh thuyết nà y có hai phẩm, phẩm đầu trình bà y vá» những công hạnh ấy, phẩm sau hiển bà y vá» những thà nh tá»±u ấy. Lại phẩm đầu là dá»±a theo hạnh cao thấp của phần vị, phẩm sau là tÆ°á»›ng chung của hạnh từ đầu đến cuối. Lại phẩm đầu là phần vị, phẩm sau là công hạnh. Lại phẩm đầu là Tá»± phần, phẩm sau là Thắng tiến. Ngay trong phẩm đầu có bảy phần giống nhÆ° trÆ°á»›c: 1) Phần Tam- muá»™i; 2) Phần gia há»™; 3) Phần phát khởi; 4) Phần căn bản; 5) Phần thuyết giảng; 6) Phần chứng thà nh; 7) Phần kệ tụng. Vì sao nhÆ° váºy? Bởi vì muốn trình bà y dá»±a và o Chứng phát khởi thuyết giảng cho nên trÆ°á»›c phải nháºp Äịnh, hiển bà y vá» pháp thù thắng cho nên Pháºt cùng gia há»™, lúc thuyết giảng sắp đến cho nên từ Äịnh đứng lên, lá»i nói không láºp tức sáng tá» cho nên tóm lược nêu ra phần căn bản, không phải là tóm lược có thể đầy đủ cho nên sau giảng giải rá»™ng ra, hiển bà y vá» pháp đã nói hợp vá»›i tất cả cho nên kết luáºn vá» Chứng cứu cánh, đối vá»›i pháp đã nói để cho dá»… dà ng thá» trì vì váºy có phần kệ tụng. Trong phần thứ nhất, vì sao nháºp Äịnh thì có sáu ý, giải thÃch giống nhÆ° trÆ°á»›c. Trong nà y có ba: Má»™t, nêu ra ngÆ°á»i nháºp Äịnh, nghóa là thá»±c hà nh thà nh tá»±u công đức nhÆ° rừng, nói là mÆ°á»i bởi vì không khác cho nên gá»i là Nháºp. Hai, hiển bà y không phải là sức của mình, nghóa là suy ra cảm hóa quy vá» Pháºt, cho nên nói là Thừa lá»±c. Ba, chÃnh thức trình bà y đạt được Äịnh, nghóa là thần sắc kÃn đáo chứng thá»±c phù hợp, cho nên nói là Nháºp. Bồ-tát là nêu ra ngÆ°á»i riêng biệt, pháp lá»±a chá»n quả Pháºt. Äịnh khéo léo Ä‘iá»u phục là nêu ra năng lá»±c hiển bà y vá» khác lạ. Thiện có hai nghóa, má»™t là nghóa vá» năng lá»±c khéo léo, hai là nghóa vá» thuáºn vá»›i lý. Phục cÅ©ng có hai nghóa, má»™t là nghóa vá» chế phục, hai là nghóa vá» Ä‘iá»u phục. Má»™t là dá»±a theo chÆ°á»›ng có thể khéo léo chế phục, khiến vónh viá»…n không khởi lên cho nên nói khéo léo Ä‘iá»u phục; hai là dá»±a theo hạnh tu táºp thá»±c hà nh thuáºn vá»›i lý, hạnh Ä‘iá»u phục cho nên nói là khéo léo Ä‘iá»u phục. Tam-muá»™i giải thÃch giống nhÆ° trÆ°á»›c. Thứ hai là trong phần Gia há»™, có ba: Má»™t, Tổng quát hiển bà y vá» năng lá»±c gia há»™; Hai, Giải thÃch vá» gia há»™ bằng việc là m; Ba, ChÃnh thức phân rõ vá» tÆ°á»›ng gia há»™. 1) Trong phần má»™t có năm: 1) Trình bà y vá» chÆ° Pháºt hiện thân; 2) Là m sáng tá» vá» Pháºt cùng chung tên gá»i; 3) Ca ngợi đạt được Äịnh nà y; Trình bà y vỠđạt được Äịnh nhá» và o gia há»™; 5) Äức Pháºt ấy tá»± mình giải thÃch vá» nguyên nhân đã thá»±c hiện gia há»™. Trong phần má»™t Há»i: ChÆ° Pháºt nà y là đang ở má»™t nÆ¡i vượt ra ngoà i vô số quốc Ä‘á»™ (sát trần) của vạn Äức Pháºt nháºp lại có bấy nhiêu Äức Pháºt, hay là đang ở phân tán? Äáp: Là ở phân tán. Vì sao phân tán? Lại nhÆ° từ phÆ°Æ¡ng Äông vượt ra ngoà i trần số quốc Ä‘á»™ thuá»™c thế giá»›i của vạn Äức Pháºt, có má»™t Äức Pháºt danh hiệu là Công Äức Lâm. Từ đây hÆ°á»›ng vá» phÆ°Æ¡ng Äông lại vượt ra ngoà i trần số quốc Ä‘á»™ thuá»™c thế giá»›i của vạn Äức Pháºt, lại có má»™t Äức Pháºt danh hiệu là Công Äức Lâm. NhÆ° váºy hÆ°á»›ng vá» phÆ°Æ¡ng Äông lần lượt chuyển tiếp số lượng đến thế giá»›i của vạn Äức Pháºt, trần số chÆ° Pháºt Ä‘á»u cách xa nhau, số cÅ©ng giống nhÆ° trÆ°á»›c; nhÆ° phÆ°Æ¡ng Äông, chÃn phÆ°Æ¡ng còn lại cÅ©ng nhÆ° váºy. Lại nhiá»u Äức Pháºt gia há»™ là bởi vì tăng trưởng tâm cung kÃnh ngÆ°á»i-tôn trá»ng pháp của Äại chúng. Lại vốn là hiển bà y vá» lá»±c của chÆ° Pháºt há»™i tụ cùng thuyết giảng. Pháºt cùng chung tên gá»i, có bốn ý giống nhÆ° trÆ°á»›c: Má»™t là bởi vì là m cho Công Äức Lâm thêm vui mừng; hai là bởi vì chÆ° Pháºt cùng đạt được pháp nà y; ba là bởi vì hiển bà y trong phần vị nà y có đủ hai đức của nhân-quả; bốn là ở môn nà y được Pháºt chủ Ä‘á»™ng gia há»™, pháp vốn nhÆ° váºy Ä‘á»u được tên gá»i là Công Äức Lâm, vốn là nhá» và o pháp lá»±c. Trong phần ca ngợi đạt được Äịnh nà y, má»›i có năng lá»±c là nói vá» hiếm có vượt qua, hiển bà y vá» năng lá»±c tiến và o Äịnh hiếm có nà y. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì Công Äức Lâm im lặng tiến và o Äịnh nà y, Äại chúng đã không biết tiến và o là pháp gì, không có tâm khao khát ngưỡng má»™, không có thể nói cho biết, đợi Äức Pháºt khen ngợi hiển bà y thì Äại chúng má»›i khởi tâm mong muốn Æ°a thÃch. Äạt được Äịnh nà y nhá» và o gia há»™, nghóa là chÆ° Pháºt từ các phÆ°Æ¡ng khác tá»± nói rõ rà ng đã thá»±c hiện gia há»™ khiến cho vị ấy đạt được Äịnh. Trong phần giải thÃch vá» nguyên nhân tá»± mình đã thá»±c hiện gia há»™, có ba câu: Má»™t, Bởi vì nguyện lá»±c vốn có của Pháºt Lô-xá-na, cho nên thá»±c hiện gia há»™. Vì sao? Bởi vì Äịa Luáºn giải thÃch: Lô-xá-na trong quá khứ từng thấy có má»™t Äức Pháºt Lô-xá-na gia há»™ Bồ-tát thuyết giảng vá» pháp Tháºp Hạnh nà y, Äức Pháºt chủ Ä‘á»™ng gia há»™ cùng tên gá»i Công Äức Lâm, nhân đó liá»n phát nguyện: Nguyện cho con thà nh Pháºt cÅ©ng có sá»± việc nà y, nay thà nh tá»±u nhÆ° xÆ°a, cho nên gia há»™. Hai, Nói rằng cÅ©ng là uy lá»±c của Pháºt Lô-xá-na hiện tại cảm ứng vá»›i nhau cùng gia há»™, cho nên gia há»™ mà thôi. Ba-Nói rằng lại bởi vì lá»±c thiện căn của các Bồ-tát nghe pháp nà y cảm được chÆ° Pháºt cùng gia há»™. Lại nữa, trÆ°á»›c là nói vá» Tháºp Trú thì nói bởi vì lá»±c thiện căn của Pháp Tuệ, nay nói các Bồ-tát là hiển bà y vá» trÆ°á»›c yếu kém-ở đây hÆ¡n hẳn cho nên nhiá»u. Lại nữa, trÆ°á»›c là hiển bà y vá» Tá»± lợi tăng lên, ở đây hiển bà y vá» Lợi tha rá»™ng rãi. Lại nữa, là văn sÆ¡ lược phá»ng theo hiển bà y lẫn nhau, lý tháºt thì Ä‘á»u có nhÆ° nhau. Trong phần hai là trình bà y vá» gia há»™ bằng việc là m: Câu đầu là tổng quát, nghóa là muốn giúp cho ông thuyết giảng rá»™ng vá» Tháºp Hạnh pháp giá»›i của Phổ Hiá»n, các phần vị trÆ°á»›c sau và các nhân hạnh, không có gì không đến nÆ¡i nà y, không có gì không thâu và o nÆ¡i nà y, cho nên nói là rất sâu xa (tháºm thâm). Rất sâu xa có chÃn loại: Nuôi giữ quả sâu xa, nghóa là nhân vốn có tăng lên khiến cho thà nh tá»±u quả, đây là dá»±a theo Trà của mình. Chiếu rá»i tánh sâu xa, nghóa là phân tÃch chủng loại sai biệt vá» tánh của chúng sinh. Lại biết tánh chủng khác nhau. Lại giải thÃch rõ rà ng thông suốt đối vá»›i NhÆ° Lai Tạng tánh của chúng sinh, cho nên nói là phân biệt. Lại biết má»™t chúng sinh thì đầy đủ tất cả pháp môn và tất cả chúng sinh, bởi vì tánh dung thông mà phân biệt. NhÆ° trong Hạnh thứ tám ở văn sau nói: Không lìa má»™t chúng sinh mà theo nhiá»u chúng sinh, không lìa nhiá»u chúng sinh mà theo má»™t chúng sinh, không tăng thêm chúng sinh giá»›i, không giảm bá»›t chúng sinh giá»›i. Cho đến nói: Bồ- tát hiểu sâu xa vá» chúng sinh giá»›i-pháp giá»›i không có hai, trong pháp không có hai không có tăng thêm-không có giảm bá»›t, không có sinh- không có diệt, là pháp tánh chân tháºt… Äây là dá»±a theo những Ä‘iá»u đã nháºn biết. Trừ chÆ°á»›ng ngại sâu xa, nghóa là chÆ°á»›ng dá»±a theo phiá»n não, ngại là dá»±a theo Ä‘iá»u đã nháºn biết, chủng tá» hiện hà nh Ä‘ang huân táºp Ä‘á»u không còn, cho nên nói là lìa tất cả… Nếu theo Tam thừa thì trong nà y dá»±a và o Ä‘iá»u phục chÆ°á»›ng ngại tối tăm hiện hà nh, sợ hãi khổ Ä‘au của hà ng Thanh văn. Tiến và o pháp sâu xa, nghóa là chứng thá»±c tiến và o cảnh chân lý mà tâm không ngăn ngại, cho nên nói là vô ngại. Kệ sau nói: Äá»u tiến và o các pháp giá»›i, tùy thuáºn đến bá» giải thoát, cuối cùng đạt được tá»± tại, luôn luôn thá»±c hà nh giáo pháp. Lại cÅ©ng có thể tiến và o cảnh của pháp giá»›i Äế võng ngay trong nhau-hòa và o nhau viên dung tá»± tại vô ngại. Văn sau nói: Tiến và o pháp giá»›i Nhân-Ä‘Ã -la võng, tá»± tại thà nh tá»±u vô ngại giải thoát của NhÆ° Lai. Là nói đến nghóa nà y. PhÆ°Æ¡ng tiện khéo léo sâu xa, nghóa là khéo léo dùng má»™t pháp thâu nhiếp tất cả các pháp, lại khéo léo dùng má»™t công hạnh-má»™t phần vị Ä‘á»u thâu nhiếp tất cả, má»™t thân hÆ°á»›ng vá» vá»›i tất cả, có-không có Ä‘á»u không vÆ°á»›ng mắc, nhiá»u môn khéo léo nhÆ° váºy cho nên nói là thà nh tá»±u tất cả phÆ°Æ¡ng tiện. Văn sau nói là cùng táºn biển rá»™ng phÆ°Æ¡ng tiện của chÆ° Pháºt. Thà nh tá»±u quả sâu xa, nghóa là có thể thà nh tá»±u quả của Chủng trÃ, trÆ°á»›c nuôi giữ là dá»±a và o bắt đầu, ở đây thà nh tá»±u là dá»±a theo cuối cùng, vốn là Trà chủng nhÆ° lượng phân biệt mà biết. Lý trà sâu xa, nghóa là nhÆ° lý trà hiểu rõ tất cả các pháp Ä‘á»u má»™t tánh nhÆ° nhau. Biết vá» căn sâu xa, nghóa là khéo léo biết căn khà sai biệt của chúng sinh, lại biết thuần thục-không thuần thục khác nhau, lại biết cùng má»™t tánh nhÆ° nhau, lại biết má»™t căn là tất cả các căn; nhÆ° nói vá» các căn hải. Nghe giữ sâu xa, nghóa là thà nh tá»±u mÆ°á»i loại Äại Äà -la-ni, nhÆ° nói trong Hạnh thứ chÃn ở văn sau. Sau là má»™t câu kết luáºn, nghóa là nói rá»™ng ra nhÆ° trên, tổng quát và riêng biệt vá» mÆ°á»i loại pháp rất sâu xa là pháp của phần vị nà o? Äó chÃnh là Tháºp Hạnh của Bồ-tát. Trong phần ba là tÆ°á»›ng gia há»™, có ba: Má»™t, má»™t câu khuyến khÃch thuyết giảng là khẩu nghiệp gia há»™. Hai, trong ý gia há»™ có hai: TrÆ°á»›c là gia há»™, sau là giải thÃch. Äây Ä‘á»u là ngay lúc ấy có sá»± việc chứ không có thuyết giảng, ngÆ°á»i kết táºp nhÆ° sá»± việc mà kết táºp lại. Trong phần trÆ°á»›c có mÆ°á»i câu: Má»™t câu đầu là tổng quát, chÃn câu còn lại là riêng biệt. Há»i: Vì sao trong Há»™i nà y trao cho pháp, Há»™i trÆ°á»›c thì trao cho trÃ? Äáp: Äã trao cho là má»™t, nhÆ°ng Há»™i trÆ°á»›c là thà nh tá»±u vá» Giải, thấy lý tăng lên cho nên gá»i là trÃ; trong Há»™i nà y là thà nh tá»±u vá» Hạnh, quỹ phạm tăng lên cho nên gá»i là pháp. Äầu là trong tổng quát, nghóa là phát khởi thuyết giảng tá»± tại gá»i là vô chÆ°á»›ng ngại, lại trao cho Vô ngại biện tà i để thuyết giảng không vÆ°á»›ng mắc trở ngại. Sau là trong riêng biệt: Äối vá»›i pháp không nghi ngá», tình thức không có duyên gì khác, cho nên nói là an trú; lại trao cho trà Vô úy khiến cho lúc thuyết giảng, tâm được yên ổn không sợ ngÆ°á»i khác phá hoại. Hiểu biết phát sinh từ bên trong, cho nên nói là không có thầy; lại trao cho trà giống nhÆ° Pháºt, khiến cho ở trÆ°á»›c Äại chúng thuyết giảng giống nhÆ° Pháºt, vốn là không có thầy. Thấy pháp rõ rà ng, cho nên nói là không có si mê, bởi vì không xen tạp vô minh; lại khiến cho lúc thuyết giảng không có chÆ°á»›ng ngại do nháºn biết. Thấy pháp theo thứ tá»±, cho nên nói là không rối loạn; lại không xen tạp Thừa khác và chÆ°Æ¡ng cú của thế gian… Pháp đã hiểu biết tháºt sá»± đúng đắn, cho nên nói là thanh tịnh, lại Thể của trà không sai lầm. Pháp đã hiểu biết nhiá»u rá»™ng, cho nên nói là vô lượng, lại là phù hợp vá»›i pháp môn Pháp giá»›i. Pháp đã hiểu biết sâu xa thù thắng, cho nên nói là thù thắng nhất, lại tÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i pháp của quả. Khiến cho lúc thuyết giảng không kiêu mạn-không nịnh bợ- không lÆ°á»i nhác-không tham lam, cho nên nói là vô cấu. Pháp đã đạt được không quên, cho nên nói là không lui sụt, lại nói không có lui sụt mất Ä‘i, lại không có lui sụt đối vá»›i lý, lại không có lui sụt khuất phục. Ba, giải thÃch vá» nguyên nhân gia há»™ cùng vá»›i thân nghiệp gia há»™ và phần phát khởi, Ä‘á»u giải thÃch giống nhÆ° trÆ°á»›c. Trong phần bốn là phần Căn bản có hai: Má»™t là Thể của hạnh, hai là TÆ°á»›ng của Hạnh. Trong phần má»™t là Thể của Hạnh, hạnh nghiệp không suy nghó là nêu ra Thể để hiển bà y đức, nghóa là hạnh Phổ Hiá»n viên dung nà y đầy đủ đức vượt lên trên tình thức gá»i là không thể nghó bà n. Hạnh không thể nghó bà n nà y gồm có mÆ°á»i loại: Bởi vì rá»™ng lá»›n, nghóa là dùng tất cả các thân, ở tất cả má»i nÆ¡i, khắp tất cả má»i lúc, trong từng niệm niệm Ä‘á»u tu hạnh xứng vá»›i pháp giá»›i, cho nên hạnh nà y gá»i là không thể nghó bà n. Bởi vì rất sâu xa, nghóa là hạnh rá»™ng lá»›n nà y thì không thể nà o suy nghó kể ra, Ä‘á»u không có tá»± tánh, là giống vá»›i chân nhÆ°, mà tÆ°á»›ng của hạnh ấy rõ rà ng không mất, là hạnh của tánh khởi, cho nên cÅ©ng không thể nghó bà n. Bởi vì thù thắng, nghóa là vượt quá Thừa khác, không phải là phần vị dÆ°á»›i mà tÃnh toán được, cho nên cÅ©ng không thể nghó bà n. Bởi vì thâu nhiếp phần vị, nghóa là hạnh nà y ở Äịa tiá»n có thể thâu nhiếp tất cả các phần vị trÆ°á»›c sau, gá»i là không thể nghó bà n. Bởi vì chứng lý, nghóa là hạnh nà y có thể chứng lý không thể nghó bà n, gá»i là không thể nghó bà n. Bởi vì Ä‘oạn trừ chÆ°á»›ng ngại, nghóa là hạnh nà y có thể láºp tức Ä‘oạn trừ chÆ°á»›ng ngại khó Ä‘oạn trừ không thể nghó bà n. Bởi vì Lợi tha, nghóa là hạnh nà y có thể trong má»™t niệm là m lợi Ãch nhiá»u đến cùng táºn chúng sinh giá»›i, cho nên không thể nghó bà n. Bởi vì viên dung, nghóa là má»™t hạnh tức là tất cả các hạnh, tất cả các hạnh tức là má»™t hạnh, khó xác định số lượng cho nên gá»i là không thể nghó bà n. Bởi vì trở lại thà nh tá»±u, nghóa là hạnh nà y đã thá»±c hiện trùng trùng vô táºn nhÆ° Nhân-Ä‘Ã -la võng, cho nên không thể nghó bà n. Bởi vì thà nh tá»±u quả, nghóa là có thể thà nh tá»±u quả Pháºt không thể nghó bà n, cho nên cÅ©ng không thể nghó bà n. Sở dó phân rõ vá» mÆ°á»i là muốn hiển bà y vá» vô táºn, nhÆ° Äại Long đã thá»±c hiện… trong kệ sau, dá»±a theo biết rõ. Äây là dá»±a theo Viên giáo phân rõ. Nếu dá»±a theo Tam thừa thì không có thể Ä‘Æ°a ra giải thÃch nhÆ° váºy, bởi vì hạnh nà y hãy còn là phần vị hữu láºu. Rá»™ng lá»›n nhÆ° pháp giá»›i-táºn cùng nhÆ° hÆ° không, là hiển bà y vá» tÆ°á»›ng không thể nghó bà n trÆ°á»›c đây. NhÆ°ng pháp giá»›i có mÆ°á»i, nhÆ° văn sau nói. Nay Ä‘Æ°a ra hai môn để giải thÃch vá» hạnh nà y, nghóa là hạnh rá»™ng lá»›n gá»i là Quảng, hạnh sâu xa gá»i là Äại, Quảng nà y-Äại nà y Ä‘á»u xứng tánh mà thà nh tá»±u, cho nên nói là nhÆ° pháp giá»›i. HÆ° không cÅ©ng có mÆ°á»i nghóa, nhÆ° nói ở phần Thân hÆ° không của Äịa thứ tám trong văn sau. Nay cÅ©ng Ä‘Æ°a ra hai nghóa: 1) Hạnh có thể phá tÆ°á»›ng chứng nháºp đến táºn cùng pháp tánh hÆ° không, cho nên nói là cứu cánh nhÆ° hÆ° không. 2) Hạnh có thể sinh ra vô lượng quả yêu quý, nhÆ° dá»±a và o hÆ° không hiện rõ mà u sắc, mà u sắc vô táºn cho nên nói là cứu cánh nhÆ° hÆ° không. Hai là trong giải thÃch: TrÆ°á»›c là nêu ra, sau là giải thÃch. Bởi vì hạnh nà y vốn là công hạnh của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i, cho nên nhÆ° váºy. Lại giải thÃch: Hạnh nghiệp trÆ°á»›c đây là quán vá» tÆ°á»›ng thiện quyết định, không nghó bà n là thiện chân tháºt, pháp giá»›i là thiện thù thắng, nhÆ° hÆ° không là nhân của thiện, há»c ba Ä‘á»i… là không yếu hèn, còn lại giải thÃch giống nhÆ° Há»™i trÆ°á»›c. Trong phần hai là TÆ°á»›ng của Hạnh: Má»™t là nêu ra số để hiển bà y chủ yếu, nghóa là bởi vì chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i cùng thuyết giảng nhÆ° nhau; hai là nêu ra tên gá»i. Nghóa của Tháºp Hạnh nà y sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra mÆ°á»i môn phân biệt: 1) Giải thÃch tên gá»i; 2) Thể tánh; 3) Kiến láºp; 4) Chủng loại; 5) TÆ°á»›ng của tu; 6) Xác định phần vị; 7) Hà nh tÆ°á»›ng; 8) Thân đã dá»±a và o; 9) ChÆ°á»›ng đã rá»i xa; 10) Quả đã đạt được. 1) Giải thÃch tên gá»i có hai: MÆ°á»i loại nhÆ° ThÃ-Giá»›i… thuáºn theo Thể của hạnh là m tên gá»i, mÆ°á»i loại nhÆ° Hoan Hỷ… dá»±a theo Dụng của hạnh là m Ä‘á» mục. Nay phân rõ vá» tên gá»i sau. Trong đó tên gá»i chung nhÆ° đầu phẩm giải thÃch. Tên gá»i riêng: Má»™t là Bố thà là m vui lòng mình và ngÆ°á»i gá»i là Hoan há»·, hoan há»· do thá»±c hà nh gá»i là Hoan há»· hạnh, đây là dá»±a theo tá»± mình vui mừng, là Trì nghiệp thÃch; lại cÅ©ng thá»±c hà nh hoan há»· gá»i là Hoan há»· hạnh, đây là dá»±a theo là m cho ngÆ°á»i khác hoan há»·, thà nh tá»±u Tá»± hà nh vốn là Y chủ thÃch. Hai là giữ gìn ba tụ giá»›i thanh tịnh là m lợi Ãch cho mình và ngÆ°á»i. Ba là năng lá»±c nhẫn nhục dứt trừ sá»± giáºn dữ của mình và ngÆ°á»i. Bốn là luôn luôn chịu khó tu táºp thâu nhiếp công đức thù thắng vô táºn. Năm là Chỉ-Quán cùng váºn dụng bặt dứt ngu si mê loạn ấy. Sáu là Bát-nhã chiếu rá»i lý, pháp thiện hiện bà y rõ rà ng; lại quán sát Tháºt tÆ°á»›ng của pháp, Bát-nhã hiện rõ trÆ°á»›c mắt. Bảy là khéo léo phát khởi công hạnh thù thắng, không vÆ°á»›ng mắc đối vá»›i Không; lại dùng tâm không đắm say để phát khởi các công hạnh. Tám là Äại nguyện vô ngại thâu nhiếp thiện căn thù thắng, sâu xa đáng tôn trá»ng. ChÃn là thông hiểu sâu xa vá» căn khÃ, khéo léo đối vá»›i pháp giáo hóa. MÆ°á»i là lá»i nói và việc là m tÆ°Æ¡ng Æ°ng, không nháºn lấy tên gá»i trống rá»—ng. Lại trong mÆ°á»i loại nà y thÃch hợp được tên gá»i có ba, đó là loại thứ tám thuáºn theo đức láºp thà nh tên gá»i, loại thứ ba-thứ năm-thứ bảy dá»±a theo lìa xa lá»—i lầm mà được tên gá»i, còn lại Ä‘á»u thuáºn theo công năng là m tên gá»i, có thể biết. 2.Thể tánh có hai: TrÆ°á»›c là tổng quát, sau là riêng biệt. Trong tổng quát có ba môn: Má»™t, Dá»±a theo nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a, dùng Tam-muá»™i Thiện Phục là m Thể, bởi vì dá»±a và o Äịnh nà y để chứng Thể của Tháºp Hạnh, sau đó má»›i thuyết giảng. Äịa Luáºn nói Tam-muá»™i nà y vốn là Thể của pháp. Hai, Dá»±a theo căn bản, dùng hạnh nghiệp không thể nghó bà n… trong phần căn bản để là m tánh, đây là mÆ°á»i nghóa vá» suy nghó kể ra rá»™ng lá»›n… nhÆ° trÆ°á»›c giải thÃch, bởi vì căn bản là thuyết giảng vá» rá»™ng lá»›n, cho nên lấy là m Thể. Ba là thâu nhiếp tất cả, dá»±a theo Cảnh là hai Äế cùng dung hòa, dá»±a theo Hà nh là Bi-Trà vô ngại; lại tâm-cảnh viên dung, pháp giá»›i vô ngại, đầy đủ vô biên công đức để là m Thể tánh, suy nghó có thể thấy. Hai là phân rõ riêng biệt vá» Thể tánh, tất cả Ä‘á»u nhÆ° sau phân rõ ở phần giải thÃch văn (những môn còn lại cần phải riêng biệt Ä‘Æ°a ra). Trong phần năm là phần Thuyết giảng, giải thÃch vá» Tháºp Hạnh có hai phần: Má»™t là phần quả, bởi vì cùng chung tánh hải bình đẳng không thể nà o nói được, cho nên trong nà y không luáºn đến. Hai là phần nhân, dá»±a theo tùy duyên mà nói thì có bốn lá»›p: 1) Chỉ dá»±a theo hạnh của phần vị ká» sát, nhÆ° kinh Nhân VÆ°Æ¡ng và kinh Bổn Nghiệp… nói. 2) Chỉ trình bà y vá» tá»± Thể của hạnh Phổ Hiá»n, nhÆ° phẩm Phổ Hiá»n Hạnh ở sau nói, ở đây không dá»±a và o phần vị. 3-Dùng hạnh thuá»™c tá»± Thể thuáºn theo phần vị mà nói, tức là nhÆ° trÆ°á»ng hà ng đã nói trong nà y. 4-Há»™i tụ thâu nhiếp tÆ°á»›ng của phần vị thuáºn theo hạnh viên dung của tá»± Thể, nhÆ° trong kệ ở sau nói. Nay trong phần thuyết giảng chỉ phân rõ vá» hai lá»›p sau, trong văn có hai: Äầu là trình bà y vá» Tháºp Hạnh của má»™t thế giá»›i nà y, sau từ “NhÆ° thá»â€¦â€ trở xuống là trình bà y vá» Tháºp Hạnh trong thế giá»›i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, bởi vì má»™t thế giá»›i nà y thuyết giảng thì tất cả các thế giá»›i thuyết giảng, cho nên hợp lại là m má»™t Bá»™. Trong phần đầu có hai: Má»™t là chÃnh thức phân rõ vá» Tháºp Hạnh, hai là mặt đất rung Ä‘á»™ng… hiển bà y vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch của thuyết giảng. Trong phần má»™t giải thÃch riêng biệt vá» Tháºp Hạnh, tức là là m thà nh mÆ°á»i Ä‘oạn. Giải thÃch trong Hạnh thứ nhất là Bố thà Ba-la-máºt, Ä‘Æ°a ra sáu môn: Má»™t, Phân rõ vá» Thể tánh có ba: 1) Dá»±a theo Tùy tÆ°á»›ng cÅ©ng có ba: a) Bởi vì thiện căn không tham; b) Căn ấy Ä‘i cùng tÆ° duy; c) Cùng chá»n lấy Vô biểu của ba nghiệp. Giả-tháºt cùng luáºn ba loại nà y là m tánh, đây là dá»±a theo SÆ¡ giáo. 2) Dá»±a theo tánh thì hoặc là dùng chân nhÆ° là m tánh, luáºn Khởi TÃn nói: “Biết Thể của pháp tánh không có tham keo, tùy thuáºn tu hạnh Äà n Ba-la-máºt, đây là hiển bà y thuáºn theo công đức không tham giống nhÆ° trong pháp tánhâ€. Äây là dá»±a theo Chung giáo. 3) Dá»±a theo tháºt thì theo văn sau ở trong Bố thà môn đã thâu nhiếp pháp giá»›i viên dung vô táºn là m tánh. Äây là dá»±a theo Viên giáo. Hai- Trình bà y vá» Chủng loại, Thà có ba loại, đó là Tà i-Pháp và Vô uý thÃ. Trong Tà i thà cÅ©ng có ba, đó là Ngoại-Ná»™i và cả hai. Trong Ngoại thà có hai: 1) Váºt không có lá»—i lầm tùy theo xin liá»n cho; 2) Váºt có sai lầm, đó là dao gáºy-lÆ°á»›i giăng-thuốc Ä‘á»™c… Ä‘á»u không nên cho, bởi vì tăng thêm bất thiện. Trong Ná»™i thà cÅ©ng có hai: 1) Dá»±a theo tá»± mình phá tâm bủn xỉn đối vá»›i ngÆ°á»i ấy có Ãch thì liá»n giúp cho, nhÆ°ng cÅ©ng có hai: a) Thà cho sức lá»±c của thân…; b) Thà cho từng bá»™ pháºn của thân thể… 2) Nếu tâm bủn xỉn của mình đã phá, đối vá»›i ngÆ°á»i ấy hoặc là tuy có an lạc mà không có lợi Ãch, hoặc là cả hai Ä‘á»u không có nhiá»u lợi Ãch an lạc giống nhÆ° hữu tình khác thì không nên giúp cho; hoặc vốn là ma trá»i… muốn là m tổn hại Bồ-tát mà không giúp cho thì không phạm, bởi vì cứu giúp nghiệp ác kia. Trên đây Ä‘á»u nhÆ° Du-già … nói. Hoặc là Bồ-tát sÆ¡ tâm chÆ°a có năng lá»±c chịu Ä‘á»±ng khổ sở, tạm thá»i hứa mà không giúp cho thì cÅ©ng không phạm. Vì váºy luáºn Tháºp Trú nói rằng: Khiến cho nói kệ an ủi ngÆ°á»i cầu xin ấy, nói rằng đạo tâm tôi má»›i phát, thiện căn chÆ°a thà nh tá»±u, nguyện cho tôi mau chóng thà nh tá»±u, sau nà y nhất định sẽ tá»± mình giúp cho. Trong cả hai cÅ©ng có hai: 1) Thân và ngôi vua là Y báo-Chánh báo cùng xả bá», cho nên nói là Ná»™i-Ngoại thÃ, nói nhÆ° Tháºp Tạng. 2) Nhổ thức ăn và tóc móng cÅ©ng Ä‘á»u là Ná»™i-Ngoại thÃ, nói nhÆ° Du-già … Hai là Pháp thà đến phần Hồi HÆ°á»›ng thứ mÆ°á»i sẽ phân rõ vá» Ä‘iá»u đó. Ba là Vô úy thÃ, hoặc là dùng Tà i thà để cứu giúp nguy khốn, hoặc là dùng Pháp thà để giữ lại thân mạng, hoặc là giúp cho cả hai để tránh khá»i khổ Ä‘au, Ä‘á»u là Vô uý thÃ. Hoặc cả hai Ä‘á»u không phải, đó là đối vá»›i oán thù không Ä‘á»n trả…, hoặc là cứu giúp trừ hết khốn khổ. Nói tổng quát có hai loại: 1-Căn duyên tÆ°Æ¡ng Æ°ng là cứu giúp; 2-Gây ra nghiệp nháºn chịu quả báo, hai loại nhất định tạm thá»i rá»i bá». Lại nữa, chủng loại vá» Vô úy thà nà y, trong Du Già và Äịa Trì luáºn có chÃn môn, phẩm Tháºp Tạng và phẩm Ly Thế Gian Ä‘á»u có mÆ°á»i môn, Hồi HÆ°á»›ng thứ sáu có 120 môn, Ä‘á»u nói nhÆ° trong những phần ấy. Ba, Thâu nhiếp có hai: 1) Dá»±a theo ba Äà n thâu nhiếp hà nh sáu Äá»™, nghóa là Tà i thà thâu nhiếp má»™t Äá»™; Vô úy thà thâu nhiếp hai Äá»™, bởi vì Trì giá»›i cho nên đúng ra phải giết mà không giết, bởi vì Nhẫn nhục cho nên đúng ra phải báo thù mà không báo thù; Pháp thà thâu nhiếp ba Äá»™, nghóa là chịu khó thuyết giảng, má»™t lòng thuyết giảng, thuyết giảng không trái ngược. Bởi vì bốn loại nhÆ° phÆ°Æ¡ng tiện… giúp đỡ sáu Äá»™ trÆ°á»›c, cho nên Tháºp Hạnh chung quy là do loại thứ nhất thâu nhiếp. 2) Chỉ má»™t Tà i thà cÅ©ng là mÆ°á»i Äá»™ và vạn hạnh…, nhÆ° sau nói trong Äịa thứ bảy, nên biết! Bốn, Nhân quả có ba: 1) Tùy theo phạm vi của quả, đó là Äại-Tà i v.v… 2) Phần vị của quả, đó là Äịa tiá»n thuá»™c nhân, Äịa thượng thuá»™c quả v.v… 3) Äạt được quả Pháºt, luáºn Pháºt Tánh quyển thứ hai nói: “Xả có hai loại: Má»™t là do xÆ°a kia xả váºt để giúp cho ngÆ°á»i khác, cho nên nay đã giảm bá»›t tham ái. Hai là do xÆ°a kia xả pháp giúp cho ngÆ°á»i, cho nên nay đã diệt bá»›t vô minh. Do xả nà y cho nên tham ái vô minh Ä‘á»u có phần giảm dần, nhá» và o nhân duyên nà y mà đạt được quả giải tho- át.†Lại thà nh tá»±u Äại công đức tụ của Pháºt quả…, nói nhÆ° phẩm Phổ Hiá»n. Năm, Hạnh bà máºt, kinh ThÆ°Æ¡ng Chủ Thiên Tá» nói: “Lại tiếp tục há»i: Văn Thù SÆ° Lợi, ông lẽ nà o bủn xỉn hay sao? Äáp rằng: Tôi tháºt là bủn xỉn. Lại há»i: Vì sao? Äáp: Nếu tâm không xả thì đã gá»i là bủn xỉn. Lại há»i: Vì sao không xả gá»i là bủn xỉn? Äáp: Tôi thÆ°á»ng không xả pháp chúng của chÆ° Pháºt mà không xả tất cả chúng sinh, bởi vì nghóa nà y cho nên nói tôi là bủn xỉn.†Sáu, Trong phần giải thÃch văn có ba, đó là nêu ra-giải thÃch và kết luáºn. Trong giải thÃch có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» Tà i thÃ, sau từ “Quán sát…†trở xuống là trình bà y vá» Pháp thÃ. Trong phần trÆ°á»›c, Pháp sÆ° à ở Bắc Äà i nói: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» Thể của hạnh, sau từ “Bồ-tát tu hoan há»· hạnh thá»i…†trở xuống là Hạnh nà y sá»a trị là m cho thanh tịnh. Lại giải thÃch phân ba: Má»™t, trình bà y vá» hạnh thuáºn theo lý tá»± mừng vui hoan há»·; hai, từ “Bồ-tát tu…†trở xuống là được váºt nhÆ° tâm mong cầu khiến cho ngÆ°á»i khác sinh lòng vui thÃch; ba, từ “Ly chÆ° ngã tưởng…†trở xuống là trình bà y vá» lìa ba Luân để thà nh tá»±u Äà n Ä‘á»™. Trong phần má»™t, trÆ°á»›c là giải thÃch, sau là kết luáºn. Trong giải thÃch có ba: Má»™t là chÃnh thức thá»±c hà nh vá» hạnh bố thÃ; hai là lá»±a chá»n Ä‘iá»u đã lìa xa; ba là hiển bà y vá» Ä‘iá»u đã mong cầu. Trong phần má»™t có ba: 1) Thà chủ, luáºn Äối Pháp quyển thứ tám nói: “Là m Äại thà chủ, đây là hiển bà y vá» nghóa thÆ°á»ng xuyên bố thÃ, do thói quen xuyên suốt trở thà nh tánh, luôn luôn chủ Ä‘á»™ng bố thà cho nên là m chủ.†Lìa bá» tất cả là giải thÃch hiển bà y vá» nghóa của chủ, tức là giải thoát buông xả tá»± tay mình bố thÃ. 2) Tâm bình đẳng…, là nghóa vá» bố thà không có cố ý bênh che trong luáºn. 3- Thá»±c hà nh thà nh tá»±u Äại Há»·, cho nên nói là không ân háºn gì. Hai là điá»u đã lìa xa, là ý thÃch vô nhiá»…m trong Äối Pháp. Trong đó có bốn câu: 1) Không trông mong quả báo tiá»n của tà i sản ở vị lai; Không mong cầu danh tiếng ở hiện tại; 3) Không mong má»i nÆ¡i chốn thù thắng của trá»i-ngÆ°á»i ở tÆ°Æ¡ng lai; 4) Không hy vá»ng lợi dưỡng ở hiện tại. Ba là điá»u đã mong cầu, đã không mong cầu quả báo… thì là m vì Ä‘iá»u gì? MÆ°á»i câu sau hiển bà y vỠý nà y: 1) Cứu giúp ná»—i khổ nghèo khó ở hiện tại; 2) Thâu nhiếp là m cho hÆ°á»›ng vỠđạo; 3) Lợi Ãch giúp cho tu táºp thá»±c hà nh hạnh của giải thoát. Ba loại trên đây là dùng bố thà chúng sinh để thâu nhiếp chúng sinh. 4) Há»c táºp công hạnh vốn có xÆ°a kia của chÆ° Pháºt, là bắt đầu thuá»™c Tá»± phần. 5) ÄÃch thá»±c nhá»› lại, là cuối cùng thuá»™c Tá»± phần. 6) Bắt đầu thuá»™c Thắng tiến; 7) Là cuối cùng thuá»™c Thắng tiến. Bốn loại trên đây là tùy theo chúng sinh mà thá»±c hà nh. 8) Hiển bà y là m cho lá»›n mạnh, hạnh nà y là m cho ngÆ°á»i khác luyện táºp bố thÃ. 9) Thá»±c hà nh đầy đủ rồi thuyết giảng, khiến cho ngÆ°á»i khác tiếp nháºn há»c há»i. 10) Kết luáºn vỠý truyá»n dạy. Ba loại trên đây là dùng thá»±c hà nh để là m lợi Ãch cho chúng sinh. Trong Hạnh thứ hai là Äối Duyên bố thà chúng sinh là m cho chúng sinh vui mừng, có hai: Má»™t- Tổng quát để nêu ra; hai- Từ “Tùy phÆ°Æ¡ng…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y vá» tÆ°á»›ng ấy. Trong đó có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» phÆ°Æ¡ng tiện tu hạnh bố thÃ, sau từ “Ư niệm niệm…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vá» thà nh tá»±u hạnh. Trong phÆ°Æ¡ng tiện, nÆ¡i nghèo khó là dá»±a và o thá»a ruá»™ng khốn khổ, nguyện sinh là dá»±a và o nguyện. Äối Pháp nói: “Dá»±a và o nguyện tu, nghóa là bởi vì dá»±a và o nguyện lá»±c vốn có mà tu táºp Chánh hạnh đối vá»›i Ba-la-máºt-Ä‘a.†Già u sang là dá»±a và o quả báo để tu trong Äối Pháp, nhá» và o lá»±c thù thắng của tá»± Thể mà tu táºp Chánh hạnh đối vá»›i Ba-la-máºt-Ä‘a; tiá»n của vô táºn là dá»±a và o rất nhiá»u tà i sản mà tu thà nh tá»±u hạnh bố thÃ. Hai từ “Ư niệm…†trở xuống là trong phần chÃnh thức trình bà y vá» hạnh bố thÃ, theo trong Äối Pháp luáºn quyển thứ 12: “Bồ-tát dá»±a và o sáu loại ý thÃch để tu táºp Ba-la-máºt-Ä‘a: 1) à thÃch không chán ngán, nghóa là các Bồ-tát trong má»™t sát-na đối vá»›i má»™t hữu tình, giả sá» Ä‘em bảy báu trong khắp thế giá»›i nhÆ° số cát sông Hằng dùng để bố thÃ, lại dùng thân mạng nhÆ° số cát sông Hằng để bố thÃ, nhÆ° váºy trải qua Äại kiếp nhÆ° số cát sông Hằng; nhÆ° đối vá»›i má»™t hữu tình đã nhÆ° váºy, cho đến tất cả hữu tình giá»›i cÅ©ng nhÆ° váºy, lúc bố thà đá»u khiến cho há» mau chóng được thà nh tá»±u tu hà nh đối vá»›i A-náºu-Ä‘a-la Tam-miệu Tam Bồ-Ä‘á». Lúc bố thà sai biệt nhÆ° váºy, ý thÃch của Bồ-tát hãy còn không thá»a mãn, đó gá»i là ý thÃch không chán ngán của Bồ-tát đối vá»›i Bố thà Ba-la-máºt-Ä‘a. 2) à thÃch rá»™ng lá»›n, nghóa là cho đến Bồ-Ä‘á» mà hạnh bố thà không tạm thá»i ngừng lại… 3) à thÃch hoan há»·, nghóa là gặp được ngÆ°á»i tiếp nháºn bố thÃ… 4) à thÃch ân đức, nghóa là thấy ngÆ°á»i tiếp nháºn bố thà đối vá»›i mình có ân bởi vì giúp cho mình thà nh tá»±u Bồ-Ä‘á». 5) à thÃch không nhiá»…m ô, nghóa là tuy mang lại phÆ°á»›c Äại thà cho hữu tình, mà không mong báo ân dị thục ở tÆ°Æ¡ng lai. 6) à thÃch tốt đẹp, nghóa là quả của bố thà rá»™ng lá»›n Ä‘á»u giúp cho hữu tình, lại dùng phÆ°á»›c nà y cùng vá»›i các hữu tình hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á».†Nói đầy đủ nhÆ° văn trong luáºn ấy. Văn nà y có bốn: Má»™t là trình bà y vỠý thÃch không chán ngán và ý thÃch rá»™ng lá»›n, không có tà i sản nói là nghèo khó, trống rá»—ng tất cả nói là khốn cùng. Hai từ “Bất dó cầu sách…†trở xuống là trình bà y vỠý thÃch hoan há»·. Ba từ “Tác nhÆ° thị niệm…†trở xuống là trình bà y vỠý thÃch ân đức, nghóa là sinh ra phÆ°á»›c của mình cho nên gá»i là phÆ°á»›c Ä‘iá»n, khởi lên hạnh của mình cho nên gá»i là thiện hữu, từ “Ngã kim…†trở xuống là kết luáºn báo đáp ân đức ấy. Bốn từ “Ngã Æ° tam thế…†trở xuống là trình bà y vỠý thÃch tốt đẹp, trong đó có ba: 1-Dùng hạnh thà nh tá»±u quả để cứu giúp chúng sinh; b-Bố thà phÆ°á»›c cho chúng sinh giúp cho thà nh Pháºt trÆ°á»›c; c-Sau đó mình tá»± đạt được, có thể biết. Thứ ba là trình bà y vá» lìa xa đắm trÆ°á»›c ba Luân thà nh tá»±u Ba-la- máºt, trong đó có hai: Äầu là quán xét hiểu rõ phá chấp, sau từ “NhÆ° thị quán thá»i…†trở xuống là quán thà nh tá»±u vá» tÆ°á»›ng xả. Lại giải thÃch: Äầu là gồm chung lìa xa hai chấp, sau là riêng biệt phai má» ba Luân. Trong phần đầu, bảy câu trÆ°á»›c trình bà y lìa xa chấp vá» NgÆ°á»i, trong đó PhÆ°á»›c-già -la thì Trung Hoa nói là Số Thủ Thú, nghóa là bởi vì luôn luôn dẫn đến các nẽo, xÆ°a phiên ra tên gá»i là NgÆ°á»i. Theo Du-già quyển thứ 83: “Có tám tên gá»i: 1) Ngã, đó là đối vá»›i năm Uẩn khởi lên Ngã-Ngã sở, bởi vì thấy hà nh hiện rõ trÆ°á»›c mắt. 2) Hữu tình, đó là các Hiá»n Thánh biết rõ rà ng đúng nhÆ° tháºt, bởi vì chỉ có pháp nà y lại không có gì khác, lại cÅ©ng bởi vì có ái trÆ°á»›c đối vá»›i pháp ấy. 3) à sinh, đó là bởi vì đây là tánh chủng loại của ý. 4) Ma-nạp-phược-ca, đó là bởi vì dá»±a và o ý hoặc cao hay thấp. 5) Dưỡng dục, đó là bởi vì có thể tăng trưởng vá» nghiệp của các cõi, bởi vì có thể là m tất cả công dụng của só phu. 6) Bổ-đặc-già -la, đó là bởi vì có thể luôn luôn hÆ°á»›ng vá» chá»n lấy các nẽo, không có gì thá»a mãn. 7) Mạng, đó là bởi vì tuổi thá» hòa hợp hiện Ä‘ang còn sống. 8) Sinh, đó là bởi vì có đủ tất cả các pháp nhÆ° Sinh…†Theo Äại Bát Nhã có 13 tên gá»i, tám tên gá»i giống nhÆ° Du-già , lại thêm và o năm loại: 1) Tác giả; 2) Thá» giả; 3) Kiến giả; 4) Tri giả; 5) Só phu. Trải qua tra tìm ba bản giải thÃch trong luáºn Bát Nhã. Hai từ “Pháp giá»›i…†trở xuống là bảy câu trình bà y lìa xa chấp vá» Pháp: 1) Äó là Chúng sinh giá»›i trống rá»—ng cùng vá»›i pháp giá»›i không có sai khác. 2) Thể trống rá»—ng không có giữ lấy cho nên nói là lìa dục. 3) Tánh không có nhất định là tháºt. 4) TÆ°á»›ng không há» vốn có. 5) Không có thể tá»± tại. 6) Không phải là nÆ¡i có thể dá»±a và o. 7) Duyên thà nh tá»±u lìa xa tạo tác. Hai là trong phần quán thà nh tá»±u vá» tÆ°á»›ng xả, có chÃn câu: Ba câu đầu là thấy ba sá»± Không, luáºn Trang Nghiêm nói: “Bố thà có ba chÆ°á»›ng ngại, đó là tÆ°á»›ng của mình-tÆ°á»›ng của ngÆ°á»i khác-tÆ°á»›ng của bố thÃ. Bố thà đắm và o ba tÆ°á»›ng nà y là bố thà (Ä‘Ã n) thế gian chứ không phải là Ba-la-máºt, bởi vì ở trong thế gian không thay đổi-không vượt ra; rá»i xa đắm trÆ°á»›c ba tÆ°á»›ng nà y gá»i là xuất thế gian Ba-la-máºt, bởi vì trong thế gian có thể thay đổi vượt ra.†Bốn là không thấy ruá»™ng phÆ°á»›c sinh ra. Năm là không thấy phÆ°á»›c nghiệp đã sinh ra. Sáu là không thấy nhá» và o bố thà đạt được quả Dị thục. Bảy là không thấy đạt được quả Äẳng lÆ°u. Tám là không thấy đạt được Äại quả của Pháºt địa. ChÃn là không thấy Tiểu quả đã đạt được ở trong Bồ-tát địa. Trong phần thứ hai là Pháp thÃ, có hai: Má»™t- Nghó đến ná»—i khổ của chúng sinh bị là m hại; hai- Khởi lên ý là m lợi Ãch. Trong phần má»™t, đó là quán xét chúng sinh ba Ä‘á»i: 1) Do vô minh mà che khuất; 2) Do bốn trú mà rà ng buá»™c, đây là đầy đủ nhân của khổ; Nháºn chịu quả khổ vô cùng; 4) Trình bà y vá» thiếu sá»± cứu giúp chÃnh đáng, nghóa là không có được ba pháp kiên cố của Pháºt. Từ “Ngã Ä‘Æ°Æ¡ng…†trở xuống là khởi lên ý là m lợi Ãch, trong đó: Má»™t là tá»± mình tu theo nhân của Pháºt để cảm hóa ngÆ°á»i khác cùng luyện táºp; hai là tá»± mình sẽ thà nh Pháºt giúp cho ngÆ°á»i khác cùng đạt được, là m cho thanh tịnh là đối vá»›i nhân của khổ trÆ°á»›c đây, thuáºn theo diệt trừ là đối vá»›i quả khổ trÆ°á»›c đây; ba là kết luáºn có thể biết. Trong phần thứ hai là là m lợi Ãch cÅ©ng Ä‘Æ°a ra sáu môn: Má»™t, Thể tánh có ba môn: 1) Tùy tÆ°á»›ng môn, đó là ở trên tÆ° duy giả láºp vá» Vô biểu, cÅ©ng có ba sá»±: a) TÆ° duy; b) Vô biểu; c) Biểu nghiệp của thân-ngữ, cho nên luáºn nói Bồ-tát giá»›i lấy ba nghiệp thiện là m tánh. 2) Dá»±a theo căn bản cÅ©ng lấy chân nhÆ° là m tánh, luáºn Khởi TÃn nói: “NhÆ° Thể của pháp tánh thanh tịnh không cấu nhiá»…m, tùy thuáºn tu hạnh Trì giá»›i Ba-la-máºt.†3) Dá»±a theo tháºt thì lấy pháp giá»›i vô táºn là m Thể v.v… Hai- Chủng loại thì có mÆ°á»i loại sai biệt: 1) Theo kinh Phạm Võng… thì có ba Quy giá»›i của Bồ-tát. 2) Theo kinh Thiện Sinh thì năm giá»›i là giá»›i của Bồ-tát tại gia. 3) Theo kinh Văn Thù Vấn thì tám giá»›i gá»i là giá»›i của Bồ-tát thế gian. 4) CÅ©ng theo kinh ấy thì mÆ°á»i giá»›i, đó là ngay Sa-di đã thá» trì thì gá»i là giá»›i của Bồ-tát xuất gia. 5) Theo kinh PhÆ°Æ¡ng Äẳng thì hai mÆ°Æ¡i bốn giá»›i cÅ©ng là Bồ-tát tại gia thá» trì. 6) Theo kinh Anh Lạc-Phạm Võng thì mÆ°á»i giá»›i vô táºn gồm chung Bồ-tát tại gia và xuất gia thá» trì. 7) Theo luáºn Du-già và Äịa Trì thì bốn giá»›i Ba-la-di, quán xét vá» giá»›i tÆ°á»›ng nà y phần nhiá»u tá»±a nhÆ° là xuất gia đã thá» trì, mà cÅ©ng gồm chung tại gia. 8) Kinh Thiện Giá»›i và kinh Trùng Lâu Giá»›i… có tám Trá»ng giá»›i, đó là trên bốn Trá»ng của Thanh văn thêm và o bốn Trá»ng trong Du-già , cho nên trở thà nh tám. Văn nà y giá»›i hạn là Bồ-tát xuất gia thá» trì, bởi vì trÆ°á»›c phải thá» trì năm giá»›i-mÆ°á»i giá»›i-cụ túc giá»›i má»›i được thá» giá»›i Bồ-tát, vốn là nhÆ° lầu Ä‘Ã i bốn tầng dần dần thà nh tá»±u… 9) Theo LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn Giá»›i Há»c nói: “NhÆ° kinh Tì Nại Da Cù Sa Tỳ Pháºt Lược nói: Bồ-tát giá»›i có mÆ°á»i vạn loại sai biệt.†10) Theo kinh Hoa Nghiêm có mÆ°á»i-mÆ°á»i Ä‘á»u là Vô táºn giá»›i phẩm, nhÆ° phẩm Tháºp Tạng và phẩm Ly Thế Gian nói. Ba- Thâu nhiếp công hạnh, theo luáºn Du-già : “Bảy chúng đã thá» trì Giải thoát giá»›i là Luáºt nghi giá»›i của Bồ-tát thâu nhiếp, sáu Äá»™-mÆ°á»i Äịa… là Nhiếp thiện pháp giá»›i thâu nhiếp, bốn Nhiếp-bốn Vô lượng… là Nhiêu Ãch hữu tình giá»›i thâu nhiếp.†Lại có nghóa vá» thâu nhiếp, nhÆ° trong Äối Pháp luáºn quyển thứ 12 nói. Bốn- Äạt được quả cÅ©ng có ba: 1) Tùy theo phân vị đạt được quả, Nhiếp Luáºn gá»i là Äại Sinh Nhiếp, vì váºy nói tức là do giá»›i mà đạt được lợi Ãch thù thắng thuá»™c vá» nẽo thiện. 2) Do tÆ° lÆ°Æ¡ng nà y sẽ đạt được quả báo thù thắng và tá»± tánh giá»›i mà Äịa thượng đã đạt được. 3) Äạt được quả Vô thượng Bồ-Ä‘á», đó là do Luáºt nghi giá»›i mà đạt được quả Äoạn đức của Pháp thân, do Nhiếp thiện giá»›i mà đạt được quả Trà đức của Báo thân, do Nhiêu Ãch chúng sinh giá»›i mà đạt được quả Ân đức của Hóa thân. Năm- Bà máºt, Bồ-tát cÅ©ng phá giá»›i, nhÆ° kinh ThÆ°Æ¡ng Chủ Thiên Tá» nói: “Lại tiếp tục há»i rằng: NhÆ° tôi suy nghó vá» Văn Thù đã nói, ông giỠđây cÅ©ng là phá giá»›i? Äáp rằng: Tôi cÅ©ng phá giá»›i. Há»i: Vì sao? Äáp: Nếu ngÆ°á»i phá giá»›i thì ngÆ°á»i ấy rÆ¡i và o ba Ä‘Æ°á»ng ác, tôi cố ý tÆ° duy rÆ¡i và o Ä‘Æ°á»ng ác để thà nh tá»±u chúng sinh, vì nghóa nà y cho nên nói tôi là phá giá»›i.†Sáu- Trong giải thÃch văn có ba, đó là nêu ra-giải thÃch và kết luáºn. Trong giải thÃch có hai: Má»™t là sÆ¡ lược phân rõ lìa xa lá»—i lầm để trình bà y vá» Thể của hạnh; hai từ “Bồ-tát nhÆ° thị…†trở xuống là đối vá»›i duyên mở rá»™ng hiển bà y vá» Dụng của hạnh kiên cố. Trong phần má»™t cÅ©ng có ba: TrÆ°á»›c là nêu ra hạnh trì giá»›i thanh tịnh, nghóa là tá»± mình trì giá»›i thanh tịnh không nhiá»…m trÆ°á»›c sáu trần; tiếp là nói vá» là ngÆ°á»i hóa Ä‘á»™ thà nh tá»±u hai hạnh Tá»± lợi và Lợi tha; sau là hiển bà y vá» hai ý, đầu là trình bà y vỠđã lìa xa, sau từ “Äản kiên trì…†trở xuống là trình bà y vá» những việc đã là m. Trong những việc đã là m Ä‘á»u không vì cầu quả báo thù thắng ở thế gian nà y, thì là m vì Ä‘iá»u gì? Là m vì có bốn loại: 1) Bởi vì lìa xa lá»—i lầm tai há»a lá»›n của sinh tá», phiá»n não… là nhân của khổ, Ä‘au buồn khốn khổ… là quả của khổ, khổ nà y là do Luáºt nghi giá»›i mà lìa xa. 2) DÆ°á»›i đối vá»›i chúng sinh không là m trái Bi nguyện cho nên nói là không phụ, nghóa là xứng vá»›i hoằng thệ vốn có mà cứu giúp thâu nhiếp, bởi vì Ä‘iá»u nà y do Nhiêu Ãch chúng sinh giá»›i mà thà nh tá»±u. 3) Trên thuáºn vá»›i ý của Pháºt vì thế khiến cho hoan há»·, Ä‘iá»u nà y là do Nhiếp thiện pháp giá»›i mà thà nh tá»±u. Trên đây là nhân tròn vẹn. 4) Bởi vì là m cho đầy đủ quả Bồ-Ä‘á». Trong phần thứ hai là đối vá»›i duyên mở rá»™ng hiển bà y, có ba: Má»™t là trình bà y vá» khó giữ mà có thể giữ, là Luáºt nghi giá»›i; hai từ “Tác thị niệm chúng sinh trÆ°á»ng dạ…†trở xuống là trình bà y vá» khó cứu mà có thể cứu, là Nhiêu Ãch chúng sinh giá»›i; ba từ “Ngã Ä‘Æ°Æ¡ng xả ly…†trở xuống là trình bà y vá» khó là m mà có thể là m, tức là Nhiếp thiện pháp giá»›i. Trong phần má»™t có sáu: 1) Không phải là cảnh ấy bức bách; 2) Từ “Nhó thá»i Bồ-tát…†trở xuống là thấy rõ rà ng vá» lá»—i lầm ấy; 3) Từ “Thị cố…†trở xuống là trình bà y vá» tâm kiên cố giống nhÆ° Pháºt; 4) Không trái vá»›i phÆ°Æ¡ng tiện mà trong tâm cà ng kiên cố; 5) Từ “Bất vi…†trở xuống là giải thÃch hiển bà y vá» tÆ°á»›ng kiên cố, trong đó trÆ°á»›c là giải thÃch thuáºn chiá»u, từ “Ninh xả…†trở xuống là giải thÃch ngược lại; 6) Từ “Tá»± kiến Pháºt…†trở xuống là nêu ra nhẹ để so sánh nặng, nghóa là bắt đầu từ xÆ°a má»›i phát tâm đến nay gá»i là đã thấy Pháºt, trong thá»i gian ấy đến nay chÆ°a từng khởi lên Tưởng, là nêu ra nhẹ; huống hồ thuáºn theo sá»± việc là so sánh vá» nặng, nghóa là Tưởng hãy còn không khởi lên huống hồ có hình tÆ°á»›ng sá»± việc. Sau cuối là trở lại kết luáºn vá» không có Ä‘iá»u ấy. Trong phần hai là trình bà y vá» Nhiếp sinh giá»›i, có ba: 1) Nghó đến chúng sinh vì ham muốn là m cho rà ng buá»™c; 2) Từ “Ngã kim…†trở xuống là thà nh láºp chà nguyện nêu lên những lợi Ãch đã là m; 3) Từ “Quán nhất thiết Pháºt…†trở xuống là dá»±a và o nêu lên thuáºn vá»›i lý dùng pháp chÃnh thức là m lợi Ãch. Trong phần má»™t có năm câu: a) ChÆ°a đạt được suy nghó mong cầu gá»i là ức niệm; b) Bắt đầu thấy rà ng buá»™c vấy nhiá»…m gá»i là tham trÆ°á»›c; Äạt được ý vị sâu xa gá»i là ái lạc; d) Ở lâu không rá»i bá» gá»i là thÆ°á»ng lÆ°u; e) Vá» sau không chán ngán gá»i là vónh viá»…n chìm đắm không có thể ra khá»i. Trong phần hai là nêu lên ý là m Ãch lợi, có hai: TrÆ°á»›c là nêu lên những việc là m, sau từ “Hà dó…†trở xuống là giải thÃch hiển bà y vỠý ấy. Trong phần trÆ°á»›c có ba: Má»™t, thiết láºp vá» giá»›i thanh tịnh của Äịa tiá»n; hai, khiến cho đạt được Äịa thượng không lui sụt; ba, thà nh tá»±u quả Bồ-Ä‘á» Niết-bà n. Trong phần sau là giải thÃch: TrÆ°á»›c là nêu ra ý của ngÆ°á»i khác có Ä‘iá»u ác đối vá»›i mình đâu vá»™i và ng? Sau giải thÃch đây là nghiệp của mình, nghóa là khiến cho chúng sinh vững và ng đối vá»›i giá»›i thanh tịnh cho đến Niết-bà n, là pháp vốn nhÆ° váºy trong gia nghiệp của các Bồ- tát, vì váºy cần phải là m. ChÆ° Pháºt ba Ä‘á»i trong thá»i gian đầu ở nhân vị cÅ©ng cùng thá»±c hiện Ä‘iá»u nà y, an láºp ngÆ°á»i khác trong giá»›i thanh tịnh cho đến Niết-bà n, vì váºy nói là lìa xa những việc là m không đúng. Sau khi là m hại đã quá muá»™n mà không kịp thá»±c hà nh, xÆ°a nay không là m bởi vì mình không biết gì, nay má»›i bắt đầu là m hãy còn hối háºn là cháºm mà thôi. Trong phần ba là dá»±a và o nêu lên thuáºn vá»›i lợi Ãch cÅ©ng có ba: a) Tổng quát trình bà y vỠđạt được pháp bình đẳng pháp là nói đến loại trừ Ä‘iên đảo; b) Từ “Bất ly chúng sinh…†trở xuống là phân rõ vá» tÆ°á»›ng Ä‘iên đảo loại trừ, tức là bình đẳng; c) Từ “Ngá»™ nhất thiết pháp…†trở xuống là trình bà y vá» lợi Ãch của quán xét hiểu rõ. Trong phần b: Má»™t, chúng sinh là tánh duyên khởi dá»±a và o nÆ¡i khác, Ä‘iên đảo là tánh sở chấp do vá»ng tưởng, nghóa là dá»±a và o tÆ°Æ¡ng tá»± mà chấp là m tháºt, không lìa xa chúng sinh có Ä‘iên đảo; dá»±a và o chấp mà tÆ°Æ¡ng tá»± khởi lên, không lìa xa Ä‘iên đảo có chúng sinh. Hai, Ä‘iên đảo có thể khởi lên chúng sinh từ trong Ä‘iên đảo không có chúng sinh, chúng sinh có thể khởi lên Ä‘iên đảo từ trong chúng sinh không có Ä‘iên đảo. Ba, Ä‘iên đảo từ chúng sinh khởi lên mà không phải là chúng sinh, chúng sinh từ Ä‘iên đảo mà có nhÆ°ng không phải là điên đảo. Bốn, ngay chúng sinh không phải là điên đảo, Ä‘iên đảo không phải là bên trong, lìa xa chúng sinh không có Ä‘iên đảo, Ä‘iên đảo không phải là bên ngoà i. Năm, chúng sinh cÅ©ng nhÆ° váºy, dá»±a và o nhau-là m mất lẫn nhau Ä‘á»u không phải là bên trong-bên ngoà i. Từ “Không vô sở hữu…†trở xuống là tÆ°Æ¡ng tá»± tất cả các pháp còn lại, Ä‘á»u là hÆ° vá»ng không tháºt. Trong phần c là lợi Ãch của quán xét: TrÆ°á»›c là lợi Ãch của tá»± mình nháºn biết, sau từ “Vị độ…†trở xuống là lợi Ãch vá» hóa Ä‘á»™ ngÆ°á»i khác. Trong đó có chÃn câu: 1) Khiến cho vượt qua Khổ; 2) Khiến cho thoát khá»i Táºp; 3) Trao cho Giá»›i há»c; 4) Trao cho Äịnh há»c; 5) Trao cho Tuệ há»c; 6) Khiến cho lìa xa mê hoặc thô thiển; 7) Táºp khà vi tế cÅ©ng không còn cho nên nói là thanh tịnh; 8) Khiến cho đạt được Niết-bà n; 9) Äạt được Bồ-Ä‘á». Trong phần thứ ba là Nhiếp thiện giá»›i, có năm: 1) Phát khởi tâm nguyện tu táºp pháp thiện, bởi vì thuáºn vá»›i trên do đó là m cho Äức Pháºt hoan há»·; 2) ÄÆ°a ra những sá»± việc hoan há»·, thà nh tá»±u nhân của Pháºt, an trú trong quả Pháºt; 3) Thà nh tá»±u vá» quán xét hiểu rõ, nghóa là hiểu rõ chúng sinh bình đẳng, hiểu rõ vá» pháp cÅ©ng trống rá»—ng; 4) Rá»i xa cấu nhiá»…m chÆ°á»›ng ngại, trong đó lìa xa pháp ác là từ bá» nghiệp chÆ°á»›ng, còn lại là phiá»n não; 5) Thà nh tá»±u công đức thanh tịnh, câu đầu là nhân, từ “Tất đắc…†trở xuống là thà nh tá»±u quả; đầu đạt được Trà vá» Giáo, sau Không Tuệ là Trà vá» Chứng. Hạnh thứ ba là không sân háºn, tức là Nhẫn nhục Ba-la-máºt, cÅ©ng Ä‘Æ°a ra năm môn: Má»™t- Thể tánh, luáºn Du-già nói: “Nhẫn có ba loại: 1) Nhẫn nại nháºn chịu oán hại, dùng Tuệ số tÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i thiện căn không sân là m Thể, duyên vá»›i chúng sinh là m cảnh; 2) An tâm nhẫn nại nháºn chịu khổ Ä‘au, dùng Tuệ số tÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i Tinh tiến là m Thể, duyên vá»›i pháp là m cảnh; 3) Nhẫn nại tÆ° duy vá» pháp hiểu rõ thù thắng, dùng hai số Äịnh-Tuệ là m Thể, duyên vá»›i không có pháp là m cảnh, bởi vì Chánh trà tiến và o quán vốn là cảnh và trà giống nhÆ° nhau.†Lại trong Thông Luáºn dùng bốn pháp là m Thể, đầu là không sân, tiếp là chịu khó, sau là Tuệ và tÆ° duy, vốn là ba nghiệp gồm chung trÆ°á»›c đây. Lại trong luáºn Khởi TÃn biết Thể của pháp tánh không sân lìa xa phiá»n não cho nên tùy thuáºn tu hạnh Nhẫn nhục Ba-la-máºt. Hai, PhÆ°Æ¡ng tiện tu Nhẫn là dá»±a theo SÆ¡ Nhẫn, luáºn Trang Nghiêm nói: “Nhá» và o ba TÆ°-năm Tưởng thì có thể Nhẫn nại chịu Ä‘á»±ng, ba TÆ°: Nghó đến ngÆ°á»i khác chê bai mình là tá»± nghiệp của mình, nếu đáp trả thì lại tá»± mình tạo ra khổ chứ khổ không bởi vì ngÆ°á»i khác; 2) Nghó đến ngÆ°á»i ấy và mình cùng là hà nh khổ, bởi vì ngÆ°á»i ấy không hiểu biết từ khổ lại thêm khổ, nay mình có hiểu biết vì sao lại nhÆ° váºy? 3) Nghó đến Thanh văn tá»± lợi Ãch cho mình hãy còn không là m khổ thêm cho ngÆ°á»i, Bồ tát là m lợi Ãch cho ngÆ°á»i lẽ nà o có thể là m khổ thêm cho chúng sinh hay sao? Năm Tưởng: 1) Tu tưởng vá» thân thÃch của mình, bởi vì tất cả chúng sinh từ xÆ°a đến nay Ä‘á»u là thân thuá»™c; 2) Tu tưởng vá» pháp, bởi vì sá»± đánh mắng không thể nà o đạt được; 3) Tu tưởng vá» Vô thÆ°á»ng, bởi vì tánh chúng sinh là tá», pháp hãy còn không nên giáºn, huống gì là m hại; 4) Tu tưởng vá» Khổ, bởi vì chúng sinh không lìa xa ba khổ, chỉ nên là m cho há» lìa xa chứ không nên thêm nữa; 5) Tu tưởng vá» thâu nhiếp tiếp nháºn, bởi vì bổn nguyện là m cho vui vẻ chứ không là m cho khổ sở.†Lại trong Trà Luáºn nói: “Nếu bị chê bai là m hại thì chỉ suy nghó vá» pháp đối trị chứ không nên nổi giáºn, nhÆ° gặp phải gió mÆ°a chỉ tìm cách che chắn chứ không nên nổi giáºn.†Rá»™ng ra nhÆ° Trà Luáºn có nhiá»u môn phân rõ. Ba, Chủng loại: Hoặc là chỉ má»™t, đó là Nhẫn Ä‘á»™. Hoặc là hai, Trà Luáºn nói má»™t là Nhẫn chúng sinh, hai là Nhẫn pháp. Hoặc là ba, giống nhÆ° trÆ°á»›c. Hoặc là năm, đó là TÃn Nhẫn… Hoặc là mÆ°á»i, nhÆ° sau nói ở phẩm Tháºp Nhẫn và phẩm Ly Thế Gian. Bốn, Bà máºt, kinh ThÆ°Æ¡ng Chủ Thiên Tá» nói: “Lại há»i Văn Thù: Ông có tâm nóng giáºn Æ°? Äáp rằng: Äúng nhÆ° váºy. Lại há»i: Vì sao? Äáp: Lẽ nà o tâm không giáºn? Há»i: Là không yêu quý Æ°? Äáp: Äúng nhÆ° váºy. Văn Thù nói: Tôi không có ý niệm yêu quý gì đối vá»›i phiá»n não và Nhị thừa, bởi vì nghóa nà y cho nên tôi có tâm nóng giáºn.†Những môn còn lại nhÆ° nói riêng biệt v.v… Năm, Trong giải thÃch văn, trong giải thÃch: Má»™t- Nêu ra hạnh để hiển bà y ý; hai- Từ “Bồ-tát thà nh tá»±u…†trở xuống là đối duyên phân rõ vá» tÆ°á»›ng. Trong phần má»™t: Äầu là má»™t câu tổng quát để nêu lên, sau từ “Khiêm ti…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y. TrÆ°á»›c là hiển bà y vá» tá»± hà nh, sau là khuyên dạy cho ngÆ°á»i. Trong phần trÆ°á»›c: TrÆ°á»›c là dá»±a theo tánh của ba nghiệp có tÆ°á»›ng của Nhẫn, nghóa là tá»± mình khiêm nhÆ°á»ng kÃnh trá»ng ngÆ°á»i khác là tÆ°á»›ng Nhẫn thuá»™c tâm, sắc mặt hòa nhã là tÆ°á»›ng Nhẫn thuá»™c thân, lá»i nói nhẹ nhà ng là tÆ°á»›ng Nhẫn thuá»™c khẩu. Sau là dá»±a theo lìa xa ba Ä‘á»™c hiện rõ thà nh tá»±u tÆ°á»›ng Nhẫn: Má»™t là dá»±a theo lìa sân, đó là không tá»± là m hại mình… Tá»± mình có Ä‘iá»u khổ sở không có thể an tâm nhẫn chịu, tá»± Ä‘Ã y Ä‘á»a là m hại mình…, trái vá»›i hạnh an tâm nhẫn nại khổ Ä‘au. Äối vá»›i oán thù không thêm, gá»i là không là m hại ngÆ°á»i khác. Äây là nhẫn nại nháºn chịu oán hại, cùng phân rõ vá» hai loại trÆ°á»›c, cho nên nói là cả hai. Trà Luáºn có hai Nhẫn: “ 1) Äối vá»›i trái có thể Nhẫn; 2) Äối vá»›i thuáºn có thể Nhẫn.†Trên đây là Nhẫn vá»›i trái ngược. Hai là dá»±a theo lìa tham, đối vá»›i thuáºn có thể Nhẫn, đó là không vì danh lợi mà khởi lên kiêu mạn, tá»± cao ngạo đối vá»›i ngÆ°á»i khác và cả hai Ä‘á»u có thể biết. Ba là dá»±a theo lìa si, không nói đến mình là lìa xa kiêu mạn, không giả dối là ngÆ°á»i khác lìa xa nịnh bợ, cả hai lìa xa không Ä‘i cùng. Lại đối vá»›i Ä‘iá»u mình đã là m không nói là đúng, đối vá»›i Ä‘iá»u mình yêu quý không nói Ä‘iá»u ấy là đúng, cả hai Ä‘á»u rá»i bá» không nói cả hai là đúng. Äây là tÆ°á»›ng Nhẫn nại tÆ° duy vá» pháp. Lại giải thÃch: Dá»±a theo ba nghiệp, đầu là do sắc mặt hòa nhã cho nên không là m hại, tiếp là do khiêm tốn cho nên không cao ngạo, sau là do lá»i nói nhẹ nhà ng cho nên không đúng. Sau là khuyên dạy cho ngÆ°á»i cÅ©ng là hiển bà y vỠý, vì muốn khuyên dạy cho ngÆ°á»i Ä‘oạn ác thì trÆ°á»›c phải tu táºp vá» Nhẫn. Trong đó: Má»™t là khuyên dạy lìa xa lá»—i lầm; hai từ “Dó Äại Nhẫn…†trở xuống là thà nh tá»±u hà nh đối trị, nghóa là đầy đủ ba Nhẫn đối trị ba Ä‘á»™c…, cho nên nói là Äại Nhẫn. Hai là đối vá»›i duyên phân rõ vá» tÆ°á»›ng của hạnh Nhẫn, nghóa là khó Nhẫn mà có thể Nhẫn. Trong đó có hai: Má»™t là mở rá»™ng nêu rõ vá» bôi nhá» là m hại, hai là đối vá»›i bôi nhá» có thể Nhẫn nhục. Trong phần má»™t có bốn: 1) Nhiá»u chúng sinh; 2) Nhiá»u mắng nhiếc bôi nhá»; 3) Nhiá»u tổn thÆ°Æ¡ng có hại; 4) Trải qua nhiá»u kiếp. Äây là khó Nhẫn. Hai là an tâm có thể Nhẫn nhục, trong đó cÅ©ng có bốn: 1) Nhẫn nại thấy rõ lá»—i lầm của nóng giáºn; 2) Nhẫn nại suy nghó xÆ°a để Ä‘á»™ng viên nay; 3) Nhẫn nại vá» thân và khổ Ä‘á»u Không; 4) Nhẫn nại giống nhÆ° Pháºt thâu nhiếp chúng sinh. Trong phần má»™t gặp phải khổ Ä‘au sinh tâm nóng giáºn, trở lại Ä‘Æ°a ra không Nhẫn; sau là m sáng tá» vá» lá»—i lầm ấy có tám câu, bảy câu đầu là lá»—i lầm mất Ä‘i công hạnh của mình, trong đó: Má»™t là lá»—i lầm không tá»± Ä‘iá»u phục tâm mình. Hai là lá»—i lầm không giữ gìn thân-miệng. Hai loại nà y là sai lầm vì không có giá»›i. Ba là trình bà y vá» không có Tuệ, bởi vì nóng giáºn che má» tâm cho nên không thấy lý của pháp, gá»i là không rõ rà ng. Bốn là bởi vì tâm nóng giáºn rối loạn khiến cho không vắng lặng, đây là chÆ°á»›ng ngại đến phÆ°Æ¡ng tiện tu Äịnh. Năm là chÆ°á»›ng ngại vá» tu Chánh Äịnh. Sáu là lá»—i lầm do hà nh giả dối chứ không phải là chân tháºt. Trên đây là sai lầm là m trở ngại đến pháp thiện. Bảy là lá»—i lầm tăng thêm pháp ác, đó là bởi vì tá»± yêu quý thân mình, không chịu được sá»± xâm hại của ngÆ°á»i khác, cho nên dẫn đến nóng giáºn phiá»n muá»™n mà tăng thêm ác nghiệp. Câu sau cuối trình bà y vá» lá»—i lầm mất Ä‘i lợi Ãch của ngÆ°á»i khác, là m sao có thể khiến cho hoan há»· là trình bà y vá» không có thiện bắt đầu, mà lại có thể giải thoát là trình bà y vá» không có lợi Ãch cuối cùng. Trong phần hai là suy nghó xÆ°a để tá»± Ä‘á»™ng viên mình, nghóa là tá»± suy nghó từ xÆ°a kia bởi vì bảo vệ thân tâm nà y, khởi lên tranh cải tạo ra nghiệp ác nháºn chịu Ä‘au khổ vô cùng, nay nếu không Nhẫn nại thì lại chồng thêm khổ, nhiá»u kiếp không dừng được. Dùng Ä‘iá»u nà y để tá»± Ä‘á»™ng viên mình, khiến cho tâm hoan há»· Nhẫn nại. Lại giải thÃch: Bởi vì mình có thân tâm nà y là nhân của khổ, khiến cho ngÆ°á»i khác có thể có sá»± não hại, nguồn gốc khổ là do mình, sao không tá»± trách mình? Vì váºy kinh Niết Bà n nói: “Bởi vì tay-dao gáºy cho đến thân mình cho nên có thể gá»i là đánh, nay mình không nên nóng giáºn thô bạo đối vá»›i ngÆ°á»i khác, mà chÃnh là thân mình tá»± chuốc lấy lá»—i lầm nà y, và nhÆ° bởi vì có Ä‘Ãch thì có mÅ©i tên bắn trúng, mình cÅ©ng nhÆ° váºy, bởi vì có thân thì có đánh.†Dùng Ä‘iá»u nà y để tá»± Ä‘á»™ng viên mình. Lại giải thÃch: Mình ở xÆ°a kia chÆ°a từng không có thân tâm phà m ngu, hoặc là do ác nghiệp và o nÆ¡i địa ngục…, hãy còn trải qua vô lượng kiếp oan uổng nháºn chịu khổ Ä‘au vô cùng, không có má»™t Ä‘iá»u gì lợi Ãch, huống gì nay nháºn chịu ná»—i khổ nhá» bé nà y để thà nh tá»±u hạnh Äại Nhẫn của Bồ-tát hay sao? Dùng Ä‘iá»u nà y để tá»± Ä‘á»™ng viên mình, cho nên sinh tâm hoan há»·. Äối vá»›i Nhẫn ở môn trÆ°á»›c để nói đến môn nà y là nặng, khuyến khÃch tâm không lui sụt, Ä‘á»™ng viên tâm để tiến lên. Bởi vì thấy lợi Ãch nà y mà đối vá»›i sá»± bôi nhá» hoan há»· nháºn chịu, gá»i là tâm hoan há»·; Ä‘iá»u phục tâm lìa xa nóng giáºn, thâu nhiếp không tạo ra Ä‘iá»u ác, cho nên nói là điá»u phục thâu nhiếp. Sau là giải thÃch vỠý Ä‘iá»u phục thâu nhiếp: TrÆ°á»›c là nêu ra, sau là giải thÃch. Bởi vì là m cho mình và ngÆ°á»i trú và o pháp Vô thượng, cho nên loại nà y cÅ©ng là an tâm Nhẫn nại nháºn chịu khổ Ä‘au. Trong phần ba là Nhẫn vá» thân và khổ Ä‘á»u Không, đối vá»›i hai môn trÆ°á»›c nói là lại trải qua suy nghó. Kinh TÆ° Ãch nói: “Các pháp diệt Ä‘i trong từng niệm, tánh ấy luôn luôn không tồn tại, trong đó không có mắng nhiếc là m nhục, cÅ©ng không có cung kÃnh tôn trá»ng. Nếu cắt thân ra là m từng mảnh, tâm ấy luôn luôn không chuyển Ä‘á»™ng, thì biết tâm không ở bên trong, lại cÅ©ng không ở bên ngoà i thân, oán thù và dao gáºy Ä‘á»u từ bốn Äại mà khởi lên, đối vá»›i đất-nÆ°á»›c-gió-lá»a chÆ°a từng có thÆ°Æ¡ng tổn.†Trong nà y, trÆ°á»›c là Sinh Không, từ “Vô chân tháºt…†trở xuống là trình bà y vá» Pháp Không, đây là Tá»± quán; từ “ChÆ° Pháp Không…†trở xuống là trình bà y vá» Lợi tha, còn muốn giảng giải vá» Không cho ngÆ°á»i khác, lẽ nà o có thể tá»± mình mê muá»™i không Nhẫn hay sao? Từ “Thị cố…†trở xuống là kết luáºn, có thể biết. Äây cÅ©ng là Nhẫn nại tÆ° duy vá» pháp. Trong phần bốn là Nhẫn nại giống nhÆ° Pháºt thâu nhiếp chúng sinh: TrÆ°á»›c có bảy câu vá» nghó đến ná»—i khổ của chúng sinh, sau là má»™t câu muốn cứu giúp che chở giống nhÆ° Pháºt. Trong bảy câu trÆ°á»›c: 1) ThÆ°Æ¡ng xót chúng sinh có những Ä‘iá»u ác; 2) Là m lợi Ãch giúp cho tu Ä‘iá»u thiện; 3) Là m yên lòng vá»›i quả vui sÆ°á»›ng ấy; 4) Không để cho đắm say vui sÆ°á»›ng, cho nên nói là thâu nhiếp giữ lấy; 5) Mau chóng giúp cho đến Pháºt, cho nên nói là không rá»i bá», đây là giúp cho đến Äịa tiá»n; 6) Khiến cho đạt được Äịa thượng không lui sụt; 7) Khiến cho đạt được quả Bồ-Ä‘á» cứu cánh. Sau là trình bà y vá» hạnh giống nhÆ° Pháºt, nghóa là chÆ° Pháºt lúc ở nhân vị, tu táºp thá»±c hà nh pháp nà y, nay mình cÅ©ng giống nhÆ° váºy Ä‘ang là m lợi Ãch to lá»›n cho chúng sinh, lẽ nà o không Nhẫn nại, mà lại là m não hại chúng sinh, cho nên nói là những công hạnh của Pháºt… Hạnh thứ tÆ° là Vô táºn, tức là Tinh tiến Ba-la-máºt, Ä‘Æ°a ra bốn môn: Má»™t, Dùng hai pháp chịu khó-suy nghó là m Thể, theo luáºn Khởi TÃn là biết pháp tánh… Hai, Chủng loại, theo luáºn Du-già có ba loại Tinh tiến: “ 1) Bị giáp tinh tiến là bắt đầu tu; 2) Gia hạnh tinh tiến là tiếp tục tu; 3) Vô yếm túc tinh tiến là tu đến cuối cùng.†Dùng ba nghiệp thúc giục chịu khó là m tánh, dá»±a và o văn nà y và phẩm Ly Thế Gian ở sau, Ä‘á»u nói vá» mÆ°á»i loại Tinh tiến. Ba- Bà máºt, kinh ThÆ°Æ¡ng Chủ Thiên Tá» nói: “Há»i: Văn Thù, ông có lÆ°á»i nhác Æ°? Äáp rằng: Có. Lại há»i: Vì sao? Äáp: Äã lÆ°á»i nhác thì không dùng thân-khẩu-ý phát khởi tu táºp các hạnh, nay tôi nhÆ° váºy, cÅ©ng không phát khởi thá»±c hà nh, cÅ©ng không muốn thá»±c hà nh, không rá»i bá»-không giữ lấy. Bởi vì nghóa nà y cho nên tôi gá»i là lÆ°á»i nhác.†Bốn- Giải thÃch văn, trong giải thÃch có hai: TrÆ°á»›c là nêu ra hạnh để hiển bà y vỠý, sau từ “Bồ-tát thà nh tá»±u nhÆ° thị tinh tiến…†trở xuống là đối vá»›i duyên phân rõ vá» tÆ°á»›ng. Lại cÅ©ng trÆ°á»›c là Thể của hạnh ở phần vị ấy, sau là khó thá»±c hà nh mà có thể thá»±c hà nh, hạnh nà y sá»a trị là m cho thanh tịnh. Trong phần trÆ°á»›c có hai: TrÆ°á»›c là nêu ra hạnh, sau từ “Bồ-tát phục tác thị niệm…†trở xuống là hiển bà y vỠý. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t là Thể của hạnh, hai từ “Bỉ Bồ- tát…†trở xuống là trình bà y vá» lìa xa lá»—i lầm. Trong phần má»™t: Câu đầu là tổng quát, chÃn câu còn lại là riêng biệt. Trong riêng biệt: 1) Vượt qua phà m phu gá»i là Thắng; 2) Vượt qua Tiểu thừa gá»i là Tối; 3) Tu táºp thiện hạnh cao nhất gá»i là Äệ nhất; 4) Hạnh giáo hóa ngÆ°á»i khác cao nhất gá»i là Äại; 5) Hạnh lìa xa lá»—i lầm cao nhất gá»i là Diệu; 6) Trên có thể vượt qua dÆ°á»›i gá»i là Thượng; 7) DÆ°á»›i không có thể thêm và o gá»i là Vô thượng; 8) DÆ°á»›i không có thể sánh bằng gá»i là Vô đẳng; 9) Vượt qua dÆ°á»›i giống nhÆ° trên gá»i là Vô đẳng đẳng. Trong phần hai là hạnh lìa xa lá»—i lầm, lìa xa phiá»n não Äại-Tiểu, tất cả có mÆ°á»i loại, nhÆ° văn v.v… Trên đây là Bị giáp tinh tiến cÅ©ng gá»i là Cần dÅ©ng tinh tiến. Trong phần sau là hiển bà y vỠý: Äầu là không muốn não hại chúng sinh là hiển bà y vá» Ä‘iá»u đã lìa xa; sau là chÃnh thức hiển bà y vá» việc đã là m. Trong nà y có 20 phân ba: 3 câu đầu là đoạn trừ mê hoặc, 7 câu tiếp là nháºn biết vá» giáo hóa thâu nhiếp chúng sinh, 10 câu sau là nháºn biết vá» lý của pháp. Trong phần đầu: Câu đầu là chế phục lìa xa hiện hà nh, câu tiếp là chÃnh thức là m hại chủng tá», câu sau là lìa xa táºp khà còn sót lại. Trong phần tiếp là nháºn biết vá» giáo hóa: Má»™t câu đầu là tổng quát, 6 câu còn lại là riêng biệt. Trong riêng biệt: Hai câu đầu là biết lá»—i lầm của nhiá»…m ô, câu 1 là biết chuyển đổi quả báo của Khổ, câu 2 là biết nhân Táºp của phiá»n não; bốn câu sau là biết căn khà tiếp nháºn pháp, câu 1 là vui thÃch nhiá»u môn, câu 2 là phạm vi giá»›i hạn sai biệt, câu 3 là căn có lợi-Ä‘á»™n, câu 4 là tâm đã suy nghó khác nhau. Trong phần sau là nháºn biết vá» pháp: Câu đầu là tổng quát, 9 câu còn lại là riêng biệt. Trong riêng biệt: Bốn câu đầu là biết vá» lý của pháp Pháºt, câu 1 là biết NhÆ° Lai Tạng có đủ hằng sa công đức thuá»™c Tháºt tánh Bất Không, câu 2 là biết NhÆ° Lai Tạng ở trong nhiá»…m ô mà tÆ°á»›ng ấy bình đẳng, câu 3 là dá»±a theo nhân vị trÆ°á»›c sau ba Ä‘á»i không khác nhau, câu 4 là ở phần vị của quả thanh tịnh cÅ©ng bình đẳng vô sinh. Lại ba câu nà y cÅ©ng là ba loại Pháºt tánh: Äầu là dá»±a theo tá»± tánh an trú, tiếp là dá»±a theo dẫn dắt phát ra, sau là đến đạt được quả. Lại đầu là tá»± tánh Vô sinh trong Äịa Luáºn, tiếp là thuá»™c số sai biệt vá» Vô sinh, sau là Pháºt quả tác nghiệp Vô sinh. Hai câu tiếp là chứng vá» pháp của quả, câu 1 là nêu ra, câu 2 là giải thÃch, nghóa là dùng má»™t môn trà khéo léo mở rá»™ng thâu nhiếp vá» pháp của quả Pháºt. Hai câu tiếp là muốn biết vá» pháp thuá»™c Äại Dụng của quả Pháºt, câu 1 là biết vỠđức thần thông vô táºn của Pháºt, câu 2 là biết vỠđức trà tuệ quyá»n-tháºt của Pháºt, phÆ°Æ¡ng tiện là quyá»n. Má»™t câu sau cuối là biết vá» giái pháp của Pháºt. Lại cÅ©ng có thể: Bốn câu đầu dá»±a theo Gia Hạnh, hai câu tiếp dá»±a theo Chánh Thể, ba câu sau dá»±a theo Háºu Äắc. Lại trong 20 câu nà y, 3 câu đầu dá»±a theo Tá»± lợi, 17 câu sau dá»±a theo Lợi tha. Trong Lợi tha, 7 câu đầu biết vá» căn khà đã giáo hóa, 9 câu tiếp biết vá» thuốc pháp để giáo hóa, 1 câu sau là chÃnh thức dùng pháp trao cho căn cÆ¡, có thể biết. Thứ hai là đối vá»›i duyên khó thá»±c hà nh hiển bà y vá» hạnh kiên cố, trong đó có hai: Má»™t là tạm thá»i nêu ra khổ sâu nặng để chủ yếu há»i hiển bà y vá» hạnh, trÆ°á»›c là hai câu há»i, sau là hai câu giải đáp; hai là tạm thá»i dùng trần hải để kể ra Ä‘iá»u cần phải hiển bà y, cÅ©ng trÆ°á»›c là há»i, sau là giải đáp. Trong giải đáp có hai: Äầu là khiến cho ngÆ°á»i khác tránh khá»i ná»—i khổ vì lợi, sau là lợi Ãch vá» thà nh tá»±u quả của mình và ngÆ°á»i. Trên đây cÅ©ng là Tinh tiến khó hủy hoại trong Nhiếp Luáºn, Tinh tiến không thá»a mãn trong luáºn Du-già . Hạnh thứ năm là lìa si loạn, tức là Thiá»n Ba-la-máºt, cÅ©ng Ä‘Æ°a ra bốn môn: Má»™t, Dùng Äịnh trong biệt cảnh là m Thể, luáºn Khởi TÃn là nháºn biết pháp tánh… Hai, Chủng loại, theo Du-già cÅ©ng có ba loại: Má»™t là Hiện pháp lạc trú tónh lá»±, đó là tám Äịnh…; hai là Nhiêu Ãch hữu tình tónh lá»±, đó là dá»±a và o đây khởi lên bốn Nhiếp, thâu nhiếp hữu tình…; ba là Dẫn thần thông công đức tónh lá»±, đó là có thể dẫn khởi 18 thần biến… Lại ở văn sau có 10 loại để hiển bà y vá» Vô táºn. Ba, Bà máºt, trong kinh ThÆ°Æ¡ng Chủ Thiên Tá»: “Văn Thù nói: Tôi có tâm tán loạn, nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì tâm tán loạn không có trú xứ, tâm tôi ở trong Thánh đạt được giải thoát, thà nh tá»±u tất cả chúng sinh, cho nên không có trú xứ. Bởi vì nghóa nà y cho nên nói là tâm tôi tán loạn.†Bốn, Giải thÃch văn, trong giải thÃch nhá» và o tu quán lìa xa táºp khà ngu si, chấm dứt tán loạn. LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn nói: “Các Bồ-tát ở trong các phần vị thÆ°á»ng tu hai hạnh, má»™t là không Ä‘iên đảo, hai là không tán loạn, chÃnh là hạnh nà y.†Trong văn có ba: Má»™t là Hiện pháp lạc trú thiá»n; hai từ “Bồ-tát thà nh tá»±u tịch tónh…†trở xuống là dẫn dắt sinh ra công đức thiá»n; ba từ “Bồ-tát văn thá»â€¦â€ trở xuống là lợi Ãch chúng sinh thiá»n. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là tổng quát, sau là riêng biệt. Trong phần trÆ°á»›c có 11 câu: Hai câu đầu là nêu ra hai ChÆ°Æ¡ng, đó là câu đầu nêu ra lìa xa tán loạn, câu sau nêu ra lìa xa ngu si. Tám câu tiếp là trải qua pháp gồm chung phân rõ, thuáºn theo nhau là m bốn: Äầu là má»™t câu dá»±a theo pháp đã thá» trì, tiếp là hai câu dá»±a theo lÆ°u chuyển mà thá» thân. Äây là Bi nguyện giữ lại phiá»n não để thá» thân cho nên không ngu si tán loạn, sau trong Äịa thứ sáu nói chết có hai loại tác nghiệp, má»™t là bởi vì không biết, do đó khiến cho Sinh sau nối tiếp nhau, là dá»±a theo phà m phu mà nói. Lại trong kinh Äại Táºp nói: “Phà m phu thá» thai, nam đối vá»›i mẹ sinh ra ái, nữ đối vá»›i cha sinh ra ái, vì thế cho nên tiến và o thai mà ngu si tán loạn. Lại ở trong thai thì tình thức rõ rà ng, lúc ra vì bức ép khốn khổ mà liá»n mê má» tán loạn, Bồ-tát khác vá»›i chúng sinh, tiến và o-sinh ra Ä‘á»u không có gì ngu si tán loạn…†Lại luáºn Du-già quyển thứ 2 nói: “Bốn loại tiến và o thai: 1) ÄÃch thá»±c nháºn biết tiến và o mà không Ä‘Ãch thá»±c nháºn biết an trú và sinh ra, đó là Luân VÆ°Æ¡ng; 2) ÄÃch thá»±c nháºn biết tiến và o và an trú mà không Ä‘Ãch thá»±c nháºn biết sinh ra, đó là Äá»™c giác; 3) Äá»u có thể Ä‘Ãch thá»±c nháºn biết, đó là Bồ-tát; 4) Äá»u không Ä‘Ãch thá»±c nháºn biết, đó là những hữu tình khác.†Tiếp là ba câu dá»±a theo tu đạo mà khởi hạnh, có thể biết; sau cuối là hai câu dá»±a theo tỉnh giác lìa xa ma sá»±, bởi vì lúc tu Chỉ-Quán phần nhiá»u bị tà ma quá»· mî… là m não loạn, cho nên phân rõ vá» Ä‘iá»u nà y, nhÆ° trong sá»› Khởi TÃn v.v… Má»™t câu cuối là kết luáºn vá» nhiá»u kiếp tu. Trong phần sau là riêng biệt phân rõ, có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» lìa xa ngu si, sau là trình bà y vá» lìa xa tán loạn. Trong phần trÆ°á»›c: Äầu là nhắc lại phần trÆ°á»›c; từ “Ư vô…†trở xuống là hiển bà y phần sau, trong đó má»™t là do lìa xa ngu si tăm tối mà nghe pháp không quên, hai từ “Hà dó…†trở xuống là giải thÃch vá» thà nh tá»±u. Trong phần má»™t có ba: 1) Tổng quát; 2) Từ “Sở vị…†trở xuống là riêng biệt; 3) Từ “Bồ-tát văn thá»â€¦â€ trở xuống là kết luáºn. Trong riêng biệt có 17 câu vá» pháp: 1) Thể sâu; 2) TÆ°á»›ng diệu, hai câu nà y là pháp thuá»™c Lý; 3) Äủ đức; 4) Nhiá»u đức, hai câu nà y là pháp thuá»™c Hà nh. 5) Pháp thuá»™c Giáo; 6)Pháp thuá»™c Nhân; 7) Pháp thuá»™c Quả; 8) Pháp thuá»™c Dục nguyện. 9) Ở thế gian lìa xa pháp nhiá»…m, 10) Khéo léo phân biệt đối vá»›i pháp thế gian, hai câu nà y là pháp thuá»™c TrÃ. 11) Äã nháºn biết rá»™ng rãi gá»i là pháp rá»™ng, 12) Äã nháºn biết nhiá»u môn gá»i là Vô lượng, 13) Phân tÃch rõ rà ng vá» pháp, 14) Chân gồm chung gá»i là Cá»ng, 15) Tục riêng biệt là Bất cá»ng, 16) Nhân vị đã biết là pháp có hạn lượng, 17) Quả vị đã biết là pháp không có phạm vi giá»›i hạn. Sau là kết luáºn, do lìa xa ngu si tăm tối cho nên tuy nghe nhiá»u pháp trải qua thá»i gian dà i mà không quên. Trong phần hai là giải thÃch, trÆ°á»›c là nêu ra, sau là giải thÃch, có bốn câu: 1) Không là m trở ngại Äịnh của ngÆ°á»i khác; 2) ThÆ°á»ng bảo vệ Chánh pháp; 3) Không ngừng tu thiện; 4) ThÆ°á»ng thá»±c hà nh trà tuệ cho nên không quên. Hai là trong giải thÃch vá» không tán loạn, có hai: Äầu là nghe nhiá»u tiếng, bởi vì không có chÆ°á»›ng ngại của Ä‘á»i trÆ°á»›c, cho nên không tán loạn; sau từ “NhÆ° thị đẳng…†trở xuống là nghe nhiá»u tiếng lá»›n, bởi vì khéo léo quán sát cho nên không tán loạn. Trong phần đầu có ba: TrÆ°á»›c là nghe sáu tiếng; tiếp là trình bà y vá» 12 pháp không tán loạn; sau là không có bốn chÆ°á»›ng. Trong giải thÃch vá» 12 pháp: Äầu là tám pháp vá» Tá»± hà nh không tán loạn, sau là bốn pháp vá» Lợi tha không tán loạn. Trong phần đầu: 1) Biết Thể của tiếng là Không cho nên ý niệm không tán loạn, nhÆ°ng Bồ-tát đối vá»›i cảnh của sáu trần Ä‘á»u có thể không tán loạn, bởi vì tiếng cao to là mạnh hÆ¡n trong sá»± tác Ä‘á»™ng tán loạn, cho nên cố ý nêu ra; 2) Chánh Äịnh không bá» dở; 3) Sở duyên không sai lầm; 4) Tiến và o lý không sai lầm; 5) ThÆ°á»ng thá»±c hà nh Bố thÃ…; 6) Không quên mất tâm ban đầu, đó là huân táºp hạnh nguyện Bồ- Ä‘á»; 7) Nghó đến Äịnh của Pháºt; 8) Chứng được lý chân tháºt. Sau là trình bà y vá» Lợi tha: 1) Sắp khởi lên trà giáo hóa; 2) ChÃnh thức thà nh tá»±u sá»± giáo hóa; 3) Do giáo hóa mà thà nh tá»±u lợi Ãch; 4) Quán xét sá»± giáo hóa là Không, tuy nghe tiếng ấy mà không bá» dở những việc nà y, thÆ°á»ng thá»±c hà nh những gì vốn có, cho nên nói là không tán loạn. Sau là trong phần giải thÃch vá» nguyên cá»› thà nh tá»±u, bởi vì không có bốn chÆ°á»›ng, đó là hai câu trÆ°á»›c không gây ra hai chÆ°á»›ng của nghiệp- phiá»n não, hai câu sau là cung kÃnh đối vá»›i ngÆ°á»i-tôn trá»ng đối vá»›i pháp, cho nên đạt được nhÆ° váºy. Trong phần sau là nghe nhiá»u tiếng lá»›n mà không tán loạn, có hai: Má»™t là tổng quát trình bà y vá» nghe nhiá»u tiếng lá»›n không có thể tán loạn. Hai là giải thÃch vá» nguyên cá»› không tán loạn, có ba: 1) Quán xét phÆ°Æ¡ng tiện tìm tòi suy nghó, trÆ°á»›c là quán xét tÆ°á»›ng của tiếng sinh diệt không ngừng, tiếp là quán xét tánh ấy cÅ©ng không thể có được, sau là quán xét duyên chủ Ä‘á»™ng nghe há»™i tụ là nghe cÅ©ng không có ngÆ°á»i nghe; 2) Từ “Văn hảo ác…†trở xuống là trình bà y vá» quán xét lìa nhiá»…m đúng nhÆ° tháºt; 3) Từ “Tri nhất thiết…†trở xuống là trình bà y vá» quán xét pháp tánh chÃnh thức chứng được. Trong đó, trÆ°á»›c là trình bà y vá» tÆ°á»›ng không còn và pháp tánh…; sau là trình bà y vá» tánh, hiển bà y tiếng nà y không phải cứ nhÆ° không có thể là m tán loạn hủy hoại chánh niệm của Bồ-tát, mà chÃnh là là m cảnh tiến và o pháp tánh cho Bồ-tát, lại trở thà nh duyên tăng thêm đạo nghiệp chứ không phải là cảnh là m tâm tán loạn. Trong kinh NhÆ° Huyá»…n Tam Muá»™i nói: “Giả sá» dùng mặt đất là m trống, núi Tu-di là m dùi trống, ở bên tai Tu-bồ-đỠđánh trống má»™t kiếp, cÅ©ng không có thể khiến cho tâm tán loạn dù chỉ là má»™t niệm bé nhá». Vì sao nhÆ° váºy? Bởi vì tiến và o Không Äịnh.†Trong phần hai là dẫn dắt sinh ra công đức, dẫn dắt thà nh tá»±u sáu loại công đức dần dần tăng thêm: 1) Trình bà y lìa xa tán loạn đạt Ä‘Æ°Æ¡c Äịnh; 2) Lìa xa ngu si dẫn đến TrÃ; 3) Äịnh tăng lên thâu nhiếp bạn; 4) Trà tăng thêm Bi; 5) Äịnh tròn vẹn không gián Ä‘oạn; 6) Trà đầy đủ hÆ°á»›ng vá» quả. Trong phần ba là Äịnh là m lợi Ãch cho chúng sinh, có ba: 1) Lợi Ãch khiến cho lìa xa tán loạn; 2) Từ “Ư nhất thiết…†trở xuống là lợi Ãch khiến cho lìa xa ngu si, đây là giúp cho thà nh tá»±u nhân; 3) Từ “Cứu cánh…†trở xuống là lợi Ãch khiến cho đạt được quả. Hạnh thứ sáu là Thiện hiện, tức là Bát-nhã Ba-la-máºt: Má»™t, Dùng pháp thuá»™c Tuệ trong biệt cảnh là m tánh. Hai, Chủng loại, luáºn Duy Thức nói có ba: “Má»™t là Tuệ vá» Sinh Không, hai là Tuệ vá» Pháp Không, ba là Tuệ vá» Câu Không.†Luáºn Du-già cÅ©ng có ba: “Gia Hạnh, Chánh Thể, Háºu Äắc.†Lại có bốn Tuệ: Má»™t là Năng chứng trÃ, hai là Háºu đắc trÃ, ba là Lợi tha trÃ, bốn là Câu sinh tuệ. Văn sau có mÆ°á»i Tuệ để hiển bà y vá» Vô táºn, nhÆ° văn ấy nên biết. Lại Trà Luáºn nói: “Nếu không có Bát-nhã thì năm Äá»™ nhÆ° mù, là dùng mắt Tuệ dẫn dắt cho những Äá»™ khác khiến cho có thể thà nh tá»±u Ba-la-máºt.†Ba, Bà máºt, kÃnh ThÆ°Æ¡ng Chủ Thiên Tá» nói: “Văn Thù nói: Tôi là không có trÃ, vì sao nhÆ° váºy? Bởi vì không có trà tuệ thì không sợ hãi sinh tá», không mong cầu Niết-bà n, cùng vá»›i chúng sinh mê hoặc, vui chÆ¡i chung má»™t nÆ¡i; tôi cÅ©ng ở trong sinh tá» Niết-bà n, không sợ hãi-không mong cầu, cùng vá»›i chúng sinh mê hoặc, an trú chung má»™t nÆ¡i, vui chÆ¡i cùng vá»›i hỠđể mà thà nh tá»±u, cho nên nói là tôi không có trà tuệ.†Bốn, Trong giải thÃch văn có ba: Má»™t là nhắc lại phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau; hai từ “Vô sở y…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vá» tÆ°á»›ng của hạnh; ba từ “Thị Bồ-tát trú thá»â€¦â€ trở xuống là là m sáng tá» vá» tác dụng lợi Ãch của hạnh. Trong phần má»™t có bốn câu: Hai câu đầu hợp lại nêu ra, nghóa là Thể của ba nghiệp trống rá»—ng không há» có gì, Dụng của ba nghiệp trống rá»—ng không có gì để nêu ra rõ rà ng; hai câu sau là tách ra giải thÃch, nghóa là tách ra nhiá»…m-tịnh, nhiá»…m trống rá»—ng không có rà ng buá»™c, tịnh trống rá»—ng không có giải thoát, giải thÃch vá» Thể trống rá»—ng trÆ°á»›c đây, câu sau tách ra giải thÃch vá» Dụng trống rá»—ng. Bởi vì Thể-Dụng nhiá»…m tịnh nà y Ä‘á»u Không, cho nên gá»i là nghiệp thân-khẩu-ý rá»—ng lặng. Muốn dá»±a và o đây khởi lên quán xét chiếu rá»i đạt được lý sâu xa, cho nên trÆ°á»›c phải nhắc lại để nêu ra. Trong phần hai là hiển bà y vá» hạnh, có bốn: 1) Trình bà y vá» trà thuá»™c Gia Hạnh, suy ra tÆ°á»›ng tiến và o Tháºt quán; 2) Từ “Bất sinh bất diệt…†trở xuống là trình bà y vá» trà thuá»™c Chánh Thể, tÆ°á»›ng không còn chứng được Tháºt quán; 3) Từ “Bồ-tát tác nhÆ° thị niệm…†trở xuống là trình bà y vá» trà thuá»™c Háºu Äắc, dá»±a và o Tháºt khởi lên quán vá» tÆ°á»›ng Tháºt vô ngại; 4) Dùng Äại Bi tùy theo quán vá» tÆ°á»›ng thâu nhiếp giáo hóa, bởi vì tÆ°á»›ng nà y tức là Tháºt, cho nên chỉ có tÆ°á»›ng cÅ©ng không có gì sai lầm. Trong phần má»™t: Äầu là ba câu trình bà y vá» quán Duy thức Vô tÆ°á»›ng, nghóa là quán vá» tÆ°á»›ng Không đã chá»n lấy, bắt đầu không có chá»— dá»±a, cuối cùng không có chá»— trú, vì sao biết cảnh Không không có chá»— dá»±a-chá»— trú? Bởi vì tùy theo tâm mà trú, đây là trình bà y chÃnh thức trú và o Duy thức quán, đây tức là dá»±a và o Thức loại trừ cảnh vá»ng. Luáºn Biện Trung Biên nói: “Dá»±a và o Thức có Cảnh đã đạt được, không có Sinh đã đạt được.†Cá»±u Luáºn nói: “Bởi vì dá»±a và o Duy thức cho nên nghóa vá» cảnh không có Thể thà nh tá»±u.†Là nói đến nghóa nà y. Tiếp là trình bà y vá» quán Thức thể vô sinh, Vô lượng tâm… là quán vá» tâm tánh chủ Ä‘á»™ng chá»n lấy cùng vá»›i tất cả pháp tánh đã chá»n lấy, giống nhÆ° không có tánh tÆ°á»›ng…, hãy còn nhÆ° nhau, đây là dá»±a và o không có Trần để loại trừ Thức. Luáºn Biện Trung Biên nói: “Dá»±a và o Cảnh không có Thức đã đạt được, không có Sinh đã đạt được.†Cá»±u Luáºn nói: “Bởi vì Trần không có cho nên Thức vốn có đã không sinh.†Là nói đến nghóa nà y. Thị hiện TÆ°á»›ng của Vô tÆ°á»›ng tức là Không đã chá»n lấy trÆ°á»›c đây, nghóa là bởi vì TÆ°á»›ng của Vô tÆ°á»›ng hiện rõ trÆ°á»›c mắt. Sâu thẳm không có đáy tức là chủ Ä‘á»™ng chá»n lấy Thức Không, bởi vì Thức Không là m gốc, Thức hết cho nên không có đáy. NhÆ° NhÆ° tánh là má»™t cặp tức là hai Không, nghóa là Tâm NhÆ°-Cảnh NhÆ°, cùng má»™t chân tánh, tuy ở trong NhÆ° mà không có TÆ°á»›ng có thể khởi lên gá»i là lìa xa nghiệp báo. NhÆ° váºy bởi vì Gia hạnh có thể khởi lên chÃnh thức chứng được, cho nên nói là phÆ°Æ¡ng tiện khéo léo ra khá»i Sinh-lìa xa Sinh. Lìa xa Sinh tức là phần vị của Chứng, đó là tổng quát kết luáºn vá» Gia hạnh trÆ°á»›c đây có công năng khởi lên Chứng. Từ đây trở xuống là phần hai trình bà y vá» chÃnh thức Chứng trÃ, nghóa là lý của Cảnh-Trà nhÆ° nhau, không vì sinh diệt mà chuyển biến cho nên nói là không sinh diệt, phai má» giống nhÆ° chân lý cho nên nói là Niết-bà n…. Äây là trình bà y vá» không có, không có tức là không không có cho nên nói không phải có mà nói là có. Có và không có Ä‘á»u bặt dứt nói năng, dá»±a và o không có khởi lên cho nên nói là đoạn dứt lá»™ trình của ngôn ngữ (ngôn ngữ đạo Ä‘oạn). Chá»n lấy Chứng khác nhau để so sánh, nghóa là trà thế gian chá»— dá»±a-chá»— trú, trong nà y không có nÆ°Æ¡ng tá»±a cho nên nói là lìa xa tất cả… Từ đây trở xuống là hiển bà y vá» lợi Ãch của Chứng, có năm câu: 1) Lợi Ãch tăng thêm thiện, đó là nhá» và o Chứng Chân mà là m cho pháp thiện đã phát khởi trÆ°á»›c đây tăng trưởng rất nhiá»u, cho nên nói là trưởng dưỡng… Lại trà Vô láºu khởi lên trong sát-na đầu, bởi vì tiếp tục được xông Æ°á»›p thà nh tá»±u mà là m cho trà ấy tăng thêm. 2) Trình bà y vá» lợi Ãch của Ä‘oạn trừ chÆ°á»›ng, nghóa là thuáºn theo Chứng gá»i là tiến và o, rá»i bá» Vá»ng gá»i là lìa xa, Ä‘oạn trừ chủng tá» chÆ°á»›ng ngại của phiá»n não gá»i là không có rà ng buá»™c, là m hại chủng tá» chÆ°á»›ng ngại của sở tri gá»i là không có vÆ°á»›ng mắc. 3) Lợi Ãch của Chứng Chân, nghóa là chứng được chân lý mà xÆ°a kia chÆ°a chứng. 4) Lợi Ãch vượt lên trên phần vị, nghóa là vượt qua thế gian. 5) Lợi Ãch vá» khởi lên trÃ, nghóa là do chứng được lý nà y mà có thể khởi lên trà Háºu Äắc phân biệt vá» pháp thế gian. Trong phần ba trình bà y vá» Háºu đắc trÃ, có hai: Má»™t là trình bà y vá» dùng Lý hiểu Sá»± là m phÆ°Æ¡ng tiện suy nghó tìm cầu; hai từ “Bồ-tát giải nhÆ° thị…†trở xuống là trình bà y vá» Lý-Sá»± vô ngại là m sáng tá» hiểu biết đúng đắn nhÆ° tháºt. TrÆ°á»›c là tổng quát, sau là riêng biệt. Trong riêng biệt có tám câu: 1) Hiểu vá» thế gian vắng lặng, biết Vá»ng là Thể Không; 2) Hiểu vá» pháp sâu xa của Pháºt, biết Chân là lìa tÆ°á»›ng; Nhiá»…m và tịnh cùng dung hòa vốn nhÆ° nhau không có gì sai khác; Ngay nÆ¡i nhiá»…m luôn luôn tịnh, pháp thế gian hòa và o Pháºt pháp; Không nhiá»…m mà nhiá»…m, Pháºt pháp hòa và o pháp thế gian; 6) Môn nhiá»…m tịnh sai khác vốn không tạp loạn, nghóa là toà n Thể ngay nÆ¡i tịnh mà vẫn có thể nhiá»…m, toà n Thể là nhiá»…m mà vẫn có thể tịnh, đó gá»i là nhiá»…m-tịnh không hai mà hai; 7) Giải thÃch vá» nghóa không xen tạp, bởi vì pháp thế gian hÆ° giả cho nên không cần hủy hoại-không ngại tồn tại, bởi vì không cần hủy hoại cho nên chÆ°a há» không phải là Pháºt pháp, bởi vì không ngại tồn tại cho nên chÆ°a há» xen tạp vá»›i Pháºt pháp, cho nên nói là pháp thế gian không hủy hoại; 8) Bởi vì Pháºt pháp chân tháºt cho nên không thể phá hủy-không ngại thuáºn theo, không ngại thuáºn theo cho nên chÆ°a há» không phải là pháp thế gian, không thể phá hủy cho nên chÆ°a há» xen tạp vá»›i pháp thế gian, cho nên nói là Pháºt pháp chân tháºt… Lại giải thÃch: Pháºt pháp tuy hòa và o thế gian mà không bị pháp thế gian là m cho hủy hoại. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì pháp giá»›i chân tháºt không thể nà o hủy hoại. Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì vì sao không nói là pháp thế gian hòa và o Pháºt pháp, pháp thế gian cÅ©ng không hủy hoại? Äáp: Bởi vì pháp thế gian hòa và o Pháºt pháp thì có thể có hủy hoại không còn, cho nên không luáºn đến. Bởi vì chân-vá»ng không giống nhau, cho nên nhÆ° váºy. Sở dó chà đạp nhiá»…m-tịnh nhÆ° váºy, là muốn thÆ°á»ng xuyên nhiếp hóa ở thế gian mà luôn luôn trú trong Niết-bà n. Sau Äại Bi thâu nhiếp chúng sinh mà không trái vá»›i lý quán chÃnh là pháp nà y. Trong phần bốn là Äại Bi quán, có năm: Má»™t là an trú ba Ä‘á»i… trình bà y vá» dá»±a và o Lý khởi Bi; hai là xây dá»±ng chà nguyện thâu nhiếp chúng sinh; ba là vì mình mà thÆ°Æ¡ng xót chúng sinh; bốn là tá»± nhắc nhủ mình không rá»i bá»; năm là đối vá»›i duyên Ä‘Ãch thá»±c cứu giúp. Trong phần hai có năm câu: 1) Mình không thà nh tá»±u chúng sinh thì ai thà nh tá»±u giáo hóa khiến cho thà nh tá»±u pháp thiện; 2) Äiá»u phục lìa xa nghiệp ác; 3) Phiá»n não diệt hết không còn; 4) Vui mừng đạt được nhân thà nh tá»±u; 5) Thanh tịnh đạt được quả đầy đủ. Trong phần ba vì mình mà thÆ°Æ¡ng xót chúng sinh, là má»™t câu hiển bà y vá» chÃnh mình đã hiểu. Sau là đÃch thá»±c thÆ°Æ¡ng xót chúng sinh Ä‘au khổ, có hai: 1) Trình bà y vá» có đủ các ná»—i khổ sâu nặng; 2) Từ “Bất ly tam chÆ°á»›ng…†trở xuống là không có niá»m vui giải thoát. Trong phần má»™t là pháp-dụ-hợp. Trong pháp thấy chúng sinh nháºn chịu Ä‘au khổ là đang Ä‘au khổ, hÆ°á»›ng vá» nẽo Ä‘Æ°á»ng nguy hiểm là sẽ Ä‘au khổ, đây là quả của khổ; phiá»n não rà ng buá»™c là nhân của khổ. Trong hợp-pháp, ân ái rà ng buá»™c là nhân của khổ, ở trong sinh tá»â€¦ là quả của khổ, đây là nghóa vá» bốn nẽo ác v.v… Diêm-la vÆ°Æ¡ng ấy theo các Thánh giáo nói có năm loại: Má»™t là thuá»™c vá» nẽo Äịa ngục, nhÆ° luáºn Du-già quyển thứ hai nói; hai là thuá»™c vá» nẽo quá»·, nhÆ° Du-già Bồ-tát Äịa nói, lại có kinh văn nhÆ°ng chÆ°a thấy; ba là không phải thuá»™c vá» hai nẽo, nhÆ° văn kinh nà y vốn có riêng nẽo của Diêm-la vÆ°Æ¡ng; bốn là biến hóa là m Diêm-la, nhÆ° kinh Quán Pháºt Tam Muá»™i quyển thứ 5 nói và luáºn Nhị Tháºp Duy Thức… nói; năm là Bồ-tát hóa là m Diêm-la, nhÆ° luáºn Du-già quyển thứ 58 nói: “Viêm ma gá»i là Pháp VÆ°Æ¡ng, là là m lợi Ãch hay là là m tổn hại, nên nói là chỉ là m lợi Ãch.†Vì váºy biết là Bồ-tát. Lại trong kinh Chánh Pháp Niệm nói: “Diêm-la vÆ°Æ¡ng vì ngÆ°á»i tá»™i nói kệ rằng: Ông được thân ngÆ°á»i không tu đạo, nhÆ° đến kho báu vá» tay không, nay ông tá»± là m thì tá»± chịu, kêu gà o Ä‘au khổ mong được gì?†Há»i: Vua nà y là đoạn chúng sinh Trung hữu, hay là đoạn chúng sinh Bổn hữu? Äáp: Äoạn chúng sinh Bổn hữu, bởi vì Trung hữu không ở trong địa ngục. Trong phần hai là không có niá»m vui giải thoát: Äầu là trình bà y vá» có chÆ°á»›ng ngại, nghóa là không lìa xa phiá»n não-nghiệp-khổ là ba chÆ°á»›ng; sau là trình bà y vá» không có giải thoát, văn có ba cặp: Má»™t, Không có nhân của giải thoát, ngu si tăm tối là có chÆ°á»›ng ngại, không thấy chân tháºt rõ rà ng là không có sá»a trị; Hai, Không có quả của giải thoát, sinh tá» không cùng táºn là có chÆ°á»›ng ngại, không được giải thoát cÅ©ng là không có sá»a trị; Ba, Thà nh tá»±u hai cặp trÆ°á»›c, đó là trÆ°á»›c trình bà y vá» có chÆ°á»›ng ngại, không thấy Chánh đạo là trình bà y vá» không có sá»a trị. Trong phần bốn là tá»± nhắc nhủ mình, chúng sinh có ná»—i khổ sâu nặng nà y, nếu không giáo hóa há» trÆ°á»›c mà tá»± mình thà nh tá»±u trÆ°á»›c thì không hợp vá»›i đạo lý. Trong phần năm là đÃch thá»±c thâu nhiếp chúng sinh có ba câu, đó là thà nh tá»±u pháp thiện, Ä‘iá»u phục pháp ác, hóa Ä‘á»™ khiến cho giải thoát. Äoạn lá»›n thứ ba là lợi Ãch của hạnh, bởi vì hạnh Bát-nhã nà y hÆ¡n hẳn những hạnh khác, vì thế cho nên sau các hạnh trÆ°á»›c đây Ä‘á»u không có lợi Ãch nà y, nhÆ° văn có thể biết. Hạnh thứ bảy là Vô trÆ°á»›c, dùng tâm Vô trú quy tụ các thiện căn, lại dùng Bi-Trà dẫn dắt nhau khéo léo không có gì đắm theo vÆ°á»›ng mắc. Hạnh là Vô trÆ°á»›c, Vô trÆ°á»›c là Hạnh, là PhÆ°Æ¡ng tiện Ä‘á»™, dùng Bi-Trà háºu đắc là m Thể. Chủng loại có hai, luáºn Duy Thức nói: “ 1) PhÆ°Æ¡ng tiện hồi hÆ°á»›ng, PhÆ°Æ¡ng tiện cứu giúp.†Văn sau có mÆ°á»i loại, có thể biết. Trong giải thÃch có ba: Má»™t-Tu hạnh Vô trÆ°á»›c trong hạnh thuá»™c Tá»± phần; hai-Từ “Bồ-tát Æ° chÆ° Pháºt quốc…†trở xuống là tu trong hạnh Thắng tiến; ba-Từ “Ư nhất niệm…†trở xuống là trình bà y vá» tu trong hạnh thà nh tá»±u đầy đủ. Trong phần má»™t có hai: 1) Trình bà y vá» hạnh Äại Trà là m sáng tá» Tá»± lợi Vô trÆ°á»›c; 2) Từ “Bồ-tát nhÆ° thị quán chân…†trở xuống là trình bà y vá» hạnh Äại Bi hiển bà y Lợi tha Vô trÆ°á»›c. Trong phần má»™t có ba: a) Thấy tịnh không nhiá»…m; b) Thấy dÆ¡ không chê; c) Cùng giải thÃch hai mục trÆ°á»›c. Trong mục a có hai: TrÆ°á»›c là riêng biệt giải thÃch, sau từ “Thá» Bồ-tát…†trở xuống là nhắc lại để kết luáºn. Trong phần trÆ°á»›c có 14 câu: Má»™t, Bốn câu vá» hạnh thà nh tá»±u Tịnh Ä‘á»™, ở trong niệm niệm là tu không gián Ä‘oạn. Trong đó, má»™t là quán vá» quốc Ä‘á»™ trang nghiêm không đắm trÆ°á»›c; Hai là đến cúng dÆ°á»ng Pháºt không đắm trÆ°á»›c; Ba là tu táºp thà nh tá»±u khéo léo không đắm trÆ°á»›c, nghóa là không có gì đã thá»±c hà nh thì không đắm trÆ°á»›c; Bốn là nghiệp đã thà nh không đắm trÆ°á»›c, nói TÆ° là Thể của nghiệp phai má» mà tiến và o chân tháºt, gá»i là không trú và o pháp tÆ° duy thì không đắm trÆ°á»›c. Hai, Từ “Ư niệm niệm…†trở xuống là mÆ°á»i câu trình bà y vá» hạnh của Pháp thân, trong đó: Ba câu đầu là thấy Pháºt Bảo không đắm trÆ°á»›c. Hai câu tiếp là đối vá»›i Pháp Bảo không đắm trÆ°á»›c, má»™t câu đầu là nÆ¡i nghe pháp, má»™t câu sau là chÃnh thức nghe pháp. Ba câu tiếp là đối vá»›i Tăng Bảo không đắm trÆ°á»›c, câu má»™t là thấy trú xứ của Tăng, câu hai là thấy Thanh văn Tăng, câu ba là thấy Bồ-tát Tăng. Tám câu trên là đối vá»›i cảnh Tam Bảo mà tu hạnh Vô trÆ°á»›c. Hai câu sau cuối là đối vá»›i chÃnh mình thá»±c hà nh tu hạnh Vô trÆ°á»›c, má»™t là tu ở trong hạnh nhiếp pháp, hai là tu thà nh tá»±u trong tu vá» Chánh hạnh. Trong phần sau là nhắc lại để kết luáºn, có hai: Má»™t- Nhắc lại hạnh Tịnh Ä‘á»™ trÆ°á»›c đây; hai- Từ “Kiến Pháºt…†trở xuống là nhắc lại hạnh Pháp thân trÆ°á»›c đây. Sau là kết luáºn đã thà nh tá»±u trang nghiêm, nghóa là dùng những pháp nà y để trang nghiêm Tịnh Ä‘á»™ ấy. Kết luáºn riêng biệt thà nh tá»±u tổng quát hiển bà y ở câu má»™t. Hai là ở trong nhiá»…m mà không đắm trÆ°á»›c chỉ có má»™t câu, là bởi vì pháp thanh tịnh thuáºn theo mong cầu dá»… đắm trÆ°á»›c-khó rá»i bá», cho nên dá»±a theo nhiá»u môn. Ba là trong giải thÃch: TrÆ°á»›c nêu ra câu há»i: Tất cả ngÆ°á»i thế gian Ä‘á»u yêu quý thanh tịnh mà chán ghét dÆ¡ bẩn, vì sao Bồ-tát không nhÆ° váºy? Sau trong giải thÃch: Äầu là đối vá»›i câu há»i tổng quát giải thÃch, bởi vì quán xét vá» pháp nhiá»…m-tịnh rá»—ng lặng bình đẳng; sau từ “Vô tăng ái…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y vá» sáu cặp pháp, đối đãi nhau- là m mất lẫn nhau, Ä‘á»u không có tá»± tánh cho nên không yêu-ghét. Trong phần hai là hạnh Äại Bi: Äầu là nhắc lại phần trÆ°á»›c hòa và o phần sau, nghóa là nhắc lại trà quán pháp tánh trÆ°á»›c đây, thì do thuáºn theo hòa và o trong tánh chúng sinh, bởi vì tánh giống nhau, cho nên hóa sinh mà luôn luôn không đắm trÆ°á»›c. Sau là chÃnh thức hiển bà y vá» tÆ°á»›ng có bảy: Má»™t là không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i chúng sinh đã hóa Ä‘á»™. Hai là không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i Pháp hóa Ä‘á»™. Ba là không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i Tâm hóa Ä‘á»™, nghóa là Äại Bi trú chung quả mà Pháºt đã trú. Bốn là không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i Giáo hóa Ä‘á»™, nghóa là tùy theo ngôn ngữ địa phÆ°Æ¡ng khác nhau, cho nên nói là đủ loại ngôn ngữ… Năm là không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i Xứ hóa Ä‘á»™, nghóa là sáu Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»u là nÆ¡i cÆ° trú của chúng sinh; lại là không đắm trÆ°á»›c thá»±c hà nh hóa Ä‘á»™, nghóa là bởi vì Tam thừa Ä‘á»u là nÆ¡i thá»±c hà nh hóa Ä‘á»™ cho nên nói là đạo. Sáu là không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i chá»— dá»±a khởi lên hóa Ä‘á»™, nghóa là dá»±a và o Tam-muá»™i khởi lên việc là m hóa Ä‘á»™ ngÆ°á»i khác. Bảy là không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i quốc Ä‘á»™ đã Ä‘i qua. NhÆ° váºy Ä‘á»u đối vá»›i các hạnh và việc là m khiến cho trà chuyển sang tròn vẹn mà không có gì đắm trÆ°á»›c. Trong phần hai là hạnh Thắng tiến, có ba: 1) Tá»± thà nh tá»±u công hạnh thù thắng; 2) Từ “Äắc thá» ký dó…†trở xuống là Äại Bi thâu nhiếp giáo hóa; 3) Từ “Bất trÆ°á»›c thân…†trở xuống là Äại Trà chiếu rá»i lý để hiển bà y vá» Vô trÆ°á»›c. Trong phần má»™t có chÃn câu: Má»™t là ngá»™ Tháºt giáo, ở nÆ¡i quốc Ä‘á»™ của chÆ° Pháºt đã Ä‘i qua trÆ°á»›c đây, dùng tâm không đắm trÆ°á»›c tiếp nháºn hiểu hết lý trong giáo của Pháºt thuyết ra, cho nên nói là Tháºt giáo. Hai là tìm theo giáo đạt được ý chỉ, cho nên vô ngại đối vá»›i đạo. Ba là dá»±a và o giáo láºp hạnh, cho nên nói là đối vá»›i pháp đã láºp. Bốn là nhá» và o tu hà nh thà nh tá»±u, cho nên nói là đầy đủ hạnh Bồ-tát. Năm là hạnh thà nh tá»±u không thay đổi, cho nên nói là trú và o tâm Bồ-tát. Sáu là dá»±a và o tâm thà nh tá»±u đức, cho nên nói là thà nh tá»±u giải thoát vắng lặng. Bảy là đức thà nh tá»±u lìa xa tÆ°á»›ng, cho nên nói là không nghó đến việc đã là m. Tám là lìa xa tÆ°á»›ng tiến và o chứng, cho nên nói là trú trong đạo thanh tịnh. ChÃn là chứng thà nh tá»±u thâu nhiếp quả, cho nên nói là thá» ký. Nghóa vá» thá» ký nói đầy đủ nhÆ° trong phẩm Ly Thế Gian sau nà y. Trong phần hai là hạnh Äại Bi, có hai: Má»™t là nghó đến chúng sinh không có thiện mà chỉ có ác; hai từ “Nhó thá»i Bồ-tát…†trở xuống là phát khởi tâm Bi cứu Ä‘á»™. Lại má»™t là tăng trưởng Äại Bi, hai là tùy theo Äại Bi. Trong phần má»™t có ba: Má»™t- Trình bà y bởi vì si ái cho nên lÆ°u chuyển trong sinh tá», nghóa là không biết gì vá» Khổ, không thấy gì vá» Diệt, tối tăm không có niá»m tin, không Ä‘oạn trừ vá» Táºp, tâm không chân tháºt thì rá»i xa đạo. Trên đây là lá»—i lầm của ngu si, thÆ°á»ng thá»±c hà nh pháp nhiá»…m là lá»—i lầm của ái, lÆ°u chuyển là bởi vì nghiệp của Táºp khà si ái trÆ°á»›c đây, cho nên quả khổ cứ nối tiếp nhau. Hai- Từ “Bất kiến Pháºt…†trở xuống là trình bà y bởi vì tà kiến-kiêu mạn, cho nên nháºn chịu đủ loại khổ Ä‘au, trong đó có hai: 1- Bởi vì chÆ°á»›ng cho nên không gặp được ngÆ°á»i-pháp chÃnh đáng, vì thế cho nên khởi lên tà kiến; 2- Từ “Bất cầu…†trở xuống là trình bà y bởi vì kiêu mạn cho nên bà i báng ngÆ°á»i-pháp chÃnh đáng mà đi và o cảnh của tà ma. Trong đó: a- Không cầu thiện hữu; b- Nghe vá» Không sinh ra sợ hãi mà cá»± tuyệt không nghe Chánh pháp; c- Không tÆ° duy đúng đắn cho nên bà i báng; d- Từ bá»â€¦ là trình bà y vá» sá»± tu hà nh trái ngược; cuối cùng là trình bà y bởi vì đắm theo tà kiến-kiêu mạn nà y mà có nháºn chịu khổ Ä‘au. Ba-Từ “Nhó thá»i Bồ-tát kiến…†trở xuống là kết luáºn vá» tâm Bi tăng trưởng không đắm và o Ä‘iá»u thiện của mình. Trong phần hai là tùy theo Äại Bi, có ba: TrÆ°á»›c là khởi tâm giáo hóa, tiếp là hiển bà y vá» Vô trÆ°á»›c, sau là thà nh tá»±u công hạnh giáo hóa. Trong phần trÆ°á»›c: Má»™t, Tổng quát hiển bà y vỠý, nghóa là vì nhiá»u chúng sinh Ä‘á»u trải qua nhiá»u kiếp, Ä‘á»u không có tạm thá»i lìa xa, không rá»i bá» nhÆ° đầu mảy lông, trình bà y vá» tâm Äại Bi theo Ä‘uổi chúng sinh nhÆ° trâu nghé Ä‘i theo trâu mẹ… Hai, Riêng biệt hiển bà y vá» tâm Bi sâu sắc, nghóa là má»™t Ä‘á»i vì giáo hóa nhiá»u nÆ¡i Ä‘á»u nhiá»u thá»i gian, nhiá»u Ä‘á»i cÅ©ng nhÆ° váºy. Trong từng niệm niệm không dứt là trình bà y vá» tu không gián Ä‘oạn, sau má»—i má»™t nÆ¡i chốn đầy đủ… trình bà y vá» phát khởi thá»±c hà nh giáo hóa, là tu trải qua thá»i gian dà i. Phần ba là Äại Trà chiếu rá»i lý để trình bà y vá» nguyên cá»› của Vô trÆ°á»›c, trong đó: TrÆ°á»›c có mÆ°á»i câu thẳng thắn phân rõ vá» Vô trÆ°á»›c; sau từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch vá» nguyên cá»› thà nh tá»±u. Trong giải thÃch: TrÆ°á»›c nêu ra câu há»i: Vì sao Bồ-tát không đắm trÆ°á»›c tất cả? Sau trong giải thÃch dá»±a theo tám dụ để hiển bà y: Má»™t là tổng quát giải thÃch, bởi vì quán tất cả pháp giá»›i duyên khởi không phải là có, vì có giống nhÆ° huyá»…n, cho nên không đắm trÆ°á»›c; sau là theo thứ tá»± loại bá» nghi ngá». Hai, nghi ngá» rằng: Lá»a huyá»…n của thế gian không có được công dụng đốt cháy, nay Äức Pháºt xuất thế là m nhiá»u lợi Ãch cho chúng sinh, lẽ nà o giống nhÆ° Ä‘iá»u ấy hay sao? Giải thÃch rằng: NhÆ° chá»›p Ä‘iện cÅ©ng có tác dụng soi chiếu bóng tối…, lẽ nà o là tháºt có? NhÆ°ng chá»›p Ä‘iện có ba nghóa: 1-Nghóa vá» bá»—ng nhiên có; 2-Nghóa vá» soi chiếu bóng tối; 3-Nghóa vá» mau chóng tắt Ä‘i. Quả Pháºt có ba nghóa: 1-Ngay nÆ¡i Tịch khởi Dụng, là nghóa vá» bá»—ng nhiên có; 2-Ngay nÆ¡i Dụng luôn luôn Tịch, là nghóa vá» mau chóng tắt Ä‘i; 3-Tịch và Dụng vô ngại là m nhiá»u lợi Ãch cho chúng sinh, là nghóa vá» soi chiếu bóng tối. Äây là hiển bà y vá» không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i Pháºt trên đây. Ba, nghi ngá» rằng: Nếu Pháºt nhÆ° chá»›p Ä‘iện, vì sao Bồ-tát phát khởi công hạnh hÆ°á»›ng đến mong cầu, nhân đã không trống rá»—ng thì quả lẽ nà o không tháºt? Giải thÃch rằng: Công hạnh của Bồ-tát nhÆ° má»™ng, lẽ nà o có thể là tháºt? NhÆ°ng má»™ng cÅ©ng có ba nghóa: 1) Nghóa vá» không có Thể; 2) Nghóa vá» hiện rõ tháºt sá»±, vì váºy khiến cho trong má»™ng thấy có; 3) Nghóa vá» có tác dụng, bởi vì là m duyên cho tỉnh giấc. NhÆ° trong má»™ng bởi vì Ä‘uổi chạy liá»n giáºt mình tỉnh giấc, nhìn lại không có đến- không chạy, nhìn thân mình vốn không chuyển Ä‘á»™ng. Bồ-tát đã chÆ°a thà nh Pháºt, chÆ°a hoà n toà n tỉnh ngá»™ đối vá»›i giấc má»™ng lá»›n của tá»± tâm, cho nên tu táºp thá»±c hà nh cÅ©ng có ba nghóa: 1) Chứng lý vốn là Không; 2) Vô minh chÆ°a hết vốn là tháºt; 3) Có thể thà nh tá»±u quả Pháºt vốn là tác dụng, nghóa là ở trong giấc má»™ng của Vô minh, hăng hái chịu khó trải qua nhiá»u kiếp, bá»—ng nhiên Äại ngá»™ quả Pháºt hiện rõ trÆ°á»›c mắt, nhìn lại trong giấc má»™ng Ä‘á»u không có gì đã là m, thuáºn theo nhìn lại bổn tánh thì khác nà o đầy đủ công đức. NhÆ° phần sau trong Äịa thứ tám dụ vá» giấc má»™ng vượt qua sông, dá»±a và o đây giải thÃch vá» không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i công hạnh của Bồ-tát ở văn trên. Bốn, nghi ngá» rằng: Nếu công hạnh của Bồ-tát hạnh nhÆ° giấc má»™ng không há» có gì, thì tại sao kinh nói đây là hạnh của Bồ-tát, đây là hạnh của Nhị thừa? Giải thÃch rằng: Pháp đã nghe nhÆ° tiếng vang, tiếng vang cÅ©ng có ba nghóa: 1) Nghóa vá» bởi vì tiếng vang-hang trống… duyên nhau mà thà nh; 2) Nghóa vá» không có gốc; 3) Nghóa vá» ngôn từ giải thÃch. Thánh giáo cÅ©ng có ba: 1) CÆ¡ cảm đến Pháºt ứng hiện; 2) Thể ấy không có gốc; 3) Hợp vá»›i căn cÆ¡ giải thÃch nêu rõ. Vì thế cho nên giáo nà y là không nói mà nói. NhÆ° váºy trên đây là giải thÃch vá» không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i công hạnh của mình. Năm, nghi ngá» rằng: TrÆ°á»›c đây nói vá» hà nh của quả… có thể hạn hẹp là Không, sá»± việc vá» thế giá»›i rá»™ng rãi thì Ä‘iá»u nà y phải là tháºt? Giải thÃch rằng: NhÆ° hóa hiện, hóa hiện cÅ©ng có ba nghóa: 1) Thần lá»±c duy trì phát khởi; 2) Thuá»™c vá» số Phi chúng sinh; 3) Có dụng của chúng sinh. Thế giá»›i cÅ©ng giống nhÆ° váºy: 1) Tá»± Thức biến hiện khởi lên; 2) Tánh và tÆ°á»›ng không có tháºt; 3) Chứa đầy hữu tình. Äây là hiển bà y vá» tâm quán xét quốc Ä‘á»™ tịnh-uế không có gì đắm trÆ°á»›c ở văn trên. Sáu, nghi ngá» rằng: Nếu quốc Ä‘á»™ nhÆ° hóa hiện không có thì vì sao nhân của quốc Ä‘á»™ có thiện ác sai biệt? Giải thÃch rằng: Nghiệp báo khởi lên nhÆ° Ma-náºu-ma Hóa thân. Cổ đức giải thÃch rằng: Äây gá»i là thân trở lại hóa hiện, nghóa là trên hóa hiện lại khởi lên hóa hiện, cho nên nhân quả vốn là đá»u hóa hiện. Nay lại há»i Tam tạng sÆ°: Ma-náºu-ma, Trung Hoa nói là à sinh, hoặc nói là à thà nh, tức là à sinh thân. Thân ấy lại khởi lên hóa hiện, cho nên còn nói là Hóa thân, thân nà y cÅ©ng có ba nghóa: 1) Hai hóa hiện Ä‘á»u không phải là có; 2) Hai tÆ°á»›ng hiện bà y giống nhau; 3) Có dụng của nhân quả sinh khởi qua lại. Nghiệp quả có ba nghóa giống nhÆ° váºy, dá»±a theo đây biết rõ, vì thế cho nên ngay nÆ¡i có tức là không có. Bảy, nghi ngá» rằng: Nếu nghiệp quả Ä‘á»u Không, thì chủng loại báo ứng của chúng sinh do đâu mà sai biệt? Giải thÃch rằng: Vốn là do tâm vẽ ra, vẽ ra cảnh tượng cÅ©ng có ba nghóa: 1) Nghóa vá» bình thÆ°á»ng phai má», bởi vì giống nhÆ° bức tÆ°á»ng; 2) Nghóa vá» có cao thấp, bởi vì thợ vẽ không thay đổi; 3) Nghóa vá» không ngăn ngại, bởi vì thấp cao không ngăn ngại. Chúng sinh cÅ©ng nhÆ° váºy, ở trên bức tÆ°á»ng chân nhÆ° bằng phẳng, tâm vẽ ra thà nh cảnh tượng: 1) Là nghóa vá» Không, bÆ¡i vì phai má» cùng là chân; 2) Nghóa vá» Hữu, bởi vì nghiệp quả không thay đổi, tâm tùy theo huân táºp mà biến hiện; 3) Nghóa vá» vô ngại, đó là Không-Hữu vô ngại. Bởi vì Ä‘á»u là tÆ°á»›ng Không giống hệt nhau, hiển bà y không há» có gì, cho nên thâu nhiếp giáo hóa không bá» dở; luôn luôn không có gì giáo hóa, cho nên không đắm trÆ°á»›c. Tám, nghi ngá» rằng: Nếu chúng sinh nhÆ° váºy thì tại sao Bồ-tát đến vá»›i cÆ¡ mà thuyết pháp? Giải thÃch rằng: Pháp đã thuyết giảng đúng nhÆ° tháºt tế, nghóa là ngay nÆ¡i ngôn từ thuyết giảng nà y luôn luôn giống nhÆ° tháºt tế, không phải là nói không có ngôn từ má»›i là giống nhÆ° tháºt tế. Trên đây là bốn môn giải thÃch vá» nghóa không đắm trÆ°á»›c trong hạnh Lợi tha trÆ°á»›c đây. Trong phần thứ ba là dá»±a và o hạnh thà nh tá»±u đầy đủ trình bà y vá» Vô trÆ°á»›c, trong đó có ba: Má»™t là Tá»± hà nh, hai là Hóa tha, ba là giải thÃch vá» thà nh tá»±u. Trong phần má»™t có ba: Hà nh rá»™ng rãi: a) Niệm là thá»i gian nhanh chóng; b) Äầy khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng là nÆ¡i chốn rá»™ng rãi; c) Hạnh to lá»›n; d) NhÆ° pháp giá»›i là hiển bà y vá» hạnh thù thắng; e) NhÆ° hÆ° không là là m sáng tá» vá» hạnh rá»™ng rãi, nghóa là do soi chiếu thấy rõ pháp tánh mà thà nh tá»±u hạnh xứng vá»›i tánh nà y. Trình bà y vá» hiểu rá»™ng rãi, nghóa là hiểu biết vá» tất cả phÆ°Æ¡ng tiện quyết định chứng lý của chÆ° Pháºt. Giải thÃch thà nh tá»±u hai loại trÆ°á»›c để hiển bà y vá» Vô trÆ°á»›c, nghóa là do nháºn biết rõ rà ng vá» tâm của mình mà nhanh chóng trong má»™t niệm có thể đến khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thế giá»›i, láºp tức thà nh tá»±u hiểu biết thá»±c hà nh nhÆ° thà nh tá»±u trÆ°á»›c đây. Lại biết tánh tùy duyên của tâm mình mà khởi lên, tức là cÅ©ng không khởi lên, lý-sá»± vô ngại không trú và o má»™t nÆ¡i cố định, cho nên nói là xoay chuyển mau chóng. Vì váºy cho nên có thể xứng vá»›i pháp mà khởi lên Äại hạnh. Trong phần hai là hạnh Äại Bi lợi tha: TrÆ°á»›c là thá»±c hà nh, sau từ “Nãi chÃ…†trở xuống là trình bà y vá» Vô trÆ°á»›c. Trong phần trÆ°á»›c có năm câu: 1) Thấy pháp thù thắng sinh tâm hoan há»·; 2) Từ “Khởi Äại Từ…†trở xuống là mình và ngÆ°á»i không buồn lo; 3) Từ “Vị thà nh…†trở xuống là nêu ra ý giáo hóa của mình, nghóa là thà nh tá»±u pháp thiện-Ä‘iá»u phục pháp ác; 4) Từ “Viá»…n ly…†trở xuống là trình bà y vá» phát khởi thá»±c hà nh giáo hóa; 5) Từ “Nhược văn…†trở xuống là còn có chÃnh thức giáo hóa, đó là : Má»™t, ngôn âm không giống nhau; hai, tạo nghiệp Ä‘á»u khác nhau; ba, các phÆ°Æ¡ng pháp thì gá»i là thi thiết; bốn, nhiếp chúng sai biệt cho nên nói là hòa hợp; năm, thú hÆ°á»›ng không giống nhau cho nên nói là lÆ°u chuyển; sáu, sá»± tu táºp khác nhau gá»i là các hạnh; bảy, phạm vi giá»›i hạn sai biệt cÅ©ng là sở duyên; tám, đạt được phần vị cÅ©ng khác nhau; chÃn, hÆ°á»›ng vá» quả không nhÆ° nhau; mÆ°á»i, từ “Ngã Ä‘Æ°Æ¡ng…†trở xuống là khởi nguyện chÃnh thức giáo hóa. Phần ba là giải thÃch cả hai phần trÆ°á»›c, có thể biết. Hạnh thứ tám là Tôn trá»ng, Ä‘Æ°a ra năm môn: Má»™t, Giải thÃch tên gá»i, nguyện hạnh của Bồ-tát sâu rá»™ng cao xa thù thắng đáng quý mà láºp thà nh tên gá»i. Hai, Thể tánh, dùng Äại Nguyện là m Thể của hạnh, nhÆ°ng vốn là Háºu đắc trÃ. Trong luáºn Du-già quyển thứ 49 nói: “Mong cầu tánh thù thắng của trà ở sau má»—i má»™t Äịa, gá»i là Nguyện Ba-la-máºt-Ä‘a, lại dùng ba pháp là TÃn-Dục-Thắng giải là m tánh.†Lại luáºn Khởi TÃn nói v.v… Ba, Chủng loại, trong luáºn Duy Thức nói: “Nguyện có hai loại: 1) Nguyện cầu Bồ-Ä‘á», 2) Nguyện là m lợi Ãch vui sÆ°á»›ng cho ngÆ°á»i.†Hoặc là bốn Hoằng-năm Nguyện, nhÆ° luáºn Du-già nói; hoặc là mÆ°á»i Nguyện nhÆ° văn sau nói. Bốn, Công năng, do Äại nguyện nà y có khắp tất cả các hà nh, nhá» và o sá»± giúp đỡ khiến cho cao xa thù thắng, từ công năng nà y mà gá»i là hạnh Tôn trá»ng. Năm- Giải thÃch văn, phân rõ trong tÆ°á»›ng có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» hạnh thuá»™c Tá»± phần, sau từ “Bỉ Bồ-tát…†trở xuống là trình bà y vá» hạnh thuá»™c Thắng tiến. Trong phần trÆ°á»›c có ba: Má»™t, trình bà y vá» chá»— dá»±a của hạnh phát khởi, đó là các thiện căn, thiện là nghóa vá» thuáºn theo lý, căn là nghóa vá» tăng thượng-nghóa vá» sinh trưởng. Trong đó có chÃn câu, má»™t câu đầu là tổng quát, tám câu còn lại là riêng biệt. Trong riêng biệt: 1) Tâm khởi hạnh kiên cố; 2) Tình thức biểu hiện vượt lên cao; 3) Hạnh sâu xa khó lÆ°á»ng; 4) Sinh ra công đức rá»™ng nhiá»u; 5) Chứng được vắng lặng khó lay Ä‘á»™ng; 6) Hạnh tuyệt diệu không có so sánh; 7) Không còn tâm giữ lấy-rá»i bá»; 8) Hạnh rá»™ng rãi giống nhÆ° Pháºt. Äầy đủ các nghóa nà y, cho nên gá»i là Tôn trá»ng. Hai, chÃnh thức hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của hạnh, trong đó có bốn: 1) Ná»™i tâm kiên cố, đó là phát khởi hai niệm Nguyện-Hạnh; 2) Ngoại duyên thù thắng, đó là hai duyên thuáºn-nghịch, ma là nghịch duyên cÅ©ng có thể thà nh tá»±u hạnh; 3) Hạnh thà nh tá»±u tôn trá»ng, đó là hai hạnh thanh tịnh và chịu khó; 4) Nguyện thà nh tá»±u không lui sụt. Ba, từ “Thá» Bồ-tát…†trở xuống là trình bà y vá» hạnh thà nh tá»±u lợi Ãch, trong đó đã an trú và o hạnh tôn trá»ng là kết luáºn vá» hạnh thuá»™c Tá»± phần đã thà nh tá»±u; từ “Ư niệm niệm…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vá» hai Lợi. TrÆ°á»›c là trong Tá»± lợi, đối vá»›i tai há»a là m thay đổi rá»i xa, đối vá»›i công đức là m chuyển biến tăng thêm, lý tháºt gồm chung tăng thêm tất cả các hạnh nguyện. Dá»±a theo nguyện hiển bà y thì bởi vì đây vốn là nguyện vượt qua phần vị. Sau là trình bà y vá» Lợi tha, bởi vì Bồ-tát nà y bên trong có đủ tháºt đức, khiến cho bên ngoà i thấy nghe Ä‘á»u không hÆ° vá»ng. Trong phần sau là hạnh thuá»™c Thắng tiến, có ba: Má»™t, tu thà nh tá»±u vá» Tâm hạnh tôn trá»ng; hai, dá»±a và o Tâm tu thà nh tá»±u vá» Tuệ hạnh tôn trá»ng; ba, dá»±a và o Tuệ tu thà nh tá»±u vá» Bi hạnh tôn trá»ng. Trong phần má»™t cÅ©ng có ba: 1) Trình bà y vá» tu Tâm hạnh vô ngại; Từ “Bồ-tát nhÆ° thị…†trở xuống là trình bà y vá» tu Tâm hạnh vô táºn; Từ “Nhi Bồ-tát…†trở xuống là cùng kết luáºn vá» hai hạnh. Trong phần má»™t có hai: a) Dá»±a và o lý phát khởi giáo hóa là trình bà y vá» hạnh vô ngại; b) Từ “Ư chúng sinh số…†trở xuống là trình bà y vá» lý sá»± dung hòa tá»± nhiên của hạnh vô ngại. Trong mục a là pháp-dụ-hợp. Há»i: Äã không hÆ°á»›ng vá» sinh tá», không hÆ°á»›ng đến Niết-bà n thì nên nói là lÆ°u chuyển giữa hai nÆ¡i nà y không dừng lại, tại sao chỉ nói là lÆ°u chuyển giữa sinh tá» không dừng lại? Äáp: Pháp sÆ° Viá»…n giải thÃch rằng: TrÆ°á»›c không hÆ°á»›ng vá» hai nÆ¡i là lìa xa có, không dừng lại giữa dòng là lìa xa không có, nghóa là sinh tá» không có nÆ¡i chốn gá»i là ngừng lÆ°u chuyển giữa dòng; không dừng lại nÆ¡i không có nà y, cho nên nói là lÆ°u chuyển giữa dòng không dừng lại. Nay lại giải thÃch nhÆ° nÆ°á»›c chảy vá» phÃa Äông, không dừng lại bá» Nam, không dừng lại bá» Bắc, cÅ©ng có thể nói là không ngừng lÆ°u chuyển giữa bá» Bắc, bởi vì ở giữa không có Thể riêng biệt, dá»±a theo bá» mà phân định. Nếu nhÆ° váºy thì bá» Nam cÅ©ng được, vì sao không nói là lÆ°u chuyển giữa Niết-bà n? Giải thÃch: Bởi vì chúng sinh đã hóa Ä‘á»™ vốn ở bá» bên nà y, cho nên chỉ dá»±a và o sinh tá» mà luáºn, dá»±a và o bên kia cÅ©ng được. Há»i: Vì sao lìa xa bá» không có ở giữa riêng biệt? Äáp: NhÆ° đối vá»›i tất cả chúng sinh, bởi vì NhÆ° Lai Tạng nhÆ° nÆ°á»›c là bá» bên kia, bởi vì vá»ng tâm nhÆ° sóng là bá» bên nà y. Bởi vì nÆ°á»›c tức là sóng, không phải là động cho nên bá» bên kia chứ không phải là bá» bên nà y. Bởi vì sóng tức là nÆ°á»›c, không phải là tịnh cho nên bá» bên nà y chứ không phải là bá» bên kia. Bởi vì nghóa nà y cho nên hai bá» Ä‘á»u tồn tại. Lại bởi vì nÆ°á»›c không phải là động, tức là sóng cho nên bá» bên kia mà không phải là bá» bên kia; sóng không phải là tịnh, tức là nÆ°á»›c cho nên bá» bên nà y mà không phải là bá» bên nà y. Không phải là bá» bên nà y, không phải là bá» bên kia, đó gá»i là lÆ°u chuyển giữa dòng, cho nên Bồ-tát ở giữa chÆ°a há» không phải là bá», phà m phu Tiểu thừa ở bên bá» chÆ°a há» không phải là giữa dòng. Dá»±a và o nghóa nà y, cho nên Bồ-tát là chủ Ä‘á»™ng giáo hóa cuối cùng là không chủ Ä‘á»™ng, chúng sinh là thị Ä‘á»™ng giáo hóa cuối cùng cÅ©ng không có gì giáo hóa, bởi vì giữa dòng-bên bá» ngay trong nhau, chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng viên dung vô ngại, suy nghó Ä‘iá»u nà y. Trong mục b là lý-sá»± dung hòa tá»± nhiên, Ä‘Æ°a ra hai cách giải thÃch: Má»™t là dá»±a theo TÆ°á»›ng, hai là dá»±a và o Tháºt. Trong má»™t là dá»±a theo TÆ°á»›ng: Câu đầu là tổng quát gồm chung đối vá»›i tất cả; từ “Tâm vô sở trÆ°á»›c…†trở xuống là trong riêng biệt hiển bà y: TrÆ°á»›c là thẳng thắn phân rõ có năm cặp-mÆ°á»i câu: 1) Trên đây nói không đắm trÆ°á»›c, không phải là không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i má»™t chúng sanh mà còn lại Ä‘á»u có đắm trÆ°á»›c, cÅ©ng không phải là lìa xa nhiá»u mà đắm trÆ°á»›c má»™t, bởi vì tất cả Ä‘á»u không đắm trÆ°á»›c. 2) Lợi Ãch bởi vì tu thiện không tăng thêm, giáo hóa khiến cho Ä‘oạn ác không giảm bá»›t, đây là hÆ°á»›ng vá» phần vị nhân chÆ°a thà nh tá»±u quả mà nói. 3) Thiện đầy đủ quả khởi lên mà không sinh, hoặc chÆ°á»›ng vónh viá»…n không còn mà không diệt; lại công đức của quả đầy đủ mà không sinh, trú trong Äại Niết-bà n mà không diệt, đây là hÆ°á»›ng vá» bắt đầu thà nh tá»±u quả mà nói. Dù cho Ä‘á»u thà nh tá»±u quả, chúng sinh giá»›i không táºn cùng mà quả vị không tăng thêm, đây là hÆ°á»›ng vá» sau khi đã thà nh tá»±u quả mà nói. Tuy nhÆ° trên nói không có tăng thêm-giảm bá»›t…, nhÆ°ng sá»± giáo hóa nà y thà nh tá»±u lợi Ãch không trống rá»—ng, sá»± giáo hóa tuy là không trống rá»—ng mà không trái vá»›i cách nói trÆ°á»›c đây, cho nên cÅ©ng không hai. Äây cÅ©ng là kết thúc phần trÆ°á»›c. Trong phần sau là giải thÃch, có hai: Trong phần đầu là nêu ra câu há»i, hiện tại giáo hóa chúng sinh có tăng thêm-có giảm bá»›t, vì sao lại nói không hai? Giải thÃch bởi vì chúng sinh giá»›i giống nhÆ° pháp giá»›i, cho nên không có tăng thêm-giảm bá»›t, sinh-diệt Ä‘á»u không có đắm trÆ°á»›c dá»±a và o, giải thÃch vá» không đắm trÆ°á»›c má»™t-nhiá»u… trÆ°á»›c đây. Sau trong giải thÃch, trÆ°á»›c nêu ra câu há»i: Giả sá» giống nhÆ° pháp giá»›i thì lẽ nà o có thể không hai? Giải thÃch bởi vì pháp giá»›i không hai do đó khiến cho chúng sinh giá»›i cÅ©ng không có hai loại nhÆ° tăng thêm-giảm bá»›t… Hai là dá»±a theo Tháºt để giải thÃch: Câu đầu là hiển bà y vá» tá»± tâm của Bồ-tát không nhiá»…m, bởi vì trà có đắm trÆ°á»›c thì không có thể soi chiếu đến pháp vô ngại nà y; sau là hiển bà y vá» tÆ°á»›ng vô ngại. Äầu là trong năm cặp phân ba: Hai cặp đầu là má»™t, hiểu vá» sá»± khiến cho dung hòa, má»™t-nhiá»u không ngăn ngại, cặp trÆ°á»›c là nêu ra-cặp sau là giải thÃch, đắm trÆ°á»›c giống nhÆ° Ä‘Æ°a và o. Nghóa là đối vá»›i má»™t chúng sinh Ä‘Æ°a và o nhiá»u chúng sinh, đối vá»›i má»™t không tăng thêm, đối vá»›i nhiá»u không giảm bá»›t; đối vá»›i nhiá»u Ä‘Æ°a và o má»™t, ngược lại vá»›i trên có thể biết. Chúng sinh giá»›i ấy là NhÆ° Lai Tạng, bởi vì tánh gồm chung-tÆ°á»›ng dung hòa cho nên có thể sá»± tùy theo lý mà không ngăn ngại. Hai cặp tiếp là má»™t, trình bà y vá» sá»± đã giống vá»›i lý khởi lên Ä‘á»u không ngăn ngại, cÅ©ng má»™t cặp là nêu ra-má»™t cặp là giải thÃch, có thể biết. Má»™t cặp sau cuối là cùng kết luáºn vá» hai phần trÆ°á»›c, trình bà y vá» lý-sá»± vô ngại, nghóa là cùng chung chân lý mà không mất Ä‘i sá»±, cho nên nói là không hÆ° giả; hiện rõ tÆ°á»›ng của sá»± mà tức là chân tháºt, cho nên không hai. Trong phần sau là giải thÃch, có hai: TrÆ°á»›c là giải thÃch vá» sá»± giống vá»›i lý, sau là giải thÃch vá» dùng lý để thâu nhiếp sá»±. Kinh Bất Tăng Bất Giảm nói: “Chúng sinh giá»›i-Pháp giá»›i không hai-không khác, tức là Pháp thân nà y bởi vì phiá»n não nhiá»…m ô, cho nên lÆ°u chuyển trong năm Ä‘Æ°á»ng gá»i là chúng sinh.†Lại nói: “Pháp thân là chúng sinh, chúng sinh là Pháp thân. Pháp thân và chúng sinh má»™t nghóa mà khác tên gá»i.†Lại nói: Nếu có ngÆ°á»i nói chúng sinh giá»›i-pháp giá»›i có hai-có khác, thì Ta nói ngÆ°á»i ấy gá»i là Nhất xiển Ä‘á».†Phần thứ hai từ “Bồ-tát nhÆ° thị…†trở xuống là dá»±a và o Tâm vô táºn tu đức vô táºn, trong đó có hai: TrÆ°á»›c là thẳng thắn hiển bà y, sau là giải thÃch vá» thà nh tá»±u. Trong phần trÆ°á»›c: Äầu là dá»±a và o lý khởi hạnh, sau là đức thù thắng tá»± trang nghiêm. Äầu là hiển bà y vá» phÆ°á»›c thù thắng, từ “Thiện năng phân biệt…†trở xuống là trình bà y vá» Tuệ sâu xa, bởi vì soi chiếu đến nguồn cá»™i của pháp gá»i là Äáo bỉ ngạn; từ “Nhị tất phân biệt…†trở xuống là trình bà y vỠứng hiện khắp nÆ¡i giáo hóa bên ngoà i, trÆ°á»›c là thân nghiệp hiện rõ khắp nÆ¡i, tiếp là ý nghiệp không nhiá»…m, sau là ngữ nghiệp thuyết giảng rá»™ng rãi. Trong phần sau là giải thÃch vá» thà nh tá»±u, có pháp-dụ-hợp. Trong pháp, nghóa là tuy đối vá»›i tất cả pháp lìa xa bến bá» của các dục, mà không gián Ä‘oạn Äạo của Tá»± phần, không rá»i bá» Hạnh của Hóa tha, cho nên dá»±a và o vắng lặng mà dấy khởi hạnh, hạnh đức vô táºn, khiến cho tÆ°á»›ng của đức Tá»± lợi-Lợi tha trÆ°á»›c đây thêm thù thắng. Nói đến công đức vô táºn là đức rá»™ng lá»›n, tiến và o pháp giá»›i thanh tịnh là chứng sâu xa. Trong hợp, hai Lợi có thể biết. Phần ba là cùng kết luáºn, nghóa là bởi vì dung hòa hai tâm trÆ°á»›c đây là m má»™t hạnh, cho nên hai tÆ°á»›ng so sánh và là m mất nhau Ä‘á»u phai má». Trong đó có năm cặp-mÆ°á»i câu: Cặp đầu dá»±a theo Hạnh tu, nghóa là cứu cánh thì tâm hạnh vô ngại, bởi vì tiến và o lý ngừng mong cầu cho nên không phải là cứu cánh thì tâm hạnh vô táºn, bởi vì phát sinh công đức vô cùng táºn, bởi vì phát sinh công đức thì tiến và o lý, tiến và o lý luôn luôn phát sinh công đức, cho nên cả hai Ä‘á»u không phải; sau Ä‘á»u dá»±a theo Ä‘iá»u nà y. Cặp hai dá»±a theo Äoạn hoặc, nghóa là chiếu rá»i tánh của Hoặc trống rá»—ng thì không thể Ä‘oạn trừ-lìa xa, khác vá»›i soi chiếu gốc ngá»n cho nên không phải là không lìa xa. Cặp ba dá»±a theo Chứng lý, nghóa là bởi vì lý không có tÆ°á»›ng, không phải là nÆ¡i có thể dá»±a và o, thì do chiếu rá»i lý vá» không dá»±a và o nà y, khiến cho trà tròn vẹn sáng ngá»i không phải là không dá»±a và o. Cặp bốn dá»±a theo đã thà nh tá»±u, nghóa là lúc chứng lý dá»±a theo nhiá»…m trống rá»—ng không có gì đáng rá»i bá», cho nên không phải là thế gian; tịnh không phải là má»›i có, cho nên không phải là Pháºt pháp. Vả lại, không có nhiá»…m nà o đáng chán ngán, không có tịnh nà o đáng vui mừng. Cặp năm dá»±a theo phần vị không phải là phà m phu-Tiểu thừa, nghóa là đạt được quả Ä‘á»u là bốn quả thuá»™c Nhị thừa… Từ đây trở xuống là phần hai dá»±a và o Tâm tu thà nh tá»±u vá» Tuệ hạnh tôn trá»ng. Trong đó câu đầu nhắc lại phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau, nghóa là thà nh tá»±u tâm sâu nặng thì nhắc lại tâm trÆ°á»›c đây. Tu táºp hạnh Bồ-tát là chÃnh thức trình bà y dá»±a và o hạnh trà tuệ tu táºp trÆ°á»›c đây, trong đó có hai: Má»™t là trình bà y vá» trà soi chiếu hạnh tiến và o lý, hai từ “Thà nhÆ° hÆ° không…†trở xuống là trà dung hòa cả lý và hạnh. Trong phần má»™t: 1) Trình bà y vá» Hóa hạnh Vô giáo, 2) Tá»± hà nh Vô niệm. Trong phần 1: a) Năm cặp mÆ°á»i câu, chÃnh thức hiển bà y có thể biết; b) Từ “Hà cố…†trở xuống là giải thÃch vá» thà nh tá»±u. Trong đó, không có thá»-không có chuyển, là không có Chánh pháp có thể tiếp nháºn, không có tà hoặc có thể chuyển diệt. Lại không tiếp nháºn duyên khác cho nên không có thá», Chánh hạnh vững và ng tồn tại cho nên không có chuyển. Lại đối vá»›i các pháp Nhị thừa nhÆ° năm cặp trên đây mà có thể không tiếp nháºn, đối vá»›i Chánh lý không chỉ dạy mà có thể không chuyển đổi, xứng vá»›i lý mà khởi hạnh không có lui sụt ngừng lại cho nên nói là không lui sụt. Trong phần hai là Tá»± hà nh vô niệm, có hai: TrÆ°á»›c là chÃnh thức hiển bà y, sau là giải thÃch vá» thà nh tá»±u. Trong phần trÆ°á»›c, lúc thá»±c hà nh thì vắng lặng là nhắc lại phần trÆ°á»›c. Không nhớ… là chÃnh thức hiển bà y vá» Vô niệm, hạnh nà y giống nhÆ° hạnh không có công dụng của Äịa thứ tám cho nên Vô niệm. Không lay Ä‘á»™ng ý niệm vì mÆ°á»i pháp, đó là ba Thá»i-ba Khoa-ba Vị, bên trong là Chánh báo, bên ngoà i là Y báo, bên trong-bên ngoà i đầy đủ cả hai, lại ba pháp là Căn-Cảnh-Thức cÅ©ng được, má»™t pháp sau cuối là dá»±a và o phần vị để kết luáºn, bởi vì trong phần vị nà y tuy là tu táºp Äại nguyện mà cÅ©ng Vô niệm. Trong phần sau là giải thÃch: TrÆ°á»›c là giải thÃch vì sao Vô niệm, bởi vì thông hiểu rõ rà ng trong các pháp bình đẳng không có trà hạnh, mà có thể hÆ°á»›ng vá» duyên vốn có để thà nh tá»±u, cho nên Vô niệm. Sau là giải thÃch vì sao không hÆ°á»›ng vá», bởi vì chủ Ä‘á»™ng hÆ°á»›ng vá»-thụ Ä‘á»™ng hÆ°á»›ng vá» không hai, mà không hai cÅ©ng lìa xa, cho nên nói là không có không hai. Vả lại, đây cÅ©ng là giải thÃch phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau, lý hạnh không hai là giải thÃch phần trÆ°á»›c; tuy hợp lại mà không hai nhÆ°ng chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng rõ rà ng, cho nên nói là không có không hai, đây là văn sinh khởi phần sau. Trong phần hai là trà dung hòa cả lý và hạnh, có hai: 1) ChÃnh thức trình bà y vá» lý hạnh vô ngại; 2) Từ “Thá» Bồ-tát…†trở xuống là trình bà y vá» công thà nh tá»±u thì đức thiết láºp. Trong phần má»™t có hai: a) Pháp dụ nêu ra phát khởi, nghóa là Vô sai biệt hiển bà y vá» hạnh giống nhÆ° lý phai má» tÆ°á»›ng của hạnh, không phải là không thà nh tá»±u… trình bà y vá» lý giống nhÆ° hạnh giữ lại công của hạnh. Hai loại nà y là má»™t hạnh, dá»±a theo trong dụ chỉ là không phải không có hÆ° không Vô sai biệt nà y, không phải nghóa là có váºt khác. Váºy thì trong pháp không phải là không thà nh tá»±u Chánh giác Vô sai biệt nà y, không phải nghóa là không sai khác dá»±a theo lý, thà nh tá»±u… dá»±a theo hạnh. Äây là trình bà y vá» lấy không có thà nh tá»±u là m thà nh tá»±u, suy nghó Ä‘iá»u nà y! Trong phần b là giải thÃch: TrÆ°á»›c là giải thÃch vá» hạnh của Vô hạnh, sau là giải thÃch vá» hạnh tức là Vô hạnh. Lại đầu là trình bà y vá» lý không trái vá»›i hạnh, hạnh tiếp nháºn lý mà thà nh tá»±u công đức; sau là trình bà y vá» hạnh không trái vá»›i lý, lý phai má» hạnh mà trở vá» vắng lặng. Phần trÆ°á»›c là giải thÃch vá» nghóa đầu, nghóa là hạnh tiếp nháºn lý tuy là vạn hạnh mà luôn luôn vắng lặng, đây là hạnh của Äịa thứ tám. Trong đó: Äầu là má»™t câu chÃnh thức hiển bà y vá» Chân lý không trái vá»›i Chánh hạnh; sau là là m sáng tá» vá» tÆ°á»›ng của hạnh ngay nÆ¡i lý: Má»™t là hạnh Tá»± lợi; hai từ “Äiá»u phục…†trở xuống là hạnh Lợi tha. Không hủy hoại nhân quả là kết luáºn vá» hai hạnh, nghóa là bởi vì không ngăn ngại tồn tại, bởi vì không cần phải hủy hoại. Phần sau là giải thÃch vá» hạnh không trái vá»›i lý, có thể biết. Trong phần hai là trình bà y vá» công thà nh tá»±u thì đức thiết láºp, có hai: Má»™t là đối vá»›i Pháºt có thể sánh bằng, nghóa là ba Ä‘á»i NhÆ° Lai Ä‘á»u cùng thà nh tá»±u hạnh Vô ngại nà y, nay cÅ©ng đạt được hạnh ấy cho nên giống nhau. Äây là tổng quát. Sau là riêng biệt phân rõ: a-Hiển bà y vá» Bổn giác bên trong, cho nên nói là không Ä‘oạn mất Pháºt tánh; b-Hạnh tuy ngay nÆ¡i lý mà thà nh tá»±u tu luôn luôn dấy khởi, cho nên nói là không hủy hoại Chánh pháp, vì váºy sánh bằng Pháºt. Hai là đối vá»›i Pháp có thể là m cho phát triển, câu đầu là tổng quát, từ “Biện tà i…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y có ba: a-Biện tà i Vô nhiá»…m là m cho pháp phát triển; b-Từ “An trú…†trở xuống là trình bà y vá» trà Vô úy là m cho pháp phát triển; c-Từ “Bất xả…†trở xuống là trình bà y vá» hạnh Vô trÆ°á»›c là m cho pháp phát triển. Thứ ba là dá»±a và o Tuệ tu táºp thà nh tá»±u vá» Bi hạnh tôn trá»ng. Trong đó: Äầu là trình bà y nhắc lại phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau, Bồ-tát thà nh tá»±u trà tuệ tôn trá»ng nhÆ° váºy là nhắc lại trà tuệ sâu xa đã thà nh tá»±u trÆ°á»›c đây, tu táºp Bồ-tát hạnh là dá»±a và o trà tuệ ấy để tu táºp hạnh Äại Bi nà y. Sau là trong phần chÃnh thức hiển bà y có hai: 1) Tổng quát nêu ra ý của Bi hạnh, nghóa là trÆ°á»›c cảm hóa khiến cho thoát khá»i nghiệp chÆ°á»›ng là giáo hóa thà nh tá»±u, sau cảm hóa khiến cho trú và o đạo. Lại trÆ°á»›c là khiến cho thoát khá»i nạn nẽo ác đạt được lợi Ãch của trá»i ngÆ°á»i, sau là khiến cho thoát khá»i sinh tỠđạt được lợi Ãch của giải thoát. 2) Từ “NhÆ° thị giáo…†trở xuống là dùng sá»± để xét tâm hiển bà y vá» thà nh tá»±u Bi hạnh, trong đó có hai: Má»™t, trình bà y vá» tâm không có mong cầu gì khác; hai, từ “Äản dục Ä‘iá»u phục…†trở xuống là chỉ vì lợi Ãch cho chúng sinh. Trong phần má»™t, trÆ°á»›c là thẳng thắn phân rõ, sau là giải thÃch. Trong phần trÆ°á»›c, đầu là ngÆ°á»i ác, sau là ngÆ°á»i thiện, nghóa là giả sá» ngÆ°á»i ác kia Ä‘á»u có thiện hữu trà tuệ sáng suốt đầy khắp thế gian, mình cuối cùng không vì danh lợi… mà tranh nhau cảm hóa để tu táºp. Lại giải thÃch: Bồ-tát cuối cùng không đối vá»›i ngÆ°á»i ác tà kiến mà rá»i bá» cảm hóa, bởi vì há» không biết đến ân nghóa cho nên không có được danh lợi; đối vá»›i ngÆ°á»i thiện trà tuệ sáng suốt mà thâu nhiếp cảm hóa, bởi vì há» chú ý đến ân nghóa cho nên có được danh lợi, vì váºy nói rằng mình không vì ở nÆ¡i ngÆ°á»i thiện có được danh lợi mà tu hạnh Bồ-tát. Sau là giải thÃch vá» không có mong cầu gì khác, má»™t sợi tÆ¡ là nhá» nhất trong Lợi, má»™t lá»i yêu thÆ°Æ¡ng là Ãt nhất trong Danh, Ãt hãy còn không là m, huống hồ là nhiá»u. Trong phần hai là chỉ vì lợi Ãch cho chúng sinh, cÅ©ng trÆ°á»›c là thẳng thắn phân rõ, vì Ä‘iá»u phục ngÆ°á»i khác là trao cho ba Há»c, thanh tịnh là khiến cho Ä‘oạn trừ phiá»n não, hóa Ä‘á»™ là khiến cho đạt được quả. Sau là trong giải thÃch, trÆ°á»›c nêu ra vì sao không mong cầu yên ổn cho mình, mà chỉ vì lợi Ãch cho chúng sinh? Giải thÃch rằng: Pháp của tất cả chÆ° Pháºt nhÆ° váºy, là nêu ra Pháºt giống nhÆ° mình. Sau là là m sáng tá» mình giống vá»›i Pháºt, trong đó má»™t là tâm hóa Ä‘á»™ giống nhau, hai từ “Dục linh…†trở xuống là lợi Ãch hóa Ä‘á»™ giống nhau. Trong Hạnh thứ chÃn là Thiện pháp, Ä‘Æ°a ra bảy môn: Má»™t, Dùng trà lá»±c khéo léo có được thuyết pháp cho căn cÆ¡ mà gá»i tên. Hai, à đưa ra, Äại nguyện dần dần thanh tịnh tăng lên thà nh tá»±u Lá»±c Ä‘á»™, lại v.v… Ba, Thể tánh, lại dá»±a và o Nhiếp Luáºn dùng Háºu đắc trÃ, Äại Bi vô biên trÃ, có năng lá»±c là m Thể. Bốn, Nghiệp dụng, dá»±a và o Nhiếp Luáºn có hai loại: 1) Lá»±c của tÆ° duy chá»n lá»±a, có năng lá»±c là m cho chÆ°á»›ng ngại đã đối trị phải khuất phục nhÆ° tất cả Chánh hạnh, khiến cho không khởi lên. 2) Lá»±c của tu táºp, có năng lá»±c là m cho tất cả thiện hạnh kiên cố quyết định. Năm, Chủng loại, hoặc là hai Lá»±c nhÆ° trÆ°á»›c, lại có mÆ°á»i loại nói nhÆ° từ đầu đến cuối. Sáu, Sai biệt, phần vị nà y vốn giống nhÆ° Vô ngại biện lá»±c của Äịa thứ chÃn. Bởi vì dá»±a theo Viên giáo, phần vị nà y sau khi đầy đủ thì liá»n thà nh Pháºt không cần gì khác, trong văn hiển bà y vá» Ä‘iá»u nà y có thể thấy. Bảy, Trong giải thÃch văn có bốn: 1) Nêu ra; 2) Phân rõ; 3) Kết luáºn; 4) Ca ngợi. Trong phần hai phân rõ vá» tÆ°á»›ng, có hai: TrÆ°á»›c là hạnh thuá»™c Tá»± phần, sau là hạnh thuá»™c Thắng tiến. Trong phần trÆ°á»›c: Äầu là tổng quát hiển bà y vá» tÆ°á»›ng ấy có ba câu: a) Dùng pháp là m lợi Ãch cho căn cÆ¡, nghóa là có thể dùng pháp thanh tịnh để loại trừ phiá»n não bức bách chúng sinh, gá»i là hồ giáo pháp trong là nh; b) Hoằng dÆ°Æ¡ng Chánh pháp, nghóa là dùng chà nguyện rá»™ng lá»›n duy trì thuyết giảng vá» Chánh pháp, gá»i là giữ gìn bảo vệ; c) Lợi Ãch của hoằng pháp, nghóa là dùng mÆ°á»i thân trải qua nhiá»u kiếp thuyết giảng hóa Ä‘á»™ không ngừng, gá»i là Pháºt chủng không Ä‘oạn mất. Vì váºy trong Trà Luáºn nói: “Là m cho Bát-nhã lÆ°u hà nh ở thế gian, thì Pháºt chủng nà y không Ä‘oạn mất.†Là nói đến Ä‘iá»u nà y. Những Ä‘iá»u nà y cÅ©ng là sÆ¡ lược hiển bà y vá» tên gá»i của hạnh Thiện pháp. Trong phần sau là riêng biệt phân rõ, có bốn: a) Trì thà nh tá»±u; b) Thuyết thà nh tá»±u; c) Vấn đáp thà nh tá»±u; d) Ngữ Ãch thà nh tá»±u. Trong phần a nhá» và o giữ gìn pháp không quên má»›i có thể thuyết giảng rá»™ng ra, cho nên trÆ°á»›c là trình bà y vá» Ä‘iá»u nà y. Trong mÆ°á»i loại Ä‘á»u đầu là trình bà y vá» Thể của Trì, sau là hiển bà y vá» Dụng của Nghiệp. Bởi vì giữ gìn pháp rõ rà ng cho nên nói là thanh tịnh, dá»±a và o đây thuyết pháp cho nên không có chÆ°á»›ng ngại, đây là câu tổng quát. ChÃn câu còn lại là riêng biệt: Má»™t là bốn Trì khởi lên bốn Biện. Năm là do hạnh tiến và o cảnh Pháºt, chÆ° Pháºt thuyết cho nghe vá» Nhất thiết trÃ, dùng pháp Cam lá»™ rÆ°á»›i và o đỉnh tâm ấy, giữ gìn pháp nà y không quên, thuyết giảng hợp vá»›i căn cÆ¡ chúng sinh, do đó là m cho hoan há»·. Sáu là do bên trong tá»± chứng pháp cho nên phát khởi biện luáºn vô táºn giống nhÆ° Chứng. Bảy là do biện luáºn giống nhÆ° lý tiến và o cho nên văn nghóa thuyết ra rá»™ng nhiá»u vô táºn. Tám là do phÆ°Æ¡ng ngữ chÃnh xác khéo léo, cho nên có thể phân ra bà n luáºn khác nhau. Cùng vá»›i trÆ°á»›c sai khác thế nà o? TrÆ°á»›c dá»±a và o lá»i nói tròn vẹn-ý nghóa đầy đủ cho nên gá»i là Chánh ngữ, lại là lá»i nói ngay nÆ¡i nghóa ấy, cho nên khác vá»›i ở đây. ChÃn là có năng lá»±c hiện thân giống nhÆ° Pháºt, ca ngợi không thể cùng táºn. Sau là hiển bà y vá» Dụng của Nghiệp, có thể biết. Trong phần b từ “Tùy sở ứng hóa…†trở xuống là trình bà y vá» Thuyết thà nh tá»±u, có hai: Má»™t là chÃnh thức hiển bà y vá» tÆ°á»›ng Thuyết; hai từ “Tùy sở ứng Æ° nhất nhất…†trở xuống là trình bà y vá» mở đầu giáo hóa vô ngại. Trong phần má»™t: Äầu là trình bà y vá» cÆ¡ đã ứng, có ba câu: 1) Tùy theo nhiá»u căn cÆ¡ mà giáo hóa thuần thục; 2) Tất cả Ä‘á»u dùng căn cÆ¡ ấy mà hiểu rõ ngôn ngữ âm thanh; 3) Äá»u tùy theo căn cÆ¡ ấy thÃch hợp mà nghe sai biệt, sau má»›i chÃnh thức tuyên thuyết cho nghe, thuyết giảng hợp vá»›i tâm giáo hóa gá»i là không trái vá»›i Bi. Trong phần hai là mở đầu giáo hóa vô ngại: 1) Nhiá»u âm thanh mở đầu giáo hóa không có chÆ°á»›ng ngại; 2) Từ “Thiết hữu…†trở xuống là dùng má»™t âm thanh mở đầu giáo hóa tá»± tại vô ngại. Lại trÆ°á»›c là má»™t trong nhiá»u, sau là nhiá»u trong má»™t, hai loại nà y vô ngại là má»™t âm thanh tròn vẹn. Trong phần c từ “Nhó thá»i…†trở xuống là trình bà y vá» Vấn đáp thà nh tá»±u, có bốn nghóa vi tế hÆ¡n Thuyết thà nh tá»±u trÆ°á»›c đây: 1) TrÆ°á»›c chỉ nói đến thế giá»›i mà chÆ°a hiển bà y vá» tá»± tại ở nÆ¡i vi tế, ban đầu tạm thá»i nêu ra, trong nà y đầu má»™t mảy lông trong má»™t niệm có vô lượng chúng; 2) Má»™t niệm tÆ°Æ¡ng tá»± niệm khác cho đến tất cả kiếp quá khứ-vị lai; 3) Nói khác nhau-há»i khác nhau; 4) Lá»i nói của Bồ-tát không sợ hãi gì, giả sá» tất cả chúng sinh há»i thì hãy còn giải đáp má»™t lá»i, huống là má»™t Ãt chúng sinh nà y mà lại dùng nhiá»u lá»i? Äây là trình bà y vá» Trà lá»±c biện tà i có thừa tá»± tại, tá»± tại nà y thuá»™c vá» Äịa tiá»n. Äạt được Trà lá»±c tá»± tại nà y là phần vị Phổ Hiá»n trong Viên giáo, nếu nhÆ° Tông khác thì chÆ°a hẳn có thể nhÆ° váºy, nói nhÆ° luáºn Du-già … Trong phần d là Ngữ Ãch thà nh tá»±u, hiển bà y những lá»i đã nói trên đây có đủ năm câu vỠý nghóa lợi Ãch: 1) Câu đầu là tổng quát; 2) Lá»i nói có đủ Tuệ sâu xa; 3) Có thể thà nh tá»±u kho tà ng của phÆ°á»›c, nghóa là thá» trì sinh ra phÆ°á»›c; 4) Soi chiếu lý đầy đủ tất cả; 5-Có thể thà nh tá»±u vá» trà thuá»™c quả. Trong phần sau là hạnh thuá»™c Thắng tiến, có hai: TrÆ°á»›c là tổng quát nêu ra, sau từ “NhÆ° thá»â€¦â€ trở xuống là riêng biệt giải thÃch. Trong phần trÆ°á»›c: Äầu là nhắc lại phần trÆ°á»›c, nghóa là hạnh thuá»™c Tá»± phần thà nh tá»±u cho nên nói là an trú, giống nhÆ° phần An trú địa trong SÆ¡ địa sau nà y; tiếp là nêu ra hai ChÆ°Æ¡ng vá» hai Lợi. Trong phần sau là giải thÃch, có hai: TrÆ°á»›c là tóm lược, sau từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là mở rá»™ng. Trong phần trÆ°á»›c: TrÆ°á»›c là giải thÃch vá» tá»± mình thanh tịnh, trong Tá»± phần trÆ°á»›c đây chỉ nói hiện rõ ba nghiệp của Pháºt ở ba ngà n thế giá»›i, nay hiển bà y vượt qua số ấy cho nên nói là nhÆ° ba ngà n thế giá»›i cho đến Bất khả xÆ°ng số thế giá»›i. Thân-khẩu có thể biết. Vô ngại đối vá»›i tất cả các pháp là trình bà y vỠý nghiệp thanh tịnh, là m Pháºt sá»± là trình bà y vá» những việc đã là m của ba nghiệp nà y. Sau là giải thÃch vá» lợi Ãch, Tha nghóa là ba nghiệp tá»± mình thanh tịnh trÆ°á»›c đây có thể là m sá»± việc hóa Ä‘á»™ ngÆ°á»i khác. Trong phần sau là mở rá»™ng giải thÃch, có hai: TrÆ°á»›c là mở rá»™ng vá» tá»± mình thanh tịnh trÆ°á»›c đây, sau từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là mở rá»™ng vá» Lợi tha trÆ°á»›c đây. Trong phần trÆ°á»›c: Má»™t là nêu ra số; hai là riêng biệt giải thÃch vá» mÆ°á»i thân Ä‘Æ°a ra năm môn: Phân rõ vá» Thể tánh, dùng ba pháp là Pháp giá»›i thanh tịnh và Căn bản trà cùng vá»›i Háºu đắc trà là m Thể, nhÆ° văn có thể thấy. Lại tổng quát chỉ riêng Cảnh-Trà là m Tánh, lại Cảnh-Trà cùng dung hòa chỉ má»™t pháp giá»›i là m Tánh. Giải thÃch vá» TÆ°á»›ng, má»—i má»™t thân Ä‘á»u trÆ°á»›c là nêu ra-sau là giải thÃch. Trong má»™t, lý không có gì không Chứng cho nên tiến và o vô biên pháp giá»›i, thá»i gian(Thế) không lúc nà o không vượt lên trên cho nên diệt tất cả thá»i gian, thá»i gian diệt-lý hiện bà y là thân Pháp giá»›i thân. Hai, lý không có thể vÆ°á»›ng mắc cho nên hÆ°á»›ng vá» Ä‘á»i vị lai, không nÆ¡i nà o không sinh cho nên sinh ở tất cả các nẽo, trÆ°á»›c thì vượt lên trên thá»i gian khiến cho táºn cùng, ở đây thì tất cả thá»i gian cùng sinh. Ba, tuy cùng sinh ở tất cả các nẽo nhÆ°ng trú trong vắng lặng bất Ä‘á»™ng cho nên nói là không sinh. Bốn, tuy ngay nÆ¡i sinh mà không sinh, nhÆ°ng trong nẽo ấy thân luôn luôn không diệt, đây là không khác không sinh mà không diệt, lá»i nói không đạt tá»›i cho nên nói là đoạn tuyệt lá»™ trình của ngôn ngữ (ngôn ngữ đạo Ä‘oạn). Năm, thân lìa xa ngôn ngữ ấy không có hình dáng tháºt, bởi vì vốn là chân nhÆ°; lại giải thÃch là lấy chân nhÆ° là m thân, nhÆ°ng chân lìa xa tÆ°á»›ng cho nên nói là không tháºt, bởi vì là lý tánh chân tháºt cho nên lìa xa tháºt. Sáu, lìa xa ngu si là Thể ra khá»i vá»ng nhiá»…m, tùy theo thÃch ứng là Dụng thanh tịnh vô ngại, nhÆ° Dụng tá»± tại của mặt trá»i má»c chiếu rá»i mây. Bảy, tuy khởi lên tác dụng thÃch ứng mà thÆ°á»ng lìa xa cái chết không có đến-Ä‘i, nhÆ° váºy giải thÃch vá» thà nh tá»±u, dá»±a theo đây nhất định ra khá»i Phần Ä‘oạn sinh tá». Tám, không phải chỉ là Dụng không có đến-Ä‘i, mà cÅ©ng là Thể không có biến hoại, cÅ©ng là duyên không có thể ngăn cản. ChÃn, không phải là dứt khoát không bị bốn tÆ°á»›ng là m cho thay đổi, mà cÅ©ng là khéo Ä‘oạn tuyệt ba Ä‘á»i, cho nên không thể dùng ngôn từ nhÆ° quá khứ-vị lai… mà đạt được. MÆ°á»i, Vô tÆ°á»›ng không ngăn ngại TÆ°á»›ng, bởi vì tất cả Danh Thân Ä‘á»u có nghóa vá» nÆ°Æ¡ng tá»±a. Thâu nhiếp lẫn nhau có hai môn: Má»™t- Dá»±a theo ba thân, nghóa là trong nà y Nhất tÆ°á»›ng pháp giá»›i-không tháºt-không hoại, bốn loại nà y là Pháp thân; Vô tÆ°á»›ng không sinh-không diệt-không có đến-không có Ä‘i, bốn loại nà y là Tháºt Báo thân; vị lai-lìa vá»ng, hai loại nà y là Hóa thân. Hai- Dá»±a theo mÆ°á»i thân có ba: a) Dá»±a theo phẩm Ly Thế Gian sau nà y nói vá» mÆ°á»i thân v.v… b) Dá»±a theo mÆ°á»i thân trong kinh Thắng Thiên VÆ°Æ¡ng v.v… c) Dá»±a theo mÆ°á»i thân trong kinh Pháp Táºp v.v… NÆ¡i đạt được có bốn phần vị: Má»™t, Hoặc là chỉ Äịa thượng đạt được, nhÆ° mÆ°á»i thân trong kinh Thắng Thiên VÆ°Æ¡ng và kinh Pháp Táºp, đây là dá»±a theo Tam thừa phân rõ. Hai-Hoặc là chỉ Äịa tiá»n đạt được, nhÆ° ở đây đã nói. Ba-Hoặc là cả hai nÆ¡i đạt được, nhÆ° mÆ°á»i thân trong phẩm Ly Thế Gian sau nà y. Bốn-Hoặc không phải là Äịa tiá»n-không phải là Äịa thượng đạt được, nhÆ° ba thân mÆ°á»i Pháºt Ä‘á»u đạt được ở phần vị của quả. Xác định phạm vi giá»›i hạn, nếu trong Tam thừa thì Bồ-tát Äịa tiá»n chắc chắn là thân Phần Ä‘oạn, Äịa thượng còn có thân Biến dịch thân, ngoà i ra Hồi tâm Nhị thừa-Äịa tiá»n cÅ©ng có, vì váºy mÆ°á»i thân nà y không phải là nÆ¡i ấy thâu nhiếp. Nếu trong Nhất thừa thì có hai cách nói, nếu nói phÆ°Æ¡ng tiện thâu nhiếp thì Äịa tiá»n-Äịa thượng Ä‘á»u có thân Biến dịch, bởi vì má»—i má»™t phần vị cuối cùng đến Pháºt địa; nếu dá»±a và o Tá»± giáo mà nói thì Ä‘á»u là thân Phần Ä‘oạn, bởi vì Nhục nhãn có thể thấy khắp nÆ¡i lÆ°á»›i báu sáng ngá»i của Chuyển Luân Thánh VÆ°Æ¡ng Ä‘á»u là Bồ- tát Tháºp Äịa, nhÆ° văn sau nói. Lại nhÆ° Äồng tá» Thiện Tà i dùng thân Phần Ä‘oạn mà đến phần vị Phổ Hiá»n, nhÆ°ng Ä‘á»u là dá»±a và o pháp môn Phần Ä‘oạn cho nên không phải là sai lầm. Phần sau là mở rá»™ng vá» Lợi tha trÆ°á»›c đây: Äầu là nhắc lại phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau, đó là dá»±a và o mÆ°á»i thân nà y để cảm hóa dẫn dắt chúng sinh. Sau là câu riêng biệt có mÆ°á»i: Má»™t là phát sinh Ä‘iá»u thiện, hai là lìa xa Ä‘au khổ, ba là trú trong an vui; ba câu trên đây là lợi Ãch thuá»™c thế gian. Bốn là chỉ rõ cho há» con Ä‘Æ°á»ng thoát ra, năm là khiến cho há» hÆ°á»›ng đến tiến và o, sáu là khiến cho hiểu vá» Tục đế, bảy là khiến cho đạt được Chân đế, tám là khiến cho há» Ä‘oạn trừ phiá»n não, chÃn là khiến cho thà nh tá»±u phần vị của nhân, mÆ°á»i là nêu ra quả khiến cho hÆ°á»›ng vá». Trong phần bốn là ca ngợi: TrÆ°á»›c là m hồ trong là nh là tổng quát ca ngợi, sau đạt được ngá»n nguồn của Pháºt pháp là giải thÃch vá» nguyên cá»› có thể là m hồ giáo pháp. Lại đầu là kết luáºn ca ngợi vá» Tá»± phần trÆ°á»›c đây, sau là kết luáºn ca ngợi vá» Thắng tiến. Trong Hạnh thứ mÆ°á»i là Chân tháºt, cÅ©ng Ä‘Æ°a ra bảy môn: Má»™t, Giải thÃch tên gá»i, dá»±a và o lá»i nói-dá»±a và o việc là m, thà nh tá»±u đức xứng vá»›i lá»i nói và việc là m không hÆ° giả, cho nên nói là chân tháºt. Chân tháºt tức là hạnh, trì nghiệp mà được tên gá»i. Hai, Theo thứ tá»±, năng lá»±c thá»±c hà nh cà ng thêm thù thắng mà tiến và o Tháºt trÃ. Ba, Thể tánh, lấy Dụng của Háºu đắc trà là m tánh, bao gồm cả Äại Bi… Bốn, Nghiệp dụng, theo LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn không trú trong sinh tá» và Niết-bà n là Dụng của TrÃ, lợi Ãch Thánh phà m là do Trà mà thà nh tá»±u sá»± việc. Năm, Chủng loại có hai: 1-Trà soi chiếu căn cÆ¡ chúng sinh, 2-Trà trao cho thuốc pháp. Lại có mÆ°á»i trà nhÆ° văn sau nói. Sáu, Äã thà nh tá»±u, bởi vì phần vị nà y giống nhÆ° tÆ°á»›ng đầy đủ của Äịa thứ mÆ°á»i sau nà y, cho nên tăng thượng vá» Trà Ba-la-máºt. Tất cả Hạnh khác Ä‘á»u đầy đủ, cho nên phần vị nà y đầy đủ công hạnh rồi tiến và o cảnh giá»›i vô biên của Phổ Hiá»n, do đó văn sau nói: Tiến và o pháp giá»›i Nhân-Ä‘Ã -la võng, tá»± tại thà nh tá»±u Vô ngại giải thoát của NhÆ° Lai… Bảy, Trong giải thÃch văn cÅ©ng có bốn: 1) Nêu ra; 2) Giải thÃch; Kết luáºn; 4) Ca ngợi. Trong giải thÃch có ba: Má»™t, Nêu ra lá»i thá» ban đầu; Hai, Từ “Thá» Bồ-tát…†trở xuống là dá»±a và o lá»i nói thà nh tá»±u công hạnh; Ba, Từ “Äắc nhất thiết pháp…†trở xuống là công hạnh thà nh tá»±u thì đức thiết láºp. Lại má»™t là lá»i nói tháºt, hai là công hạnh tháºt, ba là lợi Ãch tháºt. Trong phần má»™t cÅ©ng có ba: a) Tổng quát nêu ra; b) SÆ¡ lược giải thÃch; c) Từ “Thá» Bồ-tát thà nh tá»±u…†trở xuống là nêu ra sá»± mở rá»™ng giải thÃch. Trong phần a: NhÆ° thuyết giảng có thể thá»±c hà nh, nghóa là thá»±c hà nh phù hợp vá»›i lá»i thá» ban đầu mà thà nh tá»±u, hiển bà y vá» lá»i nói tháºt trÆ°á»›c đây. NhÆ° thá»±c hà nh có thể thuyết giảng, là lá»i nói phù hợp cuối cùng thá»±c hà nh thà nh tá»±u, hiển bà y lá»i nói tháºt sau nà y. Bởi vì lá»i nói nà y chân tháºt trÆ°á»›c sau không hai, cho nên gá»i là lá»i nói chân thà nh báºc nhất. NhÆ° váºy hai lá»i nói thà nh tháºt trÆ°á»›c sau, tổng quát có ba loại: Dá»±a theo Tá»± hà nh, nhÆ° Bồ-tát ban đầu thá» rằng bố thà đôi mắt, nếu có ngÆ°á»i cầu xin đến thì nhÆ° lá»i nói mà bố thÃ, có há»i vá» nguyên cá»› thì đáp là vì Bồ-Ä‘á». Lá»i nà y lấy gì chứng minh? Liá»n phát lá»i thá» rằng: Nếu sá»± việc không hÆ° dối thì khiến cho đôi mắt bình phục, biểu hiện không phải là lá»i nói dối. Äôi mắt thuáºn theo lá»i nói mà bình phục. Äây là lá»i nói ban đầu có thể phát khởi thá»±c hà nh, lá»i nói sau có thể tăng thêm công hạnh. Dá»±a theo hạnh Lợi tha, nhÆ° Bồ-tát ban đầu thá» cứu Ä‘á»™ chúng sinh thì nhÆ° lá»i nói mà cứu Ä‘á»™, cho dù Tá»± hà nh đầy đủ cÅ©ng không đến quả, mà cần phải xứng vá»›i lá»i thá» ban đầu để táºn cùng chúng sinh giá»›i. Äây cÅ©ng là lá»i nói ban đầu có thể phát khởi, lá»i nói sau có thể đầy đủ. Dá»±a theo nhân quả, nghóa là nhÆ° Bồ-tát ban đầu phát ra lá»i thà nh tháºt, cần phải tu vạn hạnh để được thà nh tá»±u quả Pháºt, nhÆ° lá»i nói sau khi thá»±c hà nh đầy đủ thì thà nh tá»±u quả Pháºt, SÆ° Tá» gầm lên rằng: Ta là tôn quý nhất… Äây tức là lá»i nói ban đầu phân rõ vá» nhân, lá»i nói sau hiển bà y vá» quả. Sau nói Äại SÆ° Tá» hống uy hùng giữa loà i ngÆ°á»i…, chÃnh là môn nà y. Trong ba nghóa trên, ở trong hạnh nà y đầy đủ tất cả ba nghóa, văn chỉ có hai nghóa sau, có thể biết. Trong phần b là sÆ¡ lược giải thÃch, có hai câu: Câu đầu giải thÃch vá» nhÆ° thuyết giảng có thể thá»±c hà nh, nghóa là nhÆ° lá»i nói phát khởi thá»±c hà nh cho nên nói là tháºt ngữ, chứng nháºp Tháºt tánh bình đẳng của chÆ° Pháºt, phát khởi tiến và o Lý hà nh, thiện căn nhÆ° nhau phát khởi duyên vá»›i Sá»± hà nh. Câu hai là giải thÃch vá» nhÆ° thá»±c hà nh có thể thuyết giảng, nghóa là tuy thà nh tá»±u nhiá»u pháp thiện mà không trái vá»›i chà nguyện hóa Ä‘á»™, không thay đổi lá»i nói trÆ°á»›c kia cho nên không có hai lá»i. Bởi vì cuối cùng không khác bắt đầu cho nên gá»i là không hai, đây chÃnh là ban đầu có thể thá»±c hà nh cho nên chân tháºt, sau cuối không khác cho nên không hai. Äây Ä‘á»u là cùng thá»±c hà nh thuáºn theo trà thuá»™c quả Pháºt của ba Ä‘á»i chÆ° Pháºt, cho nên nói tùy thuáºn… Trong phần c là mở rá»™ng giải thÃch, có hai: Má»™t là hạnh đức tuy cao mà không rá»i bá» lá»i thá» ban đầu; hai từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch vỠý không rá»i bá». Trong phần má»™t: TrÆ°á»›c là thà nh tá»±u trà thuá»™c Tháºp Lá»±c hiển bà y vỠđức tôn quý cao vá»i; sau từ “Nhi bất xả…†trở xuống là trình bà y vá» không rá»i bá» lá»i thá» ban đầu cứu giúp thâu nhiếp chúng sinh. Nghóa vá» Tháºp Lá»±c là hạnh của Bồ-tát, nhÆ° ở phẩm Tịnh Hạnh đã giải thÃch. Kinh Tịnh Danh nói: “Tuy đạt được Pháºt đạo, chuyển váºn Pháp luân, nháºp Niết-bà n, mà không rá»i bỠđạo của Bồ-tát, là hạnh của Bồ-tát. Trong phần hai là giải thÃch vỠý, có ba: 1) Giải thÃch ngược lại, đó là nêu ra sai lầm, là m trái lá»i thá» tá»± khuyên nhủ mình không nên. 2) Từ “Ngã Ä‘Æ°Æ¡ng…†trở xuống là giải thÃch thuáºn theo, đó là thá»±c hiện thà nh tá»±u bổn nguyện theo lý tá»± nhiên thông suốt. 3) Từ “Hà dó…†trở xuống là giải thÃch xoay vòng, đó là nhá»› lại ý niệm ban đầu nay là m cho tâm hăng hái mạnh mẽ. Trong đó có hai: a) Nhá»› lại ban đầu, đó là lá»i nói phát ra từ bên trong, lẽ nà o lại tá»± quên mất hay sao? Äiá»u nà y sợ rằng sai lầm là m trái lá»i thá» ban đầu; b) Từ “Thị cố…†trở xuống là nghó đến hôm nay, đó là do mình vì ngÆ°á»i chứ không phải là ngÆ°á»i khác đã cầu thỉnh mà có thể bá» dở, vì váºy khiến cho đức của mình thà nh tá»±u thù thắng. Nay nếu rá»i bá» cứu giúp thì trái vá»›i đức nà y, Ä‘iá»u nà y sợ rằng sai lầm là m trái vá»›i đức hiện có, nhá» và o trÆ°á»›c phát khởi sau, cho nên nói là vì thế cho nên. Lại giải thÃch: Mình đối vá»›i chúng sinh thì có đức thù thắng, có thể cứu Ä‘á»™ cho chúng sinh, nếu rá»i bá» không không cứu Ä‘á»™ thì trái vá»›i đức nà y. Trong đó có sáu câu, Ä‘á»u trÆ°á»›c là nêu ra-sau là giải thÃch: Má»™t, không đắm trÆ°á»›c cho nên thù thắng; hai, có thể Ä‘iá»u phục cho nên lên cao; ba, hiểu rõ vá» Không mà lìa xa tăm tối; bốn, nguyện đầy đủ đã đạt được; năm, có đủ đức có thể thay đổi; sáu, nghó đến Pháºt có thể thâu nhiếp. Trên đây là thà nh láºp Bổn thệ, hiển bà y không thể nà o là m trái. Từ đây trở xuống là phần hai, dá»±a và o lá»i thá» ban đầu mà thà nh tá»±u công hạnh giáo hóa, trong đó có ba câu: 1) Do không rá»i bá» lá»i thá» trÆ°á»›c đây mà đạt được trà tuệ Vô thượng cứu Ä‘á»™ chúng sinh nà y; 2) Từ “Tùy nhất thiết…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vá» cứu Ä‘á»™; 3) Tùy theo những chúng sinh ấy là trình bà y vá» thà nh tá»±u đầy đủ Bổn nguyện, nghóa là nhÆ° lá»i nói mà thá»±c hiện thì không có gì không đến cuối cùng, cho nên nói là đã đầy đủ. Từ đây trở xuống là phần ba, công hạnh thà nh tá»±u thì đức thiết láºp, nghóa là phần vị nà y thà nh tá»±u đầy đủ đức tròn vẹn sáng ngá»i tá»± tại của pháp giá»›i Phổ Hiá»n. Trong đó có hai: TrÆ°á»›c là thà nh tá»±u đầy đủ vá» nhân, sau từ “Ma-ha-tát trú Äại Bi…†trở xuống là trình bà y thà nh tá»±u đầy đủ công đức vá» quả. Trong phần trÆ°á»›c có ba: 1) Nêu ra hai Lợi; 2) Giải thÃch hiển bà y vá» thà nh tá»±u đầy đủ; 3) Từ “Thá» Bồ-tát nghóa thân…†trở xuống là kết luáºn vỠđức vô táºn. Trong phần má»™t, đạt được trà tá»± tại là nêu rõ Tá»± hà nh đầy đủ, là m cho chúng sinh thanh tịnh là nêu rõ Lợi tha tròn vẹn. Trong phần hai là riêng biệt giải thÃch, có hai: Má»™t là hiển bà y vá» tá»± tại trÆ°á»›c đây cÅ©ng có hai: a) Trình bà y vá» thân không có nÆ¡i nà o không đến giống nhÆ° hÆ° không pháp giá»›i, vô lượng vô ngại là trình bà y vá» hiện rõ ở má»™t nÆ¡i tức là hiện rõ ở tất cả má»i nÆ¡i, không có chá»— dá»±a là trình bà y vá» thân phát khởi không có nguồn gốc cho nên được tá»± tại. b) Trình bà y bên trong thân chứa Ä‘á»±ng tất cả không có gì không dung nạp, nghóa là tất cả ba thế gian Ä‘á»u hiện rõ ở trong thân, bởi vì thân pháp giá»›i nà y dá»c thì hà m chứa ba phần vị, ngang thì bao gồm chÃn Ä‘á»i, cho nên chÆ° Pháºt vị lai cÅ©ng hiện rõ trong đó. Hai từ “Thá» Bồ-tát…†trở xuống là hiển bà y vá» là m cho chúng sinh thanh tịnh trÆ°á»›c đây, trong đó có ba: a) Nháºn biết căn khà hóa Ä‘á»™; b) Từ “Tùy kỳ…†trở xuống là hiện thân thuyết pháp, cÅ©ng là chúng sinh hóa hiện ở trong thân mình; c-Äối vá»›i hóa Ä‘á»™ không đắm trÆ°á»›c, nghóa là dùng các pháp huyá»…n ảo hóa Ä‘á»™ chúng sinh trong má»™ng, vì váºy tuy hóa Ä‘á»™ nhÆ°ng luôn luôn là không có hóa Ä‘á»™. Trong phần ba là kết luáºn vỠđức vô táºn, có hai: Má»™t là do bên ngoà i hóa Ä‘á»™ đầy đủ trÆ°á»›c đây hiển bà y vá» Lượng trà vô táºn; hai từ “Nháºp chÆ° Tam-muá»™i…†trở xuống là nhá» và o nhân hạnh tròn vẹn hiển bà y vá» Lý-Trà không hai, chúng sinh dá»±a và o hai pháp nà y là nêu ra phà m để hiển bà y vá» Thánh. Trên đây là phần đức thuá»™c vá» nhân, giống nhÆ° phần vị Äẳng Giác. Trong luáºn Trà Äá»™ quyển thứ 40 nói: “Lại nữa, Bồ-tát Tháºp Trú so vá»›i Pháºt không có gì sai biệt, nhÆ° Biến Cát- Văn Thù SÆ° Lợi-Quán Thế Âm…, đầy đủ những công đức nhÆ° Tháºp Lá»±c… của Pháºt mà không là m Pháºt, bởi vì cứu Ä‘á»™ nhiá»u chúng sinh.†Cho đến nói: “Các Bồ-tát nà y đối vá»›i Bồ-tát khác là lá»›n nhÆ°ng so vá»›i Pháºt thì không có thể nháºn biết tất cả, nhÆ° ánh sáng của mặt trăng tuy lá»›n nhÆ°ng so vá»›i mặt trá»i thì không hiện rõ được.†Giải thÃch rằng: Luáºn ấy dá»±a theo Tháºp Äịa để nói vá» Tháºp Trú, là Äịa thứ mÆ°á»i, giống nhÆ° Dụng của nghiệp trong Hạnh thứ mÆ°á»i nà y. Trong phần sau là giống nhÆ° Dụng của đức thuá»™c vá» quả: Má»™t- Nhắc lại phần trÆ°á»›c phát khởi phần sau; hai-Từ “Äắc Pháºt…†trở xuống là chÃnh thức hiển bà y vỠđã thà nh tá»±u, đây là giống nhÆ° phần vị Diệu Giác. Trong văn bao gồm thà nh tá»±u vá» trà thuá»™c mÆ°á»i loại công đức của NhÆ° Lai: 1) Trà đạt được Tháºp Lá»±c viên minh của Pháºt; 2) Trà tiến và o pháp giá»›i Äế võng; 3) Trà thà nh tá»±u Giải thoát vô ngại của Pháºt, đó là Bất tÆ° nghị giải thoát, nhÆ° phẩm Bất TÆ° Nghị nói có mÆ°á»i loại; 4) Trà thà nh tá»±u Vô úy hùng mạnh giữa loà i ngÆ°á»i, đó vốn là Tháºt đức của SÆ° Tá» hống; 5) Trà đạt được chuyển Äại pháp luân, đó vốn là Pháp VÆ°Æ¡ng thuyết pháp; 6) Trà thà nh tá»±u Vô ngại của Pháºt, hiển bà y vá» không còn Vô minh vi tế là m trở ngại; 7) Từ “Tuyệt sinh tá»â€¦â€ trở xuống là trà thà nh tá»±u Vô cấu của Pháºt, hiển bà y vá» không còn Vô minh vi tế đắm trÆ°á»›c, cÅ©ng hiển bà y vá» xứ sở của Biến dịch không còn; 8) Trà là m nhiá»u lợi Ãch cho chúng sinh; 9) Trà phát khởi há»™ trì Chánh pháp; 10) Trà không dụng công nhiếp hóa, đó là có thể hoà n toà n giống nhÆ° phÆ°Æ¡ng tiện nhiếp hóa của Cổ Pháºt. Sau là phần ba phần bốn là kết luáºn và ca ngợi, có thể biết. Trên đây là phần Chánh thuyết, xong. Từ đây trở xuống là phần thứ hai trình bà y vá» lợi Ãch riêng biệt của thuyết giảng, có hai: Má»™t, Mặt đất rung Ä‘á»™ng là công đức của sinh TÃn, hai-RÆ°á»›i mÆ°a cúng dÆ°á»ng… là công đức của kÃnh trá»ng, có bốn: 1) RÆ°á»›i mÆ°a cúng dÆ°á»ng; 2) Trá»—i nhạc tấu khúc vá» Tháºp Hạnh; 3) Trá»i tá»a ánh sáng; 4) Tiếng trá»i ca ngợi công đức của Tháºp Hạnh. Toà n bá»™ trên đây là nói vá» Tháºp Hạnh trong má»™t thế giá»›i, xong. Từ đây trở xuống là đoạn lá»›n thứ hai trình bà y vá» Tháºp Hạnh đã nói trong vô táºn thế giá»›i khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, cúng dÆ°á»ng… cÅ©ng nhÆ° váºy, cùng vá»›i nÆ¡i nà y hoà n toà n nhÆ° nhau, hợp lại là m thà nh má»™t Bá»™, nghóa là má»™t Tháºp Hạnh vốn chÃnh là tất cả Tháºp Hạnh. Trên đây là má»™t thuyết giảng tức là tất cả thuyết giảng, tổng quát trình bà y vá» phần Thuyết giảng, xong. Từ đây trở xuống là phần sáu trình bà y vá» phần Chứng thà nh, trong đó có hai: Äầu là trình bà y vá» Chứng ở xứ nà y, sau là trình bà y vá» Chứng ở tất cả các xứ. Trong phần đầu có bốn: Má»™t là trình bà y vá» Bồ-tát đến quy tụ; hai là ca ngợi vá» pháp đã thuyết giảng; ba là đá»u Ä‘Æ°a ra sá»± việc vá» Chứng; bốn từ “Thị cố…†trở xuống là thuáºt lại ý thà nh tá»±u vá» Chứng. Há»i: Äã nhá» và o hà nh pháp viên dung khiến cho chÆ° Pháºt và thế giá»›i của Bồ-tát ấy cùng tên gá»i Công Äức, vì sao Pháºt ở nÆ¡i nà y và thế giá»›i không gá»i là Công Äức? Äáp: Trong kinh nà y tất cả thụ Ä‘á»™ng Chứng thảy Ä‘á»u nhÆ° nhau là Pháºt Lô-xá-na, thế giá»›i nhÆ° nhau là Ta-bà thuá»™c Hoa Tạng, Bồ-tát thuyết pháp ấy tức là từ pháp mà được tên gá»i; tất cả chủ Ä‘á»™ng Chứng tất nhiên cùng tên gá»i của pháp, bởi vì chủ-bạn khác nhau. Nếu ở nÆ¡i nà y hÆ°á»›ng vá» nÆ¡i kia thì nÆ¡i nà y là chủ Ä‘á»™ng Chứng, tức là tên gá»i nÆ¡i nà y giống nhÆ° nÆ¡i kia, tên gá»i nÆ¡i kia giống nhÆ° nÆ¡i nà y, quả là trong kinh nà y quán xét thể lệ rá»™ng lá»›n đến mức trở thà nh nhÆ° váºy. Trên đây là mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u có mÆ°á»i vạn quốc Ä‘á»™ cùng thuyết vá» Tháºp Hạnh, toà n bá»™ thuá»™c vá» bạn của má»™t chủ nà y, hãy còn tá»± mình không phải là chủ thâu nhiếp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, vì váºy vá» sau lại kết hợp vá»›i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, trình bà y vá» tất cả các xứ cùng Chứng. Trên đây là má»™t Chứng thì tất cả Ä‘á»u Chứng, tổng quát trình bà y vá» phần Chứng Thuyết, xong. Trong phần bảy là phần Trùng tụng, có hai: TrÆ°á»›c là thuáºt vỠý, sau là chÃnh thức tụng. Trong phần trÆ°á»›c, câu riêng biệt có mÆ°á»i: 1) Quán sát mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng hiển bà y vá» cùng thuyết giảng; 2) Từ “Quán quyến thuá»™c linh đồng văn…†trở xuống là chÃnh thức hiển bà y vỠý thuyết giảng; 3) Vì là m cho quả tiếp nối; 4) Vì là m cho nhân thanh tịnh; Nguyện kiên cố; 6) Hạnh nối tiếp. Trên đây là Tá»± phần. 7) Thắng tiến thâu nhiếp Pháºt. Trên đây là đức thuá»™c Tá»± phần, sau là trình bà y vá» Lợi tha. 8) Thuyết vá» Tháºp Hạnh do thiện căn sai biệt của chúng sinh, khiến cho chúng sinh luyện táºp há»c há»i; 9) Tùy theo căn khà trao cho pháp; 10) Tổng quát để kết luáºn. Những câu trên Ä‘á»u dá»±a theo phần Nhân mà nói, cho nên cùng gá»i là Chủng, lại vốn là phần vị của chủng tánh. Trong phần chÃnh thức trùng tụng, bảy chữ-năm chữ trong Phạm bản không có sai khác, Ä‘á»u dùng bốn câu là m má»™t tụng, tổng cá»ng có 101 kệ mà thôi. Trong nà y, kệ tụng cùng vá»›i trÆ°á»ng hà ng trÆ°á»›c đây có trạng thái văn không nhÆ° nhau, sÆ¡ lược luáºn vá» năm trÆ°á»ng hợp: TrÆ°á»›c thì dá»±a theo phần vị từ đầu đến cuối trải rá»™ng ra mà nói, nay thì tụ lại dung hòa vá»›i trÆ°á»›c mà nói khiến cho không còn đầu cuối, vì váºy trong má»—i má»™t hạnh có đủ tất cả các hạnh. TrÆ°á»›c dá»±a theo hà nh riêng biệt, ở đây trình bà y vá» hà nh rá»™ng khắp, bởi vì hai văn rá»™ng khắp và riêng biệt vô ngại hiển bà y lẫn nhau. TrÆ°á»›c chỉ dá»±a theo nhân, ở đây gồm chung hà nh của quả, bởi vì nhân quả viên dung là pháp môn Pháp giá»›i của hạnh nà y. TrÆ°á»›c dá»±a theo Äồng giáo thâu nhiếp căn báºc Trung ấy, nay hiển bà y vá» Biệt giáo phủ khắp căn thông hiểu báºc Thượng nà y, bởi vì Äồng-Biệt vô ngại vốn là má»™t Viên giáo. TrÆ°á»›c dá»±a theo biện tà i không xen tạp, ở đây dá»±a theo biện tà i tùy ý, thuyết giảng không cần thứ tá»±, ngôn từ không gián Ä‘oạn. Trong văn có hai: Má»™t, Có năm kệ ca ngợi công đức của Pháºt khiến cho ngÆ°á»i nguyện cầu; Hai, Từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng nhất thiết…†trở xuống là tụng vá» hạnh của Bồ-tát khiến cho ngÆ°á»i luyện táºp há»c há»i, hiển bà y trong phần vị nà y vốn có đủ hai hạnh thuá»™c nhân quả. Lại là do Pháºt gia há»™ mà thuyết giảng, cho nên trÆ°á»›c là ca ngợi Pháºt do hạnh mà thuyết giảng, sau là tụng vá» hạnh. Trong phần má»™t có hai: Hai tụng ca ngợi Pháºt Lô-xá-na, vốn là Hóa chủ nÆ¡i nà y. Trong đó đầu là má»™t kệ ca ngợi vá» trà Vô cấu-Vô quái ngại của Pháºt; tiếp là hai câu ca ngợi vỠđức thù thắng rá»™ng lá»›n của Pháºt; sau cuối là hai câu ca ngợi Pháºt chứng hạnh tròn vẹn thanh tịnh. Ca ngợi chÆ° Pháºt mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, bởi vì là giúp đỡ gia há»™. Trong đó đầu là má»™t kệ hiển bà y vá» quả đầy đủ hai trang nghiêm, nghóa là Giải chân tháºt-Tuệ sâu xa, phÆ°á»›c thù thắng không gì sánh bằng, quả đầy đủ nhanh chóng đến cùng; tiếp là má»™t kệ vá» Bi chân tháºt là m lợi Ãch rá»™ng rãi; sau cùng là má»™t kệ hiển bà y vá» Trà đức và Äoạn đức bằng nhau. Trong phần hai là tụng vá» hạnh của Bồ-tát, có ba: 1) Sáu kệ bảy chữ tụng vá» hạnh nghiệp không nghó bà n, rá»™ng lá»›n nhÆ° pháp giá»›i, cứu cánh nhÆ° hÆ° không trong phần Căn bản trÆ°á»›c đây; 2) Từ “Cú cú quảng phân biệt…†trở xuống tụng vá» Tháºp Hạnh sai biệt trong phần Thuyết giảng trÆ°á»›c đây; 3) Bốn kệ cuối cùng là kết luáºn ca ngợi hiển bà y vá» thù thắng. Trong phần má»™t là sáu kệ hiển bà y vá» sáu loại hạnh nghiệp Ä‘á»u không thể nghó bà n: Má»™t kệ đầu là hạnh vá» thấy Pháºt lìa xa hÆ° vá»ng; hai là hạnh vá» thấy lý thà nh tá»±u đức; ba là hạnh vá» không dụng công rá»™ng lá»›n; bốn là hạnh vá» Tịch-Dụng vô ngại; năm là hạnh vá» Nguyện kiên cố tôn quý thù thắng; sáu là hạnh vá» thâu nhiếp phần vị nhiá»u môn hạnh; Ä‘á»u là má»™t kệ tụng hiển bà y có thể biết. Trong phần hai là tụng vá» mÆ°á»i hạnh trÆ°á»›c đây: Äầu là má»™t kệ tổng quát nói vá» mÆ°á»i hạnh. Sau là trong hiển bà y riêng biệt: Thứ nhất có sáu kệ tụng vá» hạnh Hoan Há»·, trong đó: Äầu là ba kệ vá» Vô úy thÃ, má»™t là lìa bá» giết hại là m lợi Ãch cho chúng sinh, hai là cứu giúp nghèo khổ khiến cho yên vui, ba là lá»i nói và ý nghó chịu Ä‘á»±ng phiá»n muá»™n. Tiếp là hai kệ vá» Pháp thÃ, má»™t là suy xét nghóa lý, hai là giảng giải khuyên dạy. Sau là má»™t kệ vá» Tà i thÃ. Trăm phÆ°á»›c, trong kinh Niết Bà n nói: “Năm phẩm Hạ-Trung-Thượng-Thượng Trung-Thượng Thượng trong tâm Ä‘á»u tu mÆ°á»i thiện, thì trở thà nh 50, bắt đầu tu là 50, tu đến cuối cùng cÅ©ng nhÆ° váºy, cho nên có 100 phÆ°á»›c, 100 phÆ°á»›c trang nghiêm má»™t tÆ°á»›ng.†Thứ hai từ “Thiện nháºp…†trở xuống có năm kệ tụng vá» hạnh nhiêu Ãch, trong đó: Äầu là 1 kệ tụng vá» Luáºt nghi giá»›i, đó là lá»—i lầm không thể nà o lay Ä‘á»™ng. Tiếp là hai kệ tụng vá» Nhiếp thiện pháp giá»›i, má»™t là thuáºn theo pháp hà nh, hai là lìa xa hai hà nh. Tiếp là má»™t kệ rưỡi tụng vá» Nhiếp chúng sinh giá»›i, má»™t là nÆ¡i giáo hóa, ná»a kệ là hạnh giáo hóa. Sau cuối là ná»a kệ tổng quát kết luáºn vá» ba Tụ. Thứ ba từ “Trà tuệ bất khả lượng…†trở xuống có bốn kệ tụng vá» hạnh không sân háºn, trong đó: Äầu là má»™t kệ vá» Nhẫn nại tÆ° duy pháp hiểu biết thù thắng. Tiếp là hai kệ vá» Nhẫn nại yên tâm chịu Ä‘á»±ng khổ sở, đó là lúc tá»± mình tu hà nh có những khổ Ä‘au có thể chịu được; má»™t là Nhẫn nại ná»—i khổ của tâm, ná»a kệ trÆ°á»›c nêu ra pháp đã tu, tâm không lÆ°á»i nhác là trình bà y vá» Nhẫn nại là m cho tâm yên ổn; hai là Nhẫn nại ná»—i khổ của thân, cÅ©ng ná»a kệ trÆ°á»›c nêu ra pháp đã tu, thân thá»±c hà nh không trở ngại là trình bà y vá» Nhẫn nại là m cho thân yên ổn. Tiếp là má»™t kệ vá» Nhẫn nại ngÆ°á»i khác không là m lợi Ãch, ná»a kệ trÆ°á»›c nêu ra cảnh đã Nhẫn nại, Bồ-tát Ä‘á»u cứu giúp là nêu ra lợi Ãch trở thà nh có hại chÃnh thức trình bà y vá» có năng lá»±c Nhẫn nại. Thứ tÆ° từ “Tu táºp Pháºt pháp…†trở xuống có năm kệ tụng vá» hạnh Vô táºn, trong đó: Äầu là hai kệ vá» Gia hạnh tinh tiến, má»™t là tụng vá» mÆ°á»i câu nhÆ° chịu khó tu tinh tiến… trÆ°á»›c đây, hai là tụng vá» muốn biết rõ Căn-Dục-Tánh… của chúng sinh cho nên tu hà nh tinh tiến trÆ°á»›c đây. Tiếp là má»™t kệ vá» Bị giáp tinh tiến, tụng vá» vì chúng sinh nháºn chịu khổ Ä‘au của địa ngục… trÆ°á»›c đây. Sau là hai kệ vá» Vô yếm túc tinh tiến, má»™t là ánh sáng trà tuệ là m lợi Ãch cho tất cả chúng sinh, hai là thần lá»±c thÆ°á»ng là m lợi Ãch cho chúng sinh mà không hỠđầy đủ. Thứ năm “Thiện giải…†trở xuống có hai kệ tụng vá» hạnh lìa xa si loạn, trong đó: Äầu là má»™t kệ vá» Hiện pháp lạc trú thiá»n, ná»a kệ trÆ°á»›c là gia hạnh, tụng vá» phân biệt sắc pháp thế gian trÆ°á»›c đây, nhÆ° kinh luáºn…; ná»a kệ sau là trú trong Äịnh trình bà y vá» Tuệ là m sáng tá» lìa xa ngu si, không lay Ä‘á»™ng là hiển bà y vá» lìa xa tán loạn. Sau là má»™t kệ dẫn đến công đức của thiá»n, Vô táºn địa là tụng vá» nghe và tiếp nháºn Chánh pháp cho đến nhiá»u kiếp không lui sụt quên mất… trÆ°á»›c đây. Thứ sáu từ “Vô lượng…†trở xuống có hai kệ tụng vá» hạnh Thiện hiện, trÆ°á»›c là Chánh Thể của gia hạnh lược qua không tụng; trong Háºu đắc trÃ, má»™t là Äại Trà thuá»™c Tá»± hà nh tụng vá» nhÆ°ng cÅ©ng không rá»i bá» tâm Bồ-Ä‘á»â€¦ trÆ°á»›c đây, hai là Äại Bi thuá»™c Lợi tha tụng vá» không rá»i bá» giáo hóa chúng sinh tăng thêm Äại Từ… trÆ°á»›c đây. Thứ bảy từ “Pháºt cam lộ…†trở xuống có bốn kệ tụng vá» hạnh Vô trÆ°á»›c, trong đó: Äầu là má»™t kệ tụng vỠđược tháºt sá»± thá» ký trÆ°á»›c đây, bởi vì PhÆ°Æ¡ng tiện Ä‘á»™ đầy đủ trong nà y, cho nên nói là cứu cánh. Tiếp là má»™t kệ tụng vá» Bi niệm chúng sinh… trÆ°á»›c đây. Sau là hai kệ tụng vá» tâm không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i ngôn ngữ đạo lý trÆ°á»›c đây. Thứ tám từ “An trú…†trở xuống có tám kệ tụng vá» hạnh Tôn trá»ng, trong đó: Äầu là má»™t kệ tụng vá» hiểu sâu xa Pháp giá»›i trú-Vô tÆ°á»›ng trú trÆ°á»›c đây; tiếp là má»™t kệ tụng vỠở vô lượng kiếp thá»±c hà nh Bồ-tát đạo không nghó đến những khổ Ä‘au mà sinh tâm lo buồn… trÆ°á»›c đây; tiếp là hai kệ vá» dùng ánh mắt rá»™ng khắp thấy Pháºt, cÅ©ng là tụng vá» giống nhÆ° chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i… trÆ°á»›c đây; tiếp là má»™t kệ vá» giải thoát nhanh cháºm, là Giải thoát Bất tÆ° nghị cÅ©ng được, tụng vá» không phải là cứu cánh-không phải là không cứu cánh… trÆ°á»›c đây; tiếp là má»™t kệ tụng vá» nếu có chúng sinh nà o thấy nghe cung kÃnh thì Ä‘á»u được an trú không thối chuyển… trÆ°á»›c đây; tiếp là má»™t kệ tụng vá» tâm thÆ°á»ng yêu thÃch diệu pháp của chÆ° Pháºt trÆ°á»›c đây; sau cuối là 1 kệ tụng vá» không lìa xa má»™t chúng sinh-đắm theo nhiá»u chúng sinh… trÆ°á»›c đây. Thứ chÃn từ “Cụ túc trÃ…†trở xuống có ba kệ tụng vá» hạnh Thiện pháp, trong đó: Äầu là má»™t kệ tụng vá» Trì thà nh tá»±u hồ pháp trong là nh…; tiếp là má»™t kệ tụng vá» Thuyết và Vấn đáp thà nh tá»±u…; sau cuối là má»™t kệ dá»±a và o Äịnh hiện thân tụng vá» thân sắc và ng ròng và mÆ°á»i thân… trÆ°á»›c đây. Thứ mÆ°á»i từ “Cứu cánh…†trở xuống có 46 kệ tụng vá» hạnh Chân tháºt trÆ°á»›c đây, trong đó phân năm: Má»™t, Có ba kệ tụng vá» tổng quát, đầu là má»™t kệ vá» Nhẫn trà vượt qua tất cả; tiếp là hai kệ vá» thân-Ä‘á»™ vô ngại, má»™t kệ vá» NhÆ° ý thông, má»™t kệ vá» Huyá»…n thông. Hai, Có bảy kệ tụng vá» lá»i nói và việc là m tÆ°Æ¡ng Æ°ng trÆ°á»›c đây, trong đó: Äầu là ba kệ tụng vá» Trà của Tháºp Lá»±c đã thà nh tá»±u, tiếp là má»™t kệ tụng vá» lá»i nói và việc là m Ä‘Ãch thá»±c không hÆ° dối, sau là ba kệ tụng vá» tiến và o Pháºt tánh ba Ä‘á»i và thiện căn… Ba, Từ “Thâm nháºp trà hải…†trở xuống có 12 kệ tụng vá» dá»±a và o lá»i thá» phát khởi thá»±c hà nh, nhÆ° lá»i nói thâu nhiếp chúng sinh trÆ°á»›c đây. Văn trên tóm lược, trong nà y mở rá»™ng. Trong đó: Äầu là ba kệ trao cho pháp nhãn-pháp vÅ©; tiếp là hai kệ vá» TÃn kiên cố biết tâm giáo hóa; tiếp từ “Bất tư…†trở xuống là bốn kệ hiển bà y vá» ba nghiệp tá»± tại giáo hóa; tiếp là hai kệ vá» biết căn trao cho pháp; sau cuối là má»™t kệ kết luáºn ca ngợi hiển bà y thù thắng. Bốn, Từ “Bỉ trà vô dữ đẳng…†trở xuống có chÃn kệ tụng vá» nhân đã thà nh tá»±u đức đầy đủ trÆ°á»›c đây, trong đó: Äầu là bốn kệ vá» hai trang nghiêm-hai Lợi đầy đủ; sau là năm kệ vá» ba nghiệp-hai Dụng cao nhất, má»™t là thân, hai là ý, ba là ngữ, bốn là Dụng của thân, năm là Dụng của ngữ dụng. NhÆ° thứ tá»± nên biết, văn trên đây là Nghóa thân-Vị thân không thể cùng táºn của Bồ-tát nà y. Năm, Từ “Tu táºp Pháºt giải thoát…†trở xuống có 15 kệ tụng vỠđức của quả Pháºt đã thà nh tá»±u trÆ°á»›c đây, trong đó có hai: Äầu là bảy kệ riêng biệt tụng vá» văn trên; sau là tám kệ gồm chung tụng vỠđức ấy. Trong phần đầu: Äầu là má»™t kệ tụng vá» thà nh tá»±u Vô ngại giải thoát-Vô úy hùng mạnh giữa loà i ngÆ°á»i… của NhÆ° Lai trÆ°á»›c đây; tiếp là má»™t kệ tụng vá» Ä‘oạn tuyệt dòng chảy sinh tá», hòa và o biển trà tuệ, là m lợi Ãch cho chúng sinh…; tiếp ba kệ vá» tám tÆ°á»›ng luôn luôn vắng lặng là tụng vá» táºn cùng biển rá»™ng phÆ°Æ¡ng tiện của chÆ° Pháºt trÆ°á»›c đây; tiếp là má»™t kệ tụng vá» quán sát không hai nÆ¡i… trÆ°á»›c đây; tiếp là má»™t kệ tụng vá» bảo vệ Chánh pháp của ba Ä‘á»i chÆ° Pháºt trÆ°á»›c đây. Trong phần sau gồm chung tụng vỠđức của hạnh nà y, trong đó có tám kệ: Äầu là bốn kệ vá» hai Lợi thà nh tá»±u đầy đủ đức, trong ba kệ trÆ°á»›c vá» Tá»± lợi, đầu là má»™t kệ ca ngợi vá» Sắc căn thù thắng, chỉ ca ngợi vá» mắt-tai và thân, bởi vì là tánh chung mà không bà n đến mÅ©i- lưỡi; tiếp là hai kệ ca ngợi vá» tâm thù thắng, má»™t kệ vá» Tuệ, má»™t kệ vá» Äịnh; lại kệ đầu ca ngợi chung là ca ngợi vá» trÃ, kệ sau ca ngợi vá» Äịnh-ca ngợi vá» Tuệ. Sau cuối là má»™t kệ vá» Lợi tha. Tiếp từ “Nhất thiết tri kiến…†trở xuống là bốn kệ vỠđức thù thắng của ba nghiệp, má»™t là nÆ¡i sinh thù thắng, hai là ngôn tá»± biện tà i thù thắng, ba là ánh sáng nÆ¡i thân thù thắng, bốn là ứng vá»›i cÆ¡ thù thắng. Trong phần ba là bốn kệ cuối cùng tổng quát kết luáºn vá» Tháºp Hạnh, ca ngợi để hiển bà y vá» thù thắng, có thể biết. ---------------------------- <è©ž>Phẩm 18: THẬP VÔ TẬN TẠNG</è©ž> GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Nêu ra ngÆ°á»i phân biệt vá»›i pháp cho nên nói là Tháºp Tạng của Bồ-tát; không phải là ngÆ°á»i và pháp kết lợp là m Ä‘á» mục, nghóa là mÆ°á»i loại nà y là pháp đã thá»±c hà nh của các Bồ- tát. Tháºp Tạng của Bồ-tát, là dá»±a và o chủ mà láºp thà nh tên gá»i. Má»™t, Dá»±a và o số tròn vẹn đầy đủ thì nói là Tháºp, hà m chứa thâu nhiếp tÃch tụ sinh ra gá»i là Tạng, trong má»—i má»™t Tạng nà y hà m chứa Thể của pháp giá»›i không có phạm vi giá»›i hạn, cho nên nói là Vô Táºn. Hai, Má»—i má»™t Tạng Ä‘á»u thâu nhiếp tất cả hà nh tÆ°á»›ng, cho nên nói là Vô Táºn. Ba-Má»—i má»™t Tạng Ä‘á»u có thể sinh ra quả đức không há» có cạn hết, cho nên nói là Vô Táºn. Vô Táºn tức là Tạng, là Trì nghiệp thÃch. Dá»±a theo mÆ°á»i Äá»›i số, Bồ-tát là Y chủ thÃch, ba cách giải thÃch có thể biết. à ÄƯA RA có năm nghóa: Bởi vì giải đáp câu há»i vá» Tháºp Tạng ở Phổ Quang ÄÆ°á»ng. TrÆ°á»›c đây trình bà y vá» Chánh vị, nay dá»±a và o phần vị phát khởi thá»±c hà nh, giống nhÆ° phẩm Phạm Hạnh ở phần trên. TrÆ°á»›c đây trình bà y dá»±a theo hạnh riêng biệt của phần vị, nay phân rõ tất cả hạnh từ đầu đến cuối. TrÆ°á»›c đây thà nh láºp phần vị của hà nh, nay phân rõ đối trị là m cho hà nh ấy thanh tịnh, giống vá»›i Tháºp Hạnh nhÆ° TÃn… ở Tháºp Äịa. TrÆ°á»›c đây là Tá»± phần cứu cánh, nay Thắng tiến hÆ°á»›ng vá» sau, giống nhÆ° phẩm Minh Pháp ở phần trên, dá»±a theo câu há»i nên ở sau Hồi HÆ°á»›ng. Nay ở đây phân rõ thì Tạng chỉ có hai nghóa, dá»±a theo nghóa vá» tÃch lÅ©y thì ở sau Tháºp Hạnh, dá»±a theo nghóa vá» sinh ra thì ở sau Hồi HÆ°á»›ng, nghóa gồm chung hai nÆ¡i, há»i đáp hiển bà y lẫn nhau. TRONG TÔNG Ä‘Æ°a ra hai môn: Má»™t- Phân rõ chung vá» nghóa của Tạng, hoặc má»™t giống nhÆ° má»™t pháp giá»›i Tạng; hoặc hai đó là Äại- Tiểu; hoặc ba đó là Khế kinh… cùng vá»›i Tam thừa…; hoặc bốn là thêm Tạp Tạng; hoặc năm đó là Danh TÆ°á»›ng…; hoặc sáu đó là Äại-Tiểu Ä‘á»u có ba; hoặc chÃn đó là Äá»™c giác cÅ©ng có ba; hoặc mÆ°á»i nhÆ° phẩm Ly Thế Gian sau nà y; hoặc vô táºn nhÆ° phẩm nà y. Hai- Riêng biệt hiển bà y vá» Tông nà y, thì trong nà y chÃnh là mÆ°á»i loại hà nh pháp bao gồm trá»n vẹn trÆ°á»›c sau, đầy đủ hà nh đức pháp giá»›i Phổ Hiá»n là m Tông của Phẩm nà y. TRONG GIẢI THÃCH VÄ‚N, tất cả văn và nghóa tổng quát Ä‘Æ°a ra sáu môn: Má»™t, Nêu ra số lượng; Hai, Giải thÃch tên gá»i; Ba, Thể tánh; Bốn, Thâu nhiếp hạnh; Năm, Giải thÃch vá» tÆ°á»›ng; Sáu, Kết luáºn ca ngợi. Má»™t, Trong phần má»™t: Công Äức Lâm thuyết giảng bởi vì vốn là Há»™i chủ, lại vốn là biểu thị cho kiến láºp vá» các đức của hà nh pháp nà y. Ba Ä‘á»i cùng thuyết giảng, nghóa là Pháºt xuất hiện tuy khác mà cùng thuyết giảng vá» Tháºp Tạng, hiển bà y vá» mÆ°á»i loại hạnh của pháp giá»›i nà y, nhÆ° Ä‘Æ°á»ng Ä‘i của Äại VÆ°Æ¡ng, ba Ä‘á»i không có gì thay đổi, cho nên nói là cùng thuyết giảng. Hai, Giải thÃch tên gá»i: Tên gá»i tổng quát nhÆ° trÆ°á»›c. Trong riêng biệt: Má»™t, TÃn là đối vá»›i Tháºt đức có năng lá»±c nhẫn nại sâu sắc, mong muốn vui vá»›i tâm thanh tịnh là tánh; đối trị không tin, vui vá»›i thiện là nghiệp. Vì váºy hà m chứa thâu nhiếp sinh ra các đức, cho nên gá»i là Tạng, là Trì nghiệp thÃch. Xuống dÆ°á»›i Ä‘á»u giống nhÆ° váºy. Hai, phòng ngừa Ä‘iá»u sai trái gá»i là Giá»›i, ba nghiệp thiện là tánh; ngăn Ä‘iá»u ác là m Ä‘iá»u thiện là nghiệp. Ba, Tà m là dá»±a và o lá»±c của tá»± pháp, kÃnh trá»ng Hiá»n thiện là tánh; đối trị Vô tà m, chấm dứt là m ác là nghiệp. Bốn, Quý là dá»±a và o lá»±c của thế gian, dá»… dà ng cá»± tuyệt bạo ác là tánh; đối trị Vô quý, chấm dứt là m ác là nghiệp. Năm, nuôi dạy há»c rá»™ng biết nhiá»u, Văn Tuệ là tánh; thông minh nhanh nhạy là nghiệp. Sáu, bá» của mình giúp cho ngÆ°á»i, không tham lam suy nghó là tánh; phá bá» keo kiệt là nghiệp. Bảy, Tuệ là đối vá»›i cảnh sở quán, chá»n lá»±a là tánh; Ä‘oạn trừ nghi ngá» là nghiệp. Tám, Niệm là đối vá»›i cảnh đã từng luyện táºp, khiến cho tâm ghi nhá»› rõ rà ng không sai lạc là tánh, Äịnh dá»±a và o là nghiệp. ChÃn, Trì là do duy trì giữ gìn mà ghi nhá»›, Niệm Tuệ là tánh; trải qua thá»i gian dà i không quên là nghiệp. MÆ°á»i, Biện là khéo léo nói ra Ä‘iá»u đã duy trì, lấy Tuệ là m tánh; tùy theo căn cÆ¡ là nghiệp. Trong mÆ°á»i loại trên đây, TÃn-Tà m-Quý-Niệm-Tuệ, năm loại nà y Ä‘á»u ngay nÆ¡i Thể mà được tên gá»i, năm loại còn lại thuáºn theo công năng mà được tên gá»i, đó là Giá»›i-Thà lấy Dụng của Hà nh mà láºp thà nh tên gá»i, Văn-Trì-Biện lấy Dụng của Trà là m tên gá»i. Ba, Trong Thể tánh có hai môn: 1) Dá»±a theo TÆ°á»›ng, TÃn-Tà m- Quý là ba pháp trong 11 pháp thiện Ä‘á»u ngay nÆ¡i tá»± Thể là m tánh, Niệm-Tuệ là hai pháp trong năm biệt cảnh cÅ©ng ngay nÆ¡i tá»± Thể là m tánh, Giá»›i lấy TÆ° thiện của ba nghiệp và Biểu-Vô biểu là m tánh, Thà lấy TÆ° tÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i Vô tham là m tánh, dá»±a và o Trà Luáºn thì Trì lấy Äịnh-Tuệ là m tánh, hai loại Văn-Biện Ä‘á»u lấy Dụng của Tuệ là m tánh. Dá»±a theo Dung thông thì toà n bá»™ là hạnh của má»™t pháp giá»›i, tùy theo nghóa nói thà nh mÆ°á»i: Má»™t là nghóa vá» tánh pháp giá»›i tá»± lắng trong nhÆ° Thanh Thủy châu. Hai là nghóa vá» tánh pháp giá»›i tá»± lìa xa lá»—i lầm. Ba và bốn Ä‘á»u là nghóa vá» tánh pháp giá»›i có năng lá»±c diệt trừ lá»—i lầm. Năm là nghóa vá» pháp giá»›i thâu nhiếp đức rá»™ng nhiá»u. Sáu là nghóa vá» tá»± tánh pháp giá»›i buông xả. Bảy là nghóa vá» tá»± tánh pháp giá»›i hiểu biết thông suốt. Tám là nghóa vá» tá»± tánh pháp giá»›i soi chiếu rõ rà ng. ChÃn là nghóa vá» tá»± Thể pháp giá»›i tùy ý duy trì. MÆ°á»i là nghóa vá» pháp giá»›i tùy duyên ứng cÆ¡. Vì thế cho nên má»™t pháp giá»›i là tánh. Bốn- Thâu nhiếp hạnh Ä‘Æ°a ra bảy môn: Dá»±a theo Tá»± lợi-Lợi tha để phân biệt: Luáºn riêng biệt thì chÃn loại trÆ°á»›c là Tá»± lợi, má»™t loại sau là Lợi tha; luáºn tổng quát thì Ä‘á»u có đủ hai hạnh. Dá»±a theo căn bản-đầu ngá»n để phân biệt: Má»™t loại đầu là hạnh căn bản, cho nên trÆ°á»›c đây nói TÃn là căn bản của đạo, mẹ của công đức…, còn lại Ä‘á»u dá»±a và o mà thà nh tá»±u vốn là đầu ngá»n. Dá»±a theo Chánh-Trợ để phân biệt: Tuệ là Chánh, còn lại là Trợ. Dá»±a theo giúp đỡ-dẫn dắt để phân biệt: Tuệ là có năng lá»±c dẫn dắt, còn lại là thụ Ä‘á»™ng được dẫn dắt; còn lại là có năng lá»±c giúp đỡ, Tuệ là thụ Ä‘á»™ng để giúp đỡ. Dá»±a theo tà i sản-canh giữ để phân biệt: Bảy loại trÆ°á»›c tức là bảy Thánh tà i, do Niệm-Trì canh giữ bảo vệ khiến cho không tổn thất, do Biện mua bán khiến cho được tăng trưởng. Dá»±a theo hà nh tÆ°á»›ng để phân biệt: Bốn loại trÆ°á»›c là hạnh lìa xa lá»—i lầm, má»™t là căn bản, hai là phòng ngừa lá»—i lầm chÆ°a khởi lên, ba và bốn là diệt hết lá»—i lầm đã khởi lên; sáu loại còn lại là hạnh tu táºp pháp thiện, Văn là bắt đầu tu, ThÃ-Tuệ là tiếp tục tu, sáu Äá»™ là đá»u tu, nêu ra loại đầu-nêu ra loại sau, những loại trung gian có thể biết. Ba loại sau là tu đến cuối cùng, hai loại đầu là Tá»± thuần thục, má»™t loại sau là Hóa tha. Dá»±a theo thứ tá»± sinh khởi để phân biệt: TÃn là ban đầu tiến và o pháp, cho nên trÆ°á»›c phải phân rõ. Dá»±a và o TÃn khởi Hạnh, lìa xa lá»—i lầm là trÆ°á»›c tiên, cho nên tiếp theo trình bà y vá» Giá»›i. Giá»›i hoặc có phạm và o thì sinh tâm Tà m-Quý sâu sắc, trang nghiêm giá»›i hạnh khiến cho sáng ngá»i, vì thế nói là có hai pháp thiện có thể cứu giúp lá»—i lầm của chúng sinh. Äã phòng ngừa lìa xa mong má»i tăng thêm phẩm thiện, thì cần phải lấy sá»± nghe rá»™ng biết nhiá»u là m đầu tiên. Bởi vì mong cầu được nghe, thì cần phải buông xả trong ngoà i của mình. Äã quên mình vì pháp, thì chắc chắn Chánh Tuệ hiện rõ trÆ°á»›c mắt. Chánh Tuệ đã hiện rõ, thì nhất định Chánh Niệm phải sáng tá» thêm. Chánh Niệm đã sáng tá», thì nhất định ghi nhá»› giữ gìn phải là m cho lâu dà i. Giữ gìn đã không quên, thì nhất định phải biện luáºn giảng giải cho ngÆ°á»i khác, khiến cho Tá»± lợi-Lợi tha tròn vẹn má»›i là cứu cánh. Năm, Trong giải thÃch vá» tÆ°á»›ng: Giải thÃch vá» mÆ°á»i Tạng nà y tức là mÆ°á»i Ä‘oạn. Ngay trong Ä‘oạn thứ nhất là Tạng TÃn có bốn, đó là nêu ra-giải thÃch-kết luáºn-ca ngợi. Trong giải thÃch có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» tÆ°á»›ng tu, sau từ “Thà nh tá»±u nhÆ° thị vô lượng…†trở xuống là trình bà y vá» tu thà nh tá»±u. Trong phần trÆ°á»›c có ba: Má»™t là trình bà y vỠđối vá»›i pháp khởi TÃn; hai là trình bà y nhá» và o TÃn cho nên nghe pháp không sợ hãi; ba từ “Hà dó…†trở xuống là giải thÃch vá» nguyên cá»› không sợ hãi. Lại giải thÃch: Äầu là tin vá» Lý pháp, tiếp là tin vá» Giáo pháp, sau là tin vá» Quả pháp. Trong phần má»™t, TÃn có mÆ°á»i pháp, trong đó: Äầu là ba TÃn thuá»™c Sở chấp Vô tÆ°á»›ng, Không nghóa là tình có mà lý không có gá»i là Không, Không không có tÆ°á»›ng Không gá»i là Vô tÆ°á»›ng, Vô tÆ°á»›ng cho nên không có gì nguyện cầu. Tiếp là ba TÃn thuá»™c Y tha Vô sinh, má»™t là Duyên khởi vô tác, hai là NhÆ° huyá»…n không tháºt, ba là không có Thể tá»± giữ lấy. Sau là bốn TÃn thuá»™c Viên thà nh Vô tánh, má»™t là tánh đức Vô lượng, hai là thù thắng cho nên Vô thượng, ba là sâu xa không thể đến được, bốn là thÆ°á»ng không thể sinh ra. Lại trong phần đầu là tất cả pháp, lượng không thể đạt được, trên cÅ©ng không thể đạt được tÆ°á»›ng trên, văn nói tÆ°á»›ng trên không thể đạt được cho nên gá»i là Vô thượng; là nói đến nghóa nà y. Trong phần hai là nhá» và o TÃn cho nên nghe pháp không sợ hãi, trong đó có mÆ°á»i câu: Äầu là hai câu không sợ hãi đối vá»›i pháp thù thắng trên cao, tiếp là bốn câu không sợ hãi đối vá»›i pháp rá»™ng nhiá»u. Thế nà o là đã giáo hóa? Äó là chúng sinh giá»›i. Dùng pháp gì để giáo hóa? Äó là pháp giá»›i. Giáo hóa nÆ¡i nà o? Äó là táºn cùng hÆ° không giá»›i. Giáo hóa Ä‘Æ°a và o nÆ¡i nà o? Äó là Niết-bà n giá»›i. Sau cuối là bốn câu không sợ hãi đối vá»›i pháp xa rá»™ng, đó là ba Ä‘á»i hòa và o kiếp là m mÆ°á»i Ä‘á»i. Không nghó bà n trong mÆ°á»i câu nà y có hai nghóa: Má»™t là không há» có gì mà nói là có, vì váºy không phải là có thể có, không có gì có thể nghó bà n; hai là mÆ°á»i pháp nhÆ° váºy Ä‘á»u vô biên vô táºn, không phải là trà của phần vị khác có thể biết được, cho nên nói là không nghó bà n. CÅ©ng nhá» và o hai TÃn cho nên nghe mà không kinh sợ: Má»™t là nhá» và o TÃn thông hiểu vá» lý của ba Tánh-ba Vô tánh, cho nên nghe môn thứ nhất mà không kinh sợ; hai là nhá» và o TÃn trà Pháºt bình đẳng vô lượng vô biên, đây đã là trà Pháºt nháºn biết thì mình cÅ©ng tùy theo TÃn, cho nên nghe môn thứ hai mà không kinh sợ. Nghóa thứ nhất nhÆ° trÆ°á»›c hiển bà y, nghóa thứ hai trong giải thÃch là m sáng tá». Trong phần ba là giải thÃch: TrÆ°á»›c là nêu ra, sau là giải thÃch. Trong giải thÃch, má»™t câu đầu hiển bà y vá» tâm tin Pháºt kiên cố, câu tiếp trình bà y vá» mÆ°á»i pháp trÆ°á»›c đây là do trà Pháºt nháºn biết, cho nên nói là Pháºt nháºn biết nhÆ° váºy. Cảnh rá»™ng lá»›n ấy Äức Pháºt là m sao nháºn biết? Bởi vì trà Pháºt cÅ©ng vô táºn vô biên nhÆ° cảnh ấy, cảnh ấy Äức Pháºt đã nháºn biết, Bồ-tát tin theo Pháºt cho nên không kinh sợ. Từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng…†trở xuống giải thÃch vá» trà Pháºt là nguyên cá»› đáng tin: Má»™t là Äại Dụng không hÆ° rá»—ng cho nên đáng tin; hai từ “Bỉ chÆ° Pháºt…†trở xuống trình bà y vá» Thể không có thêm bá»›t cho nên đáng tin. Trong đó có mÆ°á»i pháp hay không? Văn nà y hiển bà y vá» trà Pháºt không phải là pháp sinh diệt giống nhÆ° vô vi. Trong phần sau là tu thà nh tá»±u TÆ°á»›ng, có hai: Má»™t, má»™t câu tổng quát vá» nÆ°Æ¡ng theo NhÆ° Lai thừa hÆ°á»›ng đến quả Pháºt. Hai, trong riêng biệt hiển bà y có hai: TrÆ°á»›c là thà nh tá»±u Thể của hà nh có tám câu: 1) Xứng vá»›i TÃn cho nên vô biên, 2) Thể kiên cố không lui sụt, 3) TÃn không xen tạp cho nên gá»i là không rối loạn, 4) Duyên không có thể ngăn cản, 5) TÃn sâu sắc lìa xa tÆ°á»›ng, 6) TÃn từ Tuệ phát khởi. Kinh Niết Bà n nói từ Văn Tuệ phát sinh. Lại nữa, TÃn có Tuệ gá»i là có căn, TÃn mà không có Tuệ thì lá»›n thêm Vô minh, Tuệ mà không có TÃn thì lá»›n thêm Tà kiến, cho nên TÃn và Tuệ đầy đủ thì má»›i có thể tiến và o pháp. LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn quyển thứ 11 nói: “Bởi vì Bồ-tát tá»± chứng vá» Thà cho nên thá»±c hà nh vá» ThÃ, không bởi vì tin theo ngÆ°á»i khác mà thá»±c hà nh vá» ThÃ. TÃn trÆ°á»›c có căn cho nên trở thà nh TÃn, TÃn sau không có căn cho nên không trở thà nh TÃn.†7) Thuáºn theo giống nhÆ° Cổ Thánh, 8) Pháp của gia nghiệp vốn nhÆ° váºy. Sau là hiển bà y công năng của hạnh, có bốn câu: 1) Có năng lá»±c bảo vệ Chánh pháp; 2) Có năng lá»±c tăng thêm vá» nhân; 3) Có năng lá»±c thuáºn theo quả; 4) Äức từ Pháºt sinh ra. Từ “Thị danh…†trở xuống là kết luáºn. Từ “Trú thá»â€¦â€ trở xuống là ca ngợi có hai Lợi, có thể biết. Trong Ä‘oạn thứ hai là Tạng Giá»›i có ba, đó là nêu ra-giải thÃch-kết luáºn. Trong giải thÃch có hai: TrÆ°á»›c là đưa ra mÆ°á»i chÆ°Æ¡ng, sau là nhắc lại từng chÆ°Æ¡ng má»™t để mở rá»™ng giải thÃch. Quang Thống nói: “Má»™t chÆ°Æ¡ng đầu là Nhiếp chúng sinh giá»›i, tám chÆ°Æ¡ng tiếp là Nhiếp thiện pháp giá»›i, má»™t chÆ°Æ¡ng sau là Luáºt nghi giá»›i.†Lại trong chÆ°Æ¡ng thứ hai, không thá» các giá»›i quạ gà nai chó… của ngoại đạo. Trong chÆ°Æ¡ng thứ tÆ°, bởi vì trÆ°á»›c không phạm cho nên sau không có nghi ngá» hối háºn. Dá»±a theo văn nà y, tá»±a nhÆ° ngÆ°á»i cố tình phạm tất cả giá»›i, xÆ°a kia đã từng gây ra năm tá»™i nghịch mà đến, đó là táºp khà ác của há». Lại kinh Niết Bà n nói: “Vì sao trì giá»›i? Bởi vì không hối háºn. Vì sao không hối háºn? Bởi vì hoan há»·. Vì sao hoan há»·? Bởi vì vui thÃch, cho đến bá»i vì đạt được Äại Niết-bà n.†Trong chÆ°Æ¡ng thứ năm, không ăn bÆ¡-muối… bởi vì trải qua tạo láºp; lại Ä‘oạn tuyệt gạo mè chỉ nuốt không khÃ… Ä‘á»u là pháp của ngoại đạo chế láºp. Trong chÆ°Æ¡ng thứ bảy, nếu dùng Äoạn kiến-ThÆ°á»ng kiến để trì giá»›i, thì tức là xen tạp Vô minh, cho nên gá»i là phạm giá»›i. Trong chÆ°Æ¡ng thứ tám, tà mạng hoặc có bốn loại: Má»™t là PhÆ°Æ¡ng khẩu thá»±c, hai là Ngưỡng khẩu thá»±c, ba là Duy khẩu thá»±c, bốn là Hạ khẩu thá»±c. Lại luáºn Tháºp Trú quyển thứ 2 nói: “Thế nà o gá»i là năm pháp tà mạng? Má»™t là cố ý là m khác ngÆ°á»i, hai là tá»± mình gần gÅ©i, ba là là m cho xao Ä‘á»™ng, bốn là ghìm xuống nâng lên, năm là dá»±a và o lợi mong cầu lợi. Má»™t là cố ý là m khác ngÆ°á»i, có ngÆ°á»i bởi vì tham cầu lợi dưỡng, cho nên hoặc ở chốn A-luyện-nhã, hoặc mặc nạp y, hoặc thÆ°á»ng khất thá»±c, hoặc má»™t lần ngồi ăn, hoặc thÆ°á»ng ngồi, hoặc sau bữa trÆ°a không uống nÆ°á»›c đặc, thá» những hạnh Äầu-Ä‘Ã nhÆ° váºy, dấy lên nghó rằng: NgÆ°á»i khác thá»±c hà nh những hạnh nà y được cung kÃnh cúng dÆ°á»ng, mình thá»±c hà nh những hạnh nà y có lẽ cÅ©ng được Ä‘iá»u đó. Bởi vì lợi dưỡng cho nên thay đổi oai nghi, gá»i là cố ý là m khác ngÆ°á»i. Hai là tá»± mình gần gÅ©i, có ngÆ°á»i vì tham lợi dưỡng mà đến nhà Äà n việt nói rằng: NhÆ° cha mẹ-anh chị em-thân thÃch của tôi không khác, nếu có cần thiết thì tôi có thể qua lại vá»›i nhau, nếu có việc là m thì tôi là m cho, tôi không kể xa gần có thể đến thăm há»i, tôi ở đây là vì tÆ°á»›ng chÃnh đáng mà thôi. Bởi vì tham cầu cúng dÆ°á»ng, đắm theo Äà n việt, mà luôn luôn dùng lá»i nói hoa mỹ dắt dẫn tâm ngÆ°á»i, nhÆ° váºy Ä‘á»u gá»i là tá»± mình gần gÅ©i. Ba là là m cho xao Ä‘á»™ng, có ngÆ°á»i không nghó đến tá»™i lá»—i của tham, mong muốn có được tiá»n bạc đồ váºt, dấy lên ý tưởng có được đồ váºt mà nói nhÆ° váºy: Bình bát nà y đẹp, hoặc y phục đẹp, hoặc móc cá»a đẹp, hoặc tá»a cụ đẹp, nếu mình có được thì có thể thá» dụng. Lại nói tùy ý có thể giúp cho. NgÆ°á»i nà y khó có được, lại đến nhà Äà n việt nói ra lá»i nà y: Nhà ông cÆ¡m canh bánh thịt thÆ¡m ngon, y phục lại đẹp, nên cúng dÆ°á»ng cho tôi. Mình vì gần gÅ©i đã lâu, chắc chắn sẽ được cho. Hiện bà y rõ rà ng tÆ°á»›ng tham nhÆ° váºy, thì gá»i là là m cho xao Ä‘á»™ng. Bốn là ghìm xuống nâng lên, có ngÆ°á»i vì tham lợi dưỡng cho nên nói vá»›i Äà n việt rằng: Ông tháºt là keo kiệt, hãy còn không thể nà o gi- úp cho cha mẹ-anh chị em-vợ con thân thÃch của mình, thì ai có thể có được đồ váºt của ông? Äà n việt hổ thẹn vá»™i và ng Ä‘em cho. Lại đến nhà khác nói ra lá»i nà y: Ông có phÆ°á»›c đức có được thân ngÆ°á»i không trống rá»—ng, A-la-hán thÆ°á»ng ra và o nhà ông, cùng đứng ngồi trò chuyện vá»›i ông. Dấy lên ý nghó nà y, Äà n việt hoặc sinh khởi tâm nà y: Lại không có ngÆ°á»i nà o khác ra và o nhà mình. Nhất định nói là chÃnh mình. Äây gá»i là ghìm xuống nâng lên. Năm là dá»±a và o lợi mong cầu lợi, có ngÆ°á»i lấy đồ váºt sinh hoạt được giúp đỡ nhÆ° bình bát, y Tăng-già -lê hoặc là tá»a cụ…, mang ra chỉ rõ nói vá»›i ngÆ°á»i: NhÆ° vua chúa quan lại và những ngÆ°á»i cao quý cho tôi váºt nà y. Dấy lên nghó rằng: Äà n việt hoặc có thể sinh tâm, vua chúa quan lại và những ngÆ°á»i cao quý kia hãy còn có thể cúng dÆ°á»ng, huống gì là mình mà không tặng cho ngÆ°á»i nà y hay sao? Dá»±a và o lợi nà y lại cầu lợi khác, cho nên nói là dá»±a và o lợi mong cầu lợi.†Trong chÆ°Æ¡ng thứ chÃn, kinh ChÆ° Pháp Vô Hà nh nói: “Nếu thấy ngÆ°á»i phá giá»›i thì không nói lá»—i lầm xấu ác của há», nên nghó rằng ngÆ°á»i ấy vá» lâu dà i cÅ©ng đạt được đạo. Há»i: Kinh Niết Bà n nói: “Thấy ngÆ°á»i phá giá»›i thì cần phải trách mắng Ä‘uổi ra ngoà i trú xứ, nên biết ngÆ°á»i nà y có được phÆ°á»›c vô lượng.†Văn nà y vì sao lại che chở không trách mắng, lẽ nà o là vì thâu nhiếp chúng sinh? Äáp: Kinh ấy dá»±a theo tâm Từ trách mắng khiến cho ăn năn hối lá»—i, bởi vì căn khà thuần thục; văn nà y dá»±a theo che chở ngÆ°á»i ấy, sợ rằng lại tăng thêm tâm ác, bởi vì căn chÆ°a thuần thục. Văn còn lại có thể biết. Äoạn thứ ba-thứ tÆ° là Tạng Tà m-Tạng Quý, kinh Niết Bà n nói: “Tà m là thẹn vá»›i trá»i, Quý là thẹn vá»›i ngÆ°á»i; Tà m là tá»± mình không là m ác, Quý là không dạy ngÆ°á»i khác là m ác; Tà m là bên trong tá»± mình hổ thẹn, Quý là hÆ°á»›ng vá» ngÆ°á»i mà bà y tá» lá»—i lầm.†Lại luáºn Câu Xá nói: “Vô tà m là nếu bị ngÆ°á»i thiện trách mắng, ở trong đó không thấy sợ hãi, thì gá»i là Vô tà m; Vô tu là không tôn trá»ng đối vá»›i công đức và ngÆ°á»i có công đức, tâm không có kÃnh sợ, gá»i là Vô tu.†Vô tu ấy là Vô quý. Kinh Bá»™ nói: “Quán xét tá»± thân do lá»—i lầm không hổ thẹn gá»i là Vô tu, quán xét thân khác do lá»—i lầm không hổ thẹn gá»i là Vô tà m.†Lại luáºn Du Già -Äối Pháp-Duy Thức v.v… Trong Tạng Tà m giải thÃch có ba: Má»™t, nghó đến lá»—i lầm Vô tà m của mình và ngÆ°á»i xÆ°a kia, trong đó trÆ°á»›c là mình-sau là ngÆ°á»i, lục thân đó là cha mẹ-anh em-vợ con là sáu. Hai, từ “Tá»± duy…†trở xuống là nêu ra lá»—i lầm tá»± nhắc nhủ mình. Ba, từ “Thị cố…†trở xuống là đÃch thá»±c tu táºp hạnh Tà m. Trong Tạng Quý có ba nghóa, giống nhÆ° Tà m có thể biết. Äoạn thứ năm là Tạng Äa Văn, trong giải thÃch có hai: TrÆ°á»›c là pháp đã há»c, sau từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là trình bà y vỠý của Há»c. Trong phần trÆ°á»›c cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c là đưa ra mÆ°á»i chÆ°Æ¡ng, sau là lần lượt giải thÃch. Trong mÆ°á»i chÆ°Æ¡ng, bốn chÆ°Æ¡ng đầu dá»±a theo 12 duyên sinh (tra tìm trong Du-già ), lý tháºt thì xuất thế gian cÅ©ng có lúc không có giữ lấy năm uẩn, nay thì giữ lấy uẩn tÃch táºp gánh nặng của khổ, cho nên là thế gian. Lại dá»±a theo Tiểu thừa cÅ©ng được. Lại năm phần Pháp thân vượt qua năm uẩn trÆ°á»›c đây, cho nên là xuất thế. Lại lý tháºt thì hữu vi trải qua tất cả phần vị khác, nay giữ lấy ba cõi và chúng sinh Ä‘á»u là việc là m của hoặc nghiệp, cho nên là hữu vi. Ở trong pháp Vô vi: 1) Khai hợp, hoặc chỉ nói là ba, đó là HÆ° không-Trạch diệt và Phi trạch diệt, đây là dá»±a theo Tiểu thừa. Hoặc nói là bốn, thêm và o Chân nhÆ°, nhÆ° luáºn Chưởng Trân nói. Hoặc nói là sáu, thêm và o Bất Ä‘á»™ng…, là Thiá»n thứ tÆ° và Diệt định, nhÆ° luáºn Bách Pháp… nói. Hai loại nà y dá»±a theo SÆ¡ giáo ban đầu mà nói. Hoặc nói là tám, ở trong Chân nhÆ° tách ra Chân nhÆ° thuá»™c pháp thiện, Chân nhÆ° thuá»™c pháp bất thiện, Chân nhÆ° thuá»™c pháp vô kÃ, nhÆ° Du Già -Äối Pháp nói. Äây là dá»±a theo SÆ¡ giáo cuối cùng mà nói. Trong bốn loại, Trạch diệt có hai nghóa: Má»™t, diệt trừ Hoặc chÆ°á»›ng gá»i là Trạch diệt; hai, diệt trừ Äịnh chÆ°á»›ng gá»i là Bất Ä‘á»™ng và Diệt định, vì thế cho nên tổng quát thâu nhiếp ở trong Trạch diệt. Trong tám loại, bởi vì muốn dần dần mở rá»™ng tất cả pháp Ä‘á»u là Chân nhÆ°, cho nên tách ra ba tánh nhÆ° thiện… để hiển thị vá» môn giải thÃch. 2) Giả tháºt, chỉ riêng Chân nhÆ° Vô vi là tháºt, còn lại Ä‘á»u là giả, bởi vì đối vá»›i giả mà kiến láºp nhÆ° trên, nhÆ° luáºn Pháºt Äịa nói v.v… Lại trong Chân nhÆ° cÅ©ng có hai: 1) An láºp bởi vì là TÆ°á»›ng phần; 2) Không phải là an láºp bởi vì không phải là Thức hiện bà y. Äầu là giả, sau là tháºt. Ba nghóa chuyển đổi khác nhau thì nhÆ° sáu Vô vi trong văn nà y: 1) Sá»± không có nÆ¡i chốn gá»i là hÆ° không; 2) Quả của tánh thanh tịnh gá»i là Niết-bà n; 3) Do đạo Vô gián thÆ°á»ng xuyên Ä‘oạn kiết mà đạt được gá»i là Số duyên diệt; 4) Duyên khác không khởi lên gá»i là Phi số duyên; 5) MÆ°á»i hai nhân duyên là Vô vi, theo luáºn Câu Xá-Tăng Kỳ Bá»™-Äá»™c Tá» Bá»™ Ä‘á»u nói mÆ°á»i hai nhân duyên là pháp Vô vi, bởi vì NhÆ° Lai xuất thế hay không xuất thế thì pháp nà y vẫn thÆ°á»ng trú. SÆ° thuá»™c Kinh Bá»™ phá bá» nhÆ° thuyết của bá»™ phái ấy. Vả lại, Pháp sÆ° Viá»…n dẫn ra kinh Niết Bà n giải thÃch, ngay nÆ¡i con ngÆ°á»i luáºn vá» ba Ä‘á»i lÆ°u chuyển thì đó là Hữu vi, rá»i bá» con ngÆ°á»i bà n vá» pháp thì pháp tÆ°á»›ng thÆ°á»ng xác định, cho nên nói là Vô vi. NhÆ° mÆ°á»i hai nhân duyên, Ấm-Giá»›i-Nháºp… tất cả Ä‘á»u nhÆ° váºy, nhÆ° kinh Niết Bà n nói. Nay giải thÃch, bởi vì duyên khởi nà y Ä‘á»u không có tá»± tánh, Ä‘á»u không có tạo tác, cho nên gá»i là Vô vi. Kinh Niết Bà n nói: “MÆ°á»i hai nhân duyên tức là Pháºt tánh.†Lại kinh Äại Phẩm nói: “Bồ-tát quán xét mÆ°á»i hai nhân duyên giống nhÆ° hÆ° không, không thể cùng táºn…†6) Pháp giá»›i là Thể của NhÆ° Lai Tạng, tháºt sá»± không sinh diệt, cho nên là Vô vi. Lại đối vá»›i má»™t nghóa vá» Chân nhÆ° thiết láºp sáu loại nà y: 1) Nghóa vá» Vô tÆ°á»›ng; 2) Nghóa vá» Sở chứng; 3) Nghóa vá» Hoặc không còn; 4) Nghóa vá» Tánh thanh tịnh; 5) Nghóa vá» Tùy duyên; 6) Nghóa vá» Bất biến, cÅ©ng là nghóa vá» là m nhân. Trong Hữu ký, bốn Äế… là dá»±a theo pháp thiện thuáºn vá»›i lý có thể ghi nhá»›. Trên đây phần nhiá»u là pháp Tiểu thừa. Sau trong Vô ký, bởi vì pháp hÆ° vá»ng cho nên không thể ghi nhá»›. Trà Luáºn nói mÆ°á»i bốn nạn, trong nà y có mÆ°á»i sáu loại. Trong luáºn Câu Xá nói: “Có ngoại đạo tên gá»i Úc-chi-ca, Trung Hoa nói là Năng Thuyết, há»i Äức Pháºt vá» bốn loại nhÆ° thế gian Hữu biên-Vô biên…, đây là dá»±a theo Thỉ-Chung để há»i; bốn loại nhÆ° ThÆ°á»ng-Vô thÆ°á»ng…, là dá»±a theo Äoạn-ThÆ°á»ng mà há»i, cho nên không đáp. Nếu ngÆ°á»i ấy đã chấp Ngã là thế gian thì bởi vì Ngã không có, cho nên đáp không đúng lý. Nếu chấp tất cả sinh tá» gá»i là bốn thế gian thì đáp cÅ©ng không đúng lý. Nếu thế gian thÆ°á»ng trú thì không có má»™t ngÆ°á»i nà o đạt được Niết-bà n. Nếu không phải là thÆ°á»ng trú thì tất cả Ä‘á»u Ä‘oạn diệt mà tá»± nhiên Niết-bà n. Nếu có đủ hai loại thì nhất định má»™t phần không đạt được Niết-bà n, má»™t phần tá»± nhiên Niết-bà n. Nếu không phải là ThÆ°á»ng, không phải là không ThÆ°á»ng, thì lẽ ra không phải là đạt được Niết-bà n, không phải là không đạt được Niết-bà n.†Há»i: Nếu tá»± nhiên đạt được Niết-bà n thì có gì sai? Äáp: Nếu tá»± nhiên đạt được thì từ Niết-bà n mà đến, bởi vì đạt được tùy thuá»™c và o đạo, do đó nhÆ° Ni-cà n-tÆ°á»›c-ác không thể nhất định đáp. Há»i vá» NhÆ° Lai có bốn loại nhÆ° Dị-Tá»â€¦, đây là dá»±a theo buá»™c và o-cởi ra mà há»i, bởi vì ngoại đạo chấp Phạm VÆ°Æ¡ng và thầy của mình đã đạt được giải thoát, gá»i là NhÆ° Lai. Do quán xét ý của ngÆ°á»i há»i, cho nên Äức Pháºt không đáp, bởi vì ngÆ°á»i ấy chấp đã giải thoát Ngã gá»i là NhÆ° Lai, đã chấp có Ngã cho nên Äức Pháºt không đáp. Ngoà i ra tra tìm trong Trà Luáºn quyển thứ 2, thứ 17, Du-Già , Câu Xá, Xá-lợi-phất A-tỳ- Ä‘Ã m cùng vá»›i Chánh sá»› thì toà n bá»™ có thể có Ä‘Æ°a ra Ä‘iá»u nà y. Trong bốn câu thứ ba, trong bốn câu nhÆ° Ä‘i-không nhÆ° Ä‘i…, NhÆ° Lai là nhÆ° từ trÆ°á»›c đến nay, vá» sau nà y cÅ©ng nhÆ° váºy, cho nên nói là NhÆ° Lai, không phải là Pháºt. Bốn câu sai khác thế nà o? Có ngÆ°á»i chấp Thần ngã và Ấm nhÆ° nhau, Ấm diệt thì Ngã cÅ©ng diệt, nếu nói Ä‘i vẫn nhÆ° lúc đến, thì lá»i nà y không chấp nháºn. Hai là chấp Ngã và Ấm khác nhau, Ấm diệt mà Ngã không diệt, nếu nói Ä‘i không nhÆ° lúc đến, thì Ä‘iá»u nà y cÅ©ng không chấp nháºn. Ba là chấp Thể của Ngã thÆ°á»ng còn nhÆ° hÆ° không, nói có đến-Ä‘i Ä‘á»u không chấp nháºn. Bốn là chấp Ngã có thô-tế, nói không có đến-Ä‘i cÅ©ng không chấp nháºn, nghóa là Ngã thô và Ấm nhÆ° nhau, cùng diệt cho nên nhÆ° Ä‘i; Ngã tế và Ấm khác nhau, không cùng diệt cho nên không nhÆ° Ä‘i, không chấp nháºn. Trong bốn câu thứ tÆ°, Ngã là Thể-chúng sinh là Dụng, do Ngã mà có chúng sinh, dá»±a và o Thể mà có Dụng. Hai là trái lại vá»›i Ä‘iá»u nà y. Ba là giữ lại cả hai. Bốn là trái lại vá»›i cả hai. Văn còn lại có thể biết. Äại khái là pháp đã há»c trên đây Ä‘á»u bởi vì nháºn biết vá» pháp của Tiểu thừa và pháp của ngoại đạo…, vì muốn dá»±a và o đây để thâu nhiếp chúng sinh, cho nên sau là trình bà y vỠý của Há»c, có thể biết. Trong Ä‘oạn thứ sáu là Tạng ThÃ, trong giải thÃch: TrÆ°á»›c là đưa ra mÆ°á»i môn, sau là lần lượt giải thÃch từng môn má»™t. Má»—i má»™t môn Ä‘á»u có ba, đó là nêu ra-giải thÃch và kết luáºn. Trong môn thứ nhất, do thói quen vốn có từ lâu cho đến tá»± mình ăn uống, cÅ©ng có tâm bố thÃ, nghóa là rá»i bá» mạng sống cần thiết nhất mà nháºn lấy sá»± chết yểu, tiếp cáºn bên cái chết gá»i là tai nạn cuối cùng. Lại vốn là ở sau cuối trong các loại bố thÃ. Trong bố thà thuá»™c phần bên trong, Luân VÆ°Æ¡ng trẻ trung là trình bà y vá» khó rá»i bá» mà có thể rá»i bá». Bố thà thuá»™c phần bên trong-bên ngoà i, theo Du-già thì cắt tóc-xỉa răng-nhổ thức ăn… là thuá»™c phần bên trong-bên ngoà i. Trong nà y gồm chung y báo và chánh báo, chỉ trừ ra vợ con. Trong tất cả bố thà cùng có vợ con vốn là riêng biệt. Trong môn thứ bảy là bố thà quá khứ: 1) Nêu ra cảnh của tham lam; 2) Từ “Văn dó…†trở xuống là dùng lý chÃnh thức quán xét, trong đó trÆ°á»›c là thẳng thắn quán xét vá» Không mà không sai lạc phÆ°Æ¡ng tiện, sau là so sánh vá» sá»± lụi tà n ấy; 3) Từ “Bồ-tát…†trở xuống là đÃch thá»±c thà nh tá»±u hạnh Xả. Bố thà ba Ä‘á»i nà y chỉ xả bá» tâm tham của mình, tÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i thiện căn không tham, thu nháºn Ä‘Æ°a và o trong nà y. Lại luáºn chung vá» bốn câu: 1) Xả mà không phải là Bố thÃ, nhÆ° bố thà ba Ä‘á»i, 2) Bố thà mà không phải là Xả, nhÆ° tá»± mình ăn uống bố thà cho trùng trong thân… 3) CÅ©ng Bố thà cÅ©ng Xả, nhÆ° môn trÆ°á»›c; 4) Không phải là Bố thà cÅ©ng không phải là Xả, nhÆ° Tạng TÃn… Vị lai-hiện tại cÅ©ng Ä‘á»u có ba nghóa, giống nhÆ° trên có thể biết. Trong tham ở hiện tại, trong pháp thanh tịnh chỉ nêu ra Nhị thừa, bởi vì duyên hiện tại của Pháºt Bồ-tát thà nh tá»±u không phải là không mong cầu, vốn không giống nhÆ° quá khứ chÆ°a tà n lụi và vị lai chÆ°a đến bởi vì không có duyên khởi, cho nên không giống nhÆ° trÆ°á»›c. Trong môn thứ mÆ°á»i có bốn: Má»™t là ngÆ°á»i cầu xin đến; Hai là Bồ- tát vui mừng; Ba là quán xét lá»—i lầm tai há»a của thân; Bốn là ý thông suốt thà nh tá»±u Bố thÃ, nghóa là dù cho váºt tốt đẹp mà mình hãy còn thuáºn theo xả bá», huống gì váºt xấu xa nà y? Lại dù cho không có lợi Ãch gì mà mình hãy còn thuáºn theo bố thÃ, huống hồ còn khiến cho mình đạt được ba pháp kiên cố, thân thể và tà i sản tá»± tại hay sao? Trong Ä‘oạn thứ bảy là Tạng Tuệ, giải thÃch có ba: Má»™t, Trình bà y chiếu rá»i pháp thà nh tá»±u vá» Tuệ; Hai-Từ “Bồ-tát thà nh…†trở xuống là trình bà y vá» tÆ°á»›ng thà nh tá»±u lợi Ãch của Tuệ; Ba, Hiển bà y vá» nghóa vô táºn. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» Tuệ tá»± chiếu rá»i pháp, sau là trình bà y vá» chÃnh thức thuyết giảng cho ngÆ°á»i khác. Trong phần trÆ°á»›c: 1) Tổng quát nêu ra pháp đã nháºn biết; 2) Giải thÃch vá» thà nh tá»±u năng lá»±c nháºn biết sâu xa tuyệt diệu. Trong phần má»™t dùng bốn Äế trải qua nháºn biết vá» mÆ°á»i pháp, đó là năm Uẩn-Vô minh-Ãi và Tam thừa. Năm Uẩn dá»±a theo quả nhiá»…m, Si-Ãi dá»±a theo nhân, bảy loại nà y Ä‘á»u ngay nÆ¡i tÆ°á»›ng là Khổ, duyên thà nh tá»±u là Táºp, Vô tánh tức là Diệt, hiển bà y vá» Diệt là Äạo, dùng là m môn giải thÃch để hiển bà y vá» Diệt. Lại là Bồ-tát khéo léo hồi hÆ°á»›ng thà nh đạo đầy đủ công dụng, cho nên nhÆ° luáºn vá» các Hoặc thà nh tá»±u Giác phần, sinh tá» là Niết-bà n. Ba loại sau dá»±a theo thanh tịnh, Thanh văn là ngÆ°á»i, bốn Äế là pháp, Äạo phẩm đã thá»±c hà nh là Táºp, quả đã thà nh tá»±u là Niết-bà n, mÆ°á»i hai duyên là pháp của Duyên giác, vô biên pháp giá»›i là pháp của Bồ-tát. Lại giải thÃch: Biết Thanh văn tức là biết Khổ, bởi vì Khổ của Thanh văn là đã biết, cho nên chỉ nêu ra phần vị ấy. Hai là pháp mà hỠđã thá»±c hà nh tức là Äạo đế. Ba là Táºp khà phiá»n não… của há» chÆ°a hết tức là Táºp đế. Äã có Ä‘oạn trừ cho nên sau pháp má»›i nói vá» Ä‘iá»u đó, Niết-bà n là Diệt. Duyên giác và Bồ-tát dá»±a theo đây có thể biết. Trong phần hai là giải thÃch vá» năng lá»±c nháºn biết: Äầu là ý há»i, nháºn biết có hai loại, má»™t là tùy theo tÆ°á»›ng nháºn biết nhÆ° ngÆ°á»i Tiểu thừa, hai là hợp vá»›i lý nháºn biết nhÆ° hà ng Bồ-tát. Nay chỉ nói vá» nháºn biết, ở trong hai loại nà y thì loại nà o nháºn biết? Vì váºy nói là nháºn biết thế nà o? Sau là giải thÃch, chÃnh là hợp vá»›i lý. Nháºn biết có sáu câu: 1) Tổng quát nêu ra nhân phát khởi; 2) Từ “Phi ngã…†trở xuống là hai câu hiển bà y vá» không có hai Ngã, câu trên trình bà y vá» tÆ°á»›ng không tháºt, câu dÆ°á»›i là Thể trống rá»—ng không có; 3) Từ “Bất thủ…†trở xuống là ba câu trình bà y vỠđối vá»›i pháp lìa xa nhiá»…m, má»™t là không giữ lấy kiên cố đối vá»›i câu trên trÆ°á»›c đây, hai là không giữ lấy vốn có đối vá»›i câu dÆ°á»›i trÆ°á»›c đây, ba từ “Tri nhất thiết…†trở xuống là giải thÃch vá» nguyên cá»› không giữ lấy. Trong phần sau là thuyết giảng cho ngÆ°á»i khác: Má»™t là câu nêu ra; hai từ “Vân hà …†trở xuống là giải thÃch. Trong giải thÃch có ba: 1) Tổng quát; 2) Từ “Hà đẳng…†trở xuống là riêng biệt, đối vá»›i mÆ°á»i pháp trÆ°á»›c đây sÆ¡ lược nêu ra chÃn môn, bởi vì tức là cùng NhÆ° cho nên không thể hủy hoại; 3) Từ “Hà dó cố…†trở xuống là đưa ra nguyên cá»›. TrÆ°á»›c là nêu ra hiện tại thấy sắc… là có thể phá hoại, vì sao nói là không hủy hoại? Giải thÃch bởi vì từ duyên khởi, mình và ngÆ°á»i cùng nói Ä‘á»u không đến, cho nên sắc-tâm cùng lìa xa. Hai, Từ “Bồ-tát thà nh tá»±u…†trở xuống là trong phần thà nh tá»±u lợi Ãch của Tuệ, có hai câu: 1) Công Ãt mà đạt được nhiá»u; 2) Tá»± mình ngá»™ chứ không phải là ngÆ°á»i khác. Ba, Trong phần hiển bà y vá» nghóa vô táºn, trong mÆ°á»i câu: Ba câu đầu là Tá»± phần, trong đó hai câu trÆ°á»›c là Tá»± lợi, má»™t câu sau là Lợi tha; bảy câu sau là Thắng tiến, trong đó bốn câu đầu là Tá»± lợi, ba câu sau là Lợi tha. Trong Ä‘oạn thứ tám là Tạng Niệm, giải thÃch có ba: Má»™t-Äối vá»›i cảnh trình bà y vá» Niệm; hai-Từ “Bồ-tát…†trở xuống là hiển bà y vá» tÆ°á»›ng thù thắng của Niệm; ba-Từ “Bồ-tát tác thị…†trở xuống là là m sáng tá» vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch của Niệm. Trong phần má»™t có mÆ°á»i câu: 1) Nhá»› lại má»™t Ä‘á»i quá khứ cho đến nhiá»u Ä‘á»i; 2) Nhá»› lại má»™t kiếp quá khứ cho đến nhiá»u kiếp; 3) Nhá»› lại má»™t Äức Pháºt cho đến vô lượng; 4) Nhá»› lại má»™t Äức Pháºt thá» ký cho đến vô lượng; 5) Nhá»› lại má»™t Äức Pháºt xuất thế cho đến vô lượng; 6) Nhá»› lại từ má»™t Äức Pháºt tiếp nháºn kinh Ä‘iển cho đến vô lượng, mÆ°á»i hai bá»™ kinh nhÆ° chÆ°Æ¡ng khác; 7) Nhá»› lại má»™t Há»™i-má»™t Thá»i thuyết pháp cho đến vô lượng; 8) Nhá»› lại má»™t căn thuá»™c pháp khà cho đến vô lượng; 9) Nhá»› lại má»™t phiá»n não đã đối trị cho đến vô lượng; 10) Nhá»› lại má»™t Tam-muá»™i cho đến vô lượng. Phần hai là hiển bà y vá» tÆ°á»›ng thù thắng của Niệm, có mÆ°á»i câu: 1) Niệm tuyệt diệu là tuyệt diệu vượt quá ngÆ°á»i khác; 2) Niệm thanh tịnh là đã ghi nhá»› rõ rà ng; 3) Niệm không há»—n loạn là không xen tạp tối tăm chÆ°á»›ng ngại; 4) Niệm thanh tịnh khắp nÆ¡i là đối vá»›i pháp Ä‘á»u rõ rà ng; 5) Niệm lìa xa trần cấu là đối vá»›i sá»± việc đã ghi nhá»› không sinh tâm tham nhiá»…m; 6) Niệm lìa xa các loại trần cấu là không phát sinh những kiết khác; 7) Niệm lìa xa cấu nhiá»…m là không chấp và o năng lá»±c của mình; 8) Niệm soi chiếu sáng ngá»i là soi chiếu rá»™ng đến vô cùng táºn; 9) Niệm vui thÃch là vui vá»›i tu táºp không ngừng; 10) Niệm không ngăn ngại là ý phát khởi liá»n nháºn biết không cần phải suy nghó. Trong phần ba là là m sáng tá» vá» lợi Ãch của Niệm, có bốn câu: 1) Thế gian khổ Ä‘au không há»—n loạn; 2) Căn thanh tịnh không cấu nhiá»…m; 3) Niệm kiên cố không hủy hoại; 4) Duy trì pháp không sai lầm. Trong Ä‘oạn thứ chÃn là Tạng Trì, giải thÃch có mÆ°á»i má»™t pháp: Má»™t phẩm kinh cho đến vô lượng; 2) Danh hiệu của Pháºt; 3) Tên gá»i của thế giá»›i; 4) Tên gá»i của kiếp; 5) Pháºt thá» ký; 6) Má»™t bá»™ kinh cho đến nhiá»u bá»™ kinh; 7) Tên gá»i của Há»™i; 8) Thuyết pháp; 9) Căn cÆ¡; 10) Phiá»n não; 11) Tam muá»™i. Trong phần sau là kết luáºn ca ngợi, chỉ riêng cảnh Pháºt vốn là hiển bà y vá» nhân sâu xa thấu suốt quả. Trong Ä‘oạn thứ mÆ°á»i là Tạng Biện cÅ©ng có bốn: Nêu ra-giải thÃch-kết luáºn-ca ngợi. Trong giải thÃch có hai: TrÆ°á»›c là nêu ra Thể của Biện, đó vốn là Háºu đắc trà vô cùng sâu xa; sau là hiển bà y công năng của Biện có hai: Má»™t là Tá»± phần; hai từ “Thá» Bồ-tát…†trở xuống là Thắng tiến. Trong Tá»± phần: Äầu là mở rá»™ng nói vá» không trái vá»›i kinh Ä‘iển là tổng quát hiển bà y; sau là riêng biệt phân rõ, trong đó có hai: Má»™t là trình bà y vá» thuyết giảng tá»± tại, nói vá» mÆ°á»i pháp đã duy trì trÆ°á»›c đây; hai từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch vá» nguyên cá»› tá»± tại. Trong phần hai là Thắng tiến có hai: Má»™t, tổng quát hiển bà y đó là ánh sáng của pháp phân rõ diá»…n giảng vá» pháp sâu xa; hai từ “Dó quảng trÆ°á»ng…†trở xuống là riêng biệt phân rõ. Trong đó có hai: TrÆ°á»›c là thuyết giảng vô ngại, có bốn câu: 1) Trình bà y vá» lợi Ãch của thuyết giảng; 2) Từ “Thiện nháºp…†trở xuống là tá»± tại đối vá»›i giáo; 3) Từ “Nháºp phổ chiếu…†trở xuống là tá»± tại đối vá»›i nghóa; 4) Từ “Bất xả…†trở xuống là trình bà y vá» không sai lạc Tá»± hà nh. Sau từ “Hà dó…†trở xuống là giải thÃch vá» nguyên cá»› vô ngại, nghóa là phần vị nà y tức là phần vị cứu cánh cho nên thà nh tá»±u Pháp thân thanh tịnh đầy khắp pháp giá»›i hÆ° không nà y, là Chân thân vô cấu cho nên nói là thanh tịnh. Trong phần ca ngợi có mÆ°á»i câu: 1) Vô lượng là bởi vì nhiá»u môn; Không có phạm vi giá»›i hạn là má»—i má»™t loại Ä‘á»u vốn là vô biên; 3) Nhiá»u môn không gián Ä‘oạn; 4) Dung hòa xen nhau không hủy hoại; Tá»± Thể không Ä‘oạn mất; 6) Không bị duyên Ä‘oạn mất bởi vì không phải là pháp có thể Ä‘oạn mất; 7) Nói không có gì run sợ; 8) Xa xăm sâu thẳm; 9) Rá»™ng rãi không cùng táºn; 10) Thâu nhiếp pháp giải thÃch thà nh tá»±u. Sáu, Kết luáºn ca ngợi vá» mÆ°á»i Tạng: Äầu là má»™t câu kết luáºn, sau là ca ngợi vá» thù thắng. Trong phần ca ngợi vá» thù thắng: Äầu là má»™t câu kết luáºn ca ngợi, nghóa là vốn khiến cho chúng sinh đạt được Bồ-Ä‘á»; sau là mÆ°á»i môn riêng biệt hiển bà y. Riêng biệt giải thÃch chỉ có bảy câu, Ä‘á»u là nêu ra và giải thÃch: Má»™t là ca ngợi vá» lợi Ãch thá»±c hà nh; hai là thá»±c hà nh thÆ°á»ng xuyên; ba là thá»±c hà nh rá»™ng rãi; bốn là thá»±c hà nh khéo léo; năm là thá»±c hà nh nhiá»u; sáu là thá»±c hà nh vững và ng; bảy là thá»±c hà nh tiến và o lý. Từ “Thị danh…†trở xuống là tổng quát kết luáºn ca ngợi. Sau phần nà y lẽ ra có phần Chứng thà nh và phần Kệ tụng…, nhÆ°ng văn không đủ, hoặc là bởi vì lược bá»›t mà thôi. Trên đây là toà n bá»™ Há»™i thứ tÆ°, xong. ï‚¢ <å·>QUYỂN 7</å·> <è©ž>Phẩm 19: NHƯ LAI THÄ‚NG ÄÂU SUẤT THIÊN CUNG NHẤT THIẾT BẢO ÄIỆN</è©ž> Từ đây trở xuống là trình bà y vá» Há»™i thứ năm, bốn môn giống nhÆ° trÆ°á»›c. TRONG GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Tên gá»i của Há»™i, dá»±a theo Xứ gá»i là há»™i Äâu Suất Thiên Há»™i, dá»±a theo Chủ gá»i là Kim Cang Trà ng Há»™i, dá»±a theo Pháp gá»i là Tháºp Hồi HÆ°á»›ng Há»™i. Tên gá»i của Phẩm, là NhÆ° Lai trình bà y vá» thân Pháp giá»›i của Pháºt; Thăng hÆ°á»›ng đến căn cÆ¡ khởi lên tác dụng, Äâu-suất là nÆ¡i đã hÆ°á»›ng đến, ba nghóa là m tên gá»i của Phẩm. Lại hÆ°á»›ng đến cõi trá»i Há»· Túc nà y vốn là biểu thị vỠđầy đủ hạnh thế gian, tất cả váºt báu là biểu thị vá» thâu nhiếp hà nh thuá»™c nhiá»u môn, vốn là điểm tô qua lại đáng quý. à ÄƯA RA: ÄÆ°a ra Há»™i, là bởi vì giải đáp câu há»i vá» Tháºp Hồi HÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây. Vả lại, trÆ°á»›c đây trình bà y vá» Giải-Hạnh, nay phát khởi Äại nguyện, nếu không phát khởi Äại nguyện thì sợ rằng chứng đến Vô vi, cho nên tiếp theo Ä‘Æ°a ra. Lại vốn là xoay Giải-Hạnh trÆ°á»›c đây hÆ°á»›ng vá» chứng Chân. ÄÆ°a ra Phẩm, là bởi vì sắp thuyết pháp, trÆ°á»›c phải phân rõ vá» nÆ¡i dá»±a và o, cho nên trình bà y rõ rà ng. Vả lại, Há»™i trÆ°á»›c đã kết thúc, bắt đầu đến Há»™i sau, cho nên trÆ°á»›c phải phân rõ vá» Ä‘iá»u nà y. TÔNG THÚ: Tông của Há»™i trÆ°á»›c cÅ©ng có ngÆ°á»i-pháp, chủ-bạn, giáo-nghóa, tất cả Ä‘á»u có Thể-TÆ°á»›ng-Dụng, dá»±a theo trÆ°á»›c có thể biết. Lại dùng hạnh vô táºn của Äại nguyện hồi hÆ°á»›ng là m Tông của Há»™i nà y, vá» sau sẽ phân rõ. Tông của Phẩm, nghóa là Thiên VÆ°Æ¡ng trang nghiêm Y báo xứng vá»›i pháp giá»›i, cung Ä‘iện là chủ Ä‘á»™ng cảm đến; NhÆ° Lai dùng thân Chánh báo khắp nÆ¡i pháp giá»›i, mây là chủ Ä‘á»™ng ứng hiện. Cảm ứng hợp nhau mà không xao Ä‘á»™ng, không xao Ä‘á»™ng vắng lặng mà phát khởi đầy đủ, duyên khởi vốn có đức là Tông của Phẩm nà y. GIẢI THÃCH VÄ‚N: Há»™i nà y có ba phẩm, hai phẩm đầu là phần Tá»±a, má»™t phẩm sau là phần Chánh thuyết. Vì sao không có tiến lên hÆ°á»›ng vá» sau? Bởi vì thâu nhiếp Giải-Hạnh trÆ°á»›c đây tổng quát là m phÆ°Æ¡ng tiện để hÆ°á»›ng vá» Äịa, ngay nÆ¡i Thể của hồi hÆ°á»›ng tất nhiên là Thắng tiến, cho nên không có. Kinh nà y từ trên xuống dÆ°á»›i, thể lệ nà y có bốn: 1) Dá»±a theo hạnh đầy đủ tiến và o phạm vi của phần vị, nhÆ° Hiá»n Thủ đầy đủ TÃn, tổng quát là m phÆ°Æ¡ng tiện tiến và o phần vị. 2) Dá»±a theo tÆ°Æ¡ng đối đầy đủ tiến và o phạm vi của Chứng, nhÆ° phẩm Hồi HÆ°á»›ng nà y, đầy đủ Tăng-kỳ thứ nhất, tổng quát là m phÆ°Æ¡ng tiện tiến và o Äịa. 3) Dá»±a theo công dụng đầy đủ tiến và o phạm vi của không còn công dụng, nhÆ° Äịa thứ tám đầu tiên tổng quát thâu nhiếp bảy Äịa trÆ°á»›c là m phÆ°Æ¡ng tiện, đây là đầy đủ Tăng-kỳ thứ hai. 4) Dá»±a theo phạm vi của nhân vị thà nh tá»±u đầy đủ, nhÆ° Äịa mÆ°á»i đầu tiên thâu nhiếp chÃn Äịa trÆ°á»›c là m phÆ°Æ¡ng tiện tiến và o, đây là dá»±a theo thâu nhiếp đầy đủ ở Tăng-kỳ thứ ba. Còn lại cùng phần vị tiếp nháºn nhau thì có phÆ°Æ¡ng tiện riêng, cho nên không phải là má»™t thể lệ. Ngay trong phần Tá»±a trÆ°á»›c, hai Phẩm có hai Tá»±a sai biệt, giống nhÆ° trÆ°á»›c phân rõ khác nhau. Trong phẩm đầu có bảy: 1) Há»™i nà y hiện bà y trá»n vẹn; 2) Không chuyển Ä‘á»™ng mà lên đến nÆ¡i nà y; 3) Thiên VÆ°Æ¡ng trang nghiêm nÆ¡i chốn; 4) Nghênh đón Äức Pháºt thiết bà y cúng dÆ°á»ng; 5) Nhìn thấy đức thù thắng của Pháºt; 6) Thiên VÆ°Æ¡ng cung kÃnh thÆ°a thỉnh; 7) Nháºn lá»i thÆ°a thỉnh thà nh tá»±u lợi Ãch. Trong phần thứ nhất, nghóa là Há»™i thuyết pháp ở tán cây Bồ-Ä‘á», Phổ Quang, Äao Lợi, Dạ Ma… khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c đây, tất cả Ä‘á»u chÆ°a phân tán mà lên đến nÆ¡i nà y, pháp đã thuyết giảng cùng lúc vá»›i những nÆ¡i ấy. Vì thế cho nên ngang thì phủ khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, dá»c thì gồm chung tám Há»™i, cùng lúc trÆ°á»›c sau vô ngại mà thuyết giảng. Nghóa còn lại giải thÃch giống nhÆ° trÆ°á»›c. Trong phần thứ ba là Thiên VÆ°Æ¡ng trang nghiêm nÆ¡i chốn, có hai: Má»™t là trình bà y vá» trang nghiêm má»™t phÆ°Æ¡ng; hai là kết luáºn trang nghiêm các Há»™i khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Trong phần má»™t có hai: a) Từ xa trông thấy Pháºt là trình bà y vá» nhìn thấy duyên thù thắng; b) Từ “Tức ư…†trở xuống là hiển bà y vá» trang nghiêm pháp tòa thù thắng, trong đó trÆ°á»›c là tổng quát hiển bà y, sau từ “Dó vô lượng…†trở xuống là riêng biệt phân rõ. Trong phần trÆ°á»›c, bởi vì pháp tòa nà y là do tháºt đức mà thà nh tá»±u, cho nên có 13 tÆ°á»›ng viên mãn: 1) Tá»± tÆ°á»›ng, đó là do pháp tòa quý báu có đủ đức; 2) TÆ°á»›ng của nhân, đó là do thiện vốn có mà sinh ra; 3) TÆ°á»›ng không hủy hoại là do Äức Pháºt há»™ niệm; 4) TÆ°á»›ng thù thắng là do nhiá»u nhân mà sinh ra; 5) TÆ°á»›ng chân tháºt thanh tịnh là do từ pháp thanh tịnh của Äức Pháºt khởi lên; 6) Cá»ng tÆ°á»›ng là do chúng sinh cùng trang nghiêm thá» dụng nhÆ° nhau; 7) TÆ°á»›ng có đủ đức; 8) TÆ°á»›ng lìa xa ác; 9) TÆ°á»›ng vi diệu ngắm nhìn không há» chán ngán; 10) TÆ°á»›ng vượt khá»i thế gian; 11) TÆ°á»›ng không cấu nhiá»…m; 12) TÆ°á»›ng nhÆ° nhau, đó là do tÆ°á»›ng cùng thuá»™c vá» thế gian từ duyên quy tụ mà thà nh; 13) TÆ°á»›ng vô táºn, đó là chúng sinh thấy không thể hết được, cÅ©ng là tÆ°á»›ng rất sâu xa bởi vì chỉ có ở cảnh Pháºt. Trong phần sau là riêng biệt hiển bà y: Má»™t là má»™t câu nêu ra; hai từ “Sở vị…†trở xuống là chÃnh thức hiển bà y. Trong đó có hai: 1) Phân rõ vá» Khà thế gian trang nghiêm; 2) Từ “Bách vạn ức chÆ° thiên thần…†trở xuống là phân rõ vá» Chúng sinh thế gian trang nghiêm, trong nà y cÅ©ng phân ra có nghóa vá» Trà chánh giác. Trong phần má»™t cÅ©ng có hai: a) Trang nghiêm sá»± việc bên ngoà i; b) Từ “Bách vạn ức thần lá»±c…†trở xuống là trình bà y vá» trang nghiêm thuá»™c pháp bên trong. Trong phần a có hai: TrÆ°á»›c là trang nghiêm vá» sắc tÆ°á»›ng; sau từ “Bách vạn ức Thiên cái trà ng nhất thiết bảo linh…†trở xuống là trang nghiêm vỠâm thanh. Trong phần trÆ°á»›c có bốn: Thứ nhất là trang nghiêm vá» sá»± xen tạp có 52 loại; thứ hai từ “Bách vạn ức đại hải nguyệt…†trở xuống là trang nghiêm vá» sá»± riêng biệt, trong đó váºt báu có 21 loại, hÆ°Æ¡ng vi diệu có 17 loại, mây mÆ°a có 21 loại; thứ ba từ “Bách vạn ức Thiên bảo trà ng…†trở xuống là trở lại trình bà y vá» trang nghiêm xen tạp có 29 loại; thứ tÆ° từ “Thiên tạp bảo y…†trở xuống là trở lại trình bà y vá» trang nghiêm sá»± riêng biệt, trong đó y và trà ng Ä‘á»u có mÆ°á»i loại. Trong phần sau là trang nghiêm vỠâm thanh, có 42 câu phân hai: TrÆ°á»›c là Nhạc âm có mÆ°á»i loại; sau từ “Diệu âm…†trở xuống là trình bà y vá» Pháp âm. Trong đó có hai: Äầu là tổng quát ca ngợi vá» công đức của Tam Bảo; sau là riêng biệt ca ngợi vá» công đức của Bồ-tát Tháºp Trú. Trong mục trÆ°á»›c có ba: 1) MÆ°á»i câu ca ngợi vá» công đức của Pháºt Bảo; 2) Từ “Thán nhất thiết Bồ-tát…†trở xuống là bốn câu ca ngợi vá» công đức của Bồ-tát thuá»™c Tăng Bảo; 3) Từ “Thán thâm pháp…†trở xuống là tám câu ca ngợi vá» công đức thà nh tá»±u lợi Ãch của Pháp Bảo. Hai câu riêng biệt ca ngợi vá» công đức của Tháºp Trú, bởi vì là nhân hạnh thuá»™c vá» phần vị chÃnh thức, có thể biết. Phần trang nghiêm bên ngoà i, xong. Trong phần b là trang nghiêm thuá»™c pháp bên trong, cÅ©ng là trang nghiêm đã nói trên đây. Nay phân rõ trang nghiêm đã phát sinh công đức thù thắng là hiển bà y vỠđức dụng của pháp tòa, trong đó có 31 câu phân ba: Má»™t là 13 câu phát sinh các hà nh xen nhau nhÆ° TÃn-Tiến- Niệm-Äịnh-Tuệ…, Tịnh giải thoát là Giải thoát không nghó bà n; hai có 11 câu phát sinh vá» hà nh thuá»™c 10 Äá»™, trong đó câu cuối là kết luáºn vá» 10 Äá»™ có thể biết; ba từ “Phổ nháºp…†trở xuống là bảy câu trình bà y vá» phát sinh Äại Dụng của ba nghiệp, đây là tòa SÆ° Tá» của ba nghiệp, bởi vì y-chánh vô ngại. Phần trang nghiêm Khà thế gian, xong. Trong phần hai là Chúng sinh thế gian trang nghiêm, cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c có 58 chúng là trang nghiêm thuá»™c tÆ°á»›ng bên ngoà i; sau từ “Xuất Bồ-tát tịnh nguyện…†trở xuống là trang nghiêm thuá»™c pháp bên trong. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Äầu là 44 chúng hiển bà y vá» trang ng- hiêm chúng trá»i-ngÆ°á»i, sau là 14 chúng phân rõ vá» trang nghiêm chúng Bồ-tát. Trong phần đầu: Má»™t là 15 chúng trá»i-ngÆ°á»i-tám bộ… thuá»™c cõi Dục; hai là 29 chúng thuá»™c trá»i cõi Sắc… NhÆ°ng nÆ¡i khác nói ở trong bốn Thiá»n Ä‘á»u có ba cõi trá»i, ở đây má»—i Thiá»n có bốn, Ä‘á»u má»™t là tổng quát, còn lại ba là riêng biệt, đó là trá»i quyến thuá»™c của cõi Phạm trong SÆ¡ thiá»n, trá»i Thiểu Quang trong Nhị thiá»n, trá»i Biến Tịnh trong Tam thiá»n, trá»i Máºt Thân trong Tứ thiá»n, những trá»i nà y Ä‘á»u là tổng quát cho nên không giống nhau. Lại trá»i Tiểu Máºt Thân trong Tứ thiá»n, nÆ¡i khác nói là trá»i PhÆ°á»›c Ãi, trá»i Vô Lượng Máºt Thân thì gá»i là trá»i PhÆ°á»›c Sinh, trá»i Máºt Quả là trá»i Quả Bảo, cÅ©ng gá»i là Quảng Quả, bởi vì cõi trá»i Tứ thiá»n Ä‘oạn hết hoạt Ä‘á»™ng của thân không còn hÆ¡i thở ra và o, cho nên Ä‘á»u gá»i là Máºt. Tiếp là năm cõi trá»i Tịnh CÆ°. Sau lại nói là bách vạn ức chủng chủng Thiên, phải là trá»i cõi Vô sắc, đã không hiển bà y tên gá»i thì có lẽ gồm chung tất cả. Trong phần sau là chúng Bồ-tát: Má»™t là 10 chúng dá»±a và o tên gá»i thuá»™c phần vị của mình hiển bà y vỠđức dụng; hai là bốn chúng dùng tên gá»i của cõi trá»i mà nói. Trên đây Ä‘á»u là tháºt đức sai biệt pháp giá»›i tá»± tại trong Hải Ấn, bởi vì ngÆ°á»i và pháp vô ngại, y báo và chánh báo dung hòa tá»± nhiên, cho nên dẫn đến nhÆ° váºy. Trong phần sau là pháp bên trong, cÅ©ng là trang nghiêm đã nói trên đây. Nay là trang nghiêm đã thà nh tá»±u công đức có thể là m Dụng thù thắng, có hai mÆ°Æ¡i câu vá» hà nh tÆ°á»›ng-pháp môn, có thể biết. Trên đây là trang nghiêm pháp tòa của má»™t phÆ°Æ¡ng, xong. Phần thứ hai là nhÆ° thế giá»›i nà y, kết luáºn vá» trang nghiêm pháp tòa ở vô táºn thế giá»›i khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, có thể biết. Trên đây là phần Thiên VÆ°Æ¡ng mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng trang nghiêm pháp tòa chủ-bạn, xong. Trong phần thứ tÆ° là nghênh đón Äức Pháºt thiết bà y cúng dÆ°á»ng, có hai: Má»™t-Ra ngoà i nghênh đón phát khởi cúng dÆ°á»ng thuá»™c vá» Tá»± phần; hai-Từ “Pháºt thần lá»±c…†trở xuống là thiết bà y cúng dÆ°á»ng thuá»™c vá» Thắng tiến. Trong phần má»™t có hai: 1) ChÆ° Thiên phát khởi cúng dÆ°á»ng thuá»™c cõi trá»i, trong đó trÆ°á»›c là mÆ°a xuống mÆ°á»i loại cúng dÆ°á»ng, sau là thuáºn theo thân phát ra nhiá»u loại tổng hợp để ngắm nhìn lá»… lạy. 2) Từ “Bất khả số…†trở xuống là trình bà y vá» Bồ-tát phát khởi cúng dÆ°á»ng thuá»™c xuất thế gian. Trong phần hai là cúng dÆ°á»ng thuá»™c vá» Thắng tiến, cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c là chÆ° Thiên phát khởi cúng dÆ°á»ng, sau là Bồ-tát phát khởi cúng dÆ°á»ng thuá»™c xuất thế gian. Trong phần trÆ°á»›c có bốn: 1) Pháºt lá»±c khiến cho trá»i nhìn thấy mong má»i tá»± vui mừng. 2) Từ “A-tăng-kỳ…†trở xuống là áo chứa đầy hoa… Ä‘i đến nÆ¡i Äức Pháºt tôn kÃnh rải ra để cúng dÆ°á»ng. 3) Từ “Ức na- do-tha…†trở xuống là trang nghiêm hÆ° không ở nÆ¡i Äức Pháºt Ä‘i qua, trong đó có mÆ°á»i loại, má»™t loại đầu là tổng quát, chÃn loại còn lại là riêng biệt; trong riêng biệt thì má»—i má»™t loại Ä‘á»u là trÆ°á»›c khởi tâm thù thắng, sau phát khởi cúng dÆ°á»ng tuyệt diệu, có thể biết. 4) Từ “Vô số ức…†trở xuống là từ thân Ä‘Æ°a ra váºt cúng ở bên Ä‘Æ°á»ng cúng dÆ°á»ng Äức Pháºt, có tám câu có thể biết. Trong phần sau là Bồ-tát phát khởi cúng dÆ°á»ng thuá»™c xuất thế gian, có ba: 1) Từ ý nghiệp Ä‘Æ°a ra cúng dÆ°á»ng; 2) Từ thân nghiệp Ä‘Æ°a ra cúng dÆ°á»ng; 3) Ngữ nghiệp ca ngợi Äức Pháºt. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là tổng quát hiển bà y vá» sá»± cúng dÆ°á»ng, sau từ “Nhất thiết bảo cái…†trở xuống là riêng biệt trình bà y vá» cúng dÆ°á»ng Äức Pháºt. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Äầu là nêu ra, lìa ba cõi là nêu ra phạm vi giá»›i hạn của cúng dÆ°á»ng, từ pháp chân tháºt phát sinh là nêu ra nhân của cúng dÆ°á»ng. Sau là trong giải thÃch, trÆ°á»›c là giải thÃch vá» phạm vi giá»›i hạn, bởi vì lìa phiá»n não, bởi vì tâm Từ rá»™ng khắp, bởi vì trà sâu xa, bởi vì chỉ có Äức Pháºt có thể biết được, bởi vì lìa xa ba cõi; sau là giải thÃch vá» nguyên nhân, sinh ra từ bốn nhân cho nên gá»i pháp chân tháºt phát sinh: 1) TÃn kiên cố là trà Gia hạnh; 2) Thiện không nghó bà n là trà Chánh chứng; 3) Biến hóa là trà Háºu đắc; 4) Pháp chân tháºt là lý đã chứng. Äã từ đây phát khởi, lại xứng vá»›i tánh bình đẳng cho nên dùng pháp ấn Vô hà nh mà ấn định. Trong phần sau là riêng biệt phân rõ vá» chÃn loại cúng dÆ°á»ng Äức Pháºt, trong má»—i má»™t loại Ä‘á»u có năm nghóa: 1) Nêu ra sá»± cúng dÆ°á»ng; 2) Khắp nÆ¡i pháp giá»›i trình bà y vá» xứng vá»›i chân tánh; 3) Dùng để cúng dÆ°á»ng Äức Pháºt; 4) HÆ¡n hẳn chÆ° Thiên hiển bà y vá» thù thắng; 5) Nguyên nhân phát ra. Lại cÅ©ng bốn nghóa đầu là phạm vi giá»›i hạn trong phần tổng quát trên đây, má»™t nghóa sau là nguyên nhân trên đây. Ở trong phần cúng dÆ°á»ng tòa cao, tâm-cảnh giống nhÆ° Pháºt là trình bà y vá» chứng lý giống vá»›i Pháºt, dá»±a và o đây sinh khởi pháp tòa khiến cho pháp tòa cÅ©ng giống vá»›i cảnh Pháºt, bởi vì Bồ-tát nà y Ä‘á»u là phần vị cao nhất thuá»™c Phổ Hiá»n, nhân quả nhÆ° nhau, còn lại dá»±a theo có thể biết. Trong phần hai là thân nghiệp cúng dÆ°á»ng, từ thân phát ra tám sá»± nhÆ° mây… để cúng dÆ°á»ng có thể biết. Trong phần ba từ “Vô lượng Bồ-tát…†trở xuống là ngữ nghiệp cúng dÆ°á»ng, ca ngợi công đức vô biên của Pháp thân Pháºt có thể biết. Trong phần thứ năm là nhìn thấy đức thù thắng của Pháºt, có hai: Má»™t, Äại chúng nhìn thấy thân mây pháp giá»›i của Pháºt; hai, từ “Nhó thá»i NhÆ° Lai…†trở xuống là trình bà y vỠý của Äức Pháºt hiện ra thân mây nà y. Trong phần má»™t cÅ©ng có hai: 1) Thấy đức dụng vô biên của thân pháp giá»›i; 2) Từ “Nhó thá»i chÆ° Thiên kiến NhÆ° Lai thân…†trở xuống là trình bà y vá» thấy diệu dụng vô táºn trong ánh sáng của thân Pháºt. Trong phần trÆ°á»›c, nhÆ° váºy đã hiện rõ, đã thấy thân pháp giá»›i của Pháºt lẽ nà o có hạn lượng, nay lại dá»±a và o văn kết luáºn ở phần sau phân ra là m mÆ°á»i môn, trong đó có hai: TrÆ°á»›c là hiển bà y vỠđức của mÆ°á»i môn, sau từ “NhÆ° thị chánh niệm…†trở xuống là kết luáºn vá» tên gá»i của mÆ°á»i môn. Trong phần trÆ°á»›c phân rõ vá» mÆ°á»i môn nà y tức là mÆ°á»i Ä‘oạn, nhÆ°ng hÆ°á»›ng vá» sau kết luáºn thì không theo thứ tá»±. Äoạn má»™t từ đầu đến thanh tịnh thiện căn là vượt lên trên trình bà y vá» môn thứ mÆ°á»i thấy Pháºt thị hiện thần lá»±c tá»± tại không thể nghó bà n, trong đó trÆ°á»›c là nêu ra ngÆ°á»i có thể trông thấy, sau là hiển bà y vá» thân Pháºt đã trông thấy. Vô lượng là chÃnh thức hiển bà y vá» thân pháp giá»›i không có hạn lượng, hiển bà y ở dÆ°á»›i tán cây Bồ-Ä‘á» khắp tất cả thế giá»›i trÆ°á»›c đây, không có nÆ¡i nà o không hiện rõ. Thần túc không nghó bà n là hiển bà y không rá»i xa tán cây Bồ-Ä‘á» mà lên trên cõi trá»i… trÆ°á»›c đây. Trong văn có bốn: 1) Diệu dụng là m lợi Ãch cho chúng sinh; 2) Từ “Châu biến…†trở xuống là đức rá»™ng khắp là m lợi Ãch cho chúng sinh; Từ “Thà nh tá»±u…†trở xuống là Dụng sâu xa khiến cho cung kÃnh; 4) Từ “Tùy sở…†trở xuống là ứng cÆ¡ thà nh tá»±u cứu giúp. Äoạn hai từ “Hiển hiện NhÆ° Lai…†trở xuống là lùi lại phân rõ vá» môn thứ nhất Äại chúng chánh niệm NhÆ° Lai nhÆ° váºy, trong đó có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y NhÆ° Lai hiện rõ vỠđức thù thắng của mình, đó là Äại phÆ°á»›c-Äại trÃ-Äại định và Thể rá»™ng khắp. Sau từ “Linh nhất thiết…†trở xuống là là m nhiá»u lợi Ãch cho chúng sinh, trong đó có ba: Má»™t là lợi Ãch cho Äịa tiá»n; hai từ “Tất năng…†trở xuống là lợi Ãch cho Äịa thượng; ba từ “Nhất thiết pháp vân…†trở xuống là lợi Ãch là m cho quả đầy đủ. Äoạn ba từ “Dó Chánh giác…†trở xuống là trình bà y vá» môn thứ hai quán sát Chánh giác, trong đó có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» Tá»± giác thà nh tá»±u đầy đủ, nghóa là đầu hiểu rõ vá» cảnh Tục đế, sau từ “Ư bất thối…†trở xuống là hiểu rõ cảnh Chân đế. Sau từ “Giáo hóa nhất thiết…†trở xuống là trình bà y vá» Giác tha thà nh tá»±u đầy đủ. Äoạn bốn từ “Thị hiện sắc thân…†trở xuống là trình bà y vá» môn thứ ba tiến và o trà tuệ sâu xa, trong đó sắc thân là chá»— dá»±a để khởi trÃ, sau hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của trà có bốn: 1) Trà quán xét chúng sinh; 2) Từ “Thiện giải…†trở xuống là trình bà y vá» trà nháºn biết mÆ°á»i Lá»±c… của Pháºt; 3) Từ “Trú nhất thiết…†trở xuống là trà nháºn biết vá» pháp môn; 4) Từ “Tất năng…†trở xuống là trình bà y vá» thà nh tá»±u biển sâu của trÃ. Äoạn năm từ “NhÆ° Lai…†trở xuống là trình bà y vá» môn thứ tÆ° tiến và o công đức hải, trong đó có bốn công đức: 1) Äức của Tịch-Dụng vô ngại, là mặt trá»i chiếu rá»i căn cÆ¡ không lặn mà luôn luôn trú trong tịch diệt của Pháºt; 2) Từ “Ư ngã-ngã sở…†trở xuống là trình bà y vỠđức của Äại Hạnh vô nhiá»…m; 3) Từ “Tại đại chúng…†trở xuống là trình bà y vỠđức của Äại Trà vô trÆ°á»›c; 4) Từ “Dó Äại Bi…†trở xuống là trình bà y vỠđức của Äại Bi nhiếp hóa. Trong đó đầu là nêu ra sá»± nhiếp hóa, từ “Tất thiện phân biệt…†trở xuống là trình bà y vỠý nhiếp hóa, nghóa là vì chúng sinh mà phân biệt các hà nh nhÆ° TrÃ-TÃn… khiến cho thà nh tá»±u Chánh giác, lúc ấy má»›i phát ra tâm Äại Từ của Pháºt hiển bà y vá» tâm Bi của Pháºt, không nhÆ° váºy thì lẽ nà o ở trong tâm Từ của Pháºt? Äoạn sáu từ “Pháºt thân vô lượng…†trở xuống là trình bà y vá» môn thứ bảy Chánh tri của NhÆ° Lai, trong đó đầu là phân rõ hai nghiệp thân-ngữ của NhÆ° Lai, sau từ “Ư khứ lai…†trở xuống là trình bà y vỠý nghiệp của NhÆ° Lai. Trong đó có hai: 1) Chiếu rá»i ba Ä‘á»i để thâu nhiếp chúng sinh; 2) Từ “Phổ ư…†trở xuống là khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng mà hóa Ä‘á»™ chúng sinh. Äoạn bảy từ “Pháºt trà tuệ nguyệt…†trở xuống là trình bà y vá» môn thứ năm đạt đến tuệ nhÆ° hÆ° không, văn sau nói: Bồ-tát là vầng trăng trong là nh qua lại giữa cảnh Không tuyệt đối. Trong nà y hiển bà y vá» vầng trăng của Pháºt qua lại giữa cảnh Không. Trong đó có hai: Má»™t là trình bà y vá» tuệ vô ngại soi chiếu Không, trÆ°á»›c là soi chiếu Chân, tiếp từ “Tuệ tâm…†trở xuống là soi chiếu Tục, sau từ “Nhất thiết thế gian…†trở xuống là thông hiểu Tục hiển bà y Chân. Hai từ “Thuáºn chúng sinh…†trở xuống là tuệ là m lợi Ãch cho chúng sinh không đắm trÆ°á»›c, trong đó có ba: 1-Lợi Ãch hiện thân hà m chứa tiếp nháºn, từ “Giải liá»…u…†trở xuống là trình bà y vá» không đắm trÆ°á»›c; 2) Từ “Tùy thuáºn…†trở xuống là lợi Ãch cứu khổ lìa xa cấu nhiá»…m, từ “Vị tằng…†trở xuống là không đắm trÆ°á»›c; 3) Từ “Chánh quán…†trở xuống là khiến cho thà nh tá»±u lợi Ãch tốt đẹp, từ “Vónh ly…†trở xuống là không đắm trÆ°á»›c. Äoạn tám từ “Phóng quang minh võng…†trở xuống là trình bà y vá» môn thứ tám quán sát tÆ°á»›ng tốt thuá»™c nghiệp thanh tịnh của NhÆ° Lai, trong đó có hai: Má»™t là ánh sáng của Pháºt soi chiếu hiện rõ; hai từ “Linh nhất thiết chúng…†trở xuống là trình bà y vá» chúng tìm theo ánh sáng thấy tÆ°á»›ng tốt thuá»™c nghiệp thanh tịnh khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng của Pháºt. Trong phần nà y có hai: 1) Thấy nghiệp thuá»™c tá»± tÆ°á»›ng của Pháºt, nghóa là trÆ°á»›c thấy tÆ°á»›ng tốt của Pháºt đã hiện rõ ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thế giá»›i; sau từ “Bồ-tát sở hà nh…†trở xuống là thấy nghiệp thanh tịnh của Pháºt, ng- hóa là trÆ°á»›c thấy nghiệp thanh tịnh thuá»™c Tá»± lợi, từ “Thiện phân biệt…†trở xuống là nghiệp thanh tịnh thuá»™c Lợi tha. 2) Từ “Thà nh tá»±u…†trở xuống là thấy Pháºt có thể thà nh tá»±u tÆ°á»›ng tốt cho ngÆ°á»i khác, nghóa là trÆ°á»›c có thể thà nh tá»±u, sau từ “Giai linh thà nh tá»±u…†trở xuống là đã thà nh tá»±u. Äoạn chÃn từ “Tá»± tại Pháp VÆ°Æ¡ng…†trở xuống là lùi lại trình bà y vá» môn thứ sáu nháºn biết vá» phÆ°á»›c Ä‘iá»n của chúng sinh, trong đó có hai: Má»™t là tổng quát hiển bà y, hai là riêng biệt hiển bà y. Trong phần má»™t là tổng quát: Äầu là chiếu rá»i hiện rõ vá» tÆ°á»›ng thù thắng thuá»™c phÆ°á»›c Ä‘iá»n của NhÆ° Lai, sau là giải thÃch hiển bà y vá» nghóa thù thắng, bởi vì dá»±a và o trà duyên sinh cho nên thù thắng. Hai là trong phần riêng biệt hiển bà y vá» mÆ°á»i loại công đức của NhÆ° Lai là m phÆ°á»›c Ä‘iá»n cho thế gian: 1) Äức của thân trà khắp nÆ¡i thế gian. 2) Từ “Vô ngại Thiên há»™i…†trở xuống là đức của phÆ°á»›c thù thắng đến vá»›i cÆ¡. Hai loại nà y là Thể trạng của ruá»™ng, bởi vì nghóa của ruá»™ng sinh ra phÆ°á»›c thuá»™c vá» thế gian, cho nên Ä‘á»u nói là thế gian. Từ đây trở xuống là trình bà y vá» lợi Ãch cho chúng sinh trở thà nh đức, hiển bà y vá» Dụng thù thắng của ruá»™ng. 3) Từ “Vô thượng Äạo Sư…†trở xuống là trình bà y vỠđức khéo léo dẫn dắt của báºc Äạo SÆ°, Vô úy Thừa là nÆ¡i qua lại của báºc Äạo SÆ°. Từ “Nhất thiết thế…†trở xuống là trình bà y vỠđức khéo léo chữa trị của báºc Y VÆ°Æ¡ng, đầu là sá»a trị hoặc chÆ°á»›ng, tiếp từ “Thiện năng…†trở xuống là khiến cho lìa xa khổ báo, sau từ “Tùy kỳ…†trở xuống là khiến cho lìa xa ác nghiệp. 5) Từ “Tùy kỳ sở ứng hiện Pháºt…†trở xuống là tùy theo thÃch hợp để hiện thân má»›i tăng thêm công đức phÆ°á»›c thiện. Từ “Nhất thiết chúng sinh…†trở xuống là đức giác ngá»™ mê má» là m cho yên ổn. 7) Từ “NhÆ° Lai tối thắng…†trở xuống là đức của Trà VÆ°Æ¡ng là m cho hiểu biết thông suốt. 8) Từ “Vô lượng công đức…†trở xuống là đức của nhân tròn vẹn-quả thanh tịnh, trong đó câu đầu là nêu ra quả, từ “Nghiệp hạnh…†trở xuống là hiển bà y vá» nhân tròn vẹn, nghóa là thá»i gian thuá»™c nhân vị ở thế gian đã tu nghiệp hạnh chỉ có thể cảm đến quả báo thị hiện của thế gian, và lúc tuệ đạt được giải thoát thà nh Pháºt khiến cho những hạnh trÆ°á»›c đây thảy Ä‘á»u thanh tịnh, bởi vì ra khá»i cấu nhiá»…m. 9) Từ “Năng mãn…†trở xuống là đức có thể đầy đủ nguyện của thế gian. 10) Từ “Thị thế…†trở xuống là đức có thể là m bạn vá»›i thế gian, vì thế cho nên nói Pháºt là ruá»™ng phÆ°á»›c thù thắng. Äoạn mÆ°á»i từ “Quang minh thanh tịnh…†trở xuống là lùi lại trình bà y vá» môn thứ chÃn Chánh tri Pháp thân soi chiếu rá»™ng khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, trong đó có bảy: 1) Soi chiếu loại trừ chÆ°á»›ng ngại của hà nh, trong sáu sai lầm nêu ra sai lầm thứ nhất. 2) Từ “Tất linh…†trở xuống là là m thanh tịnh hạnh nguyện ấy. 3) Từ “Äẳng quán…†trở xuống là đức phá bá» cấu nhiá»…m phát sinh thanh tịnh, trong đó quán xét bình đẳng giống nhÆ° trà Pháºt soi chiếu khắp nÆ¡i, khởi nghiệp thanh tịnh giúp cho tu đối trị, là m cho ma phải hà ng phục diệt sạch duyên nhiá»…m, diệt hết mê hoặc trừ bá» nhân nhiá»…m, phát sinh năng lá»±c là đức đã thà nh tá»±u, gá»i là mÆ°á»i Lá»±c. 4) Từ “Nhất thiết thế gian…†trở xuống là phá trừ ngu si trao cho trÃ, trÆ°á»›c là phá bá» bốn Trụ, ở đây diệt trừ Vô minh, đầu là phá trừ ngu si, từ “Pháp thÃ…†trở xuống là trao cho trÃ. 5) Từ “NhÆ° Lai trÃ…†trở xuống là khiến cho lìa xa oán thù thá»a mãn ý nguyện. 6) Từ “Tối thắng…†trở xuống là là m duyên phát sinh thiện, đầu là tổng quát, từ “Thiểu tu…†trở xuống là riêng biệt, nghóa là bởi vì ruá»™ng của Pháºt thù thắng cho nên tu má»™t phần cúng dÆ°á»ng đạt được công đức to lá»›n, đặt chúng sinh và o trà địa vô táºn, cho nên đức to lá»›n hiển bà y vá» quả báo vô lượng trÆ°á»›c đây, trà địa hiển bà y vỠđầy đủ thanh tịnh trÆ°á»›c đây. 7) Äức hoan há»· trừ nạn, nghóa là thiện do tâm phát khởi, tâm đã thấy Pháºt sinh ra hoan há»·, trong tâm hoan há»· sinh ra pháp thiện rá»™ng lá»›n, cho nên trừ diệt ba ác-tám nạn. Trên đây là mÆ°á»i môn riêng biệt phân rõ, xong. Từ đây trở xuống là phần sau tổng quát kết luáºn vá» tên gá»i, nhÆ°ng công đức của Äức Pháºt nà y đã viên dung vô ngại cùng má»™t thân pháp giá»›i, cho nên ở đây kết luáºn Ä‘á»u có gồm chung và riêng biệt. NhÆ° váºy Chánh niệm vá» NhÆ° Lai, luáºn gồm chung đầy đủ toà n bá»™ các công đức trên đây gá»i là NhÆ° Lai, trình bà y vá» Äại chúng nà y chuyên tâm trú tưởng đối vá»›i NhÆ° Lai nhÆ° váºy, gá»i là Chánh niệm nhÆ° váºy; luáºn riêng biệt thì đây là kết luáºn vá» môn thứ hai trÆ°á»›c đây. Hai là luáºn gồm chung vá» các công đức trên đây tổng quát gá»i là Chánh giác, bởi vì tất cả Ä‘á»u xem xét rõ rà ng, trình bà y vá» chúng ở đây thâu nhiếp suy nghó soi chiếu thông suốt, cho nên gá»i là Chánh giác quán sát nhÆ° váºy; luáºn riêng biệt thì đây là kết luáºn vá» môn thứ ba trÆ°á»›c đây. Ba là luáºn gồm chung vá» các đức của Pháºt trên đây, tất cả Ä‘á»u là trà tuệ sâu xa, bởi vì soi chiếu rõ rà ng không có đáy, trình bà y vá» chúng tÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i trà tuệ nà y, gá»i là tiến và o nhÆ° váºy; luáºn riêng biệt thì đây là kết luáºn vá» môn thứ tÆ° trÆ°á»›c đây. Bốn là luáºn gồm chung vá» các công đức của Pháºt trên đây, toà n là biển rá»™ng của công đức, trình bà y vá» trà của chúng nà y khế hợp, gá»i là tiến và o; luáºn riêng biệt thì đây là kết luáºn vá» môn thứ năm trÆ°á»›c đây. Năm là luáºn gồm chung vá» các đức của Pháºt trên đây, tổng quát gá»i là trà tuệ hÆ° không, bởi vì xem xét chiếu soi gá»i là tuệ, bởi vì tuệ xứng vá»›i tánh cùng má»™t vị vô hạn-vô ngại gá»i là Không, trình bà y vá» trà của chúng nà y đạt đến bến bỠấy, gá»i là đến nhÆ° váºy; luáºn riêng biệt thì môn nà y vượt lên trên kết luáºn vá» môn thứ bảy trÆ°á»›c đây. Sáu là luáºn gồm chung vá» Pháºt đầy đủ các đức trên đây, gá»i là là m ruá»™ng phÆ°á»›c cho chúng sinh, bởi vì ruá»™ng nà y có thể tá»± nhiên sinh ra phÆ°á»›c thù thắng, chúng hiểu rõ vá» Ä‘iá»u nà y, gá»i là biết nhÆ° váºy; luáºn riêng biệt thì vượt lên trên kết luáºn vá» môn thứ chÃn trÆ°á»›c đây. Bảy là luáºn gồm chung đầy đủ các đức trên đây gá»i là NhÆ° Lai, bởi vì Ä‘á»u từ chứng lý mà thà nh, cho nên chúng biết có thể hiểu rõ; luáºn riêng biệt thì lùi lại kết luáºn vá» môn thứ sáu trÆ°á»›c đây. Tám là luáºn gồm chung vỠđức trên đây, tất cả Ä‘á»u là tÆ°á»›ng tốt thuá»™c nghiệp thanh tịnh của quả Pháºt, chúng nhìn có thể biết; luáºn riêng biệt thì đây là kết luáºn vá» môn thứ tám trÆ°á»›c đây. ChÃn là luáºn gồm chung vỠđức trên đây, tất cả Ä‘á»u là pháp công đức to lá»›n mà thà nh thân Pháºt, tất cả Ä‘á»u soi chiếu rõ rà ng rá»™ng khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, chúng biết có thể hiểu rõ; luáºn riêng biệt thì vượt lên trên kết luáºn vá» môn thứ mÆ°á»i trÆ°á»›c đây. MÆ°á»i là luáºn gồm chung vỠđức trên đây, tất cả Ä‘á»u là thần lá»±c tá»± tại không thể nghó bà n của NhÆ° Lai; luáºn riêng biệt thì lùi lại kết luáºn vá» môn thứ nhất trÆ°á»›c đây. Vả lại, mÆ°á»i môn trên đây cần phải dùng lý của sáu tÆ°á»›ng dung hòa thâu nhiếp chá»n lấy má»›i hiển bà y mà thôi. Từ đây trở xuống là phần hai trình bà y vá» chúng nhìn thấy diệu dụng trong ánh sáng của thân Pháºt, trong đó có ba: Má»™t, thấy diệu dụng trong ánh sáng phát ra từ lá»— chân lông của Pháºt có mÆ°á»i câu, câu đầu là gốc, chÃn câu còn lại là ngá»n, là sá»± việc trong ánh sáng và pháp môn, có thể biết; hai, từ “Nhó thá»i chÆ° Thiên phục kiến…†trở xuống là trình bà y vá» thấy diệu dụng trong ánh sáng phát ra từ thân của Pháºt; ba, từ “Há»±u đổ tá»± tại…†trở xuống là thấy diệu dụng lợi Ãch cho chúng sinh trong thần lá»±c của Pháºt. Ngay trong ánh sáng của thân có hai: TrÆ°á»›c là thấy phát ra ánh sáng nhiá»u mà u sắc; sau từ “Há»±u Pháºt thân…†trở xuống là phát ra ánh sáng quý báu tuyệt diệu. Trong phần trÆ°á»›c có bảy câu: Má»™t là ánh sáng chiếu rá»i pháp giá»›i. Hai từ “Thị hiện…†trở xuống là trong ánh sáng hiện rõ thuyết pháp. Ba từ “Hiển hiện A-tăng-kỳ…†trở xuống là trong ánh sáng hiện rõ trang nghiêm khác lạ, trong vô táºn Ä‘á»i kiếp là giải thÃch vá» nghóa không cùng táºn. Bốn từ “Tất phổ chiếu…†trở xuống là trong ánh sáng hiện rõ Äức Pháºt là m lợi Ãch cho chúng sinh trong quốc Ä‘á»™. Năm từ “Hiển hiện…†trở xuống là hiện rõ nhiá»u Hóa thân. Sáu từ “Phổ chiếu vô lượng…†trở xuống là chiếu rá»i táºn cùng pháp giá»›i. Bảy từ “Trì nhất thiết…†trở xuống là trình bà y vỠý phát ra ánh sáng. Trong phần sau là nhân của ánh sáng phát ra, nghóa là Chân nhÆ° bình đẳng là nÆ¡i an trú của Pháºt, từ đó sinh ra. Trong phần hai là thân phát ra ánh sáng quý báu tuyệt diệu có hai: TrÆ°á»›c nêu ra ánh sáng phân rõ vá» nhân có ba: Má»™t là công đức; hai là Äại nguyện; ba là không phóng dáºt. Sau sinh ra vô lượng là hiển bà y vá» diệu dụng của ánh sáng. Trong phần ba trình bà y vá» thấy diệu dụng lợi Ãch cho chúng sinh trong thần lá»±c của Pháºt có hai: a) Gồm chung lợi Ãch cho chúng sinh; b) Từ “Ư nhất thiết…†trở xuống là lợi Ãch nhiá»u cho Bồ-tát. Trên đây là Äại chúng nhìn thấy thân mây pháp giá»›i của Pháºt, xong. Từ đây trở xuống là phần hai trình bà y vỠý của Äức Pháºt hiện ra thân mây nà y, trong đó có hai: 1) Hiện rõ thân mây nà y là m lợi Ãch cho chúng sinh, khiến cho thuáºn theo Chánh hạnh; 2) Từ “NhÆ° Lai hiển hiện…†trở xuống là khiến cho chúng sinh nháºn biết vỠđức thù thắng tá»± tại vô biên của Pháºt. Trong phần má»™t Äại Bi che phủ khắp nÆ¡i là trình bà y vá» tâm hiện bà y công đức của Pháºt, trà tuệ trang nghiêm là hiển bà y vỠđức đã thị hiện, nghóa là nhắc lại đức đã hiện rõ ở văn trên nêu ra, bởi vì Ä‘á»u là hiển bà y vá» Äại Trà trang nghiêm. Từ “Dục linh…†trở xuống là chÃnh thức hiển bà y vá» việc đã là m, trong đó có ba: Má»™t- Lợi Ãch dần dần tùy theo phần vị có sáu câu, tức là lợi Ãch của sáu phần vị nhÆ° TÃn…, ở trong quả vị đạt được pháp sâu xa là Äại Niết-bà n, đầy đủ ánh sáng trà tuệ là Äại Bồ-Ä‘á», còn lại có thể biết. Hai- Từ “Mãn túc…†trở xuống là lợi Ãch dần dần tùy theo công hạnh, trong đó cÅ©ng có sáu câu: 1) Tâm kiên cố mong cầu quả; 2) Từ “Bất hoại pháp tánh…†trở xuống là quán xét hiểu rõ đối vá»›i pháp; 3) Từ “Mãn túc…†trở xuống dá»±a và o hiểu biết phát khởi thá»±c hà nh; 4) Từ “Thà nh tá»±u thanh tịnh…†trở xuống là thá»±c hà nh thà nh tá»±u tiến và o chứng; 5) Từ “Cụ túc tu…†trở xuống là trình bà y vá» chứng đầy đủ-đức tròn vẹn gá»i là hạnh Phổ Hiá»n; 6) Từ “Thà nh tá»±u NhÆ° Lai…†trở xuống là nhân tròn vẹn đạt được quả. Ba- Từ “Viá»…n ly…†trở xuống là lợi Ãch tùy theo nghóa sai biệt, trong đó có ba: 1) Khiến cho xa rá»i tà ma, đạt được Chánh trà nguyên; 2) Khiến cho thÆ°á»ng thấy Pháºt, đạt được Äại trà đoạn; 3) Khiến cho thÆ°á»ng dá»±a và o Pháºt, đạt được Pháp nháºp chúng. Trong phần hai là khiến cho chúng nháºn biết vỠđức vô biên của Pháºt, hiện bà y vô số pháp thiện thanh tịnh tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° váºy, tổng quát nhắc lại đức đã hiện rõ ở văn trên. Bởi vì Ä‘á»u là tÆ°á»›ng thuá»™c thiện căn thanh tịnh của Pháºt, Ä‘iá»u phục chúng sinh mà tổng quát nêu ra ý ấy. Vì sao hiện rõ đức để mà điá»u phục chúng sinh? Nghóa là đá»u khiến cho biết công đức to lá»›n của Pháºt. ChÃnh thức hiển bà y vá» việc đã là m có hai: Äầu là riêng biệt phân rõ, sau là tổng quát kết luáºn. Trong riêng biệt có năm: 1) Khiến cho nháºn biết vỠđức đầy đủ của Pháºt; 2) Từ “NhÆ° Lai…†trở xuống là dụng rá»™ng rãi; 3) Từ “Bổn sở…†trở xuống là quả cao nhất; 4) Từ “Thà nh tá»±u Pháp VÆ°Æ¡ng…†trở xuống là trà tròn vẹn; 5) Từ “Thà nh tá»±u tối thắng…†trở xuống là đức sâu xa, nghóa là Thể thanh tịnh-Äức đầy đủ-TÆ°á»›ng trang nghiêm sáng ngá»i. Trong tổng quát từ “Ư nhất thiết kiếp…†trở xuống là kết luáºn vỠđức vô táºn, bởi vì riêng biệt giải thÃch khó đầy đủ cho nên tổng quát gồm chung để kết luáºn. Trong phần thứ sáu là Thiên VÆ°Æ¡ng cung kÃnh thÆ°a thỉnh, thiện lai là trình bà y vá» Pháºt đầy đủ đức pháp giá»›i, không chuyển Ä‘á»™ng mà đến, khéo ứng cÆ¡ mà đến, thuáºn vá»›i lý mà đến. Trong phần thứ bảy là Äức Pháºt nháºn lá»i thÆ°a thỉnh thà nh tá»±u lợi Ãch, có hai: Äầu là lợi Ãch lên trên cung Ä‘iện; sau từ “Nhó thá»i Thế Tôn…†trở xuống là lợi Ãch lên trên pháp tòa. Trong phần đầu có hai: TrÆ°á»›c là nháºn lá»i thÆ°a thỉnh lên trên cung Ä‘iện; sau từ “Nhó thá»i…†trở xuống là trình bà y vá» tÆ°á»›ng của lợi Ãch. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t, lên trên cung Ä‘iện ở cõi nà y, vô biên tÆ°á»›ng hải là tÆ°á»›ng trang nghiêm của Pháºt, khiến cho Thiên VÆ°Æ¡ng hoan hỷ… là chÃnh thức trình bà y vỠý nháºn lá»i thÆ°a thỉnh, tức là lên trên cung Ä‘iện… trình bà y vá» cÆ¡ duyên khế hợp. Hai, từ “NhÆ° thá»â€¦â€ trở xuống là kết luáºn há»™i tụ mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng lên trên cung Ä‘iện viên mãn. Trong phần sau là tÆ°á»›ng của lợi Ãch có ba: Má»™t, lợi Ãch vá» nÆ¡i chốn trang nghiêm có mÆ°á»i câu có thể biết. Hai, từ “Nhó thá»i…†trở xuống là trình bà y vá» Thiên VÆ°Æ¡ng đạt được lợi Ãch của Äịnh. Trong đó đầu là Chánh niệm không tán loạn, chÃnh thức trình bà y vỠđạt được Äịnh; sau là dá»±a và o Äịnh tăng thêm thiện. Tăng thêm thiện có bốn: 1) Tâm tiến lên; 2) Tâm hoan há»·; 3) Tâm Bồ-Ä‘á»; 4) Tổng trì. Ba, khiến cho Thiên VÆ°Æ¡ng nhá»› lại thiện nghiệp Ä‘á»i trÆ°á»›c của mình ca ngợi Pháºt. Trong phần hiển bà y vá» nÆ¡i chốn lợi Ãch, có hai: TrÆ°á»›c là thế giá»›i nà y, nghóa là ca ngợi mÆ°á»i Äức NhÆ° Lai trÆ°á»›c mÆ°á»i vị Pháºt ở cõi trá»i Dạ-ma trÆ°á»›c đây, nhá» và o đó hiển bà y dần dần sâu xa vượt qua trÆ°á»›c, lý tháºt thì nối thông vá»›i tất cả chÆ° Pháºt. Sau là kết luáºn vá» mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Trong phần hai là lợi Ãch lên trên pháp tòa, có hai: TrÆ°á»›c là lên trên pháp tòa ở thế giá»›i nà y, sau là lên trên pháp tòa ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Trong phần trÆ°á»›c, có hai: TrÆ°á»›c là lên trên pháp tòa, sau là tÆ°á»›ng của lợi Ãch. Trong tÆ°á»›ng của lợi Ãch, có hai: TrÆ°á»›c là lợi Ãch của pháp, má»™t là hiện rõ thân giống nhÆ° thân của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i, hai là ứng cÆ¡ thuyết pháp, ba là trình bà y vá» Pháp thân Vô trÆ°á»›c. Sau là trình bà y vá» lợi Ãch của sá»± việc và kết luáºn Ä‘á»u có thể biết. ------------------------------ <è©ž>Phẩm 20: ÄÂU SUẤT THIÊN CUNG Bá»’ TÃT VÂN TẬP TÃN TÃN PHẬT</è©ž> GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Trình bà y vá» NhÆ° Lai sắp thuyết ra diệu pháp thì nhất định có những ngÆ°á»i tà i năng và trà tuệ theo đến, nhÆ° Ä‘iện chá»›p mây cuá»™n đầy khắp hÆ° không, quy tụ ở pháp giá»›i, Ä‘á»u dùng kệ tụng tuyệt diệu ca ngợi tháºt đức của Pháºt, cho nên dùng là m tên gá»i. Lại nữa, Thiên Cung là nÆ¡i chốn, Bồ-tát biểu hiện cho ngÆ°á»i, Vân Táºp là thân nghiệp tá»± tại, Tán Pháºt là công đức của ngữ nghiệp, dá»±a theo thân-ngữ và nÆ¡i chốn dùng là m tên gá»i đầu Ä‘á». Còn lại phần B là à đưa ra và phần C là Tông thú Ä‘á»u giải thÃch giống nhÆ° trÆ°á»›c, chỉ có phần Gia há»™-Ca ngợi đức của Bồ-tát và lợi Ãch của ánh sáng là khác nhau. D. TRONG PHẦN GIẢI THÃCH VÄ‚N, có bốn: Má»™t-Quy tụ chúng; hai-Phát ra ánh sáng; ba-Ca ngợi chúng; bốn-Ca ngợi Äức Pháºt. Trong phần má»™t là quy tụ chúng: TrÆ°á»›c là cõi nà y quy tụ, sau là mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng quy tụ. Trong phần trÆ°á»›c có ba: Nêu ra phần vị vốn có. Từ “Nhất nhất Bồ-tát…†trở xuống là trình bà y vá» quy tụ đến. Từ “Dó chánh trá»±c…†trở xuống là hiển bà y vỠđức. Trong phần má»™t, Pháºt lá»±c là hiển bà y vá» nhân của quy tụ, các phÆ°Æ¡ng là hiển bà y vá» phần lượng. NÆ°á»›c tên gá»i Kiên Cố là biểu hiện rõ rà ng vá» hà nh thà nh tá»±u là m chá»— dá»±a cho nên khó hủy hoại. Pháºt và Bồ-tát cùng tên gá»i là Trà ng, biểu hiện khéo léo hồi hÆ°á»›ng vốn là nhân quả má»™t mình vượt ra thâu nhiếp chế phục. Mà ng lÆ°á»›i báu che phủ thân biểu hiện cho đức đầy đủ. Phát ra ánh sáng có công dụng rá»™ng lá»›n. Trong phần ba là ca ngợi vỠđức, có hai: Má»™t, ca ngợi vá» hà nh đức ấy. Trong đó có hai: TrÆ°á»›c là Tá»± hà nh, sau từ “Nhất thiết chúng sinh…†trở xuống là hạnh Lợi tha. Nghóa là từ Tháºp Äịa trở vá» sau, cùng vá»›i tất cả chúng sinh đồng thá»i đối vá»›i thân của Bồ-tát nà y, trong từng niệm quán xét nhìn thấy, từng pháp môn riêng biệt Ä‘á»u dẫn dắt thâu nhiếp má»›i lạ, cho nên nói là ngắm nhìn không há» thá»a mãn. Hai, từ “Thá» Bồ- tát…†trở xuống là hiển bà y vá» pháp môn đã đạt được. Trong đó: Äầu là tổng quát, sau từ “Sở vị…†trở xuống là riêng biệt. Có mÆ°á»i loại pháp môn: 1) Thân Ä‘i lại khắp nÆ¡i; 2) Trà thấy lý; 3) Nhiá»u thân khắp nÆ¡i; Tiến và o dụng của quả; 5) Äạt được trà vá» quả; 6) Ãnh sáng phÆ°Æ¡ng tiện khéo léo; 7) Phân rõ rá»™ng ra; 8) Duy trì sâu xa; 9) Thấy pháp giá»›i; Khắp nÆ¡i hÆ° không. Cần phải dùng sáu tÆ°á»›ng dung hòa thâu nhiếp để suy nghó. Trong phần hai là phát ra ánh sáng: Hai đầu gối phát ra là vượt qua ngón chân trÆ°á»›c đây, biểu thị cho hà nh dần dần thù thắng. Vả lại, đầu gối có tác dụng của co duá»—i Ä‘i đến, biểu thị cho tÆ°á»›ng của hồi nhân- hÆ°á»›ng quả tiến lên trên cao. Trong đó có bốn: 1) NÆ¡i phát ra; 2) Số lượng ánh sáng; 3) Äã chiếu rá»i; 4) Duyên nhìn thấy, nghóa là nhân thì cùng thá»±c hà nh, quả thì cảm đến há»™i tụ, cho nên nhìn thấy. Trong phần ba là ca ngợi vỠđức của chúng, có hai: TrÆ°á»›c là riêng biệt ca ngợi, sau là tổng quát kết luáºn. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t, trình bà y vá» niá»m vui, nghóa là dụng giải thoát không thể nghó bà n của Pháºt; hai, trình bà y vá» pháp đã đạt được. Trong đó có năm: Äạt được thân pháp giá»›i. Từ “Äắc vô ngại…†trở xuống là trình bà y vỠđạt được tâm pháp giá»›i, trong đó có bốn: a) Tâm Tam-muá»™i; b) Tâm vô trÆ°á»›c; c) Tâm vô ngại; d) Tâm ly cấu, tâm quý báu là chứng tâm cho nên có thể lìa xa cấu nhiá»…m. Từ “Äắc Pháºt vô lượng…†trở xuống là hiển bà y vỠđạt được Pháºt lá»±c, đầu là nêu ra, từ “Quyết định…†trở xuống là giải thÃch hiển bà y. Từ “Äắc chư…†trở xuống là trình bà y vỠđạt được pháp chứng của Pháºt, đầu là nêu ra, từ “Nháºp thâm…†trở xuống là giải thÃch, nghóa là tiến sâu và o trà là chủ Ä‘á»™ng chứng được pháp nà y, thanh tịnh Pháp thân Ä‘á»u là đã chứng được pháp nà y. 5-Từ “Äắc nhất thiết…†trở xuống là trình bà y vỠđạt được trà Pháºt, trong đó có mÆ°á»i câu: Câu đầu là tổng quát nêu ra, chÃn câu sau là riêng biệt giải thÃch. Trong đó: 1) Trà dá»±a và o lý phát khởi cho nên nói là sinh và o nẽo tốt đẹp; 2) Trà phát khởi sáng suốt; 3) Thà nh tá»±u Äại trà Kim Cang; 4) Kim Cang Dụ định phá trừ ngu si vi tế. Trên đây là Bổn trÃ, dÆ°á»›i đây là trình bà y vá» Háºu trÃ. 5) Trà thâu nhiếp chúng sinh; 6) Trà tá»± tại; 7) Trà vô trÆ°á»›c; 8) Trà chiếu rá»i Tục. Äầu gá»i là Há»c số, sau gá»i là Cứu cánh. 9) Từ “Thiện trú…†trở xuống là trà chiếu rá»i Chân. Trong phần sau từ “Thà nh tá»±u…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» vô táºn. Những pháp nà y Ä‘á»u là trong phần vị cứu cánh, Bồ-tát và Pháºt cùng má»™t pháp giá»›i, cho nên Ä‘á»u nói là đạt được pháp mà Pháºt đạt được, nhÆ°ng dá»±a và o phần vị của nhân nói là Bồ-tát mà thôi. Trong phần bốn là kệ ca ngợi Äức Pháºt có mÆ°á»i Ä‘oạn. Thứ nhất, Kim Cang Trà ng là nêu ra ngÆ°á»i thuyết giảng riêng biệt, lấy Bồ-tát nà y là m vị đầu tiên, bởi vì là Há»™i chủ, nÆ°Æ¡ng theo lá»±c hiển bà y vá» thuyết giảng là m chá»— dá»±a, bốn ý vá» quán xét khắp nÆ¡i giống nhÆ° Há»™i trÆ°á»›c giải thÃch. MÆ°á»i tụng ca ngợi vỠđức Tịch Dụng vô ngại của Pháºt, trong đó phân năm: Hai kệ trình bà y vá» Pháºt không có sinh diệt mà thị hiện có: Kệ đầu là chÃnh thức phân rõ, trong đó ná»a kệ trÆ°á»›c là không có sinh diệt, ná»a kệ sau là thị hiện có. Kệ sau là dá»±a và o so sánh là m sáng tá» sâu xa, nghóa là ná»a kệ trÆ°á»›c dá»±a và o yếu kém hiển bà y vá» sâu xa, đó là Dụng của Tịch chứ không phải là cảnh của bốn tâm cho nên khó suy nghó; ná»a kệ sau dá»±a và o thù thắng hiển bà y vá» tuyệt diệu, đã không phải là cảnh của bốn tâm thì cảnh giá»›i ở đâu? Nghóa là trà ấy vẫn là trà Pháºt và cảnh thuá»™c trà đầy đủ của phần vị Phổ hiá»n, bởi vì trà xứng vá»›i cảnh Pháºt thì phải là trà Pháºt má»›i táºn cùng, cho nên trình bà y vá» sâu xa. Có hai kệ trình bà y vá» Pháºt không phải là Sắc-Thanh mà thị hiện có, cÅ©ng kệ đầu là chÃnh thức phân rõ, kệ sau là dá»±a và o hiển bà y. Ná»a kệ trÆ°á»›c cÅ©ng dá»±a và o yếu kém là m sáng tá» sâu xa, nghóa là phà m phu-Tiểu thừa và Äịa tiá»n gá»i là trà yếu kém; ná»a kệ sau dá»±a và o thù thắng hiển bà y vá» tuyệt diệu, nghóa là Äịa thượng chứng trà có thể là m căn bản của Pháºt, gá»i là trà Bổn nghiệp. Phần vị Tháºp Äịa đầy đủ gá»i là thà nh tá»±u, tức là trà Phổ Hiá»n. Vả lại, thà nh tá»±u cÅ©ng là trà Pháºt. Có hai kệ trình bà y vá» Pháºt không có đến-Ä‘i mà thị hiện có: Kệ đầu chÃnh thức phân rõ, kệ sau hiển bà y vá» sâu rá»™ng. Nghóa là đến- Ä‘i nà y tức là không có đến-Ä‘i, thân khắp nÆ¡i các cõi, ngữ thuyết giảng nhiá»u vá» diệu pháp, ý luôn luôn trú trong vắng lặng. Lại ba câu trÆ°á»›c là hiển bà y vá» rá»™ng, má»™t câu sau là hiển bà y vá» sâu xa. Có hai tụng trình bà y vá» trà Pháºt không tác Ä‘á»™ng mà thị hiện tác dụng, cÅ©ng kệ đầu là chÃnh thức phân rõ, hai câu trÆ°á»›c tiến và o chứng, hai câu sau hiện rõ tác dụng; kệ sau là hiển bà y vá» sâu rá»™ng, ná»a kệ trÆ°á»›c là sâu, ná»a kệ sau là rá»™ng. Hai kệ sau cuối khuyến khÃch tu táºp phân rõ vá» lợi Ãch, kệ đầu là khuyến khÃch tu táºp, kệ sau là phân rõ vá» lợi Ãch của thấy. Thứ hai, dùng tâm kiên cố quán vá» Pháºt, gá»i là Kiên Cố Trà ng. MÆ°á»i tụng phân ba: 1) Bảy kệ ca ngợi vỠđức thù thắng của Pháºt; 2) Hai kệ khuyến khÃch tu táºp tiến và o; 3) Má»™t kệ kết luáºn vá» lợi Ãch của thấy nghe. Trong má»™t có năm: Má»™t, có hai kệ trình bà y vá» Thể-Dụng vượt lên trên tình thức, nghóa là đầu má»™t kệ vá» Thể sâu xa, tiếp ná»a kệ vá» Dụng rá»™ng rãi, sau ná»a kệ vá» vượt lên trên tình thức. Hai, có hai kệ trình bà y vỠđức sâu xa khuyến khÃch gần gÅ©i, kệ đầu vỠđức sâu xa, ná»a kệ trÆ°á»›c nói vá» pháp sâu xa, ná»a kệ sau phát khởi thân thanh tịnh, nghóa là trình bà y vá» thân thanh tịnh của Pháºt tùy thuáºn nhân duyên của vạn hạnh mà khởi, nghóa là tánh vốn có là m nhân, pháp đã tu là m duyên. Vì sao hiển bà y vỠđức nà y, là trình bà y thuáºn theo duyên khởi thì có thể thà nh tá»±u pháp; kệ sau là khuyến khÃch cầu tìm nghóa lý phÆ°Æ¡ng tiện. Ba, có má»™t kệ ca ngợi vá» Pháºt khiến cho cúng dÆ°á»ng rá»™ng rãi thêm đức, nghóa là tâm thanh tịnh-tâm thÆ°á»ng xuyên cúng dÆ°á»ng khiến cho thà nh Pháºt. Bốn, có má»™t kệ ca ngợi vá» Pháºt khiến cho quán sát tăng thêm hạnh đức, câu đầu là đức tăng trưởng, câu hai là thá»±c hà nh lâu dà i, câu ba là lìa xa phiá»n não, câu bốn là kết luáºn vá» quán xét. Năm, có má»™t kệ ca ngợi vỠđức quán xét hiểu rõ của báºc Äại nhân, nghóa là Pháºt tá» suy xét đến cùng pháp tánh má»›i hiểu biết rõ rà ng. Trong hai là khuyến khÃch tu táºp, kệ đầu là khuyến khÃch phát khởi mong muốn cầu đạo, kệ sau là khuyến khÃch báo ân cung kÃnh gần gÅ©i. Trong ba là kết luáºn vá» lợi Ãch, ná»a kệ trÆ°á»›c là kết luáºn ca ngợi, nghóa là thấy Pháºt kết luáºn vỠđức của Pháºt trÆ°á»›c đây, nghe Pháºt pháp kết luáºn vá» những pháp mà báºc Äạo SÆ° đã thuyết giảng trÆ°á»›c đây; ná»a kệ sau là hiển bà y vá» lợi Ãch. Thứ ba, trà lá»±c dÅ©ng mãnh táºn cùng nguồn gốc của biển Pháºt, gá»i là DÅ©ng Mãnh Trà ng. MÆ°á»i kệ phân hai: 1) Bảy kệ đầu ca ngợi vá» Pháºt là m duyên thù thắng cho sá»± tu hà nh; 2) Ba kệ sau hiển bà y vỠđức tá»± tại của Pháºt. Trong má»™t: Kệ má»™t trình bà y vá» Pháºt khó thấy, cần phải đầy đủ TÃn tâm thanh tịnh là m nhân, Pháºt lá»±c là m duyên má»›i có thể thấy Pháºt, bởi vì sắc vi tế hợp lại cho nên Pháºt khó mà thấy được. Kệ hai trình bà y vá» thấy khó hết được, nghóa là cần phải dùng trà dÅ©ng mãnh của Phổ Hiá»n má»›i táºn cùng nguồn gốc. Kệ ba trình bà y vá» Pháºt khó thà nh, nghóa là cần phải dá»±a và o biển tâm hoà n toà n thanh tịnh của Tháºp Äịa mà sinh ra. Kệ bốn trình bà y vá» pháp của Pháºt khó gặp, đạt được liá»n lìa xa cấu nhiá»…m. Kệ năm trình bà y vá» Pháºt khó gặp, thấy được có thể diệt trừ mê hoặc. Kệ sáu trình bà y vá» nghe rồi tin khó thà nh tá»±u, cần phải nhá» và o thiện hữu. Kệ bảy so sánh hiển bà y vá» thù thắng, nếu cảm hóa má»™t ngÆ°á»i khiến cho tin và o công đức của Pháºt thì hÆ¡n hẳn bố thà trÆ°á»›c đây. Trong hai là hiển bà y vỠđức tá»± tại của Pháºt, kệ má»™t là Äức tròn vẹn, kệ hai là Dụng rá»™ng lá»›n, kệ ba là Thể vắng lặng. Thứ tÆ°, bởi vì trong đêm Ä‘en sinh tá» hiện bà y ánh sáng trà tuệ rạng ngá»i, gá»i là Dạ Quang Trà ng. MÆ°á»i kệ phân ba: 1- Má»™t kệ ca ngợi vá» Dụng rá»™ng lá»›n của Pháºt, khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u thấy; 2- Bảy kệ trình bà y vá» Dụng sâu xa của Pháºt, dung hòa vá»›i lý mà phát khởi; 3- Hai kệ cùng kết luáºn vá» sâu rá»™ng không có giá»›i hạn táºn cùng. Trong hai là Dụng sâu xa: Kệ má»™t là Thể nhÆ° nhau không có má»™t cho nên hiện ra nhiá»u. Kệ hai là trình bà y vá» không có hai mà hai, hiện rõ trang nghiêm. Kệ ba là trình bà y vá» má»™t-hai cùng dung hòa đức vô táºn, nghóa là Không dụ cho Thể, Huyá»…n dụ cho Dụng, trÆ°á»›c là ca ngợi Äức Pháºt ở cõi nà y, sau là tÆ°Æ¡ng tá»± Äức Pháºt ở cõi khác. Kệ bốn là dá»±a và o Thể khởi Dụng. Kệ năm là Dụng tá»± nhiên không có công sức. Nhiếp Luáºn nói: “NhÆ° ngá»c Ma-ni, nhÆ° trống cõi trá»i, không suy nghó gì mà sá»± việc tá»± nhiên thà nh tá»±u, nhÆ° váºy không phân biệt mà thà nh tá»±u rất nhiá»u Pháºt sá»±.†Kệ sáu là trình bà y vá» Thể-Dụng vô ngại, nghóa là ngay nÆ¡i Thể trở thà nh Dụng mà không lạc mất Thể, cho nên nói là không hủy hoại pháp tánh; ngay nÆ¡i Dụng thÆ°á»ng là Thể mà không phế bá» Dụng, cho nên nói là không vÆ°á»›ng và o pháp giá»›i, do đó bởi vì không vÆ°á»›ng theo lý cho nên luôn luôn Dụng không phế bá», bởi vì không hủy hoại tánh cho nên Dụng luôn luôn vắng lặng. Kệ bảy là cả hai dung hòa tá»± tại, ná»a kệ trÆ°á»›c dá»±a theo Thể bặt dứt đối đãi, nghóa là Hóa-Phi hóa Ä‘á»u không thể có được; ná»a kệ sau dá»±a theo duyên thị hiện Hóa-Phi hóa. Lại hai câu trÆ°á»›c là nêu ra, hai câu sau nhÆ° thứ tá»± giải thÃch có thể biết. Lại giải thÃch kệ nà y trình bà y dá»±a và o Chân phát khởi Hóa để giải thÃch là m hai môn: Má»™t là Khai nghóa, hai là Dung hợp. Trong môn Khai nghóa, Chân ứng Ä‘á»u có hai nghóa. Trong Chân, má»™t là nghóa vá» Bất biến, nghóa là tuy hiện hóa mà thÆ°á»ng vắng lặng, câu đầu hiển bà y vá» Ä‘iá»u nà y; hai là nghóa vá» Tùy duyên, nghóa là không giữ tá»± tánh, không có gì không hiện ứng, cho nên nói cÅ©ng không phải là Phi hóa. Hai là trong Hóa, má»™t là nghóa vá» Vô Thể tức Không, nghóa là giữ lấy duyên không có tánh, cho nên nói các pháp không có Hóa; hai là nghóa thuáºn theo duyên huyá»…n có, cho nên nói thị hiện có Hoá. Trong môn Dung hợp cÅ©ng có hai nghóa, má»™t là Biệt hợp, hai là Thông dung. Trong nghóa Biệt hợp, bởi vì trong Chân, Tùy duyên tức là Bất biến, cho nên cÅ©ng Chân-cÅ©ng không Chân, không phải Chân-không phải không Chân, gá»i là Chân Pháp thân; trong Hóa, Thể Không tức là huyá»…n có, cho nên cÅ©ng Hóa-cÅ©ng không Hóa, không phải Hóa-không phải không Hóa, gá»i là Pháºt Hóa thân. Trong nghóa Thông dung, nghóa là dá»±a và o Chân vốn Bất Biến để hiển bà y vá» Hóa vốn Thể Không, đây là Chân không phải là không có-Hóa không phải là có, bởi vì là Pháp thân không phải không có tác dụng của Hóa, bởi vì có nghóa Không trong Hóa. Lại dá»±a và o Chân là Tùy duyên để hiển bà y vá» Hóa là huyá»…n có, đây là Hóa không phải là không có-Chân không phải là có, bởi vì là Hóa thân không phải không có lý của Chân, bởi vì có nghóa Tùy duyên trong Chân. Lại bởi vì Tùy duyên là huyá»…n có không khác vá»›i Bất biến là Thể Không, cho nên hiện hóa nhiá»u loại mà chÆ°a từng không vắng lặng, Chân tánh sâu thẳm không có gì đã từng không Hóa, Chân và Hóa dung hòa hoà n toà n thà nh má»™t pháp giá»›i thanh tịnh vô ngại, suy nghó có thể thấy. Trong ba là hai kệ cùng kết luáºn, kệ đầu kết luáºn vá» Thể sâu xa không có đáy, rá»™ng lá»›n không bến bá» trÆ°á»›c đây; kệ sau kết luáºn vá» Dụng trÆ°á»›c đây, trÆ°á»›c là hiển bà y vá» sâu xa, sau là là m sáng tá» vá» rá»™ng lá»›n. Thứ năm, tuệ sâu xa vô ngại, gá»i là Trà Trà ng. MÆ°á»i kệ phân ba: Bốn kệ ca ngợi vỠđức dụng vô hạn của Pháºt; 2) Bốn kệ ca ngợi vá» má»™t-khác vô ngại của Pháºt; 3) Hai kệ ca ngợi vá» sinh diệt tá»± tại của Pháºt. Trong má»™t, hai kệ đầu hiển bà y vá» Dụng vô hạn, hai kệ sau trình bà y vá» Äức vô cùng. Trong hai kệ đầu, trÆ°á»›c là phân rõ vá» căn khà cảm đến Dụng, nghóa là ngÆ°á»i tu hà nh có đủ Trà vô ngại và Bi vô hạn thì khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thÆ°á»ng thấy chÆ° Pháºt. Äây là hiển bà y vá» NhÆ° Lai ở nÆ¡i Äại cÆ¡ ấy không có lúc nà o tạm thá»i ẩn kÃn. NhÆ°ng có năm nghóa: Má»™t, Má»™t thân tròn vẹn rá»™ng lá»›n, cho nên nói là mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng nhìn thấy; Hai, Má»™t thân tức là tất cả, cho nên nói là nhìn thấy tất cả chÆ° Pháºt; Ba, Trình bà y vá» Dụng nà y chÆ°a há» tạm hết, cho nên nói là thÆ°á»ng nhìn thấy; Bốn, Hiển bà y vá» Dụng nà y chÆ°a từng không vắng lặng, cho nên nói là không có nÆ¡i đến; Năm, Là m sáng tá» những pháp đã nói lại sâu xa, cho nên nói là pháp cÅ©ng không vÆ°á»›ng mắc. Trong hai kệ sau là trình bà y vỠđức vô cùng, nghóa là tất cả các thân đã hiện rõ trÆ°á»›c đây, má»—i má»™t thân ấy Ä‘á»u thâu nhiếp công đức vô táºn của pháp giá»›i, cho nên đối vá»›i kiếp số không nghó bà n nói vá» công đức của má»™t thân ấy hãy còn không thể hết được, huống gì tất cả các thân khác, chúng sinh ba Ä‘á»i cùng so sánh hiển bà y vá» nhiá»u. Trong hai là ca ngợi vá» má»™t-khác vô ngại: Má»™t kệ đầu là pháp thuyết, nghóa là không có hai bởi vì pháp giá»›i dung hòa, cho nên không thể nghó bà n. Vì sao nói không thể không có hai suy nghó bởi vì hiện rõ nhiá»u thân, không thể nhiá»u thân suy nghó bởi vì chÆ°a từng có khác nhau, không thể má»™t-nhiá»u suy nghó bởi vì không có hai pháp, không thể cả hai Ä‘á»u không phải là suy nghó bởi vì Thể-Dụng không khác, vốn là viên dung khó suy lÆ°á»ng. Tiếp má»™t kệ là dụ so sánh, tiếp má»™t kệ là pháp-hợp, sau cuối là má»™t kệ giải thÃch không phải là má»™t-khác, Ä‘á»u có thể biết. Trong ba là sinh diệt tá»± tại, má»™t kệ đầu là trình bà y vá» không sinh diệt mà hiện rõ sinh diệt, má»™t kệ sau là trình bà y vá» sinh diệt đã hiện rõ vẫn là không sinh diệt. Thứ sáu, chiếu rá»i lý đáng quý, cho nên gá»i là Bảo Trà ng. MÆ°á»i kệ phân hai: 1) Ba kệ đầu ca ngợi vá» thân tâm tá»± tại của Pháºt; 2) Bảy kệ sau ca ngợi vá» Pháºt xuất thế tá»± tại. Trong má»™t, hai kệ đầu trình bà y vá» thân, kệ má»™t là không có hạn lượng mà hiện rõ vá» hạn lượng, kệ hai là không có nÆ¡i chốn mà khắp má»i nÆ¡i chốn; má»™t kệ sau là tá»± mình trình bà y vá» tâm, câu trÆ°á»›c trình bà y vá» không có tám Thức-Tâm vÆ°Æ¡ng, câu tiếp trình bà y vá» không có tâm sở hữu, ná»a kệ sau kết luáºn vá» Thể của pháp. Trà Luáºn nói: “Pháºt địa không có tâm-tâm phápâ€. Há»i: Nếu dá»±a theo Pháp thân thì có thể nói nhÆ° trên; dá»±a theo thân thá» dụng nếu không có tâm pháp, thì lẽ nà o có thể khiến cho Pháºt giống nhÆ° loà i phi tình hay sao? Äáp: Nếu dá»±a và o SÆ¡ giáo thì Pháºt địa có đủ tám Thức thanh tịnh và hai mÆ°Æ¡i mốt tâm sở, giả sá» nói không có thì chỉ không có Thức nhiá»…m ô, chứ không phải là nói không có thanh tịnh; lại do Trà thù thắng chỉ nói có TrÃ, chứ không phải là nói không có Thức. Nếu dá»±a và o Chung giáo, thì chỉ là má»™t Trà tròn vẹn, bên trong chứng được Chân nhÆ°, bên ngoà i khởi lên Hóa dụng, cÅ©ng không có tâm vÆ°Æ¡ng-tâm sở khác nhau và tám Thức sai biệt. Theo LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn thì quả Pháºt chỉ là NhÆ° NhÆ° và NhÆ° NhÆ° trà tá»± mình tồn tại. Nếu dá»±a theo Äốn giáo thì bởi vì Thỉ giác tức là giống nhÆ° Bổn giác, không có sai khác vá» Thỉ giác, liá»n hợp vá»›i Trà nà y ngay nÆ¡i tÆ°á»›ng tức là NhÆ°, tÆ°á»›ng của Trà cÅ©ng không còn, chỉ má»™t Diệu lý lìa xa ngôn ngữ-bặt dứt suy nghó là m Pháºt quả. Nếu dá»±a theo Viên giáo thì Lý và Trà đã tá»± nhiên dung hòa, tất cả pháp giá»›i Ä‘á»u là TrÃ, nói mÆ°á»i để hiển bà y vá» vô táºn, cho nên Trà nà y chÆ°a từng không ngay nÆ¡i pháp giá»›i. Suy nghó vá» Ä‘iá»u nà y. Trong hai là bảy kệ, bốn kệ đầu trình bà y vá» Pháºt ở cõi nà y, ba kệ sau tÆ°Æ¡ng tá»± Pháºt ở cõi khác. Trong bốn kệ đầu: Hai kệ trÆ°á»›c trình bà y vá» Pháºt xuất thế để là m lợi Ãch mà chÃnh là không có xuất thế, nghóa là má»™t kệ đầu trình bà y vá» không xuất thế thì có tổn hại, ná»a kệ tiếp trình bà y vá» lợi Ãch của xuất thế, ná»a kệ sau hiển bà y tháºt sá»± không có xuất thế. Kinh ChÆ° Pháp Vô Hà nh nói: “NhÆ° Lai không xuất thế, cÅ©ng không Ä‘á»™ chúng sinh, chúng sinh gượng phân biệt, là Pháºt Ä‘á»™ chúng sinh.†Giải thÃch rằng: Trình bà y vá» thân ThÃch-ca nà y lúc xuất thế thì thÆ°á»ng không có xuất thế, không phải là nói riêng biệt dá»±a theo Pháp thân. Hai kệ sau giải thÃch vá» nguyên do không xuất thế, nghóa là phà m luáºn vá» Pháºt xuất thế thì Ä‘á»u đối vá»›i Thá»i-Xứ, nay suy ra hai Ä‘iá»u nà y Ä‘á»u không phải là Äẳng giác, cho nên ngay nÆ¡i xuất thế mà không có xuất thế. Sau là trình bà y vá» căn cÆ¡ chúng sinh thuần thục, từ trong tâm mình thấy mặt trá»i Pháºt má»c lên, nhÆ°ng Tá»± giác của Pháºt vốn không phải là mặt trá»i trong sáng. Trong ba kệ sau là tÆ°Æ¡ng tá»± Pháºt ở cõi khác: Má»™t kệ đầu là pháp thuyết vá» chÃnh thức tÆ°Æ¡ng tá»±, ná»a kệ trÆ°á»›c nhắc lại xuất thế trÆ°á»›c đây, Pháºt ở cõi nà y xuất thế thì không có nghóa vá» xuất thế, nghóa là tâm chúng sinh trÆ°á»›c đây đã thấy Pháºt Ä‘á»u là hÆ° vá»ng không có, bởi vì ngôn ngữ Ä‘oạn mất; ná»a kệ sau là chÃnh thức tÆ°Æ¡ng tá»± chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i xuất thế, lý cÅ©ng giống nhÆ° váºy. Tiếp má»™t kệ là dụ so sánh, ná»a kệ trÆ°á»›c dụ vá» Pháºt xuất thế tức là không có xuất thế, nghóa là phá tan bóng tối gá»i là mặt trá»i má»c lên, mặt trá»i má»c lên thì bóng tối đã không còn, bóng tối không còn thì mặt trá»i không phải là má»c lên, cho nên xuất thế tức là không phải xuất thế; ná»a kệ sau dụ vá» không xuất thế mà xuất thế, xuất thế chỉ có tên gá»i. Má»™t kệ sau cuối là pháp-hợp, ná»a kệ trÆ°á»›c kết hợp xuất thế tức là không có xuất thế, ná»a kệ sau kết hợp không có xuất thế mà xuất thế, xuất thế chỉ có tên gá»i, vì thế cho nên không khác vá»›i không xuất thế. Thứ bảy, thÆ°á»ng xuyên quán xét diệu lý, gá»i là Tinh Tiến Trà ng. MÆ°á»i kệ phân hai: 1) Má»™t kệ nêu chung vá» chÆ° Pháºt, nêu ra Äức giống nhau mà Ứng khác nhau; 2) ChÃn kệ chÃnh thức ca ngợi Pháºt ở cõi nà y. Trong 1, thân giống nhau là Pháp thân giống nhau, nghóa là công đức giống nhau, ná»a kệ sau Ứng khác nhau cÅ©ng là Dụng giống nhau. à văn thì lý tháºt vá» Thể đức của chÆ° Pháºt nhÆ° nhau, vốn có khác nhau thì Ä‘á»u là tùy theo ứng hiện. Công đức nà y nhÆ° nhau, nhÆ° Vô Tánh Nhiếp Luáºn nói: “Ở trong Pháp thân dá»±a và o ý thÃch là m việc không có công đức sai biệt, tức là khai mở rõ rà ng đến được tánh bình đẳng của tất cả chÆ° Pháºt. NÆ¡i dá»±a và o không sai biệt là bởi vì tất cả Ä‘á»u dá»±a và o trà thanh tịnh. à thÃch không sai biệt là bởi vì tất cả Ä‘á»u có ý thÃch thù thắng là m lợi Ãch an lạc cho tất cả hữu tình. Tác nghiệp không sai biệt là bởi vì tất cả Ä‘á»u là m việc Lợi tha thá» dụng biến hóa.†Trong hai là chÃn kệ, có hai: Äầu là ba kệ sÆ¡ lược giải thÃch; sau là sáu kệ mở rá»™ng hiển bà y. Trong ba kệ đầu: Kệ má»™t trình bà y vá» nghóa sâu rá»™ng của cảnh, giải thÃch vá» nghóa giống nhau trÆ°á»›c đây. Kệ hai trình bà y vá» thân không phải là căn-cảnh trong ngoà i, giải thÃch vá» thân giống nhau trÆ°á»›c đây. Kệ ba là tùy cÆ¡ thấy sai khác, giải thÃch vỠỨng sai khác trÆ°á»›c đây. Trong sáu kệ sau: Má»™t là hai kệ trình bà y vá» Thể của Pháp thân không phải là phạm vi số lượng, kệ trÆ°á»›c là pháp thuyết, kệ sau là dá»±a theo dụ. NhÆ° tùy tiện chấp vá» Ngã vốn không há» có gì, dù cho bốn TrÃ-năm Nhãn suy nghó cÅ©ng không đạt được, bởi vì không có váºt gì. Äây là nêu ra vá»ng chấp vá» tình có mà lý không, không phải là cảnh của Thánh trÃ, để so sánh vá»›i Pháp thân là lý có mà tình không, không phải là phần vị dÆ°á»›i mà suy lÆ°á»ng được. Hai là tiếp má»™t kệ trình bà y dá»±a và o Thể hiện rõ TÆ°á»›ng, tiếp má»™t kệ thuáºn theo duyên thấy Dụng, tiếp má»™t kệ trình bà y vá» Dụng thà nh tá»±u lợi Ãch, sau cuối má»™t kệ hiển bà y vá» Dụng rá»™ng lá»›n. Thứ tám, tuệ thanh tịnh soi chiếu Tháºt, chÆ°á»›ng ngại nhiá»…m ô đã loại trừ, gá»i là Ly Cấu Trà ng. MÆ°á»i kệ phân bốn: Ba kệ trÆ°á»›c ca ngợi thân-trà thanh tịnh của Pháºt, trong đó: Má»™t kệ trÆ°á»›c ca ngợi vá» trà thanh tịnh lợi Ãch cho thế gian; hai kệ sau ca ngợi vá» thân thanh tịnh, kệ má»™t là giúp đỡ Ứng hiển bà y Chân, kệ hai là dá»±a và o Chân hiện rõ Ứng. Tiếp hai kệ ca ngợi vá» ba nghiệp thanh tịnh: Má»™t kệ đầu là ý nghiệp thanh tịnh, nghóa là danh đức tuy cao mà tâm thÆ°á»ng an ổn; má»™t kệ sau là thân ngữ có thể biết. Tiếp ba kệ là dung hòa thâu nhiếp thanh tịnh: Kệ má»™t là soi chiếu lý. Kệ hai là hiện rõ sá»±. Kệ ba là dung hòa hiển bà y vô ngại. Bởi vì Khà thế gian tức là Trà chánh giác, cho nên nói tức là thân. Thân nà y không có tánh, lại chÃnh là Chân đế, cho nên nói tức là Tối thắng. Tối thắng vốn là lý thuá»™c Thắng nghóa. Ná»a kệ sau giải thÃch hiển bà y vá» vô ngại, là dung hòa thâu nhiếp trÆ°á»›c đây, ngay trong nhau Ä‘á»u nháºn biết Ä‘iá»u ấy, cho nên gá»i trà vô ngại. Hai kệ sau cuối là lìa xa vá»ng-tịnh, kệ má»™t là phai má» cảnh-trÃ, nói Bồ-Ä‘á» là Pháºt chủ Ä‘á»™ng soi chiếu, Pháp là thụ Ä‘á»™ng soi chiếu vắng lặng, bởi vì không có đạt được; kệ sau là bặt dứt ba Ä‘á»i, nghóa là đối vá»›i ba thá»i gian cầu trà chứng trÆ°á»›c đây hoà n toà n không có đạt được, bởi vì lìa xa sá»± trái ngược ấy. Thứ chÃn, hiểu rõ Ứng thân Pháºt tức là giống vá»›i Chân, cho nên gá»i là Chân Tháºt Trà ng. MÆ°á»i kệ phân hai: Hai kệ trình bà y vá» Äại Dụng không có nÆ¡i chốn của Pháºt, trÆ°á»›c là má»™t kệ trình bà y vá» nÆ¡i đã Ứng, sau là má»™t kệ trình bà y vá» Dụng thuá»™c tám tÆ°á»›ng của thân đã hiện bà y. Tám kệ vá» thông hiểu Dụng giống nhÆ° Thể. Trong đó: Má»™t, hai kệ dá»±a theo suy nghó và thấy mà hiểu, trÆ°á»›c là má»™t kệ nêu ra Dụng, sau là má»™t kệ giống nhÆ° Thể. Hai, tiếp má»™t kệ dá»±a theo thân-Ä‘á»™, ná»a kệ trÆ°á»›c nêu ra Dụng, ná»a kệ sau hiểu vá» Thể. Ba, tiếp má»™t kệ dá»±a theo Hóa Dụng mà hiểu có thể biết. Bốn, tiếp hai kệ dá»±a theo đức của Pháºt mà hiểu, câu đầu là nêu ra đức của Niết-bà n, câu tiếp là nêu ra đức của Bồ-Ä‘á», ná»a kệ sau nhÆ° thứ tá»± giải thÃch có thể biết; trong kệ tiếp, ná»a kệ trÆ°á»›c là nêu ra đức của thần lá»±c, ná»a kệ sau là tổng quát hiểu vá» không vốn có gì. Năm, hai kệ sau cuối dá»±a theo nhân quả của Pháºt mà hiểu, má»™t kệ đầu là nhắc lại tất cả nhân quả, nghóa là trình bà y vá» Pháºt xÆ°a kia nháºn biết đạo lý duy tâm, hiểu rõ rà ng vá» các pháp thảy Ä‘á»u nhÆ° váºy không thể nà o đạt được, cho nên mau chóng thà nh tá»±u Chánh giác, vì váºy quả Pháºt bình đẳng lìa xa ngôn từ cùng má»™t Chân Thể; má»™t kệ sau là đÃch thá»±c thông hiểu hiển bà y vá» Thể, có thể biết. Thứ mÆ°á»i, khéo léo hiểu rõ vá» pháp thà nh Pháºt, cho nên gá»i là Pháp Trà ng. MÆ°á»i kệ phân bốn: Hai kệ trình bà y vá» lợi Ãch gần gÅ©i Pháºt, trÆ°á»›c là má»™t kệ tổng quát nêu ra; sau là má»™t kệ giải thÃch vá» thà nh tá»±u, ná»a kệ trÆ°á»›c nêu ra tổn hại để hiển bà y vá» lợi Ãch, ná»a kệ sau là m sáng tá» vá» lợi Ãch khác vá»›i tổn hại. Tiếp ba kệ trình bà y vá» lợi Ãch của phát tâm ở nÆ¡i Pháºt: Kệ má»™t là tổng quát nêu ra; kệ hai là giải thÃch vá» thà nh tá»±u; kệ ba là so sánh hiển bà y vá» thù thắng, nghóa là không biết phÆ°Æ¡ng tiện phát tâm Bồ-Ä‘á» hãy còn không phải là cúng dÆ°á»ng, nếu có thể má»™t niệm phát tâm Bồ- Ä‘á» thì chÃnh là cúng dÆ°á»ng pháp Tối thượng. Tiếp hai kệ trình bà y vá» lợi Ãch nghe pháp ở nÆ¡i Pháºt, trong đó: Kệ má»™t nhá» và o nghe mà mong cầu nhân, kệ hai nhá» và o nghe mà đạt được quả. Sau cuối là ba kệ trình bà y vá» lợi Ãch phát sinh hiểu biết ở nÆ¡i Pháºt, trong đó: Äầu là hai kệ nêu ra tổn hại để hiển bà y vá» lợi Ãch, kệ má»™t là nêu ra, kệ hai là giải thÃch, nghóa là từ vô lượng kiếp quá khứ bởi vì không nháºn biết vá» pháp nà y cho nên đã không thà nh Pháºt, ngà y nay dù cho táºn cùng Ä‘á»i kiếp vị lai nếu không nháºn biết vá» pháp thà nh Pháºt nà y thì cuối cùng cÅ©ng không thà nh; sau là má»™t kệ là m sáng tá» vá» lợi Ãch khác vá»›i tổn hại, ná»a kệ trÆ°á»›c nêu ra pháp thuá»™c Lý cảnh, ná»a kệ sau là lợi Ãch thà nh tá»±u pháp thuá»™c Trà hà nh. Trăm kệ ca ngợi Pháºt của mÆ°á»i Bồ-tát trên đây, hoặc tổng quát là m má»™t, bởi vì dung hòa quy tụ là m má»™t pháp giá»›i Pháºt; hoặc riêng biệt, bởi vì trăm môn đức của mÆ°á»i Pháºt sai biệt; hoặc giống nhau, bởi vì trăm kệ không có kệ nà o không phải là hiển bà y vỠđức của Pháºt; hoặc khác nhau, bởi vì má»—i má»™t môn khác biệt nhau; hoặc thà nh tá»±u, bởi vì đức nà y duyên vá»›i Pháºt quả mà tồn tại; hoặc hủy hoại, bởi vì Ä‘á»u trú trong pháp của mình vốn không tạo tác; dá»±a theo suy nghó vá» Ä‘iá»u nà y. Lại sau kệ nà y phải có kết luáºn gồm chung vá» thế giá»›i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, nhÆ°ng vì các Bồ-tát trÆ°á»›c Ä‘á»u nói quán xét khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, là đã hiển bà y rõ rà ng cho nên không bà n luáºn nữa. Ở các Há»™i trÆ°á»›c Ä‘á»u dá»±a theo đây mà nháºn biết. --------------------------- <è©ž>Phẩm 21: KIM CANG TRÀNG Bá»’ TÃT Há»’I HƯỚNG</è©ž> GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Äức thà nh tá»±u không hủy hoại dụ cho tên gá»i của Kim Cang, má»™t mình vượt khá»i thế gian nêu ra Trà ng để biểu hiện. Trong nà y tức là dùng Kim Cang là m Trà ng, Bồ-tát là ngÆ°á»i, ngÆ°á»i có đức ấy, là Hữu tà i thÃch. Xoay chuyển thiện căn của mình hÆ°á»›ng vỠở ba nÆ¡i, đây là pháp thuá»™c hà nh đức, gá»i là hồi hÆ°á»›ng của Kim Cang Trà ng, là Y chủ thÃch cÅ©ng gồm chung Hữu tà i thÃch. Lại gồm chung Trì nghiệp thÃch, bởi vì ngÆ°á»i và pháp ngay trong nhau. NhÆ°ng bởi vì dá»±a và o ngÆ°á»i để hiển bà y vá» pháp, cho nên nêu ra cả hai váºy thôi. Äây tức là thuáºn theo đức nêu ra tên gá»i, dá»±a và o ngÆ°á»i để hiển bà y vá» pháp. à ÄƯA RA: Phần Tá»±a đã rõ rà ng, phần Chánh Tông cần phải hiển bà y, cho nên tiếp theo Ä‘Æ°a ra. TÔNG THÚ: MÆ°á»i loại Äại Hạnh hồi hÆ°á»›ng ba nÆ¡i, là Tông của phẩm nà y. Lại dùng Hạnh hải vô biên tùy thuáºn vá»›i Äại Nguyện không bến bá», thà nh tá»±u đức dụng của pháp giá»›i Phổ Hiá»n là m nÆ¡i hÆ°á»›ng đến của Tông nà y, dẫn ra rõ rà ng nhÆ° văn sau. TRONG GIẢI THÃCH VÄ‚N có sáu phần: Phần Tam-muá»™i. Phần Gia há»™. Phần Phát khởi. Phần Căn bản. Phần Thuyết giảng. Phần Chứng thà nh. Bởi vì tụng riêng biệt tùy theo hạnh, cho nên không có phần Kệ tụng, giống nhÆ° phẩm Tháºp Äịa sau nà y. Trong phần má»™t là phần Tam-muá»™i, vì sao nháºp Äịnh cÅ©ng có sáu ý giống nhÆ° trÆ°á»›c. Trong giải thÃch văn có ba: Má»™t là nêu ra ngÆ°á»i nháºp Äịnh, bởi vì thuyết giảng vá» pháp Kim Cang, pháp cao vượt cho nên không khác tên gá»i là Nháºp; hai là tiếp nối uy lá»±c; ba là chÃnh thức hiển bà y vá» ngÆ°á»i Nháºp. Bồ-tát là nêu ra ngÆ°á»i khác vá»›i pháp, chá»n lấy không phải là Äịnh thuá»™c quả. Minh trà thì luáºn chung có bốn nghóa: Äịnh thuá»™c gia hạnh ban đầu, gá»i là Minh của chứng trà cho nên nói là Minh trÃ, nhÆ° Minh đạt được-Minh tăng lên… 2) Dá»±a theo Äịnh thuá»™c trà Căn bản, trà Căn bản chứng lý phá trừ Vô minh… gá»i là Minh trÃ, nhÆ° Tam-muá»™i Quang Minh của Äại thừa, Äịa Luáºn giải thÃch: “Quang Minh là bởi vì đối trị vá»›i Vô minh.†3) Dá»±a theo Äịnh thuá»™c trà Háºu đắc, hiểu rõ vá» sở duyên cho nên gá»i là Minh trÃ. 4- Dá»±a theo Äịnh thuá»™c trà tá»± tại, nghóa là trà tròn vẹn của Phổ Hiá»n soi chiếu rõ rà ng pháp giá»›i, cho nên gá»i là Minh trÃ, nhÆ° ngá»c Pha-lê ÄÃnh Quang soi chiếu thế giá»›i của mÆ°á»i Äức Pháºt… Trong nà y, Trà là Thể, Minh là Dụng. Vả lại, nếu Tam thừa dá»±a và o phần vị mà nói, thì trong nà y chỉ là Äịnh ban đầu. Nếu dá»±a theo đức của Kim Cang Trà ng mà luáºn, thì có đủ Äịnh thuá»™c hai trà Căn bản-Háºu đắc. Nếu dá»±a theo Viên giáo để hiển bà y, thì chỉ căn cứ và o má»™t môn Háºu đắc. Tam-muá»™i, Trung Hoa nói là Äẳng Trì, giải thÃch nhÆ° trÆ°á»›c. Trong phần hai là phần Gia há»™, có ba: Má»™t là tổng quát hiển bà y vá» chủ Ä‘á»™ng gia há»™; hai là phân rõ vá» gia há»™ qua việc là m; ba là chÃnh thức hiển bà y vá» tÆ°á»›ng gia há»™. Trong phần má»™t cÅ©ng có năm: Trình bà y vá» chÆ° Pháºt hiện thân, nghóa là khắp mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng trăm vạn Ä‘á»u ở phân tán cách xa nhau, giống nhÆ° trÆ°á»›c giải thÃch; lại nhiá»u Äức Pháºt gia há»™ thì thêm kÃnh trá»ng pháp, hiển bà y cÅ©ng giống nhÆ° trÆ°á»›c. Cùng tên gá»i thì có bốn ý giống nhÆ° trÆ°á»›c. TỠý khen ngợi đạt được Äịnh. Từ “Thiện nam tá»â€¦â€ trở xuống là trình bà y vá» chá»— dá»±a đạt được Äịnh, nghóa là mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng chÆ° Pháºt tá»± nói thá»±c hiện gia há»™ khiến cho đạt được Äịnh nà y. Từ “Há»±u Lô-xá-na…†trở xuống là Äức Pháºt ấy tá»± giải thÃch vá» nguyên do thá»±c hiện gia há»™, có bốn câu: a) Nhá» và o nguyện lá»±c vốn có của Lô-xá-na mà khiến cho Ta thá»±c hiện gia há»™; b) Nhá» và o thần lá»±c hiện tại của Lô-xá-na cảm đến vá»›i nhau cùng gia há»™; c) Nhá» và o trà thanh tịnh báºc Thượng của Kim Cang Trà ng cảm đến cho nên thá»±c hiện gia há»™; d) Nhá» và o thiện căn thuần thục của các Bồ-tát thÃch hợp nghe pháp nà y mà cảm được chÆ° Pháºt gia há»™, vì thế cho nên Kim Cang Trà ng cần phải tiến và o Äịnh nà y. Lại trÆ°á»›c đây trong Tháºp Trú chỉ có lá»±c thiện căn của mình chứ không có lá»±c của các Bồ-tát, trong Tháºp Hạnh có lá»±c của các Bồ-tát mà không có lá»±c thiện căn của mình. Trong nà y có đủ là hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của phần vị dần dần tăng lên, vốn là sÆ¡ lược phá»ng theo trÆ°á»›c sau. Trong bốn câu, hai câu đầu là lá»±c của quả, hai câu sau là lá»±c của nhân. Vì sao phải có bốn lá»±c nà y? Má»™t là lá»±c hiển bà y vá» gốc sâu dà y của pháp tÃch lÅ©y đức lâu dà i mà thà nh, hai là đức thà nh tá»±u hiện tại là m cho có tác dụng gợi mở căn cÆ¡. Trên đây là lá»±c của Hóa chủ. Ba là lá»±c của Trợ hóa, bốn là lá»±c của cÆ¡ cảm. Trong phần hai là phân rõ vá» gia há»™ qua việc là m, có 22 câu: Äầu là 10 câu nêu rõ đã thà nh tá»±u, sau là 12 câu trình bà y vá» việc đã là m. Trong phần đầu chữ “Dục linh Bồ-tát†nối thông vá»›i các câu sau, 10 câu phân ba: Má»™t, bốn câu đầu là giúp cho các Bồ-tát đạt được Trà đức tròn vẹn: 1) MÆ°á»i trà Vô úy đối vá»›i duyên không sợ hãi gì; 2) Bốn mÆ°Æ¡i trà Vô ngại thÆ°á»ng thuyết giảng không gián Ä‘oạn; 3) Trà tá»± tại ngay trong nhau tiến và o pháp giá»›i duyên khởi; 4) Là m cho trà thuá»™c nhân tiến và o quả hiển bà y thà nh tá»±u tâm rá»™ng lá»›n vô cùng tròn vẹn là Äại Bi. Hai, ba câu tiếp là giúp cho các Bồ-tát đầy đủ phÆ°á»›c đức: 1) Trình bà y vá» thiện căn rá»™ng nhiá»u; 2) Trình bà y vá» khéo léo lìa nhiá»…m, nghóa là vô láºu vốn gá»i là Bạch tịnh; 3) Trình bà y vá» khéo léo rất sâu xa, nghóa là tiến và o pháp giá»›i rá»™ng khắp. Lại hiển bà y vá» trùng trùng vô táºn, bởi vì trong má»—i má»™t môn thâu nhiếp tất cả các môn, cho nên gá»i là Phổ Môn, nÆ°Æ¡ng theo Phổ Môn nà y mà tiến sâu và o pháp giá»›i, do đó đầy đủ đức không có cùng táºn. Ba, ba câu sau cuối là giúp cho các Bồ-tát khởi lên Dụng tá»± tại: Khiến cho hiện bà y Thần túc thông của Pháºt; 2) Khiến cho nghó đến Túc mạng thanh tịnh; 3) Khiến cho đạt được trà lá»±c của các căn, nghóa là phân biệt cảnh Pháºt để giữ gìn căn cÆ¡. Lại có việc là m trÆ°á»›c đây, nghóa là giữ gìn thiện căn ấy khiến cho tăng trưởng. Vì thà nh tá»±u sá»± việc lợi Ãch nhÆ° váºy, cho nên gia há»™. Trong phần sau là trình bà y vá» việc đã là m, có 12 câu phân hai: Má»™t, ba câu đầu chÃnh thức trình bà y vá» việc đã là m, nghóa là thuyết giảng nhiá»u vá» Chánh pháp: Má»™t là tổng quát hiển bà y vá» nhiá»u môn; sau là riêng biệt phân rõ, câu đầu trình bà y vá» Trì thà nh tá»±u là phÆ°Æ¡ng tiện phát khởi thuyết giảng, câu sau chÃnh thức hiển bà y vá» Tháºp Hồi HÆ°á»›ng đầy đủ trá»n vẹn đã nói, cho nên nói là Cụ túc. Hai, chÃn câu sau hiển bà y vá» việc là m đã nói, phân ba: Ba câu đầu dá»±a theo phần vị: 1) Thâu nhiếp Äịa tiá»n; 2) An láºp Äịa thượng; 3) Tiếp nối quả Pháºt. Ba câu tiếp dá»±a theo tu táºp: 1) Khiến cho bắt đầu phát khởi Äại nguyện Tháºp Hồi HÆ°á»›ng; 2) Khiến cho thuyết giảng tiến và o hồi hÆ°á»›ng tháºt tế; 3) Khiến cho nháºn biết hồi hÆ°á»›ng pháp giá»›i rá»™ng lá»›n. Ba câu tiếp dá»±a theo con ngÆ°á»i: 1) Khiến cho ngÆ°á»i gieo trồng thiện căn phát sinh hoan há»·, lại bởi vì hồi hÆ°á»›ng là pháp mà tất cả Bồ- tát cùng tu táºp, cho nên Ä‘á»u hoan há»·; 2) Trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng nà y là pháp mà tất cả chÆ° Pháºt cùng tu táºp, cho nên khuyến khÃch khiến tu; 3) Kết luáºn thà nh tá»±u vá» nhân hạnh, hạnh là Liá»…u nhân có thể biểu hiện vá» tánh, cho nên gá»i là há»™ trì. Lại giải thÃch: MÆ°á»i câu trÆ°á»›c là thà nh tá»±u hạnh Tá»± lợi của các Bồ-tát, mÆ°á»i hai câu sau là thà nh tá»±u hạnh Lợi tha của các Bồ-tát, nhÆ°ng cÅ©ng nối thông vá»›i nhau. Lại Ä‘á»u đầu là tổng quát, sau là riêng biệt. Äồng-dị, thà nh-hoại dá»±a theo Äịa Luáºn nên biết. Trong phần ba là tÆ°á»›ng gia há»™ có ba: TrÆ°á»›c là gia há»™ bằng ngữ nghiệp, tiếp là gia há»™ bằng ý nghiệp, sau là gia há»™ bằng thân nghiệp. Trong phần trÆ°á»›c là gia há»™ bằng ngữ nghiệp có chÃn câu, ông thuyết giảng vá» pháp nà y là tổng quát, còn lại là riêng biệt. Ở đây thuyết pháp có hai loại: 1) Tha lá»±c thuyết giảng, cÅ©ng là lá»±c của quả, cÅ©ng là lá»±c của Tăng thượng duyên, nhÆ° kinh nÆ°Æ¡ng theo uy lá»±c của Pháºt mà thuyết giảng; 2) Tá»± lá»±c có thể thuyết giảng, cÅ©ng là lá»±c của nhân vị, cÅ©ng là lá»±c của nhân duyên. Vì thế cho nên pháp nà y dùng nhân quả tá»±-tha, dung hợp thân-sÆ¡ má»›i có thể có thuyết giảng. Trong Tá»± lá»±c có tám câu: Äầu là ba câu trình bà y vá» lá»±c của pháp thanh tịnh có tạo tác: 1) Tổng quát, nghóa là đã trú trong nhà của Pháºt, thì lý nên thuyết giảng vá» pháp để là m gia nghiệp; 2) Riêng biệt, câu má»™t là nuôi lá»›n công đức vô láºu, câu hai là tiến và o trà tuệ tổng trì vốn là ở trong nhà của Pháºt. Tiếp là hai câu vá» lá»±c của pháp thanh tịnh không có tạo tác: 1) Chứng được ThÆ°á»ng thân của Pháºt; 2) Chiếu rá»i Chân tánh của pháp. Sau cuối là ba câu hiển bà y vá» lá»±c thanh tịnh của thân: 1) Bạch tịnh nhÆ° nhau là tất cả không giống nhÆ° Nhị thừa; 2) Trú rá»™ng rãi nhÆ° nhau là tất cả Bồ-tát; 3) Trú vô ngại nhÆ° nhau là tất cả Pháºt. Äây là Äịa tiá»n mà nói tất cả Pháºt, là thuá»™c phần vị Phổ Hiá»n của Viên giáo, nhÆ° trÆ°á»›c sau đã nói. Trong phần tiếp là gia há»™ bằng ý nghiệp có hai: TrÆ°á»›c là chÃnh thức gia há»™, sau là giải thÃch riêng vỠý gia há»™. Trong phần trÆ°á»›c có mÆ°á»i câu: Má»™t câu đầu là tổng quát, chÃn câu còn lại là riêng biệt. Trong riêng biệt: Äầu là ba câu trao cho trà thuyết giảng: 1) Phân biệt Cú thân là Từ vô ngại; 2) Không có chÆ°á»›ng ngại là Lạc thuyết vô ngại; 3) Vô ngại pháp minh và vô ngại pháp nghóa. Tiếp là ba câu trao cho trà thuá»™c ba nghiệp cùng giáo hóa, khiến dùng ba Luân giống nhÆ° Pháºt để thà nh tá»±u giáo hóa có thể biết. Sau cuối là ba câu trao cho trà thuá»™c nghi thức thuyết pháp: 1) Khiến cho lúc thuyết pháp tâm không thiên lệch, chỉ là m lợi Ãch cho nên nói là hÆ°á»›ng vá» phÆ°á»›c trÃ; 2) Tiếp xúc đối vá»›i các pháp Ä‘á»u có thể phát sinh phÆ°Æ¡ng tiện khéo léo hiểu biết rõ rà ng; 3) Äối vá»›i duyên Ä‘Ãch thá»±c thuyết giảng không có cùng táºn. Lại đầu là nói vá» tâm, tiếp là nói vá» hiểu biết, sau là nói vá» việc là m. Tất cả má»i nÆ¡i là Äốn thuyết, không gián Ä‘oạn là ThÆ°á»ng thuyết. Phần giải thÃch riêng vỠý gia há»™ và thân gia há»™ cùng vá»›i phần Phát khởi, Ä‘á»u giải thÃch nhÆ° trÆ°á»›c. Trong phần bốn là phần Căn bản, trÆ°á»›c là nhắc nhở Äại chúng, sau là chÃnh thức hiển bà y có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» Thể, sau là hiển bà y vá» TÆ°á»›ng. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t là tổng quát nêu ra, hai từ “Tất phổ…†trở xuống là riêng biệt phân rõ vá» không nghó bà n. Äại nguyện là tổng quát nêu lên, nghóa là mong muốn gá»i là Nguyện, sâu rá»™ng gá»i là Äại, vượt quá phạm vi hạn lượng gá»i là Bất tÆ° nghị. Äây là nguyện vô chÆ°á»›ng ngại thuá»™c tá»± Thể của Phổ Hiá»n có đủ tất cả đức dụng vô hạn của pháp giá»›i, nhÆ° đã nói ở sau phẩm nà y. Toà n bá»™ các đức ở trong má»™t câu Äại nguyện nà y, cho nên nói là Bất tÆ° nghị. Nói tổng quát tuy là nhÆ° váºy, nhÆ°ng luáºn riêng biệt thì có mÆ°á»i: Äiá»u mong muốn không nghó bà n, nghóa là cần phải đạt được Vô thượng Äại Bồ-Ä‘á». Chịu Ä‘á»±ng khổ Ä‘au không nghó bà n, nghóa là không có khổ Ä‘au nà o bằng Ä‘Æ°á»ng ác thế gian trải qua nhiá»u kiếp chịu Ä‘á»±ng có thể hủy hoại được nguyện nà y. Nháºn chịu phiá»n muá»™n không nghó bà n, nghóa là đối vá»›i chúng sinh khó cảm hóa, vong ân bá»™i nghóa não hại Bồ-tát, Äại nguyện nhÆ° ban đầu nhiếp hóa không thay đổi. Khó hủy hoại không nghó bà n, nghóa là không có Thiên ma, Nhị thừa, dị thuyết nà o có thể hủy hoại nguyện nà y mà không thuáºn theo cảm hóa. Rá»™ng lá»›n cho nên không nghó bà n, nghóa là tất cả pháp giá»›i- chúng sinh giá»›i… nhÆ° nói mÆ°á»i câu đến táºn cùng. Sâu xa cho nên không nghó bà n, hợp cùng pháp tánh nhÆ° tánh khởi nguyện. Thâu nhiếp đức của Pháºt không nghó bà n, ngay nÆ¡i Thể thâu nhiếp đầy đủ biển công đức rá»™ng lá»›n vô hạn của pháp giá»›i. Sinh ra không nghó bà n, nghóa là dá»±a và o Äại nguyện nà y sinh ra tất cả các hạnh Ba-la-máºt không thể cùng táºn, giống nhÆ° biển rá»™ng sinh ra váºt báu không bao giá» hết. Äại dụng không nghó bà n, nghóa là Äại nguyện vốn có thà nh tá»±u không có công phân rõ sá»± việc, nhÆ° Diệt định nghe tiếng nguyện lá»±c khởi lên… Nghịch thuáºn không nghó bà n, nghóa là Äại nguyện ứng vá»›i khắp nÆ¡i, tÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i cÆ¡ thà nh tá»±u lợi Ãch, nghịch thuáºn nhiá»u cách không phải là phần vị dÆ°á»›i mà suy lÆ°á»ng được. NhÆ° váºy Tháºt đức của Äại nguyện vô táºn, dá»±a và o quy phạm phân rõ là m mÆ°á»i, tất cả Ä‘á»u hiển bà y nhÆ° trong phần Thuyết giảng ở sau. Sau là riêng biệt cứu giúp khắp nÆ¡i… trình bà y vá» Lợi tha rá»™ng lá»›n, Há»c ba Ä‘á»i… là hiển bà y vá» Tá»± lợi rá»™ng lá»›n, Ä‘á»u có đủ mÆ°á»i nghóa trÆ°á»›c đây, có thể biết. Lại trong nà y, đầu là Quán tÆ°á»›ng, tiếp là Äại thiện, sau là không khiếp nhược. Trong sáu quyết định có ba loại, nghóa còn lại giống nhÆ° trÆ°á»›c giải thÃch. Trong phần sau là hiển bà y vá» TÆ°á»›ng, có hai: Má»™t, nêu ra số lượng hiển bà y vá» thù thắng, nghóa là ba Ä‘á»i cùng thuyết giảng hiển bà y vá» pháp yếu thù thắng; hai, nêu ra tên gá»i hiển bà y vá» thù thắng, trÆ°á»›c là nêu ra tên gá»i, sau là dẫn ra ba Ä‘á»i cùng thuyết giảng để hiển bà y vá» thù thắng. Nêu ra tên gá»i thì nghóa vá» mÆ°á»i Hồi HÆ°á»›ng sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra năm môn: 1) Giải thÃch tên gá»i; 2) Nghóa tÆ°á»›ng; 3) Thể tánh; 4) Xác định phần vị; 5) Pháp hà nh sai biệt. Phần má»™t là giải thÃch tên gá»i: Má»™t, Giải thÃch vá» tên gá»i tổng quát, má»™t số tròn vẹn dá»±a và o quy phạm nói là mÆ°á»i, hồi hÆ°á»›ng là nghóa tức là Äá»›i số thÃch. NhÆ°ng hồi hÆ°á»›ng có ba: Má»™t là dá»±a theo lý, rá»i bá» tÆ°á»›ng gá»i là Hồi, tiến và o lý gá»i là HÆ°á»›ng; hai là dá»±a theo lợi Ãch chúng sinh, đạt được lý không chứng gá»i là Hồi, Äại Bi tùy theo có cứu giúp chúng sinh gá»i là HÆ°á»›ng; ba là dá»±a theo Bồ-Ä‘á», thiện căn đã tu không mong cầu Nhị thừa-Tam hữu gá»i là Hồi, Ä‘Ãch thá»±c hÆ°á»›ng đến Vô thượng Bồ-Ä‘á» gá»i là HÆ°á»›ng. Hai, Tên gá»i riêng biệt: 1) Thiện căn của Bồ-tát cứu giúp phiá»n não-nghiệp-khổ cho các chúng sinh gá»i là Cứu, khiến cho trú trong Bồ-Ä‘á» gá»i là Há»™, tuy thà nh tá»±u cứu há»™ nhÆ°ng đối vá»›i chúng sinh soi chiếu tánh bình đẳng, cho nên gá»i là Ly tÆ°á»›ng. Lại cứu giúp là Äại Bi, lìa xa là Äại TrÃ. Lại đầu là tâm bình đẳng rá»™ng lá»›n, sau là tâm không Ä‘iên đảo. Hồi hÆ°á»›ng là hạnh, nghóa là dùng thiện căn hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u hạnh lìa xa tÆ°á»›ng cứu giúp chúng sinh nhÆ° váºy, cho nên gá»i là Hồi HÆ°á»›ng, từ những pháp hÆ°á»›ng đến mà láºp thà nh tên gá»i. 2) Äối vá»›i Tam Bảo đạt được niá»m tin bất hoại, dùng thiện căn nà y mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng, đây là dá»±a theo chủ Ä‘á»™ng xoay chuyển Thể của hà nh là m thà nh tên gá»i. 3) Há»c theo chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i đã thá»±c hiện hồi hÆ°á»›ng, gá»i là giống nhÆ° chÆ° Pháºt, từ những pháp đã há»c mà láºp thà nh tên gá»i, gồm chung chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng xoay chuyển. 4) Bồ tát là m cho thiện căn đến tất cả má»i nÆ¡i, mà cÅ©ng hồi hÆ°á»›ng cho tất cả má»i nÆ¡i, gồm chung chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng mà láºp thà nh tên gá»i. 5) Dùng kho tà ng công đức vô táºn của mình đã thà nh tá»±u mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng, từ hạnh chủ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng là m thà nh tên gá»i. 6) Bố thà bặt dứt ba Luân gá»i là thuáºn bình đẳng, đây cÅ©ng là hạnh chủ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng. Lại gá»i là thiện căn kiên cố, là rá»i bá» ba loại không kiên cố, thuáºn theo thà nh tá»±u ba kiên cố mà gá»i tên. 7) Dùng thiện căn của tâm bình đẳng để thuáºn theo là m lợi Ãch cho chúng sinh, từ chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng mà láºp thà nh tên gá»i. 8) Thiện căn phù hợp theo nhau, lấy thà nh tá»±u chá»— dá»±a của hồi hÆ°á»›ng là m tên gá»i. 9) Không để cho rà ng buá»™c nhau, không vÆ°á»›ng mắc đối vá»›i kiến giải, tác dụng tá»± tại cho nên gá»i là giải thoát, nhÆ° Giải thoát không nghó bà n… cÅ©ng là chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng kết hợp là m tên gá»i. 10) Xứng vá»›i tánh phát khởi Dụng, nghóa là dùng thiện căn pháp giá»›i hồi hÆ°á»›ng vá» pháp giá»›i, ngay nÆ¡i pháp mà láºp thà nh tên gá»i. Phần hai là hiển bà y vá» Nghóa tÆ°á»›ng, có hai: TrÆ°á»›c là riêng biệt, sau là gồm chung. Trong riêng biệt: Bảy loại trÆ°á»›c là tùy theo Sá»± hà nh, ba loại sau xứng vá»›i Lý hà nh. Trong bảy loại trÆ°á»›c: Äầu là má»™t loại không trú và o Bi-Trà trình bà y vá» hạnh căn bản. Tiếp là bốn loại trình bà y vá» tÆ°á»›ng của hạnh, trong đó má»™t là tâm kiên cố phát khởi hạnh, hai là dá»±a theo Pháºt phân rõ vá» rá»™ng rãi, ba là dá»±a theo Pháp hiển bà y vá» khắp nÆ¡i, bốn là dá»±a theo Äức hiển bà y vá» nhiá»u. Sau cuối là hai loại trình bà y vá» hạnh thà nh tá»±u, má»™t là Trà hạnh thà nh tá»±u, hai là Bi hạnh thà nh tá»±u. Trong ba loại sau: Má»™t là chÃnh thức cùng vá»›i lý kết hợp để hiển bà y vá» Thể sâu rá»™ng, hai là trình bà y dá»±a và o Thể phát khởi Äại dụng không giá»›i hạn, ba là hiển bà y vá» Thể-Dụng vô ngại tá»± tại viên minh. Trong phần sau là luáºn gồm chung, trong má»—i má»™t hạnh Ä‘á»u có ba loại hồi hÆ°á»›ng, nghóa là dùng thiện căn hồi hÆ°á»›ng vá» Chúng sinh, hồi hÆ°á»›ng vá» Bồ-Ä‘á», hồi hÆ°á»›ng vá» Tháºt tế, những loại nà y Ä‘á»u có hai nghóa cho nên thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Má»™t, chúng sinh có hai: 1) Bởi vì thiện căn của Bồ-tát cần phải dá»±a và o chúng sinh mà thà nh tá»±u, là phạm vi của chúng sinh, do đó pháp vốn nhÆ° váºy vẫn hÆ°á»›ng vá» chúng sinh; 2) Nói chung đã là Bồ-tát chắc chắn vì hóa Ä‘á»™ chúng sinh, thì cứu giúp chúng sinh đầy đủ cho nên lý cần phải hÆ°á»›ng vá» há», không nhÆ° váºy thì giống nhÆ° Nhị thừa tá»± Ä‘á»™ mình chứ không phải là Bồ-tát. Hai, Bồ-Ä‘á» có hai: 1) Thiện căn của Bồ-tát dá»±a và o Äại Bồ-Ä‘á» mà thà nh tá»±u, bởi vì từ Äại Bồ-Ä‘á» phát ra, vốn là phạm vi của Äại Bồ-Ä‘á», pháp vốn nhÆ° váºy quy vá» Äại Bồ-Ä‘á»; 2) Nói chung là tâm ý của Bồ-tát chắc chắn vì cầu Vô thượng Bồ-Ä‘á», vì thế cho nên phép tắc trong gia tá»™c là hÆ°á»›ng vá» Äại Bồ-Ä‘á». Ba, Tháºt tế có hai: 1) Thiện căn của Bồ-tát duyên theo thà nh tá»±u vô tánh, dá»±a và o Chân mà thà nh tá»±u, bởi vì từ Chân phát ra, là váºt của Chân, pháp vốn nhÆ° váºy mà hÆ°á»›ng vá» Chân; 2) Nói chung là Bồ-tát nhất định vì chứng Chân mà rá»i xa Vô minh, bởi vì hiểu rõ hai Không. Há»i: Vì sao cần đến ba pháp hồi hÆ°á»›ng nà y? Äáp: Ba pháp nà y có nhiá»u nghóa, luáºn sÆ¡ lược vá» mÆ°á»i loại: 1) Dá»±a theo tâm Bồ-Ä‘á» vốn có ba tâm, luáºn Khởi TÃn nói: “Tâm Bồ-Ä‘á» có ba: Má»™t là Trá»±c tâm, bởi vì Chánh niệm vá» pháp Chân nhÆ°; hai là Thâm tâm, bởi vì vui vá»›i tu táºp tất cả các thiện hạnh; ba là Äại Bi tâm, bởi vì cứu giúp trừ diệt khổ Ä‘au cho tất cả chúng sinh.†2) Dá»±a theo thà nh tá»±u ba tụ giá»›i của Bồ-tát, nghóa là Luáºt nghi lìa xa lá»—i lầm hÆ°á»›ng vá» Tháºt tế, Nhiếp thiện tu táºp nhiá»u pháp hÆ°á»›ng vá» Bồ-Ä‘á», Nhiếp sinh phát khởi Äại Bi hÆ°á»›ng vá» Chúng sinh, vì thế cho nên kinh Pháp Táºp nói: “Nếu Bồ-tát rá»i bá» tâm hồi hÆ°á»›ng đối vá»›i ba tụ thì Bồ-tát không nên cá»ng trú.†3) Dá»±a theo thà nh tá»±u hai hạnh, Tháºt tế hÆ°á»›ng vá» hạnh bảo vệ phiá»n não, hai loại còn lại là hạnh bảo vệ Nhị thừa. 4) Thà nh tá»±u vá» hạnh thuá»™c hai Lợi, hÆ°á»›ng vá» Tháºt tế là Tá»± lợi, hÆ°á»›ng vá» Chúng sinh là Lợi tha, hÆ°á»›ng vá» Bồ-Ä‘á» gồm chung hai Lợi. Lại giải thÃch: Bồ-Ä‘á» là Tá»± lợi, Chúng sinh là Lợi tha, Tháºt tế cả hai Ä‘á»u không phải. 5) Dá»±a theo thà nh tá»±u ba Äức-ba Thân, nhá» và o ba Hạnh của nhân vị thà nh tá»±u ba Äức của quả vị, hÆ°á»›ng vá» Tháºt tế thà nh tá»±u Äoạn đức, hÆ°á»›ng vá» Bồ-Ä‘á» thà nh tá»±u Trà đức, hÆ°á»›ng vá» Chúng sinh thà nh tá»±u Ân đức; ba Thân nhÆ° thứ tá»± có thể biết. 6) Dá»±a theo thà nh tá»±u Bi-TrÃ, trong Trà soi chiếu Lý hiển bà y vá» Sá»± phân là m hai cho nên có ba. 7) Chỉ dá»±a theo Bi, nghóa là vì sao hÆ°á»›ng vá» Bồ-Ä‘á»? Là bởi vì chúng sinh. Tại sao vì chúng sinh? Bởi vì chúng sinh tức là Chân mà không biết. 8) Dá»±a theo TrÃ, nghóa là vì thấy tÆ°á»›ng nhiá»…m của chúng sinh không còn, tức là tÆ°á»›ng nhiá»…m của Tháºt tế không hủy hoại, do đó bởi vì chúng sinh trao cho trà Pháºt, cho nên hÆ°á»›ng vá» Bồ-Ä‘á». 9) Dá»±a theo Vô ngại, nghóa là Trà chứng Bồ-Ä‘á» giống nhÆ° lý tánh, tÆ°á»›ng nhiá»…m của chúng sinh tức là không khác vá»›i Chân, cho nên hÆ°á»›ng vá» má»™t tức là hÆ°á»›ng vá» ba. 10) Dá»±a theo Viên minh, nghóa là ba pháp viên dung Ä‘á»u thâu nhiếp đầy đủ đức tá»± tại của pháp giá»›i. Tất cả pháp môn ngay trong nhau-hòa và o nhau vô ngại, suy nghó Ä‘iá»u nà y! Phần ba là trình bà y vá» Thể tánh, có hai: TrÆ°á»›c là tổng quát, sau là riêng biệt. Trong tổng quát có ba: Má»™t là dá»±a theo chá»— dá»±a dùng Tam-muá»™i Minh trà là m Thể; hai là lấy Äại nguyện trong phần Căn bản là m Thể; ba là luáºn đầy đủ có sáu pháp là m Tánh: 1) Äịnh; 2) TrÃ; 3) Nguyện; 4) Bi; 5) Dá»±a và o pháp giá»›i; 6) Cùng vá»›i tác dụng của thông tuệ-giải thoát không nghó bà n… là m tánh. Trong riêng biệt phân rõ vá» Thể, sau ở phần Thuyết giảng tùy theo phần vị mà hiển bà y vá» Thể. Phần bốn là xác định phần vị, đây là cuối cùng phần vị Giải-Hạnh đầy đủ Tăng-kỳ thứ nhất. Theo Pháºt Tánh luáºn thì đến phần vị nà y đầy đủ má»›i gá»i là phần vị Bất thối. Theo Du-già thì trong phần vị nà y hãy còn tá»± rÆ¡i và o trong địa ngục. Có chá»— nói phần vị nà y hãy còn thuá»™c vá» phần vị TÆ° lÆ°Æ¡ng, bởi vì ở sau hồi hÆ°á»›ng, nói riêng biệt vá» bốn thiện căn vốn là gia hạnh. Có chá»— nói phần vị nà y gồm chung hai phần vị, bởi vì ở trong Hồi hÆ°á»›ng thứ mÆ°á»i thuá»™c vá» gia hạnh. Có chá»— nói phần vị nà y tổng quát là gia hạnh, bởi vì Trú tâm trở vá» sau thuá»™c phần vị của hai thiện căn trÆ°á»›c, Mãn tâm trở vá» sau thuá»™c phần vị của hai thiện căn sau. Trên đây là tổng quát dá»±a theo SÆ¡ giáo mà nói. Có chá»— nói bắt đầu Tháºp Trú là phần vị Bất thối, huống gì đến phần vị nà y. Vả lại, Tam Hiá»n Ä‘á»u là phÆ°Æ¡ng tiện hÆ°á»›ng tá»›i Thánh, không phân biệt TÆ° lÆ°Æ¡ng-Gia hạnh xa gần. Äây là dá»±a theo Chung giáo, Äốn giáo thì tất cả hà nh vị Ä‘á»u không thể nói được. Lại dá»±a theo văn sau nà y, ở trong phần vị nà y thâu nhiếp tất cả phần vị, đầy đủ hạnh Phổ Hiá»n, cho nên phần vị đầy đủ tức là nhân tròn vẹn. Äây là dá»±a theo phần vị Phổ Hiá»n thuá»™c Viên giáo mà nói. Phần năm là pháp hà nh sai biệt, có hai: Má»™t là dá»±a theo tÆ°á»›ng của hạnh Phổ Hiá»n thuá»™c phần vị tháºt tế; hai là dá»±a theo tÆ°á»›ng của hạnh sai biệt nhá» và o pháp. Äá»u phân rõ nhÆ° trong phần Thuyết giảng sau nà y. Trong phần năm là phần Thuyết giảng, nhÆ°ng phần vị Äại hồi hÆ°á»›ng có hai phần: Má»™t- Phần quả, phần nà y không thể nói được, không phải là ở đây luáºn bà n. Hai- Phần nhân, tùy theo nói có bốn: 1) Chỉ dá»±a theo tÆ°á»›ng của phần vị, nhÆ° Thỉ giáo-Chung giáo nói, nhÆ° kinh Anh Lạc-Bổn Nghiệp… phân rõ. 2) Chỉ dá»±a theo tá»± Thể, nhÆ° Äại hạnh hồi hÆ°á»›ng của Phổ Hiá»n không dá»±a và o các phần vị. 3) Bởi vì Thể của hạnh thuáºn theo pháp môn sai khác của phần vị mà nói, tức là nhÆ° văn sau nà y phân biệt Hồi hÆ°á»›ng là m thà nh mÆ°á»i môn. 4) Dùng pháp môn của phần vị tùy theo Thể viên dung của hạnh mà nói, nhÆ° trong má»—i má»™t phần vị sau nà y thâu nhiếp tất cả phần vị, thứ mÆ°á»i tức là đến phần vị viên mãn của nhân pháp giá»›i cứu cánh. Nay trong văn nà y chÃnh thức phân rõ hai loại sau thâu nhiếp đầy đủ hai loại trÆ°á»›c, cÅ©ng là bên trong thâu nhiếp phần quả, dá»±a theo suy nghó vá» Ä‘iá»u nà y. Trong văn có hai: TrÆ°á»›c là phân rõ má»™t phÆ°Æ¡ng thuyết vá» Tháºp Hồi HÆ°á»›ng, sau là kết luáºn nối thông mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng đã thuyết vá» tất cả vô táºn Tháºp Hồi HÆ°á»›ng. Trong phần trÆ°á»›c cÅ©ng có hai: Má»™t, chÃnh thức thuyết giảng; hai, mặt đất rung Ä‘á»™ng… là trình bà y vá» lợi Ãch của thuyết giảng. Trong phần má»™t thuyết giảng vá» Tháºp HÆ°á»›ng tức là mÆ°á»i Ä‘oạn, má»—i má»™t Ä‘oạn Ä‘á»u có hai: TrÆ°á»›c là trÆ°á»ng hà ng, sau là kệ tụng. TrÆ°á»ng hà ng Ä‘á»u có hai: Äầu là hạnh của phần vị, sau là quả của phần vị. CÅ©ng có Ä‘oạn không đầy đủ, đến văn biết rõ. Hạnh của các phần vị Ä‘á»u có ba: Má»™t là nêu lên; hai là giải thÃch để hiển bà y; ba là kết luáºn vá» tên gá»i. * Hồi HÆ°á»›ng thứ nhất, trong giải thÃch có hai: Má»™t, nêu ra Thể của hạnh, nghóa là thiện căn thuá»™c các hạnh nhÆ° sáu Äá»™-bốn Vô lượng… mà Bồ-tát nà y đã thá»±c hà nh, nghó muốn hồi hÆ°á»›ng, văn ấy có thể biết. Hai, từ “Tu thiện căn dó…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vá» Hồi hÆ°á»›ng. Trong đó có hai: Äầu là hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ-Ä‘á» trình bà y vá» hạnh cứu há»™ chúng sinh; sau từ “Bồ-tát nhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng diệc vô trÆ°á»›c…†trở xuống là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế trình bà y vá» lìa xa tÆ°á»›ng chúng sinh. Trong phần đầu có bốn: Má»™t, Trình bà y vì lợi Ãch an lạc cho chúng sinh mà thá»±c hiên hồi hÆ°á»›ng, trong đó có ba: 1) Tổng quát nêu ra; 2) Từ “Dó thá» sở tu…†trở xuống là riêng biệt phân rõ; 3) Từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là kết luáºn. Trong riêng biệt có hai: a) Dùng thiện căn cứu giúp ba Ä‘Æ°á»ng ác gá»i là Cứu; b) Từ “Phục tác thị niệm…†trở xuống là trừ diệt khổ Ä‘au Ä‘Æ°a và o nẽo thiện gá»i là Há»™. Lại đầu khiến cho lìa xa khổ Ä‘au gá»i là An lạc, sau khiến cho tu thiện gá»i là Lợi Ãch, trong đó có mÆ°á»i câu: 1) Trừ diệt khổ Ä‘au hiện hiện tại; 2) Khiến cho trừ bá» phiá»n não chÆ°á»›ng; 3) Lìa xa nghiệp chÆ°á»›ng vì thế cho nên không còn sợ hãi; 4) Khiến cho đạt đến Bồ-Ä‘á»; 5) Khiến cho đạt được Niết-bà n; 6) Khiến cho Ä‘oạn trừ Sá» của sở tri chÆ°á»›ng; 7) Khiến cho Ä‘oạn trừ Táºp của sở tri chÆ°á»›ng; 8) Khiến cho đạt được trà nhÆ° Lý; 9) Khiến cho đạt được trà nhÆ° Lượng; 10) Khiến cho đạt được trà vô ngại vá» Lý-Lượng. Từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là tổng quát kết luáºn, khiến cho đạt được Nhất thiết trÃ. Hai- Từ “Pháºt tá» thá» Bồ-tát…†trở xuống là đối vá»›i chúng sinh oán thù xấu ác Ä‘iá»u hòa rèn luyện tâm Bi sâu xa hồi hÆ°á»›ng nháºn chịu khổ não, trong đó có năm: 1) Äối vá»›i chúng sinh oán thù Ä‘iá»u hòa rèn luyện tâm Bi; 2) Äối vá»›i chúng sanh xấu ác Ä‘iá»u hòa rèn luyện tâm Bi; 3) Từ “Hà dó cố…†trở xuống là dùng lý để giải thÃch vá» nguyên do thá»±c hà nh rèn luyện thà nh tá»±u; 4) Từ “Bồ-tát nhÆ° thị quán…†trở xuống là điá»u hòa rèn luyện thá»±c hà nh thà nh tá»±u tâm Bi cà ng tăng lên; 5) Từ “Bồ-tát dó chÆ° thiện căn hồi hÆ°á»›ng thá»i…†trở xuống là chÃnh thức dùng thiện căn hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u lợi Ãch. Trong má»™t có hai: a) Trình bà y vá» tâm quán bình đẳng của Bồ-tát, có nêu ra-giải thÃch; b) Từ “Nhược chúng sinh hoại ác…†trở xuống là hÆ°á»›ng vá» cảnh oán thù để rèn luyện tâm, có pháp-dụ-hợp. Trong hai từ “Nhất thiết đồng mông…†trở xuống là đối vá»›i chúng sinh xấu ác Ä‘iá»u hòa rèn luyện tâm Bi, trong đó cÅ©ng có hai: Äầu là tổng quát đối vá»›i chúng sinh xấu ác mà tâm không loạn Ä‘á»™ng, có pháp- dụ-hợp. Trong hợp có hai: Má»™t là trình bà y vá» tâm mình không lay Ä‘á»™ng; hai từ “Chánh ý…†trở xuống là lợi Ãch không thay đổi. Trong phần má»™t, bị phiá»n não là m lui sụt Äại mà há»c theo Tiểu gá»i là tán loạn; hai từ “Nhất thiết chúng sinh…†trở xuống là riêng biệt đối vá»›i chúng sinh xấu ác không rá»i bá» là m lợi Ãch. Trong đó có năm loại chúng sinh: a) Äối vá»›i loại nhiá»u xấu ác mà không ghét bá»; b) Äối vá»›i loại khó cảm hóa mà không rá»i bá»; c) Từ “Tuy hữu…†trở xuống là đối vá»›i loại tà - sân mà không thay đổi; d) Từ “Nhược kiến…†trở xuống là đối vá»›i loại không có niá»m tin mà không vứt bá»; e) Từ “Nhược dữ…†trở xuống là thâu nhiếp chúng sinh ngu si mà không có gì phiá»n muá»™n. Trong ba là dùng lý để giải thÃch, trÆ°á»›c là đưa ra, sau là giải thÃch. ÄÆ°a ra ý là vì sao ngÆ°á»i xấu ác may mắn được cứu giúp mà lại phụ ân, vì sao Bồ-tát gặp phải phiá»n muá»™n mà vẫn cứu giúp? Sau trong giải thÃch: Má»™t là tổng quát giải thÃch, nghóa là nhá» và o Äại trà mà Bồ-tát thấy lý có thể không nghó đến xấu ác, nhá» có Äại trà mà có thể cứu giúp ngÆ°á»i xấu ác, nhÆ° mặt trá»i có hai nghóa, má»™t là tuy ngÆ°á»i mù bà i bác không có mặt trá»i mà mặt trá»i không có suy nghó tÃnh toán, hai là cÅ©ng không rá»i bá» mà vẫn soi chiếu đến ngÆ°á»i bà i bác; mặt trá»i trà tuệ của Bồ-tát cÅ©ng nhÆ° váºy, do đó nói là cho đến Ä‘iá»u phục tấ cả chúng sinh. Hai là riêng biệt giải thÃch có hai: Má»™t, nghó đến Äại chà vốn có thà nh tá»±u hạnh Ä‘iá»u phục cÅ©ng có hai câu: 1) Trở lại nêu ra sáu sá»± việc, nghóa là Chà nguyện vốn có đã không vì má»™t chúng sinh…, lẽ nà o gặp ngang trái nhá» nhoi mà là m trái vá»›i Chà nguyện vốn có hay sao? 2) Thuáºn theo hiển bà y cÅ©ng có sáu sá»± việc có thể biết, nghóa là phÆ°Æ¡ng tiện thà nh tá»±u Äại sá»±, lý phải nháºn chịu trái ngược để cứu giúp ngÆ°á»i xấu ác kia. Hai, trở lại hiện rõ Äại tâm bởi vì thà nh tá»±u công hạnh Ä‘iá»u phục, trong đó: Câu đầu là tổng quát, nghóa là Thể của tâm Bồ-Ä‘á» nà y đáng tôn quà cho nên gá»i là Bảo, do đó giả sá» có phiá»n muá»™n ngang trái, nhÆ°ng vì giữ gìn tâm nà y thì lý cần phải không có thay đổi. Sau là trong riêng biệt có sáu câu: 1) Nghóa vá» thế lá»±c, nghóa là có thể sinh ra cảnh của NhÆ° Lai, cho nên gá»i là lá»±c của cảnh ấy; 2) Nghóa vá» khắp nÆ¡i, cho nên nói là rá»™ng lá»›n; 3) Nghóa vá» rất sâu xa, cho nên nói là bình đẳng; 4) Nghóa vá» lìa cấu nhiá»…m, cho nên nói là không có lÆ°á»i nhác; 5) Nghóa vá» hiếm có, cho nên nói là tu khó mà đạt được; 6) Nghóa vá» thù thắng nhất, cho nên nói là sánh bằng Pháºt. Bởi vì Äại tâm nà y mà lý cần phải cứu giúp ngÆ°á»i xấu ác nhÆ° váºy, do đó Bồ-tát khiến cho công hạnh tăng thêm. Trong bốn từ “Bồ-tát nhÆ° thị quán…†trở xuống là kết luáºn vá» Ä‘iá»u hòa rèn luyện thá»±c hà nh thà nh tá»±u khiến cho tâm Bi tăng trưởng. Trong đó, quán xét nhÆ° váºy là khéo léo nhắc lại hiểu rõ vá» công hạnh trÆ°á»›c đây, TÃn tâm thanh tịnh là tâm tin tưởng quyết định đối vá»›i đạo là đã hiểu rõ trÆ°á»›c đây. Sau dá»±a và o quyết định nà y là m cho tâm Bi tăng trưởng, nghóa là tâm Bi thá»±c hà nh không trống rá»—ng, cho nên nói là không những miệng nói. Tâm Bi nà y là tổng quát, từ “Ư chÆ° chúng sinh…†trở xuống chÃn tâm là riêng biệt: 1) Vui vẻ là m Ä‘iá»u lợi Ãch; 2) Không há» nghi ngá» lẫn lá»™n, cho nên nói là Minh tịnh; 3) Nén mình hÆ°á»›ng vá» chúng sinh, cho nên nói là Nhu nhuyến; 4) Lòng dạ thÆ°Æ¡ng xót thiết tha, cho nên nói là Từ tâm; 5) Nghó nhá»› yêu thÆ°Æ¡ng sâu xa, cho nên nói là Ãi niệm; 6) Thâu nhiếp khiến cho giống nhÆ° mình trong pháp Bồ-Ä‘á», cho nên nói là Nhiếp thủ; 7) Trao cho Äại hạnh, cho nên nói là Nhiêu Ãch; 8) Khiến cho đạt được Niết-bà n, cho nên nói là An lạc; Khiến cho đạt được Bồ-Ä‘á», cho nên nói là Tối thắng. Nhá» và o năng lá»±c hiểu biết thá»±c hà nh suy nghó chá»n lá»±a trÆ°á»›c đây, cho nên phát sinh những tâm nà y đối vá»›i chúng sinh, vì váºy dá»±a và o đây để thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Trong năm là điá»u hòa rèn luyện thiện căn Ä‘Ãch thá»±c để hồi hÆ°á»›ng. Trong đó, trÆ°á»›c là nêu ra thiện căn, nghóa là Bồ-tát ấy dá»±a và o tâm thù thắng, lúc chÃnh thức dùng thiện căn hồi hÆ°á»›ng dấy lên nghó đến lá»i thá» nhÆ° váºy: Không phải là dứt khoát khiến cho thiện căn vốn có xÆ°a kia của mình hồi hÆ°á»›ng chúng sinh, nếu mình nhá» và o tất cả công đức hồi hÆ°á»›ng chúng sinh trÆ°á»›c đây, và tất cả công đức vì chúng sinh hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á», thì trở lại Ä‘em công đức nà y hồi hÆ°á»›ng chúng sinh khiến cho đạt được những nẽo thanh tịnh nhÆ° váºy. Dùng lá»i thá» quan trá»ng nà y chuyển các thiện căn khiến cho đến nÆ¡i chúng sinh. Trong đó có hai: Má»™t là hồi hÆ°á»›ng chúng sinh khiến cho thà nh tá»±u pháp khÃ; hai từ “Phục tác niệm…†trở xuống là khiến cho đạt được pháp thà nh tá»±u đầy đủ. Trong phần má»™t, có hai: 1) Khiến cho đạt được thân pháp khÃ, nghóa là nẽo thanh tịnh là nÆ¡i tu hà nh, Ä‘á»i sống thanh tịnh là thân tu hà nh, còn lại là duyên thá»±c hà nh, đầy đủ không thể hết được. 2) Từ “ThÆ°á»ng đắc…†trở xuống là khiến cho đạt được tâm pháp khÃ, có hai: a-Khiến cho không nhiá»…m đối vá»›i lá»—i lầm, nghóa là thân tuy tôn quý mà tâm không sai lạc lá»—i lầm, tuy ở nẽo thanh tịnh mà không mê má» cấu nhiá»…m, cho nên nói là nẽo phân biệt. b-Từ “TÆ° lượng…†trở xuống là đối vá»›i đức khởi lên mong cầu có thể biết. Trong phần hai là khiến cho đạt được pháp đầy đủ, có hai: 1) Thấy Pháºt có được niá»m tin; 2) Nghe pháp giữ gìn thá»±c hà nh. Ở trong thá»±c hà nh pháp, có hai: a) Khiến cho thà nh tá»±u đức của hạnh thuá»™c Tá»± phần. Bảy loại tà i sản, theo kinh Niết Bà n thì TÃn-Giá»›i-Tà m-Quý-Văn-ThÃ- Tuệ là bảy, tức là bảy loại trÆ°á»›c trong Tháºp Tạng. b) Từ “Tu há»c nhất thiết…†trở xuống là khiến cho thà nh tá»±u đức thuá»™c Thắng tiến, trong đó có ba: Má»™t là khiến cho đầy đủ đức thuá»™c Tá»± lợi; hai từ “Ư nhất thiết…†trở xuống là thà nh tá»±u đầy đủ Lợi tha mãn, có ba nghiệp có thể biết; ba từ “Linh nhất thiết…†trở xuống thà nh tá»±u Pháºt quả cứu cánh. Ba- Từ “Bồ-tát phục niệm chúng sinh tạo tác…†trở xuống là trình bà y vỠđối vá»›i chúng sinh nháºn chịu Ä‘au khổ, dùng Äại Bi sâu dà y hồi hÆ°á»›ng chịu thay khổ Ä‘au, trong đó có bảy: Tổng quát đối vá»›i chúng sinh khổ Ä‘au khởi niệm thay thế cứu giúp, trong đó có hai: a) Nghó đến chúng sinh vì tá»™i lá»—i nghiệp báo nháºn chịu khổ Ä‘au; b) Từ “Ngã Ä‘Æ°Æ¡ng Æ° bỉ…†trở xuống là khởi niệm thay thế cứu giúp. Trong đó có hai: TrÆ°á»›c là tổng quát nêu ra, không bởi vì khổ mà tâm lui sụt… là điá»u hòa rèn luyện tâm Bi sâu dà y không há» mệt má»i; sau từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch hiển bà y vỠý thay thế cứu giúp. Trong đó trÆ°á»›c là nêu ra ý rằng: Các chúng sinh ấy tá»± nháºn chịu khổ não, đối vá»›i Bồ tát đâu cấp bách mà phải thay thế nháºn chịu? Sau trong giải thÃch có hai: Má»™t là vì đầy đủ Bổn nguyện của mình, cho nên thay thế cứu giúp, nghóa là Bồ-tát từ ban đầu phát Äại thệ nguyện xả bá» thân mạng của mình chỉ vì chúng sinh lìa xa Ä‘au khổ có được niá»m vui, chứ không vì Ä‘iá»u gì khác, cho nên chúng sinh Ä‘á»u là gánh nặng của Bồ-tát đã đảm nháºn; bởi vì đầy đủ Äại nguyện đồng Thể nhÆ° váºy, cho nên chúng sinh khổ Ä‘au là ná»—i lo buồn của Bồ-tát. Sau từ “Äá»™ thoát nhất thiết…†trở xuống là hiển bà y vá» việc mà Bồ-tát đã là m, nghóa là cứu giúp nhân quả khổ Ä‘au. Hai từ “Chúng sinh thÆ°á»ng vi…†trở xuống là vì thÆ°Æ¡ng xót chúng sinh mê lầm mà thay thế cứu giúp không mệt má»i, trong đó có ba: a) Nêu ra Si-Ãi là nhân của khổ Ä‘au; b) Từ “Nhiá»…m trÆ°á»›c…†trở xuống là trình bà y vá» dá»±a và o Ãi mà nháºn chịu khổ Ä‘au; c) Từ “Tùy chư…†trở xuống là trình bà y vá» dá»±a và o Si mà nháºn chịu khổ Ä‘au, trong đó thuáºn theo ma là Si theo Tà , nghi ngá» Pháºt là Si trái vá»›i Chánh. Äây là không có nhân thiện, không đạt được đạo xuất thế là trình bà y vá» không đạt được Bồ-Ä‘á», không thấy an ổn là trình bà y vá» không đạt được Niết-bà n. Äây là không có quả thiện, thÆ°á»ng rong ruổi… là trình bà y vá» luôn luôn nháºn chịu quả khổ. Từ “Bồ-tát kiến chúng sinh…†trở xuống là nêu ra nghi thức cứu giúp hồi hÆ°á»›ng những việc là m của mình, trong đó có ba: a) Tổng quát nêu ra nhÆ° hồi hÆ°á»›ng tâm Bi thấy chúng sinh nháºn chịu khổ Ä‘au trÆ°á»›c đây; b) Từ “Dó Äại hồi…†trở xuống là chÃnh thức hiển bà y vá» nghi thức thá»±c hà nh, có ba câu: Má»™t, Dùng Äại hồi hÆ°á»›ng bằng tất cả Äại tâm của mình, câu nà y có bốn nghóa: Má»™t, dùng thiện căn xứng vá»›i pháp giá»›i hồi hÆ°á»›ng cho má»™t chúng sinh, tất cả chúng sinh khác cÅ©ng nhÆ° váºy; hai, vì tất cả chúng sinh trải qua vô lượng kiếp nháºn chịu khổ Ä‘au không mệt má»i; ba, cần phải khiến cho tất cả chúng sinh đạt được Vô thượng Bồ- Ä‘á» trÆ°á»›c mình; bốn, nhÆ°ng đối vá»›i chúng sinh và công hạnh hồi hÆ°á»›ng không thấy chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng, cùng má»™t pháp giá»›i bình đẳng không hai, đó gá»i là hồi hÆ°á»›ng thuá»™c Äại hồi hÆ°á»›ng. Hai, Thuáºn vá»›i việc là m của Bồ-tát ba Ä‘á»i, nghóa là Bồ-tát ba Ä‘á»i đã thuáºn theo thá»±c hiện hồi hÆ°á»›ng, mình cÅ©ng nhÆ° các vị ấy mà thá»±c hiện. Ba, Thuáºn vá»›i Giáo cao nhất, nghóa là nhÆ° Viên giáo đã nói Phổ Hiá»n hồi hÆ°á»›ng, mình nên thu- áºn theo Giáo ấy mà thá»±c hiện. c- Từ “Linh nhất thiết…†trở xuống là trình bà y vá» nhá» và o hồi hÆ°á»›ng khiến cho có sá»± đạt được. Từ “Phục tác thị niệm ngã Ä‘Æ°Æ¡ng tất linh…†trở xuống là nêu ra hồi hÆ°á»›ng cứu giúp của mình đã thà nh tá»±u lợi Ãch, trong đó có ba câu: Trú xứ của Trà VÆ°Æ¡ng là Niết-bà n; b) Khiến cho đạt được tâm Nhất thiết trà là Bồ-Ä‘á»; c) Gạt bá» mà vượt ra… khiến cho lìa xa sinh tá», nghóa là gạt bá» những ác hiểm mà ra khá»i ná»—i khổ Phần Ä‘oạn, vượt qua dòng chảy sinh tá» mà ra khá»i ná»—i khổ Biến dịch. Từ “Phục tác thị niệm ngã Ä‘Æ°Æ¡ng vi nhất…†trở xuống là trình bà y đã thấy lợi Ãch trên đây phát khởi chà nguyện Ä‘Ãch thá»±c mong muốn thay thế khổ Ä‘au của ngục tù ấy, trong đó có bốn: a) Tổng quát nêu ra; Từ “Ngã Ä‘Æ°Æ¡ng vị nhất thiết…†trở xuống là phát khởi chà nguyện mong muốn chịu thay khổ Ä‘au cho tất cả má»i nÆ¡i; c) Từ “Ngã Ä‘Æ°Æ¡ng Æ° nhất nhất…†trở xuống là trình bà y vá» chịu thay khổ Ä‘au cho tất cả má»i lúc; d) Từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch vỠý chịu thay khổ Ä‘au. Há»i: Tá»± mình là m thì tá»± mình chịu, vì sao Bồ-tát có thể thay thế được? Äáp: Trong nà y, Bồ-tát chịu thay khổ Ä‘au cho chúng sinh, luáºn tổng quát có sáu nghóa: Nghóa là bởi vì sá»± việc khổ Ä‘au tá»± mình cần phải tăng thêm nguyện hạnh ấy. Trong Du-già quyển 49 nói: “Há»i: Lúc Bồ-tát từ Thắng giải hạnh địa thuáºn theo tiến và o Tịnh thắng ý lạc địa, vì sao vượt lên trên các nẽo ác…? Äáp: Các Bồ-tát nà y dá»±a và o Tónh lá»± thanh tịnh của thế gian ngăn chặn, đối vá»›i Thắng giải hạnh địa tá»± mình khéo léo tÃch táºp tÆ° lÆ°Æ¡ng của Bồ-Ä‘á», đối vá»›i 110 ná»—i khổ của các loại hữu tình nhÆ° trÆ°á»›c nói, tu táºp thÆ°Æ¡ng xót không tÆ° duy Ä‘iá»u gì khác. Do sá»± tu táºp nà y là m nhân duyên, cho nên đối vá»›i Sắc loại của các hữu tình ấy đã đạt được ý thÃch xót thÆ°Æ¡ng và ý thÃch của Bi. Nhá» và o nhân duyên nà y là m lợi Ãch cho các hữu tình trong nẽo ác, cho nên thỠở trong nẽo ác nhÆ° nhà cá»a của mình, phát ra lá»i thá» nhÆ° váºy: Nếu mình chỉ ở trong xứ sở nhÆ° váºy mà có thể chứng được Vô thượng Chánh đẳng Bồ-Ä‘á», thì cÅ©ng có thể chịu Ä‘á»±ng để trừ diệt khổ Ä‘au cho tất cả hữu tình, vốn là nghiệp thuá»™c các nẽo ác của tất cả hữu tình. Dùng ý thÃch thanh tịnh Ä‘á»u nguyện tá»± mình chịu thay chúng sinh, tiếp nháºn quả dị thục khổ Ä‘au, bởi vì là m cho cuối cùng tất cả nghiệp ác vónh viá»…n không hiện hà nh, tất cả nghiệp thiện luôn luôn hiện hà nh, cho nên tâm phát ra Chánh nguyện. Bồ-tát ấy nhá» và o nguyện lá»±c của Bi, tu táºp Tónh lá»± thanh tịnh của thế gian nhÆ° váºy, cho nên các phẩm phiá»n não của tất cả nẽo ác vốn có thô nặng, đối vá»›i Sở y của mình Ä‘á»u được trừ diệt. Bởi vì Ä‘oạn trừ phiá»n não nà y, cho nên Bồ-tát không bao lâu đạt được Chuyển y, đối vá»›i tất cả nghiệp ác của các nẽo ác hoà n toà n không dấy lên, đối vá»›i các nẽo ác quyết định không qua lại. Äến phạm vi nà y thì Bồ-tát gá»i là vượt lên trên tất cả nẽo ác, cÅ©ng gá»i là vượt lên trên Thắng giải hạnh địa, cÅ©ng gá»i là đã tiến và o Tịnh thắng ý lạc địa.†Giải thÃch rằng: Tịnh thắng ý lạc địa là SÆ¡ địa, bởi vì ở Äịa tiá»n khởi lên Bi nguyện nà y Ä‘oạn trừ nghiệp của nẽo ác liá»n tiến và o SÆ¡ địa, đối vá»›i hữu tình ấy chÆ°a hẳn tháºt sá»± thay thế, đây là dá»±a và o SÆ¡ giáo phân rõ. Dá»±a theo Bồ-tát giữ lại phiá»n não đồng sá»± thá» thân có khổ, giống nhÆ° chúng sinh Ä‘au khổ mà thuyết pháp cho há», khiến cho nghe pháp tránh khá»i Ä‘au khổ, cho nên gá»i là thay thế. Giả sá» có chúng sinh nà o mà sắp tạo tác các nghiệp vô gián, thì Bồ-tát cảm hóa ngăn lại, không thuáºn theo liá»n Ä‘oạn mạng sống của chúng sinh ấy, bởi vì Ä‘oạn mạng sống của chúng sinh ấy mà Bồ-tát tá»± nháºn chịu khổ báo của nẽo ác, để cho chúng sinh ấy được tránh khá»i khổ Ä‘au vô cùng của vô gián, đây cÅ©ng gá»i là thay thế. Äây là dá»±a và o LÆ°Æ¡ng Nhiếp luáºn quyển thứ 11 phân rõ. Hai cách giải thÃch trên đây dá»±a và o Chung giáo. Bởi vì Bồ-tát từ lúc bắt đầu Chánh nguyện vì chúng sinh nháºn chịu khổ Ä‘au, tu táºp Nguyện nà y đến phần vị cuối cùng, Nguyện thà nh tá»±u tá»± tại, thÆ°á»ng ở trong nẽo ác cứu giúp chịu khổ thay cho chúng sinh, nhÆ° Bồ-tát Äịa Tạng… và Bồ-tát Trang Nghiêm VÆ°Æ¡ng… Bởi vì Nguyện nà y của Bồ-tát phù hợp vá»›i Chân nhÆ°, chúng sinh khổ Ä‘au ấy cÅ©ng là duyên thà nh tá»±u Vô tánh tức là Chân nhÆ°. Bởi vì Nguyện giống vá»›i NhÆ° vẫn bà máºt đến, tức là khổ của Chân, dá»±a và o sá»± dung thông nà y cÅ©ng gá»i là thay thế. Äây là dá»±a theo Nguyện lá»±c đồng Thể. Bởi vì Phổ Hiá»n dùng pháp giá»›i là m thân, tất cả chúng sinh Ä‘á»u là pháp giá»›i, tức là chúng sinh nháºn chịu khổ Ä‘au luôn luôn là Phổ Hiá»n, cho nên gá»i là thay thế. Nay kinh văn nà y thuáºn theo ba cách giải thÃch sau, tuy là Äịa tiá»n mà chÃnh là phần vị Phổ Hiá»n, cho nên có thể thay thế. Ä‘au? Há»i: Nếu nhÆ° váºy thì tại sao còn có chúng sinh nháºn chịu khổ Äáp: Äiá»u nà y không nhất định, nếu khiến cho nháºn chịu khổ Ä‘au mà có lợi Ãch thì Bồ-tát khiến cho nháºn chịu cÅ©ng gá»i là thay thế. Lợi Ãch bà máºt nà y không phải là ngÆ°á»i bình thÆ°á»ng mà biết được, cho nên không thể chất vấn. Lại giải thÃch bởi vì nghiệp khổ có hai, đó là định và bất định, nháºn lấy quả báo cÅ©ng nhÆ° váºy. Quả báo bất định ấy do lá»±c của hai duyên, thì cÅ©ng có thể thay đổi: 1) Do lá»±c của nhân, nghóa là lá»±c tác ý tăng thượng của chúng sinh ấy; 2) Do lá»±c của duyên, nghóa là do lá»±c của cảnh tăng thêm hÆ¡n hẳn của duyên bên ngoà i. Nay Bồ-tát đối vá»›i quả báo bất định đã là m lá»±c của duyên thù thắng, và khiến cho chúng sinh ấy phát khởi tác ý tăng thượng, khiến cho quả báo ấy có nhẹ nhà ng-có thoát khá»i. Từ “Bồ-tát phục tác thị niệm ngã Ä‘Æ°Æ¡ng…†trở xuống là trình bà y vá» lá»i chân thà nh biểu lá»™ chà nguyện hiển bà y vì chúng sinh không trống rá»—ng, trong đó có ba: a) Lá»i chân thà nh vì chúng sinh, có tổng quát nêu ra-riêng biệt giải thÃch, nghóa là bởi vì thấy chúng sinh khổ Ä‘au mà phát tâm để cứu giúp, lá»i nà y nếu trống rá»—ng thì vốn là không phát tâm, tâm nhá» và o đây mà phát, cho nên lá»i nói và việc là m không trống rá»—ng. b) Từ “Bất cầu tôn…†trở xuống là là m sáng tá» không vì mình, cÅ©ng đầu là tổng quát phân rõ, tiếp từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch vá» thà nh tá»±u, sau từ “Bồ-tát minh kiến…†trở xuống là kết luáºn vá» không vì mình. c-Từ “Äản dục…†trở xuống là kết luáºn vá» việc đã là m. Từ “Bồ-tát phục tác thị niệm ngã Ä‘Æ°Æ¡ng dó chÆ° thiện căn…†trở xuống là trình bà y chÃnh thức dùng thiện căn nhÆ° lá»i nói hồi hÆ°á»›ng khiến cho có được lợi Ãch vui sÆ°á»›ng, trong đó có hai: Má»™t là khiến cho có được niá»m vui, hai là khiến cho thà nh tá»±u lợi Ãch. Trong phần má»™t: Có được các loại niá»m vui là tổng quát nêu ra; b) Riêng biệt có mÆ°á»i câu: 1) Pháºt quả cùng cá»±c gá»i là Cứu cánh; 2) Lợi Ãch thấm nhuần không giá»›i hạn gá»i là Nhiêu Ãch; 3) Vượt lên trên ngÆ°á»i khác gá»i là Bất cá»™ng; 4) Vô vi thÆ°á»ng an gá»i là Tịch tónh; 5) Lìa lá»—i thanh tịnh gá»i là Vô nhiá»…m; 6) Duyên không có thể hủy hoại gá»i là Vô Ä‘á»™ng; 7) Xứng tánh rá»™ng nhiá»u gá»i là Vô lượng; 8) Tánh không có biến dịch gá»i là Bất tá» bất chuyển; 9) ThÆ°á»ng hằng vô táºn gá»i là Bất diệt, đây là niá»m vui của Äại Niết-bà n; 10) Minh tuệ tá»± tại gá»i là Nhất thiết trÃ, đây là niá»m vui hiểu biết của Äại Bồ-Ä‘á». Theo kinh Giải Tiết cÅ©ng có năm Lạc: 1) Niá»m vui xuất gia, bởi vì giải thoát gánh nặng gia đình; 2) Niá»m vui xa lìa, bởi vì Ä‘oạn dục đạt được SÆ¡ thiá»n; 3) Niá»m vui tịch tónh, bởi vì Nhị thiá»n là đầu tiên hiểu rõ vá» quán hÆ¡i thở; 4) Niá»m vui Bồ-Ä‘á», bởi vì hiểu rõ nhÆ° tháºt đối vá»›i pháp; 5) Niá»m vui Niết-bà n, bởi vì ngừng chuyển hóa tiến và o Vô dÆ°. Hai từ “Ngã Ä‘Æ°Æ¡ng vi tác Ä‘iá»u ngự…†trở xuống là khiến cho thà nh tá»±u lợi Ãch, trong đó có mÆ°á»i câu, sáu câu đầu là gá»™p lại để nêu ra: 1) Báºc thầy; 2) Bá» tôi; 3) Sáng suốt; 4) Ãnh Ä‘uốc; 5) NÆ¡i chốn; 6) Lìa xa chÆ°á»›ng nạn và hiểu vá» pháp, bởi vì Ä‘á»u giống nhÆ° trÆ°á»›c cho nên tóm lược mà thôi. 7) Khiến cho hiểu rõ vá» lý sâu xa; 8) Trà hà nh thà nh Äá»™; 9) PhÆ°á»›c hà nh cầu Quả; 10) Khiến cho hÆ°á»›ng vá» Niết-bà n, cho nên nói là nêu rõ đến bá» kia. 7) Từ “Bồ-tát dó thị vô lượng…†trở xuống là trình bà y vá» hà nh chân tháºt thà nh tá»±u lợi Ãch, trong đó có mÆ°á»i câu: Äầu là má»™t câu nhắc lại hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây; tiếp hai câu là dÆ°á»›i thì cứu giúp ná»—i khổ của chúng sinh, trên thì thuáºn vá»›i ý Pháºt; tiếp hai câu là đạt được Chánh-rá»i bá» Tà ; tiếp hai câu là lìa xa ác-gần gÅ©i thiện; tiếp hai câu là thà nh tá»±u thanh tịnh-diệt trừ cấu nhiá»…m; sau từ “Cụ túc…†trở xuống là tổng quát kết luáºn. Bốn- Từ “Bồ-tát dó thiện căn chÃnh hồi hÆ°á»›ng dó…†trở xuống là trình bà y vá» chỉ nêu rõ Äại chà nguyện vì tất cả chúng sinh chứ không nghó đến hồi hÆ°á»›ng, trong đó có ba: 1) Nêu rõ Äại chà nguyện của mình; 2) Trình bà y vá» không có ý niệm mong cầu; 3) Trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng cao nhất. Trong phần má»™t: Äầu là kết thúc phần trÆ°á»›c; từ “Tác thị niệm…†trở xuống là sinh khởi phần sau. Trong đó có hai: TrÆ°á»›c là dụ có hai, má»™t là dụ vá» má»™t mặt trá»i chiếu rá»i nhiá»u nÆ¡i, hai là dụ vá» mặt trá»i chiếu rá»i nghiệp thà nh tá»±u. Sau từ “Bồ-tát diệc nhÆ° thị…†trở xuống là pháp hợp, trong đó có hai: Má»™t là trình bà y chỉ có chà nguyện là m nhiá»u lợi Ãch, kết hợp vá»›i dụ đầu; hai từ “Dục vi…†trở xuống là chÃnh thức thà nh tá»±u việc là m lợi Ãch, kết hợp vá»›i dụ sau, trong đó có mÆ°á»i câu có thể biết. Trong phần hai: Từ “Bồ-tát phục tác thị niệm…†trở xuống là không có ý niệm mong cầu, trong đó có hai: Äầu là trở lại nêu ra, nghóa là không có ý niệm mong cầu Ä‘á»n ân đối vá»›i chúng sinh thuần thiện, không có ý niệm rá»i bá» lìa xa đối vá»›i chúng sinh xấu ác. Sau từ “Äản cần…†trở xuống là thuáºn theo hiển bà y, nghóa là trÆ°á»›c khiến cho đạt được quả vui sÆ°á»›ng; sau từ “Nhiếp thiểu…†trở xuống là khiến cho thà nh tá»±u nhân thiện, nghóa là dùng thiện căn nhá» bé để hồi hÆ°á»›ng mong cầu quả Äại Bồ-Ä‘á», cho nên gá»i là hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n. Äây là hiển bà y vá» Bi sâu xa, dù cho thiện nhân nhá» bé mà cÅ©ng dùng phÆ°Æ¡ng tiện để thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n. Trong phần hai: Từ “Nhược chÆ° thiện căn…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng cao nhất, nghóa là tất cả pháp thiện Ä‘á»u thâu nhiếp, tất cả hồi hÆ°á»›ng Ä‘á»u cao nhất. Trong đó có hai: Má»™t là nêu ra thiện căn cao nhất, đầu là trở lại nêu ra, nghóa là nếu thiện căn của mình tháºt sá»± không có thể lợi Ãch cho chúng sinh, thì mình cÅ©ng không tu pháp thiện ấy, cÅ©ng không thá»±c hiện hồi hÆ°á»›ng; sau là thuáºn theo hiển bà y, nghóa là bởi vì thiện căn của mình tháºt sá»± có thể lợi Ãch cho chúng sinh, cho nên hồi hÆ°á»›ng mà thôi. Äây là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng đến táºn cùng. Hai từ “Linh nhất thiết chúng sinh…†trở xuống là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u đến táºn cùng, không đắm và o pháp… là khiến cho rá»i bá» Vá»ng, bởi vì tánh chúng sinh… là trình bà y tiến và o Chân, đây cÅ©ng là khiến cho chúng sinh tiến và o Tháºt tế. Äoạn lá»›n thứ hai từ “Bồ-tát nhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng diệc vô sở trÆ°á»›c…†trở xuống là trình bà y vá» lìa tÆ°á»›ng chúng sinh, tức là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế. Trong đó có hai: Má»™t, Trình bà y vá» hiểu rõ tÆ°á»›ng tiến và o Tháºt; Hai, Từ “Tùy phÆ°Æ¡ng tiện trÃ…†trở xuống là trình bà y vá» dá»±a và o Tháºt phát khởi Dụng, cÅ©ng là đầu trình bà y vá» không có hồi hÆ°á»›ng, sau là trình bà y vá» tất cả Ä‘á»u hồi hÆ°á»›ng. Trong phần má»™t có hai: 1) Hiểu rõ hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh trÆ°á»›c đây trình bà y vá» tiến và o Tháºt tế; 2) Từ “Tu hà nh thanh tịnh…†trở xuống là hiểu rõ hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á» trÆ°á»›c đây trình bà y vá» tiến và o Tháºt tế. Trong phần má»™t có ba: a) ChÃnh thức hiển bà y; b) Từ “Äản dục…†trở xuống là giải thÃch nghi ngá»; c) Từ “Dó nhÆ° thị…†trở xuống là tổng quát kết luáºn. Trong phần a cÅ©ng có ba: Má»™t là lìa xa TÆ°á»›ng hÆ° vá»ng; hai từ “Bất trú tâm Ä‘iên…†trở xuống là trình bà y vá» lìa xa Tưởng hÆ° vá»ng; ba từ “Bất trÆ°á»›c…†trở xuống là trình bà y vá» lìa xa Danh không tháºt. Trong các kinh phần nhiá»u dá»±a theo ba loại nà y để trình bà y vá» lìa xa hÆ° vá»ng. Trong mục má»™t có ba: 1) Hiểu rõ vá» Äại Bi cứu há»™ chúng sinh trÆ°á»›c đây; 2) Từ “Bất cầu…†trở xuống là hiểu rõ vá» Ä‘iá»u hòa rèn luyện tâm Bi đối vá»›i oán thù-xấu ác… trÆ°á»›c đây; 3) Từ “Bất thủ chúng sinh tÆ°á»›ng…†trở xuống là hiểu rõ vá» những hạnh chịu thay khổ Ä‘au trÆ°á»›c đây. Trong mục má»™t có hai: a) Hiểu rõ vá» hạnh chủ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng, nghóa là không thấy có chủ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng, có ba câu: Má»™t là tổng quát hiển bà y vá» Vô trÆ°á»›c; hai là phá bá» tánh; ba là phá bá» tÆ°á»›ng. b) Từ “Nghiệp báo…†trở xuống là hiểu rõ vá» chúng sinh đã hồi hÆ°á»›ng, nghóa là không thấy có thụ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng, chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng Ä‘á»u bặt dứt, hoà n toà n bình đẳng. Trong đó đầu là tổng quát hiển bà y vá» nghiệp quả của chúng sinh Ä‘á»u hÆ° vá»ng, vì váºy Bồ-tát không vÆ°á»›ng mắc; sau là riêng biệt hiển bà y, không giữ lấy năm Ấm là không trú và o có, không hủy hoại năm Ấm là không trú và o không có. Trên đây là không vÆ°á»›ng mắc đối vá»›i quả báo của chúng sinh. Không giữ lấy nghiệp hÆ° vá»ng, là không vÆ°á»›ng mắc đối vá»›i nghiệp nhân của chúng sinh. Trong mục hai là hiểu rõ Ä‘iá»u hòa rèn luyện tâm trÆ°á»›c đây, không vì mong cầu Ä‘á»n đáp đối vá»›i ngÆ°á»i bá»™i ân… mà khởi tâm oán ghét…; từ “HÆ° vá»ng nhân duyên…†trở xuống là giải thÃch, nghóa là Nhân trống rá»—ng vốn không sinh, Duyên trống rá»—ng vốn không khởi, Báo trống rá»—ng vốn không trú, Äại Bi chịu Ä‘á»±ng não hại gá»i là kiên cố, trống rá»—ng cho nên không trú và o đó, cầu mong báo ân… là pháp hÆ° vá»ng cÅ©ng trống rá»—ng cho nên không trú và o. Trong mục ba là hiểu rõ vá» chịu thay khổ Ä‘au, không giữ lấy tÆ°á»›ng chúng sinh là trình bà y vỠđã thay thế chúng sinh trống rá»—ng cho nên không có thay thế; không phân biệt thế giá»›i là trình bà y vá» nÆ¡i đã nháºn chịu khổ Ä‘au, là ở văn trên đối vá»›i tất cả quốc Ä‘á»™-tất cả địa ngục Ä‘á»u trống rá»—ng cho nên không có nÆ¡i thay thế, nghóa là thấy thế giá»›i khổ-vui-nhiá»…m-tịnh bình đẳng cho nên nói là không phân biệt. Trên đây là lìa xa TÆ°á»›ng hÆ° vá»ng, xong. Trong mục hai là lìa xa Tưởng hÆ° vá»ng, ba Äảo tức là ba phiá»n não của tâm da thịt. Trong mục ba là bởi vì TÆ°á»›ng và Tưởng Ä‘á»u trống rá»—ng, tên gá»i- ngôn từ cÅ©ng bặt dứt, cho nên nói là không vÆ°á»›ng và o lá»™ trình của ngôn ngữ. Trong phần b là giải thÃch nghi ngá», nghi ngá» rằng: Nếu chúng sinh Ä‘á»u trống rá»—ng thì hồi hÆ°á»›ng cÅ©ng lìa xa, Bồ-tát vì sao mà thá»±c hiện hồi hÆ°á»›ng? Trong giải thÃch có năm: Má»™t, câu tổng quát vá» giải thÃch, vì khiến cho chúng sinh hiểu rõ vá» Sinh Không nà y không có tháºt pháp hồi hÆ°á»›ng, cho nên hồi hÆ°á»›ng, chứ không phải là nói có hồi hÆ°á»›ng, Ä‘iá»u nà y giống nhÆ° kinh Tịnh Danh vì chúng sinh nói pháp nhÆ° váºy chÃnh là Từ chân tháºt. Hai, quán sát nhÆ° nhau là quán sát riêng biệt đã hồi hÆ°á»›ng chúng sinh bình đẳng mà thá»±c hiện hồi hÆ°á»›ng. Ba, pháp giá»›i phù hợp bình đẳng riêng biệt hiển bà y có thể hồi hÆ°á»›ng thiện căn xứng vá»›i tánh hồi hÆ°á»›ng, trÆ°á»›c là dùng lý phù hợp thá»±c hà nh, sau là tánh của hà nh lìa xa cấu nhiá»…m, cho nên nói là lìa dục… Bốn, từ “Giải nhất thiết…†trở xuống là trình bà y vá» chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng không hai, cùng má»™t pháp giá»›i, không có hồi hÆ°á»›ng mà hồi hÆ°á»›ng. Năm, chuyển sang nghi ngá» rằng nếu hồi hÆ°á»›ng nhÆ° váºy thì đối vá»›i các chúng sinh đâu có gì thêm bá»›t? Giải thÃch rằng đây là hồi hÆ°á»›ng không hai, đối vá»›i công đức không sinh ra, đối vá»›i phiá»n não không diệt Ä‘i. Nguyên cá»› thế nà o? Bởi vì Ä‘á»u tức là Không, cùng là Chân tánh, cho nên nói là không sinh-không diệt. Trong phần c từ “Dó nhÆ° thị…†trở xuống là tổng quát kết luáºn hồi hÆ°á»›ng bình đẳng. Trong phần hai từ “Tu hà nh thanh tịnh…†trở xuống là hiểu rõ hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á» trÆ°á»›c đây mà tiến và o Tháºt tế, trong đó có ba: Má»™t, Nhắc lại tất cả hà nh trÆ°á»›c đây tu đối trị là nhân của xuất thế, thiện căn hồi hÆ°á»›ng xuất thế chÃnh là hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á» trÆ°á»›c đây. Hai, Từ “Ư thiện căn…†trở xuống là chÃnh thức hiểu rõ tiến và o Tháºt, trong đó: Äầu là câu tổng quát nêu ra không dấy lên hai tÆ°á»›ng, thiện căn-nghiệp là nhân đã hồi hÆ°á»›ng, xuất thế Tát-bà nhã là quả tùy theo tÆ°á»›ng là m thà nh hai, bởi vì hiểu rõ duyên quy vá» tánh bình đẳng không hai. Sau là riêng biệt hiển bà y: TrÆ°á»›c trình bà y vá» nhân quả không thân cÅ©ng không sÆ¡, hiển bà y Ä‘á»u lìa xa có-không, cho nên gá»i là không hai. Sau từ “Nguyện trÃ-nghiệp…†trở xuống là trình bà y vá» lìa xa nhân quả có-không, xứng vá»›i tánh Ä‘á»u trong sáng, tánh trong sáng không khác nhau cho nên gá»i là không hai. Những Ä‘iá»u nà y Ä‘á»u giống nhÆ° kinh Tịnh Danh nói bố thà hồi hÆ°á»›ng Nhất thiết trà là hai, tánh của bố thà tức là tánh của hồi hÆ°á»›ng Nhất thiết trÃ, đó gá»i là tiến và o pháp môn Bất nhị. Ba-Từ “Xả ly…†trở xuống là trình bà y vá» lợi Ãch của quán, đầu là lợi Ãch của lìa xa tán Ä‘á»™ng, lợi Ãch của lìa xa kiêu mạn…, lợi Ãch của lìa xa hoặc nhiá»…m. Trên đây là phần hiểu rõ TÆ°á»›ng tiến và o Tháºt, xong. Từ đây trở xuống là phần hai dá»±a và o Tháºt phát khởi Dụng, trong đó có ba: 1) Tổng quát nêu ra, nghóa là đối vá»›i vắng lặng không đình trệ, ngay nÆ¡i Tháºt phát khởi Dụng, gá»i là trà tùy theo phÆ°Æ¡ng tiện. 2) Từ “Linh nhất thiết chúng sinh…†trở xuống là trình bà y việc đã là m, nghóa là khiến cho chúng sinh đạt được giải thoát ngay nÆ¡i Chân nà y, không vÆ°á»›ng mắc pháp tánh là không đắm và o vắng lặng, thiện căn xứng vá»›i tánh cho nên nói là Vô lượng… Không có nghiệp báo ra khá»i nghiệp báo là trình bà y dá»±a và o Lý dấy khởi Sá»± để thà nh tá»±u Äại Dụng mà không có công sức, trình bà y vá» nghiệp quả không mất. 3) Kết luáºn vá» lợi Ãch của quán, lìa xa pháp ác là lợi Ãch lìa xa lá»—i lầm, Äức Pháºt khen ngợi là lợi Ãch thà nh tá»±u pháp thiện. Lại lìa xa pháp ác là lợi Ãch vượt lên từ dÆ°á»›i thấp, Äức Pháºt khen ngợi là lợi Ãch thuáºn theo tiến lên cao. Từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là phần ba tổng quát kết luáºn vá» tên gá»i. Trong phần thứ hai là trùng tụng có hai: TrÆ°á»›c là thuáºt rõ ý, sau là chÃnh thức tụng. Trong phần trÆ°á»›c: NÆ°Æ¡ng theo Pháºt lá»±c, là hiển bà y vá» chá»— dá»±a của thuyết giảng. Quán xét mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, trình bà y vá» phạm vi giá»›i hạn của thuyết giảng, nghóa là bởi vì mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cùng thuyết giảng. Cùng vá»›i tất cả các chúng, là m sáng tá» vá» thuyết giảng những việc đã là m. Quán xét pháp giá»›i, hiển bà y vá» lý đã thuyết giảng. Tiến sâu và o câu nghóa, trình bà y vá» giáo nghóa sâu xa. Äại Bi che phủ khắp nÆ¡i, phân rõ vá» tâm thuyết giảng rá»™ng lá»›n. Há»™ trì…, trình bà y vá» lợi Ãch đã truyá»n trao, nghóa là là m cho pháp nà y lÆ°u hà nh tức là chủng tá» Pháºt không Ä‘oạn mất. Hòa và o tất cả chÆ° Pháºt…, hiển bà y vá» lợi Ãch đã hòa và o. Sinh ra…, trình bà y vá» lợi Ãch đã sinh ra. Khéo léo có thể phân biệt…, là m sáng tá» dùng pháp thuáºn theo căn cÆ¡, nghóa là tâm phân biệt là nháºn biết vá» Dục, thiện căn quá khứ là nháºn biết vá» Căn, nháºn biết vá» Thá»i không sai lạc là căn cÆ¡ chÃn muồi trao pháp không mất thá»i cÆ¡. Äầy đủ…, trình bà y đã hiện thân thuyết pháp, nghóa là bên trong đầy đủ Pháp thân, bên ngoà i hiện rõ Sắc thân, đây là bởi vì có thân của pháp môn. Trong phần sau là chÃnh thức kệ tụng, dùng bốn câu là m tụng, có 28 kệ phân hai: Má»™t, năm tụng tổng quát ca ngợi vá» thù thắng, không phải là tụng vá» văn trÆ°á»›c đây; hai-Từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng nhất thiết…†trở xuống là riêng biệt tụng vá» văn trÆ°á»›c đây. Trong phần má»™t phân hai: Má»™t, Hai tụng trình bà y vá» Äại tâm vì chúng sinh má»›i tiến và o Tạng nà y. Trong đó có sáu Tâm: 1) Hai câu trình bà y vá» tâm rá»™ng lá»›n, 2) Tâm kiên cố, 3) ThÆ°á»ng cầu… là tâm thù thắng, 4) Tâm thanh tịnh, 5) Tâm cung kÃnh cúng dÆ°á»ng, 6) Tâm sâu xa. Hiểu rõ pháp là TrÃ, cứu giúp chúng sinh là Bi, vị ấy có thể khéo léo tiến và o… là kết luáºn vá» hà nh tiến và o phần vị. Äầy đủ sáu loại Äại tâm thù thắng nà y má»›i có thể tiến và o Tạng của Hồi HÆ°á»›ng nà y, vì thế cho nên Tạng nà y là rất thù thắng. Hai, Có ba tụng trình bà y vá» Äại lá»±c là m lợi Ãch cho chúng sinh má»›i tiến và o Äịa nà y, cÅ©ng có sáu Lá»±c. Trong đó: Má»™t, trong má»™t tụng có ba lá»±c vá» cứu giúp chúng sinh, má»™t là lá»±c dÅ©ng mãnh tinh tiến, hai là lá»±c trà tuệ thanh tịnh, ba là lá»±c kiên quyết nhẫn nại, từ “ThÆ°á»ng năng…†trở xuống là má»™t câu chÃnh thức kết luáºn vá» cứu giúp chúng sinh. Hai, trong má»™t tụng có hai lá»±c là m lợi Ãch cho chúng sinh: a) Lá»±c của TÃn thanh tịnh, nghóa là Vô đẳng là Pháºt, tâm an là tÃn tâm an định kiên cố, hoan há»·-thanh tịnh là giải thÃch hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của TÃn; Lá»±c của Äại nhẫn, nghóa là bởi vì nháºn chịu gánh vác não hại vốn nhÆ° mặt đất; câu sau là kết luáºn vá» là m lợi Ãch cho chúng sinh. Ba, từ “Bất dó khổ hạnh…†trở xuống là ba câu trình bà y vá» lá»±c Äại Bi cứu giúp chúng sinh, hai câu đầu nêu ra hạnh Äại Bi, má»™t câu “ThÆ°á»ng năng…†là kết luáºn vá» cứu giúp chúng sinh. Trên đây là tổng quát trình bà y vá» Äại lá»±c cứu giúp chúng sinh là hạnh có thể tiến và o. Sau ngÆ°á»i ấy nhanh chóng tiến và o… là kết luáºn vá» hạnh tiến và o phần vị, nghóa là đầy đủ Äại lá»±c ấy má»›i có thể nhanh chóng tiến và o Äịa thuá»™c Äại vô ngại của hồi hÆ°á»›ng nhÆ° váºy. Vì thế cho nên Äịa nà y là rất thù thắng. Trong phần hai là chÃnh thức tụng vá» văn trÆ°á»›c đây, có ba: Má»™t, Có ba kệ tụng vá» Thể của hạnh đã hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây. Trong đó: Äầu là má»™t kệ tụng vá» hạnh Tứ Äẳng trÆ°á»›c đây, nghóa là thâu nhiếp tất cả chúng sinh, tâm an trú thần thông đầy đủ bốn tâm, tu hồi hÆ°á»›ng là trình bà y vá» hạnh có thể hồi hÆ°á»›ng; sau là hai kệ tụng vá» hạnh Lục Äá»™. Hai, Từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng nhất thiết thế giá»›i trung…†trở xuống là mÆ°á»i kệ tụng vá» cứu há»™ chúng sinh trÆ°á»›c đây, tức là hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ-Ä‘á», phân bảy: Má»™t, hai kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng chúng sinh lợi lạc trÆ°á»›c đây, kệ má»™t tụng vá» an lạc, kệ hai tụng vá» lợi Ãch. Hai, có má»™t kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng chịu thay khổ Ä‘au trÆ°á»›c đây. Ba, có má»™t kệ tụng vỠý hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây, nghóa là không vì năm dục, chỉ vì chúng sinh cầu Pháºt. Bốn, có hai kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng hạnh Bi-TrÃ, trÆ°á»›c là Trà và hạnh, sau là Bi và hạnh, nghóa là đi qua thế giá»›i là m an ổn chúng sinh là Bi, đây giống nhÆ° là hạnh Ä‘iá»u hòa rèn luyện trÆ°á»›c đây. Năm, từ “Trừ diệt…†trở xuống là hai kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng tâm lìa nhiá»…m, giống nhÆ° là không khởi tâm ghét bá»â€¦ đối vá»›i chúng sanh xấu ác trÆ°á»›c đây. Sáu, từ “Bồ-tát vị tằng…†trở xuống là má»™t tụng trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng ba cõi không vÆ°á»›ng mắc năm uẩn. Bảy, từ “ChÆ° Pháºt…†trở xuống có má»™t tụng, tổng quát kết luáºn vá» hạnh thâu nhiếp chúng sinh đến cuối cùng của Bồ tát. Ba, Từ “Bồ-tát nhất thiết tâm an trú…†trở xuống là mÆ°á»i kệ tụng vá» lìa tÆ°á»›ng chúng sinh, tức là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế, phân hai: Má»™t, ba kệ tụng vá» hiểu rõ tÆ°á»›ng tiến và o Tháºt trÆ°á»›c đây, hai tụng đầu trình bà y vá» ba nghiệp hợp vá»›i Chân, má»™t tụng sau trình bà y vá» ba nghiệp thuáºn vá»›i lý, do đó khiến cho Äức Pháºt hoan há»·. Hai, bảy kệ tụng vá» dá»±a và o Tháºt phát khởi Dụng trÆ°á»›c đây, trong đó có bốn: 1) Má»™t tụng trình bà y vá» hạnh thù thắng của thân nghiệp. 2) Có bốn tụng trình bà y vá» hạnh thù thắng của ý nghiệp, trong đó má»™t là ngăn Ä‘iá»u ác, hai là hợp vá»›i Chân, ba là hạnh kiên cố, bốn là hạnh đầy đủ. 3) Có má»™t tụng trình bà y vá» hạnh thù thắng của ngữ nghiệp, nghóa là ngôn từ không vÆ°á»›ng mắc, lá»i nói không ngăn ngại. 4) Cuối cùng là má»™t tụng kết luáºn vá» hạnh thuáºn vá»›i lý khiến cho Äức Pháºt hoan há»·. * Thứ hai trong Bất Hoại Hồi HÆ°á»›ng, có hai: TrÆ°á»›c là trÆ°á»ng hà ng, sau là kệ tụng. Trong phần trÆ°á»›c cÅ©ng có hai: Äầu là hạnh của phần vị, sau là quả của phần vị. Trong phần đầu có ba, đó là nêu ra-giải thÃch-kết luáºn. Trong giải thÃch có ba: Má»™t, nêu ra Thể của hà nh đã hồi hÆ°á»›ng; hai, từ “Bồ-tát nhÆ° thị đẳng thiện căn…†trở xuống là chÃnh thức phân rõ vá» hồi hÆ°á»›ng; ba, từ “Bồ-tát nhÆ° thị thiện căn hồi hÆ°á»›ng dục Ä‘á»™ nhất thiết…†trở xuống là trình bà y vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch của hồi hÆ°á»›ng. Trong phần má»™t có hai: 1) Trình bà y vá» TÃn bất hoại; 2) Từ “Pháºt tá» Bồ-tát an trú…†trở xuống là trình bà y vá» dá»±a và o TÃn bất hoại sinh ra và nuôi lá»›n thiện căn. Trong phần má»™t có mÆ°á»i câu phân ba: a) Ba câu đối vá»›i cảnh của Tam Bảo đạt được TÃn bất hoại, trÆ°á»›c là Pháºt, tiếp là Pháp, sau là Tăng. b) Có bốn câu đối vá»›i hạnh đã tu đạt được TÃn bất hoại, trong đó: Má»™t là tin há»™ trì Chánh pháp quyết định thà nh tá»±u công hạnh; hai là tin hồi hÆ°á»›ng chúng sinh quyết định là m cho lợi Ãch; ba là tin thiện căn đã tu thuáºn vá»›i lý thanh tịnh, văn có nêu ra giải thÃch; bốn là tin hạnh hồi hÆ°á»›ng đã thá»±c hà nh, tâm thẳng thắn… giải thÃch vá» thà nh tá»±u. c) Có ba câu đối vá»›i cảnh khó biết đạt được TÃn bất hoại: Má»™t là tin SÆ° thuyết pháp, nhÆ° Dạ-xoa thuyết pháp cÅ©ng khởi lên tưởng vá» Pháºt, lại dù cho thấy thá»±c hà nh trái ngược nhÆ°ng vì trá»ng pháp cho nên không hủy hoại niá»m tin của mình; hai là tin tác dụng của quả Pháºt, nghịch thuáºn khó biết, nhÆ° hiện ra là m Tỳ-kheo già …; ba là tin Bồ-tát phÆ°Æ¡ng tiện khéo léo, thị hiện sá»± việc bà máºt thá»±c hà nh trái ngược, nhÆ° hiện ra dâm nữ…, nhÆ° váºy Ä‘á»u khó biết mà có thể kiên quyết tin tưởng. Trong phần hai là sinh trưởng thiện căn có ba: a) Nhắc lại cảnh TÃn trÆ°á»›c đây trình bà y vá» gieo trồng phát sinh thiện căn, trong đó đầu là nhắc lại TÃn bất hoại trÆ°á»›c đây, từ “Ư chÆ° Pháºt…†trở xuống là trình bà y đối vá»›i phát sinh thiện căn. Trong đó Thanh văn… cÅ©ng là Tăng Bảo thâu nhiếp, chúng sinh là cảnh của mắt yêu thÃch đã quán xét-đã lợi Ãch trÆ°á»›c đây, vô lượng cảnh nhÆ° váºy gồm chung kết luáºn vá» nhiá»u cảnh đã tin trÆ°á»›c đây. Nhá» và o TÃn bất hoại đối vá»›i cảnh ấy, cho nên gieo trồng phát sinh đạt được vô lượng thiện căn nà y. b) Từ “Phân biệt…†trở xuống là trình bà y dá»±a và o thiện căn nà y lại tăng thêm Äại tâm để phát sinh thiện căn. CÅ©ng trÆ°á»›c là nhắc lại thiện căn, nghóa là tÆ° duy phân biệt vá» thiện căn đã phát sinh trÆ°á»›c đây, khiến cho tâm nhanh nhạy sắc bén tăng thêm Äại tâm. Lại phát sinh thiện căn, nghóa là do phân biệt đối vá»›i Tam Bảo… trÆ°á»›c đây mà phát sinh thiện căn, vì váºy là m cho tâm Bồ-Ä‘á» tâm được nuôi lá»›n. Do phân biệt thiện căn đã phát sinh đối vá»›i cảnh chúng sinh trÆ°á»›c đây, cho nên tu táºp Äại Từ. Nhá» và o hai tâm nà y tăng thêm nhiá»u, cho nên dá»±a và o đây lại tiếp tục phát sinh các thiện căn, cho nên nói là thiện căn đã phát sinh. c) Từ “Quảng tu…†trở xuống là trình bà y vá» dá»±a và o Äại tâm nà y lại tăng thêm Äại hạnh để phát sinh thiện căn, có hai: Má»™t là thà nh tá»±u hạnh A-hà m, trÆ°á»›c là dá»±a và o tâm Từ trÆ°á»›c đây khởi lên quán hạnh nhÆ° Äại Bi…; sau là há»c theo những pháp Há»c của Pháºt, dá»±a và o tâm Bồ-Ä‘á» phát khởi thá»±c hà nh những pháp Há»c của Pháºt, dá»±a và o hai hạnh Bi-Trà nà y thâu nhiếp phát sinh tất cả thiện căn thanh tịnh. Hai là trình bà y vá» hạnh chứng lý, trÆ°á»›c là dá»±a và o Trà chứng lý tÃch táºp công đức, sau là dá»±a và o Bi tuệ thà tu táºp công đức. Lại giải thÃch: Hạnh A-hà m trÆ°á»›c là thâu nhiếp thiện căn tiến và o Tháºt trong Gia hạnh, là hạnh tÃch táºp công đức trong Chánh chứng, Äại tuệ thÃ… là tu táºp công đức trong Háºu đắc. Thể của hà nh, xong. Trong phần hai là chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng, có hai: 1) Hồi hÆ°á»›ng Bồ- Ä‘á» và Chúng sinh; 2) Từ “Quán vô sinh tánh…†trở xuống là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế. Trong phần má»™t cÅ©ng có hai: Má»™t, ChÃnh thức dùng thiện căn trÆ°á»›c đây để hồi hÆ°á»›ng; Hai, Từ “Bồ-tát thiện căn hồi hÆ°á»›ng dó…†trở xuống là trình bà y vá» dùng quả báo thù thắng đã phát sinh do hồi hÆ°á»›ng lại tiếp tục Ä‘em hồi hÆ°á»›ng. Trong mục má»™t cÅ©ng có hai: Äầu là chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng; sau từ “Bồ-tát nhÆ° thị tinh cần…†trở xuống là kết luáºn thà nh tá»±u. Trong mục đầu có mÆ°á»i câu: Câu đầu hồi hÆ°á»›ng Nhất thiết trà là tổng quát nêu ra Bồ-Ä‘á» mà mình mong cầu; từ “ThÆ°á»ng kiến Pháºt…†trở xuống là chÃn câu hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u nhân hạnh. Trong đó năm câu đầu là thà nh tá»±u chá»— dá»±a của hạnh: a) ThÆ°á»ng được thấy Pháºt; b) Gần gÅ©i thiện hữu; c) Cùng vá»›i Bồ-tát tụ há»™i. Ba câu nà y là thà nh tá»±u duyên của hà nh. Tiếp má»™t câu là thà nh tá»±u nhân của hà nh, nghóa là nghó đến Tát-bà -nhã, là Nhất thiết trà đã hồi hÆ°á»›ng trên đây. Tiếp má»™t câu là thâu nhiếp các pháp thá»±c hà nh, nghóa là tiếp nháºn giáo pháp của Pháºt ở nÆ¡i Pháºt pháp hÆ°ng thịnh, bảo vệ giáo pháp để lại của Pháºt sau khi Pháºt diệt Ä‘á»™. Từ đây trở xuống bốn câu là hà nh đã thà nh tá»±u: Äầu là má»™t câu vá» thà nh tá»±u hạnh Lợi tha, nghóa là nguyện có thể ở nÆ¡i có lợi Ãch cho chúng sinh mà luôn luôn không lìa xa chà hÆ°á»›ng xuất thế. Tiếp là ba câu vá» thà nh tá»±u hạnh Tá»± lợi: a) Hạnh cúng dÆ°á»ng Thầy; b) Hạnh hiểu rõ lý; c) Hạnh đầy đủ nguyện. Trong mục sau là kết luáºn thà nh tá»±u, có ba: Má»™t, Kết luáºn vá» thiện căn đã hồi hÆ°á»›ng trên đây, nghóa là vô lượng thiện là dá»±a và o TÃn trÆ°á»›c đây mà phát sinh thiện căn, tÃch táºp trưởng dưỡng Ä‘á»u là dá»±a và o tâm Bồ-Ä‘á»â€¦ trÆ°á»›c đây mà phát sinh thiện căn. Hai, Từ “Chánh niệm đẳng…†trở xuống là kết luáºn vá» trà chủ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng, nghóa là suy nghó quán chiếu vỠđạo lý hồi hÆ°á»›ng vốn là nghóa chân tháºt, vì thế cho nên hồi hÆ°á»›ng. Ba, Từ “Cung kÃnh…†trở xuống là chÃnh thức thâu nhiếp oai nghi để thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Mục hai là dá»±a và o hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây mà đạt được quả báo thù thắng lại tiếp tục hồi hÆ°á»›ng, trong đó: Äầu là nhắc lại khởi hạnh trÆ°á»›c đây tổng quát nêu ra những Ä‘iá»u đã hồi hÆ°á»›ng; sau từ “Linh ngã…†trở xuống là chÃnh thức quay lại những nÆ¡i đã hÆ°á»›ng vá». Trong đó: 1) Cúng dÆ°á»ng Pháºt; 2) Trình bà y vá» cúng dÆ°á»ng qua việc là m; 3) Kết luáºn vá» phạm vi giá»›i hạn cúng dÆ°á»ng; 4) Phân rõ vá» tâm chủ Ä‘á»™ng cúng dÆ°á»ng. Trong mục má»™t có hai: TrÆ°á»›c là cúng dÆ°á»ng Pháºt hiện tại; sau là cúng dÆ°á»ng xá-lợi. Trong mục trÆ°á»›c: TrÆ°á»›c là nêu ra đã cúng dÆ°á»ng Pháºt, từ “Ư chÆ° NhÆ° Lai…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vá» phát khởi cúng dÆ°á»ng. Trong đó có ba: a) Tổng quát, nghóa là nhÆ° Pháºt đã ứng là trình bà y vá» cúng dÆ°á»ng xứng vá»›i cảnh giá»›i Pháºt đã ứng để mà cúng dÆ°á»ng; nghóa là khắp pháp giá»›i Ä‘á»u không thể biết, cho nên chỉ nói là nhÆ° Pháºt đã ứng. b) Từ “Dó A-tăng-kỳ…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y vá» cúng dÆ°á»ng, có 67 câu vá» A-tăng-kỳ cúng dÆ°á»ng đầy đủ. c) Từ “Dó nhÆ° thị đẳng thượng diệu…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» thÆ°á»ng xuyên cúng dÆ°á»ng. Mục sau từ “Thá» chÆ° tối thắng…†trở xuống là trình bà y vá» cúng dÆ°á»ng xá-lợi. Mục hai từ “Dục linh…†trở xuống là trình bà y vá» cúng dÆ°á»ng qua việc là m, có ba: Má»™t, Vì lợi Ãch chúng sinh cho nên cúng dÆ°á»ng Pháºt, trong đó có ba câu: a) Khiến cho chúng sinh trông thấy sá»± cúng dÆ°á»ng thù thắng nà y, hoan há»· yêu thÃch sinh trưởng thiện căn cho nên nói là nhiếp thủ, chứ không phải là Bồ-tát thâu nhiếp thiện căn của chúng sinh. b) Khiến cho dá»±a và o pháp thiện lìa khổ mà phát tâm Bồ-Ä‘á». c) Dá»±a và o tâm Bồ-Ä‘á» phát khởi thá»±c hà nh tá»± trang nghiêm biểu thị cho vượt lên trên thế gian. Hai, Từ “Thị hiện…†trở xuống có hai câu, bởi vì trá»ng đức của Pháºt cho nên phát khởi cúng dÆ°á»ng: a) Bởi vì Pháºt hiếm được gặp; b) Bởi vì đầy đủ sức lá»±c cúng dÆ°á»ng Pháºt, nghóa là đối vá»›i Äức Pháºt phát khởi cúng dÆ°á»ng rất thù thắng nà y, là hiển bà y uy lá»±c của NhÆ° Lai trá»n vẹn đầy đủ. Ba, Từ “Thanh tịnh…†trở xuống có hai câu, vì tá»± tâm đối vá»›i Pháºt tin tưởng vui thÃch rất kÃnh trá»ng cho nên phát khởi cúng dÆ°á»ng: a) Bởi vì tin tưởng kÃnh trá»ng đức của Pháºt; b) Bởi vì yêu quý bảo vệ giáo pháp của Pháºt, nghóa là phát khởi cúng dÆ°á»ng thù thắng nà y vốn là khiến cho má»i ngÆ°á»i kÃnh trá»ng đối vá»›i Äức Pháºt. Mục ba từ “NhÆ° thị…†trở xuống là kết luáºn vá» phạm vi giá»›i hạn của cúng dÆ°á»ng, nghóa là không cùng táºn. Mục bốn từ “ChÆ° Pháºt thà nh tá»±u…†trở xuống là phân rõ vá» tâm thá»±c hà nh chủ Ä‘á»™ng cúng dÆ°á»ng, trong đó có mÆ°á»i câu: 1) Bắt đầu thì không lui sụt; 2) Giữa chừng thì không có ngÆ°ng nghỉ; 3) Cuối cùng chÆ°a há» lÆ¡i lá»ng; 4) Trong ba thá»i gian vui mừng không gián Ä‘oạn, gá»i là ưu não không là m há»ng; 5) Tình thức không có mong cầu danh lợi… gì khác, cho nên nói là không đắm trÆ°á»›c; 6) CÅ©ng không nghó đến Ä‘iá»u ấy, cho nên nói là không có tâm tưởng; 7) CÅ©ng không có mong cầu hiện tại, cho nên nói là không có nhiá»…m trÆ°á»›c, không có chá»— dá»±a; 8) Äối vá»›i thiện căn đã phát sinh cÅ©ng không sinh tâm đắm trÆ°á»›c, cho nên nói là không phân biệt ý vị…; 9) Äã không mong cầu danh lợi hiện tại, lại không phân biệt ý vị thì thiện căn là m sao thà nh tá»±u công hạnh, nghóa là pháp ấn chân tháºt của Pháºt phù hợp vá»›i nghiệp hạnh đã thá»±c hiện của vị ấy; 10) Tâm thanh tịnh bình đẳng xứng vá»›i cảnh giá»›i Pháºt, cho nên nói là trú trong trú xứ của Pháºt. Trong phần hai là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế, có hai: Má»™t là bắt đầu tu; hai từ “Bồ-tát nhÆ° thị xả ly…†trở xuống là trình bà y vá» cuối cùng thà nh tá»±u. Trong phần má»™t có hai: 1) Trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng xứng vá»›i Tháºt; 2) Từ “Dó thá» thiện…†trở xuống là trình bà y vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch của hồi hÆ°á»›ng. Trong phần má»™t có bảy câu vá» hồi hÆ°á»›ng: Má»™t, má»™t câu trình bà y vá» trà quán gia hạnh, nghóa là quán sát cảnh vô sinh phù hợp vá»›i tâm chủ Ä‘á»™ng khởi lên trình bà y vá» chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng tịch diệt, thá» trì… trình bà y vá» thuáºn theo Pháºt Thánh thuyết giảng. Hai, quán sát pháp tánh bình đẳng là má»™t câu trình bà y vá» Chánh Thể của trà chứng tiến và o Tháºt tế. Ba, từ “Nháºp vô hạnh…†trở xuống là bốn câu trình bà y vá» Háºu trà tu hạnh quán, trong đó: 1) Trình bà y vá» hÆ°á»›ng đến chứng phát khởi thá»±c hà nh; 2) Hạnh khéo léo tùy theo quả báo; 3) Hạnh ở nÆ¡i có lìa nhiá»…m; 4) Thá»±c hà nh hai hạnh vô ngại. Bốn, sau cuối là má»™t câu tổng quát kết luáºn vá» Ä‘á»u hồi hÆ°á»›ng. Phần hai từ “Dó thá» thiện căn…†trở xuống trình bà y vá» tÆ°á»›ng của lợi Ãch, trong đó có tám câu-bốn cặp: 1) Chán ngán quả báo bởi vì tâm kiên quyết cho nên không thể hủy hoại; 2) Cầu mong quả vị bởi vì tâm thấu triệt cho nên không lui sụt; 3) Tá»± hà nh không tán loạn; 4) Hóa tha không vÆ°á»›ng mắc; 5) Tá»± hà nh rá»™ng lá»›n; 6) Hóa hạnh kiên cố; 7) Nhân hạnh tròn vẹn thanh tịnh; 8) Quả đức đầy đủ táºn cùng cho nên nói là cứu cánh… Từ đây trở xuống là trong phần hai cuối cùng thà nh tá»±u hạnh: 1- Nhắc lại phần trÆ°á»›c phát khởi phần sau; 2- Từ “Quán sát bình đẳng…†trở xuống là chÃnh thức hiển bà y vá» hạnh tiến và o pháp. Trong đó có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» hạnh vô ngại; sau từ “NhÆ° thị Bồ-tát…†trở xuống là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng thâu nhiếp hạnh. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t, MÆ°á»i câu trình bà y vá» hiểu rõ pháp rất sâu xa; Hai, Từ “Phân biệt Bồ-tát…†trở xuống là trình bà y vá» phát khởi hạnh vô ngại. Trong phần má»™t: Má»™t câu đầu tổng quát quán sát các pháp Lý- Sá»± vô ngại cho nên nói là bình đẳng, nghóa là Sá»± của Lý bình đẳng táºn cùng thấu suốt nguồn Thánh cho nên nói là tiến sâu và o, Lý của Sá»± bình đẳng táºn cùng giá»›i hạn thuá»™c Sá»± nà y cho nên cÅ©ng nói là sâu xa, cả hai dung hòa không giá»›i hạn, trà hiểu rõ táºn cùng cho nên nói là tiến sâu và o. ChÃn câu sau hiển bà y riêng biệt: 1) Trình bà y vá» nghiệp không có Thể; 2) Báo tạm thá»i đáp lại nhân; 3) Các hà nh không có chủ; 4) Duyên sinh không có hệ thuá»™c; 5) Chánh hạnh tá»±a nhÆ° có; 6) Pháp nhãn không có gì vÆ°á»›ng mắc, phát sinh là giải thÃch vá» nguyên do của hạnh Bồ-tát nhÆ° bóng, nghóa là nhÆ° con ngÆ°Æ¡i trong mắt thế gian đã hiện ra hình ảnh, nay ở đây cÅ©ng nhÆ° váºy, dá»±a và o pháp nhãn mà hiện ra; 7) Äã do Pháp nhãn vô tác mà dấy lên, cho nên tánh ấy luôn luôn vắng lặng; 8) Hiểu rõ hữu vi giống nhÆ° vô vi, cho nên nói là tiến và o; 9) Cả hai dung hòa không hai, cho nên nói là hiểu rõ nhÆ° tháºt tánh. Kinh Niết Bà n nói: “Minh và Vô minh, ngÆ°á»i ngu nói là hai, ngÆ°á»i trà hiểu rõ rà ng tánh ấy không hai, tánh không hai tức là tháºt tánh.†Ở đây nói đến Ä‘iá»u nà y. Trong phần hai là trình bà y vá» phát khởi hạnh vô ngại, có bốn câu: 1) Trình bà y vá» thá»±c hà nh lý sá»± vô ngại, nghóa là do hiểu rõ vá» pháp không hai trÆ°á»›c đây, cho nên phân biệt vá» tÆ°á»›ng của hà nh mà không vÆ°á»›ng mắc và o tÆ°á»›ng. 2) Thá»±c hà nh hai Lợi vô ngại, nghóa là đồng sá»± Lợi tha mà không rá»i bá» pháp thiện thanh tịnh là m Tá»± lợi. 3) Lìa xa chÆ°á»›ng ngại nà y, cho nên kết luáºn là không có chÆ°á»›ng ngại vÆ°á»›ng mắc. 4) Do hiểu rõ thá»±c hà nh sâu xa, cho nên chÆ° Pháºt há»™ niệm là ngoại duyên thù thắng, xa rá»i ngu si là ná»™i hà nh tăng thêm. Từ đây trở xuống là phần sau thâu nhiếp hạnh thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng, có ba: Má»™t là Sá»± không hủy hoại mà rõ rà ng thấy Lý, bởi vì Sá»± tức là Lý không cần phải hủy hoại. Hai từ “Thiện giải…†trở xuống là trình bà y vá» không trở ngại Lý mà khéo léo hiện rõ Sá»±, bởi vì Sá»± không cần phải hủy hoại cho nên không trở ngại tồn tại; Vô ngại nhÆ° váºy má»›i hÆ°á»›ng vá» pháp tánh mà đến được bá» giải thoát. Ba là hiểu rõ pháp hồi hÆ°á»›ng, nghóa là nhÆ° lý mà quay lại để hÆ°á»›ng đến Äại trà của Pháºt địa, khiến cho các thiện căn khác Ä‘á»u xứng vá»›i lý thà nh tá»±u, cho nên nói là tâm thanh tịnh. Do đó, quay lại hà nh nà y luôn luôn quay lại mà không có quay lại, cho nên nói là thá»±c hà nh mà không có gì thá»±c hà nh. Từ đây trở xuống là đoạn lá»›n thứ ba trình bà y vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch của hồi hÆ°á»›ng, có bốn: 1) Vì lợi Ãch cứu Ä‘á»™ chúng sinh, trong đó: Äầu là kh- iến tăng thêm chủng tá» Pháºt, diệt trừ các nghiệp khổ; sau từ “Nhất thiết chúng sinh đắc…†trở xuống là khiến cho thà nh tá»±u trà thuá»™c quả, diệt trừ các phiá»n não. 2) Từ “Cứu cánh…†trở xuống là trình bà y vá» lợi Ãch thà nh tá»±u Bồ-Ä‘á». 3) Từ “Äắc bình đẳng…†trở xuống là kết luáºn vá» lợi Ãch của Tháºt tế. 4) Từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u lợi Ãch hÆ°á»›ng đến quả. Trên đây là riêng biệt giải thÃch, xong. Từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là phần ba kết luáºn vá» tên gá»i. Trên đây là hạnh của phần vị, xong. Từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là phần thứ hai trình bà y vá» quả của phần vị, trong đó: Äầu là mÆ°á»i câu riêng biệt hiển bà y; sau là má»™t câu tổng quát kết luáºn. Trong phần đầu: 1) Lợi Ãch được thấy Pháºt; 2) Lợi Ãch đạt được pháp. Tám câu sau là lợi Ãch thà nh tá»±u hạnh. 3) Từ “Phổ Æ° chúng sinh…†trở xuống là thà nh tá»±u tâm là m lợi Ãch cho chúng sinh; 4) Rá»i bá» ngu si tiến và o pháp là thà nh tá»±u hiểu rõ thuá»™c Tá»± lợi. Trên đây là thà nh tá»±u hạnh thuá»™c Tá»± phần, sau là trình bà y vá» Thắng tiến. 5) Äược các NhÆ° Lai… là trình bà y vá» láºp hạnh phá bá» tà pháp; 6) Äầy đủ sinh ra tôn quý… là trình bà y có đủ Chánh hạnh căn bản, nghóa là tâm xuất thế gian là m cho sinh ra tôn quý, lại vốn từ Chánh pháp của Pháºt sinh ra; 7) Äạt được trà vô ngại… là trình bà y vá» Äại trà phát ra từ bên trong; 8) Äối vá»›i tất cả các pháp… là trà phát khởi soi chiếu Tháºt. Trên đây là thà nh tá»±u vá» trà thuá»™c Trà chánh giác thế gian. 9) Từ “Ư nhất thiết sát…†trở xuống là thà nh tá»±u vá» trà thuá»™c Khà thế gian; 10) Từ “Trà tuệ cụ túc…†trở xuống là thà nh tá»±u vá» trà thuá»™c Chúng sinh thế gian. Sau cuối là má»™t câu tổng quát kết luáºn, có thể biết. Phần thứ hai là kệ tụng, toà n bá»™ có 25 tụng phân bốn: Má»™t, Hai tụng vá» Thể của hà nh đã hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây. Hai, Từ “Nhất thiết thượng diệu…†trở xuống có chÃn tụng rưỡi tụng vá» hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ-Ä‘á» trÆ°á»›c đây, trong đó phân bốn: 1) Bốn tụng vá» nhá» và o hồi hÆ°á»›ng đạt được quả báo thù thắng cúng dÆ°á»ng chÆ° Pháºt trÆ°á»›c đây; 2) Từ “Thiện phân biệt…†trở xuống là hai tụng vá» cúng dÆ°á»ng Äức Pháºt qua việc là m, bởi vì lợi Ãch cho chúng sinh trÆ°á»›c đây; 3) Từ “Nhất thiết chÆ° Pháºt…†trở xuống là hai tụng rưỡi tụng vá» cúng dÆ°á»ng xá-lợi Pháºt trÆ°á»›c đây; 4) Từ “Bồ-tát thiện tri…†trở xuống là má»™t tụng, tụng vá» hạnh hồi hÆ°á»›ng cúng dÆ°á»ng Äức Pháºt trÆ°á»›c đây. Ba, Từ “Thắng diệu trÃ…†trở xuống có bảy tụng rưỡi, tụng vá» hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế trÆ°á»›c đây, trong đó phân bốn: 1) Ba tụng trình bà y vá» hạnh quán sát lý tùy theo duyên, má»™t kệ rưỡi vá» Tá»± lợi, má»™t kệ rưỡi vá» Lợi tha; 2) Từ “Quán chúng sinh tâm…†trở xuống là hai tụng rưỡi trình bà y vá» hạnh suy ra duyên tiến và o Tháºt; 3) Từ “Phân biệt sở hữu…†trở xuống là má»™t kệ rưỡi trình bà y vá» thá»±c hà nh cả hai dung hòa vô ngại; 4) Từ “PhÆ°Æ¡ng tiện hồi hÆ°á»›ng…†trở xuống là má»™t tụng trình bà y kết luáºn vá» tÆ°á»›ng thà nh tá»±u của hạnh. Bốn, Từ “Bồ-tát nhất tâm…†trở xuống có sáu tụng kết luáºn vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch của hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây, trong đó: 1) Trên nghó đến chÆ° Pháºt, luáºn Tháºp Äịa nói nhÆ° Pháºt đã đạt được, mình cÅ©ng sẽ đạt được, gá»i là nghó đến Pháºt; 2) DÆ°á»›i cứu giúp chúng sinh; 3) Giữ gìn bảo vệ Chánh pháp; 4) Ở nÆ¡i có lìa nhiá»…m; 5) Thâu nhiếp pháp lìa chúng sinh; 6) Äức tròn vẹn lìa xa tÆ°á»›ng; Ä‘á»u có má»™t tụng hiển bà y, có thể biết. * Thứ ba trong Äẳng ChÆ° Pháºt Hồi HÆ°á»›ng cÅ©ng có hai, đó là trÆ°á»ng hà ng và kệ tụng. Trong phần trÆ°á»›c cÅ©ng có hai: Äầu là hạnh của phần vị, sau là quả của phần vị. Trong phần đầu có ba, đó là nêu ra-giải thÃch-kết luáºn. Trong giải thÃch có ba: Má»™t, Nêu ra ý hồi hÆ°á»›ng vá» pháp đã Há»c, tức là giải thÃch tên gá»i; Hai, Từ “Thá» Bồ-tát tu hà nh thá»i…†trở xuống là chÃnh thức hiển bà y vá» hồi hÆ°á»›ng; Ba, Từ “NhÆ° thị Ma-ha-tát dó chÆ° thiện căn chÃnh hồi hÆ°á»›ng, dó thà nh tá»±u diệu thân…†trở xuống là trình bà y vá» lợi Ãch đã thà nh tá»±u do hồi hÆ°á»›ng. Trong phần hai là chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng, có hai: Äầu là hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ-Ä‘á»; sau từ “Phục tác thị niệm nhÆ° bỉ quá khứ…†trở xuống là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế. Trong phần đầu cÅ©ng có hai: Má»™t, Nhá» và o Sá»± để thá»±c hà nh hồi hÆ°á»›ng; Hai, Từ “Ma-ha-tát nhược tại gia…†trở xuống là hồi hÆ°á»›ng tùy theo duyên thâu nhiếp thiện. Trong phần má»™t có ba: 1) Nêu ra hạnh nhá» và o Sá»±; 2) ChÃnh thức dùng để hồi hÆ°á»›ng; 3) Từ “Ma-ha-tát dó đại nguyện nhiếp thủ hà nh đẳng…†trở xuống là kết luáºn vá» tÆ°á»›ng thà nh tá»±u lợi Ãch. Trong mục má»™t nghóa là đối vá»›i hai cảnh đạt được ba tâm thanh tịnh: a) Äối vá»›i hai cảnh nghịch thuáºn đạt được lìa xa kiết của yêu-ghét; b) Äã lìa xa kiết nà y mừng vui không có gì hủy hoại; c) Äã lìa xa kiết thì tình thức vui vẻ, khiến cho thân tâm Ä‘iá»u hòa thông suốt, nhẹ nhà ng thÆ° thái yên ổn. Äã đạt được nhân của niá»m vui nà y chÃnh là hồi hÆ°á»›ng. Trong mục hai chÃnh thức dùng niá»m vui của mình để hồi hÆ°á»›ng, có ba: a) Hồi hÆ°á»›ng vá» Pháºt; b) Hồi hÆ°á»›ng vá» Bồ-tát; c) Hồi hÆ°á»›ng vá» chúng sinh. Trong mục a trình bà y vá» lúc tá»± mình có được niá»m vui nghó đến muốn hồi hÆ°á»›ng để cúng dÆ°á»ng Äức Pháºt, cho nên trÆ°á»›c nhắc lại niá»m vui của chÆ° Pháºt mà nói là chÆ° Pháºt tuy có niá»m vui thanh tịnh vi diệu; sau có mÆ°á»i câu, chÃnh thức hiển bà y vá» niá»m vui của chÆ° Pháºt đã đạt được. Há»i: ChÆ° Pháºt vui trá»n vẹn-đức đầy đủ đâu cần phải nguyện cho Äức Pháºt có được niá»m vui, giả sá» có nguyện thì đức của Pháºt lẽ nà o tăng thêm? Äáp: Äức Pháºt lẽ nà o cần đến hÆ°Æ¡ng hoa của nhân gian để biểu lá»™ hiếu tình cúng dÆ°á»ng, nhÆ°ng bởi vì Bồ-tát nà y ái kÃnh đối vá»›i NhÆ° Lai, cho nên tá»± mình đã cố được niá»m vui quay lại để hÆ°á»›ng vá» Äức Pháºt. Trong mÆ°á»i câu: Má»™t câu đầu là tổng quát, nghóa là nguyện Äức Pháºt đạt được không phải là mình suy lÆ°á»ng niá»m vui mà Äức Pháºt an trú; chÃn câu còn lại riêng biệt hiển bà y, đếu là không thể nghó bà n. 1) Niá»m vui Tam-muá»™i là chá»— dá»±a thuá»™c công đức của Äức Pháºt, nghóa là ra và o qua lại vốn thÃch hợp. 2) Niá»m vui Äại Bi là căn bản thuá»™c công đức giáo hóa của Äức Pháºt, nghóa là ở nÆ¡i sinh tá» nhÆ° qua lại ngắm nhìn vÆ°á»n cảnh. 3) Niá»m vui Giải thoát là Giải thoát không thể nghó bà n của Äức Pháºt, nhÆ° phẩm Bất TÆ° Nghị ở sau nói có mÆ°á»i loại…, nghóa là lìa xa chÆ°á»›ng ngại tá»± tại, vốn nói là niá»m vui. 4) Niá»m vui Thần túc là thần thông của Äức Pháºt sá» dụng tá»± tại, vốn là niá»m vui, nhÆ° mÆ°á»i Thông… 5) Niá»m vui Tôn trá»ng là đức thù thắng đức của Äức Pháºt, má»™t mình vượt ra không có gì sánh bằng, cho nên nói là niá»m vui thù thắng, niá»m vui che phủ ngÆ°á»i khác gá»i là NhÆ° Lai che phủ. 6) Niá»m vui Vô lượng lá»±c là TrÃ-Dụng-Tháºp Lá»±c của Äức Pháºt tá»± tại, gá»i là niá»m vui thuá»™c vá» Lá»±c. Trên đây là niá»m vui thuá»™c Äại Bồ-Ä‘á», dÆ°á»›i đây là niá»m vui thuá»™c Äại Niết-bà n. 7) Niá»m vui Ly giác là Äức Pháºt Niết-bà n cho nên lìa xa giác quán, kinh Niết Bà n nói: “Lìa xa các giác quán gá»i là Niết-bà n.†8) Niá»m vui Bất biến là bởi vì không còn Biến dịch sinh tá»; 9) Niá»m vui Bất hoại là đức tròn vẹn thÆ°á»ng an lạc của Äức Pháºt. SÆ¡ lược nêu ra ba sá»± việc: a) Äức của Pháºt vô ngại, không có gì có thể là m cho ngăn ngại; b) ThÆ°á»ng xuyên ở trong Äịnh, không có gì có thể là m cho tán loạn; c) Không có hai hà nh của biết và không biết, không có gì có thể là m cho khác nhau, cho nên nói là Bất hoại. Lại chÃn loại nà y thâu nhiếp là m thà nh bốn: Má»™t loại đầu là niá»m vui Tam-muá»™i; hai là niá»m vui Äại Bi; tiếp bốn loại gá»i là niá»m vui Äại TrÃ; sau cuối ba loại gá»i là niá»m vui Tịch Diệt. Trong mục b là hồi hÆ°á»›ng vá» Bồ-tát, có mÆ°á»i câu phân hai: Má»™t, Khiến cho thà nh tá»±u vỠđức của mình; Hai, Từ “Năng linh…†trở xuống là khiến cho thà nh tá»±u vỠđức giáo hóa. Trong phần má»™t có sáu: 1) Khiến cho đạt được 140 nguyện của phần vị TÃn; 2) Khiến cho tiến và o Chánh giải trá»±c tâm của Tháºp Trú; 3) Khiến cho tu táºp vá» hạnh Ba-la-máºt của Tháºp Hạnh; 4) Khiến cho trú và o tâm Äại Bồ-Ä‘á» của Kim Cang Trà ng thuá»™c Tháºp Hồi HÆ°á»›ng; 5) Khiến cho thà nh tá»±u tâm cầu trà Pháºt từ SÆ¡ Äịa trở lên, chứng Bất thối chuyển; 6) Khiến cho đạt được hạnh không có công dụng trên tám Äịa, cho nên nói là không rá»i bá» Äại trang nghiêm thủ há»™ Bồ-Ä‘á»â€¦ Trong phần hai là khiến cho thà nh tá»±u vỠđức Lợi tha: 1) Hóa Ä‘á»™ khiến cho thà nh tá»±u hạnh của Äịa tiá»n; 2) Từ “An trú…†trở xuống là hóa Ä‘á»™ khiến cho thà nh tá»±u hạnh của Äịa thượng; 3)Từ “Äắc chư…†trở xuống là hóa Ä‘á»™ khiến cho đạt được đức trên tám Äịa; 4) Từ “Chứng Tát-bà -nhã…†trở xuống là hóa Ä‘á»™ khiến cho thà nh tá»±u vá» quả. Trong mục c là hồi hÆ°á»›ng vá» chúng sanh: Äầu là kết thúc phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau; tiếp là chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng. Trong đó có hai: Má»™t, Trình bà y vá» tá»± lá»±c của Bồ-tát hồi hÆ°á»›ng lợi Ãch chúng sinh; Hai, Từ “NhÆ° Pháºt…†trở xuống là mong má»i giống nhÆ° chÆ° Pháºt hồi hÆ°á»›ng lợi Ãch chúng sinh. Trong phần má»™t có mÆ°á»i câu vá» hồi hÆ°á»›ng: Má»™t câu đầu là hồi hÆ°á»›ng khiến cho thấy Pháºt-nghe Pháp-gần Tăng; tiếp ba câu là hồi hÆ°á»›ng khiến cho nghó đến Tam Bảo; còn lại sáu câu là hồi hÆ°á»›ng khiến cho khởi hạnh, 5) Không lìa xa Pháºt là gần gÅ©i ngÆ°á»i thiện, 6-Khiến cho phát khởi niá»m tin thanh tịnh đối vá»›i Pháºt, 7) Khiến cho phân biệt phát sinh hiểu biết, 8) Khiến cho khởi hạnh thà nh tá»±u vỠđức, 9) Khiến cho thà nh tá»±u vá» nhân của thần thông thanh tịnh, 10) Khiến nghi hoặc vónh viá»…n không còn. Trong phần hai là giống nhÆ° chÆ° Pháºt lợi Ãch chúng sinh: Má»™t, Tổng quát nêu ra giống nhÆ° Pháºt; Hai, Từ “Linh nhất thiết…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y vá» tÆ°á»›ng ấy. Trong đó có mÆ°á»i sá»± việc: Äầu là năm sá»± việc khiến cho lìa xa khổ Ä‘au, nghóa là ra khá»i bốn nẽo ác và các nÆ¡i tai nạn. Sau từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là năm sá»± việc khiến cho trú và o thiện, trÆ°á»›c là ba câu vá» thà nh tá»±u hạnh của Äịa tiá»n, má»™t là phát tâm, hai là tăng trưởng tâm, ba là lìa xa chÆ°á»›ng-thÆ°á»ng an vui; sau là thà nh tá»±u hạnh của Äịa thượng, khiến cho tất cả chúng sinh đến cuối cùng Ä‘á»u thà nh tá»±u quả đức. Trong mục ba là kết luáºn ca ngợi vá» tÆ°á»›ng của lợi Ãch, dùng các Äại nguyện nhiếp thủ các hạnh… thì ý văn nà y khó thấy, khiến cho các vị giải thÃch Ä‘á»u không giống nhau. SÆ° Quang Thống nói: Äây là kết luáºn vá» nghóa của ba đạo cứu cánh trên đây, hạnh nhÆ° nhau thá»±c hà nh là kết luáºn vá» niá»m vui cùng vá»›i Pháºt thà nh tá»±u hạnh Chứng đạo, tÃch tụ nhÆ° nhau là kết luáºn vá» niá»m vui cùng vá»›i Bồ-tát thà nh tá»±u hạnh Trợ đạo, trưởng dưỡng nhÆ° nhau là kết luáºn vá» niá»m vui cùng vá»›i chúng sinh thà nh tá»±u hạnh không trú và o đạo. Pháp sÆ° Viá»…n nói: Chứng tâm dạo trong lý gá»i là hà nh, má»™t đầy đủ tất cả gá»i là cùng thá»±c hà nh; Trợ đạo dần dần đầy đủ gá»i là tÃch tụ, trong má»—i má»™t hạnh đầy đủ tất cả các hạnh gá»i là cùng tÃch tụ; không trú và o dần dần tăng lên gá»i là trưởng dưỡng, trong má»—i má»™t môn thâu nhiếp đầy đủ tất cả gá»i là cùng trưởng dưỡng. Pháp sÆ° Phạm nói: Chỉ phát khởi má»™t hạnh gá»i đó là hạnh, tổng hợp rất nhiá»u hạnh gá»i là tÃch tụ, tăng tiến hÆ¡n trÆ°á»›c gá»i là trưởng dưỡng, cÅ©ng là hiển bà y tên gá»i khác nhau của hà nh trÆ°á»›c đây mà thôi. Hạnh mà Bồ-tát thá»±c hà nh đã vô lượng, không thể nà o nêu ra đầy đủ, chỉ nhÆ° nhau mà nói cho nên Ä‘á»u nói là Äẳng. Pháp sÆ° Chánh nói: Thiện căn là những pháp thiện nhÆ° ThÃ… Dùng các Äại nguyện nhiếp thủ thì Nguyện lá»›n cho nên Hà nh lá»›n. Hà nh là hà nh Tá»± lợi-Lợi tha. Cùng thá»±c hà nh là cùng thá»±c hà nh tất cả các hạnh. TÃch tụ là tÃch lÅ©y công hạnh thà nh tá»±u đức của phần vị. Cùng tÃch tụ là thà nh tá»±u tất cả các đức. Trưởng dưỡng là từ hạnh phát sinh hạnh. Cùng trưởng dưỡng là phát sinh tất cả các hạnh. Pháp sÆ° Biện nói: Hà nh là những công hạnh của Pháºt ở trong phần vị Nguyện Lạc, Bồ-tát dùng Äại nguyện thâu nhiếp giống nhÆ° hạnh ấy, cho nên nói là cùng thá»±c hà nh. TÃch tụ là tu táºp tÃch tụ ở phần vị công dụng của Pháºt, Bồ-tát cùng tu táºp gá»i là cùng tÃch tụ. Trưởng dưỡng là tu táºp ở phần vị không có công dụng của Pháºt, Bồ-tát cùng tu táºp gá»i là cùng trưởng dưỡng. Vì váºy, trên đây nói nhÆ° Pháºt hồi hÆ°á»›ng rá»™ng mở hóa Ä‘á»™ tất cả, Bồ-tát hồi hÆ°á»›ng cÅ©ng lại nhÆ° váºy, là nói đến Ä‘iá»u nà y. Nay lại giải thÃch: Tất cả thiện căn của Bồ-tát Ä‘á»u dùng lá»±c của Äại nguyện hồi hÆ°á»›ng mà khiến cho thiện căn nà y thâu nhiếp thà nh tá»±u hạnh thù thắng, các hạnh thá»±c hà nh nhÆ° nhau, cho nên nói là cùng thá»±c hà nh. Lại do Nguyện lá»±c thâu nhiếp thiện căn nà y mà thà nh tá»±u các hạnh, khiến cho không thất lạc tản mác, cho nên nói là tÃch tụ. Có thá»±c hà nh tÃch tụ nà y, cho nên nói là cùng tÃch tụ. Lại do Nguyện lá»±c thâu nhiếp thiện căn nà y mà tÃch tụ nhiá»u hà nh, lại phát sinh các hà nh gá»i là trưởng dưỡng. Má»—i má»™t hà nh phát sinh tất cả các hà nh, gá»i là cùng trưởng dưỡng. Vì váºy Ä‘á»u do Nguyện lá»±c khiến cho những thiện căn nà y thảy Ä‘á»u rá»™ng lá»›n đầy đủ trá»n vẹn. Trên đây là phần thứ nhất, hạnh nhá» và o Sá»± để thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng, xong. Từ đây trở xuống là phần thứ hai, tùy theo duyên phát khởi hạnh để thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Lại giải thÃch: CÅ©ng có thể trên đây là vì Bồ- Ä‘á» hồi hÆ°á»›ng chúng sinh, cho nên kết luáºn nói là trưởng dưỡng nhÆ° nhau. Từ đây trở xuống là vì chúng sinh hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á», cho nên kết luáºn nói là nay thiện căn tÃch tụ nhÆ° nhau Ä‘á»u hồi hÆ°á»›ng. Trong đó có ba: Má»™t, Trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng tùy thuáºn Äại Bi; Hai, Từ “Phục tác niệm… cho đến Tiểu-Äại…†trở xuống là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng sâu nặng Äại Bi; Ba, Từ “NhÆ° thị Bồ-tát…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» hồi hÆ°á»›ng ba Ä‘á»i. Trong phần má»™t: TrÆ°á»›c là riêng biệt hiển bà y; sau từ “Thị vi…†trở xuống là tổng quát kết luáºn. Trong riêng biệt có ba: 1) Trình bà y vá» Bi cho nên tùy theo nhiá»…m mà trà khéo léo không có gì cấu nhiá»…m. 2) Từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là Chánh niệm hiện rõ trÆ°á»›c mắt thÆ°á»ng thÆ°á»ng phù hợp vá»›i đạo. 3) Từ “Ma-ha-tát dó nhÆ° thị…†trở xuống là trình bà y đối vá»›i các chúng sinh mở rá»™ng thà nh tá»±u lợi Ãch an vui, trong đó có ba: a) Tổng quát nêu ra. b) Từ “Vô lượng chÆ° nguyện…†trở xuống là riêng biệt thà nh tá»±u nhiá»u lợi Ãch, trong đó: Má»™t là phân rõ vá» hạnh có thể là m lợi Ãch; hai từ “Trừ diệt…†trở xuống là trình bà y vá» lợi Ãch đã thà nh tá»±u, trÆ°á»›c là khiến cho trừ chÆ°á»›ng nghó đến pháp, sau từ “Tu táºp…†trở xuống là thà nh tá»±u hạnh tiến và o Äịa. c) Từ “Linh nhất thiết…†trở xuống là riêng biệt thà nh tá»±u an lạc, nghóa là lìa xa các khổ. Hai, Hồi hÆ°á»›ng sâu nặng Äại Bi, nghóa là cho đến súc sinh… khổ Ä‘á»u cứu giúp loại trừ. Trong đó có hai: Äầu là cứu giúp chúng sinh lìa xa Ä‘au khổ; sau từ “NhÆ° thị đẳng…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u lợi Ãch. Trong phần đầu: Má»™t là khiến cho lìa xa nhân của khổ; hai từ “Ly súc sinh thú…†trở xuống là trình bà y vá» lìa xa quả của khổ. Vónh viá»…n vượt qua biển khổ là tổng quát, nghóa là các khổ nhiá»u loại sâu rá»™ng nhÆ° biển, Khổ thá» là dẫn đến Khổ thá» trong ba Thá», Khổ ấm là năm Ấm của nẽo ác, Khổ giác là khổ từ bên trong phát ra, bởi vì giác quán là Khổ. Trên đây Ä‘á»u là khổ thô nặng, gá»i là Äại khổ tăng thượng. DÆ°á»›i đây là trình bà y vá» khổ vi tế, Khổ hà nh là Hà nh khổ cÅ©ng là lấy khổ là m nghiệp hà nh, Khổ tạng là thân tâm thâu nhiếp tÃch chứa rất nhiá»u khổ, Khổ căn nghóa là nÆ¡i Hoặc nghiệp sinh ra khổ. Lại lấy khổ là m chá»— dá»±a, khổ là m căn bản. Lại cõi Dục-Nhị thiá»n trở Ä‘i là Khổ căn. Khổ xá là bởi vì khổ tá»± che phủ, cho nên nói là Xá (nhà ). Lại giải thÃch: Khổ thá» là ThỠấm, Khổ ấm là Sắc ấm, Khổ giác là Tưởng ấm, Äại khổ tăng thượng là Thức ấm, Khổ hà nh là Hà nh ấm, luáºn chung tất cả Uẩn hữu láºu là Khổ tạng. Nhân của khổ có thể sinh ra là căn, quả của khổ tá»± che phủ là nhà . Tiểu thừa là khổ vì Tháºt, SÆ¡ giáo tức là khổ vì Không. Kinh nói hiểu rõ năm ThỠấm trống rá»—ng không có gì khởi lên là nghóa vá» Khổ. Chung giáo ngay nÆ¡i Chân nhÆ° là nghóa của Khổ, Äốn giáo bặt dứt ngôn ngữ là Khổ, Viên giáo bao gồm pháp giá»›i đầy đủ tất cả pháp môn là Khổ. Từ “NhÆ° thị đẳng…†trở xuống là tổng quát kết luáºn. Trong phần sau là hồi hÆ°á»›ng có hai: Má»™t, Vì chúng sinh hồi hÆ°á»›ng và khuyên dạy chúng sinh hồi hÆ°á»›ng cảnh giá»›i Bồ-Ä‘á» nhÆ° váºy. Hai, Từ “Chánh niệm…†trở xuống là hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u hạnh Tá»± lợi-Lợi tha. TrÆ°á»›c là thà nh tá»±u Tá»± hà nh, sau từ “Tu NhÆ° Lai…†trở xuống là thà nh tá»±u hạnh Lợi tha, có mÆ°á»i sá»±-năm cặp: 1) Từ Bi rá»™ng khắp; 2) Khiến cho đạt được niá»m vui giữ gìn pháp thiện; 3) Khiến cho suy xét vá» Chánh rá»i xa Tà ; 4) Khiến cho và o sâu ra cạn; 5) Khiến cho đầy đủ nhân trú và o quả, văn Ä‘á»u có thể thấy. Ba, Từ “NhÆ° thị Bồ-tát…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» thiện căn ba Ä‘á»i thảy Ä‘á»u hồi hÆ°á»›ng. Há»i: Thiện căn vị lai chÆ°a có thì lấy gì để hồi hÆ°á»›ng? Äáp: Có hai nghóa, má»™t là từ nay ngược lại khởi lên Äại nguyện hồi hÆ°á»›ng thiện căn vị lai, cÅ©ng là lúc tu thà nh tá»±u thì hÆ°á»›ng đến Bồ-Ä‘á», lại không chỠđợi hồi hÆ°á»›ng mà cần phải hồi hÆ°á»›ng; hai là dá»±a và o tông chỉ của Viên giáo thì ba trong chÃn Ä‘á»i hiện tại là có, vì váºy hồi hÆ°á»›ng vốn cÅ©ng gồm chung ba Ä‘á»i. Trong phần sau là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế, có hai: Äầu là há»c theo chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i hồi hÆ°á»›ng; sau từ “Ma-ha-tát há»c tam thế…†trở xuống là kết luáºn ca ngợi hiển bà y thù thắng. Trong phần đầu có hai: Má»™t, há»c theo hạnh của Pháºt quá khứ; Hai, thể lệ giống nhÆ° hiện tại-vị lai. Trong phần má»™t cÅ©ng có hai: 1) Há»c theo công hạnh của Bồ-tát quá khứ; 2) Từ “NhÆ° bỉ…†trở xuống là dùng thiện căn của mình hồi hÆ°á»›ng giống nhÆ° các vị ấy. Trong phần má»™t có hai: a) Nêu ra thiện căn của các vị ấy hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á»; b) Từ “Nhi vô sở trÆ°á»›c…†trở xuống là trình bà y vá» Bồ- tát ấy tu hạnh lìa tÆ°á»›ng. Trong đó có hai: Má»™t, Lìa xa Vá»ng vui vá»›i Chân, nghóa là lìa xa Ấm-Nháºp-Giá»›i không trú và o pháp thế gian là 18 Giá»›i. Hai, Từ “Tri pháp nhÆ° Không…†trở xuống là thá»±c hà nh táºn cùng Chân tế, trong đó có hai: 1) Tổng quát vá» táºn cùng giá»›i hạn của Không, nghóa là vượt qua năm nẽo cho nên nói là không còn bến bá» hÆ°á»›ng đến; lại đến nguồn cá»™i của Chân cÅ©ng không có nÆ¡i nà o hÆ°á»›ng đến, cho nên nói là không còn hÆ°á»›ng đến. 2) Từ “Chiếu giải…†trở xuống là riêng biệt dá»±a theo ba tánh chiếu rá»i ba vô tánh, trong đó: Má»™t, trong mục trình bà y vá» sở chấp Vô tÆ°á»›ng, trÆ°á»›c là chiếu rá»i Tháºt rá»i bá» tÆ°á»›ng, từ “Nhất thiết chư…†trở xuống là trình bà y Ä‘Ãch thá»±c phù hợp vá»›i Vô tÆ°á»›ng, nghóa là pháp tÆ°á»›ng tá»± nhiên không có, nÆ¡i nà o nói là trống không, vốn là không có thanh tịnh có thể hÆ°á»›ng đến, không có cấu nhiá»…m có thể hủy hoại. Hai, từ “Vô hữu tá»± tánh…†trở xuống trong mục trình bà y vá» duyên khởi Vô tánh, trÆ°á»›c là hiển bà y vá» pháp Vô tánh, từ “Ư nhất niệm trung…†trở xuống trình bà y Ä‘Ãch thá»±c phù hợp vá»›i chân lý Vô tánh. Ba, từ “ThÆ°á»ng lạc…†trở xuống trình bà y vá» Viên thà nh tháºt đầy đủ đức mà thà nh tá»±u quả Pháºt. Phần hai là dùng thiện căn của mình hồi hÆ°á»›ng giống nhÆ° các vị ấy, nhÆ° các vị ấy quá khứ Ä‘á»u đã giống nhÆ° Pháºt, mình cÅ©ng nhÆ° váºy rõ rà ng đã giống nhÆ° Pháºt; đối vá»›i pháp hà nh mà chÆ° Pháºt quá khứ đã thá»±c hà nh, khởi tâm bắt đầu vui thÃch, khởi tâm cuối cùng chứng được. Lại đối vá»›i pháp thuá»™c lý của pháp hà nh ấy, cho nên nói là vui thÃch chứng được. NhÆ°ng ở trong pháp lìa xa tÆ°á»›ng nhÆ° váºy, phát tâm tu táºp mà cÅ©ng không trái vá»›i tÆ°á»›ng của các pháp, nguyên cá»› vì sao? Bởi vì tất cả các pháp khởi lên Ä‘á»u nhÆ° huyá»…n, cho nên có pháp nà y mà không ngăn ngại đối vá»›i không có; lại đã có pháp nà y mà không ngăn ngại đối vá»›i không có, cho nên đối vá»›i Chân không có mà nhÆ° tháºt tu táºp tiến và o. Má»™t là nêu ra Dụ để hiển bà y Pháp, Ä‘á»u phân biệt… là giải thÃch vá» Pháp giống nhÆ° Dụ, chỉ riêng NhÆ° Lai địa… là chá»n lấy quả khác vá»›i nhân để trình bà y vá» nÆ¡i hÆ°á»›ng đến của hồi hÆ°á»›ng. Hai là trình bà y theo thể lệ quá khứ giống nhÆ° hiện tại-vị lại, có thể biết. Trong phần sau là kết luáºn ca ngợi hiển bà y thù thắng: TrÆ°á»›c tiên nêu ra sá»± hồi hÆ°á»›ng thù thắng của ba Ä‘á»i chÆ° Pháºt Bồ-tát, mình cÅ©ng nhÆ° váºy đã giống nhÆ° sá»± hồi hÆ°á»›ng thù thắng ấy. Từ “Äệ nhất…†trở xuống là kết luáºn hiển bà y vá» tÆ°á»›ng thù thắng có 20 câu: MÆ°á»i câu đầu dá»±a theo hình tÆ°á»›ng so sánh phân rõ vá» thù thắng: 1) Vượt qua phà m phu gá»i là Äệ nhất; 2) Vượt qua Tiểu thừa gá»i là Thắng; 3) Vượt lên trên nhân gá»i là Tối thắng; 4) Má»™t mình vượt ra cho nên gá»i là Thượng; 5) Không có gì vượt qua nữa cho nên gá»i là Vô thượng; 6) Không có gì sánh bằng cho nên gá»i là Vô đẳng; 7) Cao nhất không có hai cho nên nói là Vô đẳng mà bằng nhau; 8) Không có so sánh tÆ°Æ¡ng tá»±; 9) Không có đối đãi; 10) Äức sâu dà y đáng tôn trá»ng. MÆ°á»i câu sau dá»±a theo tá»± Thể để hiển bà y vá» thù thắng: 1) Thể sâu xa; 2) Xứng vá»›i Tháºt; 3) Lý chÃnh xác; 4) Thâu nhiếp đức; 5) Dụng to lá»›n; 6) Lìa xa chÆ°á»›ng; 7) Äầy đủ thiện; 8) Hạnh thanh tịnh; 9) Lìa lá»—i lầm; 10) Rá»i bá» nhiá»…m. Trên đây là chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng, xong. Từ đây trở xuống là phần ba trình bà y vá» lợi Ãch thà nh tá»±u do hồi hÆ°á»›ng. Trong đó có hai: 1) Nhá» và o hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây thà nh tá»±u ba nghiệp thanh tịnh; 2) Nhá» và o ba nghiệp thanh tịnh khiến cho những việc là m thanh tịnh. Äầu là tổng quát hiển bà y vá» thanh tịnh; từ “Trú Bồ-tát…†trở xuống là riêng biệt trình bà y vá» hạnh thanh tịnh. Trong đó có hai: Má»™t, Trình bà y vá» lìa pháp ác đạt được trú; Hai, Từ “Nháºp nhất thiết pháp Không…†trở xuống là trình bà y tiến và o lý rá»i bá» vÆ°á»›ng mắc. TrÆ°á»›c là quán vá» Không; từ “Vô trÆ°á»›c phân biệt…†trở xuống là hiểu rõ vá» có-không có dá»±a và o nhau, nghóa là Không-Hữu vô ngại, tâm vốn không có gì trú trÆ°á»›c. Ba từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là kết luáºn vá» tên gá»i, có thể biết. Trên đây là hạnh của phần vị, xong. Từ đây trở xuống là trong phần thứ hai trình bà y vá» quả của phần vị, đạt được má»™t phần vị nà y thà nh tá»±u mÆ°á»i loại công đức thù thắng: 1) Tiến sâu và o nhân của Pháºt; 2) HÆ°á»›ng đến đức của quả Pháºt; 3-Trà tiến và o lý sâu xa; 4) Không lìa xa nghiệp Bi; 5) Khéo léo không có gì trú trÆ°á»›c; 6) Tiến và o lý cà ng sâu xa; 7) Thà nh tá»±u phÆ°á»›c thiện to lá»›n; 8) Chiếu rá»i hiểu rõ Pháºt tánh; 9) Khéo léo nháºn biết các pháp; 10) Không đắm trÆ°á»›c đối vá»›i thá» sinh. Trong phần hai là kệ tụng có 24 kệ phân sáu: Má»™t, Má»™t kệ tụng vá» nêu ra ý giải thÃch tên gá»i trÆ°á»›c đây. Hai, Tiếp hai kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng niá»m vui vá» Pháºt trÆ°á»›c đây. Ba, Từ “Nhất thiết thế gian…†trở xuống có 11 kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng chúng sinh khiến cho thà nh Pháºt trÆ°á»›c đây, trong đó có ba: 1) Bốn kệ vá» dùng tùy há»· và niá»m vui hồi hÆ°á»›ng chúng sinh; 2) Từ “Bồ-tát tu thá» hồi hÆ°á»›ng thá»i…†trở xuống là bốn kệ trình bà y vá» giống nhÆ° Pháºt hồi hÆ°á»›ng lợi Ãch cho chúng sinh; 3) Từ “Bồ-tát sở tu chÆ° hạnh nghiệp…†trở xuống là ba kệ trình bà y vá» chánh niệm hồi hÆ°á»›ng là m an lạc cho chúng sinh. Bốn, Từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng vô lượng…†trở xuống có bốn kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á» trÆ°á»›c đây. Năm, Từ “Tâm bất xứng lượng…†trở xuống có hai kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế trÆ°á»›c đây, kệ trÆ°á»›c là thông hiểu vá» giá»›i hạn của pháp; kệ sau là táºn cùng căn nguyên của Tưởng, nghóa là biết Tưởng không có tánh, gá»i là vượt qua tất cả các Tưởng, cÅ©ng không hủy hoại Tưởng bởi vì tâm Tưởng nhất định không có tánh cho nên không cần phải hủy hoại, cÅ©ng không hủy hoại không có Tưởng bởi vì tất cả Ä‘á»u không có tánh, nhÆ° váºy biết rõ rà ng Tưởng của chúng sinh lìa xa có-lìa xa không có. Sáu-Sau cùng có bốn kệ tụng vá» ca ngợi lợi Ãch, trong đó đầu là má»™t kệ tụng vá» ba nghiệp thanh tịnh, tiếp là hai kệ tụng vá» há»c theo ba Ä‘á»i chÆ° Pháºt hồi hÆ°á»›ng, sau cuối là má»™t kệ ca ngợi vá» thù thắng có bảy Tuệ, có thể biết. * Thứ tÆ° trong Chà Nhất Thiết Xứ Hồi HÆ°á»›ng, cÅ©ng có trÆ°á»ng hà ng và kệ tụng. Trong phần trÆ°á»›c cÅ©ng có hai: Má»™t là hạnh của phần vị, hai là quả của phần vị. Trong phần má»™t cÅ©ng có ba, đó là nêu ra-giải thÃch-kết luáºn. Trong giải thÃch có ba: 1) Hồi hÆ°á»›ng chúng sinh và Bồ-Ä‘á»; 2) Từ “Ma-ha-tát nhÆ° thị thiện căn hồi hÆ°á»›ng liá»…u vô sở hữu…†trở xuống là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế; 3) Từ “Ma-ha-tát nhÆ° thị thiện căn hồi hÆ°á»›ng linh chúng sinh…†trở xuống là kết luáºn ca ngợi vá» lợi Ãch. Trong phần má»™t có ba: a) Dùng thiện căn hồi hÆ°á»›ng cúng dÆ°á»ng Tam Bảo; b) Từ “NhÆ° thị trang nghiêm…†trở xuống là trình bà y vá» cúng dÆ°á»ng bằng việc là m, chÃnh thức hiển bà y hồi hÆ°á»›ng khắp nÆ¡i; c) Từ “Thà nhÆ° vô ngã…†trở xuống là phân rõ vá» Dụng thù thắng thâu nhiếp đức của thiện căn ấy. Trong phần a có hai: TrÆ°á»›c là sÆ¡ lược trình bà y; sau từ “Ma-ha-tát phục tác thị niệm…†trở xuống là mở rá»™ng hiển bà y. Trong mục trÆ°á»›c có ba: Äầu là pháp, tiếp là dụ, sau là hợp. Trong pháp, hồi hÆ°á»›ng nhÆ° váºy là tổng quát, bởi vì nêu ra lá»±c của đức; đến tất cả là chỉ hiển bà y vá» tÆ°á»›ng ấy, nghóa là tất cả má»i nÆ¡i là thụ Ä‘á»™ng đến, thiện căn là chủ Ä‘á»™ng đến, chủ Ä‘á»™ng đến cho nên gá»i là Lá»±c. Äây là nhá» và o hồi hÆ°á»›ng mà khiến cho nhÆ° váºy. Trong dụ, Tháºt tế không có nÆ¡i nà o không đến, sÆ¡ lược luáºn vá» mÆ°á»i nÆ¡i để hiển bà y vá» Vô táºn, đây là dùng lý để dụ cho hà nh. Tất cả các Hữu là ba Hữu-hai mÆ°Æ¡i lăm Hữu…, còn lại Ä‘á»u có thể biết. Trong hợp có hai: Má»™t là tổng quát hiển bà y vá» cúng dÆ°á»ng ba Ä‘á»i chÆ° Pháºt; hai từ “Quá khứ…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y vá» cúng dÆ°á»ng ba Ä‘á»i, trÆ°á»›c là khiến cho bổn nguyện của Pháºt quá khứ đã thá»±c hiện Ä‘á»u được thà nh tá»±u đầy đủ, tiếp là khiến cho Pháºt Ä‘Æ°Æ¡ng lai mau chóng đầy đủ Pháºt trang nghiêm, sau từ “HÆ° không…†trở xuống đối vá»›i Pháºt hiện tại và đại chúng thảy Ä‘á»u cúng dÆ°á»ng là trình bà y vá» Bồ-tát nà y cúng dÆ°á»ng khắp những nÆ¡i ấy. NhÆ° chÆ° Thiên là nhÆ° chÆ° Thiên đã thá»±c hiện tùy theo ý nghó Ä‘á»u thà nh tá»±u, Bồ-tát trong má»™t ý nghó đầy đủ khắp nÆ¡i cÅ©ng nhÆ° váºy, hiển bà y vá» cúng dÆ°á»ng tá»± tại. Từ “Quảng đại…†trở xuống là hiển bà y vá» nguyên cá»› thà nh tá»±u cúng dÆ°á»ng, nghóa là nhá» và o lá»±c hồi hÆ°á»›ng phÆ°á»›c trà rá»™ng lá»›n vốn khiến cho thà nh tá»±u sá»± cúng dÆ°á»ng đối vá»›i chÆ° Pháºt trÆ°á»›c đây mà thôi. Trong mục sau là mở rá»™ng hiển bà y, có hai: Má»™t, cúng dÆ°á»ng chÆ° Pháºt hiện tại ở tất cả các thế giá»›i; hai, từ “Phục tác thị niệm…†trở xuống là cúng dÆ°á»ng chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i ở tất cả các kiếp. Trong mục má»™t có ba: 1) Nêu ra chÆ° Pháºt đã cúng dÆ°á»ng; 2) Từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là trình bà y vá» phát khởi cúng dÆ°á»ng; 3) Từ “Dó thá» nhất thiết…†trở xuống là chÃnh thức dùng tâm sâu xa để hồi hÆ°á»›ng. Trong mục má»™t có hai: TrÆ°á»›c là tất cả thế giá»›i Pháºt; sau từ “Bỉ hữu Bồ-tát…†trở xuống là trình bà y có Bồ-tát đã thá»±c hiện giống nhÆ° Pháºt, nghóa là chÆ° Pháºt đã cúng dÆ°á»ng có hai loại, má»™t là Tháºt báo Pháºt, hai là Bồ-tát ở phần vị cuối cùng có thể ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thị hiện thà nh Pháºt. Hai loại nà y Ä‘á»u là Pháºt hiện tại, bởi vì Ä‘á»u thuá»™c vá» sá»± cúng dÆ°á»ng hiện tại, cho nên luáºn đến Ä‘iá»u nà y. Văn có mÆ°á»i câu: 1) Sá»± hiểu biết sâu xa; 2) Hóa hiện rá»™ng rãi; 3) Thân ứng khắp nÆ¡i; 4) Chứng nguồn gốc của pháp; 5) Thể giống nhÆ° Pháºt; 6) Khéo léo ứng hiện trá»n vẹn; 7) Thuáºn theo lý phát khởi; 8) Thể kiên cố; 9) Trì dụng lâu dà i; 10) Từ đức sinh ra. Trong mục hai là phát khởi cúng dÆ°á»ng, cúng dÆ°á»ng Pháºt hiện tại và cúng dÆ°á»ng đối vá»›i tháp tượng sau khi Pháºt diệt Ä‘á»™. Mục ba từ “Dó thá»â€¦â€ trở xuống là trình bà y vá» dùng tâm sâu xa để hồi hÆ°á»›ng. Trong đó có mÆ°á»i tâm, nghóa là hồi hÆ°á»›ng nhÆ° thế nà o? Bởi vì má»™t tâm nhÆ° nhau, thì lấy tâm nà y để sá» dụng. Sau má»—i má»™t tâm Ä‘á»u phải có chữ Hồi HÆ°á»›ng, nhÆ°ng ngÆ°á»i soạn văn lại lược bá»›t Ä‘Æ°a và o phần đầu và phần cuối, phần giữa thì theo đó biết được. Má»™t là tình thức chuyên chú, hai là niệm không phân tán, ba là không duyên ngăn cản, bốn là sùng kÃnh hết sức, năm là vui thÃch thá»±c hà nh, sáu là không là m cho dừng lại, bảy là không nhiá»…m trÆ°á»›c, tám là không có năng lá»±c thá»±c hà nh cÅ©ng là lìa xa những việc là m, chÃn là thẳng thắn lìa xa tổn hại, mÆ°á»i là đÃch thá»±c thuáºn vá»›i Niết-bà n. Từ đây trở xuống là mục hai cúng dÆ°á»ng chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i ở tất cả các kiếp, trong đó có hai: Má»™t, Nêu ra ruá»™ng (Äiá»n) đã cúng dÆ°á»ng, nghóa là đã lâu nhiá»u Äức Pháºt trang nghiêm cho tÆ°á»›ng của Báo thân, trang nghiêm cho lý của Pháp thân và nhiá»u chúng. Hai, Từ “Ngã dó…†trở xuống là chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng phát khởi cúng dÆ°á»ng, nghóa là do mÆ°á»i tâm hồi hÆ°á»›ng thuá»™c thiện căn trÆ°á»›c đây trở lại thà nh tá»±u sá»± cúng dÆ°á»ng nà y. Trong đó tâm thứ nhất có mÆ°á»i váºt cúng dÆ°á»ng: 1) HÆ°Æ¡ng; Hoa; 3) Trà ng hoa; 4) HÆ°Æ¡ng xoa; 5) HÆ°Æ¡ng bá»™t; 6) Y phục; 7) Váºt báu; 8) Äèn sáng; 9) Váºt dụng trang nghiêm; 10) Ngá»c Ma-ni. Lại trong mÆ°á»i váºt nà y Ä‘á»u có 20 môn nhÆ° HÆ°Æ¡ng cái…, cho nên trở thà nh 200 môn. Trong đó má»—i má»™t môn lại Ä‘á»u có 10 môn nhÆ° A-tăng-kỳ lan can…, cho nên trở thà nh 2000 môn. Tất cả A-tăng-kỳ cùng vá»›i hai lá»›p trÆ°á»›c tổng cá»ng có 2210 môn, Ä‘á»u nói là Bất khả thuyết, hoặc nói là không có phạm vi giá»›i hạn… Lại giải thÃch: TrÆ°á»›c là cúng dÆ°á»ng Chánh báo của Pháºt; sau từ “Ư nhất nhất cảnh…†trở xuống là trình bà y vá» trang nghiêm Y báo của Pháºt. Phần b từ “NhÆ° thị trang nghiêm…†trở xuống là trình bà y vá» cúng dÆ°á»ng bằng việc là m, trong đó có hai: TrÆ°á»›c là tổng quát hiển bà y vá» việc đã là m, nghóa là khiến cho chúng sinh ra khá»i sinh tỠđến được Pháºt địa. Sau từ “Ư chư…†trở xuống là riêng biệt phân rõ có ba: Má»™t, khiến cho thà nh tá»±u đầy đủ hạnh hóa Ä‘á»™, trong đó pháp sáng tá» là pháp hóa Ä‘á»™, giáo hóa… là hạnh hóa Ä‘á»™, vô lượng tâm… là pháp rá»™ng rãi thuá»™c tâm hóa Ä‘á»™, không có nÆ¡i đến là hóa Ä‘á»™ bặt dứt công dụng, sinh ra thiện là do hóa Ä‘á»™ mà thà nh tá»±u đức. Hai, từ “Linh sinh đổ Pháºt…†trở xuống là khiến cho thà nh tá»±u trá»n vẹn vỠđức của mình, trong đó thấy Pháºt là duyên thá»±c hà nh, an trú… là đã thà nh tá»±u, tiến và o khắp nÆ¡i… là hạnh thà nh tá»±u, tiến và o lý hồi hÆ°á»›ng thiện căn… là hạnh thà nh tá»±u hÆ°á»›ng đến quả. Ba, từ “Linh sinh nhân thá»â€¦â€ trở xuống là khiến cho nhân thà nh tá»±u đạt được quả. Phần c từ “Thà như…†trở xuống là trình bà y vá» Dụng thù thắng thâu nhiếp đức của thiện căn đến tất cả má»i nÆ¡i, trong đó: TrÆ°á»›c là dụ- sau là hợp. TrÆ°á»›c là nêu ra Dụ để hiển bà y vá» Pháp; thiện căn của mình cÅ©ng nhÆ° váºy, là Pháp giống nhÆ° Dụ, đây cÅ©ng là dùng Lý để dụ cho hạnh, nghóa là thiện căn nà y đã nhÆ° Vô ngã khắp tất cả má»i nÆ¡i, vì thế cho nên thâu nhiếp chá»n lấy pháp ấy để tăng thêm hạnh của mình. Văn có 20 câu, 12 câu đầu thâu nhiếp thà nh tá»±u hạnh Tá»± lợi, tám câu sau thâu nhiếp thà nh tá»±u hạnh Lợi tha. Trong 12 câu đầu: Ba câu đầu là thâu nhiếp thà nh tá»±u hạnh kÃnh thuáºn Tam Bảo; 4) Thà nh tá»±u vá» Hạnh; 5) Thà nh tá»±u vá» Giải, 6) Thâu nhiếp thần thông của Pháºt thà nh tá»±u pháp thiện của mình; 7) Thâu nhiếp đức hóa Ä‘á»™ thà nh tá»±u tâm thá»±c hà nh; 8) Thâu nhiếp đức thuá»™c vá» nhân để thà nh tá»±u hiểu rõ vá» lý; 9) Thâu nhiếp phÆ°Æ¡ng tiện khéo léo nêu rõ Dụng của quả; 10) Thâu nhiếp Dụng của quả để thà nh tá»±u phát khởi cúng dÆ°á»ng; 11) Thâu nhiếp quốc Ä‘á»™ là m trang nghiêm; 12) Thâu nhiếp Ä‘á»i kiếp là m thá»i gian tu táºp. Trong tám câu sau trình bà y vá» Lợi tha: Äầu là má»™t câu vì chúng sinh mà hiện thân. Tiếp là hai câu vá» hóa Ä‘á»™ khiến cho thà nh tá»±u đức: Má»™t là Hà nh đức, hai là Äoạn đức. Tiếp là bốn câu vá» lợi Ãch xứng vá»›i căn khà hóa Ä‘á»™: Má»™t là ứng vá»›i căn khà hóa Ä‘á»™, hai là đến vá»›i mong muốn thanh tịnh, ba là hiện thân để Ä‘iá»u phục, bốn là khiến cho hiểu rõ. Sau cùng là má»™t câu vá» bảo vệ pháp. Từ đây trở xuống là phần hai hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế, trong đó có ba: Má»™t, Trình bà y tất cả Sá»± mà quy vá» Lý; Hai, Không ngăn ngại Sá»± mà hiển bà y Lý, không ngăn ngại Lý mà thà nh tá»±u Sá»±; Ba, Lý phai má» mà Sá»± có Ãch. Dá»±a và o ba nghóa trên dung hòa cùng má»™t thá»i gian, cho nên phai má» Lý mà chỉ có Sá»±, không hẳn Sá»± mà không phải là Lý; tất cả Sá»± mà chỉ là Lý, không hẳn Lý mà không phải là Sá»±. Bởi vì Sá»± trống rá»—ng thuá»™c vá» Lý, không có Sá»± nà o không phải Lý; Lý tháºt sá»± thuáºn theo duyên, không có Lý nà o ngăn ngại Sá»±. Bởi vì ba môn nà y, hoặc là phá bá» Hữu để hiển bà y Không mà Hữu chÆ°a há» tổn hại, dá»±a và o Không để thiết láºp Hữu mà Hữu chÆ°a hẳn tồn tại. Vì thế cho nên dá»±a theo Lý thì không ẩn-không hiện, dá»±a theo Sá»± thì không còn-không mất, suy nghó có thể biết. Trong Ä‘oạn trÆ°á»›c, nhÆ° váºy hồi hÆ°á»›ng là nhắc lại phần trÆ°á»›c, rõ rà ng không há» có gì là tổng quát trình bà y vá» tiến và o Tháºt tế. Sau là riêng biệt hiển bà y, có hai: TrÆ°á»›c là lìa xa thụ Ä‘á»™ng chá»n lấy (sở thủ); sau là lìa xa chủ Ä‘á»™ng chá»n lấy (năng thủ), nghóa là không chấp quả trong nhân, không chấp nhân trong quả, cho nên nói là trong nghiệp không chá»n lấy… Lại giải thÃch: Vốn là Nghiệp trống rá»—ng không thấy Báo có thể sinh ra, Báo trống rá»—ng không thấy sinh ra từ Nghiệp. TrÆ°á»›c là trình bà y lìa xa Vá»ng, sau là trình bà y tiến và o Chân. Thiện thù thắng là thiện thuá»™c vá» Lý. Từ “Viá»…n ly…†trở xuống là trình bà y vá» tÆ°á»›ng của lợi Ãch, nghóa là lìa xa tán loạn mà tu pháp thiện, bởi vì hiểu rõ vá» pháp trống rá»—ng đã chá»n lấy, cho nên đối vá»›i các pháp có tình thức mà không tin tưởng tiến và o, cầu có pháp vá»ng ấy không thấy tá»± tánh mà lại chÃnh là thà nh tá»±u; sau giải thÃch hiển bà y, bởi vì tạo tác-hủy hoại Ä‘á»u không thể đạt được, đây là trình bà y vá» thà nh-hoại Ä‘á»u lìa xa. Sau là trình bà y chủ Ä‘á»™ng chá»n lấy cÅ©ng trống rá»—ng, bởi vì biết rõ vá» pháp trống rá»—ng đã chá»n lấy, cho nên hiểu rõ rà ng chủ Ä‘á»™ng chá»n lấy cÅ©ng không thấy gì… Luáºn nói lìa xa chủ Ä‘á»™ng chá»n lấy-thụ Ä‘á»™ng chá»n lấy má»›i chÃnh là Chân Không, là nói đến nghóa nà y. Trên đây là phần má»™t trình bà y vá» tất cả Sá»± mà quy vá» Lý, xong. Từ đây trở xuống là phần hai trình bà y vá» Lý-Sá»± vô ngại mà thiết láºp, là bởi vì dần dần thuần thục mà Sá»± vẫn còn, nghóa là thông hiểu Lý mà không ngăn ngại Sá»± tồn tại má»›i là hiểu rõ đầy đủ trá»n vẹn. Vì sao không ngăn ngại tồn tại? Bởi vì đạt được Äịa của nhân duyên, đây là hiểu rõ bổn thức duyên khởi là m Äịa. Là m sao lại chiếu rá»i Lý? Nghóa là ở nÆ¡i Äịa của nhân duyên nà y, thấy được phạm vi của Pháp thân NhÆ° Lai Tạng… Là m sao Lý-Sá»± có thể soi chiếu vô ngại? Bởi vì quán xét nhÆ° nhau. Lại vì sao Sá»± nà y giống nhÆ° Lý mà không ngăn ngại tồn tại? Bởi vì hiểu rõ thế gian giống nhÆ° hóa hiện, cho nên Sá»± hóa hiện giống nhÆ° Lý mà hiện rõ. Thấu triệt rõ rà ng chúng sinh… là trình bà y vá» Lý- Sá»± dung hòa vá»›i nhau hoà n toà n thâu nhiếp vô ngại, cho nên nói là má»™t pháp không hai. Lại bởi vì Sá»± nà y đã cùng vá»›i Lý không hai, cho nên sá»± nghiệp nà y không thể rá»i bá». Sau là trở lại giải thÃch hiển bà y, nghóa là tất cả Sá»± mà hiển bà y Lý, nhÆ°ng Sá»± không tổn hại, cho nên nói là đối vá»›i hữu vi…; phai má» Lý mà hiện rõ Sá»±, nhÆ°ng Lý không ẩn kÃn, cho nên nói là đối vá»›i vô vi… Äây tức là không tổn hại vá» Sá»± mà tất cả hiển bà y vá» Lý, không ẩn kÃn Lý mà phai má» hiện rõ vá» Sá»±, vì thế cho nên hữu vi-vô vi vốn không hai mà tất cả Ä‘á»u là hai. Từ đây trở xuống là phần ba trình bà y vá» Lý phai má» mà thà nh tá»±u Sá»±, trong đó: 1) Tổng quát trình bà y vá» quán xét Lý mà khởi Sá»± thá»±c hà nh; 2)Từ “Tinh cần…†trở xuống là riêng biệt dá»±a theo Sá»± xứng vá»›i Lý mà phát khởi Äại hạnh có ba: a) Thà nh tá»±u hạnh thuá»™c TrÃ; b) Từ “Dó hÆ° không…†trở xuống là thà nh tá»±u hạnh thuá»™c PhÆ°á»›c; c) Từ “Äắc ly si…†trở xuống là cùng kết luáºn vá» hai hạnh. Trên đây là phần hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế, xong. Từ đây trở xuống là phần ba kết luáºn vá» lợi Ãch, trong đó có hai: Má»™t là kết luáºn vá» thà nh tá»±u lợi Ãch chúng sinh, trong đó có mÆ°á»i: 1) Khiến cho Khà thế gian thanh tịnh; 2) Äạt được Trà chánh giác thế gian; Có thể hóa hiện Chúng sinh thế gian; 4) Äạt được Äại tổng trì; 5) Là m ruá»™ng phÆ°á»›c cho thế gian; 6) Là m váºt báu phÆ°á»›c đức cho chúng sinh chá»n lấy; 7) Là m mặt trá»i trà tuệ xuất hiện giữa thế gian; 8) Thiện nghiệp đầy khắp pháp giá»›i; 9) Cứu giúp chúng sinh; 10) Khiến cho thà nh tá»±u công đức thanh tịnh. Hai từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là kết luáºn vá» thà nh tá»±u công đức của mình, trong đó có mÆ°á»i câu: Äầu là má»™t câu tổng quát, nghóa là thà nh tá»±u các hạnh có thể là m nhân của Pháºt gá»i là NhÆ° Lai tánh, tâm kiên quyết thâu nhiếp thà nh tá»±u gá»i là giữ gìn-gá»i là duy trì. Sau là riêng biệt hiển bà y vá» quả đức đã thà nh tá»±u, tất cả so sánh phân rõ vá» nhân mà đá»u nói là tánh, bởi vì tánh vốn là nhân: 1) Nhân thà nh tá»±u quả Pháºt hóa Ä‘á»™ chúng sinh; 2) Nhân thanh tịnh quốc Ä‘á»™; 3) Nghiệp dụng của Pháºt địa vô táºn cho nên nói là Bất hoại, khiến cho thà nh tá»±u nhân ấy cho nên nói là tánh; 4) Nhân thà nh tá»±u Lượng trÃ; 5) Nhân của Lý trÃ; 6) Nhân của Thân thông; 7) Nhân của Ngữ biện; 8) Nhân của Niết-bà n; 9) Nhân của Bồ-Ä‘á». Hai phần trên là ý nghiệp, từ “Thị danh…†trở xuống là phần ba kết luáºn vá» tên gá»i. Trên đây là phần má»™t trình bà y vá» hạnh của phần vị, xong. Từ đây trở xuông là phần hai phân rõ vá» quả của phần vị, nghóa là phần vị nà y thà nh tá»±u đã đạt được quả nhÆ° váºy, giống nhÆ° quả Äiá»u nhu-Nhiếp báo… trong Tháºp Äịa ở sau. Trong đó có ba: Má»™t, Tổng quát hiển bà y, nghóa là nhắc lại phần vị thà nh tá»±u trên đây, cho nên nói là an trú, có thể dùng tất cả… để phân rõ vá» công năng thù thắng ấy. Hai, Riêng biệt hiển bà y vá» pháp đã đạt được, nghóa là dùng thiện căn hồi hÆ°á»›ng đến tất cả má»i nÆ¡i, cho nên đạt được quả đến tất cả má»i nÆ¡i nhÆ° váºy, có mÆ°á»i câu: Äầu là ba câu trình bà y vá» ba nghiệp rá»™ng khắp; tiếp là ba câu vá» Dụng rá»™ng khắp của ba nghiệp, má»™t là dá»±a và o thân phát khởi thần thông, hai là dá»±a và o khẩu biện giải thuyết giảng, ba là dá»±a và o ý nháºn biết vá» pháp; sau cuối là bốn câu hiển bà y vá» Dụng tá»± tại, má»™t là tá»± tại đối vá»›i Khà thế gian, hai là đối vá»›i chúng sinh, ba là đối vá»›i kiếp, bốn là đối vá»›i niệm. Ba, Từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» những năng lá»±c của mình, nghóa là dùng tất cả thiện căn Ä‘á»u nhÆ° Tháºt tế cùng hồi hÆ°á»›ng đến tất cả má»i nÆ¡i, cho nên thà nh tá»±u phần vị nà y. Trong phần thứ hai là kệ tụng tổng trì, bốn câu thà nh má»™t tụng, có 11 tụng phân ba: Má»™t, Bảy tụng vá» hồi hÆ°á»›ng chúng sinh và Bồ-Ä‘á», trong đó có hai: Bốn kệ đầu trình bà y vá» hạnh xứng vá»›i chân lý mà khéo léo hồi hÆ°á»›ng, ba kệ sau trình bà y vá» các nghiệp giống nhÆ° Pháºt mà há»c theo hồi hÆ°á»›ng. Hai, Từ “Vị tằng…†trở xuống là ba tụng vá» hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế. Ba-Từ “NhÆ° thị…†trở xuống là má»™t tụng trình bà y vá» quả do hồi hÆ°á»›ng mà thà nh tá»±u. * Thứ năm là Vô Táºn Công Äức Tạng Hồi HÆ°á»›ng, trong đó trong phần trÆ°á»ng hà ng cÅ©ng có hai: Äầu là hạnh của phần vị, sau là quả của phần vị. Trong phần đầu cÅ©ng có ba, đó là nêu ra-giải thÃch-kết luáºn. Trong giải thÃch có năm: Má»™t, Trình bà y vá» Thể của hạnh đã hồi hÆ°á»›ng; Hai, Từ “Ma-ha-tát dó thá» thiện căn giai tất hồi hÆ°á»›ng…†trở xuống là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á» và chúng sinh; Ba, Từ “Ma-ha- tát dó nhÆ° thị đẳng vô đẳng đẳng…†trở xuống là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế; Bốn, Từ “Ma-ha-tát nhÆ° thị thiện căn hồi hÆ°á»›ng dó đắc vô táºn thiện…†trở xuống là trình bà y vá» dá»±a và o hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây lại phát sinh thiện căn tiếp tục Ä‘em hồi hÆ°á»›ng; Năm, Từ “Ma-ha-tát nhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng thá»i…†trở xuống là kết luáºn vá» thà nh tá»±u công đức của hạnh. Trong phần má»™t, Bồ-tát nà y tu pháp sám hối vá» lá»—i lầm của mình mà lìa xa nghiệp chÆ°á»›ng, nay tóm lược tất cả phân rõ vá» nghóa sám hối lá»—i lầm… Ä‘Æ°a ra tám môn: Trình bà y vá» khai hợp, trong các Thánh giáo khai hợp nhiá»u loại. Hoặc là tám lá»›p, má»™t cúng dÆ°á»ng Pháºt, hai ca ngợi đức của Pháºt, ba lá»… Pháºt, bốn sám hối, năm khuyến thỉnh, sáu tùy há»·, bảy hồi hÆ°á»›ng, tám phát nguyện, nhÆ° kinh Ly Cấu Tuệ Sở Vấn Lá»… Pháºt Pháp nói. Hoặc là bảy, vì ca ngợi và lá»… Pháºt hợp lại phân rõ. Hoặc là sáu, vì lược bá»›t không có cúng dÆ°á»ng. Hoặc là năm, vì phát nguyện và hồi hÆ°á»›ng nhÆ° luáºn Tháºp Trú nói. Hoặc là bốn, vì trừ ra lá»… Pháºt. Hoặc là ba nhÆ° Trà Luáºn nói: “Bồ-tát ngà y ba thá»i-đêm ba thá»i Ä‘á»u thá»±c hà nh ba sá»±, đó là sám hối-khuyến thỉnh và tùy há»·, thá»±c hà nh ba sá»± nà y công đức vô lượng cà ng được gần Pháºt.†Hoặc là hai, chỉ hồi hÆ°á»›ng thiện căn sám hối tá»™i chÆ°á»›ng, nhÆ° kinh Thiện Giá»›i nói. Nay tạm thá»i dá»±a và o năm sá»± mà giải thÃch. Giải thÃch vá» tÆ°á»›ng: Má»™t là Lá»… Pháºt có ba, hoặc bảy… nhÆ° chÆ°Æ¡ng Lá»… Pháºt Nghi Thức trÆ°á»›c đây phân rõ. Hai là Sám Hối, tá»™i có hai loại: a) Trái vá»›i Giáo vá» Già tá»™i vẫn dá»±a và o Giáo tác pháp sám hối để trừ diệt; b) Trái vá»›i Lý vá» Tánh tá»™i phát khởi thá»±c hà nh sám hối diệt trừ. Äiá»u nà y có hai loại: Má»™t, Tùy theo Sá»± thá»±c hà nh sám hối, hoặc là PhÆ°Æ¡ng đẳng-tụng chú… tÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i Giáo, hoặc là thuáºn theo Thánh giáo ấy hết sức lá»… lạy má»™t vạn năm ngà n danh hiệu chÆ° Pháºt…, hoặc là ngà y đêm sáu thá»i thiết tha lá»… lạy sám hối, bởi vì trải qua nhiá»u năm hoặc là đá»c tụng kinh Ä‘iển Äại thừa mà chuyển từ nháºn lấy nặng ná» trở thà nh nhẹ nhà ng… NhÆ° váºy không phải là ca ngợi công đức của NhÆ° Lai mà cÅ©ng có thể diệt trừ tá»™i lá»—i phát sinh phÆ°á»›c thiện. Hai, Dá»±a và o Lý quán vá» diệt, nghóa là quán xét các pháp là Không, tÆ°á»›ng của tá»™i không thể có được, không có gì không tiêu diệt. NhÆ° kinh nói: “Nếu muốn cầu trừ diệt thì ngồi ngay thẳng quán xét vá» tÆ°á»›ng…†Lại nhÆ° phẩm Tiểu TÆ°á»›ng ở sau nói cÅ©ng là điá»u nà y, bởi vì nghóa của môn nà y cÅ©ng gồm chung diệt trừ Già tá»™i-Tánh tá»™i. Há»i: NhÆ° thá» trì Chánh pháp và sám hối tá»™i lá»—i trÆ°á»›c đây, thì tá»™i nà y là diệt hay là không diệt? Äáp: Có thể nói cÅ©ng diệt-cÅ©ng không diệt, nhá» và o trì pháp và sám hối khiến cho nháºn chịu nặng ná» hay nhẹ nhà ng, bởi vì không nháºn chịu nặng ná» cho nên nói là diệt, nhÆ° váºy bởi vì nháºn chịu nhẹ nhà ng cho nên cÅ©ng là không diệt. Luáºn vá» kinh Kim Cang Bát Nhã má»›i phiên dịch nói: “NhÆ° mÆ°á»i ác nghiệp nhá» và o trì pháp và sám hối, bởi vì không sinh và o nẽo ác cho nên gá»i là nhổ sạch gốc rá»… không còn, nhÆ°ng đối vá»›i thân hiện tại nháºn chịu khổ báo nhẹ nhà ng cÅ©ng nói là không mất.†Vì váºy, Luáºn ấy dẫn ra phẩm NhÆ° Lai nói rằng: Nếu lại có ngÆ°á»i thá» trì kinh nà y cho đến diá»…n nói, thì ngÆ°á»i nà y ở Ä‘á»i hiện tại hoặc là thấy ác má»™ng, hoặc là gặp phải bệnh nặng, hoặc là bị dồn Ä‘uổi cưỡng bức khiến phải Ä‘i xa, bị mắng nhiếc là m nhục đánh Ä‘áºp tháºm chà mất mạng, ác nghiệp vốn có Ä‘á»u được tiêu trừ. Kinh Äại Táºp cÅ©ng nói giống nhÆ° váºy. Ba là Khuyến Thỉnh, Trà Luáºn nói: “Khuyến thỉnh chÆ° Pháºt có hai, nghóa là lúc má»›i thà nh đạo thì khuyến thỉnh Chuyển pháp luân, lúc nháºp Niết-bà n thì khuyến thỉnh trú lâu dà i ở thế gian, tuy biết chÆ° Pháºt tá»± biết rõ thá»i gian, nhÆ°ng phát sinh phÆ°á»›c thù thắng cho nên cần phải khuyến thỉnh.†Lại theo kinh Äịa Tạng Bồ Tát: “Ba thá»i khuyến thỉnh lại thêm khuyến thỉnh, Bồ-tát mau thà nh Chánh giác.†Bốn là Tùy Há»·, theo Trà Luáºn và luáºn Tháºp Trú thì có ba phần vị: Má»™t, tất cả chÆ° Pháºt ở khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng vốn có vô táºn công đức đã thà nh tá»±u; hai, Bồ- tát Thanh văn… ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thế giá»›i vốn có tất cả công đức Ä‘ang tu táºp; ba, dÆ°á»›i đến thiện căn của trá»i-ngÆ°á»i-phà m phu. Äối vá»›i ba phần vị trên đây Ä‘á»u là tâm sâu xa mà phát sinh tuỳ há»· đạt được vô lượng thiện căn. Năm là Hồi HÆ°á»›ng cÅ©ng có ba, đó là Chúng sinh, Bồ Ä‘á» và Tháºt tế rá»™ng ra nhÆ° trên phân rõ. Phân biệt vá» Chỉ-Tác, hoặc là năm sá»± cùng Chỉ, bởi vì cùng lìa xa chÆ°á»›ng; hoặc là năm sá»± cùng Tác, bởi vì phát khởi hạnh thù thắng; hoặc là sám hối ngăn chặn chÆ°á»›ng ngại mà phát khởi pháp thiện thù thắng khác. Phân biệt vá» trừ chÆ°á»›ng, lá»… Pháºt trừ bá» chÆ°á»›ng vá» Ngã mạn, sám hối trừ bá» chÆ°á»›ng vỠác nghiệp, khuyến thỉnh trừ bá» chÆ°á»›ng vá» phỉ báng pháp, tùy há»· trừ bá» chÆ°á»›ng vá» ganh tî, hồi hÆ°á»›ng trừ bá» chÆ°á»›ng vá» cầu khác lạ và trừ bá» chÆ°á»›ng vá» quả báo thế gian vui sÆ°á»›ng. Phân biệt vá» sinh đức, lá»… sám phát sinh phÆ°á»›c thù thắng, khuyến thỉnh phát sinh tuệ thù thắng, tùy há»· gồm chung phÆ°á»›c-tuệ, hồi hÆ°á»›ng gồm chung hai hạnh trÆ°á»›c, khiến cho có những thà nh tá»±u. Lại nhá» và o lá»±c thâu nhiếp giữ gìn của hồi hÆ°á»›ng mà khiến cho Bồ-tát nà y không rÆ¡i và o Nhị thừa-ba cõi. Phân biệt vá» thứ tá»±, má»™t là lá»… lạy ca ngợi Pháºt chÃnh vì cầu diệt trừ tá»™i lá»—i, và duyên phát sinh phÆ°á»›c thiện, cho nên phân rõ trÆ°á»›c tiên; hai là dá»±a và o duyên thù thắng của Pháºt khiến cho tá»™i lá»—i diệt trừ-căn khà thanh tịnh, cho nên tiếp đến sám hối; ba là dá»±a và o căn khà thanh tịnh nà y mà tâm mong má»i thỉnh cầu pháp; bốn là đối vá»›i hạnh thù thắng của ngÆ°á»i khác quên Ä‘i riêng mình sinh tâm hoan há»·, thâu nhiếp giống nhÆ° tá»± mình thá»±c hà nh; năm là hồi hÆ°á»›ng những thà nh tá»±u trÆ°á»›c đây để hÆ°á»›ng vá» Bồ-Ä‘á», má»›i là m thà nh má»™t nhân. Äạt được quả sai biệt, quả có hai loại: Má»™t-Quả riêng biệt, nghóa là lá»… Pháºt đạt được quả tôn quý, sám hối trừ chÆ°á»›ng đạt được quả y-chánh đầy đủ, khuyến thỉnh đạt được quả Chánh tuệ, tùy há»· đạt được quả nhiá»u quyến thuá»™c cùng nhiá»u phÆ°á»›c đức và nhiá»u của cải…; hồi hÆ°á»›ng đạt được quả lìa xa tà , nghóa là thÆ°á»ng gặp được Ä‘á»i có Pháºt, thÆ°á»ng có thể tu hà nh mà không lui sụt. Hai-Quả gồm chung, là tất cả Ä‘á»u xa thì đạt được Vô thượng Bồ-Ä‘á». Dá»±a theo giáo hiển bà y khác nhau, nếu dá»±a theo năm hạnh của Tiểu thừa Ä‘á»u là tháºt thì trong tông cÅ©ng không còn, SÆ¡ giáo ngay nÆ¡i Không để thà nh tá»±u năm hạnh, Chung giáo ngay nÆ¡i NhÆ° mà thà nh tá»±u, Äốn giáo bặt dứt ngôn từ là năm, vô táºn pháp giá»›i trong Viên giáo thì trong má»—i má»™t hạnh thâu nhiếp tất cả các hạnh, Ä‘á»u là vô táºn là m năm hạnh. Phần má»™t là Thể của hạnh, trong văn có bảy: 1) Thiện thuá»™c sám hối lá»—i lầm. 2) Thiện thuá»™c tùy há»·. 3) Từ “Ư chÆ° NhÆ° Lai…†trở xuống trình bà y vá» thiện thuá»™c lá»… lạy cúng dÆ°á»ng. 4) Thiện thuá»™c khuyến thỉnh. 5) Thiện thuá»™c tiến và o pháp, trong đó có bốn Tuệ: a) Văn Tuệ; b) Ức niệm là TÆ° Tuệ; c) NhÆ° thuyết thá»±c hà nh là Tu Tuệ; d) Tiến và o không nghó bà n là tất cả thiện căn chứng trÃ. 6) Trở lại trình bà y vá» thiện thuá»™c tùy há»·, vì sao trình bà y, là bởi vì thâu nhiếp nhiá»u thiện. Theo phẩm Tùy Há»· trong kinh Äại Phẩm: “Há»i: Äối vá»›i công đức của Bồ-tát SÆ¡ phát tâm cho đến công đức của Bồ-tát Nhất sinh bổ xứ, khởi tâm tùy há»· có được bao nhiêu phÆ°á»›c đức? Äức Pháºt dạy: Quốc Ä‘á»™ trong thế giá»›i hệ có thể cân biết cân lượng, cho đến quốc Ä‘á»™ trong ba ngà n Äại thiên Ä‘á»u có thể cân biết cân lượng, phÆ°á»›c đức của tâm tùy há»· nà y không thể cân lÆ°á»ng. Lại nÆ°á»›c biển đầy trong các quốc Ä‘á»™ khắp ba ngà n Äại thiên thế giá»›i, lấy mảy lông chẻ ra là m 100 phần, dùng má»™t phần chấm lấy nÆ°á»›c biển, có thể biết số lượng của chấm, phÆ°á»›c đức của tâm tùy há»· nà y không thể biết được số lượng.†Trong văn có ba: Má»™t là tùy há»· đối vá»›i thiện căn của Pháºt và Bồ-tát, nghóa là Bồ-tát nà y nhá» và o tâm sâu xa tăng thượng mà tùy há»· vá»›i thiện căn ấy, vì váºy khiến cho tâm phù hợp thâu nhiếp thiện căn ấy, cho nên nói là hoan há»· rồi an trú trong thiện căn ấy. Hai, Từ “Tam thế…†trở xuống là tâm sinh tùy há»· đối vá»›i thiện căn của chúng sinh mà chÆ° Pháºt đã hóa Ä‘á»™. Ba, Từ “Tam thế…†trở xuống là tổng quát kết luáºn, tất cả thiện căn thuá»™c phần vị nhân quả của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i thảy Ä‘á»u tùy há»·. 7) Từ “Bỉ chÆ° NhÆ° Lai…†trở xuống là tu những thiện căn khác, có bốn: a) Thiện thuá»™c Há»™ pháp; b) Thiện thuá»™c niệm Pháºt; c) Thiện thuá»™c phần vị của nhân, nghóa là đạo pháp của Bồ-tát là cảnh giá»›i của chÃnh mình; d) Thiện thuá»™c phần vị của quả. Trên đây là phân rõ vá» Thể của hạnh đã hồi hÆ°á»›ng. Từ đây trở xuống là phần hai hiển bà y vá» hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á» và chúng sinh. Trong đó, dùng thiện căn nà y thảy Ä‘á»u hồi hÆ°á»›ng là tổng quát nêu ra hồi hÆ°á»›ng. Sau là riêng biệt hiển bà y có ba: Má»™t, Nhắc lại thiện căn trÆ°á»›c đây; Hai, Từ “NhÆ° thá» thiện căn táºn quá khứ…†trở xuống là chÃnh thức Ä‘em hồi hÆ°á»›ng; Ba, Từ “NhÆ° thị Ma-ha-tát thiện căn hồi hÆ°á»›ng…†trở xuống là kết luáºn vá» hồi hÆ°á»›ng đã thà nh tá»±u. Trong phần má»™t có 12 câu: 1) Äối vá»›i thiện căn trÆ°á»›c đây nhÆ° lúc má»›i tu đã có được công đức; 2) NhÆ° lúc tiến và o Há»c đã phát sinh thiện căn Ä‘á»u Ä‘em hồi hÆ°á»›ng để trang nghiêm các quốc độ…; 3) NhÆ° lúc đã lâu tÃch lÅ©y công đức; 4) NhÆ° lúc hiểu rõ sâu xa vá» thiện căn ấy; 5) Lúc đối vá»›i thiện căn ấy sinh ra vui mừng; 6) Mà thiện căn ấy nhÆ° lúc đầy đủ; 7) Lúc thiện căn ấy thà nh tá»±u; 8) Lúc dá»±a và o thiện căn ấy thà nh tá»±u những hạnh khác; 9) Lúc dá»±a và o thiện căn ấy đạt được chứng; 10) Lúc suy nghó lá»±a chá»n thiện căn ấy; 11) Lúc tiếp nháºn duy trì giữ gìn; 12) Lúc thâu nhiếp giống nhÆ° tá»± mình tháºt sá»± giữ chà nguyện duy trì. Và o những lúc nhÆ° váºy Ä‘á»u phát sinh thiện căn Ä‘em hồi hÆ°á»›ng tất cả. Từ đây trở xuống là phần hai chÃnh thức trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng, nghóa là Bồ-tát nà y dùng thiện căn hồi hÆ°á»›ng để trang nghiêm quốc Ä‘á»™ Pháºt ba Ä‘á»i khiến cho chúng sinh thanh tịnh, tức là hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á» và chúng sinh. Luáºn chung vá» trang nghiêm quốc Ä‘á»™ có ba loại thanh tịnh: 1) Xứ sở thanh tịnh; 2) Trú xứ của chúng sinh thanh tịnh; 3) Pháp môn lÆ°u truyá»n khắp nÆ¡i thanh tịnh, cÅ©ng gá»i là thá» dụng thanh tịnh. Nay trong văn nà y có đủ ba nghóa nà y: 1) Trình bà y vá» Bồ-tát hồi hÆ°á»›ng cầu sá»± trang nghiêm; 2) Từ “Ma-ha-tát phục nhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng…†trở xuống là trình bà y vá» cầu ngÆ°á»i quý báu trang nghiêm; 3) Từ “Ma- ha-tát dó thiện căn phÆ°Æ¡ng tiện hồi hÆ°á»›ng…†trở xuống là trình bà y vá» thá» dụng thanh tịnh. Trong phần má»™t có ba: a) Riêng biệt hiển bà y vá» trang nghiêm khác là ở quốc Ä‘á»™ Pháºt ba Ä‘á»i; b) Tổng quát thâu nhiếp dùng để trang nghiêm các thế giá»›i; c) Hiển bà y vá» phạm vi giá»›i hạn của quốc Ä‘á»™ đã trang nghiêm. Trong phần a có ba: Má»™t là phân rõ vá» trang nghiêm quốc Ä‘á»™ Pháºt quá khứ; hai là trang nghiêm quốc Ä‘á»™ Pháºt vị lai; ba là trang nghiêm quốc Ä‘á»™ Pháºt hiện tại. Trong mục má»™t là trang nghiêm quá khứ, nhÆ° thiện căn nà y là nhắc lại táºn cùng thá»i gian quá khứ đã tu táºp trÆ°á»›c đây, trình bà y vá» thá»i gian lâu dà i. Tất cả cõi Pháºt, là là m sáng tá» vá» xứ sở rá»™ng lá»›n. Vô lượng hà nh phát khởi là hiển bà y vá» nhiá»u nhân. Pháºt biết, Bồ-tát hiểu là dá»±a và o con ngÆ°á»i, là hiển bà y vá» sâu xa. Ứng vá»›i chúng sinh…, là trình bà y vá» cõi ứng vá»›i căn cÆ¡. NhÆ° Lai đã duy trì…, là trình bà y do Thức thanh tịnh của Pháºt mà hiện bà y, do nhân thanh tịnh mà thà nh tá»±u, đây là Chủ tròn vẹn thanh tịnh. Phổ Hiá»n… là trình bà y do nhân rá»™ng lá»›n mà khởi lên, là quyến thuá»™c tròn vẹn thanh tịnh. Thế giá»›i ấy nếu có…, là hiển bà y vá» cõi Pháºt nà y, bởi vì thà nh tá»±u Chánh giác từ trong cõi nà y. Trong mục hai là trang nghiêm quốc Ä‘á»™ vị lai, có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» trang nghiêm quốc Ä‘á»™, có bốn: 1) Xứ sở rá»™ng lá»›n; 2) Thá»i gian dà i; 3) Từ “Nhất thiết chÆ° Pháºt…†trở xuống là trình bà y vá» nhân thanh tịnh của quốc Ä‘á»™; 4) Từ “Tạp bảo…†trở xuống là trình bà y vá» quả trang nghiêm của quốc Ä‘á»™. Sau từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là trình bà y vá» nhân hạnh tu táºp của Bồ-tát, có năm: 1) Hiểu rõ pháp thanh tịnh; 2) Duy trì không quên; Dá»±a và o pháp khởi hạnh; 4) Tiến và o chứng Äịnh là nhân tròn vẹn trÆ°á»›c đây; 5) Ãnh sáng trà tuệ của Pháºt soi chiếu thâu nhiếp thà nh tá»±u quả đầy đủ. Vì thế cho nên khiến cho quốc Ä‘á»™ được tròn vẹn thanh tịnh. Trong mục ba từ “NhÆ° vị lai…†trở xuống là trình bà y vá» trang nghiêm quốc Ä‘á»™ hiện tại, trong đó: TrÆ°á»›c là tÆ°Æ¡ng tá»± cùng vá»›i vị lai. Từ “Chủng chủng…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y vá» tÆ°á»›ng trang nghiêm, đủ loại là trang nghiêm nhiá»u thanh tịnh, đầy đủ là lìa xa cấu nhiá»…m đến táºn cùng, đức khắp nÆ¡i là lợi Ãch rá»™ng lá»›n, bảy loại nhÆ° sắc- hÆ°Æ¡ng… là riêng biệt hiển bà y vá» trang nghiêm. Từ “Tùy thiện tri thức đẳng…†trở xuống là dùng mÆ°á»i ba loại nhÆ° tất cả các hÆ°Æ¡ng… để trang nghiêm. Phần b từ “Dó nhÆ° váºy đẳng…†trở xuống là tổng quát thâu nhiếp trang nghiêm quốc Ä‘á»™ ba Ä‘á»i trên đây dùng để trang nghiêm cho cõi của mình, trong đó có ba: TrÆ°á»›c là tổng quát, tiếp là riêng biệt, sau là kết luáºn. Trong riêng biệt có 27 câu, những loại nà y Ä‘á»u là trang ng- hiêm quốc Ä‘á»™ khác nhau của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i mà dùng toà n bá»™ để trang nghiêm cho thế giá»›i của mình. Phần c từ “NhÆ° thị trang nghiêm Æ° nhất thế giá»›i…†trở xuống là hiển bà y vá» phạm vi giá»›i hạn đã trang nghiêm, có hai: Má»™t là dùng sá»± trang nghiêm ba Ä‘á»i mà trang nghiêm má»™t thế giá»›i; hai là dùng má»™t giống nhÆ° nhiá»u Ä‘á»u táºn cùng ba Ä‘á»i, sÆ¡ lược luáºn vá» chÃn loại trang nghiêm quốc Ä‘á»™ Pháºt. Trên đây là sá»± trang nghiêm, xong. Từ đây trở xuống là phần hai cầu ngÆ°á»i quý báu thuá»™c hà ng Bồ- tát trang nghiêm quốc Ä‘á»™ ấy, tức là trú xứ của chúng sinh thanh tịnh, cho nên gá»i là Tịnh Ä‘á»™. Trong văn có ba: a) Tổng quát trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng cầu ngÆ°á»i quý báu đầy khắp nÆ¡i; b) Từ “Thá» chư…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y vá» tÆ°á»›ng trang nghiêm; c) Từ “Ư nhất Pháºt sát thiểu phần…†trở xuống là kết luáºn vá» phạm vi giá»›i hạn đã trang nghiêm. Trong phần riêng biệt có hai: Äầu là trình bà y vá» ngÆ°á»i đức hạnh đầy khắp quốc Ä‘á»™; sau từ “Sung mãn…†trở xuống là hiển bà y vá» tÆ°á»›ng trang nghiêm thà nh tá»±u. Trong phần đầu phân rõ vỠđức của Bồ-tát có hai lá»›p: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» hạnh tu đầy đủ của Bồ-tát; sau từ “Tất tùng…†trở xuống là hiển bà y vỠđức dụng đầy đủ của các Bồ-tát. Trong phần trÆ°á»›c có hai: TrÆ°á»›c là riêng biệt hiển bà y, sau là tổng quát kết luáºn. Trong mục trÆ°á»›c có hai: Äầu là hiển bà y vá» phÆ°á»›c tuệ thù thắng có năng lá»±c thá»±c hà nh; sau từ “Thà nh tá»±u thù đặc…†trở xuống là trình bà y vá» thiện căn tâm chà thá»±c hà nh. Trong mục đầu có hai: Má»™t- PhÆ°á»›c tuệ thà nh tá»±u hai Lợi, trong đó: TrÆ°á»›c nêu ra phÆ°á»›c tuệ thiện căn có năng lá»±c… là thà nh tá»±u Lợi tha; sau tiến sâu và o… là thà nh tá»±u Tá»± lợi. Hai- Từ “Thà nh tá»±u niệm Pháºt…†trở xuống là trình bà y vá» phÆ°á»›c trà sinh ra đức thù thắng, ở trong sáu niệm lược bá»›t không có hai niệm vá» Giá»›i-Thiên, đây là phÆ°á»›c hạnh; từ “Pháp nháºt…†trở xuống là trình bà y vá» trà hạnh, trong đó: Äầu là trà rá»™ng lá»›n chiếu rá»i khắp nÆ¡i; tiếp là hiển bà y vá» trà sâu xa tiến và o huyá»n diệu, nghóa là từ không có gì mà sinh ra giải thÃch hiển bà y vá» tÆ°á»›ng sâu xa, trà dá»±a và o lý phát khởi cho nên sâu xa; sau là trình bà y vá» sinh ra đức, nghóa là từ trà sinh ra tất cả các đức thanh tịnh nhÆ° Lá»±c-Vô úy…, cho nên nói là sinh ra… Trong mục sau là thiện căn tâm chà thá»±c hà nh: 1) Thà nh tá»±u thiện căn, nghóa là thà nh tá»±u chÃnh là thiện của Chân lý gá»i là thù đặc, cấu nhiá»…m nà y không cho nên nói là thanh tịnh, vượt qua dÆ°á»›i gá»i là tối thắng, vượt lên trên gá»i là tăng thượng. 2) Từ “Kiến láºp…†trở xuống là hiển bà y vá» Äại chà thá»±c hà nh: TrÆ°á»›c là nêu ra gốc của hạnh đó là tâm Äại Bồ-Ä‘á»; sau từ “Tịnh ma nghiệp…†trở xuống là năm câu phân rõ vá» năng lá»±c thá»±c hà nh thù thắng, má»™t là hết sạch ma nghiệp, hai là hiểu rõ căn cÆ¡ chúng sinh, ba là chiếu rá»i pháp Không, bốn là rá»i bá» bốn Ä‘iên đảo, năm từ “Diệt vô minh…†trở xuống là kết luáºn, tu các thiện pháp là kết luáºn vá» thiện căn trên đây, đầy đủ Äại nguyện là kết luáºn vá» nguyện tâm Bồ-Ä‘á» trên đây. Mục sau từ “Thà nh tá»±u nhÆ° thị…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» nhiá»u đức, có thể biết. Từ đây trở xuống là trong phần sau trình bà y vỠđức dụng đầy đủ của các Bồ-tát, có ba: Má»™t-Äá»u từ pháp môn sinh ra là tổng quát hiển bà y do đức thù thắng mà thà nh tá»±u; hai-Riêng biệt hiển bà y; ba-Từ “Thà nh tá»±u nhÆ° thị…†trở xuống là kết luáºn. Trong riêng biệt có hai: 1) Äức thuá»™c Tá»± phần; 2) Từ “Tùy thuáºn…†trở xuống là trình bà y vỠđức thuá»™c Thắng tiến. Trong phần má»™t có ba: a) Trình bà y vỠđức dụng của thiện căn; b) Từ “Äắc Bồ-Ä‘á»â€¦â€ trở xuống là trình bà y vỠđức dụng của Äại trÃ; c) Từ “Ư chÆ° Bồ-tát…†trở xuống là trình bà y vỠđức dụng của Tam-muá»™i. Trong phần a thiện căn thù thắng là Äức, thÆ°á»ng thá»±c hiện… là hiển bà y vá» Dụng. Ngay trong phần b là Dụng của Trà có ba: Má»™t là trình bà y vỠđức dụng của trÃ, trÆ°á»›c là nêu ra Thể của trÃ, nghóa là không có si mê tăm tối cho nên là sáng suốt, má»™t thân… là hiển bà y vá» Dụng. Hai từ “Thà nh tá»±u…†trở xuống là đức dụng của Äại trÃ, trÆ°á»›c là trà đức phân biệt pháp giá»›i là Dụng của trÃ. Ba-Từ “Biến du…†trở xuống là đức dụng của trà thanh tịnh, tâm thanh tịnh dạo qua quốc Ä‘á»™ là Thể thanh tịnh của trÃ, nghóa là không có công dụng cho nên nhÆ° hÆ° không; Ä‘á»u có thể phân biệt là diệu dụng rá»™ng lá»›n. Trong phần c là đức dụng của Tam-muá»™i: TrÆ°á»›c là hiển bà y vá» Tam muá»™i đã đạt được, nghóa là Thể-Dụng sâu rá»™ng gá»i là không nghó bà n; sau là là m sáng tá» vá» Dụng thù thắng có ba, má»™t là phÆ°Æ¡ng tiện hÆ°á»›ng đến Dụng của quả, hai là an trú dá»±a và o Dụng rõ rà ng Ä‘Ãch thá»±c, ba là thông hiểu sâu xa vá» Dụng của Vô úy. Trên đây là Tá»± phần, xong. Từ đây trở xuống là phần hai trình bà y vá» tiến và o cảnh giá»›i Pháºt thuá»™c Thắng tiến, trong đó có mÆ°á»i câu phân hai: Má»™t là sáu câu trÆ°á»›c thâu nhiếp đức của cảnh giá»›i Pháºt; hai từ “Tất năng…†trở xuống là bốn câu trình bà y vỠđức của diệu dụng không có nÆ¡i chốn. Trong sáu câu trÆ°á»›c: 1) Giống nhÆ° nhân thiện của Pháºt; 2) Dá»±a theo sở chứng của Pháºt; 3) Duy trì pháp mà Pháºt đã thuyết; 4) Phát huy viên âm của Pháºt; 5) Äạt được biện tà i ngôn ngữ thuyết pháp giống nhÆ° Pháºt; 6) Äạt được Pháºt địa Vô thượng là kết luáºn vỠđạt được phần vị của quả. Trong bốn câu sau là trình bà y vá» diệu dụng: 1) Khắp nÆ¡i quốc Ä‘á»™ vô ngại; 2) Thâu nhiếp các pháp vô nhiá»…m; 3) Dụng rá»™ng rãi của tâm- trÃ; 4) Thuyết pháp xứng vá»›i tháºt. Trong bốn loại nà y, má»™t loại đầu là thân nghiệp, hai loại tiếp là ý nghiệp, má»™t loại sau cuối là ngữ nghiệp, có thể biết. Từ “Thà nh tá»±u…†trở xuống là kết luáºn vỠđức hiển bà y nhiá»u trang nghiêm. Thế giá»›i là hiển bà y vá» ngÆ°á»i quý báu trang nghiêm, bởi vì kinh Pháp Hoa nói: “NÆ°á»›c tên là Äại Bảo Trang Nghiêm, lấy Bồ-tát là m Äại Bảo.†Vì váºy câu nà y tổng quát vá» trang nghiêm. Sau là riêng biệt hiển bà y có sáu câu: 1) NgÆ°á»i thù thắng đầy khắp quốc Ä‘á»™; 2) Tháºt đức thà nh tá»±u trang nghiêm; 3) Xứng vá»›i lý mà an trú; Tiến và đức giúp đỡ lẫn nhau, nghóa là khéo léo tu là tiến thêm đức của mình, huân tu là đức của các Bồ-tát xông Æ°á»›p giúp đỡ lẫn nhau; 5) Äức thanh tịnh vô nhiá»…m, nghóa là không xen tạp Vô minh, lại không nghó đến Thừa khác nhau; 6) Ngừng nhiá»u thuáºn vá»›i đạo. Sau là phần c kết luáºn vá» phạm vi giá»›i hạn đã trang nghiêm, có ba: Má»™t, Dá»±a và o trong má»™t quốc Ä‘á»™, má»™t phần Ãt của Xứ đã có đầy đủ Bồ-tát thuá»™c mÆ°á»i loại của số lá»›n nhÆ° váºy; Hai, TÆ°Æ¡ng tá»± hiển bà y trong má»™t quốc Ä‘á»™ ấy, má»—i má»™t phần Ãt của Xứ còn lại Ä‘á»u có đầy đủ Bồ-tát thuá»™c mÆ°á»i loại của số lá»›n nhÆ° váºy; Ba, Trong má»™t quốc Ä‘á»™ đã có trùng trùng Bồ-tát thuá»™c mÆ°á»i loại của số lá»›n nhiá»u nhÆ° váºy, giống nhÆ° hÆ° không pháp giá»›i…, thế giá»›i cÅ©ng Ä‘á»u đầy đủ Bồ-tát nhÆ° váºy. Từ đây trở xuống là phần ba trình bà y vá» thá» dụng trang nghiêm thanh tịnh, cÅ©ng là pháp đầy đủ trang nghiêm thanh tịnh, trong đó có mÆ°á»i sá»±: 1) HÆ°á»›ng vá» quốc Ä‘á»™ là m cho trang nghiêm thanh tịnh nhÆ° trÆ°á»›c phân rõ; 2) Khiến cho đầy đủ Bồ-tát cÅ©ng nhÆ° trÆ°á»›c; 3) Khiến cho Pháºt xuất hiện; 4) Có pháp của quả đã mong cầu; 5) Có Äại nguyện có thể mong cầu; 6) Thá»±c hà nh pháp giải thoát quan trá»ng; 7) Khiến cho thanh tịnh căn cÆ¡ đã hóa Ä‘á»™; 8) Khiến cho ở thế giá»›i ấy sẽ được thấy Pháºt; 9) Khiến cho Pháºt thÆ°á»ng trú; 10) Chuyển pháp luân Tháºt giáo, bởi vì không phải là Quyá»n giáo cho nên nói là Bất thối chuyển. Trên đây là chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u trang nghiêm, xong. Sau là kết luáºn vá» hồi hÆ°á»›ng đã thà nh tá»±u có năm câu, có thể biết. Phần ba là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế, trong đó có ba: Má»™t, ChÃnh thức hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế; Hai, Phân rõ vá» tiến và o Tháºt thà nh tá»±u lợi Ãch; Ba, Kết luáºn vá» tÆ°á»›ng thà nh tá»±u của hà nh. Trong phần má»™t có sáu câu: 1) Nhắc lại phần trÆ°á»›c phát khởi phần sau. 2) Tâm thanh tịnh… nhá» và o thà nh tá»±u hà nh trÆ°á»›c đây, nghóa là nhá» và o hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây hÆ°á»›ng vá» quả to lá»›n cao nhất, vì váºy là m cho tâm vô cùng thanh tịnh nhÆ° hÆ° không, an ổn vững chắc nhÆ° mặt đất. 3) Từ “Nháºp bất tư…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vá» tiến và o Tháºt, nghóa là bặt dứt không có chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng mà có hồi hÆ°á»›ng gá»i là không nghó bà n. 4) Vui vá»›i quán xét… là giải thÃch hiển bà y vá» nguyên do không có chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng. 5) Vô táºn… nghóa là không có chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng, thà nh tá»±u xứng vá»›i tánh công đức. 6) Bình đẳng thuáºn theo… là trình bà y giải thÃch rõ rà ng vá» nguyên do của vô táºn. Hai từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là trình bà y tiến và o Tháºt, thà nh tá»±u lợi Ãch lìa xa hÆ° vá»ng, có mÆ°á»i cặp: Äầu là má»™t cặp lìa xa vá»ng của chủ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng. Tiếp theo ba cặp nhÆ° không vá»ng giữ lấy Pháºt…, là trình bà y vá» lìa xa vá»ng của thụ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng. Tiếp theo hai cặp nhÆ° không giữ lấy nghiệp…, là trình bà y vá» lìa xa nghiệp quả hồi hÆ°á»›ng, cặp trÆ°á»›c lìa xa nghiệp quả của báo tổng quát, cặp sau lìa xa nghiệp quả của báo riêng biệt. Trên đây là lìa xa vá» có. Tiếp theo má»™t cặp là không hoại…, trình bà y vá» lìa xa không có, bởi vì ngay nÆ¡i Không mà không ngăn ngại tồn tại cho nên không hoại, lại tánh tá»± nhiên ngay nÆ¡i Chân cho nên không cần phải hoại. Tiếp theo má»™t cặp là không giữ lấy có…, trình bà y vá» có-không có xa lìa cả hai, bởi vì không giữ lấy có là loại bá» vá» chấp có, không hủy hoại có là loại bá» vá» chấp không có. Tiếp theo má»™t cặp là sinh tá» không phải là xen tạp…, trình bà y vá» lìa xa tÆ°á»›ng rá»i bá»-hÆ°á»›ng vá», bởi vì pháp lìa xa tÆ°á»›ng sinh tá» cho nên không phải là tạp loạn, cÅ©ng lìa xa tÆ°á»›ng Niết-bà n cho nên không phải là tịch tónh. Nay nói ý văn chỉ nhÆ° váºy, nhÆ°ng Cổ đức có nhiá»u cách giải thÃch. Pháp sÆ° Viá»…n nói: Giải thÃch chung có hai: 1) Dá»±a và o TÆ°á»›ng phá bỠđể giải thÃch, hiểu rõ Thể của sinh tá» là Không, cho nên không phải là tạp loạn; Niết-bà n cÅ©ng nhÆ° váºy, cho nên không phải là tịch tónh. Giải thÃch vá» Dụng sâu xa, hiểu rõ Thể của sinh tá» là Tịch, cho nên không phải là tạp loạn. Vì sao? Bởi vì là Thể gần thì nói là Không, là Thể sâu xa thì nói là Bất Không NhÆ° Lai Tạng, là Äại bát Niết-bà n có thể kiến láºp vá» nghóa Äại, diệu dụng phát sinh rất nhiá»u, không có gì không thá»±c hiện, cho nên không phải là tịch tónh. NhÆ°ng dá»±a và o nghóa sau, hai loại nà y là cảnh giá»›i của Pháºt-đạo thá»±c hà nh của Pháºt, cho nên gá»i là cảnh giá»›i đạo; sinh tá» và Niết-bà n là pháp không có tÆ°á»›ng nhất định, cho nên nói là không có pháp. Các Thánh cùng dá»±a và o, cho nên gá»i là cùng nÆ°Æ¡ng tá»±a. Pháp sÆ° Diá»…n nói: Bởi vì duyên dá»±a và o tháºt sinh tá» cho nên không phải là tạp loạn, bởi vì tháºt thuáºn theo duyên Niết-bà n cho nên không phải là tịch tónh. Pháp sÆ° Biện nói: Cảnh giá»›i đạo của NhÆ° Lai thì cảnh nà y không phải là có-không phải là không có, Chân nhÆ° là nÆ¡i thá»±c hà nh chứng trà của Pháºt cho nên nói là cảnh đạo. Không phải là nÆ¡i khác là m-không có pháp cùng nÆ°Æ¡ng tá»±a, vốn là Chân nhÆ° của tá»± tâm cho nên không phải là nÆ¡i khác là m, chỉ riêng Pháºt trà dá»±a và o cho nên không có pháp cùng nÆ°Æ¡ng tá»±a. Nay lại giải thÃch vá» cặp thứ mÆ°á»i nà y trình bà y lìa xa tÆ°á»›ng của quả và hạnh hồi hÆ°á»›ng, nghóa là có năng lá»±c hÆ°á»›ng đến đạo của cảnh Pháºt, đạo nà y vô tánh tức là Không, cho nên không phải là nÆ¡i khác là m, ngầm hÆ°á»›ng đến quả Pháºt giống nhÆ° tánh hải, không có trà chủ Ä‘á»™ng dá»±a và o và lý thụ Ä‘á»™ng dá»±a và o, cùng chung nÆ¡i chốn mà nÆ°Æ¡ng tá»±a cho nên nói là không có pháp cùng nÆ°Æ¡ng tá»±a. Lại bặt dứt tÆ°á»›ng của nhân cho nên đạo không phải là nÆ¡i khác là m, lìa xa tÆ°á»›ng của quả cho nên không có pháp cùng nÆ°Æ¡ng tá»±a. Ba là trình bà y kết luáºn vá» thà nh tá»±u của hạnh, trong đó có hai: TrÆ°á»›c là kết luáºn vá» tu táºp tiến và o thà nh tá»±u hạnh trên đây, sau từ “Ly chư…†trở xuống là kết luáºn vá» tÆ°á»›ng thà nh tá»±u lợi Ãch của hạnh trên đây, có thể biết. Trong phần bốn là dá»±a và o thiện căn vô táºn đã đạt được trÆ°á»›c đây tiếp tục Ä‘em hồi hÆ°á»›ng, có ba: 1) Hiển bà y vá» thiện căn vô táºn đã đạt được; 2) Từ “Dó nhÆ° thị đẳng…†trở xuống là chÃnh thức Ä‘em hồi hÆ°á»›ng; Từ “Nhãn chung bất kiến…†trở xuống là trình bà y vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch ấy. Trong phần má»™t có mÆ°á»i câu: Câu đầu là tổng quát, nhá» và o hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây mà đạt được thiện căn vô táºn nà y. Từ “ThÆ°á»ng niệm…†trở xuống là chÃn câu riêng biệt phân rõ: 1) Nhá» và o ý niệm há»c theo chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i hồi hÆ°á»›ng trang nghiêm quốc Ä‘á»™ trÆ°á»›c đây, cho nên phát sinh thiện căn vô táºn; 2) Nhá» và o nguyện cầu ngÆ°á»i quý báu trang nghiêm quốc Ä‘á»™ phát sinh thiện căn vô táºn trÆ°á»›c đây, cho nên nói là độ nhiá»u Bồ-tát; 3) Nhá» và o trang nghiêm quốc Ä‘á»™ khiến cho các quốc Ä‘á»™ thanh tịnh trÆ°á»›c đây mà sinh ra thiện căn; 4) Nhá» và o hồi hÆ°á»›ng cầu chúng sinh thanh tịnh trÆ°á»›c đây mà sinh ra thiện căn; 5) Nhá» và o tùy thuáºn pháp giá»›i trong hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế trÆ°á»›c đây mà đạt được thiện căn; 6) Nhá» và o tâm thanh tịnh nhÆ° hÆ° không-bất Ä‘á»™ng nhÆ° mặt đất… trÆ°á»›c đây mà đạt được thiện căn; 7) Nhá» và o hiểu rõ cảnh giá»›i đạo của NhÆ° Lai không phải là nÆ¡i khác là m… trÆ°á»›c đây mà đạt được thiện căn; 8) Nhá» và o không hÆ° vá»ng chá»n lấy… thà nh tá»±u nghiệp thanh tịnh của Bồ-tát trÆ°á»›c đây mà đạt được thiện căn; 9) Tổng quát kết luáºn, nhá» và o các hạnh nhÆ° trang nghiêm quốc độ… trÆ°á»›c đây Ä‘á»u nối thông vá»›i ba Ä‘á»i mà đạt được thiện căn. Từ đây trở xuống là trong phần hai chÃnh thức dùng thiện căn trÆ°á»›c đây tiếp tục hồi hÆ°á»›ng: TrÆ°á»›c là tổng quát nêu ra năng lá»±c của hồi hÆ°á»›ng, bởi vì dùng thiện căn trÆ°á»›c đây để hồi hÆ°á»›ng cao nhất, cho nên có thể xứng vá»›i tánh Ä‘á»™ thoát chúng sinh. Sau là riêng biệt hiển bà y có mÆ°á»i câu: 1) Bởi vì hóa Ä‘á»™ cho nên tiến và o chúng sinh giá»›i, biết Thể là Không cho nên không thấy chúng sinh, hồi hÆ°á»›ng cầu đức không có chÆ°á»›ng ngại nà y cho nên gá»i là hồi hÆ°á»›ng; 2) Không có thá» mạng; 3) Không có Ngã tá»± tại; 4) Không có phÆ°á»›c của ngÆ°á»i, Già -la xÆ°a kia dịch nghóa là NgÆ°á»i, nay tên gá»i chÃnh xác dịch là Số Thủ Thú, bởi vì thÆ°á»ng xuyên chá»n lấy các nẽo mà thá» sinh. Bốn câu trên đây dá»±a theo Sinh Không, dÆ°á»›i đây là dá»±a theo Pháp Không. 5) Bởi vì pháp không có đúng-sai cho nên lìa xa giáºn dữ tranh cãi; 6) Duyên sinh không có tháºt; 7) Lý tháºt không đắm trÆ°á»›c; 8) Biết rõ vá» Thể của quốc Ä‘á»™ chân tháºt cho nên không có cấu nhiá»…m; 9) Hiểu rõ vá» hà nh thuáºn theo duyên cho nên không kiên cố; 10) Thông hiểu vá» cảnh chỉ do tâm cho nên trống rá»—ng không có. Từ đây trở xuống là trong phần ba phân rõ vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch, có ba: Thấy lợi Ãch của lý, trong đó có chÃn câu, năm câu đầu trình bà y vá» lìa xa tÆ°á»›ng, sau từ “Ư NhÆ° Lai…†trở xuống là bốn câu vỠđạt được Tháºt. Từ “Thá» Bồ-tát…†trở xuống là trình bà y vá» thà nh tá»±u lợi Ãch của đức, trong đó trÆ°á»›c là thâu nhiếp quả Pháºt, giữa là có đủ nhân Pháºt, sau là thâu nhiếp chúng sinh. 3) Từ “Bỉ Bồ-tát…†trở xuống là lợi Ãch của diệu dụng, trong đó Bảo Tạng là Thể của Dụng, tiếp là trang nghiêm quốc Ä‘á»™, sau là thâu nhiếp chúng sinh hiển bà y vá» TÆ°á»›ng của Dụng. Trên đây là đoạn thứ tÆ°, xong. Từ đây trở xuống là phần năm trình bà y nhá» và o hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây mà thà nh tá»±u đức của hạnh, nhá» và o uy lá»±c là dá»±a và o phần trÆ°á»›c phát khởi phần sau, có mÆ°á»i câu: 1) Hạnh thù thắng không gì sánh bằng; 2) Hạnh kiên cố không gì hủy hoại; 3) Uy lá»±c cao vá»i phá dẹp quân ma; 4) Thà nh tá»±u đức không lui sụt; 5) Äầy đủ hạn kỳ yêu cầu vốn có; 6) Tâm rá»™ng lá»›n; 7) Dụng nhanh chóng; 8) Trà sâu xa; 9) Trà rá»™ng rãi; 10) Lá»±c của tâm Bồ-Ä‘á» xứng vá»›i pháp giá»›i. Trên đây là riêng biệt giải thÃch, xong. Sau là phần ba kết luáºn vá» tên gá»i, có thể biết. Trên đây là hạnh của phần vị, xong. Từ đây trở xuống là phần thứ hai trình bà y vá» quả của phần vị nà y. Äạt được phần vị nà y do đó lại đạt được quả nà y, có ba: TrÆ°á»›c là nêu rõ vá» số, tiếp là đưa ra giải thÃch, sau là kết luáºn. Trong giải thÃch, trong mÆ°á»i loại Ä‘á»u trÆ°á»›c là nêu ra tên gá»i của Tạng, sau là giải thÃch vá» nghóa của Tạng: 1) Thấy Pháºt Tạng; 2) Pháp; Niệm; 4) Tuệ; 5) Nghóa; 6) Nguyện; 7) Äức; 8) TrÃ; 9) Biện; 10) Quả. Lại trong mÆ°á»i loại nà y, sáu loại trÆ°á»›c là hà nh vá» Tá»± lợi, má»™t loại là thấy Pháºt, năm loại là biết pháp. Trong năm loại: 1) Biết vá» lý pháp; 2) Nghe vá» trì giáo; 3) Hiểu rõ văn giáo; 4) Lónh ngá»™ ý nghóa; 5) Chứng được pháp tháºt, cÅ©ng là Văn- TÆ°-Tu chứng. Tiếp là ba hạnh vá» Lợi tha: 1) Dùng thân công đức để ứng hiện; Dùng ý nghiệp để hiểu rõ; 3) Dùng ngữ nghiệp để biện giải thuyết giảng. Sau cuối là má»™t loại thâu nhiếp quả thà nh tá»±u của hạnh, nghóa là nhá» và o lá»±c hồi hÆ°á»›ng nà y khiến cho hạnh Bồ-tát mau chóng được viên mãn, cho nên tiếp nháºn phần vị mà được thà nh Pháºt. Sau từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là kết luáºn. Trong phần thứ hai là kệ tụng tổng trì, có 25 kệ phân năm: Má»™t kệ tụng vá» Thể của hà nh trong sám hối lá»—i lầm… trÆ°á»›c đây, chỉ tụng vỠđức của hạnh tùy há»·. Từ “Tam thế…†trở xuống có chÃn kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng Bồ- Ä‘á» và chúng sinh trÆ°á»›c đây, trong đó có ba: Má»™t, Bốn kệ tụng vá» trang nghiêm quốc Ä‘á»™ chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i trÆ°á»›c đây, má»™t là há»c theo Pháºt trang nghiêm, hai là thâu nhiếp pháp trang nghiêm, ba là hiển bà y vỠđã trang nghiêm, bốn là kết luáºn giống nhÆ° Pháºt trang nghiêm. Hai, Từ “Bỉ chân Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là bốn tụng vá» Bồ-tát là ngÆ°á»i quý báu trang nghiêm cho quốc Ä‘á»™ trÆ°á»›c đây, trong đó má»™t kệ đầu tụng vá» sinh trong pháp môn trÆ°á»›c đây, má»™t kệ tiếp tụng vá» nghiệp thù thắng có đủ thân-khẩu, hai kệ sau ca ngợi vỠđức thù thắng, cÅ©ng là ý nghiệp thù thắng. ChÆ°a há» tưởng niệm… là thuần tịnh không xen tạp… ở văn trên. Ba, Má»™t kệ tụng vá» thá» dụng thanh tịnh trÆ°á»›c đây, cÅ©ng là pháp đầy đủ thanh tịnh, khiến cho chúng sinh thà nh Pháºt đầy đủ Pháºt pháp, cho nên gá»i là Pháºt Ä‘á»™. Từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng…†trở xuống có hai kệ, vượt lên trên tụng vá» phần thứ năm kết luáºn đức đã thà nh tá»±u trÆ°á»›c đây, trong đó: Hai câu đầu tụng vá» uy lá»±c nhiếp phục chúng ma trÆ°á»›c đây, câu tiếp tụng vá» tất cả thế gian vốn không có thể hủy hoại trÆ°á»›c đây, câu tiếp là quyết định tu… tụng vá» hạnh không gì sánh bằng trÆ°á»›c đây, câu tiếp là thà nh tá»±u đầy đủ Äại nguyện trÆ°á»›c đây, câu tiếp là hồi hÆ°á»›ng công đức… tụng vá» thà nh tá»±u công đức bất thối trÆ°á»›c đây, hai câu tiếp gồm chung tụng vá» báo rá»™ng lá»›n-đức sâu xa đã thà nh tá»±u. Từ “Thiện năng quán…†trở xuống có năm kệ tụng vá» phần thứ ba hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế trÆ°á»›c đây, trong đó: Má»™t kệ đầu tụng vá» chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế bao gồm tụng vá» không vá»ng giữ lấy nghiệp báo trong phần thà nh tá»±u lợi Ãch trÆ°á»›c đây. Bốn kệ còn lại Ä‘á»u tụng vá» thà nh tá»±u lợi Ãch. Tiếp hai câu trình bà y vá» có-không có của vô sắc-tâm, tức là tụng vỠý nghiệp không vÆ°á»›ng mắc và quả báo trÆ°á»›c đây. Tiếp hai câu tụng vá» không giữ lấy hữu vi và vô vi trÆ°á»›c đây. Tiếp má»™t kệ tụng vá» nhân quả không hủy hoại, không giữ lấy có-không có… trÆ°á»›c đây. Từ “Nhất thiết chúng sinh…†trở xuống là má»™t kệ ba câu tụng vá» sinh tá» không phải là tạp loạn trÆ°á»›c đây. Má»™t câu sau cuối vá» quốc Ä‘á»™ Pháºt cÅ©ng nhÆ° váºy, là cÅ©ng có thể tụng vá» Niết-bà n không phải là tịch tónh trÆ°á»›c đây, tÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i pháp thế gian trống rá»—ng nhÆ° nhau, cho nên nói là cÅ©ng nhÆ° váºy. Từ “Bồ-tát nhÆ° thị tri…†trở xuống có tám kệ, tụng vá» phần thứ tÆ° dá»±a và o thiện căn phát sinh trÆ°á»›c đây lại Ä‘em hồi hÆ°á»›ng trên đây, trong đó: Äầu là má»™t kệ tụng vá» mÆ°á»i loại thiện căn vô táºn đã đạt được trÆ°á»›c đây. Tiếp theo hai kệ tụng vá» nhá» và o thiện căn trÆ°á»›c đây chÃnh thức thà nh tá»±u mÆ°á»i loại hồi hÆ°á»›ng trên đây. Tiếp theo năm kệ tụng vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch của hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây, trong đó hai kệ đầu là vá»ng thấy đã diệt, rá»i bá»â€¦ là mắt hoà n toà n không thấy không là m thanh tịnh quốc Ä‘á»™ Pháºt… trÆ°á»›c đây; ba kệ sau tụng vá» không thấy tÆ°á»›ng khác nhau của chúng sinh trÆ°á»›c đây, nghóa là chúng sinh xứng vá»›i tánh lìa có-không có… không khác nhau. Hồi HÆ°á»›ng thứ năm xong. ï‚¢ HOA NGHIÊM KINH THÃM HUYỀN Kà <å·>QUYỂN 8</å·> * Thứ sáu là Tùy Thuáºn Nhất Thiết Kiên Cố Thiện Căn Hồi HÆ°á»›ng. Ở trong trÆ°á»ng hà ng cÅ©ng có hai, đó là hạnh của phần vị và quả của phần vị. Trong hạnh của phần vị có ba, đó là nêu ra-giải thÃch và kết luáºn. Trong thÃch có ba: Má»™t, Thân là chá»— dá»±a của hạnh; Hai, Từ “Ly chÆ° nghiệp chÆ°á»›ng…†trở xuống là trình bà y dá»±a và o thân khởi hạnh; Ba, Từ “Ma-ha-tát nhược năng dó thá» thiện căn hồi hÆ°á»›ng…†trở xuống là phân rõ vá» hạnh đã thà nh tá»±u lợi Ãch. Phần má»™t, thân là chá»— dá»±a của hạnh, là dá»±a và o thân của Chuyển Luân Thánh VÆ°Æ¡ng mà khởi hạnh bố thÃ, có bốn ý: 1) Tại gia là phần vị có thể bố thÃ; 2) Có bảy báu có thể bố thÃ; 3) Trình bà y vá» khó bố thà mà có thể bố thÃ; 4) Nhiếp hóa không dám trái lịnh. Trong văn có hai: TrÆ°á»›c là hiển bà y vỠđức thống lãnh thâu nhiếp tá»± tại của vua; sau từ “Thá» Ma-ha-tát…†trở xuống là phân rõ vỠđức thuá»™c Chánh báo rất tuyệt vá»i của vua. Trong phần trÆ°á»›c Luân VÆ°Æ¡ng thà nh tá»±u bảy báu, nghóa sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra ba môn: Má»™t, Hiển bà y vá» tên gá»i, văn sau nói: 1) Vòng và ng quý báu tên gá»i Thắng Tá»± Tại; 2) Voi quý báu tên gá»i Thanh SÆ¡n; 3) Ngá»±a tÃa quý báu tên gá»i DÅ©ng Táºt Phong; 4) Ngá»c thần quý báu tên gá»i Quang Tạng Bảo Vân; 5) Quan chủ quản kho tạng quý báu tên gá»i Äại Tà i; 6) Ngá»c nữ quý báu tên gá»i Tịnh Diệu Äức; 7) Quan chủ quản binh lÃnh quý báu tên gá»i Ly Cấu Nhãn. Có được bảy loại quý báu nà y là m Chuyển Luân Thánh VÆ°Æ¡ng ở Diêm-phù-Ä‘á». Hai, Phân rõ vá» tÆ°á»›ng: 1) Phân rõ vá» vòng và ng quý báu, theo kinh Niết Bà n: “Vua Äảnh Sinh và o ngà y 15, ở tại lầu cao tắm gá»™i thá» trai xong, láºp tức ở phÆ°Æ¡ng Äông xuất hiện vòng xe và ng, đầy đủ ổ trục ngà n tia, không phải là do công thợ là m ra, liá»n nghó rằng mình sẽ thá» xem. Dùng tay trái nâng vòng xe và ng nà y lên, tay phải bÆ°ng lÆ° hÆ°Æ¡ng, đầu gối bên phải quỳ sát đất mà phát ra lá»i nguyện: Nếu là vòng xe quý báu ứng hiện không hÆ° giả, thì giống nhÆ° Chuyển Luân Thánh VÆ°Æ¡ng quá khứ mà đi hà nh đạo. Phát ra lá»i thá» nà y rồi, vòng và ng quý báu nà y bay vút lên hÆ° không đến khắp bốn thiên hạ rồi trở vá» nằm trong tay trái của Luân VÆ°Æ¡ng.†Theo luáºn Câu Xá: “Chỉ riêng cõi Diêm-phù-Ä‘á» có Luân VÆ°Æ¡ng xuất hiện. Bởi vì phÆ°á»›c lá»±c cho nên là m đất trong cung Äế ThÃch nóng lên, Äế ThÃch liá»n biết có Luân VÆ°Æ¡ng xuất thế, phái 500 Dạ-xoa canh giữ cá»a cung mang xuống cho Luân VÆ°Æ¡ng má»™t vòng xe quý báu. Bởi vì có được vòng xe quý báu, cho nên gá»i là Luân VÆ°Æ¡ng.†Lại có luáºn Tiểu Thừa nói: “Luân VÆ°Æ¡ng chÆ°a xuất hiện thì những váºt quý báu nhÆ° vòng xe quý báu… nà y ở trong núi Thiết Vi, được các Äại lá»±c quá»· thần giữ gìn bảo vệ, Luân VÆ°Æ¡ng vừa xuất hiện thì Ä‘Æ°a đến chá»— vua, vì váºy trÆ°á»›c phải có trú xứ.†Nếu theo kinh nà y, thì văn trên nói và nhÆ° Chuyển Luân VÆ°Æ¡ng thà nh tá»±u bảy váºt quý báu thù thắng, mà những váºt quý báu ấy không há» có nÆ¡i đến, biết rõ chỉ do nghiệp lá»±c mà khởi lên chứ không có từ nÆ¡i khác đến. NhÆ°ng vòng xe nà y có bốn loại: 1) Vòng xe bằng sắt 250 tia; 2) Vòng xe bằng đồng có 500 tia; 3) Vòng xe bằng bạc có 750 tia; Vòng xe bằng và ng có 1000 tia. Kinh Bồ Tát Bổn Hạnh nói: “Vòng xe có ngà n tia, ngang dá»c 40 dặm, chu vi 250 dặm, lúc Luân VÆ°Æ¡ng sắp Ä‘i thì vòng xe ở phÃa trÆ°á»›c dẫn Ä‘Æ°á»ng, ngÆ°á»i không phục tùng thì vòng xe và ng tá»± nhiên xoay tròn ở trên đầu, tá»± nhiên là m cho hà ng phục, không cần đến binh khÃ.†Voi quý báu, bảy ngà chấm đất, sáu chá»— nổi lên tròn đầy nhÆ° hoa sen trắng, Ä‘i nhanh nhÆ° gió, Luân VÆ°Æ¡ng cỡi trên mình, trong má»™t niệm Ä‘i khắp bốn thiên hạ. Ngá»±a quý báu mà u Ä‘en pha hồng, bá»m và đuôi mà u và ng ròng, Ä‘i không nhảy chồm nhanh chóng hÆ¡n gió, đến phÆ°Æ¡ng xa không mệt má»i, ngÆ°á»i cỡi an là nh vui vẻ, Ä‘i khắp bốn phÆ°Æ¡ng không sai ý ngÆ°á»i chủ, trong má»™t niệm Ä‘i khắp bốn thiên hạ. Ngá»c thần quý báu, theo kinh Niết Bà n nói: “Ở trong cung vua tá»± nhiên có ngá»c Ma-ni, lá»›n bằng mắt ngÆ°á»i, có thể ở trong đêm tối chiếu rá»i má»™t Do-tuần. Nhá» và o lá»±c của ngá»c nà y, nếu trá»i tuôn mÆ°a hạt lá»›n bằng trục xe, thì có thể là m tán che phủ má»™t Do-tuần, ngăn hạt mÆ°a lá»›n nà y không để cho rÆ¡i đến ngá»c nà y được.†Theo kinh Quán Pháºt Tam Muá»™i: “Ngá»c thần ấy là tim của chim cánh và ng.†Theo Trà Luáºn: “Ngá»c thần ấy là xá lợi của Pháºt, sau và o thá»i mạt pháp biến là m ngá»c Ma-ni.†Lại theo kinh Hiá»n Ngu: “Có ba phẩm: Phẩm Thượng thì đặt trên đầu trụ cao, nhà vua đốt hÆ°Æ¡ng cầu thỉnh, tùy theo ý nhà vua mà mÆ°a xuống các loại tiá»n của châu báu-đồ ăn thức uống… khắp 80 Do-tuần; phẩm Trung thì mÆ°a khắp 40 Do-tuần; phẩm Hạ thì mÆ°a khắp 20 Do- tuần, ngá»c thần ấy luôn luôn sáng chói ngăn che trá»i mÆ°a cÅ©ng nhÆ° váºy.†Lại trong kinh Bồ Tát Bổn Hạnh: “Ngá»c thần quý báu đêm ngà y thÆ°á»ng chiếu sáng 1600 dặm.†Lại theo Tam tạng Chân Äế nói: “Ngá»c châu NhÆ° ý có ba loại: 1) Ngá»c châu NhÆ° ý có thể tùy theo ý ngÆ°á»i mà thuáºn theo tâm đã mong muốn. 2) Ngá»c châu Thanh thủy là m cho nÆ°á»›c đục trở thà nh trong. 3) Ngá»c châu Thổ kim tá»± có ba phẩm: a) Phẩm Hạ Ä‘Æ°a và o má»™t lượng và ng thì nhả ra gấp ngà n lần; b) Phẩm Trung Ä‘Æ°a và o má»™t lượng và ng thì nhả ra gấp vạn lần; c) Phẩm Thượng Ä‘Æ°a và o má»™t lượng và ng thì nhả ra gấp vô lượng lần.†Quan chủ quản kho tạng quý báu, theo Câu Xá luáºn: “Quan chủ quản kho tạng quý báu nà y có được lá»±c của nhãn căn, có thể nhìn thấy tất cả kho tạng ẩn kÃn trong lòng đất, Ä‘Æ°a tay và o biển thì váºt báu hiện ra theo năm ngón tay.†Lại kinh Bồ Tát Bổn Hạnh: “Quan chủ quản kho tạng quý báu, lúc ý nhà vua cần đến và ng bạc bảy báu-áo quần chăn mà n-đồ ăn thức uống thì mở hai tay mình ra, tất cả tà i sản bảy báu-các thứ cần dùng tùy ý mong muốn, từ trong tay Ä‘Æ°a ra mà không có cùng táºn. Quan chủ quản binh lÃnh quý báu, nÆ¡i nà o chÆ°a quy phục thì láºp tức suy nghó là m cho yên ổn, không có nÆ¡i nà o không quy phục. Lại kinh Bồ Tát Bổn Hạnh: “Quan chủ quản binh lÃnh quý báu, lúc ý nhà vua muốn có được trăm ngà n vạn binh lÃnh, thì tất cả tá»± nhiên mà đến.†Ngá»c nữ quý báu, thân không cao không thấp-không Ä‘en không trắng, các lá»— chân lông phát ra mùi thÆ¡m chiên Ä‘Ã n, ánh mắt nhìn xa má»™t Do-tuần, tai nghe-mÅ©i ngá»i cÅ©ng nhÆ° váºy, lưỡi che kÃn mặt, Ä‘Æ°a tay chạm và o áo nhà vua thì biết rõ thân nhà vua an lạc hay là bệnh táºt, cÅ©ng biết rõ tâm nhà vua. Ngá»c nữ quý báu nà y hóa sinh từ hoa sen. Lại theo kinh Bồ Tát Bổn Hạnh: “Ngá»c nữ thÆ¡m ngát thanh khiết nhÆ° hoa Ưu-Ä‘Ã m, lúc ý nhà vua muốn được mát mẻ thì thân tá»± nhiên mát lạnh, lúc nhà vua muốn được ấm áp thì thân tá»± nhiên ấm áp, âm thanh nhÆ° âm thanh cõi Phạm, thÆ°á»ng là m cho nhà vua vui vẻ.†Ba, Các môn có năm lá»›p: Dá»±a theo báo thô thiển, nghóa là có váºt báu ấy có thể ngăn mÆ°a trong 40 dặm…, là bảy váºt báu tÆ°Æ¡ng tá»±, nhÆ° kinh Tát-già -ni nói v..v… Dá»±a theo báo vi tế, nghóa là Tháºt báo của Kim Luân VÆ°Æ¡ng, bảy váºt quý báu nhÆ° trÆ°á»›c phân rõ. Dá»±a theo hà nh duyên, nghóa là đồ váºt của Bồ-tát nhÆ° bảy báu… của Luân VÆ°Æ¡ng, Ä‘á»u là do nghiệp thanh tịnh của Bồ-tát mà phát khởi, có thể sá» dụng cho sá»± tu hà nh của Bồ-tát. ChÃnh xác có năm nghóa: a) Khiến cho Bồ tát không sinh tâm ái nhiá»…m; b) Khiến cho thà nh tá»±u công hạnh bố thÃ; c) Thá»a mãn ý ngÆ°á»i cầu xin; d) Khiến cho ngÆ°á»i cầu xin phát tâm tu hà nh; e) Có thể giúp cho sá»± giáo hóa chúng sinh. Trà Luáºn quyển thứ 12 nói: “Váºt báu có ba loại: 1) Váºt báu trong loà i ngÆ°á»i có thể mÆ°a xuống đồ váºt, nhÆ° váºt báu của Luân VÆ°Æ¡ng…; 2) Váºt báu của cõi trá»i có thể hiểu rõ lá»i nói sai bảo…; 3) Váºt báu của Bồ- tát có thể thuyết pháp giáo hóa chúng sinh…†Dá»±a theo báo sâu xa, nghóa là nhÆ° Viên giáo từ Thế giá»›i tánh… trở lên có vạn ngÆ°á»i con, từ Luân VÆ°Æ¡ng trở Ä‘i vốn có váºt báu… nhÆ° lÆ°á»›i báu sáng ngá»i, Chuyển Luân Thánh VÆ°Æ¡ng có ngá»c Pha-lê ÄÃnh Quang soi chiếu trần số thế giá»›i hải của mÆ°á»i cõi Pháºt, nhá» và o thiện căn của má»™t hằng hà sa Kim Chuyển Luân VÆ°Æ¡ng mà phát sinh nhÆ° váºy… Dá»±a theo đức của hà nh, nhÆ° văn sau kinh nói: Ba-la-máºt là vòng xe và ng, các thần thông là voi quý báu, thần túc là ngá»±a quý báu, tịnh tuệ vô thượng và diệu hạnh thù thắng là ngá»c nữ quý báu, tứ nhiếp phÆ°Æ¡ng tiện là quan chủ quản kho tạng quý báu, Vô thượng Chuyển Luân VÆ°Æ¡ng là quan chủ quản binh lÃnh quý báu. Nay trong văn nà y dá»±a và o ba môn sau mà nói, bởi vì ở trong pháp giá»›i vô táºn thà nh tá»±u vô biên hạnh hải của Phổ Hiá»n. Sau từ “Thá» Ma-ha-tát…†trở xuống là trình bà y vá» Chánh báo rất tuyệt vá»i của vua. Na-la-diên, Trung Hoa nói là Kiên Lao Lá»±c. Theo luáºn Câu Xá thì có thể duy trì tầng Phong luân của má»™t Äại thiên giá»›i, là hạn lượng của Na-la-diên. Theo kinh Niết Bà n thì so sánh hạn lượng có thể biết. Trong phần hai là dá»±a và o thân khởi hạnh, có ba: 1) SÆ¡ lược nêu ra sá»± của hạnh; 2) Từ “Ma-ha-tát nhÆ° thị chÆ° thiện căn hồi hÆ°á»›ng dó tác nhÆ° thị niệm…†trở xuống là mở rá»™ng hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của hạnh; 3) Từ “Ma-ha-tát dó thá» thiện căn hồi hÆ°á»›ng thá»i…†trở xuống là hạnh rất phù hợp vá»›i Chân. Hai phần trÆ°á»›c tức là hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á» và chúng sinh, má»™t phần sau tức là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế. Lại hai phần trÆ°á»›c là hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n, má»™t phần sau là hồi hÆ°á»›ng rất sâu xa. Trong phần má»™t có ba: SÆ¡ lược nêu ra 70 sá»± vá» váºt đã bố thÃ, từ đồ ăn thức uống đến giÆ°á»ng ghế là 10, từ trú xứ đến tán che là 20, từ cá» phÆ°á»›n đến mắt là 30, từ tai đến thịt là 40, từ tim đến móng là 50, từ vì pháp lao và o lá»a đến dùng thân che chở Äức Pháºt là 60, từ dùng thân bố thà tất cả đến thảy Ä‘á»u có thể rá»i bá» là 7 0. Trong đó có ná»™i thÃ-ngoại thà và ná»™i ngoại thÃ. Lại có tà i-pháp và vô úy thÃ, thế mạng cứu giết hại là Vô úy thÃ. Ngăn chặn giết hại có hai loại: HÆ°á»›ng vá» thụ Ä‘á»™ng giết hại là Vô úy thÃ, hÆ°á»›ng vá» chủ Ä‘á»™ng giết hại khiến cho giữ năm giá»›i… là Pháp thÃ, truyá»n bá danh hiệu Pháºt khắp nÆ¡i cÅ©ng là Pháp thÃ. Lại giải thÃch, những hạnh nà y đã Ä‘á»u là pháp môn, cho nên cùng bao gồm ba loại thÃ. Lại những hạnh nà y Ä‘á»u là hạnh tá»± tại vô ngại thuá»™c vá» môn Äại duyên khởi pháp giá»›i vô táºn của Phổ Hiá»n, dùng những hạnh nà y hoặc là trong hay ngoà i, hữu tình hay phi tình, chúng sinh và pháp môn Ä‘á»u Ä‘em bố thà cho má»™t chúng sinh. NhÆ° má»™t chúng sinh, tất cả chúng sinh cÅ©ng nhÆ° váºy. Bố thà cho tất cả chúng sinh ở má»™t vi trần xứ-má»™t thế giá»›i, tất cả trần xứ cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy. NhÆ° pháp giá»›i hÆ° không của má»™t thế giá»›i…, tất cả thế giá»›i- xứ cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy, nhanh chóng thà nh tá»±u Äại thÃ. Thá»±c hà nh hạnh bố thà nà y đối vá»›i má»™t sát-na đã khắp nÆ¡i thế giá»›i pháp giá»›i nhÆ° váºy, niệm niệm nhÆ° váºy táºn cùng thá»i gian trÆ°á»›c sau, tất cả các kiếp, tất cả sát-na cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy. Äây là má»™t Bồ-tát dùng thân khắp nÆ¡i pháp giá»›i, khởi lên đầy đủ Äại thà vô biên nhÆ° váºy, vẫn có môn thuần-tạp khác nhau. Nếu dá»±a theo môn thuần dùng mắt để bố thÃ, thì thấy tất cả nÆ¡i chốn-tất cả thá»i gian, tất cả đồ váºt-tất cả ruá»™ng phÆ°á»›c nhÆ° trÆ°á»›c đây chỉ là bố thà mắt, hoà n toà n không thấy những môn khác. Nguyên có thế nà o? Bởi vì những môn khác không quán xét nhÆ° hÆ° không. Ngay má»™t môn nà y khắp nÆ¡i pháp giá»›i cho nên không thấy thá»i gian bắt đầu bố thà mắt, cÅ©ng không thấy thá»i gian cuối cùng bố thà mắt, bởi vì không có bắt đầu và kết thúc, môn khác cÅ©ng nhÆ° váºy, tùy theo thuần-tạp thảy Ä‘á»u không giống nhau, có thể dá»±a theo suy nghó. Từ “Nhược chÆ° chúng sinh…†trở xuống là trình bà y vá» thà nh tá»±u bố thà đối vá»›i ruá»™ng phÆ°á»›c. Từ “Tác nhÆ° thị niệm…†trở xuống là trong phần hiển bà y vá» bố thà bằng việc là m, có tám câu. Có ngÆ°á»i giải thÃch rằng: Phần nà y thâu nhiếp chá»n lấy quả Pháºt, ba tâm kiên cố là hồi hÆ°á»›ng Bồ-Ä‘á», nay nói văn nà y giống nhÆ° Bồ-tát thâu nhiếp chá»n lấy, xứng vá»›i y-chánh của pháp giá»›i. Ở trong môn thiện căn kiên cố nà y, khiến cho đầy đủ duyên của hạnh thù thắng, lại có thể thà nh tá»±u hạnh xứng vá»›i pháp giá»›i. NgÆ°á»i thù thắng là ngÆ°á»i ở trung tâm đất nÆ°á»›c, quyến thuá»™c là quyến thuá»™c của mình, văn còn lại có thể thấy. Trong phần hai là mở rá»™ng hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của hạnh, có hai: Riêng biệt hiển bà y hÆ°á»›ng vá» hạnh Äại thà thuá»™c 70 môn trÆ°á»›c đây, riêng biệt trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng; b) Từ “Thá» Ma-ha-tát dó nhÆ° thị đẳng…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» hồi hÆ°á»›ng rất hoan há»· bằng việc là m. Trong phần a là 70 môn có tách ra-có hợp lại, đến văn sẽ phân rõ. Trong 10 loại thứ nhất. Bố thà thức ăn, có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» tâm tá»± bố thà lìa xa lá»—i lầm; sau từ “Dó thá» tuệ thÃ…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vá» dùng thiện căn bố thà thức ăn nà y để hồi hÆ°á»›ng chúng sinh. NhÆ°ng dùng thức ăn thuá»™c pháp, theo kinh A Hà m: “Thức ăn xuất thế gian có năm loại: 1) Thiá»n duyệt thá»±c; 2) Nguyện thá»±c; 3) Niệm thá»±c; 4) Giải thoát thá»±c; 5) Pháp há»· thá»±c.†Vónh viá»…n lìa xa Äoà n thá»±c, theo kinh A Hà m: “Thức ăn thế gian có bốn loại, đó là Äoà n-TÆ°- Xúc-Thức. Vì giáo hóa chúng sanh, hiện tại tiếp nháºn Äoà n thá»±c, khiến cho chúng sinh thà nh tá»±u Hóa thân Pháºt.†Trong Nhiếp Luáºn nói: “Là m phát sinh thiện căn của ngÆ°á»i bố thÃ, nhÆ°ng lúc NhÆ° Lai thá» thá»±c thì chÆ° Thiên vì các chúng sinh mà tiếp nháºn bố thÃ, khiến được thà nh Pháºt cho nên thị hiện dùng tay chạm và o thức ăn.†Bố thà thức ăn đạt được năm quả, kinh nói là thÆ°á»ng có được thân mạng-sắc tÆ°á»›ng-sức lá»±c-an ổn-vô ngại biện; luáºn Du-già nói: Bố thà đồ ăn thức uống có thể cảm được Äại lá»±c. Há»i: Nếu nghèo khó không có nhiá»u thức ăn thì có thể có hạnh Äại thà được thà nh tá»±u hay không? Äáp: Có, nhÆ° kinh Äại Thừa PhÆ°Æ¡ng Tiện quyển Thượng nói: “Nếu là Bồ-tát sinh trong nhà nghèo khó, thì tháºm chà khất thá»±c nếu có được má»™t nắm cÆ¡m, cÅ©ng giữ lại để bố thà cho Tăng. Nếu bố thà má»™t ngÆ°á»i không lấy là m xấu hổ, thì thuáºn theo dấy lên ý niệm nà y: NhÆ° Äức Pháºt đã nói, tâm thêm rá»™ng lá»›n thù thắng nhá» và o bố thà tiá»n của, mình bố thà tiá»n của tuy Ãt mà tâm nguyện Nhất thiết trà là thiện căn thà nh tá»±u Nhất thiết trÃ, khiến cho các chúng sinh Ä‘á»u có được bà n tay quý báu, giống nhÆ° Äức NhÆ° Lai nhá» và o duyên nà y mà đầy đủ bố thà hoặc là thiá»n định-thiá»n xứ, đó gá»i là Bồ-tát thá»±c hà nh đối vá»›i phÆ°Æ¡ng tiện.†Trong bố thà thức uống, hồi hÆ°á»›ng bên trong đạt được Pháp ái thanh tịnh là Pháp há»· thá»±c, Pháp thân má»m mại là Giải thoát thá»±c, Tam- muá»™i Ä‘iá»u tâm là Thiá»n duyệt thá»±c. Trong bố thà mùi vị: Má»™t là nêu ra váºt đã bố thÃ; hai là thiện căn hồi hÆ°á»›ng. Trong đó đạt được tÆ°á»›ng của mùi vị báºc Thượng, Cam lá»™ trà n đầy là tÆ°á»›ng của mùi vị báºc Thượng trong 32 tÆ°á»›ng của Äức Pháºt. Kinh nói: “Răng cá»a của NhÆ° Lai lại có mạch Cam lá»™, chỉ Ä‘Æ°a thức ăn và o miệng Ä‘á»u trở thà nh Cam lá»™.†Trong các Hồi HÆ°á»›ng sau Ä‘á»u bởi vì Sá»± giống nhÆ° pháp, tÆ°Æ¡ng tá»± cùng loại mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Ba từ “Thị vi…†trở xuống là kết luáºn vá» tên gá»i. Bố thà xe là khiến cho vui mừng được thay cho Ä‘i bá»™. Bố thà áo quần khiến cho vui mừng được che kÃn thân hình. Trong luáºn Du-già nói: “Bố thà áo quần có thể cảm được sắc tÆ°á»›ng tuyệt diệu. Lại giống nhÆ° tá»± mình may y má»›i hoà n thà nh mang đến để cúng Pháºt, có hai loại: 1) Tạm thá»i dâng cúng liá»n đạt được phÆ°á»›c vô lượng; 2) ÄÆ°a ra thá»i gian cúng dÆ°á»ng cÅ©ng cảm được phÆ°á»›c to lá»›n, nhÆ° giá» ngá» hôm nay Ä‘em y cúng dÆ°á»ng Pháºt cho đến giá» ngá» ngà y mai, nếu trong thá»i gian ấy mà lấy thì tức là lấy váºt của Pháºt, đến kỳ hạn đầy đủ mà lấy thì có phÆ°á»›c chứ không mất gì.†Bố thà hoa khiến cho vui mừng được cúng dÆ°á»ng, vả lại hoa là m cho ngÆ°á»i vui vẻ. Bố thà thân mình, nhÆ° Trà Luáºn quyển thứ 13 nói: “Trái vá»›i Bồ-tát La-ma bố thÃ, ngoại đạo có chÆ° Thiên sai khiến, tá»± mình bố thà thì phÆ°á»›c hÆ¡n hẳn ngoại đạo vô lượng.†NhÆ° luáºn ấy nói đầy đủ. Niá»m vui trà ng hoa trang sức có hai loại: 1) Xâu hoa là m vòng đặt ở trên đầu; 2) Lấy tÆ¡ xâu hoa Ä‘eo và o thân mình. Tây Vức chú trá»ng Ä‘iá»u nà y. Bố thà Chánh báo trang nghiêm, hÆ°Æ¡ng cÅ©ng cúng dÆ°á»ng, bởi vì giá»›i đức thÆ¡m ngát cho nên giống nhÆ° hÆ°Æ¡ng, hÆ°Æ¡ng thoa cÅ©ng trang nghiêm thân. Bố thà giÆ°á»ng ghế khiến cho vui mừng được an ổn. Trên đây là mÆ°á»i loại thứ nhất. Bố thà trú xứ và phòng ốc, cÅ©ng khiến cho vui mừng được an ổn. Bố thà đèn sáng khiến cho vui mừng được xua tan bóng tối, gần thì khiến cho cảm được báo vá» sắc đẹp, xa thì khiến cho chúng sinh cảm được ánh sáng trà tuệ của Pháºt. Luáºn Du-già nói bố thà các loại đèn sáng có thể cảm được mắt sáng. Lại trong kinh Nhiên Äăng Công Äức nói: “Thắp đèn cúng dÆ°á»ng là m cho tá»™i diệt phÆ°á»›c sinh, khiến phát nguyện rằng: Nguyện có thể lấy biển rá»™ng là m dầu, núi Tu-di là m bấc đèn, thắp ngá»n đèn sáng to lá»›n, chiếu khắp vô lượng cõi Pháºt, cúng dÆ°á»ng không ngÆ°ng nghỉ. Lại nguyện lấy pháp tánh là m dầu, Äại trà là m bấc đèn, thắp Äại Bi là m ngá»n đèn, soi sáng khắp nÆ¡i thế gian.†Vì váºy kinh nói: TÃn tâm thanh tịnh là m bấc đèn, Từ Bi là m dầu thÆ¡m, Chánh niệm là m đồ chứa quý báu, thắp lên ngá»n đèn ấy chiếu sáng thế gian. Bố thà thuốc thang khiến cho vui mừng được trừ bệnh, tá»± mình gần thì được vô bệnh nhÆ° Tỳ-kheo Bạc-câu-la cảm được năm loại Bất tá», xa thì cảm được thân là cây thuốc chúa. Lại nhÆ° Dược VÆ°Æ¡ng Tá», tay chạm và o ngÆ°á»i bệnh thì tất cả Ä‘á»u khá»i bệnh, sau khi chết lấy tro đất ở chá»— thiêu thân cÅ©ng có thể trừ khá»i bệnh, bệnh thân đã trừ mà bệnh tâm cÅ©ng hết. Bố thà đồ Ä‘á»±ng khiến cho vui mừng được chứa đầy. Bố thà xe khiến cho vui mừng được váºn chuyển, cÅ©ng là thay cho Ä‘i bá»™. Luáºn Du-già nói: “Bố thà xe cá»™ có thể cảm được vui sÆ°á»›ng. Trong đó có ba: TrÆ°á»›c là nêu ra năm loại phÆ°á»›c Ä‘iá»n, tiếp là nêu ra mÆ°á»i loại xe quý báu, sau là tùy theo ruá»™ng phÆ°á»›c thà nh tá»±u bố thà dùng thiện căn để hồi hÆ°á»›ng.†Trong nà y bố thà năm ruá»™ng phÆ°á»›c tức là năm Ä‘oạn: 1) Bố thà Pháºt và tháp, có hai loại hồi hÆ°á»›ng tÆ°Æ¡ng tá»± lÆ°u chuyển, má»™t là hồi hÆ°á»›ng tÆ°Æ¡ng tá»± dá»±a theo ruá»™ng phÆ°á»›c, nhÆ° văn khiến cho chúng sinh… cho đến nói đạt được Nhất thiết chủng trÃ-Vô ngại giải thoát… của các NhÆ° Lai; hai là hồi hÆ°á»›ng tÆ°Æ¡ng tá»± dá»±a theo váºt đã bố thÃ, khiến cho chúng sinh thâu nhiếp chá»n lấy Äại thừa… Trong văn khác cÅ©ng có hồi hÆ°á»›ng dá»±a theo tâm bố thÃ, nghóa là tâm hoan há»· bố thà cÅ©ng tức là tùy thuáºn phát khởi hồi hÆ°á»›ng… 2) Bố thà hồi hÆ°á»›ng Bồ-tát và thiện tri thức; 3) Bố thà hồi hÆ°á»›ng Äại chúng Tăng Bảo của chÆ° Pháºt ba Ä‘á»i; 4) Bố thà hồi hÆ°á»›ng Thanh văn-Duyên giác; 5) Bố thà hồi hÆ°á»›ng tất cả ruá»™ng phÆ°á»›c. MÆ°á»i loại đạo của Bồ-tát là Thừa thuá»™c mÆ°á»i Äá»™-Hạnh, lại là đạo của Tháºp Äịa. Nghóa vá» bốn Luân sÆ¡ lược Ä‘Æ°a ra ba môn: Phân rõ vá» tÆ°á»›ng: Má»™t là Trú chánh quốc Luân, luáºn Trang Nghiêm quyển thứ sáu nói: “Có bốn loại Luân không phóng dáºt: Má»™t, Thắng Ä‘á»™ Luân, Ä‘á»™ thù thắng có năm nhân duyên: 1) Dá»… dà ng mong cầu, nghóa là bốn sá»± cúng dÆ°á»ng thì thân không khó mà có được; 2) Bảo vệ tốt là nh, nghóa là Quốc vÆ°Æ¡ng đúng nhÆ° pháp cho nên ngÆ°á»i ác và đạo tặc không có thể tồn tại; 3) NÆ¡i chốn tốt là nh, nghóa là xứ sở Ä‘iá»u hòa cho nên không có dịch bệnh; 4) Bạn bè tốt là nh, nghóa là giá»›i giống nhau-kiến giống nhau cho nên là m bạn bè; 5) Vắng lặng tốt là nh, nghóa là ban ngà y không có ồn à o, ban đêm bặt dứt âm thanh. Hai, Thiện nhân Luân, thiện nhân cÅ©ng có đủ năm nhân duyên: 1) Äa văn cho nên thà nh tá»±u A-hà m; 2) Kiến đế cho nên đạt được quả Thánh; 3) Khéo léo thuyết giảng cho nên có thể phân biệt các pháp; 4) Xót thÆ°Æ¡ng cho nên không tham lợi dưỡng; 5) Không lui sụt cho nên không có mệt má»i. Ba, Tá»± chánh Luân, cÅ©ng có đủ năm nhân duyên: 1) Khéo léo duyên vá»›i diệu pháp là m duyên; 2) Khéo léo tÃch tụ phÆ°á»›c trà đầy đủ; 3) Khéo léo tu táºp Chỉ Quán cho nên các hà nh tu táºp luôn luôn tÆ°Æ¡ng Æ°ng; 4) Khéo léo thuyết giảng cho nên không có mong cầu lợi dưỡng; 5) Khéo léo Ä‘Æ°a ra pháp báºc Thượng vốn có cho nên cung kÃnh tu táºp. Bốn, Tiên phÆ°á»›c Luân, phÆ°á»›c trÆ°á»›c kia cÅ©ng có đủ năm nhân duyên: 1) Äáng vui vốn là do ở trong quốc Ä‘á»™ thù thắng là m nhân; 2) Không có hoạn nạn vốn là do gặp được ngÆ°á»i tốt là nh là m nhân; 3) Không bệnh táºt; 4) Thiá»n định; 5) Trà tuệ, ba loại nà y lấy Tá»± chánh Luân là m nhân.†Trừ diệt hoạn nạn, theo luáºn Thà nh Tháºt nói bốn Luân trừ diệt tám nạn. Trú chánh quốc Luân thì luáºn ấy gá»i là Trú thiện xứ Luân, nghóa là sinh và o trung tâm đất nÆ°á»›c loại trừ năm nạn, đó là ba nẽo ác, Bắc Câu-lô châu và cõi trá»i TrÆ°á»ng Thá»; Y chánh só Luân thì luáºn ấy gá»i là Y thiện nhân Luân, nghóa là gặp được thá»i có Pháºt, loại trừ nạn trÆ°á»›c Pháºt-sau Pháºt; Bình đẳng nguyện Luân thì luáºn ấy gá»i là Tá»± phát chánh nguyện, nghóa là Chánh kiến loại trừ nạn Thế trà biện thong; Bổn công đức Luân thì luáºn ấy gá»i là Túc thá»±c thiện căn, loại trừ nạn Ä‘ui Ä‘iếc câm ngá»ng. Năm loại trÆ°á»›c là nạn của nÆ¡i chốn xấu ác, loại thứ sáu là nạn của thá»i gian xấu ác, loại thứ bảy là nạn của nghiệp nhân xấu ác, loại thứ tám là nạn của quả báo xấu ác. Thà nh tá»±u công đức, trong đó có bốn loại, hai loại đầu là duyên bên ngoà i, hai loại sau là nhân bên trong, nghóa là Nguyện là nhân của trÃ, Äức là nhân của phÆ°á»›c, vô biên tịnh hạnh của Bồ-tát Ä‘á»u nhá» và o nhân duyên nà y mà đức thà nh tá»±u đầy đủ. Trên đây là cùng dá»±a theo giáo của Tam thừa để phân rõ. Lại nữa, Chánh quốc là Chân nhÆ° pháp tánh Ä‘á»™, Chánh Ä‘á»™ là Bát-nhã chánh quán, Công đức thÃ… là năm Äá»™ hạnh, Bổn nguyện của Bồ-tát là mÆ°á»i loại Äại nguyện, đây là dá»±a theo Chung giáo mà phân rõ. Lại nữa, Chánh quốc tức là Quốc Ä‘á»™ hải của mÆ°á»i Pháºt, Chánh só tức là Chánh báo của mÆ°á»i Pháºt, Công đức tức là Tánh khởi công đức, Nguyện tức là Nguyện hải của Phổ Hiá»n, đây là dá»±a theo Viên giáo, bởi vì cùng má»™t duyên khởi của Äại pháp giá»›i vô táºn. Bố thà voi-ngá»±a riêng biệt, hợp lại để hồi hÆ°á»›ng. Trong bố thà giÆ°á»ng ghế, đã bố thà trÆ°á»›c đây là nói chung vá» giÆ°á»ng ghế nhÆ° váºy, nay ở đây là pháp tòa mà Thánh VÆ°Æ¡ng an tá»a, cho nên không giống nhau. Ba loại thế gian vốn không thể nà o hủy hoại được. Pháp sÆ° Biện giải thÃch: “Äịa tiá»n là Nguyện lạc thế gian, Äịa thứ nhất đến Äịa thứ bảy gá»i là Công dụng thế gian, Äịa thứ tám đến Äẳng giác là Vô công dụng thế gian, khiến cho có được pháp tòa thù thắng của Pháºt, ở phần vị của nhân thì ba loại Vô thÆ°á»ng của thế gian vốn không thể nà o hủy hoại được.†Pháp sÆ° Diá»…n nói: “Là ba tai há»a không hủy hoại được.†Nay giải thÃch: Bởi vì thÃch hợp thì không bị ba Ä‘á»i quá khứ-vị lai… là m cho thay đổi hủy hoại ba tÆ°á»›ng cÅ©ng được, bởi vì là tòa xứng vá»›i pháp tánh, kinh nói các pháp Không là m tòa. Trong 10 loại thứ hai. Bố thà tán che, nhÆ° Bảo TÃch đã cầm tán che NhÆ° Lai che khắp ba ngà n thế giá»›i, trình bà y vá» cảnh nhiếp hóa. Lại kinh Bồ Tát Bổn Hạnh nói: “Äức Pháºt ở tại nÆ°á»›c Uất-ti-la, trải qua nóng ná»±c mà đi, có ngÆ°á»i chăn dê liá»n dung tâm thanh tịnh bện cá» là m tán che, Ä‘i theo che cho Äức Pháºt. Äức Pháºt liá»n mỉm cÆ°á»i, A-nan thÆ°a há»i nguyên cá»›, Äức Pháºt nói: NgÆ°á»i nà y lấy cá» là m tán che mát Ta, trong mÆ°á»i ba kiếp không rÆ¡i và o địa ngục, sinh trên cõi trá»i hay trong loà i ngÆ°á»i thì nhất định có tán che bằng bảy báu, Ä‘i theo mà che ở phÃa trên, sau được xuất gia thà nh vị BÃch-chi Pháºt.†Cá»™t cao và cá» phÆ°á»›n kết hợp bố thÃ, cÅ©ng có thể là trên cá»™t cao treo cá» phÆ°á»›n cùng bố thÃ. Trong kinh Bách Duyên nói: “Lúc Äức Pháºt xuất thế, có con của vị Trưởng giả tên gá»i Ba-Ä‘a-ca, vừa sinh ra thì giữa bầu trá»i có má»™t lá phÆ°á»›n lá»›n che khắp phÃa trên kinh thà nh, Ä‘i theo mà che mát. Vá» sau vị ấy được gặp Äức Pháºt, xuất gia đạt được quả A-la-hán. A-nan thÆ°a há»i nguyên cá»›, Äức Pháºt đáp rằng: XÆ°a kia, sau khi Äức Pháºt Tỳ-bà -thi diệt Ä‘á»™, dá»±ng tháp bằng bảy báu, lúc ấy có má»™t ngÆ°á»i ở nÆ¡i tháp thiết há»™i, là m má»™t lá phÆ°á»›n dà i treo lên che trên tháp, phát nguyện mà đi. NgÆ°á»i ấy trong 91 kiếp không rÆ¡i và o Ä‘Æ°á»ng ác, tùy theo những nÆ¡i sinh ra, lá phÆ°á»›n thÆ°á»ng che mát phÃa trên, nay được gặp Ta.†Mở kho tạng quý báu bố thÃ, trong đó khiến cho đạt được 16 trà quý báu, theo Tiểu thừa thì tám Nhẫn-tám Trà là 16. Pháp sÆ° Biện nói: “Äịa tiá»n là bốn Äịnh nhÆ° Quang Äắc…, Äịa thượng là bốn Äịnh nhÆ° Äại thừa quang minh…, Ä‘á»u có Tá»± phần và Thắng tiến là 16, dá»±a và o đây phát trà là 16 trà quý báu.†DÆ°á»›i đây giải thÃch rằng: Tam-muá»™i Chánh thá» cứu cánh thêm rá»™ng là váºt báu của trà tuệ. Lại có ngÆ°á»i giải thÃch: Pháºt địa là bốn trÃ, má»—i trà đá»u có bốn là 16, bởi vì quả vị tá»± tại cho nên có thể dung thông lẫn nhau. Trong bố thà đồ váºt trang nghiêm, trăm phÆ°á»›c đầy đủ tốt đẹp, theo kinh Niết Bà n nói: “Bồ-tát tu thân, mÆ°á»i thiện nhÆ° giá»›i bất sát… có năm loại tâm, đó là Hạ-Trung-Thượng-Thượng Trung và Thượng Thượng, cho đến Chánh kiến cÅ©ng lại nhÆ° váºy; 50 tâm nà y gá»i là SÆ¡ phát tâm đầy đủ, cuối cùng thà nh tá»±u có 50 tâm, nhÆ° váºy 100 tâm gá»i là trăm phÆ°á»›c đầy đủ. Bởi vì trăm phÆ°á»›c nà y cùng thà nh tá»±u tốt đẹp nhÆ° nhau, cho nên nói là trăm phÆ°á»›c đầy đủ tốt đẹp mà tá»± trang nghiêm.†Lại theo trong Du-già Quyết Trạch nói: “Trăm phÆ°á»›c hạnh, đó là lìa bá» mÆ°á»i nghiệp đạo bất thiện, phần Ãt lìa bá» sát sinh, cho đến phần Ãt lìa bá» tà kiến, là mÆ°á»i hạnh thứ nhất. Phần nhiá»u lìa bá» sát sinh, cho đến phần nhiá»u lìa bá» tà kiến, gá»i là mÆ°á»i hạnh thứ hai. Nếu hoà n toà n lìa bá» sát sinh, cho đến hoà n toà n lìa bá» tà kiến, thì gá»i là mÆ°á»i hạnh thứ ba. Nếu má»™t thá»i gian ngắn lìa bá» sát sinh, cho đến má»™t thá»i gian ngắn lìa bá» tà kiến, thì gá»i là mÆ°á»i hạnh thứ tÆ°. Nếu má»™t thá»i gian dà i lìa bá» sát sinh, cho đến má»™t thá»i gian dà i lìa bá» tà kiến, thì gá»i là mÆ°á»i hạnh thứ năm. Nếu suốt Ä‘á»i lìa bá» sát sinh, cho đến suốt Ä‘á»i lìa bá» tà kiến, thì gá»i là mÆ°á»i hạnh thứ sáu. Nếu tá»± mình lìa bá» sát sinh, cho đến tá»± mình lìa bá» tà kiến, thì gá»i là mÆ°á»i hạnh thứ bảy. Nếu khuyên nhủ ngÆ°á»i khác không sát sinh, cho đến khuyên nhủ ngÆ°á»i khác không tà kiến, thì gá»i là mÆ°á»i hạnh thứ tám. Nếu tá»± mình ca ngợi tán thưởng nói vá» không sát sinh, cho đến tá»± mình ca ngợi tán thưởng nói vá» không tà kiến, thì gá»i là mÆ°á»i hạnh thứ chÃn. Nếu thấy ngÆ°á»i lìa bá» sát sinh, cho đến thấy ngÆ°á»i lìa bá» tà kiến mà vui mừng hoan há»·, thì gá»i là mÆ°á»i hạnh thứ mÆ°á»i.†Lại theo trong Pháp Hoa Sá»› của Pháp sÆ° Triệu, lấy mÆ°á»i thiện là m căn bản, má»™t thiện lấy chÃn thiện để trang nghiêm gá»i là trăm phÆ°á»›c, không biết trÃch ra từ Thánh giáo nà o? Trong bố thà mÅ© ngá»c, dùng bố thà để xông Æ°á»›p tâm khiến cho cà ng thà nh tá»±u Äại thà thuá»™c Thắng tiến, cho nên nói là luôn luôn tăng thượng. Nhá» và o ý niệm bố thà nà y là m cho tuệ sâu xa, thấy Chánh lý trong bố thÃ, cho nên nói là Tu tuệ. Lại nhá» và o tác ý bố thà khiến cho thà nh tá»±u Xả căn, nghóa là Äại xả đến cuối cùng. Nhá» và o tác ý bố thà khiến cho tuệ hiểu biết rá»™ng rãi. Còn lại tất cả các hạnh trong hồi hÆ°á»›ng, là m cho đạt được Vô kiến đảnh tÆ°á»›ng, là Vô kiến đảnh tÆ°á»›ng trong 32 tÆ°á»›ng của Äức Pháºt, vốn là biểu thị cho Äức Pháºt thù thắng vượt ra lại không có gì hÆ¡n được. MÅ© váºt báu Ma-ni, nhÆ° mÅ© cõi trá»i Ä‘á»™i trên đầu của Văn-thù SÆ°-lợi, là do váºt báu Tỳ Lăng-già mà là m thà nh, do Tam-muá»™i Thủ Lăng Nghiêm mà khởi lên, trong đó thÆ°á»ng hiện rõ vô lượng cõi Pháºt và thân chÆ° Pháºt cứu giúp ná»—i khổ của ngục tù. NhÆ° Bồ-tát Äại Bi…, là những Bồ-tát nà y chủ yếu ngay môn nà y, ở tất cả má»i nÆ¡i-tất cả má»i lúc, thÆ°á»ng xuyên thá»±c hà nh hạnh nà y. Còn lại các môn sau đã dẫn ra Bồ-tát cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy. Thân thay thế cho tá» tù, là xả bá» thân mạng nà y, so vá»›i bố thà tà i váºt trÆ°á»›c đây tháºt là cao siêu. NhÆ° trong kinh Bồ Tát Bổn Hạnh: “Quá khứ có 500 vị Trưởng giả, Ä‘á»u Ä‘Æ°a ra châu báu-voi ngá»±a-xe cá»™- áo quần-chăn mà n-đồ ăn thức uống, há»… ai đến xin thì Ä‘á»u giúp cho. Có má»™t ngÆ°á»i nghèo khó thấy váºy mà há»i rằng: Các ông bố thà phÆ°á»›c cầu nguyện nhÆ° thế nà o? Äáp: Muốn cầu Pháºt đạo. Lại há»i: Pháºt đạo là gì? Äáp: Trong đó ca ngợi nhiá»u vá» công đức của Äức Pháºt. NgÆ°á»i nghèo nghe rồi tá»± nghó: Nay mình muốn há»c táºp nguyện nà y rá»™ng Ä‘á»™ tất cả, lại còn nghèo khó không có tiá»n của để thá»±c hà nh bố thÃ, trÆ°á»›c mắt Ä‘em thân mình mà dùng để bố thÃ. Nghó xong lấy máºt thoa lên thân thể nằm ở giữa bãi tha ma, nói rằng: Nay tôi Ä‘em thân bố thà cho tất cả, nếu cần máu-thịt-da-đầu-mắt-tủy-não thì Ä‘á»u Ä‘em cho hết, Ä‘em công đức nà y để cầu Pháºt đạo rá»™ng Ä‘á»™ tất cả. Phát ra lá»i nguyện nà y rồi, láºp tức ba ngà n Äại thiên thế giá»›i đã chấn Ä‘á»™ng dữ dá»™i, chÆ° Thiên kinh hoà ng, Äế ThÃch dung Thiên nhãn trông thấy Bồ-tát nằm giữa bãi tha ma dùng thân để bố thÃ, bÆ°á»›c xuống muốn thá» xem, hóa là m nhiá»u chim-chó-thú váºt, Ä‘i đến muốn ăn thịt. Bồ-tát thấy có loà i muốn đến ăn thịt mình, tâm liá»n hoan há»·, không có ý dao Ä‘á»™ng thay đổi lui sụt. Äế ThÃch hiện nguyên hình, ca ngợi há»i vá» Ä‘iá»u mong cầu, là cầu Luân VÆ°Æ¡ng hay Äế ThÃch-Phạm VÆ°Æ¡ng? Äáp rằng: Không phải nhÆ° váºy, chỉ cầu Pháºt đạo rá»™ng Ä‘á»™ chúng sinh. Äế ThÃch và chÆ° Thiên cùng nhau ca ngợi: Tốt là nh thay lá»i nói của Bồ-tát, lá»i nói dÅ©ng mãnh nà y của ngà i vượt qua sá»± bố thà của 500 Bồ-tát kia gấp trăm ngà n ức, gấp bá»™i không thể tÃnh kể, sẽ là m Pháºt trÆ°á»›c hết. NgÆ°á»i nghèo khó lúc ấy nay chÃnh là Ta, 500 vị Trưởng giả nay chÃnh là 500 Bồ-tát nhÆ° Di Lặc… nà y. Ta nhá» và o sức mạnh tinh tiến dÅ©ng mãnh, cho nên vượt qua công đức của các Bồ-tát đã thá»±c hiện mà thà nh Pháºt trÆ°á»›c hết.†Bố thà tóc liá»n vá»›i da đầu và viên ngá»c quý trong búi tóc, có hai sá»± việc: 1) Cắt lá»™t da đầu liá»n vá»›i tóc mà bố thÃ; 2) Theo chủng tá»™c cao quý ở các nÆ°á»›c phÃa Tây, Ä‘á»u và o lúc má»›i sinh ra, lấy dao mổ da đầu đặt và o bên trong má»™t hạt ngá»c thần, phủ thuốc dán kÃn rồi hạt ngá»c còn ở trong da, nay có ngÆ°á»i xin cầm dao mổ ra để bố thÃ. Tiếng Phạn là Chu La, Trung Hoa nói là Äảnh Phát. Trong 10 loại thứ ba. Bố thà mắt, theo Du-già quyển thứ 49: “Bồ- tát ná»™i thà có hai: Cầu toà n bá»™ thân thể của Bồ-tát thì dùng thân thể bố thà mà là m tôi tá»›, có ba ý: a)Vì nhanh chóng chứng được Bồ-Ä‘á»; b) Vì lợi Ãch an lạc cho chúng sinh; c) Vì bố thà Ba-la-máºt phần nhiá»u mau chóng viên mãn. Cầu riêng biệt đầu-mắt-tay-chân-máu-thịt-gân-xÆ°Æ¡ng cho đến tủy não, tất cả Ä‘á»u bố thà tùy theo sá»± mong muốn ấy. Lại trong Trà Luáºn quyển thứ 14, Xá-lợi-phất trong 60 kiếp thá»±c hà nh Bồ-tát đạo, sắp vượt qua dòng sông bố thÃ, gặp ngÆ°á»i xin đôi mắt, lui sụt mà không đến được bá» bên kia. Trong hồi hÆ°á»›ng khiến cho chúng sinh được mÆ°á»i loại mắt. Lại nhÆ° xâu kim cho ngÆ°á»i khác nêu rõ đạo, Ä‘á»u là dụng của bố thà mắt, cÅ©ng nên hồi hÆ°á»›ng nhÆ° váºy, dần dần vá» sau có thể xả bá» toà n bá»™. Bố thà tai-mÅ©i, dụng cÅ©ng dá»±a theo thÃch hợp nhÆ° nhau. Diện môn, có ngÆ°á»i giải thÃch là miệng. Quang Thống nói: Phần dÆ°á»›i mÅ©i là trụ là m diện môn, lẽ nà o lấy mÅ©i bố thà mà cảm được miệng Ä‘oan chánh hay sao? Trong bố thà răng. Tượng VÆ°Æ¡ng, nhÆ° kinh Tháºp Luân nói: Lại trong Trà Luáºn quyển thứ 14 nói: “NhÆ° voi chúa bố thà ngà là Pháp thân Bồ-tát.†Lại dẫn ra Pháp thân Bồ-tát biến thân là m chim cùng vá»›i khỉ vượn và voi là m bạn thân thiết giữ lòng nhân ái cung kÃnh để hóa Ä‘á»™ con ngÆ°á»i và thú váºt… Trong bố thà lưỡi cÅ©ng có dụng của bố thÃ. Trong bố thà đầu, kinh Bồ Tát Bổn Hạnh nói: “Nguyệt Quang VÆ°Æ¡ng muốn bố thà đầu cho Bà -la-môn, các quan can ngăn nhà vua: Thân nhà vua là tất cả má»i ngÆ°á»i chúng tôi cùng có, nhÆ° má»™t báu váºt tuyệt diệu má»i ngÆ°á»i cùng có, lẽ nà o có thể má»™t ngÆ°á»i tá»± mình sá» dụng hay sao? Nhà vua nói vá»›i Bà -la-môn: Sao ông không lấy ở nÆ¡i kÃn đáo, nay ông rá»i xa má»™t chút, để tôi an ủi các quan. Nhà vua nói vá»›i các quan rằng: NgÆ°á»i nà y đối vá»›i Ta có thù oán từ Ä‘á»i trÆ°á»›c, nay nếu không Ä‘á»n trả thì vẫn còn mãi vá» sau đến bao giá» hết được? Rá»i xa các quan, gá»i Bà -la-môn nói: Ông và o trong rừng đợi tôi. Sau đó đến nÆ¡i khiến ngÆ°á»i ấy chặt lấy đầu mình. NgÆ°á»i ấy liá»n lấy tóc nhà vua buá»™c và o cà nh cây, Ä‘Æ°a dao mà chặt đầu, nhÆ°ng chặt lầm và o cà nh cây. Bà -la-môn nói là đã chặt rồi, liá»n sinh lòng hoan há»·. Bởi vì lá»±c của chÆ° Thiên không để cho thấy đầu-thân của nhà vua… Thần cây quở trách Bà -la-môn. Bà -la- môn cho rằng tháºt sá»± chặt đứt đầu oán thù, tâm được cởi bá» liá»n quay trở vá».†Tay và chân cùng bố thÃ. Há»i: Nếu Bồ-tát bố thà từng bá»™ pháºn của thân…, thì vì tất cả cầu xin mà đá»u bố thÃ, hay là có lúc không bố thÃ? Äáp: Du-già quyển thứ 39 nói: “Nếu các Bồ-tát ý thÃch thanh tịnh đối vá»›i thá»±c hà nh bố thÃ, thấy có vô lượng sá»± việc lợi Ãch cho chúng sinh Ä‘ang hiện rõ ở trÆ°á»›c mắt, giả sá» có ngÆ°á»i đến cầu xin từng bá»™ pháºn của thân thể, thì không nên bố thÃ. Bồ-tát ấy bởi vì khiến cho ý thÃch đối vá»›i bố thà được thanh tịnh, cần phải xả bá» sá»± việc lợi Ãch chúng sinh hiện rõ trÆ°á»›c mắt mà bố thà từng bá»™ pháºn của thân thể. Nếu nhÆ° chúng Thiên ma và chúng sinh do ma sai khiến, đến cầu xin từng bá»™ pháºn của thân thể Bồ-tát, thì không nên bố thÃ, bởi vì tâm ác của ma ấy sợ rằng ngÆ°á»i ấy sẽ chuốc lấy tá»™i lá»—i phẩm Thượng. Có ngÆ°á»i ngu si Ä‘iên cuồng, đến cầu xin từng bá»™ pháºn của thân thể Bồ-tát, thì không nên bố thÃ, bởi vì ngÆ°á»i ấy không trú trong tâm thuá»™c tá»± tánh, vốn không vì ý nghóa lợi Ãch mà cầu xin, tâm ngÆ°á»i ấy Ä‘iên cuồng tán loạn vốn không tá»± tại, có- không đủ loại lá»i lẽ nói năng phù phiếm hÆ° vá»ng, vì váºy không nên bố thà từng bá»™ pháºn của thân thể. Trừ ra những loại đã nói trên đây, thì há»… đến cầu xin từng bá»™ pháºn của thân thể Bồ-tát, tùy theo mong muốn ấy thảy Ä‘á»u bố thÃ, đó gá»i là Bồ-tát nên bố thà và không bố thà đối vá»›i bên trong. Hủy hoại thân chảy máu và tủy não-da thịt cùng bố thÃ. Trong Trà Luáºn quyển thứ 14 nói: “Thái tá» Nguyệt Quang ra khá»i thà nh thấy ngÆ°á»i mắc bệnh hủi, há»i ngÆ°á»i chữa bệnh rằng: Có thể chữa trị hay không? NgÆ°á»i chữa bệnh nói: Có thể chữa trị, nhÆ°ng thuốc khó có được, đó là phải dùng máu tủy của ngÆ°á»i từ khi sinh ra đến nay không nổi giáºn, hòa vá»›i thuốc xoa và o thì là nh bịnh. Bồ-tát tá»± nhá»› lại, từ khi sinh ra đến nay không thấy mình có nổi giáºn, liá»n lấy máu tủy của mình để cứu giúp ngÆ°á»i ấy khiến cho là nh bệnh, nguyện đạt được Pháp thân chữa là nh bệnh của tâm. Bố thà thịt nà y là thứ 4 0. Trong ngÅ© tạng, tim riêng biệt, bốn tạng là ruá»™t-tháºn-gan-phổi cùng chung bố thÃ. Lại trong Trà Luáºn quyển thứ 14: “Thà có ba loại: Bố thà đồ ăn thức uống… là bố thà báºc Hạ, bố thà áo quần châu báu… là bố thà báºc Trung, bố thà đầu-mắt-ngÅ© tạng… là bố thà báºc Thượng.†Mở rá»™ng dẫn ra Bổn hạnh của Pháºt ThÃch-ca, ba sá»± bố thà nà y nhÆ° luáºn ấy nói. Từng bá»™ pháºn của thân thể và các long xÆ°Æ¡ng cùng chung bố thÃ. Bố thà da, trong Trà Luáºn quyển thứ 16: “NhÆ° rồng Ä‘á»™c thá» giá»›i má»™t ngà y má»™t đêm, bị lá»™t da năm mà u, nén chịu Ä‘á»±ng để mà bố thÃ.†Lại Kim Cang Hiếp Lá»™c VÆ°Æ¡ng, trong kinh Bồ Tát Bổn Duyên Táºp quyển thứ tÆ°: “Bồ-tát ở Ä‘á»i quá khứ rÆ¡i và o trong loà i súc sinh mà là m thân Nai, hai bên sÆ°á»n mà u và ng ròng, sống lÆ°ng tá»±a nhÆ° LÆ°u ly, phần thân còn lại nhiá»u mà u xen lẫn, chủng loại khác nhau khó mà gá»i tên, mắt cá chân nhÆ° Xa cừ, sừng nhÆ° Kim tinh, thân hình trang nghiêm nhÆ° kho tạng bảy báu, thân sắc sáng rá»±c nhÆ° mặt trá»i má»›i má»c, mà là m nhiá»u lợi Ãch cho các Ä‘Ã n nai. Ở bên dòng sông lá»›n chảy xiết, trông thấy ngÆ°á»i sắp chết chìm, liá»n lao xuống cứu ngÆ°á»i ấy. NgÆ°á»i ấy được cứu giúp sau đó liá»n bá»™i ân, trình vá»›i nhà vua dẫn quân lÃnh đến muốn giết nai lấy bá»™ da. Dẫn nhà vua và quân lÃnh đến chá»— của nai, Ä‘Æ°a tay chỉ ra thì hai cánh tay cùng rÆ¡i xuống. Nhà vua biết bá»™i ân liá»n phát tâm lá»… lạy nai sám hối lá»—i lầm mà đi.†Rá»™ng ra nhÆ° trong kinh ấy nói. Trong bố thà ngón tay-ngón chân, nhÆ° có ngÆ°á»i luyện táºp ngón tay để cúng dÆ°á»ng… cÅ©ng là loại ấy. Trong 10 loại thứ năm. Bố thà móng dÃnh liá»n vá»›i thịt, cÅ©ng là cầu pháp mà bố thÃ. Vì pháp mà lao mình và o trong hầm lá»a bảy Nhẫn, má»™t Nhẫn là bảy thÆ°á»›c, 7 lần 7 là hầm lá»a 49 thÆ°á»›c. Vì pháp mà nháºn chịu khổ Ä‘au nhÆ° vua DÅ©ng Kiện, trong kinh Bồ Tát Bổn Hạnh nói: “Quá khứ có vị vua tên gá»i Xứ-xà -na-di-lê, cắt thân là m ngà n ngá»n đèn để cầu má»™t bà i kệ. Sau nhân Äế ThÃch há»i mà láºp thệ nêu tâm, liá»n trở lại bình phục. Mong cầu má»™t bà i kệ nói rằng: ThÆ°á»ng thì Ä‘á»u không còn, cao thì cÅ©ng rÆ¡i xuống, há»™i tụ có chia li, sinh ra thì có chết. Nhà vua nghe kệ vui mừng quên hết má»i khổ Ä‘au, truyá»n lệnh tất cả má»i ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c Ä‘á»u ghi chép há»c thuá»™c bà i kệ ấy v.v…†Vì pháp mà rá»i bỠđất nÆ°á»›c…, nhÆ° phẩm Äá»-bà -đạt-Ä‘a trong kinh Pháp Hoa nói… Khuyên dạy chấm dứt giết hại… là Vô úy thÃ. Dùng mạng sống của mình để bố thÃ, cho nên vượt qua tất cả. Trà Luáºn nói Ä‘iá»u mà thế gian quý trá»ng, tất cả chỉ có mạng sống của mình, bởi vì không có gì giá trị hÆ¡n mạng sống. Năm giá»›i… hÆ°á»›ng vá» chủ Ä‘á»™ng giết hại là Pháp thÃ, hÆ°á»›ng vá» thụ Ä‘á»™ng giết hại là Vô úy thÃ. Ba loại giá»›i là ba Tụ giá»›i nhÆ° Luáºt nghi… Cứu giúp ná»—i khổ hủy bá» hình thể cÅ©ng là Vô úy thÃ. Trong luáºn Câu Xá có sá»± việc của ngÆ°á»i Hoà ng môn cứu 500 con trâu hủy bá» hình thể, nhá» và o lá»±c của thiện căn nà y, cho nên hình thể ngÆ°á»i nam đầy đủ. Äó là hiện báo. Chữ Tứ trong văn là nghóa vá» phóng túng. Äầy đủ Vô thượng Trượng phu Chánh pháp, theo kinh Niết Bà n: “Äừng há»i nam hay nữ, đầy đủ nghóa vá» bốn tÆ°á»›ng thì gá»i là Trượng phu, đó là tá»± mình ngay thẳng, ngay thẳng vá»›i ngÆ°á»i khác, có thể tùy theo há»i mà đáp, khéo léo giải thÃch vá» nghóa của nhân duyên. Nếu không có đủ nghóa vá» bốn loại tÆ°á»›ng nà y, thì tuy nói là ngÆ°á»i nam mà không gá»i là Trượng phu. Nữ bởi vì ngược lại vá»›i trên vẫn gá»i là Trượng phu.†Lại nói: “Tuy là ngÆ°á»i nữ mà có thể tin tá»± mình có Pháºt tánh thì tức là Trượng phu. Nếu có ngÆ°á»i nam không biết tá»± mình có Pháºt tánh, thì Ta nói ngÆ°á»i ấy giống nhÆ° là ngÆ°á»i nữ.†Lại nói vá» bảy Trượng phu-Thú thì có bốn thuyết: Dá»±a và o thế gian, theo trong luáºn Du-già : “Trượng phu có bảy nghóa: 1) Thá» mạng dà i sống lâu; 2) Sắc tÆ°á»›ng tuyệt vá»i Ä‘oan nghiêm; Không có bệnh táºt Ãt phiá»n muá»™n; 4) Không phải là tôi tá»›, không phải là ngÆ°á»i nữ, không phải là bán nam-bán nữ; 5) Trà tuệ mạnh mẽ sắc bén; 6) Phát ra lá»i nói uy thế nghiêm túc; 7) Có sá»± nghiệp to lá»›n chÃnh đáng. Có đủ bảy pháp nà y gá»i là Trượng phu, cÅ©ng vốn là có hÆ°á»›ng đến.†Dá»±a và o Tiểu thừa cÅ©ng có bảy Trượng phu, tức là bảy Hiá»n Thánh: 1) Tùy tÃn hà nh; 2) Tùy pháp hà nh; 3) TÃn giải thoát; 4) Kiến đáo; 5) Thân chứng; 6) Tuệ giải thoát; 7) Câu giải thoát. Tin theo ngÆ°á»i khác mà được Ä‘á»™ gá»i là TÃn hà nh, không tin theo ngÆ°á»i khác gá»i là Pháp hà nh, ba quả thuá»™c Äá»™n căn là do Tùy tÃn hà nh mà đạt được. Tin chắc quả lìa xa rà ng buá»™c gá»i là TÃn giải thoát, ba quả thuá»™c Lợi căn là do Tùy pháp hà nh mà đạt được, cho nên gá»i là Kiến đáo. Diệt táºn Chánh thá» là pháp tá»±a nhÆ° Niết-bà n kết hợp vá»›i thân, cho nên gá»i là Thân chứng. ChÆ°á»›ng có hai loại, má»™t là Phiá»n não chÆ°á»›ng, hai là Giải thoát chÆ°á»›ng, chỉ lìa xa phiá»n não chÆ°á»›ng gá»i là Tuệ giải thoát, hai chÆ°á»›ng Ä‘á»u loại trừ gá»i là Câu giải thoát. Dá»±a và o Äại thừa thì Du-già có bảy Äịa, cÅ©ng là nÆ¡i mà bảy Hiá»n Thánh-Trượng phu thÆ°á»ng xuyên qua lại, cho nên gá»i là hÆ°á»›ng đến (Thú): 1) Chủng tánh địa; 2) Thắng giải hạnh địa; 3) Tịnh thắng ý lạc địa; 4) Hà nh chánh hạnh địa; 5) Quyết định địa; 6) Quyết định hạnh địa; 7) Äáo cứu cánh địa. Hai loại đầu là Äịa tiá»n, má»™t loại tiếp là Äịa thứ nhất, má»™t loại tiếp là từ Äịa thứ hai đến Äịa thứ bảy, má»™t loại tiếp là Äịa thứ tám, má»™t loại tiếp là Äịa thứ chÃn, loại cuối cùng là Äịa thứ mÆ°á»i và Pháºt địa nói kết hợp, bởi vì nhân quả Ä‘á»u cứu cánh. Dá»±a và o kinh Anh Lạc-Bổn Nghiệp… cÅ©ng có bảy phần vị: 1) Tháºp TÃn; 2) Tháºp Trú; 3) Tháºp Hạnh; 4) Tháºp Hồi HÆ°á»›ng; 5) Tháºp Äịa; 6) Äẳng Giác; 7) Diệu Giác. Ca ngợi Äức Pháºt xuất thế là Pháp thÃ, nhÆ° Äồng tá» Phổ Trang Nghiêm ca ngợi Äức Pháºt tiếng kệ phát ra vang khắp thế giá»›i trÆ°á»›c đây. Lại nhÆ° trong kinh Bi Hoa: “ThÃch-ca xÆ°a kia thá»±c hà nh hạnh Bồ-tát Äại Bi, Ä‘i khắp các nÆ°á»›c lá»›n tiếng dạy rằng: NhÆ° Lai xuất thế, NhÆ° Lai xuất thế là rất khó gặp được…†Trong bố thà đất Ä‘ai, NhÆ° Lai và tháp, Bồ-tát tri thức cùng cha mẹ Ä‘á»u là Ân Ä‘iá»n cÅ©ng là KÃnh Ä‘iá»n, Thánh Tăng Nhị thừa là Äức Ä‘iá»n cÅ©ng là KÃnh Ä‘iá»n, còn lại ngÆ°á»i ăn xin là ngÆ°á»i nghèo khó… là Bi Ä‘iá»n cÅ©ng là Khổ Ä‘iá»n, nhÆ° váºy Ä‘á»u có thể sinh ra phÆ°á»›c cho nên gá»i là PhÆ°á»›c Ä‘iá»n, từ Dụ là m tên gá»i. Lại có bốn câu: Tá»± nhiên có là KÃnh mà không phải là Bi, nhÆ° Äức Pháºt…; tá»± nhiên có là Bi mà không phải là KÃnh, nhÆ° chúng sinh nghèo khổ…; tá»± nhiên có cÅ©ng là Bi mà cÅ©ng là KÃnh, nhÆ° La-hán nghèo khó bệnh táºt…; tá»± nhiên có không phải là Bi cÅ©ng không phải là KÃnh, trừ ra những loại trên đây đã nói. Trà Luáºn quyển thứ 14 nói: “ 1) ThÆ°Æ¡ng xót mà bố thÃ, nghóa là đối vá»›i ngÆ°á»i nghèo khó hèn hạ và các súc sinh; 2) Cung kÃnh mà bố thÃ, nghóa là đối vá»›i Äức Pháºt và Pháp thân Bồ-tát…; 3) ThÆ°Æ¡ng xót và cung kÃnh mà bố thÃ, nghóa là đối vá»›i ngÆ°á»i già yếu-bệnh táºt-nghèo khó và A-la-hán, BÃch-chi Pháºt… Há»i: Bi Ä‘iá»n và KÃnh Ä‘iá»n, loại nà o là hÆ¡n hẳn? Äáp: Có ba nghóa: 1) Nếu dá»±a theo cảnh là cứu giúp ná»—i khổ hiện tại của há», dá»±a theo tâm là tăng thêm hạnh Äại Bi là m căn bản của hạnh Lợi tha, thì Bi Ä‘iá»n là hÆ¡n hẳn, vì váºy trong kinh Tượng Pháp Quyết Nghi nói: “Tháºm chà chúng sinh cúng dÆ°á»ng Pháºt Bồ-tát Thanh văn, không bằng ngÆ°á»i bố thà cho súc sinh má»™t chút đồ ăn thức uống…†Nếu dá»±a theo cảnh thì ân sâu đức dà y, dá»±a theo tâm thì tiếp nháºn giáo pháp-tăng them trà tuệ là m nguồn gốc của hạnh Tá»± lợi, thì KÃnh Ä‘iá»n là hÆ¡n hẳn, vì váºy trong kinh Giảo Lượng Công Äức nói: “Bố thà súc sinh so sánh đạt được gấp trăm lần…†Lại trong kinh Tháºm Hy Hữu nói: “Dùng bảy báu… cung cấp đầy khắp bốn châu, cúng dÆ°á»ng Thánh nhân bốn quả và sau khi diệt Ä‘á»™ xây tháp rất nhiá»u, không bằng công đức là m ra tháp Pháºt nhÆ° hạt thóc…, tháºm chà toán số thà dụ cÅ©ng không sánh bằng…†Lại trong kinh Äại Phẩm: “Thiên Äế nói: Ta không phải là không muốn cúng dÆ°á»ng xá-lợi, nhÆ°ng xá-lợi từ trong Bát-nhã sinh ra, cho nên thà rằng cúng dÆ°á»ng Bát-nhã.†3) Nếu dá»±a theo Tá»± lợi-Lợi tha ngang nhau, Bi-Trà cùng nêu ra, thì Bi Ä‘iá»n và KÃnh Ä‘iá»n bình đẳng, nhÆ° kinh Tịnh Danh nói: “Má»™t phần cúng dÆ°á»ng NhÆ° Lai khó hÆ¡n được má»™t phần bố thà ngÆ°á»i ăn xin thấp nhất, giống nhÆ° tưởng đến phÆ°á»›c Ä‘iá»n của NhÆ° Lai không có gì phân biệt, chẳng khác gì Äại Bi.†Là nói đến nghóa nà y. Há»i: Cùng là trong KÃnh Ä‘iá»n, nhÆ° Ân Ä‘iá»n của cha mẹ và Äức Ä‘iá»n của Thánh Tăng thì hÆ¡n kém thế nà o? Äáp: NhÆ° kinh Giảo Lượng Công Äức cho đến nói: “Cúng dÆ°á»ng trăm vị La-hán, không bằng cung dưỡng cha mẹ má»™t Ä‘á»i của mình.†Lại trong kinh A-hà m nói: “Công đức cung dưỡng cha mẹ cùng vá»›i công đức cúng dÆ°á»ng Bồ-tát Nhất sinh bổ xứ bằng nhau.†Há»i: Cùng là Ân Ä‘iá»n, SÆ° Tăng và Phụ Mẫu hÆ¡n kém thế nà o? Äáp: Kinh Xá Lợi Phất Vấn nói: “NgÆ°á»i tại gia thì lá»›n nhất là ân cha mẹ, tiếp đến là ân SÆ° Tăng; ngÆ°á»i xuất gia thì lá»›n nhất là ân SÆ° Tăng, tiếp đến là ân cha mẹ. Bởi vì SÆ° đối vá»›i tại gia thì năng lá»±c giảng dạy kém hÆ¡n, xuất gia thì trái lại vá»›i Ä‘iá»u nà y. Lại bởi vì SÆ° Tăng sinh ra và nuôi dưỡng Pháp thân, Pháp thân thì nhiá»u kiếp không cùng táºn; cha mẹ sinh ra và nuôi dưỡng thân nà y, ân sinh ra thân nà y chỉ đến bảy Ä‘á»i.†Há»i: Cùng là Äức Ä‘iá»n, cúng dÆ°á»ng riêng biệt và Äại chúng hÆ¡n kém thế nà o? Äáp: NhÆ° kinh Phạm Võng nói: “Biệt thỉnh 500 vị La-hán không bằng thỉnh má»™t phà m phu Tăng theo thứ tá»± của chúng Tăng.†Há»i: Bố thà có ba sá»± việc, má»™t là Äiá»n, hai là Váºt, ba là Tâm. Ba loại nà y hÆ¡n kém thế nà o? Äáp: Có bốn câu: 1) Tá»± mình có Äiá»n thua kém mà Tâm… hÆ¡n hẳn, nhÆ° vua Kế-ni-tra lá»… lạy ca ngợi tháp của Ni-kiá»n-tá», thì tháp ấy láºp tức sụp đổ. 2) Äiá»n hÆ¡n hẳn mà Tâm và Váºt thua kém, nhÆ° Äồng tá» chÆ¡i đùa cúng dÆ°á»ng đất và o trong bát của Äức Pháºt, lúc ấy vốn là Tâm nhẹ nhà ng, do Äiá»n hÆ¡n hẳn cho nên được là m Thiết Luân VÆ°Æ¡ng. Äiá»n và Tâm hÆ¡n hẳn mà Váºt thua kém, nhÆ° trong Trà Luáºn quyển thứ chÃn: “NgÆ°á»i tá»› già đem nÆ°á»›c rá»a bát dâng cúng Äức Pháºt, cảm được 15 lần thá» phÆ°á»›c trá»i-ngÆ°á»i, sau đạt được quả vị BÃch-chi Pháºt, có ngÆ°á»i nghi ngá» Äức Pháºt đã vá»ng ngữ, Äức Pháºt dùng lưỡi che kÃn mặt để quyết định mối nghi ngỠấy rằng: Khiến cho Ni-cẩu-tá» nhá» sinh ra cây lá»›n…†4) Ba sá»± Ä‘á»u hÆ¡n hẳn, nhÆ° Long Nữ dâng cúng ngá»c châu quý báu mau chóng thà nh Pháºt… Nay trong nà y Bồ-tát phát tâm bố thà thì Bi-Trà sánh bằng hÆ° không, phân rõ vá» chủng loại sá»± việc của Váºt bố thà thì cùng táºn pháp giá»›i, nêu ra Äiá»n bố thà thì phà m Thánh khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Vì váºy trong nà y tánh của ba sá»± việc Ä‘á»u sâu thẳm không có đáy, ba sá»± việc đặc biệt thù thắng không gì sánh được, ba sá»± việc rá»™ng lá»›n không có bến bá», ba sá»± việc dung hòa vá»›i nhau Ä‘á»u không ngăn ngại. Lại trong luáºn Câu Xá: “Há»i: Cúng dÆ°á»ng tháp xá-lợi, trong nà y không có chủ Ä‘á»™ng thá» dụng thì tại sao thà nh phÆ°á»›c? Äáp: PhÆ°á»›c nghiệp có hai loại: 1) Xả bá» là m chủng loại, nếu do xả bá» váºt thì phÆ°á»›c nghiệp nà y được phát sinh; 2) Thá» dụng là m chủng loại, nếu do thá» dụng mà xả bá» váºt thì phÆ°á»›c nghiệp nà y phát sinh. Nếu cúng dÆ°á»ng xá-lợi thì có phÆ°á»›c thuá»™c chủng loại xả bá», không có phÆ°á»›c thuá»™c chủng loại thá» dụng, chủng loại là nghóa vá» nhân. Há»i: Nếu không thá» dụng thì tại sao có phÆ°á»›c? Äáp: Nếu phÆ°á»›c chủ yếu do Lợi tha mà có thể thà nh tá»±u phÆ°á»›c, thì tu Tam-muá»™i Từ tâm và Chánh kiến…, lẽ ra Ä‘á»u không có phÆ°á»›c. NhÆ° trong quán vá» Từ tâm…, tuy không có chủ Ä‘á»™ng thá» dụng và lợi Ãch cho ngÆ°á»i khác mà có vô lượng phÆ°á»›c phát sinh, từ tá»± tâm khởi lên.†Nay trong văn nà y, trÆ°á»›c thì cúng dÆ°á»ng Pháºt, tạo dá»±ng Ä‘iện thá» phòng ốc, thá» dụng phát sinh phÆ°á»›c; sau cúng dÆ°á»ng tháp là xả bá» phát sinh phÆ°á»›c. Xá-lợi, chánh âm gá»i là Thiết-lợi-la, Trung Hoa nói là Thân, gá»i là hoặc thân toà n vẹn, hoặc thân vỡ vụn của NhÆ° Lai. Tháp, chánh âm là Túy-đổ-ba, nhầm gá»i là Thâu-bà , lại nhầm gá»i tắt là Tháp; Trung Hoa phiên dịch là nÆ¡i Quy Tông. Dá»±a và o kinh TrÆ°á»ng A-hà m: “Bốn ngÆ°á»i nên dá»±ng tháp, má»™t là Äức Pháºt, hai là BÃch-chi, ba là Thanh văn, bốn là Luân VÆ°Æ¡ng.†Tam tạng Chân Äế dẫn ra kinh Tháºp Nhị Nhân Duyên: “Tám ngÆ°á»i nên dá»±ng tháp: 1) NhÆ° Lai, Lá»™ bà n tám tầng trở lên, là tháp Pháºt; Bồ-tát bảy Lá»™ bà n; 3) Duyên giác sáu Lá»™ bà n; 4) A-la-hán năm Lá»™ bà n; 5) A-na-hà m bốn Lá»™ bà n; 6) TÆ°-Ä‘Ã -hà m ba Lá»™ bà n; 7) Tu-Ä‘Ã -hoà n hai Lá»™ bà n; 8) Luân VÆ°Æ¡ng má»™t Lá»™ bà n, nếu thấy không được lá»… lạy bởi vì không phải là tháp báºc Thánh.†Lại dá»±a và o luáºt Tăng-kỳ: “Có phà m Tăng cÅ©ng dá»±ng tháp, đó là Pháp sÆ° trì luáºt, Tỳ-kheo quản lý công việc, Tỳ-kheo đạo đức và danh vá»ng nên xây tháp. Äã không phải là Thánh nhân thì toà n bá»™ không có Lá»™ bà n, nhÆ°ng là m ở nÆ¡i ngăn che, nếu là m trái thì mắc tá»™i.†Dá»±a theo những văn nà y, nay má»›i có ngÆ°á»i vì Thầy mà là m tháp rá»™ng lá»›n, dá»±ng lên Lá»™ bà n, không riêng gì ngÆ°á»i còn sống mang tá»™i, mà cÅ©ng là m liên lụy đến Tiên vong của há», rất đáng thÆ°Æ¡ng xót! Lại nói chung vá» tạo tháp có sáu ý: 1) Vì biểu thị cho ngÆ°á»i hÆ¡n hẳn; 2) Vì là m cho ngÆ°á»i khác phát sinh niá»m tin thanh tịnh; 3) Khiến cho nêu rõ tâm có tồn tại; 4) Khiến cho cúng dÆ°á»ng sinh ra phÆ°á»›c; 5) Vì hạnh báo ân đến cùng; 6) Sinh phÆ°á»›c diệt tá»™i. Há»i: NhÆ° tạo tháp Pháºt cảm được bao nhiêu phÆ°á»›c? Äáp: Có hai: Gần thì cảm được phÆ°á»›c cõi Phạm, dá»±a và o trong luáºn Câu Xá nói: “Cảm được phÆ°á»›c cõi Phạm có bảy loại: a) NÆ¡i nà y chÆ°a tạo tháp (Chi-Ä‘á») thì ở trong đó mà là m; b) Xây dá»±ng Tăng-già -lam; c) Tăng đã phân tán có thể hòa hợp; d) Tu bốn Vô lượng tâm; e) Hy sinh mạng sống thay cho cha mẹ; 6-Tá»± mình xuất gia khuyên dạy ngÆ°á»i khác xuất gia; f) Kiến láºp pháp trà ng. Nếu ngÆ°á»i từ trong bảy nghiệp trên đây, tùy theo thá»±c hiện má»™t nghiệp, nhÆ° Phạm Quang Hà nh Thiên thá» báo vui sÆ°á»›ng má»™t kiếp. Lượng phÆ°á»›c của cõi Phạm ấy, dùng cá»ng nghiệp của các chúng sinh cảm đến nghiệp của má»™t Tam thiên Äại thiên thế giá»›i là m lượng của má»™t phÆ°á»›c cõi Phạm.†Xa thì táºn cùng giá»›i hạn của khổ được thoát khá»i sinh tá», vì váºy trong kinh Vô Thượng Y nói: “Cúng dÆ°á»ng Xá-lợi của Pháºt nhá» nhÆ° hạt cải…, Ä‘á»u được cứu cánh thoát khá»i ná»—i khổ sinh tá».†Kinh Äại Bi cÅ©ng nói nhÆ° váºy. Bố thà trẻ nhá» sai bảo để là m thay má»i việc, lại xả bá» tá»± mình để là m tôi tá»› cho ngÆ°á»i, đây là 10 loại thứ sáu, là Äồng sá»± nhiếp. ChÃnh là dùng thân mình là m tán che-là m bóng mát, che kÃn NhÆ° Lai thà nh tá»±u hiếu hạnh cúng dÆ°á»ng. Lại chÃnh mình là m tôi tá»› bố thà chúng sinh, là tá»± mình chịu thay vất vả mệt nhá»c. Lại dùng thân mình là m ngÆ°á»i hầu hạ cho chÆ° Pháºt, là hạnh báo ân… Bố thà đất nÆ°á»›c và ngôi vua. Há»i: Nếu nhÆ° có ngÆ°á»i ác cầu xin ngôi vua nà y muốn não hại chúng sinh, thì lẽ nà o có thể bố thà hay sao? Äáp: Bồ-tát thấy Ä‘iá»u nà y cÅ©ng không bố thÃ. NhÆ° Du-già quyển thứ 49 nói: “Nếu có ngÆ°á»i hà nh nghiệp tà n ác, bức bách não hại chúng sinh thuá»™c phẩm Thượng, đến cầu xin ngôi vua thì hoà n toà n không bố thÃ.†Bố thà khu thà nh rá»™ng lá»›n tô Ä‘iểm trang nghiêm, là trÆ°á»›c đây bố thà tất cả đất nÆ°á»›c, văn nà y thì bố thà riêng biệt nÆ¡i sinh hoạt của nhà vua, bởi vì tá»± nghó là khu thà nh rá»™ng lá»›n khác vá»›i những khu thà nh nhá» còn lại. NgÆ°á»i nữ quý báu tức là ngÆ°á»i hầu, không phải là hai váºt nà y cùng bố thÃ. Há»i: Những ngÆ°á»i nữ quý báu nà y là Hóa hiện, hay là Tháºt báo? Äáp: Là Tháºt báo, kinh nói Ä‘á»u là quả báo thuá»™c nghiệp thanh tịnh của Bồ-tát mà dùng để bố thÃ. Lại vá» sau trong phẩm Pháp Giá»›i nói Ä‘á»u là xÆ°a kia cùng chung thiện căn mà nguyện cầu, nhÆ° ngÆ°á»i nữ Diệu Äức…, cho nên nói nếu có thể nháºn là m quyến thuá»™c thì tôi bằng lòng nháºn chịu ná»—i khổ nà y. Lại nhÆ° ngÆ°á»i nữ bán hoa…, cho nên bố thà đá»u không sinh lòng phiá»n muá»™n. Há»i: Trong luáºn Du-già nói: “Nếu có chúng sinh đến cầu xin các loại đồ váºt đã bố thà mà có thể dẫn đến vui chÆ¡i, có thể dẫn đến vô ng- hóa, thì không nên bố thÃ.†Nay ngÆ°á»i nữ quý báu nà y đã phát sinh tham nhiá»…m của há» thì tại sao bố thÃ? Äáp: Trong nà y vốn có ba nghóa, vì váºy mà bố thÃ: 1.Bồ-tát quán xét ngÆ°á»i đó có lợi Ãch mà không có tham nhiá»…m thì má»›i bố thÃ, nếu có lá»—i của tham nhiá»…m thì không bố thÃ; 2.NgÆ°á»i nữ nà y đã tháºt sá»± là quyến thuá»™c cùng hạnh vá»›i Bồ-tát, vì váºy không khiến cho ngÆ°á»i trÆ°á»›c mặt sinh tâm tham nhiá»…m; 3.NgÆ°á»i nữ nà y có thể dùng pháp môn có lợi Ãch cho ngÆ°á»i ấy, vì váºy mà bố thÃ. Nếu trái vá»›i ba nghóa trên đây thì không nên bố thÃ. Trong Nhiếp Luáºn nói: “Có lợi Ãch cÅ©ng có nhiá»…m ô, không có lợi Ãch cÅ©ng không có nhiá»…m ô, có nhiá»…m ô mà không có lợi Ãch, ba loại nà y Bồ-tát không thá»±c hà nh; có lợi Ãch mà không có nhiá»…m ô thì Bồ-tát má»›i thá»±c hà nh.†Luáºn Du-già dá»±a theo ba loại trÆ°á»›c, văn nà y dá»±a và o má»™t loại sau, cho nên không trái vá»›i nhau. Bố thà vợ con trai gái, sá»± việc nà y cÅ©ng hợp lại mà nói. NhÆ° Tu- đạt-noa, Trung Hoa nói là Thiện Ãi, hoặc nói là Hảo Ãi, nhÆ° kinh Thái Tá» nói đầy đủ vá» bố thà vợ con… Hiện Trang Nghiêm VÆ°Æ¡ng, tức là trong kinh Äại VÆ°Æ¡ng Trang Nghiêm nói vá» bố thà vợ con… Lại trong kinh Bồ Tát Bổn Duyên nói: “VÆ°Æ¡ng tá» Nhất Thiết ThÃ, bố thà voi chiến hùng mạnh nhất của nhà vua cho ngÆ°á»i ở nÆ°á»›c đối địch, nhà vua và các quan cùng nổi giáºn Ä‘uổi VÆ°Æ¡ng tá» và o núi Tuyết. Trong núi bố thà hai ngÆ°á»i con rồi, Thiên Äế hóa thân đến, Ä‘i theo cầu xin ngÆ°á»i vợ được rồi vẫn nÆ°Æ¡ng nhá» VÆ°Æ¡ng tá». Sau lại cầu xin đôi mắt, VÆ°Æ¡ng tá» sắp móc ra, ngÆ°á»i cầu xin ngăn lại nói rằng: Tạm thá»i vẫn gởi nÆ¡i ông, tôi cần đến thì lấy, ông lại không được bố thà cho ngÆ°á»i khác. VÆ°Æ¡ng tá» nói: Nay tôi đâu có thể tiếp nháºn hai váºt nÆ°Æ¡ng nhá»â€¦â€ Rá»™ng ra nhÆ° kinh ấy nói. Há»i: Trong nà y vợ con đã bố thÃ… là Tháºt báo hay là Hóa hiện, và ngÆ°á»i cầu xin ấy cÅ©ng là Tháºt báo hay cÅ©ng là Hóa hiện? Äáp: Äiá»u nà y có ba nghóa: Dá»±a theo Thượng phẩm, Ä‘á»u là Tháºt mà bố thÃ. NhÆ°: “VÆ°Æ¡ng tá» Nhất Thiết ThÃ, bố thà con cho Bà -la-môn, Bà -la-môn đánh Ä‘áºp dẫn Ä‘i, đến dÆ°á»›i má»™t tán gốc cây lại muốn đánh Ä‘áºp, thần cây Ä‘Æ°a tay định ngăn Bà -la-môn, Bà -la-môn láºp tức ngã nhà o. Thần muốn Ä‘oạn mạng ngÆ°á»i ấy, già nh lấy VÆ°Æ¡ng tá» Ä‘Æ°a trở vá». VÆ°Æ¡ng tá» thÆ°a vá»›i thần: Xin đừng là m hại ngÆ°á»i nà y, nếu tôi trở vá» lại sẽ khiến cho Phụ vÆ°Æ¡ng tôi thá»±c hà nh bố thà không đầy đủ, thì trở thà nh con bất hiếu. Thần liá»n tha cho ngÆ°á»i ấy.†Giải thÃch rằng: Dá»±a theo đây thì vợ con cÅ©ng là ngÆ°á»i cùng tu Bồ-tát hạnh, thân mạng của mình hãy còn tá»± xả bá», lẽ nà o có tránh né khổ Ä‘au mà lui sụt hay sao? Dá»±a theo Trung phẩm, cùng có Tháºt-Hóa cÅ©ng thá»±c hà nh bố thÃ. NhÆ° kinh Hiá»n Ngu nói: “XÆ°a kia Pháºt là m vua, có Tỳ Sa-môn hóa là m Dạ-xoa Ä‘i theo vua cầu xin vợ con để ăn. Ä‚n xong vì vua mà nói kệ rằng: Tất cả các hà nh là vô thÆ°á»ng, sinh ra thì Ä‘á»u có khổ Ä‘au, năm ấm trống rá»—ng không có tÆ°á»›ng, không há» có ngã và ngã sở. Nói kệ nà y rồi trở lại hình dáng vốn có, vợ con hãy còn tồn tại.†Äây thì vợ con là Tháºt, ngÆ°á»i cầu xin là Hóa. Trong kinh Tịnh Danh nói: “Bồ-tát phần nhiá»u là trú trong Giải thoát bất tÆ° nghị, vì Ä‘iá»u phục luyện táºp cho Bồ- tát nhá» khác là m tăng thêm hà nh vị của há», mà hóa là m ngÆ°á»i cầu xin nà y. Muốn phá hết ái niệm vá» vợ con của Bồ-tát nà y, cho nên ở trÆ°á»›c mặt há» thị hiện ăn thịt vợ con của há».†Lại trong Nhiếp luáºn nói: “Vua Tỳ-tuần-Ä‘Ã bố thà con cho Bà -la-môn, là sá»± việc bức bách não hại ngÆ°á»i khác, ngÆ°á»i con nà y là Hóa hiện, cho nên không có gì não hại.†Giải thÃch rằng: Ở đây ngÆ°á»i cầu xin là Tháºt, ngÆ°á»i con là Hóa. Bởi vì Bồ-tát phÆ°Æ¡ng tiện mà là m mãn nguyện của Bà -la-môn, khiến cho tâm oán thù không còn, cho nên Hóa hiện nhÆ° váºy. Lại nhÆ° Bồ-tát hóa là m nữ sắc, bố thà cho ngÆ°á»i tham ái để Ä‘iá»u phục khiến cho há» lìa bá» các dục… Dá»±a theo Hạ phẩm, Ä‘á»u là Tháºt không bố thÃ. Trong luáºn Du- già quyển thứ 39: “Bồ-tát đối vá»›i vợ con-tôi tá»›-thân thÃch-quyến thuá»™c của mình, nếu nhÆ° không dùng lá»i lẽ chÃnh đáng nói cho biết trÆ°á»›c khiến há» hoan há»·, thì cuối cùng không cưỡng bức là m cho há» Æ°u sầu phiá»n muá»™n, mà bố thà cho ngÆ°á»i đến cầu xin. Tuy là trÆ°á»›c phải dùng lá»i lẽ oán giáºn nói cho biết rõ, khiến há» hoan há»· sinh tâm vui thÃch, mà không bố thà cho kẻ là m Ä‘iá»u hung bạo nhÆ° kẻ thù, bạn ác, Dược-xoa, La-sát. Không bởi vì hình thể và dung mạo yếu Ä‘uối-dòng há»-trai gái của vợ con, bố thà cho ngÆ°á»i đến cầu xin để là m tôi tá»›.†Giải thÃch rằng: Äây là dá»±a và o sÆ¡ tâm của căn cÆ¡ yếu Ä‘uối mà nói. Vả lại, nếu cả hai Ä‘á»u là Hóa hiện thì không có ý nghóa lợi Ãch lẫn nhau, cho nên không có câu nà y. Bố thà nhà cá»a khiến cho má»i ngÆ°á»i vui mừng có được chá»— ở. Bố thà vÆ°á»n rừng khiến cho vui mừng được dạo chÆ¡i thÃch thú. Thiết há»™i Äại thà là Äại há»™i Vô già , các loại Ä‘á»u bố thÃ, nghóa là không giá»›i hạn đồ váºt, không hạn chế thá»i gian, không ngăn cản má»i ngÆ°á»i, không có trÆ°á»›c-không có sau, vốn là bình đẳng bố thà tất cả. NhÆ° tổ chức Äại há»™i nÆ¡i vÆ°á»n HÆ°Æ¡ng Nha… ở văn sau, tiếng Phạm gá»i là Bà n-già -vu-sắt, Trung Hoa nói là Vô Già Äại Há»™i. Bố thà tất cả đồ dùng cung cấp cho sinh hoạt, là 10 loại thứ bảy. Bởi vì riêng biệt nói đến các loại không thể nà o hết được, cho nên cuối cùng tổng quát dá»±a và o tất cả đồ dùng cung cấp cho sinh hoạt mà thà nh tá»±u Äại thÃ. Trên đây là tùy theo Äại môn có 70 loại. Nếu trải qua tÆ°á»ng táºn mà nói vá» chủng loại không giống nhau trong váºt đã bố thÃ, thì theo Pháp sÆ° Quang Thống nói có 120 loại, thứ tá»± rá»™ng ra có 84000 loại. Vì sao? Nghóa là trong 120 sá»± việc Ä‘á»u có mÆ°á»i thiện nghiệp mà thá»±c hà nh bố thà cho nên trở thà nh 1200 loại, lấy bảy pháp thà nhân lên trở thà nh 8400 loại, trong má»—i má»™t hạnh có đủ mÆ°á»i loại hồi hÆ°á»›ng cho nên thà nh ra 84000 môn thá»±c hà nh bố thÃ. Bảy pháp thÃ, tùy theo tÆ°á»›ng có sáu, hòa và o lý thì trở lại má»™t tức là bảy. Tùy theo tÆ°á»›ng có sáu, tâm có ba loại, tức là ba thá»i vui mừng…; sá»± có ba loại, tức là ngÆ°á»i bố thÃ-ngÆ°á»i tiếp nháºn và tà i váºt… Hòa và o lý có má»™t, nghóa là soi chiếu ba sá»± Không, cùng má»™t lý vắng lặng. Lại giải thÃch: Dùng bảy Thánh tà i nhân lên cÅ©ng được, nhÆ° má»™t hạnh bố thà có 84000 loại, má»—i má»™t hạnh khác cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy. Nếu nói rá»™ng vá» tÆ°á»›ng của hà nh thì vô lượng không thể nà o nói hết. Äoạn lá»›n thứ hai từ “Thá» Ma-ha-tát dó nhÆ° thị…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» việc là m, sinh tâm hoan há»· hồi hÆ°á»›ng, trong đó có bốn: 1) Kết luáºn vá» hạnh đã là m; 2) Từ “Hữu lai cầu giả…†trở xuống là hiển bà y vá» hạnh thà nh tá»±u không sai lầm; 3) Từ “Bồ-tát nhó thá»i…†trở xuống là Äá»™ hạnh không sai lầm mà sinh tâm Äại hoan há»·; 4) Từ “Ma- ha-tát thiện căn…†trở xuống là lấy hạnh hoan há»· đã thà nh tá»±u dùng để hồi hÆ°á»›ng. Trong phần má»™t có hai: Má»™t là dá»±a theo hạnh để kết luáºn vỠý; hai từ “Dó Äại Bi…†trở xuống là dá»±a theo tâm hiển bà y vỠý. Trong luáºn Du-già quyển thứ 39 nói: “Lại các Bồ-tát đối vá»›i những ngÆ°á»i có oán thù thì dùng ý vui vá»›i Từ mà thá»±c hà nh Tuệ thÃ, đối vá»›i những ngÆ°á»i có khổ Ä‘au thì dùng ý vui vá»›i Bi mà thá»±c hà nh Tuệ thÃ, đối vá»›i những ngÆ°á»i có đức thì dùng ý vui vá»›i Há»· mà thá»±c hà nh Tuệ thÃ, đối vá»›i những ngÆ°á»i có ân thân thiện cùng chung ý thì dùng ý vui vá»›i Xả mà thá»±c hà nh Tuệ thÃ, nên biết cÅ©ng gá»i là trà tuệ khéo léo của Bồ-tát mà thá»±c hà nh bố thÃ.†Kiến láºp NhÆ° Lai luáºn, là trên thì nói rằng thá» trì Bổn hạnh của chÆ° Pháºt biểu hiện rõ rà ng Bổn hạnh của chÆ° Pháºt, nhÆ° thá»±c hà nh có thể nói cho nên nói là Láºp Luáºn, nhá» láºp ra luáºn nà y khiến cho chúng sinh không Ä‘oạn mất pháp thiện của Pháºt. Trong phần hai là hiển bà y vá» hạnh thà nh tá»±u không sai lầm, có hai: Má»™t là trình bà y vá» ba sá»± thà nh tá»±u hạnh không sai lầm, trong đó: Trình bà y vá» xứng ý ngÆ°á»i cầu xin lìa xa sai lầm vá» trái ý; b) Tâm bố thà không hối háºn lìa xa sai lầm vá» tạp niệm; c) Xả bá» tất cả… trình bà y vá» váºt bố thà rá»™ng nhiá»u lìa xa sai lầm thiếu thốn. Hai từ “Ư chÆ° chúng sinh…†trở xuống là trở lại giải thÃch vá» thà nh tá»±u: Äầu là giải thÃch vá» tâm bố thà trÆ°á»›c đây, tâm Bi sâu sắc nhìn nhÆ° con má»™t, là mình khéo biết mang nặng ân ấy, nhá» và o tâm đầu mà nuôi lá»›n Äại Bi, nhá» và o tâm sau mà nuôi lá»›n tâm Há»·, Ä‘á»u nhá» và o hai tâm trên khiến cho Bi và Há»· không hủy hoại, dá»±a và o Bi-Há»· nà y mở rá»™ng thá»±c hà nh tâm Äại thÃ. Sau là giải thÃch phần trên, nhá» và o váºt dụng dồi dà o thì cầu mong xứng ý vui mừng. Há»i: Vì sao Bồ-tát thấy ngÆ°á»i cầu xin sinh lòng vui vẻ, không đắm nhiá»…m đối vá»›i tà i sản? Äáp: Bởi vì hạnh bố thà thuần thục, bởi vì chÆ°á»›ng ngại bố thà không còn. Thế nà o là chÆ°á»›ng ngại bố thÃ? Trong luáºn Du-già quyển thứ 39 nói: “Lại các Bồ-tát đối vá»›i chÆ°á»›ng ngại bố thà và biết rõ rà ng nhÆ° tháºt vỠđối trị. ChÆ°á»›ng ngại bố thà có bốn: 1) TrÆ°á»›c chÆ°a luyện táºp xuyên suốt; 2) Váºt bố thà Ãt á»i thiếu thốn; 3) Äắm trÆ°á»›c váºt xinh đẹp tuyệt vá»i; 4) Vui thÃch quả báo tà i sản đầy đủ ở tÆ°Æ¡ng lai.†Má»™t, Nếu các Bồ-tát hiện có các loại tà i váºt có thể bố thÃ, ngÆ°á»i cầu xin Ä‘ang ở trÆ°á»›c mặt mà tâm bố thà không phát khởi, thì dùng Chánh tuệ nháºn biết mình đối vá»›i bố thÃ, trÆ°á»›c đây sÆ¡ suất chÆ°a luyện táºp xuyên suốt; quyết định nháºn biết Ä‘á»i trÆ°á»›c mình đối vá»›i bố thà chÆ°a từng luyện táºp xuyên suốt, khiến cho bây giá» có tà i sản mà ngÆ°á»i cầu xin Ä‘ang ở trÆ°á»›c mặt nhÆ°ng tâm bố thà không phát khởi. Nếu Ä‘á»i nà y không mạnh mẽ bố thÃ, thì tiếp tục ở Ä‘á»i sau nhất định rá»i bá» thá»±c hà nh bố thÃ. Vì váºy Bồ-tát gắng sức suy nghó chá»n lá»±a mà thá»±c hà nh Tuệ thÃ. Hai, NgÆ°á»i cầu xin Ä‘ang ở trÆ°á»›c mặt, bởi vì tà i váºt Ãt á»i cho nên tâm bố thà không phát khởi, liá»n dùng Chánh tuệ thông suốt, hoặc bởi vì nghiệp Ä‘á»i trÆ°á»›c của mình có sÆ¡ suất, hoặc bởi vì Ä‘á»i hiện tại lệ thuá»™c ngÆ°á»i khác, khiến cho mình Ä‘ang nháºn chịu những ná»—i khổ đói khát, không có thể là m Ãch lợi cho tất cả chúng sinh, giả sá» khiến cho thá»±c hà nh bố thà tháºm chà mất mạng thì hãy còn là thù thắng nhất, huống hồ có rau lá có thể dùng để cứu sống tÃnh mạng? Vì váºy chịu Ä‘á»±ng khổ sở mà thá»±c hà nh Tuệ thÃ. Ba-NgÆ°á»i cầu xin Ä‘ang ở trÆ°á»›c mặt, bởi vì váºt có thể bố thà rất tuyệt vá»i cho nên tâm bố thà không phát khởi, liá»n dùng Chánh tuệ thông suốt, là mình sÆ¡ suất đắm trÆ°á»›c, nay mình đối vá»›i khổ Ä‘au tùy tiện phát sinh ý tưởng vui thÃch, bởi vì Ä‘iên đảo nà y mà sinh ra ná»—i khổ ở tÆ°Æ¡ng lai. Vì váºy Bồ-tát gắng sức thá»±c hà nh bố thÃ. Bốn- Nếu Bồ-tát bố thà rồi vui thÃch quả báo tà i sản lợi Ãch to lá»›n ở tÆ°Æ¡ng lai, không mong cầu Vô thượng Chánh đẳng Bồ-Ä‘á», thì dùng Chánh tuệ thông suốt, là quả sai trái thấy rõ sÆ¡ suất, quán xét các hà nh ấy Ä‘á»u là niệm niệm diệt Ä‘i, quả đã thá» dụng mau chóng diệt hết, mau chóng chia lìa. Vì váºy diệt hết niá»m vui vá»›i quả sai trái ấy, thấy rõ thá»±c hà nh bố thà hồi hÆ°á»›ng Vô thượng Bồ-Ä‘á». Há»i: Dá»±a theo trong kinh nà y nói thì các Äại Bồ-tát tiá»n của châu báu vô táºn, tâm Bi lại rá»™ng lá»›n, tại sao thế gian vẫn còn có các loại chúng sinh nghèo khổ? Äáp: Theo kệ trong Nhiếp Luáºn nói: “Thấy nghiệp là m chÆ°á»›ng ngại Ä‘iá»u thiện, ngán hiện tại và ghét Ä‘iá»u ác, chúng sinh kia là m hại ngÆ°á»i khác, không cảm được Bồ-tát bố thÃ.†Äiá»u nà y có năm nghóa: 1) Bồ-tát thấy chúng sinh nghèo túng thì không gây ra nghiệp ác, mà già u có thì gây ra nghiệp ác; 2) Chúng sinh nghèo túng thì tu phÆ°á»›c, mà già u có thì chÆ°á»›ng ngại Ä‘iá»u thiện; 3) Chúng sinh nghèo túng thì tâm chán ngán sinh tá» hiện rõ trÆ°á»›c mắt, mà già u có thì không chán ngán; 4) Chúng sinh nghèo túng thì hiá»n là nh thân thiện, mà già u có thì căm ghét ngÆ°á»i khác; 5) Chúng sinh nghèo túng thì không có thể là m hại mạng sống của chúng sinh, mà già u có thì là m tổn hại mạng sống của loà i khác. Bồ-tát bởi vì thấy nghóa của năm loại nà y, mà khiến cho chúng sinh trải qua trăm ngà n vạn kiếp thÆ°á»ng nghèo túng không gây ra nghiệp ác nhiá»…m trÆ°á»›c sinh tá», không khiến cho chúng sinh ở trong má»™t sát-na già u có phóng túng gây ra Ä‘iá»u ác rÆ¡i và o bốn nẽo khổ Ä‘au. Vì váºy trong luáºn Du-già nói: “Äối vá»›i các hữu tình có an lạc mà không có lợi Ãch, thì Bồ-tát cÅ©ng không là m.†Trong phần ba là sinh tâm Äại hoan há»·, có hai: Äầu là niá»m vui thù thắng nuôi dưỡng thần sắc, trong luáºn Trượng Phu Hạnh nói: “Bồ-tát vui mừng vượt quá niá»m vui của thế gian và niá»m vui Niết-bà n của Nhị thừa.†Trong nà y chỉ hÆ°á»›ng vá» cao hÆ¡n thế gian. Sau từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là nhá» vui mừng tăng thêm tâm, có năm câu có thể biết. Trong phần bốn là hồi hÆ°á»›ng thiện căn, có mÆ°á»i câu-năm cặp: 1) Khiến cho lìa xa nhân quả khổ Ä‘au; 2) Khiến cho đạt được nhân quả vui sÆ°á»›ng, hai cặp trên Ä‘á»u trÆ°á»›c là nhân-sau là quả; 3) Cảnh và tâm; 4) Tâm và hà nh; 5) Phần và mãn. Trên đây là mở rá»™ng hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của hà nh, tức là phần hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ-Ä‘á», xong. Từ đây trở xuống là phần 3 trình bà y vá» hạnh rất phù hợp vá»›i Chân, tức là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế. Lại trÆ°á»›c là trình bà y vá» hạnh rá»™ng lá»›n, từ đây trở xuống là là m sáng tá» vá» hạnh rất sâu xa, trong đó có hai: Má»™t là hiển bà y vá» hạnh thuá»™c tâm Vô niệm, tổng quát trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng mà không rà ng buá»™c vÆ°á»›ng mắc; hai từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là trình bà y vỠđối vá»›i cảnh không nhiá»…m trÆ°á»›c, riêng biệt hiển bà y vá» hồi hÆ°á»›ng mà không rà ng buá»™c vÆ°á»›ng mắc. Trong phần má»™t, lúc hồi hÆ°á»›ng nhÆ° váºy là nhắc lại hạnh trÆ°á»›c đây đối vá»›i thân… không rà ng buá»™c vÆ°á»›ng mắc, tổng quát trình bà y vá» chủ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng ba nghiệp Vô niệm mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Sau là riêng biệt hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của Vô niệm, trong đó có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y Vô tưởng vá» Ngã-Pháp…, sau là trình bà y Vô niệm vá» nghiệp báo… Trong phần trÆ°á»›c: Má»™t, chÃn câu trình bà y Vô tưởng vá» Ngã. Thiá»n đầu, ngÆ°á»i xÆ°a nói: Äây gá»i là thấy tất cả chúng sinh có Hình-có Thể. Nay lại há»i Tam tạng Pháp sÆ° nói rằng: Ở đây dịch là Sinh. Hai từ “Vô hữu tưởng…†trở xuống là mÆ°á»i câu-năm cặp trình bà y Vô tưởng vá» Pháp: 1) Lìa xa Tưởng vá» pháp có-không; 2) Lìa xa Tưởng vá» pháp lÆ°u chuyển ba Ä‘á»i; 3) Lìa xa Tưởng vá» ThÆ°á»ng-Vô thÆ°á»ng; 4) Lìa xa Tưởng vá» ba cõi-không phải ba cõi; 5) CÅ©ng lìa xa Tưởng-lìa xa Vô tưởng. Trên đây là trình bà y vá» Vô tưởng chủ Ä‘á»™ng duyên và o tá»± Thể. Phần sau là trình bà y vá» Vô niệm chủ Ä‘á»™ng duyên và o nghiệp dụng, nghóa là không bị Tưởng và Niệm là m cho rà ng buá»™c, gá»i là không rà ng buá»™c vÆ°á»›ng mắt. Qua lại rá»—ng rang vô ngại mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng, cho nên nói là hồi hÆ°á»›ng tâm giải thoát không rà ng buá»™c- không vÆ°á»›ng mắc. Trong đó, suy nghó và báo của suy nghó là dá»±a theo ý nghiệp, nhân của nghiệp và nghiệp báo là dá»±a theo thân-ngữ nghiệp. Vả lại, nghiệp dá»±a theo nghiệp tÆ°Æ¡ng tá»±, suy nghó dá»±a theo Thể của nghiệp. NhÆ° váºy Vô tâm không có Vô tâm mà thá»±c hiện hồi hÆ°á»›ng Äại thà nhÆ° trÆ°á»›c đây. Từ đây trở xuống trình bà y vỠđối vá»›i cảnh không nhiá»…m trÆ°á»›c, riêng biệt trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng. Trong đó có bốn: 1) Riêng biệt trình bà y vá» không vÆ°á»›ng mắc; 2) Từ “Ma-ha-tát nhược ư…†trở xuống riêng biệt trình bà y vá» không rà ng buá»™c; 3) Từ “Nhược Æ° thá» pháp nhi bất phược…†trở xuống riêng biệt trình bà y vá» tâm giải thoát; 4) Từ “Ma- ha-tát dó thá» nhất thiết thiện căn…†trở xuống riêng biệt trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng. Trong phần má»™t, lúc hồi hÆ°á»›ng nhÆ° váºy, là cần phải giải thÃch riêng biệt, nhÆ° lúc hồi hÆ°á»›ng Äại thà đã thá»±c hiện trÆ°á»›c đây, thÆ°á»ng không duyên và o niệm, vì váºy nay tiếp tục tổng quát để nhắc lại. Sau là riêng biệt hiển bà y vá» không vÆ°á»›ng mắc, trong đó Ná»™i là sáu căn, Ngoại là sáu trần, Duyên là chủ Ä‘á»™ng duyên, Cảnh là thụ Ä‘á»™ng duyên, còn lại có thể biết. Trong phần hai là không rà ng buá»™c, trÆ°á»›c tiên nhắc lại phần trÆ°á»›c, không vÆ°á»›ng mắc là dá»±a và o phần trÆ°á»›c phát khởi phần sau, nghóa là tâm nhiá»…m trÆ°á»›c đối vá»›i cảnh gá»i là vÆ°á»›ng mắc, cảnh quấn lấy tâm gá»i là rà ng buá»™c. Trong kinh Lăng Già nói: “Tâm rà ng buá»™c đối vá»›i cảnh giá»›i, trà hiểu rõ vá» tưởng tùy chuyển.†Là nói đến nghóa nà y. Bởi vì hết sức tham đắm và o cảnh, cho nên tâm bị cảnh rà ng buá»™c không được tá»± tại, nay Ä‘á»u không có. Ở trong năm Uẩn Ä‘á»u có ba nghóa: 1-Không rà ng buá»™c Sắc là tổng quát hiển bà y vá» không rà ng buá»™c gì; 2-Không rà ng buá»™c Sắc thủ là riêng biệt dá»±a theo phà m phu chấp thủ năm Uẩn; 3- Không rà ng buá»™c Sắc diệt là riêng biệt dá»±a theo Thánh nhân không giữ lấy năm Uẩn. Lại không rà ng buá»™c-không giữ lấy là không rà ng buá»™c vá» Hữu; không rà ng buá»™c Diệt là không rà ng buá»™c vá» Vô; cả hai không có chấp trÆ°á»›c, không bị rà ng buá»™c. Trong phần ba là trình bà y vá» tâm giải thoát, trong đó có ba: Äầu là nêu ra, nghóa là nhắc lại phần trÆ°á»›c phát khởi phần sau, đối vá»›i pháp nà y là đối vá»›i pháp Hữu-Vô thuá»™c năm Uẩn trÆ°á»›c đây. Bởi vì hiểu rõ nguồn gốc pháp ấy vốn tá»± nhiên không có rà ng buá»™c, tánh vốn giải thoát chứ không phải là nay má»›i giải thoát, cho nên nói là cÅ©ng không có gì giải thoát. Tiếp là nêu ra, sau là giải thÃch. TrÆ°á»›c riêng biệt giải thÃch nguyên cá»› vá» tánh giải thoát ở trong pháp có trÆ°á»›c đây, nghóa là pháp có nà y tức là không có sinh diệt…, vốn là tánh tá»± nhiên giải thoát. Sau từ “Bồ-tát nhÆ° thị kiến pháp…†trở xuống là riêng biệt giải thÃch nguyên cá»› vá» tánh giải thoát ở trong pháp không có trÆ°á»›c đây. Thấy pháp là Phi pháp bởi vì Ä‘oạn dứt ngôn ngữ, nhắc lại pháp có ngay nÆ¡i tánh tá»± nhiên không có trÆ°á»›c đây; Phi pháp là pháp, phát khởi phần sau đối vá»›i không có mà cÅ©ng lìa xa tánh, bởi vì không trú và o không có cho nên không ngăn ngại có. TrÆ°á»›c thì có mà không có, cho nên giải thoát đối vá»›i có; ở đây thì không có mà không phải không có, cho nên giải thoát đối vá»›i không có. Bởi vì không hủy hoại nghiệp cho nên tu hà nh đầy đủ, không đắm và o Không cho nên không giống nhÆ° Nhị thừa, vì váºy cầu Nhất thiết trà không lui sụt, những câu còn lại có thể biết. Trong phần bốn là riêng biệt giải thÃch vá» hồi hÆ°á»›ng: TrÆ°á»›c là tổng quát, nghóa là hÆ°á»›ng vá» Chủng trÃ, từ “Dó hóa chúng sinh…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y. TrÆ°á»›c là há»i vá» phát khởi, sau là đáp để hiển bà y có mÆ°á»i câu, Ä‘á»u là giáo hóa chúng sinh thà nh tá»±u những sá»± việc nà y, cho nên gá»i là hồi hÆ°á»›ng, có thể biết. Trên đây là phần hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế, xong. Tổng quát là đoạn lá»›n thứ hai dá»±a và o thân khởi hạnh, xong. Từ đây trở xuống là phần ba phân rõ vá» hạnh đã thà nh tá»±u lợi Ãch, trong đó có hai: 1) Lúc chÃnh thức thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng lợi Ãch thuáºn theo nhân quả nhÆ° nhau. Câu riêng biệt có chin: Äầu là hai câu thuáºn theo Pháºt Bảo-Pháp Bảo nhÆ° nhau; tiếp là hai câu Nhân trÃ-Quả trà nhÆ° nhau; tiếp là hai câu Tâm-Cảnh tùy theo sá»± nhÆ° nhau, nói nghóa là nghóa vá» cảnh; tiếp là hai câu Tâm-Cảnh hòa và o lý nhÆ° nhau; sau cuối là má»™t câu thuáºn theo pháp giá»›i thanh tịnh nhÆ° nhau. 2) Từ đây trở xuống trình bà y vá» lợi Ãch khiến cho mình và ngÆ°á»i tiến và o pháp sau khi đã hồi hÆ°á»›ng, trong đó cÅ©ng có chÃn câu: Má»™t câu đầu là lợi Ãch vá» Lợi tha, tám câu còn lại là lợi Ãch thuá»™c Tá»± hà nh, nghóa là xứng vá»›i pháp mà hiểu rõ cho nên không có sai trái. Lại không rá»i bá» Chân Không, không trái vá»›i duyên Hữu, Không-Hữu vô ngại cho nên nói là pháp lá»±c đầy đủ. Từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là kết luáºn vá» tên gá»i. Trên đây là hạnh của phần vị, xong. Từ đây trở xuống là phần thứ hai trình bà y vá» quả đã thà nh tá»±u của phần vị. Câu riêng biệt có mÆ°á»i: 1) Ngoà i được Pháºt gia há»™; 2) Trong được pháp kiên cố; 3) Tiến lên tu trà Pháºt; 4) Khéo léo hiểu rõ nghóa lý; 5) Chiếu rá»i thông hiểu lý tánh; 6) Äạt được thiện căn kiên cố; 7) Sở nguyện đầy đủ; 8) Äạt được pháp hà nh thuáºn theo kiên cố không thể hủy hoại; 9) Äạt được nguyện kiên cố; 10) Tá»± tại đối vá»›i pháp. Lại mÆ°á»i loại nà y hÆ°á»›ng vá» lợi Ãch của hạnh trÆ°á»›c đây phối hợp giải thÃch, có thể biết. Trong Ä‘oạn lá»›n thứ hai là kệ tụng, có hai: TrÆ°á»›c là tá»±a vá» nhân duyên thuyết kệ, sau là chÃnh thức hiển bà y vá» kệ. Trong phần trÆ°á»›c nÆ°Æ¡ng theo Pháºt lá»±c là trình bà y vá» chá»— dá»±a phát khởi thuyết giảng. Sau là phân rõ dá»±a và o lá»±c mà thà nh tá»±u, có mÆ°á»i câu: 1) Quán xét mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng là hiển bà y mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng cùng thuyết giảng; 2) Quán xét Äại chúng là trình bà y vá» thuyết giảng đã phủ khắp; 3) Quán xét pháp giá»›i là trình bà y vá» nghóa đã thuyết giảng; 4) Tiến sâu và o… là hiển bà y vá» giáo chủ Ä‘á»™ng thuyết giảng; 5) Tu vô lượng… là hiển bà y vá» tâm phát khởi thuyết giảng; 6) Giác ngộ… là trình bà y vá» trà thuyết giảng mở mang giác ngá»™; 7) Hòa và o công đức của Pháºt là trình bà y vỠđạt được đức thuyết giảng của Pháºt; 8) Äến được… là trình bà y vỠđạt được thân thuyết giảng của Pháºt; 9) Phân biệt… là trình bà y vá» hiểu rõ căn hợp thá»i; 10) Tùy thuáºn Pháp thân… là trình bà y vá» dá»±a và o Chân phát khởi Ứng, Ứng phát khởi thuáºn theo Chân, vì váºy ngay nÆ¡i thuyết giảng mà thÆ°á»ng không thuyết giảng. Trong phần chÃnh thức kệ tụng, bốn câu là m thà nh tụng, có 41 kệ, chỉ tụng vá» hạnh của phần vị chứ không tụng vá» quả của phần vị. Trong đó phân ba: Má»™t, có năm kệ tụng vá» thân là m chá»— dá»±a của hạnh trÆ°á»›c đây; hai, từ “Bồ-tát cụ hà nh bố thÃ…†trở xuống có 30 kệ rưỡi tụng vá» dá»±a và o thân mà khởi hạnh trÆ°á»›c đây; ba, từ “Tùy thuáºn tÆ° duy…†trở xuống có năm kệ rưỡi tụng vá» hạnh đã thà nh tá»±u lợi Ãch trÆ°á»›c đây. Ngay trong phần hai đã khởi hạnh: Äầu là 19 kệ tụng vá» sÆ¡ lược nêu ra sá»± việc thá»±c hà nh và mở rá»™ng phân rõ vá» tÆ°á»›ng của hạnh trÆ°á»›c đây, tức là hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ-Ä‘á», đối vá»›i 70 môn bố thà khéo léo tóm lược không nói tất cả. Từ “Bồ-tát quán sát nhất thiết pháp…†trở xuống là 11 kệ rưỡi tụng vá» hạnh rất hợp vá»›i Chân trÆ°á»›c đây, tức là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế, trong đó: Äầu là hai kệ rưỡi tụng vá» tổng quát trình bà y Vô niệm hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây; tiếp từ “Tâm bất phân biệt…†trở xuống là bảy kệ rưỡi riêng biệt tụng vỠđối vá»›i có nhÆ°ng không vÆ°á»›ng mắc mà tánh tá»± nhiên giải thoát trÆ°á»›c đây; sau cuối từ “Bồ-tát tuy phục suy cầu…†trở xuống là hai kệ riêng biệt tụng vỠđối vá»›i không có nhÆ°ng không trú và o mà tá»± nhiên giải thoát trÆ°á»›c đây. Văn còn lại có thể thấy. * Thứ bảy là Äẳng Tâm Tùy Thuáºn Nhất Thiết Chúng Sinh Hồi HÆ°á»›ng, ở trong trÆ°á»ng hà ng cÅ©ng có hai: TrÆ°á»›c là hạnh của phần vị, sau là quả của phần vị. Trong phần trÆ°á»›c cÅ©ng có ba, đó là nêu ra-giải thÃch và kết luáºn. Ngay trong giải thÃch phân ba: 1) Trình bà y vá» tất cả tÆ°á»›ng của hạnh đã tu; 2) Từ “Ma-ha-tát ly cấu thanh tịnh Bồ-Ä‘á» tâm…†trở xuống là thâu nhiếp để hồi hÆ°á»›ng; 3) Từ “Ma-ha-tát hà nh nhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng thắng xuất…†trở xuống là trình bà y hồi hÆ°á»›ng đã thà nh tá»±u lợi Ãch. Trong phần má»™t có hai: Má»™t, trình bà y vá» thiện căn đã tu; hai, từ “Ma-ha-tát hà nh nhÆ° thị đẳng…†trở xuống là trình bà y vá» thà nh tá»±u đức nhá» và o tu. Lại giải thÃch: TrÆ°á»›c là trình bà y vá» Thể của hạnh, sau là trình bà y vá» Dụng của hạnh. Trong phần má»™t có 30 câu, đầu là 10 câu nói thẳng vá» Thể của thiện, tiếp là 10 câu dá»±a theo cảnh để trình bà y vá» thiện căn, sau là 10 câu dá»±a theo mÆ°á»i Äá»™ hà nh để trình bà y vá» thiện căn. Pháp sÆ° Quang Thống nói: 10 câu đầu là thá»±c hà nh phát ra từ bên trong, 10 câu tiếp là sinh khởi thuáºn theo duyên phát ra, 10 câu sau là công phu thà nh tá»±u thuá»™c vá» mình. Trong 10 câu đầu tăng trưởng ba phẩm thiện thì có hai nghóa: 1) Ba phẩm khác nhau, tăng trưởng khác nhau khiến cho cùng mở rá»™ng…; 2) Äối vá»›i má»™t thiện căn lúc bắt đầu tu táºp xông Æ°á»›p và o Thức má»›i trở thà nh chủng tá» gá»i là Hạ phẩm tăng lên, từ chủng tá» phát sinh hiện rõ khiến cho cà ng tăng trưởng gá»i là Trung phẩm tăng lên, trở lại xông Æ°á»›p thà nh tá»±u chủng tá» gá»i là Thượng phẩm tăng lên. Lại giải thÃch: Phát khởi thá»±c hà nh tùy theo sá»± việc gá»i là Hạ phẩm tăng lên, khiến cho thá»±c hà nh tiến và o lý tăng thêm thà nh tá»±u gá»i là Trung phẩm tăng lên, dá»±a và o lý khởi hạnh khiến cho xứng vá»›i lý rá»™ng lá»›n gá»i là Thượng phẩm tăng lên. Từ “Vô lượng đẳng…†trở xuống Ä‘á»u là sai biệt trong thiện thuá»™c Thượng phẩm. 4) Hà nh đức không phải má»™t gá»i là vô lượng thiện; 5) Tất cả giống nhÆ° pháp giá»›i gá»i là thiện rá»™ng lá»›n; 6) Tùy duyên không giống nhau gá»i là đủ loại thiện; 7) Thể sâu sa khó suy lÆ°á»ng; 8) Diệu dụng khó nghó bà n; 9) Kể ra không thể nà o cùng táºn; 10) Không còn ranh giá»›i. Trong 10 câu tiếp là dá»±a theo cảnh: 1) Nhá» mong cầu cảnh của Pháºt mà phát sinh đạt được thiện; 2) Nhá» mong cầu cảnh của Pháp; 3) Nhá» há»c theo hạnh của Tăng; 4) Nhá» mong cầu thiện hữu. Dá»±a và o bốn cảnh trên mà phát sinh thiện căn thuá»™c TrÃ. 5) Duyên vá»›i chúng sinh là m cảnh phát sinh thiện căn thuá»™c Bi; 6) Khiến cho Bi-Trà dẫn dắt lẫn nhau gá»i là cảnh phÆ°Æ¡ng tiện; 7) Äá»u cùng nhau hợp vá»›i Chân gá»i là cảnh vi diệu cảnh; 8) Thiện thuá»™c Tá»± lợi gá»i là bên trong; 9) Thiện thuá»™c Hóa tha gá»i là bên ngoà i; 10) Tổng quát kết luáºn vá» nhiá»u môn gá»i là vô lượng công đức, bởi vì Ä‘á»u phát sinh thiện căn. Trong 10 câu sau dá»±a theo cảnh của mÆ°á»i Äá»™ hà nh mà phát sinh thiện căn: 6 câu đầu có thể biết; 7) PhÆ°Æ¡ng tiện khéo léo nháºn biết tâm khà chúng sinh; 8) Äại nguyện tÃch táºp các công đức thanh tịnh; 9) Niệm lá»±c vượt qua nghiệp dụng; 10) Äại trÃ. Từ “Phổ bỉ…†trở xuống là trình bà y trong phần hai vỠđức đã thà nh tá»±u, cho đến giải thÃch xong là nhắc lại phần trÆ°á»›c phát khởi phần sau; từ “Tắc năng…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vỠđã thà nh tá»±u, trong đó có hai: TrÆ°á»›c là trình bà y vỠđức của Thể tròn vẹn đầy đủ; sau từ “Phổ năng…†trở xuống là trình bà y vá» tác nghiệp thù thắng. Trong phần trÆ°á»›c có hai: TrÆ°á»›c là thà nh tá»±u đức thuá»™c Tá»± phần, có hai: Trong Tá»± lợi, má»™t là Nhẫn, hai là Giá»›i nhÆ° khéo léo Ä‘iá»u phục…, ba là Tuệ nhÆ° vónh viá»…n lìa xa…, có thể là m… là kết luáºn vá» ba hạnh thà nh tá»±u pháp khÃ; rá»™ng khắp vì… là Lợi tha. Sau từ “ThÆ°á»ng vi…†trở xuống là trong phần thà nh tá»±u đức thuá»™c Thắng tiến: TrÆ°á»›c là nhá» Äức Pháºt che chở gia há»™ mà phát sinh thiện-đầy đủ nguyện; sau là nhá» rất vui vá»›i Pháºt tâm mà đạt được giống nhÆ° Pháºt. Trong phần sau là tác nghiệp thù thắng, có hai: Má»™t, Trên là nghiệp cúng dÆ°á»ng Äức Pháºt, nghóa là thá»±c hà nh cúng dÆ°á»ng thuáºn vá»›i lý, không mong cầu… là lìa xa lá»—i lầm. Hai, Từ “Nhất thiết thiện căn…†trở xuống trình bà y dÆ°á»›i là ng- hiệp cứu giúp chúng sinh, trong đó có hai: 1) Äầy đủ đức Hóa tha. 2) Từ “Ư sinh tá» trung…†trở xuống là thà nh tá»±u đầy đủ hạnh Hóa tha, trong đó có ba: a) Khiến cho vượt khá»i sinh tá», Ä‘Æ°a và o Äại trà Bồ-Ä‘á»; Từ “Phổ thị…†trở xuống là khiến cho rá»i bá» trần nhiá»…m, đạt được công đức rất thanh tịnh; c) Từ “Linh nhất thiết chúng sinh…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» lợi Ãch. Trên đây là trình bà y vá» hạnh đã hồi hÆ°á»›ng, xong. Từ đây trở xuống là phần hai thâu nhiếp để hồi hÆ°á»›ng, trong đó có bốn: Má»™t, Dá»±a theo tâm Bồ-Ä‘á» thâu nhiếp thiện căn. Hai, Từ “Ma-ha- tát phục tác thị niệm nhÆ° thá» thiện căn nhược hữu quả báo…†trở xuống là dùng thiện căn trÆ°á»›c đây hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u đầy đủ hạnh, nghóa là giúp cho lúc tu táºp thá»±c hà nh, các duyên không thiếu hụt, xứng vá»›i nguyện mong má»i ban đầu mà thà nh tá»±u Äại hạnh. Ba, Từ “Dó thá» thiện căn niệm niệm hồi hÆ°á»›ng…†trở xuống là dùng thiện căn nà y dá»±a và o hạnh, mà phát khởi thiện căn hồi hÆ°á»›ng chúng sinh khiến cho đạt được Bồ-Ä‘á». Bốn, Từ “Tu hà nh nhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng thá»i bất trÆ°á»›c nghiệp…†trở xuống là trình bà y vá» hà nh rất phù hợp vá»›i Chân, thá»±c hà nh không có gì thá»±c hà nh, hồi hÆ°á»›ng không có gì hồi hÆ°á»›ng. TrÆ°á»›c thì hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ-Ä‘á», đây thì hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế. Lại trÆ°á»›c thì dùng Trà thuáºn theo Bi thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n, sau thì dùng Bi thuáºn theo Trà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng rất sâu xa. Trong phần má»™t: TrÆ°á»›c là nêu ra Äại tâm đã thâu nhiếp thiện căn; từ “Tác thị niệm…†trở xuống là hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của thiện căn đã thâu nhiếp, trong đó có mÆ°á»i câu, năm câu trÆ°á»›c dá»±a theo Thể của tâm phát khởi thiện, năm câu sau dá»±a theo nghiệp dụng của tâm thà nh tá»±u thiện. Trong năm câu trÆ°á»›c: Má»™t câu đầu là tổng quát. Bốn câu sau là riêng biệt: 1) Bắt đầu thuá»™c Tá»± phần, 2) Cuối cùng thuá»™c Tá»± phần, 3) Bắt đầu thuá»™c Thắng tiến, 4) Cuối cùng thuá»™c Thắng tiến. Trong năm câu vá» nghiệp dụng: Má»™t câu đầu là tâm nà y lấy Äại Bi là m căn bản, thÆ°Æ¡ng xót chúng sinh mà phát khởi thiện; hai câu tiếp là vì chúng sinh cho nên cầu trà của quả Pháºt, má»™t là bắt đầu, hai là cuối cùng; hai câu sau cuối là táºp trung phát khởi nhân ấy, má»™t là hà nh rá»™ng lá»›n xứng vá»›i pháp giá»›i, hai là hà nh kiên cố không lui sụt. Từ đây trở xuống là phần hai hồi hÆ°á»›ng thiện căn trÆ°á»›c đây để thà nh tá»±u đầy đủ hạnh, trong đó: 1) Tổng quát nêu rõ vá» hạn kỳ cần thiết, nghóa là tâm Bồ-Ä‘á» nà y đã thâu nhiếp thiện căn, nếu quyết định có quả không trống rá»—ng, thì mình thá»±c hà nh hạnh Bồ-tát đến táºn cùng Ä‘á»i kiếp vị lai, không rá»i bá» chúng sinh… Äiá»u nà y có hai ý: Má»™t, bởi vì thiện căn nà y nhÆ° ý nguyện của mình thà nh tá»±u quả lợi Ãch cho chúng sinh; hai, bởi vì thiện căn nà y đã đạt được quả thuá»™c y báo(Y quả), kh- iến cho mình tu hà nh thâu nhiếp chúng sinh, thì duyên không có gì thiếu hụt, vì thế cho nên mình có thể tu Bồ-tát hạnh đến táºn cùng thá»i gian vị lai. Văn nà y chá»n lấy ý sau. 2) Từ “Linh vô số thế giá»›i…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y vá» hạnh đã thà nh tá»±u đầy đủ, trong đó có hai: Má»™t, hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u hạnh bố thà cung cấp tiá»n của; hai, từ “Phục thứ…†trở xuống là khiến cho thà nh tá»±u hạnh bố thà phát sinh tiá»n của. Há»i: Sao không hồi hÆ°á»›ng khiến cho thà nh tá»±u các hạnh khác, mà lại thà nh tá»±u hạnh Tuệ thà nà y? Äáp: Trong nà y Bồ-tát thá»±c hà nh hạnh Bồ-tát là m lợi Ãch cho chúng sinh, bởi vì hạnh bố thà nà y có đủ có ba nghóa: 1) Tiá»n của… hiện có thêm nhiá»u khiến cho lìa xa khốn khổ; 2) Nhá» bố thà thâu nhiếp khiến cho tiến và o pháp thà nh tá»±u hạnh; 3-Bởi vì thiện căn đã phát sinh hồi hÆ°á»›ng bố thà chúng sinh, hạnh khác không đầy đủ cho nên chỉ riêng hạnh nà y. Trong phần má»™t là bố thà cung cấp tiá»n của, có bốn: 1) Cung cấp tiá»n của rá»™ng rãi, vốn có 11 sá»± việc; 2) Trình bà y vá» ngÆ°á»i cầu xin rá»™ng rãi, vốn là tất cả chúng sinh; 3) Trình bà y vá» tâm bố thà rá»™ng rãi; 4) Thá»i gian bố thà rá»™ng rãi, vốn là táºn cùng vị lai. Ngay trong tâm bố thÃ, có 11 loại: 1) Không chá»n lá»±a đối vá»›i oán thù, gá»i là tâm bình đẳng; 2) Không chú trá»ng đối vá»›i thân thÃch, gá»i là tâm không thiên vị; 3) Không vì danh tiếng thế gian; 4) Tâm tÆ° vui thÃch không phải là cưỡng ép, cho nên gá»i là không phiá»n muá»™n; 5) Bố thà rồi xứng vá»›i niá»m vui, cho nên không có giữa chừng hối háºn; 6) Táºp trung nghó đến Bồ-Ä‘á»; 7) Không xen tạp Vô minh, cho nên nói là thanh tịnh; 8) Tâm tÆ° không có ý niệm gì khác, cho nên nói là nhất hÆ°á»›ng; 9) Äại Bi hiện rõ trÆ°á»›c mắt; 10) Äiá»u phục lìa xa Hữu vi; 11) Tiến và o an trú Vô vi. Trong phần hai là bố thà phát sinh tiá»n của, có ba: Má»™t, Tiá»n của rá»™ng rãi cÅ©ng có 10 sá»± việc. Bà -la Mã VÆ°Æ¡ng là Tam tạng nói, chánh âm nói đầy đủ là Bà -la-ha, Trung Hoa gá»i là Vân Mã, nghóa là đi lại giữa mây trá»i nhanh chóng không ngăn ngại, nhân đó lấy là m tên gá»i. Lại nói trong biển rá»™ng có má»™t châu tên gá»i Bạt-Ä‘Ã -la, ngá»±a nà y thÆ°á»ng ở trong đó, luôn luôn phát ra tiếng nói rằng: Ai muốn ra biển, ta sẽ Ä‘Æ°a Ä‘i. Ngá»±a nà y chÃnh là Long Mã, nhÆ°ng có tâm Từ, hoặc là do Bồ-tát hóa hiện. Hai, Từ “Tu táºp…†trở xuống là dá»±a theo thá»i gian-nÆ¡i chốn đối vá»›i ngÆ°á»i trình bà y vá» thá»±c hà nh bố thà rá»™ng lá»›n. Ba, Từ “Ma-ha-tát phục tác thị niệm…†trở xuống là trình bà y vá» tâm bố thà hoà n toà n thanh tịnh, có 14 loại tâm: 1) Không đắm và o nhân bố thÃ; 2) Không mong cầu quả bố thÃ; 3) Qua lại rá»—ng rang lìa xa rà ng buá»™c; 4) Rá»™ng rãi che phủ khắp nÆ¡i; 5) TÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i lý. Năm loại trên là tâm tiến và o lý. 6) Khéo léo bố thà thâu nhiếp chúng sinh; 7) Bình đẳng bố thà không há» thiên vị; 8) Không kể đến thân mạng; 9) Keo kiệt bủn xỉn đã phá trừ, gá»i là tâm khéo léo Ä‘iá»u phục; 10) Tâm nhất định là m lợi Ãch cho chúng sinh; 11) Không phiá»n muá»™n đối vá»›i chúng sinh. Sáu loại trên là tâm thâu nhiếp chúng sinh. Ba loại sau là tâm mong cầu quả. 12) Mong cầu quả không rá»i bá», gá»i là an trú…; 13) Quán xét hiểu rõ vá» pháp; 14) HÆ°á»›ng đến tiến và o quả Pháºt. Lại năm loại trÆ°á»›c là tâm lìa xa hữu vi, sáu loại tiếp theo là tâm thâu nhiếp chúng sinh, ba loại sau là tâm mong cầu Pháºt quả. Lại năm loại trÆ°á»›c là bảo vệ phiá»n não, sáu loại tiếp theo là bảo vệ tâm hẹp hòi của Nhị thừa, ba loại sau là bảo vệ tâm nhá» bé của Nhị thừa. Lại năm loại trÆ°á»›c là tâm thẳng thắn, sáu loại tiếp theo là tâm Äại Bi, ba loại sau là tâm sâu xa. Trên đây là phần hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u đầy đủ hạnh, xong. Trong phần ba là hồi hÆ°á»›ng chúng sinh khiến cho đạt được Bồ- Ä‘á», đây tức là Xả thÃ. Trà Luáºn quyển thứ 14 nói: “Bố thà có hai loại: NgÆ°á»i thế gian có thể xả bá» tiá»n của mà không có thể xả bá» bố thÃ; NgÆ°á»i xuất thế gian có thể xả bá» tiá»n của cÅ©ng có thể xả bá» bố thÃ.†Văn trong nà y dà i, phạm vi giá»›i hạn khó thấy, nhÆ°ng má»—i má»™t câu Ä‘á»u là má»™t hạnh, cÅ©ng không thể nà o phân biệt. Nay tạm thá»i dá»±a và o Pháp sÆ° Viá»…n phân là m hai phần: 1) Trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng tâm Từ; 2) Từ “NhÆ° thị Bồ-tát lân mẫn dó…†trở xuống là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng tâm Bi. Trong phần má»™t tổng cá»ng có 118 câu phân hai: Má»™t, 80 câu đầu là hồi hÆ°á»›ng chúng sinh khiến cho tu nhân hÆ°á»›ng vá» quả; Hai, từ “Linh chúng sinh nghệ chÆ° Pháºt sở văn pháp…†trở xuống là 38 câu hồi hÆ°á»›ng chúng sinh khiến cho nhân tròn vẹn-quả đầy đủ. Lại có thể trÆ°á»›c là trình bà y vá» Tá»± phần, sau là trình bà y vá» Thắng tiến. Trong mục má»™t có sáu: 1) Khiến cho tu thiện hÆ°á»›ng đến hạnh thuá»™c phần vị Hiá»n Thủ; 2) Từ “Linh đắc bất khả hoại chánh trá»±c chi tâm…†trở xuống là khiến cho tu hà nh thà nh tá»±u trong phần vị Chủng tánh; 3) Từ “Linh cụ túc Bồ-tát vô lượng thanh tịnh…†trở xuống là kh- iến cho tu hà nh thà nh tá»±u trong phần vị Giải hạnh; 4) Từ “Linh thà nh tá»±u thanh tịnh bình đẳng thÃ…†trở xuống là khiến cho tu các hạnh nhÆ° mÆ°á»i Äộ… trong phần vị Tháºp Äịa; 5) Từ “Linh tu bình đẳng hạnh cụ chÆ° thiện…†trở xuống là khiến cho tu hà nh ở trong phần vị Äẳng Giác; 6) Từ “Linh hiển hiện nhất thiết nghiêm tịnh…†trở xuống là khiến cho thà nh tá»±u hạnh thuá»™c quả Pháºt. Trong mục hai là hạnh Thắng tiến, nhân tròn vẹn-quả đầy đủ, có bốn: 1) Khiến cho chúng sinh tròn vẹn đầy đủ nhân hạnh đối vá»›i phần vị Chủng tánh; 2) Từ “Linh Æ° chÆ° pháp trung đắc ly hÆ° vá»ng…†trở xuống là khiến cho tròn vẹn đầy đủ nhân hạnh trong phần vị Giải hạnh; 3) Từ “Linh tất đắc Bồ-tát bất thối…†trở xuống là khiến cho tròn vẹn đầy đủ nhân hạnh trong phần vị Tháºp Äịa; 4) Từ “Linh đắc Tát-bà -nhã thà nh đẳng…†trở xuống là trình bà y vá» thà nh tá»±u đầy đủ Pháºt quả. Trên đây là phần hồi hÆ°á»›ng tâm Từ, xong. Trong phần hai là hồi hÆ°á»›ng tâm Bi, có ba: Má»™t, Khiến cho lìa xa Hoặc nghiệp mà thà nh tá»±u khổ hạnh; Hai, Từ “Linh chúng sinh an trú…†trở xuống là khiến cho lìa xa ồn à o đạt được yên lặng thà nh tá»±u tâm hạnh bình đẳng; Ba, Từ “Dó nhÆ° thị đẳng…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» tÆ°á»›ng lợi Ãch của hồi hÆ°á»›ng, có thể biết. Trên đây là phần hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n, xong. Từ đây trở xuống là phần bốn trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng rất sâu xa, tức là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế. Trong đó có hai: Äầu là trình bà y vá» hiểu rõ Sá»± giống nhÆ° Lý, hồi hÆ°á»›ng mà không có gì hồi hÆ°á»›ng; sau từ “Ma-ha- tát nhÆ° thị hồi thá»i tác nhÆ° thị…†trở xuống là trình bà y vá» dá»±a và o Lý phát khởi Sá»±, không có hồi hÆ°á»›ng mà hồi hÆ°á»›ng. Lại đầu tức là lìa xa có, sau tức là lìa xa không có. Lại đầu là Tá»± hà nh giống vá»›i NhÆ°, sau là khiến cho ngÆ°á»i khác cÅ©ng giống vá»›i mình. Lại đầu chÃnh là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế, sau là hồi hÆ°á»›ng bằng việc là m. Trong phần đầu, tu hà nh nhÆ° váºy lúc hồi hÆ°á»›ng, là nhắc lại hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n trÆ°á»›c đây; sau là hiển bà y vá» rất sâu xa, có mÆ°á»i câu- năm cặp: 1) Dá»±a theo nghiệp báo của mình là má»™t cặp vá» nhân và quả; 2) Dá»±a theo Chánh báo của mình là má»™t cặp vá» thân và tiá»n của; 3) Dá»±a theo Y báo là má»™t cặp vá» phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng và xứ sở; 4) Dá»±a theo chúng sinh đã hóa Ä‘á»™ là má»™t cặp vá» có và không có; 5) Dá»±a theo pháp hà nh đã hồi hÆ°á»›ng là má»™t cặp vá» tổng và biệt. Äá»u nói không vÆ°á»›ng mắc là không há» có phân biệt, Ä‘á»u nói hồi hÆ°á»›ng là trình bà y vá» thá»i gian hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n trÆ°á»›c đây. ThÆ°á»ng xuyên nhÆ° váºy không vÆ°á»›ng mắc mà luôn luôn là m sá»± việc thá»±c hà nh hồi hÆ°á»›ng ấy, cho nên cÅ©ng không thể không có hồi hÆ°á»›ng ấy. Trong phần sau là trình bà y vá» tu hồi hÆ°á»›ng bằng việc là m, nhÆ° váºy lúc hồi hÆ°á»›ng là nhắc lại hồi hÆ°á»›ng rất sâu xa trÆ°á»›c đây; sau hiển bà y bằng việc là m có năm câu: Hai câu đầu là nêu ra, hai câu tiếp theo là giải thÃch, má»™t câu sau cuối là phân rõ phần vị. Trong đó: 1) Pháºt trà là Bồ-Ä‘á»; 2) Tịnh tâm là Niết-bà n. 3) Giải thÃch vá» câu đầu; 4) Giải thÃch vá» tâm thanh tịnh; 5) Pháºt gia là phần vị. Trên đây là phần trình bà y vá» hạnh hồi hÆ°á»›ng, xong. Từ đây trở xuống là đoạn lá»›n thứ ba trình bà y vá» lợi Ãch của hồi hÆ°á»›ng, tức là hạnh nà y đã thà nh tá»±u đức rá»™ng lá»›n. Trong đó có bốn: 1) Thà nh tá»±u đức của nhân rá»™ng lá»›n; 2) Từ “Ma-ha-tát tu hà nh thá»i thà nh tá»±u…†trở xuống là trình bà y thà nh tá»±u đức của quả thanh tịnh; 3) Từ “Ma-ha-tát nhÆ° thị hà nh hồi bất vi…†trở xuống là trình bà y vá» thà nh tá»±u đức tá»± tại trái vá»›i hiểu biết; 4) Từ “Ma-ha-tát đắc bình đẳng nghiệp…†trở xuống là trình bà y vỠđạt được đức bình đẳng không còn trái nhau. Lại má»™t là thà nh tá»±u đức hiện tại, hai là thà nh tá»±u đức vị lai, hai loại nà y là má»™t cặp vá» nhân quả; ba là hiểu rõ vá» tÆ°á»›ng, bốn là đạt được chân tháºt, hai loại nà y là má»™t cặp vá» nhiếp pháp. Trong phần má»™t có mÆ°á»i câu, hai câu đầu là tổng quát ca ngợi hiển bà y thù thắng, tám câu sau là riêng biệt hiển bà y vá» tÆ°á»›ng thù thắng: 1) Hà nh rá»™ng lá»›n thù thắng; 2) Từ “Dó thiểu…†trở xuống là nhìn thấy khắp nÆ¡i thù thắng; 3) Từ “Tất đắc…†trở xuống là giữ gìn biện giải thù thắng; 4) Từ “Ư niệm niệm…†trở xuống là hiện rõ chúng sinh thù thắng; 5) Từ “Há»±u Æ° niệm niệm…†trở xuống là trang nghiêm quốc Ä‘á»™ thù thắng; 6) Từ “Linh bất khả thuyết…†trở xuống là lợi Ãch chúng sinh thù thắng; 7) Từ “Äắc vô ngại…†trở xuống là nghe pháp thù thắng; 8) Từ “Trú vô sở hữu…†trở xuống là thần túc thù thắng. Dá»±a theo Dụng của đức nà y, nếu không phải là các phần vị của Viên giáo thâu nhiếp lẫn nhau, thì đâu cho phép Äịa tiá»n có thể có đức vô ngại nhÆ° váºy? Từ đây trở xuống là phần hai trình bà y vá» có thà nh tá»±u đức của quả, trong đó có ba: Má»™t là nhắc lại hiện tại để so sánh vá»›i tÆ°Æ¡ng lai; hai là phân rõ xa vá» tÆ°á»›ng tÆ°Æ¡ng lai; ba là nêu ra tÆ°Æ¡ng lai để kết luáºn vá» hiện tại. Má»™t là nhắc lại hiện tại để so sánh vá»›i tÆ°Æ¡ng lai, kết luáºn phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau, nghóa là kết luáºn vỠđức của nhân trÆ°á»›c đây hãy còn vô táºn nhÆ° váºy, huống gì thà nh tá»±u quả vị tÆ°Æ¡ng lai lẽ nà o có thể lÆ°á»ng tÃnh hay sao? Hai từ “Sở vị…†trở xuống là phân rõ xa vá» tÆ°á»›ng trạng của đức thuá»™c quả thà nh tá»±u ở tÆ°Æ¡ng lai, câu riêng biệt có mÆ°á»i, sáu câu đầu là tÆ°á»›ng của quả tròn vẹn, bốn câu sau là đức của quả đầy đủ. Trong tÆ°á»›ng của quả: Hai câu đầu là trang nghiêm quốc Ä‘á»™ thâu nhiếp chúng sinh thanh tịnh; hai câu tiếp là Chánh báo tổng-biệt thanh tịnh, căn là các căn nhÆ° Nhãn…; hai câu sau cuối là chủ-bạn tròn vẹn thanh tịnh, nghiệp báo là chủ thanh tịnh. Bốn câu sau là trong đức đầy đủ: Hai câu đầu là hạnh tròn vẹn chứng táºn cùng, tiến và o pháp là Chứng; hai câu sau là nguyện đầy đủ tá»± tại, Ä‘á»u nói thanh tịnh là nhiá»…m không có gì không hết, bình đẳng là lý không có gì không chứng. Những loại nà y Ä‘á»u là nhá» và o lá»±c hồi hÆ°á»›ng trong phần vị nà y mà khiến cho Bồ-tát nà y sẽ thà nh tá»±u đức của quả Pháºt nhÆ° váºy. Ba từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là nêu ra tÆ°Æ¡ng lai để kết luáºn vá» hiện tại, nghóa là đạt được pháp môn thanh tịnh là đạt được Thể lìa nhiá»…m, trang nghiêm là đức tÆ°á»›ng trá»n vẹn đầy đủ. Äây là hiện tại đã đạt được. Từ đây trở xuống là phần ba trình bà y vá» tá»± tại trái vá»›i hiểu biết, trong đó có 30 câu là m thà nh 15 cặp phân ba: Äầu là bảy cặp trình bà y vá» dung hòa vá»›i Sá»± duyên khởi khiến cho tÆ°á»›ng trái nhau không còn; tiếp là má»™t cặp vá» lý-sá»± dung hòa lẫn nhau, cả hai không có chÆ°á»›ng ngại; sau là bảy cặp vá» hiểu rõ duyên ngay nÆ¡i Tháºt hiển bà y lý dung hòa không có trái nhau, đây cÅ©ng là hiển bà y pháp theo thứ tá»±. Trong bảy cặp đầu: 1) Hạnh hồi hÆ°á»›ng nà y, bởi vì thanh tịnh cõi Pháºt cho nên nói là cõi không trái nhau, bởi vì an láºp chúng sinh cho nên cÅ©ng không trái nhau; 2) Khiến cho chúng sinh dá»±a và o cõi khởi hạnh, cõi và nghiệp không trái nhau; 3) Nghiệp dá»±a và o tâm mà khởi, tâm vÆ°Æ¡ng-tâm sở không trái nhau, lại TÆ° là Thể của nghiệp xông Æ°á»›p Thức-Tâm vốn có cho nên không trái nhau; 4) Nghiệp dá»±a và o cảnh mà thà nh, TÆ° và cảnh không trái nhau, bởi vì cảnh là chỉ do tâm mà hiện bà y, cho nên nói là tâm cảnh; 5) Do nghiệp mà cảm quả thì duyên và báo không trái nhau; 6) Nghiệp và dấu tÃch của nghiệp tÃch, chÃnh thức và phụ giúp không có gì trái nhau. Viá»…n Công nói: “Hiểu rõ phiá»n não Ä‘á»u là tâm khởi lên, chá»— dá»±a của nghiệp gá»i là dấu tÃch của nghiệp.†Pháp sÆ° Biện nói: “PhÆ°Æ¡ng tiện tạo tác gá»i là nghiệp, nghiệp đạo căn bản gá»i là dấu tÃch.†Nay giải thÃch: TÆ° quyết định là nÆ¡i mà thân-khẩu nghiệp thÆ°á»ng xuyên qua lại, gá»i là dấu tÃch của nghiệp. Lại giải thÃch: TÆ° ở sát-na thứ nhất là đạo dẫn phát, TÆ° ở sát-na thứ hai là Thể của nghiệp, đạo tức là dấu tÃch. Lại giải thÃch: Thể của TÆ° là nghiệp, xông Æ°á»›p và o Thức vốn có là m thà nh chủng tá» là dấu tÃch của nghiệp. Lại giải thÃch: TÆ° là nghiệp, nghiệp có công năng cảm đến quả báo của các đạo là nghiệp đạo, đạo tức là dấu tÃch. 7) Thể và tÆ°á»›ng của pháp, chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng không trái nhau, nghóa là những nghiệp ấy đã là hữu vi, chắc chắn có đủ bốn tÆ°á»›ng. Trên đây có hai loại không trái nhau: 1) Bởi vì Ä‘á»u là duyên khởi giúp đỡ nhau-thuáºn theo nhau, cho nên không trái nhau; 2) Äã Ä‘á»u là dá»±a và o nhau không có tá»± tánh, tá»± tánh không có thì cái gì trái nhau? Má»™t cặp tiếp là dá»±a theo lý-sá»± cùng dung hòa để trình bà y vá» không trái nhau, nghóa là pháp sinh không trái vá»›i tánh, bởi vì duyên sinh thì vốn là vô tánh; tánh không trái vá»›i sinh, là dá»±a và o căn bản vô trú mà thiết láºp tất cả các pháp. Lại đầu thì không hủy hoại giả danh mà nói đến Tháºt tÆ°á»›ng, sau thì không Ä‘á»™ng đến Chân tế mà kiến láºp các pháp. Bảy cặp sau dá»±a theo lý dung hòa trình bà y vá» không trái nhau, nghóa là tÆ°á»›ng của cõi và chúng sinh tuy tá»±a nhÆ° khác nhau, mà lý bình đẳng không khác lẫn nhau, cho nên không trái nhau. Những câu còn lại, có thể biết. Từ đây trở xuống là phần bốn đạt được bình đẳng không còn trái nhau, trong đó có hai: Äầu là mÆ°á»i câu trình bà y vỠđạt được bình đẳng, bởi vì tÆ°á»›ng trái nhau trÆ°á»›c đây không còn, cho nên đạt được Sá»± xứng vá»›i tánh bình đẳng nà y, nghóa là mÆ°á»i loại nhÆ° nghiệp báo…; sau từ “Äắc kiến Pháºt…†trở xuống có mÆ°á»i câu vá» có thể thà nh tá»±u hạnh vị cứu cánh, Ä‘á»u có thể biết. Từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là kết luáºn vá» tên gá»i. Trên đây là hạnh của phần vị, xong. Từ đây trở xuống là trong phần thứ hai trình bà y vá» quả của phần vị, có mÆ°á»i sáu câu, má»—i hai câu là m má»™t, thâu nhiếp là m thà nh tám cặp: 1) Äoạn quả nhiá»…m ô, nghóa là chế phục ma oán ngăn chặn duyên ác, nhổ bá» gai dục Ä‘oạn dứt nhân ác. 2) Tiến và o chứng quả, nghóa là đạo Vô sinh là nhân của tu chứng, đến không hai là đÃch thá»±c chứng tánh, đó là Lý bặt dứt chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng cho nên không hai, Trà phù hợp vá»›i pháp ấy cho nên nói là đến. 3) Từ “Äắc vô lượng…†trở xuống là quả thà nh tá»±u lợi Ãch cho chúng sinh, nghóa là đạo pháp cứu giúp chúng sinh, thần thông hóa Ä‘á»™ má»i váºt. 4) Từ “ThÆ°á»ng lạc…†trở xuống là quả của Tịch-Dụng vô ngại. 5) Từ “Tất năng…†trở xuống là trình bà y vá» quả của Hạnh và Nguyện rá»™ng lá»›n. 6) Từ “Phân biệt…†trở xuống là quả của Trà và Thông thù thắng, trÆ°á»›c là TrÃ-sau là Thông. 7) Từ “Äắc vô ngại…†trở xuống quả của thấy nghe tá»± tại. 8) Từ “Tu chư…†trở xuống là quả của thá»±c hà nh tu táºp đầy đủ. Sau là kết luáºn, có thể biết. Trong phần hai là kệ tụng, có 21 kệ phân ba: Äầu là ná»a kệ tụng vá» tÆ°á»›ng của hạnh trÆ°á»›c đây; tiếp là các kệ trung gian tụng vá» hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây; sau cuối là má»™t kệ tụng vá» lợi Ãch của hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây. Ngay trong tụng vá» hồi hÆ°á»›ng, có ba: Má»™t có ba kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u đầy đủ hạnh trÆ°á»›c đây; hai từ “Dó thá»â€¦â€ trở xuống có sáu kệ tụng vá» nhân hạnh sinh thiện trÆ°á»›c đây, hồi hÆ°á»›ng chúng sinh khiến cho đạt được Bồ-Ä‘á»; ba từ “Thâm nháºp…†trở xuống có mÆ°á»i kệ rưỡi tụng vá» hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế trÆ°á»›c đây. Trong đó có hai: 1) Ba kệ rưỡi tụng vá» các nghiệp không vÆ°á»›ng mắc, thuá»™c Tá»± hà nh giống vá»›i NhÆ° trÆ°á»›c đây; 2) Từ “Bồ-tát quán sát…†trở xuống là bảy kệ tụng vá» khiến cho ngÆ°á»i khác tiến và o Tháºt trÆ°á»›c đây. Má»™t kệ sau cuối là kết luáºn ca ngợi vá» lợi Ãch, có thể biết. * Thứ tám là NhÆ° TÆ°á»›ng Hồi HÆ°á»›ng Äồng Lý, thiện căn là tÆ°á»›ng NhÆ° xứng vá»›i lý mà hồi hÆ°á»›ng gá»i là NhÆ° TÆ°á»›ng Hồi HÆ°á»›ng. Hồi hÆ°á»›ng nà y cùng vá»›i trên-dÆ°á»›i khác nhau thế nà o? Nghóa là bảy Hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây trình bà y hiểu rõ Sá»± hÆ°á»›ng vá» Lý, Hồi hÆ°á»›ng thứ tám nà y trình bà y Sá»± không còn thì Lý hiện bà y, vì váºy các hạnh… Ä‘á»u là NhÆ° TÆ°á»›ng mà hồi hÆ°á»›ng, vá» sau Hồi hÆ°á»›ng thứ chÃn trình bà y từ Lý khởi Dụng, Hồi hÆ°á»›ng thứ mÆ°á»i trình bà y Dụng giống nhÆ° Thể, giống nhÆ° Thể mà Dụng, cho nên nói là Hồi HÆ°á»›ng Pháp Giá»›i. Trong trÆ°á»ng hà ng cÅ©ng có hai: Má»™t, trong hạnh của phần vị cÅ©ng có ba, đó là nêu ra-giải thÃch và kết luáºn. Trong giải thÃch cÅ©ng có ba: 1) Nêu ra Thể của hạnh; 2) Từ “Ma- ha-tát dó nhÆ° thị đẳng thiện căn hồi hÆ°á»›ng dục linh…†trở xuống là chÃnh thức Ä‘em hồi hÆ°á»›ng; 3) Từ “Ma-ha-tát nhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng thá»i…†trở xuống là trình bà y vá» do hồi hÆ°á»›ng mà thà nh tá»±u đức. Trong phần má»™t: TrÆ°á»›c có 30 câu, nêu ra thiện căn sai biệt; sau cuối là má»™t câu kết luáºn thà nh tá»±u má»™t quán. Trong phần trÆ°á»›c: Má»™t là 10 câu hiển bà y vá» thiện căn đã tu; hai từ “Tuệ nhãn…†trở xuống là 10 câu trình bà y vá» nuôi lá»›n thiện căn khiến cho tăng nhiá»u hÆ¡n nữa; ba từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là 10 câu kết luáºn ca ngợi thiện căn sai biệt đầy đủ đức. Trong 10 câu thứ nhất: TrÆ°á»›c là hai câu trình bà y vá» quán thà nh tá»±u tiến và o lý thiện, câu đầu là nêu ra, câu sau là giải thÃch hiển bà y. Nghóa là Lìa si giải thÃch vá» TrÃ, Chánh niệm giải thÃch vá» Niệm, Kiên cố giải thÃch vá» an trú, Bất thối giải thÃch vá» bất Ä‘á»™ng. Äây là Chánh niệm thà nh tá»±u vá» Chỉ, Lìa si thà nh tá»±u vá» Quán, Chỉ-Quán cùng váºn dụng vô ngại hiện rõ trÆ°á»›c mắt, cho nên nói là thà nh tá»±u… Sau từ “Äắc Äại thừa…†trở xuống là trình bà y vá» Äại hạnh tùy theo sá»± việc để quy tụ thiện căn, có dá»±a và o tám loại tâm để quy tụ thiện căn: Má»™t-Dá»±a và o tâm sâu xa để phát khởi thiện căn, trÆ°á»›c là nêu ra công năng của tâm, nghóa là tâm dá»±a và o lý phát khởi cho nên dÅ©ng mãnh không sợ, sau là dá»±a và o tâm dÅ©ng mãnh nà y phát khởi hai thiện căn. 1) Rá»™ng nhiá»u vô táºn; 2) Xứng lý thù thắng vi diệu; 3) Dá»±a và o pháp thiện thanh tịnh phát khởi Äồng Thể Äại Bi, tức là tâm Bi; 4) Trình bà y vá» tâm thẳng thắn chánh niệm chÆ° Pháºt; 5) Tâm hồi hÆ°á»›ng xứng vá»›i lý không thay đổi; 6) Dá»±a và o tâm cầu đạo khéo léo phát sinh thiện kiên cố; 7) Dá»±a và o tâm chánh niệm phát sinh tất cả các thiện; 8) Dá»±a và o tâm tuệ khéo léo hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u Lợi tha. Trong 10 câu thứ hai trình bà y vá» nuôi lá»›n thiện căn: Äầu là Tuệ nhãn quán sát thiện căn tức là Tháºt, vì váºy khiến cho thiện căn nà y tăng trưởng, đây là nguyên cá»› nuôi lá»›n thiện căn là nh. Sau là trình bà y vá» thiện căn đã tăng trưởng, trong đó câu đầu là tổng quát hiển bà y, tám câu sau riêng biệt phân rõ: 1) Trình bà y vá» phạm vi giá»›i hạn của thiện căn không giống nhau, cho nên nói là phân biệt…; 2) Äầy đủ đức không thiếu sót, cho nên nói là cụ túc; 3) Thể lìa xa lá»—i lầm nhiá»…m ô; 4) Chỉ trú và o Bồ-Ä‘á» không giống vá»›i phà m phu-Tiểu thừa, cho nên nói là nhất hÆ°á»›ng; 5) Tu táºp sá»a trị khiến cho tăng thêm; 6) TÆ° duy khiến cho mở rá»™ng; 7) Do tu hà nh mà thà nh tá»±u; 8) Xứng vá»›i Tháºt nói rá»™ng ra. Trong 10 câu thứ ba là kết luáºn ca ngợi sai biệt, trong đó trình bà y thiện căn nà y có nhiá»u công năng-đức khác nhau cho nên có thể thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Trong mÆ°á»i: 1) Các loại Môn là qua lại thông suốt không phải má»™t; 2) Các loại Cảnh là sở duyên không giống nhau; 3) Các loại TÆ°á»›ng là Thể trạng phân biệt; 4) Các loại Sá»± là duyên thà nh tá»±u khác nhau; 5) Các loại phân biệt là phạm vi giá»›i hạn không xen tạp; 6) Vô lượng hạnh là nhiá»u loại nhÆ° bố thÃ…; 7) Con Ä‘Æ°á»ng ngôn ngữ thì thiện căn nà y là nÆ¡i Ä‘i lại của vô lượng ngôn giáo; 8) Sinh ra… là dá»±a và o thiện căn nà y có thể sinh ra nhiá»u trà phân biệt; 9) Tu hà nh… là các pháp thiện trang nghiêm lẫn nhau; 10) Äá»u có năng lá»±c… là cùng hÆ°á»›ng vá» quả Pháºt. Trong má»™t câu sau cuối là kết luáºn thà nh tá»±u má»™t quán hiển bà y vá» rất sâu xa, nghóa là tuy có đủ loại nhiá»u môn nhÆ° váºy, nhÆ°ng Ä‘á»u là má»™t ý vị nhÆ° nhau, cùng chung Chân tánh, cho nên nói là không hai. Cảnh Nhất thiết trÃ, nghóa là thiện đồng tánh nà y chỉ riêng trà Pháºt má»›i có năng lá»±c nháºn biết. Lại giải thÃch: Thiện đồng tánh nà y có thể thà nh Pháºt, bởi vì chÃnh là cảnh của Nhất thiết trÃ. Äây là sai biệt trong vô sai biệt của các môn trÆ°á»›c, cho nên có nhiá»u môn. Äây chÃnh là vô sai biệt trong sai biệt, cho nên chỉ có má»™t ý vị quay vá» vá»›i Pháºt quả. Trên đây là nêu ra Thể của hạnh thuá»™c thiện căn đã hồi hÆ°á»›ng, xong. Từ đây trở xuống là phần hai chÃnh thức Ä‘em hồi hÆ°á»›ng, trong đó có bốn: Má»™t, Nhá» và o thà nh tá»±u Tá»± hà nh để tu hồi hÆ°á»›ng; Hai, Từ “Phục thứ…†trở xuống là nhá» và o sá»± khởi hạnh tiếp tục tu hồi hÆ°á»›ng; Ba, Từ “Ma-ha-tát thiện căn nhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng bất trÆ°á»›c thế…†trở xuống là trình bà y vá» không có tÆ°á»›ng hồi hÆ°á»›ng của hai hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây, hai loại trÆ°á»›c là hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ-Ä‘á», loại nà y là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế; Bốn, Từ “NhÆ° pháp môn…†trở xuống là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng tá»± tại thuần thục xứng tánh. Lại hai loại đầu là hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n, má»™t loại tiếp là hồi hÆ°á»›ng rất sâu xa, má»™t loại sau là hồi hÆ°á»›ng sâu rá»™ng. Dùng thiện căn cùng là NhÆ° thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng xứng vá»›i Chân để giải thÃch vá» thà nh tá»±u NhÆ° TÆ°á»›ng. Trong phần má»™t có hai: TrÆ°á»›c là dùng thiện căn trÆ°á»›c đây hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u Tá»± hà nh; sau từ “NhÆ° vị dó thân…†trở xuống là chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh. Trong phần trÆ°á»›c có hai: 1) Hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u hạnh thuá»™c ba nghiệp của Pháp thân; 2) Từ “Äắc ly si…†trở xuống là hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u hạnh trang nghiêm Tịnh Ä‘á»™. Trong phần má»™t có ba: a) Thà nh tá»±u hạnh vá» thân nghiệp; b) Thà nh tá»±u hạnh vá» khẩu nghiệp; c) Thà nh tá»±u hạnh vỠý nhiệp. Trong hạnh vỠý nghiệp có ba: Má»™t, trình bà y dá»±a và o tâm thà nh tá»±u đức thuá»™c Tá»± hà nh; hai, từ “Nháºm trì…†trở xuống là thà nh tá»±u đức thuá»™c Lợi tha; ba, từ “Cụ túc…†trở xuống là má»™t câu tổng quát kết luáºn vỠđã thà nh tá»±u. Trong mục má»™t, dá»±a và o bảy loại tâm thà nh tá»±u bảy hạnh thù thắng: 1) Dá»±a và o tâm Vô ngại thà nh tá»±u hạnh thanh tịnh, nghóa là thấu suốt lý vô ngại khiến cho hạnh thanh tịnh; 2) Dá»±a và o tâm Äại thà thà nh tá»±u hạnh Tà i thÃ, vừa ý chúng sinh; 3) Dá»±a và o tâm Chiếu pháp thà nh tá»±u hạnh Pháp thÃ; 4) Dá»±a và o tâm Bất hoại thà nh tá»±u hạnh kiên cố cầu mong Pháºt trÃ; 5) Dá»±a và o tâm Bồ-tát thà nh tá»±u hạnh soi chiếu tất cả các pháp; 6) Dá»±a và o tâm Niệm Pháºt thà nh tá»±u hạnh Tam-muá»™i; 7) Dá»±a và o tâm Chánh trá»±c thà nh tá»±u hạnh lìa nhiá»…m. Trong mục hai, trình bà y vá» hạnh Lợi tha, câu riêng biệt cÅ©ng có bảy: Äầu là má»™t câu vá» thà nh tá»±u hạnh Hóa tha, nghóa là thâu nhiếp căn không sai lạc gá»i là tùy ý giữ gìn, đầy khắp tất cả là giáo hóa rá»™ng rãi, mà không dừng nghỉ là thÆ°á»ng xuyên giáo hóa. Tiếp là hai câu trình bà y vá» chá»— dá»±a của hạnh Hóa tha, má»™t là giáo hóa giống nhÆ° Pháºt trà cho nên nói là an trú, hai là dá»±a và o Äịnh khởi Dụng để đến vá»›i má»i căn cÆ¡ cho nên nói là đạt được Tam-muá»™i sâu xa. Tiếp là hai câu trình bà y vá» nÆ¡i chốn nhiếp hóa, má»™t là qua lại rá»™ng khắp, hai là an trú khắp nÆ¡i. Tiếp là má»™t câu vá» thà nh tá»±u sá»± việc Hóa tha, cho nên nói là giáo hóa chúng sinh không nghỉ. Sau cuối là má»™t câu vá» thà nh tá»±u trà Hóa tha, nghóa là thà nh tá»±u vá» Tuệ phÆ°Æ¡ng tiện. Mục ba là má»™t câu tổng quát kết luáºn vỠđã thà nh tá»±u, nghóa là thà nh tá»±u đầy đủ hạnh Tá»±-Tha, Tuệ sâu rá»™ng khó suy lÆ°á»ng cho nên nói là không nghó bà n. Từ đây trở xuống là phần hai trình bà y vá» hạnh trang nghiêm Tịnh Ä‘á»™, trÆ°á»›c là riêng biệt hiển bà y có sáu cặp: 1) Lìa si là Thể, phân biệt là Dụng, nghóa là lìa xa phân biệt mà phân biệt; 2) Má»™t niệm trang nghiêm quốc Ä‘á»™ là Dụng rá»™ng lá»›n, đối vá»›i các Thông-Tuệ là chá»— dá»±a của Dụng; 3) Tiến và o Tháºt pháp là Thể sâu xa, thị hiện… là Dụng rá»™ng lá»›n; 4) Má»™t thấy tất cả là Dụng vô ngại, cứu cánh… là chá»— dá»±a của Dụng, nghóa là giữ gìn tất cả không để cho hÆ° hoại; 5) Dùng Bồ-tát trang nghiêm đầy đủ là Thể của Äức, ứng hiện Ä‘iá»u phục chúng sinh là TÆ°á»›ng của Dụng; 6) Má»™t thế giá»›i Pháºt… là Thể rá»™ng lá»›n, đạt được cứu cánh… là Dụng duy trì. Sau là tổng quát kết luáºn vá» quốc Ä‘á»™ đã trang nghiêm khiến cho chúng sanh vừa lòng, nghóa là trang nghiêm quốc Ä‘á»™ nà y chỉ vì thâu nhiếp chúng sinh. Trà duy trì phân biệt hồi hÆ°á»›ng, là tổng quát kết luáºn vá» trà duy trì quốc Ä‘á»™ hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây. Trên đây là phần thà nh tá»±u Tá»± hà nh, xong. Bởi vì muốn hồi hÆ°á»›ng cứu giúp chúng sinh, cho nên trÆ°á»›c phải phân rõ Tá»± hà nh là m căn bản, má»›i có thể trải qua Ä‘á»i kiếp thâu nhiếp chúng sinh. Từ đây trở xuống là phần sau chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng chúng sinh, trong đó: TrÆ°á»›c là nêu ra Tá»± và dụ vá» Tha, kết thúc phần trÆ°á»›c sinh khởi phần sau. Sau là chÃnh thức hiển bà y vá» hồi hÆ°á»›ng có hai: 1) Hồi hÆ°á»›ng khiến cho ra khá»i chÆ°á»›ng có sáu câu, ba câu đầu là ra khá»i ba chÆ°á»›ng, má»™t là lìa xa báo chÆ°á»›ng, hai là lìa xa nghiệp chÆ°á»›ng, ba là lìa xa phiá»n não chÆ°á»›ng; ba câu sau là thà nh tá»±u hạnh đối trị, má»™t là đối trị lìa xa phiá»n não, hai là đối trị lìa xa nghiệp, ba là đối trị lìa xa khổ, có thể biết. 2) Khiến cho thà nh tá»±u đức, nhÆ° mây-mÆ°a lá»›n thì có năm nghóa: a) Rá»™ng khắp nÆ¡i; b) Trở thà nh lợi Ãch; c) Có thể tuôn mÆ°a; d) MÆ°a có thể dáºp tắt tro nóng; e) MÆ°a có thể sinh ra cá» cây. Äại nguyện hồi hÆ°á»›ng cÅ©ng có đủ năm nghóa, có thể biết. Sau là riêng biệt hiển bà y vỠđã thà nh tá»±u có chÃn câu: Hai câu đầu là thà nh tá»±u hạnh, má»™t là lìa xa lá»—i lầm gá»i là thanh tịnh, hai là phát sinh pháp thiện gá»i là ruá»™ng đất. Hai câu tiếp là khiến cho tiến và o chứng, má»™t là quán xét phÆ°Æ¡ng tiện tiến và o chứng là NhÆ° Lai Tạng khiến cho không quên mất gá»i là thá» trì bảo vệ, hai là chÃnh thức thà nh tá»±u chứng cho nên nói là trú trong pháp giá»›i thanh tịnh. Hai câu tiếp là khiến cho thà nh tá»±u đức, má»™t là thà nh tá»±u đức tá»± tại của tâm, hai là giúp cho đức tá»± tại của thân. Ba câu sau cuối là thà nh tá»±u ba thiện căn, má»™t là thiện Vô ngại, hai là thiện Vô tham cho nên gá»i là thâu nhiếp thanh tịnh, ba là thiện Vô sân. Từ đây trở xuống là phần hai nhá» và o sá»± khởi hạnh tiếp tục tu hồi hÆ°á»›ng, trÆ°á»›c đã thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng thuá»™c Tá»± hà nh, nay lại thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng nhá» và o sá»±, cho nên nói là lại tiếp tục. Trong đó có ba: 1) Nhá» và o sá»± khởi hạnh; 2) Từ “Ma-ha-tát nhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng…†trở xuống là chÃnh thức Ä‘em hồi hÆ°á»›ng; 3) Từ “NhÆ° thị Ma-ha-tát…†trở xuống là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng đã thà nh tá»±u lợi Ãch. Trong phần má»™t có hai: Má»™t, Nhá» và o thấy sá»± việc thù thắng; Hai, Khéo léo thuáºn theo khởi hạnh có ba: a) Trình bà y đã thà nh tá»±u đức của hạnh, có pháp-dụ-hợp, nghóa là tùy theo sá»± việc đã thấy nhá» và o đó thà nh tá»±u hạnh cho nên nói là phÆ°Æ¡ng tiện khéo léo tu táºp…. Äã thấy sá»± việc đáng vui, thì có vui thÃch mong cầu Tháºt nghóa nhÆ° váºy. b) Từ “Xảo diệu…†trở xuống là trình bà y vá» Dụng thù thắng của hạnh; c) NhÆ° thiện căn… là kết luáºn vá» Thể giống nhau của hạnh. Trong phần hai là chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng chúng sinh Ä‘á»u khiến cho đạt được sá»± việc đáng vui, là nhá» trÆ°á»›c đây thấy cảnh đáng vui liá»n phát khởi thiện niệm đáng vui, khiến cho hồi hÆ°á»›ng chúng sinh thà nh tá»±u công đức đáng vui, đây là Dụng của phÆ°Æ¡ng tiện khéo léo mà thôi. Trong đó có ba: Má»™t, NgÆ°á»i chÆ°a tiến và o pháp thì khiến cho có thể tiến và o pháp, đây là thuá»™c vá» Äịa tiá»n; Hai, Từ “Linh Bồ-tát…†trở xuống là ngÆ°á»i đã tiến và o pháp thì khiến cho có thể tiến và o Äịa, đây là thuá»™c vá» Äịa thượng; Ba, Từ “Cụ Bồ-tát…†trở xuống là ngÆ°á»i đã đạt được Äịa thì cuối cùng khiến cho đạt được quả. Trong phần má»™t có bảy câu: 1) Trong câu má»™t không những thấy Pháºt không chấp lấy Thể tánh, mà cÅ©ng là thấy chúng sinh cÅ©ng không chấp lấy, cho nên nói là cÅ©ng lại nhÆ° váºy. Lại giải thÃch: Khiến cho thấy Pháºt đúng nhÆ° pháp, đối vá»›i Pháºt không vÆ°á»›ng mắc; không chấp lấy pháp tánh, thấy pháp không vÆ°á»›ng mắc; vô số chúng sinh giống nhÆ° Tăng, không có gì vÆ°á»›ng mắc, cho nên nói là thanh tịnh. Kinh Duy Ma nói: “Không đắm và o cầu Pháºt, không đắm và o cầu Pháp, không đắm và o cầu Tăng.†Giống nhÆ° ý câu nà y. 2) Khiến cho là m thị giả xứng vá»›i ý Pháºt; 3) Khiến cho đất nÆ°á»›c thanh tịnh đáng vui; 4) Vui trong pháp đã mong cầu; 5) Khiến cho vui vá»›i pháp xuất thế; 6) Vui vá»›i giữ gìn không quên; 7) Äạt được pháp sáng tá» thuá»™c Chánh tuệ. Trong phần hai trình bà y vá» hạnh của Äịa thượng: Má»™t, hai câu thà nh tá»±u hạnh Tà i thÃ-Pháp thà của Äịa thứ nhất. Hai, từ “Äắc Tam- muá»™i…†trở xuống trình bà y vá» hạnh thuá»™c phần vị công dụng từ Äịa thứ hai trở Ä‘i: 1) Äạt được Äịnh sâu xa; 2) Äạt được tổng trì; 3) Äạt được trà ghi nhá»›; 4) Äạt được thần thông thù thắng. Trên đây là đức thuá»™c Tá»± phần, dÆ°á»›i đây trình bà y vỠđức thuá»™c Hóa tha. 5) Thuyết giảng rá»™ng rãi; 6) Thuyết giảng khéo léo; 7) Tâm hóa Ä‘á»™ chÃnh là Bi; 8) ThÆ°á»ng xuyên hóa Ä‘á»™ không ngừng; 9) Hóa Ä‘á»™ rá»™ng rãi, nghóa là ở nhiá»u nÆ¡i trải qua thá»i gian dà i. Trong phần ba trình bà y vá» hạnh thuá»™c phần vị Vô công dụng từ Äịa thứ tám trở lên, trong đó: 1) Nhá» Äức Pháºt hiện tại khuyến khÃch có thể rá»i bá» vắng lặng phát khởi tu táºp, gá»i là phÆ°Æ¡ng tiện khéo léo; 2) Xứng vá»›i lý khởi hạnh, gá»i là phÆ°Æ¡ng tiện sâu xa; 3) Từ “Vónh ly…†trở xuống là trình bà y vá» Äịa thứ tám, bởi vì vô ngại mà rá»i bá» tâm tham nhÆ° ái Bồ-Ä‘á» của Pháºt…, cho nên nói là ly dục-hiểu sâu… trình bà y vá» thâu nhiếp thà nh tá»±u hạnh đối trị; 4) Từ “Cụ túc…†trở xuống trình bà y vá» Äịa thứ tám tiến và o quán Vô sinh; 5) Trong Äịa thứ chÃn thuyết pháp xứng vá»›i cÆ¡, gá»i là Vô tranh; 6) Trong Äịa thứ mÆ°á»i đạt được đạo Vô gián thuá»™c pháp Kim Cang hiện rõ trÆ°á»›c mắt, gá»i là thà nh tá»±u đầy đủ, bởi vì diệt hết má»i chÆ°á»›ng ngại vÆ°á»›ng mắc vi tế, cho nên nói là diệt chÆ°á»›ng đạo pháp. Sau cuối là trình bà y vá» Äịa thà nh tá»±u đầy đủ Pháºt quả, có thể biết. Từ đây trở xuống trình bà y vá» phần ba là hồi hÆ°á»›ng đã thà nh tá»±u lợi Ãch, nghóa là do lá»±c hồi hÆ°á»›ng nhá» và o sá»± khởi hạnh mà khiến cho thiện căn của mình chuyển đổi tăng lên nhiá»u hÆ¡n, gá»i là nuôi lá»›n. Từ “Äắc tịnh…†trở xuống riêng biệt hiển bà y có mÆ°á»i câu: 1) Bên trong tăng thêm Tuệ sáng suốt; 2) Bên ngoà i được thiện hữu bảo vệ, đây là lợi Ãch vá» phát sinh hiểu biết; 3) Pháºt tuệ chiếu sáng tâm; 4) Ngu si ám chÆ°á»›ng không còn, hai loại trên đây là lợi Ãch vá» Ä‘oạn trừ chÆ°á»›ng ngại; Tu pháp tiến và o trÃ, là lợi Ãch vá» chứng pháp; 6) Từ “Thiện há»c…†trở xuống là lợi Ãch vá» phát khởi Háºu trÃ; 7) Từ “Nhất thiết thiện căn…†trở xuống là lợi Ãch vá» Äại nguyện; 8) Từ “Nhất thiết Bồ-tát…†trở xuống là lợi Ãch vá» cùng táºn nguồn phÆ°á»›c; 9) Từ “Thà nh tá»±u…†trở xuống là lợi Ãch vá» thà nh tá»±u trà tuệ kiên cố; 10) Từ “Minh giải…†trở xuống là hiển bà y vá» lợi Ãch hiểu biết rá»™ng rãi. Trên đây là hồi hÆ°á»›ng nhá» và o sá»±, xong. Từ đây trở xuống là phần ba trình bà y vá» không có tÆ°á»›ng hồi hÆ°á»›ng của hai hồi hÆ°á»›ng trÆ°á»›c đây, tức là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế. Các hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế trÆ°á»›c đây cùng vá»›i hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế nà y khác nhau thế nà o? TrÆ°á»›c đây Ä‘á»u thâu nhiếp TÆ°á»›ng quy vá» Thể, trong nà y thâu nhiếp TÆ°á»›ng quy vá» TÆ°á»›ng, vì váºy mà khác nhau. Trong đó có hai: TrÆ°á»›c là dá»±a theo hạnh để phân rõ; sau từ “NhÆ° thị…†trở xuống là dá»±a theo tâm hiển bà y. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t, Trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng nà y tức là luôn luôn không đắm trÆ°á»›c; Hai, Từ “Quán tháºm thâm…†trở xuống là trình bà y nhá» và o không đắm trÆ°á»›c mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Trong phần má»™t có bốn: Không đắm và o có, nghóa là đối vá»›i trang nghiêm quốc Ä‘á»™ thâu nhiếp chúng sinh trÆ°á»›c đây, bởi vì Ä‘á»u không đắm trÆ°á»›c, cho nên nói là không đắm trÆ°á»›c thế giá»›i…. Tâm không dá»±a và o là trình bà y vá» không có tÆ°á»›ng thụ Ä‘á»™ng chấp thủ, vắng lặng không tán loạn là không khởi lên chủ Ä‘á»™ng chấp thủ; Chánh niệm đối vá»›i pháp là trình bà y vá» tÆ°Æ¡ng Æ°ng vá»›i Chánh lý khéo léo bặt dứt chủ Ä‘á»™ng-thụ Ä‘á»™ng. Luáºn Khởi TÃn nói: “Trú chánh niệm là biết chỉ có tâm, không có cảnh giá»›i bên ngoà i.†Là nói đến nghóa nà y. Từ “Cụ túc…†trở xuống là đối vá»›i không có nhÆ°ng không đắm trÆ°á»›c-không ngăn ngại mà khởi hạnh, trà vô phân biệt gá»i là không có chá»n lá»±a, không trái vá»›i hồi hÆ°á»›ng là khởi hạnh không ngăn ngại, không trái vá»›i Chánh pháp là tiến và o lý không ngăn ngại. Từ “Bất hoại Pháºt tÆ°á»›ng…†trở xuống là trình bà y vá» có và không có Ä‘á»u lìa xa. Ban đầu không hủy hoại tÆ°á»›ng Pháºt là không đắm và o không có, quán xét ba Ä‘á»i nhÆ° nhau là không đắm và o có, ở đây dá»±a theo tôn kÃnh mà không đắm trÆ°á»›c, biết rõ chúng sinh trống rá»—ng là không đắm và o có. Không há» dá»±a và o là không trú và o không có, nghóa là không hÆ°á»›ng vá» không có mà trú trÆ°á»›c. Äây là dá»±a theo cảnh Bi không đắm trÆ°á»›c, là ngay nÆ¡i quán xét NhÆ° Lai trống rá»—ng mà không mất Ä‘i sá»± kÃnh dưỡng, hiểu rõ chúng sinh vắng lặng mà không mất Ä‘i sá»± nhiếp hóa, là nói đến nghóa nà y. Từ “Thuáºn NhÆ° Lai…†trở xuống là trình bà y vá» lợi Ãch lìa xa đắm trÆ°á»›c, có ba: a) Hiểu biết chÃnh đáng dần dần đến lợi Ãch; b) Từ “NhÆ° tháºt phân biệt…†trở xuống là lợi Ãch của trà tuệ tròn vẹn; c) Từ “Vị tằng…†trở xuống là trình bà y vá» lợi Ãch của Tịch-Dụng cùng thá»±c hà nh, có pháp-dụ-hợp, có thể biết. Trong phần hai là trình bà y nhá» và o không đắm trÆ°á»›c mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Quán xét vá» pháp sâu xa trÆ°á»›c đây mà phát sinh Tháºt trÃ, nghóa là trà không đắm và o có và không có, dá»±a và o Tháºt trà nà y mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Sau là riêng biệt hiển bà y: 1) Trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng Lý-Sá»± vô ngại, Chỉ-Quán dung thong; 2) Nhá» và o vô ngại trÆ°á»›c đây mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng thuá»™c Tá»± hà nh; 3) Từ “Nhiếp thủ…†trở xuống là thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng thuá»™c hạnh Hóa tha. Trên đây là dá»±a theo hạnh, xong. Từ đây trở xuống là phần sau dá»±a theo tâm phân rõ, có tám loại tâm: 1) Tâm không yếu hèn hồi hÆ°á»›ng Pháºt pháp; 2) Tâm rá»™ng lá»›n hồi hÆ°á»›ng thanh tịnh chúng sinh; 3) Tâm không há» Ä‘iên đảo hồi hÆ°á»›ng quốc Ä‘á»™ không nhiá»…m ô; 4) Tâm không sót lại gì hồi hÆ°á»›ng cảnh không nhiá»…m ô; 5) Tâm lìa xa thế gian hồi hÆ°á»›ng đạt được xuất thế gian; 6) Tâm không đắm trÆ°á»›c hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u hạnh Bi; 7) Tâm thấy pháp hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u đạo thù thắng hÆ°á»›ng đến quả; 8) Tâm chán ngán lìa xa hữu vi hồi hÆ°á»›ng phát sinh pháp thiện chân tháºt. Trên đây là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế, xong. Từ đây trở xuống là phần bốn trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng sâu rá»™ng tá»± tại thuần thục, trong đó mở rá»™ng trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng NhÆ° TÆ°á»›ng. Giải thÃch vá» nghóa Chân NhÆ° Ä‘Æ°a ra bốn môn: Giải thÃch tên gá»i, không hÆ° hoại gá»i là Chân, không có gì khác gá»i là NhÆ°, trÆ°á»›c là không phải bốn TÆ°á»›ng thay đổi, sau là Thể không có sai biệt, đây là dá»±a theo Thỉ giáo. Lại không biến đổi gá»i là Chân, thuáºn theo duyên gá»i là NhÆ°. Do nghóa trÆ°á»›c cho nên cùng vá»›i pháp hữu vi không phải là nhÆ° nhau, do nghóa sau cho nên cùng vá»›i pháp hữu vi không phải là khác nhau, hai nghóa hợp lại là m má»™t pháp gá»i là Chân NhÆ°. Chủng loại: Hoặc chỉ có má»™t ý vị, đó là dá»±a theo Tháºt vốn không có gì sai biệt. Hoặc hai, đó là an láºp đế Chân NhÆ°, phi an láºp đế Chân NhÆ°. Lại do hai Không mà hiển bà y cÅ©ng là hai, tức là do Sinh Không mà hiển bà y Chân NhÆ°, do Pháp Không mà hiển bà y Chân NhÆ°. Lại hai, đó là Không Chân NhÆ°, Bất Không Chân NhÆ°, pháp nhiá»…m mà không nhiá»…m gá»i là Không, có đủ tánh công đức gá»i là Bất Không. Hoặc ba, đó là dá»±a theo ba Vô tánh, tức là Vô TÆ°á»›ng NhÆ°, Vô Sinh NhÆ°, Vô Tánh Như… Lại có thiện pháp Chân NhÆ°, bất thiện pháp NhÆ°, vô ký pháp, nhÆ° trÃch từ Tạp Táºp Luáºn, đây là dá»±a theo giải thÃch phân rõ. Hoặc bảy, luáºn Hiển DÆ°Æ¡ng nói: “ 1) LÆ°u chuyển Chân NhÆ°, đó là tÆ° duy vá» Tháºt tánh lÆ°u chuyển của các hà nh; 2) Tháºt tÆ°á»›ng Chân NhÆ°, đó là tÆ° duy vá» các pháp không có tánh của hai Ngã; 3) Duy thức Chân NhÆ°, đó là tÆ° duy vá» tánh Duy thức của các pháp; 4) An láºp Chân NhÆ°, đó là Thể của pháp nhiá»…m ô tÆ° duy vá» Khổ đế; 5) Tà hạnh Chân NhÆ°, đó là nhân của pháp nhiá»…m ô tÆ° duy vá» Táºp đế; 6) Thanh tịnh Chân NhÆ°, đó là Thể của pháp thanh tịnh tÆ° duy vá» Diệt đế; 7) Chánh hạnh Chân NhÆ°, đó là hạnh thanh tịnh tÆ° duy vá» Äạo đế.†Hoặc mÆ°á»i Chân NhÆ°, đó là dá»±a theo Chân NhÆ° đã chứng trong mÆ°á»i Äịa có mÆ°á»i lá»›p… Hoặc má»™t trăm môn, đó là mÆ°á»i-mÆ°á»i vô táºn, thuáºn theo pháp môn viên thông vô ngại. Hoặc bao gồm tất cả các pháp. Trình bà y vá» Äức Dụng: 1) Thà nh tá»±u Dụng nÆ°Æ¡ng tá»±a duy trì, nghóa là pháp nhiá»…m-tịnh nÆ°Æ¡ng tá»±a duy trì mà thiết láºp; 2) Thà nh tá»±u cảnh quán, nghóa là Dụng tiến và o chứng; 3) Theo luáºn Khởi TÃn: “Có ba Äại: a) Thể Äại, đó là Chân NhÆ° vốn bình đẳng không tăng-giảm; b) TÆ°á»›ng Äại, vốn đầy đủ công đức thuá»™c tánh vô láºu; c) Dụng Äại, vốn có thể thà nh tá»±u tất cả nhân quả thiện của thế gian và xuất thế gian.†Há»i: Các pháp bất thiện… đã không phải là Dụng của Chân thì thuáºn theo lìa xa Thể của NhÆ° chăng? Äáp: Bởi vì trái vá»›i Chân cho nên không lìa xa Chân, bởi vì trái vá»›i Chân cho nên không phải là Dụng của NhÆ°. à luáºn nà y bởi vì các thiện pháp thuáºn vá»›i Chân, cho nên Ä‘á»u là Dụng của Chân. Há»i: Kinh nói NhÆ° Lai Tạng phát khởi và tạo ra tất cả thế gian, giống nhÆ° ngÆ°á»i có tay nghá» là m ra các loại kỹ thuáºt…, thì nhất định pháp nhiá»…m nà y cÅ©ng là thụ Ä‘á»™ng tạo ra, vì sao nói là không? Äáp: Lý tháºt thì nhiá»…m-tịnh Ä‘á»u là thụ Ä‘á»™ng duy trì mà được kiến láºp, nhÆ°ng trái-thuáºn sai khác không giống nhau. Äiá»u nà y thế nà o? Bởi vì nhÆ° quán sát vá» thá»±c hà nh bố thÃ, ba quan hệ Ä‘á»u rá»—ng rang, khiến cho phÆ°á»›c bố thà rá»™ng lá»›n giống nhÆ° hÆ° không; nếu quán sát Thể của tá»™i lá»—i rá»—ng rang là khiến cho tá»™i chÆ°á»›ng diệt mất, thì tại sao cÅ©ng không khiến cho tá»™i lá»—i rá»™ng lá»›n? Váºy thì biết tá»™i lá»—i trái vá»›i Chân, tiến và o NhÆ° thì diệt mất; thiện thuáºn vá»›i Chân, tiến và o NhÆ° thì rá»™ng thêm, cho nên không giống nhau. Váºy thì khắp nÆ¡i phát khởi nhiá»…m-tịnh thuáºn vá»›i Dụng chứ không trái. Trên đây là dá»±a theo Thỉ và Chung giáo mà nói. Vả lại, tùy duyên sai khác gồm chung tất cả các pháp, toà n bá»™ là Dụng của Chân, có đủ Äế võng vi tế, trùng trùng vô táºn, viên dung tá»± tại, ngay nÆ¡i TÆ°á»›ng không cần há»™i tụ, ngay nÆ¡i Tánh không cần tùy theo. NhÆ° trăm môn nà y đã phân rõ dá»±a theo Viên giáo để hiển bà y mà thôi. Dá»±a theo Giáo hiển bà y: Chân NhÆ° có hai môn, là Nhất thừa Chân NhÆ° và Tam thừa Chân NhÆ°. Nhất thừa cÅ©ng có hai môn: 1) Biệt giáo là viên thông các sá»± hà m chứa tất cả vô táºn nhÆ° Nhân-Ä‘Ã -la võng và vi tế…, mở rá»™ng vá» trăm câu nà y nói trong phần NhÆ°. 2) Äồng giáo thì nghóa giống vá»›i Tam thừa, nhÆ°ng bởi vì hồi hÆ°á»›ng trà cho nên thâu nhiếp và o Nhất thừa. Tam thừa Chân NhÆ° cÅ©ng có hai môn: 1) Äốn giáo là nhÆ° Duy Ma cứ im lặng để hiển bà y vỠý sâu xa, NhÆ° nà y bặt dứt tÆ°á»›ng của giáo nghóa, Tưởng Ä‘á»u không theo kịp, nói nhÆ° phần Na-già Thất-lợi trong kinh Äại Bát Nhã. 2) Tiệm giáo thì tóm lược có ba môn: Má»™t là Chung, hai là Thỉ, ba là Thế gian đã nháºn biết. Má»™t, trong Chung giáo lại có hai loại: a) Thỉ là nhÆ° 32 Bồ-tát hiển bà y vá» pháp môn Bất Nhị; b) Chung tức là Bất Nhị mà Văn-thù SÆ°-lợi đã hiển bà y. Hai môn Thỉ-Chung nà y Ä‘á»u có đủ hai môn Không-Hữu thuá»™c giáo nghóa Vô phân biệt. Hai, trong Thỉ giáo cÅ©ng có hai: a) Thỉ là nhÆ° luáºn Bách Pháp thâu nhiếp tất cả pháp thuá»™c vá» sáu Vô vi, hiển bà y vá» Nhân Không-Pháp Không, có thể biết Chân NhÆ° không sánh kịp, hai Không là trên hết, môn nà y bao gồm giáo nghóa Phân biệt và Vô phân biệt. b) Chung thì nhÆ° Duy Ma vì Ca-chiên-diên mà nói không sinh-không diệt là nghóa Vô thÆ°á»ng… Lại trong Kim Cang Bát Nhã nói vi trần thì không phải là vi trần… Lại trong luáºn Äối Pháp tách sáu Vô vi thà nh tám, thì ba loại Chân NhÆ° thuá»™c vá» Vô vi thâu nhiếp, có thể biết Chân NhÆ° trở thà nh Vô vi là trên hết. Thỉ-Chung thuá»™c SÆ¡ giáo nà y Ä‘á»u bao gồm giáo nghóa Phân biệt và Vô phân biệt. Nghóa vô phân biệt gá»i là chứng Chân NhÆ°, Giáo vô phân biệt là dá»±a và o cảnh quán sát vỠý của ngôn ngữ vô phân biệt mà tá» ngá»™ ngôn giáo Äại thừa. Nghóa phân biệt thì nói giáo nghóa vốn là Không. Nay trong SÆ¡ giáo thì Chân NhÆ° chỉ là nghóa Không, không giống nhÆ° Chung giáo. Ba, thế gian đã nháºn biết chân tháºt lại có hai loại: a) Thỉ là chÃnh thiện căn của trá»i-ngÆ°á»i và Nhị thừa ngu pháp Ä‘á»u thâu nhiếp và o tánh chân tháºt. Luáºn Trung Biên nói: “Thế gian đã nháºn biết chân tháºt thâu nhiếp và o tánh chân tháºt.†Theo văn của luáºn ấy thì thế gian chỉ trừ ra hÆ° cuồng vá»ng ngữ…, còn lại Ä‘á»u Ä‘Æ°a và o chân tháºt, bởi vì thừa nháºn là phÆ°Æ¡ng tiện xa của Bồ-Ä‘á». b) Chung là bởi vì luáºn nói tất cả pháp chỉ có tên gá»i, nghóa là phân biệt tên gá»i, tÆ° duy tên gá»i mà biết được, không giống nhÆ° pháp thuá»™c phÆ°Æ¡ng tiện xa. Nghóa nà y chỉ hạn chế trong mÆ°á»i tên gá»i thuá»™c hai loại, bởi vì là phÆ°Æ¡ng tiện gần của Äại thừa; Chân NhÆ° thì tháºm chà lÆ°u chuyển và o mÆ°á»i tên gá»i, lý không thể nà o hủy hoại cho nên cùng là Chân NhÆ°. Ở trong văn nà y đếm tất cả có trăm câu, kiểm tra văn thiếu Ä‘i má»™t câu, má»™t câu đầu là tổng quát, còn lại Ä‘á»u là riêng biệt. Trong tổng quát thì Chân tánh không khác gá»i là NhÆ°; tá»± Thể tuyệt diệu, quy phạm xứng vá»›i pháp, thần thông trà tuệ qua lại phù hợp nói là Môn, cÅ©ng là không giống vá»›i sinh diệt môn, cho nên gá»i là Môn. Äến tất cả các đạo là hiển bà y vá» phạm vi giá»›i hạn, nghóa là trình bà y vá» lý rá»™ng khắp các hà nh. Hồi hÆ°á»›ng thiện căn vô lượng vô biên là trình bà y vá» hà nh rá»™ng khắp nhÆ° lý, nghóa là xứng vá»›i NhÆ° mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Lại giải thÃch: Lý tháºt thì Chân NhÆ° là pháp sai biệt vô lượng vô biên rá»™ng khắp tất cả các đạo, bởi các pháp ấy là NhÆ° Thuyên Môn, Chân NhÆ° đối vá»›i Dị Thuyên Môn sai khác ấy mà khiến cho Thể hiển bà y rõ rà ng, Môn chÃnh là nhiá»u phạm vi cho nên nói là rá»™ng khắp tất cả… Nay tạm thá»i dá»±a và o Bách Môn để trình bà y vá» mÆ°á»i-mÆ°á»i vô táºn, váºy thì tất cả các pháp là Môn của Chân NhÆ°, cho nên nói là NhÆ° Pháp Môn. Äây vốn là chuyển đổi thuáºn theo tiếng Phạm. Nghóa chÃnh xác nên nói là NhÆ° rá»™ng khắp tất cả các đạo vô lượng vô biên, tất cả các pháp ấy là pháp môn của NhÆ°, cho nên nói là NhÆ° Pháp Môn, đây là nêu ra. Rá»™ng khắp tất cả… là giải thÃch để hiển bà y, nghóa là tất cả các đạo thì đạo là Môn, bởi vì có thể hiển bà y vá» Chân NhÆ°. Hồi hÆ°á»›ng thiện căn, nghóa là trình bà y vá» dùng thiện căn rá»™ng khắp giống vá»›i NhÆ°, tùy theo Môn sai khác mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng. Sau là riêng biệt hiển bà y, trong má»—i má»™t câu Ä‘á»u có ba nghóa: 1) NhÆ° NhÆ° là nêu ra nhÆ° lý, nghóa là nhÆ° Chân NhÆ° ấy; 2) Thiện căn cÅ©ng nhÆ° váºy là nêu ra thiện giống vá»›i NhÆ°; 3) Hồi hÆ°á»›ng… là dùng thiện căn giống vá»›i NhÆ° để hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u lợi Ãch giống vá»›i NhÆ°, vì váºy thiện căn đã hồi hÆ°á»›ng và chúng sinh đã hồi hÆ°á»›ng cùng vá»›i tÆ°á»›ng lợi Ãch đã thà nh tá»±u Ä‘á»u là Chân NhÆ° mà có những thà nh tá»±u. Lại trong ba nghóa nà y: 1) Giải thÃch vá» NhÆ°; 2) Hiển bà y vá» TÆ°á»›ng của NhÆ°; 3) Giải thÃch vá» hồi hÆ°á»›ng, cho nên gá»i là NhÆ° TÆ°á»›ng Hồi HÆ°á»›ng. Lại má»™t là phân rõ vá» Thể của NhÆ°, hai là TÆ°á»›ng, ba là Dụng, tức là ba Äại của Chân NhÆ°. Má»—i má»™t câu sau cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° váºy. Ở trong phần riêng biệt nà y, Pháp sÆ° Anh phân là m mÆ°á»i phần, đó là 10 câu thứ nhất trình bà y vá» NhÆ° trong phần vị Hiá»n Thủ, 10 câu thứ hai trình bà y vá» NhÆ° trong phần vị Tháºp Trú, 10 câu thứ ba trình bà y vá» NhÆ° trong phần vị Tháºp Hạnh, 10 câu thứ tÆ° trình bà y vá» NhÆ° trong phần vị Tháºp Hồi HÆ°á»›ng, 10 câu thứ năm trình bà y vá» NhÆ° trong địa Tịnh Tâm, 10 câu thứ sáu trình bà y vá» NhÆ° trong địa Hà nh TÃch, 10 câu thứ bảy trình bà y vá» NhÆ° trong địa Quyết Äịnh, 10 câu thứ tám trình bà y vá» NhÆ° trong địa Cứu Cánh, 10 câu thứ chÃn trình bà y vá» NhÆ° trong phần vị Äẳng Giác, 10 câu thứ mÆ°á»i trình bà y vá» NhÆ° trong Pháºt Äịa. Phân văn nhÆ° váºy cÅ©ng chÆ°a thấy thuáºn vá»›i Ä‘iá»u ấy. Vả lại, Pháp sÆ° Linh Dụ, Pháp sÆ° Ã-Pháp sÆ° Cự… ở Bắc Äà i Ä‘á»u phân là m mÆ°á»i, tất cả Ä‘á»u không giống nhau, nhÆ°ng đối vá»›i xu thế của văn thì tất cả Ä‘á»u không thuáºn theo cho nên không nói đến. Pháp sÆ° Viá»…n nói: NhÆ° váºy nà o khác nhau, tÆ°á»›ng khác nhau khó nháºn biết. Nay lại nói vá» Ä‘iá»u đó: 10 câu đầu dá»±a theo những công hạnh của Äịa tiá»n mà phân rõ vá» NhÆ°, 88 câu sau dá»±a và o những công hạnh từ Äịa thứ nhất trở lên để phân rõ vá» NhÆ°. Cách phân định nà y cÅ©ng khó. Nay nói các Môn Ä‘á»u là má»™t pháp, Ä‘á»u chá»n lấy tất cả Thể- TÆ°á»›ng-Dụng của Chân NhÆ°, cÅ©ng không thể phân chia là m thà nh từng Ä‘oạn thuáºn theo nhau. Ở trong các môn Chân NhÆ° Ä‘á»u là Thể thuáºn theo duyên sai khác, nghóa là Tánh NhÆ° mà không phải là TÆ°á»›ng Như…, thiện căn giống vá»›i NhÆ° cÅ©ng tùy theo môn riêng biệt, vì váºy Tánh NhÆ° của thiện căn không phải là TÆ°á»›ng NhÆ° của thiện căn… Thể thuáºn theo môn sai khác, khởi Dụng cÅ©ng sai khác, vì váºy các môn sau nhÆ° Tánh Môn hồi hÆ°á»›ng, Vô Tánh Môn hồi hÆ°á»›ng, Tháºt TÆ°á»›ng hồi hÆ°á»›ng…, Ä‘á»u dá»±a theo đó nháºn biết. Quá khứ không phải là nhÆ° nhau, Pháp sÆ° Äại Phạm ở TÆ°Æ¡ng Châu nói: Äây là phá chấp vá» ba Ä‘á»i của Tiểu thừa, nghóa là há» chấp quá khứ là m có. Nếu là có thì giống nhÆ° hiện tại, nay đã diệt không có, cho nên nói là không giống nhau. Nói vị lai không vốn có, Tiểu thừa cÅ©ng chấp vị lai có pháp lÆ°u chuyển đến hiện tại. Nếu nhÆ° váºy thì lẽ ra vốn có pháp nay đã là vị lai, duyên chÆ°a đến cho nên rốt cuá»™c là không có pháp, cho nên nói là không vốn có. Hiện tại không khác nhau, há» chấp hiện tại quyết định là có, nay trình bà y chá» duyên tạm thá»i há»™i tụ, suy ra thì không vốn có, không khác gì không có quá khứ-vị lai, cho nên nói là không khác nhau. Pháp sÆ° Dụ nói: Quá khứ không giống nhau là Táºp khởi mà không có Táºp khởi, không vốn có là chuyển biến mà không phải chuyển biến, không khác nhau là tÆ°á»›ng sai khác mà không phải tÆ°á»›ng sai khác. Phát khởi má»›i hoà i thì hợp vá»›i quá khứ, trừ diệt sinh tá» thì giống nhÆ° vị lai, thanh tịnh sinh ra thì tá»±a nhÆ° không khác nhau. Pháp sÆ° Viá»…n nói: Quá khứ không thÆ°á»ng còn, cùng trở vá» diệt hết, đối vá»›i hiện tại vốn không có, cho nên nói là không giống nhau. Pháp vị lai má»›i sinh khởi, không phải tánh vốn có, cho nên nói là không vốn có. Pháp hiện tại Ä‘á»u trống rá»—ng, cho nên nói là không khác nhau. Tất cả ba không (Phi) nà y, lấy đó để là m NhÆ°. Pháp sÆ° Cá»± nói: Quá khứ không giống nhau là trình bà y vá» Thể của NhÆ°, tuy ở quá khứ mà không thay đổi diệt Ä‘i, không giống vá»›i không có. Vị lai không vốn có, tuy là Táºp khởi mà không có tÆ°á»›ng khởi, trình bà y vá» nÆ¡i đã khởi không vốn có. Hiện tại không khác nhau, tuy ở hiện tại mà không có hình thể-xứ sở, không khác gì quá khứ-vị lai. Pháp sÆ° Anh nói: Pháp quá khứ diệt Ä‘i tÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i không có, gá»i đó là giống nhau. Nay trình bà y dá»±a và o NhÆ° mà phát khởi hạnh nguyện má»›i, không giống vá»›i pháp quá khứ không có, cho nên nói là không giống nhau. Nghiệp cÅ© tà n lụi rÆ¡i rụng thì má»›i nháºn lấy báo vị lai, gá»i đó là vốn có. Nay trình bà y vá» chứng NhÆ°, rá»i bá» nghiệp cÅ© ấy, cho nên nói là không vốn có. Hiện tại tạo nghiệp kết buá»™c không giống vá»›i quá khứ-vị lai, gá»i đó là khác nhau. Nay quán sát vá» nghiệp kết buá»™c vốn không có tạo khởi, hoà n toà n thanh tịnh, cho nên nói là không khác nhau. Phát khởi má»›i hoà i… là giải thÃch vá» quá khứ, trừ diệt… là giải thÃch vá» vị lai, thanh tịnh… là giải thÃch vá» hiện tại. Nay lại giải thÃch rá»™ng ra, luáºn vá» pháp ba Ä‘á»i, có hai môn: 1) Tánh Không môn; 2) Thà nh Hữu môn. Tánh Không, nghóa là quá khứ đã diệt cho nên Không, vị lai chÆ°a đến cho nên Không, hiện tại không dừng lại cho nên Không. Nay trong văn nà y dá»±a theo Thà nh Hữu môn, nghóa là pháp ở niệm trÆ°á»›c là quá khứ diệt, bởi vì có thể dẫn dắt phát khởi sinh ra pháp ở niệm sau, cho nên quá khứ không giống nhau. Luôn luôn chỉ có Ä‘oạn diệt, niệm sau là nhà của niệm trÆ°á»›c. Vị lai tuy do niệm trÆ°á»›c diệt khiến cho niệm sau nà y sinh ra, nhÆ°ng nay không có pháp của niệm trÆ°á»›c có thể truyá»n đến niệm sau, cho nên nói là vị lai không vốn có. Vì váºy pháp cÅ© trong niệm trÆ°á»›c, nay không có ở niệm sau. Pháp hiện tại hÆ°á»›ng vá» niệm trÆ°á»›c giống nhÆ° vị lai, hÆ°á»›ng vá» niệm sau giống nhÆ° quá khứ, cho nên nói là không khác nhau. Vì váºy niệm trÆ°á»›c tà n lụi diệt Ä‘i, tuy không giống nhÆ° hết sạch, nhÆ°ng không có pháp đến sau. Niệm sau nối tiếp niệm trÆ°á»›c, tuy dá»±a và o niệm trÆ°á»›c khởi lên, nhÆ°ng pháp má»›i không vốn có. Vì váºy trong hồi hÆ°á»›ng, phát khởi tâm Bồ-Ä‘á» má»›i hoà i. Bởi vì niệm trÆ°á»›c không giống nhau, khiến cho niệm sau nối tiếp khởi lên, là m cho tâm Bồ-Ä‘á» không Äoạn. Bởi vì niệm sau không vốn có, cho nên niệm niệm má»›i hoà i, khiến cho tâm Bồ-Ä‘á» không ThÆ°á»ng. Trừ diệt sinh tá»-thanh tịnh phát sinh, hiển bà y vá» tác nghiệp của tâm, ý văn nhÆ° váºy suy nghó có thể thấy. Vả lại, hiện tại niệm niệm thà nh Chánh giác, nghóa là thông hiểu rõ rà ng hiện tại cÅ©ng bình đẳng, cho nên thấy Lý gá»i là Giác. Bốn Ä‘oạn trên đây toà n bá»™ là phần thứ hai chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng, xong. Từ đây trở xuống là phần thứ ba kết luáºn do hồi hÆ°á»›ng mà thà nh tá»±u đức. Lúc hồi hÆ°á»›ng nhÆ° váºy, là nhắc lại phần trÆ°á»›c phát khởi phần sau, nghóa là do hồi hÆ°á»›ng thiện căn giống vá»›i NhÆ° trÆ°á»›c đây, cho nên đạt được tất cả các pháp ngay nÆ¡i bình đẳng mà có tác dụng là m lợi Ãch. MÆ°á»i câu phân năm: 1) Hai câu dá»±a theo xứ sở, má»™t là ngay nÆ¡i bình đẳng mà thà nh tá»±u trang nghiêm, hai là ngay nÆ¡i bình đẳng mà từ trong đó chuyển Pháp luân. 2) Hai câu tiếp dá»±a theo con ngÆ°á»i, má»™t là Bồ-tát ngay nÆ¡i bình đẳng mà phát ra nguyện ấy, nghóa là khởi nguyện Nhất thiết trà là Bồ tát, hai là quán sát Thể của nhiá»u Äức Pháºt không khác nhau. 3) Hai câu tiếp dá»±a theo pháp, má»™t là dá»±a theo Tánh của pháp, hai là dá»±a theo TÆ°á»›ng của pháp tÆ°á»›ng; lại má»™t là Chân, hai là Tục. 4) Hai câu tiếp dá»±a theo hạnh, má»™t là hạnh của Bồ-tát, hai là hạnh của Pháºt. 5) Hai câu sau cuối dá»±a theo đức, má»™t là dá»±a theo Thể của Pháºt bình đẳng, hai là dá»±a theo Dụng của Pháºt bình đẳng. Từ “Thị danh…†trở xuống là kết luáºn vá» tên gá»i, có thể biết. Trên đây là hạnh của phần vị, xong. Từ đây trở xuống là trong phần thứ hai trình bà y vá» quả của phần vị, đạt được mÆ°á»i quả: 1) Äạt được quả pháp của Pháºt, đó là đạt được pháp môn thanh tịnh vô biên là Chứng pháp, vừa nhiá»u vừa sâu là đạt được Thể của Pháºt là m ngÆ°á»i hùng mạnh là thà nh tá»±u TÆ°á»›ng của Pháºt, gầm lên tiếng Vô úy là đạt được sá»± Thuyết giảng của Pháºt, thà nh tá»±u Bồ-Ä‘á» là đạt được sá»± Hóa Ä‘á»™ của Pháºt, không ngÆ°ng nghỉ là đạt được Thá»i gian hóa Ä‘á»™ của Pháºt. Lại má»™t là chứng pháp sâu xa, hai là trở thà nh ngÆ°á»i cao quý, ba là lợi Ãch hóa Ä‘á»™ rá»™ng rãi, bốn là thá»i gian hóa Ä‘á»™ lâu dà i. Trên đây là câu tổng quát. ChÃn câu sau là hiển bà y riêng biệt: 1) Äạt được Thân viên mãn của Pháºt; 2) Äạt được Âm viên mãn của Pháºt; 3) Äạt được Lá»±c viên mãn của Pháºt; 4) Äạt được Pháp viên mãn của Pháºt, nghóa là vượt ra ngoà i chúng sinh cho nên nói là thù thắng, mà vẫn đến vá»›i cÆ¡ cho nên nói là thị hiện tất cả; 5) Äạt được Thông viên mãn của Pháºt; 6) Äạt được Dụng viên mãn của Pháºt, đó chÃnh là Giải thoát không nghó bà n; 7) Äạt được Äịnh viên mãn của Pháºt; 8) Äạt được Biện viên mãn của Pháºt; 9) Äạt được Giác viên mãn của Pháºt, nghóa là hiện rõ Äẳng Giác của Pháºt đối vá»›i chúng sinh. Sau là kết luáºn. Trong phần thứ hai là kệ tụng, có 29 có kệ phân năm: 1) Äầu có hai kệ tụng vá» Thể của hạnh trÆ°á»›c đây; 2) Từ “Bồ-tát tÆ° duy…†trở xuống có bốn kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ-Ä‘á»; 3) Từ “Dó thá»â€¦â€ trở xuống có hai kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế; 4) Từ “Thâm lạc…†trở xuống có 16 kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng tá»± tại vô ngại thuần thục, đối vá»›i trăm môn trên đây sÆ¡ lược tụng không hết, lại không theo thứ tá»±, trong đó bảy kệ đầu chÃnh thức tụng vá» hồi hÆ°á»›ng giống vá»›i NhÆ° thuần thục trÆ°á»›c đây, chÃn kệ sau bao gồm tụng vá» quả của phần vị sau, suy nghó có thể thấy; 5) Cuối cùng có năm kệ tụng vá» do hồi hÆ°á»›ng mà thà nh tá»±u đức, có thể biết. * Thứ chÃn là Vô Phược Vô TrÆ°á»›c Giải Thoát Tâm Hồi HÆ°á»›ng, có bốn môn phân biệt: GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Vô Phược Vô TrÆ°á»›c Giải Thoát Tâm Hồi HÆ°á»›ng nà y dá»±a theo Äại hạnh Vô đẳng mà láºp thà nh tên gá»i. Không rà ng buá»™c không vÆ°á»›ng mắc, có sáu loại: 1) Bởi vì lìa xa phà m phu cho nên không rà ng buá»™c sinh tá», bởi vì ra khá»i Tiểu thừa cho nên không vÆ°á»›ng mắc Niết-bà n; 2) Không rà ng buá»™c vì lìa xa sáu Thức giữ lấy cảnh bên ngoà i, không vÆ°á»›ng mắc vì lìa xa Thức thứ bảy chấp ở bên trong; 3) Lìa xa hiện hà nh rà ng buá»™c, không có chủng tá» vÆ°á»›ng mắc; Không rà ng buá»™c giữ lấy Hữu, không vÆ°á»›ng mắc chấp và o Không; Không có rà ng buá»™c của Hoặc chÆ°á»›ng, không có vÆ°á»›ng mắc của Trà chÆ°á»›ng; 6) Không có rà ng buá»™c của Sá» thô thiển, không còn vÆ°á»›ng mắc của táºp khÃ, cho nên gá»i là Vô Phược Vô TrÆ°á»›c, đây là trình bà y vá» Thể của hạnh. Giải Thoát là Äại Dụng vô ngại, không phải là chỉ thoát khá»i các chÆ°á»›ng, đây là Dụng của hạnh. Tâm là Thể của hạnh, tâm là chá»— dá»±a của Dụng, nghóa là tâm Äại Trà của Bồ-tát là chá»— dá»±a của thiện căn, dùng thiện căn đã thâu nhiếp trong tâm nà y Ä‘á»u dùng để hồi hÆ°á»›ng, thà nh tá»±u đức sâu rá»™ng của Phổ Hiá»n, cho nên lấy là m tên gá»i, đây là từ chủ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng mà láºp thà nh tên gá»i. Há»i: Văn sau cÅ©ng có Vô Phược Vô TrÆ°á»›c Giải Thoát Thân… đã thâu nhiếp thiện căn, cÅ©ng thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng, vì sao nêu ra tên gá»i chỉ dá»±a và o tâm mà láºp thà nh tên gá»i? Äáp: Lý tháºt thì gồm chung các loại còn lại, nhÆ°ng các loại ấy ở trong ngà n môn thuá»™c văn sau, trăm môn trong Vô Phược Vô TrÆ°á»›c Giải Thoát Tâm nà y, ở phần văn hồi hÆ°á»›ng mở rá»™ng phân rõ, các loại còn lại Ä‘á»u dá»±a theo nối thông vá»›i nhau, vì váºy dá»±a và o nÆ¡i rá»™ng rãi nà y để là m tên gá»i. à ÄƯA RA: TrÆ°á»›c là hiểu rõ TÆ°á»›ng thuáºn theo Thể, nay dá»±a và o Thể phát khởi Dụng, bởi vì hiển bà y thuần thục tá»± tại, cho nên Ä‘Æ°a ra phần vị nà y. THỂ CỦA PHÃP: Dùng Äại Dụng thuá»™c ba nghiệp vô biên-tá»± tại rất sâu-rá»™ng lá»›n vô ngại của Phổ Hiá»n, là m pháp của phần vị nà y. GIẢI THÃCH VÄ‚N: Ngay trong trÆ°á»ng hà ng cÅ©ng có hai, trÆ°á»›c là hạnh của phần vị, sau là quả của phần vị. Trong phần trÆ°á»›c là giải thÃch, trong giải thÃch có ngà n môn phân hai: Äầu là mở rá»™ng giải thÃch vá» trăm môn trong tâm giải thoát không rà ng buá»™c-không vÆ°á»›ng mắc; 900 môn còn lại dá»±a theo thể lệ giải thÃch chung. Ngay trong phần đầu, trong trăm môn lại phân hai: 20 môn đầu phân rõ vá» Thể của hạnh có thể hồi hÆ°á»›ng, 80 môn còn lại hiển bà y vá» Dụng của hạnh đã hồi hÆ°á»›ng. Ngay trong 20 môn đầu cÅ©ng có hai: Má»™t, 10 môn đầu dùng tâm Bất khinh thâu nhiếp thiện căn; Hai, Từ “ThÆ°á»ng lạc…†trở xuống là 10 môn tÃch táºp nuôi lá»›n muốn sá» dụng để hồi hÆ°á»›ng. Trong 10 câu phần má»™t: Äầu là má»™t tâm tổng quát phân rõ, chÃn tâm còn lại là hiển bà y riêng biệt. Trong riêng biệt, dá»±a theo tổng quát nói đầy đủ thì phải nói là : Không sinh tâm coi khinh đối vá»›i thiện căn ra khá»i sinh tá», cho nên nói là tâm không coi khinh ra khá»i sinh tá». Sau Ä‘á»u dá»±a theo đây. Vì sao? Bởi vì không coi khinh có hai nghóa: 1) Bởi vì từ Pháºt quả phát ra; 2) Có thể thà nh tá»±u Vô thượng Äại Bồ-Ä‘á», nhÆ° trong kinh Pháp Hoa nói tháºm chà xÆ°ng niệm má»™t tiếng nhá» Ä‘á»u đã thà nh Pháºt đạo…, nhÆ° cây Ni-câu-Ä‘Ã hạt nhá» trái lá»›n…, nhÆ° thiện niệm quét tháp… trong phẩm Hiá»n Thủ trÆ°á»›c đây thà nh tá»±u Ä‘oan nghiêm sáng ngá»i trong Pháºt quả…, cho nên không thể coi khinh. Há»i: Lý ra còn có thiện căn thù thắng vi diệu, vì sao văn sau dá»±a theo má»™t lần chắp tay mà trình bà y vá» không coi khinh? Äáp: Äây là điá»u nhá» bé nhất mà ngÆ°á»i thế gian coi khinh, Bồ-tát thâu nhiếp cho đến đối vá»›i Ä‘iá»u nà y hãy còn không coi khinh nhÆ° váºy, huống hồ tất cả những Ä‘iá»u khác, cho nên dá»±a theo nhÆ° váºy mà phân rõ. Trong riêng biệt: 1) Lìa bá» pháp ác; 2) Thâu nhiếp pháp thiện; 3) Rá»™ng tu những pháp còn lại, có thể biết. Trong phần hai là tÃch táºp có mÆ°á»i câu: Äầu là má»™t câu tổng quát bởi vì không coi khinh các thiện căn trÆ°á»›c đây, cho nên thÆ°á»ng vui thÃch thâu nhiếp tiếp nháºn pháp thiện ấy. Sau là chÃn câu riêng biệt: 1) Thâu nhiếp khiến cho không mê lầm; 2) Khế hợp tÆ°Æ¡ng Æ°ng cho nên nói là an trú; 3) Nhá»› nghó không gián Ä‘oạn; 4) PhÆ°Æ¡ng tiện khéo léo tăng thêm gá»i là nuôi lá»›n; 5) Không để tâm nhiá»…m ô là m vấy bẩn thiện căn ấy, cho nên nói là không vÆ°á»›ng mắc; 6) Chỉ dùng tâm ngay thẳng mà thà nh tá»±u thiện căn, cho nên nói là đầy đủ chÃnh đáng…; 7) Không có sai lầm có thể loại trừ cho nên nói là không lá»±a chá»n, lại cÅ©ng có pháp thiện nà y thu nháºn cho nên nói là không lá»±a chá»n; 8) Có thể thà nh tá»±u Pháºt quả cho nên nói là tùy thuáºn; 9) Có thể đạt được Pháºt quả cho nên nói là đạt được tá»± tại. Câu trÆ°á»›c thuáºn theo hÆ°á»›ng vá» Pháºt quả, câu nà y chÃnh thức đạt được Pháºt quả. Nêu ra thiện đã hồi hÆ°á»›ng, xong. Từ đây trở xuống là trong phần sau chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng, có hai: Má»™t, 60 môn trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n; Hai, Từ “Bất vá»ng thế gian…†trở xuống là 20 môn trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng rất sâu xa, sâu rá»™ng vô ngại là Äại hồi hÆ°á»›ng. Lại cÅ©ng đầu là hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ- Ä‘á», sau là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế. Trong phần má»™t có 60 môn, bên trong rá»™ng lá»›n là hiển bà y vá» Äức Dụng tá»± tại của Phổ Hiá»n. Trong đó, má»™t môn đầu là tổng quát, nghóa là tâm giải thoát không gì rà ng buá»™c-không gì vÆ°á»›ng mắc là tâm có thể hồi hÆ°á»›ng; thiện căn ấy là các thiện căn đã thâu nhiếp trÆ°á»›c kia, hồi hÆ°á»›ng đầy đủ… chÃnh là đã hồi hÆ°á»›ng. Há»i: Vì sao trong nà y không nói đến hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh? Äáp: Chỉ khiến cho thà nh tá»±u ba nghiệp của Phổ Hiá»n, má»›i có thể táºn cùng chúng sinh giá»›i mà thâu nhiếp giáo hóa, vì váºy cÅ©ng là hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh… Sau là riêng biệt hiển bà y vá» Äức Dụng thuá»™c ba nghiệp của Phổ Hiá»n. Trong đó, chỉ biết má»—i má»™t môn Ä‘á»u thâu nhiếp Äức Dụng tá»± tại của pháp giá»›i, hoặc là Lý-hoặc là Hạnh, hoặc là TrÃ-hoặc là Cảnh, hoặc là hạnh Tá»± lợi-hoặc là Hóa Ä‘á»™ chúng sinh, hoặc là Thể-hoặc là Dụng, hoặc là Nhân-hoặc là Quả, hoặc là NgÆ°á»i-hoặc là Pháp, má»—i má»™t loại Ä‘á»u tổng quát thâu nhiếp tất cả các pháp, cho nên không thể nà o thuáºn theo nhau phân tÃch riêng biệt. Nay sÆ¡ lược phân hai: Má»™t, 24 môn hiển bà y vá» nhân vị cứu cánh của Phổ Hiá»n; Hai, Từ “Ư nhất nhất cảnh giá»›i…†trở xuống là 35 môn hiển bà y vá» quả vị cứu cánh của Phổ Hiá»n, bởi vì trong môn Phổ Hiá»n gồm chung nhân quả, cho nên có hai môn nà y. Lại giải thÃch: TrÆ°á»›c là dá»±a theo Tá»± phần, sau là Thắng tiến, bởi vì hai phần vô ngại vốn là đức của Phổ Hiá»n. Trong phần má»™t cÅ©ng có hai: 1) MÆ°á»i bốn môn trình bà y vá» ba nghiệp tá»± tại của Phổ Hiá»n; 2) Từ “Phục tác thị niệm…†trở xuống là mÆ°á»i môn trình bà y vá» ba nghiệp rá»™ng lá»›n của Phổ Hiá»n. Trong phần má»™t: Má»™t môn đầu là chá»— dá»±a của hạnh, nghóa là nhá» dÅ©ng mãnh tinh tiến khiến cho thà nh tá»±u đức của hạnh. Sau là trình bà y vỠđức đã thà nh tá»±u: Äầu là bốn môn trình bà y vá» Tổng trì vô ngại, là ý nghiệp tá»± tại; tiếp là sáu môn trình bà y vá» Lá»±c dụng vô ngại, là thân nghiệp tá»± tại; tiếp là má»™t môn trình bà y vá» Viên âm vô ngại, là ngữ nghiệp tá»± tại; sau cuối là hai môn trình bà y vá» tá»± tại đối vá»›i Chúng sinh thế gian và Khà thế gian. Trong phần hai là trình bà y vá» ba nghiệp rá»™ng lá»›n, mÆ°á»i môn phân bốn: Äầu là ba môn trình bà y vá» ngữ nghiệp rá»™ng lá»›n của Phổ Hiá»n, má»™t là âm thanh thuyết giảng khắp nÆ¡i, hai là duy trì những pháp đã thuyết giảng, ba là thuyết giảng không ngừng; tiếp là hai môn trình bà y vá» thân nghiệp rá»™ng lá»›n, má»™t là Thể, hai là Dụng; tiếp là hai môn trình bà y vỠý nghiệp rá»™ng lá»›n, má»™t là trà thuá»™c Nhân, hai là trà thuá»™c Quả; sau cuối là ba môn bao gồm kết luáºn vá» ba nghiệp, má»™t là trình bà y vá» chịu khó mở rá»™ng ba nghiệp, hai là trình bà y vá» thân-ngữ sâu rá»™ng, ba là trình bà y vỠý nghiệp thâu nhiếp pháp. Trên đây là nhân của Phổ Hiá»n, xong. Từ đây trở xuống là phần hai trình bà y vá» quả đức của Phổ Hiá»n có 35 môn, tùy theo tÆ°á»›ng phân ba: 1) MÆ°á»i môn trình bà y vỠđạt được đức thâu nhiếp pháp rá»™ng lá»›n của Phổ Hiá»n; 2) Từ “Ư nhất niệm khoảnh tất năng…†trở xuống là mÆ°á»i lăm môn trình bà y vá» thâu nhiếp pháp tá»± tại; Từ “Diệu trà tri sắc vi tế…†trở xuống là mÆ°á»i môn trình bà y vá» trà vi tế của Phổ Hiá»n. Lại phần má»™t là biết vá» pháp trong má»™t lá»›p bằng phẳng khắp nÆ¡i, phần hai là biết vá» pháp ngay trong nhau-hòa và o nhau trùng trùng, phần ba là biết vá» pháp vi tế dung nạp duy trì rất sâu xa. Äây cÅ©ng là tÆ°á»›ng dần dần theo thứ tá»±. Trong phần má»™t là 10 môn: Trà khéo léo tá»± tại, gá»i là VÆ°Æ¡ng phÆ°Æ¡ng tiện. Vô minh trú địa không còn, gá»i là Pháp VÆ°Æ¡ng lìa si. Tuệ soi chiếu pháp hà nh, gá»i là Pháp Minh. Khéo léo thà nh tá»±u hóa Ä‘á»™, gá»i là PhÆ°Æ¡ng tiện, trong đó nêu ra mÆ°á»i loại, từ “NhÆ° thị đẳng…†trở xuống là tổng quát kết luáºn vá» Vô táºn. Há»i: Äoạn trÆ°á»›c trình bà y vá» nhân của Phổ Hiá»n, vì sao trong đó cÅ©ng có hạnh của Pháºt? Trong phần nà y trình bà y vá» quả, vì sao cÅ©ng có hạnh của Bồ-tát? Äáp: Biện Công giải thÃch là phần trÆ°á»›c nêu ra quả để hiển bà y nhân, phần nà y nêu ra nhân để hiển bà y quả. Lại nói là Bồ-tát tu hạnh cùng vá»›i Pháºt nhÆ° nhau gá»i là hạnh Phổ Hiá»n, Pháºt thá»±c hà nh Äại hạnh gá»i là hạnh Phổ Hiá»n. Nay lại giải thÃch trong kinh nói: Tuy đạt được Pháºt đạo, chuyển váºn Pháp luân, tiến và o Niết-bà n, mà không rá»i bỠđạo của Bồ-tát, là hạnh của Bồ-tát. Nghóa là nhân đầy đủ thà nh tá»±u Dụng của quả, đạt được quả mà không rá»i bá» nhân. Lại do hai phần vị nhân-quả, ngay trong nhau-hòa và o nhau vô ngại Ä‘á»u thu nháºn pháp giá»›i, nghóa là nhân táºn cùng pháp giá»›i đầy đủ đối vá»›i quả, quả thâu nhiếp pháp giá»›i hà m chứa đối vá»›i nhân. Thân nghiệp khiến cho vui mừng được thấy. Khẩu nghiệp nháºn biết lá»i nói thanh tịnh. Trà biết tất cả các pháp. Äạt được tá»± Thể-TÆ°á»›ng-Dụng thuá»™c Pháp thân của Pháºt. Äạt được căn viên mãn, căn có hai nghóa: a) Nghóa vá» sinh sau, đó là xuất sinh vô táºn; b) Nghóa vá» thá» pháp, đó là căn khà tiếp nháºn giáo pháp. Không có hạn lượng cho nên dá»±a theo nÆ¡i đã phát ra-nÆ¡i đã tiếp nháºn mà nói, và tá»± Thể sai biệt nêu ra 15 loại, có thể biết. Äạt được thần lá»±c vô táºn, trong đó má»™t câu đầu là tổng quát, mÆ°á»i câu sau là riêng biệt, dá»±a và o những Lá»±c nà y mà tu hạnh Phổ Hiá»n. Từ đây trở xuống là 15 môn trình bà y vá» tá»± tại vô ngại thâu nhiếp pháp trùng trùng, trong đó: Thân và Trà vô ngại, nghóa là Thân có thể khắp nÆ¡i bên ngoà i mà hà m chứa bên trong, Trà hòa và o Vô sinh mà phát sinh Äại hạnh. Sinh và o nhà NhÆ° Lai, tu Trà thuá»™c hạnh pháp giá»›i. Dùng ánh mắt rá»™ng khắp nhìn thấy pháp giá»›i tá»± tại, cho nên nói là đối vá»›i má»™t phà m phu (mao đạo)… Con Ä‘Æ°á»ng dung nạp má»™t mảy lông gá»i là mao đạo, trong đó có ba pháp viên mãn: a- Dung nạp tất cả quốc Ä‘á»™ dá»±a theo Sá»±; b- Tất cả pháp giá»›i dá»±a theo Lý; c- Äến táºn cùng Không giá»›i ngay nÆ¡i Sá»± Không. Vì sao nhÆ° váºy? Nghóa là có hai nghóa: Má»™t là bởi vì pháp tánh dung thông cho nên Sá»± thuáºn theo Lý dung hòa, hai là bởi vì tÆ°á»›ng duyên khởi vô ngại cho nên ngay trong nhau-hòa và o nhau dung nạp duy trì tá»± tại. Môn nà y có Äồng Thể và Dị Thể, dá»±a theo trên suy nghó. Trà tiến và o Kiếp tá»± tại, nghóa là dà i-ngắn vô ngại. Thân nghiệp tá»± tại, là khiến cho má»™t thân ngay nÆ¡i nhiá»u, Ä‘á»u dung nạp trong nhiá»u. Thấy Pháºt nghe pháp tá»± tại, nghóa là không đắm và o Pháºt, không trái vá»›i pháp. Trà tiến và o Thế giá»›i tá»± tại, nghóa là chuyển biến qua lại tùy theo trà vô ngại. Trà nháºn biết vá» Tưởng tá»± tại, nghóa là tất cả các pháp Ä‘á»u vốn là trong Niệm Tưởng mà thà nh láºp, vì váºy tất cả Ä‘á»u là Tưởng, trong đó có ba: a) Má»™t câu là tổng quát; b) Nêu ra 38 loại Tưởng đã nháºn biết; c) Từ “NhÆ° thị…†trở xuống là hiển bà y vỠđức chủ Ä‘á»™ng nháºn biết, trÆ°á»›c là trình bà y vỠđức lìa xa tÆ°á»›ng, sau từ “Nhất thiết NhÆ° Lai…†trở xuống là trình bà y do nháºn biết tâm mà thà nh tá»±u đức, có thể biết. Trà nháºn biết vá» Tâm tá»± tại, là các tâm hòa và o nhau và nghiệp dá»±a và o tâm khác. Trà nháºn biết vá» Xứ tá»± tại, nghóa là má»™t ngay nÆ¡i tất cả… Trà nháºn biết vá» Nghiệp tá»± tại. Trà nháºn biết vá» Pháp tá»± tại. Trà nháºn biết vá» Ngữ tá»± tại, nghóa là đạt được Nhó căn thanh tịnh vô ngại. Trà có thể nháºn biết vá» Căn mà thuyết pháp. Trà nháºn biết vá» Căn tá»± tại. 15 môn trên đây Ä‘á»u là má»™t trong tất cả mà nháºn biết rõ rà ng váºy thôi. Từ đây trở xuống là 10 môn trình bà y vá» Trà vi tế tá»± tại của Phổ Hiá»n: Trình bà y Trà vi tế nháºn biết vá» Pháp thế gian, trong đó có ba: Má»™t câu tổng quát nêu ra Trà chủ Ä‘á»™ng nháºn biết. Nêu ra 11 loại pháp vi tế. Pháp sÆ° Diá»…n nói: Sá»± thụ Ä‘á»™ng nháºn biết sâu xa, Trà chủ Ä‘á»™ng nháºn biết vi tế. Biện Công nói: Những loại nà y Ä‘á»u khó biết, cho nên gá»i là vi tế. Nay dá»±a theo kinh văn trên-dÆ°á»›i, ở trong má»™t pháp có tất cả các pháp, rõ rà ng nhÆ° nhau cùng lúc hiển hiện, là nghóa vá» vi tế. Từ “NhÆ° thị…†trở xuống là trình bà y vỠđức chủ Ä‘á»™ng nháºn biết. Trà vi tế nháºn biết vá» Chúng sinh, đầu là nêu ra mÆ°á»i loại thụ Ä‘á»™ng nháºn biết, sau là kết luáºn vỠđức chủ Ä‘á»™ng nháºn biết. Trà vi tế nháºn biết vá» Äức thuá»™c hạnh của Bồ-tát, nghóa là nêu ra SÆ¡ phát tâm…, chá»n lấy tất cả Bồ-tát, nêu ra 21 loại vi tế đã nháºn biết. Trà nháºn biết vá» Äại Dụng của đức ở phần vị Bồ-tát: a) Nêu ra 42 loại đã nháºn biết, 11 loại đầu trình bà y vá» phần vị của hạnh thà nh tá»±u đầy đủ, từ “Äâu-suất Thiên…†trở xuống trình bà y vá» phần vị đầy đủ Äại Dụng, đó là tám tÆ°á»›ng… b) Từ “NhÆ° thị…†trở xuống trình bà y vỠđức chủ Ä‘á»™ng nháºn biết, đó là thà nh tá»±u đức thuá»™c hạnh tá»± tại của Phổ Hiá»n. Trà nháºn biết vá» Tánh của chúng sinh, trÆ°á»›c là nêu ra 10 loại đã nháºn biết, sau từ “NhÆ° thị…†trở xuống là đức chủ Ä‘á»™ng nháºn biết. Trà nháºn biết vá» Thế giá»›i, đầu là má»™t câu tổng quát, tiếp là nêu ra 20 loại riêng biệt có ba thế gian tá»± tại, sau từ “NhÆ° thị…†trở xuống là kết luáºn vỠđức chủ Ä‘á»™ng nháºn biết. Lại những môn nà y Ä‘á»u nói vá» Trà vi tế là Trà thuáºn theo cảnh mà gá»i tên. Lại vi tế nà y ở trong Trà cho nên Trà tức là vi tế. Trà nháºn biết vá» Pháp giá»›i, trÆ°á»›c là nêu ra đã nháºn biết, má»™t loại là tổng quát, mÆ°á»i loại là riêng biệt; sau là kết luáºn vỠđức chủ Ä‘á»™ng nháºn biết. Trà vi tế nháºn biết tiến và o Kiếp, đầu là má»™t câu tổng quát, từ “Vô lượng…†trở xuống là riêng biệt nêu ra 10 loại; sau từ “NhÆ° thị…†trở xuống là kết luáºn vỠđức chủ Ä‘á»™ng nháºn biết, thà nh tá»±u mÆ°á»i loại tâm, có thể biết. Trà vi tế nháºn biết vá» Pháp, trÆ°á»›c là nêu ra 10 loại Trà vi tế vá» pháp, sau từ “NhÆ° thị…†trở xuống là kết luáºn vá» thà nh tá»±u đức chủ Ä‘á»™ng nháºn biết. Nghóa vá» pháp trong mục trÆ°á»›c có bốn lá»›p: a) Thể của pháp đầy đủ đức; b) Tất cả tức là má»™t… trình bà y vá» Dụng của pháp ngay trong nhau; c) Tiến và o không phải pháp… là trình bà y vá» Lý-Sá»± ngay trong nhau; d) Tiến và o phÆ°Æ¡ng tiện vô dÆ° là Thể-Dụng khéo léo. Trà vi tế nháºn biết vá» Vô dÆ°, trÆ°á»›c là nêu ra mÆ°á»i loại đã nháºn biết, sau từ “NhÆ° thị…†trở xuống là kết luáºn vỠđức chủ Ä‘á»™ng nháºn biết. Äá»u xuất sinh, nghóa là Lượng Trà từ Lý phát khởi gá»i là xuất sinh; nháºn biết không có gì không táºn cùng gá»i là vô dÆ°. Môn nà y cÅ©ng là tổng quát kết luáºn, cho nên nói là nháºn biết không sót lại gì. Trên đây là phần hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n, xong. Từ đây trở xuống là trong phần hai trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng rất sâu xa, trong 20 câu Ä‘á»u hai câu má»™t kết hợp nêu ra tổng quát là m thà nh 10 cặp: 1) Thế gian và pháp thế gian giả-tháºt trái ngược nhau. 2) Bồ-Ä‘á» và Bồ-tát toà n phần là má»™t cặp. 3) Thể và Dụng là má»™t cặp, hà nh là Thể, ra khá»i sinh tá» là Dụng. LÆ°Æ¡ng Nhiếp Luáºn nói: “Äối vá»›i tánh Y tha phân biệt, không thấy hạnh mà Bồ-tát đã thá»±c hà nh và hà nh đạo.†Là nói đến nghóa nà y. 4) Nhân và Pháp. 5) Sinh và Thục. 6) Hà nh và Nguyện. 7) Tá»± và Tha. 8) Thà và Thá». 9) Nhân và Quả. 10) Cảnh và TrÃ. Những loại nà y là các sá»± việc trong hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n trÆ°á»›c đây, tuy thà nh tá»±u đức tá»± tại rá»™ng lá»›n mà đối vá»›i pháp ấy không có chấp thủ sai trái, vì váºy Ä‘á»u nói là không giữ lấy hÆ° vá»ng. Trên đây là trăm môn, xong. Từ đây trở xuống là trong phần hai tÆ°Æ¡ng tá»± 900 môn còn lại, nêu ra 10 loại ChÆ°Æ¡ng môn: Má»™t ChÆ°Æ¡ng đầu là kết luáºn những loại thuá»™c vá» 100 môn trÆ°á»›c đây, chÃn ChÆ°Æ¡ng còn lại theo thứ tá»± kết luáºn vá» 900 môn sau, nghóa là nhÆ° thiện căn do Tâm không rà ng buá»™c-không vÆ°á»›ng mắc đã thâu nhiếp thà nh tá»±u 100 môn hồi hÆ°á»›ng nà y, thiện căn do Thân giải thoát không rà ng buá»™c-không vÆ°á»›ng mắc đã thâu nhiếp cÅ©ng hồi hÆ°á»›ng nhÆ° váºy; còn lại Ä‘á»u dá»±a theo đây. Trong mÆ°á»i ChÆ°Æ¡ng: Äầu là ba chÆ°Æ¡ng vá» ba nghiệp; tiếp là hai chÆ°Æ¡ng vá» nghiệp báo; tiếp là hai chÆ°Æ¡ng vá» quốc Ä‘á»™ nhiá»…m-tịnh, nghóa là thế gian nhiá»…m ô là nÆ¡i giáo hóa; tiếp là hai chÆ°Æ¡ng vá» căn và thuốc, nghóa là chúng sinh là đã giáo hóa, pháp là thuốc pháp; sau cuối là má»™t chÆ°Æ¡ng vá» Chánh trÃ. MÆ°á»i chÆ°Æ¡ng nà y Ä‘á»u là tá»± tại không có gì rà ng buá»™c mà phát sinh thiện căn, bởi vì thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng đầy đủ đức của Phổ Hiá»n, cho nên Ä‘á»u nói là giải thoát không rà ng buá»™c-không vÆ°á»›ng mắc. Má»™t chÆ°Æ¡ng đầu thiết láºp hồi hÆ°á»›ng thiện căn nhÆ° váºy, còn lại tóm lược mà dá»±a theo, Ä‘á»u có đủ tất cả, nên biết! Trên đây là mở rá»™ng và tóm lược toà n bá»™ 1000 môn vá» Äại hồi hÆ°á»›ng, xong. Từ đây trở xuống trong phần sau là trình bà y vá» quả của phần vị, có hai: Äầu là quả thuá»™c thá»±c hà nh, sau là quả thuá»™c phần vị. Trong phần đầu có mÆ°á»i câu: 1,2, 3) Ba câu đầu là thá»±c hà nh hồi hÆ°á»›ng giống nhÆ° chÆ° Pháºt và Bồ-tát ba Ä‘á»i; 4) Äạt được Chánh giáo; 5) Äầy đủ Chánh pháp, nghóa là Chứng pháp; 6) Cảnh giá»›i nhÆ° nhau, nghóa là chúng sinh là m cảnh của Bi; 7) Thiện căn nhÆ° nhau; 8) CÆ° trú nhÆ° nhau, nghóa là vùng đất Äại Bi là nÆ¡i cÆ° trú, luáºn gá»i là Phạm Trú; Cùng chung má»™t cảnh, đó là Chân đế; 10) Không trái vá»›i chủng loại, không ngăn ngại nhiá»u. Trên đây là phần giải thÃch, xong. Từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là kết luáºn vá» tên gá»i. Quả thuá»™c thá»±c hà nh, xong. Phần sau là trình bà y vá» quả thuá»™c phần vị, trong đó có 12 câu đạt được hai loại quả: 1) Hiện thà nh quả; 2) Chuyển sinh quả. Hiện thà nh cÅ©ng có hai: a) Quả của hạnh kiên cố; b) Quả của hạnh thù thắng. Má»™t, hai câu đầu nêu ra hai quả nà y, từ “Nhất thiết chúng ma…†trở xuống là giải thÃch hiển bà y vá» quả của hạnh kiên cố; hai, từ “Phổ hiện…†trở xuống là ba câu giải thÃch vá» quả của hạnh thù thắng, má»™t là hạnh rá»™ng lá»›n thù thắng, hai là khéo léo hóa Ä‘á»™ thù thắng, ba là lìa nhiá»…m thù thắng. Từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là sáu câu trình bà y vá» Chuyển sinh quả, cÅ©ng có hai: a-Bên ngoà i đạt được quả quyến thuá»™c, nghóa là không hủy hoại quyến thuá»™c; b-Bên trong đạt được quả thà nh tá»±u đức có năm câu, má»™t là thà nh tá»±u đức của pháp khÃ, hai là đức của hạnh sâu xa, ba là đức của nhân tròn vẹn, bốn là đức của Dụng thuá»™c quả, năm là đức của nhân quả vô ngại. Trong phần thứ hai là kệ tụng, có 51 kệ phân ba: Má»™t, ba kệ tụng vá» Thể của hạnh đã hồi hÆ°á»›ng; hai, từ “Sở tác…†trở xuống là 44 kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n, lược qua không tụng vá» hồi hÆ°á»›ng rất sâu xa; ba, từ “Quá khứ nhất thiết…†trở xuống là bốn kệ tụng vá» do hồi hÆ°á»›ng mà thà nh tá»±u quả. Ngay trong phần hai là 44 kệ: Má»™t kệ đầu tụng vá» nhân vị cứu cánh của Phổ Hiá»n, kệ còn lại tụng vá» nhân tròn vẹn-quả đầy đủ, trong đó: Äầu từ “Thế gian vô lượng quần sinh…†là má»™t kệ tụng vá» Trà vi tế nháºn biết Thế gian; tiếp má»™t kệ tụng vá» Trà vi tế nháºn biết Nẽo của chúng sinh; tiếp má»™t kệ tụng vá» Trà nháºn biết Thế giá»›i; tiếp má»™t kệ tụng vá» Trà nháºn biết Tâm; tiếp má»™t kệ tụng vá» Trà nháºn biết Căn; tiếp má»™t kệ tụng vá» Trà nháºn biết Nghiệp; tiếp ba kệ tụng vá» Trà tiến và o Kiếp và nháºn biết Si-Mạn… của ba Ä‘á»i. Tiếp từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng thế giá»›i chÆ° NhÆ° Lai…†trở xuống là 27 kệ tụng vá» phần vị của hạnh Bồ-tát thà nh tá»±u đầy đủ Äại Dụng, trong đó: Äầu là má»™t kệ tụng vá» tổng quát; tiếp má»™t kệ tụng vá» an trú cõi trá»i Äâu-suất; tiếp má»™t kệ tụng vá» Nháºp thai, là vi tế cho nên trong thai có đủ tám tÆ°á»›ng; tiếp hai kệ tụng vá» Äản sinh; tiếp bốn kệ tụng vá» bảy bÆ°á»›c-ngay lúc đó mỉm cÆ°á»i-thá» gầm lên-phát ra ánh sáng, Ä‘á»u là má»™t kệ tụng, có thể biết; tiếp má»™t kệ tụng vá» tại cung và xuất gia; tiếp năm kệ tụng vá» ngồi nÆ¡i đạo trà ng-hà ng ma-thà nh Chánh giác; tiếp năm kệ tụng vá» chuyển Pháp luân; tiếp ba kệ tụng vá» nháºp Niết-bà n, cÅ©ng là hiển bà y thị hiện tá»± tại ở những nẽo khác; tiếp má»™t kệ kết luáºn vá» hồi hÆ°á»›ng thiện căn của Bồ-tát nà y; tiếp ba kệ tụng vá» nghi thức thá»±c hà nh của hồi hÆ°á»›ng Äại quả. Trên đây là Dụng của phần vị, xong. Tiếp từ “Hữu số vô số…†trở xuống là bốn kệ tụng vá» tiến và o Kiếp và quốc Ä‘á»™ Ä‘á»u là hạnh đã thá»±c hà nh; tiếp hai kệ tụng vá» Trà xuất sinh-vô dÆ°; tiếp má»™t kệ tụng vá» Trà vi tế thuá»™c Tánh của chúng sinh. Trong phần ba là bốn kệ tụng vá» phạm vi của quả ấy, hai kệ đầu tụng vá» quả thuá»™c thá»±c hà nh, hai kệ sau tụng vá» quả thuá»™c phần vị, có thể biết. * Thứ mÆ°á»i là Pháp Giá»›i Äẳng Vô Lượng Hồi HÆ°á»›ng, cÅ©ng Ä‘Æ°a ra bốn môn: GIẢI THÃCH TÊN GỌI: Pháp Giá»›i Äẳng Vô Lượng Hồi HÆ°á»›ng là từ pháp láºp thà nh tên gá»i, có bốn nghóa: 1) Dá»±a theo pháp thá»±c hà nh mà hồi hÆ°á»›ng, nghóa là bởi vì thá»±c hà nh Pháp thà mà thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng, cho nên gá»i là Pháp Giá»›i Äẳng; 2) Dá»±a theo Thể của hạnh đã hồi hÆ°á»›ng, nghóa là Thể của hạnh đã hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n vô biên giống nhÆ° pháp giá»›i; 3) Dá»±a theo trà chủ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng; 4) Dá»±a theo đức đã hồi hÆ°á»›ng, nghóa là dùng thiện căn sánh bằng pháp giá»›i để hồi hÆ°á»›ng Äại Trà xứng vá»›i pháp giá»›i, nhá» và o Äại Dụng hồi hÆ°á»›ng pháp giá»›i cho nên láºp thà nh tên gá»i. Äây là phần vị đầy đủ đến táºn cùng, cho nên nêu ra mà gá»i là Pháp Giá»›i. à ÄƯA RA: TrÆ°á»›c trình bà y dá»±a và o Thể khởi Dụng, ở đây trình bà y vá» Thể-Dụng vô ngại, trá»n vẹn vô cùng tá»± tại cho nên tiếp theo Ä‘Æ°a ra. THỂ CỦA PHÃP: Dùng Pháp thà rá»™ng lá»›n thà nh tá»±u đức Äại thiện xảo tá»± tại của Phổ Hiá»n, là Thể của pháp nà y. TRONG VÄ‚N GIẢI THÃCH: Trong trÆ°á»ng hà ng cÅ©ng có hai: Hạnh của phần vị, quả của phần vị. Trong hạnh có ba, đó là nêu ra-giải thÃch và kết luáºn. Trong giải thÃch có ba: Má»™t, Nêu ra Thể của hạnh; Hai, Từ “Ma- ha-tát Æ° bỉ thiện căn hồi hÆ°á»›ng…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng; Ba, Từ “NhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng thá»i…†trở xuống là trình bà y do hồi hÆ°á»›ng mà thà nh tá»±u đức. Trong phần má»™t có ba: 1) Nêu ra hạnh đã thà nh tá»±u; 2) Từ “Ma- ha-tát…†trở xuống trình bà y vá» nuôi lá»›n thiện căn. Lại trÆ°á»›c là Tá»± phần, sau là Thắng tiến. Lại trÆ°á»›c là Lợi tha, sau là hạnh Tá»± lợi. Trong phần má»™t có mÆ°á»i câu: Äầu là má»™t câu tổng quát trình bà y vỠđạt được phần vị Pháp sÆ°, nhÆ° Äịa thứ mÆ°á»i tiếp nháºn phần vị từng phần đạt được Tam-muá»™i Ly Cấu, cấu nhiá»…m nà y không còn thì tiếp nháºn chức vị đầy đủ, bên trong đạt được Äịnh ấy rÆ°á»›i và o đỉnh đầu của tâm, tÆ°á»›ng bên ngoà i biểu hiện rõ rà ng, cho nên nói là Hệ Äảnh. Pháp từ dụ gá»i tên là Ly Cấu Há»™i, chỉ có mà u vẽ (Há»™i) nà y gắn trên đỉnh đầu liá»n biết. NgÆ°á»i ấy đạt được pháp lìa xa cấu nhiá»…m, tiếp nháºn phần vị thà nh tá»±u đầy đủ, nhỠđạt được phần vị nà y má»›i có thể thuyết pháp nhÆ° mây ùn mÆ°a tuôn, là m nhiá»u lợi Ãch cho chúng sinh, vì váºy nói là thá» ký Äại Pháp sÆ°. Lại nhÆ° trong kinh Lăng Già , Bồ-tát Tháºp Äịa nhÆ° Äại Tuệ… được Äức Pháºt tá»± tay dùng thần lá»±c rÆ°á»›i trên đảnh, cho nên có thể tá»± tại thuyết pháp, giống nhÆ° ở đây. NhÆ°ng tiếp nháºn chức vị có hai: Má»™t, Dá»±a theo Dụ, nhÆ° Thái tá» của Luân VÆ°Æ¡ng tiếp nháºn địa vị… Hai, Dá»±a theo Lý hà nh, nhÆ° trong tâm chứng Lý rÆ°á»›i trên đỉnh của Trà ấy, dá»±a theo Sá»± của phần vị có năm lá»›p: a) Dá»±a theo TÃn-Hạnh đầy đủ, nói nhÆ° phẩm Hiá»n Thủ; b) Dá»±a theo Trú đầy đủ, nhÆ° Trú thuá»™c quán đảnh trên đây và phân rõ ở phần Äức Pháºt thuyết pháp trên đỉnh đầu Tỳ-kheo Hải Trà ng sau nà y; c) Dá»±a theo phần vị của Hạnh, nói nhÆ° ở phần Tháºp Hạnh đầy đủ, tiến và o pháp giá»›i Nhân-Ä‘Ã -la vi tế…; d) Dá»±a theo phần vị Thiện xảo, nói nhÆ° phần vị nà y; e) Dá»±a theo phần vị Chứng, nói nhÆ° Äịa thứ mÆ°á»i. Trong năm lá»›p nà y tùy theo má»™t nÆ¡i thà nh tá»±u thì chắc chắn có đủ Lý hà nh, bởi vì tÆ°Æ¡ng Æ°ng bên trong. Lại trong năm lá»›p nà y, chỉ má»™t phần vị đầy đủ thì nhân tròn vẹn cứu cánh lại không cần đến phần vị khác. Lại nếu đạt được má»™t phần vị thì đạt được phần vị khác. Lại toà n bá»™ là tiếp nháºn chức vị thuá»™c má»™t pháp giá»›i, tùy theo môn sai biệt mà năm phần vị không giống nhau, Thể của pháp dung thông hà m chứa thâu nhiếp vô ngại. Äây là dá»±a theo tong chỉ của Viên giáo mà nói, nếu trong những Giáo khác thì không nối thông vá»›i sá»± việc nà y, dá»±a theo đó suy nghó. Sau là chÃn câu riêng biệt hiển bà y vỠđức của Pháp sÆ°: 1) Má»™t câu trình bà y thiết láºp vỠđức của Pháp sÆ°, có thể mở rá»™ng pháp thà là phân rõ vá» Tuệ không cạn; thà nh tá»±u Äại Từ Bi là hiển bà y tâm thà vô táºn; an láºp nhÆ° nhau là do bố thà mà thà nh tá»±u lợi Ãch, nghóa là khiến cho đạt được Äại tâm, thà nh tá»±u Äại hạnh, má»›i chÃnh là pháp thÃ. Kinh nói: “Nếu vì Tiểu thừa mà hóa Ä‘á»™ thì Ta rÆ¡i và o tham lam keo kiệt.†Vả lại, Pháp thà vượt qua Tà i thà trăm ngà n ức lần cho đến bất khả thuyết, phạm vi không gì sánh được Pháp thÃ, nhÆ° luáºn Trượng Phu Hà nh v..v… Cổ đức nói: “Nói đến Pháp thÃ: Má»™t là phát khởi, dùng trà tuệ là m phÆ°Æ¡ng tiện tuyệt vá»i để phát sinh hiểu biết; hai là chuyển hóa, dùng nhiá»u ngÆ°á»i là m dấu chân mở rá»™ng của bến bá» vượt qua; ba là là m căn bản để khởi hạnh, dá»±a và o đây mà giải thÃch tốt đẹp; bốn là là m báºc thá»m tiến và o Thánh, dấu hiệu hÆ°á»›ng dẫn đến con Ä‘Æ°á»ng chÃnh.†Trong kinh nà y dá»±a và o con ngÆ°á»i để hoằng đạo, phần nhiá»u khen ngợi vỠđức thù thắng của Pháp sÆ°, dá»±a và o hạnh để biểu thị cho pháp, thÆ°á»ng dẫn ra Phổ Hiá»n là m bà i cuối, cho nên biết Pháp thà là đạo của cứu cánh, Trà tuệ là cuối cùng của đầy đủ, công lao Tá»± lợi-Lợi tha còn mãi chỉ là Pháp thÃ. 2) Lợi Ãch nhiá»u thêm…, là trình bà y vá» thÆ°á»ng xuyên bố thÃ, nghóa là dùng tâm Bồ-Ä‘á» sinh ra và nuôi lá»›n thiện căn là m lợi Ãch nhiá»u cho chúng sinh không ngừng nghỉ. 3) Thà nh láºp tên gá»i của SÆ°, nghóa là là m vị thầy giảng dạy, chỉ ra con Ä‘Æ°á»ng thà nh Pháºt. 4) Dùng mặt trá»i giáo pháp để soi chiếu, trÆ°á»›c SÆ° là pháp nà y cho nên gá»i là Pháp sÆ°, tức là trao cho pháp thá»±c hà nh. 5) Hiển bà y vá» tâm của Pháp sÆ°, đó là tâm bình đẳng, là tâm không thiên vị, tâm rá»™ng lá»›n, tâm không Ä‘iên đảo, muốn khiến cho nhÆ° nhau là tâm bình thÆ°á»ng. 6) Tăng trưởng…, là trình bà y vá» phÆ°á»›c-tuệ chuyển hóa tăng thêm hai trang nghiêm, nói thiện căn là phÆ°á»›c. 7) Vì chúng sinh…, là trình bà y vá» tÆ°á»›ng của dẫn dắt, chá»n lấy nÆ¡i quý báu là chỉ rõ con Ä‘Æ°á»ng đúng đắn. 8) Bởi vì Lợi tha là trÆ°á»›c phải tu các hạnh, cho nên có thể lầm Pháp sÆ° Từ Bi. 9) Giáo hóa khiến cho sá»± việc thay đổi, những thiện hữu khác không hạn chế đối vá»›i mình, là Pháp sÆ° Vô TrÆ°á»›c, nhÆ° tri thức Thiện Tà i lại chỉ rõ ngÆ°á»i khác khiến cho há» mong cầu là váºy. Trong phần hai là trình bà y vá» nuôi lá»›n thiện căn, có sáu câu: Má»™t, Dá»±a và o Pháp thà nà y khéo léo thâu nhiếp tâm đạt được Pháºt quả; Hai, Thấu đến bá» giải thoát; Ba, Dá»±a và o Pháp thà khéo léo tu tâm Bồ-Ä‘á» Kim Cang; Bốn, Thà nh tá»±u Äại nguyện; Năm, Dá»±a và o thiện hữu vá»›i ý Ä‘Ãch thá»±c cầu pháp; Sáu, Thông hiểu rõ rà ng vá» cảnh của quả, vì váºy khiến cho Pháp thà trÆ°á»›c đây lại cà ng rá»™ng thêm. Thể của hà nh, xong. Từ đây trở xuống là phần hai chÃnh thức trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng, trong đó cÅ©ng có hai: Äầu là dùng thiện căn thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n; sau từ “An láºp pháp giá»›i…†trở xuống là thà nh tá»±u hồi hÆ°á»›ng rất sâu xa. TrÆ°á»›c là hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ-Ä‘á», sau là hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế. Trong phần đầu là rá»™ng lá»›n có 15 môn: Thứ nhất là má»™t môn dùng thiện căn ấy hồi hÆ°á»›ng thấy Pháºt mà tu Phạm hạnh Tá»±-Tha, trong đó có ba: 1) Dùng thiện căn hồi hÆ°á»›ng nghó đến giống nhÆ° hạnh của chÆ° Pháºt Bồ-tát ba Ä‘á»i, thiết láºp vá» Tưởng kỳ lạ. 2) Từ “Äắc thị tưởng cố…†trở xuống là trình bà y dá»±a và o Tưởng mà được thấy Pháºt. 3) Từ “ChÆ° Pháºt Bồ-tát…†trở xuống là trình bà y dá»±a và o Pháºt khởi hạnh, trong đó có ba: Má»™t, Vì ngÆ°á»i mà tu táºp công hạnh của mình; Hai, Dùng chÃnh mình để chuyển hóa ngÆ°á»i khác thá»±c hà nh; Ba, Từ “Hà dó…†trở xuống là giải thÃch vá» ngÆ°á»i khác chuyển hóa bởi vì thuáºn theo mình. Trong phần má»™t có 20 câu: Äầu là 10 câu trình bà y vỠđã thà nh tá»±u; sau là 10 câu thuáºn theo trên. Trong 10 câu đầu: TrÆ°á»›c là năm câu vá» lìa nhiá»…m: 1) Tổng quát hiển bà y; 2) Tánh thà nh tá»±u; 3) Oai nghi đầy đủ; 4) Tánh lìa cấu trược; 5) Oai nghi trong sáng. Sau là năm câu thuáºn theo pháp: 1) Giữ gìn tâm hạnh vững chắc; Duyên bên ngoà i không hủy hoại; 3) Trên thuáºn vá»›i tâm Thánh; 4) DÆ°á»›i không có mong cầu gì khác, cho nên nói là không nÆ°Æ¡ng tá»±a gì; 5) Xứng vá»›i lý bình đẳng, cho nên không há» có gì. Trong 10 câu sau là thuáºn theo trên: 1) Không chấp trÆ°á»›c gá»i là lìa xa Ä‘iên đảo; 2) Không bị trói buá»™c gá»i là Vô ngại; 3) Không giữ lấy Giá»›i tÆ°á»›ng mà còn lìa xa Giá»›i thủ; 4) Dùng tâm bảo vệ chúng sinh gá»i là Vô tranh, lại không phản đối chế định trÆ°á»›c đây, không tạo láºp thêm nữa; 5) Không sai lầm gì có thể chá»n lá»±a; 6) Khế hợp tÆ°Æ¡ng Æ°ng cho nên nói là an trú; 7) Vượt qua Nhị thừa; 8) Tâm niệm chuyên chú cho nên bất Ä‘á»™ng; 9) Không phân tán; 10) Lìa xa nóng giáºn, Ä‘á»u lìa nhiá»…m đến cuối cùng, cho nên nói là Phạm. Từ đây trở xuống là tá»± mình thá»±c hà nh để chuyển hóa ngÆ°á»i khác, có 12 câu: Äầu là má»™t câu nêu ra chÃnh mình để và dụ ngÆ°á»i khác; từ “Tu táºp…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y khiến cho ngÆ°á»i khác thà nh tá»±u: 1) Bắt đầu tu; 2) Thá»±c hà nh đầy đủ; 3) Không có sai lầm; 4) Không chấp; 5) Hiểu rõ lý; 6) Lìa xa Ngã; 7) Lìa xa mê hoặc; 8) Lìa xa vi phạm, 9) Lìa xa vô tà m; 10) Giữ tâm quyết định; 11) Không miá»…n cưỡng sinh ra buồn phiá»n. Trong phần ba là giải thÃch vá» thà nh tá»±u, có hai: Äầu là giải thÃch ngược lại, sau là giải thÃch thuáºn theo. Trong phần đầu, nguyên cá»› thế nà o là nêu ra há»i rằng: Trong nà y Bồ-tát hạnh đã đầy đủ, vì sao không chỉ thuyết pháp chuyển hóa ngÆ°á»i khiến cho tu Phạm hạnh mà lại tá»± mình tu táºp? Sau giải thÃch: Nếu tá»± mình không tu táºp mà khiến cho ngÆ°á»i khác tu táºp, thì không có Ä‘iá»u nà y, có mÆ°á»i câu có thể biết. Nhiếp Luáºn nói: “Nếu tá»± mình ở trong tà hạnh, giả sá» muốn sá»a chữa Ä‘iá»u sai lầm của ngÆ°á»i khác, thì ngÆ°á»i nà y rốt cuá»™c không thể nà o chặn đứng sai lầm của ngÆ°á»i khác.†Sau từ “Hà dó cố…†trở xuống là trong phần giải thÃch thuáºn theo. TrÆ°á»›c nêu ra há»i rằng: Tá»± mình đã không tu táºp thì khuyên dạy ngÆ°á»i khác không được, nếu mình thá»±c hà nh thì có thể khuyên dạy ngÆ°á»i khác chăng? Sau trong giải thÃch: TrÆ°á»›c là tổng quát giải thÃch, tá»± mình nhÆ° lá»i nói thá»±c hà nh lìa bá» sai trái, có thể giải thÃch vá» lìa bá» sai trái để giảng dạy cho ngÆ°á»i, thì lá»i nói và việc là m tÆ°Æ¡ng Æ°ng, cho nên nói là lá»i nói chân tháºt-việc là m chân tháºt. Sau trình bà y vá» lợi Ãch thanh tịnh ba nghiệp, lìa nhiá»…m-diệt chÆ°á»›ng. Sau là riêng biệt giải thÃch, tá»± mình thá»±c hà nh khuyên dạy ngÆ°á»i khác có năm câu: a) Thẳng thắn, b) Nhẫn nại, c) Lìa bá» nghi ngá», d) Tin tưởng, e) Kiên định đối vá»›i pháp. Hồi hÆ°á»›ng thiện căn nhÆ° váºy là kết luáºn vá» hồi hÆ°á»›ng trên đây. Thứ hai từ “Phục thứ…†trở xuống là trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng khiến cho đạt được các pháp, trong đó có mÆ°á»i câu: Khiến cho đạt được pháp môn, nghóa là có thể Chứng pháp, có thể bẻ gãy tà luáºn. Từ “Tất đắc tam thế…†trở xuống là khiến cho đạt được Pháp Hải: TrÆ°á»›c là tổng quát nêu ra; sau từ “Ư nhất nhất…†trở xuống là riêng biệt hiển bà y vá» mÆ°á»i loại pháp hải: Má»™t, Sinh pháp là thiết láºp Tông tÆ°á»›ng; Hai, PhÆ°Æ¡ng tiện là nhá» và o các và dụ khéo léo thà nh tá»±u Tông pháp; Ba, Ngữ ngôn pháp là tùy theo quy phạm ngôn ngữ của từng địa phÆ°Æ¡ng; Bốn, Thi thiết là đưa ra tên gá»i đối vá»›i nghóa, và tùy theo ý thÃch của căn cÆ¡ mà láºp nghóa, thà nh tá»±u theo thứ tá»± trÆ°á»›c sau; Năm, Văn giáo là m thà nh quy phạm, lại sắp xếp phân bố theo quy phạm của giáo; Sáu, Nhá» và o ngôn từ hiển bà y nghóa lý, giải thÃch trao cho nghi thức; Bảy, Thuyết giảng hiểu rõ thông suốt gá»i là Môn, cÅ©ng là pháp môn của các Tông; Tám, Khiến cho ngÆ°á»i hiểu rõ thông suốt gá»i là Nháºp; ChÃn, Tông nghóa rõ rà ng khiến cho quyết định hiểu rõ; MÆ°á»i, Kết luáºn vá» Tông cứu cánh thà nh tá»±u vá» nghóa an láºp gá»i là Trú pháp, Ä‘á»u đạt được pháp tạng vô táºn là tổng quát kết luáºn vá» pháp đã đạt được. Từ “Äắc vô úy pháp…†trở xuống là khiến cho đạt được Pháp Biện. Từ “Äắc bất thối…†trở xuống là khiến cho đạt được Pháp Minh. Từ “Äắc pháp giá»›i đẳng vô lượng thân…†trở xuống là khiến cho đạt được Pháp Thân. Äạt được Pháp Trú. Äạt được Pháp Tháºt cho nên nói là pháp quyết định. Há»c nhiá»u pháp. Trú trong pháp thá»±c hà nh. HÆ°á»›ng vá» Ná»™i chứng. Từ “NhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng…†trở xuống là kết luáºn vá» thà nh tá»±u quả. Thứ ba từ “Phục thứ…†trở xuống là trình bà y vá» hạnh Tá»± lợi-Lợi tha tròn vẹn: Äầu là 10 câu vá» hạnh Tá»± lợi tròn vẹn, nghóa là thấy pháp giá»›i cùng vá»›i vô lượng chÆ° Pháºt…, có thể biết; từ “Phục tác thị niệm…†trở xuống là trở lại giúp cho chúng sinh giống nhÆ° mình, cho nên nói là nhÆ° mình không khác, 11 câu Ä‘á»u hiển bà y vá» không có khác nhau. Thứ tÆ° từ “Phục thứ…†trở xuống là trình bà y vá» hạnh xứng vá»›i pháp giá»›i, cÅ©ng có 10 câu: Äầu là Trà dá»±a và o Lý phát khởi bởi vì cÅ©ng cùng là tánh vô biên; pháp giá»›i trang nghiêm chúng sinh, có ba nghóa: 1) Dá»±a và o pháp giá»›i nà y mà chúng sanh được thà nh tá»±u, cho nên nói là trang nghiêm; 2) Bởi vì chúng sinh tức là giống nhÆ° pháp giá»›i, khiến cho chúng sinh ngay nÆ¡i đó thanh tịnh, cho nên nói là trang nghiêm; 3) Bởi vì chúng sinh giống nhÆ° pháp giá»›i thâu nhiếp ở trong Duyên khởi môn của Äại pháp giá»›i, vì váºy khiến cho chúng sinh đầy đủ đức. Thứ năm từ “Phục thứ…†trở xuống là trình bà y vỠđược thấy Pháºt hiểu rõ pháp, trong đó có ba: Má»™t, Tổng quát. Hai, Có 10 câu vỠđược thấy Pháºt thà nh tá»±u hạnh. Ba, Có 10 câu vá» hiểu rõ pháp giá»›i: 1) Không biến đổi tùy theo duyên, cho nên không sinh; 2) Bởi vì không giữ lấy tánh; 3) Bởi vì không hai; 4) Không phải là chủ Ä‘á»™ng dá»±a và o; 5) HÆ° vá»ng không thể nà o vấy nhiá»…m; 6) Không phải là thụ Ä‘á»™ng duyên, cho nên lìa xa tÆ°á»›ng; 7) Không phải là chủ Ä‘á»™ng duyên, cho nên vắng lặng; 8) Khắp tất cả má»i nÆ¡i mà không phải là tất cả má»i nÆ¡i, cho nên nói là không có nÆ¡i chốn; 9) Tùy theo lÆ°u chuyển không mất Ä‘i nhiá»…m ô hiện tại không quy táºp, lại rá»i bá» nhiá»…m không mất Ä‘i thanh tịnh hiện tại không quy táºp; 10) Tánh ở trong các phần vị không thay đổi, cho nên nói là không hủy hoại, chiếu rá»i thông hiểu pháp giá»›i nhÆ° nhau gá»i là Giải. Thứ sáu từ “Phục thứ…†trở xuống là khiến cho chúng sinh trở thà nh Pháp sÆ°. Trong đó khiến cho trở thà nh 20 loại Pháp sÆ°, khiến cho chúng sinh thà nh Pháºt và Äại Bồ-tát là Pháp sÆ°. Trong 20 câu Ä‘á»u có hai, Ä‘á»u trÆ°á»›c là nêu ra tên gá»i của Pháp sÆ°, sau là giải thÃch hiển bà y vá» nghóa, cÅ©ng là do việc là m, bởi vì vốn là cùng loại hồi hÆ°á»›ng, là hồi hÆ°á»›ng thiện căn của Pháp thà khiến cho trở thà nh Pháp sư… NhÆ° phẩm Pháp SÆ° trong kinh Pháp Hoa v..v… NhÆ° phẩm Pháp SÆ° trong kinh Äại Bồ Tát Tạng v..v… Kinh Nhân VÆ°Æ¡ng có 13 loại Pháp sÆ°, đó chÃnh là 12 Trú và Pháºt. Lại ở mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng thế giá»›i sau khi Pháºt diệt Ä‘á»™, bảo vệ và thá» trì Chánh pháp của NhÆ° Lai, thuyết giảng rá»™ng ra, truyá»n bá khắp nÆ¡i, khai hóa không dứt là Pháp sÆ°, nhÆ° Pháp sÆ° Biện TÃch, Pháp sÆ° Na-la-diên, Pháp sÆ° Tha-ma Thất-lợi…., Ä‘á»u do những ngÆ°á»i ấy là m cho Pháºt pháp tiếp tục phát triển tồn tại lâu dà i ở thế gian…, đây là Pháp sÆ° duy trì Chánh pháp. Hiểu rõ các ma sá»±, nhÆ° trong luáºn Trang Nghiêm: “Có ma giả hiện bà y thần thông, dấy lên hình dạng La-hán, là m cho mê hoặc rối loạn, các Tỳ-kheo ngu si Ä‘á»u quy phục. Có Tỳ-kheo Ä‘a văn dùng tấm đá A-tỳ-đạt-ma, mà i và o và ng giả tức thì lá»™ bà y, liá»n trách mắng ma đó, những ngÆ°á»i ngu si khác nổi giáºn đối vá»›i Pháp sÆ° nà y, vá» sau quả nhiên má»›i biết v..v…†Thứ bảy từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là trình bà y vá» hạnh không phân biệt lá»±a chá»n, không lá»±a chá»n là không phân biệt. Lại bởi vì những việc đã là m Ä‘á»u xứng vá»›i tánh, không có gì sai lầm, không thể nà o lá»±a chá»n loại bá», cho nên nói là không lá»±a chá»n. Trong văn có 10 câu thà nh tá»±u pháp, là pháp của quả đã thà nh tá»±u. Những câu còn lại có thể biết. Thứ tám từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là trình bà y vá» thà nh tá»±u Äại hạnh Vô trÆ°á»›c, trong đó có hai: Má»™t là trình bà y vá» Vô trÆ°á»›c, tóm lược những Ä‘iá»u không mong muốn; hai từ “Äản dục…†trở xuống trình bà y vỠý nguyện vui thÃch là vì thà nh tá»±u Äại hạnh. Trong phần má»™t có 18 câu: Äầu là 17 câu vá» bảo vệ phiá»n não không đắm theo thế gian; sau là má»™t câu vá» bảo vệ Nhị thừa không đắm theo quả nhá» bé. Hồi hÆ°á»›ng tâm hiểm ác là nhÆ° Sa di hồi hÆ°á»›ng là m rồng… Hồi hÆ°á»›ng hủy hoại thiện căn là hồi hÆ°á»›ng là m Ma vÆ°Æ¡ng… và là m Äại Lá»±c vÆ°Æ¡ng tiêu diệt Tam Bảo…, ở đây không có Ä‘iá»u ấy. Trong phần hai là mong muốn thà nh tá»±u Äại hạnh có 9 câu, nghóa là bởi vì thà nh tá»±u Äại hạnh Phổ Hiá»n của mình và ngÆ°á»i, cho nên hồi hÆ°á»›ng. Thứ chÃn từ “Ma-ha-tát nhÆ° thị bình đẳng tâm…†trở xuống là trình bà y vá» Ä‘Ãch thá»±c mong cầu Äại hạnh, trong đó có bốn: Má»™t có 10 câu trình bà y vá» tâm chủ Ä‘á»™ng hồi hÆ°á»›ng. Hai từ “Linh nhất thiết chúng sinh…†trở xuống là 42 môn hồi hÆ°á»›ng mong muốn thà nh tá»±u Äại hạnh của mình và ngÆ°á»i, trong đó phân biệt duyên khởi đạt được pháp hóa sinh ra tâm, nghóa là do phân biệt pháp ấy mà sinh khởi Trà của tâm, cho nên nói là từ pháp hóa sinh, những loại nà y Ä‘á»u là Äại hạnh Phổ hiá»n. Ba là trình bà y vá» lìa nhiá»…m, trÆ°á»›c là nêu ra, từ “Hà dó cố…†trở xuống là giải thÃch vá» thà nh tá»±u lìa nhiá»…m. Bốn từ “NhÆ° thị hồi hÆ°á»›ng thá»i…†trở xuống là kết luáºn vá» lợi Ãch của hồi hÆ°á»›ng. Thứ mÆ°á»i từ “Phục thứ…†trở xuống là hồi hÆ°á»›ng khiến cho chúng sinh đạt được pháp âm thuá»™c vá» ngữ nghiệp, má»™t âm đầu là tổng quát, 32 âm còn lại là riêng biệt, Ä‘á»u là chủng loại đầy đủ đức thuá»™c Viên âm của Pháºt, có thể biết. Thứ mÆ°á»i má»™t từ “Phục thứ…†trở xuống là hồi hÆ°á»›ng chúng sinh khiến cho đạt được Pháp thân, trong đó có ba: Má»™t là 10 câu khiến cho đạt được Thể của hạnh thuá»™c mÆ°á»i thân. Hai từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là 10 câu khiến cho đạt được TÆ°á»›ng của hạnh thuá»™c mÆ°á»i thân: 1) Chiếu rá»i không có gì không thấu suốt, gá»i là thân Minh Tịnh; 2) Trong đó hiện rõ tất cả chúng sinh ở năm Ä‘Æ°á»ng, Thể không có gì ám chÆ°á»›ng, gá»i là thân Ly Trược; 3) Nhân tròn vẹn-quả đầy đủ, gá»i là thân Cứu Cánh; 4) Äức thanh tịnh trà n đầy bên trong, gá»i là thân Thanh Tịnh; 5) Phiá»n não chÆ°á»›ng không còn, gá»i là thân Ly Trần; 6) Sở tri chÆ°á»›ng không còn, gá»i là thân Ly Chủng Chủng Trần; 7) Táºp khà cÅ©ng diệt hết, gá»i là thân Ly Cấu; 8) Ãnh sáng thÆ°á»ng có luôn luôn chiếu rá»i, gá»i là thân Quang Minh; 9) Trên má»—i má»™t thân Ä‘á»u có vô lượng tÆ°á»›ng tốt của mÆ°á»i Liên Hoa Tạng, gá»i là thân Khả Lạc; 10) Hình thể đầy khắp pháp giá»›i, mà u sắc khắp nÆ¡i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng, rá»—ng rang thông suốt không chÆ°á»›ng ngại, gá»i là thân Vô Ngại. Ba từ “Dó nhÆ° thị…†trở xuống là trình bà y vá» Dụng thù thắng của mÆ°á»i thân, câu đầu là tổng quát, từ “Thị hiện chúng sinh Bồ- tát hạnh…†trở xuống là 10 câu riêng biệt hiển bà y vá» tÆ°á»›ng của Dụng, cuối cùng má»™t câu là kết luáºn vá» hồi hÆ°á»›ng đã thà nh tá»±u. Thứ mÆ°á»i hai từ “Phục thứ…†trở xuống là trình bà y vá» thà nh tá»±u Äại hạnh Vô biên, trong đó: Äầu là thân khắp nÆ¡i khởi hạnh là m duyên chủ Ä‘á»™ng lợi Ãch; từ “Kiến giả bất không…†trở xuống là chÃnh thức trình bà y vá» lợi Ãch đã thà nh tá»±u: 1) Khiến cho phát tâm; 2) Tâm bất hoại; 3) Hạnh rá»™ng lá»›n; 4) Äầy đủ Bi chuyển hóa chúng sinh; 5) Äược thấy Pháºt tu thiện; 6) Sống yên ổn trú và o pháp, đạt được Văn tuệ vá» Pháp luân, Pháp minh là TÆ° tuệ, thá»±c hà nh Bồ-tát hạnh là Tu tuệ; 7) Từ “Nháºp chúng sinh…†trở xuống có 11 câu trình bà y vá» soi sáng nguồn cá»™i của pháp cho nên nói là Nháºp. SÆ¡ lược nêu ra 11 câu, tháºt sá»± tức là vô táºn, đây là kết luáºn vá» hồi hÆ°á»›ng. Thứ mÆ°á»i ba từ “Phục thứ…†trở xuống là hồi hÆ°á»›ng thà nh tá»±u trang nghiêm quốc Ä‘á»™, trong đó có hai: Má»™t là trình bà y vỠđồng Thể trang nghiêm có hai: 1) Cùng chung pháp giá»›i; 2) Thâu nhiếp lẫn nhau đạt được Chánh giác báºc nhất hiển bà y vỠđã thà nh Pháºt, là m sáng tá» vá» Pháºt Ä‘á»™ mà thôi. Hai từ “Bỉ nhất nhất sát…†trở xuống là tÆ°á»›ng trang nghiêm riêng biệt, trong đó có mÆ°á»i sá»± việc trang nghiêm: 1) Váºt báu trang nghiêm; 2) HÆ°Æ¡ng; 3) Hoa; 4) Trà ng hoa; 5) HÆ°Æ¡ng thoa; 6) HÆ°Æ¡ng bá»™t; 7) Y phục; 8) Tán che; 9) Cá»™t cao; 10) Cá» phÆ°á»›n. Ngay trong phần má»™t là váºt báu trang nghiêm, có ba: a) Phân rõ vá» chủ Ä‘á»™ng trang nghiêm sai biệt; b) Từ “Phục nhÆ° thị niệm…†trở xuống là hiển bà y vá» phạm vi giá»›i hạn đã trang nghiêm; c) Từ “Thị vi…†trở xuống là kết luáºn. Trong mục a có trăm sá»± việc trang nghiêm bên trong: Bắt đầu từ pháp tòa-mà n che cho đến nhạc khà có 83 sá»± việc thuá»™c pháp bên ngoà i; từ “Trang nghiêm bảo thân dó…†trở xuống là 17 sá»± việc trình bà y vá» trang nghiêm thuá»™c pháp bên trong, đó là ba nghiệp-sáu căn… Bảo thú là ý thú, lại là chà thú cao xa. Còn lại có thể biết. Bởi vì Y-Chánh vô ngại trang nghiêm lẫn nhau hiển bà y vá» thù thắng. Phần 1 là váºt báu trang nghiêm, xong. Hai từ “NhÆ° bảo nghiêm…†trở xuống là nêu ra váºt báu để và dụ cho 9 môn còn lại Ä‘á»u có 100 sá»± việc, thà nh 1000 loại trang nghiêm khiến cho dá»±a theo biết rõ, cho nên nói là cÅ©ng lại nhÆ° váºy. Thứ mÆ°á»i bốn từ “NhÆ° thị Ma-ha-tát…†trở xuống là trình bà y kết luáºn vỠý chÃnh của hồi hÆ°á»›ng, trong đó có ba: Má»™t, Má»™t câu vì nuôi lá»›n thiện căn, nghóa là nhá» và o lá»±c hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n nà y mà khiến cho thiện căn lá»›n thêm, cho nên hồi hÆ°á»›ng. Hai, Có má»™t câu vì trang nghiêm là m thanh tịnh cõi Pháºt, cho nên hồi hÆ°á»›ng. Ba, Có 20 câu vì khiến cho chúng sinh thanh tịnh bình đẳng, cho nên hồi hÆ°á»›ng. Má»™t câu nà y là tổng quát, 19 câu sau là riêng biệt, vì khiến cho chúng sinh Ä‘á»u bình đẳng đạt được hai trang nghiêm thanh tịnh-công đức trá»n vẹn đầy đủ; từ “Ma-ha-tát…†trở xuống là kết luáºn vá» bình đẳng, kết luáºn vá» thanh tịnh, có thể biết. Thứ mÆ°á»i lăm từ “Ma-ha-tát phục tác thị niệm…†trở xuống là trình bà y vá» khiến cho chúng sinh Chứng pháp mà phát khởi thuyết giảng, trong đó có ba: Má»™t là khiến cho Chứng pháp, nghóa là đạt được thì nói là Chứng, pháp đã Chứng sâu rá»™ng gá»i là Vô lượng Pháp hải; hai từ “Ư nhất nhất…†trở xuống là dá»±a và o Chứng mà khởi TrÃ; ba từ “Linh chúng sinh…†trở xuống là trình bà y vá» dá»±a và o Trà mà phát khởi thuyết giảng, có mÆ°á»i câu: 1) Khiến cho khéo léo giảng dạy; 2) Khiến cho duy trì được nghóa; 3) Quả biện tà i nhÆ° nhau; 4) Thân Pháºt nhÆ° nhau; 5) Tâm thuyết pháp; 6) Äạt được Trà thuyết giảng; 7) Thuyết giảng khắp nÆ¡i; 8) Thuyết giảng không gián Ä‘oạn; 9) Khiến cho vui thÃch mong cầu; 10) Khiến cho hoan há»· thuyết giảng. Trên đây là hồi hÆ°á»›ng Chúng sinh và Bồ-Ä‘á», xong. Từ đây trở xuống là phần sau trình bà y vá» hồi hÆ°á»›ng Tháºt tế, dá»±a theo phẩm Tháºp Äịa sau nà y nói là an trú, văn nà y thÃch hợp là thá»±c hà nh hồi hÆ°á»›ng là m cho thanh tịnh mà thôi. Có 28 câu: Äầu là 10 câu dá»±a theo ba nghiệp-năm ấm-ba khoa trong ngoà i, ngay nÆ¡i TÆ°á»›ng cùng là Chân mà hồi hÆ°á»›ng pháp giá»›i, trong là Chánh báo, ngoà i là Y báo. Còn lại 18 câu dá»±a theo hạnh-dá»±a theo sá»± hiểu rõ giống nhÆ° pháp giá»›i, cho nên nói là hồi hÆ°á»›ng. Trên đây là phần chÃnh thức hồi hÆ°á»›ng, xong. Từ đây trở xuống là đoạn lá»›n thứ ba trình bà y do hồi hÆ°á»›ng mà thà nh tá»±u lợi Ãch, nghóa là bởi vì ba nghiệp… Ä‘á»u giống nhÆ° pháp giá»›i, cho nên đạt được ba nghiệp bình đẳng an trú trong pháp giá»›i bình đẳng vô lượng thanh tịnh. Trong mÆ°á»i câu: Sáu câu đầu trình bà y vá» ba ng- hiệp bình đẳng nhiếp hóa pháp giá»›i; bốn câu sau trình bà y vá» ba nghiệp rá»™ng lá»›n, Ä‘iá»u hòa chúng sinh an ổn tốt là nh, có thể biết. Trên đây là phần giải thÃch, xong, Từ “Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống là kết luáºn vá» tên gá»i. Trên đây là hạnh của phần vị, xong. Từ đây trở xuống là phần hai trình bà y vá» quả của phần vị, nghóa là phần vị nà y đầy đủ thà nh tá»±u bốn loại quả: 1) Äạt được quả thà nh tá»±u đầy đủ hạnh nguyện của Phổ Hiá»n; 2) Quả trang nghiêm thanh tịnh pháp giá»›i quốc Ä‘á»™ Pháºt; 3) Quả chứng lý viên mãn thà nh Pháºt; 4) Quả thuá»™c Dụng vá» trà đức rá»™ng lá»›n của Phổ Hiá»n. Má»™t và hai nhÆ° văn; Ba từ “Cụ túc thà nh tá»±u…†trở xuống là trình bà y vá» quả thứ ba, trong đó có ba câu: 1) Lý-Trà sâu xa chứng được Thể của Pháºt; 2) Hiện thân thà nh Pháºt đạt được phần vị; 3) Từ “Tất đắc…†trở xuống có 12 câu trình bà y vỠđức tá»± tại đạt được Lượng trà của Pháºt, có thể biết. Bốn từ “Tất đắc vô biên mãn túc…†trở xuống là trình bà y vá» quả thứ tÆ°, trong đó có mÆ°á»i câu: 1) Äạt được mắt của Phổ Hiá»n; 2) Äạt được tai của Phổ Hiá»n; 3) Äạt được Lượng trà của Phổ Hiá»n; 4) Äạt được thanh tịnh của Phổ Hiá»n; 5) Äạt được Lý trà của Phổ Hiá»n; 6) Äạt được ngữ nghiệp của Phổ Hiá»n; 7) Äạt được ánh sáng của Phổ Hiá»n; 8) Äạt được nghiệp quả nhanh chóng thà nh tá»±u của Phổ Hiá»n; 9) Có thể khiến cho chúng sinh thanh tịnh nhÆ° Phổ Hiá»n; 10) Từ “Cụ túc thà nh…†trở xuống là có thể cuối cùng đến bá» giải thoát nhÆ° Phổ Hiá»n. Trên đây là phần Chánh thuyết, xong. Phần sau là trình bà y vá» lợi Ãch thuyết giảng, nghóa là mặt đất rung Ä‘á»™ng-phát sinh niá»m tin. Trong văn phát khởi cúng dÆ°á»ng biểu thị cho hạnh: TrÆ°á»›c là mặt đất rung Ä‘á»™ng, sau là phát khởi cúng dÆ°á»ng. Trong cúng dÆ°á»ng: Má»™t là cúng dÆ°á»ng bên ngoà i; Hai từ “Thiên thân…†trở xuống là cúng dÆ°á»ng bên trong. Toà n bá»™ trên đây là thuyết vá» pháp Äại hồi hÆ°á»›ng nà y trong má»™t thế giá»›i, xong. Hai từ “NhÆ° thá»â€¦â€ trở xuống là trình bà y trong thế giá»›i nhÆ° mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng pháp giá»›i… cÅ©ng cùng thuyết vá» pháp nà y, cho nên hợp thà nh tất cả các Há»™i. Trong đó, tất cả thế giá»›i hệ (Tứ thiên hạ) là trình bà y vá» trăm ức thế giá»›i hệ trong thế giá»›i nà y. Trên đây là má»™t thuyết-tất cả thuyết, tổng quát trình bà y vá» phần Thuyết giảng, xong. Từ đây trở xuống là phần thứ sáu trình bà y vá» phần Chứng thà nh, trong đó: TrÆ°á»›c là chứng vá» thuyết giảng trong thế giá»›i nà y, sau là chứng vá» thế giá»›i mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng. Trong phần trÆ°á»›c có hai: Má»™t là đến nÆ¡i ca ngợi vá» thuyết giảng; hai từ “Ngã đẳng…†trở xuống là thuáºt vá» thế giá»›i ấy giống nhÆ° thế giá»›i nà y. Phần Chứng thà nh, xong. Trong phần hai là kệ tụng, có hai: TrÆ°á»›c là ý phần Tá»±a, có thể biết; sau là trong phần chÃnh thức nói tụng, có 94 kệ phân bốn: Má»™t, có 14 kệ tụng vá» Thể của hạnh trÆ°á»›c đây, má»™t kệ tụng vỠđạt được phần vị Pháp sÆ°, những kệ còn lại tụng vỠđức của Pháp sÆ°. Hai, từ “Bồ-tát pháp thÃ…†trở xuống là 68 kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n trÆ°á»›c đây. Ba, từ “Thà nhÆ° NhÆ° Như…†trở xuống là hai kệ tụng vá» hồi hÆ°á»›ng rất sâu xa. Bốn, từ “NhÆ° thị thù thắng…†trở xuống là 10 kệ kết luáºn ca ngợi hiển bà y thù thắng. Ngay trong phần hai là hồi hÆ°á»›ng rá»™ng lá»›n, hiển bà y vá» tùy ý phát ra biện tà i thuyết giảng không cần đến thứ tá»±, ngôn từ không gián Ä‘oạn là đức thuá»™c hạnh vô ngại tá»± tại của Phổ Hiá»n. Trong đó sÆ¡ lược phân là m tám: Má»™t có tám kệ tụng vá» Tá»± hà nh thù thắng của Bồ-tát trÆ°á»›c đây. Hai từ “Tháºp phÆ°Æ¡ng nhất thiết vô lượng…†trở xuống có tám kệ tụng vá» hạnh trang nghiêm quốc Ä‘á»™ thâu nhiếp chúng sinh. Ba từ “Nhất thiết Pháºt tá»â€¦â€ trở xuống có bốn kệ tụng vỠđạt được quả tá»± tại của Pháºt trÆ°á»›c đây. Bốn từ “Bồ-tát năng Æ° nhất niệm…†trở xuống có 12 kệ trình bà y vỠở tất cả má»i nÆ¡i cúng dÆ°á»ng tất cả chÆ° Pháºt. Năm từ “Vô lượng vô biên nhất thiết chÆ° kiếp…†trở xuống có 6 kệ trình bà y vỠở tất cả má»i lúc cúng dÆ°á»ng tất cả chÆ° Pháºt. Sáu từ “Tất năng giác ngá»™ nhất thiết pháp giá»›i…†trở xuống có 15 kệ trình bà y vá» dùng tất cả váºt cúng dÆ°á»ng để cúng dÆ°á»ng tất cả chÆ° Pháºt. Bảy từ “An trú Phổ Hiá»n…†trở xuống có 13 kệ tụng vá» thâu nhiếp hạnh Phổ Hiá»n Ä‘á»u dùng để hồi hÆ°á»›ng. Tám từ “Thân khẩu chÆ° nghiệp…†trở xuống có hai kệ tụng vá» do hồi hÆ°á»›ng mà thà nh tá»±u đức trÆ°á»›c đây. Văn còn lại có thể biết. Há»i: Kinh nà y từ trên xuống dÆ°á»›i phần nhiá»u nói vá» hạnh nguyện Phổ Hiá»n, trong phẩm nà y nói rá»™ng nhất, vì sao tiến và o Äịa lại không trải qua ngôn ngữ? Äáp: Äây là dá»±a theo Nhất thừa, Äịa vốn dá»±a theo Tam thừa. Há»i: Nhất thừa lẽ nà o không có Äịa thượng, Tam thừa lẽ nà o không có Äịa tiá»n, sao không hiển bà y nhÆ° nhau? Äáp: Lý tháºt là nhÆ° nhau, nhÆ°ng Äịa tiá»n hiển bà y vá» phÆ°Æ¡ng tiện của Nhất thừa, Äịa thượng thâu nhiếp phÆ°Æ¡ng tiện của Tam thừa, cho nên Ä‘Æ°a ra cách nói nhÆ° váºy. Thế nà o là phÆ°Æ¡ng tiện? Nghóa là Äịa tiá»n thuá»™c phần vị yếu kém mà đạt được hạnh nguyện của Phổ Hiá»n, vốn là hiển bà y vá» phÆ°Æ¡ng tiện tá»± tại của phần vị; nếu nhÆ° đối vá»›i Äịa thượng là phần vị thù thắng, thì đạt được tÆ°á»›ng tá»± tại của Phổ Hiá»n không cần phải hiển bà y. à còn lại vá» sau sẽ riêng biệt phân rõ. Há»™i thứ năm, xong. <篇>ï‚¢</篇>