I. DUYÊN-KHỞI NIẾT-BÀN
Chính tôi (A-Nan) được nghe: Một thời kia đức Phật ở Trùng-Các
giảng-đường, trong khu rừng lớn Tỳ-Da-Ly (Vaisàli), cùng với một nghìn
hai trăm năm mươi vị Tỳ-Khưu.
Khi ấy, đức Thế-Tôn cùng ông A-Nan, một buổi sáng nọ, mặc áo, mang bát
vào thành khất-thực. Khất-thực rồi, trở về nơi cũ.
Khi ăn cơm xong, súc miệng, rửa thực-dụng, thu xếp áo, bát, đức Phật bảo
ông A-Nan: “Ông cầm giúp tôi cái ngọa-cụ. Nay tôi muốn đến nơi tháp
Già-Ba-La, nhập-định tư-duy”. Đức Phật nói lời ấy rồi, Ngài liền cùng
ông A-Nan đi đến nơi kia.
Đến nơi kia, ông A-Nan trải ngọa-cụ, đức Phật ngồi. Lúc đó, đức Thế-Tôn
ngồi kết gia-phu[2],
im lặng suy-nghĩ. Khi ấy ông A-Nan cũng ở riêng một nơi, đoan-tọa
nhập-định, nhưng cách nơi Phật ngồi không mấy.
Trong giây lát, đức Thế-Tôn từ trong thiền-định tỉnh dậy, Ngài gọi ông
A-Nan, bảo: “Nơi Tỳ-Da-Ly đây, có nhiều tháp rất yêu quý, như tháp
Ưu-Đà-Diên, tháp Cồ-Đàm, tháp Am-La, tháp Đa-Tử, tháp Sa-La, tháp
Già-Bà-La”.
Ông A-Nan! Người được bốn phép Thần-túc[3]
còn có thể ở trong cõi thọ trọn một kiếp hay non một kiếp, huống là
Như-Lai nay có sức thần-thông lớn-lao, há lại không thể ở trong cõi thọ
được một kiếp hay non một kiếp?”
Đức Thế-Tôn đã mở ra cái cửa: “Có thể thỉnh đức Thế-Tôn lưu lại
thế-gian” như thế, để dạy ông A-Nan, nhưng, khi ấy ông A-Nan vẫn
im-lặng, không hiểu biết chi cả.
Đức Thế-Tôn ân-cần nói đến ba lần, ông A-Nan vẫn bâng-khuâng không
giải-ngộ được và không thỉnh đức Như-Lai ở lại cõi thọ trong một kiếp
hay non một kiếp, đem lại lợi-ích cho chư Thiên và nhân-dân trong
thế-gian. Sao vậy? Ông A-Nan bị Ma-Vương mê-hoặc.
Đức Thế-Tôn nói lời ấy đến ba lần, thấy tâm ông A-Nan vẫn không
khai-ngộ, Ngài liền im-lặng.
Bấy giờ, Ma-Vương[4]
đến nơi đức Phật, bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Nay đức Thế-Tôn nên
nhập Niết-Bàn! Nay đấng Thiện-Thệ[5]
nên nhập Niết-Bàn! Sao vậy? Trước khi Thế-Tôn ở bên bờ sông
Ni-Liên-Thiền (Nairanjana) con khuyến-thỉnh Thế-Tôn nhập Niết-Bàn,
nhưng, lúc ấy Thế-Tôn thấy con khuyến-thỉnh như thế, Ngài đáp: “Nay bốn
bộ-chúng của Tôi là Tỳ-Khưu (Bhiksu), Tỳ-Khưu-Ni (Bhiksuni), Ưu-bà-tắc
(Upàsaka), Ưu-bà-di (Upàsikà) chưa được đầy đủ và chưa hàng-phục được
các ngoại-đạo, nên Tôi chưa nhập Niết-Bàn”. Lạy đức Thế-Tôn! Nay bốn
bộ-chúng của đức Thế-Tôn đã đầy đủ, đã hàng-phục được các ngoại-đạo và
những sự đáng làm, đều đã làm xong, vậy đức Thế-Tôn nên nhập Niết-Bàn!”
Khi Ma-Vương thỉnh ba lần như thế, đức Như-Lai liền đáp: “Quý hóa thay!
Trước kia bên bờ sông Ni-Liên-Thiền, Tôi đã hứa với ông là bốn bộ-chúng
của Tôi chưa được đầy đủ; cho tới nay, nay đầy đủ rồi, sau đây ba tháng
Tôi sẽ nhập Niết-Bàn!”
Ma-Vương nghe đức Phật nói lời ấy rồi, vui mừng hớn-hở, trở về
Thiên-cung.
Ngay khi ấy đức Thế-Tôn liền xả tuổi thọ thế-gian, dùng sức thần-thông,
trụ lại nơi thân-mệnh trong ba tháng.
Lúc đó, trên cõi đất này có mười tám tướng rung-động, trống cõi trời tự
nhiên kêu và do sức thần-thông của Phật, tự-nhiên trong không có lời
xướng lên rằng: “Đức Như-Lai không bao lâu nữa sẽ nhập Niết-Bàn.” Chư
Thiên, nhân-dân, chợt nghe tiếng nói ấy, tâm rất buồn rầu, khắp mình ửng
huyết.
Đức Thế-Tôn, ngay tại nơi kia, nói bài kệ rằng:
Hết thảy mọi chúng-sinh,
Theo “hữu” (có) mà sinh-tử.
Ta nay cũng sinh-tử,
Nhưng không theo nơi “hữu”.
Mọi hành-tướng tạo-tác,
Ta nay muốn vứt bỏ.[6]
Đức Thế-Tôn nói bài kệ ấy rồi, Ngài lại ngồi im-lặng.
TOÁT-YẾU[7]
Một thời kia đức Phật cùng ông A-Nan và 1,250 vị Tỳ-Khưu, ở nơi
Trùng-Các giảng-đường, trong khu rừng Tỳ-da-ly.
Theo lệ thường, một sáng nọ đức Thế-Tôn cùng ông A-Nan vào thành
khất-thực.
Trở về, ăn xong, thu xếp bình-bát, Ngài bảo ông A-Nan cầm ngọa-cụ cho
Ngài, đi đến tháp Già-ba-la, để nhập-định tư-duy.
Đến nơi đức Thế-Tôn ngồi kết gia-phu, im-lặng suy-nghĩ. Ông A-Nan cũng
nhập-định riêng một nơi, gần Phật.
Ra Định, đức Phật gọi ông A-Nan, bảo: “Nơi Tỳ-da-ly đây có nhiều tháp
đáng quý!”
Ngài dạy tiếp: “Người được bốn phép Thần-túc còn có thể ở trong cõi thọ
được một kiếp hay non một kiếp, há rằng Như-Lai có thần-lực, lại không ở
lại được một kiếp hay non một kiếp ư?”
Sở dĩ đức Phật nói thế là vạch đường cho ông A-Nan thỉnh Phật lưu lại
thế-gian. Nhưng, Ngài nói đến ba lần, ông A-Nan vẫn im-lặng. Ông bị
Ma-vương mê-hoặc. Ngài im-lặng.
Liền đó, Ma-vương tới thỉnh Ngài vào Niết-Bàn, theo lời hứa của Ngài ở
bờ sông Ni-liên-thiền xưa kia. Ngài nhận thấy lời hứa của Ngài trước
kia, nay đã đến lúc thực-hiện. Ngài ưng-thuận: Sau ba tháng nữa Ngài sẽ
nhập Niết-Bàn. Ma-vương vui mừng trở về Thiên-cung.
Ngài tự nói: “Hết thảy chúng sinh bị luân-hồi sinh-tử, đều do nghiệp
hữu-lậu theo dõi. Ta tuy ở trong cảnh ấy, nhưng không bị nghiệp kia theo
nữa. Nay Ta bỏ thân giả-tạm này!”
II. A-NAN KHẢI-THỈNH
Khi ấy ông A-Nan thấy cõi đất rung-động, tâm sợ-hãi quá ông mới tự-nghĩ:
“Cớ sao ngày nay bỗng có sự-tướng ấy. Và, việc như thế, không phải là
duyên nhỏ, nay ta nên đến hỏi đức Thế-Tôn!”
Nghĩ thế rồi, ông A-Nan liền từ tòa ngồi của mình đứng dậy, đến trước
đức Phật, đầu mặt lễ xuống chân Phật, bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn!
Lúc nãy con ở riêng nơi kia, ngồi thiền suy nghĩ, bỗng đâu con thấy cõi
đất này có mười tám tướng rung động; con lại nghe thấy những tiếng trống
của cõi trời trong hư-không, tâm con sợ quá, không biết tướng ấy là
nhân-duyên gì, kính xin đức Thế-Tôn chỉ-giáo cho!”
Đức Phật dạy: “Ông A-Nan! Cõi đất này rung-động vì tám nhân-duyên: Một
là cõi đất nhờ nước mà đứng vững, nước này nhờ guồng gió mà còn, gió này
nhờ hư-không mà trụ. Trong hư-không có lúc gió mạnh bốc lên, thổi vào
guồng gió kia, guồng gió kia động; guồng gió kia đã động, nước kia cũng
động; nước kia đã động, cõi đất này động. Hai là, các vị Tỳ-khưu hoặc
Tỳ-khưu-ni, Ưu-bà-tắc, Ưu-bà-di, tu về thần-thông, mới được thành-tựu,
các vị muốn tự thí-nghiệm, nên cõi đất này động. Ba là, khi Bồ-tát
(Bodhissattva) ở nơi cung trời Đâu-Xuất (Tusita), sắp giáng-thần vào
mẫu-thai, nên cõi đất này động. Bốn là, khi Bồ-tát mới sinh từ nơi hông
bên hữu ra, nên cõi đất này động. Năm là, khi Bồ-tát bỏ cung vua
xuất-gia, học đạo, thành Nhất-thiết-chủng-trí[8],
nên cõi đất này động. Sáu là, khi Như-Lai thành đạo, bắt đầu vì Nhân,
Thiên chuyển pháp-luân[9],
nên cõi đất này động. Bảy là, khi Như-Lai xả tuổi thọ thế-gian, dùng sức
thần-thông trụ lại nơi thân-mệnh, nên cõi đất này động. Tám là, khi
Như-Lai nhập Niết-Bàn, nên cõi đất này động. Ông A-Nan! Ông nên biết
nhân-duyên của cõi đất này động, có tám sự như thế!”
Ông A-Nan! Có tám bộ-chúng: Một là, Sát-lỵ[10].
Hai là, Bà-la-môn[11].
Ba là, Trưởng-giả[12],
Cư-sĩ[13].
Bốn là, Sa-môn[14].
Năm là, Tứ-thiên-vương. Sáu là, Đao-lỵ-thiên. Bảy là, Ma-vương. Tám là,
Phạm-vương. Tám bộ-chúng ấy Tôi xem căn-khí của họ, người nào muốn được
độ, Tôi tùy chỗ hiện-hình vì họ nói pháp, mà người kia cũng không biết
là Tôi nói”.
Ông A-Nan! Có tám chỗ thượng-thắng (thắng-xứ): Một là, trong tâm có
tưởng về sắc-tướng, ngoài quán về sắc-tướng ít đi. Hai là, trong tâm có
tưởng về sắc-tướng, ngoài quán về sắc-tướng nhiều lên. Ba là, trong tâm
không tưởng về sắc-tướng, ngoài quán về sắc-tướng ít đi. Bốn là, trong
tâm không tưởng về sắc-tướng, ngoài quán về sắc tướng nhiều lên. Năm là,
quán hết thảy sắc đều xanh. Sáu là, quán hết thảy sắc đều vàng. Bảy là,
quán hết thảy sắc đều đỏ. Tám là, quán hết thảy sắc đều trắng. Đó là
phương-pháp thượng-thắng của người tu-hành về Thiền-định![15]
Lại nữa, Ông A-Nan! Có tám pháp giải-thoát: Một là, trong tâm có tưởng
về sắc, ngoài cần quán về sắc. Hai là, trong tâm không tưởng về sắc,
ngoài quán về sắc bằng cách suy-nghĩ là bất-tịnh. Ba là, tịnh
giải-thoát, Bốn là, không-xứ giải-thoát. Năm là, Thức-xứ giải-thoát. Sáu
là, Vô-sở-hữu-xứ giải-thoát. Bảy là, Phi-tưởng, phi-phi-tưởng-xứ
giải-thoát. Tám là, Diệt-tận-định giải-thoát. Tám pháp giải-thoát này
cũng là pháp thượng-thắng của người tu-hành về Thiền-định. Nếu ai đạt
tới chỗ cứu-cánh của những pháp này, tức là đối với mọi pháp được tự-tại
vô-ngại.[16]
Ông A-Nan! Ông có biết không: Trước kia khi Tôi thành-đạo, độ ông
Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp (Uruvilvàkàsyapa) ở bên sông Ni-liên-thiền, bấy
giờ Ma-vương đến chỗ Tôi, thỉnh Tôi rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Nay đức
Thế-Tôn nên nhập Niết-Bàn! Lạy đấng Thiện-Thệ! Nay đấng Thiện-Thệ nên
nhập Niết-Bàn! - Sao vậy? – Những người nên độ, đều được giải thoát cả
rồi! Nay chính là lúc đức Thế-Tôn nên nhập Niết-Bàn!” Ma-vương thỉnh Tôi
ba lần như thế, Tôi đáp: “Nay chưa phải lúc Tôi nhập Niết-Bàn! – Sao
vậy? – Bốn bộ-chúng của tôi chưa được đầy đủ, những người nên độ, đều
chưa đạt tới chỗ cứu-cánh, những đồ-chúng ngoại-đạo, chưa hàng-phục
được!” Tôi đáp như thế ba lần, Ma-vương nghe rồi, mang lòng buồn-rầu,
trở về Thiên-cung. Do duyên xưa kia, nay Ma-vương lại và lại thỉnh Tôi:
“Lạy đức Thế-Tôn! Nay đức Thế-Tôn nên nhập Niết-Bàn! Lạy đấng Thiện-Thệ!
Nay đấng Thiện-Thệ nên nhập Niết-Bàn! - Sao vậy? - Trước kia khi ở bên
bờ sông Ni-liên-thiền, con khuyến-thỉnh đức Thế-Tôn nhập Niết-Bàn, nhưng
lúc ấy đức Thế-Tôn thấy con khuyến-thỉnh như thế, Ngài đáp: “Nay bốn
bộ-chúng của Tôi là Tỳ-khưu, Tỳ-khưu-ni, Ưu-bà-tắc, Ưu-bà-di chưa được
đầy đủ, lại chưa hàng-phục được các ngoại-đạo, thế nên Tôi chưa nhập
Niết-Bàn. Lạy đức Thế-Tôn! Nay bốn bộ-chúng của đức Thế-Tôn đã đầy đủ,
đã hàng-phục được các ngoại-đạo và những sự đáng làm đều đã làm xong,
vậy nay Thế-Tôn nên nhập Niết-Bàn!” Ma-vương thỉnh Tôi đến ba lần như
thế, Tôi đáp: “Trước kia bên bờ sông Ni-liên-thiền, Tôi đã hứa với ông
bốn bộ-chúng của Tôi chưa được đầy đủ, cho tới nay, nay đầy đủ rồi, sau
đây ba tháng Tôi sẽ nhập Niết-Bàn. Ma-vương nghe Tôi nói lời ấy rồi, vui
mừng hớn-hở, trở về Thiên-cung. Nơi đây Ta nhận lời thỉnh của Ma-vương
rồi, Tôi liền xả tuổi thọ thế-gian, tạm trụ nơi thân-mệnh ba tháng, vì
nhân-duyên ấy, nên cõi đất này chấn-động!”
Bấy giờ ông A-Nan nghe đức Phật nói lời ấy rồi, tâm ông buồn-rầu quá,
khắp mình ửng huyết, khóc-lóc thướt-mướt, bạch Phật rằng: “Lạy đức
Thế-Tôn! Kính xin đức Thế-Tôn thương xót chúng con, ở lại cõi thọ chừng
một kiếp hay non một kiếp, đem lại lợi-ích cho chư Thiên và nhân-dân
trong thế-gian!”
Ông A-Nan thỉnh đức Thế-Tôn đến ba lần như thế. Lúc đó, đức Thế-Tôn bảo
ông A-Nan: “Bây giờ không phải lúc ông thỉnh Như-Lai lưu lại thế-gian
nữa! - Sao vậy? - Tôi đã hứa với Ma-vương, sau đây ba tháng Tôi nhập
Niết-Bàn, nay ông làm sao thỉnh Tôi lưu lại thế-gian được? Ông A-Nan!
Ông thị-giả Tôi từ trước tới nay, ông đã từng nghe thấy Tôi nói hai lời
bao giờ chưa? - Ông A-Nan bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Con chưa
từng nghe thấy đấng Thiên-Nhân-Sư nói hai lời bao giờ! Trước kia con chỉ
từng nghe thấy đức Thế-Tôn, vì bốn bộ-chúng nói pháp rằng: “Người được
bốn phép Thần-túc, có thể ở trong cõi thọ trọn một kiếp hay non một
kiếp, huống chi Như-Lai là bậc có vô-lượng sức thần-thông tự-tại, nay
lại không thể ở trong cõi thọ được một kiếp hay non một kiếp, liền xả
tuổi thọ thế-gian, tạm trụ thân-mệnh ba tháng, vậy kính xin đức Thế-Tôn
thương xót chúng con, ở lại cõi thọ chừng một kiếp hay non một kiếp!”
Đức Thế-Tôn đáp lời ông A-Nan: “Nay Tôi sở dĩ xả tuổi thọ, chính là do
ông! Sao vậy? Ban nãy, tại nơi đây, Tôi hướng vào ông mà nói: “Người
được bốn phép Thần-túc còn có thể ở trong cõi thọ trọn một kiếp hay non
một kiếp, huống là Như-Lai nay có sức thần-thông lớn-lao, há lại không
thể ở trong cõi thọ trọn một kiếp hay non một kiếp? Tôi ân-cần nói như
thế đến ba lần, để mở ra cái cửa cho ông khuyến-thỉnh Thế-Tôn lưu lại
thế-gian, mà ông cứ im-lặng, từng không có lời thỉnh Tôi ở lại cõi thọ
một kiếp hay non một kiếp, vì thế, nay Tôi chỉ tạm trụ thân mệnh ba
tháng, sao nay ông mới thỉnh Tôi trụ lại thế-gian?
Ông A-Nan nghe đức Phật nói lời ấy, biết hẳn là đức Phật quyết nhập
Niết-Bàn, không sao khuyến-thỉnh được, tâm sinh đau-khổ, buồn-bã,
áo-não, khóc-lóc thướt-mướt, không thể hãm được.
Đức Thế-Tôn thấy ông A-Nan sinh khổ-não quá như thế, Ngài dùng phạm-âm
an-ủi: “Ông A-Nan! Nay ông đừng nên sinh tâm lo buồn như thế! Ông nên
biết: Các pháp hữu-vi đều như thế cả; hết thảy sự hội-hợp, đều phải
biệt-ly!”
Liền đó, đức Thế-Tôn nói bài kệ rằng:
Hết thảy pháp hữu-vi,
Đều quay về vô-thường.
Sự ân-ái hòa-hợp,
Tất về nơi biệt-ly.
Hành-tướng sự vật thế,
Không nên sinh lo buồn!
Bấy giờ, ông A-Nan sa lệ bạch rằng: “Đấng Thiên-Nhân-Sư bậc vô-thượng
đại-tôn, không bao lâu nữa sẽ nhập Niết-Bàn, nay con làm sao mà không lo
buồn được!” Bạch rồi ông liền bứt đầu, lớn tiếng xướng lên rằng: “Than
ôi, khổ lắm! Con mắt của thế-gian mất rồi, không bao lâu nữa chúng-sinh,
mất người cha lành!”
Đức Thế-Tôn lại bảo ông A-Nan: “Nay ông không nên sinh tâm lo buồn, dù
Tôi có ở lại cõi thọ một kiếp hay non một kiếp, nhưng hội-hợp rồi cũng
phải ly-diệt; tính và tướng của pháp hữu-vi như thế, ông chớ nên đối với
việc Tôi nhập Niết-Bàn mà riêng chịu sự đau-khổ! Giờ Tôi muốn trở về
Trùng-Các giảng-đường, ông cầm giúp cái ngọa-cụ về!” Liền đó, đức
Thế-Tôn cùng ông A-Nan trở về Trùng-Các giảng-đường.
TOÁT-YẾU
Ông A-Nan đang ngồi Thiền, bỗng dưng thấy đất rung-động. Ông tỉnh dậy
sợ-hãi và tự nghĩ việc động đất này tất nhiên phải có duyên-cớ?
Ông về hỏi Phật, vì duyên-cớ gì mà có sự động đất như vậy? Đức Phật dạy:
“Động đất có tám nhân-duyên: 1/ Cõi đất này nhờ nước, gió gìn-giữ lẫn
nhau, Khi gió chuyển thì nước động, nước động thì đất động. 2/ Khi
tứ-chúng tu thành, muốn thí-nghiệm thần-thông. 3. Khi Bồ-tát giáng-thần
vào mẫu-thai. 4/ Khi Bồ-tát giáng-sinh. 5/ Khi Bồ-tát xuất-gia, học đạo
thành Nhất-thiết-chủng-trí. 6/ Khi Như-Lai thành-đạo, bắt đầu chuyển
pháp-luân. 7/ Khi Như-Lai xả thọ. 8/ Khi Như-Lai nhập Niết-Bàn.”
Tiếp đó, Ngài lại bảo ông A-Nan là trong Phật-pháp có tám bộ-chúng; tu
Thiền-định có tám thắng-xứ, 8 pháp giải-thoát. Và, Ngài nói rõ
nhân-duyên Ma-vương thỉnh Ngài nhập Niết-Bàn cho ông nghe.
Ông A-Nan ra đỉnh-lễ, thỉnh Phật lưu lại thế-gian. Đức Phật không nhận
lời, Ngài nói: “Tôi đã hứa với Ma-vương rồi. Tôi không nói hai lời. Và,
sao trước kia Tôi đã nhắc, ông không thỉnh, bây giờ không phải thời
nữa!”
Ông A-Nan buồn!
Đức Phật bảo: “Ông đừng lo buồn nữa, sự-vật đều thế! Các pháp hữu-vi,
đều thuộc về vô-thường, ân-ái hội-hợp quyết phải biệt-ly!”
III. NHÓM HỌP ĐẠI-CHÚNG
Đức Thế-Tôn bảo ông A-Nan: “Nay ông đi bảo tất cả các vị Tỳ-Khưu nơi
Trùng-Các giảng-đường, trong khu rừng rộng này, đều về cả
Đại-tập-đường!”
Ông A-Nan vâng lời đức Phật dạy, liền đi bảo khắp các vị Tỳ-Khưu rằng:
“Đức Thế-Tôn bảo các vị về cả Đại-tập-đường!”
Các vị Tỳ-Khưu tập họp đông đủ, ông A-Nan bạch Phật: “Lạy đức Thế-Tôn!
Các vị Tỳ-Khưu đều về họp đông đủ, kính xin đức Như-Lai biết cho giờ
định họp ấy”!
Khi ấy, đức Như-Lai từ Trùng-Các giảng-đường đến Đại-Tập-đường, Ngài
trải tòa ngồi và bảo các vị Tỳ-Khưu: “Xưa kia Tôi vì các vị nói ra mọi
pháp, các vị luôn luôn suy-nghĩ và tu-tập những pháp ấy đừng lãng quên!
Các vị tu phạm-hạnh cho thanh-tịnh, gìn-giữ giới cấm, làm phúc-lợi cho
chư Thiên, nhân-dân thế-gian. Các vị Tỳ-Khưu! Xưa kia Tôi vì các vị nói
những pháp gì, các vị nên suy-nghĩ những pháp ấy, chớ sinh biếng-nhác.
Tôi nói ba mươi bảy đạo-phẩm pháp như: bốn niệm xứ, bốn chính cần, bốn
như-ý-túc, năm căn, năm lực, bảy giác-chi và tám thánh-đạo-phận[17],
các vị nên tu-tập, suy-nghĩ tinh-cần những pháp ấy có thể làm cho các vị
đến nơi giải-thoát!
Lại nữa, các vị Tỳ-Khưu! Hết thảy các pháp đều thuộc vô-thường,
thân-mệnh nguy-ngập, cũng như chớp-giật, các vị không nên sinh ra
buông-lung! Các vị nên biết: Như-Lai không bao lâu, chỉ sau ba tháng nữa
sẽ nhập Niết-Bàn!”
Bấy giờ, đức Thế-Tôn liền nói bài kệ:
Tôi muốn bỏ thân này,
Tấm thân già suy-yếu.
Nay xả tuổi thọ rồi,
Tạm nương mệnh ba tháng!
Những người nên hóa-độ,
Hết thảy đã xong xuôi;
Thế nên không bao lâu,
Tôi sẽ nhập Niết-Bàn.
Những pháp Tôi nói xưa,
Pháp ấy thầy các vị;
Các vị kính-trọng, giữ,
Tu-tập đừng bỏ quên!
Các vị cần tinh-tiến,
Như Tôi sống khác gì?
Sinh-tử nguy-ngập quá,
Thân-mệnh đều vô-thường!
Thường mong đường giải-thoát,
Đừng tạo hạnh buông-lung!
Niệm chính, quán thanh-tịnh,
Giữ trọn giới cấm răn.
Định-ý, suy-nghĩ thẳng,
Ngoại-cảnh, nén giữ tình.
Nếu ai làm được thế,
Là hộ-trì chính-pháp.
Tự đến nơi giải-thoát,
Lợi-ích cả Nhân, Thiên.
Sau khi các vị Tỳ-Khưu nghe những lời ấy của đức Phật, tâm các vị rất
đau khổ, khóc-lóc thướt-mướt, khắp mình ửng huyết, mê buồn áo-não, bạch
Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Kính xin đức Thế-Tôn, ở lại cõi thọ, đừng
nhập Niết-Bàn, đem lại lợi-ích cho chúng-sinh, làm tăng-trưởng Nhân,
Thiên. Kính xin đức Thế-Tôn, ở lại cõi thọ, đừng nhập Niết-Bàn, mở tỏ
con mắt trí-tuệ cho chúng-sinh. Hết thảy chúng-sinh sa-đọa trong nơi đen
tối, kính xin đức Như-Lai vì họ soi sáng cho họ. Hết thảy chúng-sinh
chìm-đắm trong bể lớn sinh-tử, kính xin đức Như-Lai vì họ làm thuyền bè
vớt họ!”
Bạch xong, các vị Tỳ-Khưu lại khoa tay, bứt đầu, đấm ngực, kêu to: “Than
ôi, khổ lắm! Đức Như-Lai không bao lâu nữa sẽ nhập Niết-Bàn, hết thảy
chúng-sinh quy-y vào đâu!”
Đức Thế-Tôn bảo các vị Tỳ-Khưu: “Hết thảy mọi pháp đều thuộc vô-thường,
ân-ái hội-hợp, đều phải biệt-ly, các vị không nên thỉnh Tôi lưu lại
thế-gian nữa! Sao vậy? - Nay không phải là lúc các vị khuyến-thỉnh Tôi!
Trước đây Tôi vì các vị nói những pháp-yếu, các vị nên vâng giữ trọn
vẹn, thời như Tôi còn ở đời không khác!”
Ngày đã tối, đức Thế-Tôn cùng ông A-Nan trở về Trùng-Các giảng-đường.
TOÁT-YẾU
Đức Phật bảo ông A-Nan đi thỉnh tất cả các vị Tỳ-Khưu về họp tại
Đại-tập-đường.
Về đông đủ, đức Phật ra họp.
Ngài khuyên các vị Tỳ-Khưu cần giữ giới-hạnh thanh-tịnh, làm phúc-lợi
cho Nhân, Thiên; ba mươi bảy đạo-phẩm Ngài đã dạy, cần nên tu-tập,
suy-nghĩ tinh-cần sẽ đến được nơi giải-thoát; sự-vật vô-thường,
thân-mệnh nguy-ngập nhanh-chóng, không nên buông-lung.
Và, sau cùng Ngài bảo cho các vị Tỳ-khưu biết rằng sau ba tháng nữa Ngài
sẽ nhập Niết-Bàn.
Các vị Tỳ-Khưu khóc-lóc, thỉnh đức Phật lưu lại thế-gian, Ngài nói:
“Sự-vật đều vô thường, ân-ái phải ly-biệt, các vị không nên thỉnh Tôi
nữa, những pháp Tôi nói trước, các vị nên vâng giữ trọn-vẹn, thời như
Tôi còn ở đời không khác!”
Xong rồi, Ngài trở về Trùng-Các giảng-đường và sẽ tiếp tục du-hành vào
ngày mai.
IV. ĐỨC PHẬT GẶP PHÁI LY-XA
Sáng mai đức Thế-Tôn mặc áo, mang bát, cùng ông A-Nan vào thành
khất-thực. Khất-thực rồi, Ngài lại trở về Trùng-Các giảng-đường. Ăn cơm
xong, Ngài súc miệng, rửa thực-dụng, rồi Ngài cùng các vị Tỳ-Khưu đến
thôn Càn-đồ.
Đường đến thôn này phải qua thành Tỳ-Da-Ly. Khi qua thành này Ngài
ngoảnh lại, trông hướng lên thành, cười. Ông A-Nan thấy thế, liền cúi
đầu đỉnh lễ xuống chân Phật, hỏi đức Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Đấng
Vô-Thượng Đại-Tôn cười chắc có nhân-duyên, vậy kính xin đức Thế-Tôn
chỉ-giáo cho con được biết!”
Đức Phật đáp: “Ông A-Nan! Sở dĩ Tôi hướng lên thành cười, chính vì nay
là lần cuối cùng, Tôi trông thấy thành này vậy!”
Đương lúc Như-Lai thốt lời nói ấy, trong hư-không, không có mây,
tự-nhiên mưa. Ông A-Nan thấy thế, lại bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn!
Rất lạ-lùng, hư-không trong-sạch, không có chút khí thấp che phủ nào,
bỗng nhiên mưa xuống trận mưa nhiều hạt như thế?”
Đức Phật bảo ông A-Nan: “Ông A-Nan! Ông có biết việc ấy sao không, đấy
là chư Thiên trên hư-không, nghe thấy Tôi nói nay là lần cuối cùng Tôi
trông thấy thành Tỳ-Da-Ly này, tâm chư Thiên áo-não quá, thương-cảm
khóc-lóc. Đấy là nước mắt của chư Thiên, không phải là nước mưa đâu!”
Ông A-Nan cùng các vị Tỳ-Khưu, nghe đức Phật nói lời ấy rồi, tâm lại
buồn-rầu, buồn-bã ngất xuống đất, bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Ngày
nay Thiên, Nhân đau-khổ quá chừng, Thế-Tôn làm sao muốn ủy-xả cả, mà
nhập Niết-Bàn được!”
Đức Như-Lai liền dùng phạm-âm an-ủi các vị: “Các vị! Các vị không nên
sinh tâm lo-buồn, sầu-khổ nữa!.
Các vị Tỳ-Khưu bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Nay lần cuối cùng đức
Thế-Tôn trông thành Tỳ-Da-Ly này, không bao lâu nữa, đức Thế-tôn sẽ nhập
Niết-Bàn, chúng con làm sao không lo-buồn, đau-khổ được!”
Dần-dà như thế, người người bảo nhau, tiếng lan đến cả những người dòng
Ly-Xa (Licchavi)[18].
Dòng Ly-xa này, nghe thấy lời nói ấy rồi, mang lòng buồn-rầu, khắp mình
ửng huyết, khoa tay, bứt đầu, đấm ngực, kêu to: “Than ôi, khổ lắm! Con
mắt của thế-gian sắp mất rồi; chúng-sinh ngày nay không còn nơi quy-y
nữa!”
Rồi, họ lại bảo lẫn nhau: “Nay chúng ta nên đến nơi Phật, khuyến-thỉnh
Ngài ở lại thành Tỳ-Da-Ly và ở lại cõi thọ một kiếp hay non một kiếp,
đem lại lợi-ích cho chư Thiên, nhân-dân thế-gian”. Nói rồi, họ liền
chỉnh-nghiêm xe-cộ, đến ngay nơi Phật.
Ra ngoài cửa thành, họ trông thấy đức Như-Lai ở đằng xa, lại thấy ông
A-Nan, cùng các vị Tỳ-Khưu, khóc-lóc thướt-mướt, buồn-bã, áo-não, các
người dòng Ly-xa lại càng cảm-động, thương-xót. Họ liền đến nơi Phật ở,
đầu mặt lễ xuống chân Phật bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Nay đức
Thế-Tôn, sắp nhập Niết-Bàn, hết thảy chúng-sinh sẽ mất con mắt trí-tuệ;
chúng-sinh đương ở trong nơi đen-tối, làm sao thấy được những chỗ nên
làm. Kính xin đức Thế-Tôn ở lại cõi thọ một kiếp hay non một kiếp hãy
nhập Niết-Bàn!”
Họ thỉnh đức Thế-Tôn đến ba lần như thế, đức Phật đáp: “Hết thảy pháp
hữu-vi[19]
đều thuộc về vô-thường; dù Tôi có ở lại cõi thọ một kiếp hay non một
kiếp, rồi cũng quay về vô-thường!”
Khi ấy đức Như-Lai liền nói bài kệ:
Núi Tu-Di cao lớn,
Sau cũng phải tiêu-mòn.
Biển cả tuy rộng, sâu,
Rồi cũng phải khô cạn.
Nhật, nguyệt dù trong sáng,
Mấy nỗi lặn phương Tây.
Cõi đất tuy kiên-cố,
Mang-gánh hết thảy vật;
Kiếp tận lửa nghiệp cháy,
Cũng lại về vô-thường.
Sự ân-ái hội-hợp,
Tất về nơi biệt-ly.
Như-Lai đời quá-khứ,
Thân kim-cương bất-hoại;
Cũng bị vô-thường chuyển,
Nay Ta há khác sao?
Chư Phật pháp như thế,
Các vị không nên thỉnh;
Đừng riêng đối với Tôi,
Mà sinh ra lo, buồn!
Khi đức Thế-Tôn nói bài kệ ấy rồi, Ngài bảo các người dòng Ly-xa rằng:
“Các vị nên lắng lại cái tình khóc-lóc, nghe kỹ lời Như-Lai nói buổi sau
cùng!”
Những người dòng Ly-xa kia bạch rằng: “Quý hóa thay, lạy đức Thế-Tôn!
Kính xin đức Thế-Tôn nói cho, chúng con mong muốn được nghe”.
Bấy giờ đức Như-Lai trải tọa-cụ, ngồi kết gia-phu, các vị Tỳ-Khưu, cùng
những người dòng Ly-xa kia, tự gượng nén nhịn, ngồi về một bên. Đức
Thế-Tôn bảo những người dòng Ly-xa kia rằng: “Các vị nên biết có bảy
phương-pháp, ngày càng tiến thêm: Một là, vui-vẻ hòa-đồng, không trái
ngược nhau. Hai là, cùng giác-ngộ nhau và giảng bàn nghiệp thiện. Ba là,
giữ-gìn giới cấm cùng giữ lễ-nghi. Bốn là, cung kính cha mẹ và các bậc
tôn-trưởng khác. Năm là, thân-thích hòa-mục, thừa-thuận lẫn nhau. Sáu
là, tháp miếu trong nước, sửa-sang cúng-dàng. Bảy là, vâng giữ
Phật-pháp, thân kính Tỳ-Khưu và Tỳ-Khưu-ni; yêu mến giúp đỡ các
Ưu-bà-tắc cùng Ưu-bà-di. Nếu ai chịu làm bảy pháp như thế, uy-đức người
ấy, ngày càng tiến thêm, đất nước hưng-thịnh, nhân-dân vui-vẻ. Từ nay
cho đến lúc hết đời, các vị nên vâng giữ bảy pháp ấy, không nên biếng
nhác!”
Những người dòng Ly-xa kia bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Trong bảy
pháp ấy, nếu chúng con chỉ tu-hành được một pháp, còn làm cho uy-đức
chúng con tiến thêm, huống là chúng con tu-hành trọn-vẹn được cả bảy
pháp! Quý hóa thay, lạy đức Thế-Tôn! Nay chúng con được phúc-lợi này,
trọn đời chúng con xin vâng giữ, không dám nhãng quên!”
Đức Phật bảo các vị Tỳ-Khưu: “Từ nay trở đi, các vị cũng nên tu-tập bảy
pháp sau đây: Một là, vui-vẻ hòa-hài, như nước với sữa. Hai là, thường
cùng tập-họp giảng bàn kinh pháp. Ba là, giữ-gìn giới cấm, không sinh
tư-tưởng vi-phạm. Bốn là, cung-kính thầy cùng các bậc Thượng-tọa. Năm
là, lo-liệu xếp-đặt và kính-mến các vị Tỳ-Khưu tĩnh-tu nơi A-lan-nhã.
Sáu là, khuyến-hóa đàn-việt, sửa-sang Tam-Bảo cùng những nơi an-nghỉ
trong trụ-xứ. Bảy là siêng-chăm tinh-tiến giữ-gìn Phật-pháp. Các vị nên
biết, nếu Tỳ-Khưu nào, làm được bảy pháp ấy, công-đức, trí-tuệ, ngày
ngày tiến thêm!”
“Các vị Tỳ-Khưu! Lại có bảy pháp, các vị nên tu: Một là, không nên như
hàng tại-gia kinh-doanh sinh-nghiệp. Hai là, không bàn nhảm, nói đùa. Ba
là, không ham ngủ-nghỉ, bỏ sự tinh-cần. Bốn là, không bàn những việc
thế-gian vô-ích. Năm là, tránh xa bạn ác, thân-gần bạn lành. Sáu là,
thường nghĩ chính-niệm, không sinh tà-tưởng. Bảy là, nếu trong
Phật-pháp, có chỗ chứng được, lại cầu tiến hơn. Nếu các vị làm được bảy
pháp ấy, công-đức trí-tuệ ngày ngày tăng-trưởng”.
“Các vị Tỳ-Khưu! Có bảy pháp nữa các vị nên làm: Một là, đối với Phật,
Pháp, Tăng, sinh lòng tin kiên-cố. Hai là, biết thẹn. Ba là, biết hổ.
Bốn là, tâm thường ham nghe nhiều. Năm là, tâm không xốc-nổi. Sáu là,
ham nghe nghĩa kinh. Bảy là, ham tu trí-tuệ. Nếu các vị tu được bảy pháp
ấy, công-đức trí-tuệ ngày ngày tăng-trưởng”.
“Các vị Tỳ-Khưu! Lại có bảy pháp “giác-ý”[20],
các vị nên làm: Một là, trạch-pháp (chọn pháp). Hai là, tinh-tiến. Ba
là, hỷ (vui vẻ). Bốn là, khinh-an (an-vui nhẹ-nhàng). Năm là, niệm (nhớ
nghĩ). Sáu là, định (thiền-định). Bảy là, xả (rũ bỏ). Nếu các vị làm
được bảy pháp ấy, công-đức, trí-tuệ, ngày ngày tăng-trưởng”.
“Các vị Tỳ-Khưu! Lại có bảy pháp: Một là, quán vô-thường. Hai là, quán
vô-ngã. Ba là, quán bất-tịnh. Bốn là, quán khổ. Năm là, không ham
thế-gian. Sáu là, không mê ngũ-dục[21].
Bảy là, siêng tu đạo tịch-diệt (Niết-Bàn). Nếu các vị làm được bảy pháp
ấy, công-đức, trí-tuệ, ngày ngày tăng-trưởng”.
“Các vị Tỳ-Khưu! Lại có bảy pháp, các vị nên làm: Một là, thân thường
làm lành (từ). Hai là, miệng thường làm lành. Ba là, ý thường làm lành.
Bốn là, nếu có đàn-việt, bố-thí mọi vật, phân-phát bình-đẳng, không nên
thiên-vị. Năm là, pháp mầu sâu-xa, ham nói không chán. Sáu là, không đem
sách vở thế-gian dạy người. Bảy là, thấy người không đồng học, không
sinh tâm ghen-ghét. Nếu các vị tu được bảy pháp ấy, công-đức, trí-tuệ,
ngày ngày tăng-trưởng”.
“Các vị Tỳ-Khưu! Lại có bảy pháp, các vị nên làm: Một là, phân-biệt
rành-rẽ chín bộ pháp[22].
Hai là, giải rõ nghĩa ấy. Ba là, hành-đạo, tụng-tập, đều phải hợp thời.
Bốn là, đi, đứng, ngồi, nằm đúng trong nghi-tắc. Năm là, thuyết-pháp cho
người phải lượng sức mình. Sáu là, nếu Bà-la-môn, Sát-lỵ, Trưởng-giả,
Cư-sĩ, muốn lại nghe pháp, nên so lường khéo, nói theo căn-cơ. Bảy là,
chia rành ngu, trí. Nếu các vị làm được bảy pháp ấy, công-đức, trí-tuệ,
ngày ngày tăng-trưởng, thời có thể gìn-giữ được chính-pháp của Tôi!”
Bấy giờ, vợ những người dòng Ly-xa nghe thấy đức Phật không bao lâu nữa
sẽ nhập Niết-Bàn và đây là lần cuối cùng Ngài nhìn thành Tỳ-da-ly, tâm
họ rất áo-não, thương khóc thướt-mướt, cùng với năm trăm quyến-thuộc,
sắm-sửa năm trăm cỗ xe, chở các đồ cúng-dàng. Tất cả mọi xe đều
trần-thiết trang-nghiêm: cỗ xe do trâu trắng kéo, thời treo những
phan-cái trắng-tinh; cho đến những cỗ xe sắc tím, đen, sắc vàng…, đều
theo sắc trâu mà trần-thiết. Các xe trang-nghiêm rồi, họ lần-lượt ra
ngoài thành, đi đến chốn Phật.
Khi ấy, đức Thế-Tôn xa xa trông thấy những người kia đương đi lại, Ngài
bảo các vị Tỳ-Khưu: Các vị có trông thấy những người vợ của dòng Ly-xa,
trước sau rầm-rập, rất là trang-nghiêm, mỹ-lệ đi lại đây không?
Các vị Tỳ-Khưu đáp: “Dạ, chúng con có trông thấy”.
Đức Phật bảo các vị Tỳ-Khưu: “Đấy là những người dòng Ly-xa, trưởng-giả
cùng vợ của họ thuộc thành Tỳ-Da-Ly này, dung-nghi xuất nhập của họ, rất
là bóng-loáng, như chư thiên trên cung trời Đao-lỵ không khác!”
Lúc những người vợ của dòng Ly-xa kia đến nơi Phật rồi, đầu mặt lễ xuống
chân Phật, thương khóc thướt-mướt, không tự hãm được; họ đem các đồ
cúng-dàng lên Phật và bạch rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Kính xin đức Thế-Tôn
ở lại cõi thọ, giáo-hóa chúng-sinh. Nếu nay đức Thế-Tôn nhập Niết-Bàn,
chúng con là kẻ mù tối, mãi mãi không thể khai-ngộ được. Vả lại, chúng
con phúc ít, thụ sinh thân nữ-nhân, thường có những sự ngăn-ngại, không
được tự-tại, không có duyên luôn luôn được thân-cận đức Thế-Tôn, đức
Thế-Ton lại sắp nhập Niết-Bàn, thiện-căn chúng con ngày càng sút-kém!”
Khi ấy, đức Như-Lai liền đáp rằng: “Từ nay trở đi cho đến hết cõi thọ,
các bà nên giữ giới tinh-cần, như người giữ con mắt; ý-niệm ngay-thẳng,
đừng sinh tâm xiểm-nịnh, ghen-ghét, như thế tức là thường được thấy Tôi
vậy!” Những người vợ của dòng Ly-xa kia, nghe đức Phật nói lời ấy rồi,
càng thêm thương-xót, buồn-bã, không tự hãm được, liền ngồi lùi về một
bên.
Bấy giờ, nàng Am-bà-la (Àmrà) dung-nhan đoan-chính, đệ nhất thế-giới,
nghe đức Phật không bao lâu nữa, sẽ nhập Niết-Bàn, nay là lần cuối cùng,
Ngài nhìn thành Tỳ-Da-Ly, nàng mang lòng thương-xót, áo-não, khóc-lóc
thướt-mướt, liền cùng năm trăm quyến-thuộc của nàng, trang-nghiêm năm
trăm cỗ xe, lần-lượt ra ngoài thành, đi đến nơi Phật.
Lúc đó, đức Thế-Tôn xa xa trông thấy họ đi lại, Ngài bảo các vị Tỳ-Khưu:
“Các vị! Nay nàng Am-bà-la lại nơi Ta, hình-dáng nàng ấy, đẹp lạ
tuyệt-vời, cả thế-gian này, không ai sánh kịp. Các vị đều nên đoan-tâm,
chính-niệm, đừng sinh ý-tưởng say-mê. Là vị Tỳ-Khưu nên quán thân này,
có những thứ bất-tịnh: gan, mật, dạ-dầy, ruột, tim, phổi, thận, lá-lách,
phân, giải, máu, mủ… đầy-dẫy trong ấy những thứ bất-tịnh, lại có đến tám
vạn con trùng ở ngay trong ấy và lông, tóc, móng, răng, da mỏng bọc
thịt, chín lỗ thường chảy[23]…,
không một cái gì có thể vui-thích được. Lại, căn-bản đầu tiên sinh ra
thân này, do nơi bất-tịnh và chỗ có thể vãng-lai của thân này, đều làm
cho bất-tịnh tuôn chảy. Tuy trang-sức bằng những tơ-lụa sặc-sỡ, xông
những hương thơm, nhưng, cũng ví như trong bình báu đựng đồ xú-uế. Và,
thân khi chết, chương-phềnh, rữa-nát, đốt đốt rời-rã, trong thân có
trùng, lại rỉa thịt ăn; còn bị hùm beo, chim cú, chim cắt… mổ-rỉa. Người
đời ngu si, không biết quán-sát chân-chính, mê-đắm ân-ái, giữ cho đến
chết, và ở trong ấy, vọng-sinh tham-dục. Người nào có trí, lại ưa muốn
thế?”
Đức Thế-Tôn liền nói bài kệ:
Tuy đeo đồ anh-lạc[24],
Hương, hoa tự sửa-sang;
Phân, giải cùng mũi, dãi,
Bất-tịnh đựng đầy trong.
Chúng-sinh mến-tiếc, giữ,
Mê-lầm không giác-ngộ;
Cũng như tro phủ lửa,
Người ngu xéo lên trên.
Trí-giả nên xa tránh,
Đừng sinh tâm nhiễm-trước.
Khi ấy nàng Am-bà-la đến trước đức Phật, đầu mặt lễ xuống chân Phật, đem
các đồ cúng-dàng, cúng-dàng lên Phật, nuốt lệ nghẹn-ngào, bạch Phật
rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Kính xin đức Thế-Tôn ở lại cõi thọ, lưu lại
thế-gian, không nhập Niết-Bàn, đem lại lợi-ích cho chư Thiên, nhân-dân
thế-gian. Nếu đức Thế-Tôn định nhập Niết-Bàn, hết thảy chúng-sinh, không
còn ai dắt-dẫn, như đứa trẻ mất mẹ hiền!”
Lúc đó, đức Thế-Tôn bảo nàng Am-bà-la: “Tính, tướng của hết thảy
hành-tướng sự-vật như thế, nay nàng không nên sinh tâm bi-não!”
Đức Thế-Tôn liền thuyết-pháp cho tất cả mọi người lại nơi Phật nghe:
“Này các vị! Các vị từ nay trở đi nên giữ-gìn giới cấm, không nên
thiếu-sót, vi-phạm. Những người phá-giới, Thiên, long, quỉ-thần đều
chán-ghét, tiếng xấu đồn khắp, người không muốn thấy; nếu ở trong chúng,
không có uy-đức, các thiện-quỉ-thần lại không thủ-hộ; khi mệnh sắp mất,
tâm-thức sợ-hãi và dù có chút thiện-nghiệp, đều không nhớ nghĩ, chết
liền theo nghiệp, chịu sự đau-khổ trong địa-ngục, trải nhiều kiếp số,
sau mới được ra lại chịu làm thân ngã-quỉ, súc-sinh. Cứ luân-chuyển,
thế, không biết kỳ nào sẽ được giải-thoát. Trái lại, Tỳ-Khưu giữ giới,
Thiên, long, quỉ-thần, đều cùng cung-kính, tiếng tốt đồn kkhắp, cả
thế-gian hay; ở trong đại-chúng, uy-đức rỡ-thịnh, các thiện-quỉ-thần,
thường theo thủ-hộ, khi mệnh sắp mất, chính-niệm phân-minh, chết sinh
ngay vào những nơi thanh-tịnh”.
Giữa lúc Như-Lai nói pháp ấy, sáu vạn tám nghìn ức Thiên, Nhân tám bộ
xa-lìa trần-cấu[25]
được pháp-nhãn-tịnh[26];
sáu mươi vị Tỳ-Khưu, lậu-nghiệp hết, ý khai-giải[27],
thành bậc A-la-hán[28].
Bấy giờ đức Thế-Tôn bảo những người dòng Ly-xa cùng vợ họ và nàng
Am-bà-la rằng: “Ta nay muốn đi đến thôn Càn-đồ, các vị đều nên trở về
nơi ở của mình và các vị nên biết: tất cả các hành-tướng (sự-vật) đều là
vô-thường, các vị chỉ nên tu-hành theo những pháp Tôi đã nói, các vị
đừng nên làm như đứa trẻ khóc-lóc, thương-xót áo-não!”
Nói rồi đức Thế-Tôn liền từ tòa ngồi của mình đứng dậy. Những người dòng
Ly-xa cùng vợ họ và nàng Am-bà-la, nghe đức Phật nói lời ấy, đấm ngực,
bứt đầu, kêu gào, khóc-lóc, noi đường theo Phật không chịu trở về.
Đức Thế-Tôn thấy tình luyến-mộ sâu-xa như thế, không thể dùng lời nói
an-ủi được, Ngài liền dùng sức thần-thông, hóa làm con sông ngập nước,
bờ sông sâu-thẳm, sóng rồ nước chảy vun-vút. Khi ấy, những người dòng
Ly-xa cùng vợ họ và nàng Am-bà-la thấy đức Như-Lai, các vị Tỳ-Khưu đã ở
bờ sông bên kia, tất cả càng thêm cảm-động, thương xót, buồn-bã, vật-vã
lăn ra đất, cùng nói nhỏ với nhau rằng: “Quái lạ, bỗng dưng nơi đây lại
có con sông lớn này, mà lại có sóng vỗ ầm-ầm kinh sợ? Hẳn là đức Như-Lai
thấy chúng ta đi theo không bỏ, mà hóa làm ra thế, để cho hết đường đi
vậy!” Những người dòng Ly-xa kia cùng vợ họ và nàng Am-bà-la, không qua
sông được, lòng càng thổn-thức, ngặt-nghẽo, nghẹn-ngào, tuyệt-vọng trở
về.
Bấy giờ đức Như-Lai đến thôn Càn-đồ, Ngài ngồi trong khu rừng phía Bắc,
bảo các vị Tỳ-Khưu rằng: “Các vị nên biết có bốn pháp: Một là Giới, hai
là Định, ba là Tuệ, bốn là Giải-Thoát, nếu ai không nghe biết bốn pháp
ấy, người ấy đời đời ở trong bể sinh-tử. Xưa kia Tôi nếu không nghe biết
bốn pháp ấy, Tôi không thể chứng được đạo-quả Vô-thượng Chính-đẳng,
Chính-giác được!”
Đức Thế-Tôn liền nói bài kệ:
Giới, Định, Tuệ, Giải-thoát,
Nếu Ta không nghe lâu;
Không thể chóng chứng được,
Đạo vô-thượng chính-chân.
Các vị nên tinh-tiến,
Tu-tập bốn pháp ấy;
Dứt được khổ sinh-tử,
Ruộng phúc nhất Thiên, Nhân.
Đức Thế-Tôn nói bài kệ ấy rồi, Ngài lại vì các Tỳ-Khưu phân-biệt và nói
rộng nghĩa của bốn pháp ấy. Trong lúc đức Như-Lai nói những pháp ấy, một
nghìn hai trăm vị Tỳ-Khưu, tức thời đối với mọi pháp, lậu-nghiệp hết, ý
khai-giải, thành bậc A-la-hán.
TOÁT-YẾU
Đường đến thôn Càn-đồ, phải qua thành Tỳ-da-ly.
Đức Thế-Tôn đi qua thành này Ngài ngửa mặt lên nhìn và cười – nụ ười
hàm-ý vĩnh-biệt của Ngài.
Giữa lúc ấy chư Thiên trên hư-không khóc-lóc, nước mắt chảy xuống như
mưa. Các vị Tỳ-Khưu lại buồn!
Do đó, các người dòng Ly-xa, thành Tỳ-da-ly nghe biết, kéo nhau đến lễ
Phật và thỉnh Phật lưu lại thế-gian, đức Phật dạy: “Sự-vật đều
vô-thường: Núi Tu-di, biển rộng lớn, mặt trời, mặt trăng, cõi đất, sự
ân-ái, thân kim-cương… đều bị vô-thường chuyển-ly! Thôi, các vị đừng
thỉnh Tôi nữa! Các vị hãy lắng tâm nghe Tôi nói về 7 pháp sau đây: 1/
Vui-vẻ, hòa-thuận với nhau. 2/ Giác-ngộ nhau và bàn về nghiệp thiện. 3/
Giữ giới và lễ-nghi. 4/ Cung-kính cha mẹ, các bực tôn-trưởng. 5/
Thân-thích hòa-mục thừa-thuận lẫn nhau. 6/ Sửa-sang, cúng-dàng tháp-miếu
trong nước. 7/ Giữ Phật-pháp, kính Tỳ-Khưu và quí mến thiện-nam,
tín-nữ”.
Ngài lại hướng về các vị Tỳ-Khưu, dạy các vị nhiều pháp thiết-thực, cần
thực-hành[29].
Sau đó, vợ những người dòng Ly-xa đến lễ Phật và cũng thỉnh đức Phật lưu
lại thế-gian. Đức Phật không nhận lời và khuyên: “Nên giữ giới tinh-cần
và ý-niệm ngay thẳng, không nên xiểm-nịnh, ghen-ghét, tức như Tôi ở đời
vậy!”
Đến lượt nàng Am-bà-la.
Nàng là một người có sắc đẹp tuyệt-vời. Phòng sự khởi tâm của chúng,
trước khi nàng đến, đức Phật đã cho đại-chúng biết về phép quán
bất-tịnh.
Nàng đến, lễ Phật, thỉnh Phật và đức Phật cũng dạy như các vị đến trước.
Một lần nữa, Ngài khuyên chung tất cả nên giữ giới thanh-tịnh, không nên
thiếu-phạm. Và, Ngài nói về sự lợi, hại của người giữ giới và phạm giới.
Sau cùng, Ngài từ-biệt ra đi đến thôn Càn-đồ.
Vì sự quá quyến-luyến của mọi người quyết theo Ngài không trở về, Ngài
phải hóa làm con sông ngăn-cách hai bên, mới đi được.
Đến thôn Càn-đồ, Ngài dạy các vị Tỳ-Khưu về 4 pháp: Giới, Định, Tuệ và
Giải-thoát.
V. 4 ĐẾ VÀ 4 QUYẾT-THIẾT
Sau đó, đức Thế-Tôn cùng các vị Tỳ-Khưu, đều từ tòa ngồi của mình đứng
dậy, đi đến thôn Tượng, thôn Am-bà-la, thôn Diêm-phù, cho đến thành
Thiện-già. Đến thành kia, Ngài cùng các vị Tỳ-Khưu đi quanh trước sau,
rồi ngồi tại một nơi. Đức Thế-Tôn bảo các vị Tỳ-Khưu: “Có bốn Thánh-đế,
các vị nên chăm quán-sát: Một là Khổ-đế. Hai là Tập-đế. Ba là, Diệt-đế.
Bốn là, Đạo-đế.
Các vị Tỳ-Khưu! KHỔ-ĐẾ tức là tám-khổ: Một là, khổ về sinh, hai là, khổ
về già, ba là, khổ về bệnh, bốn là, khổ về chết, năm là, khổ về mong cầu
không được, sáu là, khổ về sự oán-ghét phải hội-ngộ, bảy là, khổ về tình
ân-ái phải biệt-ly, tám là, khổ về năm ấm[30]
rỡ-thịnh. Các vị nên biết: tám thứ khổ ấy cùng pháp hữu-lậu[31]
bức-bách, nên thực là khổ.
TẬP-ĐẾ: Vô-minh tham-ái làm nhân căn-bản cho tám khổ kia, nên biết
Tập-đế này thực là nhân của khổ.
DIỆT-ĐẾ: Vô-minh tham-ái diệt, ngắt dứt nhân khổ, nên biết Diệt-đế này
thực là diệt.
ĐẠO-ĐẾ: Tức là bát-chính-đạo (tám con đường chính): Một là, chính-kiến
(hiểu biết, tư-tưởng chân-chính), hai là, chính tư-duy (suy-nghĩ
chân-chính), ba là, chính-ngữ (nói năng chân-chính), bốn là,
chính-nghiệp (hành-động chân-chính) năm là, chính-mệnh (nghề sống
chân-chính), sáu là, chính tinh-tiến, bảy là, chính-niệm (nhớ nghĩ
chân-chính), tám là chính-định. Tám pháp ấy, thực là con đường của
Thánh-nhân. Nếu ai tinh-siêng quán được bốn Thánh-đế ấy, nhất-định chóng
xa được bể sinh-tử, đến nơi giải-thoát.
Các vị Tỳ-Khưu! Trong bốn Thánh-đế ấy, nếu ai đã đạt tới chỗ cứu-cánh,
cũng nên cố gắng giải-thuyết cho người khác. Sau khi Tôi diệt-độ, các vị
cũng nên siêng năng suy-nghĩ, tu-tập.”
Giữa lúc đức Như-Lai nói pháp này, năm trăm vị Tỳ-Khưu, lậu-nghiệp hết,
ý khai-giải, thành bậc A-La-Hán; bốn vạn chư Thiên trên hư-không, do nơi
pháp này, xa lìa trần-cấu, được pháp-nhãn-tịnh.
Đức Thế-Tôn lại bảo các vị Tỳ-Khưu: “Có bốn pháp quyết-định về sự nói:
(quyết-thuyết): Một là, nếu có vị Tỳ-Khưu, ham thuyết-pháp, nói là: “tôi
thân theo Phật, nghe Phật nói pháp như thế, tôi hiểu rành nghĩa của pháp
ấy và tôi thụ-trì, đọc tụng rất thông-lợi”; các vị nên thỉnh vị ấy nói,
nhưng các vị nên theo chỗ nghe được ấy, tự suy-nghĩ, rành-rẽ, đúng trong
kinh, luật, luận (pháp-tướng) có pháp ấy ư? Nếu trong kinh, luật, luận
có pháp ấy các vị nên thụ-trì, khen ngợi là quí lắm. Nếu trong kinh,
luật, luận không có pháp ấy, các vị không nên thụ-trì, cũng không nên
khen-ngợi. Các vị nên biết: pháp ấy không phải Tôi nói.”
Hai là, nếu có vị Tỳ-Khưu ham thuyết-pháp nói là: “tôi ở chỗ kia… nghe
các vị Tỳ-Khưu-Tăng được pháp như thế, tôi hiểu rành nghĩa của pháp ấy.
Và tôi thụ-trì, đọc-tụng rất thông-lợi”; các vị nên thỉnh vị ấy nói,
nhưng, các vị nên theo chỗ nghe được pháp ấy, tự suy-nghĩ rành-rẽ, đúng
trong kinh, luật, luận có pháp ấy ư? Nếu trong kinh, luật, luận có pháp
ấy, các vị nên thụ-trì, khen-ngợi là quí lắm. Nếu trong kinh, luật, luận
không có pháp ấy, các vị không nên thụ-trì, cũng không nên khen-ngợi.
Các vị nên biết: pháp ấy không phải Tôi nói cũng không phải các vị
Tỳ-Khưu kia nói”.
Ba là, nếu có vị Tỳ-Khưu, ham thuyết-pháp, nói là: “tôi theo nơi
Tăng-già-lam[32]
kia, nơi A-lan-nhã[33]
kia, có nhiều vị Tỳ-Khưu thượng-tọa, đều là các vị nghe nhiều, học giỏi,
thông-minh, trí-tuệ, nói ra pháp ấy, tôi được nghe, tôi hiểu rành nghĩa
của pháp ấy và tôi thụ-trì, đọc tụng rất thông-lợi”; các vị nên thỉnh vị
ấy nói, nhưng, các vị nên theo chỗ nghe được pháp ấy, tự suy-nghĩ
rành-rẽ, đúng trong kinh, luật, luận có pháp ấy ư? Nếu trong kinh, luật,
luận có pháp ấy, các vị nên thụ-trì, khen-ngợi là quí lắm. Nếu trong
kinh, luật, luận không có pháp ấy, các vị không nên thụ-trì, cũng không
nên khen-ngợi. Các vị nên biết: pháp ấy không phải Tôi nói.”
Bốn là, nếu có vị Tỳ-Khưu ham thuyết-pháp, nói là: “tôi theo nơi
Tăng-già-lam kia, nơi A-lan-nhã kia, có một vị Tỳ-Khưu thượng-tọa,
trí-tuệ, nghe nhiều, nói ra pháp ấy, tôi được nghe, tôi hiểu rành-rẽ
nghĩa của pháp ấy và tôi thụ-trì, đọc tụng rất thông-lợi”; các vị nên
thỉnh vị ấy nói, nhưng các vị nên theo chỗ nghe được pháp ấy, tự
suy-nghĩ rành-rẽ, đúng trong kinh, luật, luận có pháp ấy ư? Nếu trong
kinh, luật, luận có pháp ấy, các vị nên thụ-trì, khen-ngợi là quí lắm.
Nếu trong kinh, luật, luận không có pháp ấy, các vị không nên thụ-trì,
cũng không nên khen-ngợi! Các vị nên biết pháp ấy không phải Tôi nói.”
Các vị nên phân-biệt rõ bốn pháp quyết-định về sự nói ấy, lại cũng dùng
pháp ấy phân-biệt thuyết-pháp, trao-truyền cho người khác.
Dù Tôi còn ở đời hay Tôi nhập Niết-Bàn, dối-trá hay chân-thực, các vị
dùng pháp ấy, biết rõ!”
Khi ấy, các vị Tỳ-Khưu bạch Phật rằng: “Quí hóa thay, lạy đức Thế-Tôn!
Từ nay về sau, chúng con xin phân-biệt lời Phật nói và lời ma nói!”
TOÁT-YẾU
Qua thôn Tượng, thôn Am-bà-la, thôn Diêm-phù đức Thế-Tôn cùng các vị
Tỳ-Khưu đến thành Thiện-Già. Tại đây, Ngài dạy các vị Tỳ-Khưu nên chăm
quán-sát về Tứ-thánh-đế: Khổ-đế, Tập-đế, Diệt-đế và Đạo-đế.
Ngài lại dạy các vị về bốn pháp quyết-định của sự nói: Bốn pháp ấy là:
1/ Có vị Tỳ-Khưu nào nói là thân đi theo Phật, nghe được pháp ấy, hiểu
nghĩa và thụ-trì đọc tụng pháp ấy rất thông-lợi, thời các vị nên đem chỗ
nghe được ấy, suy-nghĩ xem pháp ấy có đúng với kinh, luật, luận hay
không. Nếu đúng các vị nên thụ-trì, khen-ngợi. Bằng không đúng thì thôi,
vì pháp ấy không phải Tôi nói.
2/ Có vị Tỳ-Khưu nào nói là ở nơi các vị Tỳ-Khưu-Tăng kia được nghe pháp
ấy v.v… cũng cần nên suy-nghĩ như trên.
3/ Có vị Tỳ-Khưu nào nói là ở nơi Tăng-già-lam, A-lan-nhã kia, có nhiều
vị Tỳ-Khưu thượng-tọa giỏi, nói ra pháp ấy và vị ấy được nghe v.v… cũng
cần nên suy-nghĩ như trên.
4/ Có vị Tỳ-Khưu nào nói là ở nơi kia có một vị Tỳ-Khưu thượng-tọa giỏi,
nói ra pháp ấy và vị ấy được nghe v.v… cũng cần nên suy-nghĩ như trên.
Ngài dạy tiếp: “Các vị nên phân-biệt rõ 4 pháp quyết-định về sự nói ấy
và cũng dùng 4 pháp ấy phân-biệt thuyết-pháp, trao-truyền cho người
khác. Dù Tôi ở đời hay nhập Niết-Bàn, dối-trá hay chân-thực, các vị dùng
pháp ấy biết rõ!”
VI. PHẤT-BA-DỤC-ĐẾ CÚNG TRAI
Bấy giờ, đức Thế-Tôn cùng các vị Tỳ-Khưu đều từ tòa ngồi của mình, đứng
dậy, đi đến thôn Cưu-bà. Đến thôn kia, Ngài cùng các vị Tỳ-Khưu, đi
quanh trước sau, rồi ngồi xuống dưới một gốc cây.
Khi ấy, những người Bà-la-môn, Trưởng-giả, Cư-sĩ trong thôn kia, nghe
thấy đức Phật đã đến thôn mình, đều cùng nhau đổ xô đến chốn Phật. Đến
nơi, đầu mặt lễ xuống chân Phật, rồi ngồi lui về một bên, bạch Phật
rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Nay đức Thế-Tôn cùng các vị Tỳ-Khưu tới thôn
chúng con, chúng con riêng nhận có ý-thú khác!”
Đức Như-Lai liền đáp: “Sau đây ba tháng Tôi sẽ nhập Niết-Bàn, nên từ
thành Tỳ-Da-Ly, đi khắp thôn-ấp lần-lượt Tôi đến thôn này!”
Mọi người nghe đức Phật nói lời ấy, thương khóc áo-não, buồn-bã lăn ra
đất, khoa tay, bứt đầu, đấm ngực kêu to: “Than ôi, khổ lắm! Con mắt của
thế-gian mất rồi, chúng con không bao lâu nữa, mất nơi quy-hướng,
dẫn-đạo!”
Kêu rồi họ sụt-sùi bạch rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Kính xin đức Thế-Tôn, ở
lại cõi thọ trong một kiếp hay non một kiếp.”
Đức Thế-Tôn đáp: “Các vị không nên sinh tâm buồn-rầu như thế! Sao vậy. –
Tính, tướng của pháp hữu-vi như thế. Các vị nên bỏ tính lo buồn đi,
tĩnh-tâm nghe Tôi thuyết-pháp lần cuối cùng!”
Lúc đó, những người kia, tự gượng nín nhịn, cúi đầu lặng nghe. Khi ấy,
trong tòa ngồi kia, có một người Bà-la-môn, tên là Phất-ba-dục-đế, là
người thông-minh, trí-tuệ, nghe nhiều, nhớ kỹ, đức Như-Lai liền bảo
người ấy rằng: “Các vị nên biết: người tại-gia có bốn pháp, phải nên
tu-tập: Một là, cung-kính cha mẹ, hết lòng hiếu-dưỡng. Hai là, thường
đem pháp lành, dạy bảo vợ con. Ba là, thương, nhớ tôi đòi, biết những
thức họ có hay không. Bốn là, gần-gũi thiện-tri-thức, xa tránh người ác.
Nếu các ông thường làm được bốn pháp ấy, đời nay được người kính mến,
đời sau thường sinh vào chốn thiện.
Lại nữa, ông Phất-ba-dục-đế! Người tại-gia có bốn pháp vui: Một là,
không nợ tiền của người khác, thời không có sắc mặt hổ-thẹn. Hai là,
người rất giầu có, tự tiếc không dám dùng gì, ngay đến cha mẹ, vợ con,
thân-thích quyến-thuộc, đều không chu-cấp và không cúng-dàng các bậc
Sa-môn, Bà-la-môn. Ba là, người rất giầu có, thân mặc áo đẹp, miệng ăn
mùi ngon; biết cúng-dàng cha mẹ, thân-thích quyến-thuộc đều chu-cấp và
phụng-sự các bậc Sa-môn, Bà-la-môn. Bốn là, người được ba nghiệp: thân,
khẩu, ý, không làm ác; thông-minh trí-tuệ, ưa thích nghe nhiều.
Các ông nên biết: người tại-gia tuy có pháp vui ấy, nhưng, người không
mang nợ người khác cùng người chỉ có tâm sẻn tham, thời pháp ấy gọi là
pháp vui tối hạ; người hay làm việc bố-thí, là pháp vui của bậc trung,
còn người mà nghiệp thân, nghiệp khẩu, nghiệp ý, không tạo ác,
thông-minh, trí-tuệ, ưa thích nghe nhiều, thời pháp ấy là pháp vui hơn
hết (thượng thắng)”.
Đức Như-Lai liền nói kệ:
Không nợ cùng sẻn tham,
Gọi là vui tối hạ,
Có của đem bố-thí,
Ấy là vui bậc trung.
Ba nghiệp luôn trong sạch,
Trí-tuệ, thích nghe nhiều;
Đó là vui hơn hết,
Người trí-tuệ chăm làm.
Các vị từ ngày nay,
Cho đến hết cõi thọ;
Già trẻ dạy lẫn nhau,
Làm pháp trung, thượng ấy.[34]
Bấy giờ, bọn ông Phất-ba-dục-đế bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Từ nay
chúng con xin đem pháp trung và pháp thượng (hơn hết), mở tỏ và dìu-dắt
lẫn nhau!”
Khi ấy, bọn ông Phất-ba-dục-đế, năm trăm người liền ở trước Phật, thụ
tam quy-y[35]
và ngũ giới[36].
Bọn ông Phất-ba-dục-đế kia lại bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn cùng chư
Tỳ-Khưu-Tăng, ngày mai hoan-hỷ nhận sự cúng-dàng của chúng con.” Đức
Như-Lai mặc nhiên ưng-thuận.
Bọn ông Phất-ba-dục-đế biết đức Phật ưng-thuận rồi, liền từ tòa ngồi của
mình đứng dậy, cùng chúng-nhân lại chiêm lễ ở đây, đều lễ Phật lui về.
Về đến nhà mình, suốt đêm họ đi sắm-sửa các thức ăn uống thơm-tho,
ngon-lành. Đến ngày mai, khi sắp đến giờ ăn, họ sai người tín thành tới
bạch Phật: “Kính xin Đức Thế-Tôn, biết thì giờ thụ-trai, việc trai-soạn
đã xong!”
Khi ấy, đức Như-Lai cùng các vị Tỳ-Khưu-Tăng, vây quanh trước sau Phật,
đi tới nhà bọn ông Phất-ba-dục-đế. Đến nơi, lần-lượt ngồi xuống. Ông
Phất-ba-dục-đế, thấy đức Phật và chúng Tăng, đều an-tọa rồi, ông đi lấy
nước, tự tay châm-chước[37]
các thức ăn uống. Còn năm trăm người Bà-la-môn, Trưởng-giả, cư-sĩ, đều
đem những cỗ cơm ngon tới nhà ấy, cùng cúng-dàng lên Phật.
Giữa bữa ăn, trong các vị Tỳ-Khưu, có vị không khéo giữ uy-nghi nơi
thân-tướng, các người Bà-la-môn, Trưởng-giả, Cư-sĩ trông thấy vị ấy như
thế, trong tâm không được vui-vẻ.
Đức Thế-Tôn biết tâm chúng-nhân như thế, Ngài liền phổ-cáo rằng: “Các
ông nên biết: chính-pháp của Như-Lai sâu rộng như bể, không thể
sánh-lường được. Trong bể lớn, có những chúng-sinh thân-thể rất to, dài
đến một vạn sáu nghìn do-tuần, hoặc có chúng-sinh thân dài tám nghìn
do-tuần, thân dài bốn nghìn do-tuần, thân dài một nghìn do-tuần, thân
dài một tấc, nửa tấc, cho đến những thân cực-vi. Bể pháp của Như-Lai
cũng thế, trong ấy hoặc có vị được quả A-la-hán, đủ ba phép minh[38]
cùng sáu phép thần-thông[39]
là vị có uy-đức lớn, đem lại phúc-lợi cho Nhân-Thiên và trong ấy lại
cũng có vị được quả A-Na-Hàm[40],
Tư-Đà-Hàm[41],
Tu-Đà-Hoàn[42],
nghĩa là, trong ấy cũng có các vị được tứ quả - tứ hướng[43];
cho đến cũng có những người phàm-phu chưa được pháp-lợi gì. Thế nên, các
vị không nên đối với trong bể pháp, sinh tâm nghi-ngại!”
Lúc đó đức Thế-Tôn liền nói bài kệ:
Hết thảy mọi dòng sông,
Đều chảy về biển cả.
Cúng cơm Phật và Tăng,
Phúc về mình cũng vậy!
Đức Như-Lai nói bài kệ ấy rồi, Ngài lại vì mọi người, nói hết thảy mọi
pháp. Ở trong pháp ấy, bọn ông Phất-ba-dục-đế năm trăm người, xa lìa
trần-khổ, được pháp-nhãn-tịnh.
TOÁT-YẾU
Đến thôn Cưu-Bà đức Phật cùng các vị Tỳ-Khưu đến ngồi dưới gốc cây.
Những người Bà-la-môn, Trưởng-giả, Cư-sĩ trong số ấy có cả ông
Phất-ba-dục-đế trong thôn nghe biết, kéo nhau đến lễ Phật, được biết đức
Phật sắp nhập Niết-Bàn. Họ kêu khóc, thỉnh Phật lưu lại thế-gian, nhưng
Phật không nhận lời và đều được Ngài an-ủi như bao lần trước.
Tới đây, Ngài dạy: “Người tại-gia có 4 pháp cần nên tu-tập:
1/ Cung-kính và hiếu-dưỡng cha mẹ.
2/ Đem pháp lành dạy vợ con.
3/ Thương mến và giúp đỡ tôi-tớ.
4/ Gần bạn lành, tránh bạn ác.
Ngài lại dạy: “Người tại-gia có 4 pháp vui:
1/ Không nợ ai.
2/ Giầu có nhưng bỏn sẻn với cả mình, cha mẹ, thân-thích v.v…
3/ Cự-phú biết ăn mặc, cung-dưỡng cha mẹ, thân-thích, phụng-sự các vị
tu-hành.
4/ Thân, khẩu, ý, không làm ác, thông-minh, trí-tuệ, nghe nhiều.
Bốn hạng người này, 2 hạng đầu là pháp vui tối hạ, hạng thứ 3 là bậc
trung, còn hạng thứ 4 là bậc thượng. Vậy, từ nay các vị nên làm theo bậc
trung và bậc thượng kia!”
Mọi người nghe Phật nói pháp đều hoan-hỷ, xin thụ Tam-quy, ngũ-giới và
xin thỉnh Phật cùng chúng Tăng ngày mai tới nhà nhận sự cúng-dàng của
họ.
Trong bữa ăn, có vị không nghiêm-chỉnh uy-nghi, họ trông thấy, tâm họ
không được vui vẻ. Đức Phật cảm thấy thế, Ngài dạy: “Trong bể lớn có
nhiều loại chúng-sinh, to, nhỏ khác nhau, trong bể Pháp của Tôi cũng
vậy, có các vị được Tứ-quả và cũng có những người phàm-phu chưa được
pháp-lợi gì. Các vị không nên ngờ-vực. Và, biết rằng cúng-dàng Phật,
chúng Tăng, phúc ấy mình sẽ được, như nước mọi sông, đều chảy về bể cả!”
Nghe đức Phật nói, mọi người xa lìa được trần-cấu và được
pháp-nhãn-tịnh.
VII. ÔNG THUẦN-ĐÀ THỈNH PHẬT
Sau đó, đức Thế-Tôn cùng các vị Tỳ-Khưu-Tăng từ tòa ngồi của mình đứng
dậy, lại tiến về phía trước, đến thành Ba-ba. Khi ấy, bọn ông
Phất-ba-dục-đế năm trăm người, thương xót kêu-khóc, kính-tiễn đức
Như-Lai lên đường, họ bồi-hồi đoái nhìn mộ-kính, đến khi không trông
thấy nữa, họ mới trở về.
Khi đức Thế-Tôn đến thành Ba-ba rồi, trong thành kia, có người con của
một thợ khéo, tên là Thuần-Đà (Cunda). Nhà ông Thuần-Đà có một khu vườn,
rất tĩnh-mịch, đức Như-Lai liền cùng các vị Tỳ-Khưu vây-quanh trước sau,
đi đến vườn kia.
Ông Thuần-Đà nghe biết đức Phật cùng chúng Tăng đến vườn nhà mình, vui
mừng hớn hở, không tự hãm được, ông cùng những người đồng loại, đều đến
nơi Phật, đầu mặt lễ xuống chân Phật, rồi đứng lùi một bên, bạch Phật
rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Chúng con không biết đức Thế-Tôn, có duyên gì
tới đây, hoặc có ý-thú gì khác?”
Đức Thế-Tôn đáp: “Nay Tôi sở-dĩ đến đây, là vì không bao lâu nữa Tôi sẽ
nhập Niết-Bàn, Tôi muốn tương kiến lần cuối cùng!”
Bấy giờ, ông Thuần-Đà cùng những người đồng loại của ông, nghe đức Phật
nói lời ấy, tâm não-thương quá, buồn-bã lăn ra đất, ngất đi giờ lâu mới
tỉnh, khẽ bạch Phật rằng: “Lạy Đức Thế-Tôn! Nay Ngài bỏ chúng-sinh,
không đem lòng từ, niệm đến họ nữa hay sao mà Ngài muốn nhập Niết-Bàn?
Kính xin Ngài hãy ở lại cõi thọ một kiếp hay non một kiếp!” Tức thời,
ông lại bứt đầu, đấm ngực, kêu to: “Than ôi, khổ lắm thay! Con mắt của
thế-gian mất rồi, hết thảy chúng-sinh từ nay về sau chìm-đắm trong bể
sinh-tử, không có kỳ nào ra khỏi được! Sao vậy? Đấng Vô-Thượng Đạo-Sư
nhập Niết-Bàn rồi!”
Đức Thế-Tôn bảo ông Thuần-Đà: “Nay ông không nên sinh tâm lo buồn, hết
thảy mọi hành-tướng của các pháp đều như thế, đều bị vô-thường đổi dời;
ân-ái hội-hợp, quyết có lúc ly-biệt, nên nay ông đừng sinh tâm lo-buồn
nữa!”
Ông Thuần-Đà liền bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Nay chúng con cũng
biết mọi hành-tướng là vô-thường, ân-ái hội-hợp đều phải biệt-ly nhưng,
đấng Vô-Thượng-Tôn sẽ nhập Niết-Bàn, làm sao chúng con không thương-xót,
áo-não được!”
Khi ấy, đức Thế-Tôn vì ông Thuần-Đà nói hết thảy pháp. Ông Thuần-Đà nghe
rồi, tâm lo buồn hơi bớt, liền từ tòa ngồi của mình đứng dậy, thân chỉnh
uy-nghi, chễ áo vai hữu, đỉnh lễ xuống chân Phật, bạch rằng: “Lạy đức
Thế-Tôn! Ngày mai kính xin đức Thế-Tôn, nhận sự cúng-dàng đạm-bạc của
chúng con!” Đức Thế-Tôn mặc nhiên ưng-thuận.
Lúc đó, ông Thuần-Đà biết đức Phật đã ưng-thuận, ông liễn lễ xuống chân
Phật, lui về.
Ông Thuần-Đà về nhà, suốt đêm sắm-sửa nhiều thức ăn uống ngon lành. Ngày
mai, khi sắp đến giờ ăn, ông sai người tín-thành tới bạch Phật: “Kính
xin đức Thế-Tôn biết thì giờ thụ-trai, việc trai-soạn đã xong!”
Khi ấy, đức Như-Lai cùng các vị Tỳ-Khưu vây-quanh trước sau Ngài, đến
nhà ông Thuần-Đà. Đến nơi, lần-lượt ngồi xuống. Ông Thuần-Đà thấy đức
Phật ngồi rồi, ông liền đi lấy nước, tự tay châm-chước các đồ tinh-soạn
xuống bát. Đức Thế-Tôn cùng chúng Tăng ăn xong, rửa bát, về chỗ ngồi cũ.
Ông Thuần-Đà cũng ngồi. Đức Thế-Tôn bảo ông Thuần-Đà: “Nay ông đã làm
được việc phúc hiếm có. Cúng-dàng cơm Phật và các vị Tỳ-Khưu-Tăng lần
cuối cùng, quả-báo ấy, không bao giờ hết được. Mọi phúc của hết thảy
chúng-sinh gieo-trồng, không có gì có thể so-sánh được với phúc
cúng-dàng của ông, ông nên tự sinh ra tâm vui mừng. Nay lần cuối cùng ta
nhận lời thỉnh của ông xong, Ta không nhận lời thỉnh cúng cơm của ai
nữa!”
Đức Thế-Tôn liền nói bài kệ:
Ông nay đã dựng nên,
Một công-đức hiếm có;
Cuối cùng được cúng cơm,
Phật cùng Tỳ-Khưu-Tăng.
Công-đức ngày thêm lên,
Mãi mãi không cùng-kiệt.
Nay ông nên tự mình,
Sinh tâm rất vui mừng;
Hết thảy phúc người tạo,
Không sánh kịp phúc ông!
TOÁT-YẾU
Đến thành Ba-ba, đức Phật cùng chúng Tăng đến nghỉ tại khu vườn của nhà
ông Thuần-Đà.
Ông Thuần-Đà cùng những người đồng-loại nghe biết, đến lễ Phật và
thỉnh-vấn việc Ngài tới đây. Ngài dạy: “Tôi sắp nhập Niết-Bàn, nên Tôi
muốn tới đây tương-kiến”.
Ông Thuần-Đà cùng mọi người nghe thấy thế buồn-rầu, kêu-khóc thỉnh Phật
lưu lại thế-gian, thời Ngài đều an-ủi như bao người trước.
Tiếp đó, ông thỉnh Phật cùng chúng Tăng ngày mai hoan-hỷ tới nhà ông
dùng cơm. Đức Phật im-lặng.
Sau bữa cơm, đức Phật bảo ông Thuần-Đà: Nay ông đã làm được việc phúc
hiếm có là cúng-dàng Phật, chúng Tăng lần cuối cùng. Phúc-báo ấy không
bao giờ hết được. Mọi phúc-báo của chúng-sinh, không thể so-sánh được
với phúc-báo của ông. Ông nên khởi tâm vui mừng. Đây là lần cuối cùng Ta
nhận lời thỉnh của ông thôi!”
VIII. PHẬT ĐỘ ÔNG PHẤT-CA-SA
Khi đức Thế-Tôn nói bài kệ ấy rồi, Ngài liền bảo ông A-Nan: “Nay Tôi
thấy đau mình, muốn chóng đến thành Cưu-thi-na!”
Bấy giờ, ông A-Nan cùng các vị Tỳ-Khưu và ông Thuần-Đà, nghe đức Phật
nói lời ấy, sinh đau khổ quá, kêu-khóc thướt-mướt, không tự hãm được.
Ngay lúc đó, đức Thế-Tôn từ tòa ngồi của mình đứng dậy, cùng các vị
Tỳ-Khưu vây-quanh trước sau, đi về thành kia. Ông Thuần-Đà cùng
quyến-thuộc cũng đi theo đức Như-Lai.
Nửa đường đức Thế-Tôn ngồi nghỉ dưới một gốc cây, Ngài bảo ông A-Nan:
“Nay Tôi đau bụng quá!”. Ngài dựa vào ông A-Nan mà đi. Đi cách chỗ kia
chưa được mấy, Ngài thổ-huyết lại trở lại dưới gốc cây cũ, Ngài bảo ông
A-Nan: “Ông cầm cái áo Tăng-già-lê[44],
gấp bốn trải xuống đất, Tôi muốn ngồi nghỉ đây, chứ không thể tiến lên
được nữa!” Ông A-Nan vâng lời đức Phật dạy, làm y như thế.
Đức Thế-Tôn ngồi nghỉ dưới gốc cây và bảo ông A-Nan: “Nay Tôi khát nước,
ông đến sông Ca-khuất-ta, kín ít nước sạch về cho Tôi uống!”.
Ông A-Nan bạch Phật rằng: “Lạy Đức Thế-Tôn! Vừa nãy có những người lái
buôn cùng năm trăm cỗ xe qua sông ấy, sợ nước sông đục, không thể uống
được!”
Ông A-Nan bạch như thế đến ba lần. Đức Phật bảo ông A-Nan: “Ông cứ đi
đi!” Ông A-Nan cầm bát đi, đến trên bờ sông, thấy nước sông lắng trong,
tâm rất sợ hãi, rởn cả mình-mẩy, chân lông, ông tự nghĩ rằng: “Vừa rồi
ta thấy những người lái buôn cùng năm trăm cỗ xe qua sông này, ý hẳn còn
đục, ngờ đâu lại trong, thành ra ta trái-nghịch lời sai khiến của
Như-Lai!”.
Nghĩ rồi ông kín nước đem về dâng cúng Phật và nói lên rằng: “Lạ lắm,
lạy đức Thế-Tôn! Vừa rồi con thấy những người lái buôn cùng năm trăm cỗ
xe, trước sau qua sông, đáng lẽ trong vòng mười ngày, nước còn chưa
trong, thế mà nhờ thần-lực của đức Thế-Tôn trong chốt-lát đã trong mát
rồi!”
Đức Thế-Tôn liền bưng nước uống.
Bấy giờ, có một người con của Mãn-la tiên-nhân, tên là Phất-Ca-Sa, là
đệ-tử của Ca-lan tiên-nhân. Ông này từ thành Cưu-Thi-Na, đến thành
Ba-ba, giữa đường tình-cờ thấy đức Như-Lai ngồi nghỉ dưới gốc cây. Ông
liền chắp tay vấn-tấn, rồi ngồi lui về một bên bạch Phật rằng: “Lạy Đức
Thế-Tôn! Pháp xuất-gia, sự-nghiệp tọa-thiền là tối đệ-nhất, vì nó điều
phục tình-căn, làm cho tâm không rối-loạn, chuyên-tinh tịch-tĩnh, không
kinh sợ gì. Sao vậy? – Vì, tôi ghi nhớ: xưa kia tôi theo thầy tôi là
Ca-lan tiên-nhân, đi trên đường-trường. Khi đã mỏi-mệt, chúng tôi ngồi
nghỉ dưới gốc cây bên đường. Thầy tôi liền tọa-thiền tư-duy. Giữa lúc
đó, có những người lái-buôn chở năm mươi cỗ xe qua trước, mà thầy tôi
vẫn ngồi im-lặng, thân không lay động. Và, cứ như thế khá lâu, thầy tôi
mới từ thiền-định tỉnh dậy. Tôi liền bạch với thầy tôi rằng: “Bạch thầy
lúc thầy ngồi thiền tại đây, có những người lái-buôn cùng năm mươi cỗ xe
qua trước, tiếng kêu như sấm, không biết thầy có nghe thấy không?” Thầy
tôi đáp: “Ta không thấy gì cả.” Tôi lại hỏi: “Vậy thầy có nghe thấy
tiếng xe đi không?” Thầy tôi cũng đáp là không nghe thấy. Tôi bạch:
“Bạch thầy, nay trên áo thầy sở-dĩ có những bụi bám nhơ-nhớp, là do
những xe kia đi qua, gây nên thế!” Khi ấy, tôi cho là rất lạ lùng và
biết rằng: pháp tọa-thiền thực đáng kính-trọng, vì nó khéo điều-nhiếp
được tình-căn, không làm rối loạn!”.
Đức Thế-Tôn đáp ông Phất-ca-sa rằng: “Sự ông vừa nói, không phải
lạ-lùng. Sao vậy? Nếu có người không phải ngủ-say, cũng không phải nhập
Diệt-tận-định[45],
tâm đoan-chính, ngồi Thiền, lúc đó có năm trăm cỗ xe đi qua, người ấy
vẫn không biết, không nghe thấy gì, như thế mới là lạ-lùng chứ!
Lại nữa, ông Phất-ca-sa! Đây cũng chưa phải là rất lạ. Nếu có người
chính-niệm tọa-thiền, gặp lúc trời sấm-sét ầm ầm, sáng lóe, bấy giờ có
hai anh em người đi cày, nghe tiếng kinh sợ ấy, tức thời chết tươi và
bốn con trâu gần đấy cũng chết ngay, mà người ngồi thiền kia không biết,
không nghe thấy gì, thế được gọi là lạ-lùng chăng? Ông Phất-ca-sa thưa:
Lạy đức Thế-Tôn! Năm trăm cỗ xe qua trước không biết, không nghe, đã là
lạ-lùng, phương chi lại sấm-sét, sáng lóe, ầm ầm động đất không biết,
không nghe, thời là rất hiếm có!”
Đức Thế-Tôn bảo ông Phất-ca-sa: “Xưa kia ta chính tâm ngồi thiền,
suy-nghĩ dưới một gốc cây ở thôn A-xa-ma. Lúc đó, có những người
lái-buôn cùng năm trăm cỗ xe qua trước chỗ ta ngồi, ta suy-nghĩ trong
thiền-định không biết, không nghe thấy gì. Những người lái-buôn kia, đi
qua giờ lâu, Tôi mới xuất-định. Họ vừa đi vừa ngoảnh lại trông. Lúc họ
xa trông thấy Tôi đứng dậy, họ ùa chạy lại, thấy cát bụi bám nhơ-nhớp
trên áo Tôi, họ liền phủi đi và hỏi rằng: “Vừa rồi, chúng tôi cùng năm
trăm cỗ xe đi qua đây, đức Thế-Tôn có trông thấy không? Tôi đáp: “Tôi
không trông thấy!” Họ lại hỏi: “Đức Thế-Tôn nhắm mắt nên không trông
thấy, nhưng, chắc là nghe thấy tiếng?” Tôi đáp: “Tôi cũng không nghe
thấy tiếng!” Họ lại hỏi: “Vậy đức Thế-Tôn ngủ say hay là nhập
Diệt-tận-định?” – Tôi đáp: “Tôi không ngủ say cũng không phải nhập
Diệt-tận-định, Tôi chỉ ở trong thiền suy-nghĩ, nên không nghe, không
thấy gì!” Họ nghe lời nói ấy của Tôi, họ cho là rất lạ-lùng, khen chưa
từng có bao giờ và nói rằng: “Sức tọa-thiền được như thế đấy!” Tôi liền
vì họ, nói cho họ nghe mọi pháp và những người lái-buôn kia, do nơi mọi
pháp ấy, đều xa lìa trần-cấu, được pháp-nhãn-tịnh.
Lại nữa, ông Phất-ca-sa! Ngày trước Tôi ngồi một mình trong khoảnh ruộng
bên thôn kia, lặng-lẽ suy-nghĩ thiền, chốc-lát tự-nhiên sấm-sét
vang-giật, gió mưa chấn-động cả trời đất. Khi ấy có hai anh em người cày
ruộng, chợt nghe thấy những tiếng ấy, đều cùng sợ mà chết; lại có bốn
con trâu cũng đều chết tươi. bấy giờ, người trong thôn kia, nghe tin có
hai người đi cày, nghe tiếng sét sợ chết, hoặc cha mẹ, vợ con, bạn-bè,
họ-hàng hợp cùng những người trong thôn đi theo, khóc-lóc lại xem; lúc
đó, Tôi mới ở trong thiền-định tỉnh dậy, thấy mặt đất đầy nước bùn, lại
có nhiều người, tụ-tập gào khóc. Có một người đi lại, Tôi liền hỏi: “Sao
lại có nhiều người tự-tập lại đây và khóc-lóc như vậy?” - Người kia đáp:
“Vừa rồi đức Thế-Tôn không nghe biết tiếng sấm, sét ư?” Có hai anh em
nhà kia trong thôn con, cày ruộng tại nơi đây, hai người đồng thời bị
sét đánh chết và cả bốn con trâu cũng đều bị chết, sao mà đức Thế-Tôn
không hiểu biết gì? Hay là, vừa rồi đức Như-Lai ngủ say, hoặc là Ngài
nhập Diệt-tận-định ư? – Tôi đáp: “Không, vừa rồi Tôi không ngủ say cũng
không nhập Diệt-tận-định, Tôi chính-tâm, im-lặng ngồi thiền, nên Tôi
không nghe thấy đó?” Người kia nghe đức Phật nói lời ấy, cho là rất
lạ-lùng, khen chưa từng có bao giờ. Tâm họ tự-niệm: “Tọa-thiền có
năng-lực như thế!” Tôi liền vì họ, nói cho họ nghe mọi pháp. Họ nghe
pháp rồi, do trong những pháp ấy, họ xa-lìa trần-cấu, được
pháp-nhãn-tịnh.
Bấy giờ, ông Phất-ca-sa, nghe đức Phật nói lời ấy, sinh tâm hiếm có,
bạch đức Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Trước đây khi tôi thấy thầy tôi
ngồi thiền, năm mươi cỗ xe đi qua, không nghe, không biết gì, tôi cho là
lạ-lùng; nay đức Như-Lai nói hai việc trên đây, gấp trăm, nghìn, vạn
lần, không gì có thể so-sánh được với năng-lực Thiền-định không thể
nghĩ, bàn được của Như-Lai!” Bạch rồi, ông theo Phật thụ Tam-quy-y. Đức
Như-Lai lại vì ông nói cho nghe mọi pháp nhiệm-mầu. Ông nghe pháp rồi,
tâm-ý khai-ngộ, xa lìa trần-cấu, được pháp-nhãn-tịnh.
Ông ấy liền bảo người đi hầu: “Ngươi đi cầm hai tấm vải tốt màu vàng
ròng của ta, đem lại đây cho ta, ta muốn dâng cúng Phật!” Người hầu vâng
lời, lấy vải đem đến; ông Phất-ca-sa tay cầm tấm vải, quỳ thẳng trước
Phật, bạch rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Nay con đem tấm vải này dâng lên
Thế-Tôn, kính mong Thế-Tôn thương con, nhận cho con!”
Đức Thế-Tôn đáp lời ông Phất-ca-sa: “Tôi nay vì lòng chân-thành của ông,
nhận cho ông một tấm, còn một tấm ông nên đem cúng ông A-Nan! Sao vậy? –
Vì, ông A-Nan đêm ngày hầu cận bên Tôi, vả lại, ngày nay ông trông nom
sự đau yếu của Tôi, nếu có thí-chủ, bố-thí cho người đau yếu cùng người
trông nom người đau yếu ấy, thế gọi là đầy đủ sự bố-thí lớn-lao (mãn-túc
đại-thí).”
Ông Phất-ca-sa nghe đức Phật nói lời ấy, vui mừng hớn-hở, liền để một
tấm vải dưới chân Phật và cầm một tấm tới chỗ ông A-Nan, quỳ thẳng, bạch
rằng: “Nay tôi đem tấm vải này cúng Tôn-giả, kính mong Tôn-giả nhận
cho!” Ông A-Nan đáp: “Quý hóa thay, quý hóa thay! Nay ông tin lời đấng
Thiên-Nhân-Sư, tôi mong ông được an-lạc mãi-mãi, tôi xin nhận vật bố-thí
của ông!”
Sau đó ông Phất-ca-sa, trở về nơi đức Phật, đức Phật lại vì ông ấy, nói
cho nghe mọi pháp. Ông ấy nghe pháp rồi, chứng được quả A-na-hàm. Khi
ấy, ông Phất-ca-sa lại bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Nay con muốn
xuất-gia trong Phật-pháp.” Đức Phật liền gọi: “Thiện-lai Tỳ-Khưu!”[46]
Lúc đó râu tóc tự sạch trụi, áo ca-sa[47]
mặc vào mình, thành Sa-môn, chứng quả A-la-hán.
TOÁT-YẾU
Sau lúc phó-trai tại nhà ông Thuần-Đà, đức Phật thấy người đau, Ngài
liền cùng ông A-Nan, các vị Tỳ-Khưu và quyến-thuộc ông Thuần-Đà đi về
thành Cưu-thi-na.
Nửa đường Ngài đau bụng, thổ huyết, đành nghỉ lại dưới một gốc cây.
Ngài khát nước. Ông A-Nan đến sông Ca-khuất-ta kín nước về Ngài uống.
Tình-cờ, con của Mãn-la tiên-nhân, tên là Phất-ca-sa, đệ-tử của Ca-lan
tiên-nhân, đi từ thành Cưu-thi-na đến thành Ba-ba, gặp Ngài tại đây.
Sau khi vấn-tấn đức Phật, ông tán-dương sự-nghiệp tọa-thiền là tối
đệ-nhất, điều-phục được tình-căn, tâm không rối-loạn, không kinh sợ. Ông
nói lại sự nghiệp ấy của thầy ông: một hôm ngồi thiền dưới gốc cây bên
đường, năm mươi cỗ xe đi qua không biết.
Đức Phật bảo: Như thế chưa thấy gì làm lạ. Ngày xưa Tôi ngồi thiền dưới
một gốc cây tại thôn A-xa-ma, năm trăm cỗ xe của người lái buôn đi qua,
Tôi không nghe thấy gì. Hơn thế nữa, một hôm cũng ở thôn kia, Tôi ngồi
thiền, trời mưa, sét đánh chết 2 người đi cày và 4 con trâu, mà Tôi cũng
không nghe thấy chi!
Ông Phất-ca-sa nghe đức Phật nói thế, ông rất thán-phục và xin thụ
Tam-quy.
Tiếp đó, ông dâng cúng Phật một tấm vải vàng tốt và đem cúng ông A-Nan
một tấm, theo lời Phật chỉ-giáo.
Và, tới đây ông xin xuất-gia theo Phật-pháp, thành bậc Sa-môn, chứng quả
A-la-hán.
IX. BÁO ĐIỀM NHẬP-DIỆT
Bấy giờ, từ diện-môn đức Như-Lai, phóng ra nhiều hào-quang: xanh, vàng,
đỏ, trắng, pha-lê, sắc hồng. Ông A-Nan liền đỉnh lễ xuống chân Phật, quỳ
thẳng, chắp tay, bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Không biết có
nhân-duyên gì, mà đức Thế-Tôn hiện ra thụy-tướng ấy?”
Đức Phật đáp: Ông A-Nan! Ông nên biết có hai thời Tôi phóng ra những
hào-quang sáng lớn: Một là, khi Tôi sắp thành Phật ở dưới gốc cây Bồ-Đề,
phóng ra hào-quang sáng lớn. Hai là, khi Tôi sắp nhập Niết-Bàn, phóng ra
hào-quang sáng lớn.”
Ông A-Nan! Ông có biết không: Tôi thành Vô-Thượng Chính-Đẳng Chính-Giác,
thuộc về ban đêm, khi gần sáng, thời khi tôi nhập Niết-Bàn cũng như thế!
Ông nay nên biết: gần sáng đêm hôm nay, tôi sẽ nhập Niết-Bàn, khoảng
hàng Sa-la song-thụ bên bờ sông Ni-liên, nơi Lực-sĩ sinh-địa[48],
thuộc thành Cưu-thi-na!”
Đức Phật nói lời ấy rồi, các vị Tỳ-Khưu, chư Thiên trên hư-không, thương
xót, kêu khóc, không tự hãm được.
Khi ấy, đức Thế-Tôn cùng các vị Tỳ-Khưu, đến sông Ca-khuất-ta. Đến đây,
đức Thế-Tôn liền xuống sông tắm rửa. Tắm rửa xong. Ngài lại cùng các vị
Tỳ-Khưu-Tăng, ngồi bên bờ sông.
Lúc đó, ông Thuần-Đà, tự trách tâm mình rằng: “Đức Thế-Tôn vì thụ bữa
cơm cúng-dàng của ta, sinh ra đau bụng, mà sắp nhập Niết-Bàn chăng?”
Đức Thế-Tôn biết tâm ông Thuần-Đà nghĩ thế, Ngài liền bảo ông A-Nan:
“Này ông A-Nan! Ông nay nên biết: hết thảy chúng-sinh, chớ nên trách
mình rằng đức Như-Lai vì thụ bữa cơm cúng-dàng của ta, đến nỗi bị bệnh
trong thân, mà nhập Niết-Bàn. Sao vậy? - Đức Như-Lai ra đời, có hai hạng
người được phúc hơn hết: Một là, khi Như-Lai sắp thành Vô-Thượng
Chính-Đẳng, Chính-Giác, đem món ăn lại dâng cúng. Hai là, khi Như-Lai
sắp nhập Niết-Bàn, cúng-dàng bữa cơm sau cùng. Hai hạng người cúng-dàng
ấy, phúc đều bằng nhau không khác và được quả-báo rất nhiều, không kể
xiết được. Hai hạng người cúng-dàng như thế, kể khó gặp được cũng như
hoa Ưu-đàm[49],
bao thời, bao thời, mới có một lần!”
Đức Thế-Tôn liền bảo ông Thuần-Đà: “Ông Thuần-Đà! Tâm ý ông hiện nay
chính có niệm ấy. Ông không nên tự sinh tâm hối-trách như thế. Ông đã
được sự quý-báu vô-thượng khó được như thế, ông nên tự sinh ra tấm lòng
vui mừng, may-mắn. Ông nên biết: Trong trăm, nghìn, muôn kiếp, khó được
nghe thấy danh-hiệu Phật. Tuy có khi được nghe danh-hiệu Phật, nhưng,
trông thấy được Phật lại khó. Tuy có khi trông thấy được Phật, nhưng,
cúng-dàng được cũng khó. Tuy có khi được cúng-dàng, nhưng, được dự vào
hai hạng cúng-dàng như trên, cũng lại rất khó. Ông nay đã được phúc-quả
ấy, không bao lâu nữa, ông sẽ được biện-tài, trí-tuệ, sắc-lực và
thọ-mệnh.”
Ông Thuần-Đà nghe đức Phật nói lời ấy, tâm sinh vui mừng không tự hãm
được, bạch Phật rằng: “Sung-sướng thay, lạy đức Thế-Tôn! Nay con đã được
lợi-ích lớn-lao như thế!”
Đức Thế-Tôn liền nói bài kệ:
“Người bố-thí được phúc,
Người từ-tâm không oán;
Người làm thiện khỏi ác,
Người ly-dục[50]
không não.
Nếu làm hạnh như thế,
Không lâu, chứng Niết-Bàn.”
Đức Thế-Tôn nói bài kệ ấy rồi, Ngài bảo ông Thuần-Đà: “Ông Thuần-Đà! Nay
ông nên đem việc phúc-báo trong sự cúng-dàng lần cuối cùng này, nói khắp
cho mọi người nghe, làm cho những người được nghe ấy, được sự an-lạc
mãi-mãi!”
TOÁT-YẾU
Sau khi độ ông Phất-ca-sa rồi, từ diện-môn, đức Thế-Tôn phóng ra
hào-quang nhiều mầu.
Ông A-Nan không hiểu, đỉnh lễ hỏi Phật về nhân-duyên ấy, đức Phật dạy:
“Có 2 thời-kỳ Tôi phóng hào-quang lớn là khi Tôi sắp thành-đạo dưới gốc
Bồ-Đề và khi Tôi sắp nhập Niết-Bàn. Trước khi Tôi thành-đạo vào lúc gần
sáng của ban đêm, thời nay Tôi nhập Niết-Bàn, cũng thế! Gần sáng đêm hôm
nay Tôi sẽ nhập Niết-Bàn dưới hàng cây Sa-la song-thụ, bên bờ sông
Ni-liên-thiền, nơi Lực-sĩ sinh-địa, thuộc thành Cưu-thi-na!”
Các vị Tỳ-Khưu cùng chư thiên trên hư-không đều buồn-rầu khóc-lóc!
Liền đó, đức Phật cùng chúng Tăng đi đến sông Ca-khuất-ta. Đến đây Ngài
xuống sông tắm. Tắm xong, Ngài cùng tất cả ngồi nghỉ bên bờ sông.
Khi ấy ông Thuần-Đà tự-trách là do ông cúng cơm mà đức Phật đau,
nhập-diệt. Ngài cảm thấy như thế, Ngài liền bảo ông A-Nan: “Chúng-sinh
đừng ai có tâm-niệm rằng vì mình cúng cơm, mà Phật nhập-diệt. Vì, đức
Như-Lai ra đời, ai cúng bữa cơm khi sắp thành-đạo và bữa cơm khi sắp
nhập-diệt, được phúc-báo hơn cả.”
“Ông Thuần-Đà! Ông không nên nghĩ như vậy! Trong trăm, nghìn, muôn kiếp
dễ nghe được hiệu Phật, dễ thấy được Phật, dễ cúng-dàng được Phật và dễ
được dự vào hai buổi cúng-dàng như trên? Ông nên tự vui mừng, đã được
phúc-báo ấy, không bao lâu ông sẽ được biện-tài, trí-tuệ, sắc-lực và
thọ-mệnh. Nhân nào, quả ấy!”
“Vậy ông nên phổ-cáo cho mọi người biết về sự phúc-báo trong việc
cúng-dàng lần cuối cùng này, để cho người nghe cùng được sự an-lạc.”
X. PHẬT TỚI SA-LA SONG-THỤ
Bấy giờ, đức Thế-Tôn bảo ông A-Nan: “Nay Tôi muốn tiến đến khoảng hàng
cây Sa-la[51]
song-thụ bên bờ sông Ni-liên, nơi Lực-sĩ sinh-địa, thuộc thành
Cưu-thi-na!”
Ông A-Nan bạch Phật: “Dạ, lạy Thế-Tôn! Con xin vâng.”
Khi ấy đức Như-Lai cùng các vị Tỳ-Khưu, vây quanh trước sau, tiến lên
đường. Qua sông Ni-liên, đức Thế-Tôn cùng đại-chúng dừng lại ngoài rừng
Sa-la, nơi Lực-sĩ sinh-địa thuộc thành Cưu-thi-na. Ngài bảo ông A-Nan:
“Ông đi vào trong rừng Sa-la, thấy nơi nào có hàng cây song-thụ, riêng
một chỗ ấy, ông quét rửa ở dưới cho sạch-sẽ và ông đặt cái giường kết
bằng dây tại đấy, nhưng để đầu quay về hướng Bắc. Nay thân-thể Tôi
mỏi-mệt quá rồi!”
Ông A-Nan cùng các vị Tỳ-Khưu nghe đức Phật nói lời ấy, càng thêm
thương- xót, buồn-bã! Ông A-Nan sa lệ, vâng lời Phật dạy mà đi. Đến chỗ
hàng cây kia, ông quét rửa, xếp đặt, các việc đều như pháp, rồi ông trở
về bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Con quét rửa, xếp đặt, xong cả
rồi!”
Bấy giờ, đức Thế-Tôn cùng các vị Tỳ-Khưu vào trong rừng Sa-la, đến dưới
chỗ hàng cây song-thụ. Đến nơi, Ngài đặt hông bên hữu xuống giường, nằm
xếp chân như kiểu con Sư-tử nằm ngủ. Ngài đoan-tâm, chính-niệm.
Khi ấy, hàng cây Sa-la song-thụ bỗng dưng nở hoa, rơi xuống mình đức
Như-Lai. Đức Thế-Tôn liền hỏi ông A-Nan: “Ông có thấy cây Sa-la kia nở
hoa trái mùa để cúng-dàng Tôi không?” Ông A-Nan đáp: “Dạ, lạy đức
Thế-Tôn! Con có trông thấy.” Lúc đó, chư Thiên, long-thần tám bộ, trong
hư-không, rải những hoa quý như các hoa: Man-đà-la, Ma-ha man-đà-la,
Man-thù-sa, Ma-ha man-thù-sa[52]
lên trên đức Phật; lại rắc những hương Ngưu-đầu Chiên-đàn; tấu những
kỹ-nhạc cõi Thiên và ca-hát, tán-thán.
Đức Phật bảo ông A-Nan: “Ông có thấy chư Thiên tám bộ trong hư-không
cúng-dàng Tôi không?” – Ông A-Nan bạch Phật: “Dạ, lạy đức Thế-Tôn! Con
có trông thấy”.
Đức Thế-Tôn lại bảo ông A-Nan: “Muốn cúng-dàng Tôi, để báo ân, bất-tất
phải dùng đến hương-hoa, kỹ-nhạc cõi trời. Giữ giới cấm thanh-tịnh, đọc
tụng kinh sách, suy-nghĩ nghĩa thâm-diệu của các pháp, thế là cúng-dàng
Tôi vậy!”
Khi ấy, có một vị Tỳ-Khưu tên là Ưu-ba-ma-na (Upamàna) ngày xưa khi đức
Như-Lai chưa đem ông A-Nan vào làm thị-giả, vị Tỳ-Khưu ấy thường giữ
việc trông nom đức Như-Lai, nay ông Ưu-ba-ma-na, thấy đức Như-Lai nằm
dưới hàng cây Sa-la song-thụ, tâm ông rất khổ-não, ông liền đứng trước
đức Phật, để được chiêm-ngưỡng đức Phật lần cuối cùng. Đức Thế-Tôn liền
bảo ông rằng: “Ông Ưu-ba-ma-na! Hôm nay ông không nên đứng lấp trước mặt
Tôi!” Ông Ưu-ba-ma-na liền đứng lui về một bên.
Ông A-Nan thấy thế, tâm ông sinh niệm ngờ-vực: “Lạ thực, ta hầu Phật từ
xưa tới nay trải đã bao năm, ta chưa từng thấy đức Phật nói ra lời như
thế, sao ngày nay đức Như-Lai lại không cho đứng trước mặt; hay là, nay
đức Phật Như-Lai sắp nhập Niết-Bàn, không cho ai đứng trước mặt
buồn-rầu, khóc-lóc? Nghĩ rồi, ông A-Nan đỉnh lễ xuống chân Phật, quỳ
thẳng, chắp tay bạch: “Lạy đức Thế-Tôn! Từ trước tới nay con hầu Phật,
thường thường con đứng trước mặt đức Thế-Tôn con chưa từng nghe thấy đức
Thế-Tôn bảo con đứng lùi ra, nay sao đức Thế-Tôn lại bảo ông Ưu-ba-ma-na
đứng tránh trước mặt?”
Đức Phật dạy: “Ông A-Nan! Đồ-chúng của chư Thiên, long-thần tám bộ[53],
nghe Tôi nằm nghiêng về hông bên hữu dưới hàng cây Sa-la song-thụ này,
họ tranh nhau lại trông ngắm Tôi, từ trong hư-không, dồn đến mặt đất,
bốn mặt đầy ních đến ba mươi hai do-tuần; Tỳ-Khưu Ưu-ba-ma-na này, đứng
lấp trước mặt Tôi, Thiên, long tám bộ sinh tâm không vui, nghĩ rằng nay
đức Như-Lai ở dưới hàng cây Sa-la song-thụ này, không bao lâu nữa sẽ
nhập Niết-Bàn, chúng ta muốn được trông ngắm đức Như-Lai lần cuối cùng
này, mà vị Tỳ-Khưu kia lại đứng che lấp trước mặt Phật!” Vì nhân-duyên
ấy nên tôi bảo ông ấy đứng lùi về một bên.”
Ông A-nan có biết không, nay trong tám bộ đây, hoặc có người thương
khóc, không tự hãm được, hoặc có người áo-não, mê-muộn sắp ngất đi, hoặc
có người buồn quá, lấy tay nhổ tóc trên đầu mình, hoặc có người xé đứt
những đồ trang-nghiêm nơi thân mình và đều đồng thanh xướng rằng: “Nay
đức Như-Lai nhập Niết-Bàn, sao nhanh quá vậy thay! Đức Như-Lai ra đời,
khó gặp gỡ được, như hoa Ưu-đàm bao thời, bao thời mới hiện, mà nay
không bao lâu nữa, Ngài sẽ nhập Niết-Bàn. Than ôi, khổ lắm! Con mắt của
thế-gian mất rồi từ nay trở đi, chúng ta lấy ai là nơi quy-y, dẫn-đạo!”
Chư Thiên nơi Ly-dục[54]
cũng đều than rằng: “Than ôi, thế-gian rất là vô-thường, không có cái gì
có thụ-sinh, mà không hướng về nơi tiêu-diệt!” Cũng chư Thiên kia, họ
cùng bảo nhau: “Ngày trước đức Thế-Tôn hoặc nơi thành Tỳ-da-ly (Vaisàli)
hoặc ở nơi thành Vương-xá (Ràjagrha) hoặc ở trong nước Xá-vệ (Sràvasti)
cùng ở những nơi khác, khi an-cư xong, các vị Tỳ-Khưu, từ bốn phương về
vấn-tấn đức Thế-Tôn, nhân thế, chúng ta ở bên đường được trông thấy các
vị Tỳ-Khưu, lễ-bái, cúng-dàng, nghe thụ kinh-pháp, được nhiều phúc-lợi;
nay đức Thế-Tôn nhập Niết-Bàn rồi, các vị Tỳ-Khưu, khi an-cư xong, không
về vấn-tấn như trước nữa, các vị du-hành khắp nơi, chúng ta không được ở
bên đường trông thấy các vị Tỳ-Khưu, lễ bái, cúng-dàng, nghe thụ
kinh-pháp, từ nay chúng ta vĩnh-viễn mất những phúc-lợi ấy.”
Bấy giờ, đức Như-Lai bảo ông A-Nan: “Nếu Tỳ-Khưu, Tỳ-Khưu-Ni, Ưu-Bà-Tắc,
Ưu-Bà-Di, sau khi Tôi diệt-độ, phát tâm, đến bốn nơi của Tôi khi trước,
sẽ được nhiều công-đức không thể tính kể được và nơi sẽ sinh của họ sau
này, thường ở trong cõi Nhân, Thiên, hưởng thụ quả-báo an-vui, không khi
nào cùng-tận. Bốn nơi ấy là những nơi nào? - Một là, nơi khi Như-Lai làm
bồ-Tát, giáng-sinh tại vườn Lâm-tỳ-ni (Lumbini) nuớc Ca-tỳ-la-vệ
(Kapilavastu). Hai là, nơi Tôi bắt đầu ngồi dưới gốc cây Bồ-Đề
(Boddhidruma) thành Vô-thượng chính-đẳng chính-giác, tại nước Ma-kiệt-đề
(Magadha). Ba là, nơi chuyển-pháp-luân (thuyết-pháp) đầu tiên, trong
vườn Lộc-giã (Mrgadàva) (nơi các Tiên-nhân ở trước), nước Ba-la-nại
(Vàranasi Benares). Bốn là, nơi Tôi nhập Niết-Bàn, khoảng hai hàng cây,
trong rừng Sa-la (Sàlavana) bên bờ sông Ni-liên (Nairanjana) nơi Lực-sĩ
sinh-địa, nước Cưu-thi-na (Kusinagara). Đó là bốn nơi! Nếu Tỳ-Khưu,
Tỳ-Khưu-Ni, Ưu-Bà-Tắc, Ưu-Bà-Di, cùng những đồ-chúng ngoại-đạo khác,
phát-tâm muốn đến những nơi kia lễ-bái, đều thu được công-đức, như đã
nói ở trên.”
Ông A-Nan nghe đức Phật nói lời ấy, ông liền bạch Phật: “Lạy đức
Thế-Tôn! Từ nay, con xin tuyên-cáo khắp cả cho bốn bộ-chúng biết bốn nơi
ấy và nếu ai đi đến lễ-bái, được công-đức như thế.”
Khi ấy, ông A-Nan lại bạch Phật rằng: “Lạy đức Thế-Tôn! Nếu các người
Ưu-bà-di có thiện-tâm, giữ trọn giới-hạnh, ham nghe kinh-pháp, muốn
yết-kiến vị Tỳ-Khưu, từ nay chúng con nên xử thế nào? Đức Phật dạy: “Từ
nay các ông đừng nên tương kiến!” Ông A-Nan bạch: “Nếu bỗng nhiên
hội-ngộ, nên xử ra sao?” Đức Phật dạy: “Đừng cùng nói chuyện”. Ông A-nan
bạch: “Nếu không nói chuyện, nhưng, họ có lời thỉnh cầu, muốn nghe
kinh-pháp nên làm thế nào?” Đức Phật dạy: “Nên vì họ, thuyết-pháp cho họ
nghe, nhưng, các ông nên giữ-gìn khéo-léo thân, khẩu, ý của các ông!”
Ông A-Nan bạch: “Lạy đức Thế-Tôn! Từ nay chúng con xin vâng làm như
thế.”
TOÁT-YẾU
Bấy giờ, đức Thế-Tôn cùng các vị Tỳ-Khưu tiến lên đường.
Đến rừng Sa-la, Ngài cùng đại-chúng dừng lại, sai ông A-Nan vào sửa-sang
khoảng hàng cây Sa-la song-thụ.
Sửa-sang xong, Ngài cùng tất cả vào trong rừng. Đến nơi kia Ngài đặt
hông bên hữu xuống cái giường kết bằng dây, đầu hướng Bắc, chân xếp lên
như kiểu con sư-tử nằm ngủ. Ngài đoan-tâm, chính-niệm.
Khi ấy, Thiên long tám bộ trên hư-không rải hoa, rắc hương, tấu
Thiên-nhạc, ca hát tán-thán.
Đức Phật bảo ông A-Nan: “Muốn cúng-dàng Tôi để báo-ân, bất tất phải dùng
đến hương-hoa, kỹ-nhạc cõi trời. Giữ giới cấm thanh-tịnh, đọc tụng kinh
sách, suy-nghĩ nghĩa thâm-diệu của các pháp, thế là cúng-dàng Tôi vậy!”
Đồ-chúng của Thiên, long tám bộ đến quá đông. Ai ai cũng than-tiếc,
khóc-lóc và cũng muốn được trông thấy chân-dung đức Phật lần cuối cùng.
Cảm thấy thế, ngài bảo ông Ưu-ba-ma-na Tỳ-Khưu đang đứng trước mặt Ngài,
đứng lui về một bên.
Muốn chúng-sinh đời sau hưởng-thụ quả-báo an-vui, đức Phật còn dạy nên
đi chiêm-lễ, cúng-dàng 4 nơi di-tích của Ngài là nơi giáng-sinh, nơi
thành-đạo, nơi chuyển-pháp-luân và nơi nhập Niết-Bàn.
Tới đây ông A-Nan hỏi Phật về xử-sự đối với hàng Ưu-bà-di thiện-tâm, giữ
giới, ham muốn nghe kinh, nên như thế nào? Đức Phật dạy: “Nên
thuyết-pháp cho họ nghe, nhưng, mình cũng nên giữ gìn 3 nghiệp cho
khéo-léo!”
Ông A-Nan xin vâng làm như thế.
Phần tiếp theo
---o0o---
Nguồn: www.anlac.ca
Trình bày: Nhị Tường
Cập nhật: 1-7-2007
